GOVORNE KONSTANTE

Koliko je danas govor važan za oblikovanje i formiranje svesti čoveke? Čini se da je

njegova važnost obrnuto proporcionalna sveukupnoj i sve većoj vizuelnoj dominaciji svih
mogućih sadržaja (onih koji imaju veze sa kulturom i umetnošću, ali i onih koji te veze
nemaju i čisto su informativni, ili komercijalni). Ključno pitanje je da li govor oblikuje
misao, ili misao govor, ili je to oblikovanje uzajamno i nadopunjujuće? Na ovo pitanje su
razvojni psiholozi, kao i lingvisti, ali i drugi naučnici pokušavali i davali dosta suvisle
odgovore. Ako je danas usled prevlasti vizuelnih sadržaja i vizuelne kulture naša govorna
kultura u podređenom statusu i u nekom smislu zapostavljena, ili bar u zaostatku za
vizuelnom, postavlja se pitanje šta je sa našom mišlju? Vrlo je verovatno da je i ona
zapostavljena jer dominantni sadržaji koji se nude, nameću i zaokupljaju oko, ne ostavljaju
prosotora za ma kakvu misao. Tu mišljenje ne da nije potrebno, ono je suvišno. Jednom rečju,
nema mu mesta. Glavni posao svih vizuelnih medijskih sadržaja je zapravo stvaranje
savremenih konzumenata. Današnja vizuelna kultura je nemisleća u svom najvećem delu, jer
je to cilj konzumerizma i sveopšteg globalnog potrošačkog sistema (ne)vrednosti. Zato je
neophodno probuditi, pa ako je potrebno i nanovo uspostaviti govornu kulturu i sve njene
atribute.

Šta su to govorne konstante? "Govorne konstante treba shvatiti kao akustičke signale
koji su stalni (konstantni) u govoru i bez kojih se ne da ostvariti ma kakav misaono-
emocionalni govorni varijetet"1. Kao najveća konstanta govora navodi se promena, promena
kao takva, promena kao deteminišuća stalnost jezika, a čim promene vladaju svim jezičkim
stanjima nesumnjivo je da one nisu proizvoljne i tek tako sveprisutne. "Promene zavise od
veze jezičkih činjenica sa duhovnom prirodom čovekovom i od duhovnih uslova koji su im u
osnovici. To znači da je u jeziku stalno samo ono što promena izaziva i čija unutrašnja
tvoračka moć nikad ne prestaje".2 Kada se na ovom mestu govori o jeziku, pre svega misli se
na govorni jezik i govor kao takav, ne na književni ili bilo koji drugi vid jezika koji nije
proizvod našeg govornog aparata kao takvog. Zato se svo vreme govori o akustičkim
pojmovima, akustičkim signalima, koji su primarni za ovo istraživanje. Akustički signali
mogu biti sami po sebi primarni i sekundarni, tačnije ovi sekundarni signali govora i jezika su

1
Dr Branivoj Đorđević "Gramatika srpskohrvatske dikcije", Univerzitet umetnosti, Beograd
1984.
2
ibd.
manje ili više neakustički, pa zato i nisu predmet istraživanja. To su na primer sam kontekst u
kome se govor dešava, i koji mu kao takav može dati neko dodatno i drugačije značenje od
onoga koje ima, ili mu pojačati i dati na njegovm već postojećem značanju, ili ga umanjiti, tu
spadaju i sve vrste pokreta i mimike koji mogu, ali i ne moraju pratiti govor, kao i pantomima
ili gest i mnogi drugi neakustički signali. Kao takvi oni su sekundarni signali, nisu stalni, pa
zato i nisu uvršteni u one koji su konstantni. Konstantni signali u govoru su pre svega:
glasnost, fortitet (intenzitet), visina, jedinica tempa, ritmički signali i boja glasa ili tembr.
"Združenim dejstvom ovih elemenata u govornom procesu jedino se može ostvariti misaono-
emocionalna celina ma koje vrste, a to znači da se dijaloškoj aktivnosti govornika (govornog
lica) ni na koji način ne bi mogao iz ovih sprega izostaviti, ili zanemariti uticaj pojedinih
konstanti na uobličavanje individualizovanog varijeteta poruka".3 Po mišljenju profesora dr
B. Đorđevića govorne konstante su oni elemnti govora koji se u njemu redovno pojavljuju i
obezbeđuju svojom pojavom u njemu sklad govorne relacije, koji kao različiti elementi
govora, svaki ponaosob, obrazuju svoje nizove, nizove konstanti u procesu interpretacije.
Tako se dalje, bilo kod pojedinačnog govornika, bilo u dijaloškoj relaciji govornika i
sagovornika, od različitog varijeteta glasnosti u jednoj frazi, ili pak u celini poruke, lako
izdvaja niz glasnosti; od različitih varijeteta visine formira se melodički niz; od različitih
varijeteta fortiteta (inteziteta) formira se dinamički niz; od različitih varijeteta jedinice tempa
formira se agogički niz; od različitih varijeteta signala ritma formira se ritmički niz. Ovim se
ujedno naglašava da se boja glasa ili tembr, ne odlikuje svojim vlastitim nizom i da se svojom
prirodnom invarijabilnošću, koja pre svega proizilazi iz individualizovane govorne osnove,
izdvaja od ostalih govornih konstanti, čiju prirodu upravo karakteriše stalna promena i pokret
u sferi signala, kao i formiranje vlastitih promenjivih nizova. "Dakle govorna konstanta,
svaka za sebe, svojim varijetetom obrazuje vertikalni stub (ili niz konstanti) blokova i pasaža
jedne skladne celine".4 Što sa bojom glasa (tembr) nije slučaj.

Opšte govorne konstante

Boja glasa (tembr)
Kao što je već pomenuto svojom invarijabilnošću boja glasa se izdvaja iz grupe opštih
varijabilnih govornih konstanti. Ona pokazuje kod svakog govornog lica posebne i potpuno
individualne osobine. Ona zavisi od sastava govornog aparata svakog ponaosob. Od
rasporeda njegovih najsitnijih delova, veličine i oblika rezonatora, sastava kostiju glave,
3
Ibd.
4
Ibd.
oblika vilice i nepca, i još mnogih drugih gotovo nepojmljivih uslova. "Boja glasa se
pokazuje kao stalna i nepromenjiva komponenta, koja se ne da izmeniti nikakvom
intervencijom (čak ni hirurškom). Ta karakteristična oznaka svakog pojedinog govornog lica,
budući da se kao značajan činilac javlja u individualizovanju iskaza, pouzdanija je kao
podatak za identifikaciju ličnosti čak i od otiska prstiju. Stoga se u savremenoj kriminalistici
boja glasa uzima kao jedan od najznačajnijih signala u istražnom postupku ("test istine" za
utvrđivanje promene boje glasa, itd.)".5 Kada se govori o govornom aparatu postavlja se
pitanje šta je zapravo pravi rezonator, jer često je zbog pogrešno shvaćene funkcije rezonatra
izvođen pogrešan zaključak o pravom rezonatoru govora. Zapravo jedine prave rezonatori su
usna duplja sa ždrelnom dupljom i nosnom dupljom. Grudnu duplju je nemoguće izjednačiti
sa ovim rezonatorima iako je ona često pogrešno uzimana za glavnog rezonatora, jer se ona
nalazi sa druge strane glasnica kao izvora početnog šuma, koji se oblikuje u pomenutom
sistemu gornjih duplji. Kod boje glasa treba razlikovati foničnu boju od lične boje. Fonična
boja je razlika u kvalitetu pojedinih tonova, dok je lična boja uslovljena naročitim osobinama
piska svakog pojedinca i zapravo karakteriše glas lica koje govori i omogućuje nam da
razlikujemo glasove pojedinih ljudi međusobno. Fonična boja, kao što je to u teoriji muzike i
akustike objašnjeno, zavisi od broja i rasporeda alikvotnih tonova koji su utvrđeni po broju i
rasporedu (do sada je utvrđeno 14 alikvotnih signala). Zbog tih različitih sazvučja se pored
identične tehničke obrade, međusobno ipak razlikuju akustička svojstva istog instrumenta.

Ritmički signal
Ritmički signal ostvaruje se u tri varijante: njizrazitiji akcentovani slog, srednje
izraziti slog po dužini (kvantitetu) i pomoćni neakcentovani slog, koji sama ritmička inercija
fraze izdvaja iz atoniranog položaja. Ritmičku signalizaciju usmeravaju još i srodni signali
tempa izgovora, pa ih zbog toga mnogi autori razmatraju kao jedinstven signal (u ruskoj i
bugarskoj pedagogiji "tempo-ritam"). Za analizu ritmičnosti nemoguće je uzimati u obzir bilo
koju vrstu književnih pisanih dela, bilo da je u pitaju narodna, bilo književna dikcija.
"Ritmički signal podražavajući proces misaono-emocionalnog oblikovanja iskaza, pokazuje
veću varijabilnost u spregu govornih konstanti sa visinom glasa, kao dominatorom, dok se u
spregu sa dominantnom vrednošću fortiteta (intenziteta) javlja u znatno suženijem
varijacionom polju. Stoga su ritmički signali šarolikiji u informativnom sloju iskaza bilo u
stihu, bilo u prozi, dok su naročito u gornjim slojevima naracije neuporedivo istaknutiji".6
5
Ibd.
6
Ibd.
Mnogi autori su se u svojim analizama ritmičkog signala zaustavili na varijetetima
akcentovanog i neakcentovanog sloga pojedine lekseme. Svaka reč je središte naročite
predstave (Platon bi to nazvao idejom, tačnije iza svake reči bi stajao pojam ili ideja, koju bi
ova reč pokušavala sobom da izrazi), posebnog činioca misli koji se u govoru sadrži. Samo
cele reči izazivaju samostalnu predstavu dok delovi reči takvu predstavu ne izazivaju. Reč je
najmanja jezička jedinica koja se koristi u govoru radi daljeg građena složenijih ili prostijih
iskaza. Reč je kao takva skup glasova (može biti i jedan glas) koji se ostvaruje kao zasebna
celina u rečenici kao većoj jezičkoj celini. Reči se mogu podeliti na nominativne i
gramatikalne. Nominativne su one koje kao što im samo ime kaže, imenuju predmete, pojave,
osobine ili radnje, pa su to: imenice, pridevi, glagoli, prilozi i brojevi. Gramatikalne ili
odnošajne reči su: prilozi, veznici i neki oblici pomoćnih glagola. Ove reči za razliku od
nominativnih nemaju svoju samostalnost, već označavaju odnose među drugim rečima i
rečenicama i pomažu da se izraze gramatička značenja. Valja napomenuti da se ritmički
signal ne upravlja prema nominativnosti ili gramatikalnosti reči. "Ističući značaj akcentskog
takta za ritmičku organizaciju govornog izraza B. Miletić naglašava: Prirodnu granicu takta
predstavlja pojačanje ekspiracije, tj. povećanje artikulacione snage u prvom slogu svakog
takta, akustički se to ispoljava time što svaki takt počinje (ili se svršava) slogom koji se
svojom jačinom ističe iznad ostalih i da pri aljkavom govoru u svim jezicima tendencija da se
podela na taktove manje ističe ili čak izbriše".7

Jedinica tempa
Predstavlja izrazito značajan problem u kultivisanju samog govornog izraza. Do sada
je tretirana kao opšta ili prosečna vrednost, karakteristična u tim okvirima za govorni izraz.
"Jedinica tempa u izgovoru nikako ne bi mogla da bude označena, npr. vrednošću četvrtine u
tročetvrtinskom taktu, a još manje prosečnom vrednošću, ili najčešće upotrebljenom
vrednošću, u statističkom obračunu trajanja glasa".8 Treba utvrditi koji se to elemenat javlja
kao glavni nosilac signalizacije tempa. U dosadašnjim ispitivanjime se uglavnom smatralo
da je glas nosilac signalizacije tempa, tačnije osnovna jedinica tempa, pa su se otuda izveli
zaključci o prosečnom trajanju glasa u izgovoru. Međutim to se pokazalo kao nepouzdano.
Nije bilo ni mnogo pouzdanije kada se došlo do izjednačavanja glasa sa slogom, koji je u tom
slučaju smatran osnovnom jedinicom tempa. Svako ispitivanje pojedinih segmenata bez
razmatranja uticaja celine na varijabilnost te jedinice tempa, neminovno je odvlačilo pažnju
7
Ibd.
8
Ibd.
ispitivača ka utvrđivanju gotovo nepotrebnih podataka o trajanju. "Uzimajući akcenatski takt
kao jedinicu tempa, nismo se zadovoljili elementarnim utvrđivanjem trajanja u izgovoru
svakog akcentskog takta ponaosob, nego smo, ispitujući njegovo funkcionisanje u složenosti
sprega govornih konstanti, kao neophodnu odrednicu uzimali i kretanja drugih jedinica u
okviru jedne celine. Tako nam se u svakom pojedinom slučaju širina varijacionog polja ove
jedinice u jednoj celini javljala kao potpuniji podatak i o svakom pojedinačno posmatranom
varijetetu".9 "Prosek trajanja jedinice tempa u jednoj misaono-emocionalnoj celini besmislen
je pri pokušaju utvrđivanja njenog funkcionisanja. Stoga se akcentski takt javlja kao jedinica
tempa, ali samo u varijetetu koji po stepenu značaja bliže određuje sve ostale jedinice tempa
jedne misaono-emocionalne celine upućene subjektivno markiranom izjavom određenom
sagovorniku tokom dijaloškog proesa".10 Za jedinicu tempa je takođe veoma važno o kavoj se
vrsti govora radi, da li je u pitanju običan govor, ili visokoumetnički govor, da li je u pitanju
spontani govor, ili je reč o čitalačkom, interpretativnom, umetničkom govornom izrazu, s
druge strane. Takođe je bilo neophodno za poimanje jedinice tempa uvesti odnos govornika i
sagovornika, aktivnost govornih lica u odašiljanju i poimanju poruke, i istovremenost
ostvarivanja i poimanja govornog iskaza. Ovde se sa tempom, kao dikcijskom figurom,
ukoliko je neka celina teže poimljiva sagovorniku (a razlozi ovome mogu biti višestruki i
šarenoliki), jedinica tempa će svoju varijabilnost ostvarivati prema stepenu, odnosno tempu
poimanja.

Glasnost
Glasnost se kao govorna konstanta nikada nije bliže određivala. Puno je razloga za to,
ali jedan od glavnih je da se ona pre svega u teoriji, a preko nje i u dikcijskoj pedagogiji, po
tradicionalnom pristupu gotovom govornom modelu uvak uklapala u objašnjenja fortiteta
(intenziteta), ili jačine. Upravo je ovo ne razlikovanje specifičnih funkcija tih dvaju različitih
govornih konstanti ostavilo trajne posledice. Ovome su u mnogome doprineli preuzimani
principi dinamičkih obrazovanja u muzičkom izrazu, jer su svi autori i pedagozi redovno
ostajali na granici utvrđenih okvira muzičkog, a posebno vokalnog oblikovanja. "U svim
teorijskim razradama fortitet (intenzitet) jačina, izkazuje se amplitudom istih glasovnih
treperenja i da se veća jačina glasa dobija kada su pojedina treperenja za isto vreme istog tona
veća (izduženija), ali se sa tim i takvim tumačenjima ne dodiruje veoma značajno pitanje
protoka fonacione struje za isti vremenski period, a taj momenat upravo objašnjava bitne
9
Ibd.
10
Ibd.
osobenosti glasnosti u govornom izrazu".11 On se time izdvaja kao posebnu govornu
konstantu iz dosadašnjeg okvira uglavnom muzički shvatanih dinamičkih signala. Glasnost
predstavlja u osnovi stepen ozvučavanja govornog signala i javlja se kao neophodni regulator
dijaloškog procesa, procesa govorenje-slušanje. Tom govornom konstantom obezbeđuje se
neophodna čujnost govornog signala, same govorne poruke. Pitanje prostora u kome se
ostvaruje dijalog javlja se kao regulator stepena glasnosti, kao i takođe još neki drugi činioci,
kao što su: gluvoća sagovornika, promuklost govornika, itd. Potpunim zapostavljanjem
problema funkcionisanja glasnosti kao posebne govorne konstante, što ju je u govornoj
realizaciji neprirodno izjednačilo po vrednosti sa signalom fortiteta (intenziteta). Tek sa
razvojem fonografske tehnike (sistema mikrofona i zvučnika) omogućeno je tačno i precizno
razlikovanje glasnosti od fortiteta (intenziteta). Kada se zvuk sa nekog nosača zvuka
reprodukuje u nekom prostoru, a zatim se iz tog prostora udaljimo, glasnost će se smanjiti.
Regulisanjem zvuka na pojačalu uređaja putem potenciometra glasnost se može smanjiti ili
povećati, dok će i u jednom i u drugom slučaju fortitet (intenzitet) ostati nepromenjen.
Fortitet ima svoju specifičnu funkciju u signalizaciji stepena emocionalnosti u poruci, iskazu,
dok glasnost sa svoje strane omogućuje da se taj stepen emocionalnosti auditivnim putem
prenese do svesti i osećanja primaoca. Glasnost ima tri stepena: donji, srednji i gornji, ili
šapat, polušapat i glasan govor. Treba razlikovati spontani govor od scenskog govora. Pre
svega po intenzitetu. Ono što je šapat u običnom govoru, to je polušapat u scenskom govoru.

Dominantne govorne konstante

Fortitet (intenzitet)
Pogrešno je smatrano da je fortitet (intenzitet) povezan sa kapacitetom pluća
govornika. Gde se kapacitet pluća definiše kao vitalni kapacitet koji predstavlja količinu
vazduha koja se posle maksimalnog izdisaja unese u pluća maksimalnim udisajem, i on je
različit od individue do individue. Sam obim kapacitete pluća bio bi važan i odnosio se na
stepen istreniranosti ronilaca i podvodnih ribolovaca, ali nikako i na mogućnosti fortiteta
(intenziteta) u govornoj poruci. Priroda i funkcija ove govorne konstante ostvaruje se i
iscrpljuje u govornom procesu. Za ovu konstantu od presudne je važnosti i značaja
ispoljavanje emocije, čijim se ispitivanje pre svega mogu otkriti neke značajne karakteristike
i sama priroda i funkcionisanje ove konstante. Za stvaranje emotivnih stanja koja utiču na
ovu govornu konstantu pre svega zaslužni su neki fiziološki procesi kao što je naprimer
lučenje i nivo adrenalina u krvi, koji se luči iz nadbubrežnih železdi i utiče na ubrazanje rada
11
Ibd.
srčanog mičića (hormonalni agens). To je kasnije uzrok protoku iste količine respiratornog
vazduha za kraći vremenski period. Pored povišenog stepena emicionalnog nadražaja na ovu
konstantu takođe od uticaja može biti i fizički zamor nekog lica. Povišeni stepen fortiteta nije
dakle izraz zgusnutije ekspiracije (izdisja) nego trčanje uz stepenice, strah, ili neki drugi
uzročnik ovog tipa. Uzročnik pre svega određenih endokrinih promena. "Varijetet fortiteta
(intenziteta) glasa zavisi od emocije kao i od temperamenta samog subjekta i pojavljuje se u
tri osnovna sloja: donji (flegmatičan), srednji (angažovani) i gornji (sangvinični)".12

Visina glasa
Visina glasa se kreće u rasponu od dve oktave (negde je u pitanju jedna ipo oktava) i
za nju je velika razlika da li se radi o pevanoj ili izgovorenoj reči. Neki tekst može imati veći
tonski obim u govoru nego kad se peva. Prema nekim ispitivanjima tonski obim naših
junačkih pesama, kad su pevane, iznosi samo kvartu, dok isti tekst izgovoren običnim
načinom dostiže obim oktave. Negde postoji 16, a negde se pominju 32 varijeteta visine
glasa, intonacije, i to sve u okviru tih dve oktave (ngde jedna ipo). To će reći da je to jako
puno varijeteta za tako ograničeni raspon od samo dve oktave. U pogledu visine glasa sem
osnovne podele na donji, srednji i gornji sloj, važno je naglasiti da se nisu ustalile gornja i
donja granica, opsega visine (pasivni ili osnovni ton). Kao rezultat ovoga često se može
primetiti u našoj govornoj tehnici zanemarivanje čitavog gornjeg sloja. U drugom slučaju ne
utvrđivanje granice minimuma, taj osnovni ili pasivni ton često dovodi do nezavršenosti
iskaza u čitanju ili recitovanju. Ta nezavršenost je značajna jer se njome nikako ne može
označiti kraj jedne melodičke, a samim tim i misaone deonice. Visina glasa kao govorna
konstanta dominantnog stepena javlja se u vidu informativnog saopštavanja, uspostavljajući
istovremeno smanjeni stepen fortiteta, kao pre svega signala emocionalnosti visine glasa
giovornog lica. Međutim, u sekvencama dominantnije emocionalnosti visina glasa zauzima
sekundarni položaj, i tada fortitet (intenzitet) zauzima dominantni stepen u tom nizu govornih
konstanti. " Menjajući visinu u okviru opšteg registra intonacija prevodi i ističe afektivnu
vrednost izraza, ona dopunjuje misao i osećaj, menja ih, a ponekad i potpuno zamenjuje i
misao i osećaj".13

Spreg govornih konstanti

12
Ibd.
13
Ibd.
 " O prostoru dominantnosti govornih konstanti mogao bi se izvesti sledeći zaključak:
dominantnost položaja jedne od dominantnih govornih konstanti ostvaruje se u dijaloškim,
tim smisaono-melodičko-ritmičkim celinama (blokovima). Promene dominantnosti se, prema
tome, nikako ne bi mogle izvršiti u okviru jedne dijaloške jedinice, jer se odnos misaonosti i
emocionalnosti iskaza nikad ne uspostavlja na prostoru jednog melodičko-ritmičkog signala
ovog strukturalnog elementa (akcentskog takta). Na taj način se svaka nova smisaono-
melodičko-ritmička celina (blok) pokazuje kao najmanji mogući prostor u kome se može
pojaviti bitno izmenjena dominantnost govornih konstanti u signalizaciji govorne poruke".14
Opšte govorne konstante svojom pratećom ulogom podržavaju funkcionisanje dominantnih
govornih konstanti, i u zavisnosti od dominantnog položaja jedne od ovih konstanti,
upotpunjuju govorni izraz onim akustičkim signalom koji pomaže uspostavljanju odnosa i
sprega kako bi upućena poruka, izgovoreni iskaz, dobio na potpunijoj misaonosti i
emocionalnosti. " U osnovi ovako shvaćeni odnosi govornih konstanti, u svojoj dominantnoj,
sekundarnoj ili opštoj službi, poslužili su i kao odrednica kvalifikacije retoričkih oblika.
Svojim značajem u besednoj tehnici, uz uvek prisutni stepen suprotstavljanja sagovornika,
izvršena je odavno- a teorijski i nešto bliže objašnjena u novije vreme, na funkcionisanju
fortiteta (intenziteta) i visine - osnovna podela retoričkih ciklusa. Dva tipa besedne tehnike,
svaki sa po tri ciklusa, upravo se i zasnivaju na razlikama u dominantnosti jedne od
dominantnih govornih konstanti, i pri tom se uvek samo jedna od njih uzima za odrednicu
daljih modulativno-ritmičkih oblikovanja. Tako se, kao signal povišene emocionalnosti,
pojavljuje fortitet (intenzitet) u dominantnoj vrednosti sprega govornih konstanti u
vojničkom, političkom i sudskom besedništvu, dok se dominantnost visine glasa u spregu
govornih konstanti pojavljuje kao signal tananijeg usaglašavanja pojmovnih veza u
primarnom toku misaonosti filozofsko-predavačkog, prigodno-svečanog i duhovnog
(homilije) besedništva ".15
"Razmatrajući pitanje akustičkih pojmova uopšte, a posebno prirode i funkcije pojedinih
govornih konstanti, mogli bi smo zaključiti sledeće: sve govorne konstante, osim
invarijabilne boje glasa (tembr), a naročito one koje se pojavljuju u dominatnom položaju u
spregu, izrazito su varijabilne, šireći varijaciono polje i značajnim udelom naših
karakterističnih suprasegmenata. U tako izrazito živoj promenjivosti prema karakterološkim
osobinama, psihologiji i temperamentu pripadnika naše jezičke zajednice, javlja se često
fortitet (intenzitet) u dominantnom položaju sprega govornih konstanti. Međutim, ta pojava,
14
Ibd.
15
Ibd.
koja predstavlja i osnovicu govornog izraza, ne bi se mogla označiti kao osobina i književnog
govornog oblikovanja (čitanje). Usled shematičnosti "izražajnog" čitanja kod nas, a naročito
usled ugleda koje pismo uživa u našoj kulturi govora, u ovim okvirima se ne ogleda "osnovni
princip lingvističke ekonomičnosti" gde bi, kao što naglašava A. Martine, "količina energije
utrošena u jezičke svrhe težila da bude proporcionalna količini informacije koju treba
preneti". Stoga se u pogledu odnosa forme i sadržine ova oblast kod nas bitnije razlikuje od
govorne poruke spontanog književnog, pa i narodnog govora".16
Tako se mogu izdvojiti dva standarda sprega govornih konstanti u kojima je primarni
tok iskaza sa jedne strane podređen emocionalnosti, a sa druge misaonosti. Tamo gde je spreg
govornih konstanti podređen emocionalnosti dominantna govorna konstanta biće fortitet
(intenzitet), dok će tamo gde spreg govornih konstanti podređem misaonosti, dominantna
govorna konstanta biti visina glasa. Obrnuto opšte govone konstante u jednom i u drugom
slučaju, ako je u pitanju emocionalni tok iskaza, biće na primer visina, glasnost, jedinica
tempa, ritmički signal i boja glasa (tembr), dok će ako je u pitanju misaoni tok iskaza, opšte
govorne konstante biti fortitet (intenzitet), glasnost, jedinica tempa, ritmički signal i boja
glasa (tembr). Ovo je sve mnogo jasnije u šematskom prikazu koji postoji kod prof. dr B.
Đorđevića na kraju poglavlja o govornim konstantama.

16
IBd.