VIẾNG LĂNG BÁC

Viễn Phương
I. Tìm hiểu chung :
1. Tác giả :
- Viễn Phương tên khai sinh là Phan Thanh Viễn, sinh năm 1928, quê ở tỉnh An Giang.
- Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, ông hoạt động ở Nam Bộ, là một trong những
cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam thời chống Mỹ
cứu nước.
2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sáng tác: Năm 1976, sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc, đất nước
thống nhất, lăng chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành, tác giả ra thăm miền Bắc,
vào lăng viếng Bác Hồ.
- In trong tập "Như mây mùa xuân” (1978).
b. Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật
* Nội dung: Bài thơ thể hiện lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và
mọi người đối với Bác Hồ khi vào lăng viếng Bác.
* Nghệ thuật: Bài thơ có giọng điệu trang trọng và tha thiết, nhiều hình ảnh ẩn dụ đẹp
và gợi cảm, ngôn ngữ bình dị mà cô đúc.
c. Cảm hứng bao trùm và mạch vận động tâm trạng của nhà thơ
* Cảm hứng bao trùm: là niềm xúc động thiêng liêng thành kính, lòng biết ơn và tự
hào pha lẫn nỗi xót đau khi tác giả từ miền Nam ra viếng lăng Bác.
* Mạch cảm xúc: đi theo trình tự của một cuộc vào lăng viếng Bác, từ khi đứng trước
lăng đến khi bước vào Lăng và trở ra về. (Cảm xúc khi đứng trước lăng Bác -> cảm xúc
khi vào trong lăng -> cảm xúc khi rời lăng): kết hợp thời gian và không gian.
d. Bố cục: 3 phần:
- Phần 1: Cảm xúc của tác giả khi đứng trước lăng (Khổ 1,2)
- Phần 2: Cảm xúc khi vào trong lăng. (khổ 3)
- Phần 3: Cảm xúc trước lúc ra về. (khổ 4)
II. Tìm hiểu chi tiết :
1. Cảm xúc trước lăng Bác:
* Khổ 1:
- Câu thơ “Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác” như một lời thông báo nhưng lại gợi ra
tâm trạng xúc động của một người từ chiến trường miền Nam sau bao nhiêu năm mong
mỏi bây giờ mới được ra viếng Bác.
- Cách dùng đại từ xưng hô “con” rất gần gũi, thân thiết, ấm áp tình thân thương, diễn
tả tâm trạng của người con ra thăm cha sau bao nhiêu năm mong mỏi bây giờ mới được ra
viếng Bác.
- Cách nói giảm, nói tránh: từ “thăm” thay cho từ “viếng”, giảm nhẹ nỗi đau thương
mất mát -> Bác Hồ còn sống mãi trong tâm tưởng của mọi người.
- Hình ảnh hàng tre vừa là hình ảnh thực vừa mang tính chất tượng trưng sâu sắc:
 + Hàng tre là hình ảnh hết sức thân thuộc của làng quê, đất nước Việt Nam.
+ Cây tre mang biểu tượng của tâm hồn thanh cao, sức sống bền bỉ, kiên cường của dân
tộc “xanh xanh Việt Nam… Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng”. (Nghệ thuật ẩn dụ +
nhân hoá)
- “Ôi!” là câu cảm thán, biểu thị niềm xúc động tự hào trước hình ảnh hàng tre.
* Khổ 2:
- Khổ thơ thứ hai được tạo nên từ cặp câu với những hình ảnh thực và ẩn dụ sóng đôi
+ Hình ảnh “mặt trời” trong câu thơ thứ nhất là hình ảnh thực: mặt trời thiên nhiên rực
rỡ vĩnh hằng ngày ngày đi qua trên lăng.
+ “Mặt trời” trong câu thơ thứ 2 là hình ảnh ẩn dụ để chỉ Bác Hồ: Bác đã đem lại ánh
sáng của tự do cho dân tộc Việt Nam.
+ Nghệ thuật ẩn dụ “rất đỏ” trong câu thơ nói lên tư tưởng cách mạng, lòng yêu nước
nồng nàn của Bác.
-> Thông qua những hình ảnh ẩn dụ đẹp , tác giả vừa nói lên sự vĩ đại của Bác Hồ (như
mặt trời), vừa thể hiện được sự tôn kính của nhân dân, của nhà thơ đối với Bác.
- Hình ảnh “dòng người đi trong thương nhớ” là hình ảnh thực: ngày ngày dòng người
đi trong nỗi xúc động, bồi hồi, tiếc thương kính cẩn, trong lòng nặng trĩu nỗi nhớ thương.
Nhịp thơ chậm, giọng thơ trầm như bước chân dòng người vào lăng viếng Bác.
- Dòng người vào lăng viếng Bác kết thành những tràng hoa không chỉ là hình ảnh tả
thực so sánh những dòng người xếp thành hàng dài vào lăng Bác trong như những tràng
hoa vô tận, mà còn là một ẩn dụ đẹp, sáng tạo của nhà thơ: cuộc đời của họ đã nở hoa
dưới ánh sáng của Bác. Những bông hoa tươi thắm đó đang đến dâng lên Người những gì
tốt đẹp nhất.
- Dâng “bảy mươi chín mùa xuân” : hình ảnh hoán dụ mang ý nghĩa tượng trưng: con
người bảy mươi chín mùa xuân ấy đã sống một cuộc đời đẹp như những mùa xuân và đã
làm lên những mùa xuân cho đất nước, cho con người.
2. Cảm xúc trong lăng (khổ 3)
- Niềm biết ơn thành kính đã chuyển sang niềm xúc động nghẹn ngào khi tác giả nhìn
thấy Bác:
“Bác nằm trong lăng giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền”
- Bác ngủ thanh thản giữa vầng trăng sáng dịu hiền.
- Ánh sáng dịu nhẹ trong lăng gợi sự liên tưởng đến hình ảnh ánh trăng bởi:
+ Những vần thơ của Bác tràn đầy ánh trăng, trăng với Bác đã từng vào thơ Bác trong
nhà lao, trên chiến trận, giờ đây cũng đến để dỗ giấc ngủ ngàn thu cho Người.
+ Hình ảnh “vầng trăng” dịu hiền lại gợi cho ta nghĩ đến tâm hồn thanh cao , trong sáng
của Bác.
- Tâm trạng xúc động của nhà thơ được biểu hiện bằng một hình ảnh ẩn dụ sâu xa:
“Vẫn biết trời xanh là mãi mãi”. Bác đã hoá thân vào thiên nhiên đất trời của dân tộc, sống
mãi trong sự nghiệp và tâm trí của nhân dân như bầu trời xanh vĩnh viễn trên cao.
 - Dù vẫn tin như thế nhưng không thể không đau xót vì sự ra đi của Người. Nỗi đau xót
đã được nhà thơ biểu hiện rất cụ thể, trực tiếp: “Mà sao nghe nhói ở trong tim!”. Đó là sự
rung cảm chân thành của nhà thơ.
3. Cảm xúc khi rời lăng: (khổ 4)
- Khổ thơ thứ tư diễn tả tâm trạng lưu luyến của nhà thơ muốn được ở mãi bên lăng
Bác.
- Câu thơ “Mai về miền Nam dâng trào nước mắt” như một lời giã biệt.
+ Lời nói giản dị diễn tả tình cảm sâu lắng.
+ Từ "trào" diễn tả cảm xúc thật mãnh liệt, luyến tiếc, bịn rịn không muốn xa nơi Bác
nghỉ.
+ Ước nguyện thành kính của Viễn Phương cùng là mong ước chung của những người
đã hoặc chưa một lần nào gặp Bác.
- Tác giả muốn được hoá thân thành những sự vật quanh lăng để được ở mãi bên Người.
+ Muốn làm con chim hót -> âm thanh của thiên nhiên, đẹp đẽ, trong lành.
+ Muốn là đoá hoa -> toả hương thơm thanh cao nơi Bác yên nghỉ.
+ Muốn làm cây trẻ trung hiếu -> giữ mãi giấc ngủ bình yên cho Người.
- Điệp từ “Muốn làm” biểu cảm trực tiếp và gián tiếp -> tâm trạng lưu luyến, ước
muốn, sự tự nguyên chân thành của tác giả.
- Hình ảnh cây tre xuất hiện ở đầu bài thơ nay khép lại bài thơ một cách khéo léo.
+ Tạo kết cấu đầu cuối tương ứng.
+ Làm cho mạch cảm xúc được trọn vẹn.
+ Nhấn mạng tâm trạng lưu luyến bịn rịn và ước nguyện trung thành với con đường
cách mạng mà Bác đã chọn.

--------------------------------------------

CÂU HỎI ÔN TẬP: VIẾNG LĂNG BÁC

Bài 1: Có rất nhiều bài thơ hay, xúc động viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh và "Viếng lăng
Bác của Viễn Phương là một bài thơ tiêu biểu trong số đó.
a. Em hãy chép chính xác khổ thơ thứ nhất của bài thơ.
b. Tên bài thơ tác giả sử dụng từ “viếng”, nhưng trong bài lại viết là “thăm”. Hãy phân tích
sự thay đổi này của tác giả.
c. Trong khổ thơ em chép nổi bật lên hình ảnh "hàng tre". Tại sao tác giả chọn hình ảnh
cây tre đưa vào bài thơ? Tác giả đã sử dụng phép tu từ gì ở hình ảnh ấy? Cho biết giá trị
của việc sử dụng biện pháp tu từ.
d. Viết một đoạn văn tổng phân hợp (10-12 câu) phân tích khổ thơ trên để thấy được cảm
xúc của tác giả khi đứng trước lăng Bác, trong đoạn sử dụng phép thế, câu cảm thán (Gạch
chân, chú thích)
e. Kể tên và biết tên tác giả của một bài thơ khác ca ngợi Bác Hồ trong chương trình Ngữ
Văn THCS mà em đã học.
Bài 2: Cho dòng thơ: Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
a. Chép ba câu thơ tiếp theo để hoàn thành khổ thơ.
b. Nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ Viếng lăng Bác
c. Từ “mặt trời” trong câu thơ thứ hai của khổ thơ vừa chép được sử dụng theo phép
tu từ từ vựng nào ? Có thể coi đây là hiện tượng một nghĩa gốc của từ phát triển
thành từ nhiều nghĩa được không ? Vì sao ?
d. Vì sao nhà thơ lại viết “bảy mươi chín mùa xuân” ?
e. Hình ảnh tràng hoa trong khổ thơ được tạo bởi phép tu từ nào? Nêu hiệu quả nghệ
thuật của phép tu từ ấy trong khổ thơ. Phép tu từ mà em đã xác định qua hình ảnh
tràng hoa được sử dụng trong rất nhiều các sáng tác thơ. Em hãy chép lại một câu
thơ trong một tác phẩm thơ khác mà em đã học trong chương trình Ngữ văn 9 có sử
dụng phép tu từ ấy và ghi rõ tên tác giả, tác phẩm.
f. Hãy viết một đoạn văn quy nạp khoảng 12 câu phân tích khổ thơ trên để làm rõ tình
cảm kính yêu của nhà thơ, của nhân dân với Bác. Trong đoạn văn có sử dụng khởi
ngữ và câu mở rộng thành phần (gạch dưới từ ngữ được dùng làm phép nối và câu
mở rộng thành phần).

Bài 3: Xúc động khi tới lăng chủ tịch Hồ Chí Minh, trong một sáng tác của mình nhà thơ
Vương Trọng viết:
“Rưng rưng trông Bác yên nằm
Giấu rồi, nước mắt khó cầm cứ rơi
Ở đây lạnh lắm , Bác ơi
Chăn đơn bác đắp nửa người ấm sao ?”
a. Giọt nước mắt ‘’khó cầm cứ rơi’’ của tác giả làm em gợi nhớ tới một khổ thơ trong bài
“ Viếng lăng Bác” của nhà thơ Viễn Phương. Hãy chép lại chính xác khổ thơ đó.
b. Cách biểu lộ tình cảm của dòng đầu tiên trong đoạn thơ em vừa chép là hình thức biểu
cảm theo cách nào?
c. Ở vị trí kết thúc bài thơ, một lần nữa hình ảnh “cây tre” lại xuất hiện. Cách kết thúc như
vậy có những ý nghĩa gì?
d. Bằng một câu văn, hãy diễn đạt chính xác cảm xúc bao trùm toàn bài thơ Viếng lăng
Bác.
e. Bằng một đoạn diễn dịch khoảng 12 câu em hãy phân tích khổ thơ trên để thấy được sự
xúc động mãnh liệt và ước nguyện chân thành, tha thiết của Viễn Phương trước phút chia
xa. Trong đoạn có sử dụng phép thế, lời dẫn trực tiếp (gạch chân, chú thích ).