De smartphone steelt de stilte about:reader?url=https://tweakers.net/reviews/5033/all/de-smartphone-...

tweakers.net

De smartphone steelt de stilte

Arnoud Wokke Redacteur mobile

Inleiding

Een persoonlijke vraag: als je op de wc zit, neem je dan tegelijk je notificaties door,
verstuur je WhatsApp-berichtjes en zit je nog even op Tweakers, Reddit, Nu.nl of allemaal?
Wat je ook precies doet op de wc, als je er iets langer verblijft, is de kans groot dat je je
smartphone erbij pakt. Het toiletbezoek is maar een van de momenten waarop we onze
smartphone pakken, niet omdat we een trilling voelen of geluidje horen, maar simpelweg
omdat we ons even vervelen. In de trein zitten of wachten op de lift zijn andere momenten.
Op elk moment dat we even niets anders te doen hebben, staan velen van ons gelijk met de
smartphone in hun hand.

Het is iets waar we eigenlijk niet bij stilstaan, maar langzaamaan zijn we alle stille hoekjes
in ons leven gaan vullen met dat wonderlijke apparaat. De kerstdagen zijn traditioneel een
tijd van reflectie, waarin we terugblikken op hoe en waarom we bepaalde dingen hebben
gedaan, en hoe we in de toekomst dingen hetzelfde of anders willen doen.

Deze keer kijken we naar de ongelofelijke aantrekkingskracht van onze telefoons. Hoe
komt het dat we onze telefoon zo vaak pakken, ook als we hem niet nodig hebben? En wat
gebeurt er als je dat ineens niet meer doet en je telefoon beperkt gaat gebruiken? Hou je
dan veel tijd over?

Gemaakt om aandacht te vragen

1 van 7 26-9-2017 10:07

De smartphone steelt de stilte about:reader?url=https://tweakers.net/reviews/5033/all/de-smartphone-...

Er is geen gedegen onderzoek gedaan naar de processen die zich in ons hoofd afspelen als
we een paar minuten van onze tijd, zoals wachtend op bus of trein, vullen met het checken
van bijvoorbeeld WhatsApp of Reddit. We kunnen het echter wel nagaan op basis van
eerder, verwant onderzoek.

Een van de kenmerken van

smartphonegebruik is dat het een taak is die onze aandacht opeist, meer dan bijvoorbeeld
het luisteren naar muziek. Het is niet voor niets dat de Belgische overheid het gebruik van
telefoons op de fiets al langer verboden heeft en de Nederlandse overheid dat nu ook wil.
Het verkeer eist aandacht, maar smartphones eisen al die aandacht op.

Een dergelijk probleem speelt niet als we verder niets doen wat onze aandacht nodig heeft.
Vrijwel niemand zal de trein missen doordat hij te veel in beslag wordt genomen door het
Grote Grappige Plaatjes-topic op GoT op zijn telefoon.

Toch kan er iets gebeuren; je kunt de werking van je geheugen onderbreken. Daar wijst
althans een klein experiment van een paar jaar geleden op. Onderzoekers van de
universiteiten van Edinburgh en Oxford lieten veertien oudere proefpersonen een kort
verhaal lezen met de opdracht zoveel mogelijk details te onthouden. De helft van de
proefpersonen ging daarna tien minuten een spel spelen, de andere helft mocht tien
minuten zitten nadenken over wat ze maar wilden. Het bleek dat de proefpersonen die zelf
mochten nadenken, na een halfuur en ook een week later meer details hadden onthouden.

Nu is een experiment van deze grootte nauwelijks meer dan een vage aanwijzing, maar het
ondersteunt wel de theorie dat onze hersenen 'loze' tijd gebruiken om dingen op te slaan in
het geheugen. Het lijkt alsof ons brein een computer is die alle bestanden gaat indexeren
als er even geen cpu-cycles hoeven te worden ingezet voor andere taken.

Hetzelfde geldt voor het vinden van oplossingen van problemen. Het lijkt erop dat mensen
beter worden in het vinden van oplossingen als ze even iets anders hebben gedaan dat
weinig van hun concentratie vereist. Dat veronderstellen onderzoekers van de universiteit
van Californië in de VS en de universiteit van Leipzig in Duitsland na hun onderzoek met
135 proefpersonen. Zij verdeelden de proefpersonen in groepen en gaven hun enkele

2 van 7 26-9-2017 10:07

De smartphone steelt de stilte about:reader?url=https://tweakers.net/reviews/5033/all/de-smartphone-...

opgaven. Een groep moest een taak doen die veel concentratie vereiste, een tweede groep
moest een taak doen die weinig concentratie vereiste en de derde groep mocht rusten. Wat
bleek? De groep die een taak deed die weinig concentratie vereiste, loste de opgaven
vervolgens veel beter op. Dat bleek alleen te gelden voor opgaven die ze al hadden gezien;
nieuwe opgaven deden ze niet beter dan de andere proefpersonen.

Er zijn wetenschappers die denken dat het voor een mens belangrijk is om nu en dan de
gedachten te laten gaan om oude belevenissen te verwerken en nieuwe ideeën te krijgen.
De Amerikaanse breinwetenschapper Daniel Levitin is er zo een. Volgens hem hebben
smartphones invloed op de hoeveelheid tijd die we onszelf gunnen om onze gedachten te
laten afdwalen. "Je kunt je gedachten laten afdwalen terwijl je bezig bent met Facebook,
Twitter, Instagram of Pinterest, maar het gaat veel lastiger. Je concentreert je op iets en
dus is het moeilijker om je gedachten de vrije loop te laten." En daardoor krijg je minder
invallen, denkt hij. "De geschiedenis van wetenschap en cultuur wemelt van verhalen over
grote ontdekkingen die zich voordeden toen de uitvinder niet dacht aan hetgeen waaraan
hij werkte, in elk geval niet bewust. Het dagdromen loste het probleem op en het antwoord
verscheen plotseling als een flits van inzicht."

Als het zo goed is om af en toe de gedachten de vrije loop te laten, waarom pakken we dan
altijd onze smartphone erbij? Dat ligt aan een paar dingen. Ten eerste associëren velen
niets te doen hebben met verveling. Dat is geen positieve associatie, want we zijn bang voor
verveling, zegt de Britse wetenschapper Sandi Mann. Zij omschrijft verveling als een
emotionele staat waarin het niveau van prikkels uit de omgeving 'onbevredigend laag' is.
Het is makkelijk om te zien waarom we bang zijn voor verveling in de wachtkamer of
wachtend op de trein; er is niet zoveel te doen, dus je moet jezelf bezighouden. En een
smartphone is een probaat middel tegen verveling. Juist omdat het een Zwitsers zakmes
van digitale technologie is, is het zo'n effectief middel om onszelf te entertainen. Je kunt er
spelletjes op spelen, erop kijken wat je vrienden hebben gepost en er allerlei zaken mee
nazoeken.

Bovendien is het een pretpark van entertainment dat altijd open is. Wanneer je je telefoon
ook pakt, vrijwel altijd is er iets nieuws te zien, benadrukt de Vlaamse filosofe Katleen
Gabriels, auteur van het onlangs verschenen boek Onlife. "Nadat we een update posten op

3 van 7 26-9-2017 10:07

De smartphone steelt de stilte about:reader?url=https://tweakers.net/reviews/5033/all/de-smartphone-...

sociale media, is het verleidelijk om te checken of iemand onze update leuk vindt. Zo wordt
ons ego immers telkens weer gestreeld of net aan het wankelen gebracht als er niet of niet
tijdig op onze berichten gereageerd wordt. Iedere vind-ik-leuk is een mogelijke bevestiging
dat we grappig, mooi of simpelweg ‘leuk’ gevonden worden. Al die vind-ik-leuks komen
tegemoet aan het beloningssysteem van ons brein en bieden instant behoeftebevrediging.
De afleiding beloont ons dus."

Het is niet alleen een beloning in onze hersenen als we kijken en nieuwe 'vind-ik-leuks'
zien, er is volgens sommige onderzoekers ook angst als we niet kijken, de zogenoemde fear
of missing out of fomo. Dat is de angst om slecht op de hoogte te zijn wat er gebeurt in de
sociale omgeving door te weinig online te kijken. Onderzoek daarnaar staat in de
kinderschoenen, maar het is een gevoel dat veel mensen wellicht herkennen: het idee dat je
een uitnodiging voor een feestje of een belangrijke post over iemands leven hebt gemist,
omdat je een tijdje niet hebt kunnen kijken.

Afgezien van alle zaken die je kunt opzoeken op je smartphone en alle spelletjes die je kunt
spelen, is de combinatie van angst om niet te kijken en de beloning bij wel kijken op de
smartphone een krachtige stimulans om telkens weer de smartphone te pakken. Er zijn
weinig apparaten met zoveel impact op hoe je je voelt in de sociale omgeving als de
smartphone.

Wat eraan te doen is

De effectiefste oplossing om stiltes en verveling terug te krijgen in je leven is de

eenvoudigste: de smartphone wegdoen, maar dat is voor de meesten van ons geen optie.
Het volgende wat je kunt doen, is hem vaak thuis laten of alle notificaties uitzetten. Dat kan
helpen, maar gooi je dan niet het kind met het badwater weg? De smartphone geeft ons
ook veel goeds: dankzij WhatsApp of andere chatapps blijven veel mensen op de hoogte
van wat er gebeurt in hun familie, hun buurt, op school of de school van hun kinderen, op
hun werk en op sportclubs.

De smartphone biedt een constante verbinding met onze buitenwereld en die kunnen we
anno nu niet meer doorknippen. De hiervoor al geciteerde Vlaamse filosofe Gabriels
onderkent dat en pleit voor bewuster gebruik. "Als het gaat om het vermijden of
reduceren van de vele prikkels, moet je nuttig en nadelig gebruik goed en duidelijk
onderscheiden. Op individueel vlak kun je je bewustzijn verhogen door te tellen hoe vaak je
op je smartphone kijkt, hoe vaak en hoe lang je op sociale media zit, et cetera. Ook kun je
prioriteiten stellen en je bewust afsluiten van al die onlineverlokkingen, zodat je je beter
kunt concentreren."

4 van 7 26-9-2017 10:07

De smartphone steelt de stilte about:reader?url=https://tweakers.net/reviews/5033/all/de-smartphone-...

Dat klinkt leuk, maar hoe doe je dat? Om de proef op de som te nemen, heb ik ongeveer
een maand lang met de app Quality Time het gebruik van mijn smartphone in de gaten
gehouden. Als je een iPhone gebruikt, doet de app Moment hetzelfde. Quality Time stuurt
standaard elke dag om acht uur 's ochtends een notificatie met de samenvatting van de
vorige dag. Dat kan confronterend zijn. Eigenlijk had ik het idee dat ik alleen al door het
installeren van de app de telefoon vaker in de zak hield. Desondanks kreeg ik elke ochtend
een samenvatting waaruit bleek dat het scherm de dag ervoor meer dan een paar uur had
aangestaan.

Na drie weken was het tijd voor de proef op de som: kon ik het gebruik met meer dan
driekwart terugdringen? Dat betekende dat ik op alle momenten dat ik normaal mijn
smartphone pakte, dat nu niet meer mocht. Het opzoeken van treinvertragingen en het
bijhouden van chatgesprekken vond ik prima, maar eindeloos browsen zou ik niet meer
doen. Alle pushnotificaties bleven aan.

Toen bleek hoe hardnekkig de neiging is om de smartphone te pakken. Ik betrapte mezelf

erop dat ik op een gegeven moment op het perron de telefoon alweer in handen had en op
het Chrome-icoontje had gedrukt; ik stopte hem snel weg. Bovendien zocht ik automatisch
naar uitwegen; ik las en beantwoordde veel berichten vanaf mijn horloge en laptop. Mijn
secundaire telefoon, die voornamelijk in mijn zak zit voor het maken van foto's, gebruikte
ik ineens wat vaker. Zo zijn mensen: zodra we een ontsnappingsroute zien, slaan we die in.

Desondanks was het makkelijk om de verandering waar te nemen. Het is alsof je jezelf
meer tijd geeft om simpelweg over dingen na te denken. Het is lastig te bewijzen, maar het
leek erop dat ik details van gesprekken, zowel online als offline, beter onthield en dat kan

5 van 7 26-9-2017 10:07

De smartphone steelt de stilte about:reader?url=https://tweakers.net/reviews/5033/all/de-smartphone-...

komen doordat ik ze op stille momenten nog eens afspeelde in mijn hoofd. Er kwamen ook
meer ideeën bij me op, zowel goede als slechte.

Het bleek ook wel eens ongemakkelijk, vooral in sociale situaties. Als je in een groep van
vijf of zes collega's in het openbaar vervoer de enige bent die zijn telefoon er niet bij pakt
om te chatten, dan is dat een vreemde gewaarwording, al went het snel. Het voelt snel als
weer een momentje om bijvoorbeeld even de gedachten te laten gaan over een volgende
review of een volgend achtergrondverhaal.

Uiteindelijk blijft het lastig om met zo'n experiment echt iets te bewijzen, maar het is de
moeite waard om te proberen. Spreek van tevoren met jezelf af op welke momenten je de
telefoon niet meer gaat pakken en hou je daaraan. Het zal vermoedelijk voor iedereen
verschillen wat voor effect het heeft.

Tot slot

Wie altijd op loze momenten de smartphone pakt, zal merken dat het een hardnekkige
gewoonte is. Het voelt als een tic, alsof je de hele tijd met een pen klikt of tijdens het lezen
van een tekst op een computer herhaaldelijk tekst selecteert. Toch is er een groot verschil:
wie met een pen klikt, doet dat ter verhoging van de concentratie en even je smartphone
checken verlaagt de concentratie juist. De smartphone is een pretpark in je broekzak, dat
altijd open is en altijd klaarstaat om te voorzien in een basisbehoefte, of dat nu het vangen
van een Pokémon of het bekijken van je likes is. Juist omdat die smartphone zo nuttig is en
zoveel van alles biedt, is het lastiger om hem weg te leggen. De aantrekkingskracht is heel
groot voor veel mensen. Veel apps belonen je brein met nieuwe informatie of waardering,
terwijl je bij het in de zak of tas laten van dat ding angst kunt hebben voor wat je mist.

Voor wie het gevoel heeft dat de smartphone te veel afleiding biedt, is het leuk om te meten
hoeveel je die telefoon echt gebruikt. Dan kun je meten hoeveel tijd je kunt winnen door je
telefoon minder te gebruiken. In mijn kleine experiment was dat een tot anderhalf uur per
dag. De smartphone wegdoen is niet alleen ondoenlijk, het is ook geen goed idee. Het
apparaatje brengt ons continu in contact met veel mensen van wie we dingen willen weten
en om wie we geven. Het is daarnaast een van de indrukwekkendste stukken technologie;
het is fijn om te gebruiken en bij Tweakers worden we vaak heel enthousiast van de nieuwe
functies die smartphones in de afgelopen jaren hebben gekregen, van supersnelle
internetverbindingen tot uitstekende camera's voor in de broekzak. Het heeft ons leven in
veel opzichten verrijkt.

Bovendien zal niet iedereen zich herkennen in de gewoonte om op elk loos moment de
telefoon te pakken, hoewel veel mensen die gewoonte wel hebben. Vooral zij zullen het leuk
en wellicht nuttig vinden om te kijken hoeveel tijd ze aan hun smartphone besteden. Vaak
zal dat best veel zijn. Om de Romeinse filosoof Seneca te citeren: "Het leven dat we krijgen
is niet kort, wij maken het kort; we hebben er niet te weinig van, we gooien het met bakken

6 van 7 26-9-2017 10:07

De smartphone steelt de stilte about:reader?url=https://tweakers.net/reviews/5033/all/de-smartphone-...

overboord." Kennelijk was dat in de tijd van Seneca, bijna tweeduizend jaar geleden, al
waar. Het is nu, in de tijd waarin veel mensen enkele uren per dag besteden aan hun
smartphone, meer waar dan ooit.

7 van 7 26-9-2017 10:07