Ελένη Γκαλά. Η εγκατάσταση των προσφύγων στο Δήμο Εορδαίας PDF

ΥΑΡΟΚΟΠΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ
ΣΜΖΜΑ ΓΔΧΓΡΑΦΗΑ΢
Ζ ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ ΔΟΡΓΑΗΑ΢-

΢ΤΓΚΡΗ΢Ζ ΣΖ΢ ΓΔΧΓΡΑΦΗΑ΢ ΣΟΤ ΣΟΠΟΤ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΓΔΚΑΔΣΗΧΝ
ΣΟΤ 1920 ΚΑΗ ΣΟΤ 2000.
Πηπρηαθά εξγαζέα ηεο
ΔιΫλεο ΓθαιΪ
Α.Μ. 20506
Αζάλα, ΦεβξνπΪξηνο 2011

ΥΑΡΟΚΟΠΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ
ΣΜΖΜΑ ΓΔΧΓΡΑΦΗΑ΢
Ζ ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ ΔΟΡΓΑΗΑ΢-

΢ΤΓΚΡΗ΢Ζ ΣΖ΢ ΓΔΧΓΡΑΦΗΑ΢ ΣΟΤ ΣΟΠΟΤ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΓΔΚΑΔΣΗΧΝ
ΣΟΤ 1920 ΚΑΗ ΣΟΤ 2000.
Πηπρηαθά εξγαζέα ηεο
ΔιΫλεο ΓθαιΪ
Α.Μ. 20506
ΔπηβιΫπσλ θαζεγεηάο
Γεψξγηνο Κξεηηθφο
Αζάλα, ΦεβξνπΪξηνο 2011
2
ΠΗΝΑΚΑ΢ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΠΗΝΑΚΧΝ ......................................................................................... 6

ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΥΑΡΣΧΝ ............................................................................................ 8
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ ........................................................................... 9
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΔΗΚΟΝΧΝ ....................................................................................... 10
ΠΡΟΛΟΓΟ΢............................................................................................................... 12
ΠΔΡΗΛΖΦΖ................................................................................................................ 14
ABSTRACT ............................................................................................................. 16
ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ ................................................................................................................ 17
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1: ΠΡΗΝ ΣΖΝ ΚΑΣΑ΢ΣΡΟΦΖ ........................................................ 18
1.1 ΠΟΝΣΟ΢............................................................................................................ 18
1.1.1.Σνπνγξαθέα ................................................................................................... 18
1.1.2.Πιεζπζκφο .................................................................................................... 18
1.1.3.Απαζρφιεζε ................................................................................................. 19
1.1.3.1. Πξντφληα, Βηνκεραλέα, Δκπφξην......................................................... 20
1.1.4.Δθπαέδεπζε ................................................................................................... 20
1.2 ΜΗΚΡΑ Α΢ΗΑ..................................................................................................... 23
1.2.1.Σνπνγξαθέα ................................................................................................... 23
1.2.2.Πιεζπζκφο .................................................................................................... 23
1.2.3.΢κχξλε .......................................................................................................... 25
1.2.4.Απαζρφιεζε ................................................................................................. 26
1.2.5.Δθπαέδεπζε ................................................................................................... 28
1.3 ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΘΡΑΚΖ ..................................................................................... 29
1.3.1.Σνπνγξαθέα ................................................................................................... 29
1.3.2.Πιεζπζκφο .................................................................................................... 29
1.3.3.Απαζρφιεζε ................................................................................................. 30
1.3.4.Δθπαέδεπζε ................................................................................................... 31
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2: ΣΑ Η΢ΣΟΡΗΚΑ ΓΔΓΟΝΟΣΑ ΠΟΤ ΟΓΖΓΖ΢ΑΝ ΢ΣΟΝ

ΞΔΡΗΕΧΜΟ ............................................................................................................... 33
2.1 ΠΟΝΣΟ΢............................................................................................................ 33
2.2 ΜΗΚΡΑ Α΢ΗΑ..................................................................................................... 35
2.3 ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΘΡΑΚΖ ..................................................................................... 37
3
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3: ΑΠΟΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ
(1922-1932).................................................................................................................. 39
3.1. ΔΛΔΤ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ........................................... 39
3.2. ΑΠΟΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ........................... 40
Αγξνηηθά ΑπνθαηΪζηαζε .................................................................................. 43
Αζηηθά ΑπνθαηΪζηαζε ...................................................................................... 45
3.2.1.Πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο θαη απνδεκηψζεηο .............................................. 46
3.2.2.Πνιηηηθά ζπκπεξηθνξΪ ησλ πξνζθχγσλ ....................................................... 49
3.2.3.ΠνιηηηζκηθΫο ζπλΫπεηεο ................................................................................. 50
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4: ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΠΑΡΥΗΑ

ΔΟΡΓΑΗΑ΢ (΢εκεξηλφο Γάκνο Δνξδαέαο) (Ϋσο ην 1922) (1922-1932) .................. 52
4.1. ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ................................................................................................... 52
4.2. ΓΤΣΗΚΖ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ................................................................................... 52
4.2.1.Ζ Γπηηθά Μαθεδνλέα πξηλ ηελ αληαιιαγά ................................................... 52
4.2.2.Ζ Γπηηθά Μαθεδνλέα κεηΪ ηελ αληαιιαγά ................................................... 54
4.3. ΔΠΑΡΥΗΑ ΔΟΡΓΑΗΑ΢ (ΔΠΑΡΥΗΑ ΚΑΨΛΑΡΗΧΝ ΜΔΥΡΗ ΣΟ 1927) ........... 57
4.3.1.Σνπνγξαθέα ................................................................................................... 57
4.3.2. Ζ πξψηε εγθαηΪζηαζε (πξηλ ηελ αληαιιαγά ηνπ 1922) .............................. 58
4.3.3. Ζ εγθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ κεηΪ ηε Μηθξαζηαηηθά Καηαζηξνθά
(1922-1932)............................................................................................................ 64
4.3.3.1. ΑζηηθΪ ραξαθηεξηζηηθΪ ...................................................................... 66
4.3.3.2. ΓεκνγξαθηθΪ ζηνηρεέα ........................................................................ 70
4.3.3.3. ΚνηλσληθΪ ζηνηρεέα ............................................................................. 75
4.3.3.4. ΟηθνλνκηθΪ ζηνηρεέα ........................................................................... 81
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5: Ο ΓΖΜΟ΢ ΔΟΡΓΑΗΑ΢ ΣΖ ΓΔΚΑΔΣΗΑ 2000-2010 .................. 86

5.1. ΥΧΡΟΘΔΣΖ΢Ζ-ΘΔ΢ΜΗΚΖ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΖ ΟΡΓΑΝΧ΢Ζ ..................... 86
5.2. Α΢ΣΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ......................................................................... 87
5.3. ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ .......................................................................... 92
5.4. ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ............................................................................. 95
5.5. ΚΟΗΝΧΝΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ .............................................................................. 107
5.6. ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ........................................................................... 108
5.6.1. ΑλΪιπζε εξσηεκαηνινγένπ ....................................................................... 109
4
5.6.2. ΠνιηηηζηηθΫο δξαζηεξηφηεηεο ησλ ζπιιφγσλ ............................................ 119
΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ................................................................................................ 125
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ..................................................................................................... 127
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ......................................................................................................... 131
5
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΠΗΝΑΚΧΝ
Πέλαθαο 1: ΢ηνηρεέα εθπαέδεπζεο ζηνλ Πφλην..………………………………ζει.22

Πέλαθαο 2: Πιεζπζκφο ΜηθξΪο Αζέαο ην 1913 .…..…………………………ζει.24
Πέλαθαο 3: ΔιιεληθΫο θαη ΣνπξθηθΫο βηνκεραληθΫο κνλΪδεο ηεο Μ.Αζέαο, …ζει.27
Πέλαθαο 4: Πιεζπζκφο ΘξΪθεο 1878 ..………………………………………ζει.30
Πέλαθαο 5: ΓεκνγξαθηθΪ ζηνηρεέα Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο..……………………ζει.37
Πέλαθαο 6: Δζλνινγηθά ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔιιΪδαο 1913, 1920,
1928 ………………………………………………………...……ζει.41
Πέλαθαο 7: Γηαζεζηκφηεηα γαηψλ θαη πξνζθπγηθά εγθαηΪζηαζε..…...………ζει.44
Πέλαθαο 8: Πνζνζηφ δηαζΫζηκσλ ζηξεκκΪησλ αλΪ πεξηθΫξεηα …...…………ζει.44
Πέλαθαο 9: Πιεζπζκφο ΜνπζνπικΪλσλ ζηε Γπηηθά Μαθεδνλέα………………..ζει.53
Πέλαθαο 10: Πξνζθπγηθφο Πιεζπζκφο ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο ην 1923..…ζει.54
Πέλαθαο 11: Πξνζθπγηθφο Πιεζπζκφο ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο ην 1925..…ζει.55
Πέλαθαο 12: Πιεζπζκφο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο 1920-1928………………...…ζει.56
Πέλαθαο 13: Αλαινγέα πξνζθχγσλ ζε 1000 θαηνέθνπο ηεο Γπη. Μαθεδνλέαο
1920- 1928……………………….………………………………ζει.56
Πέλαθαο 14 Ο αξηζκφο ησλ νηθεκΪησλ θαη ησλ ζηξεκκΪησλ γαηψλ πνπ αλάθνπλ
ζηνπο Οζσκαλνχο θαηΪ ρσξηφ ηεο πεξηθΫξεηαο Κατιαξέσλ
ην 1923……………………………………………………….ζει.58-59
Πέλαθαο 15 Δηάζηα παξαγσγά γεσξγηθψλ πξντφλησλ (ζε θηιΪ) αλΪ ρσξηφ ηεο
Δπαξρέαο ην 1913…………………………………………….ζει.61-62
Πέλαθαο 16: ΢ηνηρεέα εθπαέδεπζεο ηεο Δπαξρέαο Δνξδαέαο ην 1905,………...ζει.63
Πέλαθαο 17: ΔπηζθεπαζζΫληα νηθάκαηα ζηε Γπηηθά Μαθεδνλέα ……………ζει.66
Πέλαθαο 18: Οη δηαλνκΫο ζηνπο νηθηζκνχο θαη ηνπο θιάξνπο ην 1930....…ζει.68-69
Πέλαθαο 19: Δπαξρέα Δνξδαέαο- νηθηζκνέ κε κνπζνπικαληθφ θαη πξνζθπγηθφ
πιεζπζκφ ……………………………………………………ζει.71-72
Πέλαθαο 20: ΢ηνηρεέα πξνΫιεπζεο ησλ πξνζθπγηθψλ νηθνγελεηψλ…….…… ζει.73-74
Πέλαθαο 21: ΢ρνιεέα ηεο Δνξδαέαο ην 1925……..………………………...ζει.77-78
Πέλαθαο 22: Έκπνξνη θαη ειεχζεξνη επαγγεικαηέεο ζηελ Πηνιεκαΐδα 1931 ...ζει.84
Πέλαθαο 23: Ζ Ϋθηαζε ηνπ Γάκνπ ……………………………………………ζει.86
Πέλαθαο 24: Πξνυπνινγηζκφο ησλ Ϋξγσλ ππνδνκάο ηνπ λΫνπ νηθηζκνχ
ΚνκΪλνπ (ζε επξψ)…………………………………………...…ζει.89
6
Πέλαθαο 25: Πιεζπζκφο Γεκνηηθψλ ΓηακεξηζκΪησλ Γάκνπ Δνξδαέαο….....ζει.92-93
Πέλαθαο 26: ΠιεζπζκηαθΪ ραξαθηεξηζηηθΪ ησλ Γάκσλ Πηνιεκαΐδαο, Αγ.
Παξαζθεπάο, Βεξκένπ, Μνπξηθένπ πξηλ ην ζρΫδην ΚαιιηθξΪηεο ζει.93-94
Πέλαθαο 27: ΚνηηαζκαηνινγηθΪ ζηνηρεέα ηεο ιηγληηνθφξαο πεξηνράο…………..ζει.95
Πέλαθαο 28: ΢χλνιν γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ θαη εθηΪζεσλ ηνπ Γάκνπ
Δνξδαέαο ην 2000…………………………………………..…..ζει.96-97
Πέλαθαο 29: Δθκεηαιιεχζεηο θαη αξηζκφο δψσλ θαηΪ θαηεγνξέα…………...ζει.97-98
Πέλαθαο 30: Δθκεηαιιεχζεηο θαη αξηζκφο δψσλ θαηΪ θαηεγνξέα.…………..ζει.98-99
Πέλαθαο 31: Δθκεηαιιεχζεηο θαη αξηζκφο δψσλ θαηΪ θαηεγνξέα.…………ζει.99-100
Πέλαθαο 32: ΟηθνλνκηθΪ ζηνηρεέα Γάκνπ Πηνιεκαΐδαο ην 2001…..………..…ζει.102
Πέλαθαο 33: ΟηθνλνκηθΪ ζηνηρεέα Γάκνπ Αγ. Παξαζθεπάο ην 2001…...……..ζει.103
Πέλαθαο 34: ΟηθνλνκηθΪ ζηνηρεέα Γάκνπ Βεξκένπ ην 2001…….……………..ζει.104
Πέλαθαο 35: ΟηθνλνκηθΪ ζηνηρεέα Γάκνπ Μνπξηθένπ ην 2001…….…………..ζει.105
Πέλαθαο 36: ΖιηθηαθΫο νκΪδεο ησλ εξσηεζΫλησλ αλΪ θχιν…………………..ζει.110
Πέλαθαο 37: Δπέπεδν εθπαέδεπζεο ησλ εξσηεζΫλησλ αλΪ θχιν …….………..ζει.110
Πέλαθαο 38: ΔπΪγγεικα ησλ εξσηεζΫλησλ αλΪ θχιν………...………………..ζει.110
Πέλαθαο 39: ΠεξηνρΫο πξψηεο εγθαηΪζηαζεο πξνζθχγσλ……...……………..ζει.112
Πέλαθαο 40: Υξνλνινγέεο κεηεγθαηΪζηαζεο ζηελ Πηνιεκαΐδα...……………..ζει.113
7
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΥΑΡΣΧΝ
ΥΪξηεο 1: Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηνπ Πφληνπ………………………………….ζει.18

ΥΪξηεο 2: Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηεο ΜηθξΪο Αζέαο………..…………………ζει.23
ΥΪξηεο 3: Ζ ΢κχξλε ζηε Μ.Αζέα.……………………………………………ζει.25
ΥΪξηεο 4: Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηεο Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο ………...……….…ζει.29
ΥΪξηεο 5: ΥΪξηεο επαξρέαο Δνξδαέαο ………....…………………………..…ζει.57
ΥΪξηεο 6: ΥΪξηεο Πηνιεκαΐδαο…………………………...…….……………ζει.67
ΥΪξηεο 7: Οη εξγαηηθΫο θαηνηθέεο ηνπ ρσξηνχ Αλαηνιηθνχ ..…………………ζει.91
8
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ
ΓηΪγξακκα 1: Πιεζπζκφο ΜηθξΪο Αζέαο ην 1913...……..……………………ζει.25

ΓηΪγξακκα 2: Δζλνινγηθά ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔιιΪδαο 1913, 1920,
1928……………………………………………………………..ζει.41
ΓηΪγξακκα 3 Ζ ζρΫζε ησλ πξνγφλσλ πξνζθχγσλ ησλ εξσηεζΫλησλ κε ηνπο
έδηνπο…………………………………………………………….ζει.111
ΓηΪγξακκα 4: Ζ θαηαγσγά ησλ εξσηεζΫλησλ…………………………………ζει.111
ΓηΪγξακκα 5: Απαζρφιεζε ησλ πξνζθχγσλ..…………………………………ζει.113
ΓηΪγξακκα 6: Δέδνο απνδεκέσζεο ησλ πξνζθχγσλ...…………………………ζει.114
ΓηΪγξακκα 7: Πεγά πιεξνθνξηψλ γηα ηελ ηζηνξέα ησλ πξνγφλσλ ησλ
εξσηεζΫλησλ……………………………….……………………ζει.114
ΓηΪγξακκα 8: Ζ ζεκαληηθφηεηα ησλ ζηνηρεέσλ ζπγθξφηεζεο ηεο ηαπηφηεηαο
ησλ εξσηεζΫλησλ..….……………………………...……………ζει.115
ΓηΪγξακκα 9: Γηαηάξεζε ηεο θνπιηνχξαο ησλ εξσηεζΫλησλ…………………ζει.115
ΓηΪγξακκα 10: Γηαηάξεζε ηεο δηαιΫθηνπ ησλ εξσηεζΫλησλ…… ……………ζει.116
ΓηΪγξακκα 11: Κξαηηθά ζπκβνιά ζηελ πνιηηηζκηθά ζπλΫρεηα ησ θαηνέθσλ.…ζει.116
ΓηΪγξακκα 12: Πφζν ζεσξνχλ νη θΪηνηθνη ηνλ ηφπν πξνΫιεπζάο ηνπο ρακΫλε
παηξέδα ….……………………..………………………………ζει.117
ΓηΪγξακκα 13: Πφζν ζεσξνχλ νη θΪηνηθνη ηνλ ηφπν πξνΫιεπζάο ηνπο ρακΫλε
παηξέδα (ζε πνζνζηΪ)………………………………………….ζει.118
ΓηΪγξακκα 14: Ζ Ϊπνςε ησλ θαηνέθσλ γηα ηελ Σνπξθέα……...………………ζει.118
9
ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΔΗΚΟΝΧΝ
Δηθφλα 1: ΣζαγθΪξεδεο ζηνλ Πφλην……………………………...…………..ζει.19
Δηθφλα 2: Απνθινέσζε θνπληνπθηψλ ζηελ Καηξαζνχληα......………………..ζει.20
Δηθφλα 3: Σν θξνληηζηάξην Σξαπεδνχληαο..…………………………………..ζει.21
Δηθφλα 4: Σν ιηκΪλη ηεο ΢κχξλεο……………………………………………..ζει.25
Δηθφλα 5: Ζ νδφο ΦξαγθνκαραιΪ ηελ εκΫξα ηεο γηνξηάο ηνπ ΒαζηιηΪ
Κσλζηαληέλνπ……………………………………..………………..ζει.26
Δηθφλα 6: Αγξφηεο ζην δξφκν πξνο ηελ αγνξΪ ηεο ΢κχξλεο..………………..ζει.26
Δηθφλα 7: Σν ιηκΪλη ηεο ΢κχξλεο……………………………………………..ζει.27
Δηθφλα 8: Ζ Δπαγγειηθά ΢ρνιά……………...………………………………..ζει.28
Δηθφλα 9: Σν Κεληξηθφ Παξζελαγσγεέν………..……………………………..ζει.28
Δηθφλα 10: Ζ ΜεγΪιε ηνπ ΓΫλνπο ΢ρνιά..…..………………………………..ζει.31
Δηθφλα 11: Θενινγηθά ζρνιά ΥΪιθεο.………………………………………..ζει.32
Δηθφλα 12: Θξάλνο γηα ηνπο λεθξνχο..………………………………………..ζει.33
Δηθφλα 13: Πφληηνη πξφζθπγεο ζην ιηκΪλη..…………………………………..ζει.34
Δηθφλα 14: ΣΪγκαηα εξγαζέαο.………………………………………………..ζει.35
Δηθφλα 15: Πξφζθπγεο ζην ιηκΪλη ηεο ΢κχξλεο.……………………………..ζει.36
Δηθφλα 16: Καηαζηξνθά ηεο ΢κχξλεο.………………………………………..ζει.36
Δηθφλα 17: Οη πξφζθπγεο ηεο πεξηθΫξεηαο ηεο Ραηδεζηνχ πεξηκΫλνπλ ηα πινέα
θαηαζθελσκΫλνη (Οθηψβξηνο 1922 ).……………………………..ζει.38
Δηθφλα 18: Απνρψξεζε κε θΪξα…….………………………………………..ζει.38
Δηθφλα 19: ΔθθΫλσζε ηεο ΣζαηΪιηδαο 1924 ………….……………………..ζει.38
Δηθφλα 20: Απνρψξεζε κε ηξΫλα……………………………………………..ζει.38
Δηθφλα 21: Πξφζθπγεο ζην θαξΪβη…………………………………………..ζει.39
Δηθφλα 22: Σν Δζληθφ ΘΫαηξν σο ρψξνο πξνζσξηλάο δηακνλάο πξνζθχγσλ-
Αζάλα 1922 …………………..…………………………………..ζει.40
Δηθφλα 23: Πξφρεηξνη πξνζθπγηθνέ θαηαπιηζκνέ ζην Θεζεέν - Αζάλα
1922……………………………………………...………………..ζει.40
Δηθφλα 24: Πξνζθπγηθφο νηθηζκφο ζην Βχξσλα ην 1924..…………………..ζει.47
Δηθφλα 25: ΠξνζθπγηθΫο πνιπθαηνηθέεο ζηελ Αζάλα ην 1933……...………..ζει.47
Δηθφλα 26: ΔιεπζΫξηνο ΒεληδΫινο………...…………………………………..ζει.49
Δηθφλα 27: Πξνζθπγηθφο θαηαπιηζκφο ζηε Μαθεδνλέα, 1922…………..…...ζει.52
Δηθφλα 28: ΋ξγσκα ζηα ρσξΪθηα ηεο Πηνιεκαΐδαο ………………………...ζει.62
10
Δηθφλα 29: ΢Ϊββαο Παπιέδεο ………………………………………………..ζει.64
Δηθφλα 30: Σν πΪξθν ηεο Πηνιεκαΐδαο ………………………….…………..ζει.70
Δηθφλα 31: Σν πδξαγσγεέν …………………………………….……………..ζει.75
Δηθφλα 32: Ζ Γεψηξεζε ……………………….……………………………..ζει.76
Δηθφλα 33: Σν ππφ αλΫγεξζε λΫν ζρνιηθφ κΫγαξν….…………………….…..ζει.76
Δηθφλα 34: Σν πξψην ΓπκλΪζην Πηνιεκαΐδαο ………………………………..ζει.78
Δηθφλα 35: Ζ πξψηε εθθιεζέα ηεο Αγέαο ΣξηΪδαο, πνπ ρηέζηεθε...…………..ζει.79
Δηθφλα 36: Ζ Αγέα ΣξηΪδα φπσο εέλαη ζάκεξα …………..…………………..ζει.79
Δηθφλα 37: Γακάιηα πνκπά ζηελ Πνληνθψκε ………………………………..ζει.79
Δηθφλα 38: ΠαξαθΪζ‟ ζηελ Πνληνθψκε
(παξΫα πνπ δηαζθεδΪδεη ηξαγνπδψληαο)………………………….ζει.80
Δηθφλα 39: Οη πξφεδξνη ηεο Πηνιεκαΐδαο ……………….…………………..ζει.80
Δηθφλα 40: Αιψληζκα ζηελ Πηνιεκαΐδα ……………………………………..ζει.81
Δηθφλα 41: Ο Αλαλέαο Νηθνιαΐδεο θαη ηα παηδηΪ ηνπ, Μειηζζνθφκνη..……..ζει.82
Δηθφλα 42: Βειφληαζκα ηνπ θαπλνχ ζηελ Πνληνθψκε …………….………..ζει.83
Δηθφλα 43: Φχηεκα ηνπ θαπλνχ ζηελ Πνληνθψκε …………….……………..ζει.83
Δηθφλα 44: Έκπνξνη θαη ειεχζεξνη επαγγεικαηέεο ζηελ Πηνιεκαΐδα 1931 ....ζει.85
Δηθφλα 45: Σν θαξκαθεέν ηνπ Παλαγησηέδε ζηελ Πηνιεκαΐδα …….………..ζει.85
Δηθφλα 46: Πεξηνρά ρσξνζΫηεζεο εξγνζηαζέσλ ζηελ Πηνιεκαΐδα…………..ζει.87
Δηθφλα 47: ΔξγνζηΪζηα Πηνιεκαΐδαο……………….………………………..ζει.95
Δηθφλα 48: Σν θσηνβνιηατθφ πΪξθν ηεο Πηνιεκαΐδαο ……….……………..ζει.106
Δηθφλα 49: Σν θσηνβνιηατθφ πΪξθν ηεο Πηνιεκαΐδαο..……………………..ζει.106
Δηθφλα 50: ΢πγθξφηεκα ζρνιεέσλ ζηελ Πηνιεκαΐδα ………………………..ζει.107
Δηθφλα 51: Tν Γεκνηηθφ αζιεηηθφ θΫληξν Πηνιεκαΐδαο ………………..…..ζει.107
Δηθφλα 52: Tν αζιεηηθφ θΫληξν ξέςεσλ ……………………………………..ζει.107
Δηθφλα 53: Σν ΜπνδνζΪθεην Ννζνθνκεέν ζηελ Πηνιεκαΐδα …...…………..ζει.108
Δηθφλα 54: ΠαξΪζηαζε ρνξεπηηθνχ ηκάκαηνο ζε εθδάισζε ηνπ ζπιιφγνπ...ζει.119
Δηθφλα 55: Υνξεπηηθά εθδάισζε ηνπ ΢πιιφγνπ ……………………………...ζει.120
Δηθφλα 56: ΠαξαδνζηαθΪ παηρλέδηα ζηα πιαέζηα ησλ Ησλεέσλ 2003 …………ζει.120
Δηθφλα 57: Οη Μσκφγεξνη……………………………………………………...ζει.122
Δηθφλα 58: Αλαβέσζε ηνπ θιεδνλα……………………………… …………..ζει.124
11
ΠΡΟΛΟΓΟ΢
Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιάκαηα πνπ αληηκεηψπηζε ε ειιεληθά
θνηλσλέα άηαλ ην πξνζθπγηθφ δάηεκα. Οη Διιελνξζφδνμνη πιεζπζκνέ ηεο ΜηθξΪο
Αζέαο, ηνπ Πφληνπ θαη ηεο Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο αλαγθΪζηεθαλ λα κεηαθηλεζνχλ απφ
ηνπο ηφπνπο θαηαγσγάο ηνπο θαη λα εγθαηαζηαζνχλ ζηελ ΔιιΪδα, γεγνλφο πνπ
δεκηνχξγεζε ζεηηθΫο θαη αξλεηηθΫο ζπλΫπεηεο ζηηο πεξηνρΫο ππνδνράο θαη
εγθαηΪζηαζεο. ΢θνπφο ηεο Ϋξεπλαο εέλαη, ινηπφλ, λα κειεηεζνχλ νη ζπλΫπεηεο απηΫο,
λα αμηνινγεζνχλ θαη ζην ηΫινο λα δηεξεπλεζεέ ε ζπκβνιά ηνπο ζηε ζεκεξηλά
γεσγξαθέα ηνπ ηφπνπ ππνδνράο. ΢ηελ εξγαζέα απηά ε πεξέπησζε κειΫηεο εέλαη ν
Γάκνο Δνξδαέαο, θαζψο ζηελ πεξηνρά απηά ην θαηλφκελν άηαλ αξθεηΪ Ϋληνλν.
Γηα ηελ πινπνέεζε ηεο εξγαζέαο βνάζεζαλ θαη ζπλεξγΪζηεθαλ αξθεηνέ
Ϊλζξσπνη, πνπ νθεέισ λα επραξηζηάζσ. ΑξρηθΪ, ζα άζεια λα επραξηζηάζσ ηνλ θ.
Κξεηηθφ, επηβιΫπνληα θαζεγεηά ηεο εξγαζέαο κνπ, ν νπνένο κε παξφηξπλε λα
επηζθεθηψ ηελ εμεηαδφκελε πεξηνρά θαη λα ρξεζηκνπνηάζσ πνηνηηθΫο κεζφδνπο
Ϋξεπλαο (εξσηεκαηνιφγηα θαη ζπλεληεχμεηο). Αθφκε, ελέζρπζε ζεκαληηθΪ ηε
βηβιηνγξαθέα κνπ κε βηβιέα απαξαέηεηα γηα ηε κειΫηε ηνπ ηζηνξηθνχ, θπξέσο, κΫξνπο
ηεο εξγαζέαο θαη κε ελεκΫξσζε γηα ηηο δηαζΫζηκεο πεγΫο πιεξνθνξηψλ ζρεηηθΪ κε ην
ζΫκα ηεο ΫξεπλΪο κνπ, φπσο ην ΚΫληξν Μηθξαζηαηηθψλ ΢πνπδψλ θαη ε Δπηηξνπά
Πνληηαθψλ Μειεηψλ. ΣΫινο, κε ηηο ζπκβνπιΫο θαη ηηο δηνξζψζεηο ηνπ ζπλΫβαιε
ζεκαληηθΪ ζηελ ηειεηνπνέεζε ηεο εξγαζέαο κνπ.
ΔπηπιΫνλ, ζα άζεια λα επραξηζηάζσ ηνλ ηδηνθηάηε ησλ εθεκεξέδσλ
Δνξδατθφο Παικφο θαη Πηνιεκαένο, θ. ΚνζκΪ Πνπγαξέδε, γηα ηελ πνιχηηκε βνάζεηΪ
ηνπ, θαζψο κνπ επΫηξεςε λα ζπιιΫμσ πιεξνθνξέεο απφ ην αξρεέν ηεο εθεκεξέδαο
Δπαξρηαθά Φσλά θαη κνπ παξαρψξεζε ζπλΫληεπμε, πνπ κε βνάζεζε πνιχ ζηελ
ΫξεπλΪ κνπ. ΢εκαληηθά, επέζεο, άηαλ ε βνάζεηα ηνπ ΓεκΪξρνπ Πηνιεκαΐδαο θ.
Γξεγφξε Σζηνχκαξε, ν νπνένο, κΫζσ ηεο ζπλΫληεπμεο, κε ελεκΫξσζε γηα ηηο
δξαζηεξηφηεηεο πξνζθπγηθνχ ελδηαθΫξνληνο ηεο πφιεο θαη κε παξΫπεκςε θαη ζε
Ϊιιεο πεγΫο πιεξνθνξηψλ.
Αθφκε, νθεέισ λα επραξηζηάζσ ην Μηθξαζηαηηθφ ΢χιινγν Πηνιεκαΐδαο, ηνλ
Πνληηαθφ ΢χιινγν Πηνιεκαΐδαο θαη ηε Θξαθηθά Δζηέα ΑξρηγΫλεο, γηα ηε ζεξκά
ππνδνρά, ηελ ελεκΫξσζε, ηελ παξνρά πιεξνθνξηψλ θαη ηελ Ϊςνγε ζπλεξγαζέα ηνπο.
Γηα ηελ πξαγκαηνπνέεζε ηεο Ϋξεπλαο πεδένπ ζα άζεια λα επραξηζηάζσ ηνπο
100 αλζξψπνπο πνπ ζπλεξγΪζηεθαλ πνιχ πξφζπκα, ζπκπιεξψλνληΪο ηα
12
εξσηεκαηνιφγηα, ηνλ θ. Παπαδφπνπιν ΢πχξν, ηελ θ. ΦσκΪ Γάκεηξα, ηελ θ.
Μηραειέδνπ Εσά, ηελ θ. Παπαδνπνχινπ Μαξέα θαη ηελ θ. Παλαγησηνπνχινπ
Διπηλέθε, πνπ βνάζεζαλ νπζηαζηηθΪ ζηε δηαδηθαζέα απηά.
ΣΫινο, ζεκαληηθά άηαλ ε βνάζεηα ησλ εξγαδνκΫλσλ ηνπ ΚΫληξνπ
Μηθξαζηαηηθψλ ΢πνπδψλ θαη ηεο Δπηηξνπάο Πνληηαθψλ Μειεηψλ, πνπ κε βνάζεζαλ
λα βξσ ην απαξαέηεην πιηθφ.
13
ΠΔΡΗΛΖΦΖ
Σν θέλεηξν, πνπ κε θαηεχζπλε λα αζρνιεζψ ζηε δηπισκαηηθά κνπ κε ηελ
εγθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ Δνξδαέα, εέλαη ην ελδηαθΫξνλ πνπ Ϋρεη ε
δηακφξθσζε θαη ε εμΫιημε ηεο πεξηνράο απηάο απφ ηελ Ϋιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ηε
δεθαεηέα ηνπ ‟20. Έλα, αθφκα, θέλεηξν γηα κΫλα απνηΫιεζε ην γεγνλφο φηη νη
πξφγνλνέ κνπ αλάθνπλ ζην θχκα ηεο πξνζθπγηΪο, πνπ άξζε απφ ηε ΜηθξΪ Αζέα θαη
ηνλ Πφλην ην 1922 θαη 1924 αληέζηνηρα θαη εγθαηαζηΪζεθε ζηελ εμεηαδφκελε
πεξηνρά. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο ζΫιεζα λα κΪζσ πεξηζζφηεξα γηα ηηο ζπλζάθεο δσάο
ησλ πξνζθχγσλ κεηΪ απφ κέα αλαγθαζηηθά κεηαλΪζηεπζε, αιιΪ θαη γηα ηε ζπκβνιά
ηνπο ζηελ εμΫιημε ηεο επξχηεξεο πεξηνράο.
΢ηφρνο ηεο εξγαζέαο απηάο εέλαη ε πεξηγξαθά ησλ ζπλζεθψλ ηεο δσάο ησλ
πξνζθχγσλ ηελ πεξένδν πξνζαξκνγάο ηνπο ζηε «λΫα παηξέδα», ε αλΪιπζε ηεο
γεσγξαθέαο ηνπ ηφπνπ (αζηηθφο, δεκνγξαθηθφο, θνηλσληθφο θαη νηθνλνκηθφο ηνκΫαο)
ηε δεθαεηέα ηνπ ‟20 θαη ε ζχγθξηζά ηεο κε ηε γεσγξαθέα ηνπ ηφπνπ ηε δεθαεηέα ηνπ
2000. Αθφκε, ζηελ ΫξεπλΪ κνπ πεξηιακβΪλεηαη ε πνιηηηζκηθά εηθφλα ηεο πφιεο ηεο
Πηνιεκαΐδαο ηε δεθαεηέα ηνπ 2000, ψζηε κε ηελ δηεξεχλεζε ησλ ζηνηρεέσλ απηψλ λα
δηαπηζησζεέ αλ ν πνιηηηζκφο ησλ πξνζθχγσλ αθνκνηψζεθε, αλαθαηεχηεθε κε ηνλ
άδε ππΪξρνληα ά αλ επηθξαηεέ πνιηηηζηηθφο πινπξαιηζκφο.
Γηα λα εέλαη πην γιαθπξά θαη πην ιεπηνκεξάο ε πεξηγξαθά, παξΪιιεια κε ηελ
θαηαγξαθά ησλ ηζηνξηθψλ ζηνηρεέσλ θαη ηεο πθηζηΪκελεο θαηΪζηαζεο ηεο πεξηνράο,
εθΪξκνζα Ϋξεπλα πεδένπ, ε νπνέα πεξηιΪκβαλε δχν βαζηθΫο δξαζηεξηφηεηεο:
 Γηαλνκά εξσηεκαηνινγέσλ ζε θαηνέθνπο ηεο Πηνιεκαΐδαο θαη ηνπ
Αλαηνιηθνχ Δνξδαέαο, πνπ Ϋρνπλ θαηαγσγά πξνζθπγηθά, κε ζθνπφ ηε
ζπιινγά πνηνηηθψλ πιεξνθνξηψλ ζρεηηθΪ κε ηηο ζπλζάθεο εγθαηΪζηαζεο ησλ
νηθνγελεηψλ ηνπο, αιιΪ θαη ηηο απφςεηο ηνπο γηα πνιηηηζκηθΪ θαη θνηλσληθΪ
ζΫκαηα.
 Πξαγκαηνπνέεζε ζπλεληεχμεσλ κε ηνπηθνχο παξΪγνληεο, φπσο ν Γάκαξρνο
Πηνιεκαΐδαο θαη ν ηδηνθηάηεο δχν εθεκεξέδσλ ηνπ ηνπηθνχ ηφπνπ. ΑιιΪ θαη
κε ππεξαησλφβην θΪηνηθν ηνπ Αλαηνιηθνχ πνπ Ϋδεζε ην ηζηνξηθφ γεγνλφο ηεο
αληαιιαγάο ησλ πιεζπζκψλ θαη άηαλ απφ ηνπο πξψηνπο πξφζθπγεο πνπ
εγθαηαζηΪζεθαλ ζηελ Πηνιεκαΐδα.
14
Σν απνηΫιεζκα απηάο ηεο Ϋξεπλαο εέλαη ε γλσζηνπνέεζε ησλ ζπλεπεηψλ,
ζεηηθψλ θαη αξλεηηθψλ, πνπ πξνΫθπςαλ απφ ηελ Ϋιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ
Δνξδαέα θαη ησλ ζηνηρεέσλ (νηθνλνκηθψλ, πνιηηηζκηθψλ, αζηηθψλ) πνπ Ϋρνπλ
δηαηεξεζεέ σο ζάκεξα ζηελ πεξηνρά. Χζηφζν, αλ θαη ε Ϋξεπλα αθνξΪ ζπγθεθξηκΫλν
ηφπν, ζα δψζεη αξθεηΫο πιεξνθνξέεο γηα ην θνηλσληθφ θαηλφκελν ηεο πξνζθπγηΪο, ηηο
δηαδηθαζέεο εγθαηΪζηαζεο ησλ πξνζθχγσλ θαη ησλ ζπλεπεηψλ ηεο ζε επξχηεξν
επέπεδν.
15
ABSTRACT
The motive that guided me in writing my thesis on refugees‟ placement in
Eordea, is the interesting pattern and evolution of this region since they moved there
in the early 1920‟s. Another fact which induced me too, is that my ancestors were part
of this exodus from Minor Asia in 1922 and Pontus in 1924 and took up residence in
the region of research. For the reasons mentioned before, I was willing to learn more
about the refugees‟ living conditions after a forced immigration, as well as their
contribution to this area‟s development.
The aim of this project is the description of the refugees‟ living conditions
during their adjustment period to their “new home”, the geographical analysis of the
location (urban, demographical, social and economic field) in the decade of the
1920‟s and the comparison of it with the corresponding statistics for the decade of
2000. Furthermore, my investigation includes the cultural aspect of the city of
Ptolemaida in the decade of 2000, so that through the examination of these component
parts, it can be confirmed or not whether the culture of the refugees were integrated,
combined with the already existing culture, or if a cultural pluralism prevailed.
In order to give a more vivid and detailed description, apart from the recording
of the historical elements and the existing situation in the area, I carried out a field
research which included two basic parts:
 Distribution of questionnaires to Ptolemaida and Anatoliko of Eordea
habitants, who have refugee origins, for collecting qualitative information
related to the settlement conditions of their families and their opinions on
cultural and social issues as well.
 Interviews with local notables, such as the Mayor of Ptolemaida and the
publisher of two local newspapers. Moreover, an interview with a centenarian
resident of Anatoliko who lived the historical population exchange and was
one of the first refugees who settled in Ptolemaida.
The result of this research is the notification of the positive and negative
consequences of the refugee advent to Eordea and the “cells” (economic, cultural,
urban) that have been reserved till nowadays. However, while the research refers to a
specific place, it will give enough information about the social phenomenon of
refugeeism, the procedures of the refugee moving in and its affect on a wider level.
16
ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ
Ζ παξνχζα κειΫηε πξαγκαηνπνηάζεθε σο πηπρηαθά κειΫηε ζηα πιαέζηα ησλ

αθαδεκατθψλ κνπ ππνρξεψζεσλ ζην ηκάκα Γεσγξαθέαο ηνπ Υαξνθφπεηνπ
Παλεπηζηεκένπ. ΢ηφρνο ηεο κειΫηεο εέλαη ε θαηαγξαθά ησλ ζπλζεθψλ εγθαηΪζηαζεο
θαη ηεο δηαδηθαζέαο απνθαηΪζηαζεο ησλ πξνζθχγσλ ζην Γάκν Δνξδαέαο, ε αλΪιπζε
ηεο γεσγξαθέαο ηνπ ηφπνπ ηε δεθαεηέα ηνπ 1920 θαη ε ζχγθξηζά ηεο κε ηε ζεκεξηλά
εηθφλα ηεο πεξηνράο.
ΑξρηθΪ, παξΫζεζα ιέγα ζηνηρεέα γηα θΪζε ηφπν πξνΫιεπζεο ησλ πξνζθχγσλ,
ψζηε λα δνζεέ κηα πιάξεο εηθφλα γηα ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο. ΢ηε ζπλΫρεηα, θαηΫγξαςα
ηα ηζηνξηθΪ γεγνλφηα πνπ νδάγεζαλ ζηελ Ϋιεπζά ηνπο ζηελ ΔιιΪδα θαη αλΫιπζα ηα
πξψηα ρξφληα ηεο πξνζπΪζεηαο απνθαηΪζηαζάο ηνπο.
΢ηα επφκελα θεθΪιαηα πεξηΫγξαςα ηε γεσγξαθέα ηεο Δνξδαέαο, αλαιχνληαο
θΪζε ηνκΫα ηεο, γηα ηε δεθαεηέα ηνπ 1920 θαη ηνπ 2000, κε ζθνπφ ηε ζχγθξηζά ηεο.
΢ην ηΫινο παξαζΫησ ηα ζπκπεξΪζκαηΪ κνπ, φζνλ αθνξΪ ηηο ζπλΫπεηεο ηνπ
θαηλνκΫλνπ ζηελ πεξηνρά.
17
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1Ο
ΠΡΗΝ ΣΖΝ ΚΑΣΑ΢ΣΡΟΦΖ
1.1. ΠΟΝΣΟ΢
1.1.1 Σνπνγξαθέα
Ζ πεξηνρά ηνπ Πφληνπ βξέζθεηαη ζε βφξεην γεσγξαθηθφ πιΪηνο 39ν 30‟-42ν
θαη ζε αλαηνιηθφ γεσγξαθηθφ κάθνο 54ν – 60ν κε Ϋθηαζε 2.800 κέιηα.1 Σα
γεσγξαθηθΪ ηεο φξηα εέλαη πξνο ΒνξξΪ ε λνηηναλαηνιηθά παξαιέα ηνπ Δχμεηλνπ
Πφληνπ, πξνο ηα αλαηνιηθΪ ν πνηακφο ΦΪζεο ζηελ πεξηνρά ηεο Ηβεξέαο2, πξνο ηα
δπηηθΪ ε πφιε ΖξΪθιεηα ε Πνληηθά ζηηο εθβνιΫο ηνπ πνηακνχ Άιπ (Κηδέι ΗξκΪθ) θαη
πξνο ηα λφηηα ηα βνπλΪ ηνπ Αξγαένπ. «Ο Πφληνο σζηφζν δελ απνηειεέ γεσγξαθηθά
ελφηεηα ρσξηζκΫλε απφ ηελ ππφινηπε κηθξαζηαηηθά ελδνρψξα. Καη ζηε ζπλεέδεζε
ησλ μΫλσλ ηαμηδησηψλ άηαλ θαζηεξσκΫλνο σο ηκάκα ηεο ΜηθξΪο Αζέαο.»3
ΥΪξηεο 1: Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηνπ Πφληνπ, Πεγή: http://www.epm.gr

1.1.2 Πιεζπζκφο
΢χκθσλα κε ηελ απνγξαθά, πνπ δεκηνπξγάζεθε κε εληνιά ηεο θπβΫξλεζεο
ηνπ ΔιεπζΫξηνπ ΒεληδΫινπ, ν ειιεληθφο πιεζπζκφο, πνπ θαηνηθνχζε ζηνλ Πφλην ζην
δηΪζηεκα 1910-1911 αλεξρφηαλ ζηνπο 400.586 θαηνέθνπο, απφ ηνπο νπνένπο νη
πεξηζζφηεξνη βξέζθνληαλ ζην βηιαΫηη ηεο ΢εβΪζηεηαο θαη ηεο Σξαπεδνχληαο.4
1
΢. Ησαλλέδεο, Ιζηοπία και ζηαηιζηική ηηρ Σπαπεζούνηαρ και ηηρ γύπω πεπιοσήρ, Αδειθψλ
Κπξηαθέδε, Θεζζαινλέθε 1988, ζει 7.
2
΢εκεξηλά Γεσξγέα ηνπ ΚαπθΪζνπ
3
Ά. Ξαλζνπνχινπ-ΚπξηΪθνπ, (2001), Ο Πφληνο ησλ Διιάλσλ, Ιζηοπικά,109, (6)
4
φ.π., (12)
18
Έλα βαζηθφ ζηνηρεέν, πνπ ραξαθηεξέδεη ηελ ηζηνξέα ηνπ Πφληνπ εέλαη ε
θηλεηηθφηεηα ησλ θαηνέθσλ ηνπ, ιφγσ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ αηηηψλ. Έλα
κεγΪινο κΫξνο ησλ ειιεληθψλ πιεζπζκψλ ηεο παξΪιηαο εχθνξεο δψλεο ηεο πεξηνράο
κεηαθηλάζεθε εμ‟ αηηέαο ηεο αλεμΫιεγθηεο δξΪζεο ησλ «ληεξεκπΫεδσλ»5 ζε απηά θαη
ζπζπεηξψζεθαλ ζε νξεηλνχο νηθηζκνχο ηεο ελδνρψξαο, πινχζηνπο ζε κεηαιιεχκαηα.
΢ε ιέγα κφλν ιηκΪληα ηνπ δπηηθνχ Πφληνπ, φπσο ηα λαπηηιηαθΪ θΫληξα ηεο ΢ηλψπεο,
ηεο Οηλφεο θαη ηεο Κεξαζνχληαο, ε νηθνλνκηθά παξνπζέα ησλ Διιάλσλ ππάξμε
εκθαλάο, αλ θαη πεξηνξηζκΫλε.6
1.1.3 Απαζρφιεζε
΢ηα ρσξηΪ ηνπ νξεηλνχ Πφληνπ νη θΪηνηθνη θΪιππηαλ ηηο βηνπνξηζηηθΫο ηνπο
αλΪγθεο κε ηελ θηελνηξνθέα, ηε γεσξγέα θαη ηε κεηαιινπξγέα (ζε φζεο πεξηνρΫο
ππάξραλ εθκεηαιιεχζηκα κεηαιιεχκαηα), ζε
ζπλδπαζκφ πνιιΫο θνξΫο κε «ην
θαηηξηδεινχθ7, ην ηεκηξηδεινχθ8, ηελ εξγαζέα
ηνπ ρακαηιεηΪξ9, ηνπ ραιατηδά10, ηνπ πθαληά
θαη ηεο ξΪθηξαο»11. ΢ηα κΫζα ηνπ 19νπ αη. ζε
θΪπνηα ρσξηΪ ε γεσξγέα δελ θΪιππηε πηα ηηο
Δηθφλα 1, ΣζαγθΪξεδεο ζηνλ Πφλην, Πεγά:
ζηνηρεηψδεηο αλΪγθεο ησλ θαηνέθσλ. a-komiaki.blogspot.com
Γεκηνπξγάζεθε, Ϋηζη, ε αλΪγθε λα εγθαηαιεέςνπλ ηα ρσξηΪ θαη λα πξνζθχγνπλ ζηηο
πφιεηο θαη θπξέσο ζηελ Σξαπεδνχληα, γηα λα εμαζθαιέζνπλ ηα πξνο ην δελ.12
΢ηηο πφιεηο αζρνινχληαλ κε θΪζε εέδνο εξγαζέαο, πνπ ππάξρε ηφηε, φπσο, «ε
αξρηηεθηνληθά (νπζηαπΪζεδεο, ρηέζηεο), ε μπινπξγηθά (καξαγθνέ), μπινγιππηηθά,
ππνδεκαηνπνηεέα (γεκελεηζάδεο, θνπληνπξαηζάδεο), ξαπηηθά (ηεξδάδεο),
ζηδεξνπξγηθά (ληεκεηζάδεο), ραιθνπξγέα (κπαθηξηζάδεο), ρξπζνρνΐα (θντκηζάδεο),
αξηνπνηεέα (θνπξνπληζάδεο), κπισλΪδεο (ρακαηιεηΪξ). Καη ζε φια απηΪ φρη κφλν
5
ΜνπζνπικΪλνη ηηκαξηνχρνη-ηνπηθνέ Ϊξρνληεο, πνπ εμνπζέαδαλ απφιπηα πεξηνρΫο θαη νηθηζκνχο, νη
νπνένη βξέζθνληαλ ζηε δηαδξνκά ελφο πνηακνχ.
6
Ά. Ξαλζνπνχινπ-ΚπξηΪθνπ, (2001), Ο Πφληνο ησλ Διιάλσλ, Ιζηνξηθά,109, (10)
7
ην επΪγγεικα ηνπ αγσγηΪηε,
8
ε ηΫρλε ηνπ ζηδεξνπξγνχ.
9
Ο κπισλΪο.
10
Ο γαλσηάο.
11
Δ. Ησαλ. Σαμηδεο, Από ηην Σζιμεπά ηος Πόνηος ζηην Ελλάδα, Αδειθψλ Κπξηαθέδε α.ε.,
Θεζζαινλέθε 2007, ζει. 188.
12
Γ. Φηξηηλέδεο, Κπώμνη, Αδειθφηεηνο Κξσκλαέσλ ΚαιακαξηΪο, Θεζζαινλέθε 1994, ζει 93.
19
επδνθηκνχζαλ, αιιΪ θαη αλαδεηθλχνληαλ θαη θαιιηηΫρλεο.»13 ΚαηΪ ζπλΫπεηα πνιινέ
απφ απηνχο πξνηηκνχληαλ γηα ηελ εθηΫιεζε κεγΪισλ Ϋξγσλ, φπσο εθθιεζέεο, γΫθπξεο
θ.Ϊ.
1.1.3.1 Πξντφληα, Βηνκεραλέα, Δκπφξην
Σα γεσξγηθΪ πξντφληα πνπ παξάγαγαλ άηαλ πνηθέια αλΪινγα ην θιέκα θΪζε
πεξηνράο. Έηζη, ελδεηθηηθΪ, αλΪκεζα ζηνλ Άιπ θαη ζηνλ Ίξε, ηα θπξηφηεξα πξντφληα
εέλαη ν θαπλφο, ηα ζηηεξΪ, ηα φζπξηα, ην κεηΪμη θαη ην ακπΫιη. Γχξσ απφ ηελ
ΑκΪζεηα θχξηα πξντφληα εέλαη ηα δεκεηξηαθΪ, ην κεηΪμη, ηα κάια, ηα ζηαθχιηα θαη
Ϊιια θξνχηα. Δλψ, ζηελ πεξηνρά ηεο Κεξαζνχληαο θαη ηεο Σξέπνιεο ην θχξην
αληηθεέκελν ηνπ εκπνξένπ εέλαη ηα
θνπληνχθηα, ην θαιακπφθη θαη ηα
θαζφιηα. «Αλ θαη ζε φια ηα κΫξε ηεο
παξαιέαο ππΪξρεη Ϊθζνλε μπιεέα
λαππεγάζηκε θαη νηθνδνκάζηκε, επεηδά ε
θπβΫξλεζε δπζθνιεχεη ηελ εμαγσγά, ε Δηθφλα 2, Απνθινέσζε θνπληνπθηψλ ζηελ
Καηξαζνχληα, Πεγά: Πόληνο-Παηξίο Πεθηιεκέλε,
ρψξα ζηεξεέηαη απφ ηελ εθκεηΪιιεπζε Λεύθσκα 1998
απηνχ ηνπ πινχζηνπ πξντφληνο ηεο. Ζ αιηεέα, αλ θαη εέλαη Ϊθζνλε, απφ Ϊγλνηα ησλ
θαηνέθσλ θαη απφ ηελ Ϋιιεηςε αιηεπηηθψλ κΫζσλ, πεξηνξέδεηαη κφλν ζηα «ραςέα»
(αθχα-ζαξδΫιεο), πνπ αιηεχνληαη ζε απέζηεπηε πνζφηεηα.» 14
΢ηνλ βηνκεραληθφ ηνκΫα πεξηνξέδνληαη ζηε ραιθνπξγέα, ηε ρξπζνρνΐα, ηε
ζηδεξνπξγέα θ.α., νη νπνέεο, φκσο θαη απηΫο εμαζζελνχλ φζν εμαπιψλεηαη ε
επξσπατθά ηΫρλε.
΋ζνλ αθνξΪ ην εκπφξην, ην εμαγψγηκν πξντφλ, πνπ Ϋρεη ηε κεγαιχηεξε
δάηεζε, εέλαη ην ζηηΪξη, ην νπνέν αλαπηχζζεη ηελ εκπνξηθά δξαζηεξηφηεηα, θπξέσο,
ζηελ Σξαπεδνχληα θαη ηελ Ακηζφ.
1.1.4 Δθπαέδεπζε
Ζ εθπαέδεπζε ησλ Διιάλσλ ηνπ Πφληνπ γέλεηαη πην νξγαλσκΫλε ζηα ηΫιε ηνπ
17νπ αηψλα, αθνχ κΫρξη ηφηε κφλν νη ηεξεέο κνξθψλνληαλ, γηα λα επηηειΫζνπλ ηα
ζξεζθεπηηθΪ ηνπο θαζάθνληα.
13
Γ. Φηξηηλέδεο, Κπώμνη, Αδειθφηεηνο Κξσκλαέσλ ΚαιακαξηΪο, Θεζζαινλέθε 1994, ζει 93.
14
΢. Ησαλλέδεο, Ιζηοπία και ζηαηιζηική ηηρ Σπαπεζούνηαρ και ηηρ γύπω πεπιοσήρ, Αδειθψλ
Κπξηαθέδε, Θεζζαινλέθε 1988, ζει 135
20
Ζ έδξπζε ησλ Φξνληηζηεξέσλ Σξαπεδνχληαο (1682) (εηθφλα 3) θαη
Αξγπξνχπνιεο (1722), ε ζχζηαζε αλεμΪξηεηνπ θξΪηνπο (1830), ε δηαθάξπμε ηνπ
ΣαλδηκΪη (1839), ε Ϋθδνζε ηνπ
ΥΪηηη-Υνπκαγηνχλ (1856), ε
δηαθάξπμε ησλ Κνηλνηηθψλ
Καλνληζκψλ ηνπ Οηθνπκεληθνχ
Παηξηαξρεένπ (1862), ν αγψλαο
γηα ηελ εζληθά νινθιάξσζε, ε
ΜεγΪιε ΗδΫα, ν αγψλαο γηα ηελ
έδξπζε Απηφλνκεο Γεκνθξαηέαο Δηθφλα 3 ,Σν Φξνληηζηάξην Σξαπεδνχληαο Πεγά: www.apodimos.gr
ζηνλ Πφλην, νη αζξφεο κεηαλαζηεχζεηο ησλ Διιάλσλ ηνπ Πφληνπ πξνο ηε Ρσζέα, ε
πξντνχζα παξαθκά ηεο Οζσκαληθάο Απηνθξαηνξέαο θαη ε ξαγδαέα νηθνλνκηθά
αλΪπηπμε ησλ Διιάλσλ ηεο πεξηνράο εέλαη γεγνλφηα, πνπ επεξεΪδνπλ Ϋληνλα ηελ
πνξεέα ηεο εθπαέδεπζεο ζηνλ Πφλην.15
Απφ ηηο αξρΫο ηνπ 19νπ αηψλα θαη σο ην 1860 πεξέπνπ, ε εθπαέδεπζε
εκθαλέδεηαη κε ιέγα ζρνιεέα ζηα αζηηθΪ, θπξέσο, θΫληξα θαη ζηα κνλαζηάξηα ηεο
΢νπκειΪ, ηνπ Βαδειψλα, ηνπ Πεξηζηεξεψηα, ηνπ ΥνπηνπξΪ, ηνπ Αγ. Γεσξγένπ
ΥαιηλαξΪ θ.Ϊ.16
Ζ αικαηψδεο αλΪπηπμε ηεο ειιεληθάο παηδεέαο Ϋγηλε κεηΪ ην 1856, φηαλ
εθδφζεθε ην δηΪηαγκα ΥΪηη Υνπκαγηνχλ, πνπ αλΪκεζα ζε Ϊιια επΫηξεπε ηελ
ειεχζεξε θαη απηφλνκε δηνέθεζε ησλ ζρνιεέσλ.17 Ζ αζηηθά ηΪμε επΫλδπζε
ζεκαληηθΪ πνζΪ ζηελ εθπαέδεπζε, ψζηε λα δεκηνπξγεζεέ ην θαηΪιιειν ζηειερηαθφ
δπλακηθφ γηα ηελ απνδνηηθφηεξε ιεηηνπξγέα ησλ επηρεηξάζεσλ. Έηζη, αλαγΫξζεθαλ ζε
πφιεηο θαη ρσξηΪ ζρνιεέα φισλ ησλ βαζκέδσλ. Σν 1890 ππάξραλ ζηνλ Πφλην 500
ζρνιεέα, φπνπ θνηηνχζαλ 21.000 καζεηΫο θαη δέδαζθαλ 543 δΪζθαινη θαη θαζεγεηΫο.
Ζ αλΪπηπμε άηαλ ζπλεράο, κε απνηΫιεζκα ηα ζρνιεέα λα θηΪζνπλ ηα 1200 δεκνηηθΪ,
8 εκηγπκλΪζηα κε 70.000 καζεηΫο θαη 1.270 δαζθΪινπο θαη θαζεγεηΫο.
΢εκαληηθφ ξφιν ζηελ αλΪπηπμε ηεο παηδεέαο Ϋπαημε ε εθθιεζέα, ε νπνέα εέρε
απαξράο αλαιΪβεη ην Ϋξγν ηεο εθπαέδεπζεο, αιιΪ θαη αξγφηεξα ζπλΫβαιε ζεκαληηθΪ
ζηελ αλΪπηπμε ησλ ζρνιεέσλ.
15
Δ. Ησαλ. Σαμηδεο, Από ηην Σζιμεπά ηος Πόνηος ζηην Ελλάδα, Αδειθψλ Κπξηαθέδε α.ε.,
Θεζζαινλέθε 2007, ζει.157.
16
Γ. Λαδαξέδεο, (2001), Ζ παηδεέα ζηνλ Πφλην, Ιζηοπικά, 109, (34)
17
Ζ ειιεληθά εθπαέδεπζε ζηνλ Πφλην. ΠξνζπειΪζηεθε 3 Ηαλνπαξένπ 2011 απφ:
www.epm.gr/w2_22_01.htm
21
΢ηηο αξρΫο ηνπ 20ν αηψλα ε εθπαέδεπζε, κε ηε ζπκβνιά ηεο εθθιεζέαο θαη ηεο
αζηηθάο ηΪμεο, αλαπηχρζεθε ηφζν, πνπ ηα ζρνιεέα ζηηο επαξρέεο πνιιαπιαζηΪζηεθαλ
θαη ν αξηζκφο ησλ καζεηψλ φιν θαη απμαλφηαλ. ΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα
αλαγξΪθνληαη ηα ζρνιεέα, ν αξηζκφο ησλ καζεηψλ θαη ησλ θαζεγεηψλ, αιιΪ θαη ν
πξνυπνινγηζκφο γηα ηε ιεηηνπξγέα ησλ ζρνιεέσλ.
Αξηζκφο ζρνιεέσλ, δηδαζθΪισλ, καζεηψλ γηα ηα Αξξελαγσγεέα, ηα Παξζελαγσγεέα

θαη ηα Νεπηαγσγεέα, ν πξνυπνινγηζκφο γηα ηε ιεηηνπξγέα απηψλ θαη ν αξηζκφο ησλ
Διιάλσλ θαηνέθσλ πνπ δνχζαλ ζηηο Δπαξρέεο, πνπ αλαθΫξνληαη, ην 1914 ζηνλ Πφλην.
ΔθθιεζηαζηηθΫο Δπαξρέεο
Ακαζεέαο Νενθαηζαξεέαο Σξαπεδνχληαο Υαιδεέαο Κνισλέαο Ρνδνπφιεσο
Κνηλφηεηεο 387 170 76 119 93 49

ΚΪηνηθνη
Έιιελεο 173.683 77.907 94.348 108.730 67.585 57.850

θΪηνηθνη
Αξηζκφο 279 177 103 169 94 56
΢ρνιεέσλ
Αξξελαγσγεέα
Αξηζκφο 376 198 214 322 178 120

δηδαζθΪισλ
Αξηζκφο 10.256 2.823 7.205 9.915 4.295 3.787
καζεηψλ
Αξηζκφο 19 15 8 4 - 1
Παξζελαγσγεέα
΢ρνιεέσλ
Αξηζκφο 45 37 30 10 - 1
δηδαζθΪισλ
Αξηζκφο 2.251 1.423 1.000 304 - 40
καζεηψλ
Αξηζκφο - 12 - - - -
Νεπ/γεέα
΢ρνιεέσλ
Αξηζκφο - 4.194 - - - -
λεπέσλ
Πξνυπνινγηζκφο 9.290 8.500 12.500 7.360 2.680 2.240
ζε ιέξεο Σνπξθέαο
Πέλαθαο 1,΢ηνηρεέα εθπαέδεπζεο ζηνλ Πφλην, Πεγά: Δηακαληήο Λαδαξίδεο, 1988, ζει.86
22
1.2. ΜΗΚΡΑ Α΢ΗΑ
Ζ ΜηθξΪ Αζέα, «ην ζηαπξνδξφκη ησλ ιαψλ, ε θνηηέδα ησλ πνιηηηζκψλ, αιιΪ
θαη Ϋλαο ζηξαηεγηθάο ζεκαζέαο ρψξνο πνπ επεξΫαζε ζε κεγΪιν βαζκφ ηε ζχγρξνλε
πνιηηηθά ηζηνξέα»18, εέλαη ε ρεξζφλεζνο πνπ εθηεέλεηαη δπηηθΪ ηεο αζηαηηθάο επεέξνπ
ζε κηα λνεηά γξακκά πνπ μεθηλΪ απφ ηνλ θφιπν ηεο ΑιεμαλδξΫηαο (Ηζζφο) Ϋσο ηελ
Σξαπεδνχληα ηεο Μαχξεο ζΪιαζζαο. Έρεη Ϋθηαζε 391.500 ηεηξ. ρικ θαη ν
γεσγξαθηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο εέλαη 36ν-42ν βφξεην πιΪηνο θαη 26ν -40ν αλαηνιηθφ
κάθνο. ΒξΫρεηαη απφ ηνλ Δχμεηλν Πφλην ζην ΒνξξΪ, ηε Μεζφγεην ζην Νφην θαη ην
Αηγαέν δπηηθΪ.
ΥΪξηεο 2:Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηεο ΜηθξΪο Αζέαο, Πεγή: alismonitespatrides.blogspot.com
1.2.2 Πιεζπζκφο
Ο πιεζπζκφο ζε φιε ηελ επηθξΪηεηα ηεο ΜηθξΪο Αζέαο, πξηλ ηελ αξρά ησλ
εθηνπηζκψλ θαη δησγκψλ θαηΪ ησλ Υξηζηηαλψλ απφ ην Οζσκαληθφ θξΪηνο, ην Ϋηνο
1913 δηαρσξέδεηαη ζε εζληθφηεηεο ά θπιΫο, φπσο θαέλεηαη ζηνλ παξαθΪησ πέλαθα.
18
Έ. ΓξεγνξηΪδνπ, Εδεζμαηολόγιον ΢μύπνηρ, Κνριέαο, Αζάλα 2003, ζει. 13.
23
ΠΛΖΘΤ΢ΜΟ΢ ΜΗΚΡΑ΢ Α΢ΗΑ΢ ΣΟ 1913
ΔΘΝΗΚΟΣΖΣΑ Ζ ΦΤΛΖ ΠΛΖΘΤ΢ΜΟ΢
1 ΔΛΛΖΝΔ΢ (Οξζφδνμνη, Γπηηθνέ, Μειρέηεο, 2.660.316
Γηακαξηπξφκελνη, Έιιελεο πνιέηεο)
2 ΑΡΜΔΝΗΟΗ (Γξεγνξηαλνέ, Γπηηθνέ, ΠξνηεζηΪληεο) 637.268
3 ΚΟΠΣΔ΢ ΚΑΗ ΛΑΣΗΝ ΡΑΓΗΑ΢Ζ 10.019
4 Σ΢ΗΓΚΑΝΟΗ 78.221
5 ΗΟΤΓΑΗΟΗ 56.970
6 ΟΘΧΜΑΝΟΗ ΣΟΤΡΚΟΗ 1.802.697
7 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΚΡΖΣΔ΢ 53.926
8 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΓΗΟΤΡΟΤΚΟΗ 1.291.861
9 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΚΗΕΗΛ-ΜΠΑ΢ 384.834
10 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΓΔΡΒΗ΢ΗΓΔ΢ 173.825
11 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΛΤΚΗΑ΢ 95.000
12 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΠΗ΢ΗΓΗΑ΢ 85.000
13 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΛΤΚΑΟΝΗΑ΢ 70.040
14 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΠΑΜΦΤΛΗΑ΢ 90.004
15 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΑΦ΢ΑΡΟΗ 225.000
16 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΚΑΠΠΑΓΟΚΗΑ΢ 95.000
17 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΣΡΟΤΚΜΔΝΗΓΔ΢ 95.000
18 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΒΗΘΤΝΗΑ΢ 200.000
19 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΜΔ΢ΟΥΑΛΓΖΝΟΗ 80.000
20 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΛΑΕΟΗ 125.000
21 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΢ΑΝΝΟΗ 303.955
22 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΜΗΓΓΡΔΛΟΗ-ΑΜΠΥΑΕΟΗ 210.510
23 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΓΔΧΡΓΗΑΝΟΗ 55.000
24 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΑΝΕΑΡΗΣΔ΢ 64.000
25 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΕΔΩΜΠΔΚΔ΢ 39.880
26 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΑΛΒΑΝΟΗ 5.300
27 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΠΟΜΑΚΟΗ 85.823
28 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΚΗΡΚΑ΢ΗΟΗ 433.582
29 ΚΟΤΡΓΟΗ 119.834
30 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΔΚ ΒΟ΢ΝΗΑ΢-ΔΡΕΔΓΟΒΗΝΖ΢ 64.462
31 ΢ΤΡΟΗ ΥΡΗ΢ΣΗΑΝΟΗ 67.744
32 ΓΤΣΗΚΟΗ 30.397
33 ΜΟΤ΢ΟΤΛΜΑΝΟΗ ΣΑΣΑΡΟΗ-ΠΔΡ΢Δ΢ 78.518
΢ΤΝΟΛΟ 9.868.706
Πέλαθαο 2 Πιεζπζκφο Μ. Αζέαο 1913, Πεγή: Γ. Κ. Σκαλιέρης, "Λαοί και Φσλαί της Μικράς Ασίας"1922,
http://www.hellinon.net/PlithismosMikrasAsias.htm
24
΋πσο βιΫπνπκε ζηνλ πέλαθα θαη ηελ πέηα ην πνζνζηφ ησλ Διιάλσλ απφ ην
ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΜηθξΪο Αζέαο εέλαη αξθεηΪ κεγΪιν. Σν κεγαιχηεξν
πνζνζηφ, φκσο, παξαηεξεέηαη ζηνλ πιεζπζκφ ηεο ΢κχξλεο.
ΠΛΗΘΤ΢ΜΟ΢ ΜΙΚΡΑ΢ Α΢ΙΑ΢ ΣΟ 1913
ΔΛΛΗΝΔ΢
ΛΟΙΠΔ΢ ΔΘΝΙΚΟΣΗΣΔ΢
ΓηΪγξακκα 1. Πιεζπζκφο ΜηθξΪο Αζέαο ην 1913
1.2.3. ΢κχξλε
Ζ ΢κχξλε, Ϋρνληαο μερσξηζηά γεσγξαθηθά ζΫζε ζηελ
Αλαηνιηθά Μεζφγεην, απνηεινχζε άδε απφ ηνλ 16νπ αηψλα
Ϋλα δηεζλΫο ιηκΪλη. Ζ ζηαδηαθά εγθαηΪζηαζε
Γπηηθνεπξσπαέσλ ζπλΫβαιε ζηελ αικαηψδε αθκά ηεο θαη
δελ Ϊξγεζε λα γέλεη ζεκαληηθφ νηθνλνκηθφ θΫληξν ζηελ
Αλαηνιηθά Μεζφγεην.
ΥΪξηεο 3, Ζ ΢κχξλε ζηε
Σν εκπφξην θαη ε εθβηνκερΪληζε, παξΪιιεια κε ηελ Μ.Αζέα, Πεγά:
estamou.blogspot.com
θαηαζθεπά ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ, ζα απνηειΫζνπλ θαη ηε βαζηθφηεξε αηηέα
νηθνλνκηθάο αλΪπηπμεο, ε νπνέα ζα πξνζειθχζεη Έιιελεο απφ ηε Μηθξαζηαηηθά
ελδνρψξα, ηα λεζηΪ ηνπ Αηγαένπ θαη ηελ ΔιιΪδα.19 ΚαηΪ ζπλΫπεηα, ν πιεζπζκφο ησλ
Διιάλσλ ζηελ επξχηεξε πεξηνρά ηεο ΢κχξλεο ζα απμεζεέ ζεκαληηθφ. ΠαξΪιιεια,
απμΪλεηαη θαη ν πιεζπζκφο
ησλ κνπζνπικΪλσλ
πξνζθχγσλ, ιφγσ ηνπ
Ρσζνηνπξθηθνχ ΠνιΫκνπ ην
1877-1878, ηνπ
Διιελνηνπξθηθνχ ΠνιΫκνπ
ην 1897 θαη ησλ βαιθαληθψλ
πνιΫκσλ. ΢πλνιηθΪ, ν
πιεζπζκφο ηεο ζηηο αξρΫο Δηθφλα 4, Σν ιηκΪλη ηεο ΢κχξλεο, Πεγά: egpaid.blogspot.com
ηνπ 20νπ αηψλα αλΫξρεηαη ζηνπο 236.614 θαηνέθνπο, ελψ ηελ πξψηε δεθαεηέα θηΪλεη
19
Α. Θεκνπνχινπ, Ο εμαζηηζκφο κηαο κηθξαζηΪηηθεο πφιεο, ην παξΪδεηγκα ηεο ΢κχξλεο, Χαμένερ
Παηπίδερ-΢μύπνη, Σα λΫα, Αζάλα 2002, ζει 54.
25
ηνπο 350.000 πεξέπνπ, απφ ηνπο νπνένπο νη 165.000 εέλαη Έιιελεο. Ο ππφινηπνο
πιεζπζκφο απνηειεέηαη απφ πεξέπνπ 100.000 κνπζνπικΪλνπο, 30.000 Δβξαένπο,
25.000 ΑξκΫληνπο θαη 20.000 Δπξσπαένπο. 20
΋ζνλ αθνξΪ ηε
ρσξνηαμηθά θαηαλνκά ηνπ
πιεζπζκνχ, νη Έιιελεο
θαηνηθνχλ θνληΪ ζην ιηκΪλη
θαη ην εκπνξηθφ θΫληξν ηεο
πφιεο, ζηε θξΪγθηθε ζπλνηθέα
(ΦξαγθνκαραιΪο), φπνπ
δηακΫλνπλ απφ ηνλ 16ν αηψλα
νη Δπξσπαένη.21
Δηθφλα 5, Πεγά: Πεγή: Χακέλεο παηξίδεο-Σκύξλε, Τα λέα, 2002, ζει.49.
1.2.4. Απαζρφιεζε
Ο θπξηφηεξνο ηνκΫαο δξαζηεξηνπνέεζεο ηνπ ειιεληθνχ ζηνηρεένπ ζηε κηθξαζηαηηθά
ελδνρψξα θαη ζηελ επξχηεξε πεξηνρά ηνπ Ατδηλένπ εέλαη ε θαιιηΫξγεηα αγξνηηθψλ
πξντφλησλ, φπσο βακβΪθη, ζηαθέδα, ειηΪ θαη θαπλφο. Σα πξντφληα απηΪ απνηεινχζαλ
θαη ηα θχξηα εμαγσγηθΪ πξντφληα ηεο ΢κχξλεο. Σν δηΪζηεκα 1845-1876 ε αγξνηηθά
παξαγσγά ζηε Γπηηθά Μ. Αζέα
θαη ζηελ πεξηνρά ηνπ Ατδηλένπ
ηεηξαπιαζηΪζηεθε, κε
απνηΫιεζκα ηελ απμαλφκελε
εκπνξεπκαηνπνέεζε ηεο
΢κχξλεο θαη ηελ Ϋληαμά ηεο
ζηε δηεζλά νηθνλνκέα. Ζ ζΫζε
Δηθφλα 6, Αγξφηεο ζην δξφκν πξνο ηελ αγνξΪ ηεο ΢κχξλεο, Πεγή:
πνπ θαηΫρεη ε ΢κχξλε ζην Χακέλεο παηξίδεο-Σκύξλε, Τα λέα, 2002, ζει.61.
ζχλνιν ηνπ εμσηεξηθνχ εκπνξένπ ηεο Οζσκαληθάο απηνθξαηνξέαο απφ 7,5% ην 1850
ζην ηΫινο ηνπ 19νπ αηψλα αλΫξρεηαη ζε 43% ησλ γεληθψλ εμαγσγψλ.22
΢εκαληηθφο παξΪγνληαο, πνπ επλφεζε ηελ νηθνλνκηθά επκΪξεηα ηεο ΢κχξλεο
θαη θαη‟ επΫθηαζε ηεο επηθξΪηεηαο ηεο ΜηθξΪο Αζέαο απνηΫιεζε ε θαηαζθεπά
20
Α. Θεκνπνχινπ, Ο εμαζηηζκφο κηαο κηθξαζηΪηηθεο πφιεο, ην παξΪδεηγκα ηεο ΢κχξλεο, Χαμένερ
Παηπίδερ-΢μύπνη, Σα λΫα, Αζάλα 2002, ζει 55.
21
΋.π.
22
Α. Θεκνπνχινπ (2002), Καηεέρε ην 43% ησλ εμαγσγψλ, Ιζηοπικά, 148, (16)
26
ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ. Ζ πξψηε γξακκά ΢κχξλεο-Ατδηλένπ εγθαηληΪζηεθε απφ
ηνπο Δπξσπαένπο θεθαιαηνχρνπο ην 1866 θαη απφ ηφηε θαηαζθεπΪζηεθαλ αξθεηΫο
γξακκΫο θαη ζηαζκνέ, ζηνπο νπνένπο εξγΪδνληαλ μΫλνη θαη Έιιελεο ηερληθνέ, πνπ
εέραλ δνπιΫςεη ζε ζηδεξνδξφκνπο θαη κεραλνπξγεέα ζηελ ΔιιΪδα. Γχξσ απφ
ηΫηνηνπο ζηαζκνχο ζπγθξνηάζεθαλ ζπρλΪ πνιπΪλζξσπνη νηθηζκνέ, πνπ πξνζεέιθπαλ
Έιιελεο εκπφξνπο, ηερλέηεο, γηαηξνχο θ.ι.π.23
ΜεγΪιε ζπκβνιά ζηελ αλαδσνγφλεζε ηνπ ειιεληθνχ εκπνξένπ ζηα ηΫιε ηνπ
19νπ αηψλα θαη πεξηζζφηεξν ζηηο αξρΫο ηνπ 20νπ άηαλ ε έδξπζε ππνθαηαζηεκΪησλ
ηξαπεδψλ, κε πξψηε ηελ ηξΪπεδα Μπηηιάλεο ην 1898. Σα θαηαζηάκαηα φισλ ησλ
ειιεληθψλ ηξαπεδψλ εέραλ ζθνπφ λα ηνλψζνπλ ην ειιεληθφ θεθΪιαην κε πηζησηηθΫο
επθνιέεο. 24
΋ζνλ αθνξΪ ηε βηνκεραλέα, νη ζεκαληηθφηεξνη ηνκεέο αλΪπηπμεο άηαλ ε
επεμεξγαζέα ά ζπζθεπαζέα
αγξνηηθψλ πξντφλησλ θαη
πξψησλ πιψλ, ε ηαπεηνπξγέα,
ε λεκαηνπξγέα θαη ε
πθαληνπξγέα. Οη κεγαιχηεξεο
κνλΪδεο αλάθαλ ζε αλψλπκεο
εηαηξεέεο μΫλσλ ππεθφσλ,
σζηφζν, ππάξραλ πνιιΫο Δηθφλα 7, Σν ιηκΪλη ηεο ΢κχξλεο, Πεγά: alepakos.blogspot.com
κηθξφηεξεο αηκνθέλεηεο κνλΪδεο-αηκφκπινη, ζαπσλνπνηεέα, ππξελειαηνπξγεέα,

βπξζνδεςέα, κεραλνπξγεέα, κνλΪδεο ζπζθεπαζέαο ζηαθέδαο θ.ι.π., πνπ αλάθαλ ζε
Έιιελεο. ΔλδεηθηηθΪ:
Έηε 1800- 1831- 1851- 1861- 1871- 1881- 1891- 1901- 1911-
1830 1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1919
Δι.ΜνλΪδεο 29 23 48 85 165 330 443 437 194
Σνπξ.ΜνλΪδεο 21 2 2 2 27 49 98 50 58
Πέλαθαο 3, ΔιιεληθΫο θαη ΣνπξθηθΫο βηνκεραληθΫο κνλΪδεο ηεο Μ.Αζέαο, Πεγά: ηζηνξηα ειιεληθνπ εζλνπο ηδ ζει 371
Ζ κεέσζε ησλ βηνκεραληθψλ κνλΪδσλ ζηηο αξρΫο ηνπ 20νπ αηψλα νθεέιεηαη
ζην boycottage, πνπ εμαπΫιπζε ην λενηνπξθηθφ θνκηηΪην θαηΪ ησλ ειιεληθψλ
πξντφλησλ, ην νπνέν νδάγεζε ζε νηθνλνκηθφ πιάγκα.
23
Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, Δθδνηηθά Αζελψλ, Αζάλα 1978, η. ΗΓ, ζει 370
24
φ.π.
27
1.2.5. Δθπαέδεπζε
Σα ειιεληθΪ ζρνιεέα πνπ δεκηνπξγάζεθαλ ζηε ΜηθξΪ Αζέα απνηΫιεζαλ ην
Ϋξεηζκα ηεο ειιεληθάο παηδεέαο ζηε κεγΪιε απηά πεξηνρά κε ηελ πνιπηΪξαρε
ηζηνξέα.25 Σα πεξηζζφηεξα ζρνιεέα ηδξχζεθαλ ζηα ειιελφθσλα αζηηθΪ θΫληξα ησλ
παξΪιησλ: ΢κχξλε, Κπδσλέεο, ΒνπξιΪ, Σξαπεδνχληα θ.ι.π.
΢ηε ΢κχξλε ιεηηνπξγνχζε ε Δπαγγειηθά ΢ρνιά, θΪησ απφ αγγιηθά
πξνζηαζέα, θαη δηΫζεηε απφ
ην 1861 πιάξεο γπκλΪζην θαη
ειιεληθφ ζρνιεέν. ΓηΫζεηε,
αθφκα, βηβιηνζάθε, πνπ
αξηζκνχζε 27.000 ηφκνπο,
ελψ πιαηζησλφηαλ απφ ην
κνλαδηθφ αξραηνινγηθφ
κνπζεέν πνπ ππάξρε ζηε
Δηθφλα 8, Ζ Δπαγγειηθά ΢ρνιά, Πεγή: mikrasiatwn.wordpress.com
ΜηθξΪ Αζέα.
ΜΫρξη ηε δεθαεηέα ηνπ 1880 ζηε Μηθξαζηαηηθά ελδνρψξα ππάξραλ ειΪρηζηα
ζρνιεέα. Απφ ηφηε θαη ελψ εληεηλφηαλ ε εθπαηδεπηηθά δξαζηεξηφηεηα ζηελ παξΪιηα
δψλε, Ϊξρηδε καδέ κε ηελ νηθνλνκηθά επΫθηαζε θαη ε πνιηηηζηηθά δηεέζδπζε ηνπ
ειιεληζκνχ κε θπξηφηεξν θνξΫα ηνλ νξζφδνμν θιάξν. 26
Ζ έδξπζε ησλ ζρνιεέσλ εέρε ζθνπφ, φρη κφλν λα κελ μεραζηεέ ε ειιεληθά
γιψζζα, αιιΪ θαη λα
αληηθαηαζηαζεέ ε ηνπξθηθά
απφ ηελ ειιεληθά. Γη‟ απηφ
θαη ηδξχζεθαλ
παξζελαγσγεέα, ψζηε λα
δηαδνζεέ επθνιφηεξα ε
ειιεληθά γιψζζα ζηελ
νηθνγΫλεηα. Ζ εθπαηδεπηηθά
απηά πξνζπΪζεηα Ϋθεξε ηα
Δηθφλα 9, Πεγή: www.delfini1922.gr
αλακελφκελα απνηειΫζκαηα θη Ϋηζη, ην 1912 νη 1.315 θνηλφηεηεο ζπληεξνχζαλ 2.228
ζρνιεέα, ηα νπνέα ζπλΫβαιαλ ζεκαληηθΪ ζηελ αχμεζε ησλ ειιελφθσλσλ.
25
Β. Γαιαθνχξα, Ρίζερ Ελλήνων-Μικπαζιάηερ, Πάγαζνο, ζει 72.
26
Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, Δθδνηηθά Αζελψλ, Αζάλα 1978, η. ΗΓ, ζει 374.
28
1.3. ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΘΡΑΚΖ
Ζ Αλαηνιηθά ΘξΪθε εέλαη ην κΫξνο ηεο ζχγρξνλεο Σνπξθηθάο Γεκνθξαηέαο,
πνπ εέλαη γεσγξαθηθΪ κΫξνο ηεο Δπξψπεο, θαη βξέζθεηαη αλαηνιηθΪ ηεο δπηηθάο
ΘξΪθεο. Ζ πεξηνρά πεξηιακβΪλεη ηηο ηξεηο επαξρέεο ηεο Αδξηαλνχπνιεο, ηνπ
Κηξθιαξειέ θαη ηεο Ραηδεζηνχ. Έρεη Ϋθηαζε 23.764 η.ρ.κ. θαη βξΫρεηαη λνηηνδπηηθΪ
απφ ην Θξαθηθφ ΠΫιαγνο, λφηηα απφ ηνλ Διιάζπνλην θαη ηελ Πξνπνληέδα,
λνηηναλαηνιηθΪ απφ ην Βφζπνξν θαη αλαηνιηθΪ απφ ηνλ Δχμεηλν Πφλην.
ΥΪξηεο 4: ΓεσγξαθηθΪ φξηα Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο, Πεγή: thrakikh-estia.gr
1.3.2. Πιεζπζκφο
Ζ πξψηε πιάξεο ζηαηηζηηθά, ζηελ νπνέα θαηαγξΪθεηαη ν πιεζπζκφο ηεο
ΘξΪθεο θαη κΪιηζηα απφ επέζεκεο πεγΫο θαη φρη απφ απζαέξεηεο εθηηκάζεηο,
δεκηνπξγάζεθε απφ ηνπο πξνΫδξνπο ησλ κεγΪισλ ζπιιφγσλ ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο
ην 1878 κεηΪ ηελ ππνγξαθά ηεο ζπλζάθεο ηνπ Αγ. ΢ηεθΪλνπ. ΢χκθσλα, ινηπφλ, κε
ηε ζηαηηζηηθά απηά, ν πιεζπζκφο δηαρσξέδεηαη σο εμάο:
29
ΠΛΖΘΤ΢ΜΟ΢ ΘΡΑΚΖ΢ 1878
΢ΣΑΣΗ΢ΣΗΚΖ ΜΔΓΑΛΧΝ ΢ΤΛΛΟΓΧΝ ΚΧΝ/ΠΟΛΔΧ΢
ΒΗΛΑΔΣΗΟ Έιιελεο Μνπζ/λνη Βνχιγα Άιιεο ΞΫλνη ΢χλνιν
ξνη εζλφηεηεο ππάθννη
Α)ΑΝΓΡΗΑΝΟΤΠΟΛΔΧ΢
΢αληδΪθηα
α)Αλδξηαλνππφιεσο 171.000 125.000 78.320 15.000 20.000 409.320
β)Ραηδεζηνχ 117.000 19.000 23.000 9.000 168.600
γ)Καιιηπφιεσο 98.900 35.000 10.000 10.000 153.900
δ)΢ηιέκλνπ 36.900 54.300 54.200 25.000 5.000 175.400
ε)Φηιηππνππφιεσο 32.000 120.000 180.000 30.000 8.000 370.000
΢χλνιν 456.400 353.300 312.520 103.000 52.000 1.277.220
Β)ΚΧΝ/ΠΟΛΔΧ΢ 287.500 205.000 3.000 120.000 80.000 695.500
΢χλνιν πιεζπζκνχ 743.900 558.300 315.520 223.000 132.000 1.972.720
ΘξΪθεο
Πέλαθαο 4, Πιεζπζκφο ΘξΪθεο 1878, Πεγή: ηζηνξηα ειιεληθνπ εζλνπο ΙΓ ζει.372
Παξαηεξάζεθαλ, φκσο, θαηΪ θαηξνχο δηΪθνξεο απμνκεηψζεηο ζηνπο

πιεζπζκνχο ηεο ΘξΪθεο, ιφγσ ππξθαγηψλ, επηδεκηθψλ αζζελεηψλ, πνιΫκσλ θαη
επαλαζηΪζεσλ. Ζ ΒνπιγΪξηθε επαλΪζηαζε αλΪγθαζε ηνπο θαηνέθνπο ησλ ρσξηψλ
ηεο Ρνδφπεο λα κεηαθηλεζνχλ πξνο ηα Νφηηα, ελψ κε ην Ρσζνηνπξθηθφ πφιεκν
πνιινέ Σνχξθνη πξφζθπγεο απφ ηε Βνπιγαξέα εγθαηαζηΪζεθαλ ζηε ΘξΪθε. «ΜεηΪ
ηε ζχζηαζε ηεο Απηφλνκεο Αλαηνιηθάο Ρσκπιέαο Ϊξρηζε ε κεηαλΪζηεπζε πνιιψλ
Διιάλσλ απφ ηελ επαξρέα απηά πξνο ηηο ζξαθηθΫο πφιεηο θαη ηελ ΔιιΪδα. ΋ζνη
απφκεηλαλ δελ κπφξεζαλ λα απνθχγνπλ ηνλ εθβνπιγαξηζκφ.»27
1.3.3. Απαζρφιεζε
Ζ πιεζπζκηαθά ππεξνρά ησλ Διιάλσλ ζηε ΘξΪθε Ϋλαληη ησλ Ϊιισλ
εζλνηάησλ επΫθεξε θαη ηελ νηθνλνκηθά επξσζηέα. Έρνληαο ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ
ησλ εθηΪζεσλ θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επθνξέα ηνπ εδΪθνπο, επηδφζεθαλ ζηηο
θαιιηΫξγεηεο, θπξέσο, δεκεηξηαθψλ, νζπξέσλ θαη νπσξηθψλ. Ζ γεσξγηθά παξαγσγά
άηαλ αξθεηά φρη κφλν γηα ηελ θΪιπςε ησλ δηθψλ ηνπο αλαγθψλ, αιιΪ θαη γηα λα
εμαρζεέ ζε Ϊιιεο πεξηνρΫο.
Ηδηαέηεξα αλαπηπγκΫλε άηαλ θαη ε θηελνηξνθέα, ιφγσ ησλ απΫξαλησλ
ιηβαδηψλ, βνζθνηφπσλ θαη δαζψλ, πνπ δηΫζεηε ε πεξηνρά. ΓηαηξΫθνληαλ δψα γηα
θξεαηνπαξαγσγά, παξαγσγά γαιαθηνθνκηθψλ εηδψλ, γηα εθκεηΪιιεπζε καιιηψλ θαη
δεξκΪησλ, αιιΪ θαη γηα κεηαθνξΫο.28
27
Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, Δθδνηηθά Αζελψλ, Αζάλα 1978, η. ΗΓ, ζει 373
28
φ.π., ζει 374
30
ΚαηΪ ζπλΫπεηα, αλαπηχρζεθε ε βηνηερλέα κΪιιηλσλ, αιιΪ θαη ε κεηαμνπξγέα,
ε θαιαζνπιεθηηθά, ε ζαξσζξνπνηέα, ε ςαζνπνηέα, ε αξγηινπιαζηηθά, ε θεξακνπξγέα
θαη ε ραιθνπξγέα. Ζ Ϋιιεηςε, φκσο, θεθαιαέσλ θαη νη λνκνζεζέεο ηεο ηνχξθηθεο
δηνέθεζεο δελ επλφεζαλ ηε κεηΪβαζε ηεο βηνηερλέαο ζε βηνκεραλέα.
΋ζνλ αθνξΪ ηελ αιηεέα, αλαπηχρζεθε ηδηαέηεξα, ιφγσ ηεο γεσγξαθηθάο ζΫζεο
ηεο πεξηνράο. ΢ηελ επνρηαθά αιηεέα δξαζηεξηνπνηνχληαλ, θπξέσο, νη
Κσλζηαληηλνππνιέηεο, νη Γαλνρσξέηεο, νη Αηλέηεο, νη Καιιηπνιέηεο θαη νη
Ραηδεζηηλνέ, ελψ κεγΪιν κΫξνο ηεο πνζφηεηαο ησλ ςαξηψλ, πνπ αιέεπαλ, εμαγφηαλ ζε
μΫλεο ρψξεο.
ΣΫινο, ζπνπδαέν νηθνλνκηθφ παξΪγνληα απνηΫιεζε θαη ην εκπφξην, απφ ην
νπνέν ην εμαγσγηθφ βξηζθφηαλ νιφθιεξν, ζρεδφλ, ζηα ρΫξηα ησλ Διιάλσλ, ελψ ην
εηζαγσγηθφ κεηαμχ Διιάλσλ θαη Δβξαέσλ. Σν ζπνπδαηφηεξν κΫζν γηα ηελ αληαιιαγά
ησλ πξντφλησλ άηαλ νη εκπνξνπαλεγχξεηο, νη νπνέεο Ϋθεξλαλ κεγΪια Ϋζνδα ζηνπο
Θξαθηψηεο.
1.3.4. Δθπαέδεπζε
΢ην πξψην κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ε παηδεέα άηαλ ππνηππψδεο ζε πνιιΫο
θσκνπφιεηο θαη ρσξηΪ ηεο Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο. Σελ Ϋιιεηςε δαζθΪισλ
αλαπιάξσλαλ νη κνλαρνέ θαη νη θιεξηθνέ, ελψ γηα ηνπο εχπνξνπο ππάξραλ θαη νη
νηθνδηδΪζθαινη, αιιΪ θαη ηα νηθηαθΪ ζρνιεέα, δειαδά, ζρνιεέα κε απηνζρΫδηνπο
δαζθΪινπο.
Ο ζθνπφο ηεο Κεληξηθάο Δθπαηδεπηηθάο Δπηηξνπάο, ησλ ζπιιφγσλ θαη ησλ
πινχζησλ ρνξεγψλ άηαλ λα
θαιπθζεέ ε αλΪγθε γηα λΫα
ζρνιεέα, αιιΪ θαη γηα
δηδαζθαιεέα θαη ηεξαηηθΫο
ζρνιΫο, πνπ ζα κφξθσλαλ ηνπο
δαζθΪινπο.29 Σν κφλν εηδηθφ
δηδαζθαιεέν, πνπ ππάξρε ηφηε Δηθφλα10: Ζ ΜεγΪιε ηνπ ΓΫλνπο ΢ρνιά, Πεγή: argolikivivliothiki.gr
ζηελ Αλαηνιά, άηαλ ε ΜεγΪιε ηνπ ΓΫλνπο ΢ρνιά ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, ε νπνέα
πξφζζεζε απφ ην 1863, εθηφο απφ ηα γπκλαζηαθΪ καζάκαηα θαη καζάκαηα αλσηΫξνπ
θχθινπ. Γηα ηελ εθπαέδεπζε ηνπ αλσηΫξνπ θιάξνπ ππάξρε ε Θενινγηθά ΢ρνιά ζηε
29
Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, Δθδνηηθά Αζελψλ, Αζάλα 1978, η. ΗΓ, ζει 374.
31
ΥΪιθε. Δλψ, γηα ηελ εθπαέδεπζε ησλ θνξηηζηψλ ηδξχζεθαλ ηΫζζεξα παξζελαγσγεέα,
εθ ησλ νπνέσλ, ην Παξζελαγσγεέν «ΠαιιΪο» πεξηιΪκβαλε φινπο ηνπο θχθινπο ηεο
θαηψηεξεο θαη κΫζεο παηδεέα, θαζψο θαη δηδαζθαιεέν.
Δηθφλα 11: Θενινγηθά ζρνιά ΥΪιθεο, Πεγή: www.panteleimonsklavos.com
ΑλΪινγε εθπαηδεπηηθά θέλεζε παξαηεξεέηαη ηα επφκελα ρξφληα θαη ζε Ϊιιεο

πφιεηο ηεο πεξηνράο. ΢ηελ Αδξηαλνχπνιε, ζηελ Αέλν, ζηε Ραηδεζηφ, ζηηο ΢αξΪληα
ΔθθιεζηΫο, ζηε ΢ειπβξέα θαη ζε Ϊιιεο πφιεηο Ϊξρηζαλ λα ηδξχνληαη ζρνιΫο,
παξζελαγσγεέα θαη αξξελαγσγεέα. Ο πφιεκνο, φκσο, ηνπ 1877-78 κεηΫηξεςε πνιιΪ
ζρνιεέα ζε ζηξαηψλεο θαη πνιινέ καζεηΫο θαηΫθπγαλ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε.
32
ΣΑ Η΢ΣΟΡΗΚΑ ΓΔΓΟΝΟΣΑ ΠΟΤ ΟΓΖΓΖ΢ΑΝ ΢ΣΟΝ
ΞΔΡΗΕΧΜΟ
2.1. Πφληνο
Σνλ 18ν αηψλα αξρέδνπλ ηα κεγΪια ξεχκαηα κεηαλΪζηεπζεο απφ ηελ πεξηνρά
ηνπ Πφληνπ θαη θηΪλνπλ ζην απφγεηφ ηνπο ηνλ 19ν αηψλα. ΚαηΪ ηε δηΪξθεηα ηεο
επαλΪζηαζεο ηνπ 1821 θαη ησλ ηξηψλ ξσζνηνπξθηθψλ πνιΫκσλ πνπ αθνινχζεζαλ
(1828-1829, 1853-1856, 1877-1878), παξαηεξάζεθε κεηνέθεζε Διιάλσλ πξνο ηηο
ξσζηθΫο πεξηνρΫο.30 Κέλεηξν ηεο κεηνέθεζεο απηάο απνηΫιεζε ν θφβνο ησλ
ηνπξθηθψλ αληεθδηθάζεσλ. Τπνινγέδεηαη φηη κνλΪρα ηελ πεξένδν απηά
αλαγθΪζηεθαλ λα εγθαηαιεέςνπλ ηα ζπέηηα ηνπο 350.000 Έιιελεο ηνπ Πφληνπ.31
Σν 1908 νη Νεφηνπξθνη δηακνξθψλνληαο ην ξαηζηζηηθφ εζληθηζηηθφ ηνπο
θέλεκα, Ϋζεζαλ σο ζηφρν λα
δεκηνπξγάζνπλ «εζληθά
νηθνλνκέα» κφλν κε ηελ εζληθά
νκνηνγΫλεηα. Ζ εμΫιημε ηνπ
εζληθηζηηθνχ απηνχ θηλάκαηνο
ζπλΪδεη κε ηελ Ϊπνςε ηνπ
Hechter, φηη ην κνληΫιν ηεο
νηθνλνκηθάο εθκεηΪιιεπζεο θαη
Δηθφλα 12: Θξάλνο γηα ηνπο λεθξνχο, Πεγή:
ηεο πνιηηηθάο θπξηαξρέαο ηνπ jandsforequality.blogspot.com/
θΫληξνπ πΪλσ ζηελ πεξηθΫξεηα νδεγεέ ζηελ Ϊλνδν ηνπ εζληθηζκνχ32, θαζψο νη
ρξηζηηαλνέ ζηελ Οζσκαληθά απηνθξαηνξέα δελ εέραλ ηα έδηα νηθνλνκηθΪ θαη πνιηηηθΪ
δηθαηψκαηα κε ηνπο Οζσκαλνχο, επεηδά εέηε δνχιεπαλ ζαλ δνχινη ζηα ρσξΪθηα, εέηε
δελ αλαγλσξέδνληαλ σο αμηφπηζηνη κΪξηπξεο ζηα δηθαζηάξηα. Γηα ηελ επέηεπμε ηνπ
ζηφρνπ ηνπο, νη Νεφηνπξθνη απνθΪζηζαλ ην 1911 ζην ζπλΫδξην πνπ Ϋγηλε ζηε
Θεζζαινλέθε λα εμνληψζνπλ φιεο ηηο κε ηνπξθηθΫο εζλφηεηεο ζε φιε ηελ επηθξΪηεηα
ηεο νζσκαληθάο απηνθξαηνξέαο.33 Γηα ηελ πινπνέεζε ησλ ζρεδηαζκψλ έδξπζαλ κηα
Δηδηθά Δπηηξνπά, ε νπνέα μεθέλεζε ηε δξΪζε ηεο κε ηνπο Έιιελεο ηεο Ησλέαο θαη ην
1916 Ϋθηαζε θαη ζην Γπηηθφ Πφλην. Ζ Ϋλαξμε ησλ δηψμεσλ θαηΪ ηνπ πιεζπζκνχ
30
Β. Αγηδέδεο, Έλληνερ ηος Πόνηος, ΢θΪη Βηβιέν, 2009, η. Α, ζει.125
31
Κ. ΦσηηΪδεο, Ο Ελληνιζμόρ ηηρ Κπιμαίαρ, Ζξφδνηνο, Αζάλα 1990, ζει. 18
32
Γ. Κξεηηθφο, Έθνορ και Χώπορ-Πποζεγγίζειρ ζηην ιζηοπική γεωγπαθία ηηρ ζύγσπονηρ Εςπώπηρ,
Μεηαέρκην, Αζάλα 2007, ζει.29
33
Β. Αγηδέδεο, Σν γεσπνιηηηθφ πιαέζην ηεο Πνληηαθάο γελνθηνλέαο, Ιζηοπία ηος Έθνοςρ, 17, (6)
33
αχμεζε ην θχκα ησλ θπγΪδσλ θαη σο αληέδξαζε ζηελ πνιηηηθά ησλ Σνχξθσλ Ϊξρηζε
ε νξγΪλσζε δπλακηθψλ αληΪξηηθσλ νκΪδσλ.34 ΢ηελ αξρά ην αληΪξηηθν εέρε ην ξφιν
ηεο απηνΪκπλαο ησλ ειιεληθψλ ρσξηψλ, σζηφζν, ζχληνκα πάξε ηε κνξθά
επαλΪζηαζεο κε ηειηθφ ζηφρν ηε δεκηνπξγέα αλεμΪξηεηνπ ειιεληθνχ θξΪηνπο. Ο
αγψλαο ηνπο άηαλ εμαηξεηηθΪ ζθιεξφο θαη νη απψιεηεο φιν θαη απμΪλνληαλ. Σν 1919
ε αλΪπηπμε ηνπ θεκαιηθνχ θηλάκαηνο ππάξμε θαηαιχηεο ησλ εμειέμεσλ θαη νδάγεζε
ηνλ ηνπξθηθφ εζληθηζκφ ζε αθξαέεο ελΫξγεηεο θαηΪ ησλ ππφινηπσλ εζλνηάησλ ηεο
απηνθξαηνξέαο. Ο πνληηαθφο ιαφο, Ϋγηλε αληηθεέκελν ζθαγάο, βαζαληζκψλ, δηψμεσλ,
εθηνπέζεσλ, εθηειΫζεσλ, γελνθηνλέαο.35 Ο αξηζκφο ησλ Πνληέσλ, πνπ εμνληψζεθαλ,
ζχκθσλα κε ηα ππΪξρνληα ζηνηρεέα ππνινγέδεηαη ζηνπο ηεηξαθφζηνπο ρηιηΪδεο.
Σν πξψην θχκα Πνληέσλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα άξζε ην 1919-1920 απφ ηα
παξΪιηα ηνπ ΚαπθΪζνπ, ην Βαηνχκ θαη ην ΢νρνχκ36 θαη απνηεινχηαλ απφ ηνπο
Πνληένπο, πνπ αθνινχζεζαλ ην ξσζηθφ ζηξαηφ απφ ηνλ Πφλην θαη ην Καξο θαη απφ
ηνπο Πφληηνπο ηεο Νφηηαο Ρσζέαο.
Σν δεχηεξν κεγΪιν θχκα άηαλ ην 1922, φηαλ αλαθνηλψζεθε επέζεκα ην
δηΪηαγκα, «πνπ παξεέρε ηελ «Ϊδεηα» ζε φινπο ηνπο αιιφζξεζθνπο λα εγθαηαιεέςνπλ
ηε ρψξα κΫρξη θαη ηηο 30
ΝνΫκβξε.»37 ΋ινη νη
ελαπνκεέλαληεο ρξηζηηαλνέ ηεο
κηθξαζηΪηηθεο ελδνρψξαο
ζπγθεληξψζεθαλ ζην ιηκΪλη ηεο
΢ακςνχληαο θαη ζηα ππφινηπα
ιηκΪληα ηεο Μαχξεο ΘΪιαζζαο,
ηα νπνέα άηαλ πιεκκπξηζκΫλα
απφ αλζξψπνπο πνπ θνηκνχληαλ Δηθφλα 13 : Πφληηνη πξφζθπγεο ζην ιηκΪλη,
Πεγή:santeos.blogspot.com
ζηα πεδνδξφκηα, εμαζιησκΫλνη απφ ηελ θνχξαζε θαη ηηο αξξψζηηεο. Οη ηειεπηαένη
Έιιελεο Πφληηνη Ϋθπγαλ ην 1924 κεηΪ ηε ΢πλζάθεο ηεο ΛσδΪλεο38 (1923), ε νπνέα
πξνΫβιεπε ηελ αληαιιαγά ησλ πιεζπζκψλ.
34
Β.Αγηδέδεο,Σν γεσπνιηηηθφ πιαέζην ηεο Πνληηαθάο γελνθηνλέαο, Ιζηοπία ηος Έθνοςρ, 17,(10)
35
Μ. Υαξαιακπέδεο-Κψζηαο ΦσηηΪδεο, Πόνηιοι-Δικαίωμα ζηη μνήμη, Ζξφδνηνο, Αζάλα 1987, ζει
19.
36
Ν. ΜΪξγαξεο, Πονηιακόρ ελληνιζμόρ, 4p ΔηδηθΫο Δθδφζεηο Α.Δ., 2009, ζει. 48
37
φ.π.
38
Ζ ζπλζάθε εηξάλεο πνπ Ϋζεζε ηα φξηα ηεο ζχγρξνλεο Σνπξθέαο θαη ππνγξΪθεθε ζηε ΛσδΪλε ηεο
Διβεηέαο ζηηο 24 Ηνπιένπ 1923 απφ ηελ ΔιιΪδα, ηελ Σνπξθέα θαη ηηο Ϊιιεο ρψξεο πνπ πνιΫκεζαλ ζηνλ
Πξψην Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηελ Μηθξαζηαηηθά εθζηξαηεέα (1919-1922).
34
2.2 ΜηθξΪ Αζέα
΢ηε ΜηθξΪ Αζέα ν ηνπξθηθφο εζληθηζκφο δελ άηαλ ηδηαέηεξα αηζζεηφο κΫρξη ην
1908. ΜΫρξη ηελ επαλΪζηαζε ησλ Νεφηνπξθσλ δελ ππάξμε νξγαλσκΫλνο δησγκφο
θαηΪ ησλ ρξηζηηαλψλ, παξΪ κφλν πξνζσξηλΫο εθξάμεηο θαλαηηζκνχ ζε ηνπηθφ
επέπεδν.
Ζ ελέζρπζε ηνπ ηνπξθηθνχ εζληθηζκνχ (1908) θαη ε επηδέσμε ηζρπξψλ
γεξκαληθψλ ζπκθεξφλησλ λα θεξδέζνπλ θπξέαξρε ζΫζε ζηελ νζσκαληθά
απηνθξαηνξέα νδάγεζαλ ζε ζπζηεκαηηθνχο δησγκνχο ησλ ειιελνξζφδνμσλ
πιεζπζκψλ απφ ην 1913.39 ΚαηΪ ην 1914 θαη πξηλ απφ ην μΫζπαζκα ηνπ Ά
Παγθνζκένπ ΠνιΫκνπ ππάξρε Ϋληνλε δηπισκαηηθά θηλεηηθφηεηα γηα ηελ επεμεξγαζέα
ελφο ζρεδένπ εζεινληηθάο αληαιιαγάο πιεζπζκψλ,40 ην νπνέν, φκσο, δελ επηηεχρζεθε.
Έηζη, θαηΪ ηε δηΪξθεηα ησλ Βαιθαληθψλ ΠνιΫκσλ θαη ηνπ Α΄ Παγθνζκένπ, κε
ην επηρεέξεκα φηη νη ηνπξθηθΫο πφιεηο θηλδπλεχνπλ απφ ηελ παξνπζέα ησλ ειιεληθψλ
πιεζπζκψλ, νη δησγκνέ πάξαλ κεγαιχηεξεο δηαζηΪζεηο θαη εθηνπέζηεθαλ 150.000
Έιιελεο απφ ηελ ελδνρψξα, θηΪλνληαο ζηελ πιάξε εξάκσζε θαη θαηαζηξνθά
νιφθιεξσλ ρσξηψλ θαη
θσκνπφιεσλ. ΠαξΪιιεια,
εθαηνληΪδεο ρηιηΪδεο
Έιιελεο ηεο ΜηθξΪο Αζέαο
θαη ηνπ Πφληνπ εμνληψζεθαλ
ζηα ηΪγκαηα εξγαζέαο, ζηα
νπνέα θαηαηΪζζνληαλ Ϊληξεο
πΪλσ απφ 45 εηψλ, πνπ
νδεγνχληαλ γηα αγγαξεέεο ζε Δηθφλα 14 :ΣΪγκαηα εξγαζέαο, Πεγή: http://el-pontos.blogspot.com/
ιαηνκεέα θαη δεκφζηα Ϋξγα ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο.

ΜεηΪ ην ηΫινο ηνπ Ά Παγθνζκένπ ΠνιΫκνπ, ην νπνέν βξέζθεη ηελ ΔιιΪδα απφ
ηελ πιεπξΪ ησλ ληθεηψλ, κε ηελ απφθαζε ηεο ΑληΪλη γηα ηελ θαηνρά ηεο ΜηθξΪο
Αζέαο απφ ηνπο ζπκκΪρνπο, νξέζηεθε λα θαηαιεθζνχλ απφ ηελ ΔιιΪδα νη πεξηνρΫο
ηεο ΢κχξλεο θαη ηεο Πξνχζαο. Ζ πξνΫιαζε ηνπ ειιεληθνχ ζηξαηνχ ζην εζσηεξηθφ
ηεο Αλαηνιέαο, νη πνιεκηθΫο επηρεηξάζεηο, ηα αληέπνηλα θαη ν θφβνο πξνθΪιεζαλ,
κΫρξη ηελ ηειηθά θαηΪξξεπζε, Ϋλα κεγΪιν πξνζθπγηθφ πξφβιεκα, πνπ ζε πξψηε
39
Δ. Λνχβε-Γεκάηξηνο ΞηθαξΪο, Νεόηεπη και ΢ύσγπονη Ιζηοπία, Οξγαληζκφο εθδφζεσλ δηδαθηηθψλ
βηβιέσλ, Αζάλα 2007, ζει 102.
40
Μ. ΒαξιΪο, Ζ αλαηνκέα ηεο Μηθξαζηαηηθάο ηξαγσδέαο, Ιζηοπία ηος Έθνοςρ, 18, (11).
35
θΪζε πεξηνξέζηεθε ζε νξηζκΫλεο επαξρέεο θαη ζηα κεγΪια θΫληξα ηεο ζεκεξηλάο
Σνπξθέαο, ΢κχξλε θαη Κσλζηαληηλνχπνιε. 41
΢ηηο 13/26 Απγνχζηνπ 1922 Ϊξρηζε ε κεγΪιε αληεπέζεζε ηνπ ηνπξθηθνχ
ζηξαηνχ, κε απνηΫιεζκα ηελ
νινθιεξσηηθά θαηΪξξεπζε
ηνπ ειιεληθνχ κεηψπνπ ζηε
ΜηθξΪ Αζέα.42 Ήηαλ πιΫνλ
θαλεξά ε άηηα ηνπ ειιεληθνχ
ζηξαηνχ, ζπλΫπεηα ηεο νπνέαο
άηαλ ε θπγά ησλ αγξνηηθψλ Δηθφλα 15 :Πξφζθπγεο ζην ιηκΪλη ηεο ΢κχξλεο,, Πεγή:
http://sylogoskalymnion.blogspot.com/2009/09/87.html
ειιεληθψλ πιεζπζκψλ ηεο
ελδνρψξαο ηεο Μ. Αζέαο πξνο ην ιηκΪλη, θπξέσο, ηεο ΢κχξλεο. Ζ θνβεξά απηά
εθξέδσζε, πνπ θαηΫζηξεςε Ϋλαλ ειιεληθφ πνιηηηζκφ ρηιηΪδσλ εηψλ θαη ζπξξέθλσζε
δξακαηηθΪ ηνλ Διιεληζκφ, Ϋρεη αζθαιψο ηελ θνξχθσζά ηεο ζηελ θαηαζηξνθά ηεο
΢κχξλεο, ζηελ ππξθαγηΪ, ε νπνέα απνηΫθξσζε φιεο ηηο ζπλνηθέεο ηεο πφιεο, ην
εκπνξηθφ ηεο θΫληξν, ηελ
ειιεληθά ζπλνηθέα, ηελ
επξσπατθά θαη ηελ αξκΫληθε,
αθάλνληαο αλΫπαθε κφλν ηελ
ηνχξθηθε.43Οη αξρΫο ηεο
΢κχξλεο θξφληηζαλ γηα ηε
δηΪζσζε θαη επηβέβαζε ηνπ
Δηθφλα 16 ,Καηαζηξνθά ηεο ΢κχξλεο,
ειιεληθνχ ζηξαηνχ θαη ησλ Πεγή:sylogoskalymnion.blogspot.com
θξαηηθψλ ππαιιάισλ, ελψ ν Ϊκαρνο πιεζπζκφο Ϋκεηλε αλππεξΪζπηζηνο θαη

αβνάζεηνο ζην ιηκΪλη, πξνζπαζψληαο λα βξεη κΫζν γηα λα δηαθχγεη θαη λα επηβηψζεη.
ΜΫζα ζηνλ παληθφ Ϊθεζαλ ζρεδφλ φια ηνπο ηα ππΪξρνληα, πξνθεηκΫλνπ λα
δηαθχγνπλ γξάγνξα θαη λα κελ θαηαθξενπξγεζνχλ απφ ηνλ ηνπξθηθφ ζηξαηφ.
΢πλνιηθΪ, φπσο αλαθΫξεη ε Παηξηαξρηθά Κεληξηθά Δπηηξνπά, απφ φιε ηελ Ϋθηαζε
ηεο ΜηθξΪο Αζέαο εθηνπέζηεθαλ 742..135 Ϊηνκα.44
41
42
Α. Γηακαληάο, Ζ θαηαζηξνθά ηεο ΢κχξλεο, Ιζηοπικά, 149, (38)
43
φ.π., (39)
44
Β. Αγηδέδεο, Έλληνερ ηος Πόνηος, ΔιιεληθΫο Δθδφζεηο Α.Δ., Αζάλα 2007, ζει.158
36
2.3. Αλαηνιηθά ΘξΪθε
΢ηελ Αλαηνιηθά ΘξΪθε νη Έιιελεο δΫρηεθαλ ηηο πξψηεο πηΫζεηο απφ ηνπο
Σνχξθνπο εζληθηζηΫο ην 1910. Ζ θαηΪζηαζε νμχλζεθε πνιχ ην 1916 κεηΪ ηελ εέζνδν
ηεο ΔιιΪδαο ζηνλ πφιεκν ζην πιεπξφ ηεο ΑληΪλη.45 Απφ ηφηε νη Έιιελεο ηεο ΘξΪθεο
θεξχρζεθαλ ζε δησγκφ. Οη δησγκνέ Ϊξρηζαλ απφ ηηο πεξηθΫξεηεο Διιεζπφληνπ θαη
Καιιηπφιεσο θαη επεθηΪζεθαλ ζε φιε ηε ΘξΪθε. ΢χκθσλα κε ηηο εθζΫζεηο ηεο
Διιεληθάο Πξεζβεέαο Κσλζηαληηλνππφιεσο πξνο ην Τπνπξγεέν Δμσηεξηθψλ νη
εθηνπηζκΫλνη Έιιελεο ηεο Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο ην δηΪζηεκα 1915-1916 άηαλ: 24.636
απφ ηελ πεξηθΫξεηα Καιιηπφιεσο, 2.210 απφ ην Μπξηφθπην, 7.000 απφ ηα πεξέρσξα
ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, 21.150 απφ ηελ επαξρέα ΢αξΪληα Δθθιεζηψλ, 15.130 απφ
ηελ επαξρέα Ραηδεζηνχ-ΜαθξΪο ΓΫθπξαο θαη 5.566 απφ ηελ πεξηθΫξεηα
Γηδπκνηεέρνπ.46
Σν ΜΪην ηνπ 1920 κε ηε ζπλζάθε ηνπ ΢αλ ΡΫκν, ε ΘξΪθε (πξψηα ε Γπηηθά
θαη Ϋλα κάλα κεηΪ ε Αλαηνιηθά) θαηαιάθζεθε απφ ηηο ειιεληθΫο δπλΪκεηο θαηνράο,
ελψ δχν κάλεο κεηΪ, κε ηε ζπλζάθε ησλ ΢εβξψλ47, δφζεθε επέζεκα ζηελ ΔιιΪδα φιε
απηά πεξηνρά κε ηελ Καιιέπνιε σο ηελ ΣζαηΪιηδα. Ζ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη ηα
΢ηελΪ νξέζηεθαλ σο νπδΫηεξε δψλε, ε νπνέα ειεγρφηαλ απφ δηεζλά ζπκκαρηθά
επηηξνπά. Ζ ΘξΪθε ηφηε εέρε ηελ εηθφλα ηΫιεηαο εγθαηΪιεηςεο κε ζηξαηνθξαηηθφ
ζχζηεκα βέαο, θαηεζηξακκΫλα ζρνιεέα θαη εθηΪζεηο αθαιιηΫξγεηεο. Ο πιεζπζκφο
ηεο, Ϋρνληαο εληζρπζεέ απφ ηνπο πξφζθπγεο πνπ εθηνπέζηεθαλ εθεέ, εέρε δηακνξθσζεέ
σο εμάο:
ΒΗΛΑΔΣΗ ΑΝΓΡΗΑΝΟΤΠΟΛΔΧ΢
Έιιελεο ΜνπζνπικΪλνη Βνχιγαξνη ΑξκΫληνη Δβξαένη ΓηΪθνξνη
366.363 508.311 107.843 24.060 19.300 1.096
ΒΗΛΑΔΣΗ ΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤΠΟΛΔΧ΢
364.459 449.114 4.331 159.193 46.521 150.055
΢ΤΝΟΛΟ
730.822 957.425 112.174 183.253 65.821 151.151
Πέλαθαο 5, ΓεκνγξαθηθΪ ζηνηρεέα Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο, Πεγά: Ιζηνξία ηνπ Ειιεληθνύ Έζλνπο
45
Β. Αγηδέδεο, Έλληνερ ηος Πόνηος, ΔιιεληθΫο Δθδφζεηο Α.Δ., Αζάλα 2007, ζει.157.
46
Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, Δθδνηηθά Αζελψλ, Αζάλα 1978, η. ΗΔ, ζει 90
47
ΤπεγξΪθε ζηηο 28 Ηνπιένπ/10 Απγνχζηνπ 1920 ζηελ πφιε Σέβξ (Sèvres) ηεο Γαιιέαο, θΫξλνληαο ηελ
εηξάλε αλΪκεζα ζηελ Οζσκαληθά Απηνθξαηνξέα θαη ηηο ΢πκκαρηθΫο θαη ζρεηηδφκελεο ΓπλΪκεηο κεηΪ
ηνλ Α' Παγθφζκην Πφιεκν.
37
Σνλ Ηνχιην ηνπ 1922 ν ειιεληθφο ζηξαηφο επεδέσμε ηελ θαηΪιεςε ηεο
Κσλζηαληηλνχπνιεο,
ζρΫδην ην νπνέν
καηαηψζεθε εμαηηέαο ηεο
παξΫκβαζεο ησλ
αγγινγαιιηθψλ
δπλΪκεσλ. Σξεηο κάλεο
Δηθφλα 17 ,Οη πξφζθπγεο ηεο πεξηθΫξεηαο ηεο Ραηδεζηνχ πεξηκΫλνπλ ηα πινέα
αξγφηεξα, κεηΪ ηε θαηαζθελσκΫλνη (Οθηψβξηνο 1922 ). Πεγή: easternthrace1922.blogspot.com
κηθξαζηαηηθά θαηαζηξνθά, ν ειιεληθφο ζηξαηφο, φρη κφλν δελ θαηΫιαβε ηελ

Κσλζηαληηλνχπνιε, αιιΪ κε ηε ΢πκθσλέα ησλ Μνπδαληψλ48 Ϋπξεπε κΫζα ζε 15
κΫξεο λα θχγεη απφ ηελ Αλαηνιηθά ΘξΪθε θαη λα απνζπξζεέ ζηα δπηηθΪ ηνπ Έβξνπ.
Μαδέ κε ηνλ ειιεληθφ ζηξαηφ Ϋθπγαλ πεξέπνπ 300.000 Έιιελεο πξφζθπγεο. «Ζ
ΔιιΪδα δελ Ϋθαλε νχηε ην ειΪρηζην γηα λα δηαηεξάζεη ηνλ Ϋιεγρφ ηεο ζ‟ απηά ηε
βαζηθά γηα ηνλ ειιεληζκφ πεξηνρά, ελψ εέλαη βΫβαην φηη νχηε ηα θεκαιηθΪ
ζηξαηεχκαηα άηαλ ζε ζΫζε λα δηαζρέζνπλ ηνλ Διιάζπνλην θαη ηα ΓαξδαλΫιηα, νχηε ε
ΑληΪλη κπνξνχζε λα ππνρξεψζεη ζηξαηησηηθΪ ηελ ΔιιΪδα λα απνρσξάζεη.»49
Δηθφλα 19, Απφ ηελ εθθΫλσζε ηεο ΣζαηΪιηδαο 1924,,

Πεγή: easternthrace1922.blogspot.com
Δηθφλα 18 , Απνρψξεζε κε θΪξα, Πεγή:

easternthrace1922.blogspot.com Εηθόλα 20:Απνρψξεζε κε ηξΫλα,
easternthrace1922.blogspot.com
48
ΤπνγξΪθεθε ζηηο 28 ΢επηεκβξένπ /11 Οθησβξένπ 1922 κεηαμχ ΔιιΪδαο θαη Σνπξθέαο θαη αθνξνχζε
ηελ παξαρψξεζε ηεο Αλ.ΘξΪθεο ζηελ Σνπξθέα.
49
Β. Αγηδέδεο, Έλληνερ ηος Πόνηος, ΔιιεληθΫο Δθδφζεηο Α.Δ., Αζάλα 2007, ζει 226.
38
ΑΠΟΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ
(1922-1932)
3.1 Έιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα

Με ηελ Ϋλαξμε ηεο αληαιιαγάο ησλ πιεζπζκψλ, σο απφξξνηα ηεο ΢πλζάθεο
ηεο ΛσδΪλεο, Ϊξρηζε ε νινθιάξσζε ησλ δηαδηθαζηψλ ηεο κεηαθέλεζεο ησλ
ειιεληθψλ θαη ηνχξθηθσλ πιεζπζκψλ. Σνλ ηξφπν κεηαλΪζηεπζεο θαη ηνλ ηξφπν
αληαιιαγάο ησλ αθέλεησλ πεξηνπζηψλ θαζφξηζε ε Μεηθηά Δπηηξνπά Αληαιιαγάο,
πνπ ηδξχζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε.
ΚαηΪ ηε δηαδηθαζέα ηεο αληαιιαγάο, «νη Πφληηνη πξφζθπγεο κεηαθΫξνληαλ κε
ηνπξθηθΪ βαπφξηα, ππφ ηελ επέβιεςε ησλ ζπκκαρηθψλ δπλΪκεσλ, ζηελ Πφιε, φπνπ
ηνπο πεξηΫζαιπε ν Διιεληθφο Δξπζξφο ΢ηαπξφο ζηνπο ζηξαηψλεο ΢ειηκηΫ ηεο
Κσλζηαληηλνχπνιεο.»50 Οη ζπλζάθεο κεηαθνξΪο, αιιΪ θαη νη ζπλζάθεο ζηνπο
ζηξαηψλεο ΢ειηκηΫ άηαλ ηξαγηθΫο, θαζψο φληαο ηαιαηπσξεκΫλνη, ζηνηβΪδνληαλ θαηΪ
ρηιηΪδεο ζε Ϊζιηεο ζπλζάθεο πγηεηλάο, ρσξέο λεξφ θαη κε ηνλ ηχθν λα ηνπο ζεξέδεη.
Απφ εθεέ επηβηβΪδνληαλ ζε ειιεληθΪ πινέα γηα λα κεηαθεξζνχλ ζηελ ΔιιΪδα.
Με ειιεληθΪ πινέα κεηαθΫξνληαλ θαη νη πξφζθπγεο απφ ηε ΜηθξΪ Αζέα,
θπξέσο απφ ην ιηκΪλη ηεο
΢κχξλεο, ελψ νη
Θξαθηψηεο απφ ηελ
Αλαηνιηθά ΘξΪθε
κεηαθΫξνληαλ νδηθψο θαη
ζηδεξνδξνκηθψο κΫρξη ηα
ζχλνξα ηνπ Έβξνπ θαη
αηκνπιντθψο απφ ηηο
παξαιηαθΫο πεξηνρΫο ηεο
Πξνπνληέδαο πξνο ηα
Δηθφλα 21, Πξφζθπγεο ζην θαξΪβη. Πεγή: http://news.kozaninet.gr
ιηκΪληα ηεο ΚαβΪιαο, ηεο
Θεζζαινλέθεο θαη ηνπ Βφινπ, φπνπ εέραλ δεκηνπξγεζεέ θΫληξα ππνηππψδνπο
ππνδνράο πξνζθχγσλ.
50
Ν. ΜΪξγαξεο, Πονηιακόρ ελληνιζμόρ, 4p ΔηδηθΫο Δθδφζεηο Α.Δ., 2009, ζει. 48.
39
ΦηΪλνληαο ζηελ ΔιιΪδα, πεξλνχζαλ απφ ππνρξεσηηθά θαξαληέλα, ζε επέζεο
Ϊζιηεο ζπλζάθεο, ζηνπο
θαηαπιηζκνχο ηεο Μαθξνλάζνπ θαη
ηνπ Ατ-Γηψξγε.51 Πξηλ αξρέζεη ε
δηαδηθαζέα ηεο απνθαηΪζηαζεο
εγθαηαζηΪζεθαλ πξνζσξηλΪ ζε
επηηαγκΫλεο θαηνηθέεο, ζθελΫο,
Δηθφλα 22, Σν Δζληθφ ΘΫαηξν σο ρψξνο πξνζσξηλάο δηακνλάο
δεκφζηα θηέξηα, ζΫαηξα θαη πξνζθχγσλ - Αζάλα 1922, Πεγή: datascape.blogspot.com
απνζάθεο, κΫρξη λα θαηαλεκεζνχλ ζε πεξηνρΫο, φπνπ ππάξρε δηαζΫζηκνο ρψξνο λα

εγθαηαζηαζνχλ θαη λα εξγαζηνχλ.
Δηθφλα 23 , Πξφρεηξνη πξνζθπγηθνέ θαηαπιηζκνέ ζην Θεζεέν - Αζάλα 1922, Πεγή: datascape.blogspot.com
3.2 ΑπνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα

Ζ απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ απνηΫιεζε κέα πξφθιεζε, πνπ φκνηΪ ηεο
δελ εέρε αληηκεησπέζεη πνηΫ ην ειιεληθφ θξΪηνο ζηα εθαηφ πεξέπνπ ρξφληα ηεο
ηζηνξέαο ηνπ.52
Ο εξρνκφο ησλ πξνζθχγσλ, παξφηη ζπλνδεχηεθε απφ αληηδξΪζεηο θαη
ερζξφηεηα απφ πιεπξΪο ησλ ληφπησλ, ελέζρπζε ηελ ΔιιΪδα, ηφζν δεκνγξαθηθΪ, φζν
θαη εζλνινγηθΪ, αθνχ νδάγεζε ζηελ επηθξΪηεζε ησλ ειιεληθψλ πιεζπζκψλ ζε
λεπξαιγηθΫο πεξηνρΫο ηνπ ειιεληθνχ εδΪθνπο, φπσο ε Μαθεδνλέα.53 ΢χκθσλα κε ηηο
απνγξαθΫο ηνπ 1907 θαη ηνπ 1928, ην δηΪζηεκα κεηαμχ ησλ εηψλ απηψλ
παξαηεξάζεθε κεηαβνιά ηεο Ϋθηαζεο ηεο ρψξαο θαηΪ 106%, ηνπ πιεζπζκνχ θαηΪ
51
Ν. ΜΪξγαξεο, Πονηιακόρ ελληνιζμόρ, 4p ΔηδηθΫο Δθδφζεηο Α.Δ., 2009, ζει. 48
52
Κ. ΚαηζΪπεο: Ζ απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα ηνπ κεζνπνιΫκνπ:ην γεληθφ
πεξέγξακκα, Πέπα από ηην καηαζηποθή-Μικπαζιάηερ ππόζθςγερ ζηην Ελλάδα ηος Μεζοπολέμος,
Ίδξπκα Μεέδνλνο Διιεληζκνχ, Αζάλα 2003, ζει19.
53
40
136% θαη ηεο ππθλφηεηαο ηνπ πιεζπζκνχ αλΪ η. ρκ. θαηΪ 14,45%. Ζ δηακφξθσζε
ηνπ πιεζπζκνχ απφ ην 1913 σο ην 1928 θαέλεηαη ζηνλ παξαθΪησ πέλαθα.
Δζλνινγηθά ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔιιΪδαο 1913, 1920, 1928

1913 1920* 1928
ΜνπζνπικΪλνη
1.Σνχξθνη 370.000 770.000 103.000
2.Αιβαλνέ 25.000 25.000 25.000
΢χλνιν (1-2) 395.000 795.000 128.000
3.Βνπιγαξέδνληεο 104.000 139.000 82.000
4.Ηζπαλνεβξαένη 70.000 70.000 70.000
5.ΞΫλνη, ΑξκΫληνη 75.000 74.000 108.000
΢χλνιν(3-5) 249.000 285.000 260.000
6.Έιιελεο 4.176.000 4.458.000 5.817.000
΢ΤΝΟΛΟ 4.820.000 5.538.000 6.205.000
*΢πκπεξηιακβΪλεηαη ε Αλαηνιηθά ΘξΪθε
Πέλαθαο 6 ,Πεγά: ΒαξιΪο 2010, ζει 22.
Πληθσζμός ηης Ελλάδας
7.000.000
6.000.000
5.000.000
4.000.000 Τπόιοηποη
3.000.000 Έιιελες
2.000.000
1.000.000
0
1913 1920 1928
ΓηΪγξακκα 2
41
Απφ ηα ζηνηρεέα πνπ παξαηέζεληαη ζηνλ πέλαθα θαη απφ ηελ απεηθφληζά ηνπο
ζην δηΪγξακκα ρ βιΫπνπκε, φηη ν ειιεληθφο πιεζπζκφο ζηα ειιεληθΪ εδΪθε
απμΪλεηαη απφ ην 1913 σο ην 1920, αιιΪ ηαπηφρξνλα απμΪλεηαη θαη ν πιεζπζκφο ησλ
ΜνπζνπικΪλσλ, ιφγσ ηεο πξνζΪξηεζεο ηεο Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο ζηα ειιεληθΪ
εδΪθε ην 1920 κε ηε ζπλζάθε ησλ ΢εβξψλ. Απφ ην 1920 σο ην 1928 ν ειιεληθφο
πιεζπζκφο απμΪλεηαη θαη κεηψλεηαη ν κνπζνπικαληθφο, θαζψο, κεηΪ ηε κηθξαζηαηηθά
θαηαζηξνθά θαη ηελ νξηζηηθά κεηαθέλεζε ησλ πιεζπζκψλ, Ϋθπγε ην κεγαιχηεξν
πνζνζηφ ησλ κνπζνπικΪλσλ θαη πξνζάιζε Ϋλαο κεγΪινο αξηζκφο ειιάλσλ
πξνζθχγσλ.
Ζ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ κε ηελ Ϊθημε εθαηνληΪδσλ ρηιηΪδσλ πξνζθχγσλ, ε
αλΪγθε γηα επηζηηηζκφ θαη ν θφβνο γηα Ϋμαξζε επηδεκηψλ θαη γηα πξφθιεζε
θνηλσληθψλ αλαηαξαρψλ θαζηζηνχζαλ ηε δηαδηθαζέα ηεο απνθαηΪζηαζεο ησλ
πξνζθχγσλ σο βαζηθά πξνηεξαηφηεηα ηνπ ειιεληθνχ θξΪηνπο. Σα θπξηφηεξα
πξνβιάκαηα, πνπ εέρε λα αληηκεησπέζεη ην θξΪηνο, φζνλ αθνξΪ ηελ απνθαηΪζηαζε,
άηαλ ε επηζθεπά ησλ εγθαηαιεηθζΫλησλ νηθηζκψλ απφ ηνπο ηνπξθηθνχο θαη
βνπιγαξηθνχο πιεζπζκνχο, ε αλΫγεξζε λΫσλ νηθηψλ θαη νηθηζκψλ, ε θαηαζθεπά
ζπγθνηλσληαθψλ Ϋξγσλ, ε δηαλνκά γεσξγηθψλ θιάξσλ ζηνπο πξφζθπγεο γεσξγνχο
θαη ν εθνδηαζκφο ηνπο µε ηα ζηνηρεηψδε εξγαιεέα θαη ηνπο γεσξγηθνχο ζπφξνπο γηα
ηελ θαιιηΫξγεηα ησλ θηεκΪησλ.54 Χζηφζν, ε ειιεληθά θπβΫξλεζε αδπλαηνχζε λα
αληηκεησπέζεη ηα πξνβιάκαηα απηΪ κφλε ηεο θαη Ϋηζη, πξνζΫθπγε ζηε βνάζεηα ηεο
δηεζλνχο θνηλφηεηαο. «ΑγγιηθΫο θαη ακεξηθΪληθεο θηιαλζξσπηθΫο νξγαλψζεηο, φπσο ε
Αmerican Bible Society, ε Save the Children Fund θαη ε All British Appeal
πξνζΫθεξαλ ζεκαληηθΪ ζηελ αλαθνχθηζε ησλ πξνζθχγσλ. ΠαξΪιιεια, ε ΔιιΪδα
πξνρψξεζε ζηε ζχλαςε δαλεέσλ55 κε μΫλεο ηξΪπεδεο, γηα λα εγθαηαζηάζεη
παξαγσγηθΪ ηνπο πξφζθπγεο.»56 Σε δηαρεέξηζε ησλ ρξεκΪησλ, πνπ δαλεέζηεθε ην
θξΪηνο, αιιΪ θαη ηε δεκηνπξγέα θαηΪιιεισλ ζπλζεθψλ γηα ηελ απνθαηΪζηαζε ησλ
πξνζθχγσλ αλΫιαβε κηα δηεζλάο επηηξνπά, πνπ ζπζηΪζεθε ππφ ηελ θεδεκνλέα ηεο
Κ.Σ.Δ. (Κνηλσλέα ησλ Δζλψλ) ζηηο 29 ΢επηεκβξένπ ην 1923, ε Δπηηξνπά
ΑπνθαηαζηΪζεσο Πξνζθχγσλ, γλσζηφηεξε σο Δ.Α.Π. κε πξφεδξν ηνλ Ακεξηθαλφ
Henry Morgentau, ν νπνένο δηεηΫιεζε θαη πξεζβεπηάο ιέγν αξγφηεξα ζηελ Αζάλα.
54
Ζ γελνθηνλέα ησλ Διιάλσλ ηνπ Πφληνπ. ΠξνζπειΪζηεθε 10 Ηαλνπαξένπ 2011 απφ:
http://www.pontos-eordaia.gr
55
1924- παξνρά δαλεένπ 10.000.000 ιηξψλ Αγγιέαο απφ ην ειιεληθφ δεκφζην θαη 1928- παξνρά
ζπκπιεξσκαηηθνχ δαλεένπ 3.000.000 ιηξψλ Αγγιέαο.
56
Πξφζθπγεο. ΠξνζπειΪζηεθε 10 Ηαλνπαξένπ 2011 απφ: http://anatolikonet.blogspot.com
42
Ζ ζπκβνιά ηεο Διιεληθάο θπβΫξλεζεο άηαλ ε δηΪζεζε ησλ παξαθΪησ ζηελ
Δ.Α.Π..:
«α) Οη ηδηνθηεζέεο ησλ Σνχξθσλ θαη ΒνπιγΪξσλ πνπ εγθαηΫιεηςαλ ηελ ΔιιΪδα.
Δπέζεο θηάκαηα ηνπ Γεκνζένπ θαη κνλαζηεξηαθΪ πνπ απαιινηξηψζεθαλ.
β) Σν πνζφ απφ δπν δΪλεηα πνπ εέρε ζπλΪςεη ε ειιεληθά θπβΫξλεζε ζην εμσηεξηθφ.
γ) Οηθφπεδα γχξσ απφ ηηο πφιεηο. .
δ) Σν ηερληθφ θαη δηνηθεηηθφ πξνζσπηθφ ησλ ππνπξγεέσλ Γεσξγέαο θαη Πξφλνηαο.»57
Ζ Δ.Α.Π. κε ηε ζεηξΪ ηεο εέρε σο ζθνπφ λα απνθαηαζηάζεη ηνπο πξφζθπγεο,
ζΫηνληαο ζηφρνπο, φπσο, ην λα αζθάζνπλ νη πξφζθπγεο ην επΪγγεικα πνπ Ϋθαλαλ
ζηελ παηξέδα ηνπο, λα εγθαηαζηαζνχλ καδέ φζνη πξφζθπγεο εέραλ θνηλφ ηφπν
πξνΫιεπζεο58 θαη λα δνζεέ ηδηαέηεξε βαξχηεηα ζηελ απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ
ζηηο αγξνηηθΫο πεξηνρΫο επεηδά ππάξραλ δηαζΫζηκα εδΪθε θαη ε νηθνλνκέα ηεο ρψξαο
βαζηδφηαλ ζηνλ αγξνηηθφ ηνκΫα. ΔπηπιΫνλ, ε δεκηνπξγέα κηαο ηΪμεο γεσξγψλ
κηθξντδηνθηεηψλ ζα πεξηφξηδε ηηο θνηλσληθΫο αλαηαξαρΫο, πνπ ζα ζπλεπαγφηαλ ε
δεκηνπξγέα εξγαηηθνχ πξνιεηαξηΪηνπ.59
Έρνληαο απηνχο ηνπο ζηφρνπο ε Δ.Α.Π., δηαρψξηζε ηελ απνθαηΪζηαζε ησλ
πξνζθχγσλ ζε αζηηθά θαη αγξνηηθά.
Αγξνηηθά απνθαηΪζηαζε
Ζ αγξνηηθά απνθαηΪζηαζε απνδεέρζεθε επθνιφηεξε θαη πην ζπκθΫξνπζα απφ ηελ
αζηηθά, θαζψο ε δηαζΫζηκε γε πνπ ππάξρε άηαλ αξθεηά, ηδέσο ζηε Μαθεδνλέα θαη ηε
ΘξΪθε, φπνπ θαη εγθαηαζηΪζεθε ην κεγαιχηεξν κΫξνο ησλ πξνζθχγσλ. ΚαηΪ ηελ
αγξνηηθά απνθαηΪζηαζε ε Δ.Α.Π. αλαιΪκβαλε λα ρνξεγάζεη ζηνπο αγξφηεο-
πξφζθπγεο ζπέηηα60 εέηε ζηα εγθαηαιειεηκκΫλα ρσξηΪ, εέηε ζε λΫνπο ζπλνηθηζκνχο,
θιάξνπο61, αιιΪ θαη απαξαέηεην εμνπιηζκφ, φπσο, εξγαιεέα, ζπφξνπο, ιηπΪζκαηα θαη
δψα, γηα λα κπνξΫζνπλ λα θαιιηεξγάζνπλ ηε γε. ΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα θαέλνληαη
πφζα ζηξΫκκαηα δφζεθαλ ζπλνιηθΪ ζηνπο πξφζθπγεο ζε φιεο ηηο πεξηθΫξεηεο ηεο
ΔιιΪδαο.
57
Teutamos, ΠξνζθπγηθΪ ξεχκαηα θαηΪ ηελ πεξένδν 1914 – 1922, ΠξνζπειΪζηεθε 10 Ηαλνπαξένπ
2011 απφ: http://www.ideografhmata.gr/forum/viewtopic
58
Γη‟ απηφ πνιινέ ζπλνηθηζκνέ πάξαλ νλφκαηα φπσο ΝΫα ΢κχξλε, ΝΫα ΦηιαδΫιθεηα, ΝΫα ΜνπδαληΪ
θηι
59
60
΢πλάζσο αληηζηνηρνχζε 1 ζπέηη ζε θΪζε 2 ά 3 νηθνγΫλεηεο.
61
Ζ Ϋθηαζε ηνπ θιάξνπ πνπ ζα Ϋπαηξλε θΪζε νηθνγΫλεηα πνέθηιιε αλΪινγα κε ην κΫγεζνο ησλ
νηθνγελεηψλ, θαζψο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ θαιιηεξγάζηκσλ εθηΪζεσλ.
43
ΓΗΑΘΔ΢ΗΜΟΣΖΣΑ ΓΑΗΧΝ ΚΑΗ ΠΡΟ΢ΦΤΓΗΚΖ ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ
ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΠΡΟ΢ΦΤΓΔ΢ ΢ΣΡΔΜΜΑΣΑ ΓΖ΢
Μαθεδνλέα 638.253 5.487.865
Ήπεηξνο 8.179 80.838
Γπηηθά ΘξΪθε 107.607 2.260.190
ΝεζηΪ Αηγαένπ 56.613 44.547
Κξάηε 33.900 154.552
ΠαιαηΪ ΔιιΪδα 377.297 362.452
΢ΤΝΟΛΟ 1.221.849 8.390.444
Πέλαθαο 7, Πεγά: ΚαηζΪπεο, 2003, ζει 24.
Απφ ηνλ πέλαθα δηαπηζηψλνπκε, φηη ζηε Μαθεδνλέα θαη ηε Γπηηθά ΘξΪθε ηα
δηαζΫζηκα ζηξΫκκαηα άηαλ πνιχ
ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΢ΣΡΔΜ/ ΠΡΟ΢ΦΤΓΑ Μ.Ο
πεξηζζφηεξα θαη κΪιηζηα δηαηΫζεθαλ
Μαθεδνλέα 8,6
αλαινγηθΪ πεξηζζφηεξα ζηνπο
Ήπεηξνο 9,9
πξφζθπγεο, ζπγθξηηηθΪ κε ηηο Ϊιιεο
Γπηηθά ΘξΪθε 21
πεξηθΫξεηεο, εθηφο ηεο Ζπεέξνπ, ελψ
ΝεζηΪ Αηγαένπ 0,79
ζηελ ΠαιαηΪ ΔιιΪδα θαη ηα λεζηΪ
Κξάηε 4,55
ηνπ Αηγαένπ δφζεθαλ αλαινγηθΪ
ΠαιαηΪ ΔιιΪδα 0,96
ιηγφηεξα. Σν ζηνηρεέν απηφ δεέρλεη,
Πέλαθαο 8, Πνζνζηφ δηαζΫζηκσλ ζηξεκκΪησλ αλΪ πεξηθΫξεηα
φηη νη πεξηνρΫο, ζηηο νπνέεο δφζεθαλ πεξηζζφηεξα ζηξΫκκαηα ζε θΪζε πξφζθπγα,
θαηνηθνχληαλ απφ κεγαιχηεξν πνζνζηφ κνπζνπικΪλσλ πξηλ ην 1922, ζπγθξηηηθΪ κε
ηηο Ϊιιεο πεξηνρΫο, γη‟ απηφ θαη άηαλ κεγΪιε ε δηαζεζηκφηεηα ζε ζηξΫκκαηα. Αθφκε,
απφ ην ζηνηρεέν απηφ κπνξνχκε λα Ϋρνπκε κηα εηθφλα γηα ην πνπ εθαξκφζηεθε
αγξνηηθά θαη πνπ αζηηθά απνθαηΪζηαζε. Γηα παξΪδεηγκα, ζηελ ΠαιαηΪ ΔιιΪδα, ζηελ
νπνέα βξέζθνληαλ νη πεξηζζφηεξεο αζηηθνπνηεκΫλεο πεξηνρΫο ηεο ρψξαο,
ζπκπεξηιακβαλνκΫλεο θαη ηεο πξσηεχνπζαο, ην κηθξφ πνζνζηφ ησλ γαηψλ πνπ
δηαηΫζεθαλ δελ νθεέιεηαη κφλν ζην κηθξφ αξηζκφ δηαζΫζηκσλ γαηψλ, αιιΪ θαη ζην
γεγνλφο φηη ζηελ πεξηνρά απηά εθαξκφζηεθε ζε κεγΪιν βαζκφ ε αζηηθά
απνθαηΪζηαζε.
Οη πεξηζζφηεξνη αγξφηεο πξφζθπγεο αζρνιάζεθαλ κε ηελ θαιιηΫξγεηα ηνπ
θαπλνχ, εκπινπηέδνληαο κΪιηζηα ηα ειιεληθΪ θαπλΪ κε λΫεο πνηθηιέεο, πνπ
θαιιηεξγνχζαλ κΫρξη ηφηε ζηηο πεξηνρΫο ηεο ΢κχξλεο, ησλ ΑδΪλσλ, ηεο ΜπΪθξαο θαη
44
ηεο ΢ακςνχληαο. Με ηελ εγθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηα ειιεληθΪ εδΪθε ηα
ζηξΫκκαηα, ζηα νπνέα θαιιηεξγνχληαλ ηα θαπλΪ, πνιιαπιαζηΪζηεθαλ (απφ 497.863
πνπ άηαλ ην 1922 Ϋθηαζαλ ηα 1.381.692 ην 1931) θαη θαηΪ ην Μεζνπφιεκν ν θαπλφο
Ϋθηαζε λα εέλαη ην βαζηθφηεξν εμαγψγηκν πξντφλ, θαιχπηνληαο ην70% ησλ εμαγσγψλ
ηεο ρψξαο. Ζ αγξνηηθά αλΪπηπμε, γεληθΪ, απνηεινχζε πξνηεξαηφηεηα γηα ηελ
ειιεληθά θπβΫξλεζε θη Ϋηζη ε αγξνηηθά απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ πξνρψξεζε
κε γνξγνχο ξπζκνχο θαη ην 1930 εέρε ζρεδφλ νινθιεξσζεέ.62 Ο πξνυπνινγηζκφο πνπ
εέρε θαζνξηζηεέ γηα ην ζπλνιηθφ πξφγξακκα απνθαηΪζηαζεο, ην νπνέν πξνΫβιεπε
εμαζθΪιηζε αλεμΪξηεησλ κηθξντδηνθηεζηψλ, δεκηνπξγέα κηθηψλ θΫληξσλ κεγΪιεο
θαη κηθξάο θαιιηΫξγεηαο, κεραληθψλ πνηηζηηθψλ κΫζσλ, ακπεινπξγηθψλ,
δεληξνθνκηθψλ, ειαηνθνκηθψλ θαη γεσξγνβηνκεραληθψλ επηρεηξάζεσλ, εθηΫιεζε
πδξαπιηθψλ Ϋξγσλ θαη ελέζρπζε ησλ γεσξγνθηελνηξνθηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ πνπ
ππάξραλ σο ηφηε, Ϋθηαλε ηηο 5.500.000 ιέξεο Αγγιέαο.63
Αζηηθά απνθαηΪζηαζε
Απφ ηελ Ϊιιε πιεπξΪ, ε αζηηθά απνθαηΪζηαζε ζπλαληνχζε κεγαιχηεξεο
δπζρΫξεηεο θη απηφ γηαηέ νη πξφζθπγεο Ϋπξεπε, φρη κφλν λα εγθαηαζηαζνχλ ζηηο
πφιεηο, αιιΪ παξΪιιεια λα Ϋρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εξγαζηνχλ.64 Γηα ηελ Δ.Α.Π.
βαζηθά πξνηεξαηφηεηα απνηεινχζε ε επαγγεικαηηθά απνξξφθεζε ησλ πξνζθχγσλ,
πνπ άηαλ δχζθνιε, θαζψο νη αζηνέ πξφζθπγεο απνηεινχζαλ ην 42% ησλ πξνζθχγσλ,
ελψ ν ζπλνιηθφο αζηηθφο πιεζπζκφο ηεο ρψξαο ηφηε δελ μεπεξλνχζε ην 23%, νπφηε
δελ ππάξραλ πνιιΫο δηαζΫζηκεο εξγαζέεο ζηα αζηηθΪ θΫληξα. Έηζη, αλαγθΪζηεθαλ λα
αιιΪδνπλ ζπρλΪ εξγαζέεο, αθνχ εξγΪδνληαλ πεξηζηαζηαθΪ, εέηε ζε εξγνζηΪζηα, εέηε
ζηηο νηθνδνκΫο, εέηε ζε βηνηερλέεο θηι.65 «Ο πξνυπνινγηζκφο γηα εμαζθΪιηζε
εξγαζέαο, δεκηνπξγέα ά ελέζρπζε βηνκεραληψλ θαη βηνηερληψλ θαη παξνρά
επαγγεικαηηθψλ εξγαιεέσλ άηαλ γχξσ ζηηο 2.000.000 ιέξεο Αγγιέαο, ελψ ν
62
Κ. ΚαηζΪπεο: Ζ απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα ηνπ κεζνπνιΫκνπ:ην γεληθφ
πεξέγξακκα, Πέπα από ηην καηαζηποθή-Μικπαζιάηερ ππόζθςγερ ζηην Ελλάδα ηος Μεζοπολέμος,
Ίδξπκα Μεέδνλνο Διιεληζκνχ, Αζάλα 2003, ζει 20.
63
Δ. Πειαγέδεο, Η αποκαηάζηαζη ηων πποζθύγων ζηη Δςηική Μακεδονία (1923-1930), Αδειθψλ
Κπξηαθέδε, Θεζζαινλέθε 1994, ζει. 21.
64
65
45
πξνυπνινγηζκφο γηα εμαζθΪιηζε ζηΫγεο κε ηε δεκηνπξγέα απηνηειψλ πξνζθπγηθψλ
πφιεσλ, θσκνπφιεσλ θαη ζπλνηθηζκψλ Ϋθηαλε ηηο 3.500.000 ιέξεο Αγγιέαο.»66
΋ζνλ αθνξΪ, ινηπφλ, ηε ζηΫγαζε ησλ πξνζθχγσλ, ην 48% ηνπ αζηηθνχ
πξνζθπγηθνχ πιεζπζκνχ εγθαηαζηΪζεθε ζηελ Αζάλα, φπνπ εθεέ δεκηνπξγάζεθαλ,
αξρηθΪ, ζπλνηθηζκνέ ζηελ Καηζαξηαλά, ην Βχξσλα, ηε ΝΫα Ησλέα θαη ηελ ΚνθθηληΪ
(ΠεηξαηΪο), νη νπνένη, φκσο, αληηκεηψπηδαλ ζπρλΪ πξνβιάκαηα Ϋιιεηςεο Ϋξγσλ
ππνδνκάο. Οη εχπνξνη πξφζθπγεο έδξπζαλ νηθνδνκηθνχο ζπλεηαηξηζκνχο, αγφξαδαλ
κηα Ϋθηαζε θαη νηθνδνκνχζαλ αζηηθΫο θαηνηθέεο θαιάο πνηφηεηαο, ελψ νη Ϊπνξνη
πξφζθπγεο δνχζαλ ζηηο παξπθΫο ησλ πξνζθπγηθψλ ζπλνηθηζκψλ ζε θαιχβεο θαη
ρακφζπηηα ππφ Ϊζιηεο ζπλζάθεο.67
«Ζ αζηηθά απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ πξνρψξεζε ηειηθΪ κε πνιχ αξγνχο
ξπζκνχο θαη νπζηαζηηθΪ παξΫκεηλε αλνινθιάξσηε. ΜΪιηζηα, κΫρξη θαη ηα ηΫιε ηεο
δεθαεηέαο ηνπ 1970, ππνινγέδεηαη πσο ππάξραλ πεξέπνπ 3.000 πξφζθπγεο πνπ άηαλ
αθφκε Ϊζηεγνη.»68
3.2.1 Πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο θαη απνδεκηψζεηο.

Σν λνκνζεηηθφ Ϋξγν ηεο επνράο εθεέλεο άηαλ ην πην πινχζην ζε ζΫκαηα
πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ.69 Σελ πεξένδν 1913-1922 ν κΫζνο φξνο ησλ
λνκνζεηεκΪησλ πνπ ζεζπέζηεθαλ άηαλ 320 ην ρξφλν. Σα λνκνζεηάκαηα απηΪ, ηα
νπνέα ζπλΫβαιαλ ζηε δεκηνπξγέα ηεο θνηλσληθάο ζηεγαζηηθάο πνιηηηθάο ηνπ θξΪηνπο,
πεξηιΪκβαλαλ, θπξέσο, ηνπο λφκνπο, πνπ αθνξνχζαλ ηα ζρΫδηα ησλ πφιεσλ θαη ησλ
ζπλνηθηζκψλ, ηηο επζχλεο θαηνηθηψλ, ηνπο νηθνδνκηθνχο ζπλεηαηξηζκνχο θαη ηελ
αλνηθνδφκεζε ζε νξφθνπο.
΢πλνιηθΪ, ηελ πξψηε δεθαεηέα κΫρξη ην 1930, φηαλ ζηακΪηεζε ε δξΪζε ηεο
Δ.Α.Π., ηνπ θπξηφηεξνπ θνξΫα ζηΫγαζεο ησλ πξνζθχγσλ, δεκηνπξγάζεθαλ ζηελ
ΔιιΪδα, ζε αζηηθΫο πεξηνρΫο, 125 ζπλνηθηζκνέ κε 27.456 θαηνηθέεο θαη ζε αγξνηηθΫο
πεξηνρΫο 2.089 ζπλνηθηζκνέ κε 129.934 νηθάκαηα ( 52.561 λΫα νηθάκαηα ηεο Δ.Α.Π.,
66
67
φ.π.
68
69
Α. Καξακνχδε, Καηαγξαθά θαη ραξηνγξΪθεζε ησλ πξνζθπγηθψλ νηθηζκψλ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν απφ
ην 1821 Ϋσο ζάκεξα- ΠξνζΫγγηζε ζηα πιαέζηα ησλ πνιηηηθψλ εμειέμεσλ θαη ηεο παξΪιιειεο θξαηηθάο
δξαζηεξηφηεηαο, Ο ξεπιζωμόρ και η άλλη παηπίδα-Οι πποζθςγοςπόλειρ ζηην Ελλάδα, Δπηζηεκνληθφ
ζπκπφζην, Δηαηξεέα ζπνπδψλ λενειιεληθνχ πνιηηηζκνχ θαη γεληθάο παηδεέαο, Αζάλα 1997, ζει. 25
46
70
63.886 ηνπξθνβνπιγαξηθΪ θαη 13.487 νηθάκαηα ηνπ Γεκνζένπ) . Απφ ηνπο
αγξνηηθνχο ζπλνηθηζκνχο ην 80% ηδξχζεθε ζηε Μαθεδνλέα θαη ηε ΘξΪθε θαη ην 20%
ζηελ ππφινηπε ΔιιΪδα. Οη αζηηθνέ ζπλνηθηζκνέ δεκηνπξγάζεθαλ ζηελ πεξηνρά ηεο
Αζάλαο, γχξσ απφ απηά θαη
ζηνλ ΠεηξαηΪ ζε 12 θχξηνπο θαη
34 κηθξφηεξνπο αζηηθνχο
νηθηζκνχο, ζηελ πεξέκεηξν ηεο
πφιεο, Ϋλα σο ηΫζζεξα
ρηιηφκεηξα πΫξα απφ ηα φξηα ηεο
ρηηζκΫλεο πεξηνράο.71 Οη
ζεκαληηθφηεξνη θαη πην
Δηθφλα 24, Πξνζθπγηθφο νηθηζκφο ζην Βχξσλα ην 1924, Πεγή:
πνιππιεζεέο ζε πξφζθπγεο matitoyvyrwna.blogspot.com
ζπλνηθηζκνέ άηαλ ηνπ Βχξσλα, ηεο Καηζαξηαλάο, ηνπ ΑηγΪιεσ, ηνπ Πεξηζηεξένπ θαη
ηεο ΝΫαο Υαιθεδφλαο.
Δμ‟ αηηέαο, φκσο, ηνπ επεέγνληνο ησλ πξνβιεκΪησλ ζηΫγαζεο ησλ
πξνζθχγσλ, ε νηθνδφκεζε ησλ νηθηζκψλ απηψλ δελ Ϋγηλε κε ηελ απφιπηε ηάξεζε
ησλ λνκνζεηηθψλ πιαηζέσλ
νηθνδφκεζεο, κε ζπλΫπεηα ηελ
κειινληηθά Ϊλαξρε πνιενδνκηθά
αλΪπηπμε, θπξέσο, ηεο
πξσηεχνπζαο. Σελ επφκελε
δεθαεηέα, Ϋρνληαο επηιπζεέ ην
πξφβιεκα ηεο Ϊκεζεο ζηΫγαζεο,
ε νηθνδφκεζε Ϋγηλε κε
πεξηζζφηεξε κεζνδηθφηεηα θαη
ζχκθσλα κε ηνπο πνιενδνκηθνχο Δηθφλα 25 , ΠξνζθπγηθΫο πνιπθαηνηθέεο ζηελ Αζάλα, 1933 Πεγή:
www.greekarchitects.gr
θαη ζηεγαζηηθνχο θαλνληζκνχο.
Σφηε νηθνδνκάζεθαλ βειηησκΫλεο θαηνηθέεο θαη δεκηνπξγάζεθαλ νη πξψηεο
πξνζθπγηθΫο πνιπθαηνηθέεο ζε θεληξηθνχο ζπλνηθηζκνχο ηεο Αζάλαο.
70
ζπκπφζην, Δηαηξεέα ζπνπδψλ λενειιεληθνχ πνιηηηζκνχ θαη γεληθάο παηδεέαο, Αζάλα 1997, ζει. 25.
71
΋.π. ζει.26
47
΢πλνιηθΪ, ηελ πεξένδν απνθαηΪζηαζεο (1924-1940), ζηηο αγξνηηθΫο
πξνζθπγηθΫο νηθνγΫλεηεο, πνπ αλΫξρνληαλ πεξέπνπ ζηηο 145.000, δηαηΫζεθαλ 146.700
θιάξνη θαη 144.000 πεξέπνπ θαηνηθέεο (130.000 + 14.000 ηεο Δ.Α.Π θαη ηνπ
Τπνπξγεένπ Γεσξγέαο αληέζηνηρα) θαη ζηηο 160.000 πεξέπνπ αζηηθΫο νηθνγΫλεηεο
δηαηΫζεθαλ 138.700 αθέλεηα, νηθφπεδα ά θαηνηθέεο (64.000) (27.456 + 36.500 ηεο
Δ.Α.Π. θαη ηνπ Τπνπξγεένπ Τγηεηλάο Αληηιάςεσο θαη Πξφλνηαο).72
΋ζνλ αθνξΪ ηνλ ηξφπν απφθηεζεο ησλ αθηλάησλ απφ ηνπο πξφζθπγεο, ε
Δ.Α.Π. εέρε μεθηλάζεη απφ ην 1924 Ϋλα ζχζηεκα εθκέζζσζεο ησλ θαηνηθηψλ, ην νπνέν
Ϋλα ρξφλν αξγφηεξα ζα εμειηζζφηαλ ζε πψιεζε. Γηα ην ιφγν απηφ πξνσζάζεθε ε
απνδεκέσζε ζηνπο πξφζθπγεο, ψζηε λα δηεπθνιπλζνχλ. Πνιινέ, φκσο, απφ απηνχο
δελ πάξαλ ηελ απνδεκέσζε, πνπ ηνπο αλαινγνχζε θαη αληΫδξαζαλ, κε δέλνληαο ηα
ελνέθηα ά ηηο δφζεηο ησλ θαηνηθηψλ ηνπο. Απφ ηελ απνγξαθά, πνπ δηελάξγεζε ην
ηκάκα αζηηθάο απνθαηΪζηαζεο ηεο Δ.Α.Π., ην 37% ησλ αζηψλ πξνζθχγσλ, πνπ άηαλ
εγθαηαζηεκΫλνη ζηελ πξσηεχνπζα, ζηεγαδφηαλ κε δηθΪ ηνπ Ϋμνδα, ην 33% δηΫκελε ζε
θαηνηθέεο, πνπ Ϋρηηζε ην Σακεέν, ε Δ.Α.Π. θαη ην Τπνπξγεέν Πξφλνηαο, ην 27%
δηΫκελε ζε νηθηζκνχο, πνπ Ϋθηηαμαλ κφλνη ηνπο νη πξφζθπγεο, δειαδά ηηο
παξαγθνππφιεηο θαη ην 3% ζε πξνζσξηλΪ θαηαιχκαηα (επηηαγκΫλεο θαηνηθέεο,
ζθελΫο, δεκφζηα θηέξηα, απνζάθεο). 73
Δλψ ε θαηΪζηαζε κεηαμχ ησλ πξνζθχγσλ θαη ηνπ θξΪηνπο εέρε άδε νμπλζεέ,
ιφγσ ηεο θαθάο δηαρεέξηζεο ησλ απνδεκηψζεσλ, Ϋλα αθφκα γεγνλφο νδάγεζε ζηελ
εμΫιημε ηεο νηθνλνκηθάο ζρΫζεο θξΪηνπο πξνζθχγσλ ζε κεέδνλ πξφβιεκα. Ζ
ππνγξαθά ηεο ΢χκβαζεο ηεο Άγθπξαο ην 1930 απφ ην ΒεληδΫιν, ε νπνέα πεξηιΪκβαλε
ζχκθσλν θηιέαο θαη νπδεηεξφηεηαο, πξσηφθνιιν πεξηνξηζκνχ λαπηηθψλ εμνπιηζκψλ
θαη ζχκβαζε εκπνξένπ, εγθαηΪζηαζεο θαη λαπηηιέαο, εέρε σο απνηΫιεζκα ηελ
επέζεκε απνπνέεζε ησλ εγθαηαιεηκκΫλσλ πεξηνπζηψλ ησλ πξνζθχγσλ, ρΪξηλ ηεο
ειιελνηνπξθηθάο πξνζΫγγηζεο. Σν γεγνλφο απηφ άηαλ θαη ε αηηέα ηεο νξηζηηθάο
απνκΪθξπλζεο ησλ πξνζθχγσλ απφ ην θφκκα ησλ θηιειεπζΫξσλ.
72
ζπκπφζην, Δηαηξεέα ζπνπδψλ λενειιεληθνχ πνιηηηζκνχ θαη γεληθάο παηδεέαο, Αζάλα 1997, ζει.27
73
Φ. Γεσξγαθνπνχινπ, Πξφζθπγεο θαη θνηλσληθά θαηνηθέα- Ζ ζηΫγαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ Αζάλα
θαη ζηνλ ΠεηξαηΪ, Πέπα από ηην καηαζηποθή-Μικπαζιάηερ ππόζθςγερ ζηην Ελλάδα ηος
Μεζοπολέμος, Ίδξπκα Μεέδνλνο Διιεληζκνχ, Αζάλα 2003, ζει 80-81.
48
3.2.2. Πνιηηηθά ζπκπεξηθνξΪ ησλ πξνζθχγσλ
ΜΫρξη ην 1915 νη ΜηθξαζηΪηεο Έιιελεο δελ δηΫθξηλαλ θαλΫλα θφκκα ηεο
ΔιιΪδαο θαη θαηΪ ζπλΫπεηα δελ ππνζηάξηδαλ θαλΫλα απφ απηΪ. Απφ ην 1916,
σζηφζν, ζηα ρξφληα ηνπ εζληθνχ δηραζκνχ, Ϋρνληαο
εθδεισζεέ απφ ην Βεληδειηθφ ζηξαηφπεδν ην
ελδηαθΫξνλ γηα ηηο ειιεληθΫο απνηθέεο ζηε ΜηθξΪ
Αζέα θαη ε ππφζρεζε γηα ηε ζηάξημε ηνπο, ζε αληέζεζε
κε ην αληέπαιν ζηξαηφπεδν74, νη ΜηθξαζηΪηεο
ηΪρζεθαλ ζην ΒεληδΫιν. Ο ΒεληδΫινο πξνζδνθνχζε,
φηη κε ηηο πνιεκηθΫο επηρεηξάζεηο ζην πιεπξφ ηεο
Entente, ζα θαηΪθεξλε λα πινπνηάζεη ηε ΜεγΪιε ΗδΫα
θαη ζα ελζσκΪησλε ζηνλ εζληθφ θνξκφ ηα παξΪιηα ηεο
ΜηθξΪο Αζέαο, αιιΪ θαη πεξηνρΫο απφ ηελ ελδνρψξα. Δηθφλα 26 ,Δι. ΒεληδΫινο, Πεγή:
el.wikipedia.org
Καη, επεηδά, νη ειιελνξζφδνμνη Ϋλησζαλ, άδε, απφ ηφηε ηνλ ηνπξθηθφ εζληθηζκφ θαη
ηελ απεηιά, ππνζηάξηδαλ ην ΒεληδΫιν, ελαπνζΫηνληαο φιεο ηηο ειπέδεο ηνπο, γηα ηελ
παξακνλά ζηηο παηξέδεο ηνπο, ζ‟ απηφλ. Σελ επνρά απηά αξρέδεη νπζηαζηηθΪ λα
δεκηνπξγεέηαη κέα «παξαηαμηαθά ζπλεέδεζε», ηελ νπνέα βξάθαλ θαη ζηελ νπνέα
ελζσκαηψζεθαλ καδηθΪ φζνη άξζαλ σο πξφζθπγεο ζηε ρψξα κεηΪ ην 1922.75
ΜεηΪ ηελ θαηαζηξνθά θαη ηελ Ϋιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα ν
ΒεληδΫινο επηρεηξνχζε λα πξνζδψζεη φιεο ηηο επζχλεο ζηε θηινβαζηιηθά παξΪηαμε
γηα ηελ πνξεέα ηεο Μηθξαζηαηηθάο Δθζηξαηεέαο θαη λα ζπλδΫζεη ηε δηθά ηνπ
παξΪηαμε κε ηε ζσηεξέα ησλ πξνζθχγσλ. Αληέζεηα, ε αληηβεληδειηθά πξνπαγΪλδα
ηζρπξηδφηαλ, φηη ν ΒεληδΫινο ζπλΫβαιε ζηε κεηαθέλεζε ησλ Μηθξαζηαηψλ ζηα
ΔιιεληθΪ εδΪθε, γηα λα δεκηνπξγάζεη κηα «πνιππιεζά ζηξαηηΪ θαλαηηθψλ
ππνζηεξηθηψλ.»76 Απηφ εέρε ζαλ απνηΫιεζκα ηε δεκηνπξγέα ηξηβψλ κεηαμχ ησλ
παξαηΪμεσλ ηνπ Γηραζκνχ, θαζψο, ην δάηεκα εέρε πΪξεη ζαθεέο πνιηηηθΫο
πξνεθηΪζεηο.
Έλα αθφκα ζεκαληηθφ δάηεκα, πνπ Ϋθεξε ηηο δχν πιεπξΫο ζε ζχγθξνπζε,
άηαλ ην δάηεκα ηεο παξνράο πνιηηηθψλ δηθαησκΪησλ ζηνπο πξφζθπγεο, γηα ην νπνέν
74
Σν αληέπαιν «ζηξαηφπεδν» ηνπ εζληθνχ δηραζκνχ άηαλ ν ΒαζηιηΪο Κσλζηαληέλνο θαη νη
ππνζηεξηθηΫο ηνπ, νη νπνένη ζεσξνχζαλ φηη ε ΢κχξλε εέλαη κηα πεξηηηά απνηθέα.
75
Κ. ΚαηζΪπεο, Ζ πνιηηηθά ζπκπεξηθνξΪ ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα ηνπ ΜεζνπνιΫκνπ, Πέπα από
ηην καηαζηποθή-Μικπαζιάηερ ππόζθςγερ ζηην Ελλάδα ηος Μεζοπολέμος, Ίδξπκα Μεέδνλνο
Διιεληζκνχ, Αζάλα 2003, ζει. 129.
76
΋.π.
49
νη Βεληδειηθνέ εηζεγάζεθαλ ππΫξ ησλ πξνζθχγσλ, ελψ νη αληηβεληδειηθνέ
ππνζηάξηδαλ φηη νη πξφζθπγεο Ϋπξεπε λα ςεθέδνπλ ζε ρσξηζηνχο εθινγηθνχο
θαηαιφγνπο. ΋ηαλ δφζεθαλ ηα πνιηηηθΪ δηθαηψκαηα ζηνπο πξφζθπγεο, πνιινέ άηαλ
απηνέ πνπ ακθηζβάηεζαλ ηε λνκηκφηεηΪ ηνπο, κεηαμχ ησλ νπνέσλ θαη εθπξφζσπνη
ηεο Βεληδειηθάο παξΪηαμεο, γεγνλφο, πνπ πξνθΪιεζε ηε δπζαξΫζθεηα ζηνπο
πξφζθπγεο.
Ζ αληηκεηψπηζε ησλ δχν παξαηΪμεσλ γηα ηα πνιηηηθΪ δηθαηψκαηα απνηΫιεζε
Ϋλαπζκα γηα ηε έδξπζε ελφο λΫνπ θφκκαηνο απφ ηνπο πξφζθπγεο, πνπ ζα κεξηκλνχζε
γηα ηα πξνβιάκαηα ηεο απνθαηΪζηαζάο ηνπο. ΑξρηθΪ, ηδξχζεθε ην Κφκκα
ΑπνθαηαζηΪζεσο Πξνζθχγσλ ην 1924 θαη ην Ρηδνζπαζηηθφ Κφκκα δχν ρξφληα
αξγφηεξα. Σα θφκκαηα απηΪ, φκσο, γηα λα ηζρπξνπνηεζνχλ, Ϋπξεπε λα
αληηκεησπέζνπλ ην κεγΪιν εκπφδην ηνπ βεληδειηζκνχ, πνπ ραξαθηάξηδε ηνλ
πξνζθπγηθφ θφζκν. Οη ππεχζπλνη ησλ λΫσλ απηψλ θνκκΪησλ πξνζπαζνχζαλ λα
ηεθκεξηψζνπλ ηελ απνηπρέα ηνπ ΒεληδΫινπ λα απνθαηαζηάζεη ηνπο πξφζθπγεο,
κηιψληαο γηα ηελ επζχλε πνπ εέρε γηα ηα νηθνλνκηθΪ πξνβιάκαηα ησλ πξνζθχγσλ,
ηελ ππεξβνιηθά ρξΫσζά ηνπο θαη ηελ αηειά απνθαηΪζηαζά ηνπο. Ζ πξνζπΪζεηΪ,
σζηφζν, ησλ πξνζθπγηθψλ απηψλ θνκκΪησλ απΫηπρε θαη απνδφζεθε ζηελ Ϋιιεηςε
ηθαλψλ πνιηηηθψλ αξρεγψλ, επηηειεένπ θαη πξνγξΪκκαηνο.
ΜΫρξη ην 1932 θαλΫλα θφκκα δελ θαηΪθεξε λα απνζπΪζεη θΪπνην αμηνπξεπΫο
εθινγηθφ πνζνζηφ απφ ηε Βεληδειηθά παξΪηαμε. Σν γεγνλφο, πνπ αλΫηξεςε ην
πνιηηηθφ απηφ ζθεληθφ άηαλ ε ππνγξαθά ηνπ ΢πκθψλνπ κεηαμχ ΔιιΪδαο θαη
Σνπξθέαο ηνλ Ηνχλην ηνπ 1930, ην νπνέν δεκηνχξγεζε ηελ απφιπηε ξάμε κεηαμχ ηνπ
ΒεληδΫινπ θαη ησλ πξνζθχγσλ θαη φπσο αλΫθεξα παξαπΪλσ, άηαλ ε αηηέα πνπ ηνπο
απνκΪθξπλε απφ ην θφκκα ησλ θηιειεπζΫξσλ. Απηφ θΪλεθε θαζαξΪ ζηηο εθινγΫο ηνπ
1932, ζηηο νπνέεο νη ςάθνη ηεο Βεληδειηθάο παξΪηαμεο εέραλ κεησζεέ ζεκαληηθΪ.
3.2.3. ΠνιηηηζκηθΫο ζπλΫπεηεο

Ζ παξνπζέα ησλ πξνζθχγσλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν απνηΫιεζε γηα ηνπο
θαηνέθνπο Ϋλα «πνιηηηζκηθφ ζνθ».77 ΠαξΪ ην γεγνλφο φηη άηαλ νξζφδνμνη,
ακθηζβεηάζεθε Ϋληνλα ε ειιεληθφηεηΪ ηνπο απφ ηνπο γεγελεέο, ιφγσ ηεο
ηδηαηηεξφηεηΪο ηνπο ζηελ θνπιηνχξα, ηε γιψζζα, ηα Ϋζηκα θαη ηε λννηξνπέα. ΠνιιΫο
θνξΫο ηα ηξαγνχδηα, αιιΪ θαη ν ηξφπνο δηαζθΫδαζάο ηνπο γέλνληαλ αληηθεέκελα
77
Κ. ΚαηζΪπεο, ΑληηπαξαζΫζεηο κεηαμχ Γεγελψλ θαη Μηθξαζηαηψλ Πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα, 2002.
ΠξνζπειΪζηεθε 20 Ηαλνπαξένπ 2011 απφ: http://asiaminor.ehw.gr/
50
αξλεηηθνχ ζρνιηαζκνχ κε απνηΫιεζκα ηε δεκηνπξγέα αξλεηηθνχ θιέκαηνο κεηαμχ
γεγελψλ θαη πξνζθχγσλ. Ζ εγθαηΪζηαζε ηνπο ζε ζπλνηθηζκνχο, πνπ θαηνηθνχληαλ
απνθιεηζηηθΪ απφ πξφζθπγεο, δπζθφιεπε ηελ επαθά κε ηνπο ππφινηπνπο θαηνέθνπο
θαη ε θνηλσληθά απφζηαζε φιν θαη απμαλφηαλ. Οη ραξαθηεξηζκνέ πνπ ηνπο
απνδφζεθαλ δεέρλνπλ ηελ εηθφλα πνπ εέραλ νη ληφπηνη γηα απηνχο, αιιΪ θαη ηελ
πξνζπΪζεηΪ ηνπο λα ηνπο δηαρσξέζνπλ απφ ηνπο Έιιελεο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ.
Παξαδεέγκαηα ησλ ραξαθηεξηζκψλ απηψλ εέλαη «ηνπξθφζπνξνη», «ηνπξθνκεξέηεο»,
«νγινχδεο» θαη «γηανπξηνβαθηηζκΫλνη».
Γεληθφηεξα, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ ληφπησλ αληηκεηψπηδε ηνπο
πξφζθπγεο ξαηζηζηηθΪ, πξνζδέδνληΪο ηνπο ηηο επζχλεο γηα ηηο επηδεκέεο, ηελ αλεξγέα
θαη ηελ εγθιεκαηηθφηεηα κε απνηΫιεζκα λα κελ αλακεηρζνχλ κε απηνχο.
51
ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΠΑΡΥΗΑ
ΔΟΡΓΑΗΑ΢ (΢εκεξηλφο Γάκνο Δνξδαέαο) (Ϋσο ην 1922) (1922-1932)
4.1 Μαθεδνλέα
΢ηε Μαθεδνλέα εγθαηαζηΪζεθε ην 52,24% ησλ πξνζθχγσλ, ζχκθσλα κε ηελ
απνγξαθά ηνπ 1928, ηεο νπνέα ηα ζηνηρεέα Ϋρσ παξαζΫζεη ζηνλ πέλαθα . ΠΫξα απφ
ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ
ζηξεκκΪησλ ζηελ πεξηνρά,
ππάξμαλ θη Ϊιινη ιφγνη, πνπ ηελ
θαηΫζηεζαλ πεξηνρά
εγθαηΪζηαζεο ηεο πιεηνςεθέαο
ησλ πξνζθχγσλ. Ζ εξάκσζε ηεο
πεξηνράο απφ ηελ απνρψξεζε
ησλ Σνχξθσλ θαη ησλ
Δηθφλα 27 , Πξνζθπγηθφο θαηαπιηζκφο ζηε Μαθεδνλέα, 1922, Πεγή:
ΒνπιγΪξσλ δεκηνχξγεζε Ϋλα dimitrisdoctor2.blogspot.com
ηεξΪζηην δεκνγξαθηθφ θελφ, ην νπνέν Ϋπξεπε λα θαιπθζεέ ζχληνκα. Έηζη, ε επνέθηζε

ζηε Μαθεδνλέα ζπλΫβαιε ζηελ απνθπγά δεκνγξαθηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ
πξνβιεκΪησλ, αιιΪ θαη ζηε «πξνζηαζέα» ησλ ζπλφξσλ, αθνχ Ϋλα κεγΪιν κΫξνο ηεο
πεξηθΫξεηαο βξέζθεηαη πνιχ θνληΪ ζηα βφξεηα ζχλνξα ηεο ρψξαο.
4.2. Γπηηθά Μαθεδνλέα

4.2.1. Ζ Γπηηθά Μαθεδνλέα πξηλ ηελ αληαιιαγά
Πξηλ ηελ αληαιιαγά ε Γπηηθά ΚνδΪλε θαηνηθνχηαλ, θαηΪ Ϋλα πνιχ κεγΪιν
πνζνζηφ, απφ ΜνπζνπικΪλνπο. Απφ ηελ απειεπζΫξσζε ηεο Μαθεδνλέαο ην 1912
κΫρξη ην 1930, ε Γπηηθά Μαθεδνλέα απνηεινχηαλ απφ ηνπο Ννκνχο ΚνδΪλεο θαη
Φιψξηλαο. Οη Ννκνέ ΚαζηνξηΪο θαη Γξεβελψλ ηδξχζεθαλ ην 1941 θαη ην 1964
αληέζηνηρα. ΢ην Ννκφ ΚνδΪλεο ππΪγνληαλ νη επαξρέεο ΚνδΪλεο, Κατιαξέσλ78,
Αλαζειέηζαο θαη Γξεβελψλ θαη ζην Ννκφ Φιψξηλαο νη επαξρέεο Φιψξηλαο θαη
ΚαζηνξηΪο. ΢χκθσλα κε ηηο λνκαξρέεο ΚνδΪλεο θαη Φιψξηλαο, ν αξηζκφο ησλ
78
Ζ Δπαξρέα Κατιαξέσλ αληηζηνηρεέ κε κηθξΫο δηαθνξΫο ζην ζεκεξηλφ δάκν Δνξδαέαο, ν νπνένο ην
2010 κε ηελ εθαξκνγά ηνπ ζρεδένπ ΚαιιηθξΪηεο δεκηνπξγάζεθε απφ ηε ζπλΫλσζε ησλ δάκσλ
Πηνιεκαΐδαο, Βεξκένπ, Αγ.Παξαζθεπάο, Μνπξηθένπ θαη ηεο θνηλφηεηαο ΒιΪζηεο. Ζ επαξρέα
Κατιαξέσλ κεηνλνκΪζηεθε ζε Δπαξρέα Δνξδαέαο ην 1927, Ϋηνο πνπ Ϊιιαμαλ ηα πεξηζζφηεξα
νλφκαηα ησλ πφιεσλ θαη ησλ ρσξηψλ, ηα νπνέα κΫρξη ην 1922 θαηνηθνχληαλ απφ ΜνπζνπικΪλνπο.
52
ΜνπζνπικΪλσλ πξηλ ηελ αληαιιαγά θαη ε θαηαλνκά ηνπο ζε θΪζε ππνδηνέθεζε ηεο
πεξηνράο άηαλ νη εμάο:
ΜνπζνπικΪλνη
Τπνδηνέθεζε ΢ε Ακηγά ΥσξηΪ ΢ε κηθηΪ ρσξηΪ ΢χλνιν
΢πέηηα ΚΪηνηθνη ΢πέηηα ΚΪηνηθνη ΢πέηηα ΚΪηνηθνη
1. ΚνδΪλεο 4.419 21.632 210 820 4.629 22.452
2. Φιψξηλαο 855 4.972 1.097 9.348 2.762 14.320
3. ΚαζηνξηΪο 998 6.181 1.427 7.586 2.425 13.767
4. Αλαζειέηζαο 640 3.475 659 3.160 1.299 6.635
5. Κατιαξέσλ - 11.635 - 10.960 - 22.595
6. Γξεβελψλ 680 3.799 322 1.620 1.002 5.419
΢ΤΝΟΛΟ 51.694 33.494 85.188
Πέλαθαο 9, Πιεζπζκφο ΜνπζνπικΪλσλ ζηε Γπηηθά Μαθεδνλέα, Πεγά: Πειαγίδεο (1994), ζει 61
Απφ ηνλ πέλαθα δηαπηζηψλνπκε, φηη ζηα ΚατιΪξηα θαηνηθνχζε Ϋλαο κεγΪινο
αξηζκφο ΜνπζνπικΪλσλ ζε ακηγά, αιιΪ θαη ζε κηθηΪ ρσξηΪ. ΢πλνιηθΪ νη
ΜνπζνπικΪλνη θΪηνηθνη άηαλ πεξηζζφηεξνη ζηα ΚατιΪξηα απ‟ φηη ζηηο Ϊιιεο
πεξηνρΫο, αθφκα θαη απφ ηελ ΚνδΪλε. Απφ ην ζηνηρεέν απηφ ζπκπεξαέλνπκε, φηη ηα
ΚατιΪξηα άηαλ κέα απφ ηηο ακηγψο κνπζνπικαληθΫο θσκνπφιεηο, γη‟ απηφ φηαλ
απνρψξεζαλ νη ΜνπζνπικΪλνη κεηΪ ηελ αληαιιαγά, ε πεξηνρά πξνζθεξφηαλ γηα
εγθαηΪζηαζε κεγΪινπ αξηζκνχ πξνζθχγσλ.
«Ζ απνρψξεζά ησλ ΜνπζνπικΪλσλ κεηΪ ηελ αληαιιαγά Ϋγηλε ζε δχν ζηΪδηα.
΢ην πξψην (Ηαλ-ΜΪηνο 1924) απνθαζέζηεθε λα αλαρσξάζνπλ: α)απφ ηηο πεξηνρΫο
Κατιαξέσλ θαη ΚνδΪλεο: 18.000 ΜνπζνπικΪλνη θαη β) απφ ηηο πεξηνρΫο
Αλαζειέηζαο, Γξεβελψλ, ΚαζηνξηΪο θαη ΢εξβέσλ: 36.000. ΣειηθΪ, σο ην ΜΪην ηνπ
1924 ε ππνεπηηξνπά ΚνδΪλεο θαηΪθεξε λα ζηεέιεη ζηελ Σνπξθέα κφλν 27.500
ΜνπζνπικΪλνπο.»79 ΢ην δεχηεξν ζηΪδην πξνγξακκαηέζηεθε λα αλαρσξάζνπλ: 61.323
Ϊηνκα ην ΜΪην, 42.204 ηνλ Ηνχλην, 44.890 ηνλ Ηνχιην ηνπ 1924, απφ δηΪθνξεο
πεξηνρΫο, θπξέσο, ηεο Μαθεδνλέαο, αιιΪ θαη ηεο Ζπεέξνπ θαη Θεζζαιέαο, σζηφζν ε
αλαρψξεζε δελ Ϋγηλε φπσο πξνγξακκαηέζηεθε. Αξγφηεξα, ν πξφεδξνο ηεο 11εο κηθηάο
79
53
ππνεπηηξνπάο ΚσζηΪλ Φαλ Λχλδελ δάισζε φηη αλαρψξεζαλ απφ ηε Γπηηθά
Μαθεδνλέα θαη Θεζζαιέα 111.000 Ϊηνκα.
4.2.2. Ζ Γπηηθά Μαθεδνλέα κεηΪ ηελ αληαιιαγά.

΢ηα ηΫιε ηνπ 1922 ζπληΪρηεθε γηα πξψηε θνξΪ Ϋλα ζπγθεληξσηηθφ ζεκεέσκα
ζην νπνέν ζεκεησλφηαλ ε παξνπζέα ησλ πξνζθχγσλ ζηνπο ηφηε δχν Ννκνχο ΚνδΪλεο
θαη Φιψξηλαο. ΢χκθσλα κε ην ζεκεέσκα απηφ, ζε ζχλνιν 862.110 πξνζθχγσλ φιεο
ηεο ρψξαο, ζην Ννκφ ΚνδΪλεο εέραλ εγθαηαζηαζεέ 6.030, ελψ ζην Ννκφ Φιψξηλαο
3.746 Ϊηνκα.80 Ζ πξψηε απνγξαθά κεηΪ ηελ αληαιιαγά Ϋγηλε ηνλ Απξέιε ηνπ 1923
θαη ν πιεζπζκφο ζηνπο δχν λνκνχο εέρε σο εμάο:
Πξνζθπγηθφο πιεζπζκφο ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο ην 1923

ΝΟΜΟ΢ ΤΠΟΓΗΟΗΚΖ΢Ζ ΑΝΣΡΔ΢ ΓΤΝΑΗΚΔ΢ ΢ΤΝΟΛΟ
ΚΟΕΑΝΖ΢ Αλαζειέηζαο 382 402 784
Γξεβελψλ 159 159 318
Κατιαξέσλ 1.698 2.020 3.718
ΚνδΪλεο 1.699 1.834 3.533
΢ΤΝΟΛΟ 3.938 4.415 8.353
ΦΛΧΡΗΝΑ΢ ΚαζηνξηΪο 183 205 388
Φιψξηλαο 1.540 1.883 3.423
΢ΤΝΟΛΟ 1.723 2.088 3.811
ΓΔΝ.΢ΤΝΟΛΟ 5.661 6.503 12.164
Πέλαθαο 10 , Πεγή: Πειαγίδεο (1994), ζει 69
΢ηνλ πέλαθα δηαθξέλεηαη κηα κηθξά δηαθνξΪ αλΪκεζα ζηνλ πιεζπζκφ ησλ
αληξψλ θαη ησλ γπλαηθψλ, ε νπνέα δηθαηνινγεέηαη, ιφγσ ηεο παξακνλάο πνιιψλ
αληξψλ πέζσ ζηηο παηξέδεο ηνπο, φπνπ θπιαθέζηεθαλ ά ζθαγηΪζηεθαλ.
΢ηα ηΫιε ηνπ 1925, Ϋρνληαο νινθιεξσζεέ ε αληαιιαγά, θαη ζχκθσλα κε ηε
ζηαηηζηηθά ηεο Γεληθάο Γ/λζεο Δπνηθηζκνχ Μαθεδνλέαο, ν αξηζκφο ησλ πξνζθχγσλ,
πνπ δΫρηεθε ε πεξηνρά, αλΪ δηνηθάζεηο, θαέλεηαη ζηνλ παξαθΪησ πέλαθα.
80
54
Πξνζθπγηθφο πιεζπζκφο ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο ην 1925
ΤΠΟΓΗΟΗΚΖ΢ΔΗ΢ ΟΗΚΗ΢ΜΟΗ ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΖΜΔΝΟΗ ΠΡΟ΢ΦΤΓΔ΢
ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΔ΢ ΑΣΟΜΑ
Αλαζειέηζαο 34 1.465 5.291
Γξεβελψλ 34 1.961 6.589
Κατιαξέσλ 38 6.697 26.257

ΚαζηνξηΪο 32 1.944 7.120
ΚνδΪλεο 63 4.595 17.088
Φιψξηλαο 33 1.864 7.016
ΓΤΣ. Μαθεδνλέα 234 18.526 69.361
ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ 1.361 116.075 428.720

Πέλαθαο 11 , Πεγή: Πειαγίδεο (1994), ζει 69
΋πσο θαέλεηαη ζηνλ πέλαθα, ζηα ΚατιΪξηα εγθαηαζηΪζεθε ην κεγαιχηεξν

πνζνζηφ ησλ πξνζθχγσλ, πνπ απνθαηαζηΪζεθε ζηε Γπηηθά Μαθεδνλέα. Δληχπσζε,
φκσο, πξνθαιεέ ην γεγνλφο, φηη ελψ ζηα ΚατιΪξηα εγθαηαζηΪζεθαλ 2.000 πεξέπνπ
πξφζθπγεο παξαπΪλσ απ‟ φηη ζηελ ΚνδΪλε, νη νηθηζκνέ ζηε δεχηεξε εέλαη νη
δηπιΪζηνη, ζρεδφλ, απφ απηνχο ζηελ πξψηε. Απηφ, έζσο, λα δηθαηνινγεέηαη απφ ηελ
χπαξμε πνιιψλ κηθηψλ νηθηζκψλ ζηελ ΚνδΪλε, νη νπνένη κπνξνχζαλ λα
απνξξνθάζνπλ ιηγφηεξνπο πξφζθπγεο ν θαζΫλαο απ‟ φηη νη ακηγεέο νηθηζκνέ ζηελ
ΚαΐιΪξηα. Αθφκε, ην γεγνλφο φηη ε πφιε ησλ Καΐιαξέσλ (ε νπνέα ζεσξεέηαη Ϋλαο
νηθηζκφο) θαηνηθνχηαλ ζρεδφλ απνθιεηζηηθΪ απφ ΜνπζνπικΪλνπο, εέρε ζαλ
απνηΫιεζκα λα απνξξνθάζεη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ πξνζθχγσλ, ελψ νη
ππφινηπνη κνηξΪζηεθαλ ζηνπο γχξσ νηθηζκνχο.
Σξέα ρξφληα κεηΪ, ην 1928, κε ηελ νξηζηηθά κεηαθέλεζε ηνπ κεγαιχηεξνπ
κΫξνπο ησλ πξνζθπγηθψλ πιεζπζκψλ, παξαηεξνχληαη θΪπνηεο κεηαβνιΫο ζηελ
θαηαλνκά ησλ πξνζθχγσλ ζηηο ππνδηνηθάζεηο ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο ζπγθξηηηθΪ κε
ην 1925. ΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα παξαζΫηνληαη νη αξηζκνέ ησλ πιεζπζκψλ ηεο
πεξηνράο, ζχκθσλα κε ηηο απνγξαθΫο ηνπ 1920 θαη 1928. ΢ηνλ πέλαθα απηφ εέλαη
θαλεξά ε αιιαγά ηεο εζλνινγηθάο εηθφλαο ηεο πεξηνράο ηελ πεξένδν απηά.
55
ΠΛΖΘΤ΢ΜΟ΢ 1920 ΠΛΖΘΤ΢ΜΟ΢ 1928
ΝΟΜΟΗ/ Οιηθφο Σνχξθνη- Τπφινηπνη Οιηθφο Πξφζθπγεο Νηφπηνη
ΔΠΑΡΥΗΔ΢ Βνχιγαξνη
Ν. ΚΟΕΑΝΖ΢ 163.004 68.268 94.736 166.523 53.051 113.472
Δπαξρέεο
Αλαζειέηζαο 32.783 7.330 25.453 34.652 5.446 29.206
Γξεβελψλ 35.143 5.632 29.511 42397 5.896 36.501
Δνξδαέαο 40.343 30.611 9.732 36853 23.285 13.568
ΚνδΪλεο 54.735 24.695 30.040 52621 18.424 34.197
Ν.ΦΛΧΡΗΝΑ΢ 123.040 32.925 90.115 125722 19.105 106.617
Δπαξρέεο
ΚαζηνξηΪο 54.186 17.894 36.292 55230 8.370 46.860
Φιψξηλαο 68.854 15.031 53.823 70492 10.735 59.757
Γελ.΢χλνιν 286.044 101.193 184.851 292.245 72.156 220.089
Πέλαθαο 12, Πιεζπζκφο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο 1920-1928, Πεγά: Πειαγίδεο (1994), ζει 204
΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα θαέλεηαη ε δηαθνξΪ ζηε ππθλφηεηα ησλ πξνζθχγσλ

αλΪ 1000 θαηνέθνπο κεηαμχ ησλ εηψλ 1920 θαη 1928.
ΝΟΜΟ΢/ ΔΠΑΡΥΗΔ΢ Αλαινγέα πξνζθχγσλ ζε 1.000 θαηνέθνπο

Πξηλ ηε Μηθξαζηαηηθά ΜεηΪ ηε Μηθξαζηαηηθά
Καηαζηξνθά(1920) Καηαζηξνθά(1928)
Ν. ΚΟΕΑΝΖ΢ 32.66 318.58
Δπαξρέεο
Αλαζειέηζαο 9.35 157.16
Γξεβελψλ 3.40 139.07
Δνξδαέαο 79.70 631.84
ΚνδΪλεο 38.64 350.13
Ν.ΦΛΧΡΗΝΑ΢ 34.63 151.96
Δπαξρέεο
ΚαζηνξηΪο 6.03 151.55
Φιψξηλαο 57.29 152.29
Πέλαθαο 13, Αλαινγέα πξνζθχγσλ ζε 1000 θαηνέθνπο ηεο Γπη. Μαθεδνλέαο 1920-1928,
Πεγά: Πειαγίδεο (1994), ζει 200
56
4.3. Δπαξρέα Δνξδαέαο (Δπαξρέα Κατιαξέσλ κΫρξη ην 1927)
Ζ επαξρέα Δνξδαέαο εέλαη νηθνδνκεκΫλε ζε ζΫζε πξνο ην θΫληξν ηνπ
ιεθαλνπεδένπ, πνπ πεξηβΪιιεηαη απφ ηνπο νξεηλνχο φγθνπο ηνπ Βεξκένπ αλαηνιηθΪ
ηνπ Αζθένπ / ΢ηληΪηζηθνπ δπηηθΪ θαη ηνπ Βφξα / ΚαΐκαθηζαιΪλ πξνο ΒνξξΪ θαη
βξέζθεηαη ζε πςφκεηξν πεξέπνπ 600 κΫηξσλ. Πην ζπγθεθξηκΫλα, εέλαη βφξεηα ηεο
ΚνδΪλεο ζε απφζηαζε 28 ρηιηνκΫηξσλ απφ ηελ πξσηεχνπζα ηεο ηελ Πηνιεκαΐδα
(ΚατιΪξηα κΫρξη ην 1927), αλαηνιηθΪ ηεο ΚαζηνξηΪο ζε απφζηαζε 55 ρηιηνκΫηξσλ,
λφηηα, λνηηναλαηνιηθΪ ηεο Φιψξηλαο ζε απφζηαζε 54 ρηιηνκΫηξσλ θαη λνηηνδπηηθΪ
ηεο Έδεζζαο ζε απφζηαζε πΪιη 54 ρηιηνκΫηξσλ πεξέπνπ.81
ΥΪξηεο 5, ΥΪξηεο επαξρέαο Δνξδαέαο, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει 247
81
Πηνιεκαΐδα, ΠξνζπειΪζηεθε 28 Ηαλνπαξένπ 2011 απφ: el.wikipedia.org
57
4.3.2 Ζ πξψηε εγθαηΪζηαζε (πξηλ ηελ αληαιιαγά ηνπ 1922)
ΚαηΪ ηνλ Αλαλέα Νηθνιαΐδε, πξφζθπγα απφ ηελ Κνξφλημα Άξδαζζαο ηνπ
Πφληνπ, ην 1919 εγθαηαζηΪζεθαλ ζηελ Πηνιεκαΐδα 83 ζπλνιηθΪ νηθνγΫλεηεο καδέ κε
ηελ δηθά ηνπ. Οη νηθνγΫλεηεο απηΫο δελ άηαλ νη πξψηνη πξφζθπγεο πνπ
εγθαηαζηΪζεθαλ ζηα ηφηε ΚατιΪξηα, θαζψο ππάξραλ, άδε εθεέ, εγθαηαζηεκΫλεο
νηθνγΫλεηεο, θπξέσο, απφ ηνλ Καχθαζν. Ο ιφγνο πνπ πνιινέ πξφζθπγεο
ζπγθεληξψζεθαλ ζ‟ απηά ηελ πεξηνρά άηαλ φηη θεκηδφηαλ γηα ηα θαιφ ηεο θιέκα θαη
ηνλ πινχην ζηελ παξαγσγηθφηεηα, αθνχ, κΪιηζηα, ζεσξνχηαλ ν ζηηνβνιψλαο ηεο
Γπηηθάο Μαθεδνλέαο. Ζ Δπαξρέα ηφηε αξηζκνχζε 41 ρσξέα, ηα νπνέα δηνηθνχληαλ απφ
ηα ΚατιΪξηα. Σν ειιεληθφ ζηνηρεέν ζηε δεκνγξαθέα ηεο πεξηνράο δελ άηαλ Ϋληνλν ζε
αληέζεζε κε ην νζσκαληθφ, αθνχ νη ΜνπζνπικΪλνη θαηνηθνχζαλ κΫρξη θαη ην 1923
ζε 34 απφ ηα ρσξηΪ απηΪ, ζπκπεξηιακβαλνκΫλσλ θαη ησλ Κατιαξέσλ, θΪηη πνπ
απνδεηθλχεη ε ζρεηηθά νηθηζηηθά θαη θηεκαηηθά θαηαγξαθά ηεο 13εο Μαξηένπ ηνπ
1923.
Ο αξηζκφο ησλ νηθεκΪησλ θαη ησλ ζηξεκκΪησλ γαηψλ πνπ αλάθνπλ
ζηνπο Οζσκαλνχο θαηΪ ρσξηφ ηεο πεξηθΫξεηαο Κατιαξέσλ
Ολνκαζέα ρσξηψλ Αξηζκφο ΟηθεκΪησλ Αξηζκφο ΢ηξεκκΪησλ
ΓΫβξε 200 2.650
Κνπλνχθηνλ 60 1.340
Λχγγα 65 1.100
Παιαηνρψξηνλ 50 700
Δκπφξηνλ 70 650
Σζηψξ 240 5.860
ΥαζΪλ-Κηντ 130 3.150
ΝαικπΪλ-Κηντ 80 2.753
ΣξΫπηζηα 65 1.740
΢νχιπνβνλ 130 4.400
ΓνπξνπηιΪξ 25 1.060
Ίλειη 170 5.200
ΚαξαγΪηο 175 5.700
ΚαξακπνπλΪξ 15 700
Δξδνκνχο 215 5.000
58
Κνδινχθηντ 130 3.900
ΥΪξκπηλα 80 3.200
Υατδαξιά 190 6.445
Βντβνδέλα 65 2.150
Φξαγθφηο 25 440
Μπατξαθιά 50 1.650
ΗλΫνβα 175 3.620
ΣδνπκΪ 190 7.395
ΚηνζειΫξ 220 3.800
ΜπνπξαιΪξ 100 2.900
ΣζαιηδηιΪξ 400 9.000
Οχηζαλα 175 5.400
Κφηζαλα 200 2.700
ΚξΫκζηα 300 5.100
ΟθειεκΫδ 45 750
ΚΪησ Γξακκαηηθφλ 100 1.900
ΚαηξΪληηζα 200 3.950
ΚνιΪξηζα 80 1.000
ΚατιΪξηα 1350 19.500
΢ΤΝΟΛΟ 5.765 126.803
Πέλαθαο 14, Πεγή: Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει.142-3.
Σν ειιεληθφ ζηνηρεέν άηαλ Ϋληνλν ζηηο ΑξρΫο, νη νπνέεο ηφηε άηαλ ε

Γηνηθεηηθά, ε Αζηπλνκηθά, ε Γηθαζηηθά Αξρά, ε Δπηκειεηεέα Δπνηθηζκνχ, ε
Οηθνλνκηθά Δθνξέα, ην Γεκφζην Σακεέν, ελψ ππάξραλ αθφκε Ϋλαο
ζπκβνιαηνγξΪθνο, Ϋλαο γηαηξφο, Ϋλα δηθεγφξνο θαη ηξεηο δηθνιΪβνη. Ο Έπαξρνο θαη
νη ππεχζπλνη φισλ ησλ παξαπΪλσ Αξρψλ άηαλ Έιιελεο, κε εμαέξεζε ην δάκαξρν ηεο
πφιεο, ν νπνένο άηαλ ΜνπζνπικΪλνο. Αθφκε, καδέ κε ηηο ΑξρΫο, ειιεληθά απφρξσζε
Ϋδηλαλ ζηα ΚατιΪξηα θαη κεξηθΪ ειιεληθΪ θαηαζηάκαηα εκπνξηθΪ, επαγγεικαηηθΪ θαη
βηνηερληθΪ απφ Κνδαλέηεο, Βιαηζηψηεο, Κιεηζνπξηψηεο, θαη κεξηθνχο πξφζθπγεο.82
Σα θαηαζηάκαηα ζηεγΪδνληαλ ζε ρακφθηηζηα ζηΫγαζηξα γχξσ απφ ηελ αγνξΪ, ε
νπνέα βξηζθφηαλ ζηελ αλαηνιηθά Ϊθξε ησλ ΚΪησ Κατιαξέσλ.
82
Ν. ΜαλΪδεο, Εοπδαία Έναρ Αιώναρ, Γάκνο Πηνιεκαΐδαο, Πηνιεκαΐδα 2000, ζει 134.
59
΋ζνλ αθνξΪ ηα αζηηθΪ ραξαθηεξηζηηθΪ, ε πφιε απνηεινχηαλ απφ κνλψξνθεο
σκνπιηλζφρηηζηεο νηθνδνκΫο, ελδηΪκεζα απφ ηηο νπνέεο βξέζθνληαλ δηΪζπαξηεο νη
ιέγεο δηψξνθεο νηθνδνκΫο ησλ αγΪδσλ. Οη δξφκνη άηαλ ιαζπψδεηο θαη ζε θΪζε
καραιΪ83 ππάξρε απφ Ϋλα ηδακέ κε κηλαξΫδεο, φπνπ πξνζεχρνληαλ νη ΜνπζνπικΪλνη.
Ζ εγθαηΪζηαζε ελφο κεγΪινπ αξηζκνχ απφ ηνπο πξψηνπο πξφζθπγεο Ϋγηλε
ζηα ζπέηηα θαη ζηα θηάκαηα ησλ Σνχξθσλ, πνπ Ϋθπγαλ απφ εθεέ κεηΪ ηελ
απειεπζΫξσζε ηεο Πηνιεκαΐδαο ην 1912. ΚΪπνηνη Ϊιινη εγθαηαζηΪζεθαλ ζε
ζηΫγαζηξα θαη ζε εθηΪζεηο γηα θαιιηΫξγεηα, ελψ ε Γηεχζπλζε Δπνηθηζκνχ εέρε κπεη,
άδε, ζηε δηαδηθαζέα λα ζηεέιεη ην ζηξαηφ λα εθνδηΪζεη ηνπο πξφζθπγεο κε δψα γηα
ηηο θαιιηΫξγεηεο. Ζ πξψηε κΫξηκλα ησλ πξνζθχγσλ, ζχκθσλα κε ηνλ Αλαλέα
Νηθνιαΐδε άηαλ λα δηαξξπζκέζνπλ θΪπνην θηέζκα θαη λα ην κεηαηξΫςνπλ ζε Ναφ ηεο
Αγέαο ΣξηΪδνο γηα ηα ζξεζθεπηηθΪ ηνπο θαζάθνληα θαη λα πεξηθξΪμνπλ ρψξν γηα
λεθξνηαθεέα.
Ζ νηθνλνκέα ηεο πεξηνράο βαζηδφηαλ ζηε γεσξγέα θαη ηελ θηελνηξνθέα, δηφηη,
ζχκθσλα κε ην δειηέν ηεο ειιεληθάο γεσγξαθηθάο εηαηξέαο, πνπ Ϋγξαςε ν Γεψξγηνο
Παιακηψηεο ην 191384, ην Ϋδαθνο ηεο πεδηΪδαο ησλ Κατιαξέσλ εέλαη αξθεηΪ εχθνξν
θαη αξγηιψδεο κε αξθεηά πνζφηεηα αζβΫζηε. Δλψ, ζηελ Ϋθηαζε πνπ βξέζθεηαη ζε
θιέζε απφ ηηο γχξσ νξνζεηξΫο πξνο ηελ πεδηΪδα ην Ϋδαθνο εέλαη ππξηηηθφ εξπζξφ θαη
ραιηθψδεο, ην νπνέν εέλαη θαηΪιιειν γηα θαιιηΫξγεηα ηνπ θαπλνχ θαη ηεο ακπΫινπ.
Σν δειηέν ηνπ αλαθΫξεη, αθφκα, φηη ν πιεζπζκφο ηεο πφιεο εέλαη νζσκαληθφο θαη
θαζαξΪ γεσξγηθφο θαη φηη ηα πξντφληα πνπ παξάγαγαλ ζπλνιηθΪ ζε φιε ηελ Δπαξρέα
θαη εμάγαγαλ ζε κεγαιχηεξε πνζφηεηα άηαλ ηα εμάο.
α) ΢ηαθχιηα - εμαγσγά 1.500.000 νθΪδεο
β) ΢έηνο κε εηάζηα παξαγσγά 230.000 θνηιΪ85 & » 1.300.000 »
γ) Κξηζά » » » 270.000 θνηιΪ & » 950.000 »
δ) Αξαβφζηηνο » » » 124.000 θνηιΪ & » 410.000 »
ε) Βξχδα » » » 84.500 θνηιΪ & » 115.000 »
ε) Φαζφιηα - » 110.000 »
δ) ΓιπθΪληζν » » » 27.500 θνηιΪ & » 17.000 »
ζη) Βξψκε » » » 3.500 θνηιΪ
83
ΓεηηνληΪ ά ζπλνηθέα.
84
ΠεξηιακβΪλεηαη απηνχζην ζην βηβιέν ηνπ Νηθεθφξνπ ΜαλΪδε.
85
ΜΫηξν ρσξεηηθφηεηαο ηεο επνράο, πνπ ρξεζέκεπε γηα ηε κΫηξεζε ησλ δεκεηξηαθψλ θαη απνηειεέην
απφ Ϋλα μχιηλν θπιηλδξηθφ δνρεέν. Σν θνηιφλ αληηζηνηρεέ κε 24 νθΪδεο ά κε 28.000 ζεκεξηλΪ θηιΪ.
60
Δηάζηα παξαγσγά γεσξγηθψλ πξντφλησλ (ζε θνηιΪ) αλΪ ρσξηφ ηεο
Δπαξρέαο ην 1913
Υσξηφ ΢έηνο Κξηζά Αξαβφζηηνο Βξχδα
ΚατιΪξ 56.000 36.000 2.400 4.400
ΥαζΪλθηντ 9.600 6.400 9.600 1.600
Κφκαλνλ 5.270 4.400 4.000 600
΢νχιπνβνλ 6.400 8.800 10.400 640
Βντβνδέλα 3.200 4.800 400 1.600
ΓΫκπξη 9.600 3.200 10.400 1.600
Κνλνχθη 3.600 2.400 5.600 1.200
Ραθέηα 4.800 480 5.600 640
Σζηφξ 9.600 7.200 8.800 1.600
Παιαηνρψξη 8.000 4.000 9.600 1.800
Δκπφξην 2.400 800 3.600 400
Λέγθα 960 480 5.600 640
ΝαικπΪλθηντ 7.200 5.600 2.400 1.600
ΚαξακπνπλΪξ 4.400 1.200 3.200 1.600
Ίλειη 10.800 12.000 1.600 1.600
ΣξΫκπηλν 4.800 3.200 1.200 -
ΝηνξνπηιΪξ 3.600 3.600 1.600 1.600
Υαξκπέλα 2.400 1.600 1.200 4.000
Δξηνκνχο 8.000 5.200 6.400 3.200
ΚαξαγΪηο 12.800 12.000 2.400 1.600
ΝηδνπκΪ 9.600 8.000 2.800 2.000
Υατδαξιά 10.400 11.200 3.200 2.400
Μπατξαθιά 640 2.400 800 1.200
Ηλφκπαζη 2.400 4.000 3.200 4.000
Φξαγθφηο 2.800 2.400 - 1.600
Κνδινχθηντ 5.600 8.000 3.200 2.400
ΣξΫπηηζα 7.200 6.000 2.400 1.600
Οχηζηαλα 4.800 9.600 800 1.600
ΚξΫκζα 480 12.800 6.000 4.800
61
ΚαηξΪληηζα 2.000 14.400 4.000 2.800
Γξακκαηέθνβν 3.200 4.800 2.400 800
Κφηζηαλα 800 13.600 2.400 4.000
ΚειεκΫο 1.200 3.200 800 1.200
ΚνιΪξηζα 320 4.440 400 2.800
ΚηνζειΫξ 240 13.600 2.000 6.400
ΜνπξαιΪξ 240 6.400 640 2.800
ΣδαιηδηιΪξ 8.000 24.000 2.400 10.400
΢πλνιηθΪ 233.350 267.200 124.080 84.520
Πέλαθαο 15, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει.142-3.
ΠΫξα απφ ηηο γεσξγηθΫο θαιιηΫξγεηεο ππάξραλ θαη θεπεπηηθΫο, θπξέσο ζηα
ρσξηΪ Παιαηνρψξη, ΓΫκπξη, Λέγθα, Δκπφξην θαη ζε πεξηνρΫο πνπ εέραλ Ϊθζνλν λεξφ.
Καιιηεξγνχζαλ παηΪηεο θαη
ιαραληθΪ θαη ηα πξνκάζεπαλ ζε
φια ηα ππφινηπα ρσξηΪ ηεο
Δπαξρέαο.
΋ζνλ αθνξΪ ηελ
θηελνηξνθέα, ην δειηέν αλαθΫξεη
φηη ε Δπαξρέα εμΫηξεθε κΫρξη ην
1912 πεξέπνπ 60.000 κε 80.000
Δηθφλα 28, ΋ξγσκα ζηα ρσξΪθηα ηεο Πηνιεκαΐδαο, Πεγά:
αηγνπξφβαηα. Χζηφζν, πνιιΪ απφ Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει 104
απηΪ ρξεζηκνπνηάζεθαλ γηα δηαηξνθά θαηΪ ηνλ ειιελνηνπξθηθφ πφιεκν θη Ϋηζη ην

1913 εέραλ κεέλεη 32.639 πξφβαηα θαη 5.870 αέγεο. Σα θχξηα θηελνηξνθηθΪ πξντφληα
άηαλ απνβνπηπξσκΫλα ηπξηΪ, βνχηπξα θαη καιιέ θαη ε πεξηνρά πνπ ηα
επεμεξγΪδνληαλ άηαλ ε θσκφπνιε ΒιΪηζε. Απφ εθεέ εμΪγνληαλ ζηελ αγνξΪ ηεο
Θεζζαινλέθεο θαη ηεο Αζάλαο ηα πξντφληα:
12.000 νθΪδεο ηπξέ καλνχξη 4.500 νθΪδεο ηπξέ Λεπθνχ

30.000 νθΪδεο ηπξέ θαζΫξη 7.500 νθΪδεο βνχηπξν
20.000 νθΪδεο «Γέκεην κΪιιηλνλ»86 8.000 νθΪδεο γηδφκαιν.
86
Όθαζκα θαηΪιιειν γηα θαηαζθεπά θΪπαο.
62
΢ρεηηθΪ κε ηελ εθπαέδεπζε, ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθά ηνπ 1905 πνπ Ϋγηλε
απφ ην Διιεληθφ Πξνμελεέν Διαζζφλαο, ππάξραλ ζηελ Δπαξρέα νη εμάο ζρνιΫο:
Υσξηφ Δέδνο ζρνιεένπ Αξηζκφο Μαζεηψλ

Δκπφξην Γεκνηηθά ΢ρνιά 41
Παξζελαγσγεέν 23
Παιαηνρψξη Γξακκαηνδηδαζθαιεέν 28
Νεπηαγσγεέν 15
ΣξΫκπελν Γεκνηηθά ΢ρνιά 34
Φξαγγφηο Γεκνηηθά ΢ρνιά 25
ΣξΫπηζηα Γξακκαηνδηδαζθαιεέν 30
Κφκαλνο Γξακκαηνδηδαζθαιεέν 27
ΥαζΪλ-Κηντ Γεκνηηθά ΢ρνιά 25
ΚαηξΪληηζα Γξακκαηνδηδαζθαιεέν 80
Πέλαθαο 16, ΢ηνηρεέα εθπαέδεπζεο ηεο Δπαξρέαο Δνξδαέαο ην 1905, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο
αηώλαο (2000), ζει.186.
΢ηα ΚατιΪξηα ην κφλν ζηνηρεέν, ζην νπνέν ππΪξρεη Ϋλδεημε ιεηηνπξγέαο

ζρνιεένπ πξηλ ην 1920, εέλαη Ϋλα Ϊξζξν πνπ γξΪθηεθε ζηελ εθεκεξέδα ΖΥΧ ΣΖ΢
ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ΢ ην 191987, ην νπνέν αλαθΫξεηαη ζηελ επέζθεςε ηνπ Γεληθνχ
Γηνηθεηά ζην ζρνιηθφ θηέξην θαη αλΪκεζα ζε Ϊιια αλαθΫξεη φηη ην ζρνιεέν απηφ
ζηεγΪδεηαη ζ‟ απηφ ην θηέξην 5 ρξφληα θαη φηη νη καζεηΫο πνπ θνηηνχλ εέλαη θαη
ΜνπζνπικΪλνη θαη Έιιελεο κε κεγΪιν αξηζκφ πξνζθχγσλ, απφ ηνπο νπνένπο πνιινέ
άηαλ Θξαθηψηεο. Σν ζρνιηθφ Ϋηνο 1920-21 νη Έιιελεο καζεηΫο Ϋθηαλαλ ηνπο 159,
ελψ ηελ επφκελε ρξνληΪ κεηψζεθαλ θαηΪ 30 παηδηΪ. Απφ ην 1922 θαη κεηΪ, φπσο άηαλ
αλακελφκελν, ν αξηζκφο ησλ Διιάλσλ καζεηψλ απμαλφηαλ ζπλερψο.
ΜΫρξη ηφηε νη ζπλζάθεο δελ εέραλ αιιΪμεη πνιχ, θαζψο ζηελ πεξηνρά
θαηνηθνχζαλ αθφκα πΪξα πνιχ κνπζνπικΪλνη, ελψ νη πξφζθπγεο δελ απνηεινχζαλ
κεγΪιν κεξέδην ηνπ πιεζπζκνχ.
Σν γεγνλφο πνπ Ϊιιαμε Ϊξδελ ηελ αλζξσπνγεσγξαθέα ηνπ ηφπνπ άηαλ ε
κηθξαζηαηηθά θαηαζηξνθά ην 1922, απφξξνηα ηεο νπνέαο άηαλ ε αληαιιαγά ησλ
πιεζπζκψλ θαη θαηΪ ζπλΫπεηα ε καδηθά Ϋιεπζε θαη ζπγθΫληξσζε κεγΪινπ αξηζκνχ
πξνζθχγσλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν.
87
Σν Ϊξζξν ην βξάθα ζην βηβιέν: Ν. ΜαλΪδεο, Εοπδαία Έναρ Αιώναρ, Γάκνο Πηνιεκαΐδαο,
Πηνιεκαΐδα 2000, ζει. 186.
63
4.3.3 Ζ εγθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ κεηΪ ηε Μηθξαζηαηηθά
Καηαζηξνθά (1922-1932)
Σα δχν πξψηα ρξφληα ηεο αληαιιαγάο ην 1922-23 ζπγθεληξψζεθε ζηελ
Δπαξρέα Κατιαξέσλ Ϋλαο πνιχ κεγΪινο αξηζκφο πξνζθχγσλ απφ ηνλ Πφλην, θπξέσο
απφ Αξγπξνχπνιε, ΢εβΪζηεηα, Σξαπεδνχληα θαη Καχθαζν, ηε ΜηθξΪ Αζέα, θπξέσο
απφ Πξνχζα, θαη ηελ Αλαηνιηθά
ΘξΪθε, απφ ηα παξΪιηα ηεο
Πξνπνληέδαο θαη ηνπο ΔπηβΪηεο.
Γηα ηηο αξρηθΫο ζπλζάθεο
εγθαηΪζηαζεο δάηεζα λα κνπ
κηιάζεη Ϋλαο θΪηνηθνο ηνπ
Αλαηνιηθνχ88, ν ΢Ϊββαο
Παπιέδεο, πνπ γελλάζεθε ην 1906
ζηνλ Πφλην, Ϋδεζε κε ηελ Δηθφλα 29 ,΢Ϊββαο Παπιέδεο, Πεγή: Πξσηνγελήο
νηθνγΫλεηΪ ηνπ ζηε Ρσζέα γηα πνιιΪ ρξφληα κεηΪ ηνπο δησγκνχο θαη ηειηθΪ
εγθαηαζηΪζεθε ζην Αλαηνιηθφ Δνξδαέαο ην 1922.
΢χκθσλα κε ηα ιεγφκελΪ ηνπ, ινηπφλ, φηαλ πξσηνάξζαλ νη πξφζθπγεο ην
1922 εγθαηαζηΪζεθαλ ζε αληέζθελα, πνπ ηνπο δφζεθαλ απφ ηνλ Δπνηθηζκφ θαη ηα
θαηαζθεχαζε ν ειιεληθφο ζηξαηφο. ΢ε απηΪ θαηνέθεζαλ Ϋλα κε δχν ρξφληα, θαηΪ ηε
δηΪξθεηα ησλ νπνέσλ αληηκεηψπηζαλ δηΪθνξα πξνβιάκαηα, θπξέσο, ιφγσ ησλ
θαηξηθψλ ζπλζεθψλ. Έλα πεξηζηαηηθφ, πνπ ζπκφηαλ ν θ. Παπιέδεο άηαλ φηαλ ηα
αληέζθελΪ ηνπο θαηαζηξΪθεθαλ απφ Ϋλαλ ηζρπξφ Ϊλεκν θαη επηδηνξζψζεθαλ, ζρεδφλ,
Ϊκεζα απφ ην ζηξαηφ. ΢ε φιε ηε ζπλΫληεπμε ηφληδε ηελ αδπλακέα ηνπ θξΪηνπο λα
ηνπο βνεζάζεη, ρσξέο, φκσο, λα ην θαηεγνξεέ, θαζψο Ϋιεγε: «ην θξΪηνο άηαλ
πΪκθησρν, δηφηη κε ηνλ πφιεκν ξεκΪρηεθε θαη δελ εέρε ιεθηΪ λα καο βνεζάζεη….Σα
πξψηα ζπέηηα πνπ Ϋθηηαμε ην θξΪηνο γηα ηνπο πξφζθπγεο άηαλ κπξνζηΪ ςειΪ θαη
πέζσ ρακειΪ γηα νηθνλνκέα.» Σνλ πξψην ρξφλν δηαλεκάζεθαλ 15 κε 20 ζηξΫκκαηα ζε
θΪζε νηθνγΫλεηα, ελψ κεηΪ ηνλ πξψην ρξφλν ηνπο Ϋδσζαλ θη απφ Ϋλα δψν αξνηξηψλ
γηα ηηο θαιιηΫξγεηεο. ΑλΫθεξε, επέζεο, φηη ζηελ πεξηνρά δελ ππάξραλ πνιιΫο
αξξψζηηεο θαη φηη θΪζε εβδνκΪδα εέραλ απφ Ϋλαλ δηαθνξεηηθφ γηαηξφ, γηαηέ νη γηαηξνέ
πάγαηλαλ απφ ζπλνηθηζκφ ζε ζπλνηθηζκφ γηα ηνπο πξφζθπγεο.
88
ΜΫρξη ην 1927 ιεγφηαλ Ίλειη θαη εέλαη ρσξηφ ηεο Δπαξρέαο Κατιαξέσλ.
64
΋ζνλ αθνξΪ ηηο ζρΫζεηο κεηαμχ ησλ πξνζθχγσλ, εέπε φηη εέραλ κφλν ζηελ
αξρά θΪπνηα πξνβιάκαηα, θπξέσο κε ηνπο ηνπξθφθσλνπο «Αγθπξαλνχο». Γεγνλφο,
πνπ έζσο λα ηνλ επεξεΪδεη αθφκα θαη ηψξα, αθνχ ζε εξψηεζε, πνπ ηνπ Ϋθαλα
ζρεηηθΪ κε ηε γλψκε ηνπ γηα ηνπο Σνχξθνπο ζάκεξα, κνπ απΪληεζε: «Σνχξθνο θαη
θαιφο γέλεηαη;» Αληέζεηα, κε ηνπο ΢κπξληνχο εέραλ πνιχ θαιΫο ζρΫζεηο, αθνχ, φπσο
εέπε ν έδηνο, άηαλ πην πνιηηηζκΫλνη. Ζ φπνηα δηρφλνηα, σζηφζν, δελ θξΪηεζε πνιχ.
Όζηεξα απφ ηξέα ηΫζζεξα ρξφληα εέραλ γέλεη φινη Ϋλα θαη ζπκπνξεχνληαλ εηξεληθΪ.
Έηζη Ϋθιεηζε θαη ε ζπδάηεζά καο.
΋ζνλ αθνξΪ ην ζχλνιν ηεο Δπαξρέαο, ην 1923 ν πιεζπζκφο ηεο, ζχκθσλα κε
ηειεγξΪθεκα ηνπ ππνδηνηθεηά Κατιαξέσλ πξνο ηε Γεληθά Γηνέθεζε Θεζζαινλέθεο89,
άηαλ 29.121 Οζσκαλνέ, 6.270 Έιιελεο, 450 Ρνπκαλέδνληεο θαη 4.800
Βνπιγαξνζιαπφθσλνη. Οη ζρΫζεηο κεηαμχ πξνζθχγσλ θαη Οζσκαλψλ, φπσο
αλαθΫξεηαη ζην ηειεγξΪθεκα, άηαλ ερζξηθΫο θαη εέραλ γέλεη αξθεηΪ δπζΪξεζηα
γεγνλφηα εηο βΪξνο ησλ πξνζθχγσλ.
Χζηφζν, πξνβιάκαηα ππάξραλ θαη ζηε δπλαηφηεηα απνξξφθεζεο ησλ
πξνζθχγσλ απφ ηελ Δπαξρέα. Σνλ Απξέιε ηνπ 1923 ε Τπνδηνέθεζε Κατιαξέσλ εέρε
άδε δειψζεη ζηε Γεληθά Γηνέθεζε, φηη εέρε ζπγθεληξσζεέ Ϋλαο πνιχ κεγΪινο αξηζκφο
πξνζθχγσλ ζηελ πεξηνρά θαη φηη δελ άηαλ επαξθά ηα κΫζα κεηαθνξΪο, ζπληάξεζεο
θαη εγθαηΪζηαζεο ηνπο. Γη‟ απηφ, δεηνχζαλ ηελ παχζε απνζηνιάο πεξαηηΫξσ
πξνζθχγσλ ζηελ Δπαξρέα.
Σνλ Οθηψβξε ηνπ 1924 εμαθνινπζνχζαλ λα ππΪξρνπλ πξνζθπγηθΪ
πξνβιάκαηα. Πνιινέ απφ ηνπο πξφζθπγεο δελ εέραλ αθφκα θΪπνην θαηΪιπκα λα
κεέλνπλ θαη Ϋκελαλ ζηελ χπαηζξν, ζε ζθελΫο, ζηα ηδακηΪ θαη ζηηο εθθιεζέεο. Σν 60%
ησλ νηθεκΪησλ άηαλ εηνηκφξξνπα θαη ρξεηΪδνληαλ Ϊκεζα επηζθεπΫο, πξνθεηκΫλνπ λα
εγθαηαζηαζνχλ εθεέ νηθνγΫλεηεο. ΋ζνλ αθνξΪ ηηο θαιιηΫξγεηεο, ην γξαθεέν
επνηθηζκνχ δΫρηεθε εληνιά λα δψζεη ζπφξνπο ζε ιέγεο κφλν θνηλφηεηεο θαη απφ Ϋλα
δψν αξνηξηψλ ζηνπο πξφζθπγεο πνπ πάγαλ ζηα ΚατιΪξηα κεηΪ ηελ 1ε Μαΐνπ ηνπ
1924. Με ηελ εληνιά απηά, πνιινέ πξφζθπγεο Ϋκελαλ αδηθεκΫλνη, δηφηη
εγθαηαζηΪζεθαλ πξηλ ην ΜΪην θαη δελ ηνπο δφζεθαλ ηα παξαπΪλσ. Έηζη, ην 40% ησλ
πξνζθχγσλ παξΫκελε ρσξέο δψα, γηα λα θαιιηεξγάζεη θαη νη ππφινηπνη εέραλ απφ Ϋλα.
ΚαηΪ ζπλΫπεηα, ε Ϋιιεηςε δψσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κε πξαγκαηνπνέεζε ηεο
δηαλνκάο ησλ γαηψλ, εέρε ζαλ απνηΫιεζκα λα κελ κπνξεέ λα θαιιηεξγεζεέ νχηε ν
89
Σν ηειεγξΪθεκα βξέζθεηαη απηνχζην ζην: Ν. ΜαλΪδεο, Εοπδαία Έναρ Αιώναρ, Γάκνο
Πηνιεκαΐδαο, Πηνιεκαΐδα 2000, ζει. 140
65
κηζφο θΪκπνο ησλ Κατιαξέσλ. ΣΫινο, ηελ πεξένδν εθεέλε, ηα πξνβιάκαηα επεξΫαζαλ
θαη ηηο ππνδνκΫο ηεο εθπαέδεπζεο, αιιΪ θαη ηεο εθθιεζέαο, θαζψο πνιιΪ απφ ηα
ζρνιεέα θαη θΪπνηεο εθθιεζέεο εέραλ θαηεζηξακκΫλα θηέξηα, ελψ ππάξραλ ειιεέςεηο
ζε ζρνιηθΪ ζξαλέα θαη Ϊιια Ϋπηπια.
4.3.3.1. ΑζηηθΪ ραξαθηεξηζηηθΪ
Οη πξφζθπγεο εγθαηαζηΪζεθαλ καδηθΪ κε φζνπο εέραλ θνηλφ ηφπν πξνΫιεπζεο
θαη Ϋηζη δεκηνπξγάζεθαλ γεηηνληΫο κε θνηλΪ ραξαθηεξηζηηθΪ ε θαζεκέα, ψζηε λα
αηζζΪλνληαη φηη βξέζθνληαη ζηελ παηξέδα ηνπο. (βιΫπε ρΪξηε 6)
Γηα ηελ ηαρχηεξε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε εγθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ άηαλ
απαξαέηεηε ε εμαζθΪιηζε θαη ε δηαλνκά ησλ αληαιιΪμηκσλ ηνπξθηθψλ ά
βνπιγαξηθψλ ζπηηηψλ, πνπ άηαλ ζε θαιά θαηΪζηαζε. Σν Ϋξγν απηφ ην αλΪιαβε θαη ην
πινπνέεζε ε Δ.Α.Π., ε νπνέα πξνρψξεζε θαη ζηελ επηζθεπά ησλ εηνηκφξξνπσλ
ηνπξθνβνπιγαξηθψλ νηθεκΪησλ, πνπ εγθαηαιεέθζεθαλ. Χζηφζν, ζεκαληηθΪ
ζπλΫβαιαλ θαη νη έδηνη νη πξφζθπγεο ζηελ πξφνδν θαη ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ
ρσξηψλ ηνπο. Ζ νηθηζηηθά εηθφλα ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο πάξε ζχγρξνλε φςε κε
φκνξθα θαη πεξηπνηεκΫλα ζπέηηα, κε πιαηεέεο, θαηαζηάκαηα, Ϊλεηνπο δξφκνπο θαη
αξθεηΪ αλεβαζκΫλν νηθνλνκηθφ επέπεδν.90 Σν γεγνλφο φηη ε Μεηξφπνιε Φιψξηλαο
Ϊξρηζε λα δηεθδηθεέ ηα πξνζθπγηθΪ ρσξηΪ ηεο Πηνιεκαΐδαο, γηα ηα νπνέα πξσηχηεξα
αδηαθνξνχζε, δεέρλεη αθξηβψο ηε ξαγδαέα πνιηηηζηηθά θαη νηθνλνκηθά ηνπο
αλΪπηπμε.91 ΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα παξαηέζεηαη ν αξηζκφο ησλ νηθεκΪησλ πνπ εέραλ
επηζθεπαζηεέ απφ ηελ Δ.Α.Π. κΫρξη ην 1926 ζηελ Πηνιεκαΐδα, αιιΪ θαη ζηα
ππφινηπα επνηθηζηηθΪ γξαθεέα.
Δπνηθηζηηθφ Γξαθεέν Δπηζθεπ/ληα νηθάκαηα Παξαηεξάζεηο
Πηνιεκαΐδαο 2.630 Απ‟ απηΪ: 1.780 ζηελ Πηνιεκαΐδα
ΚαζηνξηΪο 1.613 Απ‟ απηΪ: 85 ζηελ ΚαζηνξηΪ
ΚνδΪλεο 2.410 ΢χλνιν επηζθεπαζζΫλησλ
Φιψξηλαο 120 νηθεκΪησλ ζε φιε ηε Μαθεδνλέα:
΢ΤΝΟΛΟ 6.773 12 792
Πέλαθαο 17 , ΔπηζθεπαζζΫληα νηθάκαηα ζηε Γπηηθά Μαθεδνλέα, Πεγά: Πειαγίδεο (1994), ζει111.
΢ηνλ πέλαθα βιΫπνπκε φηη ζηε Γπηηθά Μαθεδνλέα βξέζθνληαη παξαπΪλσ απφ
ηα κηζΪ νηθάκαηα ηνπ ζπλφινπ ησλ επηζθεπαζζΫλησλ ηεο Μαθεδνλέαο. Καη ηα
90
Κπξηαθέδε, Θεζζαινλέθε 1994, ζει.112
91
φ.π.
66
67
ΥΪξηεο 6, ρΪξηεο Πηνιεκαΐδαο
πεξηζζφηεξα απφ απηΪ εέλαη ζηελ Πηνιεκαΐδα. Απηφ, έζσο, Ϋγηλε επεηδά, ζηε Γπηηθά
Μαθεδνλέα θαη ηδηαέηεξα ζηελ Πηνιεκαΐδα θαηεπζχλζεθε Ϋλα πνιχ κεγΪιν πνζνζηφ
ησλ πξνζθχγσλ θαη άηαλ κεγαιχηεξε θαη πην Ϊκεζε ε αλΪγθε εγθαηΪζηαζεο ησλ
πξνζθχγσλ. Αθφκε, ην ζηνηρεέν πνπ δηθαηνινγεέ πεξηζζφηεξν ηνπο αξηζκνχο απηνχο
εέλαη φηη ζηελ πεξηνρά Ϋκελαλ πεξηζζφηεξνη κνπζνπικΪλνη απ‟ φηη ζηελ ππφινηπε
Μαθεδνλέα, κε απνηΫιεζκα ηελ χπαξμε πνιιψλ Ϊδεησλ ζπηηηψλ κεηΪ ηελ αληαιιαγά.
Σν 1929, ινηπφλ, ν αξηζκφο ησλ ζπηηηψλ, πνπ δφζεθαλ ζηνπο πξφζθπγεο άηαλ 3.430
αληαιιΪμηκα θαη 1.112 λΫα νηθάκαηα.92
ΔπαξθΫο, φκσο, ζηνηρεέν γηα ηελ αγξνηηθά απνθαηΪζηαζε ζεσξάζεθε, θπξέσο,
ε απφθηεζε θιάξνπ θαη φρη ε εμαζθΪιηζε ζπηηηνχ. Ζ Ϋθηαζε ηνπ αγξνηηθνχ θιάξνπ,
πνπ νξέζηεθε λα πΪξνπλ νη δηθαηνχρνη πξφζθπγεο ηνπ Ννκνχ ΚνδΪλεο, άηαλ 35
ζηξΫκκαηα. Οη δηαλνκΫο, φκσο, δηακνξθψζεθαλ αλΪινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ κειψλ
κηαο νηθνγΫλεηαο σο εμάο: α) 1 θιάξνο ζε νηθνγΫλεηα κε 2-3 κΫιε, β) 1 1/3 θιάξνη ζε
νηθνγΫλεηα κε 4-5 κΫιε, γ) 1 ½ θιάξνη ζε νηθνγΫλεηα κε 6 κΫιε θαη Ϊλσ. 93 ΜεηΪ ηε
δηΪιπζε ηεο Δ.Α.Π. ην 1930 νη δηαλνκΫο ζηνπο νηθηζκνχο θαη ηνπο θιάξνπο ηεο
Δπαξρέαο Πηνιεκαΐδαο Ϋγηλαλ φπσο θαέλνληαη ζηνλ παξαθΪησ πέλαθα:
Οηθηζκνέ 94 ΚΛΖΡΟΗ ΟΗΚΟΠΔΓΑ
Έηνο Αξηζ Γηαλεκ. Έηνο Αξηζ Γηαλεκ.
Ϋθηαζε ζε Ϋθηαζε ζε
ζηξεκ. ζηξεκ.
Αγ. 1927/ 1971 295 10.325 1976 134 254
Υξηζηφθνξνο
Αθξηλά 1927 166 8.597 1963 189 475
Ακχγδαια 1927/ 1960 12.729 1962 346 525
ΑλαξξΪρε 1937 274 8.098 1961 305 465
Αλαηνιηθφ 1927 353 1.748 1965 418 605
Άξδαζζα 1926 240 8.774 1979 316 523
Αζβεζηφπεηξα 1926/ 1960 266 25.152 1986 400
ΓαιΪηεηα- 1927/ 1971 264 1.387 1981 523
ΟιπκπηΪο
92
Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: ΢ηαηιζηική Γεωπγικού Γπαθείος Εοπδαίαρ, Δπαξρηαθά
Φσλά, 14, (2)
93
Κπξηαθέδε, Θεζζαινλέθε 1994, ζει. 124
94
Οη νηθηζκνέ εέλαη κε ηελ νλνκαζέα πνπ ηνπο δφζεθε ην 1927 (βιΫπε πέλαθα 19)
68
Γξνζεξφ 1927 1982 81 190
Δκπφξην 1927 51 1.170 69 22
Δμνρά 1927 19 634 225 385
Καξπνρψξη 1927 187 8.119 1978 166 408
Κιεέηνο 1927 261 8.841 1.033 1.290
Κφκαλν 1927/ 1939 117 3.593 1982 226
ΚνκλελΪ 1927 230 9.646 321 1.975
Κξπφβξπζε 1926/1972 23 72 1979 56 282
/1981 99 2.835
ΜαπξνδΫλδξη 1926/1972 88 638 1973 230 547
/1976
323 13.179
Μαπξνπεγά 1927 61 357 1978 58 76
Μεζφβνπλν 1927 1980 350
Μεινρψξη 1927 107 2.292 1979 56 223
ΟιπκπηΪο 1982 22
ΠεληΪβξπζνο 1929 1959 54 165
Πεξδέθαο 1927 184 11.016 1976 197 603
Πνληνθψκε 1927 1979 487 641
ΠξνΪζηεην 1926 1976 200
Πηνιεκαΐδα 1926/ 1954 1474 43.303 1961 410 1.190
Ππξγνη 1932 168 8.258 1978 268
΢πειηα 1927 1982 88 166
Φηειψλαο 1927 83 104 1982 392
΢ΤΝΟΛΟ 190.867 13.391
Πέλαθαο 18 , Οη δηαλνκΫο ζηνπο νηθηζκνχο θαη ηνπο θιάξνπο ην 1930, Πεγά: Πειαγίδεο (1994), ζει 131-2
Σα πην ζεκαληηθΪ Ϋξγα, πνπ ζπλΫβαιαλ ζηε δηακφξθσζε ηεο πφιεο θαη ηελ
θαηΫζηεζαλ πεξηζζφηεξν ιεηηνπξγηθά, Ϋγηλαλ ην 1930. Σφηε, απΫθηεζε γηα πξψηε
θνξΪ ζρΫδην πφιεσο, ην νπνέν εθαξκφζηεθε κε ηελ νηθνλνκηθά ελέζρπζε ηνπ
Δπνηθηζκνχ, ελψ ε Κνηλφηεηα Πηνιεκαΐδαο θαηΫβαιε ηα Ϋμνδα ησλ εκεξνκηζζέσλ γηα
ηελ θαηεδΪθηζε θαη ηε δηΪλνημε ησλ νδψλ θαη ηνπο κηζζνχο ησλ κεραληθψλ, πνπ
επΫβιεπαλ ηελ εθαξκνγά ηνπ ζρεδένπ πφιεσο επέ ηνπ εδΪθνπο.95΢εκαληηθΪ, αθφκα,
95
Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: ΢.Θενινγέδεο, Σο έηορ 1930 πποωπίζηαι να αναπλάζη
ηεσνικώρ ηην Πηολεμαΐδα εν έπγοιρ, Δπαξρηαθά Φσλά, 37, (1)
69
Ϋξγα άηαλ ε αλΫγεξζε 200 πεξέπνπ πξνζθπγηθψλ νηθεκΪησλ, ε δηακφξθσζε θαη ε
πεξέθξαμε ηνπ θεληξηθνχ
πΪξθνπ θαη ε θαηαζθεπά ησλ
θπξηφηεξσλ αξηεξηψλ ηεο
πφιεο.96
΋ζνλ αθνξΪ ηε ζχλδεζε
ηεο πφιεο κε ηηο γεηηνληθΫο
πφιεηο θαη ηνπο ζπλνηθηζκνχο, ην
Δηθφλα 30, Σν πΪξθν ηεο Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: Νηθεθόξνο
1928 εέρε θαηαζθεπαζηεέ Μαλάδεο, Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει 247
δεκφζηα νδφο, πνπ ζπλΫδεε ηελ πφιε κε ηελ ΚνδΪλε θαη ην ΢φξνβηηο θαη ε
ζπγθνηλσλέα ηεο γηλφηαλ κε θνξηεγΪ, απηνθέλεηα θαη θΪξα. Σν 1930 Ϋγηλε γηα πξψηε
θνξΪ ε αζθαιηφζηξσζά ηεο θαη ε ζπγθνηλσλέα δηεπθνιχλζεθε αξθεηΪ. Ζ ζχλδεζε κε
ηνπο ζπλνηθηζκνχο γηλφηαλ κΫζσ δξφκσλ ζε θαθά θαηΪζηαζε, πνπ δπζρΫξαηλαλ ηε
κεηαθέλεζε κε νπνηνδάπνηε κΫζν.
4.3.3.2. ΓεκνγξαθηθΪ ζηνηρεέα
Σν 1927, φηαλ νξηζηηθνπνηάζεθαλ νη κεηαθηλάζεηο, δφζεθαλ δηαθνξεηηθΪ
νλφκαηα ζηηο πφιεηο θαη ηα ρσξηΪ φισλ ησλ πεξηνρψλ, φπνπ θαηνηθνχζαλ
ΜνπζνπικΪλνη, γηαηέ ηα πεξηζζφηεξα εέραλ ηνπξθηθά πξνΫιεπζε. Σν φλνκα ηεο
πφιεο ηεο Πηνιεκαΐδαο ην Ϋιαβε θαηφπηλ ζρεηηθνχ δηαγσληζκνχ. ΢ε απηφλ
ππνβιάζεθαλ 120 πξνηΪζεηο θαη ηειηθΪ πξνθξέζεθε ε πξφηαζε ηνπ παιαηνχ
δηεπζπληά ηεο εθεκεξέδνο «ΝΫνη Καηξνέ» Παληειά Μειαλνθξχδε θαη πξψηνπ
δεκΪξρνπ ηεο ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1943. Ζ επέζεκε θαηνρχξσζε ηεο νλνκαζέαο Ϋγηλε
κε ην Βαζηιηθφ ΓηΪηαγκα 20.1.1927, Φ.Δ.Κ. Α. 18/1927. ΑλΪινγε απφθαζε
εθδφζεθε κε ην Βαζηιηθφ ΓηΪηαγκα 12.12.1927, Φ.Δ.Κ. Α΄ 256/1928, αλαθνξηθΪ κε
ηελ κεηνλνκαζέα ηεο Δπαξρέαο απφ «Κατιαξέσλ» ζε «Δνξδαέαο».97 ΢ηνλ παξαθΪησ
πέλαθα παξαηέζεληαη ηα νλφκαηα ησλ ρσξηψλ θαη ησλ θσκνπφιεσλ ηεο Δπαξρέαο
Καΐιαξέσλ (Δνξδαέαο, φπσο κεηνλνκΪζηεθε), φπσο άηαλ ην 1923 θαη φπσο
ηξνπνπνηάζεθαλ ην 1927. Αθφκε, ν πέλαθαο απηφο πεξηιακβΪλεη ζηνηρεέα γηα ην
ζπλνιηθφ πιεζπζκφ ηεο Δπαξρέαο ην 1920, ην Μνπζνπικαληθφ πιεζπζκφ ηεο ην
1923, ηνλ πξνζθπγηθφ πιεζπζκφ ην 1926 θαη ζπλνιηθφ πιεζπζκφ ηεο ην 1928.
96
Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: ΢.Θενινγέδεο, Σο έηορ 1930 πποωπίζηαι να αναπλάζη
ηεσνικώρ ηην Πηολεμαΐδα εν έπγοιρ, Δπαξρηαθά Φσλά, 37, (1)
97
ΠξνζπειΪζηεθε 20 Ηαλνπαξένπ 2011 απφ: www.ptolemaida.gr
70
Μνπζνπικαληθφο πιεζπζκφο 1923 Πξνζθπγηθφο Πιεζπζκφο 1928 ΠεξηνρΫο πξνΫιεπζεο 1926
ΝΫν φλνκα Παιαηφ φλνκα Οηθ Άηνκα α κ Απνγξ.1920 Οηθ. Άηνκα α κ Απνγ.1928 ΘξΪθε Μ.Αζέα Πφλη Καπθ.
.
Αγ.Υξηζηφθνξνο ΣξΫπηζηα 320 + 581 107 467 + 704
Αθξηλά ΗλΫξβα 890 + 906 122 556 + 552
Ακχγδαια Σδνχκα 980 + 954 299 1256 + 1154
ΑλαξξΪρε ΓΫξβε 800 + 1396 214 856 + 1271
Αλαηνιηθφ Ίλειε 780 + 746 329 1349 + 1273
Άξδαζζα ΢νχιπνβνλ 950 + 1000 212 910 + 973
Αζβεζηφπεηξα ΥαζΪλθηντ 670 + 997 135 524 + 1061
ΓαιΪηεηα Σζηψξ 1200 + 1266 215 902 + 826
Έινο Κλνχθη 330 + 462 59 235 + 437
Δκπφξην Δκπφξηνλ 170 + 1180 45 186 + 1078
Δμνρά Μπατξαθιά 300 + 312 49 216 + 185
Καξπνρψξη Κνπδινχθηντ 680 + 704 167 624 + 634
Κιεέηνο Υατδαξιά 995 + 1011 202 834 + 662
ΚνκλελΪ Οχηζαλα 900 + 914 259 1037 + 1106
ΜαπξνδΫλδξη ΚαξαγΪηο 790 802 267 1125 + 1084
71
Μνπζνπικαληθφο πιεζπζκφο 1923 Πξνζθπγηθφο Πιεζπζκφο 1928 ΠεξηνρΫο πξνΫιεπζεο 1926
ΝΫν φλνκα Παιαηφ φλνκα Οηθ Άηνκα α κ Απνγξ.1920 Οηθ. Άηνκα α κ Απνγ.1928 ΘξΪθε Μ.Αζέα Πφλη Καπθ.
.
Μαπξνπεγά ΚαξΪκπνπλαξ 95 + + 473 40 164 + 625
Μεζφβνπλν ΚξΫκζηα 1.400 1468 220 805 + 801
Μεινρψξη Λχγγα 300 + 558 77 321 + 520
ΟιπκπηΪο Ραθέηα 70 + 592 23 77 + 796
Παιαηνρψξη Παιαηρψξηνλ 475 + 876 51 195 + 458
Πεξδέθθαο ΝαιπΪλθηντ 550 + + 806 175 710 + 1.112
Πνληνθψκε Δξδνκνχο 980 1005 299 1093 + 1.032
ΠξνΪζηεην ΓνπξνπηιΪξ 180 + 394 56 226 + 495
Πηνιεκατδα ΚατιΪξηα 7.000 + + 7103 1373 5.818 + 6.442
΢πειηΪ Βντβνδέλα 360 + 378 86 332 + 354
Φηειψλαο Υαξκπέλα 430 443 78 322 + 184
Κφκαλνλ Κφκαλνλ 329 39 145 + 555
Κξπφβξπζε Ραδνχληζηα 66 34 134 + 200
ΠεληΪβξπζνο ΚνπηιΪξ 38 124 + 177
΢ΤΝΟΛΟ 22.595 14 1 27.722 5.270 21.543 1 14 26.751 905 1.646 2.109 636
2 5
α: ακηγάο νηθηζκφο, κ: κηθηφο νηθηζκφο
Πίλαθαο 19 , Επαξρία Ενξδαίαο- νηθηζκνί κε κνπζνπικαληθό θαη πξνζθπγηθό πιεζπζκό, Πεγή: : Πειαγίδεο (1994), ζει 81.
72
΢ηνλ πέλαθα βιΫπνπκε φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ πξνζθχγσλ ηεο
Δπαξρέαο Πηνιεκαΐδαο εέλαη Πφληηνη (κε 2.109 πξφζθπγεο απφ ηελ πεξηνρά ηνπ
Πφληνπ θαη 636 απφ ηνλ Καχθαζν), νη ΜηθξαζηΪηεο θηΪλνπλ ηνπο 1.646 θαη νη
Θξαθηψηεο ηνπο 905.
΢ρεηηθΪ κε ηελ πεξηνρά πξνΫιεπζεο ησλ πξνζθχγσλ ησλ νηθηζκψλ, ππΪξρνπλ
ζηνηρεέα, πνπ εθηηκνχλ ζην πεξέπνπ ηνλ αξηζκφ ησλ νηθνγελεηψλ πνπ
εγθαηαζηΪζεθαλ ζε κεξηθνχο απφ ηνπο νηθηζκνχο θαη βξέζθνληαη ζηνλ πέλαθα.
Οηθηζκνέ ΢ηνηρεέα πξνΫιεπζεο ησλ πξνζθπγηθψλ νηθνγελεηψλ
Άγηνο 25 νηθνγΫλεηεο Μηθξαζηαηψλ, γιψζζα ειιεληθά
Υξηζηφθνξνο Λέγνη Σξαπεδνχληηνη, γιψζζα πνληηαθά
ΑλαξξΪρε 150 νηθ. απφ Σξαπεδνχληα θαη Καχθαζν, γιψζζα πνληηαθά

50 νηθ. απφ ηα Κνπβνχθιηα Πξνχζεο, γιψζζα ειιεληθά
Αλαηνιηθφ 150 νηθ. απφ Άγθπξα, Σξαπεδνχληα, ΢εβΪζηεηα θαη Καχθαζν,
γιψζζα πνληηαθά, 69 νηθ. απφ ην Κφιληεξε Μαγλεζέαο θαη
80 νηθ. απφ ηα Κνπβνχθιηα Πξνχζεο , γιψζζα ειιεληθά.
Άξδαζζα 230 νηθ. απφ Πφλην, γιψζζα πνληηαθά
ιέγνη ΚαπθΪζηνη, 3-4 νηθ. απφ ηε ΓαξΪζαξα, γι. Πνληηαθά
Αζβεζηφπεηξα 80 νηθ. απφ Σξαπεδνχληα θαη Καχθαζν, γι. Πνληηαθά
ιέγεο νηθ. απφ ηα παξΪιηα ηεο Πξνπνληέδαο, γι. ειιεληθά
50 νηθ. γεγελεέο
ΓαιΪηεηα 100 νηθ. απφ ηα Κνπβνχθιηα Πξνχζαο, γι. ειιεληθά
50 νηθ. απφ ΓαιΪηα-Καιιηπφιεσο, γι. ειιεληθά
Γξνζεξφ/‟Δινο 80 νηθ. απφ ηα Κνπβνχθιηα γι. ειιεληθά
ιέγεο νηθ. απφ ΘξΪθε γι. ειιεληθά
Δκπφξην 25 νηθ. απφ Σξαπεδνχληα, γι. πνληηαθά
Δμνρά 35 νηθ απφ Σξαπεδνχληα, γι. πνληηαθά
Καξπνρψξη 100 νηθ. απφ Άγθπξα, γι. πνληηαθά
20 νηθ. απφ ΜηθξΪ Αζέα γι. ειιεληθά
Κφκαλνο 60 νηθ. απφ ην Καξο ηνπ ΚαπθΪζνπ, γι. πνληηαθά
ΚνκλελΪ 220 νηθ. απφ Σξαπεδνχληα, γι. πνληηαθά
Μαπξνπεγά 70 νηθ. απφ Πφλην, γι. πνληηαθά
Μεινρψξη 40 νηθ. απφ ηα ΢νχξκελα, γι. πνληηαθά
73
Πειαξγφο 45 πνληηαθΫο νηθ. απφ Έξκπαα, γι.ηνπξθηθά
45 νηθ. απφ ΢εβΪζηεηα, γι. πνληηαθά
Μεζφβνπλν 70 νηθ. απφ ΢εβΪζηεηα, γι. πνληηαθά
80 νηθ. απφ Καππαδνθέα, γι. ηνπξθηθά
ΠεληΪβξπζνο 50 νηθ απφ ην Καξο ηνπ ΚαπθΪζνπ, γι. πνληηαθά
Πεξδέθα 120 ζπλνιηθΪ θαη θαηΪγνληαη απφ
Σξαπεδνχληα θαη Καχθαζν, γι.πνληηαθά
ΘξΪθε, γι.ειιεληθά
Έξκπαα, γι. ηνπξθηθά
Πνληνθψκε 270 νηθ. απφ Καξο, ΢εβΪζηεηα θαη ΚαξΪ-΢νπ, γι.πνληηαθά
Λέγεο νηθνγΫλεηεο απφ ΜηθξΪ Αζέα, γι. ηνπξθηθά
ΠξνΪζηεην 60 νηθ. απφ Σξαπεδνχληα θαη Άγθπξα, γι. πνληηαθά
Πηειεψλ/ 35 νηθ. Μηθξαζηαηψλ, γι. θΪπνηνη ηνπξθηθά, θΪπνηνη ειιεληθά
Φηειψλαο θαη θΪπνηνη αξκΫληθε
΢πειηΪ 70 νηθ. απφ Σξαπεδνχληα, γι. πνληηαθά
Φηιψηαο ΢πλνιηθΪ 350 νηθ θαη θαηΪγνληαη απφ
Σξαπεδνχληα, γι. πνληηαθά
ΜηθξαζηΪηεο θαη Θξαθηψηεο, γι. ειιεληθά
Υαξαπγά 130 νηθ. απφ Καξο, γι.πνληηαθά
170 νηθ απφ ΘξΪθε, γι.ειιεληθά
ιέγεο νηθ. Μηθξαζηαηψλ γι. ειιεληθά
Πέλαθαο 20, ΢ηνηρεέα πξνΫιεπζεο ησλ πξνζθπγηθψλ νηθνγελεηψλ, Πεγά: Αξρείν Πόληνπ, Επηηξνπή Πνληηαθώλ
Μειεηώλ,η.32, ζει 342-3
΢ηνηρεέα γηα ηνλ πιεζπζκφ ησλ πξνζθχγσλ ηεο Δπαξρέαο Δνξδαέαο δέλεη θαη ε
ζηαηηζηηθά Γεσξγηθνχ Γξαθεένπ Δνξδαέαο κε Ϊξζξν ζηελ Δπαξρ. Φσλά ην 1929.98
ΟηθνγΫλεηεο Άηνκα
ΘξΪθεο 844 3.499
ΜηθξαζηΪηεο 1.367 5.981
Πφληηνη 2.228 9.074
ΚαπθΪζηνη 577 2.226
ΓηΪθνξνη 10 46
΢χλνιν 5.026 20.826
98
Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: ΢ηαηιζηική Γεωπγικού Γπαθείος Εοπδαίαρ, Δπαξρηαθά
Φσλά, 14, (2)
74
4.3.3.3. ΚνηλσληθΪ ζηνηρεέα
Έλα δσηηθφ δάηεκα ηεο πεξηνράο άηαλ ε απνμάξαλζε ησλ ειψλ ΢αξά-Γθηφι
θαη Ρνχδληθ. Σν 1928 ε Δ.Α.Π. δάισζε φηη δηΫζεηε φιν ην πνζφ γηα ην Ϋξγν απηφ,
αιιΪ Ϋλα ρξφλν κεηΪ πεξηφξηζε ην πνζφ ζην κηζφ. Χζηφζν, ε θπβΫξλεζε,
θαηαλνψληαο ην επεέγνλ ηεο θαηΪζηαζεο, δηΫζεζε ην ππφινηπν πνζφ, γηα λα αξρέζεη
Ϊκεζα ην Ϋξγν. Έηζη, ζηα κΫζα ηνπ 1929 μεθέλεζαλ νη κειΫηεο θαη ζηα ηΫιε ηνπ έδηνπ
Ϋηνπο Ϊξρηζε ε δηαδηθαζέα ηεο απνμάξαλζεο. ΢χκθσλα κε ηηο κειΫηεο ε απνμάξαλζε
ζα απΫδηδε 40 ζηξΫκκαηα γεο πξνο θαιιηΫξγεηα.99
Έλα, αθφκα, πνιχ ζεκαληηθφ δάηεκα άηαλ ε πδξνδφηεζε ησλ νηθηζκψλ. ΜεηΪ
ηελ αλαρψξεζε ησλ ΜνπζνπικΪλσλ φια ζρεδφλ ηα πεγΪδηα, ηα πδξαγσγεέα θαη ηα
δέθηπα ησλ ζσιελψζεσλ άηαλ θαηεζηξακκΫλα.100 Γηα ηα ρσξηΪ ηεο Πηνιεκαΐδαο εέρε
δηαηεζεέ πέζησζε 1.500.000
δξρ. απφ ηελ Δ.Α.Π απφ ην
θαινθαέξη ηνπ 1927 γηα ηελ
θαηαζθεπά ελφο πδξαγσγεένπ
γηα 2.000 νηθνγΫλεηεο κε αγσγφ
κάθνπο 10 ρικ., θαη ελφο
αξηεζηαλνχ θξΫαηνο, πνπ
ζπγθΫληξσλε 110 θ.κ. λεξνχ
ηελ ψξα γηα Ϊξδεπζε Δηθφλα 31, Σν πδξαγσγεέν, Πεγά: el.wikipedia.org
ρσξαθηψλ. Σν πδξαγσγεέν πνπ θαηαζθεπΪζηεθε θΪιπςε Ϋλα κεγΪιν κΫξνο ησλ

αλαγθψλ χδξεπζεο ηεο πφιεο γηα 50 ρξφληα. Σελ θαηαζθεπά ηνπ αλΪιαβε ε
Γηεχζπλζε Δπνηθηζκνχ Γπηηθάο Μαθεδνλέαο θαη ζηηο εξγαζέεο ζπκκεηεέραλ Πφληηνη
πξφζθπγεο θαη Αγθπξαλνέ, πνπ άηαλ εγθαηαζηεκΫλνη ζην Αλαηνιηθφ Δνξδαέαο. Σν
Ϋξγν ηειεέσζε ην 1930 θαη θΪιπςε ηηο αλΪγθεο χδξεπζεο κε δχν δεμακελΫο ησλ 250
θ.κ. ηνπ ηζνγεένπ γηα ηελ θΪησ Πηνιεκαΐδα θαη ηνπ πξψηνπ νξφθνπ γηα ηελ Ϊλσ
Πηνιεκαΐδα.101
Σν κεγαιχηεξν ηερληθφ Ϋξγν πνπ Ϋγηλε εθεέλε ηελ επνρά ζηελ Πηνιεκαΐδα
άηαλ ε γεψηξεζε, απνηΫιεζκα ηεο νπνέαο άηαλ ε δηακφξθσζε ηνπ δηθηχνπ χδξεπζεο
θαη ν ειεθηξνθσηηζκφο. Σν Ϋξγν πινπνηνχηαλ απφ ην 1926 κΫρξη ηα κΫζα ηνπ 1934
99
Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: Σα ζωηικά μαρ ζηηήμαηα, Δπαξρηαθά Φσλά, 2, (1)
100
101
Ν. ΜαλΪδεο, Εοπδαία Έναρ Αιώναρ, Γάκνο Πηνιεκαΐδαο, Πηνιεκαΐδα 2000, ζει.263
75
θαη θφζηηζε ζπλνιηθΪ 3.000.000 δξρ. Ζ παξαγσγά λεξνχ άηαλ επαξθάο γηα νηθηαθά
ρξάζε, αιιΪ θαη γηα πφηηζκα 10.000
ζηξεκκΪησλ. Γηα λα εμππεξεηεζνχλ φινη
νη θΪηνηθνη, θαηαζθεπΪζηεθαλ πΪξα
πνιιΫο βξχζεο ζε φιε ζρεδφλ ηελ Ϋθηαζε
ηεο πφιεο.
Αμηφινγεο ππνδνκΫο, σζηφζν,
Ϋγηλαλ θαη γηα ηελ εθπαέδεπζε. Σνλ Ηνχιην
ηνπ 1929 ςεθέζηεθε ε αλΫγεξζε ηνπ
πξψηνπ θηηξένπ πνπ ρηέζηεθε
απνθιεηζηηθΪ γηα ζρνιεέν ζηελ
Πηνιεκαΐδα, ην νπνέν ζηΫγαζε ην 1ν
Γεκνηηθφ ζρνιεέν, θαζψο ην πξνεγνχκελν
άηαλ ζε πνιχ θαθά θαηΪζηαζε. Σελ
θαηαζθεπά ηνπ αλΪιαβε ην Τπνπξγεέν Δηθφλα 32, Ζ Γεψηξεζε, Πεγά: Νηθεθόξνο
Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει 266.
Παηδεέαο, ην νπνέν δηΫζεζε 150.000 δξρ.
Σν λΫν ζρνιηθφ κΫγαξν αλεγΫξζε κεγαινπξεπΫζηαην, ζχκθσλα κε ην ζρΫδην
ζρνιεένπ Ακπληαένπ102 θαη εγθαηληΪζηεθε ην ΜΪξηε ηνπ 1930.
Δηθφλα 33, Σν ππφ αλΫγεξζε λΫν ζρνιηθφ κΫγαξν, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο
αηώλαο (2000), ζει 198
102
Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: Πος ππέπει να ανεγέπθη ηο εξαηάξιο Δημοηικό ΢σολείο,
Δπαξρηαθά Φσλά, 8, (1)
76
΋ζνλ αθνξΪ ηα ππφινηπα ζρνιεέα ηεο Δπαξρέαο Δνξδαέαο, ην 1925 ππάξραλ,
ζχκθσλα κε ηνλ Δπηζεσξεηά Μ. ΢ηαβΪξα, ηα εμάο:
Έδξα ζρνιεένπ Βαζκφο ζρνιεένπ
ΚατιΪξηα ΠεληαηΪμην κεηθηφ
Άλσ ΚατιΪξηνλ ΜνλνηΪμην κεηθηφ
ΚΪησ ΚατιΪξηνλ ΜνλνηΪμην κεηθηφ
ΒιΪηζε ΠεληαηΪμην αξξΫλσλ
ΣξηηΪμην ΘειΫσλ
Δκπφξηνλ ΣξηηΪμην κεηθηφ
ΚαηξΪληηζα Νεπηαγσγεέν
ΣξηηΪμην κεηθηφ
Φξαγθφηο Νεπηαγσγεέν
ΓηηΪμην κεηθηφ
ΓΫβξε Νεπηαγσγεέν
Παιηνρψξηνλ Νεπηαγσγεέν
ΝαικπΪλθηντ Νεπηαγσγεέν
ΜνλνηΪμην κεηθηφ
ΣξΫκπελνλ Νεπηαγσγεέν
ΚαξακπνπλΪξ Νεπηαγσγεέν
ΓνξνπηιΪξ ΜνλνηΪμην κεηθηφ
ΣξΫπηζηα ΜνλνηΪμην κεηθηφ
ΥαζΪλθηντ Νεπηαγσγεέν
ΜνλνηΪμην
Κφκαλνο Νεπηαγσγεέν
ΜνλνηΪμην
Ραθέηα Νεπηαγσγεέν
ΜνλνηΪμην
Λχγθα Νεπηαγσγεέν
ΜνλνηΪμην
77
Κνλνχθηνλ ΜνλνηΪμην
ΚΪησ Γξακκαηηθφλ ΜνλνηΪμην
Ηλφκπαζη Νεπηαγσγεέν
ΜνλνηΪμην
Οχηζαλα ΜνλνηΪμην
Δξηνκνχο ΜνλνηΪμην
ΚαξαγΪηο ΜνλνηΪμην (ζηελ χπαηζξν)
Κνπδινχθηντ ΜνλνηΪμην
Μπατξαθιά ΜνλνηΪμην
ΜνξαιΪξ ΜνλνηΪμην(ζηελ εθθιεζέα)
Υατδαξιά ΜνλνηΪμην
ΚξΫκζηα ΜνλνηΪμην
ΥΪξκπηλα ΜνλνηΪμην
ΣδηνπκΪ ΓηηΪμην
΢νχιπνβνλ ΓηηΪμην
Ίλειε ΓηηΪμην
Σζφξη ΓηηΪμην
ΣζαιηδηιΪξ ΣεηξαηΪμην
Πέλαθαο 21, ΢ρνιεέα ηεο Δνξδαέαο ην 1925, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει.212-3
Σν 1925
εγθαηληΪζηεθε θαη ην
πξψην εκηγπκλΪζην
Πηνιεκαΐδαο, ην νπνέν
εέρε δχν ηΪμεηο, πνπ
ιεηηνχξγεζαλ πξψηε
θνξΪ ην 1924 ε πξψηε
θαη ην 1925 ε δεπηΫξα.
Σν 1924-5 ε πξψηε
ηΪμε εέρε 24 καζεηΫο Δηθφλα 34, Σν πξψην ΓπκλΪζην Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: Νηθεθόξνο
θαη ην 1925-6 ε πξψηε Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει 153
εέρε 31 θαη ε δεπηΫξα 23 καζεηΫο.

΢ρεηηθΪ κε ηελ εθθιεζέα ηεο Πηνιεκαΐδαο, φπσο αλαθΫξσ ζην ππνθεθΪιαην
πνπ αθνξΪ ηελ εγθαηΪζηαζε πξηλ ην 1922, εέρε ζηεγαζηεέ αξρηθΪ ζε θΪπνην παιηφ
78
ηδακέ θαη νλνκΪζηεθε Αγέα ΣξηΪδα. Σν 1932 ην ηδακέ γθξεκέζηεθε θαη ζηε ζΫζε ηνπ
ρηέζηεθε ε πξψηε ρξηζηηαληθά
εθθιεζέα ηεο Πηνιεκαΐδαο, ε νπνέα
θξΪηεζε ην φλνκα ηεο
πξνεγνχκελεο. Ο λαφο παξΫκεηλε
κΫρξη ην 1967, θαζψο ηφηε
γθξεκέζηεθε θαη ρηέζηεθε αθξηβψο
δέπια Ϋλαο θαηλνχξηνο λαφο, πνπ
Δηθφλα 35, Ζ πξψηε εθθιεζέα ηεο Αγέαο ΣξηΪδαο, πνπ
ζηεγΪδεη ηελ Αγέα ΣξηΪδα κΫρξη θαη ρηέζηεθε, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο, Αησλόβηνο ξίδα
ζάκεξα. Πηνιεκαΐδαο , ζει 159
Δηθφλα 36, Ζ Αγέα ΣξηΪδα φπσο εέλαη ζάκεξα, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο,
Αησλόβηνο ξίδα Πηνιεκαΐδαο , ζει 456.
Γηα ηα ζηνηρεέα πνιηηηζκνχ ηνπο (ηα Ϋζηκα ηνπο, ηα ηξαγνχδηα, ηνπο ρνξνχο
θ.ι.π ζηελ Πηνιεκαΐδα) ππΪξρνπλ ιέγα θαηαγεγξακκΫλα ζηνηρεέα γηα εθεέλε ηε
δεθαεηέα, θαζψο άηαλ κΫξνο ηεο δσάο ηνπο θαη φρη κΫξνο εηδηθψλ εθδειψζεσλ γηα ηελ
αλαβέσζε ηνπο, φπσο γέλνληαη ηψξα. Απφ
ηα ιεγφκελα απνγφλσλ ησλ θαηνέθσλ, πνπ
δνχζαλ ζηελ Πηνιεκαΐδα, γλσξέδνπκε φηη
ε θΪζε νκΪδα πξνζθχγσλ εέρε κεηαθΫξεη
ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ζηελ πεξηνρά θαη φηη
απφ ην πξψην θηφιαο Ϋηνο ηεο
Δηθφλα 37, Γακάιηα πνκπά ζηελ Πνληνθψκε,
εγθαηΪζηαζεο ηνπο θξφληηζαλ λα Πεγά: www.pontokwmi.gr
δηαηεξνχλ φια ηα πνιηηηζκηθΪ ηνπο ζηνηρεέα, φπσο ηε κνπζηθά, ηα ηξαγνχδηα, ηνπο

ρνξνχο, ηνπο ηδησκαηηζκνχο ηεο γιψζζαο, ηα Ϋζηκα θ.Ϊ. ζηελ θαζεκεξηλφηεηΪ ηνπο,
ζε γηνξηΫο, ζε κπζηάξηα (γΪκνπο, βαθηέζηα) θαη ζε Ϊιιεο εηδηθΫο πεξηζηΪζεηο. Καη
επεηδά ηα ζεκαληηθφηεξα θαη ηα πην ζπλεζηζκΫλα Ϋζηκα (πνπ πεξηιακβΪλνπλ θαη
79
ρνξνχο θαη ηξαγνχδηα) απφ απηΪ
αλαβηψλνπλ ζάκεξα ζηελ πφιε, ζα ηα
παξνπζηΪζσ ζην θεθΪιαην πνπ αθνξΪ ηε
δεθαεηέα 2000-10.
ΣΫινο, Ϋλα ζεκαληηθφ θνηλσληθφ
δάηεκα ησλ πξνζθχγσλ άηαλ λα Δηθφλα 38, ΠαξαθΪζ‟ ζηελ Πνληνθψκε (παξΫα πνπ
απνθηάζνπλ πνιηηηθΪ δηθαηψκαηα θαη δηαζθεδΪδεη ηξαγνπδψληαο), Πεγά: www.pontokwmi.gr
θαηΪ ζπλΫπεηα λα αλαθηάζνπλ ην δηθαέσκα ηεο ςάθνπ ζην «λΫν» ηφπν ηνπο. Ήδε,
απφ ηα ηΫιε ηνπ 1922 εέρε γέλεη αέηεζε απνπεξΪησζεο ηεο πνιηηνγξΪθεζεο ησλ
πξνζθχγσλ απφ ηελ Τπνδηνέθεζε Κατιαξέσλ. ΣειηθΪ, ε εγγξαθά ησλ πξνζθχγσλ
ζηνπο εθινγηθνχο θαηαιφγνπο Ϋγηλε ην 1925 θαη ν αξηζκφο ησλ εγγεγξακκΫλσλ ην
Ϋηνο απηφ Ϋθηαλε ηνπο 631 πνιέηεο. ΋πσο φινη νη πξφζθπγεο ζε φιε ηελ ΔιιΪδα, Ϋηζη
θαη ζηελ Δνξδαέα ην θφκκα πνπ ππνζηάξηδαλ απφ ηνλ εξρνκφ ηνπο θαη γηα πνιιΪ
αθφκα ρξφληα άηαλ ην θφκκα ησλ ΦηιειεπζΫξσλ ηνπ Διεπζεξένπ ΒεληδΫινπ.
΢χκθσλα κε Ϊξζξν ηεο Δπαξρηαθάο Φσλάο ην 1933, ην κεγαιχηεξν κΫξνο ησλ
πξνζθχγσλ εέραλ δειψζεη φηη ζα παξακεέλνπλ «πηζηνέ» ζην θφκκα ησλ
ΦηιειεπζΫξσλ ζηηο εξρφκελεο εθινγΫο. ΋ζνλ αθνξΪ ηελ ηνπηθά απηνδηνέθεζε απφ ην
1923 κΫρξη ην 1935 ςεθέζηεθαλ πξφεδξνη ηεο Πηνιεκαΐδαο νη εμάο:
Δηθφλα 39, Οη πξφεδξνη ηεο Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: Νηθεθόξνο Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει 253
80
4.3.3.4. ΟηθνλνκηθΪ ζηνηρεέα
Ζ Δπαξρέα Δνξδαέαο, Ϋρνληαο επλντθφ θιέκα θαη εχθνξν Ϋδαθνο, εέρε ζαλ
απνηΫιεζκα λα αλαπηχμεη ηελ νηθνλνκέα ηεο κε βΪζε ηε γεσξγέα θαη ηελ
θηελνηξνθέα.
΋ζνλ αθνξΪ ηε γεσξγέα, ε θχξηα θαιιηΫξγεηΪ ηεο Πηνιεκαΐδαο ηε δεθαεηέα
ηνπ 1920 άηαλ ε θαιιηΫξγεηα ζέηνπ θαη Ϊιισλ δεκεηξηαθψλ. Πξηλ ηελ Ϊθημε ησλ
πξνζθχγσλ ε ζηηνπαξαγσγά επαξθνχζε κφλν γηα ηελ επηηφπηα θαηαλΪισζε, ελψ
κεηΪ ην 1922 απμάζεθε. Χζηφζν, ηηο ρξνληΫο 1924-1925-1926 ε παξαγσγά δε
ζεκεέσζε αχμεζε, ιφγσ ηεο ξεπζηφηεηαο ηεο γεσξγηθάο θαηΪζηαζεο, ε νπνέα
πξνθιάζεθε απφ ηελ θαζπζηεξεκΫλε δηαλνκά ησλ θαιιηεξγάζηκσλ ζηξεκκΪησλ, ησλ
δψσλ θαη ησλ εξγαιεέσλ ζηνπο πξφζθπγεο. ΢χκθσλα κε ηε ζηαηηζηηθά ηνπ
Γεσξγηθνχ Γξαθεένπ Δνξδαέαο103, κΫρξη ην 1929 ρνξεγάζεθαλ ζπλνιηθΪ ζηνπο
πξφζθπγεο 928 έππνη, 162 εκένλνη, 5.383 βφεο, 1.607 αγειΪδεο, 453 κφζρνη, 283
βνχβαινη, 1.381 φλνη, 3.999 πξφβαηα θαη 66 αέγεο θαη απφ εξγαιεέα 3.223 Ϊξνηξα,
1.139 ζβΪξλεο, 609 δνθΪλεο, 2193 θΪξα, 994 ζθΪπαλνη, 292 ζαγΫο, 912 θαξνζθεπΫο,
1422 θπςΫιεο, 21319 νπσξνθφξα, 264 θφζζεο, 186 δξΫπαλα, 12 ςεθαζηάξεο, 16
ζηηνθαζαξηζηάξηα, 4 ζεξηζηηθΫο
κεραλΫο, 7 καγγαλνπάγαδα,
118.100 κσξεφδεληξα θαη
340.855 θιάκακα. Ο αισληζκφο
ησλ δεκεηξηαθψλ γηλφηαλ κε
Ϊινγα θαη κε ηξεηο αισληζηηθΫο
κεραλΫο, ηηο νπνέεο κνηξΪδνληαλ
φινη νη ζπλνηθηζκνέ. ΢χκθσλα κε
Δηθφλα 40, Αιψληζκα ζηελ Πηνιεκαΐδα, Πεγά: Νηθεθόξνο
Ϊξζξν ηεο εθεκεξέδαο Β. ΔιιΪο, Μαλάδεο ,Ενξδαία έλαο αηώλαο (2000), ζει 130
πνπ γξΪθηεθε ην 1928, νη θαιιηεξγνχκελεο πνηθηιέεο ζέηνπ άηαλ ε ΚαηξΪληηζα, ε

Φισξέηζα, ν ΝηεβΫο, ε Κνιψληα, ν Σνχλνο θαη ε Μαληηφβα, νη νπνέεο απΫδηδαλ 150
νθΪδεο Ϊξηνπ απφ 100 νθΪδεο αιεχξνπ. Ζ θαιιηΫξγεηα ησλ δεκεηξηαθψλ γηλφηαλ ζε
150.000 πεξέπνπ ζηξΫκκαηα, ηα νπνέα παξάγαγαλ δεκεηξηαθΪ αμέαο 20
εθαηνκκπξέσλ θαη απφ απηΪ ηα 5 εθ. εμΪγνληαλ ζε Ϊιιεο επαξρέεο, ηδηαηηΫξσο, ηεο
ΚνδΪλεο.
103
Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: ΢ηαηηζηηθά Γεσξγηθνχ Γξαθεένπ Δνξδαέαο, Δπαξρηαθά
Φσλά, 14, (2)
81
Απφ ηα φζπξηα θαιιηεξγνχληαλ ζηελ πεξηνρά ηα ξεβέζηα θαη ηα θαζφιηα.
΢χκθσλα κε Ϊιιν Ϊξζξν ηεο έδηαο εθεκεξέδαο, ηα ξεβέζηα θαιιηεξγνχληαλ, θπξέσο,
ζηνλ Άγην Υξηζηφθνξν, ζην Κφκαλν, ζηελ Πηνιεκαΐδα θαη ζην ΣξΫκπελν. Ζ
παξαγσγά αλεξρφηαλ ζηηο 20.000 νθΪδεο εηεζέσο θαη δηαλεκφηαλ απφ ηνπο έδηνπο
ηνπο παξαγσγνχο. Απφ ηα θαζφιηα, ηα ιεπθΪ κφλν επδνθηκνχζαλ ζην ΕΫιεληηο θαη νη
γέγαληεο, αιιΪ θαη ηα ιεπθΪ επδνθηκνχζαλ ζην Δκπφξην, ζην ΓΫβξε, ζηελ
Πηνιεκαΐδα θαη ζην Παιαηνρψξηνλ. Ζ εηάζηα παξαγσγά Ϋθηαλε ηηο 30.000 νθΪδεο
θαη εμαγφηαλ πνζφηεηα απφ απηά ζηελ ΚνδΪλε θαη ην ΢φξνβηηο.
΢εκαληηθά αλΪπηπμε παξνπζέαζε θαη ε ακπεινπξγέα, θαζψο ηελ επλννχζαλ
πνιχ νη θιηκαηηθΫο ζπλζάθεο, αιιΪ
θαη νη εηδηθνέ ακπεινπξγνέ, ηδηαέηεξα
νη Θξαθηψηεο, νη νπνένη θχηεπζαλ
ακεξηθΪληθα θιάκαηα ζε εθαηνληΪδεο
ζηξΫκκαηα ζηηο πεξηνρΫο
Πηνιεκαΐδαο, Άξδαζζαο, Κνκλελνχ,
Φηιψηα, ΜαληΪθη θαη Αθξηλάο.
Αθφκε, αλεπηπγκΫλε άηαλ θαη ε
κειηζζνθνκέα, θπξέσο, ιφγσ, ηεο
απαζρφιεζεο ησλ Σνχξθσλ κε απηά.
Σν 1927, ζχκθσλα κε Ϊξζξν ηεο Δηθφλα 41,Πεγά:Νηθεθόξνο Μαλάδεο,Ενξδαία έλαο αηώλαο(2000)
εθεκεξέδαο Β. ΔιιΪο, ε επνηθηζηηθά ππεξεζέα εηζάγαγε 500 θπςΫιεο, ηηο νπνέεο

παξαρψξεζε ζηνπο γεσξγνκειηζζνθφκνπο. θαη αξγφηεξα θαηαζθεχαζε Ϊιιεο 1.000,
ψζηε λα θαιπθζνχλ νη αλΪγθεο φισλ.
΋ζνλ αθνξΪ ηελ θηελνηξνθέα, άηαλ, θπξέσο, αλεπηπγκΫλε ζηελ πεξηνρά ηεο
ΒιΪηζεο, ζηελ νπνέα ην 1927 ππάξραλ 30.000 κεγΪια δψα, βφεο, έππνη θαη βνχβαινη,
100.000 κηθξΪ απφ ηα νπνέα άηαλ 47.000 πξφβαηα, 46.040 αέγεο θαη 1.748 ρνέξνη. Ζ
εηάζηα θηελνηξνθηθά παξαγσγά άηαλ ε εμάο: 1) 40.000 νθΪδεο ηπξέ θΫηα, 2)30.000
νθ. θαζΫξη, 3) 25.000 νθ. θεθαινηχξη, 4) 10.000 νθ. καλνχξη, 5) 20.000 νθ. βνχηπξν
6) 40.000 νθ. Ϋξηα πξνβΪησλ, 7) 15.000 ηξέρεο αηγψλ 8) 40.000 ηεκΪρηα δΫξκαηα.104
ΜΫξνο ηεο παξαγσγάο εμαγφηαλ ζηελ αγνξΪ ηεο Θεζζαινλέθεο, ηεο ΚνδΪλεο θαη ηεο
Αζάλαο.
104
Άξζξν ηεο εθεκεξέδαο Β. ΔιιΪο, ην νπνέν βξέζθεηαη ζην: Νηθεθφξνο ΜαλΪδεο, Εοπδαία Έναρ
Αιώναρ, Γάκνο Πηνιεκαΐδαο, Πηνιεκαΐδα 2000, ζει.279
82
Έλα ζεκαληηθφ θεθΪιαην ζηελ νηθνλνκηθά αλΪπηπμε ηεο Πηνιεκαΐδαο
απνηΫιεζε ε εμΫιημε ηεο
θαπλνθαιιηΫξγεηαο. Ζ θαιιηΫξγεηα
ηνπ θαπλνχ μεθέλεζε κεηΪ ην 1922,
αθνχ άηαλ θαζαξΪ δεκηνχξγεκα ησλ
πξνζθχγσλ. Σν 1923 θΪπνηνη
Πφληηνη γεσξγνέ δνθέκαζαλ γηα
πξψηε θνξΪ λα θαιιηεξγάζνπλ
Δηθφλα 42, Βειφληαζκα ηνπ θαπλνχ ζηελ Πνληνθψκε,
θαπλφ θαη ηειηθΪ θαηΪθεξαλ λα Πεγά: www.pontokwmi.gr
νξγαλψζνπλ ηελ παξαγσγά θαη λα ηελ απμάζνπλ ξαγδαέα. Σν 1927 ζε Ϊξζξν ηεο
εθεκεξέδαο Ζρψ ηεο Μαθεδνλέαο αλαθΫξεη φηη ην 1925 θαιιηεξγνχληαλ 7.000
ζηξΫκκαηα κε παξαγσγά 430.000 νθΪδεο θαπλφ θαη ην 1926 ε Ϋθηαζε αλάιζε ζε
27.590 ζηξΫκκαηα κε παξαγσγά 2.074.000 νθΪδεο θαπλφ. ΢ηνπο ζπλνηθηζκνχο
Αζβεζηφπεηξα, ΠξνΪζηεην, Κνκλελφ, ΣδνπκΪ θαη Αλαηνιηθφ παξαγφηαλ ε θαιχηεξε
πνηφηεηα θαπλνχ, δηφηη ηα εδΪθε
ηνπο εέλαη ραιηθψδε θαη πινχζηα ζε
αζβΫζηε θαη ζέδεξν, ζπζηαηηθΪ
θαηΪιιεια γηα θαπλνθαιιηΫξγεηεο.
΢ηελ Πηνιεκαΐδα ε πνηθηιέα πνπ
θαιιηεξγνχηαλ άηαλ ην κπξσδΪην
΢κχξλεο, γηαηέ πνιινέ γεσξγνέ πνπ
Δηθφλα 43, Φχηεκα ηνπ θαπλνχ ζηελ Πνληνθψκε
θαιιηεξγνχζαλ θαπλφ άηαλ Πεγά:,www.pontokwmi.gr
ΜηθξαζηΪηεο θαη άζειαλ λα ζπεέξνπλ ηελ πνηθηιέα πνπ άμεξαλ λα θαιιηεξγνχλ ζηελ
παηξέδα ηνπο. ΢χκθσλα κε Ϊξζξν ηνπ ΛΪδαξνπ Σεξδά ζηελ εθεκεξέδα Β.ΔιιΪο, ζηελ
Πηνιεκαΐδα ππάξρε αηνκηθά επηρεέξεζε επεμεξγαζέαο θαπλνχ, ε νπνέα απαζρνινχζε
165 εξγΪηεο θαη Ϋζηειλε ηνλ επεμεξγαζκΫλν θαπλφ ζηε Θεζζαινλέθε.
΢ηνλ ηνκΫα ηεο εθκεηΪιιεπζεο νξπθηνχ πινχηνπ ε πεξηνρά πζηεξνχζε ιέγν.
Τπάξρε κφλν ην ιηγληησξπρεέν ηνπ Καξα-κπνπλΪξ, ην νπνέν εμάγαγε ην ιηγλέηε ζηελ
ΚνδΪλε, γηα λα ρξεζηκνπνηεζεέ ζε εξγνζηΪζηα θαη ζε νηθηαθά ρξάζε. Δπέζεο, ε
πεξηνρά πζηεξνχζε θαη ζηνλ βηνκεραληθφ ηνκΫα. Τπάξραλ κφλν δχν αιεπξφκπινη,
κέα βηνκεραλέα θαηαζθεπάο ηζηκεληφιηζσλ, κέα εγθαηΪζηαζε θαηαζθεπάο ηνχβισλ
θαη θεξΪκσλ θαη Ϋλα εξγνζηΪζην νηλνπλεπκαησδψλ πνηψλ.
ΣΫινο, ζην εκπφξην θπξηαξρνχζε ε πφιε ηεο Πηνιεκαΐδαο, ε νπνέα
πξνκεζεπφηαλ απνηθηαθΪ, επξσπατθΪ πθΪζκαηα, μπιεέα Ρνπκαλέαο θαη ΢νπεδέαο απφ
83
ηελ αγνξΪ ηεο Θεζζαινλέθεο θαη πθΪζκαηα εγρψξηα απφ ηε ΝΪνπζα θαη ηελ Έδεζζα.
ΔπηπιΫνλ, Ϋθαλε θαη εμαγσγΫο γεσξγηθψλ θαη θηελνηξνθηθψλ πξντφλησλ ζηε
Θεζζαινλέθε θαη ηελ ΚνδΪλε. ΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα παξαηέζεηαη ν αξηζκφο φισλ
ησλ εκπφξσλ ηεο Πηνιεκαΐδαο ηνπ 1931, αιιΪ θαη θΪπνησλ ειεχζεξσλ
επαγγεικαηηψλ.
ΔΜΠΟΡΟΗ ΚΑΗ ΔΛΔΤΘΔΡΟΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΔ΢

Δέδνο Δκπνξένπ Αξ. Δκπφξσλ
Αιεπξνβηνκεραλέα- Δκπφξην 5
ΑπνηθηαθΪ-Δδψδηκα 17
Βηβιηνραξηνπσιεέα-Σππνγξαθεέα 4
ΓεληθΫο Δπηρεηξάζεηο 1
Γξακκφθσλα-Γέζθνη 1
ΓΫξκαηα 3
Δκπνξνξαθεέα 4
Δπηπινπνηεέα 2
Εαραξνπιαζηεέα 2
ΖιεθηξηθΪ Δέδε 1
Γηαηξνέ (ΠεξηθΫξεηαο ΚνδΪλεο- 22
Πηνιεκαΐδαο)
Νεσηεξηζκνέ 4
Ξπιεκπφξην 4
Οπινπσιεέα 1
Παληνπσιεέα 15
Πνηνπνηεέα 1
ΡαπηνκεραλΫο 1
ΣξαπεδηηηθΪ Γξαθεέα 2
Τπνδεκαηνπνηεέα 6
ΤαιηθΪ 4
Φαξκαθεέα 2
ΦηιηθΪ 4
Πέλαθαο 22, Έκπνξνη θαη ειεχζεξνη επαγγεικαηέεο ζηελ Πηνιεκαΐδα 1931, Πεγά: Ν. Μαλάδεο,(2007)
Εκπνξηθόο Σύιινγνο Πηνιεκαΐδαο από ην 1923), ζει.26-7
84
ΚΪπνηνη απφ ηνπο εκπφξνπο πξφζθπγεο ηεο Πηνιεκαΐδαο άηαλ Ϋκπνξνη θαη
ζηνλ ηφπν πξνΫιεπζεο ηνπο θαη ζπλΫρηζαλ λα αζρνινχληαη κε ηνλ έδην ηνκΫα
εξγαζέαο, γηα λα πξνζαξκνζηνχλ πην εχθνια, θΪλνληαο ηε δνπιεηΪ πνπ μΫξνπλ.
ΠαξΪδεηγκα ηΫηνηνπ εκπφξνπ εέλαη ν Παλαγηψηεο Παλαγησηέδεο, πνπ εέρε θαξκαθεέν
ζηε Νηθνκάδεηα θαη Ϋλα απφ ηα δχν θαξκαθεέα ζηε Πηνιεκαΐδα.
Δηθφλα 44, Πεγά:giorgoskaza.blogspot.com
Δηθφλα 45, Σν θαξκαθεέν ηνπ Παλαγησηέδε ζηελ Πηνιεκαΐδα, Πεγά:

giorgoskaza.blogspot.com
85
Ο ΓΖΜΟ΢ ΔΟΡΓΑΗΑ΢ ΣΖ ΓΔΚΑΔΣΗΑ 2000-2010
5.1 ΥσξνζΫηεζε-Θεζκηθά θαη Γηνηθεηηθά νξγΪλσζε

Ο Γάκνο Πηνιεκαΐδαο κεηΪ ηε ζπλΫλσζε κε ην ζρΫδην Καπνδέζηξηα ην 1997,
απνηεινχηαλ κΫρξη ην 2010 απφ ηελ πφιε ηεο Πηνιεκαΐδαο θαη απφ Ϊιια 10
ΓεκνηηθΪ Γηακεξέζκαηα: Γ.Γ. Αζβεζηφπεηξαο, Γ.Γ. ΓαιΪηεηαο, Γ.Γ. Γξνζεξνχ, Γ.Γ.
ΟιπκπηΪδνο, Γ.Γ. Πεξδέθα, Γ.Γ Πεληαβξχζνπ, Γ.Γ. Πξναζηένπ, Γ.Γ. ΚνκΪλνπ, Γ.Γ.
Μαπξνπεγάο, Γ.Γ. Πηειεψλα. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 2010 κε ην ζρΫδην ΚαιιηθξΪηεο,
ζπλελψζεθαλ νη Γάκνη Πηνιεκαΐδαο, Βεξκένπ, Αγ. Παξαζθεπάο, Μνπξηθένπ θαη ε
θνηλφηεηα ΒιΪζηεο ζηνλ εληαέν Γάκν Δνξδαέαο. Ζ Ϋθηαζε ηνπ Γάκνπ εέλαη:
ΓΖΜΟΗ/ Γ.Γ/ ΚΟΗΝΟΣΖΣΑ ΠΟΤ ΔΚΣΑ΢Ζ
ΑΝΖΚΟΤΝ ΠΛΔΟΝ ΢ΣΟ Γ. ΔΟΡΓΑΗΑ΢ (ζηξεκ.)
Πηνιεκαΐδα 66.805
Αζβεζηφπεηξα 24.053
ΓαιΪηεηα 17.131
Γξνζεξφ 10.555
Κφκαλν 9.447
Μαπξνπεγά 21.043
ΟιπκπηΪδα 12.530
ΠεληΪβξπζνο 5.602
Πεξδέθα 30.961
ΠξνΪζηην 10.552
Πηειεψλαο 9.222
ΒΫξκην 187.153
Αγ. Παξαζθεπά 119.606
Μνπξέθην 112.058
ΒιΪζηε -
΢ΤΝΟΛΟ 636.718 (δελ
πεξηιακβΪλεηαη ε ΒιΪζηε)
Πέλαθαο 23, Ζ Ϋθηαζε ηνπ Γάκνπ, Δ΢ΤΔ, Απνγξαθά 2001, Πεγά: www.ptolemaida.gr
Σα γεσγξαθηθΪ ηεο φξηα, πιΫνλ, ηαπηέδνληαη, κε ειΪρηζηεο δηαθνξΫο, κε ηα

φξηα ηεο Δπαξρέαο Δνξδαέαο ηνπ 1928.
86
5.2. ΑζηηθΪ ραξαθηεξηζηηθΪ
Ζ εμΫιημε ηεο αγξνηηθάο νηθνλνκέαο ηεο Πηνιεκαΐδαο ζε βηνκεραληθά εέρε
Ϊκεζεο επηπηψζεηο ζηνλ ηξφπν εμΫιημεο ηεο δνκάο ηεο πφιεο θαη ησλ ρσξηψλ, θαζψο
ηε δεθαεηέα ηνπ 1950 νη αγξνηηθΫο πεξηνρΫο κεηαηξΪπεθαλ ξαγδαέα ζε βηνκεραληθφ
ηνπέν. Ζ χπαξμε ησλ κεγΪισλ εξγνζηαζέσλ παξαγσγάο ελΫξγεηαο, ηεο βηνκεραλέαο
ιηπαζκΪησλ θαη ησλ κεγΪισλ
πεδέσλ εμφξπμεο ζπλζΫηνπλ
ζάκεξα ην πεξηαζηηθφ ηνπέν
ηεο πφιεο.105 Σν ξπκνηνκηθφ
ηεο ζρΫδην ηξνπνπνηεέηαη
ζπρλΪ, ιφγσ ηεο ζπλερνχο
αχμεζεο ησλ απαηηάζεσλ
Δηθφλα 46, Πεξηνρά ρσξνζΫηεζεο εξγνζηαζέσλ ζηελ
θΪιπςεο ησλ νηθηζηηθψλ Πηνιεκαΐδα, Πεγά: www.citybranding.gr
αλαγθψλ, πνπ ζπλδΫνληαη κε ηε ιεηηνπξγέα ηεο ΓΔΖ.
΢ηελ πφιε ηεο νη ιεηηνπξγέεο αλΪκεζα ζην θΫληξν θαη ηελ πεξηθεξεηαθά δψλε
εέλαη δηαθνξεηηθΫο, σζηφζν, ην θΫληξν δελ Ϋρεη κηα ζπγθεθξηκΫλε αηζζεηηθά θαη
πνιηηηζηηθά ηαπηφηεηα, θΪηη πνπ κπνξεέ λα γέλεη κε Ϋλα ζπλνιηθφ πξφγξακκα
αλΪπιαζεο.
΢χκθσλα κε ην Γεληθφ Πνιενδνκηθφ ζρΫδην Ϋρνπλ ηεζεέ νη παξαθΪησ
θαηεπζχλζεηο γηα ηελ νηθηζηηθά αλΪπηπμε ηεο πφιεο:
 Σν πξαγκαηηθφ κΫγεζνο ηεο πφιεο Ϋρεη πξνζδηνξηζηεέ ζηνπο 30.000
θαηνέθνπο.
 Σν ζρΫδην πφιεο επεθηεέλεηαη ζε εθηΪζεηο ππθλνδνκεκΫλεο θαη
αξαηνδνκεκΫλεο θαη δεκηνπξγνχληαη Ϋμη πνιενδνκηθΫο ελφηεηεο.
 Ο νηθηζκφο εμνπιέδεηαη κε θαηΪιιειεο θνηλσθειεέο ιεηηνπξγέεο Ϋηζη ψζηε λα
ζηακαηάζεη ε ππΫξκεηξε ζπκθφξεζε ηνπ θΫληξνπ, πνπ αλαπηχζζεηαη
γξακκηθΪ εληεχζελ ηεο θεληξηθάο αξηεξέαο.
 Πξνηεέλεηαη ε δεκηνπξγέα κεγΪινπ εκπνξηθνχ- πνιηηηζηηθνχ- δηνηθεηηθνχ
θΫληξνπ ζην θΫληξν ηεο δεκνηηθάο αγνξΪο.
 Γεκηνπξγέα λΫνπ κεγΪινπ αζιεηηθνχ θΫληξνπ
105
ΒΗΟ.ΠΑ. Πηνιεκαΐδαο- ΜειΫηε ζθνπηκφηεηαο- βησζηκφηεηαο. ΠξνζπειΪζηεθε 14 Ηαλνπαξένπ 2011
απφ: www.ptolemaida.gr
87
 ΥσξνζΫηεζε δψλεο επαγγεικαηηθψλ κε νρινπζψλ ρξάζεσλ ζηε ΝΑ εέζνδν
ηεο πφιεο.
 Γεκηνπξγέα θξΪγκαηνο πξαζέλνπ ζηε ΝΑ πιεπξΪ ηεο πφιεο θαη γεληθφηεξα
κΫηξα γηα ηελ πξνζηαζέα ηνπ πεξηβΪιινληνο.
 ΑλαδηνξγΪλσζε ηνπ δηθηχνπ κεηαθνξηθάο ππνδνκάο κε θχξην κΫηξν ηελ
θαηαζθεπά παξαθακπηεξένπ νδηθνχ Ϊμνλα ζην αλαηνιηθφ ηκάκα ηεο πφιεο.
 ΢πκπιάξσζε θαη εθζπγρξνληζκφο ησλ δηθηχσλ ππνδνκάο θαη αλσδνκάο.
 Καζνξέδνληαη δψλεο νηθνλνκηθψλ θαη ζεζκηθψλ θηλάηξσλ θαη πνιενδνκηθψλ
κεραληζκψλ, θαζψο θαη λΫεο αλαπηπμηαθΫο δψλεο, φπσο Εψλε Δηδηθάο
Δλέζρπζεο (Ε.Δ.Δ) θαη Εψλε Δηδηθψλ Κηλάηξσλ, Εψλε ΑγνξΪο ΢πληειεζηά
(Ε.Α.΢) ζην δπηηθφ ηκάκα ηεο πφιεο θαη Εψλε Κνηλσληθνχ ΢πληειεζηά
(Ε.Κ.΢) ζην λφηην ηκάκα ηεο.106
Γηα ηελ πινπνέεζε ησλ παξαπΪλσ θαηεπζχλζεσλ εθπνλάζεθαλ θαη

εγθξέζεθαλ νη κειΫηεο επΫθηαζεο ηνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδένπ θαη αλαζεψξεζεο ηνπ
ηκάκαηνο κε εγθεθξηκΫλν ξπκνηνκηθφ ζρΫδην.
΋ζνλ αθνξΪ ηνπο ππφινηπνπο νηθηζκνχο, ε Ϊζθεζε ηεο εθηεηακΫλεο
εμνξπθηηθάο δξαζηεξηφηεηαο δεκηνχξγεζε πνηθέιεο αιιαγΫο θαη αλαθαηαηΪμεηο ηφζν
ζην δνκεκΫλν πεξηβΪιινλ ηνπο, φζν θαη ζην πεξηαζηηθφ ηνπο ηνπέν. Παξαδεέγκαηα
ησλ αιιαγψλ απηψλ απνηεινχλ ε κεηεγθαηΪζηαζε ησλ νηθηζκψλ ηεο ΚαξδηΪο θαη ηνπ
ΚνκΪλνπ. Ο νηθηζκφο ηεο ΚαξδηΪο απαιινηξηψζεθε ηε δεθαεηέα ηνπ 70‟ θαη
δεκηνπξγάζεθε Ϋλαο λΫνο νηθηζκφο ζηα Κνέια γηα ηε κεηεγθαηΪζηαζά ηνπο. Χζηφζν,
κεγΪιν κΫξνο ησλ θαηνέθσλ πξνηέκεζαλ λα εγθαηαζηαζνχλ ζηελ πφιε ηεο
Πηνιεκαΐδαο θαη λα δεκηνπξγάζνπλ Ϋλαλ λΫν νηθηζκφ, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο
απνδεκηψζεηο ηνπο, ζηελ Ϊθξε ηεο πφιεο. ΢ηνλ νηθηζκφ Κφκαλν Ϋρνπλ εγθαηαιεηθζεέ
ηα ζπέηηα θαη νη θΪηνηθνέ ηνπ Ϋρνπλ εγθαηαζηαζεέ πξνζσξηλΪ ζηελ Πηνιεκαΐδα. Γηα
ηε κεηεγθαηΪζηαζά ηνπο Ϋρεη νξηζηεέ κηα πεξηνρά ζε ρεξζνιηβαδηθά Ϋθηαζε 600
πεξέπνπ ζηξεκκΪησλ ζηα βνξεηνδπηηθΪ ηεο Πηνιεκαΐδαο107 θαη ζχκθσλα κε θΪηνηθν
ηνπ νηθηζκνχ, Ϋρεη γέλεη ε ξπκνηφκεζε ηεο πεξηνράο, Ϋρνπλ ραξαρηεέ νη δξφκνη θαη νη
πιαηεέεο, Ϋρεη γέλεη ε δηαλνκά ησλ νηθνπΫδσλ θαη πξνο ην παξψλ Ϋρεη ρηηζηεέ κφλν ε
εθθιεζέα.
106
107
φ.π.
88
΢ηνλ αθφινπζν πέλαθα παξαηέζεηαη ν ζπγθεληξσηηθφο πξνυπνινγηζκφο ησλ
Ϋξγσλ ππνδνκάο γηα ηνλ λΫν νηθηζκφ ηνπ ΚνκΪλνπ.
ΠΡΟΩΠΟΛΟΓΗ΢ΜΟ΢ ΣΧΝ ΔΡΓΧΝ ΤΠΟΓΟΜΖ΢ ΣΟΤ ΝΔΟΤ
ΟΗΚΗ΢ΜΟΤ ΚΟΜΑΝΟΤ (ζε επξψ)
ΠΡΟΤΠΟΛΟΓΗ΢ΜΟ΢
ΠΡΟΤΠΟΛΟΓΗ΢ΜΟ΢
ΔΗΓΟ΢ ΔΡΓΟΤ ΜΔΛΔΣΖ΢ ΜΔ ΔΝΗΑΗΑ
ΜΔΛΔΣΖ΢
ΣΗΜΟΛΟΓΗΑ ΤΠΔΥΧΓΔ
Α‟ ΦΑ΢Ζ
1.910.000,00 1.146.000,00
ΟΓΟΠΟΗΗΑ΢
Β‟ ΦΑ΢Ζ
1.000.000,00 600.000,00
ΟΓΟΠΟΗΗΑ΢
Γ‟ ΦΑ΢Ζ
4.280.000,00 2.568.000,00
ΟΓΟΠΟΗΗΑ΢
Δ΢ΧΣΔΡΗΚΑ
ΓΗΚΣΤΑ 720.000,00 432.000,00
ΤΓΡΔΤ΢Ζ΢
Δ΢ΧΣΔΡΗΚΑ
ΓΗΚΣΤΑ
ΑΠΟΥΔΣΔΤ΢Ζ΢ 4.400.000,00 2.640.000,00
ΑΚΑΘΑΡΣΧΝ
ΚΑΗ ΟΜΒΡΗΧΝ
΢ΤΝΓΔΣΖΡΗΟ΢
ΓΡΟΜΟ΢ ΚΑΗ
ΔΞΧΣΔΡΗΚΟ΢ 570.000,00 342.000,00
ΑΓΧΓΟ΢
ΤΓΡΔΤ΢Ζ΢
΢ΤΝΟΛΟ 12.880.000,00 7.728.000,00
Πέλαθαο 24 , Πεγά: www,pontokomi.com
΢ηνλ πέλαθα δελ πεξηιακβΪλνληαη ηα παξαθΪησ:

1. Σν θφζηνο ππνδνκψλ ειεθηξνδφηεζεο θαη ηειεθσλνδφηεζεο, επεηδά ηα Ϋξγα
απηΪ δελ Ϋρνπλ αθφκε θνζηνινγεζεέ απφ ΓΔΖ θαη ΟΣΔ αληέζηνηρα θαη
2. Σν θφζηνο εμσηεξηθψλ δηθηχσλ αθαζΪξησλ θαη ΔΔΛ, επεηδά ν ΝΫνο Κφκαλνο
ζπλδΫεηαη κε ην πθηζηΪκελν δέθηπν αθαζΪξησλ ηεο Πηνιεκαΐδαο.
Αθφκε, Ϋρνπλ εθπνλεζεέ κειΫηεο θαη γηα ηελ κεηεγθαηΪζηαζε ηνπ νηθηζκνχ
Μαπξνπεγά. Γηα ηελ πινπνέεζε ηνπ Ϋξγνπ Ϋρνπλ πξνζδηνξηζηεέ ηα βαζηθΪ κεγΫζε
ηνπ ππφ κεηεγθαηΪζηαζε νηθηζκνχ, ηα νπνέα εέλαη:
α) Ο εθηηκψκελνο πξνο κεηεγθαηΪζηαζε πιεζπζκφο

β) Ζ απαηηνχκελε Ϋθηαζε ησλ πεξηνρψλ θηινμελέαο
89
γ) Σν θφζηνο θαηαζθεπάο ησλ βαζηθψλ ππνδνκψλ (νδνπνηέα, δέθηπα χδξεπζεο θαη
απνρΫηεπζεο, εγθαηΪζηαζε επεμεξγαζέαο ιπκΪησλ, δέθηπα ΟΣΔ , δέθηπα ΓΔΖ), ην
νπνέν αλΫξρεηαη ζηα 8.479.500 επξψ.
Σα ζελΪξηα ρσξνζΫηεζεο ηνπ νηθηζκνχ εέλαη:
α) Να κεηεγθαηαζηαζεέ ν νηθηζκφο Μαπξνπεγά κε ηνλ νηθηζκφ Πνληνθψκε (αλάθεη
ζην Γάκν ΚνδΪλεο) ζε κέα εληαέα Ϋθηαζε.
-κε πιεζπζκφ 950-1100 νηθνγΫλεηεο θαη
-κε απαηηνχκελε Ϋθηαζε 1200-1400 ζηξεκ.
β) Να δεκηνπξγεζεέ μερσξηζηφο νηθηζκφο (πηζαλφηαηα λα απνηειεέ ζπλΫρεηα
πθηζηΪκελνπ νηθηζκνχ, ψζηε λα αλάθεη ζε Ϋλα εληαέν νηθηζηηθφ ζχλνιν.)
-κε πιεζπζκφ 350-400 νηθνγΫλεηεο θαη
-κε Ϋθηαζε 200-300 ζηξεκ.
γ) Να ελζσκαησζνχλ νη θΪηνηθνη ηνπ νηθηζκνχ ζε πθηζηΪκελνπο νηθηζκνχο ηνπ
Γάκνπ, φπσο:
- ΢ηηο εθηΪζεηο ησλ ΝΫνπ ΚνκΪλνπ ά Γξνζεξνχ, ΓαιΪηεηαο, ΟιπκπηΪδαο ά
Αζβεζηφπεηξαο (απαιινηξέσζε ά δηΪζεζε θνηλνρξάζησλ εθηΪζεσλ εθφζνλ
ππΪξρνπλ)
- ΢ε εθηΪζεηο γεηηνληθψλ νηθηζκψλ φπσο Άξδαζζα, Κξπφβξπζε, ΑλαξξΪρε,
Δκπφξην θαη Μεινρψξη (απαιινηξέσζε ά δηΪζεζε θνηλνρξάζησλ εθηΪζεσλ
εθφζνλ ππΪξρνπλ).108
Γεληθφηεξα, νη νηθηζκνέ παξνπζηΪδνπλ νκνηνκνξθέα σο πξνο ηνλ ηξφπν

αλΪπηπμεο θαη ιεηηνπξγέαο ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο αλΪπηπμεο ησλ
νηθηζκψλ εέλαη ε ζπγθΫληξσζε φισλ ησλ βαζηθψλ πνιενδνκηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη
ρξάζεσλ γχξσ απφ κηα κηθξά αθηέλα, ζπλάζσο πεξηκεηξηθΪ ηεο θεληξηθάο πιαηεέαο ά
θαηΪ κάθνο ηνπ θεληξηθνχ νδηθνχ Ϊμνλα.109 Κπξέαξρε ρξάζε εέλαη ε θαηνηθέα, αλ θαη
ζην ζχλνιφ ηνπο νη νηθηζκνέ εέλαη αξαηνθαηνηθεκΫλνη θαη ην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ
νηθηζκψλ ζρεηηθΪ κε ηελ θαηνηθέα εέλαη ε ζπλχπαξμε κε απηά θηηζκΪησλ (απνζεθψλ
ά ρψξσλ νηθφζηηεο εθηξνθάο δψσλ θαη πηελψλ) ζην έδην νηθφπεδν. Σα θηέζκαηα εέλαη
ζε θαιά θαηΪζηαζε κε ειΪρηζηεο εμαηξΫζεηο, δελ εέλαη ηδηαέηεξα νκνηφκνξθα κεηαμχ
ηνπο θαη «δελ ραξαθηεξέδνληαη απφ ην παξαδνζηαθφ ζηνηρεέν, αιιΪ απφ ηελ
108
ΜεηεγθαηΪζηαζε νηθηζκψλ Μαπξνπεγάο θαη Πνληνθψκεο. ΠξνζπειΪζηεθε 15 Ηαλνπαξένπ 2011
απφ: www,pontokomi.com
109
90
ππεξβνιά ζηε δηαθφζκεζε».110 Σν εζσηεξηθφ νδηθφ δέθηπν δεκηνπξγεέ παξΪγσλα
νηθνδνκηθΪ ηεηξΪγσλα, ελψ παξαηεξεέηαη ιεηηνπξγηθά θαη ξπκνηνκηθά αζπλΫρεηα ζηα
ζεκεέα, φπνπ ππΪξρνπλ αδηΫμνδα ά αδηΪλνηθηα ηκάκαηα δξφκσλ.
΋ζνλ αθνξΪ ηηο νηθηζηηθΫο ρξάζεηο γεο, ζε θΪζε νηθηζκφ ιεηηνπξγνχλ Ϋλα
θηέξην εθπαέδεπζεο, Ϋλα θαθελεέν- αλαςπθηάξην, Ϋλα πνιηηηζηηθφ θΫληξν, Ϋλα
αγξνηηθφ ηαηξεέν θαη κηθξφο αξηζκφο θαηαζηεκΪησλ ιηαληθνχ εκπνξένπ. ΢ηνπο
κεγαιχηεξνπο νηθηζκνχο ιεηηνπξγνχλ, αθφκε, ηαβΫξλεο-εζηηαηφξηα, κεραλνπξγεέα
θαη πξαηάξηα θαπζέκσλ.
΢ρεηηθΪ κε ηηο «πξνζθπγηθΫο γεηηνληΫο», ζε θΪπνηνπο νηθηζκνχο, θπξέσο ζε
απηνχο πνπ εέραλ δεκηνπξγεζεέ γηα ηελ απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ην 1922,
Ϋρνπλ παξακεέλεη ρσξνζεηεκΫλεο ζηα έδηα ζεκεέα ησλ νηθηζκψλ θαη θαηνηθνχληαη ε
θαζεκέα απφ απνγφλνπο πξνζθχγσλ κε θνηλφ ηφπν πξνΫιεπζεο. ΦπζηθΪ, ππΪξρνπλ
θαη εμαηξΫζεηο ζπηηηψλ, πνπ ρηέζηεθαλ πξφζθαηα, ησλ νπνέσλ νη θΪηνηθνη κπνξεέ λα
εέλαη απφγνλνη απφ ηηο δχν ά θαη απφ ηηο ηξεηο νκΪδεο πξνζθχγσλ ά λα κελ εέλαη θαλ
απφγνλνη πξνζθχγσλ. Γηα παξΪδεηγκα, ζην ρσξηφ Αλαηνιηθφ βξέζθνληαη
ζπγθεληξσκΫλεο νη θαηνηθέεο ησλ Πνληέσλ ζην αλαηνιηθφ ηκάκα ηνπ ρσξηνχ, νη
θαηνηθέεο ησλ Μηθξαζηαηψλ ζην δπηηθφ ηκάκα θαη ησλ Πξνπζαιέδσλ ζην
βνξεηνδπηηθφ, ελψ ππΪξρνπλ ιέγα ζπέηηα αλΪκεζα ζ‟ απηΪ πνπ δελ αλάθνπλ ζε
αλζξψπνπο έδηαο θαηαγσγάο. Σα ηειεπηαέα ρξφληα Ϋρεη δεκηνπξγεζεέ ζηα
λνηηναλαηνιηθΪ ηνπ ρσξηνχ Ϋλα ζπγθξφηεκα εξγαηηθψλ θαηνηθηψλ, φπσο θαέλεηαη
ζηνλ παξαθΪησ ρΪξηε.
ΥΪξηεο 7, Οη εξγαηηθΫο θαηνηθέεο ηνπ ρσξηνχ Αλαηνιηθνχ, Πεγά: anatolikonet.blogspot.com
110
91
5.3. ΓεκνγξαθηθΪ ΢ηνηρεέα
Ο πιεζπζκφο ηνπ Γάκνπ Πηνιεκαΐδαο κεηΪ ηελ πξνζΪξηεζε 10 δεκνηηθψλ
δηακεξηζκΪησλ κε ην ζρΫδην Καπνδέζηξηαο (1997) θαη ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθά ηνπ
2001 εέλαη 35.539 θΪηνηθνη. Με ην ζρΫδην ΚαιιηθξΪηεο (2010) θαη ηε ζπλΫλσζά ηνπ
κε ηνπο Γάκνπο Αγ. Παξαζθεπάο, Βεξκένπ, Μνπξηθένπ θαη ηελ θνηλφηεηα ΒιΪζηεο ν
πιεζπζκφο ηνπ Γάκνπ Δνξδαέαο πιΫνλ εέλαη σο εμάο:
ΠΛΖΘΤ΢ΜΟ΢ ΓΖΜΟΣΗΚΧΝ ΓΗΑΜΔΡΗ΢ΜΑΣΧΝ ΓΖΜΟΤ ΔΟΡΓΑΗΑ΢

Γάκνο Πηνιεκαΐδαο 35.539
Γ.Γ. ΠΣΟΛΔΜΑΗΓΑ΢ 28.942
Γ.Γ. Α΢ΒΔ΢ΣΟΠΔΣΡΑ΢ 740
Γ.Γ. ΓΑΛΑΣΔΗΑ΢ 530
Γ.Γ. ΓΡΟ΢ΔΡΟΤ 327
Γ.Γ. ΚΟΜΑΝΟΤ 523
Γ.Γ. ΜΑΤΡΟΠΖΓΖ΢ 649
Γ.Γ. ΟΛΤΜΠΗΑΓΑ΢ 693
Γ.Γ. ΠΔΝΣΑΒΡΤ΢ΟΤ 305
Γ.Γ. ΠΔΡΓΗΚΚΑ 1.854
Γ.Γ. ΠΡΟΑ΢ΣΗΟΤ 863
Γ.Γ. ΠΣΔΛΔΧΝΑ 113
Πξψελ Γάκνο Αγ.Παξαζθεπάο 1.977
Γ.Γ. ΑΓΗΟΤ ΥΡΗ΢ΣΟΦΟΡΟΤ 810
Γ.Γ. ΔΡΜΑΚΗΑ΢ 436
Γ.Γ. ΚΑΡΤΟΥΧΡΗΟΤ 597
Γ.Γ. ΢ΠΖΛΗΑ΢ 134
Πξψελ Γάκνο Βεξκένπ 3.483
Γ.Γ. ΚΟΜΝΖΝΧΝ 1.120
Γ.Γ. ΑΝΑΣΟΛΗΚΟΤ 962
Γ.Γ. ΜΔ΢ΟΒΟΤΝΟΤ 515
Γ.Γ. ΠΤΡΓΧΝ 886
Πξψελ Γάκνο Μνπξηθένπ 4.896
Γ.Γ. ΔΜΠΟΡΗΟΤ 1.003
92
Γ.Γ. ΑΝΑΡΡΑΥΖ΢ 1.150
Γ.Γ. ΑΡΓΑ΢΢Α΢ 1.143
Γ.Γ. ΜΖΛΟΥΧΡΗΟΤ 743
Γ.Γ. ΦΟΤΦΑ 857
Πξψελ θνηλφηεηα ΒιΪζηεο 645
΢ΤΝΟΛΟ 46.540
Πέλαθαο 25, Δ΢ΤΔ- Απνγξαθά 2001, Πεγά: ΔιιΪδα-Ννκφο ΚνδΪλεο, Γνκά, η.30
΢ηνλ επφκελν πέλαθα παξαηέζεληαη πιεζπζκηαθΪ ζηνηρεέα πνπ αθνξνχλ ηνπο

ηΫζζεξηο δάκνπο πνπ ζπλελψζεθαλ.
ΠΛΖΘΤ΢ΜΗΑΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΧΝ ΓΖΜΧΝ ΠΣΟΛΔΜΑΨΓΑ΢, ΑΓ.

ΠΑΡΑ΢ΚΔΤΖ΢, ΒΔΡΜΗΟΤ, ΜΟΤΡΗΚΗΟΤ ΠΡΗΝ ΣΟ ΢ΥΔΓΗΟ ΚΑΛΛΗΚΡΑΣΖ΢
ΓΖΜΟΗ ΓΔΗΚΣΔ΢ ΓΔΓΟΜΔΝΑ
Γάκνο Πηνιεκαΐδαο
Αξηζκφο θαηνέθσλ 35.539
Γεέθηεο γάξαλζεο 13,6
Πιεζπζκηαθά κεηαβνιά 8,43
απφ ην 1991 (%)
Πιεζπζκηαθά ππθλφηεηα 167
(θΪη/η.ρικ)
΢πγθΫληξσζε πιεζπζκνχ 82
ζηελ Ϋδξα ηνπ Γάκνπ (%)
% θελψλ θαηνηθηψλ 19,6
Καηαλνκά θαηνηθηψλ Αλαινγέα εμνρηθψλ πξνο θχξηεο 0,1
Πνζνζηφ αιινδαπψλ (%) 2,2
Γάκνο Αγ. Παξαζθεπάο
Αξηζκφο θαηνηθηψλ 1.977
Γεέθηεο γάξαλζεο (%) 25,7
Πιεζπζκηαθά κεηαβνιά -2,51
απφ ην 1991 (%)
Πιεζπζκηαθά ππθλφηεηα 13,3
(θΪη/ η.ρικ)
93
Γάκνο Βεξκένπ
Γεέθηεο γάξαλζεο 24,9
Πιεζπζκηαθά κεηαβνιά 2,53
απφ ην 1991
(θΪη/ η.ρικ)
Γάκνο Μνπξηθένπ
Γεέθηεο γάξαλζεο 22
Πιεζπζκηαθά κεηαβνιά -0,02
απφ ην 1991
(θΪη/ η.ρικ)
Πνζνζηφ αιινδαπψλ 1,7
Πέλαθαο 26, ΜειΫηε Αλαπηπμηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ΟΣΑ Ννκνχ ΚνδΪλεο (2009), Πεγά: www.scribd.com
94
5.4. ΟηθνλνκηθΪ ΢ηνηρεέα
Ζ νηθνλνκέα ηνπ Γάκνπ Δνξδαέαο σο ηε δεθαεηέα ηνπ 60 βαζηδφηαλ ζρεδφλ
απνθιεηζηηθΪ ζηε γεσξγέα θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζηελ θηελνηξνθέα. ΢ην ηΫινο,
φκσο, ηεο δεθαεηέαο, εμαηηέαο ηεο αμηνπνέεζεο ηνπ ππφγεηνπ πινχηνπ θαη θπξέσο ησλ
ιηγληηψλ, ε νηθνλνκέα ηεο πεξηνράο απφ αγξνηηθά κεηαηξΪπεθε ζε βηνκεραληθά.
΢ηελ πεξηνρά ηεο Πηνιεκαΐδαο εληνπέδνληαη ηα κεγαιχηεξα απνζΫκαηα
ιηγλέηε ηεο ρψξαο θαη ππνινγέδεηαη φηη ηα ζπλνιηθΪ απνζΫκαηα ησλ ιεθαλψλ ηεο
ηΪθξνπ ηεο πεξηνράο πξνζθΫξνπλ ην 78% ηεο ιηγληηηθάο παξαγσγάο ζηελ ΔιιΪδα.111
Έηζη, ε Πηνιεκαΐδα απνηειεέ, πιΫνλ, κέα απφ ηηο πην αλεπηπγκΫλεο βηνκεραληθΪ
πφιεηο ηεο ΔιιΪδαο,
δηαζΫηνληαο ην κεγαιχηεξν
ζπγθξφηεκα παξαγσγάο
ελΫξγεηαο. ΢ην ζπγθξφηεκα
πεξηιακβΪλνληαη ηΫζζεξηο
αηκνειεθηξηθνέ ζηαζκνέ
ηεο ΓΔΖ, θαη εξγνζηΪζηα
επεμεξγαζέαο ιηγλέηε θαη Δηθφλα 47, ΔξγνζηΪζηα Πηνιεκαΐδαο, Πεγά : greenmemogr.blogspot.com
ρεκηθψλ πξντφλησλ (ακκσλέα, ληηξηθφ νμχ, αδσηνχρα ιηπΪζκαηα θ.Ϊ.) Ζ

εθκεηΪιιεπζε ηνπ ιηγλέηε απνθΫξεη ζηε ρψξα ηεξΪζηηα εμνηθνλφκεζε
ζπλαιιΪγκαηνο, ην νπνέν αλΫξρεηαη ζπλνιηθΪ ζε πεξέπνπ 1 δηο δνιιΪξηα εηεζέσο.
΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα παξαηέζεληαη ηα θνηηαζκαηνινγηθΪ ζηνηρεέα ηεο ιηγληηνθφξαο
πεξηνράο.
ΚΟΗΣΑ΢ΜΑΣΟΛΟΓΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΛΗΓΝΗΣΟΦΟΡΑ΢ ΠΔΡΗΟΥΖ΢
Πεξηνρά ΑπνζΫκαηα Απνιάςηκα Ηζρχο Έηε Κ.Θ.΢
κνλΪδσλ (kcal/kgr)
Πηνιεκαΐδα
(Κφκαλνο, 1.985 1.390 3.383 26 1.400
ΚαξδηΪ)
ΠξνΪζηην 337 236 900 30 2.000
Πέλαθαο 27, Γάκνο Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: www.ptolemaida.gr
Σα θνηηΪζκαηα Πηνιεκαΐδαο ζεσξνχληαη ρακειάο ζεξκνδπλακηθφηεηαο, ελψ

κΫζεο ζεξκνδπλακηθφηεηαο ραξαθηεξέδεηαη ην θνέηαζκα Πξναζηένπ.
111
ΔιιΪδα-Ννκφο ΚνδΪλεο, Γνκά, η.30, ζει184.
95
΢ε αληέζεζε κε ηε βηνκεραλέα, ν πξσηνγελάο ηνκΫαο ζην Γάκν Δνξδαέαο
ζεσξεέηαη φηη πζηεξεέ ηφζν ζε δπλακηθά, φζν θαη ζε νηθνλνκηθΪ απνηειΫζκαηα.
Βαζηθνέ ιφγνη εέλαη ε Ϋιιεηςε Ϋξγσλ ππνδνκάο Ϊξδεπζεο θαη ε δξαζηεξηνπνέεζε ηεο
ΓΔΖ ζηελ πεξηνρά. Βαζηθφ εέδνο θαιιηΫξγεηαο εέλαη ν ζθιεξφο ζέηνο, ελψ κεγΪιε
παξαγσγά Ϋρνπλ θαη ν αξαβφζηηνο, ε κεδηθά γηα ζαλφ, ηα δαραξφηεπηια θαη ν
θαπλφο. Σα ηειεπηαέα ρξφληα θαιιηεξγεέηαη θαη ε βηνκεραληθά ηνκΪηα, ελψ ε
ακπεινπξγέα, πνπ άηαλ κέα απφ ηηο παξαδνζηαθΫο θαιιηΫξγεηεο Ϋρεη κεησζεέ αξθεηΪ.
Οη ζπλνιηθΫο γεσξγηθΫο εθκεηαιιεχζεηο θαη εθηΪζεηο ηνπ δάκνπ, ζχκθσλα κε
ηελ εζληθά ζηαηηζηηθά ππεξεζέα εέλαη:
΢ΤΝΟΛΟ ΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΔΚΜΔΣΑΛΛΔΤ΢ΔΧΝ ΚΑΗ ΔΚΣΑ΢ΔΧΝ ΣΟ 2000

΢ΣΟΤ΢ ΓΖΜΟΤ΢, ΢ΣΑ Γ.Γ. ΚΑΗ ΢ΣΖΝ ΚΟΗΝΟΣΖΣΑ ΠΟΤ ΑΠΑΡΣΗΕΟΤΝ
΢ΖΜΔΡΑ ΣΟ ΓΖΜΟ ΔΟΡΓΑΗΑ΢.
Γάκνο/Γ.Γ./Κνηλφηεηα Δθκεηαιιεχζεηο ΔθηΪζεηο
Γάκνο Πηνιεκαΐδαο 1.032 91.205
Γ.Γ. Πηνιεκαΐδαο 424 45.163
Γ.Γ. Αζβεζηφπεηξαο 81 7.940
Γ.Γ. ΓαιΪηεηαο 62 6.658
Γ.Γ. Γξνζεξνχ 51 2.570
Γ.Γ. ΚνκΪλνπ 22 2.163
Γ.Γ. Μαπξνπεγάο 54 6.478
Γ.Γ. ΟιπκπηΪδνο 79 3.389
Γ.Γ. Πεληαβξχζνπ 28 1.772
Γ.Γ. Πεξδέθθα 200 12.389
Γ.Γ. Πξναζηένπ 22 1.806
Γ.Γ. Πηειεψλνο 9 882
Γάκνο Αγ. Παξαζθεπάο 186 15.033
Γ.Γ. Αγένπ Υξηζηνθφξνπ 84 5.870
Γ.Γ. ΔξκαθηΪο 53 3.134
Γ.Γ. Καξπνρσξένπ 35 3.601
Γ.Γ. ΢πειηΪο 14 2.427
Γάκνο Βεξκένπ 530 46.491
Γ.Γ. Κνκλελψλ 158 14.966
96
Γ.Γ. Αλαηνιηθνχ 90 10.617
Γ.Γ. Μεζφβνπλνπ 117 7.957
Γ.Γ. Πχξγσλ 165 12.949
Γάκνο Μνπξηθένπ 574 26.953
Γ.Γ. Δκπνξένπ 100 2.585
Γ.Γ.ΑλαξξΪρεο 117 8.715
Γ.Γ. Άξδαζζαο 124 7.453
Γ.Γ. Μεινρσξένπ 112 2.884
Γ.Γ. Φνχθα 121 5.313
Κνηλφηεηα ΒιΪζηεο 17 669
΢ΤΝΟΛΟ 4.661 360.032
Πέλαθαο 28, Πεγά: www.statistics.gr
΢ηνπο επφκελνπο πέλαθεο παξαηέζεληαη θαη νη θηελνηξνθηθΫο εθκεηαιιεχζεηο

ηεο πεξηνράο, αιιΪ θαη ηα δψα πνπ δηαζΫηεη γηα ηελ θηελνηξνθηθά παξαγσγά.
ΔΚΜΔΣΑΛΛΔΤ΢ΔΗ΢ ΚΑΗ ΑΡΗΘΜΟ΢ ΕΧΧΝ ΚΑΣΑ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ

ΓΖΜΟΗ/ ΒΟΟΔΗΓΖ
Γ.Γ/ ΠΡΟΒΑΣΟΔΗΓΖ
ΚΟΗΝΟΣΖΣΑ ΢ΤΝΟΛΟ ΘΖΛΤΚΑ
ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢ ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢ ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢
Γ.Πηνιεκαΐδαο 53 1.026 49 390 65 6.523

Γ.Γ. Πηνιεκαΐδαο 14 556 11 82 34 3.184
Γ.Γ. Αζβεζηφπεηξαο 3 13 2 3 8 604
Γ.Γ. ΓαιΪηεηαο 4 21 4 8 5 546
Γ.Γ. Γξνζεξνχ 13 217 13 145 5 513
Γ.Γ. ΚνκΪλνπ 0 0 0 0 1 100
Γ.Γ. Μαπξνπεγάο 1 4 1 2 1 235
Γ.Γ. ΟιπκπηΪδνο 10 54 10 35 2 270
Γ.Γ. Πεληαβξχζνπ 2 11 2 4 0 0
Γ.Γ. Πεξδέθθα 4 138 4 101 6 986
Γ.Γ. Πξναζηένπ 2 12 2 10 3 85
Γ.Γ. Πηειεψλνο 0 0 0 0 0 0
Γ.Αγ.Παξαζθεπάο 18 103 18 68 19 1.677
97
Γ.Γ.Αγ.Υξηζηνθφξνπ 4 20 4 11 2 60
Γ.Γ. ΔξκαθηΪο 12 32 12 15 16 1.514
Γ.Γ. Καξπνρσξένπ 0 0 0 0 0 0
Γ.Γ. ΢πειηΪο 2 51 2 42 1 103
Γ. Βεξκένπ 47 634 46 477 18 2.842
Γ.Γ. Κνκλελψλ 19 384 19 300 5 554
Γ.Γ. Αλαηνιηθνχ 3 28 3 21 3 885
Γ.Γ. Μεζφβνπλνπ 20 198 20 144 8 1.030
Γ.Γ. Πχξγσλ 5 24 4 12 2 373
Γ. Μνπξηθένπ 48 998 44 444 53 6.427
Γ.Γ. Δκπνξένπ 9 276 7 75 6 539
Γ.Γ.ΑλαξξΪρεο 15 185 14 95 2 26
Γ.Γ. Άξδαζζαο 12 225 12 172 29 4.406
Γ.Γ. Μεινρσξένπ 6 269 5 72 10 1.092
Γ.Γ. Φνχθα 6 43 6 30 6 364
Κνηλφηεηα ΒιΪζηεο 0 0 0 0 4 550
΢ΤΝΟΛΟ 332 5.522 314 2.758 314 35.488

ΓΖΜΟΗ/Γ.Γ/ ΑΗΓΔ΢ ΥΟΗΡΟΗ ΗΠΠΟΔΗΓΖ/ ΟΝΟΗ
ΚΟΗΝΟΣΖΣΑ
ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢ ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢ ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢
Γ.Πηνιεκαΐδαο 39 1.214 52 999 12 16

Γ.Γ. Πηνιεκαΐδαο 20 326 10 814 5 9
Γ.Γ. ΓαιΪηεηαο 3 261 1 1 0 0
Γ.Γ. Γξνζεξνχ 3 168 18 55 0 0
Γ.Γ. ΚνκΪλνπ 1 309 0 0 0 0
Γ.Γ. ΟιπκπηΪδνο 3 0 18 108 4 4
Γ.Γ. Πεξδέθθα 1 5 2 7 0 0
98
Γ.Γ. Πξναζηένπ 2 7 2 7 3 3
Γ.Γ. Πηειεψλνο 0 0 0 0 0 0
Γ.Αγ.Παξαζθεπάο 10 122 48 96 0 0
Γ.Γ. ΔξκαθηΪο 8 50 46 92 0 0
Γ.Γ. Καξπνρσξένπ 0 0 0 0 0 0
Γ.Γ. ΢πειηΪο 2 72 1 2 0 0
Γ. Βεξκένπ 28 3.067 2 3 1 2
Γ.Γ. Κνκλελψλ 7 226 0 0 1 2
Γ.Γ. Αλαηνιηθνχ 3 100 0 0 0 0
Γ.Γ. Μεζφβνπλνπ 9 695 0 0 0 0
Γ.Γ. Πχξγσλ 9 2046 2 3 0 0
Γ. Μνπξηθένπ 55 3662 82 337 29 37
Γ.Γ. Δκπνξένπ 6 517 13 40 5 6
Γ.Γ.ΑλαξξΪρεο 12 983 18 87 0 0
Γ.Γ. Άξδαζζαο 18 773 10 74 7 8
Γ.Γ. Μεινρσξένπ 13 1307 28 97 5 11
Γ.Γ. Φνχθα 6 82 13 39 12 12
΢ΤΝΟΛΟ 266 16.152 368 2870 87 115

ΓΖΜΟΗ/Γ.Γ/ ΚΟΤΝΔΛΗΑ ΠΟΤΛΔΡΗΚΑ ΚΤΦΔΛΔ΢
ΚΟΗΝΟΣΖΣΑ ΜΔΛΗ΢΢ΧΝ
ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢ ΔΚΜΔΣ. ΚΔΦΑΛΔ΢ ΔΚΜΔΣ. ΑΡ.ΚΤΦΔΛΧΝ
Γ.Πηνιεκαΐδαο 13 455 378 9.635 7 318

Γ.Γ. Πηνιεκαΐδαο 8 366 34 1.100 7 318
Γ.Γ. ΓαιΪηεηαο 0 0 45 1.059 0 0
Γ.Γ. Γξνζεξνχ 3 49 22 697 0 0
Γ.Γ. ΚνκΪλνπ 1 20 7 271 0 0
99
Γ.Γ. ΟιπκπηΪδνο 0 0 47 1.012 0 0
Γ.Γ. Πεξδέθθα 1 20 146 3.720 0 0
Γ.Γ. Πξναζηένπ 0 0 18 413 0 0
Γ.Γ. Πηειεψλνο 0 0 4 130 0 0
Γ.Αγ.Παξαζθεπάο 5 120 138 3.142 1 130
Γ.Γ. ΔξκαθηΪο 4 110 71 1.777 0 0
Γ.Γ. Καξπνρσξένπ 1 10 16 335 1 130
Γ.Γ. ΢πειηΪο 0 0 8 129 0 0
Γ. Βεξκένπ 2 13 175 4.521 1 320
Γ.Γ. Κνκλελψλ 0 0 70 2.192 0 0
Γ.Γ. Αλαηνιηθνχ 0 0 1 20 0 0
Γ.Γ. Μεζφβνπλνπ 0 0 56 1.538 0 0
Γ.Γ. Πχξγσλ 2 13 48 771 1 320
Γ. Μνπξηθένπ 23 407 362 8.566 9 199
Γ.Γ. Δκπνξένπ 5 152 85 2.144 0 0
Γ.Γ.ΑλαξξΪρεο 1 50 70 1.483 1 1
Γ.Γ. Άξδαζζαο 11 135 89 2.191 4 92
Γ.Γ. Μεινρσξένπ 4 48 72 1.645 3 66
Γ.Γ. Φνχθα 2 22 46 1.103 1 40
΢ΤΝΟΛΟ 86 1.990 2.114 52.011 36 1.934
Γηα ηελ αγξνηηθά αλΪπηπμε ηεο Δνξδαέαο Ϋρνπλ γέλεη πξνηΪζεηο, ψζηε λα
αμηνπνηεζνχλ φινη νη θπζηθνέ ηεο πφξνη θαη ν αγξνηηθφο ηνκΫαο λα μαλαγέλεη Ϋλαο
βαζηθφο νηθνλνκηθφο ηνκΫαο ηεο πεξηνράο.
΢ην πιαέζην ησλ αξρψλ θαη ζηφρσλ ηνπ Δ΢ΠΑ 2007-2013 θαη ηνπ
ΠξνγξΪκκαηνο Αγξνηηθάο ΑλΪπηπμεο 2007-2013 νη πξνηεηλφκελεο παξεκβΪζεηο ηνπ
Γάκνπ Πηνιεκαΐδαο αθνξνχλ ηελ νηθνλνκηθά αλαζπγθξφηεζε θαη αμηνπνέεζε ηνπ
δπλακηθνχ θαη ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκΪησλ ηεο πεξηνράο ζηνπο αθφινπζνπο
ζεκαηηθνχο ηνκεέο :
100
 Αλαζπγθξφηεζε θαη αλαγΫλλεζε ηνπ Αγξνηηθνχ Υψξνπ
 Γεκηνπξγέα ζπλζεθψλ γηα ηε δηαθνξνπνέεζε ηεο ηδηαέηεξα ζπλαξηψκελεο
κε ηνλ ηνκΫα ηεο ελΫξγεηαο παξαγσγηθάο βΪζεο θαη πξνζαξκνγά ηεο ζηηο
λΫεο απαηηάζεηο
 ΑλαβΪζκηζε ηνπ ΠεξηβΪιινληνο - ΑλΪπηπμε Αζηηθψλ ΚΫληξσλ -
ΑλΪπηπμε ηεο Τπαέζξνπ
 Δθπαέδεπζε – ΚαηΪξηηζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ – Έξεπλα –Καηλνηνκέα -
Πξνζαξκνγά ζηηο παξαγσγηθΫο θαηεπζχλζεηο 112
Πην ζπγθεθξηκΫλα, νη πξνηΪζεηο αθνξνχλ:

 Σελ αλΪθηεζε θαη επαλαρξεζηκνπνέεζε ησλ εδαθψλ ησλ νξπρεέσλ πνπ
πεξηβΪιινπλ ηελ πφιε.
 Σε δεκηνπξγέα δσλψλ εγθαηΪζηαζεο ζεξκνθεπέσλ κε ηειεζΫξκαλζε.
 Σελ αλΪπηπμε νινθιεξσκΫλσλ ζρεκΪησλ παξαγσγάο θαη δηαρεέξηζεο
ελεξγεηαθψλ θαιιηεξγεηψλ γηα ηελ παξαγσγά ζηεξεψλ βηνθαπζέκσλ.
 Σελ παξαρψξεζε ζηνλ Γάκν θαη αμηνπνέεζε ΦξΪγκαηνο Πεξδέθα.
 Σε κεηεγθαηΪζηαζε Οηθηζκψλ : Γεκηνπξγέα πξνηχπσλ αγξνηηθψλ
νηθηζκψλ (Κφκαλνο, Μαπξνπεγά, Πνληνθψκε, ΜαπξνδΫλδξη).
 Σελ αμηνπνέεζε παξαπξντφλησλ ηεο παξαγσγηθάο δηαδηθαζέαο ησλ
Ληγληηηθψλ ζηαζκψλ ηεο ΓΔΖ.
ΠΫξα, φκσο, απφ ηε βηνκεραλέα θαη ηνλ αγξνηηθφ ηνκΫα, ν Γάκνο Δνξδαέαο
Ϋρεη αλαπηπρζεέ θαη ζε Ϊιινπο ηνκεέο, φπσο ην εκπφξην, ηε κεηαπνέεζε, ηηο
θαηαζθεπΫο, ηελ αλαςπρά θ.Ϊ. ΢ηνπο παξαθΪησ πέλαθεο βξέζθνληαη ηα γεληθΪ
νηθνλνκηθΪ ραξαθηεξηζηηθΪ ησλ κΫρξη πξφηηλνο Γάκσλ, πνπ απαξηέδνπλ πιΫνλ ην
Γάκν Δνξδαέαο. ΋πσο θαέλεηαη θαη ζηνπο πέλαθεο, ν θΪζε Γάκνο Ϋρεη αλαπηπρζεέ ζε
δηαθνξεηηθνχο ηνκεέο, αλΪινγα κε ηνπο πφξνπο πνπ δηαζΫηεη. Γηα παξΪδεηγκα, ν
Γάκνο Πηνιεκαΐδαο Ϋρεη αλαπηπρζεέ ζεκαληηθΪ ζηελ εμφξπμε, ηελ ελΫξγεηα θαη ην
εκπφξην, ελψ ζηε γεσξγέα ην πνζνζηφ ησλ απαζρνινχκελσλ εέλαη αξθεηΪ κηθξφηεξν.
Αληέζεηα, ζην Γάκν Βεξκένπ ν αγξνηηθφο ηνκΫαο εέλαη ηδηαέηεξα αλεπηπγκΫλνο ζε
αληέζεζε κε ηελ εμφξπμε.
112
Γ' Δ΢ΠΑ 2007-2013, Πξφγξακκα Αγξνηηθάο ΑλΪπηπμεο 2007-2013, ΠξνηΪζεηο Γάκνπ
Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: www.ptolemaida.gr
101
ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΓΖΜΟΤ ΠΣΟΛΔΜΑΗΓΑ΢ ΣΟ 2001
ΥαξαθηεξηζηηθΪ Γεέθηεο ΓεδνκΫλα Παξαηεξάζεηο
Απαζρφιεζε ΟηθνλνκηθΪ 41,3% Ο νηθνλνκηθΪ
ελεξγφο πιεζπζκφο
ελεξγφο (13.124 Ϊηνκα)
θαη ην πνζνζηφ ησλ
πιεζπζκφο αλΫξγσλ αλαθΫξεηαη
(15-64) ζηηο ειηθηαθΫο

% αλΫξγσλ 12,5% (1.646 Ϊλεξγνη) νκΪδεο 10-75
Γεσξγέα, Αιηεέα (2,19%)

Δμφξπμε (9,07%)
Μεηαπνέεζε(5,65%)
ΔλΫξγεηα(13,84%)
ΓηΪξζξσζε ΓηΪξζξσζε ΚαηαζθεπΫο(10,65%)
απαζρφιεζεο απαζρφιεζεο ζε Δκπφξην (14,40%)
βαζηθνχο ηνκεέο Αλαςπρά (5,22%)
ηεο νηθνλνκέαο ΜεηαθνξΫο (2,97%)
Τγεέα/εθπαέδεπζε(11,36%)
ΛνηπΫο ππεξεζέεο(24,65%)
Δξγαζηαθά Γεέθηεο εθξνάο 10,413
θηλεηηθφηεηα απαζρφιεζεο
Γεέθηεο εηζξνάο 22,058
απαζρφιεζεο
Δπέπεδν ΜΫζν θαηΪ Δηζφδεκα απφ Λφγσ ηεο εμαγσγάο
ηνπ δεέθηε βΪζεη ηνπ
εηζνδεκΪησλ θεθαιάλ θνξνινγνχκελν: 9.134
ηαρπδξνκηθνχ
(ΚΔΠΤΟ-2003) εηζφδεκα επξψ θσδηθνχ ηεο
ΚαηΪηαμε ζην 113,5% πεξηνράο, ν ΟΣΑ

πεξηιακβΪλεηαη ζηελ
Ννκφ
ρσξηθά ελφηεηα ηνπο
ΟΣΑ πνπ Ϋρνπλ έδην
Σ.Κ. θαη επεξεΪδεη
ην δεέθηε
Οηθνλνκηθά ΛεηηνπξγηθΪ 7851100

βησζηκφηεηα Ϋμνδα
ΟΣΑ ΔπελδπηηθΫο 1945664,67
δαπΪλεο
Πέλαθαο 32, ΜειΫηε αλαπηπμηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ΟΣΑ Ννκνχ ΚνδΪλεο (2009), Πεγά: www.scrbd.com
102
ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΓΖΜΟΤ ΑΓ. ΠΑΡΑ΢ΚΔΤΖ΢ ΣΟ 2001
ελεξγφο (511 Ϊηνκα)
ζηηο ειηθηαθΫο
% αλΫξγσλ 13,7% (70 Ϊλεξγνη) νκΪδεο 10-75

Μεηαπνέεζε (6,87%)
ΔλΫξγεηα (10,08%)
ΓηΪξζξσζε ΓηΪξζξσζε ΚαηαζθεπΫο (18,78%)
Τγεέα, εθπαέδεπζε(5,95%)
ΛνηπΫο ππεξεζέεο(19,39%)

Ννκφ
ην δεέθηε
Οηθνλνκηθά ΛεηηνπξγηθΪ 971096,33

δαπΪλεο
103
ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΓΖΜΟΤ ΒΔΡΜΗΟΤ ΣΟ 2001
Απαζρφιεζε ΟηθνλνκηθΪ 36,4% Ο νηθνλνκηθΪ ελεξγφο
πιεζπζκφο θαη ην
πνζνζηφ ησλ αλΫξγσλ
πιεζπζκφο αλαθΫξεηαη ζηηο
ειηθηαθΫο νκΪδεο 10-
% αλΫξγσλ 17% (186 Ϊλεξγνη) 75

απαζρφιεζεο απαζρφιεζεο Δκπφξην (7,14%)
ζε βαζηθνχο Αλαςπρά (4,62%)
ηνκεέο ηεο ΜεηαθνξΫο (4,27%)
νηθνλνκέαο Τγεέα, εθπαέδεπζε(4,62%)
ΛνηπΫο ππεξεζέεο (18,99%)
ηαρπδξνκηθνχ θσδηθνχ
(ΚΔΠΤΟ-2003) εηζφδεκα επξψ ηεο πεξηνράο, ν ΟΣΑ
ΚαηΪηαμε ζην 57,5% πεξηιακβΪλεηαη ζηελ

Ννκφ
Σ.Κ. θαη επεξεΪδεη ην
δεέθηε
Οηθνλνκηθά ΛεηηνπξγηθΪ 973136,56

δαπΪλεο
104
ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΓΖΜΟΤ ΜΟΤΡΗΚΗΟΤ ΣΟ 2001
% αλΫξγσλ 19,2% (207Ϊλεξγνη) ζηηο ειηθηαθΫο

νκΪδεο 10-75

Τγεέα/ εθπαέδεπζε(5,9%)
ΛνηπΫο ππεξεζέεο (19,69%)

Ννκφ
ην δεέθηε
Οηθνλνκηθά ΛεηηνπξγηθΪ 1055150

δαπΪλεο
Πέλαθαο 35, ΜειΫηε αλαπηπμηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ΟΣΑ Ννκνχ ΚνδΪλεο, (2009) Πεγά: www.scrbd.com
105
Ζ ηειεπηαέα ζεκαληηθά εμΫιημε ζηελ νηθνλνκέα ηεο Δνξδαέαο εέλαη ε
θαηαζθεπά ηνπ κεγαιχηεξνπ θσηνβνιηατθνχ πΪξθνπ ηνπ θφζκνπ ζηελ Πηνιεκαΐδα.
Ο πξνυπνινγηζκφο ηνπ Ϋξγνπ εέλαη 600 εθ. επξψ θαη ζα ζπλδπαζηεέ κε ηε δεκηνπξγέα
εξγνζηαζένπ παξαγσγάο θσηνβνιηατθψλ πΪλει. Ζ θσηνβνιηατθά εγθαηΪζηαζε ησλ
200 MW ζα ζηεζεέ ζε Ϋθηαζε 6.000 ζηξεκκΪησλ ζηα νξπρεέα ιηγλέηε ηεο ΓΔΖ, ελψ
ε παξαγσγηθά ηεο δπλαηφηεηα ζα εέλαη δηπιΪζηα απφ ηα 80 MW ηνπ θσηνβνιηατθνχ
πΪξθνπ Sarnia ηνπ ΚαλαδΪ, πνπ πξνο ην παξφλ εέλαη ην κεγαιχηεξν ζηνλ θφζκνπ.113
Δηθφλα 48, Σν θσηνβνιηατθφ πΪξθν ηεο Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: www.enet.gr
Δηθφλα 49, Σν θσηνβνιηατθφ πΪξθν ηεο Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: www.greenmarkets.gr
113
Β.ΓεσξγΪο, ΦσηνγξαθηθΫο πξνδηαγξαθΫο γηα ην θσηνβνιηατθφ. ΠξνζπειΪζηεθε 31 Ηαλνπαξένπ
2011 απφ: www.enet.gr
106
5.5. ΚνηλσληθΪ ΢ηνηρεέα
΢ηνλ θνηλσληθφ ηνκΫα ε Πηνιεκαΐδα Ϋρεη εμειηρηεέ ζεκαληηθΪ θαη Ϋρεη
δεκηνπξγάζεη λΫεο θνηλσληθΫο ππνδνκΫο, πνπ ζπκβΪινπλ ζηε βειηέσζε ηεο πνηφηεηαο
δσάο ησλ θαηνέθσλ. ΋ζνλ
αθνξΪ ηελ εθπαέδεπζε, ε Ϋδξα
ηνπ Γάκνπ δηαζΫηεη δψδεθα
δεκνηηθΪ ζρνιεέα, Ϋλα εηδηθφ
δεκνηηθφ, πΫληε γπκλΪζηα,
ηΫζζεξα ιχθεηα, ηξέα ΣΔΔ θαη
Δηθφλα 50, ΢πγθξφηεκα ζρνιεέσλ ζηελ Πηνιεκαΐδα, Πεγά:
Ϋλα ΗΔΚ. Αθφκε, γηα ηελ www.ptolemaida.gr
ελέζρπζε ηνπ αζιεηηζκνχ Ϋρνπλ δεκηνπξγεζεέ ππνδνκΫο, πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ
ελαζρφιεζε εέηε ησλ παηδηψλ, εέηε ησλ ελειέθσλ κε δηΪθνξα αζιάκαηα. Οη πην
ζεκαληηθΫο απφ απηΫο εέλαη ην εζληθφ ζηΪδην Πηνιεκαΐδαο, ην δεκνηηθφ αζιεηηθφ
θΫληξν, ην αζιεηηθφ θΫληξν ξέςεσλ, ηα θιεηζηΪ γπκλαζηάξηα, ην θιεηζηφ
πξνπνλεηάξην ζηέβνπ, ην εζληθφ θνιπκβεηάξην θαη νη αζιεηηθΫο εγθαηαζηΪζεηο Άλσ
Πηνιεκαΐδαο.
Δηθφλα 51, Tν Γεκνηηθφ αζιεηηθφ θΫληξν Πηνιεκαΐδαο, Πεγά: www.ptolemaida.gr
Δηθφλα 52, Tν αζιεηηθφ θΫληξν ξέςεσλ, Πεγά: www.ptolemaida.gr
107
΢ρεηηθΪ κε ηηο πγεηνλνκηθΫο θαη λνζειεπηηθΫο παξνρΫο, ζηα κΫζα ηεο
δεθαεηέαο ηνπ 80‟ ιεηηνπξγνχζε ην Κξαηηθφ Ννζνθνκεέν Πηνιεκαΐδαο, σο
παξΪξηεκα ηνπ ΜακΪηζεηνπ Ννζνθνκεένπ ΚνδΪλεο, θαη ζηεγαδφηαλ ζην θηέξην ηεο
θιηληθάο Μπαιηαδψξνπ. ΢ηηο αξρΫο ηεο δεθαεηέαο ηνπ 90‟ φινο ν κεραληζκφο ηνπ
Ννζνθνκεένπ κεηαθΫξζεθε θαη
εγθαηαζηΪζεθε ζην λεφδκεην
θηέξην, πνπ άηαλ δσξεΪ ηνπ
Ηδξχκαηνο ΜπνδνζΪθε, ζηηο
βφξεηεο πεξηνρΫο ηεο πφιεο. Σν
Δηθφλα 53, Σν ΜπνδνζΪθεην Ννζνθνκεέν ζηελ Πηνιεκαΐδα,
λνζνθνκεέν Ϋρεη δπλακηθφηεηα Πεγά: www.ptolemaida.gr
250 θιηλψλ, εθ ησλ νπνέσλ 105 ζηνλ παζνινγηθφ ηνκΫα, 120 ζην ρεηξνπξγηθφ ηνκΫα
θαη 25 ζηνλ ςπρηαηξηθφ ηνκΫα.
Άιιεο θνηλσληθΫο ππνδνκΫο, πνπ ππΪξρνπλ ζην Γάκν εέλαη ηα (2)114 ΚΫληξα
Αλνηθηάο Πξνζηαζέαο ΖιηθησκΫλσλ (Κ.Α.Π.Ζ.), ηα ΚΫληξα εκεξάζηαο θξνληέδαο
ειηθησκΫλσλ, ην Γξαθεέν ςπρνθνηλσληθάο ζηάξημεο (πνπ απεπζχλεηαη ζε λΫνπο,
γπλαέθεο, ΑκΔΑ κε ηηο νηθνγΫλεηΫο ηνπο, ζηελ Σξέηε ειηθέα, ζε αξρεγνχο
κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ θαη ζε παιηλλνζηνχληεο θαη πξφζθπγεο.) ην Γεκνηηθφ
Χδεέν, ε Γεκνηηθά Βηβιηνζάθε, ε θηιαξκνληθά, (6)115 παηδηθνέ-βξεθνλεπηαθνέ
ζηαζκνέ θαη Ϋλα θΫληξν απνθαηΪζηαζεο, ζθνπφο ηνπ νπνένπ εέλαη ε θπζηθά θαη
θνηλσληθά απνθαηΪζηαζε αηφκσλ κε αλαπεξέα. ΢ην θΫληξν απηφ ιεηηνπξγνχλ
ηκάκαηα θπζηθνζεξαπεέαο, εξγνζεξαπεέαο, ινγνζεξαπεέαο, θαζψο θαη ηκάκαηα
επαγγεικαηηθάο θαηΪξηηζεο.116
5.6. ΠνιηηηζκηθΪ ΢ηνηρεέα

΢ηελ Δνξδαέα ζπλππΪξρνπλ θΪηνηθνη κε δηαθνξεηηθΫο πνιηηηζκηθΫο θαηαβνιΫο
κε θπξέαξρν ην πξνζθπγηθφ ζηνηρεέν, αιιΪ επεηδά απηφ πξνΫξρεηαη απφ δηαθνξεηηθΫο
πεξηνρΫο δελ εθθξΪδεηαη εληαέα. Έηζη, δελ κπνξεέ λα ζεσξεζεέ φηη ε πεξηνρά Ϋρεη Ϋλαλ
ζπγθεθξηκΫλν ηνπηθφ θαη παξαδνζηαθφ πνιηηηζκηθφ ραξαθηάξα. Γηα ηελ απφθηεζε,
ινηπφλ, κηαο πην θαζαξάο εηθφλαο ζρεηηθΪ κε ηηο πνιηηηζκηθΫο θαηαβνιΫο ησλ
114
΢ην Γάκν Πηνιεκαΐδαο
115
φ.π.
116
108
θαηνέθσλ θαη ηνπ ζεκεξηλνχ πνιηηηζκνχ ηεο πεξηνράο άηαλ απαξαέηεηε ε επηηφπηα
Ϋξεπλα κΫζσ εξσηεκαηνινγένπ.
5.6.1 ΑλΪιπζε εξσηεκαηνινγένπ

΢ηφρνο ηεο Ϋξεπλαο
Ο ζηφρνο ηεο Ϋξεπλαο εέλαη λα κειεηεζνχλ νη πιεξνθνξέεο πνπ γλσξέδνπλ νη
θΪηνηθνη ηνπ Γάκνπ Δνξδαέαο, ζρεηηθΪ κε ηηο ζπλζάθεο εγθαηΪζηαζεο ησλ
νηθνγελεηψλ ηνπο, ηηο πνιηηηζκηθΫο ηνπο θαηαβνιΫο, αιιΪ θαη λα κειεηεζνχλ νη
απφςεηο ηνπο ζρεηηθΪ κε ηε δηαηάξεζε ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο ζάκεξα.
Μεζνδνινγέα ηεο Ϋξεπλαο

Ζ δηαλνκά εξσηεκαηνινγέσλ απνηΫιεζε Ϋλα απφ ηα βαζηθΪ εξγαιεέα
ζπιινγάο πνηνηηθψλ πιεξνθνξηψλ ζρεηηθΪ κε ηηο απφςεηο ησλ θαηνέθσλ γηα ην
πξνζθπγηθφ ζΫκα. ΢πλνιηθΪ, δηαλεκάζεθαλ 100 εξσηεκαηνιφγηα πξνο Ϋλα δηαζΫζηκν
δεέγκα θαηνέθσλ κε πξνζθπγηθά θαηαγσγά.
Δπηινγά ηνπ δεέγκαηνο

Γηα ηελ πινπνέεζε ηεο Ϋξεπλαο πεξηνξέζηεθα ζηελ πφιε ηεο Πηνιεκαΐδαο θαη
ζην ρσξηφ Αλαηνιηθφ, ιφγσ ηεο δπζθνιφηεξεο πξφζβαζεο, γηα κΫλα, ζηα ππφινηπα
κΫξε ηνπ Γάκνπ. Σα εξσηεκαηνιφγηα δφζεθαλ αλαινγηθΪ ζηνπο ηξεηο πξνζθπγηθνχο
ζπιιφγνπο (Πνληηαθφ, Μηθξαζηαηηθφ θαη Θξαθηψηηθν), αιιΪ θαη ζε Ϋλα ζρνιεέν θαη
κηα δεκφζηα ππεξεζέα, ψζηε λα απνδνζνχλ ηα πνζνζηΪ ηεο θΪζε νκΪδαο πξνζθχγσλ,
πνπ ζα αληηζηνηρνχλ, θαηΪ πξνζΫγγηζε, ζηα πξαγκαηηθΪ πνζνζηΪ ησλ απνγφλσλ ησλ
πξνζθχγσλ ηεο πεξηνράο.
Υξφλνο δηεμαγσγάο
Ζ δηαλνκά θαη ε ζπιινγά ησλ εξσηεκαηνινγέσλ μεθέλεζε ζηα ηΫιε ηνπ
ΝνΫκβξε ηνπ 2010 θαη ηειεέσζε ζηα κΫζα ηνπ ΓεθΫκβξε ηνπ 2010.
ΑλΪιπζε
ΑξρηθΪ, ζηνπο 100 εξσηεζΫληεο νη 53 εέλαη Ϊληξεο θαη νη 47 γπλαέθεο. Σα
ζηνηρεέα ηαπηφηεηαο ησλ εξσηεζΫλησλ εέλαη:
109
ΖΛΗΚΗΑΚΔ΢ ΟΜΑΓΔ΢ ΣΧΝ ΔΡΧΣΖΘΔΝΣΧΝ ΑΝΑ ΦΤΛΟ
ΖΛΗΚΗΑ ΓΤΝΑΗΚΔ΢ ΑΝΣΡΔ΢ ΢ΤΝΟΛΟ
15-30 6 5 11
31-45 15 11 26
46-60 17 25 42
61-75 9 8 17
76 θαη Ϊλσ 0 4 4
Πέλαθαο 36
ΔΠΗΠΔΓΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢ ΣΧΝ ΔΡΧΣΖΘΔΝΣΧΝ ΑΝΑ ΦΤΛΟ

ΔΠ.ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢ ΓΤΝΑΗΚΔ΢ ΑΝΣΡΔ΢ ΢ΤΝΟΛΟ
ΠξσηνβΪζκηα 7 9 16
ΓεπηεξνβΪζκηα 17 21 38
Αλψηεξε 6 13 19
Αλψηαηε 17 10 27
Πέλαθαο 37
ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΣΧΝ ΔΡΧΣΖΘΔΝΣΧΝ ΑΝΑ ΦΤΛΟ

ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΓΤΝΑΗΚΔ΢ ΑΝΣΡΔ΢ ΢ΤΝΟΛΟ
ΤπΪιιεινο 24 25 29
Δι.Δπαγγεικαηέαο 6 7 13
Γεσξγφο 0 1 1
Φνηηεηάο 3 3 6
΢πληαμηνχρνο 3 17 20
ΟηθηαθΪ 10 0 10
Μαζεηάο 1 0 1
Πέλαθαο 38
΋ζνλ αθνξΪ ηνλ ηφπν δηακνλάο, νη 76 ζηνπο 100 κΫλνπλ ζηελ πφιε ηεο
Πηνιεκαΐδαο, νη 21 ζην Γάκν Βεξκένπ, 1 ζην Γ.Γ. Πξναζηένπ, 1 ζην Γ.Γ. Πεξδέθα
θαη 1 ζην Γάκν Αγ.Παξαζθεπάο.
Σα επφκελα ζηνηρεέα αθνξνχλ ηελ θαηαγσγά ησλ εξσηεζΫλησλ θαη ηηο
πιεξνθνξέεο πνπ γλσξέδνπλ γηα ηηο αξρηθΫο ζπλζάθεο εγθαηΪζηαζεο ησλ πξνγφλσλ
ηνπο.
110
Η ζτέζε ηωλ προγόλωλ προζθύγωλ ηωλ ερωηεζέληωλ κε ηοσς ίδηοσς
10% 15%
12%
Γολείς
Παππούδες
Προπαππούδες
Γολείς θαη παππούδες
63%
Σν κεγΪιν πνζνζηφ ησλ παππνχδσλ πξνγφλσλ, πνπ θαηΫθηαζαλ ζηελ

Πηνιεκαΐδα σο πξφζθπγεο, εέλαη αλακελφκελν, θαζψο ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ
εξσηεζΫλησλ εέλαη ζε ειηθέα 46-60.
Η θαηαγωγή ηωλ ερωηεζέληωλ

2%
2%
4% 21%
Μηθρά Αζία
17%
Πόληος
Αλαηοιηθή Θράθε
Μηθρά Αζία θ Πόληος
Πόληος θ Θράθε
Μηθρά Αζία θ Θράθε
54%
Απφ ην δηΪγξακκα απηφ βιΫπνπκε φηη ε αλαινγέα ησλ απνγφλσλ απφ θΪζε
νκΪδα πξνζθχγσλ εέλαη πνιχ θνληΪ ζηελ αλαινγέα ησλ πξνζθχγσλ πνπ
εγθαηαζηΪζεθαλ ζηελ Πηνιεκαΐδα ηε δεθαεηέα ηνπ 20‟ (βιΫπε πέλαθα 19, ζει. ). Καη
απφ απηφ ζπκπεξαέλνπκε φηη ηα πνζνζηΪ Ϋκεηλαλ έδηα, επεηδά δελ ππάξμαλ
ζεκαληηθΫο κεηαθηλάζεηο ηνπ πιεζπζκνχ, επνκΫλσο, ε Ϋιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ
Πηνιεκαΐδα ππάξμε θαζνξηζηηθά ζηε δηακφξθσζε θαη εμΫιημε ηεο δεκνγξαθέαο ηεο.
111
΢ηελ εξψηεζε αλ ε Πηνιεκαΐδα άηαλ ν πξψηνο πξννξηζκφο ησλ πξνγφλσλ
ηνπο ην 37% ιΫεη ΝΑΗ, ην 56% ιΫεη ΟΥΗ θαη ην 7% δελ γλσξέδεη. ΢ην 56% πνπ ιΫεη
ΟΥΗ ην 9% δελ γλσξέδεη πνπ πξσηνεγθαηαζηΪζεθαλ θαη νη ππφινηπνη δειψλνπλ γηα
πξψηε εγθαηΪζηαζε ηηο εμάο πεξηνρΫο:
ΠΔΡΗΟΥΔ΢ ΠΡΧΣΖ΢ ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ΢ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ

Κνκνηελά 1 Ζκαζεέα 1
ΓξΪκα 2 ΢Ϋξξεο 1
ΚαιακαξηΪ 2 Αθξηλά ΚνδΪλεο 1
ΑισλΪθηα ΚνδΪλεο 1 ΠεηξαηΪο 1
Νέθαηα ΠεηξαηΪ 1 Κξάηε 1
ΠηειΫα (ΦηπιηΪ) 1 ΓξΪκα- Έδεζζα 1
Θεζζαινλέθε 10 ΘξΪθε 1
Καξπνρψξη 1 ΠξνΪζηην-Καξπνρψξη 1
ΚαιακΪηα 1 Θάβα 1
Αζάλα 1 Βφινο 1
ΒΫξνηα 1 Μπηηιάλε 1
Μεζηαλά ΚνδΪλεο 1 Πεξαέαο (Ν.ΠΫιιαο) 1
Αηγέλην 2 Γηαλλνχιε ΛΪξηζαο 1
Σξέθαια 2 Μεγαινρψξη ΢εξξψλ 1
Φηιψηα Φιψξηλαο 1 Ν.Φιψξηλαο 1
Υατδαξιέ (Κιεέηνο) 1 Μειέζζη Κνξηλζέαο 1
ΓξΪκα-Αιεμαλδξνχπνιε- Μπηηιάλε 1 Σξέθαια-ΚεθαινληΪ 1
Πέλαθαο 39
Δέλαη πξνθαλΫο, ινηπφλ, φηη κΫρξη ηελ νξηζηηθά εγθαηΪζηαζε Ϋλα κεγΪιν
πνζνζηφ ησλ αλζξψπσλ πνπ Ϋθηαζαλ απφ ηε ΜηθξΪ Αζέα, ηνλ Πφλην θαη ηελ
Αλαηνιηθά ΘξΪθε ηαιαηπσξάζεθαλ, φληαο κεηαθηλνχκελνη απφ πφιε ζε πφιε. Σν
κεγαιχηεξν πνζνζηφ εέλαη ζηε Θεζζαινλέθε, επεηδά αξρηθΪ ηνπο κεηΫθεξαλ εθεέ θαη
ζηελ Αζάλα, πνπ άηαλ ηα θχξηα ζεκεέα ππνδνράο.
΋ζνλ αθνξΪ ην Ϋηνο κεηεγθαηΪζηαζεο ζηελ Πηνιεκαΐδα, απφ ην 56% πνπ
απαληνχλ φηη ε Πηνιεκαΐδα δελ άηαλ ν πξψηνο πξννξηζκφο, ην 18% δελ γλσξέδεη ηελ
απΪληεζε, ελψ ην ππφινηπν 37% αλαθΫξεη ηηο εμάο ρξνλνινγέεο:
112
ΥΡΟΝΟΛΟΓΗΔ΢ ΜΔΣΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ΢ ΢ΣΖΝ ΠΣΟΛΔΜΑΨΓΑ
1922 3 1950 1
1923 3 1958 1
1924 15 1964 1
1925 1 1965 1
1926 2 1973 1
1927 1 1978 1
1930 1 1990 1
1939 2 2009 1
1940 1
Πέλαθαο 40
Απφ ηηο ρξνλνινγέεο κεηεγθαηΪζηαζεο βιΫπνπκε φηη ε κεγαιχηεξε εηζξνά

πξνζθχγσλ Ϋγηλε ην 1924, Ϋηνο πνπ θαηΫθηαζε ην κεγαιχηεξν κΫξνο ησλ Πνληέσλ θαη
φηη κεηΪ ην 1927 εέραλ αξρέζεη λα νξηζηηθνπνηνχληαη νη εγθαηαζηΪζεηο, θαζψο κΫρξη
ην 1930 ππάξμε κέα κεηεγθαηΪζηαζε ζηηο 100 θαη κεηΪ μεθηλνχλ μαλΪ ην 1939, ηφηε
πνπ μεθέλεζε ν Β‟ Παγθφζκηνο Πφιεκνο.
΢ην επφκελν γξΪθεκα παξαηέζεληαη νη ηνκεέο απαζρφιεζεο ησλ πξνζθχγσλ
πξνγφλσλ ησλ εξσηεζΫλησλ.
Απαζτόιεζε προζθύγωλ
3%
1% 5% Γεωργία
3% Κηελοηροθία
Δκπόρηο
17% Γεωργία θ Μεηαθορές
Γεωργία θ Κηελοηροθία
1% Γάζθαιος
63%
5% ΢ηραηηωηηθός
Γεωργία θ Δκπόρηο
2%
Άιιο
Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ αζρνιάζεθε κε ηε γεσξγέα θαη ηελ θηελνηξνθέα,

φπσο αλΫθεξα θαη ζε πξνεγνχκελν θεθΪιαην, ελψ ζρεηηθΪ κεγΪιν εέλαη θαη ην
πνζνζηφ πνπ αζρνιάζεθε κε ην εκπφξην.
113
΋ζνλ αθνξΪ ηελ απνδεκέσζε πνπ Ϋιαβαλ νη πξφζθπγεο απφ ηα θξΪηνο, ην
15% ησλ εξσηεζΫλησλ δελ γλσξέδεη γηα ην ζΫκα, ελψ ην ππφινηπν 85% αλαθΫξεη ηα
εμάο:
Δίδος Αποδεκίωζες
΢π ίηηα
1% 6%
15% Υωράθηα
1%
΢π ίηηα θαη Υωράθηα
1%
5% Υωράθηα θαη Οηθόπ εδα
΢π ίηηα θαη Οηθόπ εδα

45%
΢π ίηηα, Υωράθηα θαη Οηθόπ εδα
26%
Υρήκαηα, Υωράθηα θαη
Οηθόπ εδα
Σίπ οηα
Απφ ην δηΪγξακκα απηφ δηαπηζηψλεηαη φηη ε ζηελ Πηνιεκαΐδα εθαξκφζηεθε

αγξνηηθά απνθαηΪζηαζε, θαζψο ζην 78% ησλ απαληάζεσλ ζπκπεξηιακβΪλνληαη
ρσξΪθηα, ελψ ζεκαληηθφ ζηνηρεέν εέλαη φηη ην 15% ησλ πξνζθχγσλ δελ πάξε ηέπνηα.
Πιεξνθνξέεο ζρεηηθΪ κε ηνπο πξφζθπγεο απνγφλνπο ηνπο πάξαλ απφ:
Πηγή πληροθοριών για ηην ιζηορία ηφν προγόνφν ηφν

ερφηηθένηφν
2%
1% 2% Βηβιία
1%
1% 6% Δθπ οκπ ές ζηελ ηειεόραζε
1%
1% ΢σδεηήζεης κε γεραηόηεροσς
14% Βηβιία-΢σδεηήζεης
Δθπ οκπ ές ζηελ ηειεόραζε-

΢σδεηήζεης κε γεραηόηεροσς
Βηβιία-Δθπ οκπ ές ζηελ
ηειεόραζε
΢σδεηήζεης κε γεραηόηεροσς-
Φεζηηβάι
Βηβιία-΢σδεηήζεης-Δθπ οκπ ές
ζηελ ηειεόραζε
71% Βηβιία-Δθπ οκπ ές ζηελ
ηειεόραζε-Φεζηηβάι
Όια
114
΢ηα απνηειΫζκαηα ηεο επφκελεο εξψηεζεο κπνξνχκε λα δηαθξέλνπκε, απφ
ηα ζηνηρεέα πνπ δφζεθαλ, πφζν ζεκαληηθΪ εέλαη ηα ζηνηρεέα πνιηηηζκνχ ησλ πεξηνρψλ
πξνΫιεπζεο γηα ηνπο θαηνέθνπο ηεο Πηνιεκαΐδαο.
Η ζημανηικόηηηα ηφν ζηοιτείφν ζσγκρόηηζης ηης ηασηόηηηας

ηφν ερφηηθένηφν
80
70
60 Διάτηζηα
50 Λίγο
40
30 Αρθεηά
20 Ποιύ
10
0
ία
ς
εία
ης
κα
ηο
ορ
ζε
ζθ
ζη
εθ
Έ
Ιζ
ρε
άι
αδ
Γη
Θ
αρ
Π
Απφ ην δηΪγξακκα θαέλεηαη φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ απνγφλσλ ησλ
πξνζθχγσλ ζεσξνχλ πνιχ ζεκαληηθΪ ηα ζηνηρεέα πνιηηηζκνχ ηνπο. ΢πγθξηηηθΪ κε ηα
ηΫζζεξα ζηνηρεέα, Ϋλα αξθεηΪ κεγΪιν πνζνζηφ ησλ εξσηεζΫλησλ ζεσξεέ φηη ε
δηΪιεθηνο εέλαη ην ιηγφηεξν ζεκαληηθφ, θαζψο εέλαη δχζθνιν λα δηαηεξεζεέ κηα
δηΪιεθηνο ζε κέα πεξηνρά, φπνπ ππΪξρνπλ δηαθνξεηηθάο θαηαγσγάο θΪηνηθνη.
΢ην επφκελν δηΪγξακκα θαέλεηαη αλ νη εξσηεζΫληεο δηαηεξνχλ ζπλνιηθΪ
ηελ θνπιηνχξα ησλ πξνγφλσλ ηνπο.
Διαηήρηζη ηης Κοσληούρα ηοσς
60
50
40
30 Κοσιηούρα
20
10
0
Διάτηζηα Λίγο Αρθεηά Ποιύ
115
΋ζνλ αθνξΪ ηε δηΪιεθην, ν βαζκφο δηαηάξεζάο ηεο πνηθέιεη αλΪινγα κε ηελ
θαηαγσγά ησλ εξσηεζΫλησλ.
Διαηήρηζη διαλέκηοσ
25
20
Ποζοζηό ζσνόλοσ
Διάτηζηα
15
Λίγο
Αρθεηά
10
Ποιύ
0
Μηθρά Αζία Πόληος Αλαηοιηθή Μηθρά Αζία Πόληος θ Μηθρά Αζία
Θράθε θ Πόληος Θράθε θ Θράθε
Περιοτή Καηαγφγής
΋πσο βιΫπνπκε, νη δηαθνξΫο ζηε δηαηάξεζε δηαιΫθηνπ εέλαη ζρεηηθΪ Ϋληνλεο

αλΪκεζα ζηνπο δηαθνξεηηθάο θαηαγσγάο εξσηεζΫληεο. Οη Πφληηνη εέραλ ηδηαέηεξε
δηΪιεθην θαη πνιινέ απφ ηνπο απνγφλνπο ηνπο ηε δηαηεξνχλ αθφκα. Αληέζεηα, νη
ΜηθξαζηΪηεο δελ εέραλ ζπγθεθξηκΫλε δηΪιεθην, παξΪ κφλν θΪπνηνπο ηδησκαηηζκνχο
ζηε γιψζζα, αιιΪ θαη νη πξφζθπγεο απφ ηελ Αλαηνιηθά ΘξΪθε εέραλ, θπξέσο,
ηδησκαηηθά πξνθνξΪ ηεο ειιεληθάο γιψζζαο, ε νπνέα, φκσο, Ϋρεη απνιεζηεέ θαηΪ ην
κεγαιχηεξν κΫξνο.
΢ην επφκελν δηΪγξακκα απεηθνλέδεηαη ε Ϊπνςε ησλ εξσηεζΫλησλ γηα ηελ
χπαξμε θξαηηθάο ζπκβνιάο ζηελ πνιηηηζκηθά ηνπο ζπλΫρεηα.
Κραηική Σσμβολή ζηην πολιηιζμική ζσνετεια ηφν καηοίκφν
Διάτηζηε
Λίγε
Αρθεηή
Ποιύ
116
Σν πνζνζηφ ησλ εξσηεζΫλησλ πνπ εέλαη ελεξγΪ κΫιε ζε θΪπνην ζσκαηεέν
εέλαη 39% θαη δξαζηεξηνπνηνχληαη αξθεηΪ εέηε ζηελ αλαβέσζε ησλ εζέκσλ ηνπο, εέηε
ζε Ϊιιεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ δηνξγαλψλεη ν θΪζε ζχιινγνο.
΢ηελ εξψηεζε γηα ην αλ Ϋρνπλ αθνκνησζεέ απφ ηνλ πνιηηηζκφ ηεο
Πηνιεκαΐδαο ην 21% απΪληεζε ειΪρηζηα, ην 22% ιέγν, 34% αξθεηΪ θαη ην 23%
πνιχ. Πνιινέ πξφζζεζαλ ζηελ απΪληεζε ηνπο ην ζρφιην φηη ε Πηνιεκαΐδα δελ Ϋρεη
δηθφ ηεο πνιηηηζκφ, επνκΫλσο δελ ηέζεηαη ζΫκα αθνκνέσζεο.
΢ρεηηθΪ κε ηα ζρΫζεηο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθάο θαηαγσγάο θαηνέθσλ ην 74%
ησλ εξσηεζΫλησλ απΪληεζε φηη πνηΫ δελ εέραλ πξνβιάκαηα κεηαμχ ηνπο, ην 9 % φηη
ππΪξρνπλ ιέγα πξνβιάκαηα, ην 7 % κέιεζαλ γηα αξθεηΪ πξνβιάκαηα θαη ην 11 %
ζεσξεέ φηη αληηκεησπέδνληαη ζεκαληηθΪ πξνβιάκαηα κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθάο
θαηαγσγάο θαηνέθσλ.
ΔλδηαθΫξνλ Ϋρνπλ νη απαληάζεηο ησλ θαηνέθσλ ζηελ εξψηεζε γηα ην αλ
ζεσξνχλ ηνλ ηφπν πξνΫιεπζεο ησλ πξνγφλσλ ηνπο σο ρακΫλε παηξέδα.
Πόζο θεφρούν οι κάηοικοι ηον ηόπο προέλεσζης ηοσς

ταμένη παηρίδα
50
45
40
Ποζοζηό Σσνόλοσ
35
Διάτηζηα
30
Λίγο
25
Αρθεηά
20
Ποιύ
15
10
5
0
Περιοτή καηαγφγής
117
Πόζο θεφρούν οι κάηοικοι ηον ηόπο προέλεσζή ηοσς ταμένη
παηρίδα (ζε ποζοζηά %)
120
Ποζοζηό κάθε περιοτής
100
Διάτηζηα
καηαγφγής
80
Λίγο
60
Αρθεηά
40
Ποιύ
20
0
Περιοτή Καηαγφγής
Η άπουη ηφν καηοίκφν για ηην Τοσρκία
20
18
16
Ποζοζηό ζσνόλοσ
14
12 Αδηάθορε
10 Φηιηθή
8 Δτζρηθή
6
4
2
0
Μηθρά Πόληος Αλαηοιηθή Μηθρά Πόληος θ Μηθρά
Αζία Θράθε Αζία θ Θράθε Αζία θ
Πόληος Θράθε
Περιοτή καηαγφγής
΋πσο βιΫπνπκε ζην δηΪγξακκα, ε ζηΪζε ησλ θαηνέθσλ κε πνληηαθά

θαηαγσγά πνηθέιεη ζρεδφλ αλαινγηθΪ. Σα κεγαιχηεξα πνζνζηΪ ησλ εξσηεζΫλησλ
Ϋρνπλ αδηΪθνξε θαη ερζξηθά ζηΪζε απΫλαληη ζηελ Σνπξθέα, ελψ θηιηθά ζηΪζε Ϋρεη
Ϋλα ιέγν κηθξφηεξν πνζνζηφ. ΔλδηαθΫξνλ Ϋρεη ε Ϊπνςε ησλ θαηνέθσλ κε θαηαγσγά
απφ ηελ Αλαηνιηθά ΘξΪθε, νη νπνένη Ϋρνπλ θαηΪ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ θηιηθά
Ϊπνςε γηα ηελ Σνπξθέα. Οη θΪηνηθνη κε Μηθξαζηαηηθά θαηαγσγά Ϋρνπλ, θπξέσο,
αδηΪθνξε Ϊπνςε γηα ηελ Σνπξθέα θαη θαηΪ Ϋλα ζρεηηθΪ κεγΪιν πνζνζηφ εέλαη θηιηθνέ
πξνο απηά.
118
΢ρεηηθΪ κε ην αλ ζα άζειαλ λα εγθαηαζηαζνχλ ζηνλ ηφπν πξνΫιεπζεο ηνπο
θαη αλ ηνλ Ϋρνπλ επηζθεθηνχλ άδε ην 34% δάισζε πσο ζα άζειε λα εγθαηαζηαζεέ θαη
ην 23% δάισζε φηη Ϋρεη άδε επηζθεθηεέ ηα παηξνγνληθΪ ηνπ εδΪθε κε θΪπνην θνξΫα
ά κφλνη ηνπο.
5.6.2 ΠνιηηηζηηθΫο δξαζηεξηφηεηεο ησλ ζπιιφγσλ

΢ηελ Πηνιεκαΐδα ιεηηνπξγνχλ ηξεηο πξνζθπγηθνέ πνιηηηζηηθνέ ζχιινγνη: ν
Μηθξαζηαηηθφο ΢χιινγνο, ν Πνληηαθφο ΢χιινγνο θαη ε Θξαθηθά Δζηέα.
Ο Μηθξαζηαηηθφο ΢χιινγνο ηδξχζεθε ην 1981 απφ πξφζθπγεο πξψηεο θαη
δεχηεξεο γεληΪο ηεο Πηνιεκαΐδαο θαη αξηζκεέ 2000 κΫιε. ΢θνπφο ηνπ εέλαη ε κειΫηε,
θαηαγξαθά, δηαηάξεζε θαη ζπλΫρηζε ηεο πνιηηηζηηθάο θιεξνλνκηΪο ησλ
Μηθξαζηαηψλ.117 ΢ηεγΪδεηαη ζ` Ϋλα ηδηφθηεην νέθεκα, φπνπ Ϋρνπλ δηνξγαλσζεέ
εκεξέδεο-αθηεξψκαηα, εθζΫζεηο θσηνγξαθέαο, αγηνγξαθέαο, βηβιέσλ θαη ζεκηλΪξηα
ζπιινγάο αξρεηαθνχ πιηθνχ.
΢ην ζχιινγν δξαζηεξηνπνηνχληαη ρνξεπηηθΪ ηκάκαηα, ηα νπνέα καζαέλνπλ θαη
παξνπζηΪδνπλ ρνξνχο απφ ηε ΜηθξΪ Αζέα, ζεαηξηθΫο νκΪδεο, ρνξσδέα, ηκάκα
δσγξαθηθάο, ηκάκα εθκΪζεζεο παξαδνζηαθψλ κνπζηθψλ νξγΪλσλ θαη ηκάκα
ιανγξαθέαο θαη παξνπζέαζεο
παξαδνζηαθψλ εδεζκΪησλ, ην
νπνέν παξνπζηΪδεη απζεληηθΫο
ΜηθξαζηαηηθΫο ζπληαγΫο, νη
νπνέεο θιεξνλνκάζεθαλ απφ
ηνπο πξφζθπγεο πξψηεο
γεληΪο. Ο ζχιινγνο δηαζΫηεη,
αθφκα, δαλεηζηηθά
Δηθφλα 54, ΠαξΪζηαζε ρνξεπηηθνχ ηκάκαηνο ζε εθδάισζε ηνπ
βηβιηνζάθε, ηξΪπεδα αέκαηνο, ζπιιφγνπ, Πεγά: Αξρεέν Μηθξαζηαηηθνχ ΢πιιφγνπ Πηνιεκαΐδαο.
αιιΪ θαη κηα ηζηνξηθά-ιανγξαθηθά ξαδηνθσληθά εθπνκπά κε ηέηιν «ζηνπο δξφκνπο
ηεο ΜηθξΪο Αζέαο». ΣΫινο, ν ζχιινγνο Ϋρεη εθδψζεη δχν βηβιέα, απφ ηα νπνέα ην Ϋλα
πεξηιακβΪλεη ηα πξαθηηθΪ ηνπ πξψηνπ ΢πκπνζένπ Μηθξαζηαηηθνχ Διιεληζκνχ
Γπηηθάο Μαθεδνλέαο κε ζΫκα: «ΜηθξΪ Αζέα- Ηζηνξέα, Πνιηηηζκφο, Μλεκεέα» θαη ην
Ϊιιν βηβιέν Ϋρεη ηέηιν «΢εξγηΪλη ζηηο ΜηθξαζηαηηθΫο γεχζεηο-Λανγξαθέα θαη
117
Ο ΢χιινγνο. ΠξνζπειΪζηεθε 15 ΓεθΫκβξε 2010 απφ: www.mikraasia.gr
119
ΠαξΪδνζε», ζην νπνέν Ϋρνπλ θαηαγξαθεέ ηα ΜηθξαζηαηηθΪ Ϋζηκα θαη νη
παξαδνζηαθΫο ΜηθξαζηαηηθΫο ζπληαγΫο.
Κνξπθαέα εθδάισζε ηνπ ΢πιιφγνπ ζεσξνχληαη ηα «ΗΧΝΔΗΑ», ηξηάκεξεο
εθδειψζεηο κλάκεο γηα ηνπο ηφπνπο ηεο ΜηθξΪο Αζέαο, πνπ γέλνληαη θαηΪ ην
ηειεπηαέν δεθαάκεξν ηνπ Απγνχζηνπ. Σνλ ππφινηπν ρξφλν γέλνληαη εθδειψζεηο, ζηηο
νπνέεο ζπκκεηΫρνπλ ηα ρνξεπηηθΪ θαη ηα Ϊιια ηκάκαηα ηνπ ζπιιφγνπ.
Δηθφλα 55, Υνξεπηηθά εθδάισζε ηνπ ΢πιιφγνπ, Πεγά: Αξρεέν Μηθξαζηαηηθνχ ΢πιιφγνπ Πηνιεκαΐδαο.
Δηθφλα 56, ΠαξαδνζηαθΪ παηρλέδηα ζηα πιαέζηα ησλ Ησλεέσλ 2003, Πεγά: Αξρεέν Μηθξαζηαηηθνχ ΢πιιφγνπ
Πηνιεκαΐδαο.
120
Ο Πνληηαθφο ΢χιινγνο Πηνιεκαΐδαο μεθέλεζε ηε ιεηηνπξγέα ηνπ ην 2003 κεηΪ
απφ ηε ζπλΫλσζε δχν παιαηφηεξσλ Πνληηαθψλ ΢σκαηεέσλ, πξνθεηκΫλνπ λα
επηηεπρζεέ ε εληαέα Ϋθθξαζε ησλ Πνληέσλ ηεο πφιεο κε Ϋλα ζχιινγν.118
΢θνπφο ηεο έδξπζάο ηνπ, ζχκθσλα κε ελεκεξσηηθφ Ϋληππν ηνπ ΢πιιφγνπ
εέλαη:
 Ζ κνξθσηηθά, πλεπκαηηθά, πνιηηηζηηθά θαη εζηθά αλΪπηπμε ησλ κειψλ κε
πξνψζεζε αλΪινγσλ εθδειψζεσλ.
 Ζ δηαηάξεζε θαη κεηΪδνζε ζηηο γεληΫο πνπ αθνινπζνχλ ηεο γιψζζαο, ησλ εζψλ
θαη εζέκσλ ηνπ Πφληνπ.
 Ζ έδξπζε Λανγξαθηθνχ Μνπζεένπ θαη Βηβιηνζάθεο
 Ζ πξνψζεζε ηνπ αηηάκαηνο ηεο αλαγλψξηζεο ηεο Γελνθηνλέαο
 Ζ κειΫηε, ε θαηαγξαθά θαη ε δηαηάξεζε ηεο παξΪδνζεο ηνπ Πνληηαθνχ
Διιεληζκνχ.
΢ην ΢χιινγν δξαζηεξηνπνηνχληαη ηκάκαηα εθκΪζεζεο πνληηαθψλ ρνξψλ κε

230 κΫιε θαη ηκάκα δηδαζθαιέαο πνληηαθάο ιχξαο κε 50 καζεηΫο. ΓηαζΫηεη, αθφκα,
δαλεηζηηθά βηβιηνζάθε κε 1400 βηβιέα αθηεξσκΫλα ζηελ ηζηνξέα θαη ηε ιανγξαθέα
ηνπ Πνληηαθνχ Διιεληζκνχ θαη Ϋρεη ζηνπο ακΫζσο επφκελνπο ζηφρνπο ηε δεκηνπξγέα
ηκάκαηνο εθκΪζεζεο Πνληηαθάο δηαιΫθηνπ, ηκάκαηνο ζεαηξηθάο νκΪδαο θαη
ηκάκαηνο ρνξσδέαο.
Οη πην ζεκαληηθΫο εηάζηεο θαζηεξσκΫλεο εθδειψζεηο ηνπ ζπιιφγνπ εέλαη ν
εηάζηνο ρνξφο, πνπ γέλεηαη ζηηο αξρΫο ηνπ ρξφλνπ, νη θαινθαηξηλΫο εθδειψζεηο
«Δπμεέληα», νη εθδειψζεηο ηνπ γπλαηθεένπ ηκάκαηνο κε παξαδνζηαθΪ θαγεηΪ, ηα
θΪιαληα θαη ν ρνξφο απφ ηα ΚνηζακΪληα (Μσκφγεξνη) ηελ παξακνλά ησλ
ΥξηζηνπγΫλλσλ ζηελ πιαηεέα ηεο πφιεο, αιιΪ θαη ε παξνπζέαζά ηνπο ζε Ϊιινπο
γεηηνληθνχο νηθηζκνχο θαη πφιεηο. ΣΫινο, ν ΢χιινγνο ζπκκεηΫρεη κε παξνπζηΪζεηο
ησλ ηκεκΪησλ ρνξνχ θαη ιχξαο ζηα ΠακπνληηαθΪ θεζηηβΪι θαη ζε εθδειψζεηο ζε
ΔιιΪδα θαη εμσηεξηθφ.
Οη Μσκόγεξνη
«Πξόθεηηαη νπζηαζηηθά γηα έλα πξναηώλην ιατθό παξακύζη κε πεξίεξγεο
νληόηεηεο θαη δσνκνξθηθέο θηγνύξεο, κε ρνξό θαη ζέαηξν, κπζηαγσγία θαη ζάηηξα, κε
ξόιν θαη θνξπθαίνπο, κε ρνξηθά θαη ζηάζηκα, όπσο αθξηβώο ην αξραίν δξάκα.
118
Αξρεέν Πνληηαθνχ ζπιιφγνπ
121
Τν δξώκελν ησλ Μσκόγεξσλ, πνπ ζην Καξπνρώξη είλαη γλσζηό σο
Κνηζακάληα, αλαβίσζε γηα πξώηε θνξά ηε δεθαεηία ηνπ ’30 από πξόζθπγεο ηνπ
Πόληνπ θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο πνπ εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ πεξηνρή. Σηηο δηάθνξεο
παξαιιαγέο, θαζώο ην έζηκν ήηαλ απισκέλν ζε όιν ηνλ Πόλην θαη ην Καξο, ηα κέιε
ηνπ ζηάζνπ ήηαλ πάληα καζθνθνξεκέλα θαη ληπκέλα κε ξνύρα πνπ ηαίξηαδαλ ζην ξόιν
θαη ηελ επνρή ηνπο. Η παξαιιαγή ηνπ Καξπνρσξίνπ πξνέξρεηαη από ηε Ληβεξά ηεο
Μαηζνύθαο θαη είλαη κάιινλ ε λεόηεξε, αθνύ δηακνξθώζεθε ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αηώλα,
όηαλ δηακνξθσλόηαλ θαη ε εζληθή ζπλείδεζε. Τόηε, θαζηεξώζεθε ε παξάμελε
ελδπκαζία κε ηηο θνπζηαλέιεο, ηηο πεξηθεθαιαίεο θαη ηηο πνιύρξσκεο γξαβάηεο,
ζαηηξίδνληαο ηηο ελδπκαηνινγηθέο πξνηηκήζεηο ηεο αλαδπόκελεο αζηηθήο θνηλσλίαο ηεο
επνρήο.» 119
Δηθφλα 57, Οη Μσκφγεξνη, Πεγά: pontosandaristera.wordpress.com
Ζ Θξαθηθά Δζηέα κε ηελ επσλπκέα ''Ο ΑΡΥΗΓΔΝΖ΢'' ηδξχζεθε ην 1989 κε

Ϋδξα ηελ Πηνιεκαΐδα. Δέλαη ν κνλαδηθφο ακηγψο Θξαθηψηηθνο ζχιινγνο ζηελ
πεξηνρά ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο θαη εέλαη κΫινο ηεο Παλειιάληαο Οκνζπνλδέαο
Θξαθηθψλ ΢σκαηεέσλ (ΠΟΘ΢), πνπ Ϋρεη Ϋδξα ηελ Θεζζαινλέθε.
΢θνπφο ηνπ ζπιιφγνπ εέλαη ε ζχζθημε ηνπ Θξαθηθνχ δεζκνχ, ε ζπλΫρηζε ηεο
Θξαθηθάο παξΪδνζεο θαη ε δηΪδνζά ηεο, αιιΪ θαη ε πξνζθνξΪ ππεξεζηψλ ζηα θνηλΪ,
ψζηε λα βειηησζεέ ην επέπεδν δσάο ζηελ Δνξδαέα.
119
Υ. ΢ακνπειέδεο, Οη Μσκφγεξνη, ΠξνζπειΪζηεθε 20 Φεβξνπαξένπ 2011 απφ: el-
pontos.blogspot.com
122
΢ην ΢χιινγν ιεηηνπξγνχλ ρνξεπηηθΪ ζπγθξνηάκαηα, ρνξσδέα εθκΪζεζεο
παξαδνζηαθψλ ηξαγνπδηψλ θαη ηκάκα εθκΪζεζεο πνιέηηθεο ιχξαο. Σα ηκάκαηα απηΪ
ζπκκεηΫρνπλ ζε δηΪθνξεο εθδειψζεηο ηνπ Γάκνπ θαη Ϊιισλ πεξηνρψλ.
ΚΪπνηεο απφ ηηο θαζηεξσκΫλεο εηάζηεο εθδειψζεηο ηνπ ζπιιφγνπ εέλαη ν
ΑπνθξηΪηηθνο εηάζηνο ρνξφο ην ΦεβξνπΪξην, ε γηνξηά ηνπ Κιάδνλα ηνλ Ηνχιην θαη ε
γηνξηά ηεο Αγ. ΒαξβΪξαο.
Ο Κιήδνλαο
«Ο θιήδνλαο είλαη έλα παλάξραην ιαηξεπηηθό έζηκν, έλα είδνο καληείαο κε
νκαδηθό θαη ςπραγσγηθό ραξαθηήξα, πνπ ηειείηαη ζηηο 24 Ινπλίνπ, πξνο ηηκήλ ηνπ αγίνπ
Ισάλλνπ ηνπ Πξνδξόκνπ, εκέξα πνπ ε εθθιεζία γηνξηάδεη ην Γελέζηνλ ηνπ Αγίνπ. Η
ιέμε θιήδνλαο είλαη ίδηα κε ηελ αξραία ιέμε «θιήδνλα», ηε θσλή δειαδή πνπ ηπρόλ
άθνπγε μαθληθά θάπνηνο θη από εθείλν ην δηνζεκείν θαληαδόηαλ πσο νη ζενί ηνπ
έζηειλαλ θάπνην κήλπκα – κάληεπκα πνπ πξνζπαζνύζε λα ην εμεγήζεη. Έηζη ν
ζεκεξηλόο Κιήδνλαο είλαη θαζαξά θιεξνκαληεία. Η γηνξηή απηή ζπλδέεηαη κε ηε ιατθή
πίζηε θαη ιαηξεία θαη έρεη ηελ πξνέιεπζή ηεο ζην ζεξηλό ειηνζηάζην. Τν γύξηζκα απηό
ηνπ ρξόλνπ νη αξρέγνλνη ιανί ην ζεσξνύζαλ ζεκαληηθό πάληα θαη επηθίλδπλν γηα ηε
δσή ηνπο. Έηζη δεηνύζαλ λα πξνθπιαρηνύλ από απηό κε καγηθνύο ηξόπνπο, λα ην
θάλνπλ αθίλδπλν θαη κε ηελ επθαηξία απηή λα γλσξίζνπλ ηελ ηύρε ηνπο. Ο Κιήδνλαο
είλαη γλσζηή ιατθή γηνξηή ζε νιόθιεξε ηελ Ειιάδα αιιά θαη ζε όιε ηε Θξάθε, όπνπ ε
ηέιεζή ηεο παξνπζηάδεη αμηόινγεο παξαιιαγέο. Σηηο 23 Ινπλίνπ, ζηα ηξίζηξαηα ησλ
δξόκσλ, ζε θάζε γεηηνληά αλάβνπλ θσηηέο, νη γλσζηέο θσηηέο ηνπ Ατ – Γηάλλε θαη
ζπλαγσλίδνληαη γηα ην πνηα γεηηνληά ζα παξνπζηάζεη ηελ θαιύηεξε θαη κεγαιύηεξε
θσηηά, θξνληίδνληαο γηα απηό από πξηλ, ώζηε λα ππάξρνπλ ζπγθεληξσκέλα μύια θαη
θιεκαηζίδεο. Η θσηηά εμαγλίδεη θαη δηώρλεη ην θαθό θαη ραξάζζεη κε ηελ πύξηλε θιόγα
ηεο κηα θαηλνύξηα αξρή. Σπλδπάδεηαη βέβαηα θαη κε ηελ ειιεληθή αξρνληηά, αθνύ νη
λένη πεδώληαο ηε θσηηά πξνβάιινπλ ηελ παιηθαξηά ηνπο. Με ην ηέινο ηεο θσηηάο,
παξακνλή πάληα ηνπ Ατ – Γηάλλε, αξρίδεη ε πξνεηνηκαζία ηνπ Κιήδνλα.
Μηα θνπέια, πνπ πξέπεη απαξαίηεηα λα έρεη δσληαλνύο ηνπο γνλείο ηεο, ζα πάεη
λα πάξεη ζαιάζζην λεξό ζε «θαθθάβη» θαη πξέπεη λα είλαη «ακίιεην λεξό». Δειαδή ζα
ην θέξεη θξπθά θαη δελ ζα κηιήζεη ζε θαλέλα ζε όιν ην δξόκν πνπ ζα θάλεη έσο όηνπ ην
απνζέζεη ζην νξηζκέλν ζπίηη. Εθεί ηα λέα θνξίηζηα θαη αγόξηα ζα ξίμνπλ ην «ξηδηθάξη»
ηνπο (δαρηπιίδη, ράληξα, παξακάλα, ζθνπιαξίθη, θνπκπί, θ.η.ι.). Θα ζθεπάζνπλ έπεηηα
ην δνρείν κε θόθθηλν καληήιη θαη ζα ην αθήζνπλ εθηεζεηκέλν ζην ύπαηζξν όιν ην βξάδπ
«γηα λα ην δγεη η’ αζηξν», λα αζηξηζηεί, γηα λα απνθηήζεη καληηθέο ηθαλόηεηεο θαη λα
123
πεη ηα κειινύκελα. Τν πξσί αλήκεξα ηνπ Ατ – Γηαλληνύ ζπγθεληξώλνληαη γηα λα
αλνίμνπλ ηνλ Κιήδνλα. Τν θνξίηζη πνπ ζα ηνλ αλνίμεη νλνκάδεηαη «ξηδηθάξα» θαη
ζθεπάδεηαη κε ην θόθθηλν παλί πνπ θάιππηε ην ακίιεην λεξό θαη αλαθαηεύεη κε ην δεμί
ρέξη ηα αληηθείκελα κέζα ζην δνρείν. Ο Κιήδνλαο έηζη ζα αλνίμεη ηα ραξνύκελα κε έλα
ηξαγνύδη:Αλνίμαηε ηνλ Κιήδνλα κε ηνπ Ατ – Γηαλληνύ ηε ράξε. Σήκεξα θαλεξώλνληαη
νη θαινξξηδηθάξνη. Σηε ζπλέρεηα, ην θνξίηζη βιέπνληαο ηα αληηθείκελα πνπ βγάδεη έμσ
από ην ακίιεην λεξό έλα – έλα, ιέεη θαη ην ζρεηηθό ζηηράθη, πνπ ζπλήζσο είλαη
ζθσπηηθό, ρηνπκνξηζηηθό, εηξσληθό θαη αλαθέξεηαη ζηνλ έξσηα, ζηελ αγάπε, ζην γάκν,
ηε δσή, ην ζάλαην, ηνλ πινύην, ηε θηώρεηα, ηε δπζηπρία ή ηελ επηπρία. Έδηλαλ βέβαηα
κεγάιε ζεκαζία ζην πξώην αληηθείκελν πνπ ζα έβγαηλε από ην ακίιεην λεξό, γηαηί
πίζηεπαλ πσο ν θάηνρνο ηνπ είλαη ηπρεξόο θαη ζα αξξαβσληαδόηαλ κέζα ζην
ρξόλν.»120
Δηθφλα 58, Αλαβέσζε ηνπ θιάδνλα, Πεγά: thrakiotesvolou.wordpress.com
120
Ο θιάδνλαο, ΠξνζπειΪζηεθε 20 Φεβξνπαξένπ 2011 απφ: archigenis.gr
124
΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ
΢πλνςέδνληαο, κεηΪ απφ κηα δηαδηθαζέα ζπιινγάο, επεμεξγαζέαο, αλΪιπζεο
θαη θαηαγξαθάο φισλ ησλ ζηνηρεέσλ, πνπ αθνξνχλ ηελ εγθαηΪζηαζε θαη ηελ
απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ Δνξδαέα, ζπκπεξαέλνπκε φηη ε αληαιιαγά ησλ
πιεζπζκψλ θαη ε Ϋιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα εέρε αξλεηηθΫο, αιιΪ θαη
πνιιΫο ζεηηθΫο ζπλΫπεηεο.
΢ηηο αξλεηηθΫο ζπλΫπεηεο ηεο εγθαηΪζηαζεο εέλαη νη θαθΫο ζπλζάθεο δσάο
ησλ πξνζθχγσλ ηα πξψηα ρξφληα θαη ε νηθνλνκηθά, θπξέσο, απνδπλΪκσζε ηνπ
θξΪηνπο. ΢ηηο ζεηηθΫο εέλαη ην γεγνλφο φηη ζπγθεληξψζεθε, ζρεδφλ, φινο ν
ειιελνξζφδνμνο πιεζπζκφο ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν θη Ϋηζη ην θξΪηνο αλαδηνξγαλψζεθε
θαη ιφγσ ζπλζεθψλ, αλαγθΪζηεθε λα ζΫζεη ζε ιεηηνπξγέα πεξηζζφηεξνπο θαη πην
απνηειεζκαηηθνχο κεραληζκνχο δηνέθεζεο.
Δηδηθφηεξα, ζηελ Δνξδαέα, εέδακε φηη ε Ϋιεπζε ησλ Διιάλσλ πξνζθχγσλ
ζηελ πεξηνρά θαη ε κεηαθέλεζε ησλ ΜνπζνπικΪλσλ απφ εθεέ, ζπλΫβαιε ζηελ
ηξνπνπνέεζε ησλ δεκνγξαθηθψλ ζηνηρεέσλ, ησλ αζηηθψλ, ησλ θνηλσληθψλ, ησλ
νηθνλνκηθψλ θαη θπζηθΪ ησλ πνιηηηζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ. ΋ζνλ αθνξΪ ηα αζηηθΪ
ραξαθηεξηζηηθΪ, απηφ Ϋγηλε δηφηη, εμαηηέαο ησλ θαηαζηξνθψλ πνπ Ϋγηλαλ ζηελ
πεξηνρά, θαηΪ ηε δηΪξθεηα ηεο αληαιιαγάο, δεκηνπξγάζεθε ε αλΪγθε αλαθαηαζθεπάο
ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ, πξνθεηκΫλνπ λα απνθαηαζηαζνχλ Ϊκεζα νη πξφζθπγεο. Ο
θνηλσληθφο ηνκΫαο δηαθνξνπνηάζεθε, θαζψο νη λΫνη θΪηνηθνη Ϋθεξαλ ηε δηθά ηνπο
παηδεέα, λννηξνπέα, θαζεκεξηλφηεηα, αιιΪ θαη πέζηε, παξΪγνληεο πνπ ηνπο νδάγεζαλ
ζηε δεκηνπξγέα λΫσλ θνηλσληθψλ ππνδνκψλ, φπσο ειιεληθΪ ζρνιεέα θαη νξζφδνμεο
εθθιεζέεο. Ζ νηθνλνκέα εληζρχζεθε πνιχ απφ ηελ αιιαγά ηνπ πιεζπζκνχ, θαζψο νη
λΫνη θΪηνηθνη Ϋθεξαλ θαηλνηφκνπο, γηα ηελ πεξηνρά, ηξφπνπο θαιιηΫξγεηαο, αιιΪ θαη
ζπφξνπο, νη νπνένη ζπλΫβαιαλ ζηελ αγξνηηθά νηθνλνκηθά αλΪπηπμε. ΣΫινο, ηα
πνιηηηζκηθΪ ραξαθηεξηζηηθΪ άηαλ αλαπφθεπθην λα ηξνπνπνηεζνχλ, θαζψο Ϋθπγε Ϋλαο
ακηγψο κνπζνπικαληθφο πιεζπζκφο θαη άξζε Ϋλαο ακηγψο ειιελνξζφδνμνο.
Απφ ηε ζεκεξηλά εηθφλα ηεο πεξηνράο ζπκπεξαέλνπκε φηη φινη νη παξαπΪλσ
παξΪγνληεο ζπλΫβαιαλ ζηε κφληκε αιιαγά ηεο γεσγξαθέαο ηεο, θαζψο ε θαηαλνκά
ηνπ πιεζπζκνχ ηεο παξακΫλεη κε θΪπνηεο δηαθνξΫο ε έδηα θαη ν πνιηηηζκφο ηεο, ελψ
δελ εθθξΪδεηαη εληαέα, δηαηεξεέηαη ζε κεγΪιν βαζκφ, απ‟ φηη ζπκπεξαέλνπκε θαη απφ
ηηο απφςεηο ησλ θαηνέθσλ. Χζηφζν, ν νηθνλνκηθφο ηνκΫαο παξνπζέαζε κεγΪιε
125
αιιαγά, θαζψο, ε εθκεηΪιιεπζε ηνπ νξπθηνχ πινχηνπ κεηΫηξεςε ηελ αγξνηηθά
νηθνλνκέα ηεο πεξηνράο ζε βηνκεραληθά.
Καηαιάγνληαο, ζπκπεξαέλνπκε φηη ε Ϋιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ Δνξδαέα
Ϊιιαμε Ϊξδελ ηε γεσγξαθέα ηνπ ηφπνπ ηε δεθαεηέα ηνπ ‟20 θαη πνιιΪ απφ ηα
γεσγξαθηθΪ ζηνηρεέα παξακΫλνπλ έδηα κΫρξη θαη ζάκεξα, κε εμαέξεζε ηνλ νηθνλνκηθφ
ηνκΫα. Σν βαζηθφ ζηνηρεέν, φκσο, πνπ ραξαθηεξέδεη ηνλ πξνζθπγηθφ πιεζπζκφ, ν
πνιηηηζκφο, εμαθνινπζεέ θαη παξακΫλεη δσληαλφο.
126
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ
Βηβιέα
 Ησαλλέδεο ΢. (1988), Ιζηοπία και ζηαηιζηική ηηρ Σπαπεζούνηαρ και ηηρ

γύπω πεπιοσήρ, Θεζζαινλέθε: Αδειθψλ Κπξηαθέδε
 Σαμηδεο Δ. (2007), Από ηην Σζιμεπά ηος Πόνηος ζηην Ελλάδα,

Θεζζαινλέθε: Αδειθψλ Κπξηαθέδε
 Φηξηηλέδεο Γ. (1994), Κπώμνη, Θεζζαινλέθε: Αδειθφηεηνο Κξσκλαέσλ

ΚαιακαξηΪο
 ΓξεγνξηΪδνπ Δ. (2003), Εδεζμαηολόγιον ΢μύπνηρ, Αζάλα: Κνριέαο
 Μαιαλδξάο Γ.,(2002) (επηκ.), Χαμένερ Παηπίδερ-΢μύπνη: «Ο εμαζηηζκφο

κηαο κηθξαζηΪηηθεο πφιεο, ην παξΪδεηγκα ηεο ΢κχξλεο», Σα λΫα: Αζάλα
 Υξηζηφπνπινο Γ. (1978) (επηκ.), Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, η. ΗΓ,

Δθδνηηθά Αζελψλ: Αζάλα
 Γαιαθνχξα Β, Ρίζερ Ελλήνων-Μικπαζιάηερ, Αζάλα: Πάγαζνο
 Υξηζηφπνπινο Γ. (1978) (επηκ.), Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, η. ΗΓ,

 Αγηδέδεο Β.(2009) , Έλληνερ ηος Πόνηος, η.Α, Ν.ΦΪιεξν: ΢θΪη Βηβιέν
 ΦσηηΪδεο Κ. (1990), Ο Ελληνιζμόρ ηηρ Κπιμαίαρ, Αζάλα: Ζξφδνηνο
 Κξεηηθφο Γ. (2007), Έθνορ και Χώπορ- Πποζεγγίζειρ ζηην ιζηοπική

γεωγπαθία ηηρ ζύγσπονηρ Εςπώπηρ, Αζάλα: Μεηαέρκην
 Υαξαιακπέδεο Μ.- ΦσηηΪδεο Κ (1987), Πόνηιοι-Δικαίωμα ζηη μνήμη,

Αζάλα: Ζξφδνηνο
 Λνχβε Δ.- ΞηθαξΪο Γ (2007), Νεόηεπη και ΢ύσγπονη Ιζηοπία, Αζάλα:

Οξγαληζκφο εθδφζεσλ δηδαθηηθψλ βηβιέσλ
 Αγηδέδεο Β. (2007), Έλληνερ ηος Πόνηος, Αζάλα: ΔιιεληθΫο Δθδφζεηο Α.Δ.
 Υξηζηφπνπινο Γ. (1978) (επηκ.), Ιζηοπία ηος Ελληνικού Έθνοςρ, η. ΗΔ,

 ΜΪξγαξεο Ν. (2009), Πονηιακόρ ελληνιζμόρ, Αζάλα: 4p ΔηδηθΫο Δθδφζεηο

Α.Δ.
 Σδεδφπνπινο Γ. (2003), Πέπα από ηην καηαζηποθή-Μικπαζιάηερ ππόζθςγερ

ζηην Ελλάδα ηος Μεζοπολέμος: Ζ απνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ
ΔιιΪδα ηνπ κεζνπνιΫκνπ:ην γεληθφ πεξέγξακκα, Ίδξπκα Μεέδνλνο
Διιεληζκνχ: Αζάλα
127
 Πειαγέδεο Δ. (1994), Η αποκαηάζηαζη ηων πποζθύγων ζηη Δςηική
Μακεδονία (1923-1930), Θεζζαινλέθε: Αδειθψλ Κπξηαθέδε
 Καξακνχδε Α. (1997), Ο ξεπιζωμόρ και η άλλη παηπίδα-Οι

πποζθςγοςπόλειρ ζηην Ελλάδα: Καηαγξαθά θαη ραξηνγξΪθεζε ησλ
πξνζθπγηθψλ νηθηζκψλ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν απφ ην 1821 Ϋσο ζάκεξα-
ΠξνζΫγγηζε ζηα πιαέζηα ησλ πνιηηηθψλ εμειέμεσλ θαη ηεο παξΪιιειεο
θξαηηθάο δξαζηεξηφηεηαο- Δπηζηεκνληθφ ζπκπφζην, Δηαηξεέα ζπνπδψλ
λενειιεληθνχ πνιηηηζκνχ θαη γεληθάο παηδεέαο: Αζάλα
 Σδεδφπνπινο Γ. (2003), Πέπα από ηην καηαζηποθή-Μικπαζιάηερ ππόζθςγερ

ζηην Ελλάδα ηος Μεζοπολέμος: Πξφζθπγεο θαη θνηλσληθά θαηνηθέα- Ζ
ζηΫγαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ Αζάλα θαη ζηνλ ΠεηξαηΪ, Ίδξπκα Μεέδνλνο
Διιεληζκνχ: Αζάλα
 ΜαλΪδεο Ν. (2000), Εοπδαία Έναρ Αιώναρ, Πηνιεκαΐδα: Γάκνο

Πηνιεκαΐδαο
 Anthony Giddens (2002), Κοινωνιολογία [κηθξ Γ. Σζανχζεο], Αζάλα:

Gutenberg
 Πόνηορ-Παηπίρ Πεθιλημένη, Λεχθσκα 1998
ΔπηζηεκνληθΪ Άξζξα
 Α. Ξαλζνπνχινπ-ΚπξηΪθνπ, «Ο Πφληνο ησλ Διιάλσλ», Ιζηοπικά, 109,

(2001), 6-12
 Γ. Λαδαξέδεο, «Ζ παηδεέα ζηνλ Πφλην» , Ιζηοπικά, 109, (2001), 32-37
 Α. Θεκνπνχινπ, «Καηεέρε ην 43% ησλ εμαγσγψλ», Ιζηοπικά, 148, (2001),

16-21
 Β. Αγηδέδεο, «Σν γεσπνιηηηθφ πιαέζην ηεο Πνληηαθάο γελνθηνλέαο», Ιζηοπία

ηος Έθνοςρ, 17, (2010) 6-19
 Μ. ΒαξιΪο, «Ζ αλαηνκέα ηεο Μηθξαζηαηηθάο ηξαγσδέαο», Ιζηοπία ηος

Έθνοςρ, 18, (2010), 6-31
 Α. Γηακαληάο, «Ζ θαηαζηξνθά ηεο ΢κχξλεο», Ιζηοπικά, 149, (2002), 38-49
Αξρεέα
 Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: ΢ηαηιζηική Γεωπγικού Γπαθείος

Εοπδαίαρ, Δπαξρηαθά Φσλά, 14, (2)
 Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: Πος ππέπει να ανεγέπθη ηο εξαηάξιο

Δημοηικό ΢σολείο, Δπαξρηαθά Φσλά, 8, (1)
 Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: Σα ζωηικά μαρ ζηηήμαηα, Δπαξρηαθά

Φσλά, 2, (1)
128
 Αξρεέν εθεκεξέδαο Δπαξρηαθά Φσλά: ΢.Θενινγέδεο, Σο έηορ 1930
πποωπίζηαι να αναπλάζη ηεσνικώρ ηην Πηολεμαΐδα εν έπγοιρ, Δπαξρηαθά
Φσλά, 37, (1)
 Αξρεέν Κ.Μ.΢., ΦΪθεινο 42, ΢εκεξηλά ΔγθαηΪζηαζε πξνζθπγηθψλ

νηθνγελεηψλ ζην Γάκν Πηνιεκαΐδαο
 Αξρεέν Πφληνπ, Δπηηξνπά Πνληηαθψλ Μειεηψλ, η.32, ζει 342-3

 Αξρεέν ΢πιιφγνπ Μηθξαζηαηψλ
 Αξρεέν ΢πιιφγνπ Πνληέσλ
Ηζηνζειέδεο
 www.epm.gr
 a-komiaki.blogspot.com
 www.apodimos.gr
 alismonitespatrides.blogspot.com
 estamou.blogspot.com
 egpaid.blogspot.com
 alepakos.blogspot.com
 mikrasiatwn.wordpress.com
 www.delfini1922.gr
 thrakikh-estia.gr
 argolikivivliothiki.gr
 www.panteleimonsklavos.com
 jandsforequality.blogspot.com
 santeos.blogspot.com
 el-pontos.blogspot.com
 sylogoskalymnion.blogspot.com/
 easternthrace1922.blogspot.com
 news.kozaninet.gr
 datascape.blogspot.com
 www.pontos-eordaia.gr
129
 anatolikonet.blogspot.com
 www.ideografhmata.gr
 matitoyvyrwna.blogspot.com
 www.greekarchitects.gr
 el.wikipedia.org
 asiaminor.ehw.gr
 dimitrisdoctor2.blogspot.com
 www.ptolemaida.gr
 www.pontokwmi.gr
 giorgoskaza.blogspot.com
 www.citybranding.gr
 www.scribd.com
 greenmemogr.blogspot.com
 www.statistics.gr
 www.enet.gr
 pontosandaristera.wordpress.com
 archigenis.gr
 thrakiotesvolou.wordpress.com
130
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ
ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ
(πξνο ηνπ θαηνέ θνπο ηνπ δάκνπ Πηνιε καΐδαο, Βεξκένπ θαη Αγ.Παξαζθεπάο
(ζεκεξηλφο δάκνο Δνξδαέαο),πνπ Ϋρνπλ πξνζ θπγηθά θαηαγσγά)
Σαπηφηεηα Δξσηψκελνπ
1. Φχιν
Άλδξαο □ Γπλαέθα □
2. Ζιηθηαθά νκΪδα πνπ αλάθεηε
15-30 □
31-45 □
46-60 □
61-75 □
76 θαη Ϊλσ □
3. Δπέπεδν Δθπαέδεπζεο
ΠξσηνβΪζκηα □
ΜΫζε □
Αλψηεξε □
ΑλσηΪηε □
4. ΔπΪγγεικα
ΤπΪιιεινο □
Διεχζεξνο επαγγεικαηέαο □
Γεσξγφο □
Φνηηεηάο □
΢πληαμηνχρνο □
131
ΟηθηαθΪ □
Άιιν……………………………………………………….
5. ΢ε πνηα/ν πφιε/ ρσξηφ κΫλεηε;
…………..……………………………….
6. Πνηνη απφ ηνπο πξνγφλνπο ζαο άξζαλ σο πξφζθπγεο ζηελ ΔιιΪδα;
Γνλεέο □
Παππνχδεο □
Πξνπαππνχδεο □
Άιινη………………………………...
7. Πνηα ε πξνΫιεπζά ηνπο;
Μηθξαζηαηηθά □
Πνληηαθά □
Θξαθηθά (Αλαηνιηθά ΘξΪθε) □
8. Ζ Πηνιεκαΐδα άηαλ ν πξψηνο πξννξηζκφο ησλ πξνζθχγσλ πξνγφλσλ

ζαο;
Ναη □
΋ρη □
Γελ γλσξέδσ □
Αλ φρη:
8 α) Πνπ πξσηνεγθαηαζηΪζεθαλ; …………………………………
8 β) Πφηε κεηεγθαηαζηΪζεθαλ ζηελ Πηνιεκαΐδα; Έηνο:…………….
9. Πνηνο ν ηνκΫαο απαζρφιεζάο ηνπο;
Γεσξγέα □
132
Κηελνηξνθέα □
Μεηαπνέεζε □
Δκπφξην □
Άιιν □
10. Ση απνδεκέσζε Ϋιαβαλ απφ ην θξΪηνο;
Υξάκαηα □
΢πέηηα □
ΥσξΪθηα □
Γελ μΫξσ □
„Άιιν…………………………………………………………..
11. Απφ πνχ γλσξέδεηε γηα ηνλ ηφπν πξνΫιεπζεο ησλ πξνγφλσλ ζαο;
Βηβιέα □
ΔθπνκπΫο ζηελ ηειεφξαζε □
΢πδεηάζεηο κε γεξαηφηεξνπο □
ΦεζηηβΪι/ Δθδειψζεηο □
12. Ση ζεσξεέηε πην ζεκαληηθφ ζηε ζπγθξφηεζε ηεο ηαπηφηεηΪο ζαο;

(Αξηζκάζηε κε αλψηεξν βαζκφ ζπνπδαηφηεηαο ην 4 )
1 2 3 4
ΓηΪιεθηνο □ □ □ □
Ηζηνξέα □ □ □ □
Παξαδφζεηο □ □ □ □
Έζηκα □ □ □ □
Θξεζθεέα □ □ □ □
Άιιν…………………………...□ □ □ □
133
13. Γηαηεξεέηε ηελ θνπιηνχξα ζαο;
1 2 3 4
□ □ □ □
14. Γηαηεξεέηε ηε δηΪιεθηφ ζαο;
1 2 3 4
□ □ □ □
15. ΢πκβΪιιεη ην θξΪηνο ζηελ πνιηηηζκηθά ζαο ζπλΫρεηα;
1 2 3 4
□ □ □ □
16. Δέζηε ελεξγφ κΫινο θΪπνηνπ πξνζθπγηθνχ ζσκαηεένπ;
Ναη □
΋ρη □
17. Έρεηε αθνκνησζεέ απφ ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ ηφπνπ θαηνηθέαο ζαο;
1 2 3 4
□ □ □ □
18. ΤπΪξρνπλ πξνβιάκαηα ζηηο ζρΫζεηο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθάο

πξνΫιεπζεο πξνζθχγσλ ηεο πεξηνράο ζαο;
1 2 3 4
134
□ □ □ □
19. Θεσξεέηε ηνλ ηφπν πξνΫιεπζεο ησλ πξνγφλσλ ζαο σο ρακΫλε παηξέδα;
1 2 3 4
□ □ □ □
20. Πνηα ε Ϊπνςά ζαο γηα ηελ Σνπξθέα;
ΑδηΪθνξε □
Φηιηθά □
Δρζξηθά □
21. Θα ζΫιαηε λα εγθαηαζηαζεέηε σο κφληκνη θΪηνηθνη ζηνλ ηφπν

πξνΫιεπζεο ησλ πξνγφλσλ ζαο;
Ναη □
΋ρη □
22. Έρεηε επηζθεθηεέ ηα παηξνγνληθΪ ζαο εδΪθε ζηελ Σνπξθέα;
Ναη □
΋ρη □
22 α) Αλ λαη:
Χο ηδηψηεο □
Με θΪπνην θνξΫα…………………………………..
135
136
137

Ελένη Γκαλά. Η εγκατάσταση των προσφύγων στο Δήμο Εορδαίας PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ελένη Γκαλά. Η εγκατάσταση των προσφύγων στο Δήμο Εορδαίας PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΥΑΡΟΚΟΠΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ

Ζ ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ ΔΟΡΓΑΗΑ΢-

Πηπρηαθά εξγαζέα ηεο

Αζάλα, ΦεβξνπΪξηνο 2011

Ζ ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ ΔΟΡΓΑΗΑ΢-

Πηπρηαθά εξγαζέα ηεο

Αζάλα, ΦεβξνπΪξηνο 2011

ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΠΗΝΑΚΧΝ ......................................................................................... 6

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2: ΣΑ Η΢ΣΟΡΗΚΑ ΓΔΓΟΝΟΣΑ ΠΟΤ ΟΓΖΓΖ΢ΑΝ ΢ΣΟΝ

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4: ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΠΡΟ΢ΦΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΠΑΡΥΗΑ

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5: Ο ΓΖΜΟ΢ ΔΟΡΓΑΗΑ΢ ΣΖ ΓΔΚΑΔΣΗΑ 2000-2010 .................. 86

Πέλαθαο 1: ΢ηνηρεέα εθπαέδεπζεο ζηνλ Πφλην..………………………………ζει.22

ΥΪξηεο 1: Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηνπ Πφληνπ………………………………….ζει.18

ΓηΪγξακκα 1: Πιεζπζκφο ΜηθξΪο Αζέαο ην 1913...……..……………………ζει.25

Ζ παξνχζα κειΫηε πξαγκαηνπνηάζεθε σο πηπρηαθά κειΫηε ζηα πιαέζηα ησλ

ΥΪξηεο 1: Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηνπ Πφληνπ, Πεγή: http://www.epm.gr

Αξηζκφο ζρνιεέσλ, δηδαζθΪισλ, καζεηψλ γηα ηα Αξξελαγσγεέα, ηα Παξζελαγσγεέα

Κνηλφηεηεο 387 170 76 119 93 49

Έιιελεο 173.683 77.907 94.348 108.730 67.585 57.850

Αξηζκφο 376 198 214 322 178 120

ΥΪξηεο 2:Σα γεσγξαθηθΪ φξηα ηεο ΜηθξΪο Αζέαο, Πεγή: alismonitespatrides.blogspot.com

ΓηΪγξακκα 1. Πιεζπζκφο ΜηθξΪο Αζέαο ην 1913

κηθξφηεξεο αηκνθέλεηεο κνλΪδεο-αηκφκπινη, ζαπσλνπνηεέα, ππξελειαηνπξγεέα,

ΥΪξηεο 4: ΓεσγξαθηθΪ φξηα Αλαηνιηθάο ΘξΪθεο, Πεγή: thrakikh-estia.gr

Παξαηεξάζεθαλ, φκσο, θαηΪ θαηξνχο δηΪθνξεο απμνκεηψζεηο ζηνπο

Δηθφλα 11: Θενινγηθά ζρνιά ΥΪιθεο, Πεγή: www.panteleimonsklavos.com

ΑλΪινγε εθπαηδεπηηθά θέλεζε παξαηεξεέηαη ηα επφκελα ρξφληα θαη ζε Ϊιιεο

ιαηνκεέα θαη δεκφζηα Ϋξγα ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο.

θξαηηθψλ ππαιιάισλ, ελψ ν Ϊκαρνο πιεζπζκφο Ϋκεηλε αλππεξΪζπηζηνο θαη

κηθξαζηαηηθά θαηαζηξνθά, ν ειιεληθφο ζηξαηφο, φρη κφλν δελ θαηΫιαβε ηελ

Δηθφλα 19, Απφ ηελ εθθΫλσζε ηεο ΣζαηΪιηδαο 1924,,

Δηθφλα 18 , Απνρψξεζε κε θΪξα, Πεγή:

3.1 Έιεπζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα

απνζάθεο, κΫρξη λα θαηαλεκεζνχλ ζε πεξηνρΫο, φπνπ ππάξρε δηαζΫζηκνο ρψξνο λα

3.2 ΑπνθαηΪζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ ΔιιΪδα

Δζλνινγηθά ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔιιΪδαο 1913, 1920, 1928

Πληθσζμός ηης Ελλάδας

3.2.1 Πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο θαη απνδεκηψζεηο.

3.2.3. ΠνιηηηζκηθΫο ζπλΫπεηεο

ηεξΪζηην δεκνγξαθηθφ θελφ, ην νπνέν Ϋπξεπε λα θαιπθζεέ ζχληνκα. Έηζη, ε επνέθηζε

4.2. Γπηηθά Μαθεδνλέα

4.2.2. Ζ Γπηηθά Μαθεδνλέα κεηΪ ηελ αληαιιαγά.

Πξνζθπγηθφο πιεζπζκφο ηεο Γπηηθάο Μαθεδνλέαο ην 1923

Γξεβελψλ 34 1.961 6.589

Κατιαξέσλ 38 6.697 26.257

ΚνδΪλεο 63 4.595 17.088

Φιψξηλαο 33 1.864 7.016

ΓΤΣ. Μαθεδνλέα 234 18.526 69.361

ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ 1.361 116.075 428.720

΋πσο θαέλεηαη ζηνλ πέλαθα, ζηα ΚατιΪξηα εγθαηαζηΪζεθε ην κεγαιχηεξν

΢ηνλ παξαθΪησ πέλαθα θαέλεηαη ε δηαθνξΪ ζηε ππθλφηεηα ησλ πξνζθχγσλ

ΝΟΜΟ΢/ ΔΠΑΡΥΗΔ΢ Αλαινγέα πξνζθχγσλ ζε 1.000 θαηνέθνπο

Σν ειιεληθφ ζηνηρεέν άηαλ Ϋληνλν ζηηο ΑξρΫο, νη νπνέεο ηφηε άηαλ ε

απηΪ ρξεζηκνπνηάζεθαλ γηα δηαηξνθά θαηΪ ηνλ ειιελνηνπξθηθφ πφιεκν θη Ϋηζη ην

12.000 νθΪδεο ηπξέ καλνχξη 4.500 νθΪδεο ηπξέ Λεπθνχ

Υσξηφ Δέδνο ζρνιεένπ Αξηζκφο Μαζεηψλ

΢ηα ΚατιΪξηα ην κφλν ζηνηρεέν, ζην νπνέν ππΪξρεη Ϋλδεημε ιεηηνπξγέαο

Αθξηλά ΗλΫξβα 890 + 906 122 556 + 552

Ακχγδαια Σδνχκα 980 + 954 299 1256 + 1154

ΑλαξξΪρε ΓΫξβε 800 + 1396 214 856 + 1271

Αλαηνιηθφ Ίλειε 780 + 746 329 1349 + 1273

Άξδαζζα ΢νχιπνβνλ 950 + 1000 212 910 + 973

Αζβεζηφπεηξα ΥαζΪλθηντ 670 + 997 135 524 + 1061