Professional Documents
Culture Documents
2
Một giáo viên giỏi phải có hệ thống kỹ năng sư phạm
được chuyên môn hóa cao, sâu sắc và luôn thích ứng với
nhiều hoàn cảnh khác nhau.
Một giáo viên nếu chỉ có tri thức thì chỉ gọi là thợ dạy,
và khi nào họ có kỹ năng sư phạm cũng như bộc lộ hệ
thống kỹ năng ấy một phù hợp vào thực tiễn giáo dục mới
gọi là “Thầy”.
3
Trên thế giới nhiều trường Ðại học đào tạo giáo viên
thiên về kỹ năng hơn kiến thức chuyên ngành. Giáo viên
trước tiên phải là người có khả năng tương tác tích cực với
học sinh.
Chính vì vậy, ngoài việc chú trọng rèn luyện phương
pháp dạy học, giáo viên cần có khả năng truyền lửa, kỹ
năng tổ chức hững hoạt động tương tác với học viên, kỹ
năng sáng tạo trong phương pháp giảng dạy, kỹ năng quản
lý đội, nhóm…
4
Dạy chỉ là một nửa của nghề giáo, một nửa còn lại
tập trung ở nhiệm vụ giáo dục cho học sinh. Nhưng trong
thời gian qua xảy ra nhiều sự vụ đau lòng như vì mâu thuẫn
với giáo viên mà học sinh uống thuốc tự tử, học sinh đánh
thầy, trò tát giáo viên chỉ vì nhắc nhở quy định nhà trường
và mới đây là thầy tát học sinh rồi sau đó học sinh đánh
thầy…
Dưới góc độ nhà giáo dục, giáo viên không thể đổ lỗi
cho nhân cách học sinh. Vì sao học sinh chỉ phản ứng lại
với giáo viên này mà không phải với giáo viên kia? Tại sao
có nhiều học sinh rất nghịch phá nhưng lại rất vâng lời một
hai thầy cô giáo trong trường? 5
Sự khéo léo và tài tình ở người giáo viên không phải
là dùng uy nghiêm của mình giáo dục các em mà phải dùng
kỹ năng sư phạm để hướng dẫn và tương tác với học sinh
một cách khéo léo.
Học sinh ngày nay có sự biến đổi lớn về mặt tâm lý
do sự tác động từ môi trường xã hội, nhất là giai đoạn các
em từ trẻ con chuyển tiếp sang người lớn. Giáo viên cần
hiểu rõ hơn về tâm lý của học sinh và có khả năng giải
quyết tốt các tình huống sư phạm.
6
Nhiều giáo viên còn lúng túng khi mở đầu bài giảng,
thậm chí bỏ hẳn khâu mở đầu bài giảng và chính điều này
làm giảm hiệu quả rất nhiều trong việc tiếp thu tri thức của
học sinh dưới góc độ Tâm lý học, quy luật ghi nhớ và nhớ.
Giáo viên bối rối khi không biết làm thế nào để tập
trung học sinh, điều khiển và làm chủ lớp học, có khi lớp
học mạnh thầy thầy giảng, mạnh trò trò nói chuyện.
Giáo viên khó khăn trong việc tiếp cận với học sinh
hiếu động, nghịch phá và chưa có những kỹ năng thể hiện
sự đồng cảm, chia sẻ, động viên hay kỹ năng kết nối để “lôi
kéo” học sinh cá biệt về phía mình, gần gũi mình hơn…
7
Cần xem xét kỹ năng sư phạm như một phương tiện
để người giáo viên hành nghề, không có phương tiện sẽ
không thể nào hành nghề. Kỹ năng sư phạm không chỉ đặt
trong yêu cầu về chuyên môn nghề nghiệp mà cần thiết
trong phẩm chất, nhân cách người giáo viên.
8
1.1. Khái niệm kỹ năng và kỹ năng dạy học
Kỹ năng là khả năng của con người thực hiện một cách có
hiệu quả một công việc nào đó để đạt được mục đích đã xác định
bằng cách lựa chọn và áp dụng những cách thức hành động phù hợp
với điều kiện, hoàn cảnh và phương tiện nhất định.
Về cấu trúc của kỹ năng, hầu hết các tác giả đều xác định
có ba yếu tố:
- Tri thức về phương thức thực hiện các thao tác, hành động
và tri thức về đối tượng hành động
- Mục đích và nhiệm vụ mà hành động phải thực hiện
- Hệ thống các thao tác, các hành động và các phương tiện
tương ứng.
9
Phân loại kỹ năng
10
Người ta cũng phân biệt hai nhóm kỹ năng lao động:
11
Ngày nay, người ta cũng thường đề cập nhiều đến kỹ năng
cốt lõi.
Kỹ năng dạy học là khả năng của người dạy thực hiện một
cách có kết quả các hoạt động/công việc của mình để đạt
được mục đích dạy học đã xác định bằng cách lựa chọn và
áp dụng những cách thức hành động phù hợp với người
học, điều kiện, hoàn cảnh và phương tiện nhất định.
13
Kỹ năng dạy học (KNDH) có những đặc trưng sau:
14
Trong lí luận và thực tiễn, KNDH được xem xét trên hai
góc độ:
Một là theo tiếp cận cấu trúc hoạt động dạy học;
Hai là theo cấu trúc quá trình dạy học.
Theo tiếp cận cấu trúc hoạt động dạy học, các nhà
khoa học nghiên cứu những kỹ năng, kỹ xảo, thủ thuật,
thao tác trí tuệ, hoạt động tư duy trong dạy học.
Theo cấu trúc quá trình dạy học, họ xem xét các kỹ
năng, kỹ xảo dạy học bên ngoài, tức là cách thức tiến hành
công tác dạy học.
15
1.1.3. Điều kiện và các bước hình thành
kỹ năng dạy học
16
b. Các bước hình thành kỹ năng dạy học
18
2.2.4.2. Viết mục tiêu bài học
a. Định nghĩa:
• Mục tiêu bài học là lời phát biểu về những gì mà học
sinh phải đạt được sau bài học.
• Mục tiêu bài học là tuyên bố về những gì hoc sinh phải
hiểu rõ, phải nắm vững, phải làm được sau khi kết thúc
bài học, đó chính là mục tiêu học tập.
• Mục tiêu học tập cần được viết dưới góc độ hoc sinh để
nhấn mạnh kết quả cuối cùng của bài học là ở phía học
sinh (HS) chứ không phải ở phía giáo viên (GV).
19
b. Cấu trúc mục tiêu: 3 thành phần
* Kiến thức: Khái niệm, sự kiện, nguyên lý, quy luật,
định luật, …
* Kỹ năng: - Kỹ năng hoạt động trí tuệ
- Kỹ năng tâm vận
* Thái độ:
- Quan sát được (hành vi, thói quen, cách cư xử,… )
- Không quan sát được: Sự cảm nhận, lòng tin, động cơ,
…
20
Sai lầm thường mắc phải khi viết mục tiêu bài học
gồm có ba loại:
(1) Viết dưới góc độ GV: Cung cấp cho HS...;Trang bị cho
HS...; Truyền đạt cho HS...; Rèn luyện cho HS ...
(2) Viết dưới góc độ HS nhưng không đúng yêu cầu của
bài học, ví dụ:
Học tập nghiêm túc
Tham gia xây dựng bài…
(3) Viết dưới góc độ HS nhưng không chỉ rõ mức độ
kiến thức hay kỹ năng cần hình thành: Nắm được kiến
thức về…; Hiểu được ...
21
Minh chứng sự sai sót khi viết mục tiêu
Có GV ghi Mục tiêu học tập của bài Cấu trúc điều khiển như sau:
• Mục tiêu học tập:
Sau khi học bài này, học sinh sẽ:
- Hiểu cú pháp và lưu đồ câu lệnh FOR là một trong những câu lệnh
viết lập trình Pascal
- Viết được một số chương trình Pascal đơn giản bằng câu lệnh FOR
qua một số bài toán có số lần lặp biết trước.
Vài lời bình luận:
- Mục tiêu nói về người học (Sau khi bài học này học sinh sẽ…)
- Thế nào là “hiểu”, không có động từ hành động, không đo
được mức độ hiểu của người học
- Không có tiêu chí, dạng bài toán thế nào? có vòng lặp lồng
nhau không?
22
• Một mục tiêu bài học được viết như trên sẽ không thể
đánh giá được khi kết thúc bài dạy HS có đạt được mục
tiêu đã đề ra hay không. Và như vậy, đương nhiên cũng
không thể đánh giá được GV có hoàn thành tốt bài dạy
của mình hay không.
• Cả GV và người dự giờ không thể dựa vào đó để đánh
giá kết quả bài dạy. Các “Mục tiêu” được viết quá chung
chung, không thể sử dụng để lựa chọn nội dung và thiết
kế các hoạt động dạy và học trong quá trình lên lớp.
• Bởi vậy, chúng ta hãy nghiên cứu một cách tiếp cận mới
về cách viết “Mục tiêu” bài học sau đây:
23
đó thể hiện kỹ năng dạy học.
Viết MTHT cho 1 tiết dạy về thì tương lai trong tiếng Anh cho HS
lớp7
Sau khi học xong bài này HS phải đạt được :
1. Về kiến thức: Trình bày lại được cấu trúc ngữ pháp
của thì tương lai
( Trình bày và giải thích được cấu trúc ngữ pháp của
thì tương lai)
( Phân tích được cấu trúc của thì tương lai)
2. Về kỹ năng: Vận dụng thì tương lai một cách thuần
thục trong giải các bài tập cô giao và trong giao tiếp
hàng ngày…
3. Vè thái độ: Yêu thích môn học và tích cực ứng dụng
môn học trong cuộc sống.
24
c. Viết mục tiêu bài học lý thuyết
* Yêu cầu kỹ thuật khi viết mục tiêu bài học lý thuyết:
- Mục tiêu phải được tiếp cận dưới góc độ người học
- Mục tiêu phải bắt đầu bằng một từ chỉ hành động (động
từ)
- Mục tiêu phải có đủ 3 thành phần (kiến thức, kỹ năng,
thái độ
- Mục tiêu phải có các tiêu chí để đo
- Mục tiêu phải phân định rõ mức độ nắm vững tri thức
(Bloom)
25
* Các mức trình độ về kiến thức:
Để viết được mục tiêu bài học lý thuyết GV cần dựa
vào các mức độ khác nhau của kiến thức/nhận thức. Một
bảng phân loại mục tiêu giáo dục phổ biến được nhiều
người sử dụng là 6 mức độ nhận thức do B. J. Bloom đề
xuất.
26
Mức độ Định nghĩa Sự thực hiện
6. Đánh Vận dụng các nguyên lý vào các trường hợp để đưa Thiết kế lại được các mạng điện với các chỉ số có
giá-sáng ra các giải pháp mới và so sánh nó với các giải hiêu quả hơn.
tạo pháp đã biết khác Lựa chọn được mạng điện tối ưu
5. Tổng Vận dụng các nguyên lý vào các trường hợp để Tìm được lỗi ở một hệ thống điện bao gồm nhiều
hợp trình bày một giải pháp mới mạng
4. Phân Vận dụng các nguyên lý vào các trường hợp phức Thiết kế một mạng điện khi phải tìm ra các thông số
tích hợp cần thiết
3. Vận Vận dụng các nguyên lý vào các trường hợp riêng Thiết kế được một mạng điện khi có đủ các thông
dụng biệt số cần thiết
2. Thông Trình bày hoặc phân tích được ý nghĩa của các sự Tìm được điện trở R khi cho U &I (định luật ôm)
hiểu kiện
1. Biết Nhắc lại các sự kiện Nhắc lại được định luật ôm, định luật vạn vật hấp
dẫn...
27
Với cách viết mới ta có thể sửa lại ví dụ trên như sau:
28
d. Viết Mục tiêu thực hiện cho bài học thực hành
* Yêu cầu kỹ thuật viết mục tiêu bài học thực hành:
- Mục tiêu phải được tiếp cận dưới góc độ người học
- Mục tiêu phải bắt đầu bằng một từ chỉ hành động (động
từ )
- Mục tiêu phải có đủ 3 thành phần (kiến thức, kỹ năng,
thái độ)
- Mục tiêu phải có các tiêu chí để đo
- Mục tiêu phải phân định rõ mức độ nắm vững kỹ năng
(Bloom)
29
* Các mức trình độ về kỹ năng:
4. Làm biến Thực hiện kỹ năng trong các Xẻ đôi được một thanh gỗ trong các hoàn cảnh
hoá hoàn cảnh và tình huống khác thời tiết và chất lượng gỗ khác nhau đúng mực
nhau kẻ, đường cưa không xơ xước
3. Làm chính Quan sát và thực hiện một cách Xẻ đôi được một thanh gỗ theo đúng mực kẻ,
xác chính xác như hướng dẫn đường cưa không xơ xước
2. Làm được Quan sát và thực hiện được như Xẻ đôi được một thanh gỗ theo đúng mực kẻ
hướng dẫn (kỹ năng) đường cưa đôi chỗ bị xơ, xước
1. Bắt chước Quan sát và sao chéo rập khuôn Xẻ đôi được một thanh gỗ, nhiều chỗ còn lệch
với mực kẻ, đường cưa còn xơ xước
30
* Các mức độ về thái độ:
1 Chấp nhận Thừa nhận một cách thụ động nhưng không phản
kháng, chống đối
2 Có phản ứng tích cực Thừa nhận một cách tích cực, có quan tâm đến vấn đề
4 Cam kết thực hiện Thực hiện một cách chủ động, tự nguyện
5 Thành thói quen Đã trở thành tác phong, lối sống của bản thân
31
2.2.4.3. Kỹ năng dự kiến cấu trúc, nội dung bài học:
32
2.2.4.4. Kỹ năng dự kiến phương pháp dạy học:
- Phân tích lôgíc của nội dung bài học, của từng loại kiến
thức
- Liên hệ với đối tượng học tập
- Lựa chọn nhóm phương pháp chủ đạo của bài học và
phương pháp cụ thể cho từng nội dung và các phương tiện
tương ứng
- Cụ thể hóa hoạt động của thầy và trò trong từng nội
dung
33
2.2.4.6. Kỹ năng dự kiến phân phối thời gian:
34
1.2.2. Nhóm kỹ năng thực hiện bài lên lớp
35
4.2.3. Nhóm kỹ năng mở đầu bài học và kỹ thuật tạo sự
tập trung chú ý của học sinh:
36
b. Mục đích của việc mở đầu một bài dạy
37
c. Các kỹ thuật mở đầu một bài dạy
Không có một kĩ thuật đơn lẻ tốt nhất cho phần mở
đầu một bài học. Dưới đây giới thiệu một số kĩ thuật cho
những mục tiêu chuyên biệt.
- Thu hút sự chú ý:
* Chào HS với sự nhiệt tình: ”Chào các anh, các chị!” “Chúc
mừng…”…
* Cho xem các vật thật, các mô hình bìa, các trực quan gây ấn tượng
mạnh. Đi tới giữa lớp tỏ ra thân mật với mọi người.
* Sử dụng câu truyện hài hước, câu chuyện ngắn, một bài thơ, một
câu chuyện riêng tư, một sự kiện mới….có liên quan tới chủ đề bài
học.
* Đưa ra một câu hỏi có tính thử thách học sinh.
* Làm ngạc nhiên hoặc làm “giật mình” các HS với lời phát biểu bất
ngờ.
38
- Tạo sự hấp dẫn
39
- Phát triển mối quan hệ
40
Những cách khác có thể là:
41
- Đưa ra những điểm then chốt
Ví dụ:
* Làm thế nào mà bạn có thể nhận biết được một vết nứt
gãy xương trên tay hay chân của bạn?
* Bạn nên làm gì khi gặp một người bị gãy tay?
* Những nguyên nhân nào có thể gây nên gãy xương?
* Bạn có thể làm gì để trợ giúp ban đầu cho vết nứt gãy tay
hoặc chân?
Khi bạn đã liệt kê tất cả những điểm chủ chốt hoặc câu hỏi,
bạn nên sắp xếp chúng theo một trật tự dễ nhận biết.
42
Thiết kế sự chuyển tiếp
• Một mở bài tốt không bao giờ đột ngột dừng lại. Khi hoàn
thành phần mở bài GV không bao giờ nên nói “Đến đây
là kết thúc phần mở bài của tôi”. Bạn nên chuẩn bị những
lời chuyển tiếp trôi chảy, nó sẽ dẫn bạn đến phần đầu
tiên của nội dung bài học.
43
4.2.3.2. Gợi ý và chỉ dẫn
* Chuẩn bị phần mở bài một cách chi tiết
* Nghĩ về sự cần thiết và hứng thú của người đọc
* Nghĩ về những câu hỏi có thể hỏi
* Thiết kế trước phần mở bài
* Đọc lại phần mở bài của bạn
* Giữ cho phần mở đầu tương đối ngắn (thông thường từ
3-5 phút là đủ)
* Thu nhận sự phản hồi của phần giới thiệu thông qua quan
sát thái độ HS
* Lôi cuốn HS từ phần mở đầu tới bài học.
44
4.2.3.3. Kết luận
- Một phần mở bài có thể đạt được nhiều mục đích: Thu hút
sự chú ý, tạo sự hấp dẫn, phát triển mối quan hệ và đưa ra
cái nhìn tổng quát về bài học sắp tới.
- GV phải xác định những gì mình mong muốn phần mở
bài cần đạt được.
- Sau đó lập kế hoạch cho phần mở bài một cách cẩn thận
và thực hiện phần mở đầu tốt.
45
1.2.3. Nhóm kỹ năng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học
• Kỹ năng xác định kiến thức, kỹ năng trọng tâm cần kiểm
tra, đánh giá
• Kỹ năng xác định hình thức kiểm tra, đánh giá
• Kỹ năng xây dựng câu hỏi kiểm tra
• Kỹ năng thiết kế chuẩn đánh giá (nội dung, thời gian)
• Kỹ năng phân tích kết quả bài kiểm tra
• Kỹ năng định điểm
• Kỹ năng cho thông tin phản hồi
46
Một số Kỹ năng dạy học cần tập trung trong
giai đoạn hiện nay
48
b. Giáo viên phải có kỹ năng sử dụng công nghệ thông
tin
Thói quen học thuộc một cách thụ động nhường chỗ cho việc
tự tìm tòi, khám phá. Những băn khoăn học sinh gặp phải khi các em
tiếp xúc với các nguồn thông tin khác nhau khiến cho các em tìm
cách giải đáp. Việc học và chơi ngày càng được gắn với máy vi tính
nhiều hơn, thu hút các em nhiều hơn vào sự tìm tòi, khám phá
Giáo viên không thể bằng lòng với những thông tin có sẵn trên
các trang sách giáo khoa và tài liệu tham khảo. Internet là nguồn
thông tin không thể thiếu được của những người làm nghề dạy học.
Khai thác thông tin từ Internet phải trở thành thói quen không
thể từ bỏ được của mỗi giáo viên. Rõ ràng, kỹ năng làm việc với máy
tính trở thành kỹ năng tối thiểu của tất cả mọi người, trong đó có cả
giáo viên
49
b. Giáo viên phải có kỹ năng sử dụng công nghệ thông
tin
50
c. Giáo viên phải có kỹ năng hợp tác trong dạy học
51
d. Giáo viên cần luôn tự bồi dưỡng kĩ năng giải quyết
vấn đề
Cuộc sống của con người, suy đến cùng, là một chuỗi
liên tục giải quyết vấn đề.
Càng giải quyết tốt các vấn đề bao nhiêu, chất lượng
cuộc sống của con người càng có nhiều cơ hội được nâng
cao bấy nhiêu. Không nên xem nhà trường như một “ốc
đảo”, mà nên xem nhà trường chính là cuộc sống.
Các vấn đề thực tế cuộc sống được phản ánh vào
nhà trường dưới một lăng kính đủ để cho người học tiếp
cận theo cách phù hợp với lứa tuổi của mình.
52
d. Giáo viên cần luôn tự bồi dưỡng kĩ năng giải quyết
vấn đề
Giải quyết các vấn đề trong các bài học ở nhà trường cũng
nên xem như giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Nhờ
vậy, các em khỏi bỡ ngỡ khi bước vào đời sống thực tế
phong phú. Đồng thời, ở một góc độ nào đó, người học khi
ra trường khỏi phải mất công đào tạo tiếp từ thực tế cuộc
sống và công việc.
Để làm được điều đó, giáo viên cần phải luôn tự rèn
luyện và bồi dưỡng kĩ năng giải quyết vấn đề
53
GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SAU:
Tốt nghiệp, ra trường Bích – một giáo viên trẻ nhanh nhẹn, có
năng lực, được phân về trường THCS gần nhà. Bích làm việc cùng
cô Ngà, giáo viên dạy văn cũ của Bích - Tổ trưởng chuyên môn và là
người trực tiếp hướng dẫn Bích thử việc. Thấy Bích có năng lực, sau
hơn một năm, cô Ngà để Bích bồi dưỡng lớp học sinh giỏi, Bích rất
vui và giảng dạy hết sức mình. Đội tuyển học sinh giỏi văn của Bích
có 5 em đi thi thì 4 em đoạt giải. Nhưng điều làm Bích ngạc nhiên là
sau đó, trong thi đua, khen thưởng của nhà trường, tất cả tiếng tăm
và phần thưởng, cô Ngà đều nhận, cô cũng không nói gì lại với Bích,
coi đó là chuyện đương nhiên. Bích cảm thấy bất công nhưng không
dám nói ra. Dần dần, Bích cảm thấy chán nản trong giảng dạy và mất
cả sự tôn trọng với cô Ngà. Thậm chí, có lần, do quá bức xúc, Bích
nói xấu cô Ngà với các thầy/cô trong tổ chuyên môn.
Nếu là Bích trong tình huống này, bạn sẽ ứng xử như thế
nào?
54
TRONG GIỜ GIẢNG VĂN
Thu chăm chú nghe cô giảng về đoạn trích “Mã giám sinh mua Kiều”. Cô giảng hay
ghê. Nhất là từ "tót," nó lột tả được tất cả sự xấu xa, bỉ ổi của Mã Giám Sinh-
một từ đắt không từ nào thay thế được. Chợt cô dừng lại. Thu đang cắm cúi ghi.
Bỗng "Bốp", Thu giật nảy người. Viên phấn trắng phóng giữa trán Thu vỡ làm
đôi, lăn xuống trang vở còn ướt màu mực tím. Cô giáo từ bục giảng ném ánh
nhìn nảy lửa xuống chỗ Thu.
- Cô nhìn thằng Hữu đó. Cô giận nó nói chuyện riêng trong giờ cô. Cô ném nó
nhưng trật sang chỗ Thu - Minh nắm tay Thu an ủi cho Thu bớt sợ.
Thằng Hữu đứng lên:
- Thưa cô, em xin lỗi ạ?
Nỗi bực tức trong cô dường như cũng đã nguôi nguôi. Mọi người trong lớp im lặng.
Cô quay lên tiếp tục giảng. Thu oà khóc. Cô nhíu mày:
- Chẳng lẽ ném một viên phấn mà đau đến thế cơ à?
55
Bạn đang giảng bài say sưa thì ở dưới lớp có một HS yêu
cầu bạn giải thích một vấn đề vừa khó, vừa ngoài nội dung
bài giảng. Bạn sẽ xử lý tình huống này như thế nào?
56
Dạy thay đồng nghiệp bị ốm
Một lần do đồng nghiệp của bạn bị ốm phải nghỉ dạy,
bạn được phân công dạy thay. Sau khi kết thúc bài
giảng, bạn hỏi các em HS: “Thầy dạy thế các em có
hiểu bài không?”. Các em trả lời: “Thầy dạy hay lắm ạ.
Cô A. dạy chúng em chẳng hiểu gì cả. Hay là thầy dạy
luôn lớp em đi ạ”. Vào tình huống này bạn xử lý như
thế nào?
57