ミ*__.

_ •
• ！ → ， ： *} で
• ！=
 C ο ΛΥ ΛΥ Ε Ν Τ Α Κ Ι ο Κ γΛα

P ET”式、FO NVC EC E
ΙΟ Ο Ο Τ Ο R ΙS ΤΗΕ Ο Ι Ο Ο Ι
3 O C R. E. T. A. T H S -

lE $ v.

In Libros Metaphyficorum Ariffotelis Stagirita.

томvs p ім. v s.
Continet hic Tomus quatuorprimorum Librorum explicationem.
& mendis qui praecedentibus editionibusine (a =‫ م‬---------------------

fummolaborepurgatus,
--------------

Cui premi/fi/int eiufdem autforis Infitutionum. Dia

º leëticarum libri o£fo.

| ‫يې په من عنهماهنﺍك‬

!,
Ex OFFICINA IVNT ARVM.
_

M., 1). № C 1
с и м е к і й п р Ес1о.
‫ م\ٹھﯾ۔‬، ‫ر‬۹ ** * ##### e9. Ryagae
 B I B L I o P Ö LÄ L E C T O R. I.
§ I Q_v i s F o R T E ( amice le&or )
Hunc Petri à Fonfeca Dialectica
(? rum Inftitutionum libellum in fró
λΚ tifpicio ftatim huius operiscolloca
Šºgë tum admiretur, quitantum àfuis fe
dibus,quantum Dialeäicarum præceptionum ru
dis à ſubtili & abſtracta Prima Philoſophia con
tëplatore diffidet,aberraffe videtur. Idtribusà me
cauffis fa&um effe fciat. Nam cum omnia huius au
&oris fcripta,perfeéta ingenio,elaboratáque indu
ftria,fine magno Reipublicæ detrimento fupprimi
nő pofient,&nos eo qui femperad noua huiufmo
di cudenda opera duxit animo fecundum in Me
taphyficam Tomú Romanis typis emifsum:noftris
formis iterum quantum per nos fieri potuit emen
datum Reip.noftræ(vtiarbitror non ingratum) re
mififfemus,Primam eius partem, fæpius iam excu
fam & peruerfà malignantium mente,vel fubtilio
ris eius ftudijignarorum incuria,mu'tis in locis de
prauatam magnis doéti,& eiufdé cum authore So
cietatisviri fudoribus reftitutam, ftatim aggreffi fu
mus quam cum ex animi voto procedere conſpe
xifsé,ftatim altior mentemmeam, Inftitutiones,fci
licet, Diale&ticas femel tantum Gallicis typis pu
blicatas, & à do&is viris valde defideratas, fimul
cdendi cepit cogitatio : Animum coeptis addi
git multa de fubicéto Dialeétices & accurata quæ
- - - -- -- -- --- - -- - - T 2. (vt
(vt ipfeautor teftis eft,harum maturâ cognitionem
fupponit) in hoc tomo comprehenfa difputatio.
Contradicentium & oppofitarum enunciationum
quæ Diale&ices propria eft, prolixior hic tradita
explicatio.Tandem ve! nolentem vel haefitantem
rapuitſumma in pertraćtanda Diale&ica authoris
diligentia,qua,omnia tot ab Ariftotele libris&fafti
dioſa prolixitate pertractata,tanta breuitate &ſub
tilitate quanta à maiorum nemine , & tam facili
methodo,in anguftum contraxit,vt harum inftitu
tionü le&ori (nifi viriantiquitas impediret)inutilis
ferè Ariftotelis lectio videatur. Quétibifi gratum
laborem videro, ardentior me nouos fudores qui
fubinde ab hoc tam fublimi ingenijviro , & ab alijs
eodem ftudio conciliatis nafcentur,Reipub»
- fructuofi, colligendi & publi *º
candi capiet voluptas.
Vale.

INVICT
 IN W I C T I SS I M O
-

LYSIANA G
Ρ Ε Τ R γ5 F ο Ζζ.5 Ε c Α 5. Ρ.

*ಕ್ಲೆನ್ದಿ। }^Mommia excelßami

ఢీ: deº
mi,ac verè regijor
preclarafi
ነጋ4}ገ}ፀነZ፷4 !?2 ßፅ mt , &) ommium
A±వ) - - - - - ‫سـے‬-- ‫ م۔م۔‬،

äïíôá admiratione digma, Rex imuiëïßime, tum

←ᎷᏬ← స్ట్రో illudmprimäõ eximium ef, G maie
‫الكويتي يعيخهديفية‬ - * - -v, … -
穹全 8/íatátuepemèproprium, quòdim ea fortu
ne (vt fic dicam )felicitatematur, vt mumquam te Regem
nonfuiffe memimera:ita tamen preceptorá dif?iplinam, que
priuato etiam cuique moleffa effefolet,adamaffi,vt mom modô
maiorerommettuor,quos regia maieftas à commumi homimum
viuemdirationefeiumxit:fedplurimos etiam eorum,qui fe to
tos literarumftudijs confecrarumt, eruditione vicerú.Et qui
dem^velhoc vnum mihifatiâ foret,vt tibi haa prime Philo
fophielucubrationes dicarem,prefertim cum intelligam,dia
leëìica, Inftitutiones moftras eo tempore, quo tibi eius ar
tú imitia tradebantur, mommodò placuiffè, fèd etiam vfùi
fiıı[[è.]^erum alia meratio, ºvtidfaceremproprièinuitauit,
atque ommimo impulit.Nam cùm hæc fçribendi opera, quam
impublicamvtilitatem confero,eapraecipuède caufâ mihi pri
dem imium{?afit, vt mobilißimis duabus Academijs Com
imbricemfi,& Eborenfi(quarum illa à fùperioribus Regibus
fundata,à te magnificè aucta,& mobilitata eſt, hec à Sere
mißimo Patruo tuo Hemrico Cardimali amplißimo præclarè
infiituta,atque imtuum patrocinium , tutelâmque recepta )
prateridlaboris,quod olim in earum cultupofùi, hac quoque
t 3 ratiome
 E P I S T O L A

ratione prodeſſem: mei fanè officij immemor effem, niſtue

Mateffatifufeeptum , confeífumque opus muncuparem. Sed
quid ego huius rei priuatas cauffa quæro, cùm Regia iffa
Domus mos omnes fempitermifibi beneficijs deuinëfos,atque
obfirié7os habeat? Namque ea mafçãtem Societatem mofiram
prima excepit,matam,&perfefe vix dum cohaeremtem beni
gmèfouit:adultamque mouis im dies beneficijs ormare,& am
plificare mom defiífit. Vix emim primi huius imffituti moffri
Cultores,& quaßparentes imvmam familiam , Sediâ Apoßo
licæ auâoritate, coaluerant, cùm fœlicißimæ memoriæ auus
tuus Ioannes tertius, vt erat Religiomú amplificamdeffudio
ßßimu , primùm omnes im Lufitamiam ex }^rbe accerfluit,
atque omninòpertrahere comatu eft. Deinde , quoniam Dei
prouidemtia comffitutum erat, vtparuus ille manipulus in *
alia, quoque orbis plagas diuideretur, cùm duos tamtùm ob
tinuiſſet, alterumin latistmas India. regiones, tamquäm ad
bellum mifit:alterum apudferetimuit,qui & rebus Lufitamiæ
magâ ad pietatem promouemdiù operam fùam impenderet,
&- mouas fùbinde militum copias im Prouincias illas ab orbe
nofiroremotiffimas mittendas curaret. gua ex re quamtamö
folùm mimimae huic Societati, fed vmiuerfè etiam Chriffiama
Reipub. acceffio fàétafit, haudobfçurum eff. Nam & illius
operapropè immumerabiliâ Imdorum, & Iaponiorum multitu
do Chrifto momem dedit:® huius imdufiria effperfe£fum,vt
ampla operariorum vineæ Chriffifemimaria inffitueremtur: è
quibus illa extamtpraecipua, Coimbricenfe vmum, quodvt eff
origine im tota Societate primum,ita ommium longè maximú:
alterum Eboremfe mulli cæterorum,fiue magnitudine fiueffu
diorum mobilitate fecumdum. Quibus apud Societatem moffrä
collocatis beneficijs , quamtum Rex optimur: & gratia,&'
prºfidijadiunxeritiquotque alia, %"quantafudi, in no fui,
momimemta reliquerit:teftes fùnt vel externæ mationes,quas
illiuspietamon exemplofòlùm,fed commendatione etiam ad
potitia^
------
 N. V N C V P A T OR I. A.
notitium, cy- amorem noſtre huius familie allexit. Turvers
iliujientrum pari pietate cùm accepiffèt,non modò hæc om
nia mirificè auxifft,& amplificaffisfedim te etiam ipfò(quod
longe maius ef)abunde declaraff quantiin js,que infitutí
nofrifînt,nofrorumhominumfudum,c»operam efimare:
дие отта диа поtаJunt,65 perutilgata, nihilattinetpluri
but commemorare. Accipeigſturpart benignitate, Rex imui
&7jßimè, hoc qualecumque ex me mumufeulum: quod etfite
mue eft,& maieffate tua indignum:eff tamen& tibi debitum,
o ex grato animo,tueñuein nos munificentiz (o quodef?
maximum ) fingulará beneuolentie memoria profeéfum,
mec vltimum mee, vtſbero,in Maieſtatem tuam obſeruantie,
g) in Lufftamiam mofiram debiti amorú teftimonium. Quod
reliquum eff,Deum Opt.Max.precabor, vt camdorem fidei,
religionísque integritatem,que in Tegnú tuú íllufiria fant,
perpetuô conſeruet:fœda vitiorummonſtra à Rep.iſta Chri
fiamu moribua infigmi longißimèauertat:bona, littera, que
virtutem momparum conciliamt,contra rudem barbariem, ac
imperitormm hominum importumitatem foueat,id demique ef
fáciat, vt iaéïain te,& fæliciteralta,atque au&apreclarif
f?marum virtutum femina tanto reófè fa&forum cumulo re
gium ſtudpeftus compleant, vt & integerrime viteſingu
lariexemplo es vigilätfima regnorum tuorum adminiſtra
tione,verè populorum paffor ( quo momime Regem
appellandum/apientifimi viricenſuerunt )
meritó C9 dici, C9“ habe
ri poßis.
+ +:
-

x:

Vale. Romaex. kal. Sep

- - - - - temb. An. Domiui.
M. D. L XXV II.
* . HA N c
 A D M O N IT I () L E C T OR IS,
$ A N c de Philofophia fcribendi prouinciam Le&o*
optime , quae nobis non fponte füfcepta eft, fed ab ijs
dudum impofita, quibus repugnare nefas erat,ita de
mum vtiliter nos obituros exiftimauimus,ß duo in pri
- mis obferuaremus. Alterum, vt in vnius Ariftotelis ex
planationem conferremus omnia, quae in Philofophia, potiffimum
probanda effe iudicaremus. Nam etfi facilius nobis foret, res ip
fas per fefe,ac feorfum tractare, & multis etiam fortaffe gratius, 鬣
circò tamen eam fcribendi rationem fecuti non fumus, quòd nefcio
quo pa&to Philofophiae ftudiofos à lectione Ariftotelis aüertat, qué
tamen qui familiarem non habet, haud magnos vnquam in Philofo
phia progreffus faciet. Alterum, vt in explanatione eorum libro
rum , quibus infcriores difciplinae continentur , quòd fint quaſi
claffici , & certo ac definito temporis fpatio in fcholis explicari
foleant, ab ijs difficultatibus difcutiendis abftineremus, quæ pro
priæ effent primi Philofophi , aut maiori auditorum intelligentia, º
longioriue difputatione indigerent, quarum nultas cernimus aeta
te noltra,vel in ipfo Philofophiae aditu, non fine magno iuuentutis
detrimento à plerifque traétari. Eas enim cùm alibi àttingere opus
effet(quod non rarò vfu venit)in hoc opus reijciendas,&in eo accu
ratè explicandas effe iudicabamus. -

H oc confilio cùm à libro categoriarum Ariftotelis, eiúsque

Porphyriana Iſagoge ordiremur, inſtitutaeque breuitati ſtudentes,
difficile effe expériremur,paucis rebus,ac fäcilibus (id eft,proprijs
eius loci) ijs fatisfacere, qui & multa, & difficilia de ijfdem libris
audire foliti effent,nifi le&ores reijceremus ad ea, quæ iam fufiùs à
nobis fcripta efsent : conuerfo curfu ab explanatione horum libro
rum denuò inchoandum exifìimauimus. Intelleximus enim fore,vt,
ſi primum in hoc opere de totius Philofophia principiis fusè di
piitatum effet,non finodò eam fcribendi formam,quam in libris illis
optimam credimus, æquis leétoribus feruarc:fcd etiam 9mnibus
Philofophiæ partibus maiorem lucem afferre poffemus. Nam fi in
cuiufque rei principio ftatuendo ( quod Socrates apud Platonem
docet)multa differénda funt,diligentiffiméque confiderandum, re
ĉténe, an fecus conflituatur , quòdeo ftabilito facilè caetera cohar
reant:quanto id magis faciendum eft ei,qui de Philofophia fcriptu
eft,omniáque via,& ratione traditurus? Ita hoc opere magna cy
I'll S

parte confeéto, primum hunc eius tomum typis tradendum curaui

imus,reliquos Dei ope non ita multò poft in lücem emiffuri. Atque
haec de totafcriptione. -

Q_v o D verò ad hoc opus attinet, quoniam praecipua pars haec

Philofophiae à Philofophis penè deferta erat, à Theologis autem
in ipfis Theologiæ commeiitariis obiter carptimque explicabatur,
illud pritnùm င္ဆိုႏိုင္လိုိ conati fumus,vt contextum Ariftotelicum &
{yncerè ad veritatem, & commodè ad vfum verteremus. Namque
interpretationes ad verbum,quae circumferuntur,dum fidem ferua•
re volunt, non intelliguntur plurimis ia locis : &, cum Græcè La
- - Rinti

‫استعفاص‬
 A D M O N I T I O
tiniswerbis loquantur,'honnumquam aliam fententiam pro alia fub
ììcìunt. In iis autem, quae magis funt traétabiles, & fi maior intelli
gentia,minor tamen fides cernitur:in iis praefertim,quarum au&ores
plus ftudijin poliendo fermone(quod Philofophus non valdè curat)
quàm in vero fenfu eruendo,& reddendo ponunt. Deinde in expla
natione eorum quae ab Ariftotele dicuntur,dedimus operam,vt pre
cipuis quibufque au&oribus vteremur,ipfo praefertim Ariftotele,fi
cübi fuiinterpres nobis fuiffe vifus eft : quod ita tamen fecimus, vt
non tam expóneremus quid ille fentire debuerit, quàm quid re vera
fenferit:quæ fola eft germana explanandi ratio.Iam qug maioris mo
menti រ៉ែ commétariis, reliqua breuioribus fcholiis,
& annotatiofiibus explicauimus: quain re,cùm partim declinaremus
moleftã Latinorũ Scholafticorũ diligentiã , qua contextũ fuorũ au
čtorú crebris diuifionibus ឆែ concidunt;partimCre
corü diffolutioré enarrandiformá,ob quam do&rinae ordo non fatis
ex eorum commentariis intelligitur : eum explanationis curfum te
nuimus,vt facile cuique fit omnem do&rinae feriem opere toto per
fpicere.Denique intra&andis qugftionibus,quas ipfaoccafio le&io
nis obtulit,(quod totum erat noftri iuris) planè liberi fuimus: nec
alios auétores tantùm,fedipfum quoque Ariftotelem nonnumquam
deferuimus,aut excufauimus,aut quoquo modo cum eo,quod verius
nobis vifum eft,conciliauimus, ne aut do&rinae fidei, in qua error
nullus effe poteft,aut rationi, communique hominum ဂ္ယီဂျီ aduer
faremur. Cæterùm,vt in nullius verba dó&oris, cùm de rebus philo
fophicis agitur,iurandum putauimus, ita nullius vel inferioris notæ
Philofophi fententiam reiecimus, quae nobis cum vero maximè con
fentire víderetur: agnofcentes planèveritatem, à quocumque dica
tur,à prima veritaté profe&am effe. 岛器 neque noftra placita ita
amplexi fumus,vt n6n quemuismelius fentientem etiam nunc fequi
parati fimus.Intelligimus enim quàm praeclarè,ac fapienter illud di
&um fit, Bonum effe à veritate vinci, & illud, Par effe vt quifque à
veritate fuperari velit,à qua velinuitus fuperandus fit. Quod fi è to
ta Philoſophorum & Theologorum ſcholavnus à nobis D.Thomas
in hoc opere præcipuè colitur: non immeritò id faétum iudicabit,
qui praeclarum San&ifsimiViri ingenium,praeftantifsimum iudiciü,
ab omni peruerfo affe&u liberum animum,le&ionis magnitudinem
& varietatem cum fummo veritatis inueniendae ftudio coniun&tam
perpenderit:quae adeò confpicuain eo funt, vt hac in re vlla excufa
tione opus ſit.
S i quis autem nobis obijciat, quòd in ipfis per fe quaeftionibus
tra&andis., de plerifque rebus difputemus , quae Theologorum,
Phyficorum, aliorum jue Artificufi propriae videantur:is primùm,
ណ្ណ hoc opus omnibus difciplinis commune eft,veniam dabit
i in eo aliquantulum exſpatiemur, 蠶 prodeffe pofsimus.
Deinde cùm animaduertét,plurima effe,quae cùm huius fcientiae fint
propria,ab alijs tamen artificibus quafi propria vfurpentur , aliaitė,
quæ etfi propriafunt aliarum artium, adiun&is tamen primae Philo
廿廿
 L E C T OR I. S.
fophiae meliùs traétentur,& accuratiùs:n6 modò nobis non fuccen
醬 benè etiam vtcumque meritos de omnibus difciplinis iu
dicabit,quòd & noftra nobis vendicemus,& quacumque ih re alijs
noftram operam praeftare poffumus: non prætermittamus. Quòd ſi
inferiores fcientiæ vix tra&tari poffunt, quin faepe earum artifices
aliorum perfonam ម្ល៉េះ explicent , quae aliena quidem
funt à proprio inftituto , fed tamen non parum conducunt ad rem
propofitam intelligendam : quis erit tam iniquus rerum æftimator
qui primo Philofopho id negandum cenfeat : praefertim cùm prima
Philofophia,vt eft omnium humanarum difciplinarum Regina, ita
iure fuo pofsit inferiores difciplinarum caufasad fereuocare,easque
adhibitis proprijs principijs diligentiùs excutere? Denique etfi Sa
cra Theologia longè fuperior eft omni humana do&rina, quia tamê
phura continet,quae naturalium rationum vi oftendi pofsunt: non eft
cur quifquam exiftimet, proprios à nobis fines tranfiliri,fi in hoc ge
nere traétando immoremur:noftra enim planè, non aliena agimus.
Sed neque à primi Philofophi cura alienü eft,ea,quae folis orthodo
xæ fidei principijs innituntur,contra Ethnicos defendere.Nam cum
id Theologusfacere nequeat, nifi oftendent, fidei principia nihil
continere,quod pugnet ម៉្លេះ per fe notifsimis pronuncia
tis:quis nam quaefo alius artifex proprijs, ac pecurialibus argumen
tis,quàm primus Philofophus,id perficiat? Itáne tum quidem alie
na cürauimus,cùm propria etiam quaedam fidei dogmata ab Ethni
corum calumnia defendimus. Quanquam horum nonnulla in fe
quentium librorum potiùs,quàm in quatuor primorum explanatio
ne fecimus.Haec habuimus , ftudiofe XLe&or,quae initio huius o
peris de inftituto noftro diceremus. Tu pro ea humanitate,
quæ decet veræ fapientig amatorem,omnia boni con
fules,noftröque hoc qualicunque labore can
didè atque ad Chrifti Domini
gloriam vteris. -

***

иale. Kome X. kal. Sep

tembrâ Ammo Domini.
М. D. L xхиII.
IN D Ех
 IND EX C A PI TV M O C T O
R. v M I N S T I T w T I o N v M.

L 1 В К и Р к т м и ,
С А в 1 т А. s &

£$& E Neceßitate,Nomimibus,& Natura huius Artis. 1.

ià) Definitionem Dialettica ex Topicis deſumptam, non
ß conuenire im totam hanc Artem. - II.
#*® De Subieófo Diale&fice. * III.
tribus gemeralibus differendi Modis, tribúgue primis Diale&fi
cepartibus. • • • IIII.
.guod g-aeriftoteles /olam tertiam Dialeâica partem ex inftituto
tradiderit.
pepartibus,o ordine trattationis Dialettice. ᏤI.
I)e quibus momimibus & verbis agendum fit. VII.
I)e fignis formalibus & imffrumentalibus. J/III.
Deſignis maturalibms,ór ex Inſtituto. - IX.
..Quopacío Conceptus, voces drfériptafgnificent. Х.
De conceptu,medio,& vltimo. 2Ꮶ{.
1)e Nomine. - MII.

„Quemampartes fignificemtperfe in ipfà totius /ocis ßruäura.XIII.

De verbo. XIIII.
De iis que admomen ó verbum reuocantur. ХИ:
Num voces nomfignificatiue fintpartes orationis. : ΧΥΥ.
Emumeranturvariæ muncupationes Nomimum & verborum. XVII.
I)e momime,qua ratione verba & catera omnia Categoremata com
pletitur. XVIII.
I)e Nomimibus cafù Aequiuocis. . . . XIX.
De nominibus conſilioAequiuocisſeu Analogis. . x.X.
De Nomimibus vniuocis. . - - XXI.
Comparamtur inter/e Cafa Aequiuoca,Amaloga,&c. , XXII.
De Nomime Comcreto,& Abftraéfo. * .XXIII.
I)e Nomime Commotatiuo & abfòluto. • • • • .XXIIII.
IDe Nomime demomimatiuo & demomimamte. • ХХИ.
IDe Nomime commumi & Singulari. ' ' * ' . ** ** XXVI.
Diluuntur quedam obieófa contra definitionem Nominis Com
* - vo” ’。廿计“a -

* v
* -
 I N D E X
mumir. Jy'YpTr.
De Nomine tram/aemalemte,& mom Tram/?emdemte. .XXVIII.
De Ngmime Pofitiuo & Negatiuo. - - ΧΧΙΧ.
IDiluumtur quædam obieäa contra defimitiomem Nomini, Negatiui,
XXX. r

De momimibus repugmamtibus,& mom repugmamtibus. ΧΧΧΙ.

De Nominibus Prime ó Secunde Intentionis, que d Prime, ó Se
de Impofitiomis dicumtur. ХХХII.
- - -

- *** * *

Libri ſecundi capita,

.guidagendum fit im hoc Libro item quidfit Vniuerfale. I.
Wniuerſalia amultis modisprædicari. -- II..
De Genere. - - III.
De Specie. , , , - - IIII.
De differentia. - - J7.
De Proprio. - - - ΚΤ.
De Accidente. ΧΙΙ.
.guidfit Prædicamentum. J/III.
-

Decem effe Prædicamemta,ad qua ommia ommino,prater Deum op

timum Maximum modo aliquo pertineant. . IX.
De Subſtantia. Х.
De Quantitate. - JXI.
De Qualitate. - . ΧΙΙ.
De Relatione. - JOIII.
De Aétione,d Paſsione. - XIIII.
.Quidfit Vbi,& Situm eft. . . . XV. .
.guidfit.Quamdo,& Habere. - ᏗxᏤ/.
De Oppoſitis. - XVII.

Libri tertijCapita, - - . .
.guidfit oratio. . s. . . . . . . . - I.
pe Perfettis, & Imperfestis orationibus. . . II..
De emuntiatio ne,& Diuifiome eius,in Simplices, & Comium&fa*, &
Simplicium,in Abſolutas,Cº-CModales. .V. JIN
De.gualitate, guantitate, ci Materia u4bfolutarum Emumtia
ttonum2, * …, --- IIII..
Variagemera Ab/6lutarum Emuntiatiönum;: . “ 『､
I）e oppofitione Abfälutarum Emuntiationum. . . . WI.
De AEguipellentia Enuntiationum de Ince, WII.
IDᎴ
 C. A p I TV M.
De Conuerſione LAbſolutarum Enumtiationum. pTTI.
-guotfint Genera ac Formule AModalium Enuntiationum. IX.
ID gualitate, Quantitate,6 AMateria Modalium. Х.

De oppoſitione Modalium. A(I.

De Aequipollemtia AModalium Emuntiatiomum. XII.
XIII.
I)e Conuerfiome Modalium Emumtiationum.
„Buotfint genera Comium&farum Emumtiationum. IIIIX.
De Comditionali Emumtiatione. ᏗxᏤ.
De Enumtiatiome Copulatiua. 2xᏤI.

De Diffun£tiua Enuntiatione. -
JKWII.
J. WIII.
I)e qiiibufdam Enuntiatiomibus Expofitione indigemtibus.
De Exclufiuis Emumtiatiomibus. JKIX.
De oppoſitione Exclufiuarum. X.X.
TDd ExceptiuisEmumtiationibus. JOXI.
De Reduplicatiuis Emumtiatiomibus. ' JOXII.

Libri Quarti Capita.

pe ordine,ac Modo tradendi Partes Dialeâica : Item guidfit Di
miſo. I.

I)e diffimäfione vocis multiplicis, II..

De Partitione. • III.
IDe diuifione Phyfica totius effemtialis. IIII.
De diuifione Metaphyfica totius effemtialis. И.
I)e diuifiome totius vniuerfalis impartes/ubie&fas, WI.
Colligitur mumerus quimqueſºpradičiarum Diuifionum Per Se : to-.
tidémque adduntur Diuiſiones per Accidens. WII.
De diuifione Generis im differentias , ώ, differentie in differem--
tia*. J^III. I.
gla verborumformula diuifiones fnt conficiemde. IX.
Primum Preceptum bemè Diuidemdi. " -- - -
*.
X. .
Secumdum Præceptum bemè Diuidemdi. - XI.
XII. v
Tertium bomae Diuifiomis Præceptum.
Quartum Preceptum bene Diuidendi. Jº III.

- Libri quinti Capita.

.2uidfitDefinitio. - * . I.
II.
I)e Definitione Ngmimi,
. - tit 3
 I N D EX
De Defcriptione. III.
De definitione Cauſali. IIII.
De Definitione Eſſentiali. 死
Aom eodem modo res ommes Definiri. WI.
Devia,ac ratione imueftigandi Definitionem. WII.
De Definito. JVIII.
Primum definiemdi preceptum. IX. .
Secumdum defimiemdipreceptum. 2.
Tertium preceptum Definiendi. - 2ᏔI.
42uartum preceptum defimitionis. 2XII.
4lº quedam Precepta que in imuestigatione Definitionisferuan
da funt. XIII.

Libri Sexti Capita.

I)e Comfequemtia. F.
42eeft bona , ac vitiofa Confequentia : & quomodo imtermo/eipo/
fint. II.
De Conſequentia formali & materiali. III.
De Confequentia Neceſſaria & Probabili. IIII.
Regulegenerales Conſequentiarum. /
De Argumentatione. - WI,
De imuemtione,& iudicio. PII.
Diuifio Argumentationis, ó Definitio Syllogi/mi Simplicis. VIII. s
De Materia Syllogifmi. IX.
42gotfimt Termini, & Emumtiationes im $yllogifmo,& quomodo ap
pellentur. Х.
Deforma Syllogi/mi. ᏗK&.
DeAModis.
tribus Figuris Syllogifmorum, deque generalibus Concludema:
J.II.
,2got modis im 4*4que Figura direâè, aut etiam indireâè comclu
datur. ΧΙΙΥ.
pe AModis direéîè comcludemdiim PrimaFigura. ΧΙΙΙΙ.
De Modis indireótè comcludemdi. ᏗxᏤ.
De Modis ſecunde Figure. ᏗxᏤ/.
De Modistertie Figure. . , i. . . ." ΧΥΙΛ.
Regule generales omnibus Figurù. * JTWIII.
Regule/peciales fingulis Figuris. º XIX. *
D*o documenta generalia à recemtioribus tradita, ХХ.
- ம:
 C A P I TV M.
De syllogi/moperfečfo,dºimperfečfo. XY.
De Slegifno deducente adimpof.bile. 2XXII.
De rºlogifmo Expofitorio. .XXIII.

.guod Expofitorj Syllogifmifint Perfeäi, acperfeeuidëtes.XXIIII.

Deprobatione offemfíua imperfečforum Syllogi/morum. ΧΧΥ.
Detegitur artificium,quo vocabula imperfeäorum CModorum im
dicamt eorumdem probationem. ΧΧΥΙ.
Deprobatione Syllogi/morum imperfeĉřorum per Deduðîionem ad
impoſſibile. ᏗxxᏤ//.

Deprobatione imperfestorum Syllogiſmoräper Expoſitionế.XXVIII.

De AModalibus Syllogifmis. XXIX.
De Syllogiſmisex obliquis. XXX.
De quibu/âam Syllogifmorum Facultatibus. ΧΧΧΥ.
De Syllogi/mis Coniunéfis fue hypotheticis. ΧΧΧΙΙ.
De Enthymemate. JAÇXXIII.
De Indučiome. - ХХХIIII. .
De Exemplo. ΧΧΧΚ
Comparanturinterfe quatuor Argumentationum genera. XXXVI.
De generaliviadratione Medij, Argumétatiutinueniédi. KXXVII.
Libri Septimi Capita.
Diuiffo Sy//ogi/miffmplicis,im quatuorgemera. I.
De Demonſtratione. II.
De Principiú,& Comclufione Demonftratiomis. III.
De 24eftiome Demonftramda,&partibus eius. IIII.
Deinuentione Medj, Argumentatiuè Demonſtratiui, 死
De Syllogiſmo Dialettico. WI.
Ide Propofitiome,ac guaifiome Dialettica. VII.

Diuiſiones quedam communes Propoſitiombus,& QueſtionibusDia

lećžici. - ИTII.
I)euArgumento,Dialeäico,& Loco. IX.
I)e duobus locorum generibus. Х.
JDe Locorum Numero. JXI.

De locis Communibus, ac Propriis , & de quibus agat Dialeäicus.

XII.
I)e loco definitiomis. 2(III.
De loco deferiptionis, XIIII.
De loco 2Netationis, ΥΚ
--
- -
ADg
 I N D E X
I)e loco Comiugatorum. ΧΥΙ.
1)e Loco Partium. XVII.
1)e Loco Totiu*. XVIII.

De loco Caufarum,primúmque deelArgumenti, ex ©Materia.XIX.

De Argumentis ex Forma XX.
IDe Argumemtis ex Caufà' Efficiente. XXI.
T)e Argumentis ex Fime. XXII.
IDe Vfì Loci Caufarum. - XXIII.
De Loco Effeäorum. ΧΧΙΙΙΙ.
De Locis Antecedemtium & Confequemtium. AXJ”.
IDe Locis Pracurrentium , Comitamtium , & Subſequentium.
Ꭺ☾XᏤ1.
I)e Loco Similium. XXJ/II.
ADe Loco AMaiorum. XXJ/III.
ADe Loco AMimorum. 2XXIX.
. , ZDe Loco Partium. ХХХ.
IDe Loco dißimilium. 2XXXI.

De Loco oppoſitorum dequegenerali oppoſitorum vſu. XXXII.

Deſpeciali vſu oppoſitorum. ХХХIII.
IDe Loco Repugmantium. - ΧΧΧΙΙΙΙ.
I)e Loco Auëîoritatis. ΧΧΧΡ.
Promuntiata,quibus traífatur ggeftio Comparata. ΧΧΧVΙ.

„Quomodo ex Locis haäemus traditis, quælibet propofita 244ftio

trađanda ſit. ХХХИГ.
I)e locis Propriis Admonitio. ΧΧΧΥΙΙΙ.
De ordine Argumemtorum generatim. ΧΧΧΙΧ.
Deordine qui indecendoſeruandus eſt primúmque in Confirman
do. XL.
De ordine qui im Refutatione feruandus eff. XLI.

De ordine diffutandi,primúmque de officio Argumentätis. XLII.

I)e officio reffomdemtis. . .XLIII.
De exercitatione Dialectice. .XLIIII.

Oćtauilibri capita.
IDe P/êudographo Syllogi/mo. I.
IDe Syllogifmo Sophiitico. II.
..Quot Finesſibipropomit Sophiiteauotáfint Captiomiigenera. III.
1De Numero Locorum Fallacium,primúmque de Captione Aequiue
cationis. IIII.
De Captione Ambiguitatisſeu Amphibologie. Ꮴ.
De
 C. A p I TV M.

Ide Captionibus Compofitiomis, & diuifionis, primúmque de earum

Primo genere, WI.

De Secüdo,ac Tertio gemere Captiomü Còpofitiomis & diuifiomis.VII.

De Captione Accemtus. JVIII.
De Captione Figure dićionis. - IX.
Decaptione accidentis. Х.
De Captione eius quod Simpliciter dicitur, & Secundum4Quid. XI.
De Captione ignorationis Elenchi, JKII.
De Captione Petitionis Princip;. MIII.
De Captione Conſequentis. XIIII.
I)e Captione non Cauffe,vt Cauffe. - ХИ.
captio Plurium interrogationum,vt /mius. ΧΥΙ.
De quatuor reliquis Sophiftarum Fimibus con/equendis. XVII.
Фиорačѓо occurrendum ºft Sophiftarum Captiomibus. XVIII.
I)e quibus Nominum Affeäionibus deinceps agemdum fit. ᏗK/X.
..Quid ſit Suppoſitio. .XX,
De Suppoſitione Materiali. ATXI.
Diuifio Suppoſitionis. XXII.
De Suppofitione Propria,Impropria,communi, că Singulari. XXIII.
De Sºppoſitione Simplici. .XXIIII.
De Suppoſitione Perſonali. 2☾XᏤ;
De Suppoſitione e Abſoluta. XXVI.
Conferumtur interſe, Suppoſitio Simplex, Per/ōmalis, & Ab/ôluta.
ΧΧΥΙΙ. -

De Suppoſitione Naturali,6}. Accidentali. 2XX/YITr.

Dequadruplici deſcenſº. ΧΧΙΧ.
De Suppoſitione Confuſa, di determinata, XXX.
De Suppoſitione Confuſa tantùm. 2KXXI.
De Suppoſitione diſtributiua. ΧΧΧΙΙ.
De Suppoſitione Copulata. XXXIII.
De Suppofitione diftributiuapro finguli, Generum, &pro Generibus
fingulorum. XXXIIII.
De Suppofitione diftributiuafimpliciter;& cum Exceptiome.xxxp;
DeStatu, Ampliatione,Diftradione,&RefriétioneNomini.xxxy.
„Quotuplex fit Siatus, Ampliatio,Diftraäio,& Reftrič#io. XXXVII.
Pocumenta quædã ad Statum Nomimum cogno/čendü. XXXVIII.
* Documenta ad Ampliationem Nominum cognofeemdam. XXXIX.
2Vonnulla de Diſtractione,d Reſtrictione, JOE.
De Appellatione. XLI.
Documenta ad cognofçendam INominum Appellationem. JXLII.
廿叶叶
 స్క్రాప్ట్స్
SV M M A CA PIT A
E O R V M Q_V AE IN H O C
P. R. I. M. O T O. M. O.
-T R a c T A N T V R.

I N P R I M I L I B R I.
Р в ов м і о.

E Ariftotelis genere, infiitutione , dr reliquo vitepro

greſſu.
Delibrise Arjioteli.
z ঈর্জ্য De ingemio Ariftotelis.
4. De ratione philofophamdi Ariftotelis.
3. Curprifei Ecclefiae doéfores Academiæ veteris, & Stoicam doéîri.
| nam Paripatetice antepoſuerint. -

4 De inftituto Ariftotelis in hoc opere, ip(î/gue operis meceßitate, &

fabiečfo.
7 De dignitate,& vtilitate huius fiemtie.
& De infcriptiome,&partitione huius operis.
C A P. P. R. I. M. O.
Commemdatio huius fcientiæ ex maturalifiendi appetitu, & varj
cognitiomum gradus.
..Queſt. 1. Appetamt me ommes homines maturaliterfeientiam/êiemdi cau/a.
Seči.г. ..Quibu, argumemtis mom ommes videamtur hoc pačžo /6ientiamo ap
petere.
2 Refutatio/?mtemtie quorumdam,
3 De appetitu immato.
4 Deappetitu elicito: -

5 De appetitu naturali,ci non naturali.

4 Omnes homimes maturaliterappetere ſcientiam non modo appetitu.
immato,/ed etiam elicito.
7 Dilutio argumentorum oppofitae partis.
gueff.2. ©ppetat me homo matur muuer miuitiuam maturæ diuimae cognitio
ż፮č፳/Ż..

opinie
 HV IV S V O LV MINI S.
opinis eorum, quipartem affirmatiuam approbant. Scάί. 1.
Vera questionis explicatio. 2

Dilutio argumentorum aduerfe partis. -- ", , . . ." - /3.

Λλm affeífus mobis fit cariorc eieris fenfibus,& ad cognitionem ap- ஆ1.3.
tior. , ... . . * * *

Mom videri mobi* cariorem, mec cæteris certiorem, & qui latius pa- Seẫ7. I. .
fê4f.
- - - - - I - , , wn 2

Feram effe Ariftotelis femtemtiam,nec alibi eum oppofitum docuiffe.

Dilutio argumentorum partis negatiuæ. 3 //.6
Num artes omnes,&fcientie experimentogignantur.
Ambiguitas guehionis. ~ y, \
- శి. 4·
с СИ. Г.

Non effe megámdum verè im nobis gemerari artes omnes,&feientias.?

Nullam im nobis gemerarißientiam fine experimemto/altem prin- 3.
cipiorum.
Examenſecunde concluſionis. 4.
Solutio ambiguitatum,que initio propofitefunt, 5●

Simt me omnes aëìiomes fingularium. .

Argumentapro vtraque parte. 2

Exponiturpromumciatum Ariftotelis.
Jera explicatio queſtionis. " ", … 3.
Dilutio argumemtorum partis megatiue. 4.

CAP. SE C v ND o.
Sex fapientis conditiones,ó que fit huius feientie natura.
Pertineat me adcMetaphyficum naturarum ommium,quiditatúmue .gg eff. r.
diſtinčía cognitio.
LArgumentaproparte affirmatiua. - Sećž. r.
Approbatio negatiuapartis. 2
Diſſolunturargumenta initiopropoſta, 3
Sint me maxime vmiuerfalia cognitu difficillima. .ു്. 2.
De quo gemere voiuerfàlium fit/ermo,& de duplicicognitione, fiue $eci.1.
notitia. *-

.gua im re precipuèpofita (ìt bнів queſtionis difficultus. 2

Sentemtie D.Thome,c} Stoti. - . . . . .3

.ggaratione mimus vniuerfalia fint mobis motiora. -

- - • *r * - • y? & * . . -

Diluitur obieéfio, confirmatur conclufio ex • Aerjiotcle, & agitur de5

modo abſirahendi vniuerſilia. bi θά, ό
-

. . . . . .. .
„Qua .. . ..
ratione vniuerfaliora '...", " .
fint - . .
motiora nobis, ο τira1.t :: - * - --

J$pliciter, C alf'ut notiora,wagi nc,anginie vniuerfalia.

- - * - ... . . . . - 甘 - 2 - ‫ر‬ffg/b
 S V M M A C A P IT A

7 UAergumenta tria contra quartam concluſionem · ෆ්" reffomffo фис

rundam ad primum.
* Solutio argumentorum, que contra quartam concluſionem propoff
tA/unt.

പുf്. Anfingulariafaciliùs à nobis,quàm vmiuerfàlia intelligantur.

ºcchi guod ſingularia ſenſibilia nonſolum non videanturfacilius intel
ligi,/ed me intelligi guidem.
º Singularia non per accidens ſolum, ci vt in vniuerſalibus conti
memtur , fed per fe ctiam percipi à mobis ipfa potentia intel
lećiiua.
3 refetiturquorundamfºntentia de conceptibus fingularium. -

4 guibus argumentis offendi videatur dari in mobi proprias ffecies

intelligibiles rerum fingularium.
5 Nom dari im mobispecies inteligibiles, quepropriefint rerum fingu
!arium.
« Dilutio argumemtorum,quibus ffecies intelligibiles rerum fingula
rium afferebantur.
7 Faciliùs à nobis ſingularia, quàm vniuerſalia intelligi.
£.guo paéto/pecies imtelligibiles , & conceptus im mobis gignamtur,
Itemque/olutio argumentorum partis oppofite.
; -- CAP. T E R T 1 O.
, Diffoluumtur argumemta imitio propofita.
Caufarum diuifio,& Thaletis, Amaximemis, Diogenis Apolloniatis,
Hippafi,Heracliti, Empedoclis,& Anaxagore de rerum matura
lium principijs opiniones.
CAP. QV ARTO.
Eorumdem Leucippique,& Democritri fentemtiæ.
CAP. QV INT O.
opimio Pythagoreorum,Xemophani, Parmenidis, ac Melißi:&fum
ma eorum, quæ relata eramt ex Veteribus.
C A P. S E XT O.
Platomis Philofophia , & omnium expofitarum opimiomum epi
logus. -

CAP. SEP TIM O.

Confutatio opinionum,que ab Antiquis traditefumt de rerum cau
fs,a principijs.
→/r. Quot fint caufarumgenera,
Seč.2. Genera caufarum partum videriplura,partimpauctora, que ab A
riftotele traduntur. -

2 Adſolum Metaphyſicum/pettare tratationem de сація, *- -

 H VI V S V O L V M I N I S.
„Quid fit caufa, & qua ratiome/peâetur, cùm Philoſophiagunt de 3
cauſºvt cauſeſamt.
„Quatuor effe cauffarum gemera,momplura,paucioraüe.
$olatio argumentorum, quibus oftemdividebatur, plura effe caufà- ;
rum gemera,quàm quatuor.
Solutio argumemtorum,quibus oftendi videbatur, mullum ex tradi- 6
tis cau/arum gemeribus, effe veram cau/am:aut certè pauciora
eſſe,quam quatuor vulgata.
Sitnere vera in rebus naturalibus materia prima. ..?ueſt.2
„Qua ratione mulla fit difficulta, im ea afferenda. Sečf.I. .
2uid ſenſerint de prima materia j,qui vnum tantumſubſtantiale 2
primcipium,aut mullumpofùerumt.
Sententia eorum,quivmumpotiùs effe omnia quàm vmo fùbftamtia- *
/iprimcipio conftare crediderunt.
Opimiomes eorum,quipluraprincipia materialia inducunt. 4.

.Quidmam Pythagorici, & Platomici materiamprimam effe puta- s.

uerint.
Sint ne intermateriam primam,& accidentia pomemdeformae fub-.gu eff. g.
ſtantiales.
aibus argum.mon videanturponende. Sečf.r.
Formarumfùbftamtialium affertio ex ipfa rerum maturalium com- 2
ftitutione.
Ex vmitate cuiu/jue rei maturalis.
Ex maturali comferuatiome rerum maturalium.
Ex aêfione rerum maturalium.
Solutio argumentorum, que initiopropofita funt.
Exformafub/îantiali colligi,materiam primam eßepuram potem- 7
:
ft/4777,

Ariifotelem & Platonem re vera exiífimaffe materiam primam ?

eſºpurampotentiam. -

Redditur ratio multorum,que de materia ó forma dicifolent. s.

IN S E C V N DI L I B R I
Р ко ов м п о,

CY,Ariftosfittelis,
ordo huius libriad reliquos.
& de quibusrebus in eo agatur. .
C A P. P. R. I. M. O.
Keritatù cognitionem partim facilem,partim difficilem effe,eâmque
maximè adprimum Philofophumffeäfare.
甘tt お
 S V M M A C A P IT A -

.3g£fr. In rebus me,am in nobispotius fit caufà eius difficultatis, que in co

gnitione veritatis accidit.
Scéf.2. Dμ.e extremæ featentiæ in hac quaeftiome.
2 Approbatio media fenteatia, ci quædam ad eius explicationem
vtilia. -

3 Vera qu.effionis explicatio.

4 Soluuntur argumenta oppofitarum opimiomum.
.3g£f 2. Poßmtts me im hac vita fùbjlantias feparatas quiditatiuè intel
ligere.
Scôf. 1. .gg effiomis explicatio.
2 ..Qgibus potißimüm argumentispars affirmatiua videatur vera,
& quibus auëîoribus eaplacuerit.
-
- \ ， * -
-

3 இழுpacío Deus cognofci à nobispoſit. -

4 Deſignificatione momimum,quae Deo/untpropria

5.940 pacío cetereſulfiantieſ parate à nobis cognoſcantur.
6 Djlutjo quorumdam obieóforum, contra tertiam conclufionem. -

-> - - -

7 Solutio ufgumentorum affirmatiue partis.

C. A. P. S. E. C. V. N. D. O.

Non dariprogreßum caufàrum infinitum, tam in eodºrº, qiām in

diuerfis generibus.
ஆர். r. Num eiufdem rei daripoßint infinit e caufa.
G. !; 77
Secí.I. guibus rationibus videantur daripoße in fmgulis
- - - - - -

caufärum gene - ----

meribus.
2 De cauſisperſe,& peraccidens,itémque de eſſentialiter,& acciden
taliterfühordinatis.
3 I/7 quibus cauffs poſit dari infnitio, in quibus non ifem2.
4 Probaturfècunda aßertio injiigulis caufàrum generibus ffcciatim,
& additur tertia.
5 Deto eorum,qttae pro ήίμιο ºfficientiumprºpoffta/int.
6 Dilutio eorum , qu.e adduifafunt pro infinitione cau/arum mate
rialium.
7 Dilutio argumentorum, quibusfì'alium cauſarum infinitio gſtendi
deć.
7/;/;/;/?ff/7.

º Dilutio eorum, que i finitionem formarum dari pofie contende

bazr. - - -

இயgi.2. Ἀgm irfimita tempore £;ito cogno^i poßint.

ščéřI.
.ßga ii, reprecipit pò/ ta/i huit* qu%iofis diffîciiltas. റ, '
''//g/ſ､
"۶ ‫ہی۔‬
 H VI. V. S. V O L V M I N I S

„Quibus argumentis videamtur infinita im tempore finito po/ co- »

gnoſci. ,
.guopaífo infinita in alio cognofçipoßìmt. . 3
J/atio argumentorum, quibus infinita in/eipffs finito tempore vi- 4
debantur poe cogno/ci. -

C A P. T E R TI O.
gimam modus tememdus fit im inueftigatione veritatis.
Num Dialečfica fitſcientia mec me. ..Queſt.1.
..Quibus argnon videaturſcientia. Sečf.r.
Deproprio,& peculiari fine Dialeófice,eiúgue momimibus , & ma- 2
፲፱ፖĄ.

Ens rationis mom effe/ùbieëtum Dialeéfice. 3.

Nec demonſtrationem, necmodumſciend;proprièfùmptum, mecde- 4

mique argumëtatiomè,aut/yllog/mü/i Dialečíiraîmfefeffetur.
-Modum differemdi, fiue/ciendi lateſumptum,eſſe ſubiectum Diale- j
*fice.

Dialecticam reife diſtingui in docentem,ci vtentem. 6.

Dialecticam docentem , fiue à rebus auu/am, effè veram ßiem- 7
tiam.
Diffó/uumtur argumenta initiopropofita. ያ

Sit me Dialectica contemplatiua,an pračica. -&gef. r.

Neceffariò direndam effepraäicam ve! contemplatinam. Sečír.
Non reófe apleri/que probari contemplatiuame/e. 2

Nomulla de di/crimine contemp 'atiuae/ctentiae, ac praćfice. 3.

Dialeéficam efe/cientiampracficam: mom tamem effeâiuam,ſed 4-4.

čňuam. -

Generalis diuffoſcientiarum. 5
Sit me Diale&fica pars Philofophiæ, am/ìlìm inffrumentum. 2‫ےﮐ‬ge/f.‫و‬.
.Qgib.arg.nom videatur pars Philofophiæ. Sećž. r.
Variae Philofophorum/emtentiæ in hac qu.effione, quidque fit Philo- 2
fºphia. - --

Dialecticam eſſepartem Philoſophie. 3

So/uumtur argumenta imitiopropofita. 4 * > *
Sit ne Dialećfica neceſſaria ad ceteras/cientias capefendas. 224ff. 4.
.Quib.rationib.non videatur neceffaria. Sečf.1.
6 - - 2 -

.gua ratiomefit neceſſaria. 3.

Diſſoluunturargumentainitio propofita.
jarum naturali: philofophia,d .fiathematice,doktrine ordine.Me-49* 3.
taphyſicam antecedant. *

- Argumenta
 SV M M A C A P IT A

Secf. r. Argumentaprovtraqueparte. -

2 Sentemtia eórum,qui putant libros Phyficorum pertinere ad Meta

phyficam,& eius refutatio.
3 Difluumtur argumenta impugnate opinionis.
4 Phyficam,& Mathematicas ordine doârime effefimpliciter & ab
folutë priores Metaphyſica.
5 9ui mam ſit ordo imter Phyficam & CMathematicas.
IN T E R T I I LIBR I
Р в о ов м і о. -

Ο.Vod fit Ariftotelis inftitutum im hoc libro , & eius Epi

fo/726.
CA. P. PRIM O.

.guàm vtile fit depropofitis rebus dubitare: propomumtúrque fexde

cim queitiones agitanda .
C A P. SE C V ND O.
Diffutatio quimque priorum queſtionum.
C A P. T E R T IO.
Diffutatio queffionisfeptime pretermiffà/exta,quòdeius difficu/
ta3 eademfit,atque fùperioris.
CA P QV ARTO.
Idiffutatio quæftionis oótaue, mome, decimæ, vndecimæ, & duode
C/7%.

C A P. Qv I N T O. -

Diſputaturdecimaſexta, Vtrumentia Mathematicaſintſulſhan

tiae rerum.
C A P. S E XT O.
Diffutatio reliquarum queffionum.
IN LI B R I QV ARTI
Р к о ов м і о.
Ptimum ordinemferuari ab LAriſtotele in hoc libro eiúfque
Ο breuis ſumma.
C A P. P R IM O.
Defübieão CMetaphyſica,
.24°ſt* ** Vtrum ens, quatenus eſt commune Deo,ć-creaturis,ſt CMetaphyfi
ce ſubiedium.
Sečf.r. •
Referumtur
Concluditurpars #
quatuor fententieproparte
p negatiua.
g

T. Reuocatio/ùperiorum/emtemtiarum ad verum/en/um, c3 explica-

tio precipua comclufiomis.
Cur Metaphyficadjfimcfa non fuerit antequam eiusfùbjeéfum tra º
deretur.
Solutio
 H VI. V. S. V. O.L.V. M I N I S.
solutio argumentarumprime pinionis., "2" | "... ; · ···· º: მ ჯ·: ~ é*
Solutio argumentorum fecunde. .*, *. .. . .. . "
Solutio argumentarum tertia. * º ･\･\い W
-- ºwy ... - Z * , º,
Solutio argumentorum quartae, , ,. , „ . ,.,.. ... ?

Simt me catera ommes fcientiæ huic ßientiæfüha ίππει, ، ‫ و اينكه‬. 3 .

gibus argumenti, videantur effefubalternatæ... , , , , , , Seάr.

aot modis vmafeientia dicatur, alteri/ìbalternata., .,, „, .
激 ##;jubatter. : . .
-

.(

... matione totali,nifiimpropriè &/ecundùm quid,Jî „ . . .,

$olutio argumentorum partis affirmatiua. ... 4
-

CAP. sE CV ND O.
Departibusentisó vnius,jique, que advnum é multa revocan-,
tur:& mum de hü agatprimus Philofophus. .۱۹۹۱
utrum ens,quarationesfem fit amalgrim.' **•*• * • • sQueſt. r
sentemtiaeorum quidicumt effeprorßus equiaoowm. *•**$• • •' sít ,
Semtemtia eorum,qui affirmamt effe vmiuocum. * * * ** * * * • * .
Ens ாரணம் ефириосит. ** * 3 : ,
'Neque item vniuocum. • 4.

Eſſe analegum, - - ... . . . 5

De varjs analogiæ modis,& eorum difèrimime. • • • • • ό
.Qgalis fit amalogia emtis. z
„Qualis fit comceptus emtis. * * * . . . . . . . . . . . .24%. 2.
Deconceptuformali,6} obieółiuo. * - - - Sečf.1
Tres opiniones de conceptu entis. - - - 2

Vera explicatio conceptus emtis. , , 3

De conceptuentis obiràiuo. * . . . . . . . . . . . * * º
Deformali conceptu entis. ' . ' - . . . . . $ . .

Solutio argumentorum,quibus vtunturj,quipomumt comceptum for- 4

malem entis vnum,acprecifum fimpliciter, .*

Solutio,
funt.eorum,quapropracifione,
sº tº , , , *.
conceptas obie&fiui emtispropofitaz
* . v- - -

Num conceptusvnus,ac precifusã malris 'ſiteſſe analogus reſpe-{" *',

". . * -- " - " ..
"Huillorum.” Rºº - -

Solutio argumentoram;quibus vtebamturilliani pomumt comceptum*

entis effevnum vnitate difunctionis. ‘. . . 'I,
Solutio eorum,que imitio/èperiori, quajfiomi propura entis a4uiuo-“
"Prr%"/"..... ...........................η..."
ಬ್ಲ್” Scoti, que
Solutio provniuocatione entis allata
funt.* .. * * . - ". . . . . .... . .
Jºº. - 计计
 SV M M A' C A P IT A.
Scoti opinione,cy/olutio...argumentor um, que illus argi
memtisdeadditafunt.
12 Cenfura ." "A " , , , , , , , º, “ . . .

..Queſt3. Wtrum ens predicetur in quefione ..Qaid ?ff de omnibus rebus, & de
omnibus earum differentjs,propriisque ipfiuspaßionibus. '*
Sečf.r. Varie opiniones im hac qu«ftione. -
.
2 Vera fententie explicatio. ‫منان‬
3 Solatio argumento rum oppofitarum opinionum. ''** '*** ">。
2eeft.4. Vtrum exiſtentia reru??, diftinguatur ab *ftntia.º**º
Sect. 1. ' Trium opihiomum emimeratio ; primaque explicatio & impugna
-. tio. **･-､ -､-いい･・いでい｡
a Secunde opinionis impugnatio. º:

; •_4pprobationis tertiæ fenfentia,& refutatio triumquorundamſºn

Juum illius. .*.*.*, * * * ۱۹۹۹۹۹۹۹۹ - ۹
A Pera explicatio tertieſententi.e. --, * : * * ºr is sº ºw
Solutio argumentorumprime opinionis, * * * · · · .ു
ஆர். S ” ጧዖን?፱ፖ፳፯ vera paßia entis. ... Yº - - - -º
sλ?. ^ .guibus arg.mom Videatur vera paßio emtis.
* , Num omnia quinque tranfeendentia, quæ emti addi/òlent,fimt vere
illius paßiones.
3. ..Quid stota, & aliſcholaſtici ſentiant de formali ſignificatione
ኅUፖጋ፻፲ፊያ. - -

, ,.Quidvmum & relique fimplices paßiones poßint addere emti. '

;.guidvmum formaliterfignificet.
6 Vnum eſſe verampaſsionem entis,& quopacto ſit.
7. Solutio argumentorum, que initio propofita funt,
.?ие}}. б. Sit me verum թո/: entispropria. ... " -

$££?. „Quibus argumentis mom videaturpropria emtis paßio. -

a geid verum addat emti, quidque fit totum eius formale ßgnifi
tAtſ/7/7. -

g Varia/?mtemtia de veritate. * * - - -

4 Non omnem veritatem conſiſtere in compoſitione, ở diuifane: &

aduerfariorum argumenta.v.s. . . . . . . . ----------- -
-

3 Diffoluumtur argumenta propofita comtrafecundam conclufionem.

* Nunº veritas complexº é cófºrmatas intrr res enunciatiue, conceP=
ta, & conceptus apprehenſiuos, an indicatiuoi-, as .. *
7 Veritatemfimplicem poffe cernitam in conformitate rerum , qaàm*
intelleëfue,argumentâque aduerfariorum. • „ „ „ „ , . , - -
.
* Explicatarvu'gata veritatis defiäitio,,,, „,„„,
- -
- * - o A-,
voit * 3rººks
- -
* ,. " ** -

? Salutio eorum,quae contra tertiam ἐomclufionem obieäafimt.,, ;,

*
*
* * *.
- -
- įºritas
 -
| HV IV S V O L V MIN IS ' ' ' '
Veritatem,de qua eff/ermo, e% confirmitatem rerum cum intelle- 1o
ĉfu diuino. -

Quitus argumentis impugnaripg/litpropofita concluſio. . . 1↑

$olatio eorum,quaproxime obieäafunt, 1.2

Comclufio quaeftiomis,& ßlatio argumentorum imitio quæftionis pro- 13

pofitorum.
Diluumtur duæ quædam objeéfiones contrafòlutionem quartiargu- r4. '
mentió completurſolutio. - -

$it me bonum pröpria entù affeâio. ; • . • • • » •***• , • w.

'* .244fty.
guibus arg non videaturpropria enti, affectio º sei.i.
Refutatio opinionit Heruei deformali fignificatione boni.'” * ,
Refutatio opinionis Durandi. 3
Refutatio quarumdam aliarum opimiomum. 4.
Vera/emtemtia deformalifignificatione bomi,&precipua queííionis ;
concluſio.
Solutioprimi argumemtipartis negatiua imitio propofiti. 6
Solutio eiufdem argumenti,quod attinet ad relationes,&ea,quæ di- 7
cuntur mala. - \
Solutioſecundi,& tertij. Ꮽ
Solutio argumentorum Heruei,Durandi,& aliarum. . தி

CA P. TERT Io.
Primi Philofòphi effe deprimù primcipijs complexi, agere : & quod
mam fit ommium firmißimum.
Vtrum hocprimcipiam Impoßibile effidem fimul effe, & non eße, fit.Queff. r.
omnium primum. -

„Quibus ratiomibus mom videaturprimum. - Sečf.r.

æftionis
Re
ºfиtatio duarum ºpinionum, que negatiuam partem qu fioni a,
- - - iம

ampleéfuntur.
LAffirmatiue partis approbatio. 3
Solutio argumentorum, que initiopropofita/int. 4

CA P. Qy A RT O.
4ggreditur refutationê eorum,quiſ.principiä megabamt-pri
múmque cótra totä hoc Philofophorü genus communiter diffùtat.
C A P. Q V IN T O.
Speciatim refelliteos,qui rationibusfallacibusſeducfiprimumprin
cipium non admittebant.
C A P. S E XT O.
Diffutatpriuatim comtra eos,quipropterea primumprimcipium ne
gabant quòd ommia,qua apparemt,vera eße crederent.
4. Ꮯ Xi Ꮲ,
 S V M M A C A P IT-A - H VI V S V O L V M.
-- - - --

C A P. S. E. P. T.I. M. O. --

Defenßprimaprincipio quodpr«atinum et, defenditur affirma

tiüum illud,Neceße eße,vt quodlibet fit vel momfit, idque doren
do,non dari medium intercomtradicentia. - - -
- * *

' ' ' , ,

* . . . . .
-
. . . CA P. . OCTAV O. * . . .
* ,
. .. . . .”
Refutanturduo quedam , que impugnatas fententias fequuntur.
Vnum eft,mom dariim rebus différimem veri &faffî alterum, tolli
de medio diffimäionem motus,& quieti.
- -

/ - -

•* A
*
-
- - -

º * - - -
-
-
... * *
* -

• * * : *, -?

-
-
*

* * -

- - *

-
- *
--

-
-

- - -

-
. . ." -*

-- , , . . . . . . . `N
--
-
- -
-

- ** * *** * . ." . . . . . .. . . . . . * ** ***.*.*

º - -
. . . . . . . . . . tº O
-

.. . .
***, * * ... . .Y.,
- .. . . .. ... . . -
- - - - - ---
. . . . , ... :: ***, *, * * * * * ** , * *

• *- : * * - * *
-
. * * * *
º, I X ºf . .'; f, *
- .*
*
** * * -
* * * -
''', '''\' * i
-
-
- - * .
*. . . . . .'; , "...º.º º
- - -
*.…....:- QQw"･いい｡
-
3.
-

-
 Ι Ο
D I A L E C T I C A R.
р в А в А т і о.
2姿○

Τ Ε Τ R. ν 5 ε4 F ο 9ζ. 3 Ε ( Α
L E C T O R I S. .

ζ dia confeëtabantur, Ariftotelici haberi vel

D #l lent pauciſſimi eſſent,qui Ariſtotelem euolue
º 燃 ‫'בש‬
rent. Arbitrabanturenim Ariftotelicana do
Wｰグｰ天ｰ
饑RS:
‫كم‬ -
άrimamplamius, & expeditius im Summulis
uibufàam,ac. 3uafionibus,qua* diligemtio
rum induftriap epererat,quàm infuo Aučfore contineri.Sed quan
quâ ex magnaparte id verum fit,mó eft tamen obßurum, quamtam
iaéfuram fecerit Philofôphia,ex quo hec docemdi,difeemdig, со</uғ
tudoprobari capit. Quotus enim qui/que eft,qui grauem illam An
tiquorum eruditionem hifceriuulis comtemtus mom dico confequi,fed
aliqua ex parte imitari poßit ? Hoc cum amimaduerteret nofira
hæc Comimbricenfis Academia,aliarum quarumdam recemti exem
plo,& imjfituto duâa,eam docendi rationem ab ipfis veluti incu
mabulis fequuta e*f,vt im explicãdis libris Ariftotelis ommeffudium
& operam collocandam exiftimaret. Quo autem ex ea re vberior
fruófus per iperetur prudemterflatuit, vt ea quotidie præceptores
di tarent difcipulis,que de re, quã explicaffent, velgrauiſſimi au
éfores optime dixiſſent,velipſ marteſuo addenda eſſe indicaſſent.
Verum hac docendi ratio,etfi longè melior,& vtilior,quam illafò
perior habebatur:tamem ob aßiduumfèribendi laborem,imcredibi
lem Difçipulis,vt de Preceptoribus taceam, moleftiam, difficulta
témque afferebat.Tempus etiam, quodim docendo, ac diffutamdo
vtiltus poni potuiffet,mom fine magno incommodo in diciando con
fumebatur.}nde illud euenire meceffe erat, vt mec libri omnes, qui
- Q: in curriculo
2 p R AE F A T I O.
in curriculo philofòphiae mumerantur, ommimo abfoluerentur, nec
tam frequens eſſet,tamque diuturna, quàn” optabamus,diffutandi
exercitátio.Vt ergo,& labori Difcipulorum con/ulereturčiać/ura
qualiféumque erat ftudiorum Philofophia re/arciretur,ftatuerunt
prepofiti Societatis moifre(cui Regium hoc liberaliii Artium Gym
mafium p. abhinc ammo à Christianißimo Rege Ioanne tertio tra
ditum eft;vt ego,quod in profitenda Philofophia aliquot annospo
fuilfет,qиат poſem breuitare,ey perfficuitate eos libros Aristote
lis exponerem,qui Auditoribus Philophie explicari confueuerunt.
Fore enim exiftimabant,vt hac ratiome & mea diligemtia , & Ty
pographorum opera, mom modo diffendi labor minueretur,ſed ali
quid etiam ad haec ftudia lucis, & vtilitatis accederet. Ego vero,
cùm mei temuitatem ingemj mom prorfùs ignorarem,quamtum obe
diemtifus fuit,hoc omus, quod meis humeris impar effe femtiebam,
recufare comatus fum. Verum illi, im quorum ego voce Chriftum ae
gnofeoffudio iuuandi alios commoti, meae potius facultatii feu(vt
verius loquar)imbecillitatispericulum facere, quàm vllam officj
occafionem prætermittere voluerumt. Qua igitur impofitum mihi
onus reiicere mom poffum,dabo quam diligemtißimè operam,vt quod
im me eft,fi mom aliorum votis fatisfecero, certè eorum, quibus ↑ý26'Ꮺ
vitae rationem tommifi,iuffui mom defim. Imterim tamem,dum com
memtarios in Ari$totelem, Porphyriá, I/agogen conferibo, ha. Dia
leéficas Inftitutiones,cum vt fidei moftre pignus,tum vero vt mece^
fàrias iis offero,qui intra limima Philofophiae recipi cupiüt. Id enim
megari mom poteft, Artotelem alioguin difertif$imum , ita de imdu
#ria,quo tarda nimirum ingemia exerceret,fuam femtentiamplu
rimis in locis occuluiffe,vt Præceptoribus Dialeéfice meceffeſit, non
antè ad explicationem librorum eius accedere, quam totius Diale
ĉťice adumbratam imaginem Diféipulisproponamt.Sic emimfit, vº
omnibus partibus Dialeéfices,quafi radio deſcriptis, multoplaniùs
& faciliùs ea quae ab illo dicuntur, imtelligantur. Ngc tamem hi
oéfo Libelli,eo confilio à me fèriptifunt, vt amte Porphyrý Inſtitu
tionem omnes explicentur feio emim id commodefieri mom poffeyfed
vt neceffariis , ac precipuis quibufque imitio expofitis, reliqua in
alium locum differamtur. Satius mamque eft, fi mommulla ex tribus
primis menfibus,quos vtiliter Academia noſtra in huiuſcemodi pri
mis Inſtitutionibuspomere comfùeuit,fuperfimt,quam vt pars all
qua im hac totius Dialeéficae defçriptione defideretur,aut certè bre
uiorfit tractatio,quam vt perſpicuitas & vtilitas patiantur.Poſº
* * - /unt
 P R AE F A T I O. 3.
fint itaque'fexprimi Libri, à Calemdis oéfobris ad diem Nata
lem Domini explicari: reliqui in eam ammipartem differri,im qua
ìudia ab immodicos calores remißiora effefolemt. Ita enim fiet, vt
fex illi aditum aperiamt ad librum Categoriarum Artotelis, ad
Âros de Interpretatiome,deque Priori refolutione,qui, vt equidem
fero excufis commentariis, dicfandique lentitudine preciſa, ad
calendas vfque Iulia emarraripoterumt : Extremi autem duo ad
libros de Pofferiori refolutione. Topicorum , & Elenchorum, qui λι
Studiorum inftauratione inchoabumtur, viam mumiemt.Eo autem
libentius hoc quafi integrum Dialecficæ corpus comfeci, quod vi
deam multos præclari ingemj Iuuenes ab humamioribus litteris ad
Iuris peritiamftatim commigrare, qui, fi vel hac Imjfutu
tione prius imbuantur, multo maiores faéîurifint in
illis litterisprogreffùs. Faxit Deus Opt. Max.
vt nofter hic labor, qui im eiusgloriam,
& multorum vtilitatem comfer
tur,6- ipfìgratus fit,&pro
fit omnibus,qui im bomis
litteris imffitui
volent.
竿 竿
大,
g@g@$$$?నుసన్స్క్రి

蠶
ဒွိ ဒွိႏိုင္ဆိုႏို
A G V M E N T W M I N
O M N E S L I B R O S.

==>ZFM R 1 M y s liber propofitis iis, à quibus,

鷲}義 quafi fundamentis,totius Artis conftitu
ijj $£/Ajj tio furgit, explicatáque natura Nominis,
瀾器 Å & Verbi , quæ funt apud Diale&icum
t prima orationis elementa,cas Nominum
í%-$$% & Vcrborum nuncupationes exponit,
quæ crebrius vfurpantur, Secüdus difponit Nomina om
iiia,& Verba in quafdam veluti clafIes,quæ Prædicamen
ta appellantur expofitis primum Genere,Specie,differen
tia,Proprio,S. Accidente: quibus ignoratis, Praedicamen
ta intelligi nullo modo poffunt.III.agit de Oratione,eiúf
que formas, ad Coniun&tas vfque enunciationes perfe
'quitur:nec omnino cas, quæ expofitione indigent prae
termittit. III I. Ad Diuidendi rationem totus confertur.
In V. de Definitione differitur. V I. explicata in primis
Conſequentiarum vi & natura, Argumentationem,eiú
que quattuor prima genera pertraétat, SyHogifmum En
thymema Induétionem & Exemplum. Qua in parte non
tantum peritia iudicandi de apta & vitiofa Argumenta
tione traditur,fed etiam oftenditur generalis quædam ad
Medium, Argumentúmue inueniendum via. VII. Agit
de Demonftratione, ac Syllogifmo Diale&ico. Quorum
cauffa Locos commonftrat,è quibus omnia Argumento
rum genera depromi poſſunt Tum diſſerit de Ordine.Sic
enim Ariftoteles eam Iudicij partem appellat qua Argu
mentorum inter fe difpofitio continetur. V II I. Tandem
explicat Fallaces Syllogifmos ( Pfeudographum ille &
Sophifticum nominat)vt Dialecticus expeditè intelligat
quomodo eluendæ fint Sophiftarum captiones.Quod vt
commodius fiat, ea quæ recentiores de vfu Nominum,
quam Suppofitioné vocant, deque aliis quibufdâ Nomi
num affe&ionibus vtilitcr tradiderunt, moderatè adiügit.
INS T L
 Т V V M
A L E C T I C A R V M
ь і в в к р к 1 м у s.
De z\gceßitate, Nomimibus, & ^Uatura huius Artis.
с А p v т р R 1 м v м.
§ V. M omnis do&rina, quæ ratione perficitur. 1. poſt. 1, c
1. Metaph.7,
Differendo (id eft , ex notis ignotum aliquid text. 48.
oratione patefaciendo) tradatur, in differehdo
autem multi errores contingant, neceffariò Ars Cur hec Ars
aliqua quærendafuit, quae aptas differendi for теcejaria.
mas oftenderet, nefalfa Doctrina provera ali Refert hoc ad
Top Cicero.
º 2® quando obreperet.Hanc Artem qui inuenerüt, Notatio mo
-

Dialecùcam nominarunt,poftea veteres Peripatetici Logicam ap- minum huius

pellauerunt.Et re&è quidem vtrique.Nam Diale&ica dicitur Lati- 4**.
nè:Dyfferendi ratio,fiue do&rina. Quod enim Graecis eft diaA&ye
v%a,vnde hoc nomen ducitur : idem eft Latinis Differere. Eadem
nominis interpretatio, vel Cicerone au&ore, in Logicae verbum Lib.de Pate.
conuenit.obfcura,inquit,qu«ftio eít,quam 7t€ }vyατόν appellant, tota.
que eff Logice,quam ratiomem Differendi voco.Qujnetiam eadem oratio
Fimis pro
facilè & expeditè naturam huius artis ex proprio fine declarat.Nam prius huius
etfi ipfum Differendi opus omnibus Difciplinis cómune cft (om Artis.
nes fiquidem ignorationem aliquam ex notis conceffis depellunt)
Definitio docet tamen quonam modo Differendum fit, ad eamque rem com Alb. Mag in
p„ÄT munes leges,ac præcepta tradere, hoc fibi Dialeéjca , vt proprium Porphy.
état.1.
Tra
' finem,quo à cæteris diftinguitur,vendicauit.Aptiffiniè igitur defini
Plate 7 a tur Dialectica, Diſerendi dottrina, quafi ars, quae docet omnes for
Repab. mulas Differendi, hoc eft incognita ex cognitis oratione Patefa
<P4-£*ffi* ciendi.Hinc fit,vt non fine caufà dixerint grauiffinii Au&ores,hanc
!....: vnam facultatem cæteris omnibus formandis Artibus effe neceffa
I3,3; cf. riam,quam proinde alius,Apicem difciplinarum:alius, Difciplinarum di
de clarâ o- feiplinam:alius,& Artium maximam , & Lucem omnium appellare non
ratºr. dubitat.Praefcribit fiquidem cmnes Differendi modos,quibus qug
que doctrina comparatur,ac continetur,vt dictum eft.
Definitionem Dialeäicæ ex Topici defùmptam,non conuenire im totam
- hanc Artem. . C A P. I I.
Obiečijo.
E D aliquis fortaffe parum attentè ingrediens, in ipfo ftatim li
mine offendet,dicetque eam, quam nos tradidimus Diale&icæ
* , & 3 diffinitionem
 6 I N S Т I Т V Т. D I А I. Е С Т.
$ ffinitionem non effe Arißotelicis probandam, quod afia circum
1.1 Ρίικr. 1. ferri folear, ex initio Topicorum Ariftotelis in hunc modum de
fumpta,Dialeética eff Methodus fiue Ars ratiocinamdi de qua anque Qug
1Dil::tio. fltone propofita ex probabilibus Occurres tamen,Ariftotelis confiliúm
non effe,vt ex loco citato eliciatur totius Diale&ticae definitio(cùm
alibi afferat ad Diale&icam pertinere, vt agat de omnibus Syllo
gifmis,hoc eft,vt fit generalis qugdam Ars ratiocinandi,fiue ex Pro
babilibus argumentis,fue ex Necefariis) ed vt depromatur inde
1 Rheto ad
Theol. 1.
Definitio cuiufdam partis,quae,quia vfu frequentiffima eft,fuo qua
fi iure nomen totius Arris,velüt proprium fibi vendicat. Itaq; De
finitio illa quam tradidimus, quafi totius Artis generalis Definitio
ampleétenda eft.
Deſubiecto Dialettica. С А г. і 1 п

Svbieflum. É]Xhis facilè intelliges, Subie&um attributionis Diale

Dialectice. . $ cticae(ad quod nimirum tota eius confideratio refertur)
effe Orationem, qua incognitum ex cognitis aperitur. s
Namq; in hac vna tradenda,& explicanda,omnis Dia
le&ticorum cogitatio curâque confumitur , vt ex di&tis
apertum eft.Hanc Cicero,quafi aliud agés,orationem Philofopborum, Ins Oratore
ad Brutum.
appellat,ea de cauffa,vt arbitror,quod Philofophis fit familiaris,ac
4cadem. fe penè propria. Alio vero loco Varronis perfonam fuftinens,vt eam à
cunda editio,
lib. 1.
perpetua & fùfà Oratorum Oratione diftinguat, vocat : Orationem
Ratione comclufam,praefertim , quia nihil eft adeo proprium Rationi, Recensiores.
quàm vt ex notis ad ignota progrediatur. Non defunt quoque ex
recentioribus,qui Modum Sciendi,appellandum putent. Verùm prio
res duae nuncupationes nonnihil obfcuritatis habent:tettia,fi Scien
di verbum propriè accipiatur,aftri&ior eft,quàm res,quae fignifica
Biſſerendi tur.Neque enim omnis Oratio,quae notis ignotum aliquid patefa
яноане. «а. 1. cit Scientiam parit,cum fæpè Opinionem,aut quâdam aliam cogni
tionem efficiat. Vt ergo fequentia cum fuperioribus confentiant
fimulque apertior, ac planior fit nuncupatio, percommode vocari
poteft,Differendi Modus.Qua vero ratione,Argumentatio,aut Syl
iogifimus,re&è dicatur Subiectum Diale&ticae, paulò pòft dicemus.
s
De tribus generalibus Differendi modü tribufque primi Dialeäice partibus.
С А P v т I I I I•

§)R E s autem funt generales Differendi modi , qui deinde º

$im alios minutius conciduntur, Diuifio, inquam, Defini s

i|tio,& Argumentatio.His enim tribus quafi Inftrumentis,
Diu fone, de §j mnis cognitio rei incognitae,ex notis ac perfpicuis con
finit one , & quiritur. Nam Diuifio, tanquam diligens quædam exploratrix,om
Arsuz enta
ниоте , оти nia rerum genera,& partes fingulorum excurrens, totam Entis con

cognitio com fufionem explicat:Tum deinde exploratis ita omnibus & quafi ante
paratur. oculos pofitis,accedit Definitio veluti lumen ad fingula illuftranda,
quæ cùm doceat,quid quaeque res cómune habeat cum cæteris, quid
fibi proprium,& peculiare,haturam cuiufque fuis finibus
- -
#ಣ್ಣit: A
 L I B E R P R H M W S. 7
bit: Adextremum Argumentatio multò efficacior fuperioribus,qüid
præterea cuique conueniat apta ratione concludit, Ex his tribus ln
ítrumentis,quibus tres primς partes Dialecticg,relpondent,duo tan- P** fenti;
tum pofteriora pofuit Ariftoteles primo Metaphyficorum libro,
dum dixit,omnem difciplinam Demonftratione,td ejt, Argumentatione,aut ,: ..
Definitione comparari. Diuifionem verò, etfi alio loco quendam co- ' ,
gnoſcendi modum effe non negauit , tamen non tantum in ea
monenti effe credidit, vt ipfam faceret vnum per fe comparandæ
difciplinæ inftrumentum. Quamobrem ad definitionem cu: materiâ
fubmiiniftrat,a videtur eam reuocaffe.Pianius certè hac in re locutus • i M., .,.
eſt Plato, qui Diuiſionem quaſi diuerſum Diſſerendi modum à cæ- 7 tx 48.
teris diftinxit.Hinc Cicero Epicurum infcitig coargués,quod tullam *". Alber.
Diale&icae partem attigerit,eandem hanc(quam nos generalem tra- ..
didimus)Modorum Differendi diuifionem planè fignificauit: Iam in Ἑλ.
altera, ìnquìt,Philofophiæ parte,qu4 ef Qggrendi, ac differcndi,qtta Acyixi <r»,so;h/fa,
dicitur fte vefter plane, vt mihi quidem yidetur, inermis ac mudus eft,tollit c ciui* C*
1. pr.fti- conclud4turque
4t.
pfinitiones: nihil de tradit.Hinc
ratio diuidendo â etiam
Partiendo docet:non quofignificaret
Porphyrius,vt modo efficiatur
Ifa “'*f"
gogea fuam vniuerfae Dialeëticæ conducere,dixit,eam non modo ad
Categoriarum doétrinam ( in quo libro prima omnium modorum
differendi elementa traduntur)fed ctiam ad omnem Definiendi, Di
uidendi , ac demonftrandi rationem conferre. Hinc quoque Voiuus
Auguftinus,cum de origine Artium loquitur,afferit,rationem Defi
niendo,Diuidendo,Colligendo, nó folum dige{ìiffe Grammaticam,
fed etiam ab omni falfitatis irreptione defendiffe,ido; fine praefidio
Dialecticg, quâ primo quafi partu edidiffet, facere nö potuiffe:quafi
p., i,ii, his tribus generalibus Differendi inftrumentis edocendis pofita fit
Topic. Cicer. formatrix omnium Artium Diale&tica. Ita ergo fit vt res fint ge
nerales Differendi modi,in quibus tradendis tres primae Diale &ticae
partes verfantur. ' ' - - - -

Qg}d Ariftoteles folam tertiam Dialeáice partem ex infiituto*

tradiderit. • . • C A P v T y.

A: ప్ర!
:: ſº
ºne-
澎 t ". -

.re
driatet ‫إننا في حين توقف‬ quatenus ad inuentionem argumentorű font vtiles ***:
dilpusauit.Hoc autem,vel ea de caufa fecit , quod in definitione ac
Diuifione,quòd a i Diale&ticü attinet, minus negotij effe credidit,
quàm vt per fe tra$tãdæ viderétur,vel quia in fola Argumencationis
tractatione(quã º ipfe fibi,quaf primo auétori arrogat)ex inftituto • , Eu......
laborandü fibi effe éxiftimauit fæpius enim b Definienài do&rinam tremo.
ºrº prº à Socrate primùm traditam affirmat. • Diuidendi rationem velut * : Mº 6.
:: Platonis inuentum faepe deprimitAt Scientiam Ratiocinationú Syl &ಿ º
# logifmorúmue (ad quos cætera Argumétationú genera reuocátui) Έ, !".
A ra adeo aſſeueranter ſibi aſcribir.vtſede Syllogyfmis nihil omnino ab ; v. &. poß,
*rinandi, aliis accepifíe affirmct,fed fibi primum quoù eorum arte ingenti la- c.te** 4.
-
-
- -
* --
- - - - - - - bore
 8 I N T I T v T. D I A L E CT.
gote inuenerit, magnam gratiam deberi.Itaque cx tribus generali
bus differendi modis, foiem Argumentationem , atque ádeò ferè
eius precipuam formâ qug Syllogifmus Ratiocinatióve dicitur tra
&tandam fufcepit Ariftoteles.Quan tamen ita traétauit,vt non mo
* In lib. poſt. dò eas Ratiocinationes,a qug ex Neceffariis argumentis ré confir
° Lib.T pic. mant,fed etiam eas, bqug ex probabilibus,Verifimilibáfve aliquid
3) uatemus.
ſubteſti. Di.i
probanr,diligentiffimè fit perfequutus.Hinc fit, vt qui Diale&ticam
leéfice rectè ea tantum ex partè, qua ab Ariftotele tradita eft confiderant, meri
dicatur Αναι, tò afferant Diale&icae fubie&um effe Argumentationum , aut certè
ጸን᎓eክ」 {ፊi !! Q 4፻4 † Syllogifnum , ad quem reliquae Argumentationem forrnæ redi
f logtfm. guntur. Hac etiam ratione intelligendum eft diuiddi Dialeétican
Intentiomem
er indicium
in partem inueniendi, ac Iudicandi. Inuentio enim ( vt Authores alb. Mag. in
ad doc7rn im huius diuifionis definiunt ) eft ratio exquirendi Argumenta.Iu- *** ***!*!;
Argumenta dicium verò eft doctrina accommodandi fiaec ipfa, ad propofitum ““
tiouis pertine concludendun,quorum vtrumcjue ad tra&tationem Argumentatio
rt.
nis pertinere luce clarius eft.Quod fi nomina Inuentionis & Iudicij
latius accipiantar, quam ab Authorib. huiufce diuifionis 蠶
tur, non dubium eft, quin ad totam Dialeéticae Artem hæc Diuifio
aptari poffit Ná fine Inuentione, & Iudicid, generali fignificatiene
acceptis, non folum Argumen:atio confici non poteft, fed ne vlla
quidem Definitio,aut Diuifio:£d quod Boétius diligenter aduertit. 4 dTºpic.
Verùm de iis, vt de cæteris, deinceps breuiter attingenda funt alio
loco fufius difputabimus.
De partibus,& ordine traëìationù Dialetticæ.
CA p v r v I.
Gº-º.

º
$)Nº.l Vmune
1 A igitur Diuific. Definitio & Argumentatio hoc com- Arjotet. 3.
habent,quod fint Orationes, partes autem Orationis Rhébor. ád
Κ$] funt Nomen & verbú,nam caetera'omnia quæ in oratione £**£:£!:
ceruuntur,aut ad Nomen,& verbum reuocantur, aut potius fupple- º
menta Orationis,& colligationes partium eius,quàm partes,putan- „jî, :
« L*.m. & 2. da funt:primum < nos de Nominibws,ac verbis agemus deinde de d goriarii aem
d Lib. 3.
с Lib.4. Oratione, pofteà tria illa Orationum genera Diuifionem, inquam, no* ;
f Lib.5. Definitionem,8.
de Argumentationè
diuifione proximo ita perſequemur,vt
fde definitione,extremo primo ºloco 1n l.rетипల్లా
g de Argumétatione ст.
g Libr. 6. 7.
‫س‬co .8 differamus.Sic enim & naturg,& do&tring ordinem tenebimus,quo
Ordo natur«
Ordo doſtrº rum ille à minus perfe&is ad perfe&iora,hic à facilioribus ad diffi
*.e. - ciliora paulatim progreditur.Nec vero 醬 à litteris, quæ mini
Obiečłio. - mae funt Orationis particulae,ordiendam effe hanc traétationem pu
tet,proptereà quòd Natura in rebus efficiendis à minimis ad maiora
Dilwtio. ' progrediatur.Nam vt Naturae Ordo in aliqua Arte feruetur, non eft
-
öpus vt fumatur initiô ab iis,qug omnino,ac fimpliciter minima funt
féd ab iis, quae in ea Arte funt minima. Litterae autem etfi fimpliciter
£int minimæ partes Orationis:tamen earú confideratio non pertinet.
ad Diale&icam,fcd ad Grammaticam.Ita non eft, cur à Litteris, & *
non potius à Nominibus & verbis ordienda fit Artis Dialecticæ tra-' * ' t

&tatio. Hanc crgo de Nominibus,& verbis difputationem bipartitâ

faciamus
 L. I B E R P R I M v S. , - 9
faciemus.Priori loco de Nominú,& verborum varia nuncupatione
άicendum eft , proximè cogenda funt omnia in decem quafi cJaffes,
qua κατηγορία),id eft,Prædicamenta ab Ariftot.dicuntur,vt facilè in
ueniri poffint ad omnia Orationum geuera ftruenda. De vfu aut* m
Lib.8.
Nominum,& Verborum,quem recentiores Suppofitionem vocant,
déq;aliis quibufdá eorú Affeétionibus, ad fins m harum Inftitutio
num,(quòd commodius in eum locú differri videantur) differemus.
De quibus Nominibus,& Verbis agendum fit.- CA P. v 1 I. Tria genera
ക്
O M 1 N v M & verb orum tvia funt genera, quaedâ Men-, ЛVсті: тиг з ох
Verborum.
I Peri 1,
eorum quæ in Voce confiftunt.Quamquá verò hgc om
nia ad Diale&icam pertineant (tradit enim Diale&ica omnes Dif
ferendi modos, qui non modo externa Oratione, fed etiam interna
perficiuntur)tamen ne tot genera Nominum, & Verborum,confu
fionem in progreffu pariant,de folis Vocalibus agendum eft:praefcr
tim cum omnis Dif!erendi ratio,quæ in Vocibus traditur, facilè ad Obicółre.
Orationes mentis,& Scriptas pofiit accommodari.Scd obiiciet ali
quis iu hunc rnodum,Vocalis Oratio totam ex Oratione mentis vim 1. P.Բ.3.
habet,tefte Ariftotele,qui Hoc ipfum vfque adeo verum eſſe putat, vt Tex... ſ.
fateatur Demonftrationem, quæ omnium Argumentationi firmif
fima eft,& omnino Syllogifmum,noa in Oratione externa,{ed in ea
qug in Mente,efficitur,confiftere: quod etiaru in cæteris Differendi
modis, pari ratione fateri neceffe eft.lgitur fi vnum tantum genus
Verborum,ac Nominum tra&tandum videtur,de Mentalibus potius,
quàm de Vocalibus agendum eft. -

O c c v R R E N D v M eft tamen , etfi Oratio Vocalis totam ex Vocalis oratio

Mentali vim habeat, tamen quia voces,quàm cóceptus, multo funt ex mentals
vim habet.
patétiores & dilucidiores,in Vocibus pocius,quàm in Conceptioni
bus Mentis,tradendam eſſe Dialecticam, ſicque de Vocalibus po
tius Nominibus,& verbis , quàm de Mentalibus agendum effe : id
quod Ariftoteles:& cæteri omnes,non hac tantum ratione fecerunt,
ſed etiam,quia interna Oratione uemo alterum docerc poteſt:inco
gnitaque ex notis alij patefacere:quod tamen quo paéto faciendurn
fit,Dialeéticus tradere debet. Eadem quoque ratione Vocalia pc
De feliu Voca
tius Nomina quàm Scripta tra&tantur à Diale&icis, quia nimirtim libus Моти
Vocalis Oratio longè clarior eft, quàm Scripta:Acccdit eò , quòd mibus cº Per
multò etiam communior,& vfurpatior.Nos igitur has ob caufas,fo bis agêdum.
lam Vocalem Orationem traétaturi, de iis tantun Nominibus ac
Verbis,qug in Voce confiftunt.differemus.Sed quia pcrutilc erit tria
haec Nominum & verborum genera prius inter fe quoad fignifican a Сар.8 y.

di rationem conferre,anre omnia dicendum efta,quid fit Significa b Ca.1 v.11.

re,quam jue varia fint Signorum,ac Significationum genera* Dein
de aperiendum eft,quo pa&to Conceptus, Voces, & Scripta fignifi
cent,&Tandem ad explicanda ea Nomina & verba, de quibus agere
‫مهتمعي‬ iaftituimus,aggrediendum. . . . . . - º
*:: *1. - - £* Deſt
 уо I N S T ITV T I O. D I A L E C T.
De Signi formalibus & inßrumentalibus. С A p. v 1 1 г
Siguificare ŠT Q y £ vt altè,& à capite Significandi modos,repetam,
quid. Significare nihil aliud eft,quàm potëtiae cognofcénti ali
Jquid reprgfentare.Cùm autem omne,quod áliquid reprg
fentat:fit Signum rei, quae repraefentatur,efficitur vt quiç
quid rem aliquam fignificat, fit fignum eius. Quare cùm is qui lo
quitur,aut fcribit,dicitur Significare fententiam aut voluntaté fuam,
non aliter id accipiendum eft : quàm quo paéto is qui lignis ignem
admouet,vrere ligna dicitur.Vt enim hic dicitur vrere,quia id appli
cat quod vrit,fic is qui loquitur,aut fcribit, dicitur Significare fen
tentiam,voluntatémve fuam, quia exhibet Signa,quae quid ipfe fen
tiat aut velit,fignificant:qualia funt verba,Scripta,Nutus,& áliahu
iulcemodi.
Dua figneri: P o R R o Signa duabus diuifionibus difpartiuntur:altera in Signa
Атитріотея. " formalia,& Inßrumentalia(liceat enim itâ loqui;)altera in Natüra- Signafirma
1ia,& ex inftituto.Signa Formalia funt fimilitudines,feu fpecies que· lia.
dam rerum fignificatarum in potentiis cognofcentibus confignátæ,
quibus res fignificatae percipiuntur. Huius generis eft fimilitudo,
quam mons obie&us imprimit in oculis:item ea quam amicus ab
fens in memoria amici reliquit:item ea,quam quis de re quam nun
quam vidit , effingit. Dicuntur autem Formalia Signa, quia for
mant : & quafi figurant potentiam cognofcentem Signa Inftru
mentalia funt ea, quae potentiis cognofcentibus obieéta in alterius º
rei cognitionem ducunt : Huius generis eft veftigium animalis in
puluere impreffum,fumus,ftatua,& alia huiufmodi. Nam veftigium
Signa infru eft fignum animalis,à quo impreffum eß: fumus verò,ignis latentis:
mentalia.
ftatua denique,Caefaris,aut alicuius alterius,Haec dicuntur Signa In
ftrumentalia,vel quia his quafi inftrumentis,conceptus noftros aliis
fignificamus : velquia quemadmodum artifex , vt inftrumento mo
ueat materiam,neceffe eft vt moueat inftrumentum, fic potentiae ad
cognofcêdum aptae,vt hoc Signorum genere rem aliquam cognof
cant,neceffe eft vt hæc figna percipiant.Hinc colliges apertiffimum _ . .
difcrimen inter haec Signa & fuperiora:Illa fiquidem non funt à no- :"
bis neceffariò percipienda,vt ipforum perceptione in rei fignificatæ 鷲 in
Alter m dif: cognitionem veniamus:Haec auté nifi percipiantur, nemini alicuius frumeíalia.
crimen.
rei cognitionem adducent.Differunt etiam hac ratione,quod priora
illa ,nec admodum vfitatè nominantur Signa, nec fatis propriè di
cunturcomplexus
quafi reprgfentare: haec verò
omnia,quae pofteriora,maximè.Vnde
populari D.Auguft. *f**
fermone figna dicerentur,hoc Lib. de pje
Dial.

fhodo fignum definiuit Signum eft,quod & feipfum fenfui, & præter fe
aliquid animo oftendit.
De Signú Naturalibus & ex Inffituto. С л P. I х.
- í I G N A Naturalia funt, quæ apud omnes idemfignificant: Signa ng4#fff º
§ feu potius,que fuapte natura, aliquidfignificandi vim ha ralia.
-

§ bemt.Quomodo gemitus,eft Signum doloris:& rifus»

lgtitig.$igna vero ex inftituto funt,qua ex hominum vo- signa es* im
TuTillS
 L I B E R P R I M W S. II

rurfus àuo funt genera.Nam quædam fignificant ex Jmpofitione,vt Ex impofi

pote Voces,quibus homines colloquuntur,& Scripta,quibus abfen- "*"*
tes interfepaéto
tione:quo communicantalia ex Confuetudine,&
ea quae pro foribus communi wfurpa-
appendunrur,fignificant res ve- Ex
Ä.cºſmets
fie

nales. Eorüm porro quæ ex Impofitione fignificant, duplex eft fi significatio.

gnificatio:propria,& impropria.Propria eft quam fibi Signa ex pro- Propria.
pria impofitione vendicant, qualis ea eft,qua vox Homo fignificat -

veros homines,& Leo veros Leones.lmpropria elt ea, ad quam ob Impropria.

aliquam rerum affinitatem figna traducuntur : eiufmodi eft illa,qua
homo fignificat homines depi&os,& Leo viros robuftos. Fere au- Feτε
tem verba ad aliquem modum(£&vcp Graeci vocant)tradu&ta,& im- : :
mutata impropriam habët fignificationem:vt quae per Metaphoram, É.'j.
Catachrefim,Metalepfim,& Metonymiam immutantur, Dixi autem ficationem
fere,quia {altem quae per Onomatopeiam fignificant, non videntur ::::::..::
itmpropriè vfurpari,Quis enim dicat hanc di&ionem Clingor, imi- #
tatione rei fictam,improprièfignificare fonum tuba , & Latratu,yo- it : « e,
cem canis domeftici ? De Sinecdoche,& anronomafia alijiudicent. lib 9.ca. 1.
Sed haec,quae de Propria,& impropria ſignificatione breuiter áttigi
mus,à Grammaticis petédafunt.Eorürurfus,quæ propriè fignificant,
quædam dicuntur
goremata,tefte Categoremata,quaedam
Cicerone appellantur ea,quæSyncategoremata. Cate- # •ಣ್ಣ:
de quodam aut quibufdam ίι/

dicuntur vt Craefus, Diues, & fimilia. Haec enim di&tieCrafùs dévno

quodam homine dicitur, Diues de multis. Nec refert quod Cicero r,„.,,,,„,
nomine Categorematis, res fignificatas intelligat, nos verò ipfà Si- fgna rerum.
gnarebus figfiificandis impofita. Vtraque enim aptè appellantur Ca **nturCa
tegoremata,quafi Dicibilia,quia de vno,aut pluribus dicûtur.Synca $Ì.
tegorematavero (quaſi dicas, Categorematis conducentia) vocan : di
tur ea,quae non dicuntur de aliqu9,aut aliquibus,fed tamen Catego- cantur.
gorematis,vt certù orationis fenfum efficiant,adiumentum afferùnt:
vtCraefi,Diuitis, Do&e,Sapienter,Omnis,Nullus,Si,Cum, Aut, Ab.
& cætera huiufmodi.Haec devariis Signorum,& fignificationum ge
neribus vidétur fatis.Proximum eft vt quop aéto Conceptus,Voçes,
& Scripta fignificent,dicamus.
Quo paâo Conceptus,Voces,& Scripta fignifícent. CA P. X.
} R 1 M v M,Conceptus funt Signa formalia:Voces autem , & Primum dif.
Scripta numerantur in Inftrumentalibus, vt recentiores no- ginem fgpi
tant.Nam Conceptus, funt fimilitudines quadam rerum fi- ji..?
gnificatarum in intelleétu confignatæ, quas non neceffe eft cognof- #:
cere, vtipfarü interuétu res fignificatae cognofcantur: Voces autem ' vocum &
&Scripta,funt Signa externa,quae,nifipotentiis cognofcentibus ob- ß*pt.
iiciantur,in cognitionem rerum fignificatarum neminem inducent. Secumdum d*
Deinde,C6ceptus funt Signa naturalia earum rerü, quas fignificant, ferimen.
I. Peri.r.
Voces autem,quibus colloquimur,&Scripta , quibus cü ab fentibus
cömunicamus;sût figna ex inftituto.Cóceptus enim,vt ait Arift.funt r.„„ di
idem fuapte natura ápud omnes, hoc eft , idem apud omnes fignifi- crimen.
cant:Voces verò,& fcripta, nó item,vt fatis apertum eft.£)enique
A 2. Conceptus
 I 2. I N S T L T V T. D I A L E C T.
Conceptus fignificant res immediate,ideft,nullo alio interie&o Si
gno : Voces autem interuenientibus rerum Conceptibus, quorum *

_ funt proxima figna & notae.vt ait Ariftoteles,fcripta verò,non folum

1. Pers. 1. interuenientibùs rerum Conceptibus,fed etiam mediis Vocibus.Id
enim, quod Scripta proximè obiiciunt menti, funt Voces. Multi fi
quidem legendo exprimunt Voces,quas Scripta fignificant, nullum
ihterim formantes Conceptum rerum fignificatarum vt patet in iis
ui- Latinas literas lcgunt,nec tamen intelligunt. -

N°** ^ V £ R v M non eft neceffe,vt cum ego audio vocem fignificatiuam

alicuius rei, duo in me gignátur Conceptus, alter ipfius conceptus
rei, alter rei fignificatæ, Nec item cùm lego verbum aliquod apud
Ariflotelem,opus e(t,vt tria concipiam,Vocem, quae rem fignificat,
A£* ^f* quæque vocabulo refpondet,Conceptum rei,& Rem fignificatam.
£j3''.
tur ßgna me Mens enim celeritate fua,itatim praeuolat ad rem, prætermiffis faepe
-- - - - - - -

mediis fignis,interie&tis inter primum fignum, & rem fignificatam.

De Conceptu Medio,º Vltimo.
“С А P v т X I• -

Duo ſemper ÉÉÉÉÉ L L v D tamen eft omnino neceffarium, vt cum audimus |

ggnitur con 潑亂 Voces,aut legimus Scripta fignificatiua ex Inſtituto,duo

.*

proponitur įžėĝº; 淤 4. femper in nobis Conceptus

сер“, син * gignátur,alter,ipfius Vocis,
‫סיס יי‬ -

‫ وهي من‬،‫الا أن التقيت مكانتة وم‬ Scripturæ,qui in homine etiam ignaro idiomatis -ig
- - - - - - -

.раС tс
pturaſignifi- gui potett,alter, rei fign.ficatae
qui non gignitur, niſi in eo qui te- -

$ans ex im- het fignificationem vocabuli.Voces namque, & Scripta funt figna
ſtituto. inftrumentalia,vt diétum eft , quae neceffario funt percipienda,fi ip
forum interuentu res fignificatæ cognofcendae funt.
Ac prior ille Conceptus dici folet,Non vltimatus:pofterior,Vlti
matus.Aptius tamen ille diceretur,Medius:hic, Vltimus.Inter quos
τιςrύης, η """""Ρ". hoc difcrimen perfpice,quod Medius fignificat naturali
, :рт е р“: Vocem,aut Scripturam quae proponitur,cum fit naturalis
„.i„, & imago Vocis, aut Scripturae. Vltimus vero ab ipfa eadem Voce,aut
vltimum. T Scriptura ex impofitione fignificatur.Nam cum homines imponunt
Voces,aut Scripta rebus fignificandis, fimul etiam imponunt eadem
fignificandis Conceptibus rerum : id quod Ariftoteles, quod ad vo- i.Per. i.
ces attinet, planè fignificat cüm ait, Voces efe notas, feu figna Con
ceptuum , non ita tamen, vt idem apud omnes fignificent. Addunt
Conceft* Recentiores, Conceptum Medium fignificare ex Impofitione,&
...' Conceptum Vltimum, & rem, quam vltimus naturaliter fignificat:
jjj. 2. 3. Verbi cauffa Conceptum medium huius vocis,hono, fignificare ex
a pt.m vlti- impofitione & conceptum vltimum eiufdem vocis, qui quidem eft
m m & rem haruralis conceptus hominis, & hominem ipfum : nam cùm Voces,
f£"**" aut Scripta imponuntur rebus fignificandis , fimul etiam ex qua
dam confecutione, videntur impóni Conceptus naturales ipforum.
Cui fententi£,cum vera videatur,non repugnabo.Sed miffis iam hoc
loco Conceptibus, & Scriptis, ad tractanda deinceps Nomina, &
Verba vocalia aggrediamur.
Ꭰ☾
 L I B E R P R I M W S. 13
De Nomine. СА Р. х і 1.
É O M E s,eft vox fignificans ex inftituto, definitè,ac fine tempore 1.**r**
É cuius nulla parsfignificat feparatim, quæque adiunëio, Eft, aut,
: § nó eft efficit orationem,qua verum aut falfum fignificet:vt,Ho
#?£§£ mo,Sócrates,& aliae huiufmodi voces.In hac definitione
Vox reiicit Conceptus & Scripta.Significans,reiicit eas voces,quae
nihil fignificant,vt Bliétri,& alias huiufcemodi. Ex inftituto, reiicit
voces fignificantes naturaliter,vt gemitus,& alias permultas Inter
ieétiones. Definitè,reiicit Nomina & Verba Infinita, vt Non ho- _ .
mo, Non yalet,quae Ariftoteles non fimpliciter Nomina, aut verba ళ్ల
fed Nomina Infinita , & verba Infinita appellanda effe cenfet, eo „'""*
quod nullum certum entis veri aut fi&ti,conceptum intelleétui fub
iiciunt:cùm & de iis quae {unt,& de iis quæ non funt, dicantur. Sine
tépore reiicit Verba infinita & Participia quæ quidem omnia tem
pus aâfignificant.Nam etfi pleraque Nomina fignificant Tempus, ®gia /«r.
vt Dies,Hora, Annus,nullam tamen certam differentiam Temporis, fòre cum ve
Praefentis fcilicet,Præteriti,aut futuri fuae fignificationi adjungunt, ***
quod quidem eft,adfignificare tempus, feu fignificare cum tempo
re.Illud verò,cuius nulla pars fignificat feparatim,reiicit Orationes: Infra ; lib.
Omnis namque Orationis pars aliqua,feparatim, ac per fe, in ipfa հ«թ. I.
Orationis ftruétura fignificat : vt in his duabus orationibus,Homo
albus,Homo fedet, cernere licet:in nullo autem Nomine , etiamf
compofitae figuræ fit, qualia funt Refpublica, & Senatufconfultum
pars vlla quicquam declarat feparatim. Illud denique. Quaeque ad
iunéto,Eft,& caet.reiicit cafus Nominum,vt Platonis, Platoni,& re
liqua omnia Syncategoremata,vt Cóunétiones, & Præpoſitiones,
immo etiam,vt quidam volunt Adie&tiua adieétiuè accepta,vt Can- Aa.a;„„a
didus:Quoniam appoſito hiſce verbo, Est,fue affirmato,fiue nega tea...? acce
to,nunquam efficitur oratio quæ verum aut falfum fignificet, quod Ita.
perfpicuú erit,fi dicas Platonis eft,Platonis non eft,& ita in caeteris.
Q_y o p fi quis obiiciat,multa effe Pronomina, quae a diú&to ver
bo,E|},efficiañt orarionem,quæ verum aut falfum fignificet,quales Qua ratione
hæ funt, Ego fum,Tu es, Ille eft,quare Pronomina effe Noniina, pro-*"'**'*
uod videtur abfurdum:Occurres Pronomina non ratione fui id ef- "....
#. ratione Nominum, pro quibus in Oratione ponuntur: #; º

hanc autem extremam Nomiiüm conditionem fic effe intelligen

dam,vt Nomen ratione fui id efficere dicatur. -

Qganam partes fignificent per fe,im ipfa totius Vocis fruäura.

A p w T Х 1 1 1.

í E R v M,quia non facilè eft internofcere, quæ partes ſignifi

§್ಲಿ
º i cent feparatim,ac per fe in ipfa totius vocis compofitione,
Hⓨ quae vero minimè, duo traduntur à recentioribus Docu
menta quibus id deprehendere poffimus.Alterum eft, Ea pars Vo
cis,quae,vt eft inper
nem,ſignificat totaſevoce, peculiarem
in eiuſmodi voce. ingenerat in mente notio- **inium do ( *4/7іслtилri,

H1N c colligimus,nec Donec Minus,ſignificare per ſe in hac di

&ione,Dominus,Nam cùm tota diétio auditur, in nullius méte duo
& 3 g gոսոtur
 I4 I N S T I TV T. D. I. A L E C T.
gignuntur conceptus,quorum alter refpondeat parti Do,alter, parti
Munus, At verò,quia audita hac oratione, Vir fapiens , duæ in nobis
producuntur notiones, duabus his partibus,Vyr & Sapiens,refpon
dentes,intelligimus eafdem partes, per fe,in ipfa totius Vocis ftru
Secundum &tura fignificare. Aiterum documentum eft , Ea pars totius Vecis
***"*'** cuius fignificationem qui tolleret, efficeret, ne tóta vox fignifica
- ret id quod antea fignificabat, fignificat per fe in ipfa totius Vocis
compofitione.Hinc colligimus partes harum di&tionum Dominus
Refpublica,& aliarum huiufmodi, fiue fimplicis, fiue compofitg fi
guræ,quæ fignificant extra ipfam totius compofitionem , non fi
gnificare quicquam intotis Vocibus. Nam etiam fi quis huiufmo
di partium fignificationem tolleret , non idcirco tamen efficeret
(vt totae ipfae ac integræ di&iones, fuas atnittcrent fignificationes
Саuffāntriн/ quòd contra omnino digendum eſſet in hac oratione , Homo fa
ga.”, „mā piens,& in cateris Vocibus huius generis. Cauffa eft , quia Voces
prioris generis,totae ac integrae imponuntur ad fignificandum, quae
autem in pofteriori genere numerantur , non nifi per partes. Hinc
enim primum fit,vt cuique illarum, vnus tantum refpondeat conce
ptus,harum autem fingulis,plures.Deinde hoc fequitur, vt illæ non
άefinant fignificare,etiam fi à fingulis partibus fuis alias fignifican
tibus, tollatur fignificatio, hæ verò definant : Verumtamen multae
M*lt******* funt Voces,quae etfi fimpliciter orationes fint, multafque notiones
蠶 '' in mente gignant,taneiiinopia vocabulorum pro Nominibusvfur
Ä, ,. pantur , quibus Proinde auditis, fimplices formamus conceptus,
fùrpantur.. quales funt Summus Pont.Alexander Magnus, Corpus animatum
& aliae huiufmodi.
|

De Verbo. С А Р. х н н і ї.

Ş; E R a v M ef! Voxfignificans ex intituto,definite ar cum tem

ßpore prafenti, cuius nulla pars fignificat feparatim & femper
eorum quæ de alio prædicantur, eft nota, vt Valet, Difputat.
Omnes particulæ huius definitionis perfpicuæ funt ex
P. Thom. •4 diétis,præter extremâ,cuius hic eft fenfus,Et femper cùm in Enun
** ciatione ponitur,eft fignum eius quod in ea praedicatur, feu, vt pla
nius dicam, Et femper cum in Enunciatione ponitur, prædicatur vi
ce fui fignificati:Exempl caufa in hacenunciatione, Socrates dif
Pradicari. putat,hoc verbum, Diffutat , prædicatur de Socrate, loco rei quam
fignificat,& fic caetera.Enupciatio verò, vt obiter dicam, eft oratio
,,„,.„„ quae verum vcl falfum fignificat. Praedicari autem, eft affirmari aut
s.je&um. negari de aliquo fiue id verè fiat, fiue falfo.Vnde Prædicatum dici
tur id,quod de aliquo affirmatur, aut negatur. Subie&um verò id,
a tab.3.cap. dc quo affirmatur aut negatur Praedicatüm. Sed de hifce a inferius
****** Haé igitur extrema definííionis particula,rejiciútur Verba prgfentis
temporis quae non funt Indicatiùi modi, vt Difputa, Difputare , &
Participia eiufdem temporis,vt Difputans, Quae quidem fuperiori
bus particulis reiici non poffunt. Reiiciuntur grgo, quia quaedam
corum repcrias,quae nunquã prædicétur,vt Difputat.Alia verò 黑
Gt1%
 L I B E R P R I. M. W. S. I 5.

etfi nonnunquam prædicentur, aliquando tamen non praedicantur, Verba in dif

ntre compre
vt Diíputare,Difpütans, & fimilia.Si enim dicas, Difputare eft de henja.
quaeftione propófita cum altero contendere, Difputans loquitur,
fiec illud Difpùtare, nec illud Diíputans praedicabuntur. Sola igi
tur,ac omnia Verba finita præfentis temporis Indicatiui modi com
prehenduntur in hac Defiiiitione,vt Difputo,Difputas, Deambulo
Deambulas.
Obiećfio.
v o d fi quis obiiciat,in hac Enunciatione. Deambulo eftver
bum illud Déambulo non praedicari,ergo non cffe verum id, quod -

docuimus,Nullum,inquam,Verbum in Enunciatione aliqua poni, Dilwtio

quin in eadem prædicetur.Occurrendum eft, id quoddocuimus ve
rum effe,cùm Verba ponuntur & accipiuntur in Enunciatione, pro
rebus quas fignificavit : Verbum autem Deambulo , in propofita
Emunciatione nec poni,nec accipi pro fuo fignificato. Neque enim
fen(us Enunciationis eft,quod res quam fignificat vox , Deambulo,
fit Verbum:fed quod ipfa vox,Deambulo,fit Verbum.
E o D £ M ferè modo occurres ei, qui oppofuerit Verbum, Eft,in Dilutie alte
hac enunciatione, Adamus eft animal,non praedicari. Dices enim, rius obiedrio
non effe mirum,quia non accipitur pro fuo fignificato,quod eft,exi mis.
ftere,vt accipitur in hac Enüciatione,Adamus eft: fed exercet tantü
officium fyncategorematis copulantis prædicatusm cum fubieéto;
Verbum, Ef,
quaratione,Copula verbalis appellari folet.Itaq;hoc eft verborum dicitur сори
proprium, vt cum in enunciatióne pro fuis fignificatis capiuntur, la verbalis.
femper eorü vice de fubie&o aliquo dicantur. Id quod ex ipfa Ver
ború natura nafcitur.Verba enim,qua verba funt, hoc peculiare ha Proprieta,
bent,vt ipfa per fe ac fine vllo vinculo extrinfecus º » præ Skerborum,
dicari poffint.Exépli cauffa,vt verbú,Difputat, de Socrate prædice
tur,nó eft opus vt quæratur cxternü aliquod vinculü ad praedicationé
perficiendâ quoniam ipfum per fefe,Nomini adiunétü,Enunciatio
nem abfoluet,vt fi dicas,Socrates difputat Quod tamen fatis nó erit
vt aliud quodcunque Categorema de Subie&to propofito dicatur.
Ná fi nomini Socrates folü adiunxeris, exempli caufa, Nomé Phi
1ofophus,aut participium,Difputans,dixerifque, Socrates Philofo
phus,aut,Socrates Difputans,non abfolueris haud dubiè Enuncia
tionem,fed neceffe erit vt afcifcas vinculü,Eft, cuius interpofitu fiat γrrbori na
alterius partis de altera przdicatio.Quia igitur hæc eft verborü pro гите.

pria natura,vt per ſeipſa pradicaripoſint, nec egeant niſi ſubiecto

de quo dicantur,hinc eft,quod in Enüciatione pòfita,& pro fuis fi
gnificatis accepta,femper de altero prædicétur,quocüq; modo mu Non tollit
tétur partes Enüciationis.Veluti fi dicas,Plato difputat,difputat Pla verbi pradi
to,Plato difputat in Academia,Plato in Academia difputat, in Aca tium sationem par
Emwm
demia Plato difputat, aut alio quouis modo Enunciationé extruas. ciarionis coma
De ii, quæ ad Nomen & Verbum reuocantur. С л P. хv. mwtario.
=S?]V M autem præter Nomen & Verbum,aliae multae voces in
Oratione reperiantur, aduertendum eft , earurn quafdam,
§3 apud Diale&icum non effe partes Orationis, fed partium
vincula : quafdam vero partes. Pártium autem , quafdam effe
ſTl1IlOICS
 16 1 N S T 1 T v T. D 1 A L E c T.
minores Orationes,etfi fimplices partes effe videantur, quafí á verò
non effe Orationes,fed fimplices partes. Denique earun, quæ fùnt
fimp!ices partes,alias directè reuocari ad Nonnen & Verbum,ahas
Voces que obliquę.Voces, quæ apud Diale&ticum non cenfentur partes Ora
/unt vintal.: tionis,{ed vincuia p irtium, funt permultæ,vt Ab,Abs,Si,Vel, & ferè
•àutax-t þ ar
tiи отай ония.
Praepofitiones & Coniun&iones.In his etiá numeratur Aduerbium,
Non,& verbum,Eft,qua ratione copulat prgdicatum, cum fubic&to.
item figna vniuerfalia & particularia, quae quidem certo quodam
nodo extendunt,aut contrahunt,coniun&tionern fubie&i cum prae
dicato,vt Omnis,aliquis,de quibus a infrà dicendô eft,& alia huiuf a Lib.3, tap.
veces que nõ cemodi.Voces quæ videntur effe fimplices partes orationis,& tamê 4. C" 5.
h-identur ora
cenfentur nirores Orationes,funt illæ,quæ non continent expreffè
tuvmcs,ċ ta
теп Jи»r.
multas diftin&tas di&iones,fed tamen ingenerant in mente aliquam
Orationem,vt,Nemo,Nihil,id eft,Nullus homo, Nulla res,Semper
Numquam,& alia quàm plurima Aduerbia,Pape,Apage,& aliæ In
teriectiones.Hae fiquidem omnes voces,& aliae huiufmodi,fimplici
ter & abfolutè funt Orationes,vt b infrà diccmus.Atq; haec duo ge b Lib.5 c.i.
u « direßfo nera Vocum, qua hactenus numerauimus, non reducuntur ad No
ad Non en
men & Verbum. Simplices autem partes Orationis, quæ directò ad
reи о., и ит. Nomen & Verbum reuocantur, funt caetera Categoremata, præter
Nomen,& Verbum iá definita.Verùm hoc eft di{crimen, quòd quæ
tempus non adfignificant,reuocantur ad Nomen,vt Nomina infini
ta, Adie&tiua adie&tiuè accepta,& Pronomina.Qgg verò tempus ad
fignificant,reuocantur ad Verbum,vt Verba infinita, Tempora præ
teriti & futuri Indicatiui modi, tempora Infinitiui modi, & Partici
c Que obli
pia. c Voces denique fimplices,quae obliquè ad Ncmen & Verbum
què la Nomé reuocantur,funt ea omnia Syncategoiemata,quæ funt partes, & non
gv &erbum
re ke a n t 14 r vincula tantum partium Orationis. Sic tamen diflribuuntur, vt quae
tempus non adfignificant, reuocentur ad Nomen:qug adfignificant,
ad verbum, Quò fit,vt ad Nomen , obliquè reducantur , tum cafus
Nominum etiam infinitorum,& adjeétiuè acceptoriim,itemq; Pro
nominum,tum etiam quaedam Aduerbia, quæ more cafuum ex No
minibus deducuntur,vt Do&tè, Sapienter: Ad Verbum autem om- £ap.9. fpi
nes cafus Verborum,etiam infinitorum, qui non funt Categorema loga.
ta, item ά; cafus Participiorum. Quæ autem voces fint Categore
mata,ſuperiùs diétum eft.Itaque omnes partes Orationis, quae non
funt minores Orationes,nec vincula dumtaxat,nexúfve partium,aut
funt Nomina,& Verba,aut ad hæc,modo aliquo reuocantur,dire&è
videlicet,aut obliquè.
Nwm voces non fignificatiua fint partes Oratiowü.
С А p у т x v п.
Obfelºia. E D obiiciat aliquis,Voces non fignificatiuas,vt Bliétri,
: & Scyndapfus,eííe partes Orationis(fimplices intellige)
N £j| nec tämen effe Nomina aut Verba,aut ad Nomé & Ver
§ 2$$ bum modo vllo reuocari: ergo id,quod diximus, non eft
vfquequaque verũ Quòd enim huiufmodi Voces fint partes ಶ್ಗ
- Ills,latls
 ". L I B E R P R I M W S. 17
nis,fatis apertum videtur ex his Orationibus, quas conficere fole
mus,ß\&ri eft dictio duarum fyllabarum,Scyndapfus nihil fignifi
cat,& fimilibus.Quod vero non fint Nomina,aut Verba,nec ád ifta
reuocentur,ex diótis perfpicuum eft. - -

H v 1 c obie&ioni duobus modis occurri poteft. Vno quidem Cap. i ;.

has Voces non effe partes Orationis. Nam cum dicimus, Bli&rieß Prur/olatio*
diétio duarum fyllabarum,illud Bli&tri,non videtur fubie&tum Euú
ciationis,vt aliquis fortaffe putauerit, fed aliqua alia particula, qua
illud Bli&tri oftenditur,vt Hæc vox,Hoc, aut alia huiufcemodi,quæ Potes non fi
-

quidem aliquádo exprimitur,vt in hac enunciatione , Haec vox Bli- ::::.

&tri eft Ductio duarum fyllabarum:aliquando verò,quia facilè intel- íáíåÀ.
ligitur,fubticetur,vt in fuperiori.Exemplum fumi poteft in aliis re
bus. Nam fiue fcribas totú hoc,Hæcfigura O, eft circulus,fiue hoc
tantum,O,ett circulus, neutra in fcriptura illud O, erit fubie&um
enunciatìonìs,fed illud,Haec figura,quod in priori Oratione expri
mitur,in pofteriori fubticetur.Item fiue dicam totum hoc, Hic ho
mo(oftendens digito Socratem) e[t Philofophus, fiue oftenfo eo
dem addam hæc tantum verba, Et Philofophus , neutro modo fe
cerim ipfum Socratem,qui oftenditur,fubie&um enunciationis, fed
ea tantum verba.Hic hotno,quae in priori oratione exprimuntur, in
peſteriori 蠶 cauffa omittuntur. Cui quidem do&rinae
fatis fauet confuetudo.Ferè enim vocibus hujufmodi non fignifica
tiuisimo & fignificatiuis,cum pro rebus fignificatis non accipiun
tur praeponuntur aliæ particulæ, quibus illa inducentur, vt cum dici
mus,Vox,Bli&ri,nihil fignificat,Verbum, Difputo, eft primae con
iugationis:nec vero fubticentur, nifi cum ex confuetudine intelli- /
güntur:vt apud Grãmaticos.Suffragatur huic fententiæ commune
illud Dialeéticorum colloquiü,Significationé totius oratiopis con
ftare ex fignificationibus,fuarü partium:quò fit, vt Voces nó figni
ficatiuae,partes Orationis cenferi non debeant. Itaque vno modo
occurrere po{fumus,has Voces non eff: partes Orationis,fed res fi
guificatas,atque oftéfas aliis d étionibus, quæ funt orationis partes,
quæque ferè præponuntur,etfi, cùm facilè intelliguntur prætermit- Po?erior fº
tantur.Aliter quoque poffumus occurrere, huiufnodi quidem Vo- É
ces,& effe partes Orationis,& non eff: Nomina,nec Verba , nec ad
Nomina,aut Verba reuocari,vt obie&tio fumit :verùm id,quod nos Сар. 15.
dixeramus(omnes,inquam fimplices partes Orationis effe Nomina
aut Verba,aut adhaec reuocari)non vniuersè accipiendum effe, fed
folùm cùm partes Orationis funt fignificatuae.
Enumerantur varie nuncupationes Nominum & Verborii, C a p. xv 1 1.
Xp l 1 c AT 1 s igitur Nomine, & Verbo, iifque quæ ad
Nomen & Verbum reuocantur,iam nunc de varia Nomi
num,& Verborum nuncupatione agendum eft. Verùm
- cum inultae admodum fint horum nuncupationes,eas tan
tü nos,quæ crebrius in oreverfantur,perfequemur,Nomina, & Ver
baferè dicuntur AEquiuoca,Vnuoca,Concreta, Abſtracta,Conno
- 7. tatilizł
 18 I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
tatiua,Abfoluta,Denominatiua, Denominantia,Communia,Singu
laria, Tranicendentia,non Tranfeendentia, Pofitiua.Negatina, Repu
gnantia, non repugnantia,Primæ Intentionis, & Secüdæ.At verò ne
in fingulis nuncupationibus explicandis geminentur vocabula No
minis,& Verbi(hoc enim faftidium fimul, & confufionem pareret)
cóprehendenda priùs funt Nomina & Verba vocabulo aliquo com
muni , vt de ipfis táquam de vno tantum quodam genere loquamur.
De nomine qua ratione Verba,& cætera omnia Categoremata comple£titur.
*С А г у т x v і i т.

■ O ss E N T equidem Nomina & Verba generali qua

â dam verbi appellatione comprehendi.Vfurpatum eft
enim apud Latinos,vt etiâ Nomina,Verba nominen
6 in .lib.1.
•‫م‬-‫۔‬-‫س‬
tur.Sed haec appellatio latè admodum funditur,quip
4・4・・ツ･
H rat im ar
Ê=>%>S2J' pe cü ad omnes omninò Di$tiones extendatur : qüo
tc l øet.
in fenfu aut quidâ,Verbaque prouifam rem non imuita fequentur. Poffunt
Per:.4. quoque appellari Di&tiones iuxta illud Ariftotelis , ac Nomen qui
dem & Verbum, diétiones funt tamtummodo, &c. Verùni æquè fufa eft
Recentiores. hæc appellatio, atque fuperior. Sed neque placet recentiorum con
fuetudo,qui iam hinc ab initio, Nomina & Verba fub Termini vo
Lib.6.cap.9. cabulo pertractant.Terminus enim nihil eft aliud,quàm Prædicatú,
aut Subieétum Propofitionis,vt poftea dicemus: Prædicata verò &
Subie&ta faepiffimè funt Orationes, de quibus tamen hoc loco non
agimus.Accedit eo,quod termini appellatio non conuenit Nomini
bus& Verbis, qua ratione funt prirnae partes, elementáve cuiufque
modi differendi,Diuifionis,inquam,Definitionis,& Argumétatio
his, vt à nobis in præfentia tra&tantur , fcd folùm vt in ca terminari
poteft Refolutio Syliogifmi fimplicis , ac proinde cuiufque Argu
Vnde diátriº mentationis. Hinc enim terminus di&tus eft:Neque verò Ariftoteles
Terminus.
etfi omnia ab initio Diale&ticae ad Syllogifmi fimplicis do&rinam
contulit,vllam termini mentionem,nifi poft aliquot libros,fecit,vt
Nomen gene
raliter acce
ote cum tandem ad Syllogifini ftruéturam deuenit. Potius ergo
çomprehendenda funt Nomina,& Verba Vocabulo Nominis latè
ptum.
accepto, qua Nominis fignificatione fic ait Ariftoteles, Verba ipfa 1. Peri. 3.
INomem gene
raliter, idem
per fe diâa,Nomina funt,& aliquid fignificant.Quo in loco,vt vno
q wod Catego
verbo rem exponam, Nomen idem eft quod Categorema, ficáue a Ca.11.14.
?-c‫ ממ‬.4 non modo Nomina & Verba, vt a fuprà definita funt, fed etiam ea Vt Pred.I.
omnia compleétitur,quae dire&tò ad Nomen & Verbum reuocátur. cr 5 .
Et hac quidem vfurpatione Noministâ faepe vtitur Ariftoteles,vtei 1-Peri.7.
qui vel mediocriter in eius lectione verfatus fuerit, plurima occur
rant exempla. Quapropter Nominis vocabulo hac fignificatione
accepto,iam inftitutum perfequamur.
De Nominibus cafu æquiuocis. С A P. x 1 х. 수를 ·Metaph. 4.
O M £ N Æquiuocum feu multiplex eft, ° quod diuerfis rationi b Eliciture.”
фия fиа ſignificata ſignificat. Nomine Rationis intellige f11Ċ1¥ta "rad.cap. I.
1em rei Significátæ definitioncm,quam Nomen ſignificat, iuxtà il
- lud
 L I B E R P R I M W S. I9

lud Arißotelis,a Ratio quam Nomen fignificat,eft definitio,mente a ***7.

{cilicet fabricata Hæc enim fignificatur Nomine,etfi cöfusè.Qgan
uam Rationis vocabulo etiam fi mplex conceptus rei, cuius No
fhen eft fignum,optimè poteft intelligi.Hac de Caufa nomen Canis
dicitur Æquiuocüm, quia alia ratione fignificat Canem domefti
cum,alia Pifcem,alia fydus.Nominum porrò æquiuocorú quaedam -

Cafu, Fortunáve funt æquiuoca, quaedam Co»filio , & Ratione. Ea Саfi. «Фиі
fùnt cafu aequiuoca: quæ diuerfis omnino rationibus fut, congruum figmfi- 140°4.

cati,vt nomen Gallus,homini natione Gallo,& Gallo aui, & vos a

bulum, Alexander, Alexandro Paridi,& Alexandro Macedon:& ver
bum Perdo,ei quod elt Amitto,& ei quod eft deftruo,& inueftiga
bile ei,quod veftigari poteft,eiâ; quod veftigari non potcft. Atque
huius qúidem claffis nullum Æquiuocum vocabulum cenfetur vnú
nomeii,fed multa,quippe cum nullum fit,quod multas, omninôque N°"'* *9*i
diuerías fignìficationes non habeat.Vnde & Enunciatio ex Verbo º 120

# 1. Peri.7. aliquo huiüs generis ° nó eft vna,fed plures,vt fi dicas,Gallus can- :"
tat,Alexander à Rege progenitus eſt,Craeſus Halym ingreffus, per
det quàm plurima regna.Viæ Dei funt inueftigabiles.Dicuntur 3լl- -

tem hæc nomina,cafuaequiuoca, quia in his imponendis nulla ba- cur dicam,.,
betur ratio cognationis,conuenientiæve rerum ſignificatarum. At- *ſu equtu*
c7:1.de Ge
тт 6. С 4.
que hæc æquiuoca propriè æquiuoca cenfentur & apud Arißotelem. “
Matap.1. De Nominibus Comfilio equiuocis,feu Analogü. С А р. х х.

§?] A d funt confilio aequiuoca, quae diuerfis quidem rationibus, d6. **

- - -
t.Etb.
C. ex 4.
% fed tamen
niunt ita diuerfis
figmficatis, , vt quodammodo
vt nomen fimt eadem,/uis
Homo, quod conue Metaphyſ. 1.
quidem eadem
*=°" quodámodo ratione dicitur de homine vero,& depi&to.
Homo enim verus e(t animal rationale, depi&us autem eft anima
lis rationalis Imago. Haec verò dicuntur cöfilio æquiuoca, quia non
temerè & cafu, fed confilio'& ratione rebus diuerfis imponuntur,
fpe&ata nimirum cognatione aliqua earum inter fe. Neque enim
hoc genere comple&ti volumus ea, quæ folum ob memoriam, aut
fpem Confilio æquiuoca dicuntur,vt cùm quis Pauli nomine,filium cur dicantu,
appellat,aut in memoriam Diui Pauli, aut fperatys filium D. Paulo confilio «qui
fimilem futurum,quoniam hæc fimpliciter funt cafu aequiuoca,cùm *•*•
non imponantur rébus diuerfis ob aliquàm earum iníer fe cogna
tionem,Ea igitur quæ ob affinitatem rerum fignificatarum Cotjfilio
æquiuoca
talia vocantur,
dicuntur. aut Relatione,aut
Relatione Comparatione
quidem, vno quattuor relationum
modorum, vel ad re

vnum finem,quo paéto,hoc aomen Sanum æquiuocum eft habenti ïj..«.

fanitate;m.effiéienti,& conferuanti,Vel ab vno efficiente,quo pa&to
hæc vox, Medicum,aequiuoca eft habenti artem Medicinæ & omni
bws inftrumentis, quibus Medicus vtitur,vel ab vna forma, quo pa
&o haec Vox, Animal, eft aequiuoca habenti formam Animalis, &
Animali depi&o & fi&ili : Vel ab vno fubie&o , quo paéto hoc
Vocabulum, Ens, Æquiuocum e(t Subftantiae , quæ per fe exi- £;uiuoc*
ftit & Accidentibws, quæ per Subftantiam cui inhærent, exiftunt. f***"""*
} . Compara
 2○ I N S T ITV T. D. I. A L E C T.
c;ctro de Comparatione verò relationum,quæ Græcè &vaAoyia, Latinè, Pro
Faiuerft* portio nominatur, æquiuocum eft,exempli cauffa, nomen Pes, pedi
Animalis,& Montis,& nomen Afpeétus afpe&ui oculorum,& men
tis:quia nimirum vt fe habet pes animalis ad animal,fic pes Montis
ad Montem, itémque vt afpeétus oculorum ad corpus, fic afpeétus Ve 1 Post 16.
Analoge di- mentis ad animum, Atque haec extrema aequiuoca apud Ariftote & 1.Eth.6.
Cantнr. lem,& veteres eius interpretes Analoga dicútur; quafi dicas,propor & 5. Met. 6
;ì. caie.de tionalia.Scd recentiores longo vfu obtinuerunt, vt iam nunc omnia
Analog" nº Confilio æquiuoca,Analogorum nomine comprehendantur.
mºnº.
De momimibus ymiuocis. С л P. x x 1.
Ex Predº. 1. §] O M E N vniuocum eft,quod eadem omnino ratione fua
fignificata fignificat,vt vox Homo, comparatione om
nium verorum hominum, omnes fiquidem dicuntur
Occurritur
tacite obie
homines, quia funt animalia rationalia. Sed animad
{#ioni, º uertendü eft,non ita aequiuoca ab vniuocis diftingui,
vt nullum aequiuocum fit aliqua ratione vniuocum.Nam hoc nomé,
Gallus,quôd cafu aequiuocum effe diximus,vniuocum etiam eft,fi ad
gallos tantum gallinaceos, quos eadem omnino ratione fignificat,
referatur.Hoc item nomen Homo,quod paulo fuperiùs ad homines
tum veros, tum depi&tos Analogum diximus, nunc comparatione
verorum dumtaxat,in exemplum vniuocorum attulimus. Itaque nô
hæc diftinximus quafi diuerfa vocabula,fed quafi diuerfas nuncupa
tiones Nominum, quemadmodum inftituimus. Nullum autem eft
incommodum, fi propter diuerfas confiderationes, diuerfæ eidem
Voci nuncupationes tribuantur. Si tamen Nomina refpe&u omniú
ſuorum ſignificatorum conſiderentur,nulla penè Vniuoca reperien
omnia pen? tur.Nam,” 9mittam cafu aequiuoca,quae non pauca funt,omnia iam a 1.degene.
nomina fünt fermè Vocabula tritus fermo,Analoga fecit. 6.

“i““““ Comparantur inter fe cafu aquinoca,Analoga,& Vniuoca. Cap. xx 1 1.

- ORRo, cafu arquiuoca, & wniuoca funtomninö ad
Junt media 岚 uerſa, & quaſi contraria interſeſe: Analoga verò ſunt
inter caſu e.
quiuoca &3
£| media inter vtraque. b Nam cafu æquiuoca, diuerfis b fup.ca.19.
тнниoca, omnino rationibus fua fignificant, Vniuoca eadem *o-1 1.
== omnino, Analoga nec omnino diuerfis, necom
nino eadET. Vnde cum omné medium inter contrariâ , modo
aliquo, vtrique extremo repugnet, & cum vtroque, modo ali
quo conueniat, meritò Ariftoteles ita de Analogis loquitur, vt
c 4 Met ,. nunc ea ° ea reiiciat ab Æquiuocis, nunc d ab Vniuocis, & rurfus, d Prada. 1.
flº sonº modo appellet AEquiuoca modo e Vniuoca.Sed cùm Analoga, di c 1.44eta, 1.
::::..::; perfis fimpliciter rationibus fuis conueniant fignificatis, non item
fimpliciter eadem,fed quodammodo eadem,vt diximus:non dubiü
jam £ cft,quin maiorem cum æquiuocis à cafu,quàm cum vniuocis habeãt
$piugis, focietatem,id quod in caüfa fuit, vt ab Arift. initio Categoriarum
f*** t. eadem definitióne cum AEquiuocis à cafu, fub communi nomine
Afguiuocorum definirentur, non item cum Vniuocis ſub vniuoco
rum nomine.
I llv p
 L I B E R P R I. M. V. S. - 2I

1 l lv D tamen aduerte,aliter nos hoc loco,aliter Ariftotelem de Loc и пинс

cbtatw.
A.quiuocis& Vniuocis differere:ille fiquidem de Rebus,nos de Vo Aes «quiu».
cibus loquimur.Res aequiuocæ funt,quae vocibus Æquiuocis figni ce &2 ‫رط‬4i-
ficantur:vniuocæ,quæ vniuocis. Recentiores appellant voces aequi £406 dº.

uocas & vniuocas, Æquiuoca aequiuocantia,& vniuoca vniuocantia

res autem, aequiuoca æquiuocata: & vniuoca vniuocata. Verùm his
vocabulis, cùm res perfpicua fit:non eft neceffevti. Illud obiter ex
Graecis vocabulis intellige,magis propriè res,quâ voces, dici æqui
uocas.Nam & ἐμάννμæ,quæ nos æquiuoca dicimus,& vvvárvua,quc prie AMagis prº
res guž
appellamus vniuoca, ex ipfa vocabulorum vi dicuntur quafi haben noces dicun
tia idem commune nomen,quod haud dubiè de Rebus intelligitur, tur «qumuoc«
à quibus ad voces appellatio traducitur. Itaq; voces dicuntur æqui Qº &miиос«.
uocae , quiares zquiuocas fignificant, vniuocæ autem quia fignifi
C3Ilt ICS V Il1UMO CAS.

De Nomine concreto,& abftraíio. СА Р. х x I і т.

O M E N concretum eft,quod compofitum habet,fignificandi

}| modum,vt Candidum,Homo.Nam candidum fignificat can
!§{\j dorem,quafi adiacentem alicui rei fubie&tae,ficq;rem etiam
fuorcctam quodammodo fignificat : & homo fignificat habens
humanitatem, in qua fignificatione modus etiam quidam com
pofitionis cernitur.Nomen abftra&tum eft,quod fimplicem habet mo
dum fignificamdi:vt candor, humanitas. Nam candor fignificat folum DTho epu,
48. trać?. de
candorem quafi per fe fubfiftentem extra fubtectum , & humanitas ſubſtant.c.1.
fignificat folam humanitatem quafi per fe cohaerentem extra homi
nem.Illa dicuntur Concreta, quafi compofita, haec Abftra&a,quafi
à compoſitione libera, vtrumque autem in modo ſignificandi ſpe
&tatur.Atque abftra&ta dicuntur principalia,fiue primaria, quod ab Cur di átu r
aliis non deducantur, fed ipfa firit quafi capita & fontes aliorum , fi concreta 3
non Grammatica confideratione, certè rationali & petita ex natura abſtracta.
rerum.Concreta verò dicuntur minus principalia, quoniam ab illis
deriuantur,fiue proximè,vt candidum à candoris nomine,fiue remo
tè:vt Candidatum, quod proximè à Candido deducitur.
De Nomine Connotatiuo,& Abfoluto. СА Р. хх і 1 і 1.

O M E N Connotatiuum eft, quod fignificat aliquid adiacens

quafi adiacens alicui:vt candidum,veftitum, Ccecum, Non
videns. Candidum enim fignificat candorem qui adiacet
cygno,papyro,& cæteris rebus candidis:veſtitum ſignifi
cat veftem quae adiacet homini. Coecum negationem afpe&us,
quae adiacet animali ad videndum apto:& haec vna di&tio. Non vi
dens, negationem afpe&us, quæ adiacet omnibus non videntibus
fiue fint,fiue nô fint.Accipio enim in definitione particulas Aliquid
& alicui latiffimè,vt non folum omnia entia,fed etiam non entiâ cô uj4 ſitſ
ple&ar:idque intelligo fignificare aliquid adiacens alicui, quod fi ...;
gnificat aliquam formam, aut quafi formam accidentalem alicui. Фиi4 adiacés
Burfus hæcèadem vocabula fignificant fua fignificata,non quafi 喘 a li, ui.
- - 7 3 c
 22 I N S T L T V T. D I A L E C T.
.ดt','/* fit f fe fubfiftentia fed quafi adiacentia,quoniam fic ea fignificant, vt ex
fºnº are ali
9и і ди (і modo fig fignificationis de iis quibus illa adiacét,dicantur.Id enim
a licens ali iptelligo fignificare aliquid, quafi adiacens alicui. Exempli caufià,
сні. dixerim hoc nomcn Candidum, ſignificare candorem, quaſi adiacen
tem coi Poii(feu per modum adiacentis,vt dici folet) quia ita figni
ficat candorem,vt ex modo fuae fignificationis de corpore, cui can
dor adiacet,dicatur.Atque ita caetera. Quo tamen pa&to Candoris
nomen non fignificat candorcm,ncc Vcftis veitein,nec Cœcitas ne
gationem afpectus, nec Nonuifio negationem vifionis abfolutè.Ne
Connotatiui quc enim dicuntur de iis quibus hæc adiacent. Ita fit , vt Nonmina
aliud (îლ·tf connotatiua aiiud ſignificent, & de aiio dicantur. Siguuficant e Il TT1
cat & dc aiiis
«licitur. A.bü formas,aut quafi formas,& dicuntur de rebus, quibus illae accidunt.
ſolam quali Neque verò idem eft fignificare aliquid, & dici de aliquo,quia (vt
tatem figni probat Ariftoteles) fi eflet idem, idem quoque fignificárent, Múli
ficare cum,& candidú,& h9mo(quæ de eodem homine dicuntur)id quod
4. Metaf.4.
Text, I I. abfurdiffimum cft afferere.itaque aliud fignificant nomina coniiota
tiua,& de alio ex modo fuae fignificationis dicuntur.Reiiciuntur er
go primum à definitione ea nomina,qug non fignificant aliquid ad
iacens alicui,vt Plato Alcibiades homo,animal, & ferè vocabula pri
marum & fecundarum Subftantiarum. Dico autem ferè, quia quae
dam eorum fignificant aliquid adiacens alicui,vt AEneum,& Ligneü
qua ratione de figuris dicuntur.Haec enim duo vocabula fignificant
ars,& lignum,tamquam formas accidentarias figurarum: id quod in
alijs etiam quibufdam cernere eft. Reiiciuntui deinde illa, quæ fig
nificant aliquid adiacens alicui,non tamen vt adiacens, feu per mo
dum adiacentis,vt Candor,Veftis,Ccecitas, Nonuifio.
A'omen abf6 NoMEN abfolutú eft,quod fignificat aliquid nom quafi adiacens alicui,
Iиtит.
ſed quaſi perſe ſul ſiſte,leu (vt Lialectici loquitur)per modi per ſe ſian
cur dicatur 1i,qualia funt omnia,qug i definitione Connotatiuorum rciecimus.
~omery COn/J0 Ex eo autem di&um videtur nomen Connotatfuum, quia præter id
tatiuuwi. quod figuificat,aliud etiam de quo dicitur , notat. Abfolutum verò,
Curtalfalută quia præter id quod fignificat, nihil aliud notat de quo dicatur. Il
Latium patet lüd tamen hoc loco praeterm ttendum non cft,latius patcre Concre
tor:cret! Moºt
ti nominis nuncupationem,quàm Connotatiui:& Connotatiui,quâ
nis mʻamrtepa -
tia, qват кои eius quod apud Granmaticos Adie&tiuum dicitur.Quamquã enim
motat , quam» omne Adie&tiuum eft Connotatiuum , & omne Connotatiuum,
adieć? iui.
Concretum, (id quod animaduertenti facilè patebit ) non tamen
omne Concretum, eft Connotatiuum, nec omne Connotatiuum,
Adie&iuum. Hæc enim vocabula, Socrates, Homo, Animal, & alia
pene infinita primarutn,& fecundarum fubftantiarum,teftibus etiam
Theologis concreta funt, nec tamen Connotatiua dici pofunt.
I Th.1.p.g. Hæc item verba, Pater, Dominus, Præceptor, Connotati
3.69 aly.i.d. ua funt, nec tamen Adie&tiua , fed Subftantiua. Quo
4. (2° 34. fit, vt perperam hae nuncupationes à quibuf
dam confundantur, & pro eadem
promifcuè vfurpentur,
→గ్ర
Ꭵⓐe
 L I B E R P R I M W S. 23
De nomine Denominatiuo & Denominante. C A P. x x v.

}O M E vocabulo
aliquo N Denominatiuum eft : Connotatiuum,
voce, acfignificatione deducitur: vtquod à priori รัวว่าFr:
Candidum, ex"

- Iuftum.Vtrumque enim Connotatiuum eft,& illud à Can- " f.

JGTSTomine,hoc à Iuftitiae vocabulo voce ac fignificatione deriua Lii, Afag in
tur Verbo,Deducitur,non intelligas hoc loco Deriuationé Gram- Pr. tracíi.
maticam(hac enim, potius Iultitiæ nomen ex genitiuo Iulti deduci
tur)fed rationalé,& ex natura rerum petitam, de qua fuprà locuti fu
mus. Priori ergo parte definitionis excludútur omnia nomina Ab- c-p 1 ;
foluta.Pofteriori reiiciútur ea Connotatiua,quae aut Voce,aut Signi
ficatione,à nullo priori Nomine deducuntur.Hinc fit,vt hoc noifié, *****
ftudiofus,pro virtute prædito acceptum;non fit denominatiuü, quia
non deduëitur Voce,ác fignificatione ex nomine aliquo priori.Sola
enim voce trahitur ex nomine,Studium,fola auté fignificatione ex Ibid
ýሠፋÇፃነቍ
nomine Virtus.Hinc etiá fit,vt hæc nomina Curfor, Pugil,& cætera
huiufmodi,qua ratione fignificant vires quafdam naturáles,non fint
Denominatiua.A nullo enim priori,fimplicioriq; vocabulo, Voce,
ac fignificatione deducútur.Ná etfi Voce tenus ex nominibus a&tuú
trahūtur,vt Curfor ex Curfu,& Pugilex Pugillatu,Significationeta
men à nullo deriuantur,quia viribus naturalibus,quas fignificant,nó
funt adhuc abftra&a vlla nomina impofita.Ex his perfpicuü fit latius Latium pate*
connotatiuă
patere nominis Connotatiui nuncupationem,quàm Denominatiui,
quàm deno
quandoquidem ex di$tis intelligimus omnia Denominariua effe in ºn4tsww???.
Connotatiua, nec tamen omnia Connotatiua effe Denominatiua.
N o M E N Denominans eft,à quo Denominatiuum Vote,ac Significa Denominans

tione deducitur.Ad hoc genus pertinere poffunt,non folum abftraéta

vocabula,vt Candor,Iuftitia,fed etiam Concreta,vt Candidí,Ignis.
Nam à Candido:tum voce,tum fignificatione deducitur Candidatũ Etiam cócre
ta denominž
& ab igne,Ignitü.Illa vocari poffünt Primaria Denominantia, hæc tia eſſepoſit
Secundaria.Ex quo fit:vt idem nomen poffit effe Denominatiuum,
ac Denominans diuerforum refpe&tu. Candidnm enim,fi cum can Primaria de
doris vocabulo comparatur, Denominatiuú eft: fi cum nomine can nominatio.
Secundaria.
didatum,denominans.Verum vt quae dixi melius intelligas, aduerte Duplex refe
in quouis Denominatiuo duplicem refpeétum requiri , alterum ad élus requiri
Vocabulum Denominans : à quo voce ac fignificatione deducitur, tur ºn qноми
alterô ad rem denominatam,cui aliquid adiacere fignificat,feu,cuius demominati
eft connotatiuum.Propter priorem quidé refpe&tum omne Deno tºº,
minatiuum dicitur ab aliquo Denominante,Denominatiuú:propter
pofteriorem auté,alicuius rei Denominatæ, Denominatiuum.Vnde
efficitur,vt quemadmodum omne Denominatiuum eft Denomina
tiuum à certo quodam & defignato vocabulo,fic etiá fit Denomina
tiuum certae cuiufdâ rei,aut definitarum quarumdam. Id quod ideò Denominati
Nais gema collegerim,wt mirari dena videris nomina Denominatiua nó de u* nä de om
mibus dicun
;£T omnibus de quibus dicítur,Denominatiuè prædicari.Re enim vera tur denomi—
i.„;„„;. coloratü praedicatur denominatiuè de corpore cuius eft cónotatiuí natiu e.
• 4•/.«ffe- de albo autem cuius non eft connotatiuú,Denominatiuè prædicari
rif. nó potcft.Hæc item nomina bonus,fapiës,iuftus,prædicantur deno
minat1uè
 24 - I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
D.Tho. 1 p q. minatimè de hominibus quibus bonitas,Sapientia , & Iuftitia acci
13 ο αιή dentaria eft,de Deo autem in cuius fimpliciffima effentia huiufmo
Thee! gi 2.

diſł.2.1. di perfectiones continentur non denominatiuè,ſed eſſentialiter di

cuntur.Aeneum quoque ligneum & huiufmodi dicuntur Denomina
tiuè de figuris, vt de Circulo, & Triangu!o effentialiter autem non
denominatiuè de rebus ex figura & matcria compofitis,vt de Trian
gulo æneo,& ligneo Circulo.Rationale denique dicitur denomina
tiuè de animali, Effentialiter de homine,ac Socrate.
De Nomime Communi & Singulari. С A P. x x v 1.
O M E N commune feu vniuerfale eft,quod eadem ratione de plu
ribus pradicatur, vt homo. Singulare autern,feu Difcretum,feu
Predicari Indiuiduum,est quod non prædicatur depluribus,vt Plato. Conimbrica
preftശ് Deus. Prædicari hoc loco preffius quàm fuprà intelligendum eft, vt
ſupra. pote pro verè affirmari,ná fi accipiatur pro affirmari àut negari,fiue
ver& fiue falsò,vt fuprà expofuimus,Nomina Singularia erfit Cömu
nia Plato enim ea ràtione, qua Platoné Ariftotelis praeceptorem fi
gnificat,prædicatur de pluribus Platonibus tum verè ac negatiuè,tú
IXe pluribus falsó & affirmatiuè.Cüm verö in definitione audis.De pluribus,no AdTopic.
mine pluriü intellige plura fecundum idem nomen. Nam vt nomen
aliquod dicatur Commune non fatis eft fi prædicetur de iis, quae di
cuntur plura fecundum aliud Nomen. Sic enim Nomina fingularia
communia effe iudicabuntur.Platonis fiquidem nomen vna fola ra
tione acceptum praedicatur de pluribus attributis P/atonis,|vtpote
de hoc Ariftonis filio, de hoc Philofopho de hoc Ariftotelis prae
ceptore.Nomen etiam Conimbricæ prædicatur de pluribus attribu
tis Conimbricae,vt de vrbe prope Mondam fita,de hac bonarum ar
tiú cultrice.Hoc quoque nomen Deus praedicatur de pluribus per
fonis diuinis,& tamen fingulare eft modo nomine Dei id intelliga
mus,quo maius aliquid,perfeétiúfve cogitari non poteft, quo
a D.Th. 1 p. a Theologi Dei notionem defcribunt.Hac enim fpe&ata fignifica
§.
q. 1. ez alj tione fic ait b Sapiens: Affe£tui,aut regibus deferuientes homines, incom
1.d.;.
b Sapien. 14. municabile momem.fcilicet Dei,lapidibus & lignis impofuerunt.Ratio de
nique,eadem fignificatione accipitur in definitione nominis com
c Ca.19.69'c. munis,qua in definitionibus c Æquiuocorum,& Vniuocorum.Cùm
ergo in ea definitione dicitur: Qgodprædicatur de pluribus, excludun
tur omnia nomina Singularia,quia nullum eorum prædicatur de iis,
quæ fecundum ipfum plura dici poffint,hoc eft, qüia nomen Plato
nis quatenus ſingulare eſt, non praedicatur de iis quæ plures Plato
nes appellari pofIint, nec Conimbrica de iis quae plures Conimbri
cae dici queant,nec Deus de perfonis,quae dicantur plures Dij.Cum
verò additur, Eadem ratione, excluduntur omnia nomina aequiuoca,
„Amaloga sñr nifi quod Analoga quodammodo comprehenduntur, quatenus ea
диоайя odo dem qundammodo ratione pluribus conueniunt. Id quod in cauſſa
Ք01}fli}ն#3,
d Vt 1 .dep ar eft,vt apud d Ariftotelem pleraque Analoga,tum Communia, tum
Vniuerfalia dicantur.
tibani, infin.
cx 3. Met 3 D v o tamen hic aduerte.Alterum nomina quidé communia vo
esr 1 o. Me.4. cari apud Grammaticos,Appcllatiua,Singularia vero propria. Alte
turn
 L I B E R P R I. M. V. S. 25
rum,loco Nominum Propriorum,quibus maxima ex parte carenus Duo zu "no
duo potiffimum genera periphrafçœs vfurpari.Vnum eft cùm. Ne mi du pot ſumis
ni Communi addimus Pronomen demonftratjuum,vt fi dicam, Hic in tutdu a pe
isdiuidua ex homo,Hic equus, Quæ orationes Indiuidua ex demonftrationc di. tyfhrafi figni
*"*'*** cuntur.Aliud?eft,cum oratio communis ob aliquam hypothefin vni "***.
ne

tantum rei accommodatur, vt fi dicam , filius Sophronifci , Filius

Ioannis principis. Pofito enim quòd Sophronifco non fuerit alius
filius,quàm Socrates,& Ioanni principi loannis tertij Lufitanja re
gis filio alius, quàm Sebaftianus, fanè illis orationibus Socratem Porph.
philofophum,& Sebaftianum Regem fignificabo. Sed hujufn.odi ca.de ſpecie.
orationes,quia re vera communes funt,nec vni rei foli,nifi ex hypo
theſi conueniunt, Indiuidua, non ſimpliciter, ſedex hypotheſidi Individua ex
ciitur.Mitto hîc Orationes ex Nominibus Cömunibus,& Signis par Буроtѣ.
indiuiduara
ticularibus contructas,vt quidã homo:quidã equus (quę Indiuidua 4.
Vaga nominantur) quia non de vno tantú.fed de pluribus dicuntur.
Diluuntur quaedam obieéta contra definitionem Nominis
Соттипів. СА г, x x v г.
E D contra Definitionem Nominis Communis licet ar Obiečiio I.
gumentari. Omnia nomina AEquiuoca funt Communia,
tefte Ariſtotele,quires Æquiuocas definiēs,fic ait:Aequi
uoca,funt,quorü nomem commune eft:Nomina autem Æqui
Præd.1.
uoca non prædicantur de pluribus eadem ratione (fubdit enim Ari
ftoteles, Ratio verò fubffantiae diuerfa,id quod etiam ex di&tis fatis per
ſpicuum eft)igitur definitio Nominis Communis non complectitur
omnia nomina Cömunia.Licebit etiá fic argumentari,Hæc nomina
Mundus,Sol,Luna,Mercurius,& cætera huiufmodi funt Communia Obieć7io .
Singularia,
(Phyfici fiquidé,& Aftrologi,qui diferüt de Mundo, Sole,& carteris тстіснит1иr a
huiufmodi,non agüt nifi de rebus Cómunibus,cùm Singularia om аустріти.
Ariff.i.Eth. nium Philofophorü confenfu à diſciplinis reiiciantur)his autë No
i.v.t. Rhe minibus non congruit Definitio Nominis Cömunis, quia non præ
i4 ad Theod. dicantur de pluribus(neq; enim verè dicimus plures effe Müdo$,aut
2-6x 3. Met. Soles,aut Lunas,aut Mercurios.Igitur Definitio Nominis C6munis Solut prioris
extrema rer
non cóuenit omnibus Nominibus Cömunibus:Quare non eß re&è obreči.
: tradita. Priori obie&tioni occurres altero è duobus modis, Nomina Сотитна
dici poſſe C6munia,aut ſola voce,aut Voce ac Significatione fimul. race c Jigni
arq; AEquiuoca quidé nomina,Voce fola effe Cómuria: nos ea tan. fication«.
tum definiuiffe,quae,& Voce,& fignificatione funt Cómunia, quare
non mirü effe, 6 Definitio Nominis Cómunis, Nomina Córriunia
prioris generis non cóprehendat.Pofteriori refpondebis, Nomina
illa et effe verè Cómunia,vt à nobis definita süt,& Prgdicari de Flu Solut poſt.
ribus.Ná cúm hoc nomé,Múdus,nor, fignificet primò hîc dcfigna
tum Mundô,fed Mundü abfolutè,ac fimpliciter,quo paéto Philofo
phi de múdo differunt,dubiú non eft,quin ex modo fuae ſignificatio
nis praedicári poffit dc pluribus Mundis,qui fub Múdo abfolutè, ac
fimpliciter concepto,apprehendi,& cogitari poffunt. Itaq; fi mente
aprehendas,tres defignatos Mundos,á de fingulis verè enunciabis
d! hoc
 26 I N S T I T V T. D I A L E C T.
hoc nomen Mundus etfi plures in rerum natura.ron fint. Id quod
de cæteris huiufmodi nominibus dicendum eft,
#pºrsº ºbie nomen,
d?io.
At dun ita repondeo,videor
Deus, ctis Sirgulare, nonplanë retexere, idenim
Commune.Vt q fuprà
fioc dixi,hoc
nomen,
Mundus,non fignificat primo húc Mundum,fed Mur.dum abfolutè,
fub quo concipi pofiunt plures Mundi, fic nomë Deus, non videtur
primò fignificare hunc Deum,fed Deum abfolutè,fùb quo proinde
cócipi póffint plures D:j:quare fi nomë Müdus,quia fignificât Mun
dum abfolutè.Cótnune ett, pari ratione nomë Deus, commune erit.
Solutio. Verú fi re&è attendis,nihil retracto,Nam longè aliter fentiendú eft
de momine Deus, atque de nomine Mundus, deque cæteris huinf
modi,Haec nãq;,fignificát res finitae perfeétionis,quae quidé cómu
ni conceptu cócipi poffuut,additionémq; fingularis perfe&ionis rc
Pe- tempo. cipere: Illud auté fignificat rć perfećtionis infinitae, quae,cú additio
figlia
” º: nemperfectionis admittere nullo modo valeat, pon poteft concipi,
nifi vt defignata &
fingularis. Quod ព្រឹត្us adhuc vrgeat , dicátgue
objecfio. Metaphyficü diffërere de Deo,ergo fi Singularia,vt dictum eft réij
cuuturà diſciplinis, nomè, Dei non eſſe ſingulare,ſed Cómune: Oc
P%*tio, curres.Meritò ab hac regula excipiédam effe rem eam, quae propter
ಖದಿ. fuatn perfečtionē communi vniuerfa!ive conceptu apprehendi rion
i-pi;и ѓi poteft Non negauerim tamë hoc nomê Deus, tum voce tum etiam
»5' cÄ;;,,„, quodámodo fignificatione, cómune effe Deo, & iis hominibus qui
/рат».
* di/îpli les,vocâtur
in facris litteris ob iudicandi
Dij:Sed munus,aut gratiamett,ncc
ha c communio,Analogica qua Deo fùnt fimi
diſſimilis ab
1.4 rati me º - - - - - - - -

ನಿ }$.7, ea qua nomen Hectoris Troiani communicatur viris fortibus.& Ci

ji, comm.,„.. ceronis,eloquentibus,& Iobi,patientibus.
De Nvmime Tranfcendente,& non Tranfcendente, 6 A p. x x v I I I.

N onem Tranfcédens, etfi non eadem fignificatione apud omnes

serTranſ: fumitur,tamen iuxta communiorem vfurpationem fic definiri
º… poteft,Nomen Tranfendë eft,quod de omnibus , ac folis verü rebus dicitur.
rit…te , q. 1. Sex porro tranſcendentia efíe dicuntur, Ens,Vnum,Verum,Bonum,
art. 1. & de Aliquid,& Res:de quorum fignificatione alibi difputandum eft.Re
Natura Ge- liqua iuxta hanc fententiam,funt non Tranfcendentia,in quibus nu
*** * 3. merantur ea, quæ à recentioribus dicuntur Supertranſcendencia, vt
Superträff. Opinabile, Cogitabile, Apprehenfibile,& fi quæ funt alia,quæ non
# - - - -

tantum de omnibus rebus veris,fed ctiam de fi&tis verè affirmantur.

-

De Nomine pofitiuo,& Negatiuo. САр. x x i x.

D"Рех по- неакже - - - - - • *- : - -

meá n•g-tí. \\\&ğēì# O M E N Negatiuum eft, quod fignificat NegationĚalicuius,

twº ºr § Qu9d duplex eft.Aut.n. fignificat Negationem alicuius
ûj in fubiecto natura apto, vt Caecum, Tenebrofum,Impru
É££££ dens aut nullo importato eiufmodi fubie&o. vt Noii vi
dens,Non colluftratum,Non prudens.Nam Caecum,fignificat Ne
gationé afpe&tus in oculis. Non videns auté Negationé afpectus in
quacumque re fubie&ta, fiue vera,fiue ficta.Vnde fit,vt falfô quis di
xerit, lapidem cffe cæcum, & hircoceruum:verè autem lapidem eſſe
in Oll
 L I B E R P R I. M. V. S. 27
'non videntem,& hircoceruum non videntem: quod idem difcrimen
in cæteris facilè perfpicitur.Ac priora illa quidcm nomina dicuntur
Priuatiua,feu priuantia, pofteriora verò retéto cómuni nomine,Ne- Priuatiua.
gatiuatantümodo,feu negantia vocátur.Atq;huius generis ferè om- Negatiu*.
iis quæ ütur
nia,dic nonab Arift.
funt Infini,ta,eo
id eft,tam quòdveris,
de rebus tam quàm
de iis de
quæiisfunt,q
quæ veræ de து.
uàm res ` er. 1. & 3.
non fupt,verè affirmantur:vt Non homo,Non Chimæra. Illud enim <.„„
dicitur de omnibus,tuin fi&tis, tum veris rebus praeterquam de ho- no, ijì.
mine. hoc autem de omnibus fimiliter, præterquam de Chimæra.
Quae verò ex hoc genere, aut cum folis veris rebus, aut cum iis quae
verae rcs non funt,reciprocantur,vt nó Nihil,& Nonens,ea quia non
tam latè patent, non dicuntur ab Ariftotele Infinita. -

Pofitina.
N o M 1 N a Pofitiua funt , qu« non fignificant Negationem alicuius,
vt Homo,Chimæra.Videns,Prudens,indutus,& fimilia.
Diluuntur quædã obieäa contra definitione Nominis Negatiui. C a p.xxx.
E d contra ifta, Hoc nomen Negatio, fignificat Nega
tionem alicuius (fignificat enim Negationé) omnis au
tem Negatio aliquid Negat, & tamen nó eft nomë Ne
- gatiuum , cum nec fit Priuatiuum, nec numeretur in iis
Negatius quæ ex aduerfo, å Priuatiuis dittinguuntur,(namnec ett Obiećiia 1.
Infinitum, ncc cum folis entibus,aut cíì non entibus reciprocatur:)
Ergo Definitio Nominis Negatiui accommodatur alicui Nomi
nt non Negatiuo,quod abfurdum eft.Praeterea hæc vox,Non homo
fignificat Negationem alicuius, vt fatis apertum eft, & tamë non eß
Nomen Negatiuum, fed Oratio, quippe cum ea au ! ta,duro in nobis
gignantur conceptus vltimi,alter , particulæ non, alter particulae,
Hoino , Igitur Definitio Nominis Negatiui , congruit alicui Obieéfi • z.
Orationi , quod etiam eft incommodum. Idem apertius often
ditur in voce Nonnihil , quam inter Negatiua Nomina a recen
fuimus. Componitur enim ex voce Nhil, quam fuprà, Oratio
nem effe b affirmauimuus Prima tamen obiectio facilè dilue- Obie8io
tur, fi dicas, hoc nomen Negatio, nec cffe Negatiuum, vt pro- :)..
batum e(t , nec fignificare Ngationem alicuius. Quamquan ri.
enim omnis Negatio fpecialis, vt Negatio afpectus, Negatio-* ..
hominis, negatio cutis, & negatio Hippoc entauri, neget aliquid, SYA.
hoc ett, fignificatum alicuius s,
nomini o
tamen negati in com- J}eci- lis aii
mune nihil omnimo negat, Secundæ obiectioni refpondcbis, vo- j. i i negat.
cem non homo, non effe Orationem, vt Ariftot oles planè fatetur. *•'***• *.
Quamquam enim particula homo proprias habeat peculiareſ.
que fignificationes extra totam vocem, tamen in vnius dićtion is Peri
compoſitionem coulunéa, eiufmodi fignificationis amittit, to- %ಘೀT.
táque ipfà dictio ex vtraque voce confiats ſignificat negationem -

eius rei, quarn vox Homo, extra totam voçé fignificat. Neque verò o. „,,„„,
vila eit hæc coniec«tio, quam quis fortaſſe extruxerit, non Homo inepte obre
fignificat negationem hominis , erg9 fignificar negationem, & *
bóininem : quemadtnodum nulla fit c nſequentia ſi ta colli
ga- Hiov Nvaacn Patcr , Significat Reizectum ad Filiuin, er
- 2. go
 28 f N S T L T V T. D 1 A L E C T. r
cur audi» go fignificat refpeétum & filium.Cur autem duo in nobis gignátur
conceptus audito nomine Non hono,negationis fcilicet, & homi
i. nis,caula eft,quia negatio fpecialis cócipi non poteſteſ concipia
сейфти. tur id quod negatur,non autë quòd vna pars Nominis Infiniti impr.
mat vnum conceptum,altera alterum.Non fecus enim audito nomi.
nc Pater,concipimus & Patrem,& Filium:verùm non quia pars alte.
ra Nominis,gignat alterum conceptum,altera alterum,fed quia Pa
ter fine Filio percipi nullo modo poteft.Tertis obie&ioni occurres'
Solutio ;. Du voceg, Nihil,aliquando idem velere quod nullares,aliquando idern
plex ſignifi a quod Non ens,priorique modo eſſe Orationem,pofteriori, nomen
iio Negatiuum,non quidem fignificás Negationë & ens,vt modò ofté
vacis,Ni- dimu
hil. s,fed negationem entis,quae alia negatione haud dubiè negari
poteft.Negatio autem Negationis entis fignificatur voce,Nó nihil.
De Nominibus Repugnantibus,& non Repugnantibus.
С л P v т x x x 1.
Repugnăria. O M I N A Repugnantia funt,quæ de eadem re vere affirmari non
poffunt:vt Album,& Nigrum : Ambulat,ac non Ambulat:Do
ctus & Indovtus:Lapis,& Lignum.Cum audis, Quae affirmari non poſ
s funt,intellige fimul,feu in eodem tempore,& eodem modo,Cùm ad
N5 repugnă
ditur,De eadem re,intellige de eadem re fingulari, fecundum eandem
Քl 0.
partem,& refpe&tu eiuflem.Nam alioqui nulla funt propemodum
Nomina, quae de eadem re vere .ffirmari nequeant, vt animad
uertenti facilè patebit. Nomina non Repugnantiafunt,qua eadem de
re vere affirmari poffunt:vt Do&tus,& Modcftus: Simplex & Prudens
Dно Diues,& Mifer.In qua definitione intellige omnes Éarticul
as, quas
'-" in ſuperior
in ſupe intellig
riori intel endas eſſe diximus
ligen
refug. ، ‫ دم‬. Ofpofta.
P o R R o Nominum Repugnantium duo funt genera.Alia nam
que funt Oppofita, alia noñ Óppofita,feu Difparata. Oppofita funt
aut Contradicentia,feu Contradiétoria,vt Iuftus,& Noniuftus: aut
Priuatè oppofita, vt Videns, & Cæcus: aut Contrariè, vt Album,&
Aifinem lib. Nigrum:aut Relatiuè,vt præceptor.& Difcipulus: quæ quidem re.
1. Dipara- fpondent quattuor generibus Oppofitarum rerum ab ab Arißotele
£4. traditis,de quibus pofteà breuiter agemus. Reliqua Nomina Re
Pugnantia,funt non Oppofita, fed Difparata,vt Lapis, & lignum:
Caro,& Spiritus.
De Nominibus Prima,ac Secundæ Intentionis,quæ & Prima,ac Secundae
Impofitionis dicuntur. С А Р. х х x і п.

Prior ſurps ºf V p i. 1 c 1 fignificatione vfurpatur haec nuncupatio

Nom inu m Prim ndaemlnte
Secureru
ae omi dicantio nis.aeQui
Ρario εκ , ac na damn
Boet,in º,
榜 ita loqu untu r, vtN nt Prim Inte
regoria Ari : - - - - - - - - -

ſtoteles, tionis,quafi primi propofiti & inßituti eorum,quino

mina impofùerunt:Nomina verò Nominum appellét.
Secundæ intentionis,propofitiuè. Prius enim imponenda erant re
bus Nomina,vt alia vocaretur Homo,alia Equus, alia Platanus, &
aliae
 L T B E R P R J M W S. 25
aliæ alììs vocabulis:dcindc ipfis rerum vocabulis, vt nimirum a!iud
appe\\aretur Nomen,aliud Verbum, aliud Participium , & aiia aliis
nóminibus.Iuxta hunc loquendi morem, fola Nomina impofita vo
cibus fignificátibus,ex Impofitione, qua ratione ex impofitione fi
nificant,sunt Secundæ Intentionis: cætera omnia funt Princ,etiam
驚 res non fignificent. Atque hoc fignificatu fatis apertum eft,
cui Nomina Primae Intentionis, Primae etiam Impofitionis dican
tur:Secundae autem lntentionis,Sccundae Impofitionis.
A L 1 1 vocant Nomina Primae Intentionis, ea, quae fignificant , pofferior
Primas Intentiones:Secunda autem Intentionis, que fignificant Se. ¿ºtº º
cundas.Nomine autem Primarum Intcntionum,intelligunt ea om- .....
nia,quæ conueniunt rebus veris,etiam fi eiufmodi res à nemine con- T.
cipiantur, quod vocant conuenire à partc rei. Quo pa&o conuenit vniuer/alii,
Sócrati,quòd fit homo,quòd difciplinae capax,quòd Socrates, quòd $ *******t.
Philo{ophus,quòd fortafíe caecus;& non iuftus.Nomine verò Sêcun 37**.
darum Intentionum intelligunt ea, quæ conueniunt rebus veris ob
aliquam earum apprehenfionem,quod dicitur,Per operationem in
telle&us:quo pacto conuenit huic voci,Homo, naturaliter ſpe&tatæ,
quod fit momen,& huic, Difputo.quod fit verbum.Nifi enim hæ vo
ces apprehendantur,vt figna rebus impofita nec prior erit Nomen,
nec pofterior Verbum. Eodem modo cöuenit homini quod fit Spe
cies,quod Definiatur,& fimilia:quoniã nifi apprehendatur imagine
quadam communi omnibus hominibus,nec Species erit, nec defi
nietur,vt alibi oftédemus. Atqueilla quidem meritò dicuntur Inten
tiones Primae,haec Secundg, quia cum illa fint horum fundamenta,
intelleétus nofter de rebus cogitans prius in illa,quàm in hæc inten Ad Porph.
dit.Ita fatis perfpicuum relinquitur cur Nomina illorum dicantur
Nomina Primae Intentionis , horum autem Secundae. Et quia ea in
quae prius intendimus,prius etiam nominare poſſumus,non eft alie
num ab hac vfurpationc Nominum,vt priora dicantur Primæ Impo
po fitionis,& pofteriora Secundæ.
Q_y A N Q_y A M verò figmentorum Nomina vt Sphinx, Chimæ, Num fgmá•
ra,& fimilia non fint Primae nec Secundæ intentionis poßeriori ac-
- - * * -
'*"'**"*
"... fint frim« sn
<eptione,vt ex di&tis patet, poffunt tamen reduétione quadam dici Å.
Primg intentionis,quia res fi&tae , etfi res veræ non funt, tamen fin
guntur effe verae. Id quod addiderim ne aliquod Nomen fit, quod
vtroque modo Primae , aut Secundæ intentionis non dicatur:
Hgc devarianuncupatione Nominum,acVerborum dixiffe fit Conclufio li
fatis.Qug pars Inftituti noftri refpondet initio Catego- bri.

riarnm Ariftotelis,vbi ille de Æquiuocis, Vniuocis

& Denominatiuis,de Complexis,& Incom
plexis,deVniuerfalibus,& Singularibus
antequam ingrediatur ad
Categorias,pauca
præfatur. ·
-
*, *

a 3 JN STI
 ష్ట్రీప్జి
!‫ بر‬M'_a :)'_‫'( ب‬YC ’ '‫*بر‬ · 1 **くす露｡ : ‫جمله‬ ‫همه این ماه به‬ 3
?? ????ప్డే
ဒွိႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိဒ္ဓိ
I N S T L T W T I O N V
D I A L E C T I C A R V M.
L I B E R S E C V N D V S.
*登2

.guidagemdum fit in hoc Libro, Item quidfit Vniuerfàle.

C A P W T P R I M V M.

R O X I M E fequitur,vt infinitâ Norninum, &

% Verborum multitudinem 1n decem Ordines, &
Vt im infcri ê quafi Claffes,vt in promptu habeantur, rediga
ptione predi : mus.Hos Ordines vocat Ariftot.xarwycgas,hoc
eam. ©• I. cft, Prædicamenta, quòd in his Categoremeta,
లొ I. છું feu quæ Prædicantur,in ordinem coacta, difpo
ιόοι τι. Ψξ $ę fita fint.Vocat etiam agvgoix£ias quafi Elemen
tex,51. torum ſeries, quòd prima ad Diſſerendum Eleméta,in his quaſi claſ
fibus ordinata,& digefta fint.Sed quia b Prædicamenta nullo modo b Porphy.ša
intel!igi poffunt,nifi quid fit Genus quid Species,quid Differentia, 1 rafitiim,
quid Proprium,quid Accidens intelligatur, neceffario hæc quinque
antè explicanda funr,quàm quid fit Prædicamentum, quot, & quæ
Praedicamenta exponamus. Quoniam verò hæc quinque in eo con
ueniunt, quòd fintVniuerfalia,prius quid fit Vniuerfale,vt eft horum
* Ex 1. Peri, commune genus,breuiter dicendum eft.
5. c V N 1 v E R s A L E eft id,quod prædicatur de pluribus:fubaudi,eadem
omnino ratione,acfecundum náturá:vt homo,animal.& superiori libro, *°***.
nomen Vniuerfale definiuimus: niic reh) Vniuerfalem defcribimus.
* Сар.19. с. Hic tamen preffius rem,quàm ibi non é.Quid fit Prædicari de plari
fºq. bus eadem omnino ratione,a libro eodem expofuinus.Quid auté fit
- Praedicari fecundú naturam fic accipc. Ea prgdicantur fecundü natu- p,..,.„.
S-feriora .£ ram,fiue dire£te(vt dici folet)quæ famt, veluti formæ eorum de quibus naturalj,
féfermas in prædicantur,quo pacto Superiora prædicátur de Inferioribus,& Con- direci*.
::” : notatiua de abfolutis,vt animal de Homine:& Albú de Cygno.Huic . . .
岔 contraria eft quædam Prædicatio,quae contra naturam, & iiidire&ta ::
* -- - - - - - - - ۹ - - - - ->

„I3..] dicitur,in qua videlicet cótrà fit,vt fi Homo prædicetur de Animali, ſeu indirecta -
Fyf 3. tex. aut
.‫ به‬،‫ أ‬.
Cygnus
& -•per de Albo.Inter
Äccidens hasqua
appellatur,in media
neceftid alia,quæ & præter Naturá,
quod prædicatur,eft veluti ^prºPr.a.e.t.
ter nat
forma eius quod fubiicitur , nec id q, fubiicitur eß velutiforma eius- *!!.!*?**
- - acciden: .
- - - - - -

quod prædicatur,fed ambo vnius cuiufdam alterius:vt fi dicas: Albii

cft dulce,ve! dulce eft album: Neutrum fiquidé eft quafi forma alte
rius,fed ambo funt ve!uti formæ La&is,aut Sacchari.Vniuerfale igi
tur quod Generi,Speciei,differentia, proprio, 8 accidenti comune
eft,& in hæc quinque membra adæquata diufionc diuiditur,ita Prae
dicatur de rebus quarum refpcctu dicitur Vniuerfale, vt de eifdcia
pia:‫ﺩﺍدع‬e
 L I B E R S E C V N 1) W S. 3à
prædicetur eadem omnino ratione,feu(qucd idem cft)Vniuoce,nó I f.:
tamen contra Naturam,aut praeter Naturam (quas Prædicatjones a te*. 34. c*
Arißoteles nomine Praedicationis per accidens complectitur)fed fe- **'** * *
cundum Naturarn,fiuè Dire&tè. - -

Vniuerfalia multts modis Pradicari. С A P. 1 1. Porphy.d.

§, O r R o Vniuerfa!ia,aut Praedicátur in qugftione Quid eft, Gಿ: y de
(3. ſ; aut in quaſtione Quale eft:Et iterum,aut Effentialitcr,aut -

Accidéntaliter:& ruifus,aut Neccffariò ,aut non Neccffa- p,.a;.,;,,,,

riè,ſeu contingenter,Ea prædicanturin quaeftione Quid eft, quae a- 244, ,
pte reducuutur,cum quid nam aliquid fit,quæritur. Hoc modo pra- ಶ್ಗ ibid.
άicatur Virtus de Iuftitia , &Homo de Socrate,quia fi quis quærat . 1.4)P.‫ه‬.
quid fit Iußitia,quid Sogråtes , aP*£ reſpondebit qu dixerit, iuſtitiá Predicatio in
€re virtutê,& Socratè efîe hominé. Ea prædicátur in quaeftione Qua ..Quaie.
le eſt,que aptè redducütur,cü qualenã aliquid fit qugritur Hoc modo t orphy.ilid.
praedicatur Rationis particcps,re&um & alia huiufmodi de Socrate.
Ná fi quis roget,Qualenam animal fit Socrates , apte refpondebit
qui dixerit 驚 rationis particeps,reétú & huiufmodi.Ea prædicátur Fradicatio ef
Efsétialiter,quae pertinét adeffentiâ Subieéti.Hoc modo prædicátur ßntialis.
de Homine,tum Animal,tü Rationis particeps.Ea prædicátur acci- dicati
dentaliter,quae non pertinent ad effentiam f $ie&ti. Quo pa&to Re- -:
ctum prædicatur de Homine,& Candidü de Cygno.Ea praedicantur TĘ.
neceffario (a vt hoc loco Neceffaria prædicatio accipitur ) quæ ita meceffaria.
affirmantur de Subieéto,vt de eodem negari non poffint abfq; Sub- - .
ie&i euerfione.Quo pa&to,Difciplinæ capax,praedicatur de Homi- ' :
ne.Si quis enim negauerit Hominem effe Difciplinæ capacem,con- ::
fequens eft,vt neget eundem effe Hominem.Hæc idcirco tam firma 蠶 . y
prędicatio:.e de Subieéto dicuntur,quia, vel pertinent ad effentiam
Subie&ti,vel ex intimis effentiae principiis nafcuntur.Ea deniq; prae- pradicatio
dicantur non Neceffariò, feu contingenter,quæ ita de Subiecto affir cgntingens.
mantur,vt
pa&to de codem
Cadidum negari non
prædicatur poffint
modoabfque Subieéti euerfione.Quo
de Homine,fed etiam de Cy- ' :* * →

gno.Vt enim non negat hominé cff. Hominem, qui eum qui Cah
didus eft,Candidum effe inficiatur:fic aon negat Cygnum effe Cy
gnum qui Candidus eft,qui negat effe Candidum.Quamquam enim
hoc falsò dicitur,hinc tamen non fequitur vt Cygnus , dicatur non
Cygnus, quippe cùm Candor Cygni nec ad eius effentiam perti
neat,nec ex intimis eius principiis profluat.Sed hæc diligentius per
fcqui non ad hunc locum attinet.
De Genere С А Р. І і І.

E N v s itaque eft Vniuerfàle quiddam,fub quo Species collo

catur vt Animal.Sub hoc enim collocatur Homo qui in Spe- Porphyr.
- - - - de
Genere, Ex
ciebus Animalis numeratur. Definitur etiam hoc módo. Gemus #
effid , quod de pluribus specie differentibus in quafione Qujd eft pr&
dicatur. Dicimus namque Animal effe Genus HominS, & Equi,
quoniam eft Vniuerfale , quod aptè redditur , cùm quid fit
Homo, quid Equus, quæritur. Ea verò dicuntur differre Specie,
* ՀԱնն
 32 1 N sт 1 т v т. D I AI, E ст.
Porphy.de aut funt diuerfae Species, vt Homo, & Equus:aut fub diuerfis Spe
ſ”. . . cºebus continenturve Alexander, & Bucephaius Alexandri cquus,
“ /*"* bium vero Genus duplex eft : aliud fummum , aliud fubalternuìm,vt
vocát. Ea res dicitur Genus Summum,quæ fupra fe nulilum Genus
habet:&, Quae,cüm fit Genus no eft etiam Species, vt Subftantia,
Qualitas & alia , de quibus inferius dicemus. Ea vero dicitur Genus
Gen* fubal- fu5alternum, fupra quam aliud Genus affignatur , & quæ, cùm fit
*****"- Genus,eft etiam fpecies, vt Corpus. Hoc enim comparatione Sub
ſtantia,eft Species,comparatione Corporis animati, cft Genus La
Nomen gene tini tamen fæpe numero nomen Generis pro quacumque re Vni
*** 1*3 *** uerfali(latè etiam accepto nomine Vniuerfalis)vfurpant: vt cùm di
::::. caetera:item
ри
cunt,multa effe Animalium
Medicina Genera,Hominem,Equum,Leonem,&
duo eſſe genera ſubiecta, Sanum,& AEgrum.
Quo loquëdi chara&tere,quoniá vfurpatiffimus eft fgpiffimè vtimur.
De Specie. С А Р v т і 1 і 1.
P E c 1 E s eft td, quod prrxime fub aliquo genere collocatur : vt Ho
mo.Proxime fiquidem fub Animali,quod Genus eft,continetur.
Porphy.de Eft autem duplex Species, altera Infima, altera Subalterna. Ea res
fpecie. dicitur Species Subalterna,fub qua eft alia Species :feu qu« cum Species
$pecies fubal fit,eft etiam Genus:vt Animal, Corpus animatum, Corpus.Nam ho
ferred. rum quodque habet fub fe Species, quarum comparatione eft Ge
nus, & fupra fe Genus aliquod cuius refpeétu ett Species. Ea verò
res dicitur Species Infima, fub qua non collocatur alia Species:feu. Quae
càm fit species,non eft etiam Genus : vt Homo. Siquidem Homo nui
lam fub fe habet Speciem,fed fola Indiuidua, quorum nequaquam
species inf Genus eft.Quo fit vt aliam refpeétu horum fortiatur Speciei appel
fr;4.
lationem,qua fic Species definitur:Species eft, quae tamtum de tis pluri
bus,quae folo differunt Numero,in qu«ftione Qgid eft prædicatur: vt Homo
s,..,.,.,.,. de Indiuiduis tantum; Hominibus,qui folo differunt Numero. Indi
„iuerfàle uiduum eft id, quod de vna tantum repredicatur, feu,Cuius omnes fimal
quiddam eß. proprietates multis rebus conuenire non poffunt. His de cauffis dic:mus
Socratcm effc indiuiduum,tum quia de fe vno folo prædicatur,tum
etiam quia omnes eis proprietates fimul acceptæ in alia etiam
- - re inueniri non poffunt. Ea dicuntur differre Numero, quæ in Nu
*** merando differuni, vi Socrates & Plato, itemque vi Homo &
Equus:non vt Homo & Animal. Qui enim dicit Hominem, fimul
etiam dicit Animal, quandoquidem Homo , quâ Homo, eft Ani
mai. Ea verò differunt folo Numero quæ & Indiuidua funt, & íub
gue differit Genere ſuo nullo vniuerſali diſcrimine diſſident, Hoc modo diffe
numero,
Boet. in Por-
runt Socrates,& Plato,quia & Indiuidui homines funt, & fub Gene
i eft Animal, nullo vniueríali difcrimine diftinguun
phyr. ad cap '° fuo , quod e 3. - - - mine diſtinguur
%;.,.. " tur,fed tantum quod Socrates fit hic, Plato ille,quamquam fub alio
Genere,Vniuerfali aliquo difcrimine diftingui poffint: vt fi Socra
tes fit albus, Plato verò niger. Non hoc mod6 differunt Afexan
gg. differät der & Bucephalus,quia fub Animali, alio etiam difcrimine, quod
Jsi- •***• Vniuerfale eft,multifque indiuiduis commune diftinguütur vt quod
A!exáder fit rationis particeps, Bucephaius rationis expers,Cicero
-

de
 L I B E R S B C V N D V S. 33

&eNotmine Speciei,ita inquit.Forma funt quas Graeci ἰσέas yocant mo ‫ی‬2 ‫سه نوه هایی‬
creſ , Cicero
fri(fi qui hac fortè traâant) species appellant:non peßime id quidem, fed ; : Topicie eo
inutiliter ad mutandos cafus in dicemdo. Nolim enim,mefi Latinequidem di modiw r For
ci poßit, Specierum , & speciebus dicere, & fœpe hu cafibus vtendum eft, mas ducendas
at Formu,& Formarum velim.Cum autem vtroque verbo idem fignuficetur pa tat.
commoditatem in dicendo non arbitror negligendam.Hac Cicero.Verum
Diale&ici non tanta verborum religione obftringuntur.
De Differentia, C A P. V.
Perphy c.de
I F F E R E N T 1 a dici poteft,ea Forma, qua res , aut à fé in Different.
alio & alio tempore, aut ab alia re differt. Ea vero triplex Сот титія.
eft,Communis,Propria & Maxime propria.Communis
É4—*<£ Differentia eft, ea quae nec pertinet ad Effentiam rei nec in
feparabilis ab ea eft,vt Sedere,Stare,& huiufmodi alia.Propria eft,qu« Propria
imfeparabilis quidem eft, fed tamen ad Effentiam monpertinet , vt Habere
cicatricem,quae iam callum obduxerit , Habere oculos caefios, effe
IDifciplinae capax,& fimilia: Maximè vero propria, quæ & Specifica Махат: prº
dicitur,eft ea,quæ & infeparabilis eft,& ad Eßemtiam reipertinet;vt Cor pria.
poreum eſſe,Animatum,Senſitiuum,Rationale, & caterahuiuſmo
di. Inter haec Differentiarum genera eft latè patens difcrimen. C6. Primum di
munibus enim,ac Propriis differentiis , Accidentaliter tantum res J`rimen.
difcrepant.Maximè autem Propriis,Effentialiter. Item Communi
bus & propriis,nec diuiduntur Genera in Species, nec Definitio
nes Specierum affignantur:iis vero,quae Maximè propriæ dicuntur,
maximè.Ac illæ quidem priores,vel proprietates funt,vel Acciden
tia,de quibus adhuc dicendum cft : hæ verò à cæteris omnibus vni Tertiun.
ueralibus diftinguuntur.
H A R v M igitür, quae huius loci funt , duo numerantur Officia, Duo differi.
Alrerú quod diuidant Genera, Altcrum quod conftituant Species. tiarú officia.
Nã quemadmodü Aes,cum fit vnum quid,diuerfis tamen figuris ac
forrnis diftrabitur,vt ex ipfo,& acceffione diuerfarü formarüm fiant
diuerfæ res Artificiofae,vt Statua,& Sphæra:fic animal,quod eft ge.
nus Hominis & Belluae,cú vnius naturæ fit,tamen Rationali,& lfra
tionali,vtpote diuerfis Differentiis, diuiditur,vt ipfarum acceffione
Homo & Bellua,quae funt diuerfae Species,efficiátur.Hinc fit,vt dif
Prima defins
ferentia aptè definiatur hoc modo, Differentia eft id, quo fpecies fuum
genus excedit.Conſtatenim ſpecies,Genere ac Differeria Generi ad tio differêtia.
iun&a,qua tamen nö conftat genus. Ité hoc modo, Differentia eff id Secunda.
quod ita feparat fpecies fùb eodëgenere,vt ad earum effemtiâpertineat. Ité
hoc modo,Differentia eft id,quod predicatur de pluribus ffecie differenti Tertia.
bus in quaeftione quale eft neceffario,& effentialiter.Verùm hæc Defini
tio non cóple&titur eas Differentias, quae proximè Species infimas
conſtituunt,vt Rationale.Omnestamécomplečtetur,f expunxeris
illud,Differentibus Specie.Si enim quis te rogauerit, qualianam Ani
malia fint Socrates & Plato ſecundum Differentiam neceſſario
vtrique conuenientem,8 advtriuſque Eſſentiam pertinentem?apte
refpondebis,effe Rationalia atque itain cæteris. Generalis dif
Es* autem duplex Differentia,altera Generalis,altera Specialis ferentia
影 Generalis
 34 I N S T I T V T. D I A L E C T.
Species. Generalis conftituit rem,quæ non tantum eft Species, fed etiam ge
Differetia in nus:qualis eft Corporeum, quae conftituit Corpus, & Animatum,
diитанатя
Scot, 1.d.; . quae cóftituit Corpus Animatum, & Senfitiuum , quae conftituit
q.6 & Cat. Auimal.Specialis, proximè conftituit rem, quæ folü eft Species,vt
in lib de En
Rationale,quae Hominem efficit. Praeter has e[t alia quaedam, quae
te o» effemt.
q : ar. *. ad proxime conftituit Indiuiduum,quae Indiuiduans Differentia nun
fтет. cupatur.Exempli cauffa,Differétia, qug Homini cómuni adiunéta,
efficit Socratem,dicitur Differentia Indiuiduans Socratis:quae verò
efficit Platoné,dicitur Differétia Indiuiduás Platonis & ita reliqug.
De Proprio. С А г. v г.

a Tot.;.Tºp. R o p R 1 v M apud a Ariftotelem duplex eft , Cöplexum,

es extre, pe & Simplex.Complexum , cùm fit Oratio , in Definitio
ne verbis Je némque,ac Defcriptioné diuidatur,b alio pertinet.c Sim
primi.
b Adlib.5. - piicis verò nomen quadrifariam accipitur. Ná & id quod
c Perp hy de 'oli alicui $peciei conuenit,nón tamen toti , Pioprium eidem effe
proprio dicitur,vt Homini Grammaticum effe:Et id etiam quod toti nóta
men foli,vt Homini effe Bipedë:Et id quoque,quod foli ac toti , nó
tamé femper,vt Homini Canefcere:Et id demú,quod foli ac toti &

..Quarta pro
frý acceptio
i femper,vt Homini effe Aptum vt rideat. Harü acceptionü extrema
praecipua eft.Ná id maximè dicitur propriú rei,quod,cú ea recipro
catur:quicquid autë dicitur Appriü quarto modo,id omne reciproca
pr«cipua eft. tur cü re cuius eft propriú,vtli dicas, Quicquid eft Homo eft Rifus
capax,& viciffim,Quicquid eft Rifus capax,eft Homo , atque ita in
Primus,fecü aliis huius generis:quod tamen in tribus fuperioribus nunquâ verè
dus, & ter dixeris,vt fàtis apertum eft.Ac fuperiora illa ad accidens, quod rnox
tjue modus
explicabimus tranfmittenda funt,quod non praedicentur neceffario
aaaccides per de ſpecie,ſed côtingenter,exceptis quibuſdà ſecundi generis, quale
tinet, quibuf
dam exceptus eft Senfitiuú effe,pro facultate,feu potentia ad fenticndú, & alia hu
iufmodi.Haec enim neceffariò przdicantur,& ex ipfa rei effentia na
fcuntur:quae conditiones accidenti non cóueniunt,vt dicemus.Ho
Vt exca.de rú tamen nullü,eft propriü quarti generis apud Porphyriü,quia nul
Gene. 69' ex lum reciprocatur cum ſpecie Infima, quan d ille,cum de proprio lo
Communita. quitur,nomine fpeciei folam intelligit.
patet. D 1 A l E c T 1 c 1 ergo,vt complectantur omnia propria, quæ ad
uartum Vniuerfale,de quo nunc agimus,fpe&tant,fic proprium de
proprium ಕ್ಗ Proprium eft quod prædicatur de pluribus in quaftione Quale eft
quid fit. accidemtaliter,ac meceffàrio,vt aptum effe ad fentiendü,ad capeffendäs
Difciplinas,& huiulmodi.Si quis enim abs te quaerat, qualifham fit
Homo,fecundum id quod ipfi cóuenit accidentaliter,ac Neceffariò
aptè reſpondebis,eſſe aptum ad ſentiendum, ad Capeſſendas Diſci
Propriä ge
merale. plinas,& alia huiufmodi.Eft autem duplex proprium, alterü Gene
Speciale. rale,quod reciprocatur cum re,qug eft,genus alterum fpeciale,quod
Academ.4. reciprocatur cum ſpecie Infima.Vtriufq; exemplü modo attulimus
prim« editio nam Aptum effe ad Sentiendum,reciprocatur cum Animali,Aptum
mis lib. r ..
tºo pacio ‫"ר‬e vero effead Capeffendas Difciplinas , reciprocatur cum Homine.
: videa Lucullus Ciceronianus ait.Dilucide doceri à Politioribus Phyficis, fim
gularum
 L I B E R S E C V N D v S. 35

gularii etiam rerum,id eft,Indiuiduarum fingulas effe Proprietates,quod ti*, fingnla

mihi non placet,nifi nomine Proprietatis, intelligat Differentian rerum
Vndiuiduantem,aut totam colle&t.onem communium Accidentium 'Έ
- - - -thrºwla elſe W
- - proprieates.
գաջ 1n Wina te tantum reper 1atur. -

De Accidente. С А р. v і т.

O M 1 N E accidentis interdum intelligimus, quicquid de ! Phys.tx.

re
nonaccidentaliter Prædicatur,
eft,quin proprium etiam qua fignificarione
accidentis vocabulo com- ...
dubium 3o. ex.35.

prehendatur.Interdum verò id folum intelligimus, quod

non tantum accidentaliter Praedicatur,fed etiam contingenter, quo
fanè modo accidés à proprio diftinguitur:accidens igitur hac figri- Pophy de
ficatione acceptum definitur effe id, Qupd adeft, & abefi fine subiecti A. ii;inâ.
corruptione.Item, Qgod contingit eidem ineffe, & non ineffe. Et rurfus. i.Top.4.
qu9d non eſt Genus,net Species,nec Differentia,nec Proprium,ineff antè rei:
Quarum omnium Definitionum idem eft fenfus. Sed planius defi
nitur hoc modo.Accidens eff quod Pr«dicatur de pluribus , im quafione quia „..ia;,
quale eſt, accidentaliter & Contingenter, vt Album Nigrum,8 ſimilia.
Si quis enim roget,Qualifnam fit Socrates, fecundü id quod ei ac
cidentaliter,ac contingenter,aptè refpödebit,qui dixerit effe Albú, Duplexacri
atq; ita in caeteris. Accidentium vero,quaedam, re ipfa feparari pof 獻 Porhy.
ſunt,vtSedere,aut album eſſe à Socrate, quædam re ipſa feparari nő .ே acci
poffunt,vt album effe à Cygno,& Nigrum effe à Coruo. Omnia ta- ïÀ fра
men cogitatione feiungi pofftnt,hoc eft, negari abfque abolit:one rantur c6gi
* Сар, 1. effentiae Subie&i,cum de ipfo dicantur contingenter.a Suprà enim tatione.
definiuimus.Id Praedicari Contingenter,quod ita affirmatur de Subie
&o,vt de eodem megari poßit abfque ipfius Subieäi euerfione.
S E D quæret aliquis,qua ratione colligi poffit,Vniuerfalia n6 effe
plura quam ea quinqne,quae à nobis explicata funt. Cui quæftioni
hæc ratio reddi poteft.Vniuerfalia aut prædicátur in qugftione quid Nովրքա
eft,aut in quaeftione Quale cft.Si in quaeftione Quid eft, aut conti. . ynçer
nent in fe totâ naturam cornmunem Indiuiduorum, aut Partern , fi ಸಿ.
Partem funt genera:fi Totâ,funt fpecies.Si verò praedicantur in qug- .,iicata.
ſtione Quale eſt, aut praedicantur eſſentialiter, aut accidentaliterſi
efentialter, unt diferentia:fi accidentaliteraut pradicâtur necef.
fariò,aut Contingenter: fi neceffariò,funt propria:fi Contingenter,
funt accidenria. Hac igitur ratione,patet non effe plura Vniuerfalia,
quàm ea quinque,quæ à nobis funt expofita,His ergo vtcunque ex
plicatis,ad Prædicamenta ingrediamur,
g gidfit Prædicamentum. C A P. v I 1 t.
R ae d 1 c A M E N T v M eft,alicuius Generis Summi realit, & eorum,
qu« fùb ipfo funt naturalü diffofitio: vt tota feries Subftâtiarum, ::
quæ conftat ex ipfa Subftantia in commune , & ex omnibus mi- 鸞 ്.
nus communibus Subftantiis ordinc quodam naturali difpo- 1.& 1. Po.18.
fixis vfque ad Singulares , quæ nullas vlterius b e continent.
* , Nam.
 36 I N s т I т у т. D I А L Е С т.
Nam fub Subttantia in coramune, proximè collocari;debent Sub
ſtantia Corporea, & Incorporea: ſub Corporea Corruptibilis : &
Incorruptibilis : fub Corruptibili Animata , & Inanimata : fub
Animata Animal , & Planta : Sub Animali Homo, & Brutum ani
ma!:fub Homine Socrates,Plato,& cæteri Homines Indiuidui : fub
quibus nó funt aliae inferiores Subftâtiae,quemadmodú nec fub aliis
Indiuiduis,ad quae diuifione aliarum Specierum, quas reliquimus,
Cap. 3. naturali quodam defcenfu deuenire necefie ett.Genus Summü quid
Reale ens
fit,iá fuprà explicatum eft. Reale verò id vocari folet,cuius effe ab ope
Vt 5 Metap. ratione Intellcctus minime pendet , vt Lapis Lignum & cæteræ omnes
44 сар 7 res,quae in Mundo exiftunt. Dixi ergo, Generis Realis, quia res,quae
Ens rationis per fe ponuntur in Praedicamentis, debent effe Reales vt Philofo
нит р. пrtvr his placet Vnde fit,vt Entia Rationis quia n: fi ab operatione in
per in Pre
4iстт,en fия. tellectus nul'û effe habent, non ponantur per fefe in Prædicamentis
fed per ea entia realia,quibus beneficio intellectus tribuútur. Verbi
caufa,hoc ipfum quod eft effe genus Summü Praedicamenti Subftá
tiae, effe Praedicatú aut fubie&tú in eodem Prædicamenro, & alia hu
iufmodi,cô ponuntur per feipfa in Prædicamento Subftantiae , quia
funt Entia Rationis, fed propterea modo aliquo ad illud dicuntur
ම`, . ponan pertinere, quod res quibus tribuuntur, vt Subftantia in commune
нији gene & cætera quae diximus,in eo collocantur.Ea vero intelligo fub Ge
re / м тто. nere fummo naturaliter eſſe diſpoſita, de quorum quolbet, ordine
quodam,Genus fummum vt de parte fubie&ta , Effcntialiter praedi
catur,feu(vt Ariftotelis verbis vtar)vt de fubie&to. Et quoniam hgc
non funt alia,quàm Species & Indiuidua rei illius maximae commu
nis,quæ Genus Summum dicitur fit, vt folum Genus Summü cum s
fuis Speciebus,ac Indiuiduis ponantur per fe in Prædicamento.
Differentic v A PR o PTE R nec Differentia Generales,nec Speciales, nec
non ponitºr
perſe in Prz verò illae quibus Species Infimæ ad Indiuidua trahuntur , (Indiui
d* cam. Neca duantes dico)nec denique aliae partes,fiue Specierum, fiue Indiui
ti« quºdam duorum,de quibus Genus Sumnü non praedicatur vt de Subie&tis
partes. Propria , e
per ſe ponuntur in Prædicamento, ſed per ea tota, quæ conſtituunt. Accidētia pe
Propria tamen & Accidentia eorum Generum, Specierum,& Indi
• Ёрq/йвч,
uiduorum,quae per fe in Praedicamentis ponuntur poterunt, fi fue
rint Entia Realia pertinere per feipfa ad aliquod Prædicamentum.
Nam effe Aptum ad Ridendum quod eft proprium Hominis,& al
bum effe,quod eft Accidens Socratis, funt quædam Species Praedi
camenti Qualitatis:item Effe in infimo loco, quod eft proprium
Terræ,& Calefieri,quod eft Accidens Aquae , funt Species aliorum
ÞVota. Praedicamentorum, hoc Paffionis,ilJud Exifientiæ in Loco:& vt in
fumma dicam : omnia quae per fe ponuntur in cæteris Prædicamen
Pred .. tis,funt Propria,vel Accidentia Subftantiarum,cum omnia in Sub
ſtantiis,vt in ſubiectis inha-reant.
Decem effe Prædicamenta , ad quæ omnia omnino præter Deum optimum
Maxumum modo aliquo pertineant. . C a P. i x.
Ariſt. Prad.
4. Cº's. V M E R a N T v R verò à Philofophis decem Prædicaméta Pri
mum,Subiátia:;alterum,Quantitatistertium,Qualitatis: Quar
tum,Relationis
 L I B E R S E C V N D W. S. :7
tum relationis quintum A&tionis: fextum Paffionis:leptimuin Hixi
ftentiæ in loco:octauû,Situs:nonum, Exiftériæ in Tempore:de ju ü
Induinéti, fiue Integumenti,quod habédi prædicamentü appellatur,
ad quæ pertinét res omnes, quae quomodocunq; aut eſſe, aut fingi
poffùnt.a Itaq; quaedam pertinent per fe,vt Animal,& Homo:Quæ- a 29 p *''•
- - - T - -
º Pr perri
dâper fua tota,vt differétiae,Materia,& Forma:qugdâ per fuas partes menta
-
nea -

vt,Homo albus,per Homiré,& Albidiné,quodámodo Chimæra per Ä," „,,

partes earum rerum,ex quibus compofita fingitur: Quædam per ea, pr«ter Deum
quibus tr,buuntur,vt effe genus,effe Speciem, P, ædicatú,Subieéìù,
& cætera Entia rationis,per ea,que dicütur genera,& Species,aut ab
alio Ente rationis cognominátur: alia aliis modis bOmnia igitur ad * priuatio
has rerum claffes modo aliquo reuocátur, præter Deum optimum g :
Maximum,ad quem potius,vt ad infinitum pelagus totius effe,hæc ."
ipfa Prædicamenta quafi fluimina recurrunt. tuum pcrpo
Et quoniam Nomina vice rerum habëtur,dubium non eft, quin fitiuum , de
eadem Praedicamenta ex Nominibus etiá ipfarum quafi conftituta динён, с. 17.
- - - - - - - - - - - - - * vocubus
intelligi poffint,ex aliis quidé per fe, ex aliis redu&titiè, vt de rebus î„ confts
diximus,atq; hoc modo Dialecticus Praedicamenta potiffimú cófi- iujii, »
derat vt in his quafi locis cómunibus parata habeat r.omina & ver- dâmodo Pr«
baad ftru&urà órationis.Verumenimuerò,quia ex difputatione rerü *******
nullo negotio difpofitio Vocabulorum intelligitur, fatis erit Præ- cº.
dicamentales feries in rebus explicare.Quod tamé pingui(vt aiunt) Éï
Minerua faciendum eft,ne inftituti noftri obliti videamur. ta c.njideres
De Subſtantia. С А P. х.
V Ε s T A N T 1 A,quæ in primo Prædicamento per fe po
nitur,eft Ens Reale perfe fulfiftens: vt Angelus,Homo,La- Ex Pred. } .
pis.Dixi Reale(quod verbum deinceps in omnibus defi- &7 Meta3.
- nitionibus intelligendü eft)quia cæterovô Entium nullú º
Pcr fe pertiner ad aliquod prædicamentú,vt paulò fuperiùs diximus: ನಿ..
addidi,Per fe fubfiflè,hoc eft,nó exiftés in alio vt in fubie&to Inheßo- c4P. l. -

nis,quia hoc differt fubftãtia ab accidétib,ô pertinët ad alia prædica Per fe fùbfi
mēta,qaccidétia,
nó poisũt:ipfa veròniſifubftấtia
inſubiečto inhæfionis
naturaliter fint,naturaliter
pfeipsã exiftit. '' ſo extº
coharet,acexiſtere -

Prima ſob. S v B s T A N T 1 a R v M autem quædam funt Primæ quædam Se- "

ſtactie.
Prad J. cunda. Prima fubfłantiae, funt ea Entia que nec in fübietto funt nec de
Subietto dicuntur,hoc eft,quae nec cohærent in aliquo fubie&o In
haſionis,nec devllo,vt de parte ſubiecta, eſſentialiter Prædicantur
vt Socrates,& Plato.Priori particula excluditur Accidentia, poſte
riori excluduntur Genera,& Species Subflantiarum.Itaque folas ac
omnes indiuiduas Subttantias conple&itur hæc definitio. Secundæ Secund
Subſtantie funt Genera,8 Species, ſub quibus collocantur Primæ, +
vt Animal, & Homo , fub quibus continentur Socrates,& Plato. % .ே
Ordo Specierum fubftantiæ ex a fupradi&is vtcunque patet.
I a M ad Proprietates Subftantiarum pertinentium ad hoc Prae
dicamentum veniamus : Quarum quattuor infgniores vraduntur. Prima d trie
Prima eft,Non eße in fubieíto ,qug patet ex definitione Subftant ae. ta fiijiii«,
* 3 Secutida
 38 I N S A IT V T. D I A L E C T.
secunda. Secunda eft.Non habere Contrarium.Nam cum omnia Contraria fint
in Subie&to Inhaefionis, vt Virtus,& Vitium,Candor & Nigror:nul
la autem Subftantia fit in Subieéto,vt di&um eft, efficitur, vt nihil
r,„;„ Subftantiæ fit contrarium.Tertia eft,Nom fufcipere Magis & Minus,hoc
eft quod non dicatur magis,aut minus talis.Non enim dicimus So
cratêm effe magis,aut minus Hominem, quàm fit ipfe in alio tem
pore, aut quàm fit aliquis alius. Id quod in caeteris fubftantiis cer
here eft. Sed hæ proprietates, feu affeétiones, aliis etiam plerifque
quarta, conueniunt. Quarta igitur Proprietas, quàm maxirnè Subftantiae
conuenire affirmat Ariftoteles,haec eft, Vt cum vna eadémque mumero
fuerit,poßit um fe contraria recipere.vt hic lapis,calorem,& frigus.
De Quantitate. С А Р. х 1.

wantitas VA N T I T A s eft,Ens per fe extenfum : vt Superficies tabulæ,

Фина. ## & binarius hominum.Tabula enim nố per feiptam,fed per
‫ لجنة‬-Superficiem quam habet,extenfa eft,Socrates item & Pla
to,non per ſeipſos,ſed per Binarium, qui in ipſis cernitur, extenſio
nem habent numeralem. Ipfa verò Superficies, & ipfe Binarius per
feipfa funt extenfa.
„„,„ . Q y A N T 1 T A T E M in duas proximas Species diuidit Ariftote Pred. 6.
×inua, les,in Continuam, & Diſcretam. Quantitas continua eft, cuius partes
communi aliquo termino copulantur , vt partes Lineae, Pun&to : partes
Superficiei, linea-pattes Corporis,Superficie:partesTemporis,pun
species quam &to temporis , feu inftanti. Hae veiò traduntur Species Quantitatis,
'? Continuæ,Linea,Superficies,Corpus,Tempus,& infuper Locus.Ve
i. Li: rùm Ariftoteles, quod ad Locum attinet, videtur loqui ex aliorum
4. Phyſ:
*atur Ariſ fententia fuo tempore vulgata,quam ipfe a alibi non probat. Acci al

pit enim locum pro fpatio, quod à quouis corpore occupatur , aut
occupari poteft , quod Veteres, rem quamdam diuerfam ab omni
Corpore effe dicebant,cùm tamen nulla fit. An autem Continuitas
pe notuali Motus fit alia quaedam Species Quantitatis continuae,alio loco dif
Hi, . , cutiemus. Quantitas difcreta eft , cuius partes nullo commum termino
Qiantitaº di copulantur,vt Quaternarius.Nihil enim reperias, quo duo Binarij,
fîreta. ex quibus ille conftat, copulentur & quafi compingantur. Huius
Species Фиал - - -

state diſºre Quantitatis dua: feruntur Species, Numerus , & Oratio : quas alibi,
t - - - -

fat. num verè fint Species quantitatis adhoc Prædicamentum pertinen

-

Pr" “f tes.examinabimus.
&#ie Quantº
tatâ. Q v A N T t T A T I s porrò tres traduntur Affe&iones.Prima eft,
- - - - -

Nil haberefibi contrarium.Contraria namque maximè diſtant fub eo

dem Genere:nul!g autem duae quantitates reperiri poffunt, quæ fub
s.„Ia. Genere quantitatis maximè diftent Secunda eft,Non fiifèipere Magis,
& Minus.Neque enim dixeris Magis,aut Minus Bicubitum, aut Tri
Tertia, cubitum aliquid effe , quod in plerifque aliis quantitaribus apertè
cernes.Tertia cft,fecundum Quantitatem res dici Aequales & Inæquales. b 5. Met.t5
b Nam Æqualia funt, quorum quantitas eft vna:Inæqualia, quorum Text. z.o.
c Prad.6.
diuerfa. Atque hæc affe&tio c dicitur maximè propria quantitatis,
quia foli Qjantitati,omni ac perpetuò conuenit.
* - 1Ꭰé
, -
 L I B E R S E C V N D V S. 39
De Qualitate. С А Р. х і п.

WA L 1 r a s eft,qua res dicuntur Quales : nempe inpeculiari,ac -

propria quaeftione Qualitatis Accidentalis, vt Iuftitia,Scien

tia,Cahdor,& huiufmodi. Nam fi quis te roget, Qualis nam fit So
crates fecundum Accidens, quod propriè qualitas dicatur, aptiffi
mè refpondebis effe Iuftum, Scientem, Candidum, aut aliquid
huiufmodi. -

v A L 1 r A r 1 s quattuor funt proximae fpecies:ad quaruni pri

mam pertinent Habitus,& Difpofitio. Habitus esti firma quædam, ó Habitas.
confans Qualitas, qua rei matura bene aut male afficitur, vt virtus & vi
tium.Difpofitio eft qualitas bene aut male efficiems fùbieâum, qua facilè pif?°fitio
abiici poteft,vt Sanitas,& Ægritudo. Ad fecundam Speciem pertinét
Naturalis Potentia,& Impotentia. Naturalis potentia, feu naturalis Naturali pe
Vis eß, Qgalitas quadam,qua facile quaj, res agit,aut refiffit,vt,vis natu- tentia.
ralis ad currendum,& ad perferendos labores. Naturalis Impoten- n.taral,
tia,feu Imbecillitas , eíì Qualitas, quaegrè quaque res agit, aut refiftit, impotentia.
vt infirma valetudo Socratis, & mollitudo butyri. Ad tertiam fpe- ---

ciem pertinent, patibilis qualitas, & paffio. Patibilis qualitas,effdiu :: -

permanens qualitas,quæ aut femfum mouet,aut ex Motu aliquo nafcitur,vt స్థి

color diuturnus in corpore, & Amentia in Animo. Paffio eft fluxa
quadam , & breui tranfiems Qualitas, qnæ aut mouet femfum, aut ex Motu
oritwr,vt Rubor ex Verecundia contra&tus,Pallor ex Metu. Ira,Gau
dium,& huiufmodi. Ad quartam fpeciem pertinent Fornma & Figu
ra. Forma vt hic accipitur, eft Modus quidam Quantitatis in re aliqua *„„,
maturali ffeäata:vt ea forma Hominis aut leonis,quæ ex lineamentis
corporis refultat.Figura eft Modus Quamvitatis fimpliciter,ac in fe ffeéta- Figura.
te,vt figura Trianguli,quadratis& caterz. -

Q¥A L 1 r • rj s tres funt affe&iones. Prima eft, Habere aliquid j*

fibi Contrarium: Nam Virtuti contrarium eft Vitium, & aliis pleiif. %,**
que qualitatibus alia reperiuntur contraria.Secunda eſt,Suſcipere Ma §da,
gis,& Minus,vt effe Magis,aut minus iuftum,magis aut minus album.
a Met. Tertia,quae maximè propria qualitatis affe&tio dicitur,haec eft,vt fe- Tertia. ,
- - - - - - - -- -

蠶呼 ceundum eam res dicamtur Similes ac Dußimiles. a Similia enim funt ea,
' quorum qualitas eft vna, Diffimilia,quorum diuerfa, * *

De Relatione. С А P. x 1 1 1.

Ę) E L AT 1 o eft, qua aliquid, hoc ipfo quod e$t, ad aliud fe

1| habet.vt æqualitas,Dominatus,Seruitus.Nam Æqua
- º§ | le, quatenus aequale eſt, æqualitate refertur ad ſibi
í äXV%] æquale,& Dominus,quà Dominus eft,Dominatu re
£?-$*S9] fertur ad Seruum, qui viciffim qua feruus eft ad Do- IJ.„.
minum refertur Seruitute.Relata verò funt, quæcumque hoc ipfo quod
funt,ad aliud fe habent:vt AEquale. Dominus,Seruus.
R E L A T o R v M auté quædam funt Æqualis comparationis(Re- Relt • • qua
centiores vocant æquiparantiæ)vt æquale,Simile,Inaequa!e,difiimi- '* ******
le. Ná æquale ad æquale refertur,fimile ad fimile. Inæquale ag Ina- ""
quale
 4o I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
º

quale,& Diffimile,ad Diffimile.Itaque ea ad quae huiufmodi Rela

Relata Im*- ta referuntur,funt eiufdem appellationis, ac naturae cum illis. Quæ
P
ii"* quæ dam verô ſunt Inaequalis
illi vocant Comparationis,ſeu
Dufquiparatæ quorum duo diuerſæ
funt Appellationis
genera : Alia
„„„.„. enim dicuntur Maioris Comparationis, quæ vocant Superpofitio
, parazionu. nis, Vt Pater,Dominus,Præceptor,& caetera omnia,qug fiint dignio
ra iis ad quae referuntur : Alia ex altera parte hifce refpondent, quae
Alimoris Minoris Comparationis dici poffunt,vt Filius,Seruus,Difcipulus,&
cætera minus digna iis,cum quibus conferuntur : quae vocari folent
Suppofitionis.
Κ E la T o R v M tres præcipuè traduntur Proprietates: Prima eft
£***** Pr*- omnia relata dici ad ea,qi.« Conuertuntur , hoc eft, ad ea quae viciffim
prieta4. ad ipfa dicuntur,vt Pater ad Filium, qui viciffim ad Patrem dicitur.
Vt enim Pater dicitur Filij Pater,fic viciffim Filius dicitur Patris fi
§*"* lius.Secunda eft,omne relatum eße simul Natura,cum eo ad quod refer
a Prad. I 5. tur.a Ea verò dicuntur Simul effe Natura quorum alterum fecum

ponit, ac tollit alterum,vt Dominus Seruum, & Seruus Dominum.

Si enim Dominus nullus fit,nullus erit Seruus : & vice verfa, fi nec
Trija. Seruus,nec Dominus. Tertia proprietas eft, Omne Relatum eius effe
Naturæ vt fi illud noueris,etiam id ad quod refertur,cognofcas,& è contra.
Si quis enim nouerit Sophronifcum effe Patrem Socratis : neceffe
eft,vt etiam cognofcat Socratem effe Filium Sophronifci,& è cốtra.
Relata fecum C ae T E R v M haec quae diximus,propriè funt Relata, & vocantur
$*£ £/?. Secundum Effe: Alia funt,quae Relatione aliqua explicantur,ipfa ta
” men ad hoc Praedicamentum non pertinent. Atque hæc à Diale&ti
cis Relata quidem appellantur, verùm non Sinpliciter ac propriè,
fed cum adie&tione,Relata Secundum dici,quafi dicas quoad Naturae
explicationé duntaxat,non quoad ipfam Naturâ,qualia funt, Habi
tus,Scientia,& alia huiufmodi: quod alio loco plenius docebimus.
De Actione, & Paſtone. C A P. x 1 1 1 1.
W- # CT I o eſt Agenti, quatenus Agens eſt, Aäus ſeu perfeâio.
3. Phy.;. 隠意AV § Paffio vero eft Aάus,perfe£tiove Patientis,vt patientis.Sunt
' A$tio,& Paffio,vna eadem q, res, quæ tamen ,vt eft
‫ تصعقتيلعكلة‬Perfeétio Agentis,dicitur A&io, vt verò Patientis, dici
ക്
tur Paffo.Verbi gratia Caloris motus, quo ab Igne afficitur Aqua.
quatenus eft id,quod Ignis eft,& dicitur agens, A&tio eft, & A&io
Duplex Ae. digitutiquatenus verò,id quo aquaeft.ac appellatur Paties Pafio eft.
2.37]ρ. & Paffio nominatur.A£tignes auté,& Paffignes, partim funt à Cor
pore,vt Calefacere,& Calefieri:partim ab Animo,aut alia fuperiori
caufa,vt nutriri,augeri,cupiditatis,aut irae motu agitari & hódi alia.
Pr. 9. Prior A c T 1 o N 1 , & Paffioni duae affeétiones tribuuntur. Prior eft,
affedio. Habere Contrarium.Nam Calefacere, & Frigefacere,Calefieri, &
, Frigefieri,Voluptatis motu affici & doioris,cótraria funt,Pofterior
Pofterior. eft,Sufcipere Magis,& Minus,Nam & id quod Calefacit,aut Cale
fit,Magis,aut Minus Calefacere,aut Calefieri,dicitur:id etiam quod
Doloris,aut Voluptatis agitatione mouetur, Magis, aut Minus di
<jtu. Voluptate,aut Dolorc affici,
3gjá
 L I E B E R S E C V N D V S. 41
Qutd fit Vbi,& Situm effe. C.A. P. x v.
Ε 1,feu effe Alicubi,eft Loco contineri,vt in Foro,in téplo.Duo- 4.Phy.*.
bus auté modis Corpus continetur Loco aut Cömuni, vt So
crates in templo:aut Proprio vt Aqua in vafe.Huius generis fpecies
dicuntur,e(fe Supra,Infra,Ante,Petro, Ad dextram , & ad finiftram.
S 1 T v M effe,habere partis Corporis certo quodam nodo affe Sirijum elje.
&as ad partes Loci,vt Stare,Sedere, Cubare : quæ quidem appel
lantur Pofitiones:partimq; funt Naturales,vt quæ di&tae funt:partim tug.Duplex poſſ
nô Naturales, vt fi quis cóuerfis ad Coelá veftigis,manibus nitatur.
quidfit Quando.& Habere. С А P. x v I.
V a N Dó,feu effe in tempore,eft Tempore contineri,vt fuif <uandº.
…} i fuiſſe Anno ſuperiori,eſſe in praſenti, fore in futuro, eſſe
*

$§£j££l in Menfe,in Die,in Hora,& huiufmodi temporibus. Habere.

స్ప్రి $) H A B E R E (vt nunc vtimur hoc Verbo) eft indumento
aliquo,aut ornamento tmdutum,aut ornatum effe:vt Togatutn effe,Lori
С2.indutum,Mytra redimitum,& Annulatum. -

I N his igitur decem Claffibus infinita Rerum,& Nominum mul Conclufo,

titudo ita diftin&è,diftributéque continetur,vt facilè fit cernere,qug
ad quam Categoriam perrineant:& in quacunque Categoria , quae
quibus communiora fint,aut minus communia.
De oppofiti. CA p. x v I 1.
S E D quoniam in hac Categoriarú tra&atione faepe Contrariorú
meminimus,quae nam fint Contraria paucis dicamus:atq; adeò
omnia Oppofitorüm genera(quoniam id perutile erit)perfequamur. Præd. 1 o.
Oppofitorum igitur quattuor funt Genera,Relatiuè oppofita,Con Relatius op
trariè,Priuatiuè,& Cóntadi&oriè,Relatiue oppofita funt,quae quic ºfitº.
quid funt,Oppofitorum effe, aut aliquo alio modo ad illa dicuntur:
vt Pater,& Filius,& duo fimilia.Nam Pater:dicitur Filij Pater;& Fi
lius,Patris Filius:hoc verò Simile illi,dicitur illi Simile,& illud huic.
C o NT RA R 1 E oppoſita ſunt ipſa Contraria. Contraria verò di Contratia.
cuntur ea, quae fub eodem Genere maximè diftant, & eidem fubfe Prad. 6. &
&o viciffim infunt, nifi eorum alterü infit à natura vt Sciétia, & Er IO.

ror:Virtus,& vitiü:Calor & Frigus:Candor,& Atror.Ná fub Habitu

quod eft genus quoddâ Qualitatis,maximè diftât,tü Scientia,& Er
ror,tum étiâ Virtus & Vitium:fub Patibili auté qualitate, tum Calor
& Frigus,tum Candor & Atror.Haec item,vt patet,in eodem Subie
&o iniiaefionis viciffim infunt,cùm mutuò ab eodé fe expellant.Ad
ditum eft,Nifi eorum alterum,à Natura imfit, quia in locum eius , cui à
Natura deperminatum,& quafi praefcriptum eft vtinfit ; non poteft
alterum fuccedere: qua ratione hec Ignis Frigere pgteft , nec Cy
gnus effeNiger,nec Coruus Albus,nec Saxum Molle, quippe cùm
íæc omnia áíterum ex contrariis Naturae praefcripto fibi vindicent.
IA M verò Contrariorum quadam Immediata ſunt quadam Me -Contraria.
&iata Immediata dicuntur,quorü alterum neceffe eft ineſe proprio ſubie Immediata.
aio,vt Sanitas& Morbus comparatione Animalis Mediata verò quo Mediata,
rii neutri neceſſe eſtineſe proprio subietoniſi alteri Natura inſit Vt Al
bus color,a£Niger ἀδgaràtione Corporis Mifti:& Virtus,ac Vitiú,
{ comparatione.
 4. I N s т тт v т р I А I в с т.
comparatione Hominis, Dantur enim media inter huiumo di Con
trariâ, quibus affe&ta effe poffunt propria Contratiorum Subie
mata.
&a,rcmòto vtroq; Contrario.Quae quidem media partim nominata
-

funt, vt Flauus Color & Fufcus Inter Candorem & Nigrorem:par

Medi 1 n•mi
11e farentf(1.
tim nomine carent, vt quod inter Virtutem, & Vitiofitatem inter
ie&tum eß,quò affe&os dicimus Homines natura Amentes.Sed quae
media,nomine carent, negatione extremorum nominari poſſuntºvt
fi dicas, Quod nec Probitas, nec Vitiofitas efl , medium effe inter
Virturem, & Vitium. -

Priwatut.', ор
pofita. P R 1 v A T 1 v E oppofita funt Habitus feu forma,& Priuatio For
Habitus. mg. Nomine Habitus fiue Forme intel!ige quicquid, modo aliquo
Priu atio. rei adhaeret,vt Afpe&tus Oculis: Auditus Auribus : Locutio I.inguae:
Lumen Aëri : Pili Capiti : Veftis Corpori. Priuatio vero eft Negatio
eiufmodi Forma in Subieéto Natura apto,& in tempore à Natura conjtitu
ro,vt forma imfit:cuiufmodi fùnt Caecitas,Surditas, Mutum effe, tene
brofum Caluum,Nudum.Dixi im Subieéto Natura apto quia Negatio
formæ in Subie&o fuapte natura minimè apto, non eft priuatio.
Vnde non dicimus Lapides Caecos,Surdos, aut Mutos , quia Na
tura'non funt apri vt Videant,Audiant, aut Loquantur. Addidi, Et
in tempore à Natura conftituto, vt forma infit, quia Subie&tum ante id
tempus,quo à Natura conftitutum eft.vt habeat Formam nequaquâ
ea priuatùm dici poterit, Vnde fit, vt Catulus ante feptimum diem,
quo minimum à Natura conftitutum eft, vt Oculos aperiat, non fit
appellandus Caecus: nec Puer ante feptimum annum,fi mente non
Plin.de natu. vtatur,Demens dicendus eft,quia tum primum ferè praefcriptum eft
bif u.3.cap. à Natura,vt Mente,ac Ratione vtatur. Priuatio vero duplex eft, Al
4.O.
Dºplex pri tera à qua non poteft fieri maturaliter ad Habitum regreffus, vt Cæcitas,
watio. Caluiti6:altera à qua Naturaliter fit regrefus,vt Tenebrae, Nuditas,&
huiufmodi. Quae omnia paululum animaduertenti perfpicua funt.
C o N T R Ad 1 c T o R 1 E Oppofita dicuntur, inter qua compara
tione cuiufque nullum datur medium,ideft,quorum alterum de quouis
Contradiño
ſue Ente ſiue non Ente dicatur neceſſe eſt.Quod quo pacto intelli Аd cap. то
rue oppoſita. gendum fit alibi docebimus.Exemp'a tamen funt Homo,Non Ho Pradıcam.
mo:Lapis, Non Lapis.Album, Non Album. Nam Equus,Chimgra,
& quicquid aliud modo aliquo eſſe,ant fingi poteft, eft Homo, aut
non Homo : Lapis, aut non Lapis: Album.aut non Aibum & ita in
caeteris: id quod in fuperioribus Oppefitorum generibus nequa
' quam cernimus, Equus enim,vt vno exemplo rem intelligas nec eft
Dominus, nec Seruus, nec item Virtute praeditus, aut Vitiofitate,
nec rurfus Loqui potés:aut Mutus.
H ae c de coa&ione , ac Difpofitione Nominum, & Verborum
jn decem Caregorias.Effet aurem proximè agendum de vfu Nomi
num, quem Iuniores Suppofitionem terminorum appellant,niſi c6
modius videretur hanc, & quafdam alias Nominuim Affe&iones a
* Ad Lib.3. ad eam partem differre, in qua de eludendis Sophiftarum Captio
nibus differendum eft. Quapropter inftitutum `ab initio ordinem
tenentes,iam de Oratione ducamus. -

INS TI
 .guidfit Oratio. С л P v т I.

R A T I O eft vox ex Inftitutofignificans,cuius aliqua

pars fignificatfeparatim:vtSocrates,eft Philofophus:
Socrates fapiens: Omnis homo: Liber Ariftótelis, .
, & cæteræhuiufmodi Voces aliquo nexu gramma
tico copulatae. Nam multa dictiones nulla con
SAGáé23 ftruétioiie granmatica coniunctae,vtCoelum,Ter
r-,L-pi»,Lignum,vt nullo modo funt vna Vox,fic nullo modo funt
Oratio. Pofteriori definitionis parte reiiciuntur Nomen , & Ver
bum, & aliæ fimplices voces fignificantes ex Inftituto, quia nulla
pars eiufmodi Vocum fignificat,feparatim in ipfa totius Vocis ftru
&tura:at in compofitione Orationis femper aliqua fignificat. Quod :
non fic intelligas,quafi vna fola Orationis pars debeat,feparatin fi
gnificareau. quòd vna faltem.Omnes enim Diétiones,quae affumun
tur ad Orationem conftruendam, fignificantes effe debent,fi verum
eft,quod Dialectici afferunt:Significationem totius Ovationis con
fiari ex fignificationibus partiü,hoc eft, Diétionum ex quibus Ora. fuSignificatio
- - - - - - - - - - - - - -
-

tio conftituitur.Sed idcirço id Ariftotelë dixiffe intellige:vt oratio- mış

''"'';''''
com.fl...tur :
nem à Nomine,& Verbo diftingucret, ad quod fanè difcrimen con ex ſignifica
",
ft.tuendum fatis eft,fi vna tantum Orationis pars, per fe fign,ficare tтотньиe par
concedatur,quando nulla Nominis,aut Verbi pars feparatim figni- tium.
ficat. Itaque licebit dicere, Orationem effe, multatum Di&tioiium
exinſtituto fignificantium comprehenſionem.
A d v E R TE tamem , duobus modis Orationem componi poffe Duplex com :
ex Di&ionibus per fe fignificantibus in ipfa, altero Explicitè fiue !ofitio nzº ,
•тагно “
Expreffè,vt fi di&as,NuIlus homo,Nulla res,In omni loco, In omni
tempore:alteru Implicitè,ſeu Virtute,vt h dicas,Nemo,Nihil,Vbi
que,Semper. Namietfi hg pofteriores Voces expreffè non conftant
eſdem partibus quibus fuperiorcs,tamen, quia idem omnino atque
iliae figiiificant,totidémq; quot illae conceptus in animo inprimunt, :
* Diale- virtuô eifdem partibus cólìare dicuntur, Quamquam igtut V9ces
θκο, fg^f non fiut Oratiónes, fignificatione tamen orationes cerfendæ funt, .
கிேக; ро
"#, *Proiade finnpliciter Òrationes.Caufa huius rei eft quia apud Dia-*
%ºratuv b*
icos,8ignificationis potius,quàtn Vocis ratio babenda eft,Hac
‫ﭘہنﻤا‬ saias fit, vt O:atio qua maltos habet ſenſus, qualis die te
eſt ille,4èuv+44*
{Ă z
 + . I N S T | T V. D I A L E C T.
”! Acaunda Romanos vincere poffe , fimpliciter non fit Oratio, fed ©ra
:# tiones : quemadmodum uomem quod multa fignifisat, vt Gallus,
£ non eft fimpliciter ngmen,fed nomina,vt ſuprà dixinus.Itaque om
iis.Jed oratio nia hgc propterea afíctimus, quia iudicamus in Oratione & parti
mes. bus eius,Sighificationcm magis, quàm Vocem effe fpe&andam.
De Perfeâis,& imperfeëtis orationibus. САР. I I.

Oratto per- ¤¤È R a r 1 o N v M porrò quædam Perfe&ae funt, quzdam

fecfa. 4] Imperfe&tae.Perfe&ta oratio eft, quæ integrâ fententiam
j declarat:vt Deus cft fummum bonum.Imperfe&a,qug
Imperfecfa, “AVER j non declarat integram fentcntiam : quæ duplex vide
Duplex Im $%$*$! tur effe, Quaedam enim Imperfeétá & quafi mutilam
perfººta.
fententiam fignificat,vt fic vos non vobis,Deum timere,Si titnucri
mus Deum, & aliae huiufinudi,quibus auditis aliquid vltra expecta
mus.Quaedam vero nullam fententiâ fignificat, etiam imperfectam
& truncatum, vt Animal rationale , Quantitas continua, Liber Ari
ftotelisTra&tatio de oratione , & aliae huius generis , quas cùm ali
· quis profert, non videtur eo fermonis genere fignificare fe vlterius
ve!!e progredi. Significant enim huiufmodi Orationes more nomi
**"* num,& vêrboruiii,quae,vt ait Ariftoteles,eam intelligentiâ imprimunr
im animo,vt qui audit,quiefcat.Priores conftant verbis.aut Conúctig
nibus,aliifque particulis, quarum vis nó finitur in ea tantü oratioiie
quæ profertur: Pofteriores ferè Nomine Subftâtiuo,& Adie&tiuo,
aut Qafu Re&to & Obliquo.Quia enim Adie&tiuum in fuo Subftan
tiuo finitur ac terminatur,& faepe vis Obliqui in fuo Re&to,non fuf
pendunt huiufmodi Orationes animum audientis, quemadmodum W
o„,„;... negnomen per fe,aut Verbum, vt Ariftotelesait.
'i,ii..,.;. . P E R f E c T A R v M autem aliae funt optatiuae, vt o mihi prateri
riue ritos referat fi Iuppiter annos. Aliae lnterrogatiuae,vt Sed vos quid tam
T. dem ? qaibus aut veni£tis ab oris ? quóue tenetis iter ? Aliae Deprae
#.. catiuae , vt Parcite Dardanida da tot,precor hoftibus vni. Aliç Impera
Ex perfe:lis tiuae, vt Difce puer virtutem ex me , verumque laborem , fortumam ex
grationibus aliis. Aliæ Enuntiatiuae, vt Vulgus amicitias vtilitate probat.At verò ex
£********* Perfeétis orationibus,Enuntiatiuas duntaxat(quae tum Enunciatio
; nes,tum Effata, tum Pronunciata, faepe etiain Propofitiones dicun
I3|,jT, tur) caeteris omiffis, quoniâ ad oratores & Poëtas pertinent,pertra
» pofi. 9 & &tat Dialecticus, Nam quòd Interrogatiuas non omnino reiicit, id
鷺"
olo ſtre 3 .
propterea facit,vt à refpondente,Enunciationes,quibus argumente
lib. Tºp. tur,obtineat.
De Emunciatione,& Diuifione eius in Simplices, & Coniumëtas, & Simpli
cium in Abfolutas, & Modales. СА Р. і 1 1.
1. Peri 4. - §
g| N v N c 1 a T 1 6 igitur eft oratio perfeâa , que verum,aut
Vera
*Matno,
Em- |§ 5££}
EYº:
falfùm fignificat, vt Deus eft fumnum bonum, Si Deum
videris,omnium bonorum copia frueris: Quae propofi
=*" tioner funt verae.Item,Id quod honeftum efi,non eft per
fe expetibile, fi omnes Mundi thefauros poffcderis,verè felix eris:
Qua:
 L I B E R P R I. M. V. S. 45

Quæ funt falfae.a Ea dicitur Enunciatio Vera,quae fignificat id quoc * * *£***

e(t,e{\:,aut quod non eft, non cffe : Falfa verò eft, quae fignificat id 7
quod eft,non effe:aut,id quod non eft,effe. Ριήίο Ευα.
b P o R R o Enunciationum quædam funt Simplices, quaedam tiatiô,
Coniun&ae;c Simplicium,aliæ funt Abfolutæ,quæ vocátur De Inef. * Ex 1. Peri
fe, alia Modales, Enunciatio Simplex et, que ynum de vno enunciatf- *: ra.
ne illud vnum fit fimplex,fiue ex multis compofitum,vt fi dicas, Homo cft £,„,,
animal,Homo eft animal rationale,Homo Iuftus eft prudens,Homo Câtum&fajeu
**mit probus eft fimplex,& prudens.Enuntiatio coniuncta,quam d Arifto- Hypothetica
teles Coniun&ione viam,alij Hypotheticam vocant,eftque ex sim- **/*
plicibus coniunäione aliqua meäitur:vt,Si dies eft,lux eft.In quarum nu
mero etiam illae ponendæ funt, quae conftant ex Orationibus , quae
facilè ad Simplices reuocari poffunt:vt fi dies effet,lux effet. Huiuí
modi enim Coniunétae Enuntiationes,fi non aétu , certè Poteftate
ac virtutè,ex Simplicibus componuntur.
E N v N T 1 A T 1 o Abfoluta eft ea,que abfolutefignificataliquidineft fnuntiatio
fe,aut mom ineffe
dalis vero alicui:vt
eft,qua Homo
quo modo eftalicui
aliquid animal,Homo
imfit,aut nonnon lapis. Mo- 蠶
infiteftproiiuntiat,vt í' eſſe, ಓ
Mo

Homo neceffario eft animal.Homo neceffario non eft lapis, Homi

nem effe animaleft neceffarium,Hominë nő effe lapidem eft necef
fariú.Nos igitur hunc ordiné fequemur,vt primü de Abfolutis,dein
de de Modalibus,ad extremü de Cóiunétis Enütiationibus dicamus.
De Qualitate, Quantitate,6 Materia Alfolutarum Enuntiationum.
С А Р у т I I I I.

R 1 a potiffimum fpe&anda funt in Abfolutis Enuntia- gealitas E^

tionibus.Qualitas,Quantitas,& materia.Qualitas earum €: 4c.
Š| duplex eſteſſentialis, & Accidétalis. Qualitas Eilentialis §i.
J eft Coniumäio Prædicati cum fubieéto. Accidentalis verò eft
Vcritas,Falfitas,& cætera Coniun&ionis accidentia. utntit44.

Qv A N T 1 T A s eft Extenfio, aut vnitas numeralis earum rerum , pro

quibus Subieëtum fùb Prædicato accipitur. Sæpè enim accipitur pro
multis,idque pluribus Modis,vt fi dicas,Omnis homo eft difciplinae -

capax,Aliquis homo eft iuftus, Saepe etiam pro vna re tantum, vt {i Materia.
dicas hic homo eft iuftus.
*DI*a t. M At E R 1 A huiufmodi Enuntiationum, eft a habitudo,feu affeäio • cp ;.
Ftri. Let. 3. prædicari ad fubieëtü, quæ in quibufdá eft Neceffaria,vt in hac,Homo
eß animal:inaliis vero Contingens,aut Impoffibilis,vt P mox pate
bit,cum de Enuntiationibus ex Materia Neceffaria,Contingenti,&
Impoffibili dicemus.
Varia genera Abfolutarum Emuntiationnm. C a P. v. --

N v N T 1 A T 1 o N E s igitur Abfelutæ, multis diuifioni- , 1. Peri.4.

bus apud Ariftotelem difpartiuntur. b Per 5.
PR 1 M v M ain Affirmationes, & Negationes dein- || 1.
de b. in Vniuerales,& Particulares,& Indefinitas, & Sin- #..
gulares:poſteå cin Necefiarias,Contingentes,& Impofiibiles: Rur- -

3 fus
 46 I N S T I TV T. D. I. A L E CT.
• ,. F.ri. 1. fus a in Finitas,& Infinitas: Ad extrenum ° in eas,quae ccnftant Su
* *, fer*: * bie&o & Prædicato fimplici,& in cas, quae conftant vtroque vt al
fºrmatio. -

4）f*"***º tero conius&o.

- I. Perí
I. Perº. 4.
c A e s o L v T a igitur Affirmatio, eft abfoluta alicuius de aliquo
蕊驚*
.‫יל‬ -
- - - - - - - -

Enuntiatio,id eft, oratio qua aliquid alicui abfolutè tribuitur, vt Ho - - -

& iìiìen. mo eft animal,homo eft lapis." Negatio verò eft alicuius ab aliquo ab
fòluta Enuntiatio,id eft, oratio qua aliquid,ab aliquo abfolutè remo
uetur,vt fi dicas,Homo non eft lapis,Homo nó eft animal.Haec Di
uifio dicitur Secundum qualitaté cffcntialem,quia fit ratione copu
Jae,coniun&tioné ve Prædicati cum fubiecto, quae quidem eft effen
tialis forma Enuntiationis.
'n'uerflis e E N v N r 1 A T 1 o Vniuerfalis eft, cuius Subieâum notatur sgno
• Ex Î Pei. Vniuerfali,v: omnis hono eft animal. Signa vniuerfal:a,aut funt vni
3 & 1 prio uerfalia omnino, vt omn.s, Nullus, Quilibct : Aut ad certum vfque
I. r -

signa Vnivernumerum,vt vterque,N:utet,& fi quae funt alia huiufmodi.

- -

Jiuiu. f E N v N T 1 A r 1 o Particularis eft, cuius Subieäum notatur Sgno p.rticuLru.

Particulari,vt aliquis homo eft Grammaticus.Signa particularia,aut * Ex e. de m
funt abfolutè Particalaria, vt Quidam , Aliquis: aut paiticularia ex ºSgna
º parts -

certo numero, vt alter. cularia.

Y.gario pra- | A D y E R T E tapmen figna abfolütè Vimiuel falia, propofita nega
pofita figno tione,fieri particularia, & abfolutè particularia,eadem praefixa fieri
»mutat ei* Vniuerfalia. Nam, non otnnis , & nonnullus funt particularia:Non
quantitatcm quidam autem,
& non aliquis funt Vniuerfalia, & vt ex Æquipollen- t Capite 7.
tia enunciationum intelliges.
Jadefinita. h E N v N r 1 A T 1 o Indefinita eft. cuius Subie£fum pro multi, rebus
*** **** acceptum nullo notatur figno,vt Homo eft Grammaticus,Homo eft ra
1.
~

tiofiis
Sigularu. pro vnãparticeps. i Enuntiatio
tumtum refingulari,vt fingularis
Socrates eft, cuius fubieäumhomo
e[t Philpfophus,Hic accipitur
eft ' Ex 1. Pe. 5.
Philofophus,Filius Sophronifci eft Philofophus, Ad hoc genus re
,,:,;„;... uocantur Enuntiationes illæ quarum fubiecta accipiuntur pro rebus
p.ii.aocom, communibus præ cisè,vt bono eft fpecies.Nam cùm earum fubjecta
musjpr* non accipiantur pro multis,fieri non poteft, vt fint Vniuerfales, aut
**** Particulares , aut Indcfinitae. Reuocandae funt igitur ad fiugulares.
quarum etiam fubieéta non pro multis accipiuntur. Haec Diuifio,
Enuntiationis, dicitur Secundum Quantitatem, quia fit fecundum.
nuinerum earum rerum, pro quibus accipiuntur iubie&ta enuntia- .
:: tionurn. -

}}. + Емумт. А т о Neceſſaria eſt, que ita eſt vera, yt falſa eſſe ncn :

ĝućaam ad poßit,vt hoomo eft animal, Cygnus eft candidus. In hoc genert poni :
RĂfferiri fölent omnes affirmatiuæ ex materia ncceffaria, feu naturali, & om
gen“ Pºrt“ nes negatiua ex materia Impoffibili,feu Remota,de quibus mox di
печте. - - - -

cemus. Hoc autem quod ad enuntiationé cx materia neceffaria tum ,

verum eft,cùm Prædicatum noii minus latè patet, quàm fubiectum.
Nam 6 Prædicarum fuerit anguftius, fieri poterit, vt affirmatiua fit :
falfa,vt fi dicas,Oinne animal eft hono, Oinne aanmal eft difcipli
næ capax,quae quidem funt ex materia Neceffaria,vt flatim patebit;
-

Cencingenº * E N v N T t A T I o cốtingẽs cft quá cũ nece#aria n5jit Porf ‫بد‬neia‫تق‬t : P ‫==حات‬

የ¢Ýቇ'
 1 1 вв к т в к т i v s. 47
vera ee,eu, Que & vera, ó, falfaefe pote,vthomo et Grammaticus,
Homo non eft grammaticus.Huiufmodi funt omnes Enuntiationes
ex Materia Contingenti,quas ftatim explicabimus, Eountiatio Im
poffibilis eft,que ita eft falfa,yt vera effe non poßit, vt Homo eft lapis, Impefikil.
Cygnus non eft albus. Huiufmodi effe dicuntur omnes Affirmatiuae
ex Materia Impoffibili,& omncs Negatiuae ex materia neceßaria.Id Qº& ad ge
quod in iis,quae conftant Materia neceffaria tunc verum cffe intelli ким imp/sub
lus pertine
ge, cùm Praedicatum non cft anguftius, quàm Subie&um Si enim re 44c8 пли?",
minus latè pateat, poterunt effe Neceffaria, vt fi dicas, Quoddam
animal non eft homo.Quoddá animal nó eft diïciplinae capax.Hçc
diuifio fit fecundum Aptitudiuem Enunciationis ad Veritatem , &
Falfitatem. Sed quia haec aptitudo nafcitur ex Materia Enuntiatio
nis, explicandae funt hoc loco Enuntiationes conftantes ex Materia
§. Contingenti, & Impoftibili,
E N v N T i A T I o ex Materia Neceffaria, feu Naturali eft, cuiu, Ex, materi.
Prædicatum mom Poteft nom conuenire Subieéto,vt homo eft animal,Ho neceſſaria,

mo nó eft animal, omnes omnino in quibus Superiora de inferiori Pre/$ia.

D.I hø. 1.
bus,fiue Affirmantur, fiue negantur:aut differentiae de rebus, quas per, Läi,.
componunt;aut proprietates de iis,Subie&is,quorum naturas con- profitum
fequiuntur vel de fuperioribus Subie&tis;aut Accidentia Infeparabi etiam accepta
eft prædicati•
lia de rebus à quibus feparari nequeüt; aut contrà,hoc eft,Inferiora neceſſaria
de Superioribus,& cætera ordine conuerfo.omnes huiufmodi prae інь. 2. caР. .
dicationes, fiue affirment,fiue negent, fiunt inMateria Neceffaria &
Naturali, quamquam non omnes funt Naturales, feu Dire&tae, vt alib. 1.c4, 1.
patet ex a fupradiétis.
E N v N r 1 AT 1 o ex materia contingenti eft, cuius prædicatum & Ex materia.
Contingents.
conuenire, & non conuenire Subieíto poteft,vt homo eft Grammaticus, Latius D.
homo non eft Grammaticus, & omnes in quibus accidens fepa Th. loco cita
rabile de re, cuius eft accidens, fiue affirmatiuè fiue negatiuè præ to. Latius
„„. dicatur.
I. materia - - --- -
etiam pr«di
1*;sfäöili. E N v N t 1 A r 1 o ex materia impoffibili,feu Remota,eft,cuius præ tatto contin
£fju. dicatam nompoteft
ger.Dicitur autemconuenire fubteáo,vt homo eft lapis, cygnus eft ni gens.
Lib.ca. 1.
D Ihs. haec diuifio fecundum materiam, quia fit fecun
âum habitudinem Prædicati ad fubie&tum,quam diximus materiam
Indefinite Enuntiationis. - - -

quia,j„. I l L vp autem praetermittendum non eft Enuntiationes Indefi

*m*aleant nitas,tum ex modo Significandi fuo,tum etiâ ratione materiae con
H de
rff. tingentis,cù ea conftant,homo
çaufa hæc menuntiatio, idem eft
valere, atque
iuftus, particulares
iudicatur Vtraque
nihil differre ab

hac,Quidam homo eft iuftus,& ita reliquæ.Verum quod addi folet, Num indefi
Indefinitas ex materia Neceffaria,& impoffibili,idem valere ratione пitae ex тяre

materiæ atque Vniuerfales, etfi g ad eas quae conftant materia im , @ 1m teria Nereja
poßbilivefum effe videatur, in reliquis targen mihi non probatur. rua idem
Hæ fiquidé ex materia neceſſatia, Animal eft homo, animal non eſt poßibili
v. leant, at
homo,afiimal eft difciplinae capax,animal no eſt difciplinę сарах,& qие Иni er,4
alie fimiles,vt diximus,quae tamen non iudicantur idem valere atque leș.
vniuerfales. Cócedütur enim fimpliciter quafi particulares. Sed qui
1ւսd
 48 I N S T I T V T. D Y A L E C T.
illud dicunr,non exiftimant eas effe Materia Neceffaria,quia Praedi
cata minus latè patent quàm Subic&ta,quod tamen nihil refert,vt a
libi docebimus, etfi aliquando , re minus diligenter perfpe&ta ali
quid referre putauerimus.
E N v N T i A r 1 o finita eft,cuius Nomina ommia, fiue Categoremata
Finita. funt finita,vt Homo eft iuftus.Infinitawerò , cuius aliquod Categorema
5* * *** efiiifinitum, vt homo eft non iuftus, Socrates eft homo non iuftus,
I. - - - - - - - -

Infinita. Òu6d fi dixeris, Socrates eft feruus non iufti, non erit Enuntiatio
£.„ii„.,. Infinita,quia illud,Non iufti,non eft Categorema.
E N v N T I A T I o ex Coniunéto extremo eft, cuius aut Subieétum
£x coniiiâo aut Pr«dicatum, aut Vtrumque per fe eft vnum quid ex multis Categore
£*frem*. • muti; coniun£tum vt Socrates eft homo iuftus , Homo iuftus eft fa
:* ** piens,Homo iuftus eft fimplex & prudens. Quod fi dicas, Socrates
Feriz. eft fimplex, prudens, non erit Enuntiatio ex Coniun&to extremo,
quia Categoremata quæ Prædicantur,nulio nexo iunguntur, vt fint
vnum Prædicatum:ex quo fequitur, vt non efficiant Enuntiationem
vnam fimplicem,{ed plures.
E N v N T 1 A T 1 o ex Simplici extremo eft , cuius nec Subieâum,
Ex fimplici nec Pradicatum ex multis iungitur Categorematis , vt Socrtes eft fapiens
extremo, Socrates philofopatur.Hgc de variis generibus Abfolutarum.Enun
tiationum,nunc de earum Oppofitione, Æquipollentia, & Conuer
fione dicamus.

De oppofitione Abfolutarum Enuntiationum. C a p v r v 1.

/ಿ!' IV…， j P p o s 1 r 1 o;vt in Abfolutis Enuntiationibus cernitur,
'! ". $i efl duarum Abfolutarum Enuntiationum eodem Subieäo, Prae
5ος. " # licatóque confantium, repugnantafecundum Affirmationem,
#<~) 3 negationem,vt fi dicas,Hic homo ett uftus, Hic homo
. nó eft multus. Porro Enunciationes Oppofitae fi fuerint Vniuerfales,
°"'*''°:.
Conditio Co
erunt Contrariae,vt Omnis homo eft iüftus,Nullus homo eft iußus.
JT Harum hæc eft Conditio ,vt fimul verae effe non poffint:quanquam
poſſinteſſe ſimul falſa ſine in Materia Contingenti, vi patet in tra
dito exemplo,fiue in Neceffaria,vt dicas, Omne animal et difcipli
Suh nae capax,Nullum animal eft difciplinæ capax.Si autem fuerint Par
ਾਂ ticulares,dicentur Subcontrariae,vt Quidam homo eft iuftus, Qui
„„„„;. dam homo non eft iuftus.Harum conditio eft vt falfae fimul effe non
poffint,quanquam poffint effe fimul verae,fiue in materia contingen
ti, vt in hoc exemplo cernis, fiue in materia neceffaria, vt fi dicas,
Quoddam animal eft capax difciplinae, Quoddam animal non eft
opportio in “Р“ diſcipline. Idem quoque dices de Indefinitis, pectata earum
£ fignificandi figura. Si verò altera fuerit Vniuerfalis, altera Particu
côtradicãtes laris,vel vtraque Singularis , erunt Contradicentes , fiue contradi
&oriae, vt Omnis homo eft iuftus, Qujdam homo non eft iuftus,
Nullus homo eft iuftus, Qujdam homo eft iuftus, Socrates eft iu
Conditio cº fus,Socrates non eft iuftus.Harum haec eß conditio,vt nec fimu} ve
Ä ræ, nec fimul falfae vnquã effe poffint.Idem dices de ijs,quarum Sub
iećtum
 L I B E R T E R T I V S. 49

ie&um accipitur pro eadem re communi praecifè,vt fi dicas , homo ©fpofitio E

c(\ fpecies, homo non eft Species. - '::;
Si quis autem quaerat, fium in quauis Contradiétione altera ex '.' ::
contradicentibus fit vera, altera falfa; Occurrendum eft ita rem ha- f"npto.
bere, praeterquam in Contradictionibus Futuri contingentis, vt fi Nam c.i.f.
dicas,hic homo morietur cras,hic homo non morietur cras: Neutra ** °**"*'*
enim ex his duubus enuntiationibus determinatè accepta, vera eft, #####
aut falfa:id quod de cæteris huiufmodi dicendum eft.Sed haec quæ-%j|;.
ftio alium locum defiderat ampliorem. -

światem.
A D D v N t multi Quartum oppofitionis genus,quod vocát Su
balternatum:duarum, inquam:Enuntiationum affirmantium aut ne
gantium idem,de eodem ita tamen,vt quod altera affirmet in totum,
altera affitmet in parte: quæ propterea dicuntur Subalternæ, quod
altera fub altera collocetur, cuiufmodi funt hæ duæ Enuntiationes,
omnis homo eft iuftus, Quidam homo eft iuftus: item hae, Nullus
Sukalterne homo eft iuftus , Qu;dam homo non cft iuftus. Verum huiufmodi
sºnfast ор Euuntiationes non reétè dicuntur Oppofitae, quia non repugnant
tit. interſe ſecundum affirmationem, & negationem. Accedit eo, Quod
nec etiam fecundum veritatem aut falfitatem. Nam ex veritate vni- c$aitio sub
uerfalis,quæ vocatur fubalternans, concluditurveritas fuae Particu- alternarum.
laris:& ex falfitate particularis,quae dicitur fubalternata,concluditur
falfitas fuae vniuerfalis, quod in eifdem exemplis facile eft cernere.
`Cum igitur abfurdè videatur dici, eas enuntiationes effe oppofitas,
quae nec fecundum veritatem, nec fecundum falfitatem repùgnant, .
immo verò altera alteram fecum trahit, efficitur vt hac quoque ra
tione Subalterna non ſint in oppoſitis numeranda.
G y I N E T 1 A M fub contraria,fi propriè de oppfitione,eiúque con
ditionibus loquendum fit, non funt in oppofitarü numerò ponen- *
dae,tum quia altera nó verè negat,quod affirmauit altera, tum etiam
quia non eft propria oppofitionis conditio, repugnantia fecundum
falfitatem,fed fecundú veritatem,Quo fit,vt Ariftoteles fecüdo lib. -

de Priori Refolutione , meritò dicat. Subcontraria, Emiitiationes mon ,.p,.ca.i ;.

eße reuera oppofitas, fed voce diitaxat,Haec omna cernes in hac figura.
Subalternans. - Subalternans.
©mnis Homo eft Contrarie. Nullus Homo eft.
Iuftus. Iuftus.

Cºr Ua
ゅ・･ s

蛋 %. ‫"نيم‬ 書
; ‫"عيرشت‬ *... ;
Quidam Homo , Subcontraria. Quidam Homo non
eft Iuftus. eft Iuftus.
Subalternata. Subalternata.
Socrates eft Iuftus. Contradi. Socrates non eft Iuftus, •
º, De aquipollentia.
 5o I N S T L T V T. D 1 A L E c T.
De AEquipollentia Enuntiatiqnum de ineffe. C a p v r v 1 1.
PTकन.………प्शन्ा
Aeq *potî ä. ﾘｰ E Q_v 1 p o l L E N T E s, & Æquiualentes dicuntur hoc
teo eue fu*. § loco , Emuntiationes abfoluta , conjiantes eodem Sabieäo,eo
£ demque Pradicato,qua vna quidem aut,altera negatione diffe
- f runt, fed tamen idem valent, fefèque mutuo inferunt, vt hae
duae Omnis homo eft iuftus. Non quidá homo non eft iuftus.Quo
- niam igitur huius rei cognitio non parum conducit ad exponendas
. *** obfcuriores Bnuutiationes,Notandg funt hae regulg. Prima Negatio
- propofita subieäo cuiufque Enuntiatuenis, & figno, fi fignum habet , efficit
eam AEquipollentem Contradictoriæ. Hac Regula iudicabis has enuntia
tiones idem valere,Non omnis homo ett iuftus, Aliquis homo non
ett iuftus,quia nifi praepofuiffes Negationem Subie&o prioris,efsét
proculdubio Contradicentes.Eadem quoque arte iudicabis has effe
AEquipollentes.Omnis homo eft iuftus,Non quidam homo non eft
Secunda. iuftus,Socrates eft iuttus,Non
huiufmodi.Secunda,Negatio Socrates
poftpofita non Emuntiationis
Subieëto eft iuftus,& fic caeteras
vniuerfàlis,
efficit eam AEquipolletem contrarua Hac Regula iudicabis has effe Æ
quipollentes,Omnis homo non eft iuft s Nullus homo eft iuftus:&
has,Omnis homo eß iuftus.nullus homo nó eft iuftus Eadé ratio eft
Tertia. in Subcótrariis,vt patebit experienti. Tertia,Negatio pr«pofita,& poff
pofita subie&o Enuntiationis Vniuerfàlu,aut Partiuwlaris,reddit rà Aequiua
litatem Subalterna; Hoc documento intelligimus has Enuntiationes
idem valere,Non omnis homo non eft íuftus,Quidáhomo eft iuftus:
& has, Nullus homo eft iuftus,Non aliquis homo eft iuftus.Quan
quam enim in hac pofteriori complicatione,non videas Subiectum
fecundae Enütiationis habere Negationem poftpofitam, fed folum
praepofitam, tamen quia Enuntiatio Subalterna fuperioris ita habe
bat, Aliquis homo non eft iuftus : Negatione nimirum poftpofita
Subie&o non fuit negatio iterum po'* ponenda,fed potius tollenda.
Nam idem efficies,Negationem pofitam aufcrendo,atque nö pofi
A’otas. tam ponendo.id quod in caeteris Regulis diligenter obferuabis.Has
荔 omnes [legulas comprehendunt a Diale&tici hoc verfu,
*::.. Pra contradic Poft Contra Pre, Poftque Subalter.
tione,ap.$. C v 1 vs hic eft fenfus.Praepofita Negatio efficit vt Contradi&o
2*rta. riae idem valeant:Poftpofita verò,vt Contrariae , Praepofita denique
ac Poftpofita,vt Subalternae.Quarta, rniuerfalis Enuntiatio equipollet
aggregationi omnium fùarum Singularium:vt hæc, Omnis homo eft iu
ftus,i.uic orationi Hic homo eft iuftus,& hic homo «ft iuftus, & ita
- caeteri:item haec,Nullus homo eft iuftus,huic, Hic hono non eft iu
*** ftus, eft hic homo non eft iuftus & ita cæteri. Quinta, ParticularisE
mumtiatio equipollet Difiiíítioni omnium fuarum Singularium:vt haec, Ali
quis homo eft iuftus,huic orationi, Hic homo eft iuftus,aut hic ho
iho eß iußus, & fic caeteri : & hgc,Aliquis homo nó eft iuftus,huics
H;c homo non cftiuftus,aut hic homo non eft iuftus, & ita caeteris
difiunctiuè. -

1Ꭰé
 L I B E R T E R T I V S 51
De conuerfione 4!fòlutaram Enuntiationum. C A P v T _ v 1 1 1
- g O N v e R s 1 o,feu Reciprocatio, vt hoc loco fumitur,t# _ ******
£1 cómutatio extremorum Enuntiatuonia feruata Qualitate, & .
5j veritate,vt fi dicas Scientia non cft Virtus, igitur Virtus ... -

EN v N r 1 a T 1 o cuius extrema commutantur, dicitur Conuer- Convefa.

fà,quae autem fit ex Commutatis extremis,dicitur Conuertens. Ser. Cen******.
uarè qualitatem, eft efficere Conuertentem Affirmatiuam ex Con
uerfa Affirmatiua,& Negatiuam ex Negatiua.Seruare Veritatem,eft
efficere ex Conuerfa vera,veram Conuertentem.
Est autem triplex Conuerfio,fimplex,Per Accidens,8 per Con Triplex con
trapofitionem.Conuerfio Simplex,quae etiam in T erminis appella- •*r/i?.
tur,eft conuerfis in qua feruatur eadem Quantitas nullâque alia particula ; 鰲 . ‫ويع‬
adicitur, quo£a&o cofiuertuntur Vniuerfalis Negatiua,& pàrticula- * ர்ே.
ris Affirmatiua,vt fi dicas, Nullus homo eft lapis,ergo Nullus lapis Simplex.
eft homo,Quidam homo eft albus,ergo quoddam album eft homo:
Hoc genere Conuerſionis, nec Vniuerſalis Affirmatiua, nec Parti
cularis Negatiua conuertuntur, quia fi has enutiationes, hoc Con
uerfionis genere volueris conuertere, dabis Conuerfas veras, &
Conuertentes falfas,vt fi dicas,Omnis homo eft animal, igitur om
ne animal eft homo.Quoddam animal non eft homo, igitur quidam
homo nen eft animal.Conuerfio per Accidens,quae alio nomine di- Cen-etfis
citur in Parte eſt conuerſioin qua mutatur Quantitas Vniuerſalis in Par. ***
ticularem, hoc eft, in quaex Conuerfa Vniuerfali efficitur Conuer
tens Particularis, quo paéto conuertuntur Enuntiationes Vniuerfa
les tum Affirmatiuae,tum Negatiuae,vt fi dicas,Omnishomo eft ani. Cur v# su-,
mal,igitur
tur quidamquoddam
lapis nonanimal eft homo:
eft homo. Nullus homo
Non traditur autemeft
alialapis, igi- cul.
Conuer- *turº:
£-rti
Илi
.
fio huic refpondens, in qua videlicet mutetur 器 Particula- uerfalem.

ris in Vniuerfalem,quia faepiffime in hoc progreffu non feruatur ve

ritas,vt fi dicas,Quidam homo e(t albus,igitur omne album eft ho
mo,Quidam homo non eft Grammaticus, igitur nullus Gramma
ticus ett homo.
C
turoeadem
Nv e Qgantitas,&
Rs 1 o per Contrapoſitionem,eſt Conuerſie,in
additione Negationum,ex qua &fimplici-
finitis extremis ſerua foper
Contrapefi
*4# i* bur fiunt infinita,quopa&o conuertuntur Vniüerfalis Affirmatiüa,& í
Particularis Negatiuavt fi dicas,Omnis homo e(t 蠶
ÄÈÉÊ' ne non animal éíí non homo;Quoddam animal non cft be ‫هو‬u -igi
re prsc t... tur quaedam non bellua non cft animal.
Mandantur haec memoriae hoc vno difticho,
Feci simpliciter conuertitur,Euaper Acci;
Jaffopes contra, fic fit Conuerfio tota.
I n quo quidem.tres ille voces Feci , Eu4 , Affo,continent quaruor
vocales,quarum A,fignificat Vniuerfalé Affirmatiuam,E, Viriuerſa
lem Negatiuam. I, Particularem Affirmatiuam. O., Particularem.
Negatiuam. Rehqua íunt perfpicua ex di&is. Haec de Enuntiatio
nibus, quz Abfolutè .ே aliquid, aut non ineffe declarant , di
A 2. xiffe
 25. 1 N S T L T V T. D. I. A L E C T
xifîè fùfficiat,nunc ad eas quae Modales vocantur veniamus.
இமு:/int genera,ac formule Modalium Enuntiationum?
CA PvT Ix
Cap 3. '' O D A L 1 s Enûtiatio,vt fupra diximus,eft,quae quo modo a.
- -" - - - -

1. *1 రూ â] liquid alicui infit,aut mo imfit,pronùtiat.Huius quaturor sit ge

I .Pr$. 2.. cr* ;iⓐ : "l perd, Ex Neceffariò Ex Contingenti, Ex Poffibili, 8 Èx
3. * * * * ¿¿ impotlibili. Modales ex Neceierió un tque emitiant al
#. juid effe Ne effarium, aut nô neceffariú, Modales ex Contingenti , iìr,
: ""$* quæ enuntia t aliqutd effe contingens,aut non contingens.Ex pofsibili ve
Ex pf ll, ro que emitían poble effe aut mom pe bile Ex Impoffibili denique,
Ex iopoj. que Impoßibile autnon impoßibile Nec fiarium eft,quod non poteft non
£N**J***"• effe , vt hominem effe animal.Contingens eft,quod poteft effe , & non
ಶ್ಗ eſſe, vt Socratem eſſe Grámaticum. Poſſibile, quod Neceſſario &
i eſ le Contingenti commune habetur, eft quod poteft г./, вие топ poſit non
Dú.fòrm.l. effe, fiue poßit Exempla iam pofita funt.Impoffibilc denique e(t,quod
8£ talium, effeSmom
Modus. I Npoteft,vt
G v L Ahominem effe lapidem.
porrò genera Modalium , duabus tantum formulis
cfferri poffunt,altera, fi Modus,id eft Dictio qua fignificamus mo
dum,quo aliquid alicui ineft aut non ineft,fit Aduerbium,vt fi dicas,
Homo neceffario eft animal,Socrates contingeritcr eft Grãmaticus
IDjôíum & ita in cæteris. Altera fi Modus fit Nomen quod Enuntietur de
Oratione ex Verbo Infinitiuo compofita, quae Dictum appellatur,
vt fi dicas, Hominé efe animal,eR neceffarium:Socratem efe Grã
, Explicat*r maticum eß contingens , & fic in reliquis. His enim duobus lo
#.. quendi generibus duntaxat, pronunciare poffumus in A&tu Exerci
Neta. to,vt vocant,quo modo aliquid alicui infit,aut non infit, quo paćto
Pronuntiandi verbum in defcriptione Modalium intelligendum eft.
Nam fi in Actu Signato, vt Diale&tici loquuntur , pronuntiaueris
quo modo aliquid alicui infit aut non infit,vt pote Enuntiando Mo
dum de aliqua Voce,quæ di&tum,aut Enuntiationem in Ducto com
prehenfam demonßret,non efficies fanè Modalem Etiuntiatiorem,
fed verè Abfolutam. Hæ namque funt abfolutae, Hoc di&um, Ho
minem effe animal eft neceffarium.Haec Enunciatio, Socrates eft
, , , Grammaticus, eft cótingens,id quod alio loco docebimus. Itaque
a Peri. 3. , ' Modales Enuntiationes,duabus tantum Formulis,vt diétum cft effi
ciuntur, - -

Primum dif
crimen. D 1 F F E R v N r autem duae illae Formula*ribus potifsimum ra
tionibus.Primum,quia in priori,Modus eft Aduerbium,in pofterio
Secundum. riNomen, Deinde,quia in priori,Modus non Prædicatur, fed afficit
Terti**. Copulam Enuntiationis, at in pofteriori , Prædicatur. Demum,
quia in priori formula vnum tantnm eft Subie&um,& vnum Praedi
caturn,vt patet,At in pofteriori,duo Subiecta, & duo Prædicatare
verbum Di- pcriuntur.Nam Di&tum,feu,vt verius loquar,Verbum Di&i,quate
ச nus aliquid Enuntiat,eft principale Subie&tum, Modus, principale
T, :: praedicatum, in ipfo autem Diéto, alterum fubie&tum, & alterum
ii, q.; 5,7; Praedicatum continet, quae minus principalia cëfenda funt.Sed nos
molu, •f. priori formula omiffa,quia minus vfurpata e[t faltem in Modalibus
eХ.
 ц і е в в к т в кты у s. 53
exνο'ύbili,& Impoffibili,pofteriorem cum Ariftotele tra&abimus, _M° 'use'?
- Rrivni .* alitate - ، ... ‫ ا‬. ‫مع م‬ f r ne te i
ac prwrnum de Quantitate, Qualitate, 8 Materia Modalii dicemus, pr«dicitur*.
poiteâ tres earum Affectiones, Oppofitionem Æquipollentiam, &
Conuerfionem, quanta poterimus breuirate, ac perfpicuitate expo
П02ППШ)9. -

De Qualitate,ggantitate,d Materia Modalium. C A P. X.

V M igitur in Modalibus huius formulæ, duo fint Subje éta Duplex
& duo Praedicata,neceſſario efficitur, vt duplex ſit Quali- feutualu
º!"Mo
- tas efsétialis,Quâtitas,& Materia. Altera Qualitas cern) tur º„, „.
- - - - - - -

in Affirmatione,& Negatione Modi:Altera in Affirmatione,& Ne

gatione Praedicati, quod in Di&to continetur. Prior tamen præci
pua eft. Hìnc nata eft Diuifio illa Modalium in eas, quæ vtrumque Di.,p. xr,.
ihegant,vt Hominem non effe animal non eft Cottingens: in ea qug dalium ratio.
Modum affirmant, & Prædicatum di&ti Negant, vt Hominem nofi y* &galita
effe Grammaticum eft poffibile & in eas,qu£ Modum negát,& Præ- “
dicatum Di&i affirmant, vt Hominem effe Grammaticum non eft 2***** M*
impoffibile.ouiatamen
impoflıbile. Qu δræcipuae Qu
præcipuæ OualitatisS maior eft habendara- ter".
“'"'° Få ſine
tio, Enuntiatiores quae Modum affimauerint,Affirmatiuæ,quæ eun- j,}?
dem negauerint Negatiuae fimpliciter appellandae funt, fiue Di&tum , ô negat.»«.
affirmatiuum fit,fiue negatiuum.
hoc eft,de Veritate,& De Qualitate
Falfitate Modalium , hocautem Accidentali, g!alfa*Mo
dicendumeft,Mo- £*
dales effquidem Veras,aut Falfas,(quandoquidem omnes, naturam ἐλα,ι.
Enuntiationis participant, quæ Veri aut,Falfi ſignificatione defini- leat funt
tur) caeterum eas,quæ Verae funt,numquam poffe effe Falfas,& quæ Neceffarts
funt Falfae Veras effe nunquam poffe:ac proinde omnes effe aut 44* f**%**
Neceffarias,aut Impoßibiles. Exemplicauffâ,hae omnes funt Necef- “
farig.Hominem effe animal eft neceffe ,hc miré effe Giam maticum
eft Contingés,Hominem mori eft Poffibile,hominem effe lapidem
eft Impofsibile, quia ita funt Verae, vt Falfae numquam effe pofsint.
hae verò , Hominem effe animal non eft Neceffe , Hominem effe
Grammaticum ron eft Contingens, Hominem mori non cft pofsi
bile,Hominem effe lapidem non eft Impofsibile,quia ita funt Falfae …\

vt Veræ numquam effe valeant. Cum igitur omnes Modales, quæ º

afferri poffunt,aut illo modo fint Verae,aut hoc modo Falfae , dubiú ,
non eft,quin omnes fint Neceffariæ,aut Impofsibiles.
Qy o d verò attinet ad Quantitatem,altera cernitur in Subiećto
principali, alteraén minus principali. Et quidem in minus principa
li Subieéto, hoc eft Di&ti, reperitur omnis Quantitas Abfolutarum
Enuntiationum,Vniuerfalis, Particularis,Indefinita , & Singularis.
Itaque hac ex parte Modales dici folent,aut Vniuerfales, vt omnem
hominem effe animaleft Neceffe,aut Particulares vt aliquem homi
nem eſſe Grammaticum eſt Contingens, aut Indefinitae, vt Homi- -

$em morisf Poßibile, aut Singulares,yt Socratem efíelapidem, eft .$#;

Impofsibile.In Subie&o autem principali,quod eft Verbum Di&ti •r
reperitu&ea Quantitas,quæ Verborum propria eft, nimirum Quan- '"
t1[«lS
 54 I N S T I TV T. D. I. A. L E C T.
titasTemporis quae quidem duplex eft,Vniuerfalis, aut Particularis.
Vniuerfali diftribuit Verbum in omne tempus, Particularis in ali
A4edi Vniuer quod tépus.Atque Vniuerfalis,fignificatur modis,Neceffariú,& Im
fal“.
Modi Parti-
, pofsibile particularis duobus reliquis.Ná Neceffariú,perpetuo rem
- - - - - - ‫م‬-- - - -

sulures. ponit, Impoſsibile perpetuo tollit.Cótingés modo ponit modo tol

lit.Pofsibile denique ita rem ponit, vt quantum in ipfo eft , permit
Ar.i, in M,. tat rem aliquando non effe.Itaque Nece(farium,Impofsibile, Con
dalibus junt tingens,&Pofsibile perinde fe habent inModalibus, atque Signa
?*** 33** illa
$n Omnis,
Signa Nullus.Quidam
defignant non,&
Quantitatem Quidam,in
numeralem, Abfolutis:nifi
modi qùod
autem Quantita
s
a£ÍV, i.er. tem temporis.Vnde fit, vt quemadmodum præpofita Negatione,Si
[al s fiant gna
Parti. :
Vuiuerfalia
pra di&um eft,ficfiunt
modiParticularia,& Particularia,Vniuerfalia,vt
Vniuerfales fiunt fu
Particulares,& Particula
g ே res,Vniuerſales.Itaque,Non Neceſſarium,8. Non Imp9ßibile,íunt
les. Modi Particulares:Non Contingens autem,& Non Pofsibile, Vni
uerfales,quemadmodum Non omnis,& non nullus,Particularia,non
Qujdam autem, & non Aliquis Vniueríalia figna eſſe diximus. Nec
mireris quod dixerim, Quantitatem hanc tcmporis cerni in verbo
guantita, si Di&i,& tamen defignari per modum, qui de verbo Di&ti praedica
poris*;r** tur.Nam modus vtrümqüe habet,& quod fit Praedicatum, & quod
ಏ. fungatur oficio Syncategorematis defignans Quantitatem tem
fignatur per Pºrº, quemadmodum Sigua Ab[olutarum Enuntiationum def
%dem. ' gnant Quantitatem multitudinis. quia igitur haec Qgantitas praeci
AMo '•* f*- pua eft in modalibus, non immerito Ariftoteles confueuit, colloca
re modos initio huiufmodi Enuntiationum, vt ftatim Quantitas ea
ÄÈ'°" rum ex ipfo principio cognofci poßit,quemadmodum in Abfolutis
c., m»iales ex Signis præpofi:is intelligitur. Itaque hoc modo fere profert Ari
mchoantur à ſtot modales ênuntiationes,Neceffe eft hominem effe animal, Con
modit. tingés eft Socratem effe Grammaticü. Non poffibile eft Socratem
effè lapidé,& ita caeteras:non quidem vt efficiat ex modis Subie&a,
& ex Di&tis Prædicata, fed vt quantitas earum propria, vt diximus,
atque adeo præcipua qualitas ftatim appareat. Proinde nos hoc lo
quendi genere deinceps vtemur.
Duplex ma- Qy 6 d denique attinet ad materiam altera cernitur inter mo
reria Moda-dum & Dictum: altera inter Praedicatum Dicti, & Subie&tum Di
Ііи т. &i:Et hæc quidem pofterior triplex eft, Neceffaria, Contingens &
Impoßibilis,quemádmodum in Abfolutis Enuntiationibus.Illa ve
rò quae proprie eft Modalium, eft duplex. Erenim cum omnis Mo
dus qui femel conuenit alicui Di&o non pofsit eâdem non conue
nire & omnis qui aliquando non cönenit non pofsit vnquam ei
Materie fra dem congruere, efficitur vt omnis habitudo Modi ad Di&ü fit vel
:: neceffarijPrzdicati vel Impofsibilis:ficque materia modalium præ
ź. Ża gipvaaut fit neceffaria aut Impofsibilis nulla verò Contingens.
i£;o/ijur. Ex quae velut radice nafcitur id quod paglô fuperius diximus om
nem Modalem Enuntiationem effe necefariam,aut Impofsbilem.
H A c T E N vs de Qualitate Quantitate, & materia modalitim di
ximus:nunc de mutuo inter ipfas reípe&u,hoc efl de earum oppofi
tione,
 L I B E R T E R T I V S. 55

úone, Æquipollentia,& Conuerfione dicamus.Sed prius Ariftotelis

concìlio,miffa faciamus Modales ex Contingenti, ne earum inco- Relinquus.
ftantiainterturbet fequentem difputationem.Eft enim earum natura *** *** !•«•
& conditio tam varia, vt vix vllam cum aliis Modalibus feruent Op- ಓ.
pofitionis, aut Æquipollentiae legem.Itaque nifiad finem, nihil de º:
hoc genere dicemus.
De oppoſitione Modalium. C A P v T XI.

º Opales Oppofitæ aut conftant Modo eiufJem appe!- Dºsgener

| lationis,vt Neceffe eft Socratem federe:non Neceiïè cf. Qrpghtarum
H™ᏙᏋᏁᏔ. Socratem federe : aut diuerfae , vt Neceffe eft Socratem Midaiium.
Fl$\%\ federe,Poffibile eft Socratem non federe.Nos igitur de
Oppotitione tantum earum,quae Modo ciufdem appellationis con
ftant,dicemus,quoniam hac explicata,facilè ex Æquipollentia om
nium inter{e,quam trademus, intelliges Oppofitiones earum, quae
conftant Modis diuerfarum appellationum. Dicemus autem fiihul
de Subalternis,quia etfi Oppofitae non funt, tamen earum tra&atio
coniun&a eft cum tra&tatione Oppofitarum, nec parum ad earum
explicationem conducit.At verò cum Oppofitae Modales,aut fint ex
dù&o Singulari,quarumO ppofitio perfacilè çgnofcitur, aut Com
muni,quarum difficilior eft traétatio, prioris ego generis duntaxat
tyronibus,explicabo Oppofitionem.
C o N T R A R 1 ae igitur ex Di&o Singulari funt,qua cöffant Modo p. Otpofitie
eodë Vniuerfali ,& Ditiis Cótradicentibus:vt Necefíe eft Socraté federe me Åil;
neceffe eft Socraté nó federe:ité Nô poffibile eft Socraté federe:Na <* PicloSi»
eſſioile eſt Socratë non ſedere: Itê,Impoſſibile eſt Socraté ſedere, 3"
Impoffibile eft Socratê non federe. Subcótrariæ funt, que confiant Sºbcitraria.
Modo eodempartculari,& Ditiis Contradicentibus:vt Poffibile eft Sócra
tem federe,Poffibile eft Socratem non federe.Item, non Necefíe eß
Socratem non federe,
funt,quæ conftant Non Impoffibile
eodem Diäo,& & cætera. Contradicentes
Modis Contradicentibus:vt, Neceffe eß Cötradiciter 4 Φυ 2

Socratem federe:Non Neceffe eft Socratem federe:Pofsibile eß So

cratem non federe, Non Pofsibile eft Socratem non federe, & fic in
cateris.Subalterna funt, que confiant & Modis, é dittis Contradicenti-subalterna,
bus:vt Neceffe eft Socratem effe hominen,N6 Neceffe eft Socratem
non effe hominem.Non poßibile eft Socratem federe, Pofsibile eß
Socratem non federe.Impofsibile eft Socratem effe.hominem,Non
impoſsibile eft Socratem non effe hominem. Ex his autem Subal
ternis, ea quae Modo conftat Vniuerfali, dicitur Subalternans,
quae Particulari Subalternata. Iam vero Conditiones huiufmo- Subalternans
di Oppofitarum
mifimus, eadem Modalium, atque adeò Nam
funt, quæ abfolutarum. reliquarum,quas præter-
Contraria: fimul $%alternere
ve- ஃ ne:

raeeffe nó poffunr,fed tamen nonnullae funt fimul falfae: contra vorò, 'ppofitarum.
Subcótrariae fimul falfae nunquam funt, quamquam nonnullæ funt
ſimulvera.Contradicentes,nec ſimulvera nec ſimul Salſa eſſe queñt.
I>cnique fi Subalternans vcra eft,Subalternata ctiam eft vera, non
all (CII)
 56 I N S T I T V. D I A L E C T.
autem fi illa falfa haec falfa:è contrario autem ,Si fubalternata efl fal
fa, Subalternans etiam eft,non fi illa vera ,haec vera.Quae omnia pa
tent in propofitis exemplis. Sed vt haec melius teneas,hanc afpice
Figuram enuntiationum ex neceffatio:quæ ex Modalibus etiam reli
quorum generum confici poteft.
Subalternans. Subaltetnans.
Neceffe eft Socra- Contraria. Neceffe efl Socra
tem federe, - - tem non federe.
し^ 『ン｡
C.
S
‫* ذها"نقد‬ s
‫יס‬ * ･ミ
§ º
kº
ミ
‫چا۔‬
き - wº *. §
Non neceffe eft So- Subcontraria. Non neceffe eft So
c:u. . n on federe. cratem federe.
* Subalterna. Subalternata.

H ae c tyronibus fatis fint.Qu5d fi in manus veterani Diale&tici

Liber ifle fortaffe venerit , his equidem duobus breuiffimis docu
mentis poterit ille Oppofitionem non modo harum Enuntiatio
- num,fed etiam earum,quarum, Di&ta funt com munia,in memoriam.
rri, da reuocare.Alterum,Contrarie conſtare debet Modo eodem Vniuerſali:Sub
...m;,;, quod contrariæ,eodem Particulari:Contradicentes,& Subalternæ, Modis Contra
ad Modos ffg dicentibus.Alterum,contrariae,Subcontrariæ,& Subalternæ, fi ex Neceffa
%******'*
docитетtит rio fuerint,conflare debebunt Diétü contradicentibus, aut contrariis: fi verò
- -- - - -

диоa je tat “ Poßibil,aut Impoßibili , opus eft, vt content Di£tu contradicentibus,aut

£ìpàa. Subcontrariis: Contradicentes demique idem omnimo diétum habeamt meceffe
eft, Alioqui, fi diligenter attendat Dialecticus,fumptis,vel hifce taa
tum duobus verbis, Animal,Homo,inueniet Contrarias fimul veras,
Subcontrarias fimul falas ; Contradicentes fimul veras & fimul -

falfa: ; Denique Subalternâtem veram,& Subalternatain falfam.Qu£

omnia pugnant cuin Contradictionibus Oppofitarü Enuntiationum.
в х в м в L л о р р о s і т и к и м в х
N E C E S S A R 1 O.
I 2.

Neceffe eft omnern Contrararie. Neceffe eft aliquem,

Hominem eſſe Hominem non
Animal. eſſe Animal.

ミト ‫ه‬
‫ف_ہﺱ‬2 * t;" ミす

R ‫''نم‬ *%. き
- 3 Subcontraria. 4.
|Non Neceffe eft aliquem Non Neceffe eft om
Hominem non effe nem Hom.effe
Auimal. Animal.
I. T E Mi!
 L I B E R T E R T I V S 57
I T E M.
I 2 -

Neceße eß omnem Hominem Neceffe eft nullum Hominem

eſſe Animal. eſſe Animal,
3 4.
Non Neceffe eft nullum Homi- Non Neceffe eft omnem Ho
nem effe Animal. minem eſſe Animal.

E X E M P L A. O. P. P. O S I T A R V M E X
P O S S I R I L I.

п , 2.
Nonpoffibile eft omnem Hom. Non Poffibile eft aliquem Ho.
eſſe Animal. non eſſe Animal.
3 4.
Poftìeile eft aliquem Hom.non Poffibile eft omnem Hom.effe
eſſe Animal. Animal.
I T E M.
I 2.

Non Poffibile eft aliquem Ho- Non Poffibile eft aliquem Ho.
minem eſſe Animal. non eſſe Animal.
3 - 4.
Poffibileeft aliquem Hom.non. Poffibile eft aliquem Homin.
eſſe Animal. eſſe Animal.
Haec duo poſteriora exemplainſeruient Modalibus ex Impoſſibili,
dummodo illud obferues,vt loco Modi, Non Poffibile, pónas,Im
poffibile,& loco modi pofsibile ponas non impofsibile. Haec obi
ter prouectis dixerim. Quapropter cum de Oppofitionibus Moda
lium eiufdem generis, feu quae conftant Modo eiufdem appella
tionis fatis fupérque di&um fit, iam ad Æquipollentiam omnium
inter fe veniamus...

É T Modales fiant Æquipollentes, duo documenta funt P/iwm, a,

º %
‫ تتويج‬fatis.Alterum, vt Modi omnium fint eiufdem Quantitatis, cumentum.
hoc eft,vt omnes fint Vniuerfales, aut omnes TParticu
(ſºlares.Alterum,vt Ditta Enunciationum ex Pogibili fint ea- sandum
dem inter fe, contradicant autem Diífi, Enunciationum ex Neceffario,Hæc
fi obferuaueris,nullo negotio inuenies Æquipollentes cuiufq; Mo
dalis exempla perfpice in fubiečtis defcriptionibus.

AEquipollentes ex Dićto Singulari.

P. R. I. M. A. T A B E L. L. A..

AMa. Neceffe eft Socratem effe hominem.'

tu. Non poffibile eft Socratem non effe hominem,
re. Impoffibile eft Socratem non effe hominem.
9, SE CV ND A l
 58 I N S T L T W T. D. I. A L E C T.
S B C P N D A.
De- Neceffe eft Socratem non effehominem.
«t;- Non Po[fibile eft Socratem effe hominem.
na. Impoffibile eft Socratem effe homincm.
T E R T I A.

iur. Non Neceffe eft Socratem non effe hominem.

gam- Poffibile eft Socratem effe hominem.
iv. Non Impoffibile eft Socratem eſſe hominem.
о и 4 к т А.
Im- Non Neceffe eft Socratem effe hominem.
pe- Poffibile eft Socratem non effe hominem.
ìum. Non Impoffibile eft Socratem non cffe hominem. -

O M N E s Enunciationes, quas cernes in cadem Tabella, funt

AEquipollentes,vt duobus traditis Documentis continctur.

AEquipollentes ex Diάo communi.

P R I. M. A.

Ma- Neceffe eft omnem hominem effe animal.

tu- Non Poffibile eft aliquem hominem non effe animal.
re. Impofsibile eft aliquem hominem non effe animal.
S E C V N D 4.
De- Neceffe eft nullum hominem effe animal.
cli- Non Impofsibile eft aliquem hominem effe animal.
ma. Impofsibile eft aliquem hominem effe animal.
T E R T I A.
Iur- Non neceffe eft nullum hominem effe animal.
gan- Pofsibile eft aliquem hominem effe animal.
tù. Non Impofsibile eft aliquem hominem effe animal.
о и А к т А.
Im- Non neceffe eft omnem hominem effe animal.
pe- Pofsibile eft aliquem hominem effe animal.
tum. Non Impofsibile eft aliquem hominem non eſſe animal.

O M N E s itidem,quae in vnaquaque Tabella huius defcriptionis

continentur, Æquipollentes funt,vt eadem documenta docent.
Q v 1 B vs ita conftitutis, fi tenes ea quae de Oppofitione, &vt
ita loquar , de Subalternatione Modaliü eiufdem generis di&a funt
facilè intelliges Oppofitionem,& Subalternationém earú,quae funt
diuerforum generam. Nam cum ex fupradi&is pateat Enunciatio
nes ex neceffario,quae primum locum obtinent in qualibet Tabel
la,ita eſſe affectasinter fefe,vtprima,& tertia fint Contrariae fecun
da,& quarta
 L I B E R T E R T I V S 59
da,8 quarta ſubcontraria prima vero contradicat quarta, 8 ſecun
da tertiz.ac denique prima fit fubalternans tertiae, & fecunda quar
tae,nunc autem docuerìmus omnes quae in eadem Tabella funt effe
AEquipollentes neceffario efficitur,yt omnes,quae funt in prima Ta
belia,íint contrariae omnibus,quae funt in fecüda,& omnes quae funt
in tertia,fint fubcontrariae omnibus,quae funt in quarta, itémque vt
tota prima Tabella contradicat toti quartae,ac tota fecunda toti ter
tiae denique vt tota prima fit fubalternans totius tertiæ, & tota fe
cunda totius quartæ.
Qv o comperto, fi quis abs te petierit Enunciationem aliquam
contrariam illi primae,necefe eft Socratem efse hominé,facilè po
teris tres cótrarias afsignare,hanc nimirum eiufdem generis: necef
feeft Socratem non efse hominem,& alias duas reliquorum generű
huic Æquipollentes,vtpote, non pofsibile eft Socratem efse homi
nem:Iumpofsibile eft Socratem efse hominem,id quod haud magno
labore facies in reliquis.
Okiestio. S E D forte aliquisfuccéfebit nobis,quod non videamur hac in re
Ariftotelem fe&tari.Ille enim non ex tribus tantum Enunciationi
1Peri. 3. bus,fed ex quattuor fingulas tabellas confecit,additis nimirum Mo
dalibus ex Contingentieadem fignificatione accepto,qua pofsibile ,
à nobis ha&tenus explicatum,& acceptum eft. Atque infuper alium
ordinem in defcriptione tenuit.Nam præterquam quod Modales ex
neceſsario,extremo loco in omnibus Tabellis deſcribendo poſuit,
priores etiam duas Tabellas ex Enunciationibus modorum Parti
culariü coëgit,pofteriores ex iis,quae conftant modis Vniuerfalibus
quod totü nos contra fecimus.Verü fi animaduertas,non pugnamus
lutio.
hac in re cum Ariftot. Fecimus enim potius ternarios quâ quater
narios,quia cum Enunciationes ex contingenti, quas Arift.adiunxit
non differant ab Enuncitiationibus ex pofsibili, vt eo loco fumitur
Contingens,accommadatior ad nouitios Diale&icos, qui omnem
multiplicitatem deuitant erit do&trina, fi confe&is ternariis genus
illud Enunciationum prætermittatur.Curautem ordinem Enuncia
tionum Tabellarum commutauerimus,Arifto.ipfe in caufa fuit.Ná
cum ille defcriptiones Æquipollétium modalium eo ordine, quem
obiiciendo commemorauimus,fecißet,tandem ad finem tra&tatio
nis fic eas,vt nos digeffimus, corrigendas efse admonuit,Nec fanè
immeritò,quippe cum hic ordo,quem feruauimus,& naturis rerum
cógruat,& defcriptioni abfolutarum Enunciationü optimè refpon
deat.Et quidem vt defcriptio Ariftotelica memoriae mádaretur, ex
cogitauerüt Recétiores has quattuor diétiones.Amabimus, Edétuli
Iliace,Purpurea,quæ quattuor Tabellis nondú emendatis ab Arifto
ßotele refponderent.Caeterum nos qui alium numerum , & Ordiné
Modalium afferimus, cogimur illas protritas omittere dićtiones,
aliáfq; noftrae defcriptioni congrmentes afferre. Accipe igitur has.
Mature Declima Iurgamtis Impetum.
Qy a Enunciationibus noſtra deſcriptionis vocalium numero
velpohdent. Prima Di&io inferuit primae Tabellæ : fecunda fe
§ 2. cundae:&
 రం I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
cundae , & reliquae eodem ordine. Rurfus prima Vocalis cuiufque
IDi&tionis fignificat prirnam Enûtiationem eius Tabellæ, cui dictio
tribuitur vtpote nodalem ex receffario:fecunda fecundam, quae eft
ex poffibili:tertia tertiam,quae ex Impoflìbili. Tandem A, fignificat
eam enunciationem,cui congruit,effe affirmatiuam modi, & di&ti.
E,autem,effe affirmatiuam Modi,& negatiuam di&ti, I,verò effe ne
gatiuam Modi, & affirmatiuam dicti , V, denique effe negatiuam
Vtriufque. Haec fi teneas, facilè admoueberis vtriufque qualitatis
æquipollentium,& modi Icilicet,& di&ti.Nam quod ad quãtitatem
attinet,ad duo fupra pofita Documenta eſt recurrendum.
De cониет/iоте Моаalит Етинciatiотит. СА рvт x г.
§ A M verò Conuerfio Modalium,quae ab a Ariftotele tra
a 1.Per c. 3. *3* ctatur (haec enim vna reftat affeétio, earum quas praepo
iiſ ºs ſumus) non eſt Commutatio extremorum principali
££-$j Enuntiationis, vt fcilicet Modus qui prædicatur de Di
cto,fiat Subie&um:& Dictum, Prædicatum, id enim efficere per fa
cilè eft,nullâque indiget Arte,fed eft: Commutatio eorum extremorum
c£uerfo Mo quæ in diéto comtimemtur,manemte Modo eodem loco: feruataque Qualitate,
qu« Jit. diéti,& Veritate totius Modalis. Vt fi dicas, Neceffe eft Socratem effe
hominem , igitur : Neceffe eft honminem effe Socratem : quæ
Conuerſio
Modalıã ex •quidem res non eft minimae difficultatis. Aduerte igitur Moda
m «ceſ]ario. les ex neceffario, & poffibjli affirmantis ( quod attinet ad Con
uerfionem fimplicem,& per accidens,eam enim , quæ fit per Con
trapofitionem,vt parum vtilem omittimus) eodem modo conuer
ti, quo enuntiationes abfolutæ reciprocantur. Nam Vniuerfalis ne
gatiua,& particularis affirmatiua conuertuntur finpliciter, vt Ne
* ceffe eft nullum hominem effe lapidem,ergo,neceffe eft nullum la
'pidem e(fe hominem,Neceffe eft aliquod animal effe album, Ergo,
Necefîe eft aliquod album effe Animal. Ambæ autem Vniuerfales
conuertuntur per Accidens, vt fi dicas. Neceffe eft omnem homi
nem eſſe Animal,ergo,neceſſe eſt aliquod animal eſſe hominé. Ne
ceffe eft nullum hominem effe lapidem, Ergo, neceffe eft aliquem
lapidem non effe hominem. Particularis denique non conuertitur,
quia datur Conuerfa vera,& conuertens falfa,vt fi dicas, neceffe eft
aliquod animal non effe hominem.Ergo neceffe eft aliquem homi
' nem non effe animal.Idem perfpicies,fi loco modi neceffe,pofueris
Cur aliarum poffibile.Nec verò opus eft tradere conuerfiones aliarum modal á,
Moduli conነì0 vepote ex neceſſario, 8 Poſſibili negatis & ex impoſſibili, fiue Affir
uerſiones
tradantar. mato,ſiue negato, quia cii in omnibus tabellis aquipollentium,qua
rum defcriptiones paulò antè tradidimus, reperiatur aliqua Enütia
tio ex neceffario, aut poffibili affirmato, qui harum reciprocationé
' tenuerit,nullo negotio intelliget,in quasreliquae conuertantur.
Conuerfio c5 P. N v N T i A T I o N E s autem ex contingenti, quas fuperiús reli
tungentii, ex
1. Prio. 3.
quin,us,fi affirmatiuæ quidem funt,eodem modo,quo abfolutae, có
uerturitur,vt fi dicas,contingens eft omnem hominem, vel aliquem
hominemvigilare.Ergo Contingens efl aliquod vigilás effe homi
- - - - rnerTn
 - mº

L I В Е R Т Е R Т I V S. 61

n8 Siverõ funtnegatiua,non item.Nam particularis cóuerritur fi-l

plicitet valuerialis auté minimè.Haec enim conuerfio bona ctt,con
tingens eft aliquem hominem non effe album, ergo contingens eft
aliquod album non effe hominem. Numquam enim in hac forma
datür conuerfa vera, & conuertens falfa.Hæc autcrnvitiofa contin
gensei nullum hominem effe album. Ergo Contingens eft nullum
άlbum effe hominem.Conuerfa fiquidem vera eft,quia quilibet ho
mo poteft effe albus & non effe aibus : Conuertens autem eft faJfa,
quiâ non quodlibet album poteft effe, & non effe homo, quippe cú
neceffe fit aliquiquod album,vt niuem,aut Cygnum non effe homi
nem.Sed multæ funt difficultates hac in re,quæ poflulant tum maio- 1. Prior. 16.
rem auditorum intelligentiam , tum etiam longiorem tra&tatum,
quam introdu&tioni conueniat.Reftat ergo vt quoniam enuntiatio
nes fimplices:vtcumque explicauimus,de coniunctis deinceps quod
quod fatis vidcatur dicamus.
Quot ſant genera coniunâarum Enuntiationum.
С А Р v т x І І І І.

V 1 D fit enuntiatio Coniun&a,quam pofteriores Diale&ici

Hypotheticam ferè vocant iam fuprà à nobis dictum eft.
Quot verò ei fint fubie&ta genera quaeque fint fingulorum generum C*p.3.
affeétiones nunc docebimus.Coniun&tio quæ forma eft enuntiatio- ..
nis Coniunctae, tribus modis comparari poteft cum fimplicibus :
enuntiationibus,quas conneétit. Aut enim iungit carum fententias, "
aut diuidit.S1 iungit, aut ordine Confecutionis vnius ex altera id fa
cit,vt videlicet pofterior ex priori efficiatur,aut non habita ratione
eiufmodi ordinis. Si ordine Confecutionis iungit fententias, voca
tur Conditionalis,vt fi Sol lucet,Dies eft,fi abfque huiufmodi ordi
ne,dicitur Copulatiua,vt Socrates fuit Philofophus, & fuit vir bo- -

nus,fi denique diuidit fententias,Difiunctiua nuncupatur,vtaut dies _. --

a D.Thom. eft,aut nox eft.a Tria igitur funt genera Coniun&tarum enuntiatio- #ಣ್ಣ:
opa 43.Tr. num,Conditionalis,Copulatiua & difiun&tiua, quas b Cicero, Con
de enanta
nexum,Comiumäionem,& Difiunétionem nominat.Ac prima quidem iure
tistie ra I 4.
b I1b.de Fa
optimo dicitur Hypothetica,quafi Conditionalis,cum s hypothefis £ Hypothefi;
io. 3 TP. Conditionem figiiificet. Teríia quoque non immeritò à d Boëtio $;*$*$.
in numerum hypotheticarum refertur. Nam ex apta,& propria di- "ಪಿ fd

fiunétiua licet facere conditionalem vt fi ex illa, aut dies eft,aut nox i}, ...;
eft,hanc efficias,fi dies eft,nox non eft,aut hanc,fi nox eft,dies nó eft. di.atur Hy, o
Cæterùm cur fecundadicatur hypothetica,ego planè non video,cü faetica. '.
nec Conditionalis fit, nec ex ea vlla Conditionalis fieri pofIit. Ne-
que enim quia verè dixifti, Socrates fuit Philofophus, & vir etiam
bonus, verè quoque dixeris, fi Socrates Philfophus fuit, vir bonus -

fuit,aut,fi non fuit Philofophus, non fuit vir bonus, aut fi fuit Phi- . -

lofophus, non fuit vir bonus, aut fi non fuit Philofophus, fuit vir **
bonus. Non eft igitur cur hypothetica dicatur,nifi fortè quia alteri - **

Enuntiationi fimplici iam pofitae alteram adiungit. Haec enim quafi -

• fuppofitio,hypothefis nominemodo aliquo fignificari potcit.

} 3 Q & Al IT As

-*.
 62 I N S T IT V. T. D I A L E C T.
gygalita, Q v A l 1 t A s Effentialis Enuntiationum, quam affirmationem,
coniunciari, & negationem dicimus, his etiam omnibus communiter conuenit,
*********** verufi, aliter,quàm fimplicibus.Sinplices euim dicuntur affirmati
uæ,& negatiuæ, quia earum prædicaua attribuuntur fubieétis, aut ab
Affirmatiuz eifdem remouentur:at coniun&tae dicuntur affirmatiuae, quia coniú
wegatiua！
&tiones affi mantur,hoc eft,non negantur,negatiuae:quia negautur
fiue Prædicata fimplicium enuntiationum , quas in fe coercent , &,
continent,affirmentur,fiue negentur.Vnde fit,vt hæ ambæ fint affir
matiuæ, fi Sol lucet,dies eft,fi Sol non lucet,nó eft dies:hae verò am
bæ negatiug,non fi Sol non lucet, nox non eft, non fi Sol lucet, nox
eft.Id quod in caeteris generibus facilè perfpicies. Fiunt autem hu
iufmodi enuntiationes negatiuæ,præfixa initio totius enuntiationis
Sunt veræ, negante particulavt in proximis duobus exemplis cernis. -

autfaifone- . I A M qualitas accidentalis quæ in veritatis,aut falfitatis fignifica

ceff.rr., aut tionc confiitit, non dubium eft, quin coniunctis etiam conueniat,
cótingentes, (participant fiquidem naturam enuntiationis, cuius ea communis
*ս ոքյ: qualitas
biles. aut falfae,eft,vt
atquevcrum,aut falfum Significet.)Sunt
adeò neceffariae,aut contingentes,itaque verae etiam
aut impoffibiles.
C****** At verò fi de quantitate fit quæftio, nullam penitus habent,vt nimi
rùm dicantur vniuerfales,aut particulares,aut indefinitæ,aut fingula
:: res,propterea quod non enunciant aliquid de aliquo,aut aliquibus,
fed folum enuntiationes, quae id efficiunt,coniungunt.Haec fi diligé
ter attendas,planè videbis nullius oppofitionis formam,prgterquam N„Ii., opp.
contradiétoriae,coniunétis enunciationibus conuenire, quandoqui- Jitionis forma.
dem omnis alia oppofitio Quantitatem ex formafua requirit.
-
pr«terquam
couradictorie
De Conditiomali Emumtiatione. C A P. x v. comiwmçf43 e
nuntiationib.
O N D 1 T i o N a l is Enuntiatio,aut conftat duabus fimpli- „,
cibus,vt fi Sol lucet,dies eft,aut pluribus,vt fi Sol,lucct,&
fiat duabus § § in nottro hemifphærio lucet,dies eft,& apud nos eft.Sem
º-

vartibus pr« per tamen duabus praecipuis conftat partibus,quarum altera dicitur
серии.
antecedens, ea videlicet, quæ proximè fequitur coniu.stionem. Si
altera confequens,quae ex illa efficitur. Quæ conftat duabus fimpli
cibus,nam reliquum genus,quia infinitè augeri poteft , omittimus.
Aut conftar vtraque affirmatiua, aut vtraque negatiua, aut antece
dente affirmatiua,& Confequente negatiua.aut contra, vt fi Sol lu
cet, dies eft, fi Sol non lucet, non eft dies, fi dies eft, non eft nox : fi.
r,,.,,,.. dies non cft,nox eft. Quae complicationes ex figglicibus affirmati
pulatiui, & uis, & negatiuis, in Copulatiuis etiam, & Difiun&iuis fpe&tari
difiunétiuis. poffunt.
a’ j . . * - + - -- - - - -

e
# v o M o 15 o autem cumque Códitionales ex fimplicibus con
- - - - - -

ºverz, 1. £ ficiantur,dicunt Dialectici eas poffe effe veras,etfi omnes fimplices,

pi.ii,u, fat ex quibus conftant, fint falfae,vt fi dicas, Si homo habet alas,volare
jis : Veritas homo poteft.Id quod proprium,ac peculiare in hoc enuntiationum,
அ genere ex eo eft , quod eius veritas in fola confequutione confiftit:.
. quò fit,vt fi Confequutio fit boma,& apta, Enuntiatio ipfa fit vera,
Jiffir. quocunque modo,quod adveritatem,& falfitatem attinet, partes fe
habeant.
 L I B. B. R T E R T L V S. 63
habeant.Hac de caußa dici folet, conditionalem nihil ponere,quia
C•i*dífłom4.
wt fit vera,nec antecedentis, nec conſequentis veritatem requirit.
is siAvi pomi
Qua ex te, illud etiam Diale&ici colligunt, omnes conditionales ttm r.
veras effe neceffarias & omnes falfas impoffibiles. Nam omnis bo
na confequutio eft neceffaria, vt aiunt, omnifq; vitiofa impo{fibiiis.
Nwn mnnis Quod mihi non videtur, vfquequaque verum, Etenim non modo
tendit:"*" multæ conditionales exfuturis contingentibus probabiles cenſen
ಫಿ * tur,vt fi diligenter operam nauauerislittcris,dg&tus euades, federiã
ex praefenti tempore, vt fidicas, fi qua mater eft, diligit filium: quae
enuntiatio : cum inter veras numeretur , non in eo veritatis gradu
ponitur,vt dicatur falfa effe non poffe.Non tantum ergo neceffariae
&impofbilesenunciationes conditionales reperiătur,fed contin
gens etiam, Nec verò omnis bona confequutio eft neceffaria, fed
quaedam etiam probabilis,vt poft dicemus,
R E v o c A N T v R autem ad conditionales prin.um rationales, Ratrºnale; re
vt Sol lucet, ergo Dies eft. Omnis homo eft rationis particeps, & vºcantur ad
mente captus eft homo, igitur mente captus eft rationis particeps. cădirea ales.
Deinde Cauffales, vt quiaSol lucet, dies eft, quia homo eft ex ele Cauſiles.
mentis compofitus, mori poteft. Item illæ, quas vocant Tempora Temporaies
Locales os.
les,Locales,& ldgenus aliæ, vt cum Sol lucet,dies eſt.Vbi Sol lucet,
-
dies eft. Quo femel eft imbuta recens, feruabit odorem tefta diu:
quibufcum vixeris, eorum mores imitaberis , & cæteræ huiufmodi.
Sed quod ad Rationales, & Cauffales attinet, aliae enim ferè negli
guntur, illud aduertendun eft. Ad veritatem rationalis, praeter bo
ggd requi- nam Confequentiam, requiri Veritatem antecedentis : Ad Verita
*****4**r* tem autem Cauffalis, vltra hæc duo opus effe, vt in antecedente fit
", vera Cauſſa conſequentis,modo enitiatio propriè cauſalis ſit. Sa
felis. pe enim in fenfu, Rationalis vfurpatur, vt fi dicas, quia Socrates eft
homo eft animal,volens fignificare,ex eo quod Socrates eft homo,
confequi vt fit animal.Ita 體 vt hæ rationales non fint verae, Socra
tes eft homo,ergo eft Philofophus:Socrates eft lapis, ergo eft fen
fua expers: prior , quia confequutio eft vitiofa: pofterior, non quia
vitiofa fit confequutio , cum fit apta & bona, fed quia antecedens
non eft verum, fit etiam, vt hæc fint falfae, quia Sol lucet, Socrates
dormit, quia Sol eft Ignis, calefacere poteft,quia Sol deficit, Luna
interponitur inter nos & ipfum, prima, quia Confequutio non eft
bona: fecunda,quia Antecedens non eft verum : tertia,quia inante
cedente non eft cauffa Confequentis,fed potius effe&tus.Quia enim
Luna interpofitu fuo nobis tegit Solem, idcirco Sol apud nos defi
cit, non autem quia deficit, ideo Luna interponitur: Haec verò quæ guo paſto di
indican a ſt
dicimus de diiudicanda Veritate, intelligenda funt in Affirmatiuis. ^»ertta.3 fm mwe
Nam negatiuarum veritas ex affirmatiuis colligi poterit.Cum enim gative Com
affirmatiuae, & negatiuæ femper in hoc genere fint Contradicentes, iunt?»,
fi affirmatiuâ fuerit vera, erit Negatiua falfa:Si verò iila falfae fuerit.
haec vera erit. Id quod etiam in Copulatiuis , & Diliunctiuis
obſeruabis.
D€
 64 I N S T I TV T. D. I. A L E C T.
' De Enunciatione Copulatiua. - C A P. x v I.
--

j O P v L A T I v A Enunciatio non habet certum nume

Copulatiua
mö habet cer
隱{ º!
rum partium principalium,vt Conditionalis,fed poteft
tит титerй 陕垩殊 quotquot volueris principalibus contare, vt fi dicas,
partium prim 3 j Socrates Philofophus eft & Platonis magifter,& cæte- -

cipalium ra.Huius generis Enunciatio vera effe nó poteft,nifi omnes fimpli

9uid regui ces,ex quibus conftat,fint verae.Ex quo efficitur, vt data quacunque
ratur ad ve
rºtatem Co fimplici falfa ipfa tota falfa iudicetur.Eft item copulatiua tü necef

- pulatu«. faria,tum Contingens:tü etiam Impoffibilis quidem fi omnes eius Neceffari•

partes funt neceffariae,vt Deus eft fummum bonum , & Peccatü eft qu« fr.
fummum malum.Contingens autem, fi omnes partes funt Contin
Contiigens. gentes,aut earum aliqua,& nulla Impoffibilis, modo partes ipfa in
ter fe non pugnét,vt Socrates eft Philofophus,& eft vir bonus.Deus
eft fummum bonum,& Socrates eft iuftus.Nam fi aliqua fit Impof
fibilis,autipa inter fe partes repugnent, nen Contingens, fed Im
poffibilis iudicanda erit,vt fi dicas,Socrates eft lapis,& Plato philo
Impofibila ſophatur:Socrates ſedet,& item deambulat. Impoſſibilisverö eſt, fi º
vel aliqua pars eft Impoffibilis, vel ipfae inter fe partes funt repu- -

gnantes,vt patet in proximis exemplis.

Que reиocй R E v o c A N T v R etiam ad Copulatiuas aliæ permultæ Enuntia
turad Сори tiones,vt aduerfatiuæ, & in quibus comparationes fiunt, & aliæ id |

latiuas.
genus , veluti fi dicas,Socrates fuit Philofophus,fed veram fapié- -

tiam fortaffe nó eft affecutus,quales principes funt,talis ferè eft po

pulus.Quin etiam rationales,ea ex parte ad Copulatiuas reuocantur -

qua abfolutè,ac fimul ponunt partem Antecedentem & confequen- -

tem,Caufales verò non tantum hac ratione , fed etiam quatenus a
ftruunt inantecedente contineri caufam Confequentis. Aliæ funt.
etiam Conditionales fupra memoratæ, quæ aliqua ex parte ad Co
pulatiuas rcdiguntur , vt Téporales,Locales,& cæteræ huiufmodi..
De Diſiunitia Enunciatione. C A P. x v I 1. ਾਂ

Etiä Difiun ੇ § I s I v N c T 1 v A quoque Enunciatio,nullum habet prin- . -.

fiua non ha º i cipalium partium certum numerum: poteft enim, quot-
- རྣམ་པ་། ༣
bet cert 7 mu
par
º 榜 §}; quot etiam volueris,præcipuis partibus conftare,vt fi di- sº
ነጎ16:ሞ {¢ኵ?

tuum princi
盟鸟盗 cas hoc animal,aut eft album,aut eft nigrum,aut eft cae- sº
palium.
Fulei coloris,aut lutei,&c. º
Qwił reqwi v r autem difiunctiua fit vera, iuxta a Veterum quidem fenten: ac; , t.,. …
ratur ad ve tiam,vnatantum eius pars vera effe debet:quo fit,vt falfa dicatur,vel Gellita li.13. sJ
ritarem Df cú omnes funt falfae,vel cú omnes veræ, Exépli caufa,hæc eft vera, P**"* loco
mfin«. Socrates aut loquitur,aut non loquitur,quia vna eius pars,atq; adeö "* *"** '.
fola eft vera : hæ autem ambæ funt falfae ; Socrates aut eft lapis, aut * .
pláta Socrates aut eft animal,aut eft homo:prior quidem,quia vtra
que pars eft falfa , pofterior, quia vtraque vera. Ratio huius rei eft, &
quia cùm Difiunétiua difiungat fententias,illud opus effe videtur,vt - *.
Simplices Enunciationes,ex quibus Difiun&tio conftat, fint repu-
gnaiites,atque ita , vt plures vna veræ effe non poßint. Quare aut
Oinºles: sº
&
 и т в в к т в к т и у s. 65
omneserunt falfae,aut fi plures vna fuerint veræ, non refpondebit
res Difiun&ioni,quare vtroque modo Dfiunctio erit falfa. Itaque fi
dixeris:Socrates eft homo, aut eft rationis particeps, falfam protu -
leris Enunciationem , quia ipfa Difiunctio ex natura fua fignificat
alterum duntaxat ex his duobus Attributis Socrati conuenire,quod
aßerere falfum eft.
R E c E N T 1 o R E s tamen, dicunt Difiun&iuam efse veram, fi vel Recentiorum,
vna vel plures vna, aut etiam omnes partes fint verae : -falfam verò fententia.
nunquam,nifi omnes partes fint falfae. Atque hoc pacto dicunt has
Enunciationes efse veras : Aut Socrates cft homo, aut eft rationis
particeps:Aut deábulat,aut mouetur loco. Aut Plato eft ad rifum Veteres accô.
aptus,aut Bucephalus ad hinnitum:quas tamen Veteres dicunt efse mod d
falfas.Mihi verò hoc modo videtur dirimenda controuerfia, Veteres :
quidem accommodatius ad naturam Difiun&tionis loquutos fuifse fi,„i,„|.
(Difiun&io enim ex forma, fua videtur fignificare,plus vna parte cutifunt,
veram non efse)Iuniores autem, generalem loquendi vfum magis ***********
fpe&tafse.Solent enim Difiun&tiones huiufmodi,Aut Demoflhenes $$.
perfectus orator fuit,aut Cicero,aut certè nullus : Aut Miloni Clo- ź.
dius infidias fecit,aut Clodio Milo , folent inquam vt verae concedi ruiii.
ab iis qui fatentur & Demofthenem perfe&um Oratorem fuifse, &
Ciceronê,itémq; Miloni Clodiú,& Clodio Milonê mutuas parafsc
infidias. Quoniã igitur cómunis loquendi vfus in oratione non eft £esentiormn
afpernádus,recentiorü fentëtia nó videtur omni ex parte repudiáda. :աոո
oi;.£i;.. Qy o D fi quis obiiciat eum,qui ita loquitur,aut Socrates eft ho- parte º:
mo,aut rationalis,hoc modo corrigi folere, Imò vero & eft homo, 'iiala.
& rationalis,nec alia de caufsa, nifi quia falfam profert Difiun&io
nem:Occurrendum eft,eum qui fic loquitur, corrigi:non quod fal- Solutio.
fam pronuntiet Difiun&ionem, fed quod ineptam , & ridiculam.
Ineptum eft enim,ac ridiculum, exftruere Difiun&tionem ex Enun
tiationibus necefsariis,aut necefsario connexis.Id quod in hac Dif
iun&ionum ratione,quam Recentiores ample&tátur, diligenter ca
uendum eft.Nec tamen idcirco fuerit necefsarium, vt ex Simplici- occurritural
bus repugnantibus inter fe omnis Difiun&io ftruatur : quia cum ***•bieéiioni
E.,,„, dicimus,Aut eft hoc,aut eft illud, non femper volumus fignificare,
äDj;. aut hoc tantum,aut illud tantum efseverum: fed faepe itaIoquimur
*u. ' vt faltem hoc verum efse,aut faltem illud declaremus. Quópa&o
dubium non eß,quin tota Difiunétio ex partibus non repugnanti
bus,atque adeo fimul veris,vera efse pofsit.
IN hoc Enuntiationum genere,quemadmodum in fuperioribus,
non folum necefsariae , & Impofsibiles Enuntiationes reperiuntur,
fed etiam Contingentes. Nam illæ necefsariae dicendæ funt, quæ $eceffaria.
conftant ex duabus Contradicentibus, aut ex iis,quae ad Contradi Р:/iиткtiна..
centes reduci pofsunt:vt Socrates loquitur,aut non loquitur: So
crates eft Grammaticus,aut non habet artem emendatè loquendi,
& fcribendi:Animal aut eft homo, aut eft beftia.Itémq; illae, quarü
omnes partes,aut vnafunt necefsariae,vt Socrates eft hömo;aut non
eß lapis:Socrates cft.homo,aut non eft,Grammaticus:Socrates eft
l homo
 66 I N S T I TV T. D. I. A L E C T.
homo,aut eft lapis Quamquam illae quarum omnes partes funt ne
contingent. ceffarig,quia ridiculæ funt,extrui non debent, vti diximus. Contin
gens elt,cuius omnes partes,aut aliquae funt Contingentes, non ita
tamen vt fint Cótradicentes,aut ad Contradicëtes reuocari poffint,
aut aliqua earum fit Neceffaria, ne tota difiun&tio fit neceffaria,vt
nunc diximus.Exempla Contingentium hæc funt : Aut haec mulier
huius pueri mater non eft,aut ipium diligit:Aut hic adolefcens lapis
impoßibili*. eft,aut doétus euadet.Impoffibiles funt, quarum omnes partes fünt
Impoſſibiles,vt Socrates aut ett lapis,aut eft lignum.
De quibufdam Enuntiationibus,expofitione indigëtibus. CA p. xv 1 1 i.
C videri quidem poffet iam ad finem perdu&a tota de
§| Oratione fufcepta I9ifputatio,nifi ತ್ಗ Ari
ftotelcm, quædam huic Traétationi addidiffent, quae
- prorfus ignorare non conuenit. Haec funt Expofitiones
Exponibles
nouuuilae quarundam Enunciationum, quae quia ob quafdain parti
cur dicantur. culas obfcurae funt,& expofitione indigent, Exponibiles vulgo ap
pellantur:Harum igitur,quod fatis videatur, tradenda eft hoc loco
explicatio.ne fi quis abfque præmeditata cognitione in eas differé
do inciderit,non facilè ab eis fe poffit expedire.Atque ex quamplu
rimis, quas Recentiorum nimia fortaffe diligentia, expofuit, Exclu
fiuas tantum nos, Exceptiuas,& Reduplicatiuas,vt vocant quâ bre
uiffimè explicabimus,quoniam reliqüae, aut parum exhibent nego
tij,aut,nifi jn recondit ffima Philofophia,planè, ac dilucidè intelli
gi non po{funt.Fuerunt autem huiufmodi Enuntiationum. Expofi
tiones in hunc locum neceffariò differendae , quia fine cognitione
Coniunétarutn Enuntiationum doceri nequeunt.
De Exclufit.ts Enuntiationibus. C A P. x 1 x.
Xc L vs 1 v e Enuntiationes dicuntur,que confiant Signº
altquo exclufiuo,qualia funt,Tantum,Solum,Duntaxat,&
Axclufîne cætera, fi quæ fünt eiufäem fignificationis. Huiufmodi Signa Extra- -, . '
2ия. autem Signa,aliquando excludunt alia Praedicata ab eo
-
fina quid cſº
dem Subie&o,vt fi dicas: Prædicamenta funt tantuin decem , homo сiunt.
eft tantum animal rationale : aliquando excludunt alia Subic&aab
eodem Praedicato, feu(vt aptius loquar) à participatione eiufdem
Praedicati, vt fi dicas: Solum animal eft {enfus capax, Homo dun
taxat,loqui poteft.
p.. •.,..,, H 1 N c fit vt duo fint Exclufiuarum Enuntiationum genera,quo
Exclaj ri rum prius vocari poteft Exclufi Praedicati,Pofterius Exclufi Subie
Pr*ti*ati*"* &i,quòd Signum in Priori genere excludat aliquod Praedicatum,in
Pofteriori aiiquod Subie&tum,vt patet in traditis exemplis. Exclu
**f** f|uae autem vtriufque generis, qua:tuor modis effcrri poffunt fecun
3''''''''
än dumi
fräur gummmeulatam diatam Affirmationem
at Th ,&
, Negationema
‫ס‬ - Signi
--> & Verbi. -

Aut enim vtrunque affirmatur,vt in traditis exemplis: aut felum Si

guurn affirmatur,vt fi dicas, Prædicamenta non fünt tantü quinque,
Sola Subftãtia non eft in Subiecto:aut vtrunque negatur,vt fi dicas
Prædicamenta
 L I B E R T E R T I V S. 67
Præ&icamenta non funt tantum decem, Non folum animal non eß
(en(us capax:Aut folum Signum negatur,vi fidicas, Pradicamenta
Ganeralis re
non funftantum quinque,non folum animal eft viuens.His ita con. tio exponёdi
ftitutis.Aduerte vtrunque genus Exclufiuarum Exponi Enuntiatio Exclufu4s.
ne vna Coniun&ta,feu Hypothetica compofita ex duabus Simplici. Ρrιor εαφο
bus,quae Exponentes dici folent.Harum prior conftat eodem Sub. mens,fe" pre
ie£to,eodémque Praedicato(detraéto tamen Signo ) quibus Enun 1,i te 134.
Pferior ex
tiatio Exponenda conftat: quae vocatur Præiacens. Pofterior cùm pomen* , Јеи
exponit Exclufiuas prioris generis,conftat codem Subie&o,& Ex Jecunda.
clufo Prædicato:cum autem exponit Exclufiuas pofterioris,conftat
eodem Prædicato, & Exclufo Subic&to. Atque hæc, cum peculiari
nomine careat : dicitur fccunda Exponens.Caeterum ex priori Ex.
clufiuarum genere,duae tantum formæ à nobis exponendæ funt, ea
nimirum in qua & Signum,& Verbum affirmantur,vt Praedicamen
ta funt tantum decem : & ea in qua folum Verbum immediatè ne
atur,vt Prædicamenta nó funt tantum quinque.Nam reliquæ duæ
驚 non funt ferè in vfu. At ex pofteriori genere , cum omnes
vfurpentur,omnes funt Exponendae.
Ex c L v s i v ae igitur prioris generis,quas Exclufi Prædicati ap. Expofítio Ese
pellauimus,fi vtraque ex parte Affirmatiuae fuerint,Exponendg erüt clujiwarит,
Copulatiuè priori Exponente Affirmatiua, & pofteriori Negatiua, Ехcluji prs
ducati.
hoc modo: Prædicamenta funt tantum decem,id eft,Prædicamenta
funt decé,& non funt plura quâ decem.Homo eft tantum animal ra
tionale,id eft Homo eft animal rationale,& nó eft aliquid vltra quã
animal rationale.Si autem folum Verbum immediatè Negauerint,
Exponendæ erunt Difiunétiuè,priori exponente negatiua,& poſte
riori Affirmatiua,hoc modo: Prædicamenta non funt tantum quin
que,id eft,Prædicamenta non funt quinque,vel funt plura quâ quin
que.Homo non eft tantú animal,id eft,Homo nó eft animal, vel eß Оссяrritну
aliquid vltra quâ animal.Nec verò fatis eft ita exponere Negatiuas, Obiecłioni.
Praedicamenta non funt tantum quinque, id eft,Prædicamenta funt
plura quâ quinq;.Homo nó eft tantú animal,id eft,homo eft aliquid
vltra quâ animal.Saepe enim Expofitio haec falfa reperietur, vt fidi
cas,Praedicamëta nó funt tantü viginti,id eft,funt plura quâ viginti:
Lapis nó efl tantú animal,id eft,lapis eft aliquid vltrà quàm animal.
Nam Enuntiationes,quae Exponuntur, funt verae, Exponentes auté
falfae.Sed de hoc gehere Exclufiuarum nihil amplius dicendum eft.
. Ex c lv s i v Æauwem pofterioris generis, quas Exclufi Subie&i Expoſitio Ex.
nominauimus,fi & Signum,& Verbü Affirmauerint,Exponédæ erút clufinari. Es
cují jubiečti.
Copulatiuè priori Exponente Indefinita,fiue particulati Affirnati I
ua,& poteriorivniuerfall negatiua,hoc modo:Tantù animalfentire
poteft,id eft,animal fentire poteft,& nihil quod non fit animal, fen
tire poteft.Si verò non folum Signum Affirmauerint, Exponantur
Copulatiuè,priori Indefinita,fiue Particulari negatiua,& pofteriori
vniuerfili Affirmariua,hoc modo:Tantum Subftãtia nó eft in Sub
ie&o,id eft,Subftantia nö eft in Subie&o,& omne quod nó eft fub
ftantia,cú in fubuscto.Si autem vtrunque Negauerint, Exponentur 3.
! 2. Difiunctiuè,
 68 I N S T L T V T. D. I. A L E C T.
IDifiunétiuê, priori Vniuerfali affirmatiua, & pofteriori particulariº
negatiua,hoc modo: non folum animal non eft fenfus capax, id eft,
omne animal eft fenfus capax,vel aliquid quod non eft Animal,non
eft fenfus capax. Si denique folum fignum negauerint, exponantur
Difiun&tiuè , priori vniuerfali negatiua, & potteriori particulari
affi matiua,hoc modo: non folum Animal eft viuens,id eft,nullum
Camparátur Animal ett viuensyetaliquid quod non eß Animal,eft viuens.
"nt ή/ εκρο ΙτΑ ο ν Β fi reétè attendas, videbis enuntiationes quae fignum
fitiones. affirmant,id eft,primam,& fecundam,exponi Copulatiuè,priorique
exponente indefinita , fiue particulari, (quae idem valent hoc lo
' co) & polteriori vniuerfali, contrà verò, quae fignum negant, ideft,
tertiam,& quartam, exponi Difiun&tiuè, ac priori exponente Vni
uerfali,& pofteriori particulari. Videbis etiam eas, quæ & fignum
& Verbum fimul affirmant,aut negant,id eft,primam,& tertiam,ex
poni priori affirmariua,& pofteriori negatiua, contrà verò, eas quae
aiterum affirmant,alterum negant,id eſt,ſecundam, & quartam, ex
poni priori negatiua,& pofteriori affirmatiua. Denique primam,&
quartam Contradi&toriis exponentibus exponi:& fimiliter fecúdam
& tertiam. Primam verò, & tertiam fubalternis,& eodem modo fe
cundam,& quartam. -

De Oppoſitione Excluſiuarum. Сл Р. x x.

i O N inutile queque fuerit, fi harum enuntiationum oppo

Contrariae Ši htiopem intelligas. Aduerte igitur, primam, & fecundam
T. ly §\\j efse Cótrarias: tertiam,& quartam,Subcontrarias:primam
cótrá , vclo quartæ,& fecundam tertiæ Contradicere,denique primam ef
tes. fe fubalternam tertiae, & fecundam quartae, Qu9d facilè quiuis ex
********. Conditionibus Oppofitarum,& fubaiternarum adhibita expofitio
' ne cuiufque poserícolligere.Verùm vt hæc melius teneas, accipe
has quattuor di&tiones:
Igne Tonans Malos Perdit.
- - - - -
-

Verba que , . Qvae quattuor praedictis enuntiationibus eo ordine, qug àno

„„;'„ bis propofitæ funt,refpondent.Deinde aduerte,in fingulis effe duas
ware Ppoßint. Vocales,quæ fignificant Qualitatem,& Quantitatem exponentium
- - -

A, viniuerſalem affirmatiuan.E, whiuerſalem negatiuam,I, particu

larem Affirmatiuam,& O,Particularem negatiuam Hac fi animad
*°*?/*f**. uerteris,{imulque duo illa, quae paulò a fuperiùs diximus,in memo
, - -
riam reuocaueris primam ſcIlicet & ſecundam Enuntiationem, eſſe
exponendas Copulatiuè,reliquas difiun&tiuè, itémque priorem ex
ponentem eodem prædicato, eodémque fubiecto co« ftare debere,
pofteriorem verò eodem Prædicato,fed exclufo fubie&o, facilè ac
expeditè harum enuntiationum,& expoficionum, & Oppofitionem
- memoria retinebis.Id quod totum in hac defcriptione perfpicitur.
- Subalternans. Subalternans,
I 2

Tantüm animalet agrum. Tantùm animal non Aಣ್ಣ'

Ldelt,
 L I B E R T E R T L V S. 69.
Id eft, Contraria. Id eß,
ig. Animal eft aegrum & Nihil, To- Animal non eſt agrum, &
*ie. quod non fit Animal ፳ራá፲}፩ Omne quod non eft
eft ægrum. Ani ett ægrum.

ζΑ
e
*. * - '
' ‫صئ‬
&

ミ* N ミ*
§ &" - §
漆 ‫ﻢن‬ ‫ﺮوپ‬% 選
<

3, . 4 , ,
Non tantum Animal non eft Non tantùm Animal eſt
ægrunu. ægrum.
Subcontraria.
Id eß, Id eſt,
M4- Omne Animal eft aegrum, Per- Nullum Ani. eft ægrum,
los vel aliquid, quod nón eft dit. vel Aliquid,quod non eft
Animal non eft aegrum. Animal ett æ grum.
Subalternata. Subalternata.

- - -
Dizio Fxel"
D vo tamen adhuc admonebo,quae trito fermone in hac Mare- ji. a пź exclw
-

ria dicuntur.Alterum eft, Diäionem exclufiuam non excludere Concomi- j„'7.}.

tantia,hoc eft,ea quæ fubie&um exclu(iue neceffariò confequuntur, tanti,
exempli cauffa, cum dico tantum homo loqui poteft ,non excludo
Animal,nec alia,quae neceffario de Homine prædicantur. Alterum cr
eft,Exclufiuam & figni,& verbi affirmati, Conuerti in Vniuerfalem affr- . :º:
matiuam.Hæ fiquidem funt bonæ Conuerfiones, tantum animal eft », firman
ægrum,igitur omne aegrum eft animal,tantùm Homo loqui poteft, u•..
醬 omne quod loqui poteft , eft homo, & ita reliqua huius
Orillae.

De Exceptiuis Enunciationibus. С A P. x x т.

ed|X c E P T 1 v AE Enunciationes dicuntur,que conftant figno +

£l aliquo exceptiuo,quale eft,præter, & fi qugd eft aliud s ա- ՞,
%|dem
£*" fignificationis.
pit aliquod Hocà verò
Subieétum fignum fere Confortióve
participatione, femper exci- Զաia
. t

Praedicati,vt fi dicas:Omnc Animal,praeter Hominem , eft rationis

expers.Verum ne hoc loco ineptas exceptiones admittanus, rele- '** f"* 詹
gádæ hinc funt illg,in quibus id,à quo fit exceptio,uon verè dicitur ..".
de eo quod excipitur. Quis enim audiat ita loquentem, Omnis ho- еофиod txtis
mo,praeter belluam,eft rationis prticeps?Itaque folas eas exceptiuas piiùr.
admittamus hoc loco,in quibusà quo exceptio fit, verè affirmatur
dere excepta.Quamquam verò id,à quo fit exceptio, nominutnqiam
* 3 figno
 7o I N S T IT V T. D I A L E C T.
figno particulari notatur , vt fi dicas, aliquis, Rex, præter Craefum,
fuit Diues. Aliqua regio,praeter Italiam,eft ferax bonorü ingenio
Idâ quo fit rü,ratio tamen exceptionis pofcere videtur,vt id,à quo fit exceptio,
exceprio nota
ri debet figno notetur figno Vniuerfali,excipere enim eft,à toto genere parté detra
Vn uerfalı. here.Itaque minus propria cenfenda cft exccptio,cü id à quo fit exce
ptio,notatur figno particulari:quo fit,vt de ea in præfentia nobis lo
Εκcept iuaris
quendum non ſit.In exceptiuis igitur enuntiationibus, quemadmo
9uatuoritidě dum in exclufiuis, vel fignum & Vcrbum affirmantur, vt fi dicas:
formul«.
Omne mobile, præter coelum,interire poteft:aut folum Signum affir
matur,vt: Omne animal,praeter hominem, nó eft rationis particeps:
aut vtrumque negatur,vt fi dicas:Non omne mobile,præter coelum,
non poteft interire:aut fignum dumtaxat negatur, vt fi dicas: Non
omne animal,præter Hominem,eft bipes.
H i s etiam omnibus hoc commune cft:vt exponanttir yma quadam
tro expončdi comiumëta emumtiatione compofita ex duabus exponentibus fimplicibus, qua
exceptunº,
zum prior comftet eodem fubieéto,& prædicato (ita tamen,vt in Subiecto
negetur id quod excipitur,de eo à quo excipitur, pofferior autem con
ffet eodem Prædicato,& eo tamtum fubieéto,quod excipitur. Prima itaque
exceptiua exponitur Copulatiuè, priori exponente Vniuerfali affir
mariua & poteriorivniueral negatiua, hoc modo: Omnemobile,
præter coelum,interire peteft,id eft,Omne mobile, quod non eft coe
lum,interire poteft,& nullú coelum interire poteft.Secunda, quæ eft
contraria primae,etiam Copulatiuè exponitur,ſed priori exponente
vniuerfali negatiua , & pofteriori vniuerfali affirmatiua, hoc modo:
Omne animal,præter hominem,eft rationis particeps,ideft,nullum
animal,quod non eft homo,eft rationis particeps,& omnis homo eſk
rationis particeps.Tertia verò,quae eft Subalternata primae,& Con
tradictoria ſecunda exponitur Difiunctiuè priori exponente Parti
culari affirmatiua,& pofteriori particulari negatiua,hoc modo:Non
omne mobile,praeter coelum,non poteft interire,id eft,aliquod mo
bile,quod non eft coelum, poteft interire, vel aliqund coelum non
poteft interire.Quarta deniq; qug contradicit primae,Subalternatur
ſecunda,eſt ſubcontraria tertiæ,etiâ diſiunctiuè exponitur,priorita
men exponête particulari negatiua,& pofteriori particulari affirma
tiua,hoc modo:Non omne animal,praeter hominem eft bipes,id eſt
aliquod animal, quod non eft homo , non eft bipes, vel aliquis ho
mo eff bipes. - -

AT Q § E ita patet,priores duas exponi copulatiuè,idô; exponen.

inter fe cx tibus Vniuerfalibus:duas verò reliquas difiun&iuè,& exponentibus.
фор, ете. particularibus.Praeterea exponentes contrariarú,eſſe contrarias,ſub
contrariarum, ubcontrarias, Contradicentium, Contradicentes, &.
Subalternarum,Subalternas. Quae omnia cernes in fequenti defcri
ptione,notatis primum his quattuor diftinétionibus:
Cautě Cedas Prifto Mori.
Quae eodem modo indicant exponentes exceptiuarum, quo fù
periores, exclufiuarum. Prima enim fignificat exponentes primæ,
& cæteræ quæ fequuntur, codem ordine exponentes reliquagum.,
Subal
 L I B E R T E R T I V S. 71 - --

Subalternans. Subalternans. * -

I 2.

Omne mobile, præter coelum, Omne mobile, præter coelum

interire poteft, interire non poteſt.
- Contraria.
Id cft, Id eß,
Cw- Omne mobile, quod non ce- Nullum mobile, quod non
eſt coelum,interi- eſt cGelum, interire
re poteft,& poteft, &
tè Nallum coelum interire das. Omne coelum interire
poteft. poteft.

6 w

º ჯ№
美 장. ్ళ 姿
ミ
ミ &" 今 §
Ջ- ‫'نم‬ %. N
శి; !.

3
Non omne mobile praeter cœ- Non omne mobile, praeter cœ
lum non poteft ifiterire. lum, interire poteft.
Id eſt, Id eft,
Subcontrarie.
Prif- Aliquod mobile , quod Mo- Aliquod mobile,quod non
non eft ccelum,inte- eft coelum, non po
rire poteſt, teft interire,
vel vel
co. Aliquod cœlum interire ri. Aliquod cælum interire
non poteft. - poteft.
Subalternata. Subalternata.

De Reduplicatiuis Enunciationibu. С А г. хx 1 1.

AN
* fiantvNr 1 ar aliqua
Diííione 1 o NEgeminante
s Reduplicatiua dicuntur,vtyocant.
feu Reduplicante, que con-Reiºtlati
£?"* dican
36||Veluti fidicas, Hoño quateñuselt Homo, eft difciplina: ##,,,,,,
*' capax.IIla enim Diétio, Quatenus,quia apta eft ad aliquid plicans,fiue
geminandum,& iterandum, Reduplicans, & Reduplicatiua dici ſo- geminans.
Iet,quemadmodum & cæteræ omnes eiufdem fignificationis, Duo- ::
bus autem modis accipiuntur hæ di&iones : Altero, vt notant in i:
Subie&is rationem aliquam,fecundum quam ipfis conueniunt Prae
dicata (quod fpecificatiuè accipi appellãr) vt fi dicas,homo quà ho- Sperificatiuk
mo eft,eft Spécies,homo quà eft homo,eft Grámaticus. Nec enim
fenfus eß,caùffam cur homó fit Species, aut Grammaticus effe,quia
cß homo (quandoquidem hoc pa&o omncs homines effent SPe
Ç168
72 I N S T I T V. T. - D I A L E C T.
cies,atque Grammatici(fed fenfus eft quod ratio conueniens Ho. -

mini,cum qua fimul reperitur,vt fit fpecies, & Grammatiaus, eft ra

tio hominis,non Socratis tantum,aut Platonis,quamquam etiâ So
crates,& Piato,quà funt hi homines,Grammatici dici poffint.Alte
-
- - - - - -

ro modo accipiuntur,vt fignificant aliquid,quod fubie&to conuenit -

effe caufsam
cas homo quaPraedicati,(quod vocant
homo eft,vcl,qua Reduplicatiuè
rationalis accipi)vt
naturae eft,eft fi di. Reduplica.
difciplinae ис.
- -

сарах.
O M 1 s s A igitur priori Acceptione,quae minus propria eft quod
ad pofteriorem attinet,hoc tantum dicendum videtur, multò faci
lius,& familiarius Enuntiationes,quae hunc fenfum continent , per
fingulas Caufales exponi,quá per quattuor,aut quinq; Exponentes
vt à plerifque Exponuntur. Itaque affirmatiua Reduplicationis & I -

Verbi perfacilè exponitur per Caufalem omni ex parte Affirmati- r.„. Fхро
uam,hoc modo homo quà eft rationalis, eft difciplinae capax,id eft, mendi Reä.- §.
homo quia rationalis eft, difciplinæ capax eft. Affirmatiua autem plicatiuas sº
Reduplicationis duntaxat per Cauffalem Negatiuam folius Confe- ********* *
quentis,hoc modo:homo, quâ homo eft, rationis expers non eft: Vr డీm -

hoc eft,homo quia homo eft,non eft rationis expers. Negatiua ve- 2 parte. ... s
rò,& Reduplicationis, & Verbi, exponitur per Cauffalem Nega. ξεκ ευρ.16. *
tiuam Coniun&tionis,& Confequentis hoc modo : homo non qua T 3 -

homo eft,nón eft Grammaticus, id eft, homo non quia homo eft, S
Grammaticus non eft:negatiua denique folius Reduplicationis,Ex ->
ponitur per negatiuam ⓥirus Coniunctionis hoc modo homo •*

non quâ homo eft,Grammaticus eft,id eft, homo non quia homo -º-,
eft,Grammaticus eft.
N o N N v N Q y a M tamen illud. Quà,non in eo fenfu vfurpatur, Red-plicati•
quo fignificat aliquid eße verè Cauflam Praedicati, fed Conditio- j*
nem quandam fine qua Prædicatum non conuenit Subie&to,vt fi di- រ៉ែ :
cas,Ignis quà propè eft,calcfacit.Atque hoc paéto illud,Quia, non qu….T s
propriè accipiendum eft in expofitione,fed tantum,vt declarat con- -
ditionem fine qua non,vt vocari folet.Veruntamen hic Senfus
non propriè Reduplicatiuam efficit Enuntiationem,fed -":
Redu&tione quadam. Poffent autem huiufmodi ~,
Enuntiationes eodem ordine, quo fuperio- A:
res,difponi,fed quia res nihil habet dif- º
ficultatis,fimül etiam quia in hifce
multus iam fortaffe videor, - -
huic Tra&ationi de --

Oratione finem.

.
impono.
*...*
I N S TI- l
 l
D I A L E C T I C A R V M.
L i B E R Q V A R T V S
*登2

De ordine,ac Modo trademdipartes Dialeéficæ:Item quidfit

Diuifio C A P v T I .

… དྲུi་2 X P L cAT 1 s mis omnibus, qua tribus Di- Initutum l

ferendi Modis, Diuifioni inquam Definitio- brorum fequf
RA&
wº

ni,& Argumentation: funt communia, fequi- fi**

\ tur vt ad ea,quae fingulorutn propria funt,ve
niendum fit.Ac de Diuifione quidem,& Defi
nitione, qua ratione per fe confiderantur, & -

fpeciales Differendi Modi exiftunt. (fic enjm మ్లి

à nobis in præfentia tra&tabütur)nullum opus ; #
habemus ab Ariftotele ex inftituto editum. Attamen fi ex iis,quae fione, ac de
illa Argumentationis cauſa in Analyticis,& Topicis de hiſce diſ finitiºn: agέ
feruit,eâ quae adhùc locum attinent,defumpferimus , aliaque non- dum ßt.
nulla ex aîiis libris,praefertim Metaphyficis,afciuerimus, nihil præ- Maiores diffi
tereaerit,quod magnopere videatur requirendum. Nam etfi multa de
funt,quæ è Diuifióne, & Definitione quaeri, ac difp tari poffunt, diuifione,ac
tameiì difficillima quæque non ad Dialecticum, fcd ad Metaphyfi- D fuit*
cum ſpectant. * - - - - .
Ibivifio quid D 1 v 1 s 1 o igitur, qⓞlad Dialesticũattinet etoratio, qua tota
ſºr. in fuas partes diuiditur,vt fi dicas,Hominis altera pars eft animus,alte
ra corpus.Animaliữ aliud Homo eft,aliudbeftia. Totum quod diui- Diuifum.
ditur,& à quo incipit diuifio Diusü apud Diale&icos appellatur:
Partes vero in quas Diuifio finitur, ac terminatur , Membra Diui- Membra diui,
dentia, vel Membra Diuifionis dicuntur. Hinc intelliges Diuifio- dentia.
ncm effe quendam Sciendi Modum. Nam cum Totum in fuas par
tes Diuiditut,tunc diftin&è quâ Totum eft,declaratur.
De Diffimàione Vocis Multiplicis. С А р. 1 п
v p t. sx verò Diuifio traditur à Philofophis, altera Vocis ಕ್ಡ
D Multiplicis, quae diſtinctio រ៉ែ Rei, quam in his,
Βrtitionem,& in eâm quae magis propriè Diuifio appcllatur,diftri- Pìindi•
buunt.Dißin&io, ef Diuifio Vocis Multipliçis in fuas fignificationes aut qubd.
ſenſas vt ſi dicas.Huius Vocis.Acutum,Alia fignificatio eft, qua fi
gnificat Acutam figuram, alia qua transfertur ad, Sonum Acutum,. \
M. alia, \
"
 74 I N S T I TV T. D. I. A L E CT. |

alia qua ad Saporem Acutum,& huius Orationis, Littus aras, alter

fenius ett,quod Littus aratro profcindas.alter, quòd operam perdas.
Hoc dictum intellige de Vocibus, quae nec habent varias fignifica
tiones,nes varios Scnfus æquè principales,fed tales, vt in ipfis, fiue
Significationibus,fiue Senfibus,aliquam videre- liceat vnitatem or
gus Vox dinis,aut proportionis: vt patet in traditis exemplis. Nam fi Vox º
multiples Multiplex habuerit plures Significationes, aut Senfus æquè princi- i

H...! pales fine ordine vllo,aut proportione,quae aliquam faciat vnitatem

di. Significationis(vt haec vox Gallus,quæ ex æquo fignificat Hominé
Gällum,& Gallum auem:& hgc Oratio, Audiui Græcos viciffe Tro
janos, quæ ex aequo Significant Audiuiffe me quòd Graeci vicerint
Id non pro- Troianós & quòd Troiani Grgcos)non videbitur eius Diftin&io ad
priė vllum genus Diuifionis propriè reuocari: quia id nó propriè diuidi
'! T tur,quód nullo modo eft vnum. Totum enim, vt docet Ariftoteles o„„, „„
quiddam,qua totum eft,effe debet:Siue igitur ita dicas, fiue fi, …
huiufmodi Voces modo aliquo diuidi concedas,poteft enim earum tiplicis, et à
Multiplicitas quodammodo dici ynum ratione vnius Vocis, in qua ..".
cernitur omnis enumeratio fignificationum,aut fenfuum vocis mül ::::.
tiplicis,ſeu verè Diuiſio ſit,ſeu quodammodo Diuiſio, nomine Di- -

ftin&tionis propriè comprehenditur,de qua omni , vt de re in diffe

rendo per neceffaria multa praecepta tradit Ariftoteles. Hæc de pri
mo Diufonis genere dicta fint,
N v N C ad alterum,quod Partitio nominatur,veniendum eft.

De Partitione. С А Р. І і І.
- - - - - - - Partitie
1.Тор, 1 3. 頸園 και Α Rττττο, eft Diuifio totius quanti in partes, quibus integra- „ì
§£/3 tur.Partium integrantium nomine intelligo eas, quibus to- fartes inte- |
&#㺠ta aliqua Mugnitudo,aut Multitudo extenfa eft. granter. -

H o c modo,Mébra Corporis humani sít partes integrátes cor

pus humanú,& Ordines Reipublicae totâ integrant Rempublicam.
Partis Simi- Qy o N 1 A M verò Partes integrantes:aut funt $uoyçyás hoc eft, n
'*;*, *** eiufdem Naturae,ac Appellationi$cum toto, quas Cognatas, & Si-
'' milares vocant,vt partes Carnis,& partes Aquæ,quglibet enim Pars -

jj ,„. ,. quae Carnem integrat,Caro eft,& quælibet Aquae,eft aqua, aut &re
vocat. ausis- geytyás id eft, diuerfae Naturae,ac appellationis,quas Multigenas, &
4. Diffimilares nominant,vt Membra Corporis humani,& Partes Do- º
Dipimilare,
αν δμιδ ι "μt-
mus, neque enim Digitum dixeris effe Corpus humanum,aut Pa-
3. - - - >
~.

f3;. rierem Domum,fit, vt duplex fit Diuifio in Partes Integrantes,al

Dºplex Par tera in Similares,altera in Diffimilares. -

titio. P R I o R i modo diuiduntur Quantitates Continuae,& alia plera- N

que,vt Aèr,Aqua,& catera huiufmodi,pofteriori diuiduntur Quan- *

- - titates Difcretae,animalium corpora,& alia permulta,tum à Natu- . º

ratum ab Arte compofita. - - - - - :

ÄÄÄI A d hanc Diuidendi formam reuocari poteft Diuifio Totius *

m. m revoca- Poteftate,feu Virtute,in fuas Vires,feu potcntias, quae , fæpenume- , •

re. ro apud Ariftotelem Partes vocantur , vtfi dicas, Animirationalis
altera
 ſL I B E R O v A R T v s. 75
altera pars eft qua intelligit,altera, qua cupit. Cauffa huius reuoca
tìonis eû , quia vt res extenfa conftat fuis Partibus Integrantibus,
quoad totam extenfionem,fic res quae multa poteft,conftat fuis Vi
ribus,Potentiífue quoad totam poteftatem.
De Diuifione Phyfica Totius Effentialis. C a p. 1 1 1 i.
I v 1 s 1 o, vt à Diſtinctione Vocis Multiplicis, & à
Partitione fecernitur,duplex eft, Altera T ot us Effen
tialis,Altera Totius Vniuerfalis. Nomine Totus Effen- r.„„ FITer*
A rialis intelligo id, quod
‫انها تتضح حتى يتم‬-
habct cffentiain cópofitam,fi- tiai*.
: ‫ حسی‬، ‫ ح‬- - - - - -

nue conſideratione : cuiufm9di funt omnes Spe

‫ عباہیے عاعتے‬-te
cies,quae pe* fe ponuntur in Praedicamcntis:vt Homo Angelus,Co
lor: Hae fiquidem res refpe&tu Partium , ex quibus ipfarum Effentia
contútuitur, dicuntur Tota effentialia. Totum verò Vniuerfale ac
,P..4.. & cipìo refpeétu
liter,feu Partium fibiloquitur^Ariftoteles:quo
vt de fubiectis,vt fubie&arum,de quibus dicitur
pa&to Effentia
Subftan £f**n*uer
ale.

3. P^fle* tia & Corporeum dicuntur Tota vniuerſalia refpc&tu Hominis, aut
ஃே. Animalis. Porro Diuifio totius Effentialis, vt iam fignificauimus,
ÂT**" duplex eft,Altera Realis,fiue Phyfica : Altera Rationis, fiue Meta
phyfica.Diuifio PhyficaTotius effentialis eft, qua Totum Effentia Druife Phy
le diuiditur in partes verè,ac re ipfa Effentiam componentes:Partes Jica qua
verè componentes Effentiam rei,funt Materia, & Forma. Materia
(vt pingui Minerua rem exponamus) eft Subieäum quod Formam in Materia
fe recipit.Forma verò eft Perfeëtio quadam, quæ recepta in Materia Effen- Forma.
tiam rei abfoluit. Hoc modo Corpus, dicitur Materia Hominis, &
Animus Forma.Ita diuifio qua dicimus , Hominis alteram partem
eſſe Animum, Alterâ Corpus, ett Diu1fio Phyſica. Dici autefim folet C* Ρένθια
hgc Diuifio Realis ac Phyfica,quia fit in Partes te diuerfas,ex qui- c Reals, Di
bus id quod Diuiditur Naturaliter compofitum eft. uifo
fo dic*tur.
dic:tur

A D hanc Diuifionem reuocatur Diuifio CQmpofiti Acciden- ®. Diu,

talis in Subieétum,& Accidens,vt fi dicas: AEris figurati , altera pars ffes ad Phy
eß aes,altera figura.Reuocatur etiam Diuifio Quantitatum Conti- J**" reuoc*
puarum in Partes Diuifibiles,& Indiuifibiles, quoniam Diuifibiles“
funt fimiles Materiæ, Indiuifibiles autem foimae, quo paéto Linea.
duorum palmorum,Diuiditur in duos palmos, & in punctum , quo
palmi copulantur.
De Diuifione Metaphyfica Totius Effentialis. CA P. v.
I v 1 s 1 o Metaphyfica Totius effentialis, eff ea qua Totum.
Effentuale Diuiditur in partes,fola ratione confideratugméque Effen- P.-,\, 2.
tiam componentes.Huiufmodi partes funt Genus,& Differentia.Sola Differenis.
enim ratione Species ex Genere, & Differentia conſtituitur,vt Ho
mo ex animali, 8 rationali. Ita fit, vt Orario, qua dicimus, Homi
nis Alteram
Diuifio Partem Effentialem effe animal, alteram rationale, fit hæc
Metaphyfica. 9* dicatu
P**f*r
- - - . . . - Rafto, is, C7
D. 1 c ι τ v R auté haec Diuifio Rationis,& Metaphyfica,quia non Merºphyſica.
* 2– fit. -
==

76 I N S T I T V T. D I A L E C T.
-

fit in partes re diuerfas, fed ratione fola: qui Diuidendi Modus,

Metaphyficorum eft penè proprius ac peculiaris.Nam,vt in eodem
exemplo perfiltain,Animal & Rationale, que in Homine cernuntur,
cadem prorfus res funt ipfe tamen Homo tecundum eâ quidem ra
tionem qua conuenit cum brutis animantibus,eft,& dicitur Animal,
„fecundi eâ verò,qua ab eifdé diftinguitur,eft, & dicitur Rationalis.
IDiuifio i„!;. A d hâc Diuifionem reuocatur diuifio indiuidui(quod faepe Ari
uiduiim spe- ftoteles a comparatione Speciei vocat ipfum Totum)in Speciem, *Vt 7. Meta.
cap. 4. ex -
%°"°'''f
ferentiam In
& Differentiaî Indiuiduantem ex quibus non re ipfa,fed ratione,&
diwida antem. confideratione, componitur.Homo enim,& differētia Indiuiduans, 1IO.
- - - - -
ш. с.” сар.
-

tex. 33.

ex quibus Socrates conftitui dicitur,eadem omnino res funt:Verùm యా' deinceps.

Socrates fecundum eam rationem,qua cum caeteris hominibus con
uenit,e(t,ac dicitur Homo;fecundum eam verò, qua differt ab eifdé,
eft,& dicitur,Hic defignatus Homo,ac Indiuiduus, Sed accuratior Ef emim A4e
huius rei perfcrutatio,nec ad hunc locum, nec f rtaffe ad hanc ar taphyica.
tem pertinet. Hæc de diuifionibus totius effentialis videntur fatis.
De Diuifione Totius Vniuerfalis im partes Subieétas.
C AP v T v 1.
Triplex Di- D I v 1 s 1 oTotius Vniueríalis in Partes Subieétas, feu de qui Prad..ca. 5.
ayio totius bus dicitur vt de Subie&is,complectitur, vt placet Ariftoteli
Kaiuerfalis , Diuifionem Generis in Species,Speciei in Indiuidua,& differentiæ
!£'** ** fuis
rechag, in Species,aut
Partibus,vtindiuidua Haec feu
de Subie&tis, eniô,Effentialiter;vt
omnia, ac fola ex praedicantur
Prædicamentisde
apertum eft.Exempla funt:Animalium aliud eft Homo,aliud beftia.
Hominum alius eft Socrates,alius Plato,alij verò cæteri. Ahimato
rum,alia funt animalia,alia plantae ; Rationalium illud Ioannes,alia
Diuiſto Gene vero alia Hominis Indiuidua. Princeps harum Diuifionum , imò &
vi, iii specie, omnium,eft Diuifio Generis in Species,quam vt nobiliffimam,& in
princeps
тiит.
om- Sed
Philofophia
& haec,&maxime neceffariam
reliqua huius magnis
claffis, facile laudibus extulit
intelliguntur Plato.
ex iis, quæ in
Rerum effen
ti« ferèigno in explicandis quinque Vniuerfalibus diximus: quanquam non ita
fantur. facilè reperiuntur , quia maxima ex parte ignotæ nobis in hac vita
funt rerum Naturae,& Effentiæ. -

Diuifiones A D Diuifiones Generis in Species,& Specierum in Indiuidua

4p4l*g*r*, reuocantur Diuifiones quorundam Analogorum, vt cum dicimus,
Principiorum aliud eft principium,viae,aliud principiú motus, aliud
principium temporis,&c.Item Accidentium alia funt Quantitates,
alia Qualitates,alia Relationes, alia Extrinfecus adiacent. Nam etfi
' huiufinodi Analoga non Prædicantur vt Genera,aut Species de m&
bris Diuidentibus,tamen proxime,ad Generis,aut Speciei Praedica
tionem accedunt.Loquor autem non de vocibus Analogis, harum
fi quidem Diuifio in fuas Significationes ad Diftin&tioiiem Vocis
Multiplicis pertinet, fed de Rebus fignificatis. Nec vero de omni
bus Analogis id quod dixi,intelligendü effe volo, fed de iis tantum,
quorum Nomina pro omnibus Membris Diuident.bus accipi fo!at,
cum fimpliciter,atque Abfolutè ponuntur:cuiufmodi funt qüae attu
- limus
 1 1 вв к о у А ктv s. 77
1imusìm exempla.Si enim dicas,Principium eft ex quo aliquid pen
det, Pro omnibus Principiis accipietur nomen Principij,& fic nomé
Accidentis,quod in nouem Accidentium ſuprema Generadiuidi-,
tur,aliorumq;multorum,Analogorü vt Motus, Cauffae,& fimilium
cum eorum fignificata dcfiniuntur. Quod fi Analogum fuerit hu
infinodi,vt eiùs Nomen abíolutè, & fine adie&ione pofitum non
pro omnibus Membris Diuidentibus accipiatur, fed pro praecipuis
äuntaxat rebus fignificatis,vt, Homo Analogicè communis adve
ros, & depi&tos: cum enim hoc nomen, Homo , fine adie&ione in
Enuntiatione ponitur, femper accipitur pro folis veris Hominibus,
vt,cum dicimus, Homo eft animal, Homo eft ens;Diuidi fane non
poterit in Membra Analogica:Si enim dicas,exemplicauffa,Homi
hum alius verus, alius depi&tus eft,non feceris veram Diuifionem,
quia nomen Diuifi, pro folis veris Hominibus accipitur. Id quod
facile eft cernere in cæteris huiufmodi.
colligitur numerus quinquefupradiétarum Diuifionum perfe,totidem,
adduntur Duiſiones Per Accidens. С л P. v 1 х.

Æ c quinque Diuifionum Genera, hac ratione colligi

poffunt : Totum quod Diuiditur, aut eft Vox Multiplex,
babens nimirum multasSignificationes,Senfüfve,aut Res
continens multas Partes.Si Vox habens multas Significa
tiones,aut Senfus, primo Diuifionis genere Diuiditur. Si verò eft
Res Multas continéns Partes,aut comparatur cum Partibus fe Inte
grantibus,aut cum Partibus fuam Effentiâ conftituentibus,aut cum -

Partibus ſibi ſubiectis.Si cum Integrantibus,Diuiditur ſecunda Di

uiſionis forma:Sicum iis,qug fuam Effentiam verè,ac reipfa compo
nunt,Diuiditur tertia:Si verò cum iis, quae fola Ratione,quarta : Si
denique cum Partibus Subie&is,quinta.Cùm igitur alius Diuiden
di modus effe non videatur(nam fîquis alius occurrerit,facilè adhos
reuocabitur)cfficitur vt quinque tafitum fint Diuidendi Genera.Ve -

******* rùm enimuerò, hæ omnés Diuifiones, vt eas ha&enus explicaui- Hafen« sit
+fnntre D- „. - - - - - - - - *** explicat. D,
வங்க, mus,funt Diuifiones per fe.Diximus enim,Diuifionem effe Oratio- jj., p,
------ nem,quaTotum Diuideretur in fuas Partes,hoc eft,in eas, qug Ra- Je,
tione fui,feu per fe (quod idem eft)funt Partes Totius. Huiufmodi
enim fimpliciter,& abfolutè dicuntur Rei Partes.Atque hæ quidem
aut Totius Æquiuocationem , ambiguitatémve verè efficiunt,aut
ipfum verè Integrant,aut eius Effentiam Re, aut Ratione confti
tuunt, aut illi fubiiciuntur, vt di&tum eft.
C ae T E R v M cùm faepe Totum in alia qugdam quafi in fuas Par- Diniſione:
tes Diuidatur,vt nunc patebit,quot funt Diuifiones per fe, tot fieri- per º!
poffunt Diuifiones per Accideris. Diftin&io quidem Vocis Multi- 'D fima,
plicis,hoc modo:Huius vocis,Acutú,alia Significatio eft,qua figni- per dccidê.
ficat id quod ftimulat ta&um,alia qua id quod pungit aures,alia qua . per
id quod ferit gu(tatú,& caetera.Paríitio autem hoc modo,Huius an- *""*
nuli(ex auro 獸 & fmaragdo confe&ti)altera pars et fulua,alte
ra viridis. Diuifio Totius Effentialis Phyfica hoc modo: Hominis
к 3 aitera
 78 I N S T I T V T. D I A L E C T.
altcra pars efl quæ mouet, altera quae mouetur. Metaphyfica verô» -
fica per A… fiue Rationis, hoc modo: Hominis Alrera pars eft brutis animanti
dens. Meta
phyſica. bus communis,altera illi propria & peculiaris.In his quatuor Gene
ribus cernis Membra Diuidentia non effe per fe Partes Diuifi, fed
earum Accidentia.
Diuiſio To I A M Diuifio Totius Vniuerfalis tribus modis per Accidens fieri
f! //3 i’m:uría cernitur. Aut enim Subiectum Duuiditur in Accidentia, aut Acci
lø. dens, in Subieéta,aut Accidens in Accidentia. In qua diftributione
In lib,de Di
Iuniores omnes Boëtium ( quem ex Antiquis ferè vnum habemus,
•iſione.
qui de Diuifione ex inftituto loquatur)velut ducé fequütur. Diuifio
Subie&i in accidentia tunc eft , cùm Membra Diuidentia accidunt Diuifio Sab
Partibus (ubie&tis Diuifi , vt fi dicas: Animalium aliud loqui poteft, ieci, in Assi
aliud loqui non poteft: Item, aliud re&um,aliud
eft pronum: Item, dentb4.
aliud eft aptum, aliud ad hinnitum, aliud ad latratum,aliud ad boa
tum,&c.Haec namque omnia Membra Diuidentia accidüt partibus
f bi &is animalis, vt potè animalibus diuerfis. Diuifio Accidentis
in Subie&a eft, cùm Mébris Diuidentibus accidüt Partes fubie&tae
Diuifio Acci
dentis in Su Diuifi,vt fi dicas:Eorü quae mouétur,quaedâ funt coeli qugdâ elemé- º
biečł4. ta,quaedam mifta:Item, Bonorú quaedam funt in animo, quædam in º
corpore,quaedam in rebus externis:item,Colorum alius eft in Cyg- -

no.álius in coruo,alij in aliis rebus.Hic è cótrario cernas licet Mem

bris Diuidentibus accidere partes fubieétas Diuifi.Nam quoddam
Moueri accidit coelis, aliud Elemétis, Aliud Miftis. Reliqua exépla
funt perſpicua.Diuifio Accidentis in Accidentia tunc eft , cùm Mé * -
Divifio Acci --

dentw in 4c bra Diuidentia accidunt partibus fubieétis eius rei, cui accidit Di
eidemtia. uifum: vt fi dicas, Alborum quardam dura funt,quzdam mollia,alia
liquentia.Hic denique cernis Membra Diuidentia accidere diuerfis
corporibus vt Marmori, Adipi, & La&i , quae funt Partcs fubie&ae
- Øbiestio.
Corporis mifti,cui accidit vt fit album.
SÈ D obiiciat aliquis, Ergo haec diuifio : Coloratorum a!iud eft
Album,aliud Nigrum, aliud medio colore infe&tum, eſt Diuiſio per
Accidens (quandoquidem Metnbra Diuidentia accidunt Partibus
fubieétis corporis mifti , cui accidit Coloratum, quod Diuiditur)
cùm tamen fit Diuifio per fe,Generis videlicet in Species.Occurres
tamen in his tribus Diuifignibus, quemadmodum in fuperioribus
quatuor Generibus Diuifionum per Accidens , femper ponendum
effe, quòd Membra Diuidentia non fint per fe partes Diüifionis. In
hoc enim,vt ex di&is perfpicuum eft, Pofita et ratio Diuifionis per
Accidens, quæ in his omnibus Diuifionü formis includitur. At Al
bum,Nigrum,& medio aliquo colore infe&tum, non funt partes per
Accidens Colorati, ſed perſe illi ſubiecta, nimirum vt Species Ge
neri Quare non fequitur ex di&is, hanc & alias huiufcemodi Diui
ſiones eſſe Diuiſiones per Accidens. º
De Diuifione Generi, in Differentias,& Differentiae im
Differentias. СА Р. v і i 1. is
‘; E D Quaeftio eft,ad quodnam Genus Diuifionis pertineát Diui-
fio Generis in Differentias, & Communioris Differentiae in
º
"...
-
. .
m] thԱՏ
 L I B E R Q y A R R T v S. 79
tninus Communes:vt cum dicimus,Animalium aliud eft Rationale. N*m Gen*
a\u& \rrationale, Animatorum aliud fenfus particeps , aliud fenfus 4ะ*** *** far frs
Ꭰ1fferenua
expers Et quidem quod attinet ad Diuifionem 6eneris Ꭵn Ꭰ દિાદ.
-

tias,negat a Boetius talem Diuifionem; Neque enim putat Genus a 1ո 1,ե. aո

in différentias vnquam Diuidi,nifi cùm Speciebus nomina non funt снк»tw.
impofita, tunc fiquidé cogimur, vt ait , nominibus Differentiarum,
Species fignificare. Fauet Boetio b Porphyrius, qui cùm differit de b Porthy. de
officio & natura Differentiarum,femper ita loquitur,vt dicat Gene Differentia.
ra diuidi per differentias in Species, numquam vero ita, vt fateatur
Diuidi ifi differentias: fauet & fimilitudo tü Naturae,tum artis,Res
fiquidem Naturalis non dicitur Diuidi in formas fed per formas in
varia Compoſita Naturalia: Cera item non diuiditur in figuram
Sphæræ & Tefferæ,ſed per has figuras diuiditur in Sphaeram & Tef.
féram,Sed & Ratio id videtur comprobare.Nam Differentiae nullo
Gemw diuidò
modo videntur Partes Generis,nifi ratione Specierü, quæ funt Par turperſe per
tes Generi fubieétae,quo fit vt in eas non videatur Diuidi per fe Ge Diferètias,
nus,fed per Accidens, vt in ea fcilicet quae accidunt, hoc eft,conue
niunt Pártibus per fe fubie&is.Sic enim Accidendi verbum accipi
poteft in explicatione diuifionis per Accidens, vt fæpe accipitür
apud * Ariftotelem.Quamquam hoc non eft negandum,Diuidi per с»t r Тор.
fe Genus per differentias, Differentiæ fiquidem contrahunt perfe Elench.
и 3. о п.
4.
Genus, quod Proprietates & Accidentia contrahunt per Accidens.
Qy o d fi haec fententia non placet,dicito hanc diuifionem reuo
cari ad Diuifioné per feTotius Vniuerfalis in Partes fubie&as, quia Nulla Di e
Differentiae,etfi nô fubiiciütur per fe alicui Vniuerfali, Neque efiim rentia inclu
vllum in fuis effentiis includunt, tamen conftituunt per fe Species, dit in /йа
qua per ſe ſubiiciuntur Generi: quòd vtique Proprietates & Acci effèntia ali
quod Pºmiue*
dentia facere non poffunt.Modo eodem vendicare poteris Diuifio. ГЛеттіиocй.
nem Communioris Differentia in minus Communes, à Diuiſio Diнifо corra

ne per Accidens, Accidentis in Accidentia. Nam etſi minus Com munioris dif
distar sk munes Differentiae , non funt per fe fubie&tae magis Cominunibus, ſerent, in
#dix. tamen per fe conftituunt Species,quç Communioribus per fe fubii minº
¡ገሠጻአዞçs.
com
Cluntur.

Si cui tamen magis placuerit, vt dicat hanc Diuifionem effe per

Accidens, aliusvero afferat d Ariftotelem feptimo libro Metapyfi
corum apertè dicentem Differentias communiores diuidi per fé in * Ca.in.tex.
Differentias minus Communes; Occurrit ille,id intelligendum eſſe 45 -
de Accidentibus, quibus vtimur penuria verarum Differentiarum,
Talia enim funt verè Genera quaedam Accidentium, vt effe Peda
tum, quod in exemplum affert Ariftoteles. Id quod apertius intel Mintes cömu
liges, fi perpendas id quod ille ait.Differentiam Communiorem ita mesDiffren
trae non inclus
2ncludi in Inferiori, vt fi minus Communis addatur Communiori, dant r//€ntia
committatur Nugatio,vt fi dicas, pedes habens Bipes. Hoc enim de liter commu
veris Differentiis intelligi nó poteft. Dicimus enim Hominem effe miores.
corpus Animatum fenfitiuum rationale, fine repetitione nugatoria.
Id quod accidit propterea , quod minus Communes Differentiæ
non includüt effentialiter Cömuniores.Id auté quod diximus Diui
ſione,
 , 8o I N S T I T. V. T. D I A L E C T.
fione Generis in differentias vniuerfales , accommodandum eft ea
D,„f, a,ff. dem ratione ad Diuifionem Speciei infimæ in Differentias Indiui
*eutis vi- duantes : Id etiam quod docuimus de Diuifione Communioris
**/**
тdиidиат-
** Differentiæ in minus Communes , adaptandum eſt ad diuifionem
- - - - - - - -

tes. differentiæ vniuerfalis in Indiuiduantes.

Qva M verö vtilis fit diuíſio Generis,ſue per differentias,ſue in ºilº, Diui
Differentias: dici non poteft, cum hgc vna fit reéta via ad Diuifio- fionis generis.
nem Generis in Species,& ad Definitiones Eſſentiales. Sed quia ra- per différen
ra admodum eft apud nos, faepiffimè confugimus ad Diuifioiies per ***
Accidens , quibus Genera in Accidentia Diuiduntur, vt cùm dici
mus:Animalium aliud re&tum eft,aliud pronum: Item aliud manfue
tum natura,aliud ferum:Rurfum , Aliud ingredi, aliud repere, aliud
natare, aliud volare, Haec de diuerfis Diuifionum Generibus, nunc
qua Verborũ formula Diuifiones fint conficédæ breuiter dicanus.
Qua verborum Formula Diuifiones fint conficienda. С л P. I х.

Iv 1 s 1 o N E s quatuor priorum generum, hoc nodo

funt conficiendæ. Initio Diuifionisponendum ett No
j rnen Diuifi in gignendi Cafu fingularis numeri,deinde
ɤ2$II 1nte Nomen cuiufque membri Diuidentis inferenda
Quattuor
priores Diий funt haec vcrba, altera pars, vel alia pars,aut fimilia : vt cum dicimus,
fìones. Huius vocis Gallus,alia,fignificatio eft , qua hominem Gallun, 6.
gnificat,alia,qua gallí auem : Temporis altera pars eft tranfa&a,al
9vinta Di tera futura:Reipublicae vna parserdine ſacrorum Miniſtrorum con
вilio. tinetur,altera Nobilium,tertia Plebis: Hominis hæc pars eft animus
* *“ºfº ¡ia corpus.Specieiais
а імifio in
仕途
orFus. Speciei altera pars conftituens, eftſt Genus,
G ltera D,
altera Diffe.
ZäÄßg.…., rentia.Diuifiones autem quinti generis, quae funt totius Vniuerfalis
vt aiunt, in Partes fubie&tas, poffunt quidem eodem modo confici,nomina
ta natura partium,vt fi dicas.Animalis altera pars fubie&ta eß homo,
altera beftia. Verum feruata confuetudine Diuidendi Philofopho
sic fit Diui
in aft rum , hoc modo conficiendae, funt,Initio Diuifionis ponendum eſt
. ... Diuifum in gignendi Cafu Numeri pluralis, deinde addenda funt
Äî,' " Membra Diuidentia fine Nomine Pars,vt cum dicimus,Subßantia.
rum alia eft corporata,alia corporis expers:Corporum aliud fimplex
eft,aliud miftum; Animalium quaedam in terra άegunt,alia in aquis,
Cauffa difçri alia quafi vitae ancipitis vtroque in loco viuút.Cauffa huius difcrimi.
minus. nis in Diuidendo hæc eß,quiaTotum in fuperioribus quattuor diui.
dendi Formis,cùm fit compofitum ex fuis Partibus,poteß effe vnum,
tantum Indiuiduum, vt hæc vox,hoc tempus,haec RcfpubJ.hic Ha.
mo: Totum autem in extremo Diuifionis genere, cum non compo -

natur ex fuis Partibus , fed eas fibi fubieétas habeat neceßariò ea

Vniuerſale,vt ſubſtantia cómunis, Corpus commune,Animal com.
mune: Alioqui non habebit partes fubie&as. Hæc eß igitur cauffa,
cur in prioribus quattuor Generibus,Nomen Diuifi debeat eße Sin
gularis Numeri, in extremo autem Pluralis. Quamquam verò hæc
interdum non feruentur,funt tamen naturis Diuifionüm accommo.
datiffima. Reliquum eft,vt Praecepta bene Diuidendi tradamus.
Prímum
 L I B E R Q_v A R T V S. 8I

Primum Præceptum bene diuidendi. C A P. x.

v a-r r v o R potiffimum Præcepta in Diuidendo ob- 1. Poſt.;.
] feruanda funt.Primum eft,vt fingula Membra Diuidentia
かs茨｡ minus contineant, quam Diuifwm , omnia vero fimul fumpta,
º క్ష Diuifo adaequentur. Hinc fit, vt non fit bona haec Diuifio
ÄnimaIium aliafunt fenfu praedita, aiia ratione , quia Senſuprædi
tum æquè latè patet,atque Animal, niſi intelligatur cũpartcula So.
lo.Sic énim bóna erit diuifio.Namq; Animalia, aut folo fenfu præ
dita funt,aut rationem,& mentem participant.Hinc etiam fit, vt hæ
non fint bonae Diuifiones, Animalium aliud eftbipes, aliud quadru
pes,aliud plures habens pedes: Item, Aliud e[t beftia,aliud Homo,
âliud Angelus,prior,quia Diuifum latius patet, quam Membra Di
uidentia fimul accepta : pofterior , quia membra Diuidentia fimul
fumpta latius patent,quàm Diuifum. ...t -

S e D eft quod obiiciat aliquis contra hoc Præceptum. Obie8liº,

H v 1 v s enim bonae diuifionis, Hominis altera pars ratione, c6
fiderationéque componens,eft Animal, altera rationale , Animal,
quod eft membrum Diuidens, non modo non minus continet,quâ
Homo,fed etiam latius patet,cùm de pluribus quam Homo praeäi
cetur.Item huius bonae diuifionis, Alborü quaedam dura funt,quae- Altera obie
dam mollia,alialiquentia; Membra omnia fimul accepta latius pa- aio.
tent,quàm Album: dicuntur fiquidem de rebus etiam atris , vt de
Ebeno,de Pice,&
Animal,quod Atramento. Priorem
ad Prædicationem tamenpatere,quàm
attinet,latius facilè dilues Homi-
ß dicas obećеном
Solut-priºris
is,

nem,verùm quod attinet ad effentiam,Hominem plus aliquid con

tinere:comple&titur enim in effentia fua Rationale,quod non com. Solutiopoffe
ple&itur Animal.Pofteriori auté obieétioni fic occurres, In omni rioris,
bus Diuifionibus,fue per fe,fiue per Accidés Totius Vniueralisin
partes fubie&tas, femper Diuifum in fingulis membris Diuidenti
bus fubaudiendum effe:Durum autem,Molle,& Liquens, etfi latius.
patent,quàm Album fi nihil aliud addideris,tamen fi in vnoquoque
fubaudias Album, iam Albo adæquabuntur. Nam æquè latè patet
Album per fefe,atque totum hoc,Album durum, album molle , & omnia mem
album Iiquens.Adpofteriorem partem huius Praecepti pertinet il. b* *******
lud,quod aiunt Diale&tici. Cuiufq; bonæ Diuifionis mébra omnia ::
vel copulatim,vel difiü&tim fimul accepta,reciprocari cú diuifo, vt accepta reci
fcilicet de quo dicitur diuisü dicatur copulatü aut difiun&tú ex mé- procantur ci.,
bris diuidétibus,& vice verfa. In prioribus ergo quatuor generibus Pi*/*
diuifionũ copulatũ ex mếbris diuidẽtibus cũ diuifo reciprocatur,in
5.auté difiun&tü:Exépli cauffa,fi hominis altera pars eft animus, al
tera corpus,homo autè de Socrate dicitur,totú etiá hoc copularum,
animus,& corpus dicetur de Socrate:& cótra.fi copulatü ex corpore
& animo etiã homo.Quâquâ Socrates non propriè dicitur animus,
& corpus,fed cócretô quid ex animo & corpore.Si vero Animaliú
aliud eft homo,aliud beftia,Animal auté dicitur de Socrate, totum.
etiam hoc Difiun&um,Homo vel beftia , dicetur de Socrate,& vi
ce yerfa, fi Dafiunáum ex Homine & beftia,etiam Animal.
- A. Secundum;
 82. I N S T I T V T. D I A L E C T
Secundum Præceptum bene Diuidemdi. C a P. x 1.
2. Pof «. & 魔 5.་པ༑ & E c v N D v M Przceptum eſt,wt quantum fieripoſit, Diuſo
1. 4.5% Bºet. |润 -

in proxima Membra Diuidentia. Quod non faciunt, qui

de aыjione.
-

န္တြင္ခ့ဲို ifiat
Corpus Animatum Diuidunt in Hominem,Bs ftiam, Ar
&ººlborem, Fruticem,& Heibam,tranſiliendo duo immediata
gen. 1 a, anima?,& Plantam:Sunt enim illae remotae,ac diftantes Par
tes fubiectae Corporis animati. Prius ergo diuidendum eft Anima
tum Corpus in Animal, & Plantam, quae immediatè fubiiciuntwr
C*!**!* Animali deinde verò diftribuédum Animal in hominem & Beftiam
:: atq; Pláta in Arboré,Fruticé,& herbâ. Saepe tamen Diuidimus to
клperaf. tü in partes re motas,quia ignot£ nobis funtproximg,ac immediatę.
_Tertum bona Diufïonis Praweptum. C a p. x 1 1.
ੇ। E R T 1 v M Præceptum eft,vt in diuidendo non vna tamtum Ex, 6. Tեթ.:.
%§* Pars Totus nominetur, & altera vel reliqua fi plures fuerint & 1.ae Par
ti. Animalis
绯 quam dua,Negatione illiu fignificentur: nec tam multa nomi. 3 Boer. Hors
mentur,vt longior equo fiat oratio. Nam fi vnam duntaxat ſtratov
1 argum nominaueris, & Alteram vcl reliquas Negatione illius fi
gnificaueris,vt fi dicas,n)agnitudinum alia eft lineâ, alia non linea:
- noa videberis propriè explicare in partes id quod Diuiditur, quia
foco citato. Negatio alterius partis nón folum non eft Differentia,vt ait Arifto
teles, fed nullo eriam alio modo propriè Pars, fiue componensTo
tum,fiuefubieéta toti.Si autem hmulta admodum membra volueris
enumerare,vt fi dicas,Animalium aliud eft Homo , aliud Elephas,
aliud Simia,aliud Canis latrans,aliud hoc,al ud illud,fingulas nimi
Piuifio*** rum Species infimas percurrendo, orationem feceris, quam nec tu
abfoluere,nec alius comple&ti animo poffit.Cauéda igitur funt haec
... duo vitia in Diridendo,quia Diuifio inuenta eß cauffa explicandi
•ffundendi. rem in partes,ac dilucidandi,non tenebras offundendi.
Prima cauffa T R I B v s tamen de cauffis cogimur interdum Diuidere rem in
:: partem vnam,& in Negationem eiufmodi partis.Prima eft,vt facia
ºn, mus Diuifionem neceffariam, & quam nemo negare poffit. a De a 1. . Pºſt.*.
Altera.
quacunque enim re,vera eft Affirmatio,aut negatio. Altera eft, quia
faepenumero reliqua Pars, aut Partes ex oppofito illi refpondeiites
b Boetius. garcnt Nominibus Pofitiuis:quo fit vt ad fiegatiua fit côfùgiendum:
ºvt cum diuidimus Subſtantiam in Corpoream & Incorpoream,
Et animal in Rationale & Irrationale,quia ignoramus veras Diffe
rcntias, quae Angelum, & brutum animal conftituunt, fi forte bru
I.,,;, tum animal eft vna quaedam Species Animalis. Tertia, fi partes in
quas Diuifio immediatè facicfida eft,fuerint plures, quâ perfpicui
tas diuifionis ferre poffit.Tunc enim omnes praeter vnam fignificá
dae funt Nomine Negatiuo,vt fi dicas Beftiarum quaedam fünt pen
natae, aliae implumes:nifi velis quafdam partes nominare, reliquas
verò omnes,paucis verbis comple&ti,vt fidicas,Fugurarum re&ili
n$arum , quaedam eft trium laterum, quaedam quattuor, aliæ vero
Plurium.Colorum quidam eft candor quidam nigror, caeteri verò
fu^t medij inter hos:Animalium aliud eft homo,aliud elephas,aliud,
fioia,aliud canis latrans,alia funt ab homine remotiora,
Qvop
 L 1 B E R Q_v A R T v S 83
Qy o d fi quis contra haec obiiciat,has Diuifiones effe bonas, &
nulla ratione reprehedendas,3nfinitorum aliud eft Infinitum diui- obiectio.
fione,aliud Infinitum additione , aliud Infinitum Effentia: Cæco
rum quidam funt caeci mente,alijfunt cæci oculis:& tamen membra
omnia Diuidentia effe negatiua, Occurres,cum Diuifum eß nega Soluti•
tiuum.Membra etiam Diuidentia, in quae, vt in partes per le fubie
ętas Diuiditur,Negatiua effe oportere, non ita tamen, vt alterum
fit Negatiuum alterius,nifi neceffitas compulerit,hoc fiquidem eft,
quod cauendum effe diximus. Harum autem Diuifionum membra
„Negatiua quidem funt verum non ita,vt alterum neget alterum,fed
vt quoduis neget in parte,quod fuum Diuifum negat in totum.
Quartum Præceptum bene Diuidendi. , C a P. x 1 1 1.
V A R r v M Praeceptum eft vt Membra Diuidemtiafi mom Re, certe
QR$) oppofita,id eft,inter fe fic affeéla, vt nuilum in alio P hos prace
includatur. Sic enim hoc loco pro omnibus generibus Diuifionum *° KIL
nomen Oppofitorum interpretor. Huius Praecepti praetermiffione, !:
vitiofz funt hae diuifiones,Corporis humani alia pars eft caput,alia -

thotax,aliae manus,aliae pedes,aliae oculi.Viuentium alimd eft plan

ta,aliud animal, aliud homo. Nam oculi continentur in Capite, &
homo in Animali.Vt autem hoc Praeceptum peculiariratione quin- •
to generi Diuiſionis accommodetur, hoc ex probatiſſimis autori- vi ex ariſ.
bus colliges,nomine Oppofitorum intelligenda effe Repugnantia, 1 aeparans
hoc eft,eaaitquae
de cauffa de eadem non
Ariftoteles re fimul
re&teaffirmari non poffunt.
diuidi Animalia Hac enim
in Natantia , & :*3:°.$*
IDü•

Alba,nec rurfus in Vrbana & Sylueftria quod eadem & Natantia & -

Alba effepoffint,necnon & Vrbana,& Sylueftria.Et Boëtius eadem

ratione reprehendit Diuifionem Animalium in Rationale, & duos
edes habentia, & Corporſi in Alba & Dulcia:quod eadem Corpo
ra reperiantur,quae Alba fint & Dulcia,eadémque Animalia, quae &
duos habeant pedes, & fint rationalia. Nec immerito huiufmodi
Diuifiones reiiciuntur,quoniam hoc pa&o non re&tè dices enume
rando Membra Diuidentia,aliud eft hoc,aliud eft illud, quae tamen Obieärie
diuidendi formula quinto generi diuifionis propria eft. At dicat
fortaffe aliquis, Ergo hae diuifiones à Philofophis approbatae vitio
non carebunt,Bonorum quaedarm Vtilia funt,alia honeefła, ºlia Iu
cunda:Habentium Magnitudinem, quaedam funt Longa, alia Lata,
alia profunda,fiquidem eadem a&io effe poteft & Vtflis,& honefta
& iucúda:omi éq; Corpuseſt Lögum,Latum,& Profundum,hoc eft,
-habens longitudinem aliquam,latitudinem,& profunditatem.Huic .,.,
obieéïôïífic occurres Iembra diuidentiâ fiuiufmodi diuifioni “
eſſe repugnantia,fi prior formula diuidédi feruetur, vt fi dicas,Boni
alia pars fubie&a.eft Vtile,alia honeßum,alia lucundum : Continui
permanentis, ſeu habentis magnitudinem,alia pars fobie&a,eft lon- S«φε ιόςret και
gum alia latum,alia profundú:quandoquidem vna pars fubieéta nô Z#
eß alia.Quod fi poßerior diuidêdi formula(qua maximè Philofophi , ΉΙ., •
vtuntur) eruãdã eft,dices primum multas diuifiones fieri Nomini- &frpantur.
λ 2. bus Concretis
==

84 I N S T IT V T. D I A L E CT.’
bus Concretis, qvae tamen intelligendæ funt quafi faélae Nomini
bus abftra&is,cuiufmoäi eft illa apud * Ariftotelem. Quantum par a Pred 6.
tim Continuum eft,partim difcretum, Difcreturn,inquit,eft vt Nu
merus,& Oratio:Continuum autem,vt Linea,Superficies, Tempus, .
& Locus.Nam cum hæc non firii 'quaiita,fed Quantitates,neceflatiò
Quantum in hac diuifione pro Quantitate accipjèdum eft.Atq;hoc
qùidem pa&o nihil eft Difficultatis in propofitis Diuifionibüs. Si
quidem mébra Diuidentia Abftra&tis Nominibus accepta, verè pu
gnant inter fe Nulla enim res dicitur fimul Vtilitas & Honeftas,aut
Honeftas & Iucunditas,aut Iucúditas & Vtilitas.Nec verò vnaquam
S«pe rpig
matia mébro verè dixeris,rem eandem efíe Longitudinem & Latitudinem, aüt La
--

rum n Jenja tituáine & Profunditatem,aut Profunditatem & longitudiné. Dein

! sernitur,non de dices,repugnantiam Membrori diuidentium fa penumero non in
rm verb*.
Tife. 14.4.
Verbis,fed in fenfu quo Diuifio vfurpatur, fitam efíe , vt in illa Py
thagorae diuifione.Eorum qui ad ludos Græciæ confluebant, qui
dam fpe vi&orig,alij quaeftum faciendi cupiditate,alij vifendi ftudio
ducebantur. Hic quod ad verba attinet,nulla eft Membrorum Diui
dentium repugnantia.Fieri potuit,vt multi & lucri cupiditate,& fpe
&tandi fimul ftudio ducerentur,In fenfu tamen cernitur repugnantia,
fi hoc modo diuifionem interpreteris,Eorum, qui ad Græciæ ludos
• vna præcipuè de caufa confluebant, ಫಿಸಿ: fpe victoriae & cætera.
Hac igitur ratione dices probari po è,Diuifiones illas Nominibus
Concretisvfurpatas, vt fenfus prioris fit huiufmodi. Eorum in qui
bus aliqua vna bonitatis.appetibilitatifve,vt ita dicam,ratio potiffi
mum elucet.quaedam vtilia tantum,alia honefta folum, alia iucunda
dumtaxat nominantur. Pofterioris autem, huiufmodi. Eorum, quæ
aliqua vna dimenfione excellunt,quaedam longa folum, vt hafta,alia
lata, vt difcus,alia profunda tantum, fiue craffa,vt globus,ap
pellantur. Quamquam hic fenfus vulgo magis, quàm
apud Philofophos pofteriori Diuifioni tribuitur.
Has verö ſolutiones diligenter notabis, vi -

multas vfurpatas Diuifiones à Ca

lumnia vendicare poſſis.Sed
haec de Diuifione vi
dentur fatis. !
*, *

1N s T 1.

-
1

。 一ſ」｡ f
 Q V IN T V S 8;
KS:33:౩౩))©Kgxx
ఫ్గ
ఫ్గఙఢ±: 9
溶濠貂荔筠
$$$$$$$$$ఢీ
T W T I O N V M
С Т І С А R у М.
R Q_ V I N T v S

..Quid ſit Definitio. с А г ут I.

E F IN IT I o E s r, Ratio,que Effentiam aliquam Defnitiº
Naturamve declarat:vt Animal rationale. Decla "4.

, ni Diuifum,fic Definitiqni refpondet Defini- q.;a p.j,;

tum ,'quod nihil eft aliud, quàm id cuius quiddi- )um. "
tas, Effentiave explicatur.Sed nos de Definito tũ
dicemus,cum Definitionem & Genera omnia
-º-º-º: in quae diuiditur,methodúmve Definiendi ex
*i* di**. plicauerimus.Definitio igitur,quae finitio etiam apud a Latinos ap- a, gsinti.
pellatur ab agrorum finibus accepit nomen. Nam vt agrorum fines έιθ.7. Ειρ.4,
agros definiunt & claudunt, aliófque ab aliis fecernunt, fic Defini
tioncs quibus rerum naturae declarantur.Effentias earum circumfcri
bunt,aliáfque ab aliis diftinguunt.Dicitur porro Definitio Oratio,
$}.£p. 4. b quia vnum tantum nomen non poteft effe Definitio. Definitio gnr definitio
窪 enim diftin&è fubiicit intelleétui, quod nomen Definiti confusè fit Oratio.

É* proponit. Vnde cum de omni effentia quae Definitione explicatur,

duo conceptus formari poffint, alter quo Effentia quæ declaratur,
conuenit cum aliis,alter,quo ab eifdem diftinguitur,fit neceffario vt
omnis Definitio duabus minimum vocibus conftare debeat, altera
quæ gignat in mente conceptum Conuenientiae,altera quæ Diftin
&ionis, Differentiaeve. Ita ergo fit, vt omnis Definitio fit Oratio,
quamquam explicatio Nominis per aliud clarius, ad Definitionem
c 1. rep.4. au&ore c Ariftotele reuocatur, vt fi quis dicat, Honeftum eft de
cens,Quod verò additur,Quae effentiam aliquam,Naturamve decla
rat, id diuerfam reddit Definitionem à cæteris Orationibus : nulli
fiquidem,praeterquam Definitioni,hoc munus demandatum eft.
I l L v D tamen non videtur prætereundum hoc loco,nomen De- Definitionú
finitionis duobus modis ab Arißotele accipi. Sæpius enim accipi- nºmen/éptu*
tur pro ea fola Oratione, quæ de Definito conuerfim prædicatur iHTC
(quälis eft illa,Animal rationale,comparatione hominis,vt diximus) £'*
i 1. ?eri.4. vt cum d ait,ipfam hominis rationem , Definitionémve nifi v* 1 eft
vel erat,vel erit, aut aliquid tale addatur , non eſſe Enuntiationem,
quia vnum eft,& non multa animal greffibile bipes. * Et iterum, in c Pof 3.
Definitione nihil de aliquo praedicati.fEt rurfum,Definitionem ta- £ 6. rey.a.
lem effe debere,vt ipfa propofita ßatim,nulloque negotio cognoſci
poffit cuius rei fit Definitio:acproinde effevitiofas,quibus vt intel
λ 3 ligi
 86 I N S T L T V T. D I A L E C T.
1igi poffit quarum rerum fint Definitiones, opus efi adiungere No
mna rerum quæ definiuntur : quemadmodum in obfoletis veterum
picturis,n;fititulus aliquis afcriptus effet , ncmo poterat intelligere
a Vt - Me?.
cuiu'natn rei, quaque pictura eííet. His enim locis, a aliifq; quam.
2-tex.4 a
plurimis planè accipit nomen Definitionis pro ea fola ratione,quae Cºć.

Altera A:
de Definito conterſim praedicatur.Aliquando verò ſumitur proto
ceptio.
ta Enuntiatione,in qua infuper continetur Definitum (quale eft to b 1. Poſt 7.
tum hoc, Homo eft animal rationale) vt cum ait, b Definitionem, & 1 Poſt.io.
aut effe principiurn Demonftrationis,aut Conclufionem,aut totam
Ratiocinationem fola veiborum collocatione à Demonftratione
., p,j.,. differentem. Et rurfum, « Omnem Definitionem effe Vniuerfa!em,
& affirmatiuam.His namque verbis apertè comprehendit Definitü
nomine Definitionis. Pofteriorem acceptioné ample&titur.dQuin d Lib 7-erº.
tilianus cum ait:Finitionem effe rei propofita propriam & dilucidam , &
breuiter comprehenfàm verbu Enumtiationem. Nos priorcm, vt magis
vfurpatam,libentius fequimur,
De Definitione Nominis. С А г. 1 1.

omnì defini V a M Q_y A M verò omnis Definitio modo aliquo dici pof
tiº di i poſjet fet Definitio Rei,quandoquidem omnis Effentia,quae De
m•do aliquo finitione explicatur,alicuius rei Effenria ett, tamen Philo
Rei.
Definitionem rei,& Nominis Defin- tionem diuidere coii
fueuerunt,Res fignificatas à Nominibus fign ficantibus diftinguen
tes.Definitio itaque Nominis, quàm s Ariftoteles Nominis Inter c ւ PօԲ 7.
pretationem, vulgus Dialecticorum Definitionem quid Nominis ‫ نوم‬1 .o ‫ سن‬.7
Met. 4.
f 1. Poff. io. áppellat, f e$t orario, qua quidditu Nomini naturâve declaratur:vt to
tum hoc, Vox quae Hominem ex inttituto fignificat.Hac enim Ora
tione explicatiir natura huius nominis homo, quatenus quoddam
eft Nomen: Nomen non accipitur hoc loco prefsè, id eft,vt à Verbo
... diftinguitur , fed pro quocumque Vocabulo, feu Categoremate.
2giłłitaw, Qu dditas verò,& Natura Nominis,eii ipfà eius significatio, quo fit,
..º. vt nihil aliud fit, nominis quidditatem & naturam explicare, quàm Duob, mo ºse
«iиз 1ідпіріса eius fignificationem patefacere. Id quod duobus fit modis: altero,
Jºg. definitione foli nomini,quod definitur congruenti,qualis eft ea,quâ explºitur me
тіп» {&naի
in exemplum attulimus:altero,ipfa Definitione rei fignificatae.Saepe c.: tºo.
enim qui ignorat fignificationem Vocabuli,ea Verborum formula
rogat, Quºd illud fign:ficet, vt quid fit res fignificata rogare videa
tur:cui pi:nè fatisfacit, qui rei fignificatæ Definitionem reddit vt fi
quis percontetur. Quid fit Geographia, intelligere cupiens fignifi
cationem nominis, alius verò reſpondeat.eſſe {cientiam quae de Ma
Definitio rei gnitudin bus differit, Definitione rei,explicata cenfebitur Signifi
' cario Vocabuli. Itaque quae verè, ac fimpliciter eft Definitio Rei,
j£„ÄT poterit hoc modo alicui effe Definitio nominis.Haec de Definitio
..ºut” ſit me ne Nominis, déque modis quibus fignificatio Nominus explicatur
dixiffe fit fatis.
reſira No- - - - - A

su mar. Es T auten hoc genus Definitionis planè necefarium,nó modo

pretatio. cùm aliq id Demon[trandum eft. vt Ariftoteles quodam loco ait,
ſed
 L i B E R Q_v I N T V sº 87
fed omnino cuiufque Difputationis initio,vt a idem alibi fufius,& a 1.Pofi &
<zter Philolophi docent. 常絮
A d hoc Génus reuocantur Orationes illae,quae declarant Origi- ',? 蔷
nem Vocabuli,vt cum dicimus, Conful eft, qui Reipublicæ vtiJitati 1. હ :
confulit:Sol eft , qui inter Aftra omnia folus lucet: Fidcs eft,qua fit jn e. pia.im
quod dicitur:Abftemius eft qui abftinet à tem* to,quas Græci vocát 1"* ire.
irvgoaeyias,hoc eft,Veriloquia,quafi explicarieres Vocum,quae ve
ram adhuc retinent fignificationem earum, à quibus futt oriae. Ci- cicero in I.
cero nouato vocabulo Notationes appellat, quia Verba funt rerum -

notae.Nam hoc idem,inquit, appellat b Ariftóteles σύμ8cxcv, quod b *-**** 1.

Latiuè eft nota.
De Defcriptione. С А г. I i I.

E * 1 N 1 τ 1 o Rei, quæ vocari folet Definitio Quid rei, efi Paplex De

oratio,qua effentia rei náturáve explicatur.Quae rurfu$,yt Diuifîo f*"*
Rei,in duo genera tribuitur,in Defcriptionetn,quam Ariftoteles & Vide -1riſ 7 .
proprium, & Orationem coniun&tione vnam vocat, atque in Defi- £, 4. 3:
nitionern Effentialem,quam iile tum fimpliciter ac abfolutè Defi- ۶ ‫}ه‬i.io.‫عن‬r n .
nitionem,tum etiam terminum tum Orationem, quæ vnum fignifi- Top.3. & ».
p.£.i;... cat,appellat. Defcriptio eodem au&ore, eft oratuo, quæ nonfignificat % '*' j.
‫ القانو‬. ‫وه‬quod
quid erat eße rei foli autem -&feni conuerfim dere prædicatur,vt -ina జ్ఞ -

mal difciplinae capax comparatione hominis. метра.

Q v A M Qy a M enim haec Oratio Conuerfim de homine dicatur
id elt, neceffario cum homine reciprocetur, tamen non fignificat
Conuenfim hominis effentiam.
NA M Difciplinae capax effe,non pertinet ad hominis effentiam:
Animal autem, etfi pertinet, tamen non reciprocatur cum homine.
D9cet autem Ariftoteles, in omni Defcriptione primum ponédum In deßripti»
effe Genus, deinde addendam effe vnam proprietatem, vt in addu- " fjj* fe
άo exemplo.Nec
pio enim,vt ait addendae fuht рplures,nifi is Cqui definit
3. > C ""*?'*
mus , deinde

fignificet fe multas defcriptiones conglobatas tradere,vt fidicat,ho ºr.

mo eft animal difciplinæ capax ad r:dendum, & ad fiendum natum pricta.
afferens fe non vnaim tantum Defcriptionem afferre.
R E w o c A N T v R ad Defcriptionem,feu proprium complexum, P%riptis.
Definitiones illae,quae loco proprietatis conftant colle&ione aliqua :.'
communium accidentium,quæ Orationem recurrentem facit cum „T
definito, qualis haec eft,bomo eft animal bipes implume.Quáquam cidentium,
enim horum neutrum fit homini proprium,tamen amboiuncta,cum
homine recurrunt.
R E v o c a N T v R etiam ad Defcriptionem, Definitiones illæ, Deßriptio
quibus genera definiuntur per differentias quibus diuiduntur : vt fi #;
dicas, Animal eft corpus animatum rationale, aut irrationale. Nam ..!.
Differentiae diuidentes Genus non pertinent ad eius effentiam. ::
R E v o c A N T v R etiam quamquam minùs proprie, Orationes De£ ptio.
illae,quibus Oratores,aut Poëtae longo fermone rem aliquam con- ne* •iioris
-»tuone. muné defcribút,ac
Cicere 'pro Gloriâ depingunt.a
effe,quz breuitaté Cicero gloriam
vitae pofteritatis memoria Bhi
quafi defcribés air, :: ти ( 0)). 77;я! » !!!

- efficit
 88 I N S T I TV T. D I A L E C T.
efficit vt abfentes adfint,mortui viuât cuius denique gradibus etiam
homines in Coelum videantur afcendere. Huius generis e[t defcri
a 4.4 maid. ptio,qua * Virgilius famam depingit.
Fama,inquit,malum,quo mon aliud velocius vllum:
Mobilitate vget,viréfque acquiriteundo,
Et quae fequuntur. Dixi has Orationes minus propriè reuocari
ad Defcriptiones,quia faepe non reciprocantur cum re quae Defcri
蠍堂 bitur fæpe etiam conflant Verbis tranflatitijs,à quibus b Ariftoteles
5). quia obicuriora funt cauendum effe in Definiendo admgnet. Expli
rejumjingu- cationes etiam rerum fingularium,fiue breues,vt apud Philofophos
uarum. T & in communi fermone:fiue longiores,vt apud Oratores aut Poë
... tas,quibus in defcribendis Perfonis,Regionibus, Vrbibus, Flumi
**P***'°- nibus,Montibus,& Lucis vtuntur ad hoc genus reuocari folent.Ex
:* tremum locum obtinent adumbratæ quædam & Metaphoricæ ex
plicationes,fi quando rcm facilè ante oculos proponunt, qualis eft
illa apud Ouidium,
Оиid. Stulte,qutd eft fomnus,gelidae mifi mortis imago?
Horat.
Et illa apud Horatiu
Irafuror breuism.eſt. s
Cur Def ri
Nam & hæ Orationes,Defcriptiones appellantur.
puo diata fit. D 1 c 1 T v R autem hoc genus definitionis , defcriptio, quia rei
3,7£ naturam non omnino exprimit,fcd primis quafi lineamentis adum
pt • a/iatur brat. Dicitur proprium,quia hoc tantum commune habet cum ve
Proprium. ra Definitione,quod conuertatur cum re. Dicitur etiâ Oratio con
C“r 9* iunétione Vna,quia non fignificat vnam duntaxat Naturam, vt ea
coraир4ірс і 40 мв - - - - - -

yºа. quae fimpliciter Definitio appellatur, fed multas Coniunctas in ea

dem re,vt ex diétis patet.
De Defintione cauſali. С А в. 1 1 1 1.
Ë ¢ N T E R Defcriptiones numeratur Cauffalis Definitio,
踝 quae hoc modò Definiri folet , Definitio Cauffalis, eft
、太 鸥 Oratio explicams quidditatem rei ex genere & cauffa aliqua,.
Cauſe e

*•rma Finus. ::::::: cau ifue extermis.Cauffæ externæ funt Efficiés,& Finis ad
de fi placet exemplar.Efficiés quid fit fatis apertum eft. Finis eß id,
gratia cuius aliquid fit,quo pacto Beatitudo coeleftis eft finis ratio
Exemplur. nalis creaturae.Exéplar eft forma externa, cuius imitatione res fit,
... qualis eft imago,q á piétor in tabula referre, atq; exprimere eniti
******** für.Ex Cauffa éffiíieiite fic ferè definitur Vox apüd Ariß.c vox eß
Sonus quidâ editus ab animali,i&tu aëris refpiratione attra&ti, cum
d .deani 1. ipsü ad fauces allidit.Ex Fine hoc modo definitur, d Anima eft for
ma,qua primò viuimus,ſentimus,8 intelligimus Ex. Cauſſa Exépla
ri fic poteft homo definiri,Homo eft animal factü ad imaginem,&
fimilitudinem Dei.Interdum autem plura,aut etiam omnia genera t
Facili** Cauffarum externarum in eadem Definitione iunguntur,vt fi dicas,
. Homo eft animal à Deo ad fimiligudinem diuinae mentis factum, vt,
# æterna fœlicitate perfruatur.Faciliuſque eſt ex omnibus ſimul Cau
ex vna tahta fis,quam ex vna tantum,rem Definire,quia raro vna duntaxat,fi ni
rem dejure, hil aliud addatur,contrahit Genus ad Speciem Definiti. . .
Qу о о
 L I B E R Q V I N T W S. 89
Qvo D fiquis obiiciat,has definitiones non videri defcriptiones obieâis.
quari&oquidem non dicuntur patefacere rei naturam ex Proprieta- -

ûbus,aut Accidentibus,fed ex Cauffis: Occurrendum eft,hoç ipfum *"***

quod eft effici ab aliqua Cauffa, aut ob aliquam Cauffam, aut Imi- -

tatione alicuius,effe Proprium aut Accidens rei, cùm ad Effentiam

eius non pert1t16at.
No N . v llae funt definitiones Effentiales, quæ Cauffales etiá ?"
dici poffunt,quae nimirum ex Cauffis internis rem declarant,vtpote Äp
ex Materia & Forma rei,aut ex vtraque Generi adiunéta, d: quibus fe Cauffâlê
ßatim dicemus , fed quae Cauffis Extenis extruuntur ferè funt, quae *??*r*.
Cauffales dicantur.Nam illas magis placuit Effentiales appellare:
De Definitione Eſſentiali. C a P. v. -

§ā E F 1 N 1 r 1 o Effentialis,vt Ariftoteles definit, eft ora- i Tp.4.

í tio quod quid erat eßefignificans. Hoc eß oratio , quae con
íuerfi n fignificat Qujdditatem Effentiánue rei, quae e
β-£èz£ finit ir.Rariffimum eft hoc genus Definitionis,faltem in Rsrifin«
- * . - - /unt Elfenti4
Subftantis.Scd afferri folet exemplum Animal rationale. Cum au. ? , definitie
tem omnis Effentia,quæ definiri poteft,conftet ex Materia, & For- nes.
ma,aut faltem ex Genere,& Differentia,illae enim componüt Effen
tiam reipfa,& Phyficè,hac ratione tantum,confiderationéque vt fu
pra diximus,efficitur, vt ea ratio dicatur Sgnificare quod quid erat 39* 0*fi*
effe rei quae conftat Nominibus propriae materiae,ac formæ rei,quae "娜
Definitur,aut generis & Differentiae.Exempli cauffa hae orationes .::
Animal conftans ex corpore tali , & animo rationis participe , & j. rei.
Animal rationis particeps, funt Definitiones Effentiales Hominis
prior,quia conftât Nominibus fignificantibus propriam Materiam
, & Formam Hominis,pofterior, quia conftat Nominibus proximi
*** ***** Generis,proximaequé Differentiâ eiufdem.Ita fit,vt duplex fit De- 2-ple* g*
fº. finitio Ejfentialis,altera ex propria Materia & Egrma Generi ad. ஆ Eſſen.
7.…T; iun&is,altera ex proximo Genere , & proxima Differentia. Poteft -

4ff riuisem tamen loco proximi generis poni Genus remotum cum omnibus
: ** Differentiis interie&tis, vtfi dicas, ho/mo eft fubtantia corporata,
£„ quae interire poteft, viuens fentiens,& rationis particeps._ _
- A T Ariftoteles faepe docet vnius rei vnam tantum effe Definitio
nem Effentialem.Non rectèigitur aferuimus,duas eiufdem rei tra
di poffe Effentiales Definitiones,alteram ex materia & Forma, al
teram ex Genere & Differentia.Verum haec nil obftant. Verbis e
nim non modo duae,vt diximus, fed etiam plures effe poffunt,Nam s.luti.
etiam illâ,qu e ex Genere & Differentia ré declarat, duobus modis
* fieri poffe äocuimus caererum Significatione, vna tantú fit neceffe -

eft.Gmnes enim quæ allatæ fuerût,eandé omnino effentiâ fignifica. gue pa£leis
bât.Atq;hoc pa&o intelligendus eß Ariftoteles Vrgebit fortaffe **;*,
aliquis,praemété; hoc modo.Ariftoteles docet multis in locis omné ...
definitione Eſſentialé c&ſtare ex genere & differentia, niſi ergo ille fiuno?'*
fallitur,nulla cóftat Materia & Forma rei praetermiffa differétia.Sed fantialem.
vefiflendü eß hoc modorpropriam Materiâ & Formâ rei feu pótius P**•**•.
Conftare ex propria Materiaac Forma rei,quod in hac definitionis
§4. formula
 90 I N s Т 1 Т. v Т. D t A L Е. С. Т.
formula Generi adiicitur,vice Differentiae haberi idemoue omni
no valere.Eundem enim gradum humanæ naturæ fignificat hoc ver
bum Rationale, & hæc oratio Conltans tali corpore,re&to fcilicet,
aut quo alio modo id explicaueris,& animo rationali, atque ita res
habct ita caetcris fpeciebus rerum quae materia, & Forma conftant.
Definitiones _ R E v o c A N T v R ad hoc genus Definitiones illæ quæ conftant
1' P**' Genere remoto , & Differentia proxima praetermilfis aut omni
..". bus,aut quibufdam Diferentiis interiectis vt fi dicas,homo et iub
aj.,.,,..im. ftantia corporata rationis compos,vel,Homo eft corpus animatum
gig« genere rationale. Reuocantur etiam illae, quæ loco Differentiae proximae
*J****** conttant nomine materiæ propriæ,aüt Formæ duntaxat, vt fi dicas,
:* Homo eft animal conftans re&o corpore, Vel homo eft animal có
- ftans animo rationis participe.Hae namque omnes fignificant con
p.p,„.,.„., uerfim Quidditatem rei,etfi aliquam eius partem , aut partes Prae
ex in mira- termittunt.Reuocantur,& illæ quæ fiunt ex Genere & enumcratio
" ?" ne Partium Integrantium pertinentium ad Effentiam reivt fi dicas
“3"“ Domus eft integumentù exparietibus & te&to hoc modo cóftructü.
R E s P v B l 1 c A eft communio , ex ordine facrorum Miniftro
rum,Nobilium,& Plebis & aliae huiufmodi.
Num d fini- Se d Quaeftig et,Num ಕ್ಡ Generi & Differentiae
*iones.qu., ge Proprietatem aliquam adiungunt , in effentialibus Definitionibus
ner & diffe debcant numerari,vt fidicas. Homo eft animal rationale beatæ vitæ
riti proprie capax,vel homo eft animal rationale natura manfuetum , & ad ciui
..". lem communionem aptü. Reprehenduntur enim ab Ariftotele.Cui
j.„ììì... * quæftioni dicendü videtur has Definitiones effe quidem redundan
tes, cum fatis fit ea in Definitione collocare, quæ ad effentiam rei
Hinc collige pertinent,atque hac de caufa ab Aritt.nó probări, Caeterü non effe
^°* °p* *fe, ab Effential.bus excludendas,conftant enim Partibus conuerfim fi- -

: gnificantibus Effentiam definiti , etfi alias adiungunt quae nullam

# 5. Effcntiae partem fignificent:Multo minus excludendæ erunt ab hoc
. Genere,quae conftant Nomine aliquo, quod non fignificat quidem
tiá fignificet. Effentiam Definiti,fed eft eiufmodi, vt fine ipfo Effentia Definiti
intelligi non poffit.Vt fi dicas,Pater eft relatiuum quid cuius refpe
&tus ad filium terminatur.Nam etfi nomen filij non fignificat vllam
Partem cffentiae Patris,tamen fine ipfo, effentia & natura Patris in
telligi nullo modo poteft.
£*f*'"*
Eſſentialis. I5i c 1 T v R hocimit.
Eſſenti -
genusDiciDefinitionis, definitio Effentialis, quia
b Ariftotele fimpliciter definiti
-

Cur ſimpli
;£. „. Etiengam rei exprimit 1'igitar ab Arittggeic fimpliciter definitio, .,..,, p,;;,,.
appelleiur quia fimpliciter ac perfe&è rem definit.Dicitur terminus,quia co-»Cur iç
gnitio rei ab Accidentibus externis profe&a, non poteft vltra defi- nus.
fiitionem Effcntialé progrcdi,fed in ea quafi in perfe&ta rei appre
a';. Met.i7. héfione terminatur,yt a ipte wtor huius Noininis exponit. Dicitur ;
%%. %*** denique Oratio quae vnufn fignificat , quia ex materia & Forma,ac
£'"*
infical. omniho ex genere & Differátia,ex quibus definitio effentialis rem
declarat,vna conftat Effentia,non item ex genere & Proprietate,aut
cx gencve & àccidentibus,cx quibus Dcfcriptio conficitur.
- N0ſ,

*
 L I B E R Q v I N T v S. 91
Non eodem modo Res omnes Definiri. C a P. w 1.
O R r o non omnes res eodem modo definiuntur.ld quod cer
nere pofitis ante oculos Praedicamentis, facilè eft.Nam extre
ma eorum,id eft genera fuprema, & Indiuidua non definiuntur Ef. Generafepr*
fentialiter fed Defcribuntur,il]a,quia nulla conftant D ffe* étia,hac "....!
quia non funt Vniuerfalia,ac proinde non definiuntur nifi remote, ÄÈ','7
vt dicemus,defcribi tamen modo aliquo confueuerunt Indiuidua ex ff., tialt.r.
multorum Accidentium collectione,vt fi Platonem definias,homi. In jud*a *
nem quendam,Ariftonis ex Perie&tiona filium veteris Academ.ae
principem aut alia huiufcemodi oratione quis nam fuerit, explices. .."...#.
Media verò interie&a inter haec,hoc eft fpecies omnes,Effentialiter poffunt 7en
non poffaat definiri,cum omnes conftent generibus & differentiis. tiil* r T .
C'ae τ Ε R v M in his definiendis,varietatém multam inuenies:So. *******
la enim Subßantia corporea, & Species quae fub ipfa collocantur, .."...",
definiri poffunt ex materia & forma,quoniam hae tantum Species,ex .. %a.ria
Effentiali de inateria & Forma compofirae funt. Iam verò fi Praedicamentum fub- & forma.
ftantia cum cateris conferas, olas fubtantias intelliges impliciter
Z %*** definiri Effentiali definitione;vt placet a Arißoteli açcidentia enim
vt ait non habent fimpliciter quod quid erat effe, quidditatémue,
fed quodammodo,quia non per fefe,fed in fola Subftantia,quae per _ . .
fe ex ftit,cohaerere pofsüt.Vnde fit,vt omnia modo aliquo per Sub' .ே
ftantiam,in qua coharent,definienda fint.Aliter ramen cum fignifi :: ‫"ש‬
cantur Nominibus Abftraétis,quae funt propria ipforum,aliter cum s.iji,iA,
b ex 7. Met fignificantur Concretis. b Nam cum Abftrá&is fignificantur, po- definitur ali
* * * P. nenda et Subtantia,Subjectúmve in cafu obliquo,vrfi dicas,Siml. """"""
tr.: dº
- - - -

tatem effe Curuitatem nafi. Cum autem Conrretis Nominibus fi

- - -

:* -

gnificantur more Subftantiarum, tum Subie&tum ponendum e{t in

recto,vtfi dicas,Simum et mafus curuus.
N o N modo autem Accidentia omnia fiue proximè, fiue remotè
per Subftantiam definienda funt,fed etiam inter Accidentia reperias
plurina quae aliis præterea additamentis egeant. Cuiufmodi funt
ornnes habitus operantes,Potentiae Naturales & relata omnia. Ha-' Habitus •;•
bitus enim huiufmodi,& Potentiae per fuos A&us, aut per obie&ta, ****** & po
quae fùos A&us terminant definiuntur, vt Scientia , & Virtutes.Sic ''''' :
Dialectica dicitur effe Do&trina differendi.Sc Philofophia natura. 鷺 '#
lis dicitur Scuenria,qoae agit de rebus naturalibus. Sic Iuftitia dici- d.ff.i., ur.
tur virtus qua quifque aljtribuit quod eius ett. Sic Afpe&tus defini
tur V:s quaedam naturalis, quæ in coloribus percipiendis ver'atur.
Relata vero omnia,per ea ad quae referúrur definiuntur,vr Pater per
Filium Dominus per Seruum,& vice verfa. Alia quaedam funt in de- 4ri*. 6 Tp.
finicn*is rebus obferuanda quae inftru&iorem poftulant leétorem, }% 4. ரீ
quam fit is çjuem bafce Inftitutionibus informamus. Nunc fùpereft ''
vt Definiendi Methodum,hoc eft viam & Rationem inueftigandæ
definitionis tradanius. it º -

De Via ac Ratione inueffigandi Definitionem. C A P. _ v 1 1.

V as Methodos poiiebat « Plato quibus omnis rei á cognitio « pl.i,
/& Scientia contineretur; Diuifiuam fcilicet , & Colle&tiuam seph Jta &
--, . . . . .” - - թէ 2 Ai istoteles *b*drº.
 92 т м sти тут. о л л ъ в ст.
a ... Pef. 4 a Ariftoteles verò,etfi non omninò hoc probár, docet tamen hifce
cr 1.1'? '* duobus modis inuettjgari poffe Definitionem, Diuifione,inquâ, &
collectionc, Diuifione quidem hoc modo,Sumatur, ait,primum.1d
guo pa£lo di quod communius eft, latiufque patet, quam resDefinienda, deinde
* fion*, m* illud ipfum diutdatur, mox Differentia quae rei conuenit, addatur
:: /" primo attributo. Rurfus, fi nondum Oratio reciprocabitur cum re
Fx 1. 1. propofita,diuldatur id totum,quod affumptum eft. Tandemque eò
14. v{que fiat progreffio diuidendo, donec Oratio propria efficiatur,
quae nuliam in rem aliam transferri poffit.Exempli cauffa,fi hominé
definire velis, accipies primo loco aliquod genus hominis, verbi
gratia fubftantiam, quae omnium latißimè patet , dicéfq; Homo eft
Subftantia. Deinde, quia fubftantiarum quaedam funt corporis ex
pertes,vt intelligentiae,quaedam corporatae qualis efl homo, addes,
- Corporata.Sed quia corporatæ Subftantiae partim interire noa pof
- - funt.vt Cceli,partim poffunt,è quibus eß homo,addes, Qgae interire
poteft. Rur(us, quia carum fubftantiarum, quae intereunt, quaedam
non viuunt, vt lapides, aliæ funt viuentes, in quibus eft homo,
addes , Viuens. Verum ne id quidem fatis eft. Viuentium enim
quaedam nihil fentiunt , vt planiae , quædam fentiunt in quibus
homo numeratur. Quare adiungendum eft, Sentiens. Sed com
mune adhuc. Nam eòrum quæ fentiunt quaedam funt expertia ra
tionis, quaedam rationem participant. Vt Socrates & Plato. Adde*
igitur,rationis particeps,quod fatis erit.Nam totum hoc,Subftantia
corporata,quae interire poteft, viuens,fentiens, & rationis particeps
….. foli homini conuenit & cum eo reciprocacur.Exiftima ergo re hac
* * *- via, & ratione inueniffe honoinis Definitionem, quod eodem modo
At differen- in caeteris rebus Definiendis obferuabis. Quod autem Arift. eodem
ti« • ines la loco ait, fingulas Differentias hac Methoáò inueftigatas latius pa
::::::: tere,quam id quod definitur,non vniuersè accipiendum eft, Diffe
res definiéle. ºººº fiquidem, quae proximè componit fpeciem, non latius patet
b , f. ,.& quàm Species,vt idem ipfe b alibi docet,fed folum cùm non fuppe
7.Met. 1. tunt Effentiaks Differentiae. Tunc enim faepe cogimur diuidere ea
quae accipimus in ea Accidentia quorum fingula latius pateant,quâ
res quae definitur,omnia autem fimul iunéta, cum eadem recurrant.
Vt fi diuidas Animal in bipes & non bipes.Deinde Animal bipes in
pennatum, & implume, tum definias: homincm cffe Animal bipes
implume. - - - - -

guo paſto col C o l L E c r I o N E verò, feu Similium Confideratione, vt eam -

i£hóne me vocat Arift.hoc modo inueftiganda eft Definitio,primú fi velit infi

炒 *** fit inae alicuius Speciei,Definitiónem colligere,infpicies in itidiuiduis
'"* illius, rationem aliquam ob quam ànomîne tali$ fpeciei nominan
tur,eaq; erit Definitio talis fpeciei. Vt quoniam animi Magnitudi
nes Alcibiadis,Achillis,& Aiacis,funt indiuiduavniusfpeciei infimg
magnanimitatis,fuerunt enim quam fimillimae. Hi autem homines
dicti funt magnanimi,quia æquò animo contumeliam pati non po
tuerunt,primus enim ob hanc cauffam bellü patriae intulit,alter im
Placabali exarfit iracundia, tertius fibi mortem confciuit: 蠶
vt defini
 L. I B E R Q_v 1 N T vs. 93.
vt &efinìtìohuius infimae fpeciei magnanimitatis fit,aequoanimo c ó
tume\ìam ìllatam ferre non poffe.Qua etiam arte colliges definitio
nem eius magnanımitatis quae in Socrate,8. Lyfandro fuit,hâc effe,
aequabiliter fecundam & aduerfam fortunam ferre,quoniam hac de
caùffì magnanimi appellati funt,Deinde fi velis colligere definitio
nem alicuius generis, videbis num rationes diuerfarum fpecierum
habentium idem commune Nomen,conueniant fecundum tale no
men in vna aliqua ratione, quae fimpliciter vna fit , necne. Nam fi
conuenerint,eaerit definitio generis, fin minus, tale commune no
men erit aequiuocum vtrique fpeciei. Exempli cauffa, fi ratio eius
magnanimitatis,quae fuit in Alcibiade,Achille,& Aiace,cum ratio
ne magnanimitatis Lyfandri,& Socratis,in hoc cóueniat,quod om
nes exiftimauerunt fe dignos effe rebus magnis, atque hæc ratio fit
vna fimpliciter,haec fanè erit Definitio generis vtriufque magnani
mìtatìs,quod magnanimitatis generali vocabulo appelletur. Quod
fi non fuerit communis vtrique,aut certè non fuerit vna fimpliciter,
fed Analogice dumtaxat (quod ego magis crediderim)non erit vti
que definitio alicuius generis vtriufque magnanimitatis, fed cuiuf
dam Analogi,quod fimilibus quidem rationibus.fed tamen diuerfis
dtcatur de vtraque.Et ita in caeteris.
A c prior quidem Methodus Definiendi exa&ior eft, & naturæ
ordini perfectaeq; diſciplina conuenientior:poſteriorauté,qua pluri Methodus in
mum vtitur Socrates apud Platonem,etfi minus perfe&ta eft, tamen isikandide
inuentionis ordini eft accommodata,de qua quidem intelligendum ::::::
* 1.P.Բ.1}. cft illud a Ariftotelis, facilius effe minus vniuerfalia, quàm magis &io? ji.i.
vniuerfalia definire, atque iccirco à minus vniuerfalibus ad magis *• tamen ma
Vniuerſalia eſſe progrediendum. иетопи оr
- dine eft prior.
De Definito. С л Р. v і i п.

D. 1 M vs de definitione,deq;via & ratione definiendi, nunc

dc definito aliquiddicamus.Quinque auté fefe offerunt in hac
re animaduertenda.Primum eft, duplex dici folere definitum apud Dia
Prefinq.E. leëticos: Propinquum, & Remotum. definitum propinquum ( quod & D»plex De
primum,& immediatum vocant) eff illud, quod proximè explicatur de fiuiiun».
Remetum.
finitione.Remotum verò(quod fecungarium,& niediatum appellât)
eft illud,quod remotè, & quatenus in prbpinquo continetur, defimitione de
claratur.Exépli cauffa,cum dicimus,equus eft animal hinniés, equus
ett definitum propinquum, Xanthus autem,Bucephalus,& caeteri ex
fingulis,funt definita remota. quoniam equus in cómune explicatur
proximè definitione illa, finguli autem folum ex quadam confecu
tione,quatenus videlicet commune equi nomen,& naturam partici
pant.Eadem ratione cum dicimus. Animal eft corpus animatü fen
tiens,animal eft definitü propinquum, homo autem & beftia, atque
adeo finguli homines & fingulæ beftiae,funt definita remota. Vnde - -

planum fit definitum remotum nec omnino,nec conuerfim explica

ri definitione ea,cuius refpe&u dicitur Definitum remotum,ac pro- £,
inde non eíie fimpliciterappellandum definitum. aefiuit in.
- - #4 3 А І. т в -
 94. I N Sт Iт Vт. D I А L Е. С. Т.
omne defini- A L T E R v M eft , omne Definitum , quod definitione vna explicatur,
. I'mum per ſe, hoe ef, vnius eſſentia eſſe debere. Nam cum Definitio ſit 7 Met«թ.*.
狄娜 ' velut quæ fam expreffa iinago alicuius effentiae , quot fuerint effen Tex"42.
I q όμ efi tiæ quæ definitione explicá:ur,tot fint definitiones neceffe eft Hinc
vnij er … i. fit,vt Arift.fententia,id quod eft vnum per accidens, vt eft homo al
dens on defi bus,quia non habet vnam dumtaxat naturam,fed multas non definia
ህ」[¡ፆ}ፖ. tur, Definitione videlicet fimpliciter vna,pluribus enim definitioni
a 6 Tp. f.
bas complicatis,facetur a ille hzc poífe definiri:vt fi dicas,homo al
bus eß animal rationale infectum colore difpartienre vifum. Quia
verò Nomen aequiuocum non fignificat vnam tantum ಧಿ§§
Nullum equi fentiámve, fed multas,hoc etiam cfficitur ex dictus, vt nullum æqui
voc. m iefin- uocum definiatur, nifi prius diſtinguatur : quod per vu'gatiffimum b 6 Тар.2.
ttrro'f P''' eft apud b Diale&icos, hoc verò etfi in omnibus Æquiuocis com ご5・
*'/""*""" muniter præcipitur, tamen in quibufJam Analogis quodammodo
gg •? *'!**
;4のC2
non feruátur.Quaedam
: diftin&tione,vt enim Definiuntur
apud Ariftotelé nulla prius faéta ipforum
Principia,Natura,Motus,& alia per
:: multa.Si tamen loquamut de Definitione,Que fit fimpliciter ac от
„â, tàmen de nino Vna,dubium non eft,quin femper hoc commune proloquium
finitione fin- feruetur.Numquam enim Definitio omnino vlla, illi aequiuoco af
P"*"*' *"* fignatur, nifi vocabulum Æquiuocum pro vno tantum fignificato
accipiatur.
9ºmne quo£ T £ R r 1 v M eft,omne quod Definitur effe vniuerfàle,vt c Arißoteles c Pt 1 pºſt 7.
Փ 1թ Բ. 4
faepe admonet.Vnde fit,vt verba illa,Qgpd quid erat efe,ś, alia fimília & 7. Me. 15.
§ , quibus d Ariftoteles vtitur cum de Definitione , aut de quidditate
• 7. Metap. rei loquitur, femper accipiantur apud illum, pro quidditate, Eſſen
- tiave vniuerfali.Caufa cur 'ola Vniuerfalia Definjantur haec eft,quia
Vniuerfalia fingularia(Deum optimum maximum excipio)funt mutabilia,Vni
雛 ”: uerfalia verò numquam mutantur, nifi ex Accidenti, ratione videli
figularium. ** fingularium,Homo enim exempli gratia propterea dicitur naſci
interire,& oinnino mutari,quia Socrates,aut aliquis alius ex fingulis
Definitio ef mutatur id,quod inodo eodem accidit in caeteris.Cum ergo Defini
рr, сірій,9 tio debeat effe tei immutabilis (c eft enim principiú, & fundamen e ex и ..poſs.
1.de Rлі. І,
f*'*'!** tum fcientiae,ad quam non admittuntur nifi res, quae ex fe murabiles
‫) من به هر‬tnuf fficitùr vt omne definitum debeat effe .elafreuinV Sic
enim fie ,vt nulla in ipfum ratione fui cadat mutatio. Alig funt ratio
„ „„„. nes, qu bus id, quod afferimus. (Sola inquam) vniuerfaiia definiri,
j„„,.,,. ofts nfa:ur,fed hæc vna fufficiat hoc loco. Quod quidem planè in
тоte. tclligitur de definito propinquo Nam remoré dubium non eft,quin
f :: fingúlaria
fQJdam enim Definiantur. Verùm hic
non agnofcentes diffenfio
vllam eft inter Dialesticos.
rem vniuerfalem, quae fit in
,,,, fingùlis indiuiduis, quæóue primo & proximè fignificetur nomine
„'Έά Vniuerfal,dicunt definitum p;opinquum non effe rem vniuerfalem
1 5. fignificatam Nomine Vniuerfali, fed ipfum nomen vniuerfale:at
Nam dif* qùe ita cùm dicimus. Equus e(t animal hinniens , hoc nomen equus.
}. ';';effe definitum propinquurn fingulos verò equos,qui(eorum fenten gdrcQvº reales
- tur, Sre
Άμί, πολιτιι) εqu' ηρmης Ροκ mè figwficatu: eſſe definita remota, g alij Alb. D. Tho
$uii.r.al,. ponentcs Nomen Vniuerfale proximè figpificare rem vniuerfalem, めrot &列***
- . ‫» تعابة‬
 L 1 B E R o_v 1 NT vs. 95
quæ ex\\\at in fingulis,remotè autem ipfa fingula,indiuiduáve dicút.
Y)e£ìuìtum propinquum effe rem vniuerfalem,quae proximè ſignifi
fìcatur Nomine Vniuerfali (hæc eft enim quae proximè explicatur
I)efinitione) Definita verò remota,cffe illa eadem,quae illi aflruunr.
Sed contra priorem fententiam aliquando dabitur difputandi iocus
nos pofteriorem probamus.
7. Metap 4. Q y A R T v M eft,omne quod propriè Definitur,aut defcribitur effeffe- omne quod
Text. 1;. diem alicui generi fubieétam,aut Infimam,aut Subalternâ. Quia in omni, ?*P**fui
definitione, aut Defcriptione propriè di&ta, ponendü eft genus rei tur,eji J}eciem
quae definitur,& eius Differentia,aut proprietas.Hinc intelliges cur c., mec gene
a Pºrphy.ca. nec genera fumma,nec differentiae,propriè definiantur. a Nullius e- ra rimâ, nec
«especu. nim generis funtípecies:& fi differêtia refpećtu fuorum indiuiduo-%*
rum fortaffe
alio fint fpecies,vt
loco di{cutiemus. rationale refpe&u
Defcribuntur tamen huius Diffe- p::*
rationalis,quod
quodammodo 3.հ,
reatiæ more proprietatum Concretis nominibus fignificatarum.Ná diffeiiti.
vt dicimus,difciplinabile eft animal,quod doétrinâ imbui poteft,fic defcribätur*
dicere poffumus,Rationale eft animal,quod rationem participat.
Qy INT v м eſtfigmentart chimaram,Hircoteruum, ‫ مع‬alia bниf: Figmenta
definitur n5
de
modi mon Definiri Definitione rei, fed nomini, tantum, vt placet Ari$toteli. ÉT.
Itaque,vt ille vult,cùm dicimus, Hircoceruus eft animal ex hirco & fa...i„,.,
ceruo cogitatione confe&um, fenfus hic eft, Nomen hircocerui fi
gnificat animal confictum ex hirco & ceruo.Cauffa huius fententiæ
eft,quia figmenta non habet veram Quidditatem Effentiamve, quæ
Definitione rei explicetur,habent taunen verum Nomen,quod defi - *

nitione Nominis declaretur.Vnde ille.Id,inquit,quod non eft(hoc , -

eft,effe non poteft)nemo fcit vmquam quid eft,fed quid Oratio,aut t

Nomen fignificat.Veluti quid fignificet hircoceruus percipi poteft

quid verò hircoceruus fit intelligi non poteft,Id quod eodem libro Qgodammo
pluribus verbis exequitur.Si cui tamen placuerit,poterit fine crimi- '!
ne has figmentorum Definitiones notnine Definitionis Rei quo- ::
dammodo,etfi remotiffimè compredendere.Nam ctfi Figmenta nó
funt res, tamen quafi in extremo gradu rationem rerum participât:
quam ob caufam res fictæ appellantur.Hoc verò mihi cum Ariftot.
b i. Poſt 7.
do&rina pugnare non viderür. b Docet enim (idά; non femel) ctiá
&# 7 Met 4. definitioues accidentium effe Nominum interpretationes,quoniam
Text. 14.
Accidentia nó funt fimpliciter res,fiue entia. c Saepe tamen conce- cW*7 Meta.
dit hgc explicari Definitione rei,quia etfi nó fùnt fimpliciterentia, * Ⓖ 5 ·
tamen quodammodo funt entia,ficq; à numero entium non penitus ; :
excluduntur. Haec de definitione dixiffe fufficiat : nunc ex pluribus .. . .
d Perißimum Præceptis,quæ ab d Ariftot.ad bene Definiendum traduntur, ea nos -- - -
.. • * *
6. Tºpic.
tantum fubiiciamus,quæ plus vtilitatis afferre videantur.
Primum Definiendi praceptum. С А г. 1 x.
6.To z 3. R 1 M v MQuod
Præceptum
c» ſ. tioribus. quidemeft, vr quicquid
vel ea de cauffadefinitur Definiatur
primo loco potui,exquia
no- semper defi
ear
As definien nihil eft minus feiei, dum,quàm id effe obfcuram,ad quoj qu.f. ca- noterpws.
**'" trarfia
‫ه*گ‬a‫ت‬b‫ییر‬.
Fut omnis difputatio redigitur,id enim eft Definitio. -

* - a Hoc
 96 I N S T I TV T. D. I. A. L. E. C. T.
a . P/?. 5. a H o c praeceptum non feruant, qui Tranflationibus praefertim
remotis,& difficilibus,rem definiüt,vt Hominem,Arboré inuerfarn.
Nec ver®*
,.,.r, ,. . °, 1 T E M, qui vtuntur in definiendo verbis paiüvfitatis vt fi quis izujitati.
3.T , ,. Medicus imperet ægroto,vt fumat Terrigenam Herbigradam,Do Сісе, z de JD}
miportam,Sanguine caffam,vt ægrotus Cecleamintelligat. •inatione.
c . ■'•/* 1 *• c I T E M qui ex verbis Ambiguis Definitiones extruunt, vt fi |Nec ex ver
bis ambiguis.
§£ **** quis
& j.
hac oratione.Elementum
fcribendo,fignificare.Haec primum,velit
enim fiteram,quafi
verba Ambigua funt & in eam
aliis De
etiá
rebus poffunt intelligi vt enim litterg funt prima Elementa Scrmo
nis,fic Vnitates,funt prima Elementa Numeri , & Materia ac For
Զա թագ: ma,prima Elementa Rei naturalis.Admittütur tamen ambigua vo
“'***. ca5üla 1t)
,;,,,'.t.,,. CaOula in L)c
Definitionibus,cum veladditur рparticula,, quae
» q Aíbigui
§
in Defa.ti- tatem verbi ad vnam fignificationem trahat (.vt fi quis proxi
mubus. mè definitioni addat hanc particulam , Sermonis ) vel ex re
bus, de quibus differitur, aperte conftat, qua fignificatione voca
bula fumantur.
£e**fi* ' d I τ ε w Qui idem per idipfum definiunt,nihil eft enim notius, d s.Tp. ,.
:: *' feipfo. Hoc auîem aperte, ac vcrbo eodem ferè nunquam accidit,
- fed implicitè, alióque verbo, vtpote cum in Definitione ponitur
aliquod Nomen quod Definitur & declaratur per ipſum definitum,
vt fi quis Definiat Solem Aftrum, quod dum Dies eft nottrum he
mifphærium illuftrat,Nam cùm dies definiatur, motus Solis fuper
terram efficitur randem Sol definiatur per Solem.
Ne terra- I T E M Qui Contrarium per ſuum Contrarium definiunt, vt ſi
rumper con qui fic definat Bonum effe id,quod eft malo cótrarium.Huiufmodi
******** . eft illud Virtus eft Vitium fugere:& illud Prima fapientia, ftultitia
'.. caruiffe. Cauffa eft, quia Contrariorum eadem eft fcientia, &
cognitio. Verùm hic modus definiendi non ett vfquc adeo
repudiandus. -

oli.&io. S E D obiiciat aliquis contra hoc primum Praeceptum,omne re

latum per illud ipfum Relatum, ad quod refertur, effe definiendum,
vt docent Philofophi, Relata verò intcr fefe, cùm fint fimul natura
effe æquè nota aut æquè incognita:ergo non quicquid definitur ef
$oluti^: fe ex notioribus magifque perfpicuis definiendum.Occurres tamen.
Ai, rela iu* NuIIum Relatum( propriè loquendum eft,definiri, per illud Rela
f idad q"о" d quod , refertur. fed per Refpe&tum f i in illud
;,,.„., .;. tum , ad quod • rgfertur, ieg per Isgpectum tuum , qui in illu
вя:!twº. terminatur , ac definit. Verbi Cauffâ Pater non definitur per fi
A berrtraå lium,fed per fuum Refpe&um,qui in ipfo inchoatur,& in filium de
駕"鷺 finit.Caeterum,quia nullus Refpectus intelligi potcft fine fuo termi
*ар,9.
y
*“no,fit vi Refpe&us
finitione Patris intelligi
patris,neceffariò ponendus nonfitFilius,
valeat fine filio,ficque
parique in Pa
ratione de

teriu definitione Filij: & catera Relata in Definitionibus eorum

Relatorum,quae ad fe viciffim referuntur.
Qv o D igitur Philofophi dicunt Relata,qu; fe mutuo refpiciút,
per ſe inuicem eſſe definienda, non propriè accipiendù eſt,ſed quaſi
dicát, Neceffariò alterum in Definitione alterius effe ponendum,
vt quorfum tendant fui Refpectus per quos Relata verè ac propriè,
Definiuntur
 1 1 в в к о у т м ту s. 97
Definiunrur,intelligatur. Nunc autem etfi Relata ipfa fefe viciffim
reſpiciewüafint æquè cognita,aut incognita, tamen Refpe&tus ipſ
{unt Naturae ordine notiores,quâ Relata. Itaq; in Rclatis etiam de
finiédis hoc obferuatur,vt quod Definitur ex notioribus explicetur.
Secundum præceptum definiendi . C A p. x.
Š LT E R v M Præceptum eft, Vt Definitio fit propria Definiti, pefiwiiio {e
a 6.Tºp.1 ſº ûAl vt a Ariftoteles ait,hoc eft,vt neç latius pateat,quam de- t jº. τι;
--- initum nec minus late, fed cum eo reciprocedur. Hoc “1”
zº e il Praceptum non obſeruant,qui extruüt Definitiones aliis
¢· · · · cogs conuenientes,vt fi quis Terram definiat,Corpus, quod
dcorium fuapte natura fertur. Hoc enim in aliis etiam febus vere
dicitur. Item qui affignant Definitiones, quæ non conueniunt om
nibus comprehenfis fub definito:vt fi quis definiat Aquain, Corpus
fimplex frigoreconcretum.Nec enim omnis Aqua,fìgore conêre
ta eft.Quod fi terra definiatur,Corpus fimplex, quod infimum lo
cum fuapte natura fertur,aqua verô corpus fimplex, quod inter ter
ri&acrem ſuapte natura quieſcit:hac ex parte rectè habebunt De
finitiones,quòd cum rebus, quae Definiuntur,recurrant reciprocenº
tiirque.Hinc cólliges,multas circunferri Nominum Interpretatio- Multe circă
nes,quæ nó funt bonæ definitiones,vel quia latius patent,vt fi dicas fº…tºrnº
Theologus eft,qui de Deo loquitur, Cónful eft qüi patriæ cófulit: ::
Vel quia minus latè,vt fi dicas, Geometria eft ratio metiendi terrâ. *###
$æpe igitur aliquid addendum eft huiufmodi Interpretationibus,vt io,- ijT
bonae Definitiónes habeantur.Quod plurimae etiam defcriptiones tiones.
Oratorum & Poëtarum defiderant.

Tertium Præceptum Definiemdi. C A P. x 1.

jE R T 1 v M Præceptum eft,Vt nihil in Definitione defit, aut Nihil in D,
%fuperfit.De eft autem aliquid,cü pofito Gcnere remoto #
uon adhibentur omnes interie&ae Differentiae, vt fi quis Аera:ъаи и
- MG] definiat Hominem effe Subftâtiam rationis participem percffe abit,
5 6.Τορ.3 ~Hac de cauffa docet b Arißoteles , aut Definiendum effe Genere
proximo vt fi dicas,Homo eft animal rationis particeps,aut fi remo
to,adiungédas effe Generiomnes Differétias, quæ à genere ad De
finitum víque inueniuntur,vt fi dicas, Homo et Subtantia Corpo
rea,Interitus capax,Viuens Sentiens , & Rationis particeps. Deeft
etiá aliquid cùm res quae definitur,conftat Materia & Forma,nec ta
men loco Differentiæ vtraque ponitur,fed altera tantum, vt fi Ho
minem definias animal conftans animo rationis participe. Id autem ..
dicitur fupereffe,fiue Redfidare in Definitione,quo Sublato,ea quæ స్టో
remanet óratio,fatis aperte rem declarat.Exempli cauffa,fi quis de- ::
finiat Hominem Animal rationis particeps bipes,illud Bipes,dicen- „Ä.
dum erit fupereffe , quoniam eo detraéìo fatis planum facit reliqua s.Tp...
Oratio definitum.Saepe tamen non datur vitio,quod plura verba po
nantur in definitione,quàm quae fatis effe videantur, quoniam raro -

id cenfe tur fuperuacáneum,quod aliquanto apertius rem declarat.

у Qաձrc.
 98 I N S T 1 T v T. D. I. A L E C T.
Quare rarius hoc vitio, quàm fuperiori , laborat definitio. Quam
sep; gra** quam ne illud quidem femper pro vitio habendum eft quandoqui
**ớ?re: *# dem graues Au&ores, ne ininütiffimâ omnia perfequantur, multas
aid omittät - - - - - - - - - - - - - -

. ¿ fepe omittút medias diffetẽtias,prafertim cũ facilè intelligi Polsũt.

bus 4иodfa
cule intelli Quartum Præceptum definitionis. C A P. v 1 1 1.
gatur. V A R T v M Præceptum eft, Vt definitio fit breuis,modo breui Definitio de
tas obfcuritatem non pariat.Nam cum Definitio cuiufque, ſit bet ſebrewis.
$J caput totius difputationis quæ de re habetur,vitio haud du
bie non carebit,quae longior fuerit quam vt facile memoria tenea
tur,expeditéque cum opus fuerit,in me ium afferatur. Quatum er
go & natura rei,& perfpicuitas patientur breuis eſſe debebit Defi
Nº º de nitio,etfi nonnunquam aliquato longiori egeat expofitione. Hoc
: ::" præceptum prætermittunt,qui tot particulas in Definitione conge
£., tunt,quot fùnt difficultates intraétatione rei,quae definitur.Nam etſi
junt rgún?. Definitio,vt auétor eft a Ariftoteles talis effe debet,vt ex ea omnes a 4.Phy-4.
** **;*fuf- dubitationes,quae de re habentur, diffoluantur, non tamen neceffe
fione diluída ea, fingulis pene Argumentis diluendis fingula verba in defini
tione ponantur,quod multi faciunt,fed vt ita fit cüftituta, vt ex pau
S*pe Sephi- cis facilè omniuih obie&torum folutio colligi poffit. Sæpe tamen
; Sophiftarum importunitas cogit pluribus verbis rem definire,
๘ยู่ในเiories, 943D” fimpliciter Definienda foret.Qua ratione b Ariftoteles fate b 1.Elem.4.
tur fc longiori Oratione Elenchum definiuiffe.
Alia quedan Pracepta que in inuetigatione Definitionis feruanda funt.
С А p у т x і І і І.

In inueßiga- D O R R o cum Diuifionis Methodo inueftigatur Definitio, tria c 2.Pºff.14.

tione dejini. obferuanda effe docet c Ariftoteles.Primum: Vt omnia Prædicata,
.． que fùmuntur,Pradicentur in ipfo Qujd eft, hoc eft.Effentialiter. Ferè ta
ÅT men cogimur alia fumere Attributa, quia ignota nobis funt, maxi
ma faltem ex parte,rerum Effentiæ.
A l T E R v M,Vt omnia Natura ordine collocentur, ita fcilicet,vt com
mumiora praponantur mimus communibus quo ad intelligédi rationem.Nam
quo ad Sicum partium Orationis , faepe differentia praeponitur Ge
neri,vt cum dicimus,Diale&tica eft differendi Scientia, Verum cum
plures Differentiæ in Definitione ponuntur, ferè fit, vt fitu etiam
verborum communiores antecedant minus communes. Neque e
nim dicimus.Animalefecorpus fentiens animatum,Sed corpusani
matum fentiens,& ita ferè in reliquis.
T E R t 1 v M,Vt nulla Differentia pratermittatur. Quod vtique fiet,
6 omnia,quae ante fumuntur,Diuidantur adaequatè in proxima mé
bra Diuidentia,quoúfque tota Oratio cum definito recurrat. Quo
niam vero in Genere proximo rei quae definitur, continentur om
nia priora,tum Genera,tum differentiae,docet Ariftot.dloco eorum d 6.Tºp 3.
p..,.a. Dj. omnium poffe,poni Genus proximum, Id quod faepe neceffario fa
» fione. ciendum erit,ne longior quam par fit,fiat definitio.Vnde Boëtius, fi
omnes,inquit, Species fuis nominibus appellarentur, ex duobus
folum
 L I B E R ov 1 NT vs. 99
(olum verbis omnis fieret Definitio, Vt cum dico,Qujd eft hono, In inueffigi
qui& mìhì neceſſe eſſet dicere Animal rationale, mortale,ſi Animal º 燃
rationale eſſet 覽器 nomine núcupatum,Cum autem Colle& o- £, quid
nìs Methodo Definitio inucftigatur,hoc vnum praecipit Arift.dili- •9;erua»Âum
genter caueri,ne dum à minus Communibus ad Communiora pro
gredimur, aliquam incurramus Æquinocationem. Latet namque
magis in Communioribus Æquiuocatio. Etenim quod Animi ma
gnitudo eaquam in Alcibiade, Achille & Aiace legimus, Vniuoce
illis conuenerit nemo dubitat.Nullus etiam ambigit in Lyfandro &
Socrate aliam,quamquam eiufdem omnino rationis , Magnanimi
tatem fuiffe,fed num magnanimitas, quae de vtraque fpecie dicitur
fit Vniuoca,nec ne,id fane,quia de re Communiori eft quaeftio,non
ita facile perfpicitur. Si ergo ex rationibus Vniuocis Infereriorum
vnam rationem,quae Vniuocè inferioribus conueniat, collegeris,ea
erit Definitio Superioris. Sin autem ad vnam omnino rationem
non accefferis,intelligeVocabulum Commune Æquiuocum effe.
Hæc de præceptis definiendi fint ſatis.
CÆ T E R v M antequam ad argumentationem pergo,Duo velim sapeßime
animaduertas, Alterum eft, fapißimè Verba quæ Aäum fignificant, vt $*rbaga<£
čł i#
Sentiens,Ridens & alia huiufmodi pro ipfis facultatibus im Definitione ac- ::
- - - - - - - - -

Natahac. cipi,vt Sentiens,pro eo, quod Ridere. Cauffa eft,quia apud Latinos facultatibue
fere non funt Nomina impofita facultatibus, Iterum eft,in hü Prae- in definiendo
cepti, quadam effe quorum prætermißio efficit, vt Oratio mon fit om- acrifi*ntur:
mino Definitio,qualiafunt ex quattuor Definiendi Praecep
tis primum & fecundum:quadam vero eße,quorum re
ieítio non idprorfus efficit , vt oratio nomfit defini
tio fed hoc tantum,vt mon fit boma & apta de
finitio:qualia funt tertium & quar
tum,atque hæ duæ animad
uerfiones in Praeceptis.
etiam diuiden--
di obſeruan
da funt.
单。内﹑
★ 」

P 2 IN STI.
 1 oO I N S T I TV T. D. I. A L E C T.
蠶 ಥ್ರಿಥ್ವಿ ‘ෆ
$
©0:©::)S
§ δ% 蠶
* ఫ్గ ఫ్గ §: ,G రీ &&泌 : :: :) @ ౭శ్రీ సే
ష్లే
I N S T I
Ꭰ I ." ". y
|
6ళ్లడ$షో
De Conféquentia. С А p v т I.

j E s T A T ergo, vt quia de Diuifione ac Defini*

á tione iam diximus,deinceps de Argumentatio
$ ne, in qua plus operae Diale&ticus infumit, diffe
1 ramus.Sed quoniam Argumentatio eft quaedam
Latius paret i| Confequentia,latius enim patet Confequentia,
::
wrº **
quàm Argumentatio, prius de Confequentia,
- w - -

: ì quàm de Argumentatione, dicendum eft. Con

conf. qu&a fequcntia igitur, fiue Confequutio, eft Oratio in qua ex aliquo aliquid
quid. colligitur,vt omnis homo eft animal, id verò, ex quo aliquid colligi
Antºn;
conj44ие,
tur,dicitur antecedens. Quod autem colligitur, vocatur tum Con- Sepet
- - epe 0fat fars
- -

сотс:иfio. fequens,tum conclufio,quamquam faepe tota confequentia conclu fequentia di

fio nominatur. situr säclufie
primi, Gemus C o N s E Q_y E N T 1 A R v M autem quatuor funt genera.Primum maximeapad
confèquenti* eft.cum quælibet Enuntiatio ex feipfa,aut ex fua Æquipollente col Ciieronem.
T,„, ligitur. Alterum genus cft, cum Antecedens & Confequens eifdem
præcisè verbis, eodémque ordine collocatis conftituta funt, fed ta
men non idem valent,vt omnis homo eft animal,igitur quidam ho
mo eft animal.Neceffe eft Socratem effe animal,igitur non neceffe
eft Socratem non effe animal. Nomine enim verborum non com
plector hoc loco particulas ad Quântitatem,aut Qualitatem perti
Tertium. nentes. Tertium genus eft cum antecedens & confequens eifdem
præcisè verbis conftant,verum ordine conuerfo,vt Nullus homo eft
lapis,igitur nullus lapis eft homo:neceffe eft omnem hominem effe
animal, igitur neceffe eft aliquod animal effe hominem. Atque ex
confequentiis ha&tenus enumeratis nulla dicitur Argumentatio,fed
ºuartum. Confequentia dumtaxat. Quartum genus eft, cum antecedens &
Confequens non eifdem præcisè verbis conftanr,quia in anteceden
te continetur argumentum aliquod, vno, aut pluribus verbis com
prehenfum,quod non continetur in confequente.
‫بر‬4 -D
1 v .1 D 1 ſolet hoc genus in Syllogiſmum;Enthymema indu
1''"*"* &ionem, & exemplum, quæ ratione argumenti Argümentationes
Syllogi/mus. appellátur. Syllogifmus eft.vt fi dicas,Omne vitium fugiendum eft:
Omne mendacium eft vitium, igitur omne mendacium fugiendum
Enthymema. eft. Si Sol lucet,dies eß,at Sol lucet.igitur dies eft. Enthymema, vt
homo eft animal, igitur hgmo eft fenfus particeps. Hic àdolefcens
diligcntcr nauat operam litteris, igitur do&tus euadet. Inductio, vt
Ο ΙΥΥΩ 13
 L I B E R S E X T V S. I OI

omnishomo eft fenfus particeps, & omnis beßia eft fenfus parti- I*'• *io.
ceps;igitur omne animal eft fenfus particeps.Romulus non diü tulit
frätrem imperij confortem, nec Pompeium Caefar, nec Auguftus
Antonium,nec aliquis alius,cuius ad nos memoria peruenerit, diu
tius imperij participem ferre potuit nemo igitur eft qui confortem
Exemplkm.
inperij diu ferat. Exemplum,vt Craefus in diuitiis felicitatem inue
nire non potuit, ergo nec Craffus inueniet. Pififtratus impetratis à
Repub.cuftodibus falutis fuae, tyrannidem occupauit, ergo & Dio
nyfius occupabit. Haec videntur confequentiarum genera, quod fi
alia fuerint facilè ad haec reuocabuntur.
Qa£ fit Bona,ac Vitiofa confequentia,& quomodo interhoßi poßint.
С А в v т и т.

Ꭰ V ? Lex quoque dici folet,confequcntia bona,& vitiofa.Bo. Bon. ..„,.

na dìcìtur ea, n qua aliquid ex aliquo ver& colligitur,vt quae in quemtia. ' '
exempla íunt haétenus adduétæ.Vitiofa eft,in qua nön verè aliquid ***%.
concluditur, vt fi dicas Socrates eft animal, ergo eft Philofophus.
Haec cum ita fint eas tantum nos in definitione Confequentiae com Vitiofa conţ:
plexi fumus,quae bonae funt & aptae.Eas enim,in quibus aliquid non queiiti« ….
verè colligitur,non arbitramur dicendas eſſe ſimpliciter Conſequen lºnt ſimplus
tias,fed vitiofas & ineptas Confequentias,quemadmodum Ariftot. ºr
Syllogifmum nil concludentem, non fimpliciter Syllogifmum, fed "
Vifiofum Syllogifmum,appellandum effe cenfet,Duobus vero po- p,;„„„ „,.
tifIimum indiciis internofci folent Bona & Vitiofa Confequentia. camentum.
Alterum eft, Si ex veritate Antecedentis faltem , & hypothefi data,
Confequens verum effe deprehenditur, bona & apta eft confequen
tia,fin minus,vitiofa,& inepta.Exempli cauffa , quia ex veritate hu
ius enuntiationis, Socrates eft homo, deprehendimus hanc effe ve
ram,Socrates eft animal, dicimus hanc effe bonarn confequentiam,
Socrates eft homo,ergo Socrates eſt animal. Pariá; ratione fatemur
has effe aptas,Socrates eft lapis,ergo & fenfus expers)fi Socrates ef
fet auis volare haud dubiè poffet, quia etfi neutrum Antecedens ve
rum fit, tamen ex veritate vtriufque fi&ta & data, vtrumque Confe
quens verum effe deprehenditur:Has verò dicimus effe vitiofas,So
crates eft homo,ergo eft philofophus,Socrates eft homo,ergo equus
cft animal, quia in priori datur antecedens verum , & confequens,
falfum.pofterioris autem Confequens,etfi femper verum eft cü An
tecedente,tamen non ex eo quod Antecedens verum eft,deprehen
ditur effe verum, quippe cum Antecedente exiftente vero, poffet
confequens,fi nihilaliud prohiberet,effe falfum.Ex hoc documento Wr b
efficitur, vt ad bonam Confequentiam non modo non fufficiat veri- .ே :
tas,Antecedentis & Confequentis, fed ne requiratur quidem. Nam, 'j ே
vt ex di&tis perfpicuum eft,ex vtroque vero,conftare poteft Confe- effàtu
: do quentia vitiofa,ex vrroque autem falfo,bona & apta. Alterum indi- º: T). νετε,
Rºaria "" huiufmodi eft. Si id, quod contradicit Conſequenti, repugnat ‫ﺍء‬t‫ة‬uq /* a ne
43. „ Antecedenti,bona eft confequentia,fin minus, Vitiofa Repuguan- req-uratur
hos ioso. tium autem nomine hic intelligo ea,quae fimul vera cffe non potiint qiiaem.
v 3 Hoc
 I O2, I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
Hóc documento intelligimus illam vffe bonam confequentiam,So
crates eft homo, ergo Socrates eft animal, quia haec enuntiatio,So
crates non eft animal,quæ contradicit confcquenti, repugnat Ante
cedenti.Illam autem cognofcimus e{fe vitiofam,Socrates eft homo,
ergo Socrares eß philofophus,quia hoc pronúciatum,Socrates non
eft philofophus,quod contradicit Confequenti,non repugnat Ante
cedenti, Neque enim Socrates, fi non fit Philofophus,non erit ho
mo.Eadem regula iudicamus,il!am effe ineptam confequutionem,
nihil colligentem,Socrates eft homo,ergo equus eft animal,quia et
fi verum effe ponamus,quod nullus equus fit animal:non tamen fta
tim verum effe inficiabimur,Socratem effe hominem.
De Conſequentia formali,cº Materiali. CAP. I I I.

Comf quertia A M verò bona confequentia,aut eft formalis, aut mate

formalis.
j rialis,itémq; aut Neceffaria,aut Probabilis.Confequen
Ę tia formalis dicitur ea,qua viformæ concludit. Ea verò di
££-$§ citur concludere vi formæ, cuius formam modumve colli
gendi fi retinueris,in quacumque alia materia, etiam impoßibili, apte con
cludes.Exempli cauffa,dicimus hanc effe formalem confequentiam,
Omnis virtus eft laudabilis, Temperantia eft Virtus: igitur Tempe
rantia eft laudabilis,quoniam vi forme concludit.
I N T E L L 1 G 1 M vs autem eam conchudere vi formae,quia ferua
ta eadem forma,in quauis alia materia;etiam impoffibili,bene con
cluditur, vt fi dicas: Omnis leo ett lapis, equus eft leo, igitur equus
eft lapis. Eft enim bona haec Confequutio, vt ex di&tisapertum eft.
σ'a βιβeri ri. Eadem ratione dicimus hanc effe formalem confequentiam. Necef
fe eft omnem hominem effe animal, igitur neceffe eft aliquod ani
mal effehominem,quoniam hac formáretenta femper aptè conclu
ditar,vt fi dicas, neceffe eft omnem leonem effe lapidem, igitur me
ceffe eft aliquem lapidem effe leonem.
V T autem retineatur eadem forma feu modus coIligendi, primü
neceff: eft vt feruetur eadem difpofitio,feu ordo verborum,in qui
bus cernitur forma confequutionis.Nam fi ordo huiufmodi verbo
rum mutetur, mutata haud dubiè exiftimanda eft Confequutionis
forma,vt patet in his duabus confequentiis,omnis,Virtus eft quali
tas,omnis Iuftitia eft Virtus,igitur omnis Iuftitia eft qualitas: Om
nis lausus eft fubftantia, omnis equus eft fubftantia, igitur omnis
equus eft laurus. Nam quia impriori confequëtia,fubieétum primg
enuntiationis eft prgdicatüfectindae, quod non fit in pofteriori con
fequutione,alia certè forma eft in priori, alia in pofteriori, Deinde
opus eft,vt feruetur eadé acceptio, idémq; acceptionis modus eiuf
modi vocabulorum. Ex quo fit,vt in his duabus confequentiis,ho
mo deambulat, igitur aliquis homo deambulat: homo eft fpecies,
igitur aliquis homo eft fpécies:n6 fit eadem forma,quia vox homo
in antecedente prioris,accipitur pro fingulis hominibus difiunéti
•uè,in antecedente autem pofterióris,accipitur pro homine cómuni
prgcisè.Hg verò non habent cádem formam,homo furgit,crgo nó
ſedet:
T

L I B E R S B X T W S. ïo 3
{edet:homo furgebat,ergo nô fedet , quia acceptio vocabuli homo,
armp\ior e{\ in pofteriori antecedente quàm in priori.
N A M vox homo, in priori accipitur pro folis hominbus qui
nunc exiftunt, iuxta differentiam temporisverbi furgit, in pofte
riori autem,non modo accipitur pro iis qui extiterunt, iuxta diffe
rcntiam temporis, verbi furgebat, fed etiam extenditur ad eos qui
Seruanda e4
1 Elenc. j. nunc exiftunt, vt placet Ariftoteli. Rurfus neceffe eft vt feruetur ea dem eßentia
demeffentialis Qualitas enuntiationum principalium. Quo fit, vt l11 qualitau.
hae confequentig non fint eiufdem formae,homo cft animal,ergo eft
fenfus particeps.
H o M o non eft animal,ergo eft fenfus particeps,quia antecedens
prioris eft affirmatiuum,pofterioris negatiuum.Dixi principalium,
quia fi mutetur qualitas effentialis enunciationum quarumdáminus
principalium,quæ includuntur in fubie&o aliquo,aut prædicato?n6
necefîe eft vt mutetur forma veluti fi dicas, homo,qui eft iuftus,eft
prudens,ergo hic eft prudens.Homo,qui non eft probus,eftimpru
dens,ergo ille eft imprudens,Sunt enim eiufdem formae.
Seruanda ear
P R ae T E R E a neceffe eft vtferuetur eadem quantitas enuntia. dem quanti
tionum. Quam ob caufam hae confequentiæ non funt eiufdemfor ‫هک‬t .
mæ:Omne animal eft fenfus particeps,igitur homo cft fenfus parti
ceps. Quoddam animal eft rationis expers, igitur homo eft rationis Seruád« ez
expers. Neceffe eft vt feruentur eædem Coniun&iones ac nexus dem conium
principalium partium Confequutionis, qua de caufa hae confequen 6#1ones nexº.
, ac

tiae non funt eiufdem formæ, fi dies eft, Sol lucet, quia dies eft, Sol
1ucet. Haec neceffariò videntur feruanda (& fi quae funt alia, quae ad
modum colligendi fpe&ent) fi forma Confequentiae retinenda eft.
Сопуедиftia
C oN s E Q v E NT 1 A Materialis eſt ea,que vi ſolius Materie conclu materials.
dit. Ea verò dicitur concludere vi folius Materiae, quæ vi quidemfor
me nil colligit.fed tamen tali eft,vt affumpta fimili materiafemperim ea
dem forma apte concludatur.Exempl caufa,dicimus hácele materia
lem confequentiam,homo eft animal,ergo eft fenfus particeps,quia
propter folam materiam, hoc eft, propter folam rerum fignificata
rum inter fe affe&ionem re&& concludit.Nam quia effefenfus par
ticeps,ita connexum eft cum animali,vt omne animal neceffariò fit
fenfus particeps, hac fola de cauffa aptè concludit, qui ex eo quod
homo eft animal,colligit eumdem effe fenfus participë. Si enim re
tenta eadé forma diffimiilern materiam accipias,fieri poteft vt ineptè
concludas velutifi dicas,homo et animal,igitur et hinnitus parti
ceps.Intelligimus autem fuperiorem conclúderevi materiae,quia fi
mili materiâ affumpta,femper aptèin eadem forma concluditur.Vt
ſi dicas,Laurus eſt planta:ergo ſenſus expers.Namvt eſſe ſenſus par
ticeps, neceffariò àc vniuer$è connexum eft cum animali, fic fenfus
experscum planta.Eadem ratione aptè concludit ex vi materiæ qui
fic colligit,homo eft animal,ergo non eft fcnfus expers :Laurus eft Quefintfor
planta,ergo non eft fenfus particeps & ita in aliis.Verùm materialis males conſe
Confequentia minus propriè dicitur bona & apta. ., 4нетti“, ата
*

Ex primo igitur Confequentiarü genere,vtpote cùm quælibet iiateriales.

enuntiatio
 104 I N S T I TV T. D I A L E C T.
enuntiatio ex feipfa,aut ex fua æquipollente coliigitur,omnes funt
formales,vt fi dicas,Homo et animal,igitur homo et animal:Om
nis homo eft animal igitur nullus bono non «ft animal.Quanquã
verò prior illa fit ridigü.a,tamë eft Cöfequentia formalis, atq; adeo
maximè omniú necefíaria,quemadmodum haec enuntiatio , Honio
eß homo,eft puerilis tamen elt enuntiatio , atque inter enuntiatio
nes in primis neceffaria.Nil enim verius aut enuntiatur, aut colligi
tur,quàm idem de feipfo.Ex reliquis autem tribus generibus, quae
dam'funt formales,quaedam Materiales.Verbi cauffà,in fecüdo ge
nere cùm ex Subaltérnante colligitur Subalternata,aut particularis
ex Indefinita,eft formalis Confequentia:aliquando autem è contra
rio eft Materialis,vt fi dicas,Homo cft animal, igitur omnis homo
eft animal:In tertio genere, Conuerfiones quidem funt formales
Confequentiae,ex reliquis autem,nonunllae funt Materiales,yt reci
procationes quæ fiunt ex fubieéto & Proprietate aut ex definito &
Í)efinitione,veluti fi dicas,Omnis homo eft difcipling capax,igitur
omne quod eft difciplinae capax eft homo: Omnis homo eſt animal
rationale,igitur omfie animal rationale eft homo. In quarto deniq;
genere omnes Syllogifmi funt Cófequentiae formales:cgteræ autem
tres Argumentationum formae funt Materiales , exceptis fortaffe
quibufdam Indu&ionibus,vt poftea docebimus.
De confequentia Neceſſaria & Probabili. С. А Р. І і 1 п.

Conſequentia §º O N s E Qy E N T 1 a Neceffaria eft ea,cuiu Confequens necef

нeсejaria. Hfàrio colligitur ex Antecedëte:vt illa Socrates eft homo, ergo
ÈS% Socrates eft animal.Quicqui{l enim homo eft, neceffafiò
Conf quentia eft animal.Confequentia Probabilis eft ca,cuius Confequens colligitur
******** quidem ex Antecedente,non tamen neceffario,fed maxima ex parte:vtfi di
cas Haec mulier eft mater ergo diligit filium. Agricola mandat terrg
multa femina ergo magnam fru&tuum copiam percipiet,Haec enimi
non neceſſario ſequuntur ex Antecedentibus,ſed ferè ſemper.
Que Cone C v M igitur omnis Confequentia fit vel Formalis vel Materialis
::::..::; & iterum vel neceffaria,vel Probabilis,illud iam hoc loco animad
probabiles. uertendum eft,omnes Formales effe Neceffarias : ex Materialibus autem
alias effe Neceffarias,alias Probabiles.Quod enim omnes Formales fint
neceffariae, ex eo patet,quia in hoc genere Confequentiarum po
firo Antecedente perpetuo fequitur Conclufio. Id quod facilè eft
s.Pri.i. exéplis fuprà pofitis illuftrare,Sed & Ariftoteles hoc ipfum de Syl
logifmo apertè pronüciat,vt patet ex definitione Syllogifmi quàm
tradit.Quod verò materiales Confequentiae partim fint neceffariae,
partim Probabiles,facilè intelliges, f genera fingula percurras. Ná
in iis quæ ordine eodé eadé precifè verba continent in Anteceden
te,& Confequente, & tamen nec funt eædem , nec æquipollentes,
haec eft Neceffaria ex vi materiae,homo eft animal,igitur omnis ho
mo eft animal,haec verò Probabilis ratione itidem mareriae , mater
diligit filium,igitur hæc mater diligit filium in iis auté, quae ordine.
inuerfo colligunt, haec eft neceffaria. Omnis homo eft rationalis,
igitur;
 - L I B E R S E X T V S. по 5
ígitur omnerationale eft homo:haec verò Probabilis, omnis qui di
Vigéter dat operâ litteris,fit do&us,igitur,omnis,qui fit do&us, dili
gēter dat operáliteris,atq; amba:,cauffa materiar,nó formz. In En
thymematibusetiâ,Indu&ionibus,& Exéplis eadé varietas inueni
tur,vt ex fuprà di&is intelliges. Quáquá haec ex fequentibus fient
apertiora. Nunc generales quaedâ Regulae Cöfequentiarü ex fupra
3. dictis eruendae videntur,vt facilè quifque intelligat,quid ex quo,ap
ta Confequutione(de hac enim femper loquor)concludi poffit.
Regula generale, Confequentiarum. С л P. v.
*ina reru.
* g
р RVerò,
1 M AtumRegula.
ex FalfoExcolligitur.
vero non nifi Verum,
Prior parsVerum autem tumquia
ex eo probatur ex
1. Prie.1. Čr
fi vlla Confequentia ex Verò,Falfum colligeret, iam non effet bona 1.poji. 6.
& apta Confequentia , vt patet ex priori documento bonae Confe
quentiae. Poßeriorem partem confirmant haec exempla,Omnis Vir
tus eft Laudanda & Temperantia eft Virtus : igitur Temperantia
eft laudcnda:Omnis Vitiofitas eft laudanda,& Temperantia eft Vi
tiofitas,igitur Temperantia eft laudanda. Ambae cnim hæ formales
Confequentiae,id quod verum eft,colligunt, fed prior ex Vero An
бег»зdл. tecedente,pofteriorex Falfo.
S E c v N D a Regula. Ex falfô & Falfum & verum , Falfum autem
non nifi ex Falfo
batur.Omne animalconcluditur. Prior coruus
eft candidum,& pars hifce exemplisigitur
eft animal, compro- º:
cor- ே ‫می‬
ocza cº

uus eft candidus,Omne ammal eft nigrum,& coruus eft animal,igi- -

tur coruus eft niger. Nam vtraque Argumentatio ex Falfo Antece

dente concludit,fed prior,Falfum Confequens,& pofterior Verum.
Pofterior autem pars huius Regulae ex eo vera effe cernitur , quia
fi Falfum ex Verò colligeretur, daretur haud dubiè in bona Con
fequentia Antecedens Verum & Confequens Falfum, quod fuprà
negauimus.
ºriº Rgº. TE RT 1 a Regula Ex Necefario non nif Necearium, Necefarium
autem ex quolibet(vt aiunt)id eft ex Neceffario,& ex Contingenti,
& ex impoffibili colligitur.Prior pars hoc modo probatur. Necef
farium fèmper eft verùm, Contingens autem poteft effe falfum , &
Impoßibilè femper eft falíum:igitur fi ex Neceffario rećtè collige
retür Contingens,aut Impoffibile,dari poffet im bona Confequen
tia, Antecedens verum, & Confequens falfum, quod diximus fieri
non poffe.Poßerior pars hifce exemplis confirmatur.Qmne animal
per fé fubfiftit,& horho eft animal,igitur homo per fe fubfiftit.Om
nis Philofophus mouetur loco,& deambulans eft Philofophus, igi
tur deambulans mouetur loco:Omnis lapis per fe ſubfistit, & homo
eß lapis,igitur homo per fe fubfiftit.Omnes hae contequentiae col
ligunt neceſſariam concluſionem, ſed prima ex neceſſario antece
dente,fecunda ex contingenti,& tertia ex impofiibili.
Qy a RT a Regula. Ex contingenti numquam colgirur Impefibile fed Quarta ex I.
velNeceffarium,yel contingens: Contingens autem numquam ex Ne- ɤç ,
ceffario,íed vel ex Contiíigéti,vel ex Impoffibili concluditur.Quod Meta.4.
igitur ex contingenti,non Colligatur Impoffibile, cx eo patet , quia
CUIIl
 1 c6 I N S T I T V T. :D I A LÉ CT,
cum Contingens poffit effe verum, Impoffibile autem femper fit fal
fum fi, quis admitteret rećtè colligi ex contingēti, Impoſſibile,coge
retur. fanè admittere, dari aliquando in bona Confequentia Antece
dens verum , & Confequens falfum,quod nequaquã admittendú eft.
Quòd auté ex cótingenti colligatur Neceffariú,planum eft ex regu
la fuperio ri.Quòd item ex contingenti colligatur contingés,in hoc
exemplo cernes, Omnis Grammaticus eft Diale&ticus,& homo eft
Grámaticus, igitur homo eft Diale&ticus.Quòd vcrò cótingens non
colligatur ex Neceffario,ex eo perſpicuű elt,quia fi colligeretur,da
. ri,poffet in bona C6fequentia Antecedés verü,& confequens falfum.
Neceffarium enim non poteft non effe verum,Contingés autem po
teft effe falfum,vt diximüs.Quòd deinde Contingens ex contingente
colligatur, in hac ipfa Regula oftendimus. Quòd denique contin
gens ex Impoffibili concludatur, in hac argumentatione perfpicies,
Omnis lapis loquitur,& homo eft lapis,igitur homo loquitur.
Qv I NT A Regula. Ex Impofibilifequitur quodlibet, ideft,tñNecea
3)uintº rium,tum contingens,tum impoßibile:impoßibile autem,non nifi ex impof
,.„;î fibili colligitur. Quod autë ex Impoffibili concludatur Neceffarium,
& 9. M.t.4. & Contingés,ex tertia & quarta Regula perfpicuum eft. Quòd vero
ex eo re&è colligatur Impoffibile, ex hac confequentia intelliges.
Omnis lapis eft præditus videndi facultate,Smaragdus eft lapis,igi
tur Smaragdus eft præditus vidédi facultatc.Quod denique Impoffi
bile ró nifi ex impoffibili,c6cludatur,ex eo apertü eft,quia fi ex ne
ceffarerio,aut córingéti colligeretur,dari poſſet in bona Cófecutio
ne, Antecedés verñ & confequés falfum,vt ex dictis facilè intelliges.
s.,,,. S E x T a Regula. Quicquidftat cum antecedente,fat cum Comfequente:
mon tamen quicquid fiat cii Comfequêre ftat cum Antecedente. Italoquun
• tur Dialectici. Scnfus verò eft : Quicquid verum effe poteft cum
Antecedente,poteft etiam verum effe cum Confequente,non tamen
vice verfa,vt fi haec eft bona Confequenria, Hoc eft homo, ergo eft
animal,eft autem verum afferere aliquid efîe hominem,& effe 5ipes,
erit etiam verum afferere effeanimal,& effe bipes:non tamen fiverè
dixeris aliquid effe animal, & quadrupes, continuo verè affirmabis
quòd fit homo & quadrupes.Ratio verò prioris partis huius Regule
haec,eft, quia fi aliquando id quod ftat cum antecedente, nonftaret
cutfconfequente, tuncfanè euerteret Confequens non euerfo An
tecedente , quo fieret vt in bona confequentia daretur Antecedens
verùm & Confequës falfum. Pofterior áuté pars confirmata relin
quitnr exéplo adduéto. Ex eo enim patet, aliquando id quod ftat
curn Cöfequente,nó ftare cum Anteccdente: quod fatis et ad con
firmandum inſtitutum, modo ponas Confeguentá 1llam effe bo
nam , vt re vera eft , Materialis tamen non formalis, vt ex di&tis fa
cile intelliges. - …

S E P T I M A Regu!a, Quicquid raptignat Confequemri , Repugnat Ex prime

Septima. Antecedeti : non tamen quicquid repugnat Antecedemti repugnat confé prior 18.
quemti : Prior pars ex eo patet, quia alioqui aliquid verum effe cum
- Antecedente
 L I B E R S E X T V. S. 107
Antece&ente,quod verum non effet cum Confequente,ficque dare
tur vmbona Confequentia, Antecedens verum & confcqués falfum,
quod fieri non poteft.Ex hac priori parte huius Regulæ colligi po
teft illud protritum Dialeéticorum pronunciatum, In bona confe- Dale:iico
quentia,ex oppofito Contradićtorio confquentis, infertur Contra. ***prºpun
di&orium Antecedentis vt fi haec eft bona confequentia, Socrates .ே 2.
eft lapis,ergo non eft ferfus particeps licebit ita concludere,Socra- X #
tes ef* fenfus particeps,ergo Socrates nó eft lapis.Item fi haec eft bo- & 4.
na C6fequentia,Omne animal eft albú,igitur omnis homo eft albus, Neg tangm
Simen cenclu licebit ita cócludere,aliquis homo non eft albus,igitur aliquod ani
deretur ton
maditioriun
mal non eſt album.Nä ſi ex Contradictorio Conſequentis non con- " 蠶
cluderetur Contradictorium Antecedentis (& ita nec contrarium) tur co»trád,
antecedētiser
poſſetvtique contradictorium Conſequentis ſtare cum Anteceden- : confe
go nec contra
пит. qura ex te: aliquid ergo repugnaret Cófequenti,quod non repugnaret aiite- ':
quº nfertar
солtratrят,
cedenti : id quod prior pars huius Regulæ non admittit. Pofterior
"jτιντεοn pars vel hoc vno exemplo ftabilitur: Hoc non effe hominem, quod
traditioriº. . repugnat antecedenti huius confequentiae , Hoc eft homo, ergo eft.
animal,non repugnat confequcnti,eiu{dem cófequentiæ(Bucepha
Ius,fiquidem,qui non eft homo,eft animal)igitur non quicquid re
pugnat Antecedenti,repugnat confequenti.
O cr A v A Regula, Ex quocunque fequitur Antecedensfequitur Con oëłaua.
fequens : & quicquid fequitur ex confequente, fequitur ex antecedente. Et 1 peri, 28
Exempli cauffa,fi ex homine fequitur animal,& ex animali fubftan ජ 5%.
tia,ex homine fequetur ac concludetur fubftantia.Item fi fubftantia
fequitur ex animáli,& animal,ex homine,fubftantia fcquetur ex ho
mine quod idem eft ordine conuerfo. Haec Regula ex eo proba
tur,quia cùm in hoc concludendi modo ad minimum fint tres Con
fequentiae,fi tertia non fuerit bona, nullum erit incommodum,fi de
tur in ea Antecedens verum & confequens falfum , Faciamus igi
tur aliquid effe hominem , quod tamen non fit fubftantia.Aut ergo
cùm ex homine concluditur animal,aut cum ex animali concluditur
fubftantia,datur Antecedens verum & Confequens falíum,quod eft
contra hypothefim : ponimus fiquidem priores duas Cófequentias
effe bonis. Poffunt autem jn hoc concltdendi genere multo plures, ,
quàm tres, iungi Confequentiæ.Semper enim cxtremü conſequºns. Argumenta
colligetur ex primo Antecedente: vt fi dicas, Si homo eft , a;;iina! tio a primo
eft:fi animal,virés fi viués,corpus:fi corpus,fubftantia: igit,r{}};o. ad vltimum.
mo eft,fiibftãtia eft.Noftri hanc gradationé,vulgo aPPell ant,Argu
mentationä de primo åd vltimſ,Graci o agårup,hoc eſ",aceruslävt σωρείτκ η/eu
«crиalis.
* Cicero interpretatur.Quod verò idem ait,P hoc g;nus argumēta- 1;:o,
- tº. 2... i-Mº

tionis vitiofum cffe, ac captiofum , nőita intell.gendum eft,quafi „I.

nő rećtè cőcludat. Nā fi omnes priores Conſº.guationes,ex quibus * Acade.l...
extrema texitur fuerint aptae, nihil vitij erit*,reextrema, Sed id pro- prim• edit.
pterea afferit, quod in hoc concitato progreffu confequentiarum
quarum aliae aliis, quafi grana graniš, miljutatim adduntur, fæpe
ineptae cum aptis pertmifcentur, qtiae temporis breuitate non fa
cile Pertiofcuntur, quo figvt tota Cögeries faepe Hominé fecurum
-

- * .. . . .*
- # 2 . capiat. .
 по8 I N S T (T V. T. D. I. A L E C T. |
capiat.Sic Stoici fallaciter concludebant,omne,quod modo akquo
effet bonum effe honeftum,Si bonum,igitur optabile:fi optabile,ex
petendum:{i expcteadnm , dignitatem habet: fi dignitatem habet,
laudabile eft:fi laudabile,honeftum : igitur fi bonum eft, honeftum
eft. Haec tertia cófecutio eft vitiofa.Multa.enim süt expetéda, quae
non habent dignitatem. vt nonnulla vtilia, & alia quaedam &cunda.
Fit autem Sorites interdum ex vniuerfalib. Enuntiationibus,vt fi di
cas Omnis homo eft animal,& omne animal eft viuens,& omne vi
uens,eft fubftantia,igitur omnis honao eft fubftantia.Sed haecde Re
gulis generalibus Confequentiarum videntur fatis. Iam ad Argu
mcntatioaem,quæ tertius Differendi modus eft,aggrediamur.
De Argumentatione. CAP y r v 1.
Argumë ¥¢ }ገ¡
R G v M E N T A T 1 o ex Argumeato quod eft eius quafi
ejt mens Ar mens nomen inuenit.Dicitur enim a Ciccrone auctore,Ar
g m#ationv. gumenti explicatio. Planius tamen & vis vocabuli & natura
â impartitio- rei has uefinitione perfpici poteft:Argumentatio, eft oratio im qua ex
mibw4. Argumento explicato,altera pars Qu£ftionis concluditur.Argumentum eft
:* inuentum quid ad faciendam fidem,hoc eft,medium,quod affumitur ad 4rgumen
tºwn
aliquid probandum.Quaeftio eft in dubitationem amhiguitatémque ad
p,., ,. a, duéta enumtiatio , Quæ quidem vtramque partem Contradiétionis comple quid
ஆர்.
Biff.Twp. ätitur affirmatione fcilicet,& Negationem alteram expreffe,alteram impli
cite vt Sit ne omnis virtus anteponenda opibus, an non, Eftdue om
nis Quaeftio aut Vniuerfalis, vt quae di&ta eft : aut Particularis, vt fi
dicas,Vtrum aliquis pauper fit fœlix,nec ne?quae duo genera dicun
Thefi:, „ tur Thefes : Aut fingularis, vt, Num Socrates fine nota criminis
'. explicari
cicutam hauferit,quae dicitur Hypothefis.Tunc autem Argumëtum
24Fgผméturn dicitur, cùm fic oratione dilatatur, vt ad inftutum confir
exjicari di- mandum aptetur. Exempli cauffa,fi propofita prima illa quæftione,
6.4жил”. ' Sit ne omnis virtus opibus anteponenda, an non, velis affirmati
uam partem confirmare,neceffe eft,vt primum exquiras medium ad
id efficiendum.Quòd fi inueneris Virtútis definitiónem,hoc eft,effe
... habitum,qui bonum efficit habentem,& opus eius bonum reddit:tü
**"** habebis Argumentum. Eß enim medium fioc accommodatiffimum
— ad inftitutum concludendum.Si verò Argumentum repertum ita o
ratione dilataueris , vt dicas, Omnis habitus qui bonum efficit
habentem,& opus eius bonum reddit,eft,opibus anteponendus,om
nis autem virtus eft huiufmodi habitus:igitur omnis virtus eft.opi
bus anteponenda,effeceristandem Argumentationem.Diximus ná
que Argumentationem effe orationem,in qua ex Argumcnto expli
cato altera pars Quaeftionis concluditur.
$ep/31** lv E 1 1 c 1 v NT v R ergo ab hac definitione Confequentiae om
..". nes carentes Medio,vt cùm quælibet enuntiatio ex feipfa colligitur,
f „ A.g. aut vna Æquipollétium ex alia, aut ex Vniuerfali Particularis aut cx
mentatioiies. Conuerfa,Conuertens:quas fuprà diximus non eſſe Argumentatio
nes,Cùm enim huiufmódi confequentiæ medium non affumant ad
aliquid concludendum Argumento carcant necefíe eft:quo fit vt Ar
gumentationcs
 L I B E R S E X T V S. z o.º.
gmentage dici nő poffint Reiiciuntur etiam Argumentationes Argumenta.
ex apertè falfis,quae etfi modo aliquo Argumentationes dici poífint aper
eo quod ex Medio affumpto aliquid concludunt,vt fi dicas: Omnis ...'...".
equuseftlapis omnis leo eſt equus,igitur omnis keo eft lapis,tamen Diale;i, •,
cùm nihil fuadeant,non funt Argumentationes de quibus agat Dia- ::¡i rati•ae
lecticus,nifi quatenus formam Argumentationum participant. Reii- forma.
esa, cap. ciuntur ergo, quia Medium quod affumunt,non eft Argumentù,cùm
*** * nullam faciat confequentis fidem. Illæ igitur confequentiae dunta
*** rathac definitione comprehenduntur,quæ & Medio conftant, & ex
ditakſseis - --- -

‫"י‬ .a}'t
.t Rhet
A....Antecedente neceffario,aut probabili,aut quod tale effe videatur, ad ad -

Theo 1.
*Y. faciendam qualemcumque fidem, afientiọnémve confequentis cố- ### etiam

parata funt.Hoc genus præfertim cùm ex Neceffariis, aut Probabi- IX. „ pri
libus aliquid concludit,vocatur ab Ariftotele a nunc &πέ}{ἐis id eft m« edit.
Demonftratio,latè
4**mtnt* hoc accepto
eft fides,feu Probatio Dem6ftrationis
: nunc cx$»®-, hocvocabulo,nuncbrfgis, b* 1. Tp.7.
eft ratio, Sæpe etiam జ్ఞ IO.
..: Argumentum appellatur,eo quodtotum Argumentationis robur %n 鬣 ιβtm:
¿º" Argumento politum et.
- De Inuemtione & Iudicio. C A P v r v 1 1.
v, V M igitur Argumentatio fit oratio, in qua ex Argumento
explicato altera pars Queſtionis concluditnr , vt diximus,
pefpicuú fanc eft, ad ftru&turam Argumentationis duo
effe neceffaria. Alterum, eft Inuentio Argumentorum, Inuenti, յոթ
æ=*) alterum, accommodatio eorum ad inftitutum confir- pedi at maie
mandum, quæ vocatur Iudicium.Et inuentio quidem fuppeditat ma '...'
teriam, Iudicium adhibet Formam. Vnde cùm forma rei, quae Arte Ä
arcu,;, conficitur,fine materia effe non poffit,plurimi süt,&qui dicät neceffe -j. ,,£
In geen eſſe, vt prius de Inuétione , quàm de Iudicio differatur. Qujbus teme gendă
£*t £ Argumentationem
f*satur. ego cum Ariftoteleprius
non exquirédum
prorfüs affentior. Nam etfi ad confiëïéndá ffff"****
eft Argumentumadinuenien- Кla,

dum quam ad Quaeftionem aptetur , tamen vt Argumentationum

Formae intelligantur, non eft neceffe antè tenere , qua via & ratione
inueniri pofsint Argumenta ad quamcumque Quaeftionem tra&an
dam. Satis enim erit,fi in cófe&tis iam Argumentationibus eiufmo
diformae oftendantur. Quinetiam cùm formæ omnifi Argumenta
tionum , de quibus Diale&icus agit non differant à Formis earum,
quae ex apertè falfis enuntiationibus conftant,non dubium eft,quin
fumptis quibufcüque vocibus, ignorata prorfus vniuerfa Inuenien- .
di ratione formae earü& traétari planè & perfe&è intelligi pofsint.
Mitto ,quòd multa neceffe eft dicere in tradenda Inuentione Argu
mentorum,quae,nifi Argumentationum Formas perfpe&as habeas, - - -
minimè affequaris,vt patebit in progreffu.cum tamen, vt huiufmo
di Formae intelligantür,nihil neceffè fit ex Inuétione mutuari. Non Duplex fuá
eft igitur cur priüs
dicandiratio Inuentio Atgümentorum tradenda fit, quàm Iu- 'f"" *****
attingatur. pars
- - - - - * . d1c1tur ab
S E D animaduertendum eſt duplex Iudicium à Dialectico tradi §
opertere,alterum,quo quifquc fciat fingulas conftruere argumenta- v.\-i.
tiones.Alterum,quo intelligat,quamethodo,&
- - .# via
3 Argumenta om-
nia, ***
- -
**fel"
tºo p ferior.
- -
 і по I N S T I. T. V. T. D. I. A L E C T.
7'£* , id eff nia,quae ad aliquid tra&andum affumuntur inter fe difponen'a fiiit.
: Iudici Գաanquam ergo prior Iudicij 農 AllTC Inuentionem tradi debeat,
pars ante I»' X° diximus,pofterior ta IllcIl, ſl1 ipoſt Inuentionem,tradi non poteft,
ventionem tra Inuentione figuidem docetur varietas ಸ್ಥಿಗ್ಧ
, quam qui,
4emda ef pe- ignorauerit,ordinem in Argumentis, conftituere non valebit. Nos
!!! '* igitur cum a Arift.fiue in traétanda Argumentatione in commune, aa. Sic
§ fecit
-" fue cúm de Demontratione, ac Syllogiſmo Dialectico diſſeremus,
prius cam Iudicij partcm, qua fingularum Argumentationum con- #.::β.Φ"
ftruétio intelligitur,quam Inuentionem Argumentorum trademus.
b A,i s. T. Quibus,exa&is ad pofteriorem b quae tum Ordo, tum Collocatio,
1. Ordinem, tum Difpofitio,& Methodus appellatur,veniemus.
Cicero in

£artitio. col- Diuifio Argumentationis.& Definitio Syllogifmifimplicis. CA P. v 1 1 1.

10-ationет, - - - -

2uint.lib. 6. R G v M E N T A T 1 o fgpe ab Ari.in quattuor genera diui- Ilege Ari.».

tap. 1 Dipo- %)|ditur,in Syllogifmum.Inductionë,Enthymema, & Exem- Prifti 3.c, 1.
fittonem, §|plum. Alias in duo tantum priora, quod Enthymcma fit 鷲
І О. С.27. І.Кіре» -
- Imperfectus Syllogiímus,& Exemplum Inductio imper- * Theod.1.
fccta.Sed nos priorem diuifionem vt magis perfpicuam,& vulgatam
- perfequemur.
s..." S y Llo G 1's M vs ergo qui Latinè Ratiocinatio dicitur,aut c(t
-

Sintle x fyl- Simplex,fue Categoricus, aut Coniunctus fiue Hypotheticus.Sim

legimus fiue plex fiue Categoricus Syllogifmus,auctore c Ariftotele, eft oratio, im • r.p,;..,.
%*$***** qua quibuflam pofitis aliud quiddam ab iis qua pofita funt, ex neceßitate Qgibwfiam.,
quºd. accidit eo quod hæc funt. Cum audis: Quibufdam,intellige quam paucif
fimas enüntiatiohes fimplices,fruftra námque plurâ adhibendafunt
- w

vbi pauciora fufficiunt.Satis autem funt duæ, vt d paulò inferius o- $ 9? io

- ftendemus.Adie&um eft Pofitis,id eft, Conceffis, quae eft s grauiffi- ്.
* C* *• morum au&orum interpretatio,fimo etiam videtur Ariftotelis pri. Aphrod. *.

mo ad Theodo&ten libro, quia Syllogifmus cùm fit Argumentatio, o Asenro.eo

atque adeo potiffimum eius genüs,fidem faciat neceffe eft atque ita ***; > <r
ex Conceffis ad id quod non conceditur, progrediatur. Quod & ex ::
generibus in quae diuiditur Syllogifmus, Demóftratione , inquam, . :ே
Syllogifimo Dialeético,Pfeudographo,& Sophiftico,quae omnia ad ори/сні.48.
fidem aliquam,feu affentionem ex Conceffis efficiendam comparata
&»ceffa 4us. fùnt,planè colligitur. Conceffa autem & Confeffa funt,quae aut Ne
- ceffaria,aut Probabilia videntur,fiue reuera talia fint, fiue non fint.
:: ***• fed modo videantur. Cùm audis, Aliud quiddam ab iis que pofita funt
_ intellige Concluſionem diucram à qualibet Premiffarum fue pre
Ex necesita CUTTGI) t1.llrT) Propofitionfi,atque ita diuerfam,vt careat Argumento,
„?"* quo neutra illarum caret. Ex neceßitate accidere,idem eft quod necef
Fo quod h«c fario fequi atque concludi. Eo quòd hæc fuit, nihil aliud fignificat,
4 ~nt quàm ex vi formae. Sic enim breuiffimè compleéìor horum verború
**an* , vim Hæc autem particula iccirco addita eft, quia Syllogifmus fim
plex non concludit tantum ex neceffitate Matériae vt aliae plera que
(3 ، ‫عموم‬:i. ‫ﭘڑﮭ‬ .Argumétationes,fed
etiam ex neceffitate formg,feu Modi collıgédi
క్ష S 1 ergo, verbis huius definitionis, vis ordine feparare à Syllogif
", mo fimphci cgtera omnia,hunc ordinem tene.Cùm dicitur Oratio
- reiice,
 L I B E R S : H X T V S. T I I

reiice voces fimplices,cùm dicitur In qua aliud fequitur, reiice om- trage Sji'*
nes orationesqiiae nó funt C6fequentiae,imo & ómnes Confequé- &'"
tìas quæ nó sú: Argumëtationes.Cùm dicitur,pofitis reiice onnes ar
gumétationes ex apertè falfis, quarú Antecedêtia à nemine ponûtur, . . J

fiue cócedütur. Cùm dicitur Neceffariò, reiice omnes cófequentias ?

probabiles. Omnis enimSyllogifmus eft cófequentia neceffaria, nó X".,
quod omnis, necefíariâ colligat Conclufioné(multi enim colligunt hon , mf ,,
nó neçeffariá vt SyllogifinuyPiale&icus, Přeydographts & Sôph¡- n#º#}g#á
fticus)fed quia omnis neceffariò concludit, fiue Neceffariâ Cóclu- collgit c3clu
fionem, fiue Probabilé fiue quae talis effe videatur.Cüm dicitur,Eo fіотет.
quod haec fumt,reiice omnes Argumétationes Neceffarias ex vi Ma
teriae dútaxat.Cum ក្ញុំ eft,quam paucifsimis,feu
duabus fimplicibus enútiationibus, reiice Syllogifmos Hipotheti
«os qui quidê tres minimú fimplices enfítiationes ante Cóclufioné
praemittunt , vt inferius docebimus. Reiice quoque Syllogifmos %gjni.
íimplices conglobatos,qualis hic eft,Omne corpu§ eft fübftähtia,& *******
omne viuens cft corpus & omne animal eft viuens,igitur omne ani
mal eft fubftantia : quia pluribus quàm duabus fumptionibus con
ftant. Hi verò ಸ್ಲಿ reiiciendi funt, quia nullus eorum eft fina
pliciter vnus Syllogifmus,fed plures complicati.
De Materia Syllogifmi. C A P v T 1 x.
Y 1 1 o g 1 s M v sSimplex,aut eft Abfolutus,autModa- xa..,,.,,,.
lis.Simplicis,materia duplex Propìnqua,& lùemota.Ma pinqua.
teriapropinqua,sít propofitiones,ex quibus proximèSyl Remota.
logifmus extruitur:Remota verò funt termini,ex quibus
conficiuntur propofitiones. Propofitio,eft oratio,quæ aliquid dealiquo 4uid r, prio.
affirmat aut negat,vt, Omnis virtus eft ampleétenda. Nulla virtus eft I.
repudienda.Dicitárque Propoſitio, quiain Argumentatione ad ali
quid concludendum proponitur.
T E R M 1 N v s verò eft,im quem refoluitur Propofitio.Huiufmodi eft r.rminus.
folum Prædicatum,& Subie&tum propofitionis,vt Laudanda,& Vir- Verbum Ff,
tus in priori propofitione.Nam verbum,Eft,cum fit forma Propo- ..!..
fitionis,non eft pars,in quam Propofitio refoluatur, nulla fiquidcm ſubiecto, non
res Artificiofa refoluitur in Materiam & Formam,fe folum in partes j femihus.
Materiæ,quæ quidem remanent poft refolutionem:vt domus nó re- 4lex & A
foluitur in materiam,& Figuram, fed folum in partes Materiæ, hoc “”
eft,in lapides,calcem,ligna,& regulas,quae perihanent diffoluta do- Ä." syllogί.
mo.Sic igitur cùm verbum,Eft, qua rationé copulat prædicatú cum Categ. <>

fubie&o , feu adfignificat eorum compofitiohem & coniun&io- In qiîs per

nem,non maneat diſſoluta propofitione,ſeu nequeat intell gi,vt ait ಸ್ಟ್ಗ”
* Ariftotelcs effici, tur vt non fit pars in quafi Propofitiô refol. .ே
uatur , ac proinde non fit terminius. Quafnquàm vero Propofi
tio,quatenus oratio eft in plures partes, quam in duas refoluj poffit
(haec enim.Homo fapienseft diues,refoluitur in tres:hec verò Coe
lum fupremum eft corpus maximum,refoluitur in quattuor,& a!ia in
multo plures) tamen quatenus eft Propofitio, lioc eft, quatenus
- aliquid
 I I2 I N S T L T V T. D. I. A L E C T.
*"f''*'* aliquid de aliquo affirmat,aut negat,in duas tantum diffipatur,in eam
º: º, quæ affirmatur, aut ಣ್ಣ de altera:& in eam de qua altera affirma
„„., „tam tur aut negatur,quae funt Praedicatum & fubiectum.
p rtes rejolui H v c iam pertinent Diuifiones illæ Terminorum, quas iuniores
tur. - initio fuarum Summularum inculcant.Alij enim funt Simplices fiue Diuifiones
Incomplexi, vt Nomina, & verba,alij Coniun&i fiue Complexi,vt Ternoimeriz.
Definitiones, & aliae pleræque orationes, Simplices verò dicuntur
tum Aquiuoci(Analogos intellige)tü vniuoci,tum Cócreti tum,ab
ftra&t:tum communes,tum fingulares,& idetidé aliis atq;aliis nun
Termini cupationibus,quibus in initio diximus Nomina generali fignifica
' tione accepta appellari, Dicátur porro Termini fioc nomine, quia
appellent r in ipfos terminatur ac finitur refolutio Syllogifmi,vt initio diximus:
vel quia bifle propofitio terminatur ac finitut.
Alia diu fio A l I o modo Materia Syllogifmi Abfoluti quadruplex dicitur:
niuteri« ** Neceffaria, Probabilis, & quae nec Neceffaria, nec Probabilis fit,
“” fed tamen aut Neccffaria, aut probabilis effe videatur, fed cum Syl
- logifmus Abfolutus in commune nullum ex his quattuor generibus
Materiae fibi determinatè affumat fed ex quomodocunque cóceffis
componatur,nihil amplius hoc loco de hac Materia dicemus.Priora
verò duo genera,qug totü genus Syllogifmorü,de quibus nüc agimus
determinatè fibi védicant,planiùs adhuc tra&áda& explicanda funt.
Quot fimt Termini, & Enuntiationes in Syllogifmo & quomodo
appellentur. С А P. х.
M N 1 s Syllogiſmus Abſolutus tribus duntaxat Termi
il nis,& duabus Propofitionibus,vnaque C6clufione con
£ flet neceffe eft.Nám Conclufio,quæ antequam pobetur,
in dubitationé ambiguitatémq; adducitur, duobus tan
his perfpicuè cóſtat, fuo(inquã)Prædicato & Subiećto.
Ad Iudicandum autem nü Praedicatum Conclufionis verè affirme
tur,aut negetur de Subieéto, vnum Argumëtum , fiue Medium fatis
eft. Hoc autem Medium femel iungendum eft in Antecedente cum
Praedicato Conclufionis, femel cum Subie&o, vt quo modo extre
ma cóclufionis ad illud fe habuerint,eodem inter fe affe&ta effe con
cludantur. Ex fingulis verö coniunćtionibus Medij cum extremis,
fingulæ ftruuntur Propofitiones.Igitur adftruéturam Syllogifmi fa
*bi/irtpl- tis funt tres Termini, dugque propofitiones,exquibus C6clufio col
144 tr€5 1: - - - - -

plu ligatur.Guapropterſiin Argumétatione aliqua, qug primo afpeétu

VT ,Syllogifmus
,e‫ و‬5‫ال‬qahque videatur fuerint ,serulp quam duę Propofitiones
fint. in aut certè plures quàm tres Termini,eiufmodi Argumétatio non erit
Argumenta- mentationú
£99nes.
reuera vnus Syllogifmus, fed Plures
genera permifta:vt complicati,
fi dicas,Omne aut eft
corpus diuerfa Argu
fubftantia,
Ariſt ibid.
& omne viués eft corpus et omne animal eft viués,igitur omne ani
mal eft fubftâtia:& rurfum Omne viués eft corpus,& omne animal
eft viués,igitur omne animal eft fubftãtia, Prior nâque argumétatio
conftat ex fumptionibus duorú Syllogifmorum,Pofterior autem ex
{umptioribus vnius Syllogifmi, & ex Antecedéte vnius Enthyme.
matis, vt animaducrtenti facilè patebit.
Ex.
 L I B E R S E X T V S. II ,

Ex tribus autem Terminis, ex quibus vnum fimpliciter Syllo- . . . .

gîmus
îtemumcoutituitur,Vnus diciturterninus.Maius
tertius,vocatur mcdius maius extgenî:Alter ninus
extremù , ex- ., . extre,
eft, quod
præftantiorem habet in Syllogifmo locum. Minus extremum, quod MT.
iminus praeftantcm. Medius denique tcinifus £ft is, qui bis poiìitur mi, l.
in Antecedéte,femel iunétus maiori cxtrcmo,femel minor;. Ex m
pl, cauffa,fi dicas omnis Virtu eß qua'itas,omnis luftitia eft Virtus
igitur omnis Iuftitia eft qualitas,hoc nomen qualita serit maius ex
tremum Iuſtitia,minus extremen:Virtus me dus termirts.
Ex tribus vero enunciationibus ex quibus conftat Syllogifinus
Vna dicitur tum maior Propofitio,tû fimphciter Propcfitio: Altera
minor Propoficio,& Aſſumptic:Tertia & Concluſio,& Complexio -

nominatur.Maior propoſitio eft,quae ex maiore extremo, & medio Maiorprepo.

1/,.,r pr- (truitur,vt in proximo Syllogifno,omnis Virtus eft qualitas:minor Jtuo,feu pro
pjii /e * propofitio
Բաք::օ.
efì,quae ex minofè extiemo, & medio conficitur,vt cm- **"* .
his Iuftitia eft Virtus, Atque hæ communiter, Sumptiones, & Præ- Sumptianes
miſſæ appellantur. Concluſio vero - it,quæ ex majore & minore ex Ր*քrւ» յ«.
tremo ne&itur,vt,Omnis Iuftitia eft qualitas:Sed iam ferè obtinuit Coiìcìfi jeu
difputationum abufus,vt dum ftructura Ratiocinationum contëtio %*"p**io.
nis ardore minus expenditur, quæcunque Proprofitio, primo loco 莺
pofita fuerit,dicatur maior:quae feçûdo,minor,etfi reucra ilia fit mi . 3. 1.
'nor,haec maior,vt cùm idem ille Syllogifmus hoc modo ftruitur, uentione. -

omnis Iuftitia eft Virtus,omnis Virtus eft qualitas,igitur omnis Iu- 4br/- สุนฮ่
ftitiaeft
fed qualitas.Non
potius,cum eft tamen
res minus perpenditur,dicendum,Nego, aut Con- ...!!!"
praepofterè vtendum his vocabulis, ºf wrºbú3. . . -

cedo priorem,aut pofteriorem propofitionem.

De Formua Syllogifmi. СА P. х 1.

O R M A Syllogifmi Abfoluti ex Figura,& modo conßat r.„ Syllº -

% quemadmodum pulchritudo corporis humani ex con. gjtica.
uenientia membrorum,& quadam coloris fuauitate. Fi
####| gura Syllogiftica,eft Extremorum cũ medio ad aliquid Figura Syl..
co-rugcniu apta collocatio.Erit autem apta fi in altera Sumptionü
fit maius Exttemum,inaltera minus,in conclufione autem vtrumq;.
medius vero Tertiminus femel iungatur maiori Extreno,femel mii
nori & nequaduá ingrediatur Conclufionē, Quare fi Termini aliter
difponantur,nó erit Figura Syllogiftica:vt fi dicas,omnis Virtus eft :
qualitas,& omnis Iuftitia eft Iuftitia,igitur omnis Iuftitja eft quali
tas:aut alio paéto,fecus quàm docuimus,verba hæc coniungas.
Mo Dv sverð Syllogiſticus,eſt Sumptionum ad Concluftonem celli. Mode, Syl-'.
gendum apta fecundüm Qgantitatem & gaalitatem complicatio.Neque *$****
enim fatis eft ad cócludendü Syllzgifticè fi termini apta Figura dif
ponâtur,niſi certa qua da Sumptionſ ſecundi, Quaritatè & qualita
të cöplicutio accedat.Ná fi ambæ Sumptiones fuerint exêpij caufa
(Particalares, aut vtraq; negatiua , nihil efficietur,vt patet fi dicas
quoddâ animal eft equtis, quidâ homo eft animal igitur quidam ho
mo cft equus: Nullum animal eft lapis , nullus adamas eft animal,
- • igitur
 I 14 і N s т 1 т v т. їх і А і в ст.
igitur nullus adamas eft lapis ergo præter figuram neccffarius eft
modus,cum acccflionc Foina Syllogifmi abfoluatur.
De tribus Figuri, Syllogifimorum,deque generalibus concludendi modis.
С А Р v т x і 1.
1. Prio.22. 1 G v R ae Syllogifmorú tres funt.Prima eft, in qua medius Ter
Prima figura F. alteri Extremo fubiicitur,& de altero prædicatur. Secú
º da in quapradicatur de vtroque.Tertia, in qua vtrique ſubicitur.
###Pri.7. Nec alia collocatio Extremotum cü medio tcrmino reperitur, quae
Z),j;j. apta fit ad aliquid concludendú, Genera'es modi concludendi duo
cludere. fünt: Direétè,àc Indirectè. Modus Directè feu fecundum naturam
clº di cre,
cócludendi eft,cùm maius Extremum de minore concluditur:Indi
£.„. rcctè autem,feu contra naturam concludcndi modus eft,cum minus
Extremum de maiore colligitur.
тит, ет і fi-
gura. A c in prima quidem Figura illud cft maius Extremü quod prae
JMunas. dicatur de modo Termino: Minus verò,quod medio fubiicitur:prae
:* ftantius fiquidem eft prædicari,quá fubuci. In Secunda νετό,& ter
¢¥ፖ. tia,cuin vtrüque Extremum quo ad Praedicationem & Subiectio
AMaius & mu nem parem habeat in Sumptionibus dignitatem, ſunta qui velint,id
mus t*ir*- effe maius,quod fitu partium orationis alterum antecedit, id minus
*° quodfequitur Alij, 5 qui dicant id effe maius, quod in quaeftione ‫عبرم‬.b
Pr Alex
班 res, Propofita prædicatur, id minus quod in eadem fubiicitur c:Alij de 4uenr.I tri.
иrиtия. nique,qui afferant,id effe maius , quod in Concluſione prædicatur, f
id minus,quod in eadem fubiicitur.Sed priores fententiæ, quicquid c Hi referiº
fp/r or impu
probabilitatis habeant omittendæ à nobis funt hoc loco, qüia tertia gnantur ab
multò eft planior,ac facilior.Num autem fit verior,alias videbimus. Alex.
Qupt modis im quaque Figura Dircite aut etiam Indire£ie concludatur.
С А p v т x I і I.
In prima fi-
di-
I涯 Prima ergo Figura,dubium non eft, quin vterque Concluden
i 1. ~ r-… - c， v T- - - -

£':"'j.
re&?e , tum im 1 di modus locum habere poffit,Directà fiimirum, & Indireétè, Si
: : enimita dicas.
cludetur. Omnis Virtus eft qualitas,
Omnis Iuftitia eft Vi. tus.
Igitur omnis Iuftitia eft qualitas.
Direétè fane concludes,vt pote maius Extremum de minore.Si ve
ro fic ratiocineris, -

Omnis Virtus eft qualitas.

Omnis Iuftitia eft Virtus, -

Igitur quædam qualitas eft Iuftitia.

Indireétè haud dubiè, & contra naturam colliges, fcilicet minus
Extremum de maiore.At in Se&nda & tertia figura lógè alia ratio
In ßchJa, & eft iuxta eam, quam hoc loco fequimur fententiam. Nam cum in
terua Figura vtraque,id perpetuo fit maius Extremum, quod de altero Conclu
繁鶯 j'j ditur vt dictum eft, neceffario efficitur, quandocunque in figuris
e - 97,444444- - - - - - w - - -

twr. Ratiocinatio conftruitur Directè cócludatur. Qua ratione faétum

cft,vt Dialcctici, qui nomina omnibus modis concludendi im
pofuerunt
 п I в в R s в хт vs. 115
pofuerunt, numeratis in Prima Figura quattuor Dire&&. & quin- -

ue Inêire&è concludendi,quos vocauerunt.

Barbara,Czlarent,Darijferio,Baralipton,
Celantes,Dabitis,Fapefmo,Frifefomorum
Nullum Indire&tè concludentem in Secunda,aut Tertia Figura no
minauerint,fed hoc tantum decem direétè concludentes.
Cafare Camefres, Fefino, Baroco Darapti
Felapton,Difamis,Datıf Bocardo Ferifon. , -

Quorum quattuor primi ad Secundam,fex reliqui ad tertiam Figu

ram pertinent.Hac ratione(vt alias omittam ) dictum eſt à me pla
niorem effe in his duabus Figuris tertiam de maiore,& minore'ex
tremo fcntentiam,quia inquam nullos indireétè concludendi mo.
dos inuehit,quos tamen fuperiores opiniones facere coguntur. Sed Modi apr.,,
haec alias De his ergo
‫ס‬ vndeuiginti modis enumeratis,quinam fint,& "nåd” sår. -

qua arte hifce nominibus fignificentur,nunc dicendumj eft . 9.

De modi dirette concludendi in prima figura. CA P. z 1 1 1 1.

S Inomine modorum, intelligamus quaſcunque complicationes e modifane
Sumptiopum fecundum Quantitatem, & Qualitatem fiue aptae 窯
ſint ad Concluſionem alignam colligendam,ſiue ineptae, ſexdecim giraf coin
neceffariò dandi funt,in vfiaquaque Figura modi. Nam aut vtrâque petentur fi
Sumptio eft Vniuerfalis,autvtraque Particularis:aut major propo- ே apti cơ
fitio Vniuerfalis,& minor Particularis: aut maior Particularis : & пери».

minor Vniuerfalis. Nec enim hoc loco de Singularibus enuntia

tionibus loqui inftituimus.lndcfinitè verò, ex forma fua pro parti
cularibus habêdæ futit.In vnaquaq; autem dictarú quattuor c6pli
cationum fecundum Quantitatem, quattuor itidem aliae fecundum
Qualitatem cernuntur : Aut enim vtraque Sumptio affirmat:aut
vtraque negat :aut Propofitio affirmat Affumptiónegat : aut Pro- -

poſitio negat,& Aſſumptio affirmat. Itaque latè accepto modorum .

nomine,fexdecim funt modi in fingulis Figuris verum ex his » Cl"9 M. d, dirró7:
ad primam Figuram attinet quattuor tantum ex vi formæ, Dire&è co..iua.,.,.,
concludunt videlicet. - - - in figur«.
Barbara Celarent,Darij,Ferio, - tº ºn
quia in his nunquam omnino dari poteft Antecedens verum , quin ' • *

confequens vi Antecedentis verum effe deprehendatur , Quae qui- , , -* -* *

-

dem ratio probandi,caeterìs etiam quindecim modis aptè conclu- t

| dentibus accommodanda eſt.Quanquam neceſſitas Concludendi : - . . .

(quæ omnibus conuenit ) alia quoque ratione perfpici poteft , a ac p.i.&.
parlò inferius docebimus. - ; ;..."
H A R v M autem quattuor vocum fignificationem , atque adco 鷺
quindecim reliquarum facile intelliges fi aduerteris, Primịn, voca- " '.
lem cuiufque dictionis ſignificare niaiorem propoſitiorem, feçün- titarem （nu,
dam minorem:tertiam Cốclufionem. Et run fus vocalem, A.de figna- clatiºnнтр
re enuntiatione vniuerfalem affirmatiuâ, E, vniuerfalem negatiuã. gºlficant.
- - .. . . . . . . ** •' - 1 -
I particularem affirmatiuam,& O,particùlatè negatiuâ primis crgo
primæ Figuræ Modus eft, cum exvtraqúe fumptione Vniuerfafi,&
1.3 o. 2" Affirmatiua
 τι 6 I N S T IT v T. D I A L E C T.
Affirmatiua , Conclufio vniuerfalis,& Affirmatiua colligitur. Quod
toturm fignificat yox Barbara.Excmplum.
Bar. Omne រ៉ែ ett expetendum. -

ba- Omnis Virtus ett bona.

*' ra. Igitur omnis Virtus eft expetenda. -

S s c v N o v s modus eft.cum ex maiore vniuerfali negatiua, &

minorevniueral afirmatiua,conclufiovniuerfals negatiua colligi
tur:Quod totum fignificat vox Cciarent.Exempluin,
Ce- Nullum bonum eft fugiendum.
' la- Oinnis Virtus eft bona. -

' rent. Igitur nulla Virtus fugienda eft.

- -
--
-
--
, T E R T 1 v s modus eft,cum ex maiore vniuerfali affirmatiua, &
: - -

minore particulari affirmatiua, Conclufio particularis affirmatiua

colligitur. Id quod fignificat vox Darij Exemplum.
Da Omne vitium fugiendum eft.
. ri , Aliqua confuetudo eft vitium.
j. Igitur aliqua confuetudo fugienda eft.
Qy a R T v s modus eft, cum ex maiore vniuerfali negatiua, & º,

- - minore particulari affirmatiua, conclufio particularis negatiua col

- -
ligitur,vt fignificat vox Ferio. Exemplum.
Fe- Nullus timidus eft fœlix.
ri- Quidam diues eft timidus.
l
o. Igitur quidam diues non eft fœlix.
, R E L 1 Q y 1 duodecim nodi nihil ex vi formae Dire&è conclu
dunt, quia in fingulis dari poteft Antecedens verum, & confequens
falfum,vt experienti facilè patebit. Verum quattuor iam di&ti adeo
Omnis que- 1ate funduntu,Vo៣us propofita quaeftio in aliquo corum confir I. Pri. 4.
fiº cºncludi mari pofIit. Colligunt enim omnia gcnera conclufionum, vtpote
*rin
rº.
1 figu- vniuerfè afirmantém , vniuersènegantem, in parte afirmantem, &
in parte negantem.
-* ... De Modis Indireäe Concludendi. CA P. xv.

Ηοs modos O D 1 v E R o Indire&è Concludendi quinque funt

§
colegii Baralipton, Celantes, Dabitis, Fapeſmo, Friſemo
Theo tº
phraſtuº par #AV% i tum. Et primi quidem tres, nihil âifferunt à tribus
im e* * Pr 3:jG£ì] prioribus Directè concludendi , nifi quod colligunt
3. ff'"'''°* Conclufiones,in quas Conclufiones illorum Conuertuntur:Reliqui
: autem duo apertius ab omnibus quattuor directè concludentibus
,'ÉT diffentiunt. Exempla.
** * - - - - - - - - I - -

Ba- Omine animal eft fubftantia. -

• ra- Omnis homo eft animal. -

lip. Igitur quædam fubftantia eft homo.

2.

Ce- Nullum animal efì lapis. . .

lan- Omnis homo eft animal.
tes. Igitur nullus lapis eft homo.
 L I B E R S E X T V S. 117

pa- Omne bonum drºnium eſt.

bi- Quidam labor eft bonus.
tü. Igitur quoddam expetendum eft labor.
Qva R T v s ex maiore vniuerſali affirmatiua,& minore vniuer
falinegatiua , colligit ordine conuerfo particularem negatiuam
hoc pacto.
Fa- Omnis mens eft fubftantia.
pef Nullum corpus eft mens.
mo. Igitur quzdam fubftantia non eft corpus.
Q_y I NT vs ex maiore particulari affirmatiua, & minore vniuer
fali negatiua colligit indire&tè particularem, negatiuam hoc pacto.
Fri. Quaedam arbor eſtviuens.
fe- Nullum animal eft arbor.
fom. Igitur quoddam viuens non eft animal.
De modi fecumda figuræ. CA P. x v r.
§£|X illis fexdecim modis, quos in fingulis figuris reperiri
}|diximus, quattuor dumtaxat apti funt ad aliquid conclu
j|dendum in Secunda Figura. Primus eft, cum ex maiore
="vniuerſali negatiua,& minore vniuerſali affirmatiua,con
clufiovniuerialis negatiua colligitur:qui quidem vocatur Cefare,vt
ge- Nullum opus à virtute profe&tum,eft execrandum.
fa- Omne mendacium eft execrandum.
re. Igitur nullum mendacium eft opus à virtute profe&um.
SE cv N D v s modus eft,cum ex naiore vniuerfali affirmatiua,&
minore vniuerſali negatiua,cócluſiovniuerſalis negatiua colligitur,
qui dicitur Cameftres, vt,
C4- Omnis qui diligitiniquitatem odit,animam fuam.
me- Nullus iuftus odit animam fuam.
fres. Igitur nullus iuftus diligit iniquitatem.
TE R T 1 v s eft, cum ex maiore vniuerfali negatiua, & minore
Particulari affirmatiua, Conclufio particularis negatiua colligitur,
qui nuncupatur Feftino,vt,
Fe- Nullum vitium placet Deo.
fi- Quædam animi fubmiffio placet Deo.
no. Igitur quaedam animi fubmiffio non eft vitium.
Qy A R T vs eſt, cum ex maiore Wniuerſali affirmatiua,& mino
reparticulari negatiua,Conclufio particularis negatiua efficitur,qui
appellatur Baroco,vt, -

' B4- Omnis prudens profpicit futura.

ro- Quidam diues non profpicit futura.
co. Quidam igitur diues non eft prudens. -

R E L 1 Yy 1 dùodecim modi nihii colligunt ratione formae,quia N. 3*****•

iPri. ſ. in fingulis dari poteft Antecedens verum & confequens falfum. .ே j
Hoc autem proprium eft huius figuræ, vt negantes duntaxat quae- ',,„„,.„','
ſtiones in ੋ confirmari poffint. Solas enim negantes Conclufio- Figura, verâ
nes colligit,verum tam vniuerfalcs,quàm particulares. 07?ººs

• • 3 ᎠᏰ
 II.8 I N S T I TV T. D I A L E C T.
De Modu Figura tertia. C a P v T x v I 1.
1,Pri. ſ. E x in hac Figura inueniuntur modi ad concludendum
apti,ceteri inuties ſunt , nihilque ex vi forma conclu
| } dunt.Primus ergo modus huius figuræ,eft cùm ex vtra. f
??$*!!!!! que fumptione vniuerfali,& affirmatiua conclufio parti
--!

cularis affirmatiua colligitur,qui dicitur Darapti,vt,

Da-
va-
Omne animal lentit.
Omne animal eft corpus animatum.
-

i
- +

pti. Igitur quoddam corpus animatum fentit.

S £ cv N o v S eft, cum ex maiore vniuerfali negatiua,& minore
vniuerſali affirmatiuafi concluſio
dicitur Felapton,vt dicas, particularis negatiua efficitur, գա
qui
Fe- Nullus lapis nutritur. º

la- Omnis lapis eft corpus,

ptom. Igitur quoddam corpus non nutritur,
T E R r 1 v s eft,cum ex maiore particulari affirmatiua,& minore
vniuerſali affirmatiua, Concluſio Particularis affirmatiua concludi
ditur.Atque hic dicitur Difamis, vt,
Di- Quoddam animal reſpirat.
fa- Omne animal eft fentiens,
*nis. Igitur quoddam fentiens refpirat.
Q v A R rv s eft, cum ex maiore Vniuerfali affirmatiua & mino
reparticulari affirmatiua, Concluſio Particularis affirmatiua colli
gitur. Vocatur autem Datiſi, vi, -

Da. Omnis auarus eft mifer.

ti- Quidam auarus eft diues.
fi. Qujdam igitur diues eft mifer.
Q v 1 N t v s modus eft , cum ex maiore particulari negatiua : &
minore vniuerfali affirmatiua.Conclufio particularis fျိုါ CO Ռա
cluditur,hic dicitur Bocardo,vt,
Bo- Quoddam animal non habet fanguinem. - šº.
car- Omne animal eft viuens.
do. Igitur aliquod viuens non habet fanguinem.
S Ex rvs modus eft,cum maiore vniuerfali negatiua,& minore
particulari affirmatiua,Concluſio paticularis negatiua efficitur, qui
huncupatur Ferifon,vt,
Fe-^ Nullus fapiens eft mifer.
ri- Qujdam fapiens eft pauper.
fìn. Igitur aliquis pauper non eft mifer.
Qy o D verò cæteri decem modi,nihil ex vi formae concludant,
ex eo intelliges , quia in fingulis inuenitur Antecedens verum, &
Confequens falfum, quod perfacile eft experiri. Hoc verò
Particulares proprium cft huius figurae , vt particulares dumtaxat
Jät israt que
fiones confir
mätur in hac
figura,verun
quæftiones in ipfâ confirmari poffint. Solas
enim particulares Conclufiones col
ligit,verum tam affirmantes I. Pri.6.
i tº
prºgeſ. quam negantes.
Regule -
 L і в в R s в х т v s. п і7
Regule generales omnibus Figaris. C a P. xv I I r.

jX di&tis colligi poffunt tum communes quædam regule o,„., ,.,

3] omnibus figuris,tum propriae fingulis communes oïdi- gul« cout me*.
â] bus quattuor funt. tur i Fr.z 4 -

££*" PR 1 M A.Ex duabus particularibus nihil vi forme cócluditur.,.,.„„

Hæc patet ex di&tis, quia ex duabus particularibus quattuor modi ?,.£.
conftarc poffunt, vel enim vtraquc fumptio affirmabit, vel vtraque
negabit,vel propofitio negabit, affumptio affirmabit quorum nul
lum in aliqua figura quafi aptè concludentem recenfuimus.
Secundi: , S E c v NDA Regula.Ex duabus negatiuú mihil viformæ concluditur.
Hæc etiam perfpicua eft ex di&tis,quia ex duabus negatiuis,quatuor
itidem modi conftare poffunt,aut enim vtraque Vniuerfalisèrit,aut
vtraque particularis,aut propofitio Vniuerfalis Affumptio particu
laris,aut propofitio particularis Affumptio Vniuerfalis,quorû nul
lum in aliqua figura vclut apte concludentem numerauimus.Atque
ita fit, vt his duabus regulis comprehendantur feptem inutiles nio
di à ſingulis figuris exploſi. Nam Complicatio ex vtraque
particulari negatiua, quæ fecunda regula reiicitur, iam per primám
-reieéta eſt.
Tertia. … T E R T 1 a Regula. Si altera fumptionum particularis fuerit,Conclu
fio etiam particularu fit,neceffe eft.Haec itidem patet fiquidem ex di
ctis nullus modus præfcriptus eft,qui Vniuerfalem conclufionem
ex particulavi fumptione colligat.
&arta Qy A r T A Regula, si alterafùmptionum negatiua fuerit, conclufio
-etiam megatiua fit,meceffè eft. Hæc denique ex di&tis aperta relinqui
tur,quemadmodum & ſuperior, Ratio verò vtriufque eft,quia Con- -

fequens eft effectus Antecedentis. Effe&us autem deteriorem par- I, quibus Syt
tem fuae cauffæ imitatur.Verumtamen prima & tertia Regula intel- logijmis pri
gendae funt in iis Syllogifmis, quorum omnes Termini funt Com- "* ලින් :
munes , feu vniuerfales, (horum enim haétenus do&rinam tradidi #
mus)quia hi maximè vfurpantur in difciplinis,item cum prædicato, * *

cap2o - ENv NT 1 A T 1 o N v M ngn notantur figno,Omnis quod efficit

& . ;. Enuntiationem à communi vſu remotam.Nam in iis ſyllogiſmis,in
quibus praeter confuetudinem aliquod prgdicatum huiufmodi figno
notatur,& in expofitoriis qui conftant medio termino fingulari,alia
ratio eft,vt paulò poft docebimus.
Regula Speciale finguli. Figuri. СА P. x 1 х.

X iis verò quæ in tractatione primæ figuræ diéta funt

colliguntur duæ regulæ peculiares primae figurae. . .
Ex 1. Pri.4. PR to a eſt.Ex maiore propofitione particulari vi f^r prir r.gula
me concludi. Pofterior:Ex minore megatiua nihil effici.Quae figure.
quide intelligende ſuntin modisdirectè concludentib Nam in cete Poſerir.
ris non feruantur, vtpote in Fapeſmo & Frifefemorű.His duab-regu
1is comprehenduntür reliqui quinque modi ad concludendijnepti
in primâ figura,qui reguli$ geiicralibus non funt comprchcnfi.Pri
1.IlliS
 Y 2O I N S T I T v T. D I A L E C T.
„„s,cùm vtraque affirmat,fcd Maior.in parte,Minor in totum, Al
ter,cam.Maior negat ex parte, &minor v niuersè affirmat Tertius,
cú maior afirmat ex parte, & minor vniuerfe negat, Quartus cum
vtraque eft vniuerfalis, fed maior affirmat minor negat , Quintus
cum, inaior affirmat,in totum,& minor negat de parte.
p,i.,, gula Ex iis etiam,quae in Secunda Figura tractanda diximus,totidem
fciid. fg*' Rcgulz ipfi propriæ eruuntur.Prior:Ex Maiorepropofitione Particula
ಸಿ. * ri,nihtl ratione formæ coligºpoſterior Ex уtrадие Sитрtтоте Афттаri
- ua nihil colligt , His etiam duabus comprehenduntur cæteri quinque
modi nihil concludentes in Secunda Figura, Primus, cùm maior in
parte afirmat,& minor de toto negat,Secundus,cum maior in parte
negat, & minor vniuerfe affirmat , Tertius, cum vtraque affirmat,
{eâ maior de parte,minor de totQ:Quartus , cum vtraque vniuerte
afirmat.Qu ntus cum vtraque afirmat, fed maior de toto genere,
minor de patte.
E « tis tandem,quæ in Tertia Figura dicta funt hæc vna Regula
ipß propria colligitur. Ex Minore Negatiua mihil effici.Qua regula com
preííendunrur réi qui modi n hi! concludentes in hac figura, qui
Reguhs generalibus comprehs ofi non funt.
H t vêto,tres (unt tanturii, Primus , cum maior vniuerſe affir
mat minor vniuerfe negat: Alter cum maior vnuerſe affil mat,mi
nor ex parte negat,Tertius, cum maior ex Parte affirmat, & minor
primum do- vniuersè negat.
-
‫לם‬ . M - - -

®ፊቆነገ7®}}Éጻቆነገ}. D. Docuiiìenta generalia à recentioribus tradita C A P. xx.

5ā () N [unt tamenprætermittenda hoc loco duo gene
- -alia Documenta, quæ à recentioribus proponuntur , ex
巧 ---
è il quibus tradita Regula magna e parte nafcuntur, Alterum
w

t? I ΣΙΛ|ui, terminum in altera faltem premiffarum complete diftribui de

bere,ideft,vniuersè accipi pro omni re,Pro qua accipi potcft. Con
trario vitio laborat hic ineptus Soilogifmus,
Quoddam animal eft bipes,
Quidam equus eſt animal.
4iiquäJo ex
Igitur quidàm equus eft bipes.
Emeïdabitur autem fi hanc feceris Maiorem.
********
cularibºs ali Omne animal eft bipes, pes, vel hanc mi1norem, Quiid am equus eft
quid effi.itur omne animal:Vtroque enim modo diftribuetur Medius tcrminus,
- qui in vitiofa illa ratiocinatione non deftribuitur, Quamquam fe
êunda corre&io & emendatio perparum vfurpata eft,quia prædica
tú rarò notatur figno omnis:Hoc tamen inufitato enunttandi modo
licet ex duabus Párticularibus alquidvi formg cócludere,vtfi dicas. .
Quoddam anima eſt bipes,
QUidam equus eft omne animal,
*" Igitur quidàm equus cft bipes.
Hic vero fallax Syllogifmus,
Omne animâ] fuit in arca Noë,
Quidam equus Alexandri eft animal,
Igitur quidam equus Alexandri fuit in arca Noë.
- • . non idee
 L I B E R S B X T V S. I2 I

non ideo vitiofuseft,quod medium non diftribuatur,fed quod non

diftribuatur completè,feu perfectè.Subieétú fiquidem maioris ac
cipi folet pro omnibus fpeciebus, animalium, exceptis his,quae in
aquis degunt,& aliis quibufdam,non etiam pro omnibus earum in
diuiduis.Eodem vitio notatur hoc Sophifma. -

Omnis Effentia diuina eß pater,

Filius eft Effentia diuina, -

Ergo filius eft pater. -

M E d i v s enim terminus,quo in fenfu maior propofitio cócedi.

tur, non diftribuitur cópletè ac perfe&è. Quáquam enim accipitur
pro omni Effentia diuifia,qug vna tátum atq; adeo maximè vna eft,
tamen non accipitur pro omni re, quae eft Effentia diuina. Nam fi .
hoc modo acciperetur,ac fi apertius di&ü effet,omne quod eft Ef
fentia diuina eft pater, à nemine propofitio concederetur quando
idem falfa effet,ac hæretica. Etenim quælibet perfona diuina eft
veriffimè Effentia diuina,& tamen non qua libet,eft Pater.
Q v o d fi quis obiiciat cótra hoc documentü, quod medius ter- Obie£iio.
minus in Secunda figura nunquã diftribuatur,cü perpetuo fit prædi
catú,quod quidé figno diftributiuo,feu vniuerfali, vt eft Ariftotelis
fentésia,minimè notatur,occurres, Semper Prædicatum Negatiuæ $oluti•
enuntiationis diftribui,à negatione quæ negat copuláverbi, vt infrà
docebimus,nec Ariftotelem huic fententiæ refragari,fed tantú affe
rere, Prædicatum Enuntiationis Vniuerfalis non effe notandum fi
gno omnis,quod eft Vniuerfale affirmatiuum , cum ergo in Secun-^
da figura neceffario altera Sumptio fit negatiua,efficitur,vt medius º
terminus neceffario in altera diftribuatur, vt exempli cauffâ, huius ;
propofitionis,Lapis non cft animal,hic fit fenfus,Lapis non eft hoc .
animal,nec hoc,nec illud,nec vllum aliud,& ita caeterorum.
A l T E R v M Documentum eft , Nullum Terminum, qui non fuerit $********
Dijiributus in Antecedente Diflribuendum effe im Confequente,Contrario Cur
-
T. fa pe ear /
- -

vitio laborat hic paralogifmus. % ‫ـة و‬

Omne animal eft fenfus capax. ptione vni
Omne animal eft fubftantia, uerflinšef
Igitur omnis fubftantia eft fenfus capax.
- - - A- -- - -
f塑*
-
-

uerfalis con
Etcnim nomen Subftantia,quod non diftribuitur(id eft non ac- Ä.
cipitur vniuerſè)in Aſſumptione diſtribuitur in Cócluſione.Exhoc
documento efficitur,vt merito,nec Darapti, nec Felapton,nec duo , -

illi modi Indireétè cócludentes,Baralipton, & Fapefmo, colligant

Vniuerfalem Conclufionem, etiam fi conftent Vniuerfalibus Sum
ptionibus quoniam fi Vniuerfalem concludas argumentaberis à ter
mino non deftributo ad deftributun) , vt loquuntur recentiores,id •
quod animaduertenti facilè patebit. Itaque non fegniter notanda -
funt harc Documenta.
De Syllogiſmo perfeſio, & Imperfºio. , C A p. xx 1.
р OR R6 Syllogifmorum quidä perfećłi funt, quidá Imperfećti, Perfilu:
7 Perfeétus dicitur is,qni nulla re indiget,vt colligédi meceßita, fit eu;- $**f*.
dens.hoc eft , qui adeo Perfpicuè ex neceffitate colligit, vt nulia fit
72 - - opus arte
 I 2.2 I N S T ( T V T. D. I. A L E C T.
opus arte ad id ofi&dendú Huius generis fint cmncs ac foli dire&è
optc.ca di củter à per fe uot,ac
cócludentes in prime Figura, qui
Indemóftrabiles, q in his proximè exerceatur vis duotum quorúdâ
Principi Principiorû,ipfo naturali lumine inte!lectus perfpectorii, ac euidé
aºs he" fºr tium, è quibus omnis colligendi ratio,quae in quacur que Arguiné
tatione cernitur,quaſi è puriſſimis fontibus emanat. Alteri et Quic
Ա.ա». գնid affirmatur de Subtecto aliquo, affirmatur de quvais comtento
fub eiufmodi fubieclo,vt fi Subftantia dicitur vniuerfe de Animali:om
nis auté homo cótinetur fub anima'i.de omni homine dicetur fub
Secundum. ßätia, Alterü verò eft. Quicquid vniuerfe mrgatur de Subtrifo aliquo, ne
gatus de qnouis contento fub eiufmodi fubiecto, vt fi habere vitam, vni
uerte ns gatur de lapide,orr.nis auté Sapphirus cótinetur fub lapide,
Iaquita sol haud dubiè de omni Sapphiro negabiturvita functio Prioris prin
logifa., pro- cipij vis exercetur in primo & tertio modo primae Figurae, hoc eft
º in Barbara & Darij. Poſterioris auté in ſecundo & quarto qui dici
::..:: tui Celarent,& Ferio quo fit, vt principia haec merito dicantur Re
prºproru. gulatiua omnium Syllogifmorum,quafi omnium Normae ac regule

fiquidem,& cæteri omnes Syllogifmi , ad quattuor illos, in quibus

primo eorum vis cernitur reuocantur,vt ftatim dicemus.
r,,,.,f.a., S Y l L o G 1 s M vs Imperfectus eft,qui vna re,aut pluribus indiget,
S: logijm. vt colligendi neceßitas euidens fiat,cuiufmodi funt rcliqui omnes præ
J**tu. ter quattuor primos primae figuræ,Neq; enim adeo perfpicuè con
cludunt,vt neceſſitas colligédiſt tim apparear, fed quiſq; eorſieget
cóuerſione aliqua,aut euidenti Deduétione ad id quod fieri nequit.
aut Expofitione,aut certè pluribus Cóuerfionibus,quibus ipfa con
fequentiae neceffitas planè perfpiciatur. Vt igitur quo pa&to id fiat
doceamus,neceffe eft , vt ante explicemus, qu d fit Euidens Dedu
&io ad id quod Impoffibile eft,quid etiam Expofitio.Nam quid fit
º3 Conuerſio & quot modis fiat,iam a fuprà expofuimus.
DeSyllogifno Deducente ad Impofibile. Ca p. xxi I.
ÉÉÉ V o B v s modis Syllogifmo aliquid probamus, dire&o,
;
ºà aut ex hipothefi feu conditione cum altero pofita Exé
§ 1. ;?y/; pli cauffa,fi alicui probare voluero,nulla oppofita in ea
Avar r. Pri 3o. 熙﹑ ఫ్ల! dem,re fimul reperiri, poffe vno è duobus modis mihi
• CP 4o-cy ex licebit id facere,Altero,hoc idem concludendo vt fi dicam.
I. foffc. 1. Nulla repugnantia reperiri fimul poffunt in eadem re.
tex 4 I. Omnia oppofita funt repugnantia,
º
Igitur nulla oppofita fimul in eadem re reperiri poffunt.
A l T E R o,concludendo aliud pronuntiatum , vèrbi cauffa,nulla
Contraria poffe fimul reperiri in eadem re,facta tandem prius con
uentione cum altero,vt fi in contrariis id confirmem , in omnibus
OPpofitorum generibus confirmatum cenfeatur veluti fi dicam.
N v L l ae formae mutuo fefe ab eodem fubie&o expellentes, 6
mul reperiri poffunt in eadem Re.
Omnia contraria funt formae huiufcemodi. Igitur nulla Contra
ria reperiri fimul poffunt in eadem re.
Prior
 L I B E R S E X T V S. 123
Prior Syllogiſmus Direété probat inſtitutum.& *.

ideo vocatur στεικτικῶς , quafi oftenfiuus:

pofterior non confirmat Syllogifnus;
propofitum
§£ nifi exexpa&to
στοθεσεωs,quafi & conuentione
conditione pofita. cum altero,& ideo dicitur 9**/***.
# e~

l T A Q_y E in Syllogifmis,qui ex hypothefi rem probant, nume- Jpotb*/*.

rantur ij,qui dicuntur äs rë âdlivarcy & ali&r8 & Murat£,hoc eß, ad s,ii..,.,
Impoßibile,& Per Impoffibile, quia ex Cótradicente alicuius enú- impóßibile fi
perfpicuè ve-
tiationis verae ab aduerfario abfurdè data,& ex altera ":a impof
ra , deducit hominé ad aliquid quod fieri nequeat,& per eiufmodi ::*
Impoffibile quod ille admittere omnino recufat,cogir eú retra&are j#
id,quod abfurdè ante dederat,& ita admittere enuntiationem,quàm le cur pir im
negauerat. Exemplı cauffa,neget aliquis hanc veram enuntiationem pJ$ibile.
Aliqui á ex quo voluptas capitur nó eft bonü:dicatq; abfurdè,omne
id ex quo voluptas capitur effe bonum:tunc ego fic argumentabor.
Omne id ex quo voluptas capitur,eft bonum(vt ais)
Quædam vero mala funt,ex quibus inuidus voluptatem capit,
vt perfpicuum eft. -

Igitur quædam mala funt bona.

I L lE verò cum viderit me aliquid, quod fieri nequeat,ex fua e
nútiatione & alia perfpicuè vera collegiífe, plane negabit id,quod
abfurdè afferuit,ficá; admittet quod negauerat,quia id verü effe n6
poteft,ex quo Impoffibile aliquid efficitur. Ita Syllogifmus hic qué
feci,nó colligit Dire&tè inftitutum,vt pote, nó omne id ex quo vo.
luptas capitur effe bonum(id quod ego concludere contra hominé
cupiebam)fed quiddam impoffibile,quo cóclufo cogitur ille ex ta
cito quodã paéto & conditione,quâ omnes difputantes inter fe ßa
tuüc retractare id quod dixerat.Conditio autem conuentio ve tacita Conditio fes
difputantiü,qua ille tenetur,eft,vt aliquid quod fieri nequeat, ex cu- ஆ
iufquá affertione concludi comperiatur,talis affertio refractata cen- gſnua -
featiir,Impoffibile náõ; nó nifi ex Impoffibili fequitur,vt fupra di&tü poßibile dici
eft.Sic igitur fit deduétio ad Impoffibile. Quae tü erit euidens cum .#. hypo
Syllogifmus deducés fuerit Perfeétus, hoc eft, ex primis quattuor ' குது.
primae Figuræ,qualis is,quem in exemplum attulimus. Verum quo 沮 ; º:
pacto hoc Syllogifmorum genere, euidens fiat neceſſitas conclu- 2. j$.
dendi Imperfectorum,paulöpöft docebimus. le.

De Syllogífino expofitorio. C A P. xx 11 1.
XP o s 1 T 1 o verò qua fæpe vtitur Ariftoteles, fit quodâ si & E.,
Syllogifmorum genere, quod expofitorum appellatur Is 4 ii. . .
aütem dicitur Syllogifmüs expofitorius, qui conßat me- j? fitorius
- - - - - yllog preci
do termino Singulari.Exempla mox tradentur.Quia ve. prie firuirur
rò naturale eftfingularibus terminis, vt fubiicianrur , is maximè,ac ;,, 3.figura.
praecipuè dicitur Expofitorius SylJogifmus, qui in Tertia Figura 29 ratione
ftru:tur. Perpetuò enim medius Terminus in ea Figura fubiicitur, differtno -

vt patet ex di&tis. - - `ಿ'! s

Ex iis qua dicta ſunt efficitur, vt generaliter hoc differant expo ,

fitorij Syllogifmi ab iis quos ha&enus tractauimus, quod illi cóftât,
- ন*- … Medio »
w
 I 24 I N S T ITV T. D. I. A L E C T.
Melio Termino communi, hiSingulari. Si ergo expofitorij Syllo
gifumi non folum, conftiterint medio Termino Singulari , fcd etiam
$uramque (umptionum habuerint fingularem, duobus tantum mo
dis in ßrirna Figura colligent,totidem in Teitia,& tribus in fecun
da. Prior modus Prima figura, ex vtraque effirmante colligit Sin
gulaiem affirmantem hoc paćto.
Socrates e{t fapiens.
Hic homo eft Socrates.
Igitur hic homo eft fapiens.
Po s T Ë R I o R ex propofitione negante, & Affumptione affir
mante, colligit ſingularem negantem hoc paćto:
Socrates non colit multos Deos.
Hic Philofophus cft Socrates.
Igitur hic Philofophus non colit mullos Deos.
:
p R i M v s eft Secundae ex vtraq; affirmante colligit fingularem
affi:mantcm,vt, 3. :
le º
Marcus Tullius eft Cicero.
Hic homo eft Cicero.
Jgitur hic homo eft Marcus Tullius.
S £ c v$ D v s ex propofitione negante,& Affumptione affirmari
te,colligit fingularem negantem.
Demofthenes non eft Cicero.
Hic orator eft Cicero.
Igitur hic Orator non eft Demofthenes.
T E R τ iv s ex propofitione affirmante,& Affumptione negante
colligit ſingularem negantem,
Socrates eft filius Sophronifci.
Plato non eft filius Sophronifci.
Igitur Plato non eft Socrates.
P R I o R tertiæ, ex vtraque affirmante colligit particularem af
firmantem hoc pacto.
Socrates eft ſapiens.
Socrates eft pauper.
Igitur quidam pauper eft fapiens.
PosT E R 1 o R ex propoſitione negante, 8. Aſſumptione affir
mante colligit particularem negantem,hoc modo.
Craſus non eſtſapiens. -

Craefus eft diues.

Igitur quidam diues non eft fapiens.
S i tamacn in hac figura minus extremum fuerit fingulare,licebit
priori modo concludere fingularem affirmantem. Pofteriori autem

Εκροβtorύ
fingularem negantem, quod facilè cft exemplis cernere. Si autem
expofitorijSyllogifmi folum rnedium terminum habuerint fingu
ºº º

• fi.j.ij, larem, in prima quidem figura totidem erunt modi, quot in Syllo Prima Figu
fingulari. gifmis ex medio communi, nec ab illis different, nifi quòd neceffa ra.
.
riò habebunt majores fingulares ratione medij,quod in maiore fub
iicitur, Exempla facilè occurrent.
IN
 L-I-B E R S E X: T V S. 125
IN Secunda verò præter quattuor vulgatos modos negatiuè con
* cludétes, quorum exempla [tatim íefe offerunt, alijquattuor ex vtra
que affirmatiua affirmatiue colligentes reperientur,quorum primus
ex vtraque Vniuerfali colligt Vnuerfalem,vt fi dicas.
Omiie Aftrum efficiens diem cft hic fol.
Omnis planeta,qui eft in quarto coelo eft hic Sol.
Igitur omnis planeta,qui elt in quarto cg!o,eft aftrú efficiens di&.
S E c v N D v s ex propofitione vniuerfali,& Affumptione parti
- culari concludit particularem. Tertius ex propofitione particulari,
& Affumptione vniuerſali, Vniuerſalem. Quartus ex vtraque parti
• culari,particularem.Quod non eft difficile exemplis illufirare.
A t in tertia figura numquam plures funt,quàm duo modi,quos T. rti,
iam tradidimus.Illud tamë obiter admonuerimus.hoc Syllogifmo
rum genere ex vtraque fumptione particulari, aliquid in fecunda fi
gura ex vi forma concludi,itemque ex particulari colligi Vniuerfa
iem:ad quod fupra animaduertendum diximus. -

Qy ar T v o R modi huiufmodi Syilogifmcrfi affirmatiuè côclu

dentés in fecunda figura, poffunt reuocari ad modos primae, folius
maioris cóuerfione.Primus quidem & tertius ad primum, fecundus
verò & quartus,ad tertium. Poffunt etiam probari per dedu&ionem
ad incómodum,primus & tertius in Bocardo,fecundus & quartus,in
Ferifon. Nam ex Contradictorio conclufionis cuiufque modi, af
fumpta minore colligitur immediatè contrarium, aut contradiéto
rium maioris,modo ponas fingularem negatiuam conuerti in Vni
uerfalem negatiuam,quod in hac ratione colliges. Socrates non eſt
albus, ergo nullum album eft Socrates. Nam fi aliquod album eft
Socrates,Socrates quoque eft albus quod contradicit primæ enun
tiationi. Haec di&ta fint proue&tis, ne quis fortè minus attentè rem
confideranshofce modos inficietur.Nam alioqui fortaffe non indi
gent probatione, quia di!igenter animaduertenti vidétur per fe no
ti,vt rnox dicetur.Tantum abeft,vt cùm expofitorij fint, per Bocar
do & Ferifon,qui per expofitorios confirmantur, probari debeant.
Qgod expofitorij Syllogifmi fint perfeâi,ac per fe euidentes. CAP. xxiv.
ಸ್ಥೈ। D E s T v R autem omnes SyIlogifmi expoſitorij habere Principia per
[rs ) neceffitatem colligendi per fe notam & perfpicuâ, ac pro- fe mota qu',;
腔 inde effe perfe&i,quia conftant medio termino,fiue argu- ?"' proxime
mento ſingulari, qui eft maximè vnus,& proximè exercent vim 11- É..." .7° ang

lorum prificipiorum per fe euidentium.Quaecumque funt eadem vni m

tertio funt eadem inter fe. Quæcumque ita funt ad aliquid tertium <>

aîe&ta,vt alterum fit idem illi,alterum non idem,non funt eadem in

ter fe : in quibus nomine Tertij, potiffimum intelligitur aliquid
fingulare. -

M E R 1 r o ergo huiufmodi Syllogifmi di&i funt expoſitorij, car expoſite

.„ „„„, quia funt adeò perfpicui & euidentes,vt rem ipfam fenfibus expone tji Syllogifmi
Ζύio revideantur.Vnde etiam fit,vt non abs re Demonftrationcs fenfibi- hoc :*
mesſenſibiles les appellari ſoleant. appellentur.

τσ 3 Sѣ о
 I 26 I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
6 „a;. S £ D contra haec fic liceat argumentari.Hae funt vitiofae ac falla- 48-4lea
‫وح‬
CCSargumentationes,efíentia diuina eft pater,Effentia Diuina eß fi- J"**. & •
& ab aliis.
lius ergo filius eft pater,Pater non eft filius,pater eft effentia Diui
na,ergo Effentia Diuina non eit filius:& tamen hi modi,traditi funt
in tertia figura,cum hi termini, effentia Diuina, & pater, in diuinis
solutio. fint fingulares.igitur per peram traditi vidētur. Reſpondebis tannen
nomine medijTet mini fingularis, quo Syllogifmus Expofitorius
propofitum confirmat,intelligédum effe eum,qui accipitur pro ali
qua re indiuidua,quae nec eft plures res,nec eft idem re cum ea,quae
eft plures res, fic enim intellecto nomine tertij, perfpicua funt duo
illa principia,quae attulimus alioqui non parum habetit ambiguitatis
at hunc terminum,effentia Diuina,accipi pro quadam re indiuidua,
hoc eft pro ipfa Deitate, quæ tamen eft plures res, id eft,plura fup
pofita diuina: & hunc terminum pater,in diuinis accipi pro quadam
re indiuidua,hoc eft,pro prima perfonaTrinitatis,quae tamen eft idé
re cum effentia Diuina,quae eft plures res Non cernuntur ergo mo
Arißotelis di fupradi&ti in propofitis argumentationibus: quamquam Ariftote
ßntentia.& les nullum terminum fingularem negaret pofíe effe medium termi
- num Syllogifmi Expofitorij, quia luminc fidei minimè illuftratus,
nullam cogitabat rem fingularem, quæ fmul effet plures res. Vnde
apud ipfum duo illa principia habentur per fc nota,accepto nomine
Tertij,pro quacumque re fingulari.
De Probatione offenſina imperjedorum Syllogiſmorum. CA p. xxv.
H I s ergo pofitis,facilè erit intelligere,quo pacto ncceffitas col
ligend Imperfectorum Syllogimorum per perfectos confir
metur.Quamquam enim fatis ea probari poflit ex eo quod eadem
forma retenta,in nulla materia reperiri poteft Antecedens verum,&
Confequens falfum, tamen compendiofior haec via eft ac fecurior:
fiquidem nemo eft,qui materias omnes poffit percurrere:ex quo fit
vt numquam animus dubitantis quiefcat,donec imperfectam ratio
-r,;, .3f,ma cinationem per perfectam, ac per fe euidentem comprobet. Itaque.
monii génera. prima confirmatio fiet Conuerfionis interuentu,Altera per euiden
tem deductionem ad id quod fieri nequit. Tertia per expofitionem.
c»firmatio C o N E i R M A T I o per cqnuei fionem (quae oftenfiua probatio,.
per çonuerfo & Oftenfiua redu&tio imperfectorum ad perfectos appellari folet)
********
Диа.
tunc fit cum exaut
Conuerfione, fumptionibus
ConuerfioneImperfecti Syllogifmi,
vtriufque alteriúfve aut fine vlla
dumtaxat, per
Syllogifmum aliquem perfeétum colligitur Conclufio imperfecti,.
aut Conuerfa eius, ex qua tamdem ipfa per conuerfionem efficitur.
quaprincipio. Quia enim quicquid fequitur ex Confequente, fequitur ex Antecc
siaiur pro- dente,vt fuprà diximus,Conclufio,quæ ex fumptionibus Syllogifmi Quinam Syl
%atio 9** perfecti
fiча,
colle&ta fuerit,ex fumptionibus etiam imperfeéti,ex quibus îgiffn, •jie.
illæ efficiuntur,concludi comperietur. Hac ratione probantur om- f" " fr--
nes imperfe&ti Syllogifmi, præterquam Baroco, & Bocardo, vt in "***
progreffu apertum erit. ſ
BA R A l 1 P T o N igitur,qui eft imperfe&orum primus modus.
fic probatur. Ex fumptionibus eius fine vlla conuerfione colligitur t
in Bar
 L I:B E R S E X T. W. S. * 127
in Barbara Conclufio Vniuerfalis affirmatiua , ex qua tandem per
Conuerfionem per accidens, efficitur Conclafio indirectè collecta.
Exercentur ifta hoc modo.Dicat aliquis,nihil colligere hunc fyllo
giftnum in Baral pton. -

Omne animal eft fubftantia.

Et ornnis homo eft animal.
Igitur quaedam fubftantia eft homo.
Ty N c ego confecto exfumptionibus eiufdem Syllogifmi,Syl
logfino perfecto fic probabo confequentiam.
Omne animal eft fubftantia.
Et omnis homo eft animal.
Igitur omnis homo eft fubftantia.
. . . Tu fic.
Omnis homo eft fubftantia.
Igitur quaedam fubftantia eft homo.
E R G o ex primo Antecedente neceſſario ſequitur poſtremùm
Confequens in Baralipton,vt di&um eft.
E A D £ M arte vteris in probatione duorum modorum fequen
tium, vtpote Celantes,& Dabitis per Celarent,& Darij, nifi quod
Concluſiones immediatè collectae in Celarent & Darij,ſimpliciter
conuertendæ funt.Itaque tres primi imperfecti modi,non alia Con
uerfione probantur,qüām Cohclufionís perfečti Syllogifmi. 1. Pri.6.
FA P E s M o vero probatur Conuerfiòne per Accidens,Maioris,
& Simplici, Minoris, & illatione fuae Conclufionis in Ferio. Quod
ita intelliges.N. get aliquis neceffitatem colligendi huius Syllogif
mi in Fapeſmo.
Omne an'mal cft fubftantia.
Et nullus lapis eft animal.
Igitur quaedam fubftantia non eft lapis.
Tunc ego fic probabo Confequutionem.
Omne animal eft fubftantia.
Et nullus lapis eft animal.
Igitur quædam fubftantia eft animal,
Et nullum animal eft lapis. -

Iam fic, I

Quædam fubftantia eft animal. * .

Et nullum animal eft lapis,

Igitur quædam fubftantia non eft lapis.
E Rc o ex primo Antecedente neceſſariò ſequitur in Fapeſmo
extremum Confequens. * «

F R I s E s o M o R v M eodem modo probatur, quo Fapefmo, nifi

quod maior cor;uertitur fimpliciter.
C E s A R E probatur Conuerfione Simplici maioris, & illatione
fuae Conciufionis in Celarent. - . . .
C a M E s T r E s probatur Conuerfione fimplici minoris, & illa 1. Fri.5.
tione CQnuerfæ fuæ Conclufionis in Celarent, & huius Simplici
Conuerſione. -

FE s T1 No
 128 I N S T IT v T. D. I. A. L E C T.
F E s τ r N o probatur fimp!ici Conuerfione maioris, & Illatione
ſur Concluſionis in Fario.
B a R o c o non poteft probari interuentu Conuerfionis , quia
minor, cum ſit Particularis Negatiua, Conuerti non poteft : maior
autem,cum fit Affirmatiua,nonConuertitur,nifi in Particularem,ex
qua cum altera particulari nihil colligitur.
1. Prio.6. D A R A p T 1 probatur Conuerfione per Accidens minoris, &
Illatione fuae conclufionis in Darij. -

F E L A P T o N Conuerfione etiam per Accidens minoris,fed llla-,

tione ſuae concluſionis in Ferio.
D 1 s a M 1 s,Conuerfionc Simplici maioris,& Illatione conuer
fæ fuæ Conclufionis ir, Darij,& huius fimplici conuerfione.
I) AT 1 s 1 Conuerfione Simplici minoris , & lllatione fuae con•'.
cluſionis in Darij. - -

B o c A R D o non probatur interueniente Conuerfione,quia raa

ior non Conuertitur : Minor autem Conuertitur in folam particu
larem,ex qua cum altera Particulari nihil efficitur. -

F E R 1 s o N denique probatur Conucrfione Simplici minoris, &

Illatione fuae Couclufionis in terio.
c. r h«c pro- M E R 1 T o autem hæc probatio dicitur reduâio oftenfium Syl
bati» 4**'** logifmorum Imperfectorum ad perfectos, quia femper hac atte ex
常”
警 perje Sumptionibus Imperfecti Syllogifmi, ftruitur perfectus, colligens
ímmediatè eandè Cóclufionem , aut Conuerfam eius,quod vtique
{ios. non fit in probatione per deductionem ad Impoſſibile, vt patebit.
- Detegitur Artificium, quo vocabula Imperfectorum Modorum indicamt eo- .
rundem probationem, C A P. xx v 1.
5 V s r autem nomina horum modorum adeo artificiosè compo
fita,vt quo pacto quifq; probandus fit,apPofitè & ingeniosè fl
gnificent.Ná litteræ à quibus vocabula incipiút, vt pote.B;C,D,F,
fignificant per quem nodum perfeétum,quifque Imperfectus pro
bÄúdus fit.B nariique fignificat probandum effe per Barbara, C per
Hic v.rriit
Celarent,D per Darij,& F per Ferio.S veiò fignificat Enunciatio
al, и т.й f. nen,quà defignat vocalis praecedens,conuertendain eſſe ſimpliciter
:) :) # -- Pautem per Accidens.Verum aduerte,has duas litteras,cú defignát
2, rari concluſionem
r
eſſe conuertendam.non
clufionis ImperfeSti Syllogifmi , fed ſignificare conuerſioné
Perfecti, qui con
ex Imperfe&o
ßruitur,vt patet ex dictis, Iam M ſignificat mutationem majoris in
mino, é,& minoris in maiorem,quam Piaemftarum tráfpofitionem
vocant,fit autem haec Träfpofitio in redigendis quattuor modis,Fa
º peno, rifeomo,Cametres,& D1famis, quia in Prima Figura,nec
ininor poteft effe negatiua,vt in tribus prioribus,nec maior particu
* laris, vt in q arto,carerun hajufmodi cómutatio,non , eft intelJi
genda fecundum fitum partium orationis(hæc enim non eft neceffa
Peterat ſign; ria,cum ſape in Prima Figura, maior propoſitio poſteriorem lo
- - . . . . . . \ſ" -

fiari, M pr. cum, minor priorem obtineat)ied fecund;un naturam. Poterat fanè .
สnitts. fignificatio huius litteræ Præterinitti , quia fola Conuerfio docet,
{" … - - գu2: :--
 L I B E R S E X T V. S. 129
quae Sumptio Imperfeéti Syllogifni fiat Maior in Perfe&o quæ Mi
nor. Denique C,poft primam fyllabam in di&ione pofitum,fignifi
cat Modum talem non Oftenfiuè,feu Dire&to confirmari pofíé, fed
Dedu&ione ad Impoffibile,fumpta videlicet Contradicente Con
clufionis in Syllogifmo Perfesto loco ilhus Sumptionis, quæ defi
gnatur per Vocalem præcedentem,vt ftatim patebit.Atque idcirco
in duobus tantum Modis inuenitur,in Baroco nimirum,& Bocardo.
De Probatione Syllogiſmorum Imperfeitorum per Dedućtionem ad Im
pofibule. С A P v т. x x v t I

- R o B A T 1 o autem Imperfe&orum Syllogifmorum per ஆpref

影§Â£ per Imp ffibile vocatur) unc fit,cùm ex Sumptionibus Syl.
3 euidentem Deduétionem ad Impoffibile (quae Redu&io “Pri
-

logilmi Imperfecti,& Contradicente Conclufionis,colliguntur per

•syllogifmum Perfe&tum,& aliam quandam vnam, aut altcram eui
dentem Confequentiam, duae Contradicentes,aut contrariae enun
tiationes. Cogit enim haec Probatio aduerfarium, nunquam nega
re Conclufionem Imperfe&i Syllogifmi admiffis Sumptionibus,ac
proinde numquam inficiari neceffitatem talis Confecutionis, ne tá
tam abfurditatem admittere cogatur.Exempli cauffa, dicat aliquis
Syllogifmum in Baralipton non neceffariò concludere ac proinde
nullum fequi incommodum, fi detur ir, eo Antecedens verum, &
Confequés falfum. Me autépetéte,vt det ita effe, annuat ille dicátq;.
Omne animal eft fubftantia,
& omnis homo eft animal,
& tamen non aliqua fubftantia eft homo,
feu,quod idem valet,nulla fubftantia eft homo.
.T v M ego ex datis ab homine, colligam vno Syllogifmo Perfe
&o,& duabus aliis euidentibus Confequutionibus duas Contrarias ,
enuntiationes:hoc modo,
Nulla fubftantia eft homo vt ais,
& omne animal eft fubftantia,vt etiam dixifti,
Igitur nullum animal eft homo.
Iam fic, ,
Nullum animal eft homo,
Igitur nullus homo eft animal.
At -

Omnis homo eft animal(vt dixeras)

Igitur nnllus homo eft animal, & omnis homo eft animal: _ . . . .
8 i quidem
G o L l EQuae funt contraria enuntiationes.
érgo euidenter ex di&is illius, duas contrarias fi- ‫عبدء‬
4two a

mul veras, ex quibüs etiam euidenter colligi poffunt duae contradi

&oriae.Hæc colle&tio,vt vides, etfi non Dire&tò oftendit perperam
illum negaffe conclu fionem admiffis Sumptionibus , tamen ex hy
pothefi id probat, ex hoc nimirum communi Principio,quod om
hes difputántes tacitè ponunr,Id Poffibile non effe,ex quo Impof
fibile aliquid confcqui deprehenditur.
£ Tria
 130 I N S T I T V T. D I A L E C T. "
©jnet imper. T R i A igitur hic aduerte.Primum, hocprobationis genere quemlibet
'ಸಿ. Im, erfeáum syilogifmum probari poffe per aliquem Perfectum. Alterum,
”: ex Contr.tdicehte Conclufionis cum altera Sumptione Imperfecit, extruen
popto;. pro- dí effe Antccedes Perfiiti:ex Cóclufione autem perfeéft,aut eius Conuertéte
**r* p ff nt, ct;m a'tera fumptione imperfecit,extruendum effe Antecedens extremae Con
'' fequenti». Tertium.in prolatione Imperjsfiertim prim* pr«terquam modi
..., ii, Celanres,contradicenten condujionis Imperfetti , ftctendam effe Maiorem
syll.gif.u , Perfeéti, & maiorem imperfeäi, mimoré:tn probádo autem modo Celantes,
44
le.
mp jbi & Contradicentem Conclufionts Imperfecti,
Mimorem Imperfeéti,inaiorem.At vero imfaciendum
probandis effe Minorem
Modis Perfe£ti
Secundæ Figu
ræ,Contradi£torium Conclufionis faciendü effe Minorem, reliéta eadem Ma
iore & im prolàdis Modis Tertiæ, faciendi effe Maiorë reliäa ead? Minore.
v A N Q_y A M verò his obferuatis pe:facilè fit intelligere , quo
perfecto Modo Impefectus quifque confitmctur, tamen vt multo
etiam fit facilius accipe hunc verfum: - -
- - -

Diétiones Phæbifer axis obit terra aethramque quotannis

- - - - -

„„:„….. Cv 1 ys primæ duæ dictiones inferuiunt Primae Figurae: duae fe

¿tu facilius quentes,Secunda:dua extrem ;,Tertiae.In quibus he quattuor voca
fiat huiufmo- les,A, E,I,O,funt obferuandae,quia hae defiguât Conclufiones quat
* Pr*tio. tuor Modorum Perfe&orú, ac proinde quattuor Perfe&tos Modos,
quibus Imperfe&ti , hoc probationis genere confirmandi funt.A,fi
gnificat Barbara:E,Celarent: I,Darij: O,Ferio. Non eft tamen ha
benda ratio Vocalium , à quibus diphtongi incipiunt. Prima igitur
di&tio fignificat,ex tribus primis Imperfectis Mod s Primæ Figurae
primum probari per Celarent.Secundum per Darij: Tertium rurfus
per Celarent.Secunda verò,fignificat ex duobus fequentibus,Fapef
mo fcilicet,& Frifefomorum,priorem probar: per Barbara , poße
fiorem per Darij.Ex quibus intelliges quid caeterae dictiones figni
Nem admod" ficent. Haec de probatione
Imperſectorum Syllogifinorum pereui
proprie dici- dentem Deductionem ‫ل‬a Impoffibile,quae mihi non admodum pro
wr he” pr…ba 點 videtur dici Redu&tio Imperfectorum ad Pcrfe&tos, quoniam
• Redaciio. hac arte ex Sumptionibus imperfeéti,non fìruitur Perfeétus eandé
conclufionem colligens,{ed ex contradicente Conclufionis cum al
tera Sumptionum concludens Contrariam,aut Contradicentem al
teſ1U.S.

De Probation: Imperftāorum syllogiſmorumper Expoſitionem.

С А Р у т x x v і i і

Duobus mo- 蠶 R o B A T 1 o denique Imperfe&orum Syllogifmorum per

dw fit proba- È ‘ī Expofitionem(quâ Ariftóteles confirmat neceffitaté con
స్త్ cludendi Syllogifmorum Tertiae Figurae) duobus modis
.ே .., fieri poteft. Vno quidemjeuidenter concludendo ex Sumptionibus
hsc p.ij, Syllogifini Imperfeéti Sumptiones Syllogifmi Expofitorij, ex qui
ºnmiitur. bus Conclufio imperfecti cölligatur.Quíá enim qüicquid fequitur
ex confcqucnte,fequitur ex Anteccdente,conclufio , quæ ex fümp
tionibus
 L I B E R S E X T V S. 131
tionibus Syllogifmi Expofitorij colleéta fuerit,ex Sumptionibus
etiam Imperfecti,ex uibus illæ efficiuntur, concludi comperientur.
Exépli cauffa,quòd hic Syllogifmus in Darapti neceffariò cócludat,
Omne animal eft fenfus capax,
Omne animal eft corpus,
Igitur quoddam corpus eft fenfus capax.
Hoc pa&o confirmari poteft Expofitorio Syllogifmo.
Omne animal eft feníus capax,
& Omne animal eft corpus,
Igitur hoc animal eft fenfus capax,
& Hoc animal eft corpus.
- Tum fic.
Hoc animal eft fenfus capax,
Hoc animal eft corpus,
Igitur quoddam corpus eft fenfus capax.
Qy A R E ex primo Antecedente neceffariö fequitur extremum
Confequens in Darapi,vt diximus.Eodem paéto probari poteftne
ceffitas colligendi in modo Felapton.
A l 1 o modo fieri poteft Expofitoria probatio, non colligendo Aliam modws

quidem ex fumptionibus Imperfeéti Syllogifmi , Sumptiones Ex probandi per

pofitorij,faepe enim colligi non poffunt,vt in caeteris quattuor Mo Expºjitiºns.
disTertis Figurae, quia ex particulari Propofitione non colligitur
Singularis, fed fumendo fub Medio Termino aliquid Singulare, ra
tione cuius vera fit Particularis fumptio, & extruendo ex eiufmodi
fingulari Medio, ac eifdem Extremis fimiliter fe habentibus fecun
dum Affirmationem,& Negationem,Syllogifmum Expofitofium,
qui eandem colligat Conclufionem. Verbi cauſſa, fi quis negauerit :
hunc Syllogifmum in Difamis neceffariò concludere.
Quidam homo eft Grammaticus,
Omnis homo eft animal,
Igitur quoddam animal eft Grammaticum.
Sic poterit neceffitas Confequutionis hoc probationis genere con
firmari,Sumo hominem aliquem fingularem, ratione cuius verè di
&um fit,aliquem hominem effe Grammaticum, vt pote Antonium,
Tum conficio Expofitorium Syllogifmum hoc modo,
Antonius eft Grammaticus,
Antonius eft Animai,
Igitur quoddam animal eft Grammaticum.
Q v 1 A igitur quidâ homo dicitur Grammaticus,ratione Antonij,
efficTtur,vt fi ex eo quòd Antonius eft Grämaticus,& eft animal,col
1igitur quoddam animal effe Grämaticum, eadé conclufio colliga
tùr ex eò quòd quidã homo eft Grãmaticus,& omnis homo eft ani
mal.Hoc pa&o probantur per expofitionem reliqui quattuor Modi
Tertig Figuræ: quod facilè eft exemplis oßendere. De probatione
igitur Módorum Tertiae Figurae per Expofitionem,haec fatis fint, Obiestiº,
- S E Danfurget quis contra ea quæ diximus, argumentabiturquc
hoc modo,Hic fyllogifmus,
§ 2. Aiquis '
 132 1 N s T I T v T. D 1 A L E c T.
Aliquis oculus neceffarius eft ad videndum,
Omnis oculus eft pars capitis,
Igitur aliqua pars capitis neceffaria eft ad videndum.
hic fyllogifmus inquiet, eft in Difamis,& tamen non poteft probari
Expöfitióne,igitur non reétè diétum eft,omnes Syllogifmos Tertig
Figuræ hoc probationis genere poffe probari. Confirmabit autem
própofitionéhac ratione,Quia fub Medio termino huius Syllogifmi
non poteft colligi,aut accipi aliquid fingulare, ratione cuius Maior
Solutio. propofitio fit vera:quádoquidé nec dexter oculus meus(exépli cauf
fa)fieceffarius mihi eft ad vidédú,cü finiftro cernere poffim nec fini
fter,cum dextro poffim afpicere Dices tamen Maiorem propofitio
nem propofiti Syllogifmi duplicē fenfumhabere poffe, difiunótiuű,
& difiü&tiuú difiü&iuus eft huiufmodi, Hic oculus neceffarius eft ad
videndum,aut ille oculus neceffarius eft advidendum:quo quidé pa
&to propofitio eft falfa, quia vtraque pars Difiunctionis falfa eft:Di
fiun&tus fic habet, Hic oculus,aut hic neceffarius eft ad videndú:qui
fenfus haud dubiè verus eft,quádoquidé indifferenter,ac indetermi
natè alter oculus eft ad videndü neceffarius, Si ergo Maior propofi
tio Difiunétiuú habet fenfum,vt à recentioribus Dialecticis ex for
ma fua habere iudicatur,Syllogifmus e[t in Difamis,fed ipfa eft fal
fa,quo fit vt nó liceat fub fubiecto eius colligere,aut fumere aliquid
„Qué ſenſam ſingulare,cui conueniat praedicatum.Si verö ei concedamus ſenſum
habere de
beat particu Difiun&tii, vt populari fermone habere videtur,erit illa quidem vera,
laris propofi fed non efficiet Syllogifmum,particularis enim propofitio quae ad
tio im Syllo. Syllogifmúaffumitur,imò quæ propriè, ac fimpliciter Particularis
zifm. Lub. dicitifr, Difiun&iuü fenfum habere debet.De fenfu auté Difiun&i_
8.
uo,& Difiűćto a ad finé harű Inftitutionű nőnihil amplius dicemus.
*

De Modalibus ffllogifmis. CA P..- x x 1 x.

‫عمر‬
I x 1 T haćtenus de Materia,& Forma Abfolutorum Syllogif
morum, nunc quae fit Materia & Forma Modalium quãm po
Meteriapro
tero breuiffimè docebo Materia cuiufque , quemadmodum de Âb
pin, wa. Mo [olutis diximus,duplex:propinqua, & Remota.Propinqua funt due
dalium Syllo propofitiones modales,aut altera Modalis, altera Abfoluta, vt cer
giftmornn. nere licet in his Syllogifmis,
Neceffe eft omne animal effe fubftantiam,
Neceffe omnem hominem effe animal,
Igitur neceffe eft omnem hominem effe fubftantiam,
Neceffe eft omnem Virtutem effe qualitatem.
Omnis Iuftitia eft Virtus,
Igitur neceffe eft omnem Iuftitiam effe qualitatem.
P o s s v N T Q_y e ad flru&uram Modaliú Syllogifmorum, non
folum Modales propofitiones cum Abolutis,ed etiáModales cum
Materia re
mota.Modal.
Modalibus multifariam permifceri. Remota verò Materia funt tres
Syllog Termini:in quibus quidem non numeratur Modus.Iraque vt Modus
in Conueffione Modalium non numeratur inter prædiçata & fubie
&a, fic in Syllogifmis Modalibus non numeratur in Terminis.
D s N 1 Q_y E
 L I B B R S E X T V S. 133
D EN 1 Q y E Forma Modalium Syllogifmorum ex Figura etiam
& modo conftat,quemadmodum & abfolutorum.Eftque in vtroque
Mo !i mou
genere triplex Figura, Ar verò modi concludendi non idem ſunt in
ii.iem funt in
ömnibus. Quamquam eniin Syllogifmi quorum vtraque Sumptio omnibus Syl
eß ex Neceffairo, eifdem illis Modis colligát conclufiones ex Ne lºg Modali
ceffario,quibus Abfoluti colligunt Abfolutas, id quod nullo nego- bia,atque ak
tio experieris,in reliquis tamen tanta eft varietas, vt meritò à nóbis ßl^*.
hoc loco fint prætermittendi.
De Syllogiſini, ex obliquit. C AP. xxx.

E d antequam Syllogifmi Simplicis, Facultates,feu po

**

£i teftates ab Ariftotele traditas referam,breuiter de Syllo

ígifmis,qui ex Terminis Obliquis conftant quia nonnihil
È#È{{! exhibent negocij dicendü arbitror, Quatuor itaque Do
cuméta video ferè obferuari in examine huiufmodi Syllogifmorum.
PR 1 M v M eft,In Modi affirmatiuè cócludentibus fi altera tantüfum
ptio fuerit ex obliquo, apte efficietur conclufio ex obliquo, modò hac duo
obferues Alterum,vt Extremum obliquü antecedente fit obliquum in con
fequente:Alterum, vt cùm Medium fuerit obliqum in vna fùmptione, Ex
*tremum alterius Sumptionù fit obliquum in conelufione.Exempla.
Omnis poteftas eft à Deo,
Regnum eft poteftas, -

Igitur regnum eft à Deo.

Omnis virtus eft honeftas.
In omni probo eft virtus,
Igitur in omni probo eft honeftas,
Contrariorum eadem eft fcientia,
Sanitas & morbus funt contraria.
Igitur fanitatis & morbi eadem eft fcientia.
Omne vitium eft malum,
Quaedam appetitio eft vitij,
Igitur quaedam appetitio eft mali.
S E c v N D v M im Modis Negatiuè concludentibus , fi Affirmatiua tan
tum fuerit ex obliquo,nulla conclufio efficietur,fiue ex Rectu ,fiue ex obli
quo.Si vero fola Negatiua ex obliquo fuerit , efficietur conclufio ex obli
quo,obferuatis duabus animaduerfionibus fuperioris Documëti.Verbi cauf
fa,Ratiocinationes in hac oratione comprehenfae nihil colligunt.
Nullus fol eft animal,Omnis equus eft eft fol.
Igitur Nullus equus eft animal,vel ab animali.
Hæ verð re&té concludunt.
Nullum vitium eft in Deo,
Omnis, acceptio perfonarum eft vitium,
Igitur nulla ácceptio perfonarum eft in Deo.
Omnis pax eft tranquilla libertas,
Impio non eft tranquilla libertas,
Igitur impio non eft pax.
£ 3 Nulli
 I34. I N S T ITV T. D. I. A. L. E C T.
Nulli mortali eſt impune peccare.
Omnis rex eft mortalis.
Igitur nulli regi eft impune peccare.
Omnis pietas eft virtus,
Nulla reprehenfio eft virtutis,
Igitur nulla reprehenfio eft pietatis.
T E R T 1 v M, Im Modis Affirmatiuè concludentibus,fi ambæ Sumptiones
fuerint ex Medio Obliquo,aut vtraque ex Obliquo Extremo, mulla conclufio
efficietur,fiue ex Reäu,fiue ex obliquo.Hae fiquidem funt ineptæ Ratio
C1 [la C1 OI) CŞ.

Cuique homini ineft intelle&tus,

Cuique homini ineft fenfus,
Igitur fenfus eft intelle&tus.
Cuiufque Regis eft diftribuere Magiftratus,
Parafitus eft Regis.
Igitur Parafiti eft diftribuere Magiftratus.
Omnis loquutio eft à lingua,
Omnis loquutio eſt à gutture, -

Igitur guttur eft lingua,vel igitur guttur eft à lingua.

y A R T v M. In modi, Negatiuè concludemtibus , fi ambæ fuerint'ex* *
ÀMedio obliquo,aut vtraque ex obliquo extremo,efficietur conulufio ex Re
fiis, vt fi dicas,
Nulla fides regni fociis,
... Confabulatioeft regni fociis,
Igitur confabulatio non eft fides.
Nullius iuftitiæ eft contemnere mortis pericula,
Cuiufdam virtutis eft contemnere mortis pericula,
Igitur quædam virtus non eft iuftitia.
H ae c'ferè videntur obferuari partim ab Ariftotele di&a, par
tim à pofterioribus adieéta. Securius tamen putauerim, Praeceptum
illud Arifto. quo iubet in Refolutione, atquè examine huiufmodi
Syllogiſmofii, reuocare propoſitiones ex Obliquis ad propoſitiones
ex Reétis,non mutato fenfu propofitionü.Hoc enim fi fiat,facile iu
dicare quifque poterit an Syllogifmus ex Obliquis aptè concludat.
annon.Nam ſi propoſitiones ex Rectis habêtes eundë ſenſum, effe
cerint Conclufionem, quæ idem fignificet atque illa,quae Syllogif
mo ex Obliqu's colligebatur,aptè concludere dicendus erit Syllo--
gifmus ex Oöliquis,fin minus, vitiofa erit Ratiocinatio.
H o c igitur vt fiat, aliquando loco Cafus Obliqui ponendus eft
Rectus eiu(dem nonninis,mutata aliquâtulum reliqua oratione,vt fi.
fenfum illius propofitionis,Contrariorum eadem eft fciétia,hoc mo
qo exprimas,Contraria funt res,quarum eadem eft fcientia : vel hoc.
modo,Contrariâ cadunt fub eadem fcientia,Aliquando vera ex fen
fu.n.Euntiationis eliciëdus eft Rectus alterius nóminis, cui adiun
gatur idem Obliquus,aut alius qui eundé fenfum efficiat, vt id,quod '
di&ú eft.Omnis poteftas eft donum à Deo, dicas hoc modo,oinnis ,
poteftas eft à Deo,vel donum Dci.His ergo & aliis modis reuocare ;
poteris:3
 L I B E R S E X TV S. 135.
poteris propofitiones ex Obliquis ad propofitiones ex Re&is,vt in
telligas fit ne apta,vel vitiofa confequutio cuiufque propofiti Syllo
gifmi ex Obliquis.
De quibufàam Syllogifmorum Facultatibus. C A P. x x x I,
2.Lib. Pri. à Ex Facultatés,feu poteftates Syllogifmorum fimplicium tradit
гар т/9ие Ariftoteles. * -

;: fote- P r 1 M a eft, Plura concludendi. Qui enim infert Subalternantem,

Բա. poteft etiam inferre Subalternatam,& qui colligit Conuerfam, po
teft colligere Conuertentem. Amplius extenditur hæc poteftas ab
Ariftotele, fed haec dixiffe fatis fit hoc loco.
$ecunda, S E c v N'D a poteftas eft, Vera ex Falfis colligendi.Nan eadem Ra
tiocinationis forma,qua ex Veris Verü colligimus,poffumus ex Fal
fis Verum idem concludere, id quod ex fupra dictis facilè intelliges.
Tertia. TE R r 1A eft,Circulariter,feu in orbem Ratiocinamdt.Quod tum fit,
cum ex eadé Conclufione,& Conuertente alterius Sumptionis,alte
ra Sumptio Colligitur,verbi cauffa,fi dicas,Omne quod eft rifus ca
pax,eft fletus capax,omnis homo eft rifus capax,igitur omnis homo
eft fletus capax, ex Conclufione quidem cü cöuertente Maioris,cok
liges Maiorem,ex eadem verò Conclufione cum cóuertente Mino
ris, colliges Minorem. Dices enim : Omnis homo eft fletus capax,
omnefletus capax,eft rifus capax,igitur omnis homo eft rifus capax.
Et rurfus,Omnis homo eft fletus capax,omne rifus capax eft homo,
igitur omne rifus capax,eft fletus capax.Hic Conuerfio,latè accipi
ccepta.
“ teriae,quae
íiir, vt fcilicet comple&itur
quidem Recipröcationem
fit inter terminos fimplicem
conuertibiles,hoc ex vide
eft,qui niafe
inuicem vniuerfali affirmatione dicuntur, quales funt ij exquibus
nunc propofiti Syllogifmi confeétifunt.Vnde fit,vt perfe&a Circu
latio,hoc eft,qua vtraque Sumptio concluditur,in Barbara duntaxat
fieri poffit.
‫ په بهییج‬. -S27
AR FA eft,Conuerfiue Ratiocinandi,Quod tunc potiffimum fie
ri docet Ariftoteles,cùm ex contradiétorio Cóclufionis,cum altera
ar;;. «.«a. Sumptionü,colligirur cótradi&orií alterius fumptionis.Hoc modo
17. * diximus fuprà, probari poffe omnes Imperfe&os Syllogifmos.
- Q v 1 N t A eft,Ratiocinandi per impoßibile,quod quo pa£to fiat,fu
.: perius Jiximus,cùm de Syllogiſmo ducentead Impoſſible differui
கசிக * mus. Differt auté hæc Poteflas à fuperiori,quod illa requirit confa
étum prius Syllogifmú,vt fumar Contradictoriú conclufionis cum
altera Sumptionum, hæc folú ponit negatiuam effe aliquam veram
propofitionem,cuius Contradicentem cum aliqua perfpic uè vera
propofitione accipit. - -

áexta. S E x T A eft,Ratiocinandi ex oppofitú,quod tunc fit,cum ex duabus

Contrariis, aut contradiétoriis, concludimus enuntiationem,in qua
idem defeipfo,negetur vt fi dicas,Omnis homo eft animal,& nullus
homo eft animal,igitur nullus homo eft homo. Nullus lapis eft fen
fus particeps: quidam lapis eft fenfus particeps, igitur quidam lapis
e. non eftfapis. Eft autem hoc Ratiocinandi genus accommodatiffi
mum adreuincendoseos, qui per proteruia, oppoſitas propoſitio
Il CS
 彎

1 36 I N S T IT V T. D. I. A L E C T.
nes admittunt.Htc de Syllogiſmis Simplicibus ſeu Categoricis vi
dentur fatis,nunc dc Coniunctis aliquid dicamus.
De Syllagmis Con unéis fue Hipotheticis. C. A p v T xxx 1.
Ex Cicer. in ſº
-> * Y L L o G 1 s M v s Coniüctus,feu Hipotheticus,is ef
.
T. p.g. Bet. §º
* j fc dcfinitur, qui ex vna primapali propofitione Coniunëta,
:
- - - -

byթ.t c, I) & aliera quadam fiue Coiuméta fiue Simplici mimus princi
Tho. рије. ### palt,concluftonem colligt,vt, Socrates fi eft virtute præ
4* ******* {£§ 3.j ditus,eft iaude dignus, fi autem eft iuftus, ett virtute
ேே præditus,igitur fi cft iuftus elt laude dignus.Si Soi lucet, dies eft,Sol
l º - - -

3. [7} autem lucet dies igitur eft.Si Sol lucet,dies cft , non eft autem dies,
- - -

ad cap.;.. igitur Sol non lucet. Principalis propofitio dicitur apud Boëtium,
Maior. & Maior & Propofitio,& Sumptum,Minus principalis, tum Minor
De q ibus tum Afiumptio.Quaոզսam verò
ᎪMín0 ↑ . ‫د‬-
‫ ه‬A
Minor & Conclufio, tum Catego
-

ricae , tum Hypotheticae effe poffint , nos tamen in praefentia de iis

Syilog Plypot
ageпчып,
tantum Hypotheticis Syllogifmis differemus: qui ex Minore ac Có
clufione Categoricis conficiuntur: Sunt enim Simpliciores, qua de
cauffa illos etiam omittemus, in quibus Maior propofitio cóftat plu
ribus,quàm duabus Categoricis,Triplex eft igitur Syllogifmus C ó- _ .
iun&as,Conditionalis,Copulatiuus,& Difiunétiuus,ratione videli- Triplex syl
cet Maioris &.Lufiuncti
Copulatiua, s, quae
propofitioniua, triplexfupra
de quibus effe poteft Conditionalis, ಔcಘಿ:‫ییا‬.
dictum, eft.
C o N d 1 r 1 o N A l 1 v M duplex Figura effe dicitur,Prior eft, -
- cum ponitur Antecedens propofitionis.vt ponatur Confequens.Po
Condition. Aeriör,cum tollatur Conlequens,vt tollatur Antccedens, Vtriulque.
激喀。*
齋 fligผlis funt paulò ante allata exempia Modi fingularum funt quattu9;Au
eninì tam Anteccdens,quam Confcqucns afiirmant,vt
t
, si sol lucct
£gùru junt dies,elt,at Sol lucct ergo ett dies.Aut vtrumquc negat,vt S1 Sol non
4 p.?** , lucet,non eft dies, at Sol non lucet,ergo non eft dies: Aut Antcce
Modi prima dens affirmat,Confequens ncgat,vt,Si Sol lucet,ergo non eft nox,at
. º. Figure. Sol lucet, ergo non eft nox, Aut Antcce$icis negat,& Contequens
aHirmat,vt Si Sol non lucet nox eft,at Sol non lucet, nox igitur eft.
Arque hi funt Primæ figuræ.Secundæ autem funt huiufmogi,Si Sol
lucêt Jjes ett,At non cit dies, igitur Sol non lucet : Si Sol non lu
Ma ſe da cet, non eſt dissºt eft dies,ergo Sol lucet; Si Sol lucet, non eft nox,
Fºg ra. at eft nox,igitur Soi non lucet:Si Sol non lucet, nox elt non eft 2Ա--
tem nox igitur fol lucet.De Couditionalibus Negatiuis, 111 quibus. §
nimirum 'Conditionalis particula negatur , nihil in Pr£!cnti* dice R
mus,quia ferè non funt in víu. - - -

ÖÄÈÉÊË, , autem Affirmatiui,hoc eft,in quibus copulat£

uaconiun&io non negatur, nulli funt.Si enim ita dicas S9c***** eß.
hiloſophus , & cit bonus vir;igitur ett philofophus , vel igitur eſt
NY) feceris Syllogifmos,fcd Euthymemata quardain con
ditionalium Syllogifmorum: in quibus vidcntur deeffe hae Maiores ;
*. propofitiones Si Socrates eftphilolophus, & ett bonus vir,eft phi
i loſophus,Si Socrates eſt philo{ophus & ett bonus vir,elt bonus vir.
çopulatineri I s Negatiuis autem vna tantum Figura eße videtur,in qua nimi
ntgatистит
-
-

‫ب عمله‬
: <p figura rum altera Pars propofitionis ponitur,vtaltcra ‫ل‬ -

‫م‬
‫عونات‬، -

ΟΩ.
 L I B E R S E X T W S. 137
Non & dies eft,& nox eft,Eft autem dies,nox igitur non eft,vel, Eft
autem nox,non eft igitur dies.Nam qui alterâ Tollit,vt alteram po Fue fublada
nat,non rectè concludit,vt ſi dicas, Non & Socrates deambulat, & parte nºnfiá
tim ренит
fedet non deambulat autem,igitur fedet:vel,non fedet awtem, igitur alters.
deambulat.Poteft enim cubare.Huius generis tres funt Modi , Aut Tres medi ca
enim vtraq; pars propofitionis affirmat,vt, in propofito exéplo cer pulat neg-m3.
nis:autvtraque negat,vt fi dicas,Non & Socrates nó dormit,&non
vigilat,non dormit auté,ergo vigilat,vel.non vigilat auté,ergo dor
mit: Aut altera pars affirmat,altera negat,vt fi dicas Non & Socrates
deambulat,& non mouetur,deambulat autem,ergo mouetur,vel non
mouetur autem,ergo non deambulat.Idem modus erit fi prior pars
propofitionis neget,pofterior affirmet, vt fi diceres, Non &Socra
tes non mouetur,& deambulat,non moaetur autem,ergo non deam
bulat,vel deambulat autem, ergo mouetur, In his omnibus, vt dixi,
fublata vna parte ftatim ponitur altera. -

I N Difiun&iuis denique Affirmatiuis, hoc eft,in quibus Difiun IDji4n &##ษ•

&iua particula non negatur(reliquum etenim genus, vt minus vfur rum Syllag.
patü omittimus)duplex eft Figura,fi modò Difiunétio fit ex Repu deplex Figu
gnantibus,quo pa&o veteres de difiun&ione loquuti funt.Prior,po ra apud /ere
res einſtwe
nit alteram partem,vt alteram tollat. Pofterior, tollit alterâ,vt alte frey ºnesia.

ramponat. Modi fingularú tres funt.Aut enim vtraq; pars propofi Modi prime
tionis affirmat,vt fi dicas,Aut dies eft,aut nox eft,eft autem dies: er Figura.
go non eft nox,vel,eft auté nox,ergo non eft dies:aut vtraq;negat,vt
fidicas,Aut dies non eft,aut nox non eft,non eft auté dies, ergo nox
eft,vel,non eft autem nox,ergo dies: Aut altera pars affirmat , altera
negat:vt,Aut dies eft,aut Sol non lucet , dies autem eft,ergo Sol lu
cet,&c.Atque haec exempla ad priorem Figurâ pertinent.Pofterioris Modi fecum
haec funt,Aut dies eft,aut nox eft,nó eft autem dies,ergo nox eft,vel, de Figare.
non eft,auté nox, ergo dies:Aut dies nó eft,aut nox non eft,eft autem
dies, ergo non eft nox. vcl eft autem nox, crgo non eft dies:& fic in
caeteris.Cum autem Difiun&io non eft ex Repugnantibus, vt, Aut
Miloni infidias fecit Clodius,aut Clodio,Mil6,fola Pofterior Figu
ra apta eft. Nam fi Difiun&o ex duabus partibus (de hac enim lo
quimur)eft vera,altera autem pars eft falfa, dubium non eft,quin al
tera fit vera : alioqui tota propofitio effet falfa. Non tamen fi altera
pars verae Difiun&tionis vera eft,ftatim altera falfa erit,cùm vtraque Li. 3, 4, 17.
vera eſſe poſſit, vt ex iis:quae fupra diximus, perfpicuum eft. Haec de
Syllogifmis Hypoteticis fatis eííe videntur.Reliqua enim ferrè quæ
poffunt,fpinofaadmodú funt,& paium frugifera:quo
in hac re dici
fum apud Boëtium latiffimus parct campus. Rcliquum eft igitur vt
quoniam de Sy!logi fmo iam diximus, caetera tria Argumentionum
genera perfequantur.
De Enthymemate. с А p v т. x х х 1 т п.
T N T H y M i M a dicitur apudaArift.Syllogifnus Imperfeëtus, nó ea * 1. Pri. 17.
ù quidé fignificatione,qua omnes qui nó süt per fe noti aceuiden
tes,dicütur Imperfe&i(qiio pa&o de ímperfe&is Syllogifmisbfupe * Hoc lib. s.
tius loquuti ίumus)ίεά alterius süptionis
-
- * * * ‫ هسة‬. . - - - - - - - --- - - -
rதா
σ'
கை: irtus сар. 2. І.
* -->
 138 п N s т і тv т. р А І. в ст.
- - Virtus eft,qua nemo malè vti poteft.
Igitur Virtus eft fimpliciter bona.
- Item.
Id quo nemo malè vti poteft,eft fimpliciter bonum.
- Igitur Virtus e[t fimpliciter bona. -

In pr.6ri deeft Propofitio in pofteriori Affumptio.

• 1. de Diffe. Vnde a Boetius explicans quo pa&o Enthymema dicatur Imper
Тор. fe&tus Syllogifmus, Enthymema,inquit,eft oratio, in qua non om
nibus antea propofitionibus conftitutis,infertur feftinata conclufio.
* Loco citat• Quod verò b Ariftoteles adiungit. Enthymema eſſe ex Veriſimili
'bus aut fignis,ita accipiendum eft,quafi ម៉ខ់ ita accidat,Quia
enim faepius Oratores,quam Diale&tici & Philofophi Enthymema
:* tis vtitur,efficitur,wt ferè Enthymemata verifimilibus,aut Signis
СХ

.ே quae Oratoribus funt familiaria, concludantur.Quia verò omnis să

nthymema intel
téria,tette * Cicerone,E vocatur,dicâ quo pa&o id
ligendum fit.Ariftoteles fecundo ad Theode&té libro-d ait,Senten
tiâ effe Enütiationen) de re aliqua Vniuerfali, quae ample&téda fit,
aut,vitanda: atque hanc effe partem Enthymematis, nunc quidem
Integrantem,veluti fi dicas,Non et hominibus fouenda ira immor
talis:núc verò Subie&ä,quae verè eft Enthymema,vt fi dicas, Nó eft
mortalibus,fouenda ira immortalis. Quod enim dicitur Mortalibus
obiter inculcat Antecedens.Itaque Senteniae,in quibus ratio obiter
Cicers. inferitur;funt Enthymemata,Caetera,vel Conclufiones,vel Antece
dentia tantum Enthymematum dicenda funt.Sed vt Homerus, pro
pter excellentiam, commune Poëtarum nomen effecit apud Græ
cos fuum,fic,cùm omnis Sententia(in qua ratio inferitur Enthyme
ma dicatur quia videtur ea quae ex Repugnantibus conficitur,acutif
fima, fola haec propriè nomen commune poffidet: vt Qué quis non
accufat,damnat,Verum fi ratio vocabuli habeatur, non módo om
nis Sententia,fed etiam qugcumque métis cóceptio Enthymema ap
Pellari poteft. Dicitur efiiin Enthymema;* Quintiliano interpreté, ° Lib. ſ.r.l.o.
Commentum,& Commentatio:fBoëtio verò Animi conceptio. flib.5.in To.
Ratio duplex
Cur hoc Ar- Q_v o homine videtur hoc argumentationis genus appellatum,
gºmentatio- vt ab Exemplo, quod eft alterum genus populatis Argumentatio
á, genus di- nis,diftingueretur. Exemplum enim ex re fingulari fenfui fubie&a,
4um fit En- contendit aliquid efficere : Enthymema verò ex ratione com.
thymema. muni, quam animus apud fe excogitat.Id quod g Ariftoteles docet; * Prior ratio.
Per Exempla,inquit,& Fabulas, facilius difcitur : Sunt etenim գua: In Proble.
Sett.18 ·፶▪3•
explorata habeantur, & particularia fint. Enthymemata verð De
monftrationes funt ex vniuerfalibus, quae minus quàm particularia
Aliarej* noyimus,&£. Quo minus mihi fit yerifimile propterea hanc Argu
n£tationis
*j******** eft
milis,
formulâ, Enthymena fuiffe nomifiatâ, quod & $ugá,íôé
in animo,maneat illa Súptio,quae praetermittitur vt quidã volunt.
- De Indućtione. СА Р у т. хх x і I і I
Indu4gia duðti \ - * - - -

quid,
1. Тор.io.
I Ndu*iog#à singulariºus ad Vniuerfaliaprogreßio:vt,Omne animal
plãta nutritur,igitur omne viuens nutritur: item
nutritur,& omnis
nec Croefo Aurum,ncc Vires Achilli,necDeriioßheni Eloquentia,
ՈՇC
 L I. B. E. R. S E X T V S 139

nec Alexandro Gloria,fælicitatem afferrę potuerunt, & fic res ha

bet in caeteris rebus caducis,nemo igitur eft, qui in rebus cum tépo
pore labentibus fœlix effe vnquam poffit. Fit itaque Indu&io tum I,du£ti, mul
Affirmando,tum Negádo.Fit etiam nö modò cum ex Singularibus tiplex.
ad Vniuer(alia progredimur,fcd etiam,cü quocumque genere Partiü
Totum concludimus, vt exemplis facilè perfpicies. Verum quæ à
Singularibus ad Vniuerfalia progreditur,praecipua eft Induétio,mo g), fit pr.
do nomine Singularium non tantü intelligas ea quae verè Singularia £ntior Inda
funt,fed etiáqüà minus Vniuerfalia. Hoê Induétionis genu§ ea de*
cauffa Socrati,vt primo au&tori tribuit a Ariftot. quia Socratcs pri- a t 2. Met
mus quæfiuit,ac definiuit Vuiuerfalia, quae quidem ex Singularibus 'ಸಿ:
Indu&ione colligebat Quam autem vim habeat Induétio,alio loco âÄ. Pri.13.
dicemus certè b populari fenfui eft valde accommodata. с»л.Тор,шо.
Pr«ceptum I N ea tamen diligenter curandum eft. ne qua pars prætermitta
P**4- tur.Aut igitur omnes numerandae funt:aut fi tán inult£ exißant, vt
vel numerari omnino,vel facilè,ac fine faftidio nou poffint, paucis
quibufdam recenfitis addenda tunt hæc verba.Et ita in reliqüis, aut gy• Id-ai,
fimilia.Si vero hiufmodi verba addideris, Antecedénfque & C3£e. v$Jint confe
quens eifletm præcisè
erit Cöfequëtia terminis
Formalis:vt confjterintnis, tum
fi dicas,Hicig demum
vrit,& illc ignis vrit & fj'*1*
Indu&io fº.

ita reliqui ignes,igitur omnis ignis vrit.Hoc enim pa&o Antecedês

& Confequés erunt duae enútiationes æquipollétes, vt patet exc fu-. ,,, 3.6.7. ,
pradi&is, à quarum altera ad alteram eft Formalis Cófequentia, vt -

êtiâ ex ddi&is,perfpicuum eft.Scd vt verum fatear,huiufihodi Indu • H...us.

đìiones nó funt Argumentationes, vt ex hoc codẽ hbro colligcs.Ea- cự 3.
rumtamen inter Argumentationes,mcntionem * fecimus,quia pro • c p. 1. c*
pter fimilitudinem quam habent cum iis Inductionibus,quâ Argu- $.
mentationes funt & definiri fimul,& Argumentationes vócari cön-. '
fueuerunt.,
De Exemplo. C. A p. xxxv.
IX E M P L v M eff oratio,in qua fingulare aliquid ex vno, aut Exemptwm ,
perpaucis fimilibus confirmari contenditur. Hoc vero duplex quid £xem
eft.Alterum,rei geflae auétoritate,Alterum,fi&ts,& vfge- '!
ftae commemoratione mititur,Pofterioris rurfus duo {ùnt 鷺°
genera. Alterum dicitur Parabola , id eft Collatio. Alterü Apolo- *'£ji,„.
gus. Exempla primi gencris Darius capta Ægypto [taum in Grae- reigefia.
ciâ traiecit,ergo rex Perfarü nifi arceatür Ægypto in Grgciam traii.
ciet Florentifii ciuili diffidioReipublicae adfhiniftrationem amife
fíìt irémque Senenfes,ac Pifani,ergo & Venetorum Reipublica col
ſeu ,
labetur fiduces cum ciubus depugnauerint. Excmplum fecundi ge. Parabola
Collatio.
neris. Non ſibi conſulerét vectores, qui gubernatores ſorte delige
rét,ergo nó fibi cöfulet Refpublica,quæ forte creauerit magiftratûs.
T E R T 1- 1 generis exemplum. Equus olim pafcua folus obtine- 4pr/ogus fem !
bat,inuafit eam pofîefšionë ceruusvrpafceret,de popularetúrque.In FÄË
- cenfus dolore equus, cogitabat incommodum fuum vlcifci,Adit ho
. painë,vt confulat,eum implorat,vt fecum rationé aliquâineat iniuriæ
vindicädg.At homo inueni,inquit illâ.Patere addi fghüin ostibi ego ,
..". ºf: 2. hata
 143 1 N S T 1 T v T. D 1 A LE c T.
hafta de fumpta dorfum tuum confcendam,ita incurremus,& confi
ciemus,improbiffimum animal.Approbauit confilium equus,infie
natus eft,equitem recipit in fedô,Ita loco fupplicij de cetuo fumen
diaba&tus eft ipfe in féruitutem Ergo Himereivereor ne dum cona
mini veftras iniurias vlcifci,idem vobis eueniat:Ac frgnum quidem
iam iniecittis vobis creato imperatore Phalaride. Quod fi cuftodcs
etiam falutis adhibendos ei cénfetis, ac dor(o recipitis, noo video
cur hoc non ſit ſeruire Phalaridi.
A c Primum quidem genus quoniam res praeteritas narrat, ex
fingularibus conficitur, Itémque Tertium , quia ex iis ftruitur quas
finguntur praeteriiffe, At fecumidum genus fzpè ex rebus Vniuerfa:
libùs Vniüerfalia concludit. Itaque Exempla primi generis propriè
;,,„,;„,,. dicuntur Exempla,reliqua impropriè. -

Comparamtur inter fe quattuor Argumentationum genera. Ca p.xxxv r.

£a$ j V M igitur Argumétationum quattuor fint genera,Syl
f £*£f logifmus, Entymema,Indu&tio ,& Exemplum , Prima
స్క్రి quidem duo, ex Toro confirmant Partes, v quod omnis
* § Iuftititia fit ample&anda ex eo, quod omnis virtus eft
ampiectanda.Tertium vero(hoc eſi,Inductio)è contrario ex parti
bus confirmat Totum,vt, quod onn.s Iuftitia fit ample&anda, eo
quod omnis Virtus qua æquabiliter res diftribuuntur omnifque ea,
qua fine iniuria cuiufquam fiunt rerum cómutationes,ample&endae
ച് funt.
- Quartum denique,quod eft Exemplû,ex parte confirmat par
tem,*yt,quod Catılına à Cicerone interfici dcbeat, cùtn Gracchus
£?',*' à Scipione interfeétus fit. Atque Prima duo genera plus vitium ha
Rhet.Tad bent,funtq; apud eos,qui res diligétius perfequuntur, maioris pon
Theed •. & deris: duo Pofteriora communi hominum fenfui magis accommo
4*** f* dátur b Præterea vt Enthymema eft Imperfe&us Syllogifinus c 6c
4. Exemplum eft Indu&io imperfe&a.d Deriq; vt Syilogifmus,& In
* I. top .1o. d'éto frequētius vſurpâturà Dialecticis,fic Enthymema & Exem
« I£. 7. plí ab Qratoribus.Vnde fit vt Enthymemata, Oratorij Syllogifmi,
* Non tamen Exempla, Oratoriae Induétiones ab Ariftotele e dicantur. Naim etfi * I. Rekt ad
Theod. 2s
********* Ariftoteles nomine Enthymematü, quibus Oratores vtuntur: non
វ៉ែ „Τ. folum Imperfectos,& mütilos Syllogifmos,fed etiá Perfe&os,fiue
git comulufto integros intelligit,vt ex multis locis វ្យែ praecipue intelligit
* ibidem, மூர்
li... ca. 12.
$em induâio Imperfectos,fiue non integros,quia familiare fiíOratoribus,vt éas
******** §§pfignes, quae perfpicuæ funt, prætermittant,vt ipfe idë adiungit.g * Eiſdem.le
''"'''' Vide fi&umi videtur, vt Enthymfiema Oratoriüm áefinitum fit apud ris. 12.frier.
''''::”
Sylcgifmi. illúgSyilogifmüşimiperf€šč,
$Syllogifmus Imperfectus:ex wèiīääiö
Verifimilibus,aut Signis.Quam 7.
- -

Воeriив 2..de
- quam vero tria Pofteriora genera,ex primo,hoc eß,SyIIigifmo vires «ij.T..
accipiant;ad ipfumque vt ad caput omnis probationis redigãtur,nos
tamé de eiufmodi révocatione nihil hoc loco dicemus,quandoqui
dem ne£ de Syllogifmi Coniuncti ad Simplicem redüäione divi
£pt£,ne lígior,quàm inftituimus,fieret haectra&atio. Quoniá igitur
Iudicandi normas, quibus Argumentationü Formae præfcribuntur,
Hactenus pro ratione inftitutinoftri latè perfequti fuimus, reliquumi
ett
 L I B E R * S E X T V S. . " í 14t
eft, quodad hanc partem attinet, vt generalem inueniendorum Ar
<gumentorum viam aperiamus.
De generalivia& ratione Medij,Argumêtive inueniédi, CA P. xxxv 1 1.
р R 1 M v M igitur ponenda funt ob oculos Praedicamenta,in 盟
bus differendi prima elementa difpofita funt mox rerí quæ funt
in Quaeftione,definitiones cófiderãdæ,Tü proprietates,quæ naturas
earumdé indiffolubili focietate comitantur,annotandae.Denique,vt
paucis multa comple&tar,Confequentia,& Antecedentia eiufmodi
rerú & ea,quæ illis repugnât,fpeétanda,a Cöfequétiú nomine,intel
| Conféquen- ligimus hoc loco ea,quae de rebus,quarüfunt Confequentia vniuer- a H*c penè
$14. sè affirmantur,fiue neceffàriò,vtVirtus de Iuftitia;fiuè probabiliter, ****** i
* vt diligere natos,de parentibüs.Antecedentium aütemvocabulo in- *"**
T.„.„.,. telligimus ea,de quibus vniuersè affirmantur res,quarum illa dicun
fia tur Āntecedentia,fiueidnecefariö fiat,fiué verifimiliter: cuiufmodi
funt Iuftitia refpeétu Virtutis & parentes refpeétu diligentium na
tos.Repugnantia denique dicimus hoc loco, quæ de rebus quarum
repugnãtia. refpe&u dicunturRepugnantia,äffirmari, aut nullo modo, aut rarò
poffunt:vt malum de Iuftitia,& odi£e natos,de parentibus. His po
fitis,cùm Quattuor fint genera Quaeftionum, quae proponi poffunt,
Vniuersè Affirmantes,in parte Affirmantes, Vniuersè Negátes,& in
parte Negantes.Quattuor Documentis completi poſſumus gene
ralem b inueniendi Medij, Argumentíve ratiónem. * Hac ex
PR 1 M v M Documentum.vt Queſtio vniuerfalu Affirmatiua confir- Arforele.
metur,quaeremdum eft aliquid,quod idem fit Antecedens prædicati , & Com
t 'S.; fequenšfubietti, Exêmpli cauïîa,ß propofita ft qua·ftio, Omníîne Iu
-

Affirmatiua ftitia fit laudanda an non, cuius partcm affirmatiuam velis probare,
qúargumen accipe Virtutem de qua vniuerfe affirmatur laudandum quæque
*?£**firmaru Vniuerfeaffirmatur de iuftitia,& confirmabis inßitutum in Barbara,
“ hoc modo,Omnis virtus efiìudanda,omnisIuftitia eft Virtus,igi
tur omnis Iuftitia eft laudanda. .
S E c v N D v M, Vt qu«ftio Particularis Affirmatiua confirmetur, qu4- p,,„;.„„,
remdum eft Medium, quod idéfit Antecedens prædicati,& fubieóti,aut con- affirmatiaa
' fequens prædicati, & Antecedens fubieéti.Hac arte probabis, quandam 3**.
fubftantiam effe viuentem, veffumpto animali pro Argumento, vt
propofitum concludas inTertia Figura,veluti hoc modo,Omne ani
mal eft vìuens omne animal eft fubftantia, ergo quædam fubftantia
eft viuens,vel fumpto corpore pro Medio, vt concludas Indire&è
in Prima Figura hoc modo, Omne corpus eft fubftantia, omne vi
uens eft corpus,igitur quædam fubftantia eft viuens.
T E R T 1 v M, Vt Queſtio Vniuerſali, Negatiua confirmetur,4uerendum Painerſals
eft Medium, quod idem fit confequens fubieäi & Repúgnans pradicati, aut *£*£*
£ontra Confequens prædicati,& Repugnans fùbieäi,hoc Documento pro
babis nullum hominem effe lápíáem,vel fumpto animali pro Argu- -

mento,vr concludas in clarent,aut Cefare hoc modo, Nullum ani

maleftlapis, omnis home eft animal, igitur nullus homo eft lapis,
Nullus lapis eft animal,omnis homo efîànimal,igitur nullus hoino
cft lapis: Vel fumptofenfus experte pro Medio,vt concludas in Ce
- a 3 lantes,
 J42 I N S T ITV. T. D I A L E C T.
lantes, aut Cameftres hoc modo, Nullum fenfus expers eft homo,
omnis lapis eft fenfus expers,igitur nullus homo eft lapis.Omnis la
pis eft fenfus expers,nullus homo eft fcufus expers,igitur nullus ho
mo eft lapis. - - - - -

Particul ris Q v A RT v M. Vt Quaeftio Particularis Negatiua confirmetur,

negatiua quo quærendum eft Medium,quod idem fit Antecedens fubie&i,& Re
£'£"*'° pugnans prædicati.Hoc paéto probabis quamdam fubftantiam non
*”．”“ ເiⓥviucກໍ່ເem, fumpto lapide pro Argumento, concludendöque in
prima figura hoc modo, Nullus lapis,cft viuens,quaeqam fubftantia
eft lapis, igitur quaedam fubftantia non eft viuens, in Secun
dahoc modo,nullum viuens eft lapis,quaedam fubftantia
eft lapis,igitur quædam fubftantia non eft viuens;in
Tertia hoc modo,Nullus lapis eft viuens,omnis.
lapis eft fubftantia, igitur quaedam fub
ftantia non eft viués. Haec de ge
nerali Argumentorum in
ueniendorum ratio
ne videntur.
fatis.

i
 Idiuifio Syllogifmi Simplicis im quattuor Gemera.
С А р у т 1.
E D miffisiam hoc loco tribus pofterioribus
Argumentationum formis,itémque Syllogif
mo Hypothetico, de, Demonſtratiuo, Diale
Æ, &ico , Pfeudographo, & fophiftico (in quos * 1. Tºp.r.
¥¥ Syllogifmus Simplex ab ^ Ariftotele diuidi
- -- tº--- tur)deinceps diferamus.
$£$£%\3j4 N a scy sMateria
?**^* quadruplici
§…
T v R haecsyilogifmi
quattuor ,Genera,
de qua exb .,.
ே
fuperiori libro mentionem fécimus.Aut enim Sumptiones funt ne- §: Syl
ceffariae,vt Omne totum eft maius fua parte, Omnis homo eft ratio- logifm fii3
nis particeps:Aut Probabiles,wt Malè parta malè dilabuntur, Obfe- flicu.
quium amicos, Veritas odium parit:Aut videntur Neceffariae, fed
non funt,vt,Ex nihilo,nihil producitur, Quorum circumfcriptiones
funt æquales,ipfa funt æqualia:Aut videntur probabiles,nec funt,vt,
Quicquid nó amififti habes,nó eft rclinquendú praefens bonum pro
futuro. Ex primis itaque fit Syllogifmus Demonftratiuus, fiue De
monftratio: Ex fecundis, Syllogifmus Diale&ticus. Ex tertiis Pfeu
dographus,qui veram mentitur Demonftrationem ; Ex quartis, So
phifticus, qui Dialecticum Syllogifmum fallciter imitatur. Fine; D
A c demonftrationis finis,eft efficere Scientiam:Syllogifmi Dia- 뤤
le&tici,gignere Opinionem:Pfeudographi,Errorem,hoc eft,falfam log. ក្ញុំ
in modum Scientiae exiftimationem;Sophiftici,Deceptionem Vn- Ijeud.& se
de fit,vt priora duo genera explicanda fint, vt illis vtamur,pofterio- ph14.
ra,vt ea cum ipfivitare,tum ab aliis propofitarcfellere poffimus.
De Demonſtratione. C A P. 1 m.
D. M o N s T R A T 1 o igitur duplex eft Altera, qua oftenditur pwple* P•
ita effe duntaxat vt conclufio enuntiat : quæ propterea dicitur கமல்
Demonftratio Quod fit, vulgò Demonftratio Quia, Altera, quæ *** *
oftenditur propter quid ita fit;quæ vocatur,PropteFQuid.
- - - - emenfras
D
c D E M o M s T R A T 1 o Quod fit, affumit pro Argumento effe- quod
- - -

fit, fiue
&um,aut cauffam remotam.Effe&um quidcm,vt fi Demonftres Lu- £*"
nam deficere, eo quòd cum plena fit, iiullùmque inter nos & ipfam § a. Pop. s.
fit obftaculum,nullâ fácitvmîbrá.Per cauffam vero remotâ, vt íi de
monftres Lunâ deficere,quia fol opponitur illi pcr diametrii müdi.
1) в мом-"
 144 I N S T ITV. T. D. I. A. L. E. C.T.
Demonßra- D E M o N s T R A T r o Propter Qujd,affumit pro medio Cauffam
fioff*pter proximam,vt fi illud ipfun(lunam inquam deficere)oßendas, quia
quad. terra interpofita eft inter ipfam,& Solem:Et hominem effe difcipli
• nae capacem,quia eft rationis particeps. . -- "

*8.Top 4: . . Ho C genus demonftrationis,quod ab Arißotele tj-a qvxco {pi

Pr" dº aa (quafi dicas, Philofophorum propria ratio)tum etiam Démon
; "- ftratio Simpliciter,ac abíólutè dicitur,hoc modo, b eodem au&tore * I.Poſt...
?ိုါ်r qua definitur:Demonftratio , eft Syllogifmus efficiens fcientiam, Scire
- autem fimpliciter,vt paucis,quæ ille pluribus dicit compleétar, eft
effe&tum neceffarium per cauffam proximam cognofcere,vt in exé
plis nunc addu&is licet intueri. Ita diftinguitur D&monftratio Pro
pter Quid, nô ſolum à Syllogiſmo Sophiſtico qui efficit Deceptio
nem, à Pſeudographo , qui gignit Errorem à Dialectico qui Opi
nionem,fed etiam à Demonftratione Quod fit, quae id modò efficit
vt aliquid cognofcamus per Effeétú,aut Caufsà remotâ,vt dictü eft.
Pferior de- D E F 1 N 1 r v R etiam hoc modo.Demóftratio, eft Ratiocina
i *** tio quae conftat ex omnino Veris Neceffàriifve, ex primis, feu Im
"" mediatis,ex prioribus,ac Notioiibus natura, & continétibus Cauf
fam Concluſionis. -

• 1. Poſt.g. ... Ex neceffariis quidem qiiia etfi id quod Neceffàrium eft,ex non
-
- Neceffariis colligi poteft, percipi tamem,ac cognofci,nifi cx Necef
- ſariis non poteſt. - -

• ,.Pop... . d E x Immediatis auté,hoc eft,Indemóftrabilibus,quia fi fumptio

, aliqua fuerit Dcmóftrabilis,necdâ tamë demonftrata,non erit vtiq;
cóceſſa,ſaltem firmiſſimo aſſenſu,8 planè eu denti, qualem requirit
Sumptiones Demóftrationis. Si tamë Spútiones fuerint Demóftra
biles,fed Iá fimpliciter Dem6ftratae,erunt haud dubiè aptae,ad De
monftrationem Propter Quid. Quod c Ariftotelesexplicás ait, de
* i.Top. 1. móftrationé effe cü ex Veris,ac PrimisSyllogifmus cóficitur, aut ex
iis,guae pcr Prima , & Vera fuae cognitionis principium acceperunt.
fΕ και prioribus vero,& notioribus natura,quia ex Cauffis.Cauffae
****** fiquidem priores funt,ac notiores Natura,quám Effe&a,quanquam
noftra cognitione,(quae ab externis rerum accidentibus ad intimas :
rerum naturas proficiffitur,) priora & notiora fint Effe&a , quam
Cauffæ denique ex continentibus Cauffam Conclufionis quia $cire
Simpliciter,vt di&um eft per cauffam cognofcere.
1)e Principiis,& conclufione Demonftrationis. • C A p. 1 1 I.
E;Demonftrationis
di&tis patet, Sumptiones Dcmonftrationis quæ principia ,
dicuntur, aut Indemonftrabiles efì debère
aut Iam Demonftratas. Indemonftrabiles autem, per fe riotas
effe oportere, alioqui effent ignotae. Propofitiones pár fe notae di
Propoßtiones cuntur ab Χಗ್ಗಿಸಿ adeo peripicua: veri
:" tatis, vt fi terminorum modo fignificationem teneas , fatim illis
Ετιέρι.c: affentiaris, & alibi, Quae tion per alia fed per fé ipfa fidem häbere,
mania'. Harum quaedam dicûtur Principia communia, vel omnibus fcien
"v" tiis, vt Impoſſibileest quicquam fimulcife, & non cíie sequbuા
- . ്. ു. ºi. '9 . . . . . . . . . . . .. . ‫وقالت داره‬
- 2 - " -
 L I B E R S E P T I M W S. I 45

dã vt Si ab æqualibus æqualia demas,qug remanët sit æqualia:Quæ

**incipiapro dam propria vniScientiae,vt natura eft principium motus,& quietis,
fria. Pun&tum eft cuius pars non eft,habet jue fitum magnitudinem.At
que illa,dicuntur d$ió gara feu Dignitates,haec Poficiones. Dignitates .
Conclufo de- ' C o N c lv s 1 o autem demonftrationis Propter Quid,etfi debet pofituomw.
******** effe neceflaria,& per fe quemadmodum & fumptionJS, non debet
****°7* tamen effe per fe hora.Hoc enim pacto effet Inäemonftrabilis cum
tamen Demonftrabilis effe debeat. -

Esauci4tio D v o B v s autem modis dicitur Enùtiacio aliqua Per fe,vel quia

:* Prædicatum eft Ratio Definitióve effentialis fubie&ti,aut adeâ per
iர். tinet,wt homo eſt Animal rationale,Homo eſt ſubſtantia corporea:
Vel quia fubiectum pertinet ad rationem Praedicati , vt, homo eß
Difciplinæ capax,animal rationale eft Difcipling capax.Hæc de de
monſtratione, 8 Principiisac concluſione Demonſtrationis ſint ſa
tis:nunc de Quaeftione Demonftranda,déque Inuentione medij An
gumentive,ad eam oftendendam breuiter dicamus.
De Quaffione Demonftranda,& partibus eius С А Р. і г і т.
Quot fint VÆ s r 1 o N E s,quae Demonftrari poffunt,tres funt,
Ø-ejirone- P R I M A eft, An res fit, vt, Sitne Coe!um nonum. Altera,
£•• de pun- Qualis fit,vt An cœlum oétauum fit rotundú.Tertia, Propter Qujd
£Τ£ff***
E* 1. Pºſt.8. talis.fit,vt propter quid coeli omnes fint rotundi,Nam qugftio,Quid
- - • . . -

res fit,quam Ariftoteles fecundam facit , fola definitione propriè

» «ffia quid - - - -

tractatur:Prima,& fecunda poffunt Demonftrari Demonfiratione

crºst tigrºr.
quod fit,vt coelum nonum effe, ex motu quem in o&auo efficere c6
3** demon- fpicitur,& o&auum effe rotundum ex eo quod omnia aßra quæ fixa
::::. appellantur,videntur æqualis magnitudinis in quocunqae mieridia.
:: no Tertia verò non poteft Detnonftrari nifi Demonfträtione Pro
- pter Quid,Vt,omnes coelos effe rotundos, quo poffint hoc pa&o i
in orbem moueri,motibüfque inter fe difcrepantibus,& quibüfdam •
penè contrariis.
Parter O M N 1 s autem Quaeftio duas habet partes integrantes. Altera :
duae

£-£e ju« antequam

fronts.
eft fubie&um
fiat quod& i)atum,&
Demonßratio Cóceffum
praenoffe iccirco
debemus appellatur,
quod fit(vt ait quia
Àri
I.P I. - w - * - - - - -

க்ேகி ftoteles)hoc eft,quod non fit apertè res impofîibilis.De rebus enim
quas planè compertum habemus nó poffe cohærere in rerum natura
neino aggreditur Demonftrationem. Altera eft Prædicatum , quod
potiffimum eft Proprietas aliqua Subie&i,qua de cauffa rum Päffio,
tum Affectio vocatur : Dicitur etiam Quaefitum , quod quæramus,
ob quam cauffam fubie&o conueniat, aut, num omnino conueniat.
· Proinde non eſt neceſſe, vt prænoſcamus Paſſionem , ſeu Affectio Pafio. -

nem, effe,fed tantum quid vocabulum fignificet,id quod commune

eft omnibus fimplicibus partibus Demotftrationis. Loci. titui,
De Inuentione Medj,Argumentive Demonfratiui. С л P. v.
De Inuentio- V 1 a igitur nulla Quaettio Demóftrari prteft,nifi prius quae
se medy De- latur medium Argumentumve ad Demonſtrationem con
*onjîratiaj. ficiefidam,Argumenta veiò,nifi certis notatis Locis, inueniri facilè -

-
ア・ IlOI" "
 146 I N S T I T V T. D I A L E C T.
non poffùnt,dicendum eft nunc,quid fit Argumentum Demonßra
- tiuum,quótque fint loci vnde huiufmodi Argumenta erui queant.
4*g*m**m Argume;: tum itáque Demonftratiuum, eft necefíarium inüentum
''*'"'* adfìciendum fidem,hoc eft, mediun, qaod cum Prædicato & sub
ጷ{{ቀ¡ሖÝÝ●. : ‫ه م‬. - - - - - - * *

iecto Quaeltionis neceífariam habet comnexionem, eiúfque quod

confirmandum proponitur,pcrfectam efficit perfuafioneni.
Prin**** L o c 1 vero quos Demonftrator perfcrutári debct,vt huiufmodi
Argumenta inueniat, tres funt, Primus eft Effe&torum, qui quidem
publicus penè eft , propriufque eorum Argumentorum,ex quibus
Secundae.
Demonftratio Quod fit,conficitur.
A lit E R iocuseſt. Cauſſarun, paucioribus quidem pcruius, fed
ex quo ad vtrunque genu» Demonftrationis Argumenta depromi
poifiat. Nam ex cariffis remotis fit Demonftratio,quod fir,Ex Pro
ximis,Propter quid,vt d étum eft.
;,.i,„i„, , S y M £ i autem vnufquifque artifex ex hoc loco eas cauffas,quas
loci varius. in rebus qtiis tra&tat,reperiri animaduerterit. Proinde Phyficus ac
-cipiet quæuis Cauffarum genera, quoniam in rebus naturalibus de
Finis <frri* qüibus differit,omnes Cauffæ cernütur.Metaphyficus omittet cauf
':II. * fam naterialem,quia res Supernaturales, quas contemplatur,mate
“ riae funt expertes.Mortalis Philofophus pótiffimù vtetür Fine, quia
bonitas,& peruerfitas a&ionum humanarum,de quibus ipfe agit,ex
Fine, quem fibi quifque proponit, praecipuè nafcuntur. Sic cæteri
Artifices pro ratione rerü quas pertra&át,cauffas diligere curabunt.
„.„;„, T E R T 1 v s locus,quo maximè vtuntur Mathematici , cft locus
Definitionis,ex quo,vtrique etiam generi Demonftrationis Argu
p.fione, or. menta fuppeditantur.Nam cùm Paffiones quæ eidem Subie&to có
dine frofuá ueniunt órd;ne quodam ab eius Effentia profluât,vt grauiter & do
*, /'"* &tus,deinde
Sabzećih.
ctè oftenduntVoluntas,&
Metaphyfici,vt à natura
à natura Intelleétiua
Senfitiua, primum
proximè Intelle
Senfus,dein
ceps Appetitus,efficitur,vt principia effentiae Subie&ti quae defini
tione ſubječti continentur, fint cauſæ proximæ, primæ paſſionis,&
haec fecundae,& fecunda tertiae,ficque vt per Definitionem Subie&i
oftendatur Prima Paffio,Demonftratiorie propter quid: Secüda ve
ro Demonftratione quod fit: parique ratione vt fecunda Demon
ftretur per primam,dcmonftratione propter quid: tertia vero De
monftratione quod fit,& cæteræ eodem ordine. -

Hi lori conti
mentит inter
S E D quoniam hi tres loci continentur inter locos Diale&icos
Dialečł. de quibus
re,quae hic paulò inferiùs
fortaffe agendum
defiderabit. eft,inde poterifquifque
Quamquam accipe
ea quæ ad Demonftra
tionem pertinent , maioris momenti funt, quam vt nouitijex hoc
Labello pleniorem intelligentian debeant requirere.
De Syllogiſmo Dialeático. C A p. v 1.
Dialear. Syl. I A L E T 1 C v s Syllogifmus eft , qui ex Probabilibus concluditur.
4uid, Sunt autem probabilia , quæ videntur Omnibus, aut plurimis, aut *
ே; Sapientibus:atque $i, vel omnibus, vel plurimi,vel speâatißimi,modo non
qu«. fint paradoxa,id eft praeter omnium opinionem, Omnibus,vt.Parentes
ibi.& 8.ca. diligcre natosfuos,Obfequium amicos conciliare.Plurimi,vt, Opes
- magno
 L I B E R S E P T I. M. V. S. 147
magno ſtudio eſſe conquirendas, par pari referendum omnibus sa
pientibus, praeftantiora bona effe , quæ in animo funt quàm quae in
corpore,aut rebus externis:melius effe ratione duci,quam fortuna.
Plurimis autem,vt Animos hominum effe immortales: Fœlicitatcm
non effe in voluptate pofitam. Spectatiſfimis, wr ,Mundum cœpiſſe
quod dicit Plato,& omnia continentet fluere ac labi , vt ait Hera
clitus.Quæ tamen ita probantur iis,qui fapientiffimi fùnt cötra om
nium opinionem, non numerantur in Probabilibus quale eft illud
Parmeiiidis,& Meliffi,Omnia effe vnum,Et illud Zenonis, Nil mo
ueri poffe.Probabilia porrò,aut funt per fc probabilia, aut per alia.
Per fe probabilia dicuntur,quæ non egent confirmatione,fed fimül
atque proponuntur,approbari folent,vt, melius regi Rempublicam
è viris probis quàm ab improbis: Per alia approbantur, vt, melius
gubernari Rempublicam vno Principe,quàm iudicio multitudinis.
Cum ergo audis,Diale&ticum Syłlogifmum eſſe enm, qui ex pro
babilibus concluditur,intellige verba, Ex probabilibus,in numero
etiam fingulari, quafi diâü fit,Ex vtraquefumptione probabili aut
ex altera faltem:pòteft enim altera effe neceffaria,& altera probabi
lis,vt fi dicas,qui Vitia reprehendunt,odium fibi conflant,qui autem
, furta,& homicidia infestitur,Vitia reprehédunt,Igitur qui furta, &
homicidia infe&tantur,odium fibi conflát:Hic maior propofitio e(t
probabilis, fed minor neceffaria. Quinetiam hoc Syllogifmorum
genere,vtraque fumptio poteft efíe Ncceffaria, fialtera faltcm non
fumatur vt Neceffaria,{cd vt probabilis duataxat.
Anim aduertendum eft autém , Diale&ticum Syllogifmum Epi- 3.Τοφ 4
cherema etiam,quafi dicas Aggreffionem, vocari ab Ariftotele,eo
quod ad difputationem, cum altero ineundâ, eft maximè promptus
& idoneus. Preffiùs tamen hoc nomen à quibufJama vfurpatur, pro
breui fcilicet , & vebementi ratione Probabili, vna præfertim pro
pofitione comprehenta,vt fi dicas, Num mater filium occidiffet.
De Propofitione,ac Qg*itione Diale£tica. C a P. v 1 1.
-

р R o p o s I t 1 o igitur Diale&ica,eft interrogatio Probabilu,huc eff.. Propofti๖

quæ apertè interrogat id quod videtur Omnibus aut plurimis,&c.vt . Pia'*? q«ºd
Nonne diligunt parenres natos fuos,&c. -
I Тор.8.
D 1 c 1 T v R Interrogatio,qua cùm noii fit Neceffaria, aut certè
non videatur,cogitur is qui Difputationem cum altero trâfigyt.pe
tere ab es,an veram Propofitionem existimet ne, fi ex nọn concef.
fis argumentetur fruftra omnem Ratiocinandi,iaborem fufcipiat:
Dicitur autem aperte intcrrogare id quod videtur Omnibus,aut
Plurimis,&c. quia vdam dun;axat Iaterrogationis notam exprimit, 1 Tºp. 5.
eam que Solam Contradi&ionis, partem cxprefsè proponit, quae :
Probabilis habetur , vt patet in tradito, Exemplo, quamquam ta-.
ci: è alteram etiam tum rogatidi iiotam, tum Coatradi&ionis par
tem , continet , Verumenimuero, etfi Propofigo. Diale&ica
quaerenti fit Interrogatio atotius, Contra£&ionis ,, Ratjoci. , Peri 2.63 "
i . Peri, 4.
nantìitamcw eft Suytigsius Partis. ,,quae Probabilis videtur,
: ,, т. 2, … vt ait.
 148 I N S T I T V T. D V A L E C T.
vt ait Arift.Sic probareniteretur Epicurus,omnem voluptatem effe
bonam: An nofi putas quicquid fccundum naturam eft effe bonum?
Nónne omnis vóluptas eft fecundum naturam? Quae fi alius admi
* fiffet, tum ille fic concluderet. Qujdquid fecundum naturam ett,id
bonum eft:omnis autem voluptas fecundum naturam eft,igitur om
* nis voluptas bona eft. -

caiaqº-fiº Qy A. s r r o verò Diale&tica,Problemáve Dialeóticum,eft Theo. 1. Tºp 9.

Dialeäicâ, rema,de quo aut neutram in partem fentiunt homines, aut contrà,plerique
ac Sapientes, aut Sapientes contrà ac plerique, aut vtrique ipfi fecum
diſcordant. + - -

D 1 c 1 rv r Theorema:quafi confideratione dignum, quia cùm 1. Тор.3.

non fit exploratum,fed ambiguum,duplici interrogatignis nota, vt
vtraque ex parte expendaturefferri ſolet.hac nimirum formula,vtri
felicitas pofita fit in a&ione Virtutis nécne? aut alia fimili. Quam
quam breuitatis cauffa faepe in huiufmodi quaeftionibus vna dumta
xat interrogandi nota exprimitur, vt Gtne mundus infinitus ? Quod
etiain in ii$quæ vt demonftrentur,proponuntur,ferè fieri confueuit.
Quaeftio de qua neutram in partem fentiút homines, eft huiufmodi:
fintne ftellæ pares, an non? Quaeftio de qua contendunt Sapientes
cum plerifque, eft veluti fi proponatur, Vcrum Sol fit multis parti- .
bus maior foto terrarum orbe,an non? Quaeftio dc qua pleriqiie in
terſe certant,huiuſmodi eſſe poteft,fintnc honores anteponëdi opi
bus,an contrà.Quaeftio,de qüa diffident Sapientes intcr fe, eft velut
hæc, fintne Coeli ex eadem materia compofiti , ex qua Elementa
conftant,an ex alia? - -

Diuiſiones quadanu communes Propoſitionibus, & queſtionibus Dialecticis. º

C A p v т v I I: 1
§
?|V M autem omnis interrogatio Categorica roget, num
º | praedicatum aliquod alicui conueniat Subie&o: omne au
genera pr°p* £S£jtem Prædicatum fit Definitio , aut proprium, aut Genus,
ಘೀ $ aut accidens eius fubie&i cui cóuenit,aut ad horum aliquid reuoce
*** r tur: efficitur,vt omnis propoſitio, omnifj; quaeftio diale&ica,aut fit
-Definitionis, aut Proprij, aut Generis, aut Accidentis, aut certè ad
' aliquod ex his quatuor Generibus redigatur. Animaduertendú eft
tamen,has fiue Propofiùones,fiue quaeftiones, duobus modis roga
re poffe.Sitne aliquid Definitio alicuius,aut Propriü,aut Genus,aut
Accidens. Altero,fiapertè idquærát expreffo nimirum nomine De
finitionis aut Proprij, aut Gefieris,autÃccidentis in hunc modum.
Eftne animal rationale Definitio hominis?Eftne proprium hominis
effe difciplinae capax ? Sitne animal genus hyppocentauri, annon?
Vtrum intelligere fit accidens Deo, nécne? Altero, fi non apertè id
quæratur,fed tamen ex ipfo quaerendi modo facilè intelligatur :vt fi
dicas,Eftne animus idipfum quod numerus feipfum mouens? Solüf
mehome eft memoria praeditus?Nónne homoeft quoddam animal?
Vtrum is,qui cæfus eß,poffit aliquando refpirare,nécne?Idem nam
que videtur effe quaerere:Nüanimusfit idipfum quod numerus fei
pfum mouens,& cætera,atque exprefferogare,num ainiD6ುಣ್ಣೆ
... . - t.
-
 L I B E R S E P T I M. V. S. 149
£t,Numerus feipfum mouens?Nü memoria præditum effe fit pro
prium hominis? Nüanimal fit genus hominis? Num coecum efie fit
Accidens hominis? Quod fi interrogationes nec priori, nec poſte
riori modo rogent, fitne aliquid Definitio alicuius, aut proprium,
aut genus, aut accidens, fed fimpliciter quarant, num aliquid alicui
conueniatvt.num apes fintprudentes?Num Crocodiliplorarepof.
fint?Num Zoophyta fint animalia?Num Angeli fint animalia ràtio
nalia?(quae Interrogationes 9b ipfam fimplicem quærendi formam,
де Тор. . 4944fiº fim
fimplicis inhærentiæ vocari folent)fi hoc,inquam paéto proponan pikisimharë
&r 4. Тор. ш.tur,in propofitionibus & qua-ftionibusaccidentis numeranda erät. tte ef que
& 7. Top. 3.
Non famén qua ratione accidens à caeteris tribus prædicatorum ge Јtio асснеж
neribus diftinguitur,fcd qua fundirur ad omnia,quae
quoquo modo *u.
alicui accidunt,ideft,conueniunt:quo pa&o accidentis vöcabulum
faepiffimè accipitur.Itaqueaccidentis interrogatio duo genera pro
pofitionum & quaeftionum comple&titur, alterum accidentis pro
j}riè di&i, alterumaccidentis fufiffimè accepti,quodgenus intérro
gationum latiffimè omnium patet. -

Ad propofitionem quaeftionémque Generis,rcuocat Arißoteles I ΤώΥ.α.

interrogationem Differeria generalis de Specie minàslatè paten
te,vt,fithe fenfus capax, Differentia communis homini cumália re.
Numeretúrne homo infenfus capacibus?Eodem reuocanda eft in
terrogatio fpeciei de indiuiduo, vt, Sitne homofpecies compara
tione Antichrifti,fitne Samuel ille qui apparuit Sauli,quidam ex ho
minibus an non: Eodem quoque reuocatur interrogatio analogi de
quouis membro.Sed de hac diuifione fatis. -

в» т. тр. A l 1 a diuifione tribnuntur propofitiones,quaeftionéfque Diale Aliatria

‫ وتعمقة‬. &icæ in tria Genera,in Morales,Naturales,& Logicas. Morales funt mera 蠶
vt,eftne parentibus potius parendum, quàm legibus, fi diſcrepent ? tionит , о“
2иeftioтити
Naturales,vt funtne decé coeli,an non?Logicae,vt Num tres tantum, Dialeófic.
an quattuor fint Syllogifmorum figurae. Ad haec tria Genera, quae
materiam attingunt, pertinent: aut reuocantur omnes tum propofi
tiones Diale&icae , tú quaeftiones. Sed quoniam de propofitiohe ac
quaeftione Diale&ica iam diximus, fequitur vt adinuétionem argu
mentorum, quae nobis propofitionum copiam ad omnia quaeftio
num Genera tra&anda fuppeditabunt, ingrediamur. Priu§ tamen
quid fit argumentum Dialeéticum,quique loci percurrendi fint Dia
le&ico,vt facilè reperiat argumenta exponamus.
De Argumento Dialettico & Loco. САР, i x.
£ R G v M E N T v M Diale&icum eft,probabile inuentum ad fu cica in Pas
ciendum fidem.hoc eft,medium,quod cum prædicato &fub
£§£¥§ ie&o quaeftionis, aut cum eorum altero probabiliter, hoc
eft,Verifimiliter conne&itur,vt eius quod confirmandum eo, affen
fum quemdam non omnino neceffarium efficiat. Sic ego interpre
tor,probabile inuentum ad faciendum fidem,accommodatè fcificet
ad Ariftotelis do&rinam,quicquid Cicero,cuius hæc verba funt,&
alij nonnulli his verbis intelligant.Etenim hac ratione differt argu 1.Poſt. 16.
mentum Diale&icum à Demóftratiuo,cuius naturam in eo pofitám
- " ºr 3 είΐε
 1ſo I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
eſſe diximus,vt cum predicato & ſubiecto quaeſtionis neceſſaria con
flexione iungatur,ad perfectam propofiti perfuafionem.Sed quia id
quod eft deçeffarium,pote(t iudicio multorum effe piobabile dúra
Argumenta
Demonſtra
tiw+ pojJunt
xat,dubium nó eft,quin Argumenta omnia Demonſtratiua, poffînt
effe Dialectica,fi cum altero faltem Qgaeftionis termino probabi
i
elje Liile liter tantum coniungi exiftinientur. Ex quo fit,vt hac in parte non
cứt ca. folum tradenda fit methodus exquirendi arguanenta probabilia,fed
In tio lib. 8.
etiam neceffaria. Quod planè Ariftoteles fe feciffe inTopicis figni
ficauit.Nam cùm locos omnes Dialecticos tradidiffet, ftatim fubie
cit eum locoruum campum,coinmunem effe Dialectico,& Philofo
11. Poſt. 4.
pho, hoc eft, probabiliter fuadenti, & cogenti Demonftratione. Et
cum de inuentione Medij denonftratiui in libris de pofteriori refo
lutione fcripfit,ad eam,quam tradiderat in Topicis de locis Diale
&ticis tra&ationem,le&orem,mifit.Patet ig*ur Argumentum Dia
lecticum (vt à demonſtratiuo diftinguitur) eſſe probabile medium
iudicio eius,cui proponitur,etfi reuera fæpenumero fit neceffarium
ac Demonftratiüum.Non folum autem ipfum medius dicitur argu
mentum, fed etiam quzlibet fumptio, praºfertim maior, totúmque
Antecedens.Qua fignificatione farpe Dialeétici Argumenti nomi
Int v! utatur,
Босим диid.
L o c v s verò perfpicua tranflatione definiturà Cicerone, Argu. Cice. in Top.
menti fedes.Vt enim earum,inquit, rerum quae abfconditae funt, De
monftrato, & notato loco,£acilis eft inuentio: fic cùm perueſtigare
Rhe.ad Theo.
Argumentum volumus,locos noffe debemus.Sic enim appellatae ab
сар.»luто. Ariftotele funt hae quafi fedes,è quibus argumenta proiiiuntur.Ita
Ilege Alex.in
que licet definire locum. Argumti [edem. Vocat etiam tocum Ari
Prefatione ftoteles,Elementum. Idem,inquit,elementum dico & iocum,cauffa
Τοp εκ Τheo eß, quia cum fimplex fit, multorum tamë eft origo & iritium argu
phrało . de mentum. Vnde mox locú
definiens, elementü,inquit,ac locus eft,in
DiffТор.
quem multa incidunt Enthymemata.Et Boétius,locus eft id vndead.
propofitam quaeßionem conueniens trahitur Argumentum.
De duobus Locorum Generibus. С А P. х.
O R R o locus duplex dicitur: maxima,& Differentia vnaximae. Boetz de
1.осил тах і
*…*.
Locus maxima, eft propofitio pcr fe uota fidem aliis fubmini- .
ftrans, Nomen propofitionis per fe notæ, latius hic quàm fuperius, *P. 4.
accipitur.Quaecumque enim cognitis terminis,ßatim fine vlia con
Bºët..'n Tp.
Ске. firmatione approbantur,per fe nota hoc loco dicitur,fiuc ncceffiria
fit, vt,cui non conuenit Definitionò conuenit Definiti:ſue preba
bilis,vt,Quod maxima pars eorii,qui in quauis Arte verfantur,dicút
verú eft.Siibminißrare aliis fidem,eft continere in fe vim probatio.
«‫م‬Id ‫ و‬. de
nis aliarum, Exemp!i cauffa,Propofitio prio; quam niic iii exemplá
DijºГор. attulimus,dicitur fubminiítrare fidem huic,fapiens non eß inuidus,
quia continet totam eius probationem ex ភ្នំភ្លៃ Prędicati de
fumptâ,hoc modo,Inuidus eft qui bonis afHigitur alienis.Sapi&s ve
rò bonis alienis non affiigitur,Sapiens igitur Inuidus non eâ. Quia
erúm Definitio Inuidi non cöuenit Sapienti,idcirco nec nomë cön.
uenire concludi, uf.Pofterior verò,dicitur fabminißrare fid£, affen-,
. º - - tionéinve.
 IL i B E R S E P T I M W S. 15I

tionémve huic propofitioni, Prædicamenta funt deccm,quia conti.

lh6t tOtalſIl C1uS ម្ល៉ោះ ex authorita e deſumptam,hoc modo,
Ferè omnes Philofophi dicunt , decens effc Prædicamenta,funt igi
tur decem,Dicuntur autem huiufmodi propofitiones maximae, quia Mixime eus
hoc *3,5,the it
quaelibet continet plurimas,vt prior illa,has omnes.Cui uon corjue C4utær Boet,
dit Definitio inuidi,nec nomen conuenit.Cui non conucnit Defini
tioiufti,nec Nomen, &c. Pofterior verò has: Quod dicunt maxima
pars Iurifperitorum effe iuftum,aut iniuftum,id iuftum,aut iniuftum
eft. Quod ferè omnes Medici dicunt effe falubre,id falubre eft, &c.
Loc vs Differentia maximz,eſt receptaculum plurid maxima Locus Diffe
revitte Mg
rum:vt locus Definitionis,locus Au&oritatis.Siquidé ex loco Defi Sººn, 4: .
nitionis,qui primus eft huius generis,non folü cruimus illam maxi
mam,cui nö conuenit Definitio,non conuenit Definitum,fed etiam
hanc,cui conuenit Definitio,conuenit Definitú,&plures alias,vtin
ferius apertü erit, & ex loco auétoritatis, quem extremú numerabi C p. ſequêts.
mus,non modo defumitur illa.Quod maxima pars eorü qui in qua
uis Arte verfantur,dicunt id verum eft,fed etiam haec, in vfu loqüêdi
fequenda eft vulgi confuetudo.Eodemq; modo fingulis locis, quos Cur hi Loc;
dicamtwr Dif
inter hos recenfebimus,plures maximæ ducuntur,vt progredientib. ferentia Ma
'perfpicuú fiet.Non dicuntur autem huiufmodi loci,Differentig ma ximarum.
ximarum.quod ipfas maximas fingulatim diftinguant (quippe cum
vnufquifque multas complexu fuo iungat,vt diximus) fed quod di
uerfis maximarum claffibus diuerfam tribuant appellationem. Quae
enim maximae in loco Definitionis habitant, dicuntur à Definitio
ne. Quae in loco Auétoritatis, ab Auétoritate, & fic cæteræ à fuis
quafi domibus,aliis,atque aliis nominibus appellantur.
Queſtio de
S 1 quis autem in hoc loco curiofiùs exquirat: Qujdnam fit hoc mafi:ra Loco
ipfum receptaculum maximarum, & Argumentorum, quidve hoc ոո huias &º
' nomine trâflato fignificetur,verbi cauffa,Num receptaculü Defini Mfrió,

tionis fit ipfàmet Definitio,an(quod re&è dicitur)habitudo,feu re

fpe&us Definitionis ad Definitü,ex quo maximae primi loci vim ha
bét,& fic in cæteris.Idego diligentius velle intelligere,inutile in hac
locorű traćtatione exiftimo.Herêt.n.in his quafi falebris adolefcentű Non eſſe hoe
loco curiofius
ingenia,necvtuntur Diale&ici libertate in ea re,in qua maximè expe tra??ädä häc
dita effe debeat.Dabitur tfi alias accuratius haec explicandi occafio. 2ц«jtiонет.
1Hæc Cic.Prae
A c priores quidem locos Arift.primus inuenit, luculentiffimeq; Lccorum pri
fa.Top. fate tradidit.Pofteriorum vero fic au&or extitit,vt adiiciendi aliquid,mi mus Auċłor
tur, & reli .driftoteles,
qui omnes. nuendi,ac mutandi locum pofteris reliquerit.Quo faétum eft,vt alij
1.Elench.9. poft eii Philofophi hac veluti aperta ianua,aptiùs certè, & artificio *

fiùs,vt faême eft,inuentis aliquid adiicere, hoc locorum, genus tra

diderint.Cum autem de prioribus loquimur,more Ariftotelis dicere. இம0 paſs
folemus,locus à definitione,locus ab au&oritate,&c.quafi propofi loqиепай de
vtroqne gene
tio ab ipfa Definitionis habitudine, vel à refpeétu au&oritatis vim re Lotorum.
• habens.At cum de pofterioribus fermo eft,aptius loqueris hoc mo
do, locus Definitionis, locus Auctoritatis, quam fi dicas, locus à
IDefinitione, locus ab Au&oritate, & fic in caeteris. Nam cum
dicimus, locus Definitionis, fignificamus reperiri in co definitig
- nem,& fic
 13. 1 N S T IT v T. D 1 A L E c T.
nem,& fic in cæteris locis Argumenta reliqua: quod non declarat ;
‫ס‬

qui ita loquitur,locus à Definitione,locus ab Au&oritate,&c.

De L000rtlm Numer0. С л P. х 1.

“Azx Arif!.r.
Rheto.ad
F V 1 v s M o p 1 ergo locorum, qui priores natura,pauciores,&
communiores meritò habentur,duo funt genera.Alij continét
::ab Argumëta árexra,hgc eft,Artificiofa:alij&rexra,id eft,Attis exper
a. 1 jiia' ' tia.Argumenta Artificiofa funt, quæ Dialectici Arte, & diligentia, .
Ciceim Par. ex ipfa quae ftione eliciunt (Cicero Infita vocat) vt Definitio eius
rei, quæ in quae[tione Praedicatur,aut Subiicitur.Artis verò Expertia
4rtis exper- quæ à Cicerone dicuntur Affumpta, & Remota, funt ea, quæ non
fՔ477lpf£*f
P 4.
*/* eruuntur
-
ex ipfaLitterarum,aut
ritas facrarum quæftione, fed
-
extrinfecus
alicuius
-
probatiaffumuntur
-
Philofophi.vt Aucto
- - -" * -

ALoci ommet L o c 1 prioris generis funt viginti, pofterioris duo. Hoc enim *
- - - -

Аио, с уд. colliges ex generibus Argumcntorum,quorum loci funt recepta

4rgumen£. cula & fedes.Nam Arguàmenta Artificiofa, aut fignificant idipfum
**" 4*/*. ex quo defumuntur: aüt ea quæ modo aliquo ad id affecta funt hoc
eft,quae id certa aliqua ratione refpiciunt. Quae idipfum fignificant,
funt Definitiones,Defcriptiones,Notationes,feuvocabulorum In
terpretationes.Quae autem ad id affecta funt, aut funt illi Coniun
&a aut ab eo Difiun&a.Coniunéta vero,aut funt Connexa,aut Cir
cunftantia,Connexa cum aliquo, dico ea quae ita funt ad id affecta, .
vt illud ex ipfis Neceffario pendeat,aut ipfa ex illo:quo pa&to fe ha
bent Coniugata inter fe,vt Iuftus & Iuftitia,& Partes cum Toto,&
Totum cum Partibus,& Cauffae cum Efíeétis,& Effecta cú caufis,
& Antecedentia cum Conſequentibus, & Conſequentiacum An
tecedentibus:Circunftantium nomine intelligo ea, quae ita cum re
coniun&a funt vt non neceffario cum ea cohæreant:quae quidé funt
vel Præcurrentia,vel Comitantia, vel Subfequentia.Difiunéta verò .
aut funt Confentanea,vt Similia,Maiora,Minora, Paria:aut Diffen
tanea,vt Diffimilia,oppofita,& alio quouis modo repugnantia.Ar
tis denique expertia funt Auétoritas Diuina, & Humana. Ita patet
duos & viginti effe huiufmodi locos, Definitionis fcilicet Defcri
ptionis,Notationis, Coniugatorum, Partium,Totius, Caufiarum,
Effeétorum, Antecedentium,Confequentium, Præcurrentium, Сc
mitantium,Subfequentium,Similium,Maiorum,Minorum, Parium
Diffimilium,Oppofitorum, Repugnantium,Auétoritatis Diuinae,&
earnullieſt Humanae.
•lia defena N v l L v M porrò feci locum earum rerum, quæ ita Diffi&ae funt
.ே ab aliquo,vt nec Confentaneæ illi fint : nec Diiientaneae, quo pa&o
Å„?""* fe habent Paupertas ad Superbiam & Diuitiæ ad litteras, quia nulla
certa ratione ad id affe&tae funt,fiue vt cognatae, aut amicae , ſiue vt.
inimicae,atque aduerfae:quo fit, vt non {ijt aptae ad aliquid proban
dum,fiue concludere velis affirmativè fiue négatiuè.
, a. Diff. _ S 1 qui vero alij loci fuccurrerint, facilè ad hos reuocabitur.Scio
Тор, Boëtium tum ex Themiftio, tum ex Cicerone alium numerum &
- ordinema
 L I B E R S E p T I M. V. S. 153
ordinem locorum feciffe, & alios alias magis probare Diuifiones:
fedmihi perfacilis,& perexpedita vifa eft haec Diftinétio & Enume
ratio,ac naturae rerum fatisaccommodata. -

M a x 1 M ae verò,fiue communia Pronuntiata, quæ ad fingulos

locos huius generis pertinent,in explicatione fingulorum träden
tur.Sed vt hæc melius teneas memoria, fubiiciam Argumentorum
diuifionem,ex qua numerum locorum collegi.
(Definitiones.
(ouæ fignificantidipfum
ex quo defumuntur.
{UNotati
Defcriptiones
\ Otationes,

Coniugata.
fCon- Partes.
11CX3. Tota.
Cauſſæ.
(Coniun- | Effećła.
ſArtifi- & ćta | Antecedentia.
ciofa. Confequentia.
Circun- UPrºcurrentia.
- u2 ftantia.
- ရ္ဟိန္ဒြီး
Callt af
Comitantia.
fećta Stု့ter
modo - ſConfen- -

aliquo <
adid ex
| tanea. (Similia.
Maiora
quo de ! - -

A
Í ſumun-
‫ع‬u‫يا‬ Difun- | | Minora. -

rgu- º (ta. Diffen- Uparia.

IIleiltà. tallea.

Diffimilia.
{ Oppofita.

URepugnan
tia.

Aućtoritas Dí

UArtisexpertia. Hషి
ty Hinc
 I 54 I N S T t T V T. D I A L E C T.
Hinc breuiorem defçriptionem locorum colligere poteris.
(Definitionis.
Ipfius rei ex qua defumi- | Defcriptionis.
tur Argumentum. 3 - - -

\Notationis.

-
Coniugatorum.
Partium.
Totius,
-
Cauffarum.
| | է ffe&torum.
-
Antecedentium.
A„,5. j £orum quae imenuna.8 Confequentium
cioſus. նոք, Præcurrentium.
Comitantium.
Subſequentium.

Locus:

(Similium.
! Maiorum.
- Minorum.
| Eorum quæ ab ea Difiun-< Parium.
(da funt. Diffimilium.
Oppofitorum.
\Repugnantium.
i . . Aućtoritas Di
UArtis expers. uina.
Humana.

De Locis communibus,ac Propriis,& de quibus agat Dialeäicus.

С л p v т X I I.

' Ε Rxxv: intelligas quopa&o de his locis agat Diale

*

殿º
聯
Communes !
Loci.
cticus,quamque vtilitatem te exipfis perceptui um ſpe
篱 rare debeas:aduerte diligéter,omnes locos quos tradidi
‫ يَيُؤية‬mus,duobus modis fpectari poffe,vt cómunes,& vt Pro
-

prios,vt cómunes quidé tunc cófiderantur,cü qua ratione ad omnes

Artes,& Scicntias accommodari poffunt, intelliguntur. Vt proprij
au CCITA
 L I B E R S E P T I M. V. S. 15ſ
autem,cum ad propriam & peculiarem materiâ alicuius Artis con- Proprj.
trahuntur.Sed hoc,quod paulò obfcurius dictum videtur, dicâ pla
nius. Loci Communes, fiue differëtiæ maximarum fint, ſiue maximæ
ipfae,tunc Communes hebentur,cùm ad nullum certum genus rerū Propofi:iones
aftringuntur,fed hoc tantum funt, quod hifce vocibus fignificatur, 微
locus definitionis,locus deſcriptionis, cui conuenit definitio, con
uenit definitum,Cui non conuenit Defcriptio,nec id quod Defcri- xim« vocari
bitur:& ita in cæteris. mom debent.

T v N c verò habentur proprij,cùm ad certum aliquod genus ad- -

iguntur,vt fi hoc modo efferantur,locus definitionis Virtutis,locus

defintionis Naturae,locus defcriptionis Generis. Quicunque habi
tus efficit bonú eum hominé in quo eft,Virtus eft,quicquid eft prin
cipiú motus & quietis,eft natura,quicquid nó prædicatur de pluri
bus fpecie differëtibus in quaettione quid eft,nó eft genus & cgtera. h
A T Q y E ex communibus quidem locis,vt ait Ariftoteles,nó ma
ior oportunitas habetur ad Syllogifmum, vel Enthymema de mo- *""*
ribus,quá de natura,aut alia vlla re,quae fit aliarü Artium propria:at
proprij,peculiaréfque locis certis, & fuis cuiúfque Generis propo
fitionibus continentur.Exempli cauffa, de natura propriae quaedam
propofitiones habentur,ex quibus non poteft Enthymema,aut Syl
logifmus vllus defumi de moribus:Cótrà verò aliae pertinent ad nio
res,ex quibus nihil poffit de natura demonftrari:Similem rationë in
reliquis difciplinis inuenies. Hæc Arift. Sed quãuis Cömunes loci r.., c.„
ipfi per fe in nullo rerü genere faciát hominé peritum,vt ille ftatim me, m.in.m
fubiicit funt tamen multa cura & diligentia pernofcendi,quia nemo p ritum fa
proprios,via & ratione tenere poteft, qui non teneat ante commu- '"'' ''*''
fies.Nam etfi proprij, materiaii fuppeditant, Communium tamen £*"*"
tra&tatio vfum propriorum tra $it.
C v M igitur Dialectica fit ars differendi,hoc eft, quæ communi- .gºorum Le
ter omnibus Artibus differédi Inodos exhibet,neceffe eft,vt loci c6- - 7um tra&a
munes ad Dialeéticam pertineant, Ex propriis autem , ij tantum ad ! ad Diale
hanc Artem fpectant,qui Propriâ Dialeéticæ materiam continent, :Pr+
cuiufmodi fuit locus definitionis,Generis,defcriptionis , proprij,
notationis,& alijhuiu'inodi, rerum ad Diale&ticam pertinentium:
Ac Communes quidem explicat Arift. cùm docet quo paéto tra
&anda fit Quaeltio Simplicis Inhaerentiae,proprios autem huius Ar
tis, cùm Methodum tradit ad tra&andas reliquas queftiones acci
dentis, propriè videlicet accepti,generis,proprij,& definitionis.Et
nos igitur Ariftotelem fequentes, Communes primum explicabi
mus, pofteà, vt proprij huius Artis,ex iis quae di&ta erunt , intelli
gant ur, pauca quaedum admonebimus.Primò igitur de loco defini--
tionis Eisentialis, quam potiffimum quaerere ad aliquid proban
dum debemus,quaeque,fimplicitet Definitio appellätur, dicédú eft.
De Loco definitionù. C A P. x x x 1 1 1.
*T^R 1 » v s nodis definitione probare poffumus,vt Arift.docet,
definitione fubie&ti,aut prædicati , aut vtriufq; Exempli cauſ
fa,fi quis voluerit probare Dialecticam effe vtilé,hoc modo poterit;
t/ 2, . ex defini
 156 I N S T I TV T. D I A L E C T.
ex definitione ſubječti concludere inſtitutum. Differendi ratio eſt
vtilis, Dialectica eft differendi ratio,eft igitur Diale&tica vtilis.
Ex Definitione autem prædicati hoc modo, id quod ad bonum
aliquid comparandum refertur vtile eft : Dialectica ad bonum ali
quid comparandum refertur, eſt igiturvtilis Dialectica.
D E F 1 N 1 T 1 o N e demum vtriufque hoc modo, Diale£tica eft
Differendi ratio,Differendi autem ratio,adbonum aliquid refertur.
At quod ad bonum comparandum refertur,eft vtile,igitur Dialecti
ca eft vtilis.Verum hoc tertio concludcndi modo,cum quattuor fu
muntur termini,femper fiunt plures complicatæ Argumentationes.
Nihil tamen referat,fi in exemplis deinceps proponendis, aliis Ar
gumentationum formis,quam fimplicium Syllogifmorum vtamur.
Nam etfi hæc locorum tractatio fimplicibus potiffimum Syllogi
fmis debeatur.omnibus tamë Argumétationum generibus inferuiet.
Atque vt ad propofitum reuertar, tot modis concludes Sophifticen *

(quae definitur Ars decipiendi) non effe vtilem, quot Dialeéticam

pronuntiata vtilem effe colligimus. -

qu<* fum hu H v 1 v s locifex funt maximae,feu communia pronuntiata.

º Quicquid conuenit Definitioni, conuenit Definito.
- Quicquid non conuenit Definitioni, nec Definito.
Cui tribuitur Definitio,tribuitur Definitum.
º
Cui non tribuitur Definitio,nec Definitum.
Si Definitio Definitioni conuenit,etiam Definitum Definito.
Si non conuenit Definitio Definitioni,nec Definitum Definito
conuenit.
O M N E s hc maximae nafcuntur ex refpe&u quem habet Defini
tio ad Definitum. Ac primis duabus vtimur,cùm argumentamur ex
Definitione fubiecti. Duabus fequentibus,cum ex Definitione prae
I**
trengtsº.
Piffé- dicati,
A dExtremis duabus,cùm
hunc locum reuocaturexlocus
definitione vtriufque.
differentiae comparatione fpe
ciei, quam proximè conftituit,quia eiufmodi differentia pertinet ad
effenčiam fpeciei,& cú ea reciprocatur.Argumentatio ex differentia
$****** huiufmodi eft,homo eft ratiofiis particeps ergo & difciplinæ capax.
5; N o N tradimus autem (fgquuti veteres)locum definiti,quemad
modum Definitionis (vt videlicet quæramus Definitum ad confir
mandum Definitionem, quemadmodum quærimus Definitionem
ad cófirmationem Definiti(quia rarò ex Definito probamus Defi
nitioné.Eadem tamen pronütiata de Definito tradi poffunt,quae tra
dita funt de Definitione,mutato nomine Definitionis in nomêDefi
niti, vt fi dicas. Ouicquid couenit Definito, cбuenit Definitioni,Stc.
De Loco Defçriptionis. С А Р. х 1 і 1 т.
6.Top 3. S E Q_v 1 r v R Locus Defcriptionis, qui tum adeundus eft , cùm
ad Locum Definitionis aditus non patuerit. Eft autem huius
Eoet ,.de loci eadem tra&tatio, atque fuperioris, eadémque communia pro
Diffe.Tp. nuntiata mutato nomine Definitionis in nomen defcriptionis,& rei
quæ Definitur, in rei quae defcribitur. Hinc probabis Diale&ticam
effe perdifcendam,quod fit Ars quæ ad caeteras omnes fciëtias viam
munits
 L I B E R S E P T I M W S. 157
munit,quod fitinftrumentum veri ac falfiindagandi, quòd homini,
quâ rationis particeps eft,maximè ccnueniat.Ex hoc loco implorat
Iob diuinam mifericordiam, his verbis : Homo matus de muliere breui Iob 14. 1. •.
viuens tempore,repletur multis miferiis,qui quafi flos egreditur, & conters
tur,& fugit velut vmbra,& numquam in eodem fiatu permanet.Ha&tenus
hominis defcriptio , quæ tamen fi ad Philofophorum normam exi
gatur,deſcriptio propriè non fit.Deinde ſequitur concluſio. Et di- Ibid.;.
gnum ducü fuper huiufcemodi aperire oculos tuos, & adducere eum tecum Cur hic affe.
im iudicium?Porrò autem nemo miretur,fi in hac locorum tra&tatio. 1,1 л./ и 7 тонъ
ne nonnulla ex diuinis Scripturis attulero exempla. Id enim prop- „i,...]
terea faciam quod multa fint in facris litteris argumenta omnibus mus Scriptu
obuia,& fimul etiam expeditiffima,in quibus proinde locorum vfus ** **** pla.
à quibufuis facilè intelligi poteft. - - --

A D hunc locum
gratia,probare reuocatur
poteris iuftitiamlocus proprietatis,
effe virtutem, quiaexe[tquo, exempli P
per felauda- -
•
bilis,quod quidcm proprium eft virtutis.Ratio cur veteres non tra- -

diderunt locum rei quæ defcribitur,ad confirmandam ex Defcripta ::

re, Defcriptionem eadem eft ac illa, cur non fit traditus locus De- , , ::
finiti. Si tamen huiufmodi loco vti velis, eadem pronuntiata, quæ ßribiiir.
loco Definiti affignari poffunt , mutatis tantum vocabulis tibi
deferuient.
De Loco Notationis. C A P. x v.
O c v s Notationis proximus eft fuperioribus, quia Notatio
cum explicet vim vocabuli, quodammodo continet rem, cu
ius eft vocabulum.Qujdfit Notatio,quemadmodum quid fit Defi
nitio,& Defcriptio,non eft modo dicendum, cùm fuperiùs latè ex
plicatum fit.
V s v s Notationis in argumentando non eft vfquequaque fir- Wa notatio
mus, nifi Notatio verbi conueniat rei, atque ita conueniat, vt cum ти ат/irтив
ea recurrat,qualis eft Notatio Dialeéticae, vt ex initio harum Infti
tutionum patet.Cum autem Notatio ita habet, eadem pronuntiata,
quae in fuperioribus.locis, feruantur. Ex hoc loco eft illud Adami,
a Gen.2.13. a Hgc vocabitur Virago,quia deviro fumpta eft Et illa Efau de fra
b Geneſ 17. tre conqueftiob, Iuftè vocatum eft nomen eius Iacob.Supplanta
cy 36.
uit enim me in altera vice, primogenita mea ante tulit & nunc fe
cundò furripuit benedi&ionem meam. Et illud Angeli ad Iofeph,
* Mat.1.11.
c Vocabis enim nomen eius I E s v M (hoc eft Saluatorem) ipfe e
nim faluum faciet populum fuum à peccatis eorum.
C ae T E R v M ex Notatione nominum fingularium , proprio
rúmve per pauca, eaģ; infima dicuntur Argumenta, nifi ciim voca
bula diuinitus imponuntur. Sæpe etiam nihil omnino efficiunt. Si
quis enim Iudam proditoré ex confeffione veritatis, aut Simonem
Magum ex obedientia collaudet,quod Iudæ nomen ex confeffione, Plus &itium
Simonis autem ex obedientia deducatur, vides planè quamtum ha1- **** bi: le
lucinabitur. Itaⓛue plus vitium habet hic locus ex Notatione no. ī.
minum communiam,quam propriorum,eò quòd plurima vocabula „ j„,
communia ex aliqua proprietate,peculiarive cöditione rerum, quas propria.
v 3 fignificant,
 1 <8 T N g ºr t ºr v Т. D 1 A L Е С Т.
ſignificant ducuntur vt Conſul à Conſulendo,Rex à Regendo, Dux
à Ducatu, Parronus à Patrocinio, Philofopus à Sapientiæ ftudio,
Mouachus à Solitudine,Chriftianus à Chrifto,& fic alia prope mo
dum infinita quod non ita frequenter accidit in propriis.
Locus Tran A d hnnc locum reuocatur locus Tranfumptionis ad euidentius
/inption“. no mé,ex quo eruimus apertiora vocabula vt exponamus ea qne mi
nus perfpicua funt,vt fi Ciliumbram ( quo vocabulo vfus eft Plato)
interpreteris oculum.& Putrimordacem,araneum,& Offigefam,me
duilam:aut certè quoniam vocabula haec fint inufitata, fi Tellurem,
aut Aridam,terram exponas:aut Philofophum, Sapientem.
De Loco Coniugatorum. СА P v т x v I.
r=*** O N 1 v G A r A,qu£ Grgcè tú vi%vya tum σύςcixa dicun
| tur,primaria quidé fignificatione funt Nomina,& Ver
3 ba ita affecta inter fe,vt alterum ab altero Denomina
Ss: l tuè deducatur,Sic ſapiens & ſapere,ſunt Coniugata Sa :
Cur inter Cô pientiae,a qua Denominatiuè oriútur.Haec ergo idcirco primùm in
jugata hæc Coniugatis numeraui,quod ita alterum ab altero pendeat,vt vtrad;
рттит nu eamdem formam fignificent, folöque fignificandi modo differant:
;
merata Junt. M
Cæterùm fecundaria fignificatione, ipta etiam Denominatiua eiuf
dem Denominantis,comparata inter fe,vt Philofophus,& Philofo
phari,dicuntur Coniugata.
Cajid. R E v o c A N T v R etiam ad Coniugata voces illae, quae Cafus ab º
і Тор. ; . Arift.nominátur,hoc eft Aduerbia deducta ab aliquo Denomináte,
vt ſapienter à ſapientia.Sed quâquam Ariſt.ha c primû diſtinguit,la
tius tamë accepto nomine Coniugatorú,omnia inter fefe Coniuga
ta dici poffe concludit, Atq; hanc communioré Coniugatorum ac *

ceptionem ample&titur Cicerc,Coniugata,inquit,dicuntur qug funt

ex verbis generis eiufdë.EiufJcm aút generis verba funt,qug orta ab
cur dicátºr vno variè cómutantur, vt fapiésfapienter,fapientia.Itaq, omnia haec
conjugata meritò dicütur Coniugata, quia ipfa vocis ac fignificationis cómu
nione fub vnúquafi iugü deuincta funt.Sed quoniam in Coniugatis
potior eft fignificationis,quá vocis coniíct o,non funt ea omnino à
Coniugatori numero exclu'enda,quæ fic vocis focietate carenr,vt
eiufdem fignificationis iugo coerceantur:cuiufmodi funt virtus ftu
diofus,ftudiosè.Nec verò neceffe eft vt Coniugata fintvoces fimpli
ces,ſiquidé orationes eandem vim habere poffunt,atq; fimplicia VO,
cabula,vt fi dicas,virtus,virtute prgditus,cü virtute agere, & fimilia.
ു Lºxi. H v 1 v s loci eum effe vfum docet Arifto.vt quicquid vni Coniu- 4lex loco
gatotű conuenit,cateris etiâ ſuo cuiq; modo conuenire,ant nò con-º
üenire concludatur,vt fi iuftitia eft laudabilis,etiá iuftus eft laudabi
Iis,& iuftè agere eft laudabiliter agere,fi verò iuftitia nô effet laudabi
1is,nec iuftus laudabilis effet,nec iuftè agere,effet laudabiliter agere.
D v o itaque funt huius loci communia pronuntiata,ex ipfa con
jugatorú intér fe habitudine defumpta,Alterum ad confirmiandum,
Alterum ad refellendam.
cum quo cohaeret vnum Coniugatqrum,cohærent & reliqua.
Cum quo non cohaerct vnum,nec reliqua.
&Q A ‫ﺑﻭد ه سه لا‬
 L I B E R S E P T I M. V. S. I 59

QyAM Qy A M verò non admodum fint vfitata huius loci argu

menta, propterea quod Coniugata ita coniuncta funt inter fefe,vt
ferè apud omnes æquè nota,aut æquè ignota habeátur, nonnúquam
tameiì fatis habent acuminis,vt illud Comici,homo fum;, humani à -

me nihil alienum puto.Hic poteris concludere hoc modo. Cù cha- ferentia;

ritati fummaipfùm
temnitur?Si laus tribuatur, cur ex charitate
per fe peccatum operari
difplicet,cur tantopere
placet con-
peccare? Si 1. Ушелъ, 1 . .
Logicam tradis,cur nó Aoy8xấs,id cft,Logicimore,fcả “tr&#vơi xốc,
a 1. ad Cor.
id éft,velut Metaphyficus de Praedicamentis differis? Hinc etiam eft
illud Pauli,a Primus homo de terra terrenus,fecüdus homo de Cœ- .
IJ-47.
lo Coeleftis,& alia pleraque.
TR t a tamen pótiffimú animaduertenda funt in hoc loco,ne Ar
gunientandi ratio hinc defumpta ad Sophifticen declinet. Multæ e
nim in hoc genere ftiui po[funt cauillationes.Primo videndum eft, fr** ani
ne propter vêáú coniunâioiie quod Coniugatum non eff,pro coniugato acci- “*
piatur,vt officiofus pro Coniugato officij,& fomniculofus pro Có
iugato fomni, cum officijConiugatum fit ftudiofus, vel induftrius,
non officiofus,& fomni, Dormiens,velDormire,non fomniculofus.
D E I N D E, cauenda eft diligenter ambiguitas vocabulorum , qu« hic s.., „.
fœpenumero latenter fe infinuat, qualis cernitur in argumentatione illa -

bто.Еt9.7. Simonidis, 5 Cùtn homines, inquit, fumus, humana tantùm curare

67 1. Met. 2. debemus.Fallaciter fanè concludit,quia accipit Verbum humana in

Confequente non pro iis quæ ad hominem fpe&tant,quo pacto de

ducitur ex Antecedéte,fed pro caducis,& terrenis,qua fignificatin
ne terrena à cœleſtibus diſtinguere ſolemus.
D E N 1 Q y E vigilanter attendemdiù eft,am attributa Coniugatorii rečte Tertia.
aßignentur.Saepe enim hoc nó animaduerfo,multa Sophifmata texú
tur,vt fi quis cócludat hoc modo,iuftitia eft virtus,igitur iufta agere
eft ftudiosè agere,quod falfum eft.Fieri enim poteft,vt quis agat iu
ſta(quale eſt depoſiti reddere) ci interim non agat ſtudiosè,adde
fe&tü fcilicet alicuius circunftantiae.Cauffa igitur cur Argumentatio
propofita vitiosè côcludit,haec eft, quia non re&è coniunéta funt il
la dúo,iufta agere,& ftudiosè agere,vt fingula prgdicata fingulis fub
iectis aptè reſpondeât:quippe cum vel concludendü eſſet,iuſta age
re eſſe 藍 agere,vel iuftè agere,effe ftudiosè agere: quae vt que
vera funt,Eadem de cauffa vitiofae funt hæ cóclufiunculæ,album eft
dulce,igitur albedo eft dulcedo: Doétrina eft difciplina, igitur qui
docet,difcit:& aliae fexcétæ huiufcemodi.Ná cum fenfus prioris An
tecedentis eſſet,affectü albedine,eſt affectü dulcedine, poſterioris
.auté, Eadem qualitas eft doctrina, & difciplina,concludendñ potius
erat hoc modo albú eft dulce,igitur in aliqua eadë re, eft albedo &
dulcedo: Do&rina eft difciplina,igitur q, ម្ល៉ោះ eſt doctrina,affe- Nota hee.
&ú eft difciplina.Etenim cum delocis agitur hoc eft,de refpe&ibus
argumentorü ad conclufioné,fpe&tandus proculdubio eft fenfus an
tecedentis,& acómodatè ad illü colligi debet conclufio. Siquidem
confequutiones,in quibus cönexio rerum fpectatur,nó funt Forma
les fed materiales.Id quod animaduertere nô vidcntur ij, qui,vt apta
ſit
 r6ෆ I N S T fºr V. T. D. I. A L E C T.
fitConfequutio in Coniugatis,tot documenta congerunt hoc loco
vt inopiam potius Argumentorum, quàm copiam comparare do
ceant,Sed iam de loco Partium dicamus.
- De Loco partium. C A P x v 1 1. .
Lib.4. V M de Diuifione differuimus,quinque genera totius effe dixi
- CÝ! multiplicem,Totum Quantum, feu Integrum,to•
tum Eßentiale Phyficum, totum Effentiale Metaphyficum, & to
tum Vniuerfale,quibus totidem Partium genera refponderent, núc
autem quia primum,& quartum genus totius & Partium,cùm de In
uentione argumentorum agitur , negligi folent:de trium reliquo
rum Inuentione,& Vfu dicendum eft.Atque, vt facilius hi duo loci
explicentur,comprehendenda funt duo priora genera nomine To
tius Integri,8; Parti integrantium, quoniâ ad Argumentadù eadé
eß vis totius Effentialis,& Partiúbffentialiü , atque totius Integri,
& Partiú Integrantium,cùm vtrunq;totú actu,acreipfa ex fuis Par
tibus cópofitum fit. Itaq;hic locus erit Partium,tum Integrantium
tú Subie&arum : Sequens verò totius,tum Integritum Vniuerfalis.
Jus partium
Vsvs Partium Integrantium in Argumentando, his fere Pro t
Im L111C 1at1S COI1t111C11tL1f.
Integrâtium.
Pofitis omnibus Partibus Integrantibus ponitur totum.
* Sublata quacunque Parte Integrante,tollitur totum.
H ae c Pronuntiata tradit Ariftoteles in Partibus Integrantibus
/ multitudinis duntaxat: quarum vfum hoc exemplo docet.Si & eorü
Tօք.ւ. Գաa: mutuò Referuntur,& Cótrariorú,& Priuatè oppofitorú,& có
1'oco.$. tradicentium eadé eft difciplina, omniú omnino oppofitotű eft ea
dé:Quod fi vel ea quæ mutuò Referuntur,vel contraria,vel Priuatè
oppofita,vel Contradicentia,fub eadem difciplina non cadunt,per
fpicuum eft,non effe omnium oppofitorum eâdem fcientiam,difci
plinamve.Sunt tamen vera ambo Pronuntiata in caeteris etiam ge
heribus Partium Integrantium,fiue ad concludendum, aut refellen
dum,ipfum effe totius,fiue ad colligendum,aut refutandum aliquod
eius Attributum,aut Subie&um. Exempli cauffa fi ita dicas,Funda
menta funt,pofita,parietes ereéti,& te&tum fabricatú,igitur eft do
mus,ex ipfa Partium exiftentia colliges exiftentiam totius. Quam
refutabis hoc modo, Aut fundamenta non funt ia&a, aut pariétes
nondum ereéti,aut te&tum minimè extruétum igitur n6dum eft do
mus:Si verò fic argumëteris,Animus hominis iüfti perfruetur æter
na beatitudine , corpus item perfruetur,igitur totus homo æterna
beatitudine perfruetur,colliges quoddam attributum totius ex eo,
quod tale attributum conuenit omnibus partibus. Quod tamen re
futabishoc modo,Si corpus viri iufti nó eft futurü particeps aeter
nae felicitatis,non igitur totus homo. Denique hoc paéto colliges
fubie&um totius ex fubie&o omnium partium:Philofophus tefiet,
& Diuidendi,artem,& Definiendi, & Argumentandi, tötam igitur
Diale&icam tenet.Hoc autá pa&o idem refutabis, Si Philofophus
non callet,vel Diuidendi methodum,velDefiniendi, vel Argumen
tandi,non totam callet Diele&icam.
HIc
 L I B E R. S E P T I M. V. S. 16 I

H 1 c tamen tria fu.t animaduertenda.Primum eft,neceffe aliquam- p,;„ Ani.

do effe, vt Partes integrantes,ex quibus Totum colligendiim efi,intelligantur maduerfio
certo ordine diffofita. Saepe enim,fi hoc defit, non efficitur Conclufio,
vt fi dicas,Lapides funt,Calx eft,igitiur Paries eft:nilites funt, Dux
eſt, ergo Exercitus, aut acies eft. Alterum,eft,td quod diximus,Subla- s..,,„1, Ani
t4 quacumque Parte Integrante,tolli Totum,fic intelligendum effe,yt momem maduerfio.
Totius accipiatur pro Toto Integro , qua Totum integrum eft. Nam fi ac
cipiatur pro re,cui attribuitur Integritas. nó qua integra eft, falfum
effe deprehendetur, Verbi cauffa, Si Socrati abfciffus eft digitus,li
cebit colligere,Socratem non effe integrum:non tamen rečtè colli
ges, Socratem non effe , quia Socrates,et fi integer fine digito non -

eft,poteft tamé fine digito in rerú natura cohærere.Quare filatè vo- :

lueris accipere nom3 Totius,hanc orationé pofteriori Pronuntiato ಸಿ.
adhibeas,neceffe erit vt nomen partis integrântis accipias pro parte
neceffaria(qualis eft in Socrate caput,aut pectus)non pro quacüque
fine difcrimine. Quacunque enimi Parte neceffaria fublata, omnino
tollitur res cuius ipfa eft Pars.Hinc diffolues hanc cauillationé.Qug
dam pars hominis candidi non eft candida (vt potè pupilla) igitur
homo candidus non eft candidus. Sic enim occurres, Re&è fequi,
hominem candidum non effe totum candidum,cùm aliqua eius par
ticula fit non candida,non tamen re&è colligi,hominem candidum
non cffe candidum:Hoc enim non efficietur,nifi qui Argumentatur,
oftendat,non effe maiorë hominis candidi portionem(quae quidem
pars neceffariò câdida effe debet,vt ille fit candidus)omnino candi
dam.Tertium eft,Attributa,quæ de Toto ex partibus concludumtur,aut re Tertia amí
felütur, talia effe debere, vt Toto, & Partibus poßint effe cómunia.Nam fi madnerfio.
fuerint propria partium,non poterunt de Toto concludi, quod par
tibus cónuéniant.Si propria Totius non poterunt de Toto inficiari,
quòd de Partibus negentur. Nec enim rectè concludes,hominé effe
principium internum rei naturalis,quia animus & corpus funt prin
çipia jnterna rei naturaljs.Siquidem hoc Attributum non poteft eſſe
hómini commune cum animio & corpore. Nec item re&è colliges
hominem non effe animal, quia animus, aut corpus non eft animal*
aut quia nec animus,nec corpus eft animal.Quandoquidem animal,
non poteft effe animo & corpori commune cum homine. Ex priori
Profititiato eft illud Dauidicü, Quo ibo,à fpiritu tuo et quo à facie tua fe Pfal. i , 87
giäſi aſeenderoin cælii,tu illic :/ deſcendero in infrnฝั,4465-f fumpfero pă ș: 9.1ó.
j,, „.,, diluculo,& habitauero in extremis maris etenim illit manus tua de
ducet me,& temebit me dextera tua. Probat Regius Propheta,D eiete
vbique,quia eft in coelo,apuê inferos,& in terra, quibus regionibus
coniple&i folent Scripturae diuinae tgtam rerum vnnertitatem,Hoc.
verò genus Argumenti , quod ex Enumeratione Partium vocatur,
non ám artifiêiosè rem probat,quàm apertè diftin£téquc propgnit
atque amplificat. Quod enim nQmine Totius obfcurius,ac anguftiùs
fignificatür ,id multo egidenţîŭs p£（omges Partes proponitur , &
magnificétius dicitur. Ex pofteriori Pronúciato eft illud apud
- . º, C
-
 162 I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
nem.Quinquaginta annos nondum labes,& Abraham vidifti? Qui
8 * 57. bus verbis Iudæi ex negatione quinquaginta annorum,totam iliain
tot feculorum multitudinem inficiari conabantur.Eft enim haec Ar
gumentandi ratio valdè accommdata ad reſiſtendum,ſeu Inſtantiam
ferendum,vt dici folet, cùm quis vniuersè aliquid affirmat.
Vfus verò Partiun fubie&tarum his Pronuntiatis traditur.
:
1'fus Parti
1 m/ubie#a Pofita quacumque Parte fubie&ta,ponitur Totum. Prædic Y, e3"
የ፻ቇክሡ. Sublatis omnibus Partibus fubiectis, tollitur Totum. 1.Tºp.a. t

E x E M p L v M Ariftotelis. Si anima mouetur loco, aut alteratur,

aut accrefcit,aut decrefcit,mouetur vtique, Quòd fi nec loco moue
tur, nec alteratur, nec accreſcit, nec decreſcit, non mouetur ſanè.
Moueri loco, alterari,accrefcere,& decrefcere funt Partes fubieétæ.
‫رو‬8‫ر‬2.Jacobi ‫و‬
Ex priori pronuntiato concluduntur duae illae Argumétationes apud
Iacobum.Si tamen legem,inquit perficitis regalem fecundum fcrip
turas, Diliges proximum ficut te ipfum benefacitis.Si autem perfo
nam accipitis, peccatum operamini. Quo loco ex dilectione pro
ximi quæ eft pars quaedam fubieéta bonæ aëtionis, concluditur bo
na a&tio,& ex perfonarum acceptione,quae eft pars fubiecta peccati,
colligitur pgccatum.Eft autcm hoc Argumentédi genus,per accom t
modatü ad inftandü,refiftendúmve ei, qui vniuersè aliquid negat. an
ex pofteriori pronuntiato habet vim concludendi, locus ille Pauli
AdRom. 8, ad Romanos, Quis ergo inquit, nos feparabit à charitate Chrifti?
3 ;, tribulatio?an anguftia?an fames?& qug fequuntur.Quafi dicat,Nihil
feparabit nos à caritate Chrifti, quod ex negatione partium fubie
&arum oftendit. Atque haec concludendi ratio plus artis habet in
proponenda re ob oculos,& amplificanda, quàm in probanda.Huc
N.,, „..: porro accerfendum eft tertium, illud quod pro intelligentia duo
fum fuperiorum Pronuntiatorum annotabamus, id , inquam, quod l
de Toto concludtiur,tale efíe debere,vt Toto,& Partibus poffit effe
commune. Idcirco enim non re&è ita concludes, Homo eft infima
Species,igitur animal eft infima fpecies: fiquidem hoc attributum
non poteft effe commune Animali cum Homine. Nec item re&è
colliges rationem Generis conuenire infimis Animalis fpeciebus,
quemadmodum animali conuenit.
De Loco Totius. СА P. x v I 1 1.
X fuperiori loco patet, quomodo ex partibus confir
metur,aut refutetur Totum,nunc dicendum eft quo pa ふ*

翁 &to ex Toto probãdæ fint, aut raefe!lendae Partes.Quod

* 室) ergo attinet ad vfum Argumentandi ex Toto integro,
fpe&tanda funt haec duo pronuntiata.
Vjus totius Pofito toto integro,ponuntur omnes Partes.
Integri. Sublato Toto integro,aliqua faltem Pars tollitur.
Qy o D verò attinet ad vfum Argumentorum ex Toto Vniuer
-

Predi. 5. & fali,totidem Pronuntiata præfto funt in hunc modum.

- - - - -

2.Тор... Lo- P o s 1 r o Toto vniuerfali,ponitur aliqua Pars fubieéta.Sublato

Cớ I • 'Toto vniuerfali, tolluntur omnes Partes fubieétae.
H 1 c non eft neceffe afferrc alia exempla , quàm quae fuperiori
loco
 L I B E R S E P T I M W S. 163.
loco addu&a funt. Verbis enim commutatis huic Loco deferuient.
C o G o R tamen hic explicare quattuor quafdam appellationes £>plicantur
F* 2. de Totius (inue&as primum , vt fufpicor à Boëtio) quiâ non parùm $******#*
DரிTo.in vfurpatæ funt à Diale&ticis in hac Inuentionis Difciplina. Hæ funt, #
:: Totum in Quantitate Totum in Loco,Totum in Tempore , & To- º

f.isco ,.& tum in Modo, quibus totidcm appellationes Partium ex altera par
ºlt, te refpondent.
T o T v M in Quantitate(quod planius dici poffet, a Totü in Muk
titudine, ſeu Totum ម៉ូមុំា Vniuerfale aliquid,figno vni
uerfalinotatum,vt fi dicas,omnia oppofira, omne animal,& cætera.
huiufmodi.
PA R s verò,in quãtitate,fiue in Multitudine,eft quicquid cópre- r.„
henditur in tota multitudine,vt contraria,in oppofitis, & Homo in Quantiaî
Animalibus.
T o T v M in Loco erit fi dicas Vbique,Pars in loco,fi dicas,Hic, Totum in lo
Tºtam in mo
aut ibi.Totùm in Tempore,fi dicas,Semper,Pars,vt fi dicas, Nunc, ว้นช้า
- - - - - - - ºn - oti; in Tem
‫هد‬d vel,Heri. Totü in Modo,eft Vniuerfale aliquid fine adie&ione pro- pore.
latum,vt Homo,Candidum,& huiufmodi alia pars autem in Modo,
eft vniuerfale quid, cü adie&tione non minuente nec tolléte Totum,
vt fi dicas Homo fapiens,Magis candidum, Minus candidum. No- 4a;.a;, „;.
mine adie&ionis minuentis,aut tollentis totü,intelligo adie&tionem nu£,aut tol
quæ cùm additur nomini Totius vniuerfalis, efficit, vt huiufmodi '**.
Totü nópoffit Affirmari de tota aggregatione.Vt fi dicas,homo eft
potentia,homo lapideus, Candidum fecundü quandâ particulam,il
lud,Potétia,& illud Lapides,& illud Secundum quandâ particulam,
erunt adie&iones minuentes, aut tollentes Totum, quia nec homo :
de homine potentia(vt de embryone antequam animú rationis par
ticipem accipiat)aut de homine lapideo (vt de ftatua Caefaris) nec
Candidum de eo, qui folis oculis aut dentibus, candidus eſt(vt de
Æthiope)verè dicitur.Sed quia Totum in Quantitate, feu Multitu
dine,itémque totü in loco,& in Tempore, funt quaedá Tota Quan
ta,feu Integra,Totum autem in modo,in Totis Vniuerfalibus nume
ratur,vt fatis apertum eft, non cft opus, vt quo pa&to his generibus
Totius,& Partium in Argumentando vtendum fit, doceamus, cùm
ex di&tis perfpicuum relinquatur.
De Loco cauffarum,primumj, de Argumenti ex materia: CA p. x 1 x.
E Qy i rv R Locus cáuffarum,qui vt omnium patet latiffimè fic
S. omnium vtiliffimus,& perinde vfurpatiffimus. Quattuor ita
que effe Cauffàrum prima genera,Materiam, Formam, efficiens, et
finem ex fupradi&is intelIiges.Nüc fingula percurrenda funt,& in
ea rurfus genera deducenda,quæ copiae Argumentorum comparan
da potifimum conducere videantur. -

M A T E R i A igitur, latè accepto vocabulo, triplex eft , Ex qua, Materia tri--

Ih qua,& Circa quam. plex.
M A r E R 1 A ex qua,duplex, ea ex qua prius tranfmutata, fit ali
quid(quae vocatur rranfiens)vt vinü,aceti;& Syluae,ac nemora,aedi- re 14 i.
im;Et ea,qua permanéte,res cóponitur(permanentéhanc apellant)
ф, 2: VE .
 16+ I N S T L T V T. D. I. A L E C T.
In Фиа. vt ligna ſucciſi,aedium & naulum con partione. Materia in qua, eſt
fubje&tú refpectu cuiufcúq; fo- næ quo pacto lapis eft materia figu
ræ infcu!ptæ,& corpus,coloris, & animur,ſc ét a Materia circa qui,
circa quam eft id, circa quod actio aliqua,& operatio verfatur, qu* ſign ficatio
ne dicimus Virtutes effe materiani Laudis & Vita, Rertt hèfionis,& -

ligna,fibri lignarij:& orationé,earü artiú qua in e rione ve antur,

& res naturales,Phyficæ,& Deum optimum max inii Theologiæ.
Ex primo genere Materiae,quam dix:mus ex Qua,fic licet Argu
mentari.In Lúcitania fucciduntur nemora,nec alia confcruntur, ni!
igitur mirum eft,fi gdjú ftru&tura tát conftet. In Gallia plurimi funt
luci,ac fylug,cur igitur non funt plurimæ naues? Apud Æthiopes non ｡
eft vfus eius vini,quod ex vuis exprimitur,ergo nö pofsüt iis in regio :.
nibus Sacra fieri,nifi aliunde eiufmodi vnum deportetur:Arifto fic: t-:
1.de Carlo.3.
.2 .9.‫ف‬de
An Coelum non conttat materia elementorutn,alioqui furfum aut deor !.
fum ferretur,igitur interire non poteft. Hic homo ex ipfa humorú
proportione habet carnis mollitiem : non mirum cft igitur,fi inge
niofus fit.Eodem pertinet illa Theologorum Argumentatio,Chri D. Tho. 3. P.
ftus feruator nofler habet optimam corporis conttitutioncm, acer tº4.463.
‫ه زن‬yl
biffimè igitur affliétus eft cruciatibus fuae paffionis. -

E x materia in Qua,talia ducuntur Argumenta. Memoria huius eft

parum tenax,ergo nifi faepius repetierit quæ præceptor tradit, breui
omnia excident. Forma Iridis eft in nube rorante diftillante,parum
3. Meteor.4. igitur durabit. Hic homo eft valetudinarius, igitur non fine cauffa
pallidus.Rationalis animus quoad fuum effe,non fubftinetur à cor
pore in quo eft,cùm aliquam operationem habeat, quæ à corpore
non pendet:poteft igitur fine corpore in rerum natura cohærere.
E x materia circa Quâ huiufmodi Argumenta texunt.Vltra fub
£tantias corporatas,funt aliæ quædã corporis expertes, quas Philo
fophus confiderare debet:eft igitur vltra Philofophiâ Naturalé qug
dam alia Supernaturalis.Materia rei rufticae eft,humihs,merito ergo
Virgilius Bucolica,& Georgica gracili auena cecinit.Res diuing,&
coeleftes,funt omniú maximè admirabiles:nullæ igitur sít,in quibus
* րքil.18. 8. magis exultare,ac regnare poffit oratio a Lex Domini eft immacula
Pſal, 1.2. t
ta conuertens animas,fidelis prgftanfj; paruulis fapientiam, beatus
igitur vir , cuius voluntas in I.ege Domini eft,quique in Lege eius
meditabitur die, ac no&te.
De Argumentis ex Forma. CA p. xx.
F O R M A quoque triplex eft.Effentialis,Accidentaria,& Externa. Eſſentialis,
Effentialis,vt rationalis animus,refpe&tu hominis, & figura,re
fpe£tu ftatuae. Accipio enim ftatuæ nomen, pro tota compofitione
eХ figura,& materia. Accidétaria,vt color,refpečtu corporis, figura
Accidentaria
Externa.
ftatug refpectu ligni & fciëtia,refpe&u animae.Externa,eft exeniplar
refpectu eius rei,quæ exemplaris imitatione fit. Quamquá id etiam,
cui materia injicitur,ac infünditur,aut alio modo adaptatur, vt for
mam artificiofam accipiat,nomine formae externæ appellari poteft,
cuiuſmodi funt vafa,in quibus opifices vel lutum ingerunt,vel liqui
da metalla fundunt, vt áliquam artis figuram in materia exprimant.
- P o RRo
 L I B E R S E p T I M W S. 16 :
P o R R o forma effentialis non folum dicitur Cauffa formalis
Totius compofiti,fed etiam materiæ, atque adeo Proprietatum ea
rum quæ effentiam, quam ipfa conftituit confequuntur. Talis enim
eft Materia rei,qualem forma cxigit,nec aliæ proprietates effentiam
fequunrur,quàm quas formæ perfeétio fibi vendicat.
E x forma Effentiali ducuntur hæc Argumenta.Anima eft,id,quo z.de Anima,
2. text. 24.
primò viuimus,fentimus,ac intelligimus,Igitur corpus viuentis,non The 4. c5
poteft effe quoduis fine difcrimine,fed certis,quibufdam inftrumen tra Gem. 79,
tis diftin&tum.Anima rationalis immortalis eft,& habet naturalem,
ad corpus in quo creata eft,propenfionem,Ergo fi abfurdum eft na
turalem appetitum in omnem æternitatem impediri,ac fruftrari, fa
nè aliquádo corpus Anime ſeparate,iungetur,accopulabitur. Quan
quam hæc conclufio rationibus non eget artificiofis, praefertim ve
rifimilibus,cùm fit Dei optimi Max.autoritate confirmata. IMatth. 1 o.
E x eadem Animæ noftrae fubftantia,cócluditur illa Domini fen 2.8.

tentia,Nolite timere eos,qui occidút corpus, animâ auté non pof

funt occidere,fed potius timete eum qui poteft & animâ, & corpus
perdere in gehennam,Quafi dicat,cùm talé Animü habeatis,vt eius
vita fempiterna fit,nec à corporis vita depédeat, non tâtopere debe
tis morté corporis reformidare,vt eius vitandae cauffa aliquid com
mittatis,quod in æternú tépus luendú fit.Hinc probare poteris, nec
ignem poffe refrigerare,nec aquâ ex natura fua calefacere, quia for
mam ignis,non fequitur refrigerâdi poteftas,fed calefaciendi: Ecó
trà verò, cum forma aqug non cohæret calefaciédi vis naturalis,fed Latißimus
frigore afficiédi.Hinc licebit Dialeético reprehédere Artifices, qui hic aperitu»
fines fuos tráfiliunt,atq; traétét,quae fub Artibus fuis(quae funt ipfo. сатри:
€ſtico.
Dia“
rum,qua ratione artifices funt,effentiales formæ)non cadunt, Hinc 1. Eth. 3.
accufàbitur Cràìor qui omni ornatu prgcifo,ex Mathematicis ratio
nibus,aut ex intima Philofophia depromptis,orationé cótexere vo
luerit:par:fq; vitij coarguétur Mathematici, ac Philofophi, qui non
nifi more oratorio, hoc eft,figurarú,ac modorum phaleris,de rebus
Mathematicis & Philofophicis differuerint. Latiffimè hic poterit
exfpatiari Diale&icus,Cohibebit enim Grammaticü,ne Theologie
fenfus audeat attingere: Theologũ ſubmiffè,admonebit,ne ad Que
ftionesqua täta profeffione indigna funt, fefe demittat:mediáfque
Scientias,fi quando finibus fuis excefferint,vt pedé referant,adhor
tabitur Nec modó alias Diſciplinas cómonebit ſed etiá in ſeipſum
anirnaduertet, multa fophifmata refecabit inutilia, quaeque in vfum
non veniunt, contemnet , Demum Quæftiones Metaphyficas fuis'
auétoribus relinquet: Si quádo aurem propter affinitatem quam ha
bet cum Metaphyfico,aliquid de rebus Metaphyficis dicere neceffe
habuerit,id quafi praeteriens faciet,nec more Metaphyfico,fed Dia Cur hec ar.
le&tico,id eft fuo,eas difcutiet. Hæc omnia Argumenta ex forma ef gumenta du
fentiali ducúntur,quandoquidem omnis Ars,omnis facultas, & offi cancur exfor "
cium (quæ funt effentiales formæ Artificú & eorum qui munus ali ነገገራá ยุjentialis
quod gerunt)certam aliquam,& prefcriptam Materiâ fibi vendicát.
Ex Accidétaria forma hominis, hoc eft,ex ipfa corporis humani
- 3 ** rećta
 T66 I N S T I TV T. D I A L E C T.
Salnfiu*. rećita ក៏gºr, admonet quidam, se vitam inertes fi!entio tranfigamus.
veluti fru* , pecora,quæ natura,inquit,prona,atque ventri obedisn
-

tia finxit, Hinc multi laudantur ex fcientia, ex robo: e, ex dignitate

corporis & ex a!:is infinitis accidentibus. Hinc denique Efaias dixit Ε/ai., 3,3,
Chrj'i:i;n Saius:orem noflrum cruci affixum propter vultus, totiuf
que corporis in íigniffimâ deturpationé non fuiffe agnitum. Quaն
‫ه‬.
.de
inA .4 abfcóditus,inquit,vultus eius,& defpc&tus vnde nec reputauimus eü.
E x forma extei na,quâ exemplar dicimus,oft3dit Ariftoteles,cur
orania viuentia perfe&ta, cótinuatione quadam fibi fimilia procrea
re ftudeant,Vt fint femper inquit,hoc pacto, cô !itionémque fubeât,
quoad poffunt,diuinam. Id cnim appctunt vniuerfa,gratiaque ipfius
oinnia agunt quæcumque fecundum naturam agunt.Quafi dicat, vt
imitentur,quo poffunt modo,æternitatem primæ Cauffae , Huc fpe
&tat confirmatio illius diuinae comminationis, Quicunque effuderit Gem.9.6. .
Matth. 5.44.
humanum fanguiné, fundetur fanguis illius: ad imaginem quippe
45.
Dei, inquit,faétus eft homo. Et illud Domini apud Matt. Diligite
inimicos veftros,benefacite his qui oderunt vos,& orate pro perfe
quentibus & calumniantibus vos,vt fitis filijpatris veßri qui in coe
lis eft,qui Solem fuum oriri facit fuper bonos & malos,& pluit fu
per iuftos & iniuftos :Hoc eft, vt imitemini patrem veftrum, quitá
tain eos qui ſe odio proſequuntur, conferre ſolet beneficia Hncla
tiffimè probare poterimus verifimile effe eos quibus non parentes,
aut reges aut prlgati obtigerüt,bonos effe,quibus mali,malos.Maio
res enim süt quafi exéplaria,quae fibi minores imitanda ferè reponüt.
1.ocws ab Inef A D hos formarum Locosreuocari pofunt duo Ariftotelici, qui 2.Тор.1
fe ad Demomi Loco
-arp.
appellari folét ab ducuntur
huiufmodi Ineffe adArgumëta,Calor
Dominari,& ab Appofitione. Ex priöri
eft in Igne, Ergo Ignis *.

eft calidus. Multis tamen conditionibus opus eft,vt hic Locus fit
tutus,Nec enim quia candor in aliqua AEthiopis particula reperitur
AEthiops candidüs eft : nec quia rübor ad breue temporis fpatium, * :
*
eft in eo qui pudore fuffunditur, ftatim is ruber dicitür: nec fi calor -
*

l~
nonnullus fit in aqua frigida, vere dixeris eam effe calidam : nec a ** w

£*****fi** &tio eft in eo qui patitur:idcirco illud agés,vel agere dicitur.oportet.

2.90. igitur,vt id quod ineft infit fimpliciter, non in minore parte(cum in :
maiore effe poteft) non breuiffimo duntaxat tempore , & quaſi in
tranfcurfu, non admodum refwifsè , fed intenfiùs, quàm cótrarium,
Qujcquid igitur hoc modò inerit, id haud dubiè denominabit rem : I~.
cui ineft:non tamé erit neceffe,vt quocúq; modo denominet fed cer-.
toquodam. Itaq; id, in quo eft aétio, non eft appellandum agens, .
- fed actum feu affe&tum aétione.quod idem eft,ac patiens.Contrà ve--
£'1'" rò,id in quo eft Locus non eft dicendum Locatum,fed locans.
9:b4-
poſitione.
T E x p9fteriori
ſteriori l lia ducŭtur A
loco talia éta, Paries eft alb*calce,i- .
duc;itur Argumeta,1'atigs : calce,
4.Top., loco gitur calx eft alba:Cib*melle addit9 fit dulcis vel dulcior,quàm erat: •
.39. Igitur mel eft dulce.In quo Argumêtâdi genere,nomine appofitionis, t*
folet intelligi ea rei appofitio,qug fit capax ei* Denominationis,qug
de re cui apponitur,cócluditur. alia etiá nónulla intelligi cófueuerút:
Cetérú nosiáad arguméta, que ex Efficiéte Caua ducüturvenjam”
D;
. - そ
 L I B E R S E P T I M W S. 167
De Argumentis ex cauffa Efficiente CA p. x x 1 1. Triplex Cauf
C A v s s a Efficiés triplex itidé(vt fuperiores) dici poteft:Pro ”.
creás,Cóferuãs,& interimês. Quarú fingula genera in duo iur- #:
fus genera diuiduntur,in Principales & Famulátes. Principales, aut catff*.
süt Simpliciter Principales,qualis eft folus Deus: Aut in certo quo
dá genere,vt Archite&tus inter omnes Fabros,qui in naui cóficiëda
operam ponüt. Famulâtes süt,quæ Principalibus feruiút,vt cceleftes
Famulantes.
fubftantiæ, Deo,& ij, qui ligna fuccidüt aut præparát, Archite&o.Re
uocãtur ad Efficiétes Cauffas Inftrumcnta omnia vt fecuris, terebra,
& huiufmodi alia.Ité ij,quorü concilio res geritur , vt Regum Con
filiarij,Sed & Cauffas meritorias, ad Efficientes reuocantTheologi.
Ex cauffis procreãtibus,eft illa reprehéfio,qua Mofcs ingratitudi
né Ifraëlitici populi ita concludit.a Generatio praua,atque peruerfa
haeccinereddis Domino popule ftulte, & infipiés? Nunquid non ipfe
eft pater tuus, qui poffedit te,& fecit,& creaüit te ? Huc etiá fpeétat
illuJ PaulibSi delibatio fan&a eft,& maffa:Si radix fan&a,& rami.Ex . Rom. I 1.
- - - - - -

negatione huius cauffae eft illud Arift.Pifces non refpirare,quia pul 16. De Reſp.
moné non habent.Vnde quoq;Dfis,&Progenies viperarú quomodo i.«. Tº
‘Math 11,
potettis bona loqui,cú fitis mali?Et Pauli.dquomodo audiét fine prg
14. dicáte.Qui alio rurfus loco fub quadá fimilitudine, ex negatione me
riticòcludit negationé premij,hoc modo.eNó coronabitur,niſi qui º Rºm 1o,
‫ في‬44 ‫ةرو‬.‫ة‬T legitimè certauerit: Infinita ſunt argumenta ex hoc cauſarù genere. º
E x cauffis Conferuamtibus,eft id quod docet Ariftoteles.Homi
nes diutius,quâ alia quædã maiora animalia viuere, quia in homine De Lögit. GP
m «lior eft pfoportio,& qualitas humidi & calidi,quibus vita cófer- É?
uatur. Et illud,diuturnius effe Regnû,quá alias Refpublicas,quoniã /. i.
à Cauffis externis minimè omniú deletur.Ft illud, Cóferuari Refp. 5.Polit.io.
nó folú quia procul abstìt ab iis qug interitü afferüt,fed interdü ctiá,
quia propè fùnt,quòd rimor interióre cura,Reipub.cófulere cogat.
E x Caufsis Interimentibus eft Argumentum illud Ariftotelis,
Arbores lata folia habentes defrödefcere,quia fuccus in ea parte có
trahitur,vbi folia cum extremis ramulis cöpulantur. Et illud,Maxi- *** 9*"*
mè Refpublica diffoluitur,fi ius in ipfa violetur.Huc etiam pertinet *霹
illud Domini, f Omne regnum in fe ipfum diuifum defolabitur: & , :
Luc-11 18. Domus fupra domum cadét,&c.Magia vis Argumentorum ex hoc co.gi. ' '
etiam Cauffarum genere defumitur.
A D Locũ Efficiếtiũ Caufiarũ, reuocatur Locus Generationũ , 8c
Corruptionü. Quin etiã Arift.hunc cum illo coniungit. Argumenta
ex hoc loco defumpta, adhúc modum tra&antur, fi generatio bona
cft.bonum eft quod oritur:Sin mala illa,malum etiam hoc. Si Cor
ruptio feu Interius,bonus eft:res qug interit,mala eft.Sin malus ille
hæc bona:Hic licet oftendere quanto ci deſiderio, 8 auiditate de
buit doétrina Chrifti feruatori§ noftri excipi,cui*gnatiuitaté táta cü
exultatione Angeli, Reges Paftores,cœlum deniq; & terra celebra
funt, cuius mortem indignifsimam muta etiam & fenfus expertia e- *1* 1. Ma*
1ementa deplorauerunt, Hinc etiam „pbare poffumus, pef$imum & * Matth. 27.
Perniciofifsimü fuiffeIudäcüeius natiuitasadeo fuerit deteftabilisvt
- dixerit
 168 I N s T I тут. D I A I E ст.
* Matr. 1. 6. dixerit Summa veritas, a Melius erat ei,fi natus non fuiffet : b mors, & M.ttb. ,-.
14.
adeo execranda,vt ipfe defperatione a&tus femct laqueo fufpenderit- 18.5 & 43. i.
& mifcram animam in fuum locum id eft,damnatorum,rujtis vifce
ribus exturbauerit Non ncgamus tamen, fieri poffe,vt interitus rei
bonæ,ratione aliqua fit malus,& malæ bonus.Mors enim Chrifti ra
Jºſephus lib. tione falutis quam nobis peperit,optima fuit: & mors Herodis per
17, antiquit. niciofa fuiffet, ac lugendâ, fi indigna illa nobiliú ftrages fècuta
Iad.
effet, quam ille morti proximus optarat, & forori quafi teftamento
reliquerat.Sed hoc tantum dicimus,interitum rei bonæ, quà rei bo
næ interitus eft,effe perniciofum:rei autcm ma!ae,quà mrafae,effe bo
num & optandum.Quae moderatio in Generationibus etiam intelli
genda eft. - -

De Argumentis ex Fine, · С А Р v т. x x 1 1.
I N 1 s eft Cauffa Cauffarum omnium.Materia cnim nifi For Fihi, cauff,
‖) 7, %.
| mam accipiat,rudis eft atque informis. Forma verò, fi cauffarum.
籃| stºr - - . - - -

defit Efficiens, numquam in Materiam inducetur. Effi

-

£$*©] ciens denique,nifi finis cupiditate commoueatur, nihil

vnquam efficiet,Eft igitur finis, Cauffarum omnium Cauffa & prin
cipium.Nec cauffarum modò eft cauffa finis,fed multo etiam magis
Mediorum,quæ in finem deftinantur.Exempli cauffa habitatio non.
folum eft Finis eius qui domum fibi extruit,itétnque Formae domus ,
atque materiae,in quam Forma domus inducitur,fed etiam (ac multo.
verius) pfius ædificationis , qua & conftruitur domus , & habitatio
*
-
- paratur.Quo fit,vt ex Fine,quem nobis proponimus,non folum pro
bare pofsimus quales cæteræ cauffæ effe debeant, fed etiam qualia
Media ad finem confequendum dirigenda fint,& præmittenda.
riplex fini. T R 1 P L E x igitur efl finis,Alius eft ea res,cui aliquid expetitur;
quo paéto non folum Deus eft finis nofter, fed etiam alij homines,
atque adeo nos ipfi nobis fumus fines.Nam & Deo gloriam, & pro
ximis nobifque ipfis falutem optamus. Qua finis acceptione, vtitur
Propheta cum his verbis Deum alloquitur,& Propter te fuftinui op * Pſal. 68,8
probriú,&c.hoc eft ad tui gloriam & laudem,hæc omnia perpeffus
* ...adº T.2, fum:& Paulus cum ait, d Omnia fuftineo propter eleétos, vt & ipfi
1o 2}βy.2.
falutem confequantur: & Ariftoteles cùm dicit,Omnia(fcilicet arti
ficiofà)funt gratia noftri,fumus enim & nos quodammodo fines. A
lius finis eft res,cuius fruitio(vt fic dicam)aut vfus expetitur:quo pa
&to etiam Deus eft finis nofter, quia omnes volumus vt ipfe fcipfo
J.Coſºſ. 1. & nos ipfo fruamur.Itémque vita,honores,diuitiæ,quibus tum alios ;
vti,tum etiam nos ipfos cupimus.Qua fignificatione D.Auguftinus,
intelligit Deum 蠶 finem noftrum,cùm ait,Fecifti nos Domine ad
te,& inquietum eft cor noftrum donec requiefcat in te. Eodémque
finis figiiificatu, probat Ariftoteles nec honores,nec diuitias effe ho 1.Ethiº.
minú vltimú finé, quo nimirú, vt (ùmmo bono frui dcbeat. Tertius,
eft ipfa fruitio,feu adeptio,aut vfus rei qwg defideratur:qualis eft aper
ta Dei Optimi Maximi contëplatio in futura vita, & poffelsio Vir
tutú bonorum aut diuitiarum in hac. Qua finis vfurpatione vtitur
Ariftotelcs, cùm docet cótéplationë Dci& Subftâtiarü សែ្វ
in haCj
 ------------------------

L I B E R , S E P T I M W S. 169
in ha c vita haberi poteft,effe vltimum finem hominis, eteuim fidei
lum ine minimè edoctus,non potuit progredi viterius vfum vero re.
rum aliarum,vt falutis,roboris , pecuniarum,& honorum non effe
vltimum finem,fedaliquatenus requiri.
Ex fine primi generis,hoc eft,ex re cui aliquid expetitur, conclu- Arrumenta
dere poffumus hôc modo, Deus efficit omnia pi opter fe, Igitur non **/* Pr* ni
eft au&tor peccati, quandoquidem peccatum in Deum referri non $““
poteft.Omnia funt in Dei gloriâ facienda, non ett igitur Deus bla
fphemádus,Non eft proferendum verbum otiofum,&c. Optas pro
ximis bona, Ne fis igitur cuiquam occafio ruinae : diligis te, Ne te
igitur malæ cupiditatis veneno perimas,* Vis petfcctus effe , vende , M,,,. , ,
omnia,& da pauperibus,& fequere Chriftum. 2. 1 .

Ex fine fecundi generis,ex re videlicet cuius fruitio aut vfus defi- fx, fine fe
deratur,fic licet Argumentari.Optas magna Contemne igitur par- *""*"*
ua.Vis abundè metere,Ne parcè igitur femina:Vis turrim ædificare
Prius ergo computa fumptus: Vis beilum committere, vide non fit
tibi maior exercitus cogendus.
Ex ipfâ fruitione vel vfu,quem finem tertiû fecimus,ita colliges. E«fnetert
b. Matt. 5.8. b Optas Deum videre, efto igitur mundo corde: Vis eſſe particeps generu.
gloriae Chrifti,patere igitur cü Chrifto. Ad locú finium reuocatur à
quibufdan locüs ab vfibus,eo quòd Vfus eft finis officij, aut inftru
menti,cuius eft vfus:verùm cùm nomen Vfus,magis fonet Effectum
quàm Cauffam,ad locum potius Effectorum videtur pertinere.
De Vfu loci Cauffarum. C A P. x x 1 I I.
V! tamen ad certam aliquam Normam , tam variam ex hoc lo- x тo di
co Argument indi ratiónem redigamus , aduertendum eft tri- 鷺".
bus modis poffe Eifc&tum ex cauffâ concludi:Primo quo ad poren- ú, `
tiam,hoc eft,quoad poffe effe, altero quo ad a&um , fiue imperfe.
&tum,quod eft fieri,fiue perfectum,quod eft effe: Tertio quo ad ali
quam affectionem ipfius,vt quo ad effe bonum vel malum.
P R m M vs probandi modus hoc Pronunciato praefcribitur ab dus.
Ariftotele. - - -
Primus ms
C a v s s a potens,& Effeétu in potentia,fimulfunt,aut non funt. 2. Phy. 3.
Hoc eft,fi iam extat cauffa adeffectum edendum apta , dubium
nó eft,quin Effe&tus effe poffit,modo non defint aliae cauffae,quæ vt
Effeétus producatur,concurrere,ac conuenire debent, Quod fi talis
cauffâ non extat,nec Effe&us effe poterit,faltem potëtia propinqua
de qua loquor.Remota enim, ac diftanti potentia, poteftatéve,du
bium non e(t,quin Effe&us,etiam dum cauffâ non extat, verè dica
tur poffibilis,modò cauffa poffit in rerum natura exftere. Hinc fua
debis pofse Saracenos, Mauritaniæ incolas, ab Hifpanis debellari, ,
quia non deeft Hifpanis materia ex qua poffint arma conficere: nec
Duces periti,aüt milites ftrenui & exercitati , qui poffint bellum.
inferre:nec ignorant optimábelli gerendi forma u : nec caufsa, ob
quam bellum inferendum fit, eft iniufta. Hinc cti: in probare quis
pofset, Abel non potuifse interfici gladio, quia nullus adhuc erat
-
faber fcrrarius,qui pofset gladium cudere ; vcl quia nondum erat
** - ". Х 1mate[1a
 170 I N S T I T V T. D. I. A L E C T. -

materia propinqua gladij, ferrum videlicet ex priori materia con :

flatum.
Serida mº- S E c v N p vs probandi modus hoc altero Pronunciato ſignifi 2. Phy 3.
dºs. catur ab eodern auctore.

caufft in Aftu,& Effe£fus in A£tu fimul funt,tut non funt. s

H o c eft,fi Cauffa iam edit Effectum,iam Effectus editur:fi vcrò :
nulla edit Fffe&tum,nec Effectus editur.Haec plana funt,ac fimiliter
intelligenda in praterito, 8 futuro tempore, Vt ſi cauſa edebat Ef
feéìurì,vtique Effe&tus edebatur:fi edidit,editus eft fi ilia edet,ede
w tur hic:Si ederit,editus erit.Vtor autem, Edendi verbo non autem
efficiendi,ne de fola Efficicnte Caufia loqui videar : quamquam in
xo, p„r., terytrundųš verbum,quod ad vfutp attinet perparum intereft. -

..".i,7., _ Ex caufa tamen actu edente Effectum, non femper concluditur

pofitioiie cau- Effe&us in Aétu perfeéto,hoc eft,non femper colligimus Effeétum
f< concludi- editum effe.Quamquã enim ex materia,& Forma, fcmper fic iiceat
twr effectus. Argumentari,Materia,aut Forma edit compoſitum, ergo compofi
tum editum eft:In Efficientibus tamcn,& Finibus r.on valet,nifi ea
rum editio fit ita perfer&ta,vt edi,& editum cffe idem fint. Quo pa
&to fic licet concludere,Deus creat nunc animam,Ergo nunc anima
perfeétè eft:Sol lucct, Ergo dies eft. Deus apertè videtur à beatis,
Ergo amatur.Licet quoque ex abfoluta pofitione Cauffae , conclu
dere Effe&tum,effe in eße perfe&to,aut imperfecto: Verum hoc non
fit,nifi cùm Argumëtamur ex Cauffis neceffariis hoc eft, neceffàriò
edentibus Effecta fua,vt ex materia omnino difpofita,aut ex quacú
que Forma caduca & mortali,aut ex quibufdam Efficientibus, Vt fi
dicas,materia eft fummo calore affe&ta, Ergo ignis eft. Anima leo
nis eft in rerum natura, Ergo leo eft.Sol eft,Ergo fumen produétum ;
eft,motus cœli eft,Ergo fub coelo res gignuntur,& intereunt. Dixi,
Ex quacunque forma caduca,& mortali, quia in immortalibus non
valet.Si enim dicas,Anima Socratis eft , Ergo & Socrates, nil con
cludes.Differt hic modus Argumentandi à fuperiori,quod ibi argu
mentabamur ex Cauffa in actu,hoc eft, ex Cauffa edente effe&iim,
„.„ „ Hic autem ex cauffâ tantum äbfolutè pgfita in rerum natura. _
dus. * T E R T 1 v M modum Concludendi Effectum , ex Cauffis, preffe
» Top. cap.;. aliquantulum tradit Ariftoteles,in Caufifque Efficicntibus duntaxat
L^o 3 1. his nimirum Pronuntiatis.
quorum Efficientia funt bona, ipfa funt bona.
|Qgprum Efficiemtia funt mala,ipfà funt mala.
Qgprum Interimentta fùnt bona,ipfa fùnt mala.
Qtiorum Interimentia malafunt,ipfa funt bona.
• I D E M dicit de Generationibus,& Corruptionibus,feu Interem
ptionibus,vt fupra retuhimus.Priora duo Pronuntiata,caeteris etiam.
tribus generibus Cauffarum accommodari poffunt, latè tamë acce
ptis nominibus,Boni,& mali,vt nimirum,non tantum,Bona & ma
la in moribus,hoc eft,laudanda & vituperanda comprehendant, fed
etiam bona & mala,rum naturae,tum Artis.Exempla.Hic feruus ha
bet firmâ corporis conftitutionem, Ego eft vtilis:Hic eft yaletudi
narius,
 1 1 вв к s в р т и м у s. 17,
narius, Ergo inutilis. Hic equus habet aptam formam, proportio
némq; membrorú,Igitur bonus:Hic ineptam, Ergo parùvalét.Mi!i.
tes funt vtiles Reipublicae,Ergo & bellum.Veneficifunt perniciofi,
Ergo & veneficia: Bona eft vita cœleftis:Ergo boni funt labores,
quos iufti pro ea perpetiuntur: Nil prodeft fuperba vita , & diuitia
rum ia&tantia nil confert , Vana eft igitur omnis cura, & folicitudo
conquirendi fupe.bos honores,& arrogantes diuitias.
Ex Arte fimilia exempla peti poffunt,vt : hic paries eft ex lapidi
bus,& calce cóftruétus, Ergo bonus:Hic ex luto,crgo nil valet,&c.
Ex E M p L A reliquorü duorum Pronuntiatorühæc funt, Reges,
qui maleficos non patiütur viuere funt boni,ergo malefici mali,Ty
ranni,qui Chriftianos trucidabant,erät Chrifto deteftabiles, Ergo
Chriftiani amabiles.Caeterú cú audis,Quorú Cauffæ funt bonae ipfà
effe bona,fubaudi,qua ratione â bonis cauffis proueniunt. Ná & fi à Explicatio
bonis caufis mala quædã nafcuntur, vt à viris probis leuia peccata, pronйtiatorй.
nó tamen ab illis proueniüt, qua ex parte funt bonæ,Sæpè etiá effe
&tus,qui ab vna cauffa nó malus nafceretur,ab alia mala vitiatur,vt fi
quis reftituat alienü gladiú,vt homicidiü aliquod perpetretur. Qui
netiâ fæpenumero,cü cauffæ omnes funt bonae, mala vna circunftá
tia poteft effe&tü reddere vitiosü. Itaq; fi cauffa eft bona,effe&úfq;
ab ipfa prouenit.qua ex parte bona eft,tü demum erit bonus fi aliú
dè nó vitietur.Hinc facilè colliges quo paéto reliqua Pronuntiata
t•am latè
fint intelligenda.Aduerte tamen hoc loco,fub iis quattuor Pronun
pateant pro
tiatis generalibus,plurima fpecialia cótineri,vt,quorú cauffae funt ho pºſita pronun
neftae,ipfa quoq; funt honefta:Quorú vtiles,& ipfa funt vtilia:Quo tºtº.

rum iucundæ,& ipfa iucunda:Quorú in preti9 habitae, & ipfa in pre

tio habentur:Quorum magni conftant cauffae , & ipfa mágni çon
-
ftant, Atque ita in cæteris pronuntiatis.Quod vtique dixerim,ne ex
iftimes,quod nonnulli Ariftoteli obiiciunt,anguftam vaide,ac ieiu
nam materiam his Pronuntiatis contineri. Aliæ quoque Enuntia
tiones porponi pofïent, aliis atque aliis effe&orum conditionibus
colligendis,vt Ad cuius Artis materiam pertinent Cauffae ad ean
dem pertinent Effe&a:Quorum Cauffas facilius affequimur, ea fa
cilius fcientia tenere poflumus,& aliæ quamplurimæ,Sed hæ omnes
in hoc generali Pronuntiato continentur.
cuius conditionis eft Cauffa,eiufäem fuo quodam modo eß Effe£tus. Generale pro
G v, o D quo pa$to fit intelligendum , in aliaque atque alia dedu типічrй полі
cendum,iudicio magis expendendum eft , quàm Documentorum fegniter tamdum.
no
multitudine explicandum. Sed iam Effeétorum locum, qui huic
proximus cft breuitet iuftremus. - -

De Loco Iff, £torum. C A P. x x 1 r I I.

V A M multa fint Effe£toriim genera, ex ipfa Cauffarum ,
multitudine nu!lo negotio intelligi poteft. Cùm enim
cauffa & Effe&t” mutuo fe reipiciát, quá multiplex frerit
Cauffg nomë,tá multiplex fit nonë effectus fieceffe ,
quin & vius loci huius idé eft ac fuperioris,ordine dútaxat Pronun
* - .x 2. tiatorum
 17: I N S T I TV T. D I A L E C T. . . .
pºfua loci ab tiatorum conuerto. Nain vt ex caudis fic argumentabamur, Dantur
Ajесій. caufíæ quæ ad effectù cdendú aptæ funt. Ergo effe&tus effe poteft,
Nota h«e.
fic ex effectii poffumus concludere, Effectus effe poteft,Ergo dantur
ca i(fae à quibus prouenire poííit. Atq; ita in caetcris pronütiatis.Ni
fi juòd hoc plus vitium habet Argumentum ex eff $tis, quòd cùm
noh ex quauis cauffa colligamus effectum effe, vel fore, vt ex Deo,
Creatuú,ex quouis tamgn effectu colligimus cat:;£ìm effe,vel fuif.
fe,vt ex creatura, Deum,& ex pi&tura,pictorem itetn cunm ex boni
tate,ſeu perfectione Ca ſſx efficientis, non poſſimus colligere ma
iorem perfečtionē effectus, nec neceſſariò æqualcm,ex perfectio
ne ramet, effe&tus, concludimus aut majorem, aut certè æqualem
perfectionem efficientis cauffae. Itaque cùm vfus loci huius ex fupe
fiori pateat,'aris erit,fi ex quattuor effcctorum Claffibus, nonnuila
exempla fubiiciamus.
E x Effe&t:bus Materiae fic Jicet concludere. Haec res genita eſt: º
Ergo ex aiia praecedente,qug interiit eft genita.Interire poteft,igitur
materia conflat. Eft denfa:igitur habet multum materiae. Rara,ergo
parum.G rammatica diſtinguitur à Rhetorica.Igitur Oratio emen
data,circa quam verfatur Grámatica,diftinguitur ab oratione orna
.
ta,quae fub Rhetoricæ confiderationem cadit.
E x Effectibus Formæ hoc modo.Conchilia fentiunt,habéntque
& fe quédam motum: Ergo habent animam.Alia eft proprietas ter
rae,alia lapidis.Igitur alia eft forma effentialis illius,alia huius. Haec
arca eft omnium, quæ æqualem ambitum habent, capaciffima, Eft
igitur rotunda.Hi charaćteres funt inæqualis magnitudinis, ergo &
ipforum typi. Tabernaculum Moyfis habuit aureum candelabrum:
Ergo & exemplar eius,quòd Moyfi in monte monftratum eft.
Èx Effeétibus Efficiétis hoc modo, Deus produxit omnia ex ni
hilo.Habet igitur poteftatem infinitam. Ex quo eff &torum genere
funt quam plurina exempla in facris litteris: vt eft illud. a Non ac a Dеи.16.19
cipies perfonam,nec munera,quia munera excæcant oculos fapien
tum.& mutant verba iuftorum.Et illud, b Qu plantauit aurem,non Ь Pra 93.
audiet?aut qui finxit oculum, non confiderat? Et illud, c Cum enim 9.
ſit inter vos zelus & contentio, nónne carnales eſtis, & ſecundum с І. Сотіт. 3 -
hominem ambulatis?
E x Effe&tibus finiti, qui quidem propriè funt media deßinata in
finem,fic licet argumentari.Hic Rex parat arma,& cogit exercitum.
Igitur vult bellú inferre,aut propulfare.Hic amicus arripit quâcum
d Pro, 18. I. Գue occafioné expoftulandi cú amico. Ergo cupit ab amicitia eius
difcedere.Vnde illud,d Occafiones quaerit,qui vult recedere ab ami
co.Hinc etiam licet concludere, hic homo feruat diligenter mádata
Dei,ergo proponit fibi coelefté vitam. Hic Chritti confilio pe.fua
fus,diftribuit omnia in pauperes.Vult igitur fequi Chriftum.
H v c fpe&tant Argumcnta ex vfibus,Cuius hæc funt Capita :
Cuius vfus eff bomus,id bomum eft.
Argumenta Cuius vfus eft malus id malum eft. -

ex vj:bwe. H 1 N c probamus Dialecticam effc vtilem,quia vfus eius vtilis

... eft (tradit
 L I B E R S E P T I M W S. 173
eß(tradit enim inftrumenta difquirendi omnibus in rebus veritaté)
Sophifticen vel o perniciofam quia vfùs etus eft perniciofos, cü de
cipiat hoinines,atq; ueludat.Hic tamê nomine Vfus,intellige vfum
rei,qu& ipfa per fe atque ex natura fua fibi védicat,alioqui ex malo
vfu Iurifpe, itiae, aut Medicinae,aut cloquentiæ , quibus multi abu
tuntur ad aliorum perniciein,licebit concludere has artes effe perni.
ciofas,Contráq; ex bono viu illatarú iniuriarum,odij, & inimiciria
rum,quas probi homines patiente; fuftinent, licebit colligere iniu
rias, odia,& inimicitas ele res bohas.Quod aburdifimum eft,hoc Error H.re.
cùm non animaduertant cæci hæretici noftri temporis,ex abufu Sa- troru m jiri
cerdotij,Pontificatus,& aliorum facrorum Minifferiorú,ac piorum ******
exercitiorum Ecclefiae,quo non pauci notantur,& arguuntur,colli
gunt quafi ex proptio harum rerú vfu,tollenda omnino effe de me
dio haec facra minifteria,& pia exercitia.Quod quanta fit abfurdita -Arif?.1.Rhe.
te,ac cæcitate plenü,dici non poteft,quia vna excepta Virtute (qua 44 Theod. 1.
quidem nemo,qui ea praeditus fit,nalè vti poteft) nulla res adeò eft
bona,& excellens,vt ea praui homines abuti non valeant. Refiât ex
connexis,antecedentia,& confequentia,de quibus iam dicendú eft.
De Locis Antecedentium, & Confèquentium. C A P, x x v.
A N T E c E D E N T i s & Confequentis vocabula,non accipiun- Quopa£?•
tur hoc loco,pro duabus praecipuis partibus argumentatiopis, antecedentu,
quarum altera ex altera efficitur (fic enim omnia Argumenta effent 3 ***£*£
ab Antecedentibus,ex quo fieret,vt omnes loci, effent loci Antece- :)
dentium) fed accipiuntür pro rebus quae neceffario antecedunt,aut -

fequuntur aliquid in quaeftione pofitum.Vt f Quaeftio fir,vtrum ali

qua virtus fit homini naturalis nécne,licebit partem affirmantem fic
fuadere ex Antecedeiite virtutis. Iuftitia eft homini naturalis (alio
qui vita ciuilis,quae fine Iuftitia conftare non poteft, nó effet homi
nibus naturalis.) Omnis autem Iwftitia eft virtus,igituraliqua virtus
eſt naturalis hotnini.
Ex Confequente autem virtutis,hoc modo, Omne quod eft ra- Du, genera
tioni confentaneum,eft homini naturale, (cùm homo fit animal ra- antecedentiä
tionis particeps.)
tur omnis Omnisaliqua)
virtus (nedum autem virtus eft rationi
eft naturalis confentanea,igi- !$᎓፴xገ►.
homini. °'*'/*1***
VT ergo intelligas qualifnam fit vfus horum locorú,aduerte An
tecedentium (vt hoc loco ſumitur)duo eſſe generatotidemd; con
fequentiú.Antecedens vno modo,dfcitur res ex qua neceffario fequi
tur aliud,fiue ordine attributionis:quo pa&to iuftitia eft Antecedens
virtutis,cùm virtus neceffario de iuftitia,ac vniuersè praedicetur,fiue
ordine temporis,quo pa&o vulnus in corde,eft Antecedens mortis,
quia neceffärio mors breui confequitur.Alio verò modo,Antecedés
dicitur res,quae neceffario danda eft,fi aliud dandum eft.Quo pa&to
Adolefcentia eft Antecedens Iuuentutis, & fundamenta ædificij. Si
enim infans futurus eft iuuenis,neceffe eft,vt prius adolefcat. Itém
que fi ades futura funt, necefario ante iacienda funt fundamenta.
C o N s E Q y E N s qnoque duplex eft. Vel id quod neceffario ex
Antecedente prioris generis confequitur, vt virtus comparatione
* 3 Iuftitiæ,
 174 I N S T L T V T. D. I. A L E C T.
Iuftitiæ, & mors refpe£tu vulneris in corde. Vel id qiiod neceffariò
requirit Antecedens pofterioris generis,vt iuuentus,adolefcentiam.
& a dificium-fundamenta.
«2ий вм поті A N T £ c E p E s T i A & Confequentia prioris generis, vocari
m bus diſtin poffunt Antecedcntia, & Confequentia fimpliciter. Poßerioris aut
guipo!!cnt.
generis,Antecedentia,& Confequ£ntia ex hypothefi,feu códitione.
4%cs antece V sv s Antecedentium & Confequentiuimi fimp!iciter (quæ ma
dentium , & gis propriè Antecedcntia & Confequentia dicuntur) his duobus ;
confiqистtiй Pronuntiaris traditur ab Arift. ^.Top.libro, - #
око 17.
ſimplicitºr. Pofito Antecedente,neceffe eft poni Confequens. -

Sublatà Confequente,neceffe eft vt tollatur Antecedens.

£ x E M p LA. Iuftitia eft virtus:Ergo rationi confentanea:Iuftitia
non eft rationi confentanea.Ergo nec virtus.Habet vulnus in corde:
Ergo breui morietur:Non morietur breui:Non habet igitur in cor
de vulnus.
Ad Ro,8.17. H v c fpe&at Argumentario illa Pauli.Siautem filij,& hæredes,in
i#udem 7. qua ex re Antecedente,concludit Confequenté.Et illa Sapiëtia car
nis inimica eft Deo:legi enim Dei non eft fubiecta, nec.n.poteft.In
qua ex negatione rei cófequcntis,tollit antecedentem.q.d.Non po t
37of4.
tefl effe fubie&a.Nó eft igitur fubiecta.fi tamë antecedens,& Con
fequens aequalia fuerint,hoc eft,Cóuertibilia,vt Dialeéticus,& dif
ferédi artifex,licebit fublata re quae erat Antecedens,tollere eâ quæ
fuit Confequens & pofita Confcquente,ponere Antecedenté. Qui
íoan.8.47. modi colligendi cernuntur in verbis Domini apud Ioannem: Cum
enim ម្ល៉ោះ ex Deo eft,verba Dei audit,ftatim fubiecit.Pro
pterea vos non auditis quia ex Deo non eftis.Qujbus verbis tolli
По «т.14, * 1.
tur res quae fuit confequens, quia tollitur antece*ens. Cùm autem
dixiffet: Qui habet mandata mea,& feruat ea,ille eft qui diligit me,
paucis interpofitis,ex re quae fuerat Confequens,pofita,intulit ante
Ibidem . 3. ccdentem hoc tnodo: Si quis diligit me,fermonem meum feruabit.
Nata. Licebit etiam ex Confequente,quod latius pateat,pofito,ponere an
tecedens, fi Confequens vniuersè accipiatur, vt cùm paulò ante di
cebamus:Omne quod eft rationi confentaneum,eft homini natura
le.Omnis autem virtus eft rationi confentanea,omnis ergo virtus eft
º Ad Rons. Io.
homini naturalis.Quale etiam eft illud Pauli:Numquid non audie
அ 18.
runt?Et quidem in omnem terram exiuit fonus eorum, quafi dixe
rјни анесе
rit,omnes nationes audierunt. Ergò gens Iudæorum.
dentium, cp” V s vs veró Antecedentium & Conſequentium ex hypotheſ,
tonſequentis eft omnino fuperiori oppofitus.Quem ex fecundo Pofterioris Re
** hypotheft. folutionis libro,his duobus pronuntiatis licet colligere.
c{p. 1 a. Sublato Antecedentc,neceße e$t tolli Conféquens :
Pofito Comfequente,neceffe eft poni Antecedens.
Ex E M p L A.Hic infans non adolefcet,ergo nec Iuuenis erit: Iuue
nis erit,ergo & adolefcës, Aedificanda eft domus,ergo iacienda funt
fundamenta,fundamenta non ponentur, ergo nec domus ædificabi
tur. Hic verè amifit bona fua, ergo poffidebat: Ni! poffidebat,ergo
a 4 Rej x 5. isil amifit.Huc fpectat illa mêdax cxcufatio Giezi,^Non iuit feruus.
Ellil S
 L I B E R S E P T I M W S. 175.
tuus quoquam.Rogauerat Elizgus.Vndeyenis Giezi?Tum ille,quia
redire aliunde non poterat, tiifi ante iuifiėt, negauit antecedens, we
Elifaeus,negatü Confequens intelligeret.Illud գաoգ: Pauli, Quo a ad Raw
‫عو‬.14
: modo inuocabunt eum in quem non crediderunt? eodé modo Era IO,

N.
&tatur.Cum enim credcre fit antecedens inuocationis, qui non cre
dunt,inuocare non poffunt.Illud verò Domini, b Si vis äd vitam in. b Mat.19.17
gredi,ſerua mandata, ex Conſequente poſto ponit Antecedens. Otleft;9. .
Qy o D fi quis obiecerit,hoc Argumentum duci ex loco finium, Solutio ani:
non igitur ex hoc:Occurrendum erit alia,& alia ratione,idem Argu madnert&ds.
mentum ex diuerfis locis defumi poffe. Qua igitur ratione ex ຕີ້:
colligit medium,ad locum finiü pertinet.Qu3verò ex Confequen
te,huius generis pofito ponit antecedens, ad locum Confequéntiú
fpe&tat. Sæpe etiam re diftinguuntur huiufmodi argumenta. Nam
hæc argumentatio:Obiit.crgo vixerat, eft ex Confequente,non au
tem ex fine,quippe cùm mors non fit finis, hoceft, cauffa finalis vi
tae, quod reéte docuit Ariftoteles irridens illud Poëtae. Extremum *: Phyſic.".
Text. * 3.
ob quod natus erat,fatumj; pctiuit,hoc eft,mortem. Modo eodem,
diffolues id quod quis obiiceret Argumentum illud, Iuftitia eß vir
tus, ergo rationi confentanea, non pertinere adhunc locum, quia
pertinet ad lo&am Totius vniuerfalis , & a!ias fexcentas huiufmiodi
cauillationes.
E st autem perutile quod idem argumentum in multis locis re
periatur,multifá; fint aditus,& viæ vnius inueniendae rei, vt fi vno in
loco,velfcrutandi negligentia,vcl quaerendi feftinatione,quod opta
mus,non inuenerimus,altera tamé via,tertiave tentâtes,offendamus.
De Loci Præcurrentium,Comitantium,& fubfequentiä. C a p. xxv 1 1.
X Coniunétorum locis reftat vnú,quem circunftantium nomi
E nauimus,atque vt amplam regionem,in tres anguftiores diuifi
mus,vtpote in locü præcurrentiü,Comitantium & Subfequentium.
Circüftantia, quae Cicero Adiunéta vocat, funt ea,quae cum re qui Circunftätia
Фње.
dem conhaererit,fed tamen non neceffariò: qua ratióne diftinguun In Tор,
tur hi loci à Connexorum locis. Horum igitur quaedam antecedunt
rem,vt portenta,nobilitas maiorum,dies natalis,educatio,confuetu
Præcørrëti4.
do, prouocatio, & huiufmodi alia, quae omnia Præcurrentia dicun Comitantia.
tur.Quædam Comitantur,vt locus,tempus, occafio, focij, dignitas,
officium, apparatus, & cætera id genus, quæ non fine cauffa Comi
tantiavocauimus. Alia fequuntur, vt laus,diuitiae partae, infamia,re Subfequ£ia.
prehenfio.exhauftum patrimonium & huiufmodi alia, quae appella
ùimus Subfequentia,Hinc probat Orator,hominem perpetraffe ho
micidium, quòd paulò antè colloquutus clàm fuerit cùm amicis,
' quod deno&te domum exierit,quòd auditus fit fubinde pedum ftre
pitus, armorum ftrepitus, quòd pofteà latebras quæfierit, quòd in
uentus,expailuerit,aut rogatus,titubauerit,&c. Quae quidem Argu
menta,& fi nece{faria non funt, fæpè tamen probabilitatem afferüt, ->

fæpiùs fufpicionem mouent.Proinde & fi Diaie&icus eorum inuen

tiohëdocét:Orator tamenfzpiùs inuentis Yir Yrumain fi
Οrator/ερίων
- 1Ill1lta
 176 I N S T I T V T. D I A L E C T.
2'am Pia multa ex his ad eandem conclufionem iungantur,femper probabili
£j' ' tatem aliquam faciunt,vt meritò dicere pöffis, nó mòdo eorú Do
tur hoc loco. - - - v *-, - - ‫۔ے‬ .-- ․... v

&trinam,fed vfum etiam à Dialeético nó effe alienum, Praeffiùs hæc

alij ex Ariftotele fecundo Rhetoricorum libro accipiunt, cùm vo Сар.: 3. -

cant Communiter Accidentia, hoc eft , quae maxima ex parte rem

antecedunt,aut Comitantur, aut Subfequuntur. -

Pronuntiata
bния (осн.
P R o c6orehenfa.Sed
numero N v N r I A T A, quæ huius loci
referenda hucvfum
funt doceát,nulla funt certo
multa probabilia pro- v,

a Pſal.17.16.
uerbia,quale eft illud Dauidicum,a Cum fùncto fanctus eris,& cum 17.
viro innocente innocens eris,& cum electo eleétus eris, cum per
uerfo peruerteris. Omnia tamen in hoc vno generali Pronuntiato
intelligi vtcunque poffunt.
Q yA L 1 A funt Circunftantia,talem verifimile eft effe rem,quam
circunftant. -

b Εκο.32 6.
b Ex præcurrentibus eft illud in Exodo, Sedit populus manduca
re & bibere,& furrexerunt ludere.Et illud Pauli. -

c Gal. 5.15. c Qy o D fi inuicem mordetis & comeditis,videte ne ab inuicem

d Mat.16.1. confum imini.Et illud Domini apud Mattaehum,
d F A cro vefpere dicitis,ferenum erit,rubicundum enim eft coe
3.
lum.Ec mane, hodie tempeftas, rutilat enimn trifte*coelum.Faciem
ergo coeli diiudicare noftis,figna autem temporis non poteftis,hoc
eft,num prope fit mundi redemptio,& falus?
e Matt. 18. Ex comitantibus eft illud, c Videte ne contemnatis vnum ex pu
Ι Φ. fillis:dico enim vobis,quia Angeli eorum femper vident faciem pa
tris mei,qui in cœlis eft.Et illud Petri in die Pentecottes, f Non e f 43.2.15.
nim ficut vos exiftimatis hi ebrij funt,cum fit hora diei tertia.
Hyc pertinent figna Phyfiognomica,quibus naturale ingenium
Phyſiºgnon. cuiúſque conectá Phyfici.Exempli cauffâ coniectat Ariſt eos,qui
frontem hab3t paruam, indifciplinabiles effe, qui valde magnã tar
dos,quí rotundam,infenfaros,qui minus planam,ſagaces,qui quadra
tam & moderatam magnanimos,& afia quamplurima.
£ Ecc 5.8 9 Ex fubfequentibus hæc funt.g Non tardes cóuerti ad Dominum
& ne d fferas de die in diem : fubico enim veniet ira illius. Et illud
* Ad Rom Pauli,h Quem ergo fruétú habuiftis in il!is,in quibus núc erubefci
6, 1 I , tis? Ná finis illorum mors eft:& quæ fequuntur vfque ad finem capi
- tis. Illud quoque Auguftini in laudem B.Laurentij, neceffe, inquit,
erat,vc initia bona fierenr,quorum finis eft optimus fubfequutus:&
martyres eos non folú fuiffe cú paffi funt,fed etiam martyres Chrifti
fuiffe cum viuerent,&c. Latiffimè patent hi loci , qui eo etiam fre
quentius,quam cæteri funt in vfu, quo patentiores funt, & facilius
Argumenta fuppeditant. -

S E D iam ad locos difiun&torii Argumétorí ingrediamur,primú

que videamus Confentanea, ex quibus ftatim fefe offcrunt Similia,
De Loco similium. C A P. x x v 1 1.
$imilia, qu* Q I M 1 L i A
:* hoc fed ea omnia,qu:bus hoc loco nóauttátum dicüturcóuenit,aut
vnü aliquid ea,quorú eadé
certeeftplura,qug
qualitas

- &yayoA(xy proportionémve aliquâ inter fe habét. Verbi caufla, duæ

- res caudidae
 L I B E R S E P T H M W S. 177
res cádidae,quà cádidae,ſunt dus aequalia corpora duo animalia eiuſ
dem fpeciei , dicuntur fimilia,quoniã eandem qualitatem ,aut quâ
titatem,aut effentiâ communéhabét.Mens vero,& oculi, ferenitas,
& tranquillitas numerantur in Similibus,quoniam etfi quâ eiufmo
di funt nil vnum commurie habent,fed diuerfas effentias & condi
tiones habent tamen quandam inter fe proportionem,Vt enim més
fe habet ad animü,fic oculi quodammodo ad corpus,atq; quod eft
in aëre ferenitas,idem proportione quadam eft in mari tranquillitas.
Vfum igitur huius loci duobus Pronuntiatis tradit Ariftoteles. Vfus loco,
Qupd in vno Similium valet, valet in cateris, 2.Τυρ. 4, Ιοάν
Qgpd mom valet in vno nec in cæteris. 32.
Ex EM P l A Corpus regitur oculis,Ergo animus mente guberná
dus eſt.Sinauiculatores ſua opera & induſtria poſſent mare trâquil
lum facere,id magnopere curarent: Igitur cum ij qui in reipublicæ
adminiftratione verfantur pacem omnium ordinum , obferuandis
legibus confequivaleant.Si id non faciunt, reprehenfione funt di Quint lib. 1 ,
gniffimi.Vt vaſcula oris anguſti fuperfuſam humoriscopiâ reſpuunt
fenfim autem influentibus,vel etiam inftillatis complentur : Sic te
nera puerorum ingenia grandia non ftatim percipiunt quæ tamen
pedetentim progrediendo facile addifcunt: Huc festat
H v c fpe&tat totum genus exemplorú, quod quartam Argumé- Ä, -Argw
tionis formá fuperiori lib.fecimus,fiue propriè dicátur exépla fiue mentations ,
Parabola ſiue Apologi. Quinetiam non deſunt, qui dicatexéplum, genº.
nullâ effe Argumentationis formâ,fed totum ad materiâ huius loci
pertinere de qua re alibi difputandum eft.Sunt vero hec ex loco tá
multa in diuinús Scriptis Argumenta,vt paffim omnibus fint obuia
Hinc cócludunt apud fapientë impij in inferno pofiti,rcs caducas, .
quibusfe totos trádiderùnt nihil fibi contuliffe. a Tranfierunt in- 35**. 5 °.
- - - - IO.
quiunt omnia illa tanquam vmbra,& tanquam nuncius præcurrens,
& tanquam nauis quæ pértranfit fluctuantem aquam cuius cum
praeterierit, non eft veftigium inuenire, nec femitam carinae illius, b Ibidem 15,
&c.Et poft pauca id confirmat Sapiens,5 Quoniá,inquit,fpes impij
tanquâ lanugo eft,quæ à vento tollitur:& táquá fpuma glatialis,qug
à procella diſpergitur,& tanquâ fumus qui à vento diffuſus eſt:&tâ -
c ad Cor. f.
quam memoria hofpitis vnius diei prætereuntis,Paulus adCorinth.
4.7.
cNefcitis quia modicum fermentum totam maffam corrumpit, Ex d ‫ ایع‬.9.Cap
purgate igitur vetus fermentum,vt fitis noua confperfio. Et infra d 7'13. I.4,
Quis militat fuis ftipendiis vnquam,qnis plárat vineam,& de fru&u
eius non edit?quis pafcit grcgem, & de laéte gregis non manducat?
Nefcitis quoniam qui in facrario operantur, quae de facrario funt
edunt?& qui facrario deferuiunt,cum altario participant.Ita & Do
minus ordinauitiis qui Euágelium annunciant,de Euágelio viuere.
LA r 1 s s I M E vero,patet huius loci vfus in colligédis attributis
vnius analogi,ex attributis alterius.Vt ex códitionibus gubernatoris.
dirigentis nauė códitiones R: gis gubernantis Rėpublicá: Et ex iis
<quæ cóueniunt pa(tori ea quæ cóueniunt Epifcopo: Et ex «ffcétibus. -

Panis,effe&ta corporis Domini. Et ex proprietatibus feminus, pro

. . .). . .
* <!. Prietates º
 178 I N S T L T V T. D I A L E C T.
prietates Verbi Dei: Et ex variis qualitatibus terrae, in qua femě fu
ícipitur,quam varij fint affeétus auditorum diuini Verbi. Quo vfu
nuilus pròpè dixerim eft feracior,aut felicior in hoc locorü campo.
Rօձolph r. N o N defunc tamen qui dicant,omnium locorum, è quibus du
de luhen.16, cuntur Argumenta,nulli fcre minus efe viriam contra renitentem
auditorem quàm fimilitudinis,ad eum vero,qui fponte fequitur,do
DоситFtнт cendúmq; fe praebet,nullum effe
._ v, - - -
Aperit enim
accommodatiorem.2-1-...-:
- -

jT rem,fi rectè adhibeatur,& quandam eius imaginem fublicit animo

tenda, vt cum aſſentiendi neceſſitatem non afferat, afterattacitum diſſen
tiendi pudorem:Verum fi Similia, qua ex parte Similia funt, probè
teneantur,non eft vfque adeo infirmum hoc Argumentorum genus,
vt etiam renitentem auditorem reuincere non poffit. -

De Loco maiorum. С А Р. хх v і i 1.
D-foerimen R G v M E N r A,quae ex locis haétenus inuentis eruimus,nó de
triй едиет- fumebantur ex tota Quaeſtione,fed ¢X Subiećto, aut Prædica
:: to Quaeftionis.Aut enim erant Dcfinitiones,aut Defcriptioncs,aut
- - * Notationes eorü quae in quaeftione concludenda fubiiciebantur,vel
praedicabantur,autmodo aliquo affc&ta ad ea quae fubiiciuntur,aut
praedcantur.Nuac incidimus, in loca ex quibus quæ depromuntur
Argumenta affe&a funt ad totam Quaeftionem concludendam,hoc
eft, ad ipfam totam conclufionem.
N a M maiora,quae nunc primum occurrunt dicuntur ea,quae ma
iotem habcnt probabilitatem,quâ ea Enuntiatio,quae concludenda
& confirmanda eft:minora,quę minorem:Paria,qux parë feu æqua
lem.Ex maioribus huiufmodi Argumenta ducuntur, Si Mazaganii
non fuit à centum viginti milibus expugnatum non expugnabitur
à viginti milibus.Si indiuitiis,adiun&ta etiá poteftate ac honoribus,
non eft fummum bonum,Qui fieri poteft,vt in diuitiis hominis ob
fcuri,ac priuati,fitum fit ? Si eloquéntia Ciceronis non potuit per
fuadere O&auio,in qué maxima beneficia contulerat, ne fe traderet
fuperbo ac impotentihofti Antonio, qui conuenit,vt Rex vincatur
nudis precibus,ne tradat iuftiffimae neci regiae Maieftatis proditoré.
Huius loci Vfus in hoc vno Pronuntiato pofitus eft.
Hostrºnun- Si id quod verifimilius yidetur, non e$t verum,mec id quod minus vi
jZ detur verifimile. - - -

. IT A Qv
, £ fratrum
የገ}ፅሏ ጮ.
E tractatio huius loci tota eft negatiua. Huc fpe&atillud
Iofeph ad dipenfatorem, a Pecuniam quam inuenimus in a Gen. 44.3.
fummitate faccorum,reportauimus ad te de terra Chanaam,& quo
modo confequens eft,vt furati fimus de domo dominitui aurum,vel
argentum?Et illud domini apud Ioannem.b Si terrena dixi vobis,& b Ioan.; r..
non creditis,quomodo fi dixero vobis coeleftia,credetis?
- De loco Minorum. С A P. x x 1 х. -

V o autem paéto traétanda fint Argumenta ex loco Mino

rum , his exemplis[intelliges. Si parua fæpè Lufitanorum
£§] claffis,Turcarum in India impetum fregit,Cur modo id non
- facient omnes Orientis vires?Si pro Chrifto contemnéda eft vita
cur non pecunia?Si pro inimicis orandum eft,Cur amici odio per
ſequendi
 L I B E R S E P T I M. V. S. 179
fequendi? Itaque tra&atio Argumentorum huius loci eft omnino
oppofita fuperiorum tra&ationi.Tota enim eft affirmatiua, cùm illa
fit prorfus hegatiua.Poteft igitur hoc vno Pronuntiato doccri.
Si id quod minus verifimile eft, verum eft,& id etiam erit, quod magù
verifimile videtur.
H v c fpe&tat illud Mofis, iam iam morituri ad populum Ifrae- Hge de:it
- De".3.17 liticum,a Ego fcio cótentioné tuam,& ceruicem tuam duriffimam: ::
Adhuc viueiite me, & ingrediente vobifcum. femper contentiosè £„'*
bi. Reg I egiflis contra Dominum, quantò magis cùm mortuus fuero? Et il
* ಲ್ಲd Ionatha,º Turbauit,inquit,pater meus terram, yidiftis ipfi quia
illuminati funt oculi mei eò quòd guftauerim paululum de melle
ifto.Quanto magis fi comediffet populus de praeda inimicorü fuo
rum?n6nne maiór plaga fa&a fuiffet in Philiftim ? Et illud Domini
• Matt.7.1 1. apud Matthæú,cSi ergo vos cü fitis mali noftis bona data dare filiis
veftris,quanto magis pater vefter qui in coelis eft, dabit bona peté
t tibus fe?Et illud Bernardi in verba ea Domini : Pater ignofce illis, dB d

quia nefciunt quid faciunt.d Quomodo,inquit, potabis Domine #.

- defideranteste torrente voluptatistua,quific perfundis crucifigen- jij.
| tes te oleo mifericordia tua.
º A l 1 T E R accipiuntur à < multis nomina,maiorum,& minorum, e Cice.in T*.
alitérque hi duo loci explicantur, atque tra&. n.ur : Cæterùm nos &******* f.
Ariftotelem,qua(ì in hac re luculentius & melius loquutum(vt alias 鹭常
doccbimus)libenter fequimur.. ಆ#
-- uida ex Re
De Loco parium. C a P. x x x. : tioribas.

R G v M E N r a ex loco Parium hoc modo explicantur,

Si abftinentia Virtus eft continentia erit. Si iaétantia
3| Virtus non eft,ne Hypocrifis.Quae poema aduerfùs inter Arifot.1.
- fe&torem patris jufta eft,eadem aduer'us matris.Si filius
patris iufïà contemnere non debet,nec matris.Si Virtus ample&ten
da eft,Vitia repudianda.Si duces, non ideo mali habentur quòd ìn
terdum fuperajtur,cur Philofophi male audiunt, fi aliquando fal- Vfus loci ,
luntur?Itaque bic locus tum affirmatiuè,tum negatiuè tra&atur: id 2.ТоР.с. 4…
quod Antóteles tribus Documentis enüclearê`docet. Poffunt ta
men illa hoc vno expeditius & planius fignificari. .' v - - -

si data Propofitio Vera eft,aut falfa,ea etiam qua videtur equè probabi
lis,vera vrit aut falfa. - - -

H vc ſpectat illu, Sapiétisita dicentis:Quia vocaui,º tenuiftis, pr, a 1. -

extendi manum meam, & non fuit qui afpiceret , defpexiftis omne 14-2 ſ.16.
confilium meum,& increpationes meas:neglexiftis:eg9 quoque in -

inte itu veftro ridebo,& fubfannabo, cü vöbis id quod timcbatis, ,

aduenerit.Et illud Nolite iudicare,& nó iudicabimini,nolite códé- Luc« 637..
nare,& nő códemnabimini: dimittite,8 dimttemini:date & dabitur 3*.
vobis.N6 immeritò auré hæc,& alia huiufmodi Arguméta quibus.
in Sacris Litteris ex meritis c6cludütur praemia aut ex peccatis fuP
plicia dicuntur ad hunc locum pertinere:quia & fi praemia cælefiat
funt maiora meritis & fupplicia inferiora deliétis,diuina
- ^k. 2:
tamēlargi--
tåte a C-2

-
 18o I N S T I TV T. D I A L E C T.
tate ac mifericordia illud efficitur, fecundum quam inter hæc cerni-,
tur ratio iutitiae, acproinde acqualitatis.
• A o vfum huius lóci pertinet illud pronunciatum, quod Ariftot
eodem loco affert.
Si incrementum predicati fequitur fubiecti prædicatum
incrementum >

, fequitur fubiectum. Quod fi incrementum non fequitur incrementum,

nec predicatum ſequetur ſubſeétum. -

V T fi maior virtus;eft melior,aut maxima, optima.Virtus vtique

eft bona.Eft enim par ratio.Quòd fi maior non effet melior,aut ma
xima,optima,nec virtus omnino effet bona. Sunt enim & hæc paria º
Recipro satio Reciprocatur etiam hoc pronuntiatum in hunc nodum,fi praedica
Promuntiatu.
1.Тор. 4.
tum fequitur fubiectum,incrementum praedicati,fcquetur incremé
tumfubie&i. Quod fi prædicatum non fequitur fubieétí,nec incre
mentum fequetur incrementum. Quod quidem fic efferri folet, vt
fimpliciter ad fimpliciter fic magis ad magis,& maximü ad maximü:
vt fi facere iniuriámeft malum, maiorem facere, peius erit & maxi
mum, peffimum. Sed hæc reciprocatio non ad hunc locum , fed ad
tractationem rationis comparatae,quam infrà fubiiciemus,pertinet.
|
º
D.Th.3.c3t. V E R v M tam pronnntiatum ipfum, quàm eius reciprocatio, in
gen. I 3 9 .
* -
telliguntur iniis quæ prædicantur per fe. Alioqui non vfquequaque
veritatem continent.Nec enim reétè dixeris:Maior vini vfus eft pe
ior,aut maximus peffimus,Igitur vfus vini eft malus:Nec item,exer
citatio corporis eft bona,Igitur maior,eft melior,&maxima optima:
cauffa eft, quia nec maiori vfui vini conuenit per fe, vt fit peior, aut
. maximo, vt fit peffimus. Nec exercitatio corporis eft per fe bona,
ſed per accidens: alioqui omnis exercitatio corporis eſſet bona, &
omnis vini vfus malus.Videntur etiã ex hoc loco depromi Argumé
ta ex Tranffumptione,quibus propofitum fuademus in ea re, in qua
ex conceffione alterius,par fit ratio. Vt fiquis probet eamdé facul
tatem naturalem (vt afpe&tum aut guftatum) effe contrariorum, vt
inde probatum relinquat:Contrariorum eamdem effe fcientiam. Id
enim re&tè concludetur, quia is, cui fuadere principale propofitum
volumus,afferit,fibi fore fàtisfaétú fi naturalis aliqua facultãs, con
trariorum effe confirmetur. Argumentum igitur, quod probandae
munus principali conclufioni;ad quam difputationem transferimus
adhibetur,ex loco parium videtur defumi, non quidem qua ratione
immcditatam,minúfque principalem conclufiofiem fuadet, fed qua
principalem,in qua par effe ratio cenfetur. Sic qui hoc modo argu
mentatus fuerit album & nigrum cadunt fub afpe&um,vlbum & ni
grum funt contraria, igitur afpe&us eft contrariorum, probatum re
linquet ex pari , contrariorum, eandem effe fcientiam , ob quam
conclufionem, tranflata eft difputatio ad fuperiorem.
De Loco Dißimilium. С л P. x x x 1.

R E s T A N T ex locis difiunétorum Argumentorum,ijin quibus

latét diffentanea.Primus verò eft diffimilium, qui quidcm ic
circo ab Ariftotele fccundo Topicorum libro videtur prætermiffus
-
-

- quia
 L I B EAR S E, P T I M W S. 18 f
quia ex loco fimiliü facilè intelìigi poteft. Diffimilia igitur hic cen- Diffimili*
fentur ea quibus,qua talia funt,nec vnum aliquid commune eft, nec ff', -
plura quæ inter fe proportionem habeant, vt candidum, & atrum, #k,
Iuftus & iniultus:homines,& belluae. Vfus diffimilium, his pronun
tiatis docetur :
Dißimilibus Dißimilia conueniunt,
Qupd vni dißimulium quia dißimile eft,conuenit,mom conuenit alteri.
V T fi Iuftus,quia Iuftus,laudandus eft,Iniuftus reprehendendus
erit.Item fi belluarum non eft futura prouidere,quia belluæ funt:bo
minum erit profpicere futurum tempus.Valet autem non parum hic
'locus ad refiftendum alteri. Si enim quis concluderet, hominibus
omnia debere effe communia,quòd cæteris etiam animalibus om
nia cómuniafunt,aptè refifteret,qui negaret,idre&è concludi, quia
homines & belluae,quà funt eiufmodi,funt diffimiles.Itaque plus vi
tium habet ad refiftendum,quàm ad impugnandum hic locus. Huc
fpe&tat adhortatio illa Tobig iunioris ad fpófam,vt ante vfum thori
tres no&tes fecü oratione infiftat.aFilij fan&orum, inquit,fumtß,& a Tob.8.5.
nó poffumus ita coniungi vt gentes,quæ ignorant Deü.Et illudDo
mini apud Matthæum, b Si diligitis eos,qui vos diligunt(hoc eft,fi b Matth.y.
tantùm vos diligitis) quam mercedem habebitis. Nónne & Publi- 4*47.
- cani hoc faciunt?Et fi falutaueritis fratres veftros tantum.Qujd am
plius facitis?Nónne& Ethnici hoc faciunt. Et illud Pauli pofteriori
ad Corinthios epiftola.c Nolite iugum ducere cü infidelibus. Qyae c . Cor.«.
enimparticipatio Iuftitiæ cum iniquitate ? Aut quae focietaslu ci ad i4* 15. i6.
tenebras ? Quaeautem conuentio Chrifti ad Belial?Aut quae pars fi
deli cum infideli ? Quis autem confenfus Templo Dei cum Idolis?
conclufio eft.Non eft vobis iugum ducendum cum infidelibus,reli
qua oratio,probatio eft ex diflimilitudine.
De Loco oppoſitorum,déque generali oppoſitorum rſu. C a P. xxx 1 I
隱 Ñ® L T E R Locus eorum in quibus Diffentanea condütur, eft "Oppofita
$%$% Oppofitorum proprius. Oppofita verò,aut mutuo referú- 4*2.
º: | tur, vt dominus & feruus,autfunt contraria,vt virtus,& vi
tium, aut priuatiuè oppofita, vt afpe&us,& cæcitas, Aut contradi
centia,vt candidum,& non candidum. Quoniam igitur de hifce ex- Lib.2.c.i7.
tremo fecundo libro differuimus, folus loci vfus explicandus eft. Loti vfu.
T)uo funt communia pronuntiata, quae communiter omnibus օp
pofitis conueniunt. Alterum eft.
De quocunque affirmatur alterum oppofitorum,negatur reliquum.
Q_v o D quidem ex ip(a oppofitorum natura naſcitur. Nam cum C4? 3 t -
omnia Oppofita, quå oppofita funt,fint repugnantia, Repugnancia
verò,wt primo lib.docuimus, nó poffint de eadem re finulaffirmari
efficitur,vt de quacumque alterum verè affirmaueris,alterum negare
debeas neceffariò. Quod quo paéto intelligendum fit, eodem joco
diximus.Exempla cuique funt obuia, Sophronifcus eft Platonis pa
ter.Non cft igitur eiufdem filius.Sivirtute eft praeditus. Non eftvi
tiofus:fi afpeétum oculorum habet, cæcus non eft. Sigft candidus,
* 3 11ΟΠ
 182 1 N 5 т I тут. р т А L в ст.
non eft candidus.Non addidimus auté,de quocumq; alterum nega
tur,affirmari alterum,quia faepiffimè non ita eft. Nec enim fi Socra
tes non eft Præceptor, ftatim difcipulus verè affirmabitur, aut cótrà:
Nec fi non eft candidus,neceffariò dicendus, ett niger: & fic in aliis
a Gal. 5.16.
quamplurimis.Ex hoc pronütiatio eft illud Pauli ad Galatas,a Spi
ඵ් 17.
ritu ainbulate, & defideria carnis non perficietis. Caro enim (id eft,
carnis propenfio)concupifcit aduerfus fpiritü,fpiritus auté aduerfus
carné.Haec enim fibi in licem aduerfantur.Alterum pronuntiatú eft,
,.Tp ; loco Si alterum è duobus oppofitù fèquitur alterum è duobus aliis, reliquum
« ;.&7 «. fequetur reliquum.Qupd fipofterius non fequitur pofferius, nec prius
ſequitar prius.
V £ R b 1 cauffà, cùm pater & filius fint Relatiuè oppofita,itém
que relatum maioris comparationis,& minoris comparationis,Re
latum autem maioris comparationis vniuersè dicatur de patre, Re
latum vtique minoris comparationis vniuersè dicetur de filio.Quod
fi quartum non ita diceretur defecundo,nec tertium fanè de primo,
Iteih cum virtus & vitium,fint contraria,itérnque laudandum,& re
prehendédum.Omnis autem Vir us fit laudanda,Omne haud dubiè
vitium erit reprehendendum.Quod fi hoc non effet reprehendendú
ne illa quidem effet laudanda.Item cùm afpe&us & cæcitas fint pri
uatiuè oppofita,itémque fenfus,& priuatio fenfus,Omnisauté afpe
&us fit fenfus:Omnis cæcitas erit fenfus priuatio. Qgod fi priuatio
fenfus nố diceretur de cacitate,nec fenfus de afpeétu diceretur.De
nique.cüm homo,& non homo fint Contradicétia,itémque animal,
& non animal:Omnis autem homo fit animal.Omne vtiq; non ani
malerit non homo.Quod fi non omne non animal effet non homo.
-*'ite******* Nec omnis homo effet animal.In hoc tamen Contradicentiü exem
:: plo,alio ordine, quàm in fuperiotibus Орроfitorum generibus ex
ΖΓ, tructa eß conftrüctio,vt cernis.In illis enim tam Antecedens, quâ,
que ºn aia Confequens, inchoabatur in eadem complicatione Contrariorum,
oppofit*. . fic enim dicendum effe docuimus.Omnis pater eft relatum majoris
comparationis,igitur omnis filius eft minoris,Omnis virtus eft lau
danda,igitur omne vitium reprehendendum.Omnis afpe&tus eft fen
*¥***** fus,igitür omnis cæcitas eft fénfus priuatio.Qugm confequentiâ vo
"º" cat Àriſtoteles dxoX8£ra- p *ti raùfà (id eft confequentiam i.i eifdcm.
feu direčtò contextā.) At in Contradicentibus,Antecedens,inchoa
tum eft in vna cóplicatione,Confequens in altera,hoc modo:Omnis
homo eft animal,igitur omne non animal eft non homo.Atque hác
evnf испtia Confequentiam vocat Ariftoteles drawaAíy,id eft,ordine conuerfo,
womaeºſo or- Itaque hoc modo intelligendum eft pronuntiatum.Si alterú è duo
dime. - - - - - - -

£«plicatio bus inter fe oppofitis,fequitur alterum è duobus aliis fimiliter op

P, nuntiat, pofitis inter fe, reliquum aut dire&tò, aut conuerfo ordine fequetur
reliquum,Quod fi hoc non fit verum, nec illud verum erit. Hoc ta
men animaduertendii eſt,in omnibus relatiuè oppoſitis, tractari di
rectò Conſequentiam.In omnibus contrad centibus ordine conuer
fo.In contrariis autem , & Priuatiuè oppofitis, nunc djre&ò, nunc
conuerfo ordinc. Dire&to quidem , vt exemplis propofitis ofteudi
II№u $4
 L'I B E R S E P T I M W S. 183
mus.Conuerfo autem ordine, vt fi dicas,quifquis habet bonam cor
poris habitudinem:fanitate fruitur,igitur qui laborat morbo aliquo
habet malam corporis habitudiné.Nec enim dixeris.Ergo quifquis
habet nalam habitudinem corporis,laborat morbo. Nam fanitas,&
morbus,funt internæ corporis conftitutiones,bona autcm corporis
habitudo,internam ſimul, & externam complectitur, malavero eſt
ea,quæ vel intrinfecus tantùm,vel folùm extrinfecus,velvtroq; no
do vitiofa eft. Ex quo fit, vt cùm fanitas neceffario fequatur bonam
corporis habitudinem,non re&è inde colligas,quod morbus necef
fariò fequatur malam,fed contrà, quod mala corporis habitudo, fe
quatur morbü.Quamquam revera,bona corporis habitudo, & ma
la non funt omnino Contraria, quia non habent idem omnino fub
ieétum, fiquidem malapoteft ineffe extrinfecus tantum, aut intrin
ſecus:bona vero non mi ſi intrinſecus ſimul, & extrinſecus ineſt,
vt di&um eft.
1 N priuatiuè oppofitis haec cape exempla. Si quis eft afpe&u
praeditus,eft praeditus fenfu,igitur fi quis eft fenfu priuatus,eft cæcus.
Nec enim re&è colliges dire&ò. Igitur fi quis eft coecus, eft fenfu
priuatus,cú hoc planè falfum fit.ltem; Qujfquis eft Mathematicus,.
eft fcientia præditus,igitur quifquis eft fcientia priuatus,Mathemati
ca priuatus eft. Non autem,Quifquis eft Mathematica priuatus, eft
priuatus fcientia.Item,Quifquis abundatauro,8 argento, eſt diues:
Igitur quifquis eft pauper,auro & argento priuatus eft.Non autem,
Quifquis priuatus auro & argento,elt pauper, Quippe cùm diuitiis
naturalibus abundare poffit,quamquam reuera paupertas & diuitiae
non funt omnino priuatiuè oppofita, quia paupertatis nomen,plus
tollit,quàm diuitiarum vocabulú ponat. Pauper enim nemo dicitur
nifi qui& naturalibus,& artificiofis priuatus eft, diues autem etiam
'is dicitur,qui vel alteris tantum abundat.
S = D obiiciat aliquis contra ca , quae diximus, in hunc modum. p,;„. ot;,
Ex hoc antecedente,quicquid eft fenfibile,eft,vt ita dicam,intelligi aio.
bile,nec directă licet colligere,fenfum effe intellectum,nec ordine
conuerfo,intelle&um effe fenfum. Non eft igitur verum pronuntia
tum in relatiuè oppofitis. Rurfüfque ex hoc Antecedente, Auaritia $ecunda.
eft vitium,nec cólliges effufionem(feu prodigalitatë)cfle virtutem.
nec contrà,virtutem effe effufionem, igitur nec in contrariis verum
eft idem pronuntiatum. -

A d haec,ex hoc Antecedente, afpe&um habens viuit, nec con- Tertia.

cludes caecum effe mortuum,nec eü qui mortuuseft,effe caecum.Igi
tur necin priuatiuè oppofitis eft verum.Prima tamen obiećtio faci Solutio prima
Obustis, mus.
1è foluetur,fi dicas,tum effe verum pronuntiatum in relatis, cùm re
latum quod in Antecedente fequitur alterum,fequitur illud Refpe
&u eiufdem. Alioqui fieri poffe, vt cum alterum fequitur alterüm,
reliquum non fequatur reliquum. Satis autem contac, res fenf
bile's non eſſe intelligibiles Reſpectu fenfus, quem Refpiciunt, .Solutiº/ecºs
quatenus Senfibiles funt. Secunda verò & Tertia Obie&tio ea- *da ac terti*
dem Ratione diluuntur. Quod enim in Pronuntiato dicitur. Si obie&ioni.
altcrum
.......․․.".‫م‬
 184 I N S T I T V 1. D I A L E C T.
alterurn fequitur alterum, cum hac'moderatione intelligendum eft.
Nifi etiam fequatur reliquum.Illud auté perfpicuú eít vitiü ita fequi
auaritiam,vt etiá fequatür effufionem : Quandoquidem vtraque eft
vitium.Itémque viuêre,ita fequi cum qui afpe&um habet, vt etiam
Nota hoc. fequatur eum,qui cæcus eft.Vtérque enim viuit. Non eft igitur cur
Pronuntiatü ob ea quæ propofita funt,argumenta,de medio tollen
dum fit.Vt igitur ex eo maiorem fruétam percipias, diuide iilud in
quattuor fpecialia,pro ratione quattuor generum oppofitionis, hoc
videlicet modo.Si Relatum fequitur Relatum , Relatum proris fe
quitur Relatum pofterioris: Contrarium Contrario ineft, Contra
rium alterius Contrario alterius inerit:Si habitus fequitur Habitum
Priuatio fequetur Priuationem, & contra, Si Priuatio Priuationem
fequitur Habitus fequetur Habitum: Affirmatio fequitur Affirmatio
nem,Negatio fequetur ordine conuerfo Negationem.
V rv NT v R autem hoc loco faepenumero non folùm humanae
a Rom.8.6. litteræ,fed etiam diuinae,vt cum Paulus ait, a Prudentia carnis mors
eft,hoc eft,interimit : Prudentia verò fpiritus , vita & pax,id eft,vi
tam & quietem affert:quafi hoc,ex illo concludens,
w De ſpeciali Vſu oppoſitorum. C A P. Xxx 1 1 1 -

$******. DR ae r E R duo generalia oppofitorum Pronuntiata , funt alia.

pºfiorum prº
нитtiatа. quædam fpecialia.Relatorum igitur hæc funt.
qu£ mutuo referumtur,mutuòfe ponunt tollintque.
Qgae mutuò referuntur,fimul cognofcuntur,aut ignorantur.
H ae [c patent ex libro primo. Ex priori Pronuntiato eft illud b Ioan.;.19,
Cap, 1 j. Ioannis Baptiftae de Chrifto feruatore noßro,Ecclefia,bQui habet
fponfam,fponfus eft.Illud quoque Pauli ad Corinthios , ex eodem
& i.cor.g.r. Pronuntiato videtur traétari.c Non fum,inquit,Apoftolus?Nónne
!.. . opus meum vos eftis in Domino?Et fi aliis non fum Apoftolus, fed
tamen vobis fum:Náfignaculum apoftolatus mei voseftis in domi
no.Cum enim Apoftolus,hoc eft, mifsus , ad aliquem, aut aliquos
mifsus fit ex iis,apud quos vt minifter Domini,legatione fua funétus
d Ioan 14.7. erat Paulus,cóclufit fe mifsúà domino,hoc eft,fe efse illis Apoftolü.
E x pofteriore pronuntiato eft illud Domini apud Ioannem,d Si
me cognouißetis & patrem meum vtique cognouifsetis. Et alia
pleraque in hanc fententiam, Contrariis, haec duo peculiaria Pro
nuntiata affignat Ariftoteles.
2.ΤοΡ.3.lσιο.
*3.Sジ14･ Illud mom effim fubieëto dato,quo inhærente fequitur , duo Contraria
ſimul eſſe.
• Illud mom effin fùbteíto,cuius Contrarium non poteff eidem ineffe.
E x priori probat Arißoteles pro Platone i4&αν,hoc eft, fpeciem
Socratis non effe in Socrate,quia fi efset, moueretùr fimul,ac quie
ſceret.Moueretur enim,quia Socrates mouetur(fiquidem cùm mo
uemur,omnia quæ in nobis funt,mouentur.)Quiefceret autem quia
ideo dicitur efse immobilis. Ex pofteriori, docet concludi pofse,.
, quod odium non fit in ea animi parte,quæ appetitus irafcibilis ap
pellatur, quia amor odio contrarius non potcft efse in irafcibili.
Itémque .
 и т в в к s в р т и м у s. 185
Itémque ignorationem non $e in cupienâi parte , quia Scientia
- ignorâtioni Contraria,in parte cupiendi effe non poteft, cum fit in
parte intelligendi.Hoc tamen Pronuntiatum non valet in iis Con
trariis quorum alterum natura ineft,vt patet,Ex priori Pronuntiato. -

Probabit Theologus,in illis verbis Domini,a Veruntamen 1,6 ficut a Matth., s.

ego volo.fed ficut tu,Non fignificari, quod Chriftus eo tëpore ali- 3°.
quid voluerit diuinx voluntati contrarium , quia fi ita effet, cùm ex
iifdem verbis conftet,ipfum tum voluiffe quod pater decreuerat, ne
ceffariò fieret,vt in eadem voluntate duae fimul darentur appetitio
nes contrariae.ex Pofteriori autě probabit fidem nő effe involunta
te,vt in fubie&o,quia error in fide, qui fidei contrarius eft non po
teft effe in voluntáte,cùm omnis error in intelle&u fit. Contrariis
verò immediatis,
peculiare reliquifque
Pronuntiatum duobus
affignari oppofitorum generibus hoc vápio.
poteft. -
鷺pra.

Ex Contrarii. Immediati, Priuariuè oppoſiti, 6 Contradicentibus

fi alterum non comuenit,alterum non conueniat neceffe eft.
V T fi Socrates aeger non eft, bene valet. Si nil videt, cæcus eft:Si
non eft candidus,eft vtique non candidus.Cùm tamen Pronuntiatô
hoc accommodatur Contrariis intelligendum eſt ſubie&tum natura Explizatio
aptum:Cùm Priuatiuè oppofitis,intelligendum eft preterea tempus document.
à natura conftitutum vt fórma infit,quae patent ex fine libri fecundi: Сар.17.
Cum denique accommodatur Contradicentibus, volunt quidam
ìntelligendum interdum effe fubie&tum, quod in rerum natura co
hæreat,de qua tamen re alibi difpurandum e[t.
De loco Repugnantium. С А Р. x x x l t i г.

Xlocis Dffentaneorum,reftat vnus Repugnantium.quem vlti

mum eorum,è quibus Artificiofa eruerentur Argumenta,nume
rauimus.Sunt autem Repugnantia, quae de eadem re fimul affirmari.
non poffunt,quod de nomhibus Repugnantibus extremo primo fi.
Repugnantia
ஏ.ச.
bro diximus.Cùm igitur omnia oppofita, quorum locum hunc tra- Сар 3 2.
didimus,fint Repugnantia,cur modo locus Repugnantium inftitua.
tur,quaeftio eft.Cauffam hanc accipe. Quod lätiüs pateant Repu- Cur locus Rc
gnantia,quàm oppofita.Multa
ta non funt,vt corpus, enim funt &Repugnaniia,quæ
& fpiritus,homo oppofi. frЈticutus
belîua lapis, & lignum: f*;'j*?for
fubttantia,ac accidés,neceffarium,& conringens, & huiufmodi alia.
Atque haec quidem,quae Difparata dici folét propria funt huius lo.
£i Argumenta:Verum quia fæpè non eft facilè Difparata ab Орро
fitis cernere, placuit cum Cicerone hunc locum omnibus Repu
gnantibus communem facere,vt eius nomen, de omnibus quomo
$ocunque Rcpugnantibus admonere Diale&ticum poßit. vfus loci.
huius hic eft, -

Cui comuemit vmum ex Repugnantibus , mon conuenit alterum , vel

reliqua.
Si Repugnantiaſint immediata in aliquo genere, cui non contenit
alterum vel omnia præter vnum , eidem conueniat alterum y. re
- liquum neceffe eft.
- - độ Exempla
 186 I N S T I T V T. D I A L E C T.
a Luc. 14.39. Exempla prioris pronuntiati. Hoc quod video corpus eft ac tangi
tur,Ergo nó eft fpiritus.* Vnde Dominus, Palpate,inquit,& videíe,
quia fpiritus carnem & offa non habet ficut nie videti$ habere. Ho.
mines rarius funt boni,ergo non funt plerümque boni,ac multò mi
nus neceffariò boni.
Ex E M P I. A polterioris.Foetus antequam accipiat animum ratio.
diи (іо- nis participem,viuit,nec tamen દિ
Huc pertinet
Іосив planta:Aniinal igitur.In vtre in
rºw. flato eft corpus aliquod corruptioni obnoxium,non miftum,non a
g-em poni, qua,non terra,non ignis:Aër igitur.Proinde adhunc locum pertinet
57ettu*. de locus Diuifionis qué ponit Boëtius ex Themiftio: cuius hic eft vfus
°7** vt enumeratis meinbfis diuidentibus, de quacunque re affirmatur
vnum,negetur alterum, vel reliqua : De qua verò negatur alterum,
vel reliqua praeter vnum,affirmetur alterum vel reliquum. Quem lo
cum fignificauit Ariftoteles extremo fecundo capite buslibri Tecundi
Loco. r9. Topicorü In facris litteris crebra funt ex Repugnanti argumé
b Pſalm.76. ta,quale eſt illud Dauidicum Nunquid obliuilcetur mifereri Deus,
I O. aut continebit in ira fua mifericordias fuas?Hic repugnant,Deus, &
c Sap.1.4. non mifereri.Et illud Sapientis. In meleuolam animam non introi
bitfapientia,nec habitabit in corpore fubdito peccatis.Et illud Do
dMet. 6*4. minijd Nemo poteft duobus dominis feruire,&c.Et illud Pauli, e si e Ad Gal. 1.
adhuc hominibus placerem,Chrifti feruus non effem : & alia quam IO.

plurima.
De Loco Aučtoritatis. C A P. x x x v.
V P E R E s T locus vnus generalis,quo Argumenta Artis
expertia,fiue Affumpta continentur.Haec omnia in tefti
- monio pofita funt: vnde fit vt hunc locum Boëtius ex
6S] Themifio,locum à rei iudicio appellet,Qug nuncupatio
non abhorret à phrafi Ariftotelis, qui fecundo Rhetoricorum Lib.
Argumenta ex hoc loco defumpta, £xw&w*3, id eft, ex Iudicatione
Cur dicatur
docus awóło
nominat.Verum quia teftimonium nihil habet ponderis ad facien
rut...! W.
dam fidé,nifi Au&oritate aliqua nitatur, apte videtur vocari ab aliis
- *

locus ab Auétoritate,feu potius Au&oritatis.Cùm autem duplex fit Duplex as

Auétoritas Diuina,& humana,duplex erit huiufmodi locus:Au&to čtoritas.
ritatis Diuinæ, & humanae.Au$toritas Diuina süma eft,quia Deus Diuina 4fφ
Opt.Max.cùm fit fumma , tum fapientia, tum bonitas,nec falli vn aforicaſ.
quam poteft,nec fallere.Huius Auctoritatis(cui potiſſimum nitun
tür Argumentationes Theologiae)tanta eft vis vt omnia momenta
naturalium rationum longiffimo interuallo fuperent. Haec verò in
primis tribuitur diuinis Scripturis:proximè Traditionibus Apofto
licis: Deinde inftitutis vniuerfalis Ecclefiae cui affiftit Spiritüs fap
&tus,ac proinde Decretis Conciliorum vniuerfalium quae totam
2,3,…, Eccleſiam repraeſentant. In Auétoritate humana duo ferð requirun
humana. tur,Cognitio rerú(qug quidé cientia iparum,aut experientia con
tinetur)& Virtus: Illa,vt fcias quid dicas, Haec, vt velis iuxta atque
inte!ligis,proloqui.Saepe tamen ipfa per fe Veritas, nullo Virtútis
adminiculo fuffulta, pro fe videtur loqui cuius vocem audimus in
prouerbiis,quae communiter ab Ì hominibus(qui tamé ma
x1thma ¢x
 L I B E R S E P T I M. V. S. 18 7
xima ex parte ſunt improbi vſurpantur. Quinetiam ſrpe fagitioſi
homines qui Veritatem ac Virtutem infectantur ipfa Veritate co
gente verum teftimonium contra fe dicunt, quod quidem maxime
geri confueuit ad faciendam fidem.Sed & quaedam res funt,quæ ex
folo vfu, Au&toritatem habent vt quæ ad Grammaticam, aut ad ci
uilem cultum pertinent.Ea porrò Argumenta ex Au&toritate huma ஆ. firmio
Jin t argu
ነፖራ」
na cenfentur firmiora,quae Antiquitate probata funt,quia id quod **r… &-x“ asf

falfum eft, aliquando tandem proditur, ac detegitur,Veritas autem &łorirate hu

tempore confirmatur,ac roboratur magis.Nobilitas verò,& Poten fºg.
tia,non plus Au&oritatis fecum afferunt, quàm quod Virtutis Præ
mia effe videntur.
Vfum horum locorum tradit Ariftoteles his duobus Pronútiatis. Vfus horum
locorwm.
In vfu verborum,fequenda eft vulgi comfùetudo.
In fententia de rebus ferenda:iudicium Sapientum.
Ex EM P l 1 cauffa.Ea quæ bonam valetudinem efficiunt,falubria
vocanda funt,vt vulgč appellanturan verö propoſita res fitefficiens
bonae valetudinis necme, id non ex vulgi fententia, fed ex Medico
rum iudicio aeftimandum eft,Hoc verò eft , quod dici folet,!oquen
dum vt plures,fapiendum vt pauci. Ad prius Pronuntiatum reuocari 9уат latè

poteft hoc. In falutandi ratione fequenda eft vulgi confuetudo, & illa pateant duo
Prenun
alia plura,quae vfu nituntur ac firmantur,quamquâ in his magni fepe 414t4.

abufus furrepüt.In pofteriori,continentur plurima,vt, In iudicio de

rebus temporalibus ferendo,fententia Chrifti , qui omnia condidit
expectanda eſt.Cognitio rerum Naturalium à Philoſophis naturali
bus petenda:& alia fexcenta.Valet autem hic locus,& ad confirman
dum,& ad refellendum,vt ait Ariftoteles.Hinc concludere licet,de
cem eſſe Coelos,quôd recentiores Mathematici dicant eſſe decem:
eofdémque diffolui non poffe naturaliter : quod praeftantiffimi
quique Philofophi naturales negent , coeleftem fubftantiam poße
diffolui.Quod verò quidam aiunt, hunc locum non effe vtilem ad Refutatio
concludendum negatiuè,feu,quod idem eft,ad refellendum,non re си*јаа је*
temtia.
&tè dicitur:Nam Argumentari negatiuè ex auótoritate, non eft hoc
pa&o concludere.Ariftoteles non dixit hoc ita eſſe,Ergo non ita eft
vt ipfi putant,fed hoc modo Ariftoteles dixit hoc non ita effe,Ergo
non ita eft, Quæ Argumentandi ratio , non minorem habet vim, ,
quām ſi affirmatiuè colligas..
I llv D tandem aduerte, non folum tum duci Argumentum ab Dvobus mo
Au$toritate, cùm immediatè interponimus Au&oritatem alicuius das diciur
ad conclufionem probandam: Sed etiam cùm vtimur Argumento Ατζμπέtum
alterius loci,auétoritate confirmato. Verbi cauffa, haec Conclufio: ab Auétori
fate.
1Æby.9. Coelum non cóftat materia,duobus modis poteft Au&oritate Ari
ftotelis fuaderi: Altero,fi dicas,Ariftotelem id afferuiffe:Altero,quia
materia definitur ab Ariftotele, fubie&um, ex quo aliquid fit, & in
quod tandem diffoluitur,cum tamen coelum diſſolui non poſſir.
I r e Mihaec cócluſio:A Morali Philoſopho nófunt drédar exaui. τ. έth. 1.
fita rationes, Apbari poteft eiufdé Au&toris fentëtia:vel quia ipfe id
apertè docuit,vel quia dixit,par effe,à morali Philofopho expecta e
(0. , 2. exquifitas o
 188 1 N s T I Т v Т. D t A L Е С Т.
exquifitas rationes , atque ab Oratore, Mathematicas. Quod planè
abfurdum eft.Verum haec pofterior probandi ratio,plures (fi atten
dis) connectif Argumentationes. -

Ali loci qui- S v N T alij quidam Loci apud Ariftotelem .Topicorum libro,
%'j'ff";
ft, ile aa hos in quo ille hanc materiam prgfequitur,fed hi praecipüi habentur, ad
- * - . . ſº- - - 1 > -

;„„„,,.,.. quos insrito quicumque alijfacilè reuocati poffint.

car». - Pronuntiata,quibus traéfatur Qu«jiio comparata. C A P. xxx v 1
S I re&è animaduertas planè intelliges, Pronuntiata omnia, quae
ha &tenus fingulis locis affignara futt, non continere rarionem
Al №luta traëtanda: quae[łionis comparata','ed ab folutae duntaxat.Abfolutam
quajtio. quæſtionem voco, cùm abfolute quaritur, num hoc ຕົt illud,an non,
contral. vtian Virtuº fit expetenda,nécne? Comparatam verò, cùm quæritur,
$ num hoc fit magis tale, quàm iilud,an non? aut aliquo alio compa
rationis modo,vt,An virtus fit magis expetenda,quàm bona valetu
do,necne?&c.Hoc cum ita fit, vt ratio traétandæ quæftionis fimpli
cis inhaerentiae omnino abfoluatur, neceffe cft addere pronuntiáta,
quibus ea,cùm comparatè proponitur, tra&tari poffir, Id quod Ari
fioteles diligentifsimè quidem,fed aliquantum perturbatè exequu
tus eft 3.Topicorum libro. Nos igitur Ordinem locorum fuprapo
fitum tenentes,ea pronútiata ex Ariftotelc afferemus,ex quibus plus
-
vtilitatis percipi pofsit.
Ex locis Definitionis & Defcriptionis.
;Tp cap.4. Quod magü fufcipit rei propofiti Definitionem , id magü tale eff. Vt fi
candor definitur,color afpc&tum diuidens,is qui afpe&um magis di
uiferir, albior erit color.Sivtile definitur, quod ad finem conducit,
id quod magis conducit,vtilius eft.
Ibid. cap.v. Qupd magis propritim rei eft , eidem melius. Vthomini vti ratione,
quàm feníu.
Eorum,quae fub eadem fpecie contimentur , id melius eft,quod habet pro
priam virtutem , quàm quod non habet , Vt potus frigidus quàm
calidus.
°3: Et quod proprium eft melioris rei, melius e$t, quàm quod deteriori. Vt
quod hominis,quàm quod bruti animalis.
Ex Loco Coniugatorum.
Ibid. cap. ;. Comiugat4 fefe inuicem fequuntur. Vt fi præftantius eft iufte age
re, quàm fortiter , praeftantior vtique erit Iuftitia , quàm for
titudo.
- - - Ex Loco Totius.
Cap.z. Plura bona anteponenda funt paucioribus, cùm pauciora in iis qu«
plura funt , contineantur. Vt litteræ cùm virtute iifdem fine vir--
tuſc.

°** Qupdfimpliciter hoc eft,vniuersè bonum eft, melius eft eo quod alicui eſt
Ca
p.2.
bonum Vtvalere quàm curari.
Qupdfemper aut plurimum eft ytile,melius eft,quàm quod aliquamdo.Vt
juftitia & temperantia,quàm fortitudo. Nam illis femper, aut ferè
femper vti poffumus,hac rariùs.
இமுக்
 L. I B E R S E P T 1 M V $. ‫و‬81
qupd ad omnia,velplura,ytile eft,melius ef*quàm quod ad pauciora. Vt cap. y.
aquãquàm mel.Vndc illud eſt à Pindaro vlurpatum. Optimaan eſſe
aquam, * -

Id quod eft in genere aliquo,preftantius eff(bonitate fcilicet ac pr«fiantia

illius generis)quàm quodmom eft in eo genere.Vt iufìitia,quàm iu{čus.Iu- ººº **
ftitia enim ett in genere boni,iuftus non item.
N oT A hoc loco Concreta accidentium non pertinere ad præ Cºncreta ac
cidentia nº»
dicamenta,nifi redu&tione quadam. perttmemt ad
Ex loco Cauffarum materialium. predica méta
qupd ineft rei meliori,melius eji.Vt quod ineft animo, quàm quod gjrediáie.
CorpOrl. - - me qu4dam,
鬍 o c non eft vfquequaque verum,nifi de iis bonis intelligatur, Cap 1.
quæ rebus quibus infunt,propriafunt.
Q v o D prioribus ineft , praeftantius eft quàm quod pofteriori- Cap. 1.
bus.Vt fanitas,quàm robur & pulchritudo.Nam fanitatis fedes & in Diligenter
humore,ficcitate,calore,& frigore,iifque omnino,ex quibus animal notanda.
primò conftat.Robur autem in neruis & ofsibus, quæ ad fecundam
compofitionem pertinent,'itum eft. Pulchritudo verò videtur effe
quædam membrorum apta compofitio. Lege fi placet, Ariftotelem
initio fecundi libri de partibus animalium.
8. Тер.1. Q v o D circapraeftantiorem materiam verfatur, aut certius eam
attingit,praeftantius eft. Ex praeftantia materiæ probabis Philofo- Philofoph,, -
phiam naturalem anteponendam efe Mathematicis difciplinis,quia naturalu ra
res naturales, in quibus verfatur naturalis Philofophia, digniores វ៉ែ
funt, quàm quantitates, dequibus differunt Mathematicæ fíientiæ. :
Contrà verò, ex tra&tandi ratione colliges Mathematicas effe Præ- diſciplinz. P
ftantiores, quia certiorem ac perfeétiorem de quantitatibus confe- ß rationëtra
quuntur cognitionem, 4uâm Philofophia naturalis de rebus natura- čiandi fećies
- - - - - - - `` Matematice
- -

libus.Simpliciter tamen præftantius eft id, quod in meliori materia Jint nobilio
verfatur. - ref naturali
Ex Loco Cauffarum formalium. Philofophia,
3. Тор.4. Qupdpropter fe expetitur, praffamtius eft:quäm quot propter aliud. Vt
Сар. I.
Ibidem. fanum cffe quàm exercere corpus.
ET quod per fe,quàm quod per accidens. Vt amicorum iußitia,
inquit Ariftoteles,quàm hoftium.Amicos enim per fe iuftos effe op
tamus,etiam fi nihil inde ad nos redeat, & apudIndos habitent. At
hoftes, vt nihil nobis noceant. Loquitur vt Ethnicus. Nam & hofti- Hoftibus de
fit. optare debemusbona,quamquam nihil inde ad nos redi-
bus etiam
turum
:*
0 aga.

ET quod natura bonum eft quàm quod non natura. Vt iuftitia, Ibidem.
quàm iuftus.
Сар. 3 • ET quæ fe propter fe in maiore funt honore,magifquelaudantur,
quàm quae propter aliud:Vt amicitia quàm diuitiæ,Nemo fiquidem
opes in honore habet laudátve,nifi propter aliud: At amicitiam pro- 4micitia
pter ipfam colimus,etiam fi ex ea nihil fruétus fperemus. preferenia
Cap.3." E t quod propter fe expetitur, quàm quod âd hominum com- ******
m endationem dumtaxat. Vt valetudo quàm pulchritudo. Id autem
w 3 ad
 190 I N S T ITV T. D. I. A L E CT. .
Quid dicatur ad commendationem & gloriam dumtaxat effe dicitur, quod fi ne
eye adglorià
& cốnen la fciant homines,nullus in eo comparando labor impendatur.
tivnem tantu Qy o D appofitum rei alicui,efficit eam expetibiliorem,præſtan Сар. 3.
tiùs eo eft quod non efficit illam ita expetibilem.
Ex loco Efficientium.
Virtu eft Qupd per fe eft cauffa boni, pr«ftantius eft,quàm quod per accidens.Vt Сар, г.
pra 37antior
virtus quàm fortuna.Eadem ratio eft in contrario.Nam quod per fe
magis fugien
eft cauffa mali,magis fugiendum eft,quàm quod per accidens:vt vi
dит Фиат tium quàm fortuna.
fortuna. Et quod fi omnes haberemus,non effet opus altero, quâ quo obtento, alte
Сар.….. ro indigeremus.Vt iufìitia quàm fortitudo. Nam fi omnes effent iufti
non effet opus fortitudine, at fi effent fortes, iuftitia nihilominus
opus eſſet.
Iuftitia præ Et quod efficit id in quo eff bonwm,aut meliùs quàm quod non.Vt virtus
fertwr forti
tudini. quà m potentia,& iuftitia quàm fortitudo.
Сар. 3. Et id cuius quifque mauult fe effe cauffam, quàm alium quempiam. Vt
amicit:a,quàm pecunia. Mauult enim quifq; ab aliis diligi fui cauf
fa, quàm aliorüm gratia. At opes per feruos ac famulos libentius
con quiruntur.
сяр. 3. Id quo melior res comparatur,præftantius e$t.Vt ea,quibus confequen
dae virtutis cauffa vtimur,quàm quae voluptatis. Eadem ratione ma
gisfugienda funt quae virtutum a&ionem magis impediunt:vt mor
bus quàm deformitas.
Ex loco Finium.
viforia má
Fimi magü expetendus efl ii,qaae ad finem ducunt. Vt vi&oria quàm Сар.I.
gºs expetêda bellum. -

1иат bellű.
Eorum quæ ad finem conducunt,id quod ad finem propius accedit.Vt me
tere frumentum,guäm ferere.
Ibidem.
Et quod ad finem vitaffeítat,quàm quod ad aliquid aliud.Vt quod ad
fruendum IDeo, quam quod ad copiam pecuniarum.
Ibidem.
E` duobus efficientibus, cuius fimù melior, id præftantius. Vt medicus
quàm fartor. . >

Ex loco Effc&orum.
Idquod poßibile,potiùs eligendum eft,quàm quod impoßibile. Hoc eft,
quod facilè fit,quàm quod difficile. Eorum enim quae nullo modo
„Nota mode
fieri poffunt,nulla eft eleótio,vt ex 3. Ethicorum libro pater.
ratto Perry,
I N hoc pronuntiato intelligenda eft haec moderatio. Modo cae 3. Ethic. . .
Pmi;* emim, tera fint paria,quæ in aliis plerifque fubaudienda eft. Magis eligen
o ſi diffici dum eft hac de cauffa capefcere fcientiam do&trina,quam inuentio
lira acquiri ne.Illud enim per facilè eft,hoc valdè laboriofum.
t.r:чнаjien
tia,eft tamen
Qgorum ortus famt magis optandi,aut interitus magis fugiendi,ea magù .
magis eligem expetenda fuut.Addi poffunt hoc loco nonnulla ex iis quae fuprà dixi
da, quia m e mus,cùm in cauffarum loco verfaremur.Exempla legenti illa, facilè
lier <"Jic in fuccurrent. -

rm;;liis.
Et qu« difficilius conquifita fùnt. Chariora enim nobis funt ea,quae
maiore cum labore comparauimus.Vt opes, quae ex India deportan
tur,in maiore habétur pretio, quâ quae iure obuenerunt hæreditario. .
Ex
 L I B E R s E P T 1 M w s. 18;
Ex loco Confequentium.
Cap.1. Cui confequens eft maius bonúm , aut minùs malum, potiàs eligendum
eft. Vt confilia Euangelica feruaffe in hac vita , quàm Præcepta
communia dumtaxat, & abfcondere membrum corruptum, quàm
feruare.
Сар.з. Et quod magis infigne, quàm quod mimus. Vt liberare patriam quàm
eſſe ſimpliciterbonum ciuem.
Сар. 3.
Ft id in quo excellere praftantius eff , & laudabilius,' quàm inquo non
ita laudabile. Vt amicitia quàm pecuniae. Haec pronuntiata adlocum
etiam circumftantiü accommodantur,cum ea quae rem confequun
tur, non confequuntur neceffariö,
Ex locis Circumftantium.
Cap 1 | Qupd diuturnius eft,id praftamtius. Subaudi, faltem fi caetera fint paria,
ea quæ comparantur fimt bona. Sic vita, quae in a&ione virtutum
per omne tempus æquabiliter verfatur , quò longior fuerit, eò
melior.
Caթ.ւ. Et qua voluptatem,aut indolentiam coniumëtam habent,aut certè minus
moleftiae fecum afferunt , quàm quae voluptate carent, aut dolorem aliquem
habent comiun&um,aut plus etiam fecum afferunt moleftia.
Ср. г.
Et vnum quodque quo maximè tempore maiorem vim habet. Vt Prudentiafe
magis optanda eft prudentiaSenum,quàm adolefcentium, Contrà *** ºptanda
verò,magis expetendaeft iuuenum fortitudo,quàm fenum.
Сар. . Bona ex circumftantia funt meliora neceffariü.Bona neceffaria dicun Pona nece/
tur ea, fine quibus, res, quibus conueniunt, effe non poffunt: vt vi faria.
Bona ex Cir uere. Bona ex circumftantia vocantur illa, quibus res cui iam con
wpjtautia. ueniunt neceffaria, meliùs conftituitur, vt bene viuere. Non tamen
quia bona ex Circumftantia funt meliora neceffariis, ftatim funt
magis eligenda.Siquidem Philofophari, quod eft bonum ex Cir
cumftantia , Non eft magis eligendum , quàm Viétum quærere
neceffarium.
Cap.2. Qua fime aliis expeti meritò poffumt , anteponemda funt iis , quæ fi Prudentia
me aliü expetimom debent. Vt prudentia poteftati. Nam Poteftas fi- eſtanteponen
ne prudentianon eft expetenda, aut prudentia etiam fine poteftate ìa potejiati,
optanda eft.
Cap.1. Ea bona pro quorum defeífione minus yituperamus eos,qui molefteferüt,
ea àfe abeffe:aut magis reprehendimus eos , qui carere ipfis mom moleftefe
rumt:ea,inquam bona fùnt preffantiora.Vt amici quàm opes,& virtutes,
quàm poteftas.
Ex loco Similium. -

Cap.1. quod rei bona propinquius eff, aut fimilius,aut meliori fimilius , id me
liu. Vt qui vitam Apoftolicam, aut Chrifti Opt. Max. magisimi
tantur, quàm caeteri.
Ex loco Parium.
Сар.2.
si hoc gemus eft melius illo, id quod eft optimum in hoc, effpreffantius eo,
quod eft optimium in illo,eft enimpar ratio.Vt fi homo eft mclior equo,
áigniffimus homo,generofiffimo equo eft praeftantior.
Si id
 19, 1 N S T 1 T v T. D 1 A L E c T.
Ibidem. si id quod eß in hoc genere optimumpr*ftiitius eff, qu.ìm qttod opti
mum in illo,hoc certe genus prajfantius eft illo. Licet inuertere próxi
mum excmplum. -

2. Top 4. si abſolutum predicatum fequitur «ºfølutum fıbie{#um, incrementum

D. Thom. 3. predicatiſequetur incrementum ſubtetti, Intelligent hoc in prædicatis
¢0ክt grп сар
I 39.
-
çuæ per fe dicuntur $e fubieëtis.Vt fi honeftuin eft per fe bonum,
honeßius,melius:& honeftiffimuin,optimum, Et, fi fácere iniuriam,
malum ex fe eft,maiorem facere.pcius,& maximam peſſimum.Quia
tamen exercitatio corporis non eft ex fe bona, non efficitur vt ma
ior,fit melior,& maxima optima. Licet autem inuertere hoc Pro
nuiitiatum,fed iam inferuiet tractandae Quaeftioni Abfolutæ, vt ex
fupradiétis patet. ,
Ex Locis Oppofitorum.
Cap. 30. queſti contrariis minus admiſta ſunt ea magi talia ſunt Veluti id al
bius eft,quod minus admiftum habet nigrorem.
Ex Loco Repugnantium.
Сар.4. Si à duobus vnum negamus,vt alterum in nobis effe videatur , id magi;
expetendum eft, quo praditi,videri volumus.Hinc laboriofos, nos nega- Homo ignis
mus,vt ingenioſieſſe videamur. fue petitºs
Ex Loco Au&oritatis. vult videri
Id melius eft,quod potius eligit prudens, aut vir bonus, aut reâa lex,aut £ laba
Cap. 1.lib.8.
quiim aliquare excellunt.qua ratione tales funt aut in vno quoque genere -

periti aut plures aut omnes,aut omnia:Vt curare magis aeterna, quâ quae
1abuntur cum tempore,Velle potius iniuria affici,quàm afficere:per
mittere minora quaedam mala in Republica ne maiora eueniant,
quàm velle omnia penitus extirpare.
IT E M Qge de poëfi diceret Homerus , quam quæ Herilus? Quae in ex
ponendis diuinis Scripturis fanćti Doćiores docuerunt, quám quae
ícioli Grammatici autumant:Pax quam bellum : Profpera valetudo
uàm mediocris: Deus (quem omnia,vt fummum bonum certis
quibufdam gradibus fuapte natura diligunt, atque expeutnt)quam
uicquid fub Deo excellit.
!bidem, 1d fimpliciter melius eft,magifque eligendum,quod melior difciplina eli
AMorali, Phi gendum praecipit.Vt quod Moralis Philofophia,quá quod Medecina.
loſophia eſt H ae c de Pronuntiatis,quae ad tra&tandam Quaeftionem compa
melior Me
dicina. ratam fimplicis inhaerentiae proponit Ariftoteles,quæ quam fint vti
lia ad differendum,nemo ignorat nifi qui propriam huius Artis ex
ercitationem non attigit.
Obieétio, Qy o d fi quis obiiciat, tradita Pronuntiata non inferuire nifi
tra&andis Quaeftionibus de meliori & Deteriori, cum tamen aliae
fint pleræque Accidentium comparatoriim, vt de maiore & minore
Solutio.
de löngiore & Breuiore,déque aliis rebus compluribus. Occurren
dum eft,Primùm rarius haec venire in difputationem Diale&icam:
Deinde ex traditis Pronuntiatis poffe generaliora colligi vt Ari
ftoteles docet. Veluti fi pro meliori & Deteriori dicamus, Magis
tale & minus tale, vbi videlicet Pronuntiatorum fenfus id patie
tur. Qua amplititudine fcripta hic funt nonnulla , vt primum.
- à Definitione
 L I B E R S E P T I M W S. 193
à Definitione,extremum à Paribus, & illud quod ex Oppofitorum
Loco defumptum eft.
Quomodo ex Locis haétenus traditis,quælibet propoßta Qggffio traítan
da fit, С А Pv т x x x v 1 1. -

A c T E N v s tradidimus Locos communes, quos luftrare debet

Diale&ticus,vt facilè inueniat Argumenta, quibus Quaeftioné
quâlibet,fiue abfolutâ fiue cóparatâ pertraétet.Quáquá enim inueni Inuenire in
re Arguméta rationis fit & ingenij,fàcilè tan.& inJeiiire eft Artis,at- 3£*# %f*
que huius Locorurn difciplifiæ. Quapropter qui paruo labore,fi- Pr
mulque copiosè de quacumque propofita Quæstione differere vo- -

luerit , is primùm noffe debebit hanc omnem Locorum ferié.Dein

.£* f*** de,hanc eandem multa meditatione,quafi ante oculos habere. De
::..., mum,cum,Queſtio propoſita fuerit, tum fubiectum, tum prædica
A...….…. tum,tum etiam totam complexionem per Locos defcriptos ducere,
vt Argumenta omnia quae ad rem pertinebunt,quafi dato figno oc
currant,& veluti ad bellum prodeant. Nec enim neceffe erit pulía
re oftiatim, & velut li&toré importunè , mnia latibula fcrutari:quá
doquidé quæ aliquid virium habuerint , ad fingulas quafi inclama
tiones, ex fingulis Locis fponte prodibunt, Quin etiam tanta fæpè,
te inutilium Argumentorum turba, vel celeriter per omnes Locos
difcurrentem fequetur,vt non mediocris labor fit ab ea te extricare,
atque expedire.Contrà verò , multae aliae proponentur Quæftiones Non omnes
ad quas traétandas pauci admodum Loci fuppeditabunt Argumen- £*%££*
ta quo fiet,vt quátumuis ad oftia reliquorü pufes,nihil inde fubfidij ::;"
Nem/*** 4* fperare debeas.Itaque hac Locorum Arte, non fant argumenta co- .
:* * genda,ac per vim trahenda,ted quafi admonenda & vocáda:Alioqui
timendú eft,ne via hæc & ratio, quafi facilè exquirendis, ac inue
niendis Argumentis excogitata eft,impedimento,fit futura ingeniis.
Et Argumenta, quae ratio ipfà per fe liberius difcurrens, haud ma
gno labore inueniet, his legibus quafi compedibus aflri&ta , nullo
modo affequatur. Atque vt paucis multa comple&tar, nó cò ‫ معي فاعلاف‬liberta *
eft haec Ars,vt naturâ praeceptis quafi vinculis ligaret:fed vt incertis î„„„
paſſibysvagátem ad viáreduceret, & paucis modðinſtructam de iti- ſit in har Le
jpere ipfa tardior fequeretur anteiret. erum DÉi
A N i M a D v E R T E N D v M eft autem,traditos Locos non folum f'"*
- - - - - Traditos Lo
fuppeditate materiam omnis Probationis, fed etiam Anp* ficatio- Ä,
nis.Ampj:fis atur enim res, conglobatis Definitionibus, feu potius plificatior;
Defcriptionibus:ex Partiő enumeratione:ex antecedentű Confe- materiāÍvp
· quentium & circunftantium frequentia, ex multorü Similtum, Ma- peditare.
iorū,minorū,Pariū,Diffinniliúmq; ac contrariorū collatione:i>emü
ex complurium,& magnorú Au&torú iudicio & fertentia.Cuius rei
******** exápfa afferre n6 grauárer, nifi videré magis hoc ad Rhetoricâ quâ
rº. ad Diale&icâ pertinere.Nam cum hæc multorum Argumentí vehe
3aan Diale- mens,& feftinâ concurfatio,ad mouendos affe&us potius quam ad
iiisotum, mêtis perfuafionem fuapte natura dirigatur, plufque rem ipfa dicé
divi atque impetu,quàm ratione amphficet,nô dubium eft,quiri ea
magis propriaOratorü,quàm Diale&icorü iudicãda fit.Nec folùm
- at: 42: [Οζ3-ι
 I 94 I N S T L T V T. D I A L E C T.
tota Amplificationis materia ex Locis praefcriptis defumitur, fedc
悠” tiam omnes Tropi , quibus Oratio fuis quafi luninibus decoratur.
. ಕ್ಹ Nam Metaphorâ (quæ omnium Troporum,modorúmve cft frequé
Jινήρtis. tifsiinus,& long& pulcherrimus)ex Loco Similium depromitur sy
necdoche, ex Locis potiffimüTotius,& Partium:& alij ex aliis.Vc
runtamen hoc iam totum ad Oratores pertinet, cùm Tropi nec ad adTr pi omnes
Oratores
Probandum quid,nec ad Amplificandum defumantur, fed ad ornan p, rtinent.
dam,ac illufìrandam orationem. - -

R E L 1 Q v v M mihi cfïe videbatur , vt exëplá afferrem vnius,aut

alterius trádæ Quæftionis, perque omnes locos deducédae: fed lógi
tudo Tra&tatus me vocat ad ea potius abfoluéda,quae fuperius polli
citus sū, prefertim cüm finguli loci cópluribus exēplis fint patefačti.
De Locis Propriis,Admonitio. СА Р v т. хх x v і i I.
Loci Commu- S E D quoniam Loci Communes,fine Propriis parum valent,dan
mes parum va da eft quàm mixtmè opera,vt Communium do&rinae,Proprio
lent fin* *** rum peritia adiungatur. Quod vt fiat,multa meditatione opus eft:
"്l-l. multò etiam maiore le&tione.Annotanda funt,vt monet Arift. com 1.T. t I. t 1. - |
& ſequenti
,.jj£ plura Pronuntiata: multaeque Sententiæ eorum qui clari ac illuftres bus.
fint quarem in quolibet rerum genere fuerunt: Quæ communiora funt, in alia,
di,& ipf* atque alia minus communia magifque familiaria deducenda: Voca
f"ha" buiorum ambiguitas folicirè pernofcenda: Differentiæ rerum fimi
lium, & fimilitudines differentium , diligentiffimè perueftigandæ.
Nec modò paffim hoc faciendum eft , fed ordine etiam ac ratione
omnia rerum genera luftranda.Quaerendi ríamque funt Loci, qui ad
naturae obfcuritatem pertinent,vt Animalium,Plantarum, lapidum,
Metallorum, Elementorum,Coelorum, Dei Opt. Max & beatarum
Mentium. Deinde ij qui ad Vitam & Mores hominum fpe&ant, vt
Virtutum,Vitiorum, Rerum publicarum, Focl:citätis,& partium eius.
Poftremò ij,qui ad Di£ ret;\ii fùbtili.sten attinent , vt Accidentis
propriè fic dicti, Generis , Proprij & Definitionis,qui proprij funt
huius Artis.Conrignandæ funt multarum rerum Definitiones, plu
res Defcriptiones, multæ etiam vocabulorum Notationes. Caetera
verò,qug ad quámque rem pertinent,codcrn modo annotandæ:refe -

tenda omnia in normam communium Locorum, vt parata fint, at

que in promptu ad differendum. Nec enim aliter Proprij Loci re
rum,de quibus Demonftratori & Diale&tico differendi cura incum
bit, cognitiac perſpecti eſſepot erunt. -

Cur ho; loco S E D iam fortaffe expe&abis,vt quoniam Communes Locos ha

: த &tenus tradidi,& Proprios quærendos effe admonui, mox fubiiciam
# Ä eos,qui propriam huius Artis materiam attingunt,inter quos praeci
Âïoprij pui habentur illi,quibus tra&antur Quaeftiones Accidentis propriè
& , Defini- di&ti,Generis,
troºps, perfequutus eftProprij,
Arift.vt&exceptis
Definitionis.
primis,Quos
quosquidem
illc ferè adeò diffusè
præterm:fit,
quatuor integros Topicorum Libros(hoc eft,à quarto ad feptimum
vfque)in reliquis pertra&andis pofuerit. Verùm hic labor à me non
eft in præsétia flagitâdus,nófolüm quia tâ multa de his fcripfit Arift.
vt vix ca in fumma redigi poffint;{edeò vel maximè, quia huiufmo
- di Loci
 L I B E R S E P T I M. V. S. . 195
di Loci in iis,quae fupra de Accidente propriae fic appellato,de Ge- 4' tra^idi
nere,de Proprio, ac Definitione dicta ſunt, vtcunque continentur. 2"
Quo fit,vt Quæftiones,quibus quaeritur, num aliquid fit Accidens i: ..
alicuius rei, Genus,Proprium,aut definitio, ex fuperioribus Libris „TJ;
- quantum fat eft traétari poffunt. Exempli cauffa,fi exiftat Quaefìio inueniuntur
Num fcire,Accidés homini,nec ne?poteris fit affirmatiuâ partîm ex *?*%.f* Ji;
Definitione Accidentis fecundo Libro tradita,fic confirmare.Adeß #..
homini,& abeft ab eodem fine eius corruptione,Eft igitur Accidés '«, KT.
homini.Ité ex defcriptione hoc modo: Prgdicatur de hominibus ac- .. cap.
cidétario,ac contingenter.Ergo,&c.Quod idem argumentü ex No- C*f.7.
tatione,& cóiugatis videtur duci.Ex parte fubie&tahoc modo,Eft ac
cidés feparabile, Igitur omnino Accidés.Atque ita ex reliquis Locis
fi qui alijfunt, qüi adinftitutú cófirmandü fupeditét Argumenta,
Quòd cùm modo eodé poſſisfacere in Genere, Proprio & Defini
tione,nil eft cur in præfentia haec Locorú genera debeas requirere.
De Ordine Argumentorum,generatim. C a p. x x x 1 x.
Ordo quid. I x 1 M v s de Inuentione Argumentorum,reliquum eft, vt de „Quam fit ne
ipforum Ordine dicamus.Ordo igitur,quòd ad hunc locum at- £jria' Ar
tinet,eft Argumentorum inter fe apta ad perfuafionem collocatio.Qug qui- &** entgrum
dem,quàmìfi
domui cóftruendæ fatis differénti,n
t neceffaria einó eíìreliquâ
nó eft, lapides,& qui non videat.Vt
materiâ efiim !!!**"**
in cumu- fººd.

lü congerere,nifi his difponendis, ac collocandis Artificium manus

adhibeatur,Vtque milites quantumlibet fortes ac ftrenui,nifi periri
ducis induftria,formâ exercitus accipiant:ad bellü inferendum ido
nei non ſunt, Sic Argumenta ex Locis traditis coacta tumultuantur,
nec adfiné adipifcendum apta funt, nifi ad perfuafioné appofitè col
locentur,ac difponantur. Porrò Argumentorum nomine hoc loco, . . h;
Definitiones quoque,& Diuifiones(etiã cùm nihil probant, fed tan- .
tnm eam rem,cui adhibentur,declarant)intelligi volumus. Adhuc e- ::
nim de ipfarum Ordine tum inter fefe,tum comparatione reliqua
rum partium cuiúfq; traétationis,in qua de re aliqua differtur, nihil
diximus:quod hoc loco fiet commodifsimè.
D v p L Ex eft autem Argumentorum Ordo,Naturæ, & Do&tri- pupiex or
enim temporis,quem feruat hiftoria nihil ad nos pertinet:
ordo tempo- næ.Ordo
“*. - - . - -
$e;
: ‫م‬.:‫م‬. Pred.1.ey I.
„Äî quia narratio cum nihil declaret ex notioribus, fed rem fimpliciter poft. 2.cs l
*43. proponat, non eft ad perfuationem compofita, nec ad Dialecticam jís.
vllo modo(niſi cum obiter diſſerit)ſpeStat. phy 7.
Generationis N A r v R ae Ordo duplex eft,Generationis,& Perfeétionis.Ge : ordo º
ºrdo. nerationis,Ordo dicitur, cùm à minus perfe&tis ad perfe&tiora pro »}tex.
gredimur,& omnino à caufsis ab effe&a. Siquidem Natura in rebus
eficiendis à minus perfeétisad perfeétiora contendit, & cauffarum ,
vigignit effecta.Sub hoc genere duo potiſſimi continentur e irº e
σις & ο/ιάρεσις,hoς eſt,C6poſitio,Diuiſio,ſeu Cópoſitions Ordo, & cºpoſitionis
Diuifionis.Cópofitionis Ordo eft,cùm a Partibus integrantibus ad
totum integrú,aut omnino à Caufsis ad Effe£ta profic,fcimur. Acci
io autem hic nomem,Totius integri,vt in Locis totius,& Partium.
niuifi»*i,. ^ Qiuifionis Ordo dicitur cüà fuperiorib* ad inferiora deſcendinus.
- - - attºº. 2 ... Չլ.
 196 I N S T I TV T. D I A L E C T.
Qui quidem prbpterea Diuifionis dicitur, quòd praecipua Diuifio
nis forma fit ea,qua fuperiora in inferiora diftiibuimus,vt ex quarto ,
Libro perfpicuum ett. Ordo Perfections elt, cùm à perf ctioribus Сар. «.
Perſe.uomis."
Eff:*a non ad minùs Perfecta,aut omnino ab Effcétis ad Cauffas progredimur. -
jÉÉ,f.tio Non ideo tamë progreffus ab effectis ac cauffas, vocatur ©rgo per
*a 'omnibus fe&ionis, quid Effecta fint perfe£tiora omnibus fuis caufis:fcd quia
fuis '*/* Perfectio cauffae in edendo Effectu cernitur.Sub ordine perfectionis
duo itidem , quemadmodum fub Generarionis, praecipuè compre
henduntur áváxvgis vvvxyayi , hoc eft , Refolutio, & Colleétio,feu
Refolutionis Ordo, & Collećtionis.
R E s o L v r 1 o N 1 s Ordo eft,cùm àToto integro,ad partes inte Reſolutions.
gråtes procedimus:& omnino cü ab Effectibus ad cauffas pergimus. Collections.
C o L L E c T 1 o N 1 s verò eft,cùm ab inferioribus ad Superiora
confcendimus.
A N 1 M A D v E R T E tameu. Perfeétionis ordinem,alium , etiam,
qui dignitatis Ordo appellatur,complecti:quem quidem tum ferua
mus,cum à re digniori ad aliam minus dignam,vt ab homine ad Ele
phantem procedimus. Quod fi ab homine, ad Animal progrediaris,
non erit Ordo Dignitatis,quoniâ Animal non eft res alia, diuerfâue Dignitatis
Ordo contra- ab Homine Huic opponitur quidá ordo Generationis,nomine Ca Ordo.
riu*. rens,cùm videlicet è contrariò à re minus digna,adaliam digniorem,
ö-ia; Dig- perfectiorémue proficifcimur, vt ab Elephante,ad Hominem.
nitatis momi T D o c r R 1 N ae Ordo eft cum ab iis progredimur,à quibus com IDočİrina
do.
********
ré:}}j,
** modius pro auté
Generaliter ratione rerum ac perfonarum
commodius progrediendum
eft ab iis progredi, videtur.
quorum cognitio
ad fequentium cognitionem requiritur,& (quantum fieri poteft à fa
cilioribus,ad difficiliora. Atque hoc quidé interdum praeftamus,fer
uando cótinenter Ordinem Generationis: Interdum feruando con
tinenter Ordinem Perfe&ionis; Interdum vtrumque permiflè, hoc
eft,faepius in eadem Tra&tatione ab vno ad alterum, vt commodius
iudicamus,tranfeundo.In iis verò rebus,quae vidétur æquè perfe&ae, Ordo Arbi
& æquè faciles,aut difficiles cognitu, nulli Ordini relinquitur locus, trarius non

nifi arbitratio,Verùm quia huiufmodi Ordo nihil habet Artis,omit cadit fub Aer
tcm.
tendus in præſentia eſt, -

De ordine qui in Docendo ſeruandus eſt:Primique in confirmado. CAP. XL.

R d o igitur,Difpofitióue Argumentorum ; Aut in Docendo
cernitur (cum fcilicet nemo ex altera parte refpondet)Aut in
Difputando. Qui autem docere aliquid vult, duplicem laborem fu
fcipit:Confirmandi fua,& Refutandi contraria.Cum igitur quis con
firmare fuam fententiam voluerit, explicabit in primis Voçabulum Initie Confir
rei,de qua agendum eft,fi fortè ambiguum fuerit, aut ignotæ fignifi tionis quid
cationis,id quod Diftimétione, aut Interpretatione fácier, vt Por agendum.
phyrius in traétatione quinque Vniuerfalium.In progreffu autem,fi
Argumenta omnia ad vná eandemáue Concluioné cóferenda fue
C** ***.
тенtа стта
rint,ferè feruanda erit Methodus ac difpofitio locorum præſcripta:
- - - - - - - -

‫ به‬m ،‫ه‬- ** :fiquidé collocatio.optimus Doctrinæ ordo in hac revideºur.Its

££, que primum res confirmanda erit definitione, Deinde variis (fi COIIl
 1. т в в к s в р ты м у s. . 197.
commodum videbitur)Defcriptionibus: Poft Notatione Vocabu- ccnfruntur
li: & fic deinceps reliquis Argumentorum generibus. Nifi quod le- quicam erdo
uiora quaeque,nec prima,nec extrema!ocanda erunt,fed aut reiicien- ad
Leuiora Ar da,aut certè(fi non videbuntur omnino contemnenda)in medio in- i,„,„„|
gwmenta qиё culcanda.Vbi enim firmiora, prima aggreſſione mentem occupaue- -

lo cºn obtine
re dete ant. rint,tum leuiora præfertim conglobata, & in vnú quafi corpus coa
&a,fidem augebunt:quibus ſi potétiora fuccefierint,erit omiùino res
confe&ta. Atque hac ratione mutari optimè poterit I.ocorum Ordo.
Qաin aliis etiam interdum de cauffis, alter difponi poterunt Argu- Mutaripoteſ:
menta,quàm fuprà digefta funt, modò Doctrinae Ordo feruetur. Si É'Ä.
verò alia Argumenta ad alias Aſſertiones accommodanda fuerint, in Confirmä
6ainam or aut Affertiones erunt de eadem omnino re: aut aliae de ſuperioribus, da eadem ce
--‫س‬ -1
de/er*andra aliæ de inferioribus ; Aliæ de totis integris, aliae de partibus ; Aut diejіоте.
in cafirman
dis diuerfis denique de rebus à fe mutuo difiun&is hoc eft Oppofitis, aut Dif
κόςl«βο»tύκα paratis,vt de fpeciebus eiufdem generis.
de eudemøm
minore. S 1 de re eadem, ferè feruandus erit hic Ordo , vt primum often
damus rem effe,deinde quid fit,pofteà qualis fit,adextremum cur ta- 2. Poſt.z.
lis fit; Id quod Ariftoteles docet fecüdo pofterioris refolutionis lib.
Qy o quidem Ordine, cùm commodiffimè quælibet res tra&e
tur,non dubium eft, quin optimus Do&trinae Ordo in eadem re tra
&tanda cenfendus fit. Quamquâ non erit neceffe hæc omnia perfe
qui,cùm de vno,aut pluribus conftiterit.Ad hos quattuor quafi gra
dus Tra&tationis cuiúfq; rei, reuocantur omnia quæ de re quauis di Ordo in deli
cuntur.Vt in deliberatione,id quod quæritur, pofsítne res propofita beratione.
fieri,ad primum fpe&at.Quod verò difcutitur,Sitne honeftú vtile,iu
cundú an contrà,ad tertium pertinet, Nec enim ij qui deliberant de
Quaeftione, quidnâ res fit magnopere 驚 tandem.Quia
via & ratione id confequi poffunt,& an facilè poffint,exquirunt, id
ad quartum referendú eft Et in iudicio illud,An fecerit, ad primum:
Quo nomine fa&um cenfeatur appellãdum,adfecüdum:Reéténe,an In Iudicati•
perperam,ad tertiü:Quibus auxiliis, ad quartum redigitur:nam quo *
fine, & ftudio fecerit,ad Quaeftioné re&i,& cótrarijreuocatur.Lau
datio porrò in Quaeftionibus Qualitatis,& Cauffarü potiffimü,hoc „,„„.
eft,in tertia,& quarta veriatur.Intra&atione porrò cujufque Virtu- „.£.
&is,Primú,An propofita virtus fit neceffariahumanc perfe&tioni,nec tione cuiuf.
ne,differitur.Quod,ad Qugßionë an res fit reducitur,Deinde. Quæ que virtutâ.
nam fit eius Materia, tú Obie&ta,tú Subieéta, quod ad Quaeftionem
naturae pertinet.Tum, Quæ fint virtutis affeétiones, ac conditiones
quod Qgaeftionem Qualitatis perfpicuè fpe&at. Ad extremü, Quo
nam pacto ipfam poffimus confequi,qua in parte,quae ad quartam
Quaeftionem reuocatur,de cauffis,& impedimentis virtutum agitur.
Itaque onnia, quae de vna re differuntur, ad illa quattuor reuocan
tur, eodémque ordine ferè tractantur,
S 1 verò aliæ affertiones efferantur de rebus Superioribus,aliae de
Inferioribus;aut aliæ de Totis,aliae de Partibus Integrantibus: aliter
Aufcultationis via aliter inuentionis, diſponếda funt Argumenta.In
Aufcultationc,fiquidem,abfolntáve Difciplina, feruandi funt Ordi
α α 3 theS
 198 I N S T (T V. T. D I A L E C T.
nes Compofitionis,& Diuifionis:quos Ariftoteles tradit initio phy
ficg Aufculationis, vt aufcultationi,perfe&taeq; Difciplinæ cóuenié
tiffimos,& in tota ferè tra&latione Phyfica meritò conatur obferua
re.Eft enim rationi maxinè confentaneú,vc qué ordinem Natura in
rebus efficiendis feruat,eundem Ars, Naturæ æmula, velut optimum.
…/rif ı. de ge
726.441. 3 *
fequatur,Natura autem,Compofitionis & diuifionis Ordine progre
diens,à Partibus integrâtibus ad Totü, & à Communioribus ad Mi
nus communia,in affectione rerum proficifcitur. Seruant etiam hos
ordines Mathematicae fciëtiæ,quippe quæ à primis initiis orfae,quafi
texando,alias
tione atquè ordines
verò,oppofiti alias ex prioribus efficiút
feruádi funt, cóclufiones.In
Refolutionis Inuen-
nimirú,& In earunden».
col- ! Inuenti•,

le&ionis.Quiènim fine Doctore philofophari volüt,& à rebus quae "

ſenſibus ſubiectè ſunt,ad recóditiores ſuo marte penetrare cupiunt, à
Toto integro,ad Partes,& à minus vniuerfalibus ad vniuerfaliora,id
eft,Refolutionis,& Cole&tionis ordinibus Accómodatiffimè proce
düt.Sunt enim hi progreffus,noftrorum fenfuü imbecillitati conue
niétiffimi.Priorem fequitur Arift. cum ab animaliú Hiftoria,ad Tra
&ationem de Partibus animalium progreditur:& in libro de Mundo,
I Prio. 33.
ad alexandrum(fi modò eius e(t)cum ex definitione Müdi ad partes,
quibus Mundus conftat,procedit:Itemque in primo libro de priore
Refolutione cùm refoluir Syllogiſmum in propoſiciones;&propo !
fitiones in Terminos.Colle&tionis verò,ftudiofiffimus fuit Socrates,
vt apud Platonem plurimis in locis videre eft. Cum enim Socrates.
profiteretur fe nihil fcire, eum ordinem procedendi potiffimú am
... Poſt. 18. ple&ebatur,qui incipientibus, ac inuenire cupiétibus maximè aptus,
e> 1 Mtr. 1.
eft. Vnde & Ariftoteles extremo fecundo Potteriorum libro, & ini
-

tio Metaphyficorum, hunc ordinem, inueniendis principiis Scien

tiarum Atriúmque praefcripfit.
In trattan'is
Qv o D fi affertiones fuerint de oppofitis,aut difparatis fpeciebus,
vebas oppofi aut generibus,in quibus tamen alia videátur aliis perfectiora,aut fal-.
tis anº difa
rans фи“ or
tem faciliora cognitu,aut feruandus Ordo dignitatis(quod fecimus.
#6/trผผมd*48, in explicatione figurarú,generáque Argumentationis)aut certè ini
tium faciédum eft à rc notiffina,qua in reliquarum tractatione,quafi
1.de hift.ani, norma quadã vtamur.Vt enim nímos(vt ait Ariftoteles) ad id quod
6. Ibidwm,
6bi quifque exploratum,certumque habet, probare folet,ita caeteris In trašand;
quoque in rebus agédú eft. Qua de cauffa ille in explicandis anima- X. ;
liú variis,generibus, primùm de Homine, quod omniú maximè no- .„.„„; «que
tú nobis neceffariò fit,fe a&turú pollicetur.Quáquá homo,dignita- perfestis, -

tis etiam ordine reliqua animalia antecedit. Si tamê res huiufcemodi «què fciles. .
aequè perfeétae,ac faciles,aut æquè difficiles cognitu videbuntur,iam 蠶
ſuprà diximus,nulli ordini, nifi arbitrario locú relinqui.Quamquam. : tenºrs- .
reuera inter omnes reru*m fpecies,quibus perfeétio aliqua in eft,da- âus.
tur aliquis ordo perfe&tionis.Haec de Ordine,quem feruare debet is,
qui docet,cum fuam fententiam,quam veram effe putat,flatuit.
De Ordine,qui in Refutatione fèruandus eff, СА P. x L 1.
( 7 E R v M quia non fatis eft,fi tua placita confirmes,niß etiam re
' fellas,tum Sententias;tum rationes contrarias, & repugnantes.
tlı, S -
 L I B E R S E P T I M W S. " I 99.

tuis affertionibus. Quifnam ordo tencndusfit in refutatione dicen

durn eft.
T R 1 B v s ergo modis potiffimum,fatis commodè hoc fieri po- £rint* •**•
teft.Vno,fi id,qüód verum effe exißimas, prius ftatuas,ac cófirrìes. ***"*
Deinde ex veritate comprobata refutes aliorum dicta , & quid veri 3 í h y v .
contineant, exponas id quod facit Ariftoteles multis in locis, vt in
explicanda natura motus tertio Phyficorum Libro.
A LT E R o,fi prius aliorum opiniones,ac rationes proponas,fa&to ;..„,„ „.
initio ab iis quæ à vero magis videntur aberrare,eafdemque mox re- go.
fellas.Deinde ad id quod fentis ftatuendum ingrediaris:Demü qua
tenus refutatae opiniones veritatem attingant, ex tua fententia pau
cis perftringas. Quem ordinë feruat Ariftoteles primo Phyficorum 1 Phy. ca. ..
, r,„;.,.«, Libro,in exquirendis Principiis rerum naturaliú,& in Libris de ani- jºjº
deinceps.T ma,cum animiae naturâ inueftigat:& in primo Lib. Ethic. cùm docet? '.
quânam maximè in re pofita fit felicitas,& aliis plerifque locis. /3,
T E R T I o tandem modo,qui omnium eft accuratiffimus, fi pro
pofitis primü pro vtraque parte Sentétiis, ac rationibus aduerfis,qug
rem faciant ambiguarn, maximè verò iis qug veritati repugnant, fe-.
quatur deinceps Veritatis determinatio,ac confirmatio,ex qua,tan
dem diffoluantur cótrariae rationes,qua ex parte verae Sententiae re 3
- - - - - - A ‫هب‬.Metaph.
: 1.
pugnant.Quo quidé modo,quafi conueniétiffimo,docet Ariftoteles toto quarto
initio Libritertij Metaphyſicorum,tractandas eſſeres controuerſas: # de . Phy.
id quod eo loco pulcherrimis perfuadet rationibus:ac ftatim in reli
quo opere latè exequitur : Expeditiffimè tamen id fa&um videbis,
quarto Phyficorü libro in traétationibus de loco,Vacuo, & Tépore. Nifolus hic
In prale&io- Hanc folam tra&tandi Methodum , quoniam praecipua eft, adeo ap- t73ű
- -- - - -
. #43 [1f,
: j probarunt Do&tores,quos vocant Scholafticos, vt nihil.niſ hoc or
mcomm. dum dine,pertraétent.Caeterum etfi difpofitio haec tertia optima fit , non
£ Meth** eft tamen ipfà $ola ample&éda in fcribendo. Satiantur enim, qui le
:: gunt,fimilitudinis få tidio, prętertim cum inculto ſermone traétan
terpetueſ rue º Qgaeßiones:qugd ferèficiunt quihanc dogêdi rationem fequun
fиу. tur:Hæc de ordine Docédi.In quo duovitia diligéter cauere oportet. „„„ «;
Alterum ne fingulæ penè Sententiae in Quaeftionem, ac Controuer- j„?,a...,
fiam vocentur, quod plurimi faciunt. Sunt enim multa quæ ex aliis do.
grauioribus Quæftionibus commodius intelligipoſſunt,aptiuſque
aliis Affertionibus principalibus vt confe&taria fubne&i:aut certè vt
Preclara ſºn maioris momentires percipiantur, obiter explicari.Alterum,quod Secundum.
temtia. ex fuperiorivitio nafcitur , ne in controuerfis rebus tra&tandis,affe
rantur futiles ac inanes,tü opiniones tü Rationes.Ná curare,qug có
tra tuá fententiâ quifque dicat,aut dicere poffit,amentia eft.ln quod t. 7, f. 9
vitiú neceffe eft labantur ij,qui dc rcbus,aut nullius difficultatis, aut
nullius ponderis,quæque vno verbo explicaripoffunt,aequè at
çjue de magnis, ac difficilibus, integras,ac omni
bus quafi membris diftinétas excitant
Quationes.Sed iam de Di
putandi ordine
dicamus.
ᎠᏰ
 2ОО т м s ты тут р і А и в с т.
De ordine மரியாய் primùmque de officio Argumentationis.
С А г v т. х ц і п.

Diſputatio to
gnoſende Ve
Q. 1 A Difputatio explicandae,cognofcendæóue Veritatis gra
tia fufcipitur: Veritas autem non melius quàm conferendis
****** $**** cum altero fermonibus, ac rationibus elicitur (cum nimirum alter
"f" nititur pro viribus propofitum defendere,alter impugnare) propria
Diffitatio in fanè difputationis ratio in Argumentando, & Reſpondendo cerna
Argumentā tur neceffe eft. Quapropter de argumentantis,ac refpondeiitis offi
do & ref}on- cio nunc agendum eft,vt totius difputationis ordo perfpiciatur.
dend*/i** A R G v M E N T I s Officium férè in his obferuandis pofitum eft Primum a..
Primum, Propofitionem eam quan defendens tuetur , ponet anre cumentum a4
oculos,
met, fiuevtvteam impugnet,
veritas euertatάue,
impugnata perluceatfiue quod
magis ac eam falfamconftet.
liquidius :*
exifti- ού, cruandi;..

- D E I N D E verò affumet eam Argumentationem, qua exiftimat !

infirmari poffe propofitam affertionem. Vno autem è Juobus mo

Secundum.
ಓS lib.6.
dis conabiturfiteam
potiffimum euertere:dire&to
dedu&tione videlicet,aut
ad incommodum. ex hypothefi
Dire&tò, quod
vt fi Epicu
**** reus aliquis afferat,omnem voluptatem effe bonam,tu autem contra
fic Argumenteris, Nihil quod ràtioni aduerfatur bonum eft, Aliqua
Voluptas rationi aduerfatur,Aliqua igitur voluptas non eft bona.
D E D v c T 1 o N E vero ad Ificommodum,vt fi eâdem Affertio
nem fic refellas,Si omnis Voluptas bona effet,eafanè,çjuae ex homi- *

cidio capitur,bona effet. At hæc,vt apertifíímum eft , non eft bona, º

quin potius perniciofiffima:Non eft igitur omnis voluptas bona. In
his autem Argumentationibus propónendis,huiufcemodi verbis v
tetur Diale&ticus,Sic argumentor,Si contendo, Haec oppono, Ob- f

iicio in hunc modum,& fimilibus.

Tertium. ' S E D quoniam propria Difputationum materia Probabilis eft,.
nec aduerfarium omninò cogit,ferè femperantequam extruatur Ar
gumentatio,roganda funt ea à Reſpondente , ex quibus Aſſertio ad- t

uerfarij infirmari pofsit.Nam fi ea quæ rogantur,non concedantur à: *

Refpondente, poterit inde Argumentans ad alias atque alias Inter- !
rogationes fine dedecore tranfire,eáque fenfim captare , ex quibus
fperet,fe rem confe&turí. At fi abfque Interrogationibus acceperit,.
quæ à Refpódente negari poffunt,periculum eft,ne Refpondens
- - - l
ne \. Ç
gatione fumptionum refiftens, naiorem ei faceffat laborem, quàm , i.
Cautio adbi ipfe à principio fufceperit.Sed adhibere debes in Interrogando hâc.
***** ** Cautionem,vt non ßatim roges ea, quae labefa&andae Affertioni ad
terrogante. - - - --- - - - - - t
•x 8 Tºp. uerfarij proxima funt: Id enirn ille fi intellexerit,negabit omnia,adi- t
Caթ. 1 . tümqueconferere
manus Argumétationi per proterulam
Argumentando.
-
Itaqueobſtruet, nec funt
repetendae te finet vnquá
altius In- ta
v:

terrogationes , & à rebus quae à propofito longè videntur diftare, !

exordiendum:ído; in quo tota vis Refutationis pofita eft , interdum.
multitudine Interrºgatiorium, obruêdum,nonnünquam etiam quo
dá quafi pallio cauffae fuae ,aut effeétus aut rei fimilis,aut alicuius al- ,
terius occulendum:quo refpondens {ecutior factus, & quafi in aliis. *
rebus
 L I-B - E - R - S E P T I M W S. 2○I
rebus nihil ad propofitum pertinentibus occupatur, fyncerius dicat -

quod fentit,ficq; Veritatis vox nequaquam metu impediatur. Duae Du-f→ты

fünt igitur,vt diximus, confligeudi cum altero rationes ac formæ. ಶ್ಗ
Alterâ, cùm noftris fumptionibus confifi, aduerfarium fine vlla In. '!
terrogatione inuadimus,quæ vt grauiorett, & conſtantior,fic ninus utis qi.
tuta.Ältera:cům ex Refponfione alterius, elicimus Argumentatio
nis materiam:quae ratio communior eft,& vulgarior, ac multò etiá
tutior.Sed haec pofterior, quae apud veteres fola ferè habebatur dyf.
putandi formula,vt apud Platonem,& Ariftotelem cernere eft, ho
âiè raro auditur,priorem fcholis omnibus aifiduè refonantibus.
I A M vero fi refpondens non admiferit quod tu roguit,Iicebit, 2натит.
quidem tibi id probare,verum non teneberis. At fi negauerit quod
tu fine Interrogatione accepifti, id pium cogeris confirmare, nifi
fortè per fe notum fit.Quamquam ad reptinéndam proteruiam re- ! quibus &r
fpondentis,conceditur tum Diale&tico, tum Metaphyfico vt ex iis, ::
quae Relpondens alioqui admittit probet Propofitionem per fe no- fini , са 4:
tam quá,ille pertinaciter negac.Hoc enim non eft fimpliciter pro- per fe_mota
bare id quod per fe notum eft, & quafi luce alia clariffima Sólem J**j *
ofl£dere,fed coercere potius hominis peruicaciam, & infolentiaaa. ఙ్మ?
Id quod Ariftoteles facit quarto Metaphyficorum libro coarguens ζ
Heraclitum,ac Democrituh,quia prima Principia omnium notif- 291т
T ить
fima inficiebantur.
s.Top. S 1 vero induétione multarum rerum adhibita non dederit Rc- Petere Iafan º:
fpondensvniucrfalem propofitionem, pofcendum ab eo eft,vt ali- tiâ, 1*4 fit.
quid contra obiiciat in quo Propofitio fit non vera : quod vocant
Petere Inftantiam.Hoc enim fi Refpondens non fecerit perperam ,
videbitur negare propoſitionem.
Co G £ T v R autem Argumentans explicare propofitionem am- 蠶
biguâ:& eam quae obfcurum fenfum habuerit,aut verbis parú vfita- 8.Top. 3.
tis conftiterit,exponere.Cumque aliquid probauerit, diftinxeritó;
aliôve modo explicauerit,illud apertè nominabit, dicétque Probo , Diligenter r
Antecedens.Probo Confequentiá,Diftinguo Cófequens, Expono otandsm.
Propofitionem,&c.Sic enim melius conftabit inter Difputantes,cú
ca de quibus difceptauerint,propriis fuerint nominibus fignificata.
Qv od fi Refpondensita occurerit,vt argumětatio foluta videa
tur relinqueretur Argmentanti locus praemendi adhuc, & examinâ. Septimum, *
di ſolutionem.Tum dicet,Contra.Sic inſto.Ita vrgeo & ſimilia.
IN T E R D v M , vt aliquid probet dicet : Ponamus hoc, aut illud, oâauan/. i.
etiam fi falfum fit,nodo hypothefis non fit impoffibilis. Inde enim
aliquid fieri poffe, fortaffe colligit, vt fi dicat, Ponamus Deum -

creâffe Cœlós duntaxat: quod qüanquam falíam eft , tamen fieri : .

potuit,Vnde concludet, poffe Dei potcftate dari vacuum aliquod, , ,
atque inane in rerum natura. Nam data illa hypothefi, nihil cœlum ;
Lüna ,complexuſuo caperet:ficque vatuum eſſet. . -

D E N 1 Q y E illud magnopere curabit argumentans,vt nihil aliud v.ua... ,

quàm quod à Refpondehte negatum fuerit,confirmct,aut certè id
vnde illud poffit còlligerë.. ”
, vv.
BAE, , ᎠᎴ officio 2.
 ------- = -

2○2 I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
ne officio Rej}ondentis. С А г. x u 1 і 1. x

Primen de
run enti Re : இ:s: tinetur
Es o sprimum,nihil
D : Nt 1 sintitutio
fimpliciterhisfere
defendetDocumentis
, quod verumcon
non
Jadent4, | 懿 fit,aut verifimile. Exercitationis tamen cauffa etiam ea,
： quæ Probabilia non funt,fuftineri poffunt, modo qui ea
defendet fignificet,fe difputationis cauffa id facere,Quamquâ, hac
etiam noderatione a dhibita,rarò id faciendum eft, quia ferè ita fit,
vt qui audiutit,non quafi tu Difputationis gratia id defeudas, fed
tanquam eas dicas,quae probes & fentias, ita te odernit
Secumdum. D E 1 N D E,,numquam in eadem Difputatione,aut Affertioni quam tue
tur aut fuit Reffonfionibus repugnabit.Eft enim hoc vel maximum. Re
cautior effe fpódétis vftium,vt ipfe contra fe fua tela retorqueat.Quod maximè
4ebet, in Re animaduertendú eft ei,qui falfum aliquid Difputationis cauffa de
f' "**% * fendit.Iccirco enim dici folet,Mendacem memorem effe oportere,
quòd qui falfum aftruit,facillimè fibi contradicat,nifi tuendo ac dc
tatiºnis gra- fendendo mendacio valde inuigilet. Plura enim repugnant falfis
tia defen ut, quam veris.Veris fiquidem fola ea quæ falfa funt falfis tum vera,tum
etiam falfa. -

3°*''"*. H o c igitur obferuato,vera concedet : falfa negabit, ambigua diffin

**** guet,obſcur propofitionis explicationem petet: quæ vocantur Imperti
nentia hoc eft,quæ ad inftitutum nihilfpe&tât refpuet, Significabit
enim ea fiue vera, fiue falfa fint nihil ad inftitutam Difputationem
pertinere.
gºriam. Si quid rogatus fuerit,Refpondebit fit nec me ita nifi interrogatio fue
8 1օp.9. : rit propria alteriu fcientie.
3uintum. Si quid 4ಙ್ಞ! pofùerit quodimpoßibile non fit mec repugnet
14 q u e pofit4 funt & data,admittet illud.
sextan. Qy a M o v A M vero Conſequentia non proprie dicitur vera autfalſe conſeguiia
comcedet tamem aptas,& negabit ineptas ac vitiofas.Sæpe tamen cernere non dicitur
non poterit fitie bona,afivitiofà Confequentia, ni prius diftinguat ytra a** fal
Confequens,quod ambiguum fit,cum qüodam forfìffe fenfu Con- /*
c;et-tia fequentis,fit bona Conféquentia,alio.Vitiofa. Quapropter antequã
tiºni-am £f concedat aut neget Confequutioné,diftinguet eiufmodi cófequens
燃 vnóq; fenfu cócédetConfequentiam,alio negabit.Itaά; nec confe
{: quentiâ vnquã diftinguenda erit,fed cócedenda,aut neganda, Neq;
Confequens e confequens concedendum,aut negandum,ſed diſtinguendum.Nam
contrario. fi reſpondens conceſſerit Antecedens & Conſequentiam, Conſe
quens quoque velit nolit concedat nece(fe eft: Si verò Confequen
tiam negauerit,quid quaefo opus eft vlteriùs procredi ad conceden
dum,aut negandum Confequens.
§?fin** I l L v D ehim perpetuò obferuabit Refpondens,vt fimulatque ipfe
;T'* " aliquid negaueritjfatim taceat,yt ü qui 4rgumentantur,fia agat pariâ.
-----. Nifi quod Ariftoteles meritò docet,faepe neceffe eftvt Refpondens
non folüm neget quod alter accipit,aut rogat, fed etiam cür id ne
gat exponat,ne abſurdè id ဂ္ယီါ်
videatur.
o asum, PR o P o s 1 TA Igitur Affertione, thematéve, fue pofitione Repon
denti fi ù qui contra Argumentatur nulli, Interrogationibus præmißù to
… “ tam ftatim
 L I B E R S B P T I M. V. S. 2O3.
tam ßatim Argumentationem propofuerit,tota femel mox repetenda efl,mom
fòlum vt bene teneatur, comffetque inter Opponendum & Refpondendum,
fed etiam vt detur locus cogitandi de Reffvnfione. Siquidem praecipitata
Refponfio in multä incommoda fæpenumero incurrit. Deinde re
grediendum eft ad initiâ Argumentationis & per fingulas funptio
nes eundum,fic tamen vt prius videas,num ad euertendam tuam af
fertionemapræ fint,nec ne,quam vtrum veræ fint, anfalſæ, Nam fi
illæ ad refurationem tuae Propofitionis non pertinent, quid neceffe
eft de earum veritate contendere?Sic autem fiet,vt cùm duo fint So Duo gemera. º,
lutionum genera,inficiando nimirum quae affumunt, & negando cố- foiuti num.
ſequutionem:hoc poſteriùs fit ordine Doctrina prius. Id quod, vt Ná alia que
caetera,egregiè docet Ariftoteles priorem repetitionem his verbis èrätura Ro ex 8. tºp af.
inchoabis.Sic argumentaris,in hunc modum contendis, Haec oppo dui ho. 1. de
nis,& fimilibus.Pofteriorem,his,Cùm fic argumentaris.Quando ita Imwemt c. 1 5.
contendis quoniam haec opponis,quandoquidem fic obiicis,& aliis &* ab alii*,e
id genus.Tum fequentur illa concedo maiorem, Nego, diftirguo, labëdi potius
rationes fumt
Efto,quod barbarè dicitur Tranfeat,Sit ita vt vis, Niailenim mea Фиатjºl en
intereft,& cætera vt diximus. d: 8.Iք չ.
Ratio *eff.m
S 1 vero ille interrogarionibus te aggreditur,& fi veteres fatim fine vlla dendi vet rü
repetitione refpondebant,ita eff,aut,Non ita eft Diffinguo hoc femfu verum Twtior eft no
eft,hoc autemfalfum:Efto fuerit ita,& cætera: tutius tamen eft,ad yerita ſtra reſo"
temj, eruendam accommodatius,repetere prius interrogationem hoc modo. dendi conjue--
Quæris ex me,Petis à me, Rogas hoc, aut illud : deinde fubiicere. tn ‫ هن‬.
Quando ita quaeris,quoniam hoc rogas,aut illud,&c. Refpódeo vel
Dico,ita effe,aut non ita, Si vt voles Efto,& cætera. €}uae Refpon
dendi ratio,ficubi hoc tempore Difputatio Interrogando, & Re
fpondendo trawfigitur,fola vfurpatur. -

Ordo maxi
H ae cde Ordine Argumentorum cum in Docendo, tum etiam mè iuu.t me
in Difputando dixiffe, fit fatis. Quæ non folum cognitioni rerum ፲ገ}0ኾየጬስጌ.

comparandae,ac tradendæ vehementer conducunt, Sed etiam me

moriam adeò adiuuant,vt nullo Artificio magis iuuari videatur.
De Exercitatione Dialettice. С А Р. x L і І і І.

E D quoniam Diale&ica, nó ad cognitionem modo,fed Di ·lestica ad

§||ad A&tionem etiam dirigitur , per magna exercitatione aétionem etiä
$ opus eft ei,qui ex ratione tum Inueniendi, tü Collocandi áirigirur.
2иат /i те
2$2*%] tradita Artis habitum confequuturus eß. Vt enim Citha ceſſaria Ex-.
roedus nemo effici ur,niſi aſſiduè pulſando,digitóſq; preceptis Arti ercitatio,
ficis idemtidem acommodando: ſic nemo euadit Dialecticus, niſi
qui habitum quendam in modum naturae, confirmatum ex konga.
praeceptorum obferuatione,comparat.
D v o bv s autem modis nofmet exercere poffumus in hac Facul Duplex ex
tate:Altero examinandis ac retexédis aliorü fcriptis id quod prom ercitatio,
ptiffimum eft ac paratiffimum, cum plurima extent do&tiffimorum
hominum litterarum monumenta. Altera nouis operibus cudcndis.
ac componendis.Haud verò facilè dixerim,vtrü horum fit diffici!ius.
Autores enim graues,in quorum fcriptis enodandis,atq; ad vnguem,
ββ. 2. pernoſcendis,
 204 I N S T L T V T. D I A L E C T.
permofcendis,nemo cxiftimat fe operam perdere,n;u'tas farpe Argu
mentatio::es ita coniungunt, vt vna,dumtaxat cffe videatur : ſæpe
etiam adeò latè ac diffu$è,multis obiter interiectis veibis ac fenten
tiis,vnum idemque Argumenturn explicant, v credas ele complu
ra. Itaque & fi noua fcribere , magna res habeatur, fempérque ha
bira fit,arduum tamen, mihi crede,ac difficile negotium fufcipit,qui
argumenta omnia præfertim'in fcriptis Veterum,fuis locis reddere
Ratio ftribë conatur,Quippe cum ilii,etfi magno artificio fcripferunt, artcm ta
di veterum, prлгер
men ftudiofiffimè diffìmularunt. Scd tamen enitendum eft,& fcripta ta4ha
exercitatło
argumenta ad fuos fontes reuocare,& ordinem perfpicerc, & virtu тія,
tem qrationis qua illi vfi funt penitus intelligere. Quod qui longo
Ex Arifto8. vfu obtinuerit, facilè deinceps illorum imitatione, in altero exerci
Тор, сар, 5. tationis genere quod Dialectico vltimam quafi manum imponit
fefe exercebit. - -

Ртит, D o c E T quoque Ariftoteles, ad hanc artem comparandam

plurimum valere, fi propofita, qualibet quaeftione multa pro vtra
que parte excogitemus argumenta,eorúmque mox quaramus folu
tiones,quò & in argumentádo,& in refpondendo exercitati effe va
Secumdum.
leamus.Nec parùm prodeffe ad obfirmandum animum,fi argumen
ta quæ maiorem vinm habent,vtraque cx parte notemus, vt tutiores,
fiue ad impugnandam,fiuc ad defendendam vtramque partem quae
ſtionis accedere poſſimus.
Tertium,
C v R A N D v M quoque effe , vt, cum Exercitationis gratia
cum altero difputamus, Et aliorum Difputationibus 蠶
aliquam inde aut rationem, aut folutionem, aut obie&io
nem domum referamus. Plura Documenta funt
apud Ariftotelem eodem loco, fed quae
propofita funt videntur huic
inſtituto ſatis.
×శ్రీ -

IN STI
 L I В Е R О ст. А V. V. S. 2ος

穩蠶V
§

I N S T | T V T I O N V M
D I A L E C T I C A R V M.
, ... L I B E R O C T A V W $.

ខ្ម
De P/êudographo Syllogifmo. С А p v. т I.
± > V P E R 1 o R 1 libro de demonftratione,Sy!logifmő
º 鳗 que Dialeético,quibus vtendum et, diferuimus. Su
ç$ pereft nunc,vt qualefnam fint Pfeudographus, & So
- f phifticus,à quibus vigilanter cauendú eft doceamus.
Еи 1.Торл.
$ºi p h v s:itaq; Sylogifກus,quaf di
P's E v Do G R a Vnde diffus
'ſ udogra
& 1.Elenc. cas,médacis defcriptionis,etfi in Geometrianomé obtinuit,in om քԵa*.
.nibus tamë fcientiis reperiri poteti,definitur.n.hocferë modo.Pfeu 23tdpfeudo
dographu Syllogyfnus eft,qui ex propria alicuius fcientiæ materia, nóverù Ջraթես: ‫۔ اوذ‬
tamë fampfiomibus,fed qu« vere,ac meceffariae videátur colligit conclufionë. l%gıfmw،.
Vt fi dicas, quorú ambitus, circuitúfve funt æquales ipfa quoq; funt
• aequalia,triãgulus auté,& quadratü,quae ex æquali cóficiuntur linea,
habét equales ambitus,funt igitur gqualia.Mäteria huius fyllogifmi
' Geometrica planè eft.Verúmaior propofitio cìvera videatur,ac ne
ceffaria, eft haud dubiè falfa.Siquidé inter figuras æqualis ambitus,
circûfcriptionífve,aliae funt minores,aliae maiores,inter quas Trian : -
-

gulus eft minima omnium.Circulus maxima, vt Geometræ docent.

H o c vitiofüm genus Syllogifmorum,quod veram mentitur de Qա4. potifi
mtum raeicae
monftrationem,raro incurritur,nifi cum propria alicuius fententiae tnc.nrratur
principia,& pronútiata latius fumuntur,quàm accipi debeant. Quò hoc vitioſum
fit,vt cüm alioqui fint vera & 蠶 tamen vfurpata, fiþt genus Syllogi
falfa.Quale eft illud,omnes lineæ duétae ab eodem pun&o, ad iderh /тоrинт.
punćtum funt aquales. Et illud:Omnes femicirculi funt aquales. Et **

illud: Ex nihilo nihil fit. Primum, non eft verum,nifi lineæ fint re- '
&ae, aut faltem per idem fpatium ducantur. Alterum intelligitur de
femicirculis eiufdé circuli,alioquin falfum eft.Tertium verùm eft,fi
verbo, Fit,id tantum intelligamus, quod verbo Generatur, falfum
tamen, fi comple&amur quamcumque produétionem. Multa enim
ex nihilo produxit Deus, cum interim omnia, quae generantur , ex
aliqua
genererehaec
ante exiftente,
fatis fint, producantur. Sed de hoc Syllogifmorum
- - f : -

* ** *
De Syllogiſmo Sophiſtico. ..., C A p. 11.
O p H 1 s T r c v s Syllogifmus,(qui Sophifmatis etiam nomine ‫الأطفرة نوع‬
8.Τop.4.
• ATop, r.
l ab Ariftotele ੰ eſt, qui ex ii,que videntur probabilia, nec Syllegifinw.
funt,colligit conclufionem,aut ex probabilibus, iifve,qu4 videntur probabi
lia,colligere videtur,nec colligit. . ' -

T R 1 A genera fophifmatum comprehenduntur hac definitione. Tria Sophj/*

mată genera
Primum eß eorum, quæ folius materiae ratione peccant,vt fi dicam
Quicquid nonamififti habcs, Thcfaurum non amififti,Thefàurum
- - 86 3 igitur
 206 I N S T I TV T. D 1 A L E C T.
igitur habes.Haec enim captio hoc folum peccat,quòd Maior pro
pofitio videtur probabilis,nec eft.Alterum eft eorum quae hoc ha
bent vitij,quod concludere videntur.nec tamen cócludunt.Vt fi di
cas,Veritas odium parit,quoddam mendacium parit odium, quod
dam igitur mendacium eft veritas.Haec captio ideo vitiofa eft, quòd
confequutio primo afpeétu videtur apta , cum tamen fi per páum
aduertas animum vitiofam effe deprehédas.Tertium eft eorum quæ
vtraque ex parte, 3 materia inquam & forma vitioſa ſunt: Vtſidi
cam.Qujcquid non amifilti habcs , Hunc librum,(quem fcilicet cú
ante amififfes nunc inuenifti)habes,hunc igitur librum non amififti.
Hæc captio,etfi prino intuitu nil vitij committere videatur , reta
men vera,nec maiorcm habet probabilem, nec aptam concludendi
formam. -
-

-
Nullum ge- Q v A M Qy A M verò folùm primum genus fub Syllogifmo verè
****!!!!” “ cópřźĥendatur,omnibus tameň gaudet Sophifta,quippe qui nullas
ur), Conferu. -
wit Sphiſt. technas refpuit,quibusyiétoriæ cóíequendae cauffa hominem fallat.
Porrò qui Sophiſtici dicuntur Syllogifmi, itidem alia ratione Con
tentiofi nominantur, Sophiftici quidem, quatenus ad oftentandam
ſapientiam,non ad veritatem indagandam adhibentur,quandoquidé
Cursopbſti-Sophiſtica eſt ſimulata, non vera ſapienti 1:Sophiſta,qui ex ſimulata
లా †. fapientia quaeftum faciºContentioſi vcrò : qua ratione ad conten
:" dendum cum altero.vi&oriamque reportandam apti funt. . -

Q3ot Fines fibi proponunt Sophifta,quótque fint Captionum genera. ,

- А Р у Т I I I.

9 inque So V; autem Sophifta vi&toriam confequatur, aut certè confequi

quinque ferè incommoda vi Argumentationis,ad
ppjtarun fi- videatur,ad
ºſº Mºº uerſarium adigere conatur.Vuam eſt,Redargutio, ſeu Reprehenſio:
1.E!”.5. Xi．frⓞm Solⓛinus．pho eft, præter o
pinionem,feu Incredibile:Quartum : Extremum Nugatio,feu eiuf
… dem verbi inanis repetitio. Quae quidem Incommoda cùm metas,
****** tum etiam fpeciales fines Sophiftae, vocant Dialecti; Relatgutio
§. ſeureprehenſio eſt.cum Reſpondens eò adducitur,adduciué videtur
fo. vt neget,quod eadé difputatione afferuit, aut afferat,quod negatur,
Vt fi fieges,te nunc deambulare,Sophifta,verò fic contra argumen
tetur, Nónne quifquis heri eras,is etiam nunc es: Heri autem eras
deambulans,Ergo & nunc deambulans es.
Falfum. ' FA ls v M veiò accipitur hoc loco pro eo,quod apertè falfum eft.
Ad hoc impellit Sophifta hoc modo quicquid nil repugnat fieri,
nil repugnât vt fit. At album nil repugnat: fieri nigrum, Ergo ail
repugnât vt album fit nigrum. -

Incredibile, _ I N c R E D 1 B 1 l E fumitur latè pro eo nimirum,quod eft præter

ß;
bile.
**f** täópinionem omniutn,velqui
ipfe Refpoudens,aut Difputationicertè
Sapientiimi,vel eorum;quorum
interfunt placi
libenter fequun
tur,feu id fàlfum fit,feu verum, Ad hoc incommodum, cogit aduer
fariuin Sophifta,hoc modo, Bonum non parit malum,Veritas bona
eß,odium malum,Non parit igitur odium veritas, -

slatiſm”. A D soloecifmun hoc modo, allove ຕົmil impellit Sophißa

- - - - - - -
: A *: - - - - - Reſpondentern
 -
–––. -
* = -
-

L I, B E R O C T A V. V. S. 207.
Refpondentem. Tu nofti- hunc hominem, Hic autem homo eft
Plato,Ergo tu nofti Platonem. - - - - -

A d ineptam,inanémque eiufdcm verbi repetitionem hoc modo Negau•.

Binarius:eft numerus,Par autem eft numerus qui in duas æquas par
tes diuiditur,igitur binarius nnmerus eft numerus,qui in duas gquas
partes diuiditur.In hoc tamen & fequentibus exemplis, faepe plures
videbis cöplicatas Argumentationes, faepe etiá fpeciem Syllogifmi
Sinplicis defiderabis,quod ad fallendü cómodius ifta proponátur.
Po R R o Argumentatio,qua prirnum finem confequi cóntendüt 贺
Sophiftae eodem quo ipfe finis nomine appellatui,άλεχx« videlicet 鄰
Reprehëfióve feu Redargutio,quae tamé, quia apud Sophiftas fen- հջոյeզո: Aա
Sºphie ma per aliqua ex parte vitioſa eſt, non ſimpliciter Redargutio, ſed So- dei Sepiſte
து phiftica Redargutio,& Reprehéfio appellatur, quia 驚 Sophiftae.
T*" hâc maximè argumentationé expetüt, id enim potiffimü exoptant,
vt refpódentem coarguere videantur, primum Locos è quibus illi
omnia depromunt ad Reprehendendum Argumëta cómonftremus. , £i., i.
De numero Locorum Fallacium , primúmque de Captione Aequiuocationis.
C A' P. I I I I.

LOc 1 è quibus Argumenta captioſa & Fallacia ad coarguen-roci ad Re

dum depromuntur,funt nunero tredecim:fex in Verbis,(eptem darguendum
tré deťm.
irf rebus.Qui quidem omnes, nominibus Argumentorum, quæ ex 1.Elen. 3.63
ipfis ducuntur,Captiones etiam,& Fallaciae appellantur. 4.
Ca p T 1 o N E sin verbis,feu Fallaciæ in Di&ione,(vt vocantur) άapti.,e, i,
hae funt, Æquiuocationis,Ambiguitatis,Compofitionis,Diuifionis,
Accentus,& Figur£ Di&ionis.In rebus autem,feu extra Di&ionem Verbn, ** fr:
(vt appellarifoiént)hae numerátur:accidentis,Eius,quod fimpliciter “
dicitur,& fecüdü quid;Ignorationis elenchi,cófequentis,Petitionis
principij,Non cauffæ vt cauffae,& Plurium interrogationü vt vnius.
C a PT 1 o igitur Æquiuocationis,eft Locu idoneus ad decipiendum c„„.ae„,
Aequiuocatione vocabuli : Æquiuocatione maioris extremi fic texitur uoíitioni,.
Sophifma.Grammatici difcunt, Grammatici funt do&i. Igitur qui i.Elem.3.
do&i funt,difcunt.Verbú,difcere duo fignificat ( id quod in verbo
Graeco μανθavep planius cernitur)alterü intelligere quae dicütur,re- :
citátúrq; alteriì,Scientiâ acquirere.Priori modo accipitur Verbum,
in maiore altero conclufione. Aequiuocatione verò medijtermini ;
hoc modo.Ouacijo; expediunt,bona funt, nonnunguámala expe
diüt,nonnunquâ igitur mala:funt bona. Expedientia vno modo di
cütur ea,quae fimpliciter faciéda funt,vt bona,& honefta:altero mi
núfq; principalitèr ea,quae maioris mali fugiédi cauffa facere cogi
• mur:qua fignificatione dicimus,expedire nónunquàm,vt manus ab
fcindâtur ne morbus per totó corpus ferpat, Priori modo accipitur ; -

verbú.Expedit,in maiori,altero auté,in ominore. Demâ Æquiuoca

tione minoris extremi hoc modo, qui furgebat ftat,Sedés fürgebat,
Ergo fedens ftat.Participium, Sedens , accipitur in minore difiun
&ìm pro eo,qui fedet,aüt fedebat (cauffa nimirú Ampliationis de
qua pofteà agendú eft)in cóclufionc auté,pro eo duntaxat,qui fedet,
Vnde fit,vt miinor propofitio vera cffe poífit, Cóclufio nequaquam.
- TRE s
 208 I N S T I TV T. D I A L E C T.
tria aqnius- T R r s porrò Æquiuocationis modos ponit Arift.Vniim , cum
cationu* &** vocabulum eft Cafu Æquiuocum, vt Canis animali,ac fyderi,& A
". quila,aui,ac homini fic vocato,& fortè verbum Difco,vt expofitum
' eft.Al erum,cum eft Analogum, vt Ridere, homini, ac prato:& læ
tum effe,animalibus,ac fegetibus:& verbum, Expedit, rebus bonis
ac minus peruitiofis.Tertium, cum diâio quæ vnam per fe habet
fignificationem,ex coniun&tione cum hac vel illa,pro pluribus re
bus accipittir:vt participium,Sedens de cuius æquiuocatione iam
diximus. Verum extrema hæc Æquiuocatio fatis impropria eft.
De Captione Ambiguitaris ſeu Amphibolia. , C A P. v.
1. Elem.5. A PT 1 o Ambiguitatis , eft Locus idoneus ad decipiendum Ambi
guitate oration.Vnde Sophiſmatahui ſinodi naſcuntur?Quic
quid elt Ariftotelis,poffidetur ab Ariftotele.hic auté liber eft Ari
ftotelis,Ab Ariftotelegitur poffidetur.Quod quis videt,hoc videt, .
Ilapidem tu vides:lapis igitur videt.Quifquis arat littus,terram ara
tro fulcat,Tu autem cùm operam perdas,littus aras,Igitur cum ope
ram perdas,terram aratro fulcas.Hic cernas licct duo genera ambi
Dus ambigui guitatis,quam Graeci ἀμφι6οAia* dicunt. Vnum, cum Oratio plures .
tatis genera , habet fenfus proprios,vt illa. Hrc liber eft Ariftotelis( eft enim am
biguum vtrum qui fic loquitur,fignificet, librum efíe ab Ariftotele
editum,an libruin poffideri ab Ariftotele)& illa. Quod quis videt,
hoc videt(eft enim incertum, an qui ea vtitur fignificet , rem quàm .
quis videt,videri, an ne videndi facultate praeditam effe) Alterum,
cum oratio alium fenfum habet proprium,alium,improprium,vt illa
littus aras: Propriè-namque fign:ficat: quod littus vomcre fubigas:
impropriè quòd operam ludas,ac perdas. . -

t
De Capiiamibus Compofitionü
- genere. & Diuifionis
C A P. , primúmque
v 1. i de earum primo -, -

captio som-
ројноти.
C A PT 1 o Compofitionis,eftlocus idoneus ad excipiendam, ratione
-

fenfùs Compofiti falfi. Captio Diuifionis, eft locus aptus ad fallem. Capti• Diui.
:: dum,ratione fenfùs Diuififalfi.ôuocirca animaduertendum eft,tria ef- £**.
* fe gencrafenfus Compofiti& Diuifi ad quae,fi quae funt alia, facile <n/»й Сәр•
reuocari poffunt:Primum in Modalibus enuntiationibus, Alterum fitics aiийi. -

in erationibus quarü partes ne&itur conjun&ionibus,Et, Aut, Vel:

tertiü in iis in quibus,aliqua dictio poteft cü diuerfis vocib? cöiügi.
Duplex fan- I N modalibus quidé duplici ex parte reperitur ſenſus Cópofitus
ſu Compoſi- & Diuiſus:Ex parte Dicti:Et ex parte Modt Séſus cópoſitus ex par- Senfte Com
tus ó 洲 te dićti eſt,cũ copula Dićti nećtit formalia fignificata extremorum роfои: 89 d5.
*******
khus, , diufus,cũnectit formale fignificatũ
§ pradicati, cũ materiali fignifi-
р 8 uſus exp«rte -

cato fubie&i:Verbi cauffa,cü dicimus,Poffibile eft fedété ambulare Pick.

fi dictiones hæ,Sedenté,& ambulare,ſecundum formalia fignificata
iungãtur,vt hgc fit enútiationis fententia,Fieri poteft,vt fedens cum ,
fedct ambulet:Senfus eft Compofitus,ac falfus.Siautem prædicatά
(quod femper formaliter accipitur)iungatur cum'materiali fignifi
cato fubie&i,quafi dicas,Fieri poteft,vt homo qui fedet, aliquando ,
,.s„,„ ambulet,fenfus erit diuifus,&:verus:Idé fenfuú difcrìmen inueniunt :
ap 4o. Theologi ia hac enuntiatione,Poffibile eft Praedeftimatü damnari.Si
- ՇIՆԼԱ1 :
 1 1 в в к о с т А у v s. 2C9

enim, qui ita loquitur,fignificat fieri po£e,vt praedeftinatus, quate

nus praedeftinationi fubeft,damnetur,fenfus eft Compofitus,ac falfus
fi verò propofitio fignificat hominé qui praedeftinatus eft,fecüdum
fe duntaxat fpe&atú damnari poffe fenfus eft Diuifus, ac verus, cum Modali
- - - - - - - -
.4/. j-ibus
-- - us
ijqui praedeftinati funt,potuerint ex aeternitate non praedeftinari. É',
5 **/* f . A 5 v s R T E tamen fenfum Diuifum huius generis, non habere prior ſenſus
grüficare na locú, niſi in modalibus, quarti di ºta conſtant ſubiectis connotatiuis. Du n.
terialiter.
Sola enim vocabula C6notatiua habét fignificatü materiale.Nam
С“Р. 24. fignificare ahquid materialiter (vt haec loquutio vfurpatur) nihil eft
aliud, quàm id quafi fubie&ü formalis fign;ficati cómotare, quod ta- 2*.paie că
mé non eft fimpliciter fignificare,fed quodámodo,vt patet ex iis quæ mo explic
primo Libro diximus.Aduerte tamé,fenfum compofitú huius gene- :::::::
ris, fic poffe optimè explicari,Poffibile eft fedentéambulare,hóc eft. "/ν" εκ φακ,
Haec propofitio eft poffibilis, Sedés ambulat. Poffibile eft praedefti- tidiiis.
natü dânari,hoc eft,Haec: propofitio,praedeftinatus dánatur,eft pof
fibilis, & ßc in caeteris.Sëfum verò diuifum,hoc modo. Poffibile eß
£edenté ambulare, id eft,fedens anibulare poteft.Poflibile eft praede
ftinatum damnari,id e(t, praedeftinatus homo fecundùm fe fpectatus.
damnari poteft.Er ita in reliquis. . ,
S E N s v s compofitus ex parte modi eft, cùm Modus fimulac fe
mel iungitur cum omnibus Diétis, quibus vniuerfale Dictú exponi
tur.Diuifus autë,cü fingulatim adiügitur fingulis.Verbi cauffa,fi hgc
propofitio,Contingens eft aliquod corpus moueri, fic exponatur,
Contingens eft hoc corptis moueri,aut illud, &c.erit fenfus compo- senß, cos.
fitus.Siquidem cum omnibus fimul exponenttbus,femel tantùm cô ?(tra cơ di
iungitur Modus.Si verò
corpus moueri,aut exponatur
contingens hac formula,Contingen
eft illud corpus moueri, aut sett in- ్వ్య
con hoc zºº

gens eft illud moueri,&c.erit fenfus Diuifus, quoniam fingulis ex

ponentibus feorfum Modus adiungitur.
Q v A N T v M auté interfit inter vtrumque Senfum , vel ex eo in--
telliges:quòd propofita enuntiatio in priori fenfu,eft falfa:in pofte
riori,vera.Nam cùm aliquod corpus neceffariò moueatur,vt Sol,ef
ficitur, vt haec difiü&io,Hoc corpus moueri,aut illud corpus moue
ri,&c.fit neceffaria,ac proinde nó fit Cötingens.At verò quia corpus'*
aliquod Cótingéter mouetur,vt Aqua,efficitur,vt verum fit afferere,
Contingés eſſe,hoc corpus moueri,aut contingens effe moueri illud, ,
&c.Siqùidê qui ita exponit non afferit,totam, Difiíítionë effe Com--
tingentè, fed aliquâ eius partem: quod vtique veriffimú eft. Eofdem
feníus reperies in hac enuntiatione,Contingens cft aliquod corpus.
effe album, quae in fenfu Compofito et} falfa, in Diuifo autem vera, ,
cùm aliquod corpus neceffariò fìt album,vt Nix,& a}iquod cótingé-.
ter, vt papyrus.Sed de vtroque genere fenfus, Compofiti, & Diuifi, ,
tum ex parte Di&i, tum ex parte Modi,alibi dicendafunt, quæ hic.
fortaſſe diligens le&to deſiderabit. -

* * T s & v NT v R ergo S. sphifmata ex priori genere fenfus Côpo- - Sep*f**•*

-, fiti in hunc modum, Quôcumque poffibile eft ambulare, poffibile ἐ
:1 јел/i: Сотре
-

- eßvt ambulet,At poffibile cft £cdcntcm, ambulare, Igitur

Xy,
-

F9i நிய 3 யதி. .

Cits, -
 党 (○ I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
cft,vt fedës ambulet.Hic, Afsíptio eft falfa in f.nfu Cópofito,ex quo
eficitur falfa Conclafio:admittitur tamen fine diftinĉţione à miĥus
perfpicaci refpódente,quia in fcnfu Diuifio e(t vera. Eodé modo ex
trui poteft Sophifina ex illa enuntiatione, PofIibile eft praedeftinatü
danari.Ex poſteriori genere ſenſus Cópoſiti ſic ſtruuntur captiones.
Si c6tingens eft aliquod corpus moueri,faifum effe poteft,quod coe
lum moueatur, At quoddam corpus moueri,eft contingens,Falfum
igitur effe poteft,quod coeiü moueatur: Maior eft vera in fenfu Com
pofito,falfa in Diuifio:è contra verò, Minor cft vera in fenfa Diuifo,
-& falfa in Compofito,ex quo proximè pendet abfurda Conclufio.
I A M ex priori genere ſenſus Diufi, ſic Argumentantur Sophi
ftae quemcunque impoffibile eft ambulare is fanè ambulare non po
teß, At fedentem ambulare impoffibile eft. Igitur fedens ambulare
non poteft.Propofitio hic vera eft in fenfu diuifio,falfa in compofi
to, Affumptio auté eft vera in Compofito : fed falfa in Diuifo, ex
quo planum eft,nafci è veftigio falfam ConclufiQnem.Ex pofteriori
autem genere,hoc modo, Si ad videndum neceffe eft alterum habe
*re oculüm,aut dexter eft neceffarius,aut eft neceffarius finifter: Atqui
id certum eft,ad videndum neceffe effe alterum oculum habere, Igi
tur aut dexter neceffarius eft,aut ett neceffarius finilter,quod talTen
eft falsù, quia nec dexter eft neceffarius, nec finifter eft neceffarius,
{ed alteruter indifferenter.In hoc fophifinate, propofitio eft vera in
... •
fenfu diuifo,falta
fo fenfu in Cópofito, Cócluditurque
D.uifo Affumptionis:quae tamé, quia falfa
vera Cóclufio
cernitur inexfenfu
fal
Compofito,adeo arridet ; aecipiti & inconfiderato Refpondenti,vt
eam abfolutè adtnitrat,quafi nulla ratione fit falfa.
De fècundo ac tertiogenere Capitomum Compofitionis, & Diuifionis.
Dºfºcandº СА Р v т. v і 1.
genereſnſus L T E R v M genus fenfus Compofiti,& Diuifi cernitur (vt di&ú
Canpofit, cơ
Приці. ::..
elt) in -
iis orationibus,quarum partes ne&tuntur Coniunctio* * * * * **

nibus, Et, Aut,Vel, Aliífvc eádem habentibus fignificationem. Cum

enim iungunt partes vei:s extrem, termiiiive propofitionis,túc effi
ciunt fenfùm Compofitum, vt fi dicas, Quinque, funt duo & tria:
0mnis enuntiatio, eft vera vel falfa, Quo quidem modo Conjun
&tio,Et,dicitur accipi Copulatim,& Coniunctio, Vel, Difiun&im. Et , Copwla
Cum auté iungüt multas categoricas enütiationes.tunc efficiunt fen լո, xel Dif
fum Diuifum,vt fi dicas,quinque,funt duo,&quinque funt tria;om unéïim.
nis enuntiatio eft vera,vel enuntiatio e(t falfa.Quo pa&o particula,
Et, dicitur accipi Copulatiuè, & di&tio,Vel,Difiun&tiuè.Satis vero Et, Copulati
uè,vel, Difiä
apertum eft,quantum interfit inter vtrής; fenfum,cüm ex eifdê ver diué.
Sof htfinata bis,priores duæ propoſite emuntiationes fint veræpoſteriores falſæ.
ex /ec-ndo C a PT 1 o N E s Cópoſitionis in hoc genere ſic extruſitur. Qui
cque numerus cóponitur ex duobus & tjbus eft duo & tria,At quin
Cº. :: que nó sût du , & tria:igitur quinq; nó cóponütur ex duobus & tri
I.E.; bus.Propoſitio vera eſt in ſenſu Cópoſito predicati, ſed in hoc ſen
(ù falfa eft affumptio,quá tamé fequitur cóclufio.Praeterea fi nó om
ne animal eft rationis particeps,vcl rationis expers, non omne ani
mal
 r
L I B E R O C T A V V S. 2 II

mal eft homo vel beftia; Non eft auté omne animal rationis parti
ceps,vel rationis expers,cú nec omne fit rationis particeps,nec omne
rationis expers.Igitur nó omne animal eft homo,vel beftia. Hic enú
tiatio illa,nó omne animal eft rónis particeps,vel rationis expers,eft
vera in séſu diuíſo,ſed falfa in cópoſito:vnde falſa naſciturcócluſio.
CA PT 1 o N E s verò Dimiſionis hoc modo proponi ſolét.Qua
cunque funt duo &tria,funt duo & sìt tria,Qujnque auté funt duò,&
tria, Igitur quinque,funt duo,& quinque funt tria. Hic Maior eft ve
rain ſenſu Duiſo ſubiecti,in Cópoſito auté falſa: contrà,Minor eſt
vera in ſenſu Cópoſito, falſa in Diuiſo,ob quë à Sophiſta inducitur
falfa conclufio. Ité,Omnis enûtiatio eft vera vel falfa, Non eft auté
oninis vera,igitur omnis eft falfa.Hæc abfurda conclufio obtruditur
ratione fenfus Diuifi Maioris propofiticnis,qui quidem falfus eft.
T E R T 1 v M verò genus fenfus Compofiti & Diuifi,quem dixi- De tertio ge
muS tunç fpeĉtari, cum Di&tio aliqua diuei fis coniungi poteft,hoc nere f fi,

modo intelligitur.Si Dictio,quae pluribus vocibus coniungi poteft, ºonнији.ſºo/it ‫بوم‬

copulatur cü ea cú qua potius videtur iügenda,fenfus e[t Cöpofitus:
fin cum ea cum qua minus aptè videtur conne&ti,fenfus eft Diuifus:
Verbi cauffa,fi hoc modo Sophifta ratiocinetur, quicüque fcit lite
ras nunc,didicit eas, Tu autem (qui videlicet multos ante annos o
peram litteris naualti)fcis litteras,Nunc igitur didicifti eas,extruet
Sophifma Compofitionis.Nam maior eft falfa in fenfu Compofito.
copulata nimirum particula, Nunc,cum veibo,Didicit, cum quo vi
detur aptius coniungi,quàm cum verbo,Scit:Conclufio autem falfa
ex fenfu Compofito Maioris nafcitur. Eodem fpe&tat hoc Sophifma ^
ex quibus relinquütur cêtum ea plura funt quâ centü at quinquagin
ta hominú centum heros reşluit Achtlies , igitur qui quaginta ho
mines funt plures quam centum. Senfus enim Compofitus Minoris
falfus eft,coniun&a nimirum particuia,Centum,cum verbo, Liquit,
cum quo aptius videtur copulari, quam cum verbo,Hominum, cum
quo eam coniunxit Homerus. Si vero Sophifta in hüc modü Argu
mentetur, quifquis nunc natus verè dicitar,is hac hora natus eft,Tu
autem (qui iam vigefimum fortaffe attigifti annum) nunc vere di
ceris natus, Tu igitür hac hora natus es,extruet Sophifma Diuifio
nis.Ná particula,Nunc,videtur aptius cóme&ti cü verbo, dicitur , in
maiore, & cum verbo, Diceris, in Minore, quam cum participi9, ,., „.,....
Natus.Quo fir,vt fenfus Diuifus Affumptionis (ex quo tendet falfa áí.n. a.
Cócluſio) fit falfus,ficq; Captio haec meritò dicatur Diu fionis.quç kos genere,së
autẽ diớtio,cũ qua aptius copuletur,ab iis petědú eft,qui in loquen -,irfoo-
‫ا‬aJ ‫د‬
di arte peritiores habétur. Quaquà in hac re ai ſi iudicio fgpenu * 9 Dни (і.
mero ftádii viderur. Si quádo auté dictio aequè bene videbitur cum
hac voce,atq; ci ilia cöiüg;,vt in hac oratione. Teftamen o quidam
iuffit poni ftatuâ aureâ haftâ tenentë,in qua dicto, Aureâ,nó videtur
Mºderatia aptius cũ verbo ftatuam, quã cum verbo,Ha!}$,aut contra copuiari:
ff terr; qu« rüaerit optione pofi:um,vtrum velis fenfum orationi tribuere.com.
de hoc genere
in ſenſ»s. pofitum an Diüifum. Quamquam mihi magis placet , vt huiuf
iaodi Orationcs , nullum fenfum Diuiíum , fed multos Compo--
ንŻን^` .2. fitos,
 2I 2 I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
Comp ofiti,zº fitos habere dicamus.vt enim fenfus dicatur compofitus,non videtur
Diurſi dici fo
lent. omnitio requiri,vt dictio copuletur cü ea voce vt,cú qua videtur ap
tius coniungi,fed fatis fortaffe eft,fi cum ea neéìatur,cú qua videtùr
aptè copulari. Qua etiá ratione,fi qua oratio fuccurrerit,cuius di&io
aliqua,aequè malè videatur cum hac atq; cum illavoce conjungi,nul
lum fenfum Compofitum,{ed multos Diuifos habere iudicanda eft.
De Captione Accentus. СА Р. х г і І.
mám latè
htt accipia A p T 1 o Accentus,eft Locus idoneus ad decipemdum,propter varie
и" тотек 40
tatem Accentus, hoc eft,ob alium atque aliü pronuntiationis mo 1. Elenc. 3.
ceratiºs.
Рrитит ge
dum.Ita enim latè accipitur hoc vocabulum,Accétus,cuius quidem
toºs. quinque potiffimum feruntur genera,primum eft,cùm Accentus no
men, accipitur pro acuto, graui aut circumflexo, quod genu", vfur
patiffimè Accétus vocabulo appellatur.Vnde eft hoc fophifma,quif
quis Leporé venatur,plurima luftrat loca;Tu autem cum domi fedes :
& fermonë cum amicis confers,leporem (hoc eft feftiuitatem quan
dam & vrbanitatem) venaris,Igitur cum domi fedes,plurima luftras
tum loca.Hic peccatur,quod vox,leporem,priori loco habct accen
tum in antepenultima, pofteriori,in penultima.
Secwidum, Al T E R v M genus eft,cú nomen Accentus,accipitur pro Quan
titate fyllabarum.Vnde Sopi.ifmahoc texitur, Quicquid edis,deuo
ras,Librum edis(hoc eft in lucem emittis)Igirur librum deuoras.In
hoc fophifmate peccatur,quia verbum,edis, habet priorem breuem
tum in Propofitione,in Affum ptione longam.
T&rtium. T E RT 1 v M genus comple&titur diuerfitatem Afpirationis,& non
Afpitationis.Vide Sophifma,Nulli omini eft adhibenda fides,Alicui
homini credendum eft,Igitur alicui credendum eſt, cui non fit adhi
benda fides.Hic vitium eft in diétione,Omini, priori loco fine afpi
ratione prolata, pofteriori, cum Afpiratione.
Agarium. y A RT vM genus comprehendit diuerfitatem proferendi fylla
bas alicuius diétiónis,nunc coniun&im,fub vno accentu,nunc fepa
ratim,fub diuerfis accétibus.Vnde nafcitur haec cauillatio,Omnis via
proteritur iumentorum pedibus,omnis via res quaedam eft publica,
Igitur refpublica proteritur iumétorum pedibus. Peccatur hic,quia
Di&io,Refpublica,profertur in Propofitione,fub diuerfis Accenti
bus; in Aſſumptione,fub vno duntaxat.
-ºuintum. Qy i n rv M genus, conprehendit diuerfitatem pronuntiationis
ironièæ,ac feriæ interrogatóriæ & affertoriæ, & fi qug funt aliae hu
jufmodi,vnde nafcütur hæc fophifmata,Qui dicit egregiè refpondif
fe,collaudat te, Praeceptor cú re reprehendit,ait,te egregiè refpon
diffe.Igitur cü tereprehendit,collaudat te.Qui dicit,audiuifti facrum,
afferit te facrum audiuiffe:Qui autem te interrogat,num facrum au
wadam ex dieris,eadem oratione vtitur;igitur,qui te interrogat audiuerfíne fa
.3Thabam lo crum,afferit,te facrum audiuiffe.In priori Sophifmate,eadem oratio
amm in voce profertur,modò ſeriò,modò ironicè.In poſteriori verò, nie aſſerto
que lam sº
riè,nunc inrerrogationis more.Horum porròfophifmatum,quaedam,
Аriptиrя...‫یﮦئے‬ ex fcripto decipiunt, quaedam cùm voce Proferuntur, vt animaduer
UCIlty
 L I B E R O C T A V V S. 2 :3
tenti facilè patebit. Quamquam illud veriffimum eß, quod ait Ari I. Elenc.;
ftoteles, nec infcripto, nec in voce, nifi pauca admodum à Sophiſtis
vfurpari.
De Captione Figure dićtionis. СА Р. I x.
I ...Elenc. :
A p T 1 o Figuræ Di&tionis, ef Locus idoneus ad decipiendum,pro
-pfer fimilitudinem Diäionum inter fe. Illae autem potiffimuin Di
&tiones cenfentur fimiles hoc loco,quæ aut eodem modo definunt,
vt Pons,& frons. Aut fæpenumero pro eadem re accipiuntur,vt ani
ma! & homo. -

primur, ge
T R 1 a porrò Sophifmatum huc dicuntur pertinere Primum eft, nus Sophijme
cùm diuerfis vocabulis,quia fimilia funt , eadem affeétio Gramma tk nw huius lo
tica tribuitur.Vt fi quis colligat pötem,ac fontem, effe faeminini ge ©,
neris, quia videt fontem effe fgminini generis:aut vocem,abeo effe
fecundae coniugationis,quoniam habeo, quod eodem modo definit
eft fecundae coniugationis.Itémq; vocem,Animal,effe mafculini ge
neris, quia f;pe accipitur pro voce,Homo,quae quidem eft mafculini
generis.Vnde Sophifina, Quidam homo eft albus, Omnis homo eft
animal, Igitur quoddam animal efl albus. Sed Captiunculae huius
generis, non nifi rudibus proponuntur. -

S E c v N D v M genus eft,cùm vérba quæ pertinent ad diuerfa Prae Secwndwm.

dicamcnta, videntur ad idem pertinere,vel quia eodem modo défi
nunt, vt Pecus, & Scelus Superficies, & Macies Planities:Valere,
& Docere:Secari,& operari:vel quia faepe pro eadem re accipiuntur:
haec enim eft altera vocum fimiIitudo , vt homo, & fanum t Paulus
& Crudü:& huiufmodi fexcenta.Ex prioribus verbis,leuia funt om
nia huius generis Sophifmata. Ex pofterioribus autem, hunc in mo
dum contexuntur.Quemcumque hominem vidifti heri,vides hodie,
heri vidifti homincm fanü:Igitur & faní vides hodie ? Quicquid ho
die emifti,nûc comedis;crudü pullü emifti hodie;Crudüigitur pullii
nunc cómedis.Hic peccatur;quòd voces pertinentes ad Przdicamen
tum qualitatis, perinde vfurpantur,ac ប៊្រុad Prædicamen
tum Subftantiæ.Nã cùm Maiores propofitiones in his Sophifmatis, AVsta hac.
habeant vim códitionalium,quafi ita dixeris, Si quem vidifti heri,il
lum vidifti fanum,Si quod hdáie emifti,id níìc comedis:Anteceden
tiaverò huiufmodi Conditionalium conftent fubie&is, quae fignifi
cant Subftantiam, non dubium eft,quin vt fophifta progrederetur à
peſitione antecedentis ad poſitione conſequentis,ſumere debuiſſet
in affumptionibus fubie&a, quz ad praedicamentum Subftantiae per
tinerét. Vt fi diceret Quemcüque hominem vidifti heri,videshodia:
Socratem vìdifti heri ; Igitur Socratê vides hodie Quicquid hodie
inifti,nunc comedis.Pullum hodie emifti: Pullú igitur nunc come
dis.Aut certè, fi fophißa volebat fubiicere affumptiones quae habe.
rent ſubiecta ſignificantia Qualitatè, debuitin antecedentibus con
ditionalium,ponere fubie&a,qug Qualitatem fiignificarent, hoc ni
mirum modo, Qualemcunque hominem heri vidifti, vides hodie:
Sanum heri vidifti: Sanum igitur vides hodie. Qgalecunque hodie
cmifti tale nunc comedis; pullum crudü emifti hodie:pullum igitur
-

*-
2 y 3 crudum
 214- I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
Pertinent etiä crudum nunc comedis:Sed hoc pa&to non concedítur Maiores pro
h. c exempla,
aa captiomem pofitiones.Poffunt etiam haec duo Sophifinata, ex tcutio genere Æ
«дина:atto quiuocationis duci,quandoquidem verba illa,Sanú & Crudum, am
ти. pliantur in Aſſumptionibus,non concluſionibus,quemadmodi par
ticipiú,fedés,in illa propofitione,Sedens furgebat, cuius in captione
Æquiuocationis meniniinus.Sed nos de his Sophifmatis,quâtenus
Huius ge- e
ad hanc captionem attinent,nüc loquimur.Hinc intelliges,quid pec
ris multa re cant hae perueríae Ratiocinationes.Quos digitos habuitti puer,etiam
peries fopbf nunc habes,tantillos digitos habuifti cum puer effes;TantiJJos igitur
zrata. etiam nunc habes: Quicquid fcis, aut inuentione, aut do&trina fcis:
*... Elench. 3. Duas verò has enuntiationes, quai um , fcilicet alteram inuentione,
alteram doctrina didicifti fcis; Duas igitur eas,aut inuëtione,aut do
ctrina ſcis.In vtroq,Sophiſmate fit tranſitus à ſubſtantia ad quâtita
tem:In priori ad Continuam; In pofteriori ad difcretam.Eodémque
modo facilè eft afferre exempla in omnibus prædicamentis.
A N i M a D v E R T E N D v M eft tamen , cum de pofteriori claffe
Nota hec. Sophifmatum huius fecundi generis loquimur,non effe diftinguéda
D. Tho infal Praedicamenta fecundum rem fignificatam,fed fecundum modum fi
lacw. nificãdi.Onmnia enim,abfoluta vocabula cenfentur hic Praedicamé 2. Elenih«,
Í Subftantiae,etfi Accidens fignificent,vt Res,Homo, Candor , pro
pterea quod non fignificant aliquid per modum adiacentis , (ed per
modü per fe ftantis,vt aiunt.Omnia verò cónotatiua, coniiciuntur in
prædicamēta Accidentiú,etiamfi Subftantiâ fignificót,vt bonú,albú,
Aureum,quia nimirum fignificant fua fignificata per modum Adia
centiû atq; ita per modú Quãtitatis,aut Qualitatis &c.Vnde fit, vt in
hac Argumétatione,Quicquid heri vidifti,vides hodie,candoré vidi
ßi heri candoré igirur vides hodie,nu!lus credarur fieri tráfitus à fùb
ftantia ad qualitaté,quia vt vox illa,quicquid, feu Quâcumq; rê, quia.
eft abfoluta putatur Subftantialis,et:áfi tranf endès exiftat,fic verbü,
candorem,putädum ett Subftåtiale,euf Qualitaté fignificet Nec ve
rò in hac ratiocinatione Qualis hic erat annulus heri, talis eft hodie;
Heri auté erat aureus, Igitur & hodie aureus cft, vllus cenfetur fieri:
tranfitus à Qualitate ad fubftâtiâ quia Dictio,Aureum, etſi Subſtan
tiá fignificat, Qualitatis tamen vocabuli,quod ad hunc locô attinet,
habetur,eò quod fubftanriam quafi adiacentè fignificat, vt ex primo
libro patet atque etiâ per modü Qualitatis.Haec prop:crea latius ali
quãto perfequurus fum quod nónihil obfcuritaris habere videantur.
Tertiwn.
T E R T 1 v M genus e{t,cùm Di&tio quæ fignificat Quale aliquid,
hoc e{t rem vniuerfalem, videtur, fignificare hoc Aliquid, id eft rem
Singularé aut econtrario,quae fignificat Hoc aliquid fignificare qua
ie aliquid:Siue ex eo quod vocabula rei vniuerfalis, & fingularis eo
dé modo definunt,vt equus, & Xanthus:fiue quia ſæpe pro eadem re
accipiunrur,vt haec,ipfa,aut homo,& Socrates:quo fit vt quicquid de
altero affirmatu;,aut negatur, videatur etiam de altero affirnandum, .
aut negandum: Hinc dúcútur hujufmodi Sophifmata,Equus eft fpe
cies,Xanthus eft equus, Igitur Xanthus eft fpecies. Socrate« non eft :
fpecjes.Socrates et hono, Igitur homo nô eft fpecies.Eadem ratio.
e{t ;
 1 1 в в к о с т А у v s. 2: 5
‫ی‬A,‫ هرم‬:‫ که‬."
eft in vocabulis rerú magis vniuerfaliú.Quc enim fignificant res ma
gis,vniuerfales, videntur fæpenumero figüificare minus vniuerfale-, tാ :sal '
Plurima fò &νίες, verfa vt viuens,& fentiés Apimal & homo : vnde huiufmodi I ti: "… .

phifnata ha- ſophiſmata contexuntur,Viuens latius patet,quá animal; fentiens eít

ia lociad ca viuens,Igitur fentiens latius patet,quàm Animal : Anitnal eft gemus,
*** *** Homo,eft animal, Igitur homo eft genus Sed haec & alia plurima fo
பா phifmata huius Loci, ad captionem Accidétis alia ratione pertinent,
vt ex iis quae nunc dicemus,apertè intelliges. -

De Captione Accidentis. С А р. х. -

鶯歌 A PT 1 o accidentis,quæ prima eft earum quæ in rebus cer

ઉં J nuntur,quæq; omnium deterrina,& periculofiffima eft,hac
器
ÈS2£ enim,vt ait Ariftoteles, Sapientes etiam homines ſæpenu
^mero capiuotur,eft Locus idoneus ad decipiendum propter diuerfitatem ac
cidentù & Subieäi,quam quù non attendens, exiftimat quicquid conuenit, '
4ut non contemit Accidenti conuenire , aut mom comttemire Subieéto: & ytce
4erfà,quicquid Subie£to,& Accidét.Accipitur auté hoc loco nomé,acci- N°"** •cei.
dcntis, pro prædicato, quod modo aliquo diuerfum eft à fubie&o,cui f. 数 ра
verè cóuenit vt in his Ènuntiationibüs.Homo eft animal,Homo eft í."'""*
difciplinae capax:Homo eft albus. Quod fi dicas, Homo eft Homo:
Veftis eft Indumëtum,Homo eft animal rationale,non dicentur prę
dicata huiufinodi enuntiationum,accidentia fubiectorum, quia jufia
ratione,quae ex natura rerum ducá:ur,funt diuerfa à fubiectis: ex quo
fitMt nemo fallatur.fi exiftimet, quicquid conuenit, aut non conue
nit huiufcemodi Prædicatis,conuenire, aut non cóuenire Subie&is,
& vice verſa. }

TR 1 A igitur fophifmatum genera ducuntur ex hoc loco , vnum r,;. ,„„,

• eorum,quæ ideo decipiunt,quòd credatur quicquid cöuenit,aut non Sophifiatur.
conuenit prae dicato effcntiali, quod non fit definitio, conuenire,aut *•• l:ci.
a3 conuenire Subiecto, & è cóírario.Alterú eorum,quç idcirco fal
lunt, quòd credat quis omne quod conuenit, aut non conuenit acci
denti proprio conuenire,aut non conuenire ſubiecto,& è contrario,
Tertiâ eorü quibus idcirco capifitur homines, quòd putét quicquid
conuenit,aut non cóuenit accidêti cómuni,hoc eft,ex quinto genere
Vniuerfaliú,conuenire,aut non conuenire Subie&o, vnumquódque -

autem horum triú generum,o&o fpecies,formáve colligédi fub fe ''' f**"*

comple&itur:aut enim quicquid affirmatur de praedicato,creditur af- ±
firmándum de Subiecto,vt fi Sophifta dicat,animal eft genus:homo ,.
eft animal,Ergo homo eft genus:Venientem cognofcis. Socrates eft
veniens, igitür Socratem cognofcis,quod non re&è concluditur,Vt 2.

venientem videam,cum autem qui venit,minime nouerim Aut quic

quid negatur de prædicato , videtur negandum de fubie&o, vt fi ille s.
dicat, animal non eſt ſpecies infima: homo eft animal,Igitur honio
non eß fpecies infima.Aut quicquid affirmatur de fubie&o,vidctur
affirmandú de prædicato,vt,fi dicas,Homo eft fpecies infima:homo ;.
eft animal,igitur animal eß fpecies infima.Aut quicquid negatur de
Subieétovidetur negandum de prædicato ,' vt fi qui$ dicat, homo --

<ion eft genus, homo eft animal,Igitur' animal

... • * *- :. .. . ' ' nön
' ' '.' eft
* *genus.
- Aut
de *

- *

*
 216 I N S T ITV T. D 1 A L E CT.
de quocumque affirmatur Prædicatam,videtur affirmádum effeSub
jectú,vt fi dicas.Homo eft animal.Equus eft animal: Igitur equus eß «
homo.Aut de quocumquc negatur Praedicatú,videtur negaridü ef(e
Subiectum,vt in hoc Sophifmate,aptum effe ad capefendas difcipli
nas et proprietas hominis;Homo nó eft proprietas hominis : Igitur 7
homo nó eft aptus ad capeffendas difciplinas.Aut,de quocúque àffir
mat Subiectum,creditur affirmandum effe Prædicatum,vt fi quis di- 8
cat,Animal eft genus;Alburn eft animal:Igitur album eft genus.Aut
denique de quocumque negatur Subieétum, videtur negándum effe
Przdicatum,vt in hoc Sophifmate:Homo eft animal;Equus non eft
homo,igitur equus non eft animal.
cur peccerur I N his autem Sophifmatis,non re&è efficitur conclufio,quia Ac s
in his Sophy- quatenus
n~4t!*.
cidens & modo
Subieétum
aliquonon accipiuntur
diuerfa süt.Verbiqua ex parte Sophi(ta
cauffa,cùm funt idemdicit,
: fed
Animal ett genus;Homo eft animal,Igitur homo eft genus, non ac
cipit in Propofitione,nomen Animalis pro animali, qua parte eſt i-.
dế cũ homine,fed quatenus inrelle&us opera, eft abftra&tum ab ho
minc & beftia Vade nó eft mir(t,fi id quod affirmatur de Animali,n6
cócludatur de Homine.Sed parum cautus refpondens, exißimat pri
mo afpe&u, bonâ effe confequutioné,eò quod difcrimë animalis, ab.
Homine,minimè perfpicit.Quod idé peccatú accidit in reliquis.
De Captione eius,quod simpliciter
С А Р. х п.
dicitur,& secundum Qujd. .
i.
A p r 1 o eius
... S- 4uplicem quod Simpliciter dicitur
locum(quemadmodum , &Compofitionis,&,
Captio Secundum Quid Duple*
:* £* C4

*** *"* Diuifi6his)c6ple&itur.Alter eft,vndeSophifta ex eo, quod Simpli- 1. Elen.5. &

-

citer dicitur,id colligit, quod dicitur fecundum Quid,id eft , cùàd- Xius.3.
ieétione duntaxar, idque fiue affirmando, fiue negando, vt fi dicat,
Arma funt reftituenda domino, Igitur funt reftituenda domino furio
fo: Licet Chriftiano vefci carnibus, Licet igitur ci, vefci carnibus in .
Quadragefima : Non eft abfcindenda manus, Igitur non eß abfcin
defida cùm ex ea roti corpori imminet corrupti6. Non funt merces ,
in mare ia&andae,Igitur non funt iaétandæ, cùm naufragiú timetur.
£•«•pef* A l r E r 1ocus cft,vnde Sophifta ex eo, quod folùm cum Adie
reor, &ione aliqua dicitur,id colligit,quod Simpliciter & fine Adiectione
- proferturidine fue affirmando,fiue negando.Licet commutare, at
que inuerteré fuperiora exempla, hoc modo:Manus eß abfcindenda
cùm ex ea pédet corruptio toti corpori,igitur manus e(t abfcindéda.
Μerces funt iaétandæ in mare cum naufragium timetur,Igitur mer
ces funt in mare ia&andae. Arma non funt reftituenda Dfio furiofo,
Igitur non funt reftituenda Dfio.Non licet Chriftiano vefci carni
bus in Quadragefima,Igitur nó licet Chriftiano vefci carnibus.Ita
que duo peciales Locin hoc generali continenturduará argumen
torum formae ex vtrolibet ducúntur: Altera, quae c6clüdirex Affirma.
tione Affirinationé; Altera quæ ex Negatione cofligt Negationem.
„Yeria ad*- v T R A q v , autët tä larè patét, qùàm multa fuit Adfe&ionum :
*&**"* genera qua iam enim funt,qüae tolluât omnino fignificata eatüCUITG
vo:
 L I B E R O C T A V V S. 217
cum,qtibus adiunguntur,vt in his exemplis perfpicies.Hoc cadauer
eft homo mortuus,Igitur eft homo : Haec ftatua eft homo marmo.
reus, Igitur eft homo:Hic eft bonus latro,Igitur eft bonus.Quaedam
verò non omnino tollunt,fed ponunt quodammodo , vel inTmente
duntaxat,vt fi dicas,Homerus eft in hominum memoria,Jgitur Ho
meruseft.Vel folú in cauffis fuis,vt fi dicas,Hoc {emen eß ärbor po
tentia.Igitur eft arbor: Vel in ea parte fubie&i duntaxat, à quo tótii
denominari non poteft,vt fi dicas, Indus habet dentes candidos.
Igitur eft cádidus : vel quodam foco,aut tépore,aut refpe&u cuiuf
dam,& aliis modis fexcentis, quarum cuiuis facilè occúrrët exéplá.
N v L lv s verò locus fophifticus eft,quo Cacodaem6 frequêtius He: captis
quàm hoc ad capiédos homines vtatur. Ex eo enim quod bona haec Â.
caduca,& breuia,quodam loco, aut tempore,aut apud quofdá,funt quentifiте.
vtilia,iucunda,aut magni aeftimata, concludit ilie ea effe fimpliciter
bona atque omnino ample&enda.Cuius Sophifmata nemo eludet,
nifi qui defixis oculis in omnem futuram æternitatem vana hæc, &
nullius momenti defpexerit. -

De Captione ignorationi. Elenchi. С А р. х і т. -

C. PT I o Igorationis Elenchi.eft locus idoneus ad decipiendiï pre- 1.El *.4. ar

termißione conditionum Elenchi Dialeétict,earum potißimum,qua ra- **
tione Comclufiomi, requiruntur. Quae vt intelligas, adus rte, in primis,
1.Elen.1. Elenchum,fiue Redarguitonem in commune,fic definiri ab Arifto Elenchum iu
tele,Elenchus esi Syllogifmus cum contradictione Conclufionis, hoc eft col (0frenzºpye.

ligens Contradictoriam alicuius certæ enuqtiationis,vt fi propofita ,

fit hæc enuntiatio,aliquod animal eft immortale,fic extruetur Elen
chus,Reprehenfióve eius.Nulla res cóftans ex quattuor vulgatis e
lemétis eft immortalis,Omne animal conftat ex huiufmodi elemé
tis,Igitur nullum animal ett immortale.Interdum tamen duo Syllo- Eienh. alter
gifmi concludentes totam Contradiétionem dicuntur vnus Elcn
chus,vt fi huic Syllogifmo quem fecimus , alterum adiungas , qui
huiufmodi fit.Omne quod beatum eft,immortale eft,Aliquod ahi
mal eft beatum,vtpote aliquis homo,Igitur aliquod animal eft im--
mortale.Caeterum ij etiam Syllogifmi , qui Contrarias enuntiatio
nes colligunt, Elenchi nomie meritò appellantur,quod cx Contra
ria enuntiatione,ftatim colligi poffit Contradi&oria,
A D v E R T Equemadmodum
gutionúmve, deinde quattuor effe genera Elenchorum,
Syllogifmorum. Redar
Quidam enim funt Qgattuor ge
'''* elencho
Demonſtratiui, Quidat paisaic : Alij , Pieudographi : Alij rººms.

Sophiſtici.
Elenchus Demonftratiuus , eft Demonftratio cum Contradiäione Demeapra
Concluſionis. tiu æ•.

Diale&ticus Elenchus, ef Syllog ſmus Dalcãicus cum contradi- Pºirº

åttone Conclufonis.
Pfeudographus,
materia.
eft , qui videtur Damonftratiuus , fedpeccat im P/eudogra
- bus.
8ophificus. Sophifticus eft,qui vidctur Dial. äicus fed aut peccat in forma, aut
in materia,aut in Contradiäione.
Ꮷl Ꮬ . С лет и о ,
 218 I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
*' C ipfi h* CA p T 1 o igitur huius generis,vno modo eft generalis omnibus
J** &******** Captionibus, Altero fpecialis,& ab aliis diftin&a.
G E N E R A L 1 s quidem, quacenus cófideratur,vt eft locus idoneos
ad decipiédú,pretermitione cuiufcúq; códitionis Eléchi Dialèctici
fi ue códitio qua: pratterinittitur,pertıncatad formá,fiue ad materiá
fiue ad cótraditioné,qug in cóclufione requiritur.Omnes enim So
phiſtarā Redargutiones, prætermittút aliqua exhis conditionibus.
S p E c 1 A L 1 s auté,quatenus hac fola ratione fpectatur , vt efl lo
V* Captis h«c cus aptus ad fallendü praetermiffione cari conditionú,quæ ad cótra
JºJº": dictiôné cóclufonis requiruntur,hoc enim pacto diftincta eft ab ali
is haec captio.Ná cæteræ omnes fuppeditát reprehenfiones, quæ aut
in forma peccant,aut in materia:haec auté fola fuggerit eas, quarum
conclufiones nó funt verề cốtradicentes defignatis enuntiationibus.
Conditiones, 12 Co ND o Nes igitur , quae ad contrad Čtioem conftitgen
qu'« ad Cötra dâ requiruntur, quattuoi potifiimũ enumerantur ab Ariflotele,fecũ
âÄ , dum idem, Ad idë:Similiter,Et in eodem tépore,ad quam reuocatur
quiruntur. conditio,in eod£ loco. Prg-ermiffione primæ conditionis non coar
и. Еiенс. 4. gues hominem,fi ille dixerit: Æthiopé eſſe album quid ad dé:esatti
det,Tu autem contendas,non effe album fimpliciter,Aut fi ille dixe
rit,ftadium effe æquale milliario fecundum latitudiné viae, tu autem
oſtendas,ſimpliciter non eſſe a quale,nimirum ſecundum longitudi
nem:Quandoquidem non fecur dum eâdem partem,aut dimenfioné
oftendis rem non effe, aut effe fecundum quâ ille affirmat,aut negat.
P R A T E R M 1 ss I o N E fecundg,non redargues eum,qui dixerit,
ſe n6 eſſe patuum,cóparatiore infants, ſi oſtendas eundem eſſe par
uum, comparatione aliorum hominum proue&tæ ætatis.
P R ae T E R M i s s I o N E tertiae,non omnino refelles eum,qui di
xerit, cœlum non moueri deorfum,fi ottendas coelum moueri:Quia
non eodem modo affirmas, quo ille negat.
D E M v M praetermiſſione quarta, non verè refutabis e In,qui di
xerit,non oportere homincin comedere, cùm fatur eft,aut in media
via,ß oftédas,oportere hoininem comedere.Nec eniin eodem tem
pore,eodémque '^co quo ille neget oftendis rem eſſe neceſſariam
Ге Сарт оператіопія і пару. уСА Р. х 1 і 1. -
1. Elenc.4.
Сотлибо сиr A ಶ್ಗ Principij, cf Locus idpreusad depiendum ( M.
dicatur prin e9404 concluſio protanda. adprobationem ſi accipitur. Dicitur au
cipium:cir di tem cóclufio,principium quia initio proponitur vt ad eam probatio
catvr} eti, dirigatur.Quae quidë tum dicitur peti,poftularive cùm fub aliis ver
bis exigitur.Si quis enim conclufionem fùb eifdem verbis à Refpon
&итли: no dente popofcerit, vt eius conceffione ipfam confirmet, non folum
di ŷerëdi prin neminem fallet fed etiam ab omnibus irridebitur.
8.Tºp-5.
стрит. v 1 N Q_v E autem modos petendi principium ponit Arifloteles.
Vnum , fi Synonimum ſumatur ad confirmationem Synonimi aut
1.Moda. Defin 'tio ao confirmationem Definiti:vt fi quis Epicúreus,proba
turus, Voluptatë effe fummô bonum,roget nü iucunditas fit fummú
bonum,Aut aliquis alius probaturus,hominem habere optimum ta
&um,pofcat,num animal rationale habeat optimum tactum.
A L
-

:
 L I B E R O C T A V V S. 219

A LT E R v M,fi res vniuerfalis vniuerfè accepta,fumatur ad proba- 1

tionem particularis : Vt fi concludas Omnium contrariorùm effe
eandem difciplinam, quod omnium Oppofitorum fit eadem.
T E R T 1 v M,fi contrà progrediaris:vt fi probes,Omnium Oppo
fitorum effe eandem Scientiam, quöd omnium Relatiuè oppofito
rum,omnium Contrariorum,& caeterorum fit eadem.
Qy. A R T v M , fi conclufio per partes fumatur in fumptionibus, 4
vt fi dicas Medicina eft fani,& Medicina ett ægri, ergo Medicina
eft fani,8. a-gri.
E x T R E M vM,6 alterú Relatorum,ad probandum alterú ad quod .Modus.
refertur,fumatur:vt si probes, Socratem effe filiú Sophronifci,quòd
Sophronifcus fit pater Socratis. Omnibus his modis,C6clufio quae
probãda eft quodãmodo fumitur in antecedéte,cùm non magis ho
tum videatur id,quod hoc modo accipitur,quàm quod concluditur. Obiet?io ani
C A T E R v M, cum in demóftratione,faepè accipiatur definitio ad madh ertèda.
confirmationë Definiti,atque in Argumentatonibus Diale&ticis f¢
pe ex toto, Partes,faepe ex Partibus,totú,& ex altero Relatorú,alté
rum cócludamus, aut dicédum videtur hos Modos Petitionis Prin
cipij non efficerc Syllogifmum Sophifticum, aut cert& multas effe
Demonftrationes,multòfque Dialeéticos Syllogifmos, qu; in So
phifticis numerenrur. Occurrendum eft tamen,non omnibus hifce Solutio. .
modis verè peti Principium ex natura rei, fed folum,curn Synonima
ad confirmationem Synonimorü accipiuntur. Ná quod ad reliquos
attinet modos, Definitio notior ett re quæ Definitur:Itémque To
tum, quadam ratione fuis Partibus :alia vero ratione, Partes, quàm
Totum,& ea quæ fefe mutuo refpiciunt fe inuicem declarant,& pa
tefaciunt. At vero apud eum, cum quo tranfigitur, ſæpe numero da
tur vitio,quod hifce modis Conclufio probetur, cùm videlicet ipſe
Refpondens fignificat,notam fibi effe rei Definitionem,Totumqiie,
&c, Ex hoc enim efficitur,vt cùm Dialecticus, ex datis ab altero ar
gumentari debeat, merito dicatur Principium petere, qui aliquo ex
his modis apud eiufmodi hominem argumentatur. Adeo enim eft
importuna huiufmodi probatio, vt qui fic concludit concliffionem
ipfam gratis petere videatur.Itaque, hi modi petendi Principiú nó
funt vitia ex ipfa Argun,& rationis natura: fed ag hominé (vt duci fo
let)hoc eft,apud eum refpondentem,qui ita affeétus eft, vt diximus.
De C.tptione Confequentis. СА Р. х і 1 і 1. -* *

C A pr 1 o Cófegmentis,eſt Locus idoncus ad decipiendum ex eo quòd 鷺 4 ‫من‬

Antecedens videtur effici ex Confequente:aut ex oppofito Aniece- **"*
demtis, oppºfitum Conféquentis : quemadmodum Comfequens efficitur ex
Antecedente, 6 ex oppoſi o Conſequentis oppoſitam Antecedenti. Nomi
ne autem (*; pofiti,int-fiige contradiétorum.
Ex hoc Loco duci;iriiuiufmodi Soph:fm vta.Si paulo antè pliiit;
terra madefaSta eft. g.tur fi eft madefacta terra,paulò autè piùit. Si
animus hominis genitus eft,(ex materia videlicet produétus)ncepit :
effe, grtur finon ett genitus non incepit eſſe, ſed nimirú femper fuit. P*a*l*rwm
Ну с pestinct Sophifma illud. Qui aic te eſſe animal,vetum ait Sophi}та. . -

3.3. 2. QԱt
 220 I N S T I TV T. D. I. A L E C T.
Qui autem ait te effe equum, ait te efíe animal, Igitur qui ait te effe
cquu n verum ait. Commutatis enim Sumptionibus , hunc fenfum
haoet cauiiiatio.Si tu es equus,es animal,At es animal, Igitur equus.
In qua oratione, vt Sophifta ex antecedente rectè colligit confe
uens,fic ex confequente perperam colligit Antecedens.
. ' F** $• ' Animaduertendüm eft autcm hoc loco, id quod Ariftoteles do
"" cet,Captionem Confequentis,contineri quodãmodo fub Captione
ಸಿ; j„, Accidésis.Ná quicquid cófequitur ex re aliqua,vt animal ex homi
captione ac- ne,eft eius accidens(ea videlicet accidétis fignificatione, qua in ca
**denfi. ptione accidentis, vocabulum, Accidentis, accipimus )non tamen
quicquid eft accidcns alicuius rei,eft eius Confequens. Námque al
bum exempli cauffa,cùm fit accidens hominis, non eft Confequens
hominis,quod in aliis etiá plerifq; accidentibus cernere licet. Hinc
fit,vt omne Sophifma cófequêris,alia ratione fpe&tatü,fit Sophifma
accidêris:n6 tamë omne Sophifma accidétis,fit Soph.Cófcquentis.
De Captione non Cauſa vt Cauſa. C A P. xv.
A p T 1 o non Cauffae vt Cauffae , eft locus idomeus ad decipiendum
ex eo,qnodabfurditas aut falfitas Conclufionis,afcribitur alicui Propo
fitioni,quafi ex ea efficiatur,ex qua tamen reuera non effigitur.Nec enim
потёсаи|jв. nomen,Cauffae,accipiendum em hoc loco , pro Cauffa rei duntaxat,
fed pro quacunque Cauffa Illationis,etiam fi fignificet Effe&tumi rei
quae concluditur,aut alquid aliud.
Ex hoc loco contendet Sophiſta,tollendam eſſe de medio:Elo
quentiam,quoà peruerfi homines , Eloquentia praediti,multa ma
- la perfuadeant,multa bona diffuadeant: Itémque, exterminandum
effe vfum Pecuniae,quod homines auari, pecuniae cumulandæ cauffa
omnia iura violent. Dicendum potius erat, tollendos effe de medio
peruerfos,& auaros homines, qui Eloquentia, & Pecuniæ contre
&tatione abutuntur.Quandoquidem hi, non Eloquentia,aut pecu
ஆா ..." vfus funtin cauffa,vi eiufmodi mala perpetrentur. - -

j£, Hae c tamen Sophifmata nunquam formam Argumentationis

sophifmal, accipiunt nificumSophifta,ex quibufdam cóceffis ducit Refpódété
ad aliquid,quod apertè incómodú,aut falfum eft,ex cuius euerfione
regrediturad euertendã aliquá ex Súptionibus,vt Cauffam abfurdi
tatis,falfitatifve Cóclufionis,quæ tamen reuera cauffa nó eft.Exéplü
Sophifmatis.Si nullum tépus effet,nox nó effet,Si nox nó effet , dies
effet,fi dies effet,aliquod tép* effet,igitur fi nullütëpus effet,aliquod
tépus eſſet:hoc auté eſt non modo falsi,ſed etia abſurdiſſimi:Igitur
prima illa Propofitio, Si nullú tépus effet,nox non effet,e(t falfa &
abfurda.Perperam colligit Sophifta, quia non prima propofitio,fed
fecúda eft cauffa abfurditatis conclufionis,pinde nó fequitur primâ
effefalså,& abfurdå fed fecüdå,falsú ett aút& abfurdúdiceref nox
nó effet,dies effet,nec dicitur effe verü,nifi ex hypothefi,hoc eft, ni
fi ponam* tépus effe,ná ante müdi creationé,nec nox erat,nec dies.
Captio plurium Interrogationii vt vnius C a p. x v 1.
1. Elep.4. X T R E M A Caprio , quæ plurium Interrogationum ve vnius
appellatur,eft locus idoneus ad Fallédum eo quod plures inter
rogationes
 LIB ER O C T V v S. 22. I

rogationes,vt vna dumtaxat proponuntur.Hinc enim fit,vt qui fimpli

cem Refpófioné reddit,tam affirmando,quàm negando capi poffit.
Exempli cauffa,fi quaerat Sophifta , sitne Socrates & Plato homo,
Tu autem refpódeas,effe hominem colliget Sophifta,Igitur qui So
cratem & Platonem percutit,hominem percutit,non homines:fi ve
rò dicas, non effe hóminem , concludet Sophifta, Igitur Socrates
non eft homo,aut igitur Plato non eft homo.
* D v cv N T v R autem ex hac Captione,tria Interrogationum ge- Tia interre
nera. Primum eft , cùm vnum de pluribus quæritur, vt in tradito ೫೯
2.
exemplo patet. -

A l T E R v M eft,cùm plura quaeruntur de vno,vt, Eftne Socrates

homo & equus?Quod fireſpondens admiſerit,ſic concludet Sophi
fta,Igitur Socrates eft cquus,fin autem negauerit,hoc modo colli
get, Igitur Socrates non eft homo.
3. T E R T 1 v M genus eft, cü plura quaeruntur de pluribus,vt, Eftne
Socrates & Bucephalus homo & equus?Si aſſerat reſpódés,colliget
Sophiſta,Socraté eſſè equü,& Bucephalù eſſe hominë:ſi verô neget,
cócludet Socratem nö effe hominé,aut Bucephalü non effe equum,
HÆ c de Captionibus,locifve fallacibus, è quibus Sophi[tae de
promunt ad Reprehendendum Argumenta,videritur fatis.
De quattuor reliquis Sophiftarum Finibus cöfequemdü. CA P. x v 1 1.
E Qv 1 T v R,vt quo pa&o Sophiflae quattuor reliquos fines(fal- 震 paţioaä
soelem.I1.
fum,inquam,Incredibile,Soloecifmum & Nugationem ) confe- :*
&tentur,paucis perftringamus. Vt Falfum aliquid ex tua Refpófione -

extorqueant,h6c maximè curât illi,vt nulla initio proponatur quæ

ftio,de qua difputetur.Nam qui tefìerè, ac nullo propofito Difpu
* tationis fine refpondent,facilius labuntur. Deinde multitudine In- H..„„,
terrogationum te onerant,etiam cum eft aliquid propofitum,in quo differüt He
difputatio verfetur,dicúntque, fe Difcendi ftudio id facere:Tum in *** **/*r«
hoc valde elaborant, vt éo te perducant,vbi magna ipfis fuppetit "*"*"*
Argumentorum copia.
Vt verò ad Incredibile aliqd, feu inopinabile te impellât,illud ob ge££fo de
feruare folēt,vt admirabiliores sētētias cuiufģ; fečta Philofophorū :: тори
abs te petát:qpimo,ea fine interrogatione accipiüt jpertinët ad eã Zijijia.
quâ tu maximè,pbas,quafi dubiü nó fit,quin tu ea libêter admittas. ..
E T etiã interrogant,in quibus aliud loquuntur homines aliud fe
quuntur,vt,Nú optabilior fit gloriofa mors pro defendéda patria,
quâ vita voluptatibus afflués.Et ea, in quibus aliter res habet aliter
cómunis hominó opinio,& fermo,vt,nüij,qui ditiffimi,nobiliffimi, -
ac potentiffimi,degunt,& omni voluptatum genere abundant, fint
felices? Et ea etiam,quae eiufmodi funt,vt neutram in partem incli
nare poffe videaris,quin Admirabile aliquid praeter communem o
pinionem refp6deas,Vt,fit ne potius Sapientibus parendü, an Patri?
VT autë ad nugationem te cöpellät,ferè hoc vnü obſeruát vt de
1 Elº3 finitiones integras pronominibus accipiãt:Vt fi dicas, Socratê ha-
bere nafum finiü,tum illi colligét te dicere,Socratê habere nafum, gation«т.
nafum concauum,quod,fimum, definiaturnafusconcauus. Vt deni
dᏧ! 3 que
 2:2 2. I N S T IT v T. D I A L E C r. …”

que ducantad Soloecimum,nonnunquām vtuntur Captione Figure Adfolaci/mi,

Dictionis,de qua fuprà di&tum eft nonnunquam alia quædam præ- Ibid.
cepta fequuntur. Sed haec duo pofteriora Finium genera pueriliter
conſectantur Sophiftae:fuperiora autem duo,ex Locis etiam Repre
henfionum fallacium,qui expofiti funt,traStari poffunt.
Qup paéto occurrendum fit Sophiftarum Captionibus. CA P. xv I I I.
V P E R E s T igitur,vt quo pa$to Sophiftarü Captionibus occur
rendum fit, paucis doceamus. Hoc enim breuiter exequi nunc
poffumus,poftquam omn um nodos, quantum fat fuit patefecimus,
Nam vera folutio, vt inquit Arift.eft vitijexplicatio.Itaque Sophif- f'era Solutio
mata,quae folius Materiae vitio laborant,negatione earum Sumptio- 1** ff*.
Petitionis num,quæ probabiles
modo, dilues videntur
Sophifmata nec funt,diffohuenda
Petitionis erunt.
Principij, ncgata ea :::::;
Quo etiá
nimirum օիbi/՞
- - - - - - - - - - - - - • . таит qие
?"''''*'* Sumptione in qua principiú Petitur, etiam fi probabilis effe videa- in M,ii,l,
**** tur,vt ait Arift.Naiìì cùm tu eam Qugftionis partem,quam Sophifla tanti peeccát
confirmare contendit,aut re vera, aut Difputationis gratia, impro- s„„,;, Sophif
babilem iudices,ea tibi nequaquam admittenda funt,quæ illi fuerint matum ' eâ
propinqua.Reliqua verò,fi ex Æquiuocatione,Ambiguitate,Com- 4*ingue fri
pofitione, Diuifione,aut Accentu du&ta fuerint,quia hgc omuia mul º, Сарtion:
tiplicitate aliqua vnius , aut plurium Propofitionum peccant, Di- "
ftinétione Multiplicis orationis foluenda funt: quæ toties adhiben
da erit, quot fuerint Interrogariones, quoquo paéto multiplices.
Quin etiam, cùm ventum fuerit ad multiplicem Conclufionem, ea
- -
Solutio So- erit antè diftinguenda,quàm de cQnfequentia iudicium feratur.
-
- -- - - - - - -

բb/matն ex S 1 autem Sophifmata ex iis fúerint,quae ex Figura Di&tionis, ex

- - - - * . . . . . - - - -

captiºne. « Accidēce, ex eo quod Simpliciter dicitur, aut cú Adiectione,ex Có

7. 8. i o. 1 1. fequente, aut ex non Cauffa vt Cauffa nominantur , Sumptionibus
admiffis negatione Confequentiae eludenda erunt.Qua in re,i1lud ti
bi diligenter curandum eft,quod Arift.in foluendis Sophifiuatis Ac- -
cidentis,fieri prgcipit,vt paratam femper habeas Argumentationem. .
aliquam apertè viciofam,cui fimilem dicas eam, quæ affertur à So
$**** *; philta,{altè cùmipfe aliquid,quod contra eam obiicias poftulauerit.
ಕ್ಷ್ I A M Sophiſmata Ignorationis Elenchi, Negatio e C6tradictio
ក្. nis diffoluêda süt vt ex di&tis perfpicuú eft. Ea deniq; ir. quibus So
r. Piurii, In phifta pluribus Interrogationibus, quafi vna vtitur, facilè dilues, fi
!"f. tot Refpófiones,Interrogationi reddideris quotin ea implicite funt. .
##*#* ** Poffint tạmẽ nõnunqui Diftin&tione diffolui: vt fi quæréti Sophi
phyтатями fte,Sítne Plato & Socrates homo,refpődeas,verű id eſſe,accepto Ver
?af onis, bo, Et copulatiuè,falsâ,accepto coptilatio):Tâ veniendüad «äfèquu
* Fle" 6 tioné.Cum autë te Soph ſta compulerit vt nugerisinaritérq; idë ver
bű repetas,Occurres,nő eſſe neceſſe ponere integrá Definitionē lo
co Nominis,cùm Nomini adiú&tú á eft in eodé enútitaionis extre
mo,aliquod ex vocabulis,qug in defiaitione ponenda funt. Quod e
nim pofitú iam ett,quid opus ett iterú poni?At qu: ita, cùm dicis So
cratê habera nafurn fimó,te nó cogi,vt loco vocis. Simú, ponas totú Ibidem.
hoc, Nafum curuú,fed Curuá,dútaxat,quia illud,Nafum à pofirum
eft, Cauffâ, quam reddit Ari$tot.haec eft,quia vox Simuin,& fi per fe
Fofita.
 . 1, 1 В Е К о с т А v у S. 243
pofita fine Nafi,vocabulo, Nafum quodamimodo fignificat, tamen
vt in eodem, extremo enuntiationis cum nonnine , Nafi, ceniuncta
eft,nulla ratione Nafum,fignificat:ficquc non neceffe eft, loco eius
ponere Nafi vocabulum. Id quod codem raodo dicendum cft in
reliquis.Porrò autem cateris Sophiftaium machinationibus, quas
breuiter paulo antè tetigimus,non eft difficilè occurrere. Cap.ſtperiori.
De quibus Nominum Affeäionibus deinceps agendum eft. CA p. x 1 x. 1. Elenc.1
E D vt omnes eorum Càuillationes,qua(vt ait Ariftoteles)po
S tiffimùm ex Multiplici Nominum vfu texuntur, facilius póffis
diluere:fimülque omnia fupradićta plenius intelligas: agendum hic
tandé eft de quibufdâ Nominü Affe&tionibus, quæ à récentioribus
Diale&ticis, Suppofitio, Status, Ampliatio, Reftri&tio, & apellatio Qaatenue de
vocátur,quia in his,omnis vocabulorúvfus videtur kötiperi.Sút auté hiſce agenda
adeò inculta,horrida,&abvfuremota,qug fuperioris gtátis hon)ines, fit.
in hifce ac fimilibus rebus cóméti funt,vt nifi plurima reiiciantur,fa
tiùs fit ea prorfus non attingere.Verùm vt in his multú,ac diuimmo
rari inutile eft,ac bonis litteris perniciofum,fic ea omnino conténe
re(quod multi hoc tempore faciunt)nó fine mediocri ia&ura con
tingit. Nam vt Ariftotelis exemplo vtar quemadmodum ij,qui cal- g-Elenc. t.
culis rationem fubducunt,nifi fciant quid fuo loco valeãt calçuli,fa-
cilè circumueniuntur:Sic qui difputant,nifi teneát pro quibus rebus FIT
& quo paéto in Oratione, vocabula Supponantur,ac Subftituantur, jùam conj.
Ampla fit an Reftri&ta verborum acceptio, quæ voces, quas appel- juentur ferfe
lent, ac denominent,
rum igitur nullo negocio
rerum cognitio, ex bonisdecipientur,ac capientur.
præfertim fontibus 皺 ognatio
Ha- .ே
modicè
haufta,non modò perniciem nullam inportabit Philofophiae , ve
rum etiam omnium qui benè inftitui volent,ftudia iuuabit.
Quidfit fùppofitio. СА P .х х.
-

Sºppoſitio. S V P P oquædam
vt eft s 1 T 1 oAffe&t
N I s itaque nomë,multis
io Nominum,fic modispoteft,Suppofitio,
definiri vfurpatur.Verú -

& Acceptio nominis pro re, quâfignificat: vt cùm hoc vocabulü Philofo
phus,pro Ariftotele accipitur,Nomé,idé valet in hac Definitione,9.
in I.lib.eo nimirü loco,quo varias nücupationes Nominú, explica
uimus.Cöple&itur enim,tum Nomina vt à verbis diftinguãtur,fiue
Subftantiua fint,fiue adie&iua,tü etiâ Verba:atque vt femeldicâ,idê Nomen
bus: eft quod Cathegorema,quod quidé libro eodem,cum Cicerone,ap
pellauimus id, g, de quodá,aut quibufdá diceretur. Quinetiâ velim,
vt hoc loco,Nominis vocabulo, Cafus etiâ Nominú intelligas:Vo- Сар э.
Kei, cabulo autế Rci,quã Nomẽ fignificat,intellige quãcũq; rẽ fignifica
tă,fiue vera fit vt homo:fiue ficta,vt Hippocétaurus:fiue năc exiftat,
vt Cœlú:fiue nó exiftat,vt Adamus,aut Antichriftus.Significádi etiá . .
Verbú,latiffimè accipiédú eft,Suppofitio enim,eß accéptio Nomi- $&*****.
nis pro re,quâ Noméquomodocüq; fignificet,fiue eâ fignificet pro
priè, vt Leo,leonem:Siue impropriè,vt agnus,innocété:Siue primò
ac immediatè, vt Homo,hominé in cömune:Siue remotè, ac me
diatě,vt Equus,Bucephalú:fiue formaliter,vtalbň,albediné, feupo
ti* affe&iialbcdine quàeiufmodi eft,quo pa&o vfurpatur cü dicimus,
- Album
 #24 I N S T IT V T. D. I. A L E C T. .
Album eft concreta quædam fpecies Qualitatis,aut homo eft albus,
Siue cónotatiuè,quod dicitur materialiter,vt albú,niuem aut Ceruf,
4*t*fiio. fam: Vt Orator Ciceroné.Acceptio igitur,hoc eft vfus nominis ge
neraliter accepti,pro quacung;re quà quomodocumq; ſignificat,di
citur Suppofitio,Nec immeritò,Siquidem ex ipfa verborü vi, nihil
aliud diêêre videmur;cùm afferimus,Nomen accipi prore fignifica
ta,quâ nomen Supponi,& quafi fuffici ac abftitui loco rei fignifica
tæ i)efumpta eft haec Suppofitionis Definitio,ex initio Elenchorú
Cap I,
аат песеј Arilt.quo foco ille,quâ neceffaria fit Suppofitio his pene verbis de
欲 É;. clarat , quia enim resiplas per fefe in Difputationem afferre non
+Jino. poffumus Nominibus,quafi rerum notis,pro rebus,vti cogimur.
Tria tamen hic velim animaduertas.
Prima ami- V N v M eft,ne fequaris confuetudiné eorú,quo hoc modi loquí
niad*/*- tur,Hoc nomen Suppomt pro hac re,Illud pro illa,cùm potius dice
re debeas,Hoc nomen Supponitur pro hac,illud pro illa,quafi dicas
fufficitur,ac fubftituitur pro hac,aut illare fignificata.Ferendú magis
effet quod alij dicunt,Hoc nomen Supponit rem hâc, Illud verò illâ
Poteft enim in eo fenfu accipi,ac fi dicant:Hoc Vocabulum,fubiicit
intelleétui rem hanc,illud verò vllam:quod quidem reétè dicitur.
****** A I. r E R v M eft,ne exiflimes(quod quidã autumant,)Suppofitio
né in fola Propofitione,Enuntiationéve habere locii:Re enim vera
vbicunq; nomen pro re quam fignificat accipitur ibi proculdubio
prore Süpponitur.Quod fanè fit in omnibus Orationibus,in quibus ,
íentétiá aliquam,praefertim perfectam declaramus,etiamfi eiufmo
di Orationes,non fint Enantiationes:Quales hae funt, Fuitne Plato,
Socratis auditor?Vtinam Socrates,doctrinam fidei,quàm praeclaris
fuis difcipulis traderet,didicifet:& alia fimiles.
£rtia. T E R r 1 v M eft,cauenda effe diligentiffimè, ea quae recentiores,
traditæ definitioni adiungunt,vt potè,nomen, quod in propofitione
Supponit(vt loquuntur) verificari debere de re fignificata,nsediáte
copüla,fuæ Propofitionis,& alia fexcëta,quae lógü effet recéfere:ex
quibus colligút,fubie&ta hujufmodi propofitionii, Adamus cft,An
tichriftus eft,Chimera nó eft,nô fupponere,& alia multo admirabi
liora Corollaria.Hinc fanè malè habuit Dialectica,ex quo Sophifti
ca ifta,pro Dialeéticis tradi, atq; inculcari cœperút.Sunt enim non,
modo inutilia,à quibus abhorret Ars omnis,fed etiá magna ex parte
falfa,quæ fub Arte,niſi Sophiſtica, cadere non poſſunt. Id quod in
præfefitia facilè oftenderem,nifi alienum hoc effet ab huius fibri in
ftituto.Hoc vnum(quia eius feci mentionem)admonebo,Subie&a
illorum trium Propofitionum Adamus eft,&c.quae illi negãt Suppo
nere verè Supponere, ſupponive:Quoniam nulla cauſa eſtalia, cur
1llæ Propofitiones fint falfae, nifi quia Prædicata non conueniuntrc
bus,pro quibus Supponuntur ac fubftituuntur Subie&a.
De Suppoſitione Materiali. C. A. P. x x 1.
...,.•,,, D R ae τ Ε R Suppofitiqnem nunc explicatâ,quàm vocant, Forma
maîriaiu. i| lem,aliâ addunt Diale&tici,quam dicunt materialé.Hæc vero ad
- - hunc
 L I B E R O C T A V V S. 225

hunc ferè modum definitur.Snppofitio Materialis, eft acceptio Voci pi o

fe ipfa,ac fibi fimilibus,modofe ipfam non fignificet:Quo pacto accipiun
tur fubieéta huiufmodi propofitionum. Homo eft nomen: Bli&tri
eft vox nihil fignificans. Additum eft, Modò feipfam non fignificat,
quia fi feipfam fignificauerit,acceptio eius pro fe,ac cgteris vocibus
quas fignificat,erit fuppofitio Formalis, qualis cernitur in fubie&tis
harum propofitionum,nomen,eft vox.Vox,eft fonus.Sonus eft qua
litas.Nam cùm di&tio,nomen, impofita fit omnibus nominibus fi
gnificandis,non dubium eft,quin feipfam etiam fignificet, quando
quidem & ipfa,nomen eft.Quod eodem modo dicendum eft de di- Qua ratione
&tionibus.Vox,& Sonus.Atq; hoc quidem gerus fuppofitionis fine ប្ដ
cap 1 6. fcelere prætermitti poteft,fi verùm eft, quod primo hbro fub iudice 燃霹
reliquimus.voces(Inquam) non fignificatiuas,imò etiam fignifica- „„,
tiuas,cùm pro rebus fignificatis non accipiütur, nó effe partes Ora
tionis,fed effe tantum res fignificatas atq; oftéfas aliis Di&tionibus,
quæ funt partes Orationis,quaeq; nifi facilè intelligãtur,femper prç
poni folent:quæ omnia eodem loco, exemplis patefecimus.Verum,
quia illud ambiguü videri poteft,& hoc genus Suppo$itionis à gra
uibus Auctoribus vfurpatum eft , tria Documenta tradam quibus
recentiores vtuntur ad hanc fuppofitionis Formam cognofcendam.
P R I M v M , Omnis Vox non fignificatiua,quae in propofitione primum do
ponitur,accipitur materialiter : vt Subie&tum huius Enuntiationis, cumentum.
Scyndapfus,eft vox quæ litteris exprimi poteft.
SE c v N D v M, Omnis vox,quæ alia Voce in oratione indicatur, Secundum.
accipitur materialiter,quo pa&o accipiütur hae voces homo & Bli
&tri,in hic Enuntiationibus,haec vox Homo, fignificat eft inftituto:
Hoc nomen homo,eft Di&tio duarum fyllabarum, hoc Bfi&ri, nil
fignificat:Ly Bli&tri(vt loquuntur)eft Vox nulli rei impofita.
T E R T 1 v M,cum Prædicamentum ita fignificat fubiectum,vt nó Tertium.
fignificet rem quam fubie*tum fignificat,tunc fubie&tum accipitur
materialiter, vt in his propofitionibus,homo,eft nomé:Ego,eft pro
nomen.Quandoquidem praedicata ita fignificant fubie&ta,vt non fi
gnificcnt res,quas fubie&ta fignificant.Adde tamen, Modo ea,quae
impediunt,remoueantur.Fieri namό; poteft,vt Additione,aut muta
tione alicuius vocis, impediatur inaterialis fuppofitio , vt fi dicas,
omnis homo eft nomen : Ego.fum Pronomen': Quæ propofitioncs
funtfalfae,nec alia de cauffa,nifi quia fubie&taaccipiuntur pro rebus ,
ಕ್ಲಿಕ್ಡ non conueniunt talia Prædicata.Sed ne hac qui
Idem moderatione,perpetuò verum eft documentü,quia etfi cü dici
mus homo eft nomen accipi foleat fubie&tô pro fe ac fibi fimilibus
vocibus:fi tamen vlterius progrediaris hoc modo homo, eft Vox,
homo,eft fonus,homo,eft qualitas,iam videbitur falfum documen
tü.Quáquá enim prædicata,ita fignificant fubie&ta, vt non fignifi- wom ef per
centres quae fubie&is fignificantur,fecunda tamê propofitio minus pc-e verum
libenter çôceditur de teitia,an cócedéda fit,ambigitur,Quarta pla- ** ງູ
nè negatur.Accipe igitur documentü hoc, nő vt perpetuo verű,ted :::::;
vt maxima cx parte.At verò, vt in hac re,aliqua ex partè
4 % . CIntl O. .
 226 I N 3 T 1 T V T. D I A L E C T.

guid ßntiem fentio non omnia hgc documéta mihi videntur vera,qu£cquid enim
«и п de fèc«n dicendú fit de Primo ac Tertio,certè fecundü non viJetur proban
do accнтё.». dum Ná,vt vno aut altero exemplo rem aperiam, etfi ex Præcripto
°rimi ac Tertij documenti nó fine ratione aliqua dici foleat di&tio
nes, Bli&tri,& homo,cü dicimus, Blictri nihil fignificat homo eft no
men fubftantiuü, accipi pro fe ipfis,& pro aliis fimilibus:tanê quod
in his Enuntiationibus,Haec di&tio,Bli&tri nihil fignificat,Hæc vox
Homo ett Nomen fubftantiuum,eodem modo accipiantur,vt fecú
dum documétum tradit hoc mihi nulla ratione viti v.detur. Etenim
in prioribus duabus Enuntiationibus,nu!lae aliae exprimuntur voces
quibus di&tiones illae indicétur vnde neceffe videtur, vt ipfae fungá
tur officio Nominum,fui ipfarum & aliarum fimilium.At in duabus
pofterioribus,planè ponütur huiufmodi Voces,haec dictio, haec vox
quibus di&tiones illae indicantur,quaeq;pro illis accipiuntur quo fit,
vt ridiculum omnino videatur afferere neceffe effe, vt ille ipfæ Di
&iones iterum feipfas indicent , & pro feipfis accipiantur. Itaq;vel
hac vna ratione dicerem,nullas voces quae aliis vocibus indicantur
indicare fe iterum in eadem oratione , aut accipi Subftitutivè pro
feipfis,& pro aliis fimilibus,fed folum effe res,pro quibus aliae açci
piunturac ſufficiuntur.Immò etiá non eſſe verè partesorationis,ſed
perinde fe habere ad orationem in quajndicantur,vt lapides,
od
aut fi
gna cùm de ipfis fermo incidit:nec illud effe difcrimen,qu adhãc
Σontrouerfiâ attinet,nifi quod lapides,& ligna nó effinguntur guttu
re,nec inferuntur inter partes orationis,vt illae.Verü in re parüi mo
nienti,n6 multum refert quicquid dicas,modorationi alfcui nitaris.
Diuifio Suppoſitionis. С А Р. х x і п.
M 1 s s ^ igitur Materiali fuppofitione de ea, quam nobis
O tradidit Ariftoteles,di&turi, operae precium fecerimus, fi om
nia fuppofitionum genera fub vno afpeĉtu Ponamus.
(ºro fingu
lıs gene
IulIIl.

Naturalis (3| Pro generi

bus նոgս
Accidëtalis lorum

Cőmunis. (simplex. Confu

Propria. 3 Perfomalis. fa tan- 1 .
Տաp- | Singularis. (ABવિા 鬣| LU1I11. ஆ
燃出 OlUta. Diſtri'ſ Diſtributi.
buti- I ua ſimplici
alia
вчт,
De | ua tCI

eff - rrrr.- mi- |i

* Copu Diſtributi
(Imperia-

llata. . U lla cum 慧

U.
nefºigitu
Hae nt defer iptaione
r Diuif -

icanoculo
explante da funt.
-

悠 la Diuifβioni
spofita fingu íoni* membra quo ordi
a quo ordi -

De
 L I B E R O C T A V V S. - 22
27
De suppofitione Propria lmpropria Communi, 3 singulari.
C A P v T. X X I I I.

Propria ſup
pofitío.
P. o P R i A Suppofitio,eft Acceptio,Nominü pro re, quam Propriè fi
gnificat. Quo pa&to accipitur vox , Leo, in hac Propofitione, * a Prou. jo.
Leo fortìffimus beftiarum ad nullius pauebit occurfum. 3 O.

IM P R o P R I A Suppofitio, eft acceptio nominis pro re, quam -

Impropriè fignificat qüo pacto accipitür illud idem fiomen ih hac '"***?"*
Enuntiatione,b Vicit Leo
lationem,pro Chrifto de tribu
feruatore Iuda. Accipitur enim per tranf-
noftro. b }
i oe. 5. 5.

Сар.9. H v 1 v s fuppofitionis tot funt genera, quot funt modi fignifica

tionis Impropriæ de quibus nonnihil diximus libro primo. Qui
plura volet,Grammaticos,quorum id muneris,eft , oníulat.
C o M M v N 1 s fuppofitio,eft acceptio Nomini, cúmunis profúo $ignifi s,,,/,.
cato, aut fignificatis. Quo pa&o accipiútur harü propofitionü fubie Comi, unu.
&ta:Homo eft præcipua animaliü fpecies, c Omnis homo eft médax. . .„ ,.,
S 1 N G v L A R 1 s Suppofitio, feu Difcreta eft Acceptio nominis singuL, u.
Pro vna re tantum fingulari,Indiuiduáve : Qu9 pa&to accipitur fub
ieétum huius Enuntiationis:Salomon fuit Regí fapientiffimus. Et
quoniã loco nominis fingularis, faepiffimè vtimur periphrafi nomi
nis cómunis,& Pronominis demóftratiui: Interdü etiâ ex hypothefi
rem fingularé cómuni oratione fignificamus(vt 1.li.diximus) veluti Cap.1.
cü dicimus, Hic puer eft bonæ indonis : Filius Ioánis Principis,eft
Rex Lufitaniae: Eadem eft harum Orarionum fuppofitio atque No
minum fingularium,quorum vice ponuntur. Quamquam interdum
Pronomen Dernonítratiuum non oftendit rem vnam fingularem
duntaxat,fed totam fpeciem, vt fi dicas, Hic liber e[t optimus,Hoc
nomen,Hormo,eft Communis generis apud Grammaticos,quo pa
&o non dubium eft, quin alia fit fuppofitio Nominis Commmtiis
cum Pronomine Demonftratiuo,alra nominis fingularis.
Sv P P o s 1 T 1 o N 1 s Singularis feu difcretae, hóc traditur Docu- p,.„,„:,„„,
mentum.Omne Nomen fingulare accipitur Difcretè,Subaudi mo- fup; oßrema ,
do non accipiatur materialiter. fingelaris.
De Suppoſitione Simplici., C A P, x x 1 1, 1 1. -

S. M p L E x Suppofitio, eß Acceptio pr«cifa nominü cömuni, pro fuo

immediato fignificato. Qgo pa&o accipitur fubieétum huius Pro
pofitionis,Homo eft fpecies animalis, Hæc enim Propofitio , non
affirmat hunc hominem,aut illum effe Speciem animalis, fed homi
nem communem,quem immediatè fignificat vox,homo,præcisè ta
men fpectatum, hoc eft, quatenus confideratur, & cogitatur quafi ,
abftraétus ab omnibus hominibus Singularibus,
A d cognofcendum hoc fuppofitionis genus, tria Documenta ;
obfernari poffunt. i

P R i wv M,Nuilum Nomen c6mune notatum figno aliquo,fiue Primum de

vn-ueral,fue particulari,accipitur fimpliciter. Nam cum dicimus, *"******
exemplº caußa, omne animai, vel aliquod animal,vel nulli animal, ,
&c.femper accipimus nomen Animal,pro animalibus,quae fub ani
nwali communi continentur,NoIi igitur pro animali cc namuni ;
- 4 και . 7. -
.
£ 1ᏚᏬg
 228 I N S T L T W T. D I A L E C T.

cisè fpe£tato,abftra&óve à fingulis tum indiuiduis, tum fpecìebus.

Secundum. S E c v N D v M. Omne Nomen commune, de quo verè affirma
tur aliquod ex his nominibus,Vniuerfale,Genus,Species, Differen
tia, Proprium, & Accidens, vt funt nomina vniuerfalium, accipitur
fimpliciter,modò non notetur figno aliquo vniuerfali, aut Particu
lari. Hoc Documento,intelligimus harum propofitionum fubiecta,
Anima! eft genus, Homo eft fpecies,& fimilium,accipi fimpliciter.
Intelligimus etiam fubiectum huius propofitionis. Quoddain ani
nal eft fpecies infima, non accipi fimpliciter. Nam etfi hac Ora
tione fignificamus quoddam animal Commune, exempli cauffa,
hominem communem, effe fpeciem infimam, quod verum eft, non
tamen fumimus animal, pro fuo immediato fignificato præcisè, id
- eſt,pro animali communi omnibus ſpeciebus animalis.
':. T E R T I v M. Omne Nomen commune , ſub quo non licet de
femiere fb fcédere,accipitur fimpliciter. Defcendere fub aliquo Communi (xt
Aliquo cjn. hoc loco hanc loquendi formulam intelligi volumus) multis enim
waſ 4190. modis fub nomine defcenditur, vt paulò inferiùs docebimus: nihil
eft aliud, quàm fumere aliquid inferiùs fignificato immediato no
minis communis , cú quo inferiori,verè copuletur id quod cum eo
dem communi nomine verè iufigebatur. Exempli cauffa, fi dicam,
homo deambulat,fic licebit defcendere fub nomine,homo,hic ho
mo deambulat,aut ille homo deambulat,&c.Sub verbo aut,deam
- bulat,hoc modo,homo eft hoc deambulans, aut illud deambulans,
C^? 16. &c.quod inferiùs apertius fiet.Ex hoc Documento, planè intelligi
mus,hoc nomen,homo,accipi fimpliciter in illa propofitione, ho
mo,eft fpecies animalis,& in hac itidem,Quædam fpecies animalis,
eft homo, quia non licet concludere ex priori,igitur hic homo, aut
ille, aut aliquis alius, eft fpecies animalis. Nec ex pofteriori, ergo
quaedam fpecies animalis eft hic homo,aut ille,aut aliquis alius.
De Suppofitione perfomali. v C a P v T x x v.
§} E R s o N A L 1 s Suppofitio,eft acceptio Nominis communit,pro
fuis mediatis fignificatis.Quo paéto accipitur,hoc nomen,ani
奥态 §mal,in his propofitionibus.Omne animal fentit,Quoddam
animal ratiocinatur:Quoddā animal eſt ſpecies infima:Quoddā ani
mal eft indiuiduú. Accipitur enim pro fpeciebus,& Indiuiduis ani
malis,quae mediatè fignificat,Quáquam in prima.Copulatiuè,in cae
cur dicatur teris difiüčtiuè,vt progreſſu patebit. Dicitur haec fuppofitio,perfo
Perfon vla. nalis,quia præcipuè res fingulares,pro quibus Nomen Commune,
hoc fuppofitionis genere accipitur,funt perfonae. -

Vt verò hæc fuppofitionis forma cognofcatur, totidem docu

menta tradi poffunt. -

p,;„um Do P R I M v M. Nullum nomen quod accipitur fimpliciter,accipitur

sumentum. perfonaliter, Hoc fatis patet ex definitionibus vtriufque fuppofitio
nis fimplicis inquam, & perſonalis. -

S E cv N D v M. Omne Nomen commune notatum figno aliquo

vniuerfali,aut particulari,accipitur perfonaliter.Hoc etiam fatis pcr
fpicuum cft ex diétis. -

- Тв к т I v м,
 L I B E R O C T A V. V. S. 女2

T E RT 1 v M. Omne Nomen,fub quo licet defcendere (vt paulē Tertium.

ante defcenfum explicauimus) accipitur perfonaliter.Sed& hoc,ex Գ թ.ւ4
di&is apertum eft.
De fuppofitione Abfoluta. CA P, x x v 1.
V p P o s 1 T 1 o Abfoluta, eft acceptio Nominù communi, , pro fuo
immediato ſignificato, non pracisètamen. Quo pa&to accipitur fub
ie&um huius propofitionis,Homo eft animal.Nec enim fenfus eß,
quòd hic,aut ille, aut aliquis alius dumtaxat, aut folus homo Com.
munis præcisè ſumptus,ſeu,quod idem eſt, Abſtractus à ſingulis,ſit
animal,fed quod homo Communis, Abfolutè acceptus, feu qua ra
tione in fingulis etiam hominibus reperitur,fit animal.
H o c eodem fùppofitionis genere, accipiuntur harum propofi
tionum ſubiecta,Modus diſſerendi,explicatur à Dialectico.Res na
turalis traétatut à Philofopho naturali, & fimilium. Vt igitur hanc
fuppofitionem cognofcas, accipe duo Documenta fimilia primo, pr;mum o
& tertio, fuppofitionis perfonalis.Alterum nullum Nomen,quod си тетит,
accipitur fimpliciter , accipitur Abfolutè. Alterum , omne No. secundum.
menfub quo licet defcendere,accipitur Abfolutè.Adde tamen,mo
dò nullo notetur figno praefertim particulari,qua ex parte diffimile
eft hoc Documentum tertio Documento fuppofitionis perfonalis.
Addendaverò fuit haec moderatio, quia fi nomen notatum fuerit
figno particulari, fieri poteft, vt aliquando non accipiatur abfolutè,
vt fi dicas, quoddam animaleftfpecies Infimą, Quidam homo, eft
Indiuiduum.Nam etfi fub fubieétis harum enuntiationum licet de
fcendere, neutrum tamen accipitur pro fuo immediato fignificato:
quoniam falfo dixeris abfolutè loquendo, Animal effe fpeciem infi
mam,& hominem effe indiuiduum,vt ex appellatione nominum in
feriùs patebit, cùm tamen propofitiones illae, vt verè concedantur. Cap.4z.
Aliquando etiam Nomen Commiune notatum figno vniuerfali,non
accipitur abfolutè,vt fi dicas:Omne animal per fe moritur:Cú enim
nullum vniuerfale intereat per fe,fed peraccidens,interitu videlicet
fuorum fingularium, neceffario efficitur, vt propofita enuntiatio fit
falfa,nifi vox Animal,accipiatur pro folis indiuiduis animalibus, ná
fi pro homine etiam Communi, & pro equo Communi, & cæteris
fpeciebus animalis, & pro ipfo animali Communi capiatur, planè
falfa erit,cum huiufmodi animalia non intereant per fe, fed per ac
cidens.Quare fi enuntiatiq propofita vera eft,non accipitur Nomé
animal,pro fuo immediato fignificato,quod eft animal Commune,
ficq; non accipitur abfolutè.Verùm quia ambiguum forte alicuivi
debitur, sitne huiufmodi Enuntiati9 concedenda, & aliae id genus,
circò dixi,praefertim particulari.
Conferuntur inter fe fuppofitio fimplex, perfomalis & abfoluta. .
- - С А P v т x x v I 1.
O c iam loco licet aduertere,fuppofitionem fimplicé,&per Supbฝุ่นิrio
fonalem effe contrarias intet fe, abolutam verò, efe mediam abfoluta e$
inter vtrámque,Simplex namque,eft acceptio Nominis communis yedit inter
fimplicemor
pro immediato fignificato præcisè,Perfonalis,pro
e ** 3
mediatis,abfoluA Perſonalem.
ta W€TQ
--
-
.. •
 2 30 I N S T I T V T. D I A L E C T.
ta verò,quatenus eft acceptio Nominis communis pro impediato,
ſignificato, conuenit cum ſimplici, quatenus vorò non excludit me
At gis incli diata fignificata,cóuenit cú perfonali.Hac tamë ex parte, magis in
£''; clinat ad perfonalè quàm ad fimplicé,quod fenper cum ea fungitur
Fi: perſonalis,nunquá verò fimplex. Siquidënulli nomẽ quòd ſimplici
ter accipitur,fimul abfolute accipi poteft,cú illud accipiatur prgcife
pro immediato fignificato,hoc auté nó prgcisè.Quod auré abfolutè
accipitur,id quidé, quia non præcisè pro immediato fignificato fu
mitur,fimul etiá neceffario accipitur perfonaliter,cùm interim qug
dá perfonaliter accipiätur, que nő accipiűtur abfolutè,vtfubiecta hu
iuimodi propofitionú.Aliquod animal eft fpecies Infima: Aliquod
animal,elt indiuiduum,& aliarú multarum.Hinc ergo primùm colli.
ge,nullú nom3,quod accipitur fimp!icictr accipi fimul abfolutè aut
perfonaliter.Deinde,omne, q, accipitur,abfolutè,accipi etiá perfo
naliter.Poftremò,nó omne,9 ac cipitur pfonaliter, accipi abſolute.
De Suppoſitione Naturali º Accidentali, Cap. x x v I 11.
Naturalis. V p P o s 1 T 1 o Naturalis eft,Acceptio Nominü communi pro om
nibus fuit fignificatis.Quo paéto accipitur fubieétú huius propo
fitionis, Omnis Homo eft animal,accipitur fiquidem pro omnibus
qui funt,fuerunt, erunt,& effe poffunt. Hos autem folos fignificat
nomen,Homo,non fi$titios,vt Satyros,vt Faunos,qui eſſe in rerum
natura non poſſunt,niſi de impropria ſignificatione fit ſermo,quam
ſuperius,cum Suppoſitione impropria reliquimus.
A, aia;,ali.. Sv p P o s 1 T 1 o Accidentalis,eft Acceptio nominis Commumis, mom
pro omnibus fùis fignificatü.Qgo pa&o accipitur idem nomen Homo,
in his propofitionibus,omnishomo iuftus,eft probus:Nam in prio
ri pro folis hominibus,qui munc vinunr,accipitur,alioqui nó conce
deretur Propofitio,cum ij,qui modo non viuunt, nullum hoc tem
pore locum occupent.In pofteriori autem,reftringitur à verbo,lu
âus,vt pro iis tantum,qui iufti funt capiatur.
D o c v M E N r A nulla tradam hoc loco,quia ex iis,quae de fta
tu,ampliatione.& reftričtione dicenda funt,facilè internofci pote
runt hæfuppofitionum formæ.
De quadruplici Deſcenſu. С А р. хх т x.
E D vtaltera Dluifio fuppofitioni s peronalis explicetur, dicen
S dum prius eft, quid fit Defcenfus, quotque modis in hac fup
poſitionum tractatione à Dialecticis vſurpari ſoleat.
Beyterfus, D E s c E N s v s ergo,eft Explicatio fkppºfitionü alicuius nominis pro.
multi, rebus accepti,per ea omnia pro quibus aâu accipitur. Vt cùm pro
pofita hac Enuntiatione, Omnis homo ett animal, fic explicamus .
íuppofitionem fubieéti. H;c homo eft animal,& ille homo eft ani
mal,& ita cæteri,qui funt,fuerunt,erunt,& effe poffùnt pro his fiqui-.
dem omnibus,astu,hoc eft,nunc accipitur fubie&um illius Dropo
fitionis. Non fic explicamus fuppofitionem eiufiem norninis, in
hac propofitione pofiti,Omnis homo occupat hac hora locum,fed
enuiiierìtis tantum iis hominibus,qui hac eadem hora viuunt,pro
quibus a:niram folis nunc accipitur,hominis, vocabulum.
Q у Ат
 1 1 В Е К о с т А V у S. 231.
Q v A T T v o R autem dicuntur eft Defcenfus.Copulatiuus, Co 243 รั้yผf'ex,
pulatus,Difiun&tiuus,& Difiunétis. Deſce, ſº
Cp-lai," "．..
C o P v L A T 1 v v s fit per Particulâ,Et,Copulatiuè acceptâ,id eft,
iungenté Propofitiones:vt fi fuppofitioné fubieéti illius Propofitio
nis: Omnis homo eft animal,fic explices,hic homo eft animal,& bic
homo eft animal,& fic in cgteris.Et huius.Null' homo eft lapis,hoc
modo,Hic homo nó eft lapis,& hic homo nó eft lapis,& ita,in aliis.
C o P v L A r v s fit per eamdem particulam, Et,verű Copulatim Cofulares. -

acceptam,hoc eft, vt iungit ac ne&it Partes vnius extremi terminí

ve Propofitionis, non Propofitionesintegras, vt fi Suppofitionem
fubie&i huius Propofitionis.Omnia Aftra errantia funt feptem hoc
pa&o exponas,hoc aftrum errans,& illud,atque illud,&c.funt fepté.
Difunstiaus
D 1 s i v N c r 1 v v s fit per Particulam,vel, Difiun&iuè acceptâ,
id eft,ne&entem Propofitiónes, vt fi Suppofitionem fubie&ti huius
Propofitionis,aliquis homo eft iuftus,fic explices:Hic homo eft iu
ftus,vel hic homo eft iuftus,vel ille eft iuftus,& fic de caeteris.Et hu
ius, quidam homo non eft iutus, hoc modo: Hic homo non eft iu
ftus,vel ille homo non eft iuftus,&c.
Diffun}} ni.'
D 1 s 1 v N c r v s denique fit per eamdé particulam,vel,Difiun
&im acceptam,hoc eft,vt ne&it partes termini vnius Propofitionis,
non diuerfas Propofitiones,vt fi fuppofitionem huius nominis,Ocu
lus,in hac Propofitione pofiti.Ad videndü neceffarius eft alter ocu
lus,fic exponas ad videndú neceffarius eft hic oculus vel ille,hoc eft
dexter,aut finifter.Neque.n.expones Difiunétiuè hoc modo.Ad vi
dendü neceffarius eft hic oculus,velad fpe&tandü peceffarius eft ille
quia expofitio erit falfa,cùm vtraque Propofitio fit falfa.Quod auté
dixi de particulis, Et,ac Vel,intelligendü eft de aliis,quae idé valeãt.
De Suppoſitione Confuſa & Determinata, CA p. xxx.
V P P o s i r 1 o Confufa eft: que explicatur defenfu Difuncto,
Copulatuo,aut Copulato Determinata verò fuppofitio, vocari fo Suppoſitio
confufa.
let;que difiunétuo defcenfu exponitur. Exêpla ex dictis defumi pofunt. Determina
Solet àrecentioribus tradi haec regula, ad cognofcendá fuppofitio ta.

në determinatâ omne nomen cómune quod accipitur perfonaliter, Recentiorum

reg ula.
& nullo notatur figno, aut certè particulari accipitur determinatè.
Impºgnatio.
Sed viderurfalfa.Nã ex ea feduitur harũ enuntiationũ fubicéta,nauis
necefaria et nauigaturo.Altera pars Cótradictionis ex futuro Con
tingéti eft vera,accipi determinatè, quod tamê non videtur dicendii.
Siquidė Propofita: enūtiationes cócedi folët,vt verae:& tamen fi fup
pofitionem fubie&orä exponas.Difiun&uè quo pa&o exponendâ
diximus fuppofitionem determinatâ,falfa erit vtraqueOratio.Quod .
fanè perfpicuum fiet,fi ita dicas exponédo.Haec Nauis neceffaria eft •
nauigaturo,aut illa neceffaria eft nauigaturo, & itain cgter.Hgc pars
cótràdi&ionis ex Futuro cótingéti eft vera,aut illa pars ef vera. Eft
n.vtraq;expofitio falfa:Oratio,cú omnes partesvtriufq; fint falfs,vt Quºmodº pe
animaduertëti planú eft.Potiùs ergo dignofcéda eft haec fuppofitio tius dignofc8
nis forma;ex ipfa Definitione dütaxat.Juod.n.nomé experti fueri da fufpºfitio
mus exponi difiun&iuè dicemus fupponi dctcrminatè, quo$ p on determinata.
difun
 ,,: 1 N ѕт I т vт. D I А L Е с т.
difiun&iué nec deterninatè, itaque hoc fpe&tantes dicemus om
nes terminos harum propofitionum , Homo eſt iuftus, Quidam ,
homo eft iuftus,Quidam homo non eft iuftus,accipi Determinatè. ---

Nã fub fubieéto primẹ & fecundæ,ßc licet defcendere,Difiun&iuè:

Hic homo eft iuftus,aut ille homo eft iuftus, &c.fub fubie&o tertiæ
hoc modo, Hic homo non eft iuftus,aut ille homo nó eft iuftus,&c.
Sub Prædicato primae,hoc modo, Homo eft hic iuftus, vel homo
eß iHe iußus, Et íub Prædicato fecundae,hoc modo.Quidam homo
eft hic iuftus,aut quidá homo eft ille iuftus,&c.Sub Prædicate deni
que tertar,hoc modo Quida homo non eft hic iuftus , vel quidam
homo non eft ille iuftus,&c.quáquam hoc prædicati non accipitur
tantú determinatè,fed diftributiuè:etiã quippe cü fub eo non fölum
diffun&tiuè,fed & Copulatiuè oporteat defcédere,vt paulò inferiùs.
24Ρ., 2. patebit.Hæ omnes nunc di£t* Expgfitiones veræ funt, quia aliqua
pars cuiufque vera eft,quod fatis eft ad veritatem difian&tiuae enün
tiationis.Idem quoquc fpc&antcs, dicemus fubiectum huius pro
pofitionis, omnes coeli funt decem, non accipi determinatè , etfi
prædicatum Determinatè accipiatur.Nam & fi fub Prædicato licet
defccadere Difiunétiuè hoc modo, Omnes co.li funt hæc decem,
vel omnes cœli funt illa decem, &c.tamen fub Subiecto non licet.
Nec enim vere dixeris, Hoc cœlum eft decem, vel hoc coelum eft
decem,&c.quippe cum omnes partes huius Difiüétionis fint falfae.
De Suppofitione Confufa tantum. . C A P. x x x i.
V p p o § 1 r 1 o Confufa tantum eft, quæ explicatur folo Defeenfa ,
Difiunâio.Quod fuppofitionis genus cernitur in nomine,Oculus
in hac propofitione, pofito , Vt cernas, neceffarius tibi eft altero
oculus:Hoc enim duntaxat modo licet fuppofitionë eius explicare,
Vt cernas,neccffarius tibi cft hic Oculus,aut ille, nô etiam hoc mo
do,Vt cernas,neceffarius tibi eft hic oculus , vel neceffarius tibi eft
ille, quandoquidem neuter detcrminatè acceptus neceffarius eft,
cum famen afteruter indifferenter fit neceffarius. - -

Primum do V r hæc fuppofitio cognofcatur,duo potiffinum tradútur docu

stºruen}иту menta. Alterâ,omne iioné, quod mediatè attingit virtus alicuius fi
gni vniuerfalis affirmatiui,accipitur cófusè tátum, hoc eft,accipitur
folü difiun&tim & ideo eius fuppofitio,folo defcéfu difiunéto expli
cãda eft:hoc modo accipitur Prædicatum Propofitionis Vniuerfalis.
affirmatiuae,vt huius, Omnis homo eft animal , fic enim exponen
dum eft prædicatum,omnis homo eft hoc animal, aut illud,&c.Ná
fi difiun&iuè exponatur,hoc videlicet modo, omnis homo eft hoc
anima!,vel omnis homo eft illud animal,&c. falfa erit oratio, cum ,
omnes Simplices Enuntiationes, ex quibus conftat,fint falfae.Dixi,
Mediatè,quia fi nomen attingatur immediatè, accipitur Diftributi
uè,vt vox,homo,in eadem illa propofitione,quae nunc propofita e(t.
H v 1 vs Documenti cauffa,& aliorum quae tradentur deinceps, -

Priarregula. notanda funt duo Dialeéticorum pronuntiata. Primum eft,fignüm

pofitü in vna Categorica Enuntiatione,non attingit virtute fuá vllú
vocabulum alterius,hinc colliges, in hac copulatiua Enuntiatione,
OIIlll1S
 L I B E R O C T A A. W. V. S. 2?3
pmnis bomo eft ad malum procliuis,& tamen aliquis homo eß pro
bus,fignum,Omnis,non attingere virtute fua,nomen,Homo,in po
fteriori Categorica pofitum, atque idcirco,fignum illud impedire,
quo minus eiufmodi nomen eo loco accipiatur Determinatè, vt re
vera accipitur. --

Ροβανιον,
SE cv N D v M eft,virtus Sigaorum,& Negationum,quæ funt par
tes vnius Extremi Subie&i nimirum,aut Prædicati, non attingit al
terum Extremum.Tunc autem Signum & Negatio,dicitur pars ali
cuius Extremi,cùm non reddit Propofitioncm in qua eft, Vniuerfa
lem,aut Particularem, aut Negatiuam.Verbi cauffa,fi dicas,Quidã
homo omnem profeffus fcientiam,eft improbus.Qujdam Geome
tres nullam habens rerum naturalium experientiam, eft doctus,qui
dam non Dialecticus,optimè diſſerit,ſ inquam,ita dicas, ſigna,om
nem,Nullam,& negatio,Non,erunt partes fubie&orum, quia nulla
di&io earum reddit propofitionemfuam Vniuerfalem , aut Negati
uam,cum omnes fint,proculdubio particulares,& affirmatiuae. Hinc
colliges,Prædicata iftarum trium propofitionum, non attingi à vir
tute lignorum vniuerfalium,aut negationis præcedentis, neque eſſe
•pus vt harum diétionum cauffa, accipiantur confusè, quin potius
perinde accipi Determinatè,ac fi eiuÍmodi figna,& negatio nó præ- -

cederét Ex eo documéto,cuius gratia duo haec attulimus Pronütia- cäfe£iarium

ta,colliges, in his Propofitionibus. Socrates& Plato eft Philofo- prin* P**
phus.Conimbric£,& Eborae eruditur Iuuëtus,nomina Philo/ophus "*
& Iuuentus,accipi Confuse tantum:modo particula,Et,efficiatſen
fum Copulatiuum,quafi 蠶 has Propofitiones,Socrates eft Phi
lofophus,& Plato eft Philofophus.Conimbricæ eruditur iuuentus, .
& Eborae eruditur iuuentus: Nam cùm particula,Et hoc modo fum
pta,fuppleat vicem figni Vniuerfalis affirmatiui, vtrauis vrbe harum
eruditur Iuuentus,peceffe eft ex praefcripto traditi Documenti, vt .
hominailla រ៉ែ Iuuëtus,que à virtute talium quodâmo
do fignorum attinguntur,accipiantur confusè tantum,hoc eft, Dif.
iunétim duntaxat.Itaque non fic erit explicanda eorum fuppoßtio, ,
vterquehorum eft hic Philofophus,Vel vterque eft ille,&c:vtraque,
in vrbe eruditur hæc Iuuentus,vel in vtfaque eruditur illa,&c. Quj
doquidem,falſa eſſetvtraque Expoſitio, ſed hoc modo,Vterq; ho
rum eft hic Philofophus,aut ille,&c.Vtrauis in vrbe harum, erudi
tur haec Iuuentus,aut illa,&c. , * * -

Ex eodem Documento colliges di&iones quae reguntur ex ver- 皺 eønfø--

bis Determinatis per aduerbia Numeralia accipi confusé tantüvt “
¢um dicimus Bis fecit facrum. Ter protuli verbú,& fimilia,eft enim.
fenfus vtroque duorum temporum feci facrum. Quodlibet triù pro
tulit verbum:Vnda fit vt fub nominibus facrum & verbum non fit
Defcendendum difiunâ:uè hoc modo.Bis fcci hoc facrum, aut bis.
feci illud,&c.Ter protuli hoc verbum aut ter protuli illud,&c.Sunt
enim huiufmodi Expofitiones falfae fed folum difiü&im hoc modo, ,
Bis feci hoc facrum aut ille aut illud,&c.Si enin) fubie&a etiam re
foluantur in ea pro quibus accipiuntur licebit ita dicere Semel feci :
. .
-
. - (? hocc
 234 I N S T J T V T. D J A L F C T.
hoc facrum,aut illud aut illud, &c.fecúndò feci hoc facrum,aut illud
aut illud,&c.& iterum feci hoc,aut illud,&c.Semel protuli hoc ver
bii,aut illud,&c.& fecundo protuli hoc verbum aut illud,&c.& ter
tio etiã aut protuli hoc illud,&c.qug orationes apertiffimè funtverg.
Secundum do A l T E R v M Documentum eft, omne nomen erfonaliter acce
**^***" ptum,quod fequitur hgc #$# eft,Debeo,
pollicêor,Defidero & alia huiufmodi,ad hunc videlicet modum,ad
nauigandum,Requiritur nauis,ad degendum, neceſſarius eft vićtus,
Debeo aureum coronatum,Polliceor tibi equum, Defidero cibum,
accipitur Confusè tantum.Nam fub huiufmodi Notninibus non li
cet Decenderé Difiunctiue, edfolum Difiunctim, vt experienti
Recentiores, apertiffimum fiet. Sunt tamen nonnulli adeo fuperftitiofi hac in re,
1“vº dicant longe aliter rem habere,cum verba quae diximus,fequun
- tur nomina,hoc modo.Nauis requiritur ad nauigandum.Viétus ne
cefíarius eft, ad degendum,&c. Afferunt enim Defcendendum effe
L„ fub huiufmodi nominibus,Difiun&tiue,atque idcirco prop9fitiones
effe falfäs.Verum hac in re,quae tota pendet ex loquendi vfu, potius
ego vulgi fententiam fequar, nec magn6pere curabo,fequantúrne
vërba,ad præcedant, vbi vtrumque in eodem fenfu videro vfurpa
turn:denique potius ex vfu colligam Documenta , quam poßtis Vt
* ' ' libet Regulis,quod fæpe fieri video,peruertam vfum.
... . . . De Suppoſitione Diſtributiua. C a P. xxx 1 1.
# # V P p os 1 T 1 o Diſtributiua eſt, que explicatur Deſcenſu
Copulatiuo. Hoc genere Suppofitionis accipitur Subie
§}j&tum huius Enütiationis,omnis homo eft animal,& pr£
ɧ' dicatum huius Quidam homo non eft iuftus, & vterque
terminus huius,nuifus homo eft fenfus expers:Suppofitio enim fub
- ie&i primae,fic exponéda eft:Hic homo eft animal,& ille eß animal
&c.eodem modo.Praedicati autem fecundae,hoc pa&to,Quidam ho
mo non eft hic iuftus:nec eft ille iuftus, nec eft vllus alius iuftus:
Terminorum denique tcrtia })cfcendendo fimul fub vtroque, hoc
modo,Hic homo non eft hoc fenfus expers, nec eft illud fenfus ex w

pers,nec eft vllum aliud,& cæteri homines eodem mygdo. Vt autem

Primum de
hæc forma fuppofitionis,quæ omnium eft praeftantiffima,cognofca
ситетtит. tur,plura quàm in caeteris traduntur Documenta. Primum, Omne
Nomen commune,quod immediatè attingit virtus $igni vniuerfa
- **
lis affirimatiui,accipit diftributiuè,vt fubie&um illus propofitionis
º Omnis homo eft animal,& huiùs, vterque oculus eft in capite, Re
mouenda tamen funt quæ impediunt.Nam fi dicas, non omnisho
mo eſt animal, impedietur Diſtributio Subiecti,'à particula non !
- praefixa,vt mox patebit. -

/ Secundum. - S E cv N D v M,Omne nomencotnmune,quod fiue immediatè at

tingit virtus alicuius Signi negätiui, aut negationis Negantis,acci
pitur diftributiuè fi modo fine eiufmodi Signo, aut Negatione non
accipitur diftributiuè:hoc modò accipiuntur ambo Termini illius
Propofitionis,nullus homo eft fenfus expers, & Prædicatum huius,
quoddam animal non eß fenfusexpers,quia horum Suppofitio,ex
- plicatur.
 ~
--

L 1 В Е К о с т А у у S. 235,
plicatur defcéfu copulatiuo. Dixi,negationis negátis,vt excluderem.
negationem,quam vocant Infinitaté, qualis eft,quae in his nomini
bus cốtinetur.Nó corpus,nó viuens,&in cẹterishuiufmodi.Siquidẽ
virtus negationis Il.finitantis,non attingit, nifi dictionem cum qua
componit vnum vocabulú:negatio verò negans,quae videlicet nó elt Negatio ma
pars alicuius nominis aut Verbi,negat quicquid poft fe inuenit, nifi &*
fit pars alicuius extremi, vt fupra diximus, qua ratione Malignantis
naturae,à plerifq; appellatur,Vnde fit,vt cùm voce dicimus, nó cor
pus eft fubftantia,fi negatio eft negans,fenfus fit,neque hoc corpus
e(t Subftantia,neq; hoc aliud corpus eß Subftantia,neq; illud aliud
&c.quo pa&o Enütiatio eft vniuerfalis negatiua,& falfa.Si vero ne
gatio eft Infinitás,fenfus fit,Quod neq; eft hoc corpus,nec eft illud
corpus,&c.eft fubftãtia,quo pa&to enütiatio eft Indefinita, affirma
tiua,& vera.Addidi , Si modo fine eiufmodi Signo negationéve,n6 933. *ni
accipitur diftributiuè quia
inuenit diftributa.Nam quaenegatio,fola ea nomina
inuenit diflributa, folú non diftri- :igarte. ‫هدف‬
nondiftrjbuit,qugnó
buit,fed etiam reddit nó diftributa. Exépli cauffa, quia neuter Ter
minus huius propofitionis, Homo eft lapis , diflributiuè accipitur,
idcirco fi negatio initio præponarur,vterque diftribuetur,interie&a.
verò inter fubie&tuin & verbum,Eft, folum Praedicatum diftribuet..
At quia in his propofitionibus,omnis homo eft Philofophus.Qui
dam homo non eft animal. Nullus homo eft Grámaticus, fubiectü ;
primæ,prædicatum fecundg,& vtérq; Terminus tertiae, dittributiuè
accipiuntur,ideo fi negationcm initio praeponas,hi ipfi qui diftribu
tiuè accipiebantur,admittent eiufmodi diftributiuam acceptionem, .
Rcliqui autem qui non diftribuebantur, Di{tribuentur. Siquidem
hae propofitiones, non omnis homo eft Philofophus non quidam
eft animal, non nullus homo eft Grammaticus, idem valent atque
hæ. Qujdam homo non eft Philofophus. Omnis hoino, eft animal.
Quidam homo eft Grammaticus, vt ex Lib. o 3. apertum eft, in
quibus quibem Ei-untiationibus id quod diximus facilè perfpicies. _ .
Tertium documentum omnis Cafus Obliquus ad quem terminarur.******
virtusalicuius di&ionis fuperlatiuæ,aut Coinparatiuae aut importá
tis diuerfitatem accipitur diftributiuè, vt in his Enütiationibus,Leo
eft fortiffimus beftiárum,Vrfus eft robuftior Lupo : Miluus differt
ab accipitre.Nam fenfus primae eft Leo eft fortiffimus omniü beftia
rum:fecundæ verò vrfus fortior omni,Lupo tertiae,Miluus differt ab
omni accipitre.Si tamen di&tio Comparatiua,aut quae diuerfitatem.
importat terminetur ad Obliquum eius nominis à quo incipit com
paratio,aut diuerfitas,vt fidicàs homo eft fortior homine:homo eft ,
adius ab homine,non omnino diftribuetur Obliquus,nec enim fen-:
fas harum Enuntiationum cft , quod aliquis homo fit fortior omni
homine,aut alius.b omni homine, fed fortior aliquo homine,& ab • *

aliquo homine diuerfus.

Qy A RT v M omnis cafus obliquus,fuprà qué cadit di&io fxc£- Quartu »..
ptiua,accipitur d:£ributiuè, vt fi dicas, Omane animal praeter bc
tuam,cft rationis particcps,fenfus erit,excepta omni bellua. .
{{? 2. Զy 1 ‫אז‬w M3 ,
 236 I N S T I T. D. I. A L E C T.
‫ اكد‬uímsum. buitQpra
v 1 ,NmrutvacM.idOmnis
-

vt fi ,sadi&io Exclufiua
cid folum animalpraepofita
eft fletus fubieéto,diftri
:xapac tantum
w

homo loquitur,hae fiquidem propofitiones,conuertuntur in vniuer

fales Affirmatiuas,in has fcilicet,Omne fletus capax,eft animal:Om
ne quod loquitur, eft homo; nullus autem terminus diftribuitur in
confequente formalis Confequentiae , qui non fuerit diftributus in
antecedente. * -

De Suppoſitione copulata. СА Р. хх x п і 1. -

S. PP o s 1 T 1 o Copulata eſt, que explicatur deſcenſu Copulato.

Quo fùppofitionis genere accipitur fubie&tum huius propofi
tionis. Omnia Elementa funt quattuor , & huius: Omnes coeli funt 1. Elept
decem.& fimilium, quoniam eorum fuppofitio, non explicatur nifi
defcenfu copulato,vt ex diétis patet: Perfacilè cognofcitur,quo fit,
- Adwarfe.
vt non fit opus documentis.Animaduerte tamen,in folo plurali nu
mero poffe nomen accipi Copulatim,vt induétione patct,cú tamen
& in numero Plurali & Singulari poffit accipi confufe tantum, aut
diftributiuè, vt in his Propofitionibus, omnes magiftratus funt Pu
blici, omnis Magiftratus eft Publicus. Quidam Magiftratus funt an
nui.Quidam Magiftratus eft annuus.
De Suppofitione Diftributiua,pro fingulisgenerum;& pro generibus
fingulorum. С л Р v т x х х 1 і 1 п.
Pro finguli; V P p o s i t 1 o diftributiua pro fingulis generum eft qua expli
grжrит,
catur defcenfu copulatiuo, enumerante omnia ea indiuidua,pro quibw
nomem accipitur.Quod Suppofitionis genus,conuenit fubie&to huius
Propofitionis, omne animal moritur. Sic enim defcendendum cft
fub eo,hoc indiuiduum animalis moritur,& illud moritur,& fic caet.
Pregenerib.
feng»lerum. Diftributiua pro generibus fingulorum cft,quæ explicatur defcenfu
copulatiuo, enumerante omnes fpecies, pro quibus nomen accipi
tur.Quo pa&o diftribuitur nomen animal,in hac Puopofitione,om
ne animal,quod à Phyfico definitur,eft {pecies. Sic enim exponen
da eft eius diftributio,Hoc animal commune , quod à Phyfico defi
nitur,eft fpecies,& illud animal commune quod à Phyfico definitur
eft fpecies,&c.enumerando fola communia, quia fingularia non de
finiuntur.Di&trone, Singulorum, fignificantur hoc Joco indiuidua,
Verboautem generum,fignificantur fpecies,Itaque Singula Gene
rum,funt Indiuidua ſpecierum,Genera verö Singulorum,funt ſpe
cies communes Indiuiduis. Ex his colliges, has Propoſitiones eſſe
falfas, omne animal fuit in arca Noë. Qji vna praeditus eft virtute,
omnes reliquas virtutes habet,fi verba illa,animal,& virtutes, intel
1igantur diftribui pro fingulis generum: veras autem, fi pro generi
bus ſingulorum.
piKrimum D y P l E x vero tradi poteft inter hæc duo Suppofitionum gene
ցա, ra,difcrimen, Alterü eft,omne nomen quod poteft accipi pro generi
bus fingulorú,poffe accipi alias pro fingulis generum,nón autem è
tontra.Ná omne Nomen,quod Significat plures fpecies,vt vox,ani
mal hominem,leonê,& caeterasfpecies animalis,fignificat etiâ indi
, uidua omnia quae fub tahbus fpeciebus contincntur.Non omne au.
GEREA
 L I B E R O C T A v v S. 237
tem, quod ßgnificat plura indiuidua, plures etiam fpecies fignificat,
vt planum eft in voce, Homo.
A L t e r v M Difcrimen quod ex ipfis definitionibus colligitur, J.Pofferias d,
rimen.
eft,fub nomen,quod accipitur Diftributiuè pro fingulis generum,
defcendendum effe enumerando Indiuidua:Sub nomé autem,quod
diftribuitur pro generibus Singulorum,defcendendum effe enume
'rando fpecies.Quamquam ij,quivocantur Nominales,quia nullam Aliter Awe -
minales.
naturam CommUnem agnoícünt,iubent defcendere fub nomê pro
generibus fingulorum acceptum.Defcenfu quodam enumeráte fin
gula indiuidua,fub fingulis fpeciebus.Exempli cauffa,fub huius pro
pofitionis fubie&um, omné animal fuit in arca Noë, fic dicunt e(fe
defcendendum.Hoc animal huius fpeciei fuit in arca Noë,& hoc il
!ius, fpeciei fuit in arca Noë, & fic fingula ex fingulis reliquarum. Imf"gnatio.
Verùm hoc non eſt propriè exponere diſtributionem, pro generi
bus ſingulorum,id eft,pro fpeciebus, fed pro quibufdam indiuiduis.
Praeterquam quod nonnumquam,falfus erit defcenfus,vt fi hoc mo
do defcendas fub nomen Animal,pofitum in illa propofitione,om
ne animal quod definitur à Phyfico,eft fpecies. -

De Suppoſitione Diſtributiua ſimpliciter & cum Exceptione.

А Р у Т х Х Х у.

S VP P o s τ τ 1 o diftributiua fimpliciter,eft in qua nulla Exceptio in Difributina J. 1 f : citer.

telligitur:qualis eft Suppofitio nominis,Homo, in trita illa pro
體 , Omnis homo eft animal, & in hac a Statutum eft omni a Heb. 9.47
bus hominibus femel mori.Diftributiua cum exceptione,quam n6 Diſtributius
nulli accommodam vocant,ea eft, in qua exceptio aliqua intelligi сит exceptie
rººs
tur. Qualis eft acceptio Subie&i illius propofitionis, Omne animal
fuit in arca Noë Facile enim intelligimus Exceptionem aquatilium
quae quidem in aquis degebant,& aliorum quorumdam terreftrium
quæ aliter,quam ex animalibus fuæ fpeciei, gigni poterant. Eadem
fuppofitio cernitur in illis Poëtæ verbis:Et quod tegit omnia coe •Ouid.1.Mana
พ/จrbb,
lum:quae etiam in diuinis litteris eft frequétiffima,vt apud Ioannem
b Joan, 1.3. cùm ait : b Omnia per ipfum fa&a funt:& apud Paulum, cuius haec
c 1.cor.1ſ. funt verba: c Nouiffimè autéinimica deßruetur mors. Omnia enim
at .17 fubiecit fub pedibus eius.Et mox fubiicit Exceptionem, quæ intel
ligenda eft.Cùm autem,inquit,dicat,omnia fubie&a funt ei,fine du
bio præter eum, qui fubiecit ei omnia. Ac de Suppofitione Nomi
num haec fatis funt:fequitur vt de ipforum ftatu, ampliatione,diftra
&ione,& reftri&ione deinceps dicamus. -

De statu, Ampliatione, Diſtrastione & Reſtristione Novinum.

С л P v т x X. X. V. I„

H Ænum)
c quattuor Accidentia Nominum (feu potius Suppofitjo
conueniunt nominibusinEnuntiatione Categorica,te
Wbiconvenił:
Nomimbu* ;
he affeâis
fpe&u eius temporis, quod per verbum principale adfignificatur. 2763.
Nam cùm nomen,Categoremave accipitur adaequatè pro iis rebus Ståtñº,
quae exiftunt in temporé adfigaificato perVerbum principale, tunc
habet ftatum fuae fuppofitionis.Cum pluribus,tunc ampliatur Cùm Ampliatio.
autem pro iis tantum, qux funt in alie quodam tempore diuerfo à
* -

--" "
{{ 3 tempore ;
 2.38 I N S T L T V T. D. I. A L E C T.
IDifir.itio, tempore verbi tunc diftrahitur. Cùm verò eius ftatus,ampliario, aut \
Re/*rkii». D,ftraétio, additione alicuius vocis, ad pauciora contrahitur, tunc
denique reftringitur. Exempii cauffa, in illo Sophifmate, quod ab i.Elem.3.
Ariftótele proponitur,Qui furgebat,ftat,fedens,furgebat: Ergo fe
dens ftat:praedicatum maioris propofitionis, habet ftatum fuae fup
pofitionis,quoniam accipitur pro folis Statibus in tempore praefen
ti, quod adfignificatur per Verbum principale, quod eft ipfummet
Prædicatum. Eodénque modo Praedicatum Minoris, & ambo
Termini Conclufionis habent Statum fuae Suppofitionis , quia
prædicatum Minoris accipitur adaequatè, pro iis , qui furgebant
iuxta differentiam fui temporis: Prædicatum Conclufionis, pro
iis qui ftant in fuo tempore, id eft , praefenti : Et fubiectum Con
clufionis, pro iis omnibus , ac folis, qui nunc fedent, iuxta diffe
rentiam temporis vcrbi,Star: td quod in cauffa eft,vt Conclufio ve
ra effe non poffit. At verò fubiectum minoris. propofitionis, planè
ampliatur,feu quod idem eft,Amplè accipitur, cùm fumatur pro iis,
qui nunc fedent, aut ante fedebant, vt ait Ariftoteles. Ex quo fit,vt
Enuntiatio vera effe valeat. Denique fubic&tum maioris diftra&um
cft,refpeétu temporis Verbi principalis, quia tempus Verbi princi
palis et praefens,ipfum auté Verbum quod fubiicitur , accipitur pro
rebus praeteritis dumtaxat,ideft,pro iis tantum, qui ante furgebant.
Quod fi hoc modo dicas: Qui heri furgebat,ftat hodie,fedens nu
diùftertius,furgebat heri,&c.Reftringes ftatum Verbi,Stat,in maio
re.& Verbi, Sürgebat, in minore, atque Ampliationem Participij.
Sedens,in eadem minore,& Diftra&tionem Verbi,Surgebat, in ma
iore:vt fatis apertum eft.Eodem modo reftringes Statum termino
rum Conclufionis,fi dicas,Sedens in cathedra, ftat in via. Nomine,
Veibi principalis,intellige hoc loco,Verbum,quod includit Copu
werbum prin lam principalem Propofitionis, aut Copulam ipfam, cum ipfa ex
*pals. plicìè poiìitur.Exempli cauffa,in illa fumptione, Qg furgebat,ftat,
Verbum Stat,eft principale. Quia includit Copulam principalem,vt
patebit:fi hoc módo refoluas Enuntiationem. Qui erat fùrgens, eft.
fìans.Nam illud,Eft, potior cft Copula, quàm illud erat,cum nectat.
Prædicatum Enuntiationis cum Subiecto. Atq; haec etiani ipfa Cos .
pula,Eft,in proxima Enuntiatione,in qua expiigite Ponitur,eft Ver
bum principale : Perfpicuum cft igitur, quid fit figtus Nominum,
Categorematúmve,quid Ampliatio,Diftra&io,& Reftri&io. Scio.
£** *** d* Diûâ&ionem,vel quo malucris verbo, tertiam illam affe&ionem,
ಫಿ'.: appellare à Diale&icistractari non folere,verum cum ea, à cæteris,
tribus, planè dißinguatur,non mihi vifa eft praetermittenda.
apruplex fitftatus,Ampliatio,Diftraäio,& Reiiriäio, C a. xxx v 1 1.
5ÎTA t v s Nominum triplex eft.Praefentis nimirum têporis,Præ
s„ N. J) teriti,& Futuri,iuxta tres differentias temporum,quae Principaii.
mina triplex Enuntiationis verbo adfignificari poffunt. -

P a. 1 M v s cernitur in terminis huius propofitionis,fedens,diffe.

rit.secundus in terminis huius, Qui fedcbat,diffcrcbat. Tertius in
հսաs.QԱfe debit,differet..
А мм.
 L I B E R O C T A V W S. 239
A M p L 1 A r 1 o videtur quadruplex.Vna ad praefentia & Praete
rita, quo paéto accipiebatur fubieétutn iilitis Propofitionis,fedens g*atrepi-.
furgebat. Ältera ad praefentiâ & Futura, qualis ceri;itur in fubie&to **'*••.
huius,Viuens,morietur.Eft enim fenfus,qui viuit, aut viuet, morie- .
tur. Teitia ad Praeterita, Præfentia, & Futura. Qualem experieris in ;
fubie&is harum enuntiationua), Natus, morietur: Moritürus,natus
eft,fenfus enim prioris eſt:qui natus eft,aut nafcitur nunc, dut nafce
tur,adhuc,morietur.Nam ratione cuiuflibet horum,poteft enuntia
tio effe vera,Senfas autem poßerioris hic eft: Qui moriturus adhuc
eft,aut moritur nunc,aut mortuus iam eft,natuseft. Quarta ad Prae
terita,Præfentia,Futura,& ad ea qug nil repugnat effe,etfi numquam
fuerint,nec fint,nec futura fint,qüae quidem poffibilia vocátur:Quo
pa&o accipiuntur Termini huius Propofitionis : Omnis homo eft
.anirnal.Habet enim hunc fenfum.Omnis homo qui eft, aut fuit, aut
futurus eft,aut aliàs effe poteft,eft animal, quod fuit,aut eft,aut erit,
aut certè effe poteft.Addunt alij Qujntâ ad Præterita, Præfentia,Fu- - -

tura,Poffibilia,& Imaginabilia,hoc eft,quae folùm in mente effe pof- :

funt. Quo paéto dicünt accipi hoc Noinen, Bellua, in hac ipforum 醬.
Propofitiofie,Homo imaginäriö eft Bellua. Sed hoc mihi non vide
^tur neceffarium. Nam di&io Bellua,in propofita Enuntiatione non
accipitur pro Bellua fi&itia,fed pro vera Bellua,quam tamen ita af
firmamus de homine,vt non dicámus hominem effe veram Belluam
quod falfum effet,fed fingi veram Belluam, ſeu eſſe fictè veram Bel
luam, Itaque nomina rêrum, quae ab operatione intellectus haud
pendent,non videntur ampliari ad res fi&titias: quas reuerâ hon fi.
gnificant, ſed ſummum ad poſſibiles.
In fine cap. DE nominibus autem rerum fi&arum,caeterarúmq; quae ab ope
ratione intelleétus pédent,paulò pòft dicemus.Hoc vnú in omnibus Nomen.qu.a
ampliationibus
per obferuandú
accipi difunctim reſpectueft,nomen,quod ample accipitur,fcm-
harú differentiarum,eſſe,fuiſſe, fore, atifle accipi
ಕ್ಲ Jº

& pofe efe,fiue ampliario fe extendatad omnes,fue ad tres, fiue ad¿, *****
duas:id quod ex fuprà pofitis exéplis licet intelligere.Ratio verò hu- fffe, íj?,
ius rei eft,quia cùm dico,exépli cauffa,omnis homo eft animal(cuius &c.
Enuntiationisfubie&um ampliffimè accipitur)non hoc tantú fignifi
co Copulatim,quod omnis homo qui fuit,& eft,&'erit,& effe poteft tc. Animaduez
ſit animal (ſic enim qui modò n6 eſſet,aut non fuiſſet, aut non eſſet
adhuc futurus:non effet animal)fed quod omnis qui eft,aut fuit, aut
futurus eft,aut certè alias effe poteft fit animal:qui fenfus ornnes om
nino homines fignificat effe ánimalia: Id quod facile perfpicies in
reliquis. ' -

S E D quamquá omne nomen quod ampliatur,accipiatur difiun

&tim refpe&u iilarum differentiarü effe,fuiffe,fore,& poffe effe,fiue
«omnium,fiue quarundam:vt di&um eft,refpe&u tamen ipfarü rerum
multò etiam aliter accipi poteft.Verbi cauffa,in his propofitionibus'
omne ridens,plorauit:qu6ddáanimalplorauit: vtrumque fubjeétum
accipitur difiün&im refpe&u duarum primarum differentiarú,ipfius
nimirùm effe,& fuiffe.At refpe&u rerum,illud priùs accipiturdiftri
butiuè * *
º
 240 I N S T I TV T. D. I. A L E C T.
butiuè.Hoc autem pofterius difiü&iuè.Vnde fit,vt prior Propofitio.
hoc modo fit exponenda,Hoc quod Eit, aut Fuit ridens, plorauit,
& hoc aliud,quod eft,aut Fuit ridens, plorauit, & illud aliud fimili
ter,& fic caetera Copulatiuè. Pofterior autem, hoc modo, hoc ani
mal,quod Eft,aut Fuit,plorauit,wel illudaliud animal, quod Eft,aut
fui&, plorauit,& ita caetera Defiun&iuè. Id quod in cæteris facilè _. .
1 intelliges,fi tenes ea,quæ de fuppofitionibus di&a funt. Difrafiienes
ID 1 s T R A c T 1 ON E s funt fex. Prima, cùm vox accipitur pro Junt ſex.
* Præfentibus duntaxat,& Verbum principale eft temporis praeteriti:
vt fi dicas,Quod docet,didicit.Secunda,cùm è contrariò,Vox acci
3 pitur pro folis Praeteritis,& Verbum principale eft Téporis praefen
tis,vt fi dicas,Edo&us docet. Tertia, cùm Vox accipitur, pro folis.
4 Præfentibus,Verbum autem principale eft temporis futuri, vt fi di
cas:Qui viuit,morietur.Quarta,cùm contra Vox accipitur,pro folis.
y Futuris,verbum autem principale,eft præfentis temporis, vt fi dicas
Moriturus nafcitur.Qujnta,cùm Vox accipitur pro Praeteritis,Ver
*, bum autem principale eft futuri Temporis,vt fi dicas:Qui natus eft,
morietur.Sexta,cùm viciffim vox accipitur pro Futuris , Verbum
autem principale,eft Temporis præteriti,vt fi dicas: Qui morietur.
natus eft.
IN Subie&is harum omnium Enûtiationum,cernitur Diftra&io
quoniam accipiuntur pro rebus , quae continentur in alio quodam
Tempore diuerfo à Tempore Verbi principalis , vt fatis aper
tum eft.
I N Prædicatis autem cernitur Status,quoniam accipiuntur adae
quatè pro iis rebus,quae continentur in Tempore Verbi principalis,
Reftriáiene, vtex Documentis intelliges.
$****trede-
fecie *** „; R E s T R 1 c T 1 o, genere quidem triplex eft.Status,Ampliatio
- - - - v - * -

siт. nis,& Diftraâionis.Specie verò tot funt Reftri&iones,quot Status

- Ampliationes,& Diftraétiones.Itaque funt tredecim fpccie. Qua
rum omnium exempla cernes in Subie&is fequentium Enuntiatio
num.Sedens in cathedra, diſſerit:Qui ſedebat in cathedra,diſſerebat,
Qui fedebit in cathedra, differet. Haec funt exempla reftri&io
num Status.
A M p L I a T 1 o N 1 s autem hæc funt : Sedens in cathedra fur
gebat:Viuens hodie, morietur:Moriturus cras, natus eft:Homo qui :
eſt,eſt animal.
DisrracrioNrs deniq; haec funt: Qui docet Philofophiâ,didicit: .
Qui viuitlautè,morietur:Moriturus cras, nafcitur:Qui natu$ eft he-.
cºp.4o. ri morietur : Qui morietur fenex, natus eft.Quibus autem Vocibus.
adie&is,foleat fierireftri&io,inferius vtcunque docebimus.
Prior ami- D v o tamen funt hoc loco animaduertenda, antequam ad docu--
nadverfi•. menta veniamus. Alterum eft aliter explicandum eſſe Statum Am
pliationem, & reliquas duas Affe&iones in Nominibus Abfolutis, ,
áliter in Connotatiüis. Prolatisnáque his duabus Enuntiationibus,.
homo difputat:Diale&icus difputat: Sic explicabimus Statum fub
ie&iprioíis: Homo qui eß,difputat:pofterioris autem, hoc fygdo: :
ԱԱ :
 \

L I, B E R - O C T A A. V. V. S. 241
Quj eft Diale&icus difputat.
P R o p o s I T I s item his duabus Homo difputauit,Diale&icus
difputauit:fic erit explicanda ampliatio verbi,Homo:Homo qui eft,
aut fuit,difputauit;Verbi autem Dialeéticus, hoc modo:quj eft,aut
fuit Diale&ticus Difputauit.Atq; eodé modo in cæteris. Itaq; No
men Abfolutum in explicatione facienda,fubiiciendú cft ipfi verbo, ,
eft,aut Fuit,&c.Nomen autem Connotatiuú, prædicandü eß inter
pofitu verbi,eft,aur Fuit,&c.de pronomine Relatiuo rei Cönotatæ..
A l T E R v M eft,haec quattuor Accidentia,quae haétenùs nomini- Pofterio, aa;
bus rerum realium accómodauimus,Vocabulis etiâ Entium Ratio- maduerfio.
nis & rerum fiétarum , fuo quodá modo conuenire.Hoc enim tan
tùm intereft,quòd,Effe,Fuiffe,Fore,& poffe effe,non funt in his ac- %********
cipienda pro effe,fuiffe , & cæteris in rerum natura(quòd vocant à វ៉ែឪ，
parte rei)fed pro Obiici intelleétui, Obie&ü effe,Obiiciendú fore, 鷺 поті
ac poffe Obiici:Entia fiquidé Rationis, & res confi&tae feu cómen- mum comue
titiz,hoc tantüm eſſe habét,quôd obiiciantur menti, ſeu(vt diciſo- " "
let)quòd fint Obie&iuè in intelleétu.Atq; vt in vna re,vel altera, id Ti….;
quod diximus,intelligas,in his propofitionibus,Genus prædicatur: rum fičtarü.
Chimæra cogitatione concipitur:Subieéta habent Statum fuae Sup
pofitionis profuis fignificatis, que núc in tépore praefenti obiiciútur
menti.In his vero,his genus prædicabatur:Chimæra cogitatione có
cipiebatur;Subie&ta accipiütur amplè,pro fuis nimirum fignificatis,
quæ nunc obiiciuntur,menti,velante obiiciebátur.Quáquă in hoc Notahze.
genere Nominum, non propri& cernuntur huiufmodi Affe&iones.
Documenta quædam ad Statum Nominum cognofcendum. Cap. xxxv 1 1 1.
V T igitur Statum Nominum, Categoremiatúmue facilius co- Pri^*" *•**
Hic accipitur : gnofcashęc accipe Documenta:primum,omne verbum , nod ” ।
νετbum το- πει Reffringitur,nec ampliatur,ner Diffrahitur,habetfiatum fecãdum tem
Priè. pus principalis Copule.Vt fi dicas, Homo feder:Homo fedit:Homo fe
debit;Verbum,Sedet, accipietur adæquatę pro iis qui nunc fedent.
Sedit pro iis qui federunt:Sedebit pro iis qui fedebunt.Quod fi di
cas,Homo {edet in cathedra,verbum Sedet non habebit ftatum fuae
fuppofitionis,quippe cũ Reftrictionis caufia nó accipiatur pro om-
nibus fedentibus hoc tépore:Si vero dicas,Sol fplédet,in qua propo
fitione(quia neceffaria eft)termini Ampliantur,vrpoft dicenaüs ver
bú,Splendet,nó accipietur pro folis folıbus núc fplendentibus,atq;
ita nóhabebit fłatú fua• füppofitionis,9° fi dicas,qui dormiuit,wigì
lat,Verbú,Dormiuit,& fi adgquatè accipiatur pro iis qui dormierüt,
proindéq;habeat Statüinea propofitione,quæ includitur in Subie
£o tamen
dubiè Statúquia Diétahitur
in ipfa principalirefpe&u verbi Vigilat,non
Enuntiatione. habetdixi
ld autem quod haud ,, emaditi
de j' F

verbis,intelligendü eft etiá de iis,quae apponuntur Verbis.Exenpli -

cauffa,fi dicas,hic orator,dixit ornata oratione: Hic Grammaticüs,

profert emendatü fermoné,illud,Probabiles rationes, accipietur a- quia „.„;.
daequatè pro iis rationibus,quae hoc tépgre afferátur illud vero, or- ne appofito •
nata oratione adæquatè pro praeteritis: Illud deniq; Emendatú fer- '**, **elli--
moncm adgquatè£to futuris,ficq;huiufmodi appöfita,habens sta- *" :
tº N tuyn..,
 242 I N S T I T V T. D. I. A L E C T.
tum fuæ fuppofitionis Cæterùm nomine appofitorum,nó intelligas
omnia quæ ádduntur Verbis,fed ea dumtaxat,quæ manant ex A&io
ne verbi,vt quæ non diximus,aut Paffionem inferunt,vt fi dicas, Li
gnum patitur calorem, Audio confentum:Nam alioqui non eft ne
cefsè,vt ea quæ apponuntur,habeant Statum,iuxta tempus Verbi vt
fi dicas,Theologus aperit myfteria:Philofophus differit detonitruo:
Nec enim necefíe eft, vt verba hæc,Myfteria,& Tonitruo,accipian
Sесипаит
tur pro iis tantùm rebus,que nunc exift unt,vt fatis apertum eft.
Dоситеттит S e c v N D v M.omme Subieëtum Propofitionis Affirmatiua:acpraefèntis
temporis cuius prædicatum non poteft Subieéto conuenire;nifi fuppofita exi
fentia Subieäi,habet Satum prafentis temporù.Vt fi dicas, Omnis ho
mo eft albus. Accipitur enim Subie&tum adaequatè pro omnibus
ac folis hominibus qui tunc exiftunt quandoquidem fi tan
tùm hi effent albi,concederetur haud dubiè propofitio, quod ta
'men non fieret fi praedicatum non fupponeret exiflentiam Subie
&ti.Vt in his propofitionibus, Qmnis homo eft animal, Omnis ho
a Matth. 1 i. mo eft,& fimilibus,quod paulò pòft dicendú eft eadé de cauffa.non
1. funt ad hoc Documentum quafi ad Normam dirigendę Enuntia
tiones,illae a Cæci vident Claudi ambulant, & aliæ huiuifmodi, quae
indiuinis Scripturis reperiuntur: quia prædicata non fupponunt
exißentiam eorum Subie&torum,quae in ipfis exprimunt.
Documenta ad Ampliationem Nominum cognofcemdam. C A P. xxx 1 x.
prjmwm Do- D cognofcendam verò Ampliationem , permulta,& peruti
ситет и т. tilia tradi poffunt Documenta. Primum, omne momen quod
reddit,suppofitum Verbo adieätiuo Præteriti temporis : accipitur Ample pro
Traeteritis, & Præfentibus, Exempla funt , Templum ædificatum eft:
Muri corruerunt : Omnis fenex fuit puer: Senfus enim primae hic
eft,Templum quod fuit,aut eft, aedificatum eft:Secundæ, Muri qui
funt,aut fuerunt;corruerüt.Tertiae.Omnis qui eft,aut fuit fenex,fuit
puer. Quodnam verò Nomen reddat Suppofitum verbo vel prima
rudimenta Grãmaticae tradunt.DixiVerbo Adie&iuo,quia de ver
bo eft,quod Subftantiuü appellatur,alia ratio eft.Si enim dicas,om
nis homo fuit,Nomen Homo,non accipietur tantùm pro praefenti
bus,vt paulò pò dicemus Idem dices de Suppofitis, Subiectífe
praedicatorum habétium ſenſum Verbi Adiectiui Preteriti tempo
ris,verbi cauffa,quia idem eft dicere, Homo fuit albus, atqu fi di
ceres,Homo albuit:& Senex fuit adolefcens,atq;Senex adokuit,ef
ficitur,vt Subie&a perinde Amplientur in prioribus,atque in pofte
rioribus, Pari ratione,fi Verbum Adie&iuum acceptum fuerit in fi
gnificatione Subftantiui non erit neceffe vt fùbiéctum accipiatur
pro praeteritis, & praefentibus duntaxat, vt fi dicas, Omnis homo
extitit,Omnis homo vixit;&c. Siquidcm de Suppofitis horurn atq;
.
Moderatio.
de ASuppofito verbi fubftantiui,idem eft iudicium.
D d E N D v M tamen eft huic documento. Modò remoueantur
-

ea,qnae impedirepoffunt,vt Status,Diftraétio,Reftriétio:& fi quae funt

Setumdum. alia.Quae moderatio caeteris etiam docunicatis adhibenda erit,Se
cundum,omne nomen quod reddit Suppofitum yerbo Adieëtiuo futuri t?
ports,
 -

L I B E R - O C T A V V S. 243

poris,accipitur ample pro Futuris;& Præfentibus. Exempla,T&plum aedi

ficabitur: Muri corruét,omnis homo morietur.Senfus enim primæ Vilitas que
dam horum :
hic eft,Templú,quod eft aut erit,aedificabitur,&c.His duobus Do. 1)оситétorй.
cumentis expones multas Enuntiationes veras, quae primo afpe&u
vidétur falfae,vt puer fenuit: vir adolefcet.Quòd enim hae fint veræ,
tum ex his,Senex fuit puer : Adolefcens erit vir,quæ in illas cóuer
tuntur;intelliges:tum etiam,fi inferas in fubie&is alia Nomina hoc
modo, Puer Ifaac, fenuit:vir peffimus Antichrißus, adoleſcet: quae
Orationes perfpicuam habet veritatem.Nil ergo ambiguitatis érit
fi iuxta primú Documentum,priorem Enuntiationem fic exponas,
Qui eft,vcl fuit puer,fenfuit ; pofteriorem autem iuxta fecundum,
hoc modo,Qui eft,vel Erit, adolefcet. Aliæ multae funt Propofitio
nes , quarum obfcura & latens veritas,his documentis aperitur.
T E R r I v M:Omne nomen rei quæ dicitur Incipere effe, Amplè accipitur Tertiwm..
pro Pr«fentibus & Futuris,Nomen autem rei quae dicitur Definere ef
fe,accipitur Ampl& pro Præfentibus & Præteritis.Exemplafunt,A
nima huius pueri,nunc incipit effe,Motus huius lapidis, nunc inci
pit:hic homo,nunc definit effe , Motus huiu lapidis, nunc definit.
Prima Enuntiatio fic intelligitur.Anima huius pueri,quae nunc pri
mum eft, aut proximè pofthac erit, incipit nunc effe. Secunda fic,
Motus huius lapidis,qui motus nunc primùm eft,aut proximè poft
hac erit nnc incipit.Tertia fic,Hic homo,qui nunc tandem e(t , vc!
proximè antehac fuit,nunc effe definit.Quarta fic,motus huius lapi
dis,qui motus nunc tandé eft,aut proximè antehacfuit,nunc definit.
, Q v A R r v M ,Cùm oratio aßerit aliquid effe,aut fuiffeprius tempore, Quartum;
quàm aliud:tum momen rei pofterioris Amplè accipitur pro iis omnibus,
quæ funt, aut fuerunt in Differentia temporis ad fignificata per
verbum, & in fequente,aut fequentibus : cùm autem afferit aliquid
effe,aut Fore pofterius tempore,quàm aliud;tum nomen rei prioris
accipitur Amplè,pro iis omnibus,quæ funt,aut erunt in Differentia
temporis adfignificata per verbum,& in præcedente,aut praeceden
tibus.Exempli cauffa,fi dicas, Lutherani funt priores Antichriftia
nis, intelligendi funt hoc nomine ij, qui funt,aut erunt Antichrifti
{equaces.Si verò dicas,Pelagiani fuerunt priores Lutheranis, intel
ligendi funt hac voce,qui fuerunt, aut Futuri funt Lutherani. Quòd'
fi dicas,Lutherani, funt pofteriores Pelagianis, accipienda eft hæc:
di$tio pro iis,qui funt,aut fuerunt Pelagiani,Si autem dicas, Anti
chriftiani erunt pofteriores Lutheranis,accipiendum eft hoc voca
bulum,pro iis qui erunt,aut furt.aut fuerunt Lutherani.
Q v 1 N T v M Vocabula Propofitionum:neceffariarii,nifi quid obftet Am
plißimè accipiuntur, hoc eft pro omnibus rebus etiam poffibilibus, Quinцит, -

quas fignificant,vt fi dicas,Homo eft animal : Homo non eft lapis.

Idem dici folet de terminis Impoffibilium,vtharii, Homo cft lapis,
Homo non eft animal.Quod f. dicas, Homo qui eft,eft animal, no
men:Homo : non accipitur , nifi pro hominibus qui modò extant.
Impedit enim Refiri&tio,Ampliationem.Si enim dicas, Homo eft
animal rationale, diétio, Animal, non*extcndctur ad bruta etiam
- -
例·约”2乙 ani•
 244 I N S T I T V T. D. I. A. L E C T.
animantia, vt in illa, Homo eft animal, extendebatur Difiun&im
Sextum. tamen,quia Reftringitur à voce,Rationale. -

S E x T v M. Cùm verbumfubftantiuum,aut aliud,quod idem valeat ab

folutè prædicatur de fubieâo,tum fubieëtum ampliatur, etiam ad poffibi
lia.Hac de caufîa negantur hæ Propofitiones, omnis homo eft:om
nis homo fuit:omnis homo erit.Poteft etiam hæc Propofitio nega
ri,omnis homo fuit,aut e(t,aut erit,cùm multi homines effe poflint,
s.;„;„„. qui nec fuerunt, nec funt,ncc futuri vmquam funt.
S E P T r M v M. Subieëta propofitiomum Negantium,ampliantur adpof
fibilia etiam.Vt fi dicas,quidam homo non fedet. Quod enim fubie
&tum huius Enuntiationis,accipiatur pro Praeteritis etiam, & Futu
ris,ac poffibilibus,ita confirmo.Accipio nomen, Neronis, qui fuit,
nec iam eft.itemq; Antichrifti,qui futurus adhuc eft,item cuiufdam
hominis poffibilis,qui nec fucrit,nec fit,nec futurus fit, quique ap
pelletur,fi placet,Ioannes: nónne de quolibet horum falsò affirma
bis quod fedeat?Planè falsò:igitur verè dices,quod non fedeat. Cü
igitur ex qualibet fingulari enuntiatione,reétè colligatur Particula
ris,efficitur vt illa fit vera. Quidam homo non fedet, etiamfi nullus
fit homo eorum qui modo extant , qui non fedeat. Accipitur ergo
fubieétum eius, non modo pro iis hominibus qui modo extant, fed
o;.a;. etiá pro omnibus qui extiterunt,extabunt,& cxiftere poffunt,etiam
fi numquam futuri fint, Quod fi quis obiiciat, fore hoc pa&to duas
Contradicentes fimul veras,hâc fcilicet,omnis homo fedet,(pofito
Soluti», nimirum,g, omnesqui nunc exftant,fedeant) & illam.Qujdâ homo
nó fedet,vr probatum eft.Occures,has quidé faéta hypothefi,quam
diximus effe ßnil veras,non ramen effe Contradicentes.Nam fub
ie&., n negatiuae latius extenditur quàm fubie&tum affirmatiuae. Vt
ergo fint contra dicentes, neceffàriò fubieétum negatiuae contrahen
dum eft ad homines qui stinc extant pro quibus adæquatè accipitur
fubie&um affirmatiuae,vt patet ex pofteriori Documento ftatus.
Nonnulla de T)iftraétione ac Refiriätione. CAP, x L.
もy?
In quibus vo | ɧ§ I s T R A c τ Ι ο ex vi quidemverborum , numquam re
cibus reperia ! \¡peritur,nifi in Verbo minus principali, autin participiis
tur difratio . j & horum appofitis, vt in exéplis fuprà pofitis perfpicies:
jA*?$ At in facris litteris nonnumquam cernitur in fubie&is
connotatiuis, vt cùm Dominus ait: Cæci vident, claudi ambulant.&c.
M4tł. 1 t.3. Ná [enfus eft:Qujerant ceci vident:Qty
erant claudi,ambulant,&c. Nec
enim fubie&a harü Enuntiationü ampliátur ad præterita & Præfen
tia,quod aliquis forte fufpicabitur quia prædicatü repugnât præsé
tibus,nec vlla hic eft vox,aut materia quae fit:vt ita dicâ ampliatiua.
- R E s T R 1 c T 1 o aliquando fit Additione Adie&tiui, vt fi dicas
4®* '*'* Ariftot. fuit Philofophus eximius. Aliquando Appofitione Nomi
: "* nis vt fi dicas Apoßolus Petrus fuit primus Chriftivicarius,Aliquã
- do Adiectione Cafus Obliqui,vt fi dicas,facies hominisfpectat coe
tum.Aliquando adiunéto verbo:vtſi dicas Plato diſputauit acutiſſi
mè.Aliquando interpofita Oratione,vt fi dicas: omnies res naturales
quæ gignuntur intereunt.His ferè modis fit Rcftri&io,fiuc Saధ్ధి
ille
 L I B E R O C F A V V S. 245 .
fue Ampliationis, fiue Ditractionis. Oratio verô Intericcta, quæ copula *•
conftat ex pronomine Relatiuo & Verbo Eft,vocatur à recentiörj. flia**;
bus peculiari vocabulo,Copula Ampliationis:vt fi dicas Omnis ho- .ே
mo,qui eft morietur, Duo tamen funt hoc loco notanda. Altcrum -

eft,Di&tionem,aut Orationem,quae in vno extremo ponitur,n6 re

fringere alterum extremum fed eam dumtaxat vocem quae in eodê
extrémo eft,verbi cauffahaec vox rationale,in hac enútiàtione,ho
mo eß animal rationale,non reftringit vocem Homo, quae fubiici
tur:fed vocem,Animal,quæ in codem Prædicato cum ipfà fimul con
tinetur,& ita cæteræ.
A L r E R v M cft,nullam fieri reftri&ionem cùm additur vox qua Poßerior «n.
efficitur : vt nomsp quod propriè accipiebatur, accipiatur impio- midusrfis.
prie.Exempli cauffa nomini,Homo,in hac Enuntiatione,Homò eß
in atrio,addas di&ionem Depictus, dicáfque Homo depi&tus eß in
atrio,aut in hac.homo iacet in via,addas diétionem Mortuus, dicaf.
que: homo mortuus iacet in via, non reftringes fanè eius nominis
Suppofitionem,fcd mutabis in Impropriam. Ná quod penitus tol
litur, nec ampliatur,nec reftringitur. Huiufmodi ergo di&ionibus
non reftringitur Suppofitio, fed alienatur: vt recefitiores dicunt.
Haec facilia funt nec indigent Documentis reliquum eß igitur vt de
Appellatione Nominum dicamus.
De Appellatione. С А г. x t. І.
j PP E L LA T I o N I s nomen, variè à Dialecticis vſur- Qºid appel
s vocev- :::::
patur. Quitamenaptius, & meliùs appellationi
\|ುಲ್ಗ intelligunt hoc vocabulo Denominationem qua j "gen
*>|vna dictio aliam Denominat. Exemplicauffa,fidicas,So -

crătes ett bonus Citharoedus diétio Bonus,dicitur appellare diétio

nem Citharœdus, non autem di&ionem Socrates quia non hanc,
fed iilam Denominat.Nec enim fenfus eft,quod Socrates fit bonus
& Citharœdus,fed quod fit pulfandi citharaim,& canendi arte peri
tus. Huius affeétionis vocum inter fe rei noa ignorandae : nec con
temnendae,faepe meminit Ariftoteles vt in libris de Interpretatione .£n£;**
& Elenchorum, nullo tamen eam certo vocabulo vfquafi nomina- **""**
uit, quemadmodüm nec ſuperiores Nominum affečtiones, itaque
res vetus eft vocabulum recentius.Appellatio igitur eft:Demomimatio
qua vna diäio aliam Denominat. Atque ipfum Denominare , eft ap- Appellatis
pellare & di&io Denominans, dicitür Appellans. Notafida fuht ***
tamen duo difcrimina inter diétionem Appellaiìtem, & Appella
tam. Alterum eft di&ionem Appellantem femper effe Adie&iuam Prim*m dif*
aut velut Adie&iuam Appellatam verò effe fubftantiuam,autyelut Τ
fubftantiuá.De Adie&iua,& fubftátiua exemplum allatum eft de iis íí, g
verò,quarum altera eft velut Adie&iua,altera velut fubftantiua, hæc appellatam.
cape exépla. Socrates eft egregiè doétus,Socrates eft mediocriter
dd&us:fiquidć hçc Aduerbia,egregiè, & mediocriter,nó funt Adic
&iua:nec homé do&us eft Adie&tiuú,fed tamë illa denominât quafi
adie&iua,hoc verò quia denominatur eft quafi fubftantiut.Alterum $ecundum
difcrimen eß,di&ioné appellantéfemper accipienda effe fecundum **""**
кн 3 Formale
 246 I N S T IT V T. D I A L E C T.
• Formale Significatum Di&ionem vero Appellatam, interdum
accipi fecundum Formale , vt in exemplis addu&is , interdum
fecundum Materiale,vt fi dicas Hic citharœdus,eft bonus , Neque
Alteraaliis. enim fenfus eft quod fit bonus pulfandi & canendi artifex,fed quod
fit homo bonus,feu virtute præditus, Scio apud multos, Denomi
c* di?j?*£ nationem,qua dictio fecundum materiale fignificatum Denomina
Duplex ар
**" tur,non vočari Appellationem:fed non ett curadeo prefsè loquen pcllatio.
“
cundium For- ***
ែ
vt huiufmodi ៃ
Denominatio,non inand
fit Appellatio nominanda.
„le fignifi. Alia ratio eft in di&tione denominánte. Nam fi ea fumatur fecun
catariº. dum Materiale fignificatum , fiet fanè,loco denominationis, quæ
dam eiufdetn rei puerilis, ac nugatoria repetitio,vt fi cùm dicimus,
Socrates eft homo probus, fenfus fit, Socrates cft homo.Ex his er
go duplex Appellatio colligi pote(t, Altera,qua vocabulum Deno
.Altera diui
rainetur fecundum Formale ipfius fignificatum, Altera,qua fecun
fio Appella
dum materiale.Diuidi etiam folet Appellatio in Realem, & Ratio
t?013/4. nis Appellatio Realis eft,cú dictio quæ appellat, fignificat Ens rea
le,vt in exemplis fuprà pofitis. Appellatio verò Rationis,cùm di&io
Appellans,fignicat Ens,ration s,vt fi. dicas, Homo eft fpecies. Nec
mireris,quod in exemplú Di&tionis, Adie&iuae,autveluti adie&tiug
afferam nomen Species, quod eft,fubftantiuum.Omnis enim di&tio
Connotatiua, cuiufmodi eft nomen,fpecies poteft dici,comparatio
ne Nominis Connotati,feu potius rei Connotatæ,quafi Adie&tiua.
- Documenta ad cognofcemdam Nominum Apellationum.
C A P v T X L I I.

Primum Do- ! A N D E M ad cognofcendam Nominum appellationem

- - - . -
-

{Ñጠñç}᎓᎓ጓክŸ}. tria hæc accipe documenta.Primum, Nomen Adieëtiuiim,

s aut quafi Adie£tiuum,quod prædicatur de aliquo fubieéto habí
- 3|temateriale ſignificatum. Appellat materiale ſignificatum ſub
äeäi mji Jignificet Accidens rationis. Vt fi dicas, Hic citharoedus eft bo
p ri,.„ , , nus:Homo fedet : Chriftus fuit femper. Nam Prædicatum primae
5. 16. Propofitionis Appellat hominem,qui eft citharœdus,n6,Eft.Prædi
catum vero fecundæ,Appellat, aliquem hominem communem:fin
guli autem homines,etfi propriè nő dicuntur materialia fignificata
vocis,Homo, tamen quia funt fignificata mediata , pofunt modos
Nota hos pro aliquo Materialia fignificata nuncupari.Prædicatum quoque tertiae
£f#******** appellat Verbum Diuinum, quod eft quodammodo materiale fi
*4tronga. - - - -

gnificatum nominis Chriftus non autem,Deum Incarnatum,quod

eft formale fignificatum eius.Hinc fit,vt negemus hanc propofitio
nem,Chriftus eft faćtus quia fignificat, ex vi Appellationis partici
pij, Faétus,Vcrbum Diuinum,effe fa&um. Dixi, Nifi fignificet Ac
cidens rationis,quia eiufmodi Prædicata,appellant formalia, ac im
mediata ſignificata ſubiectorum,modò nihil obſtet.Vt ſi dicas,Ho
mo eft fpecies,Homo praedicatur de pluribus. His enim Prædicatis.
Appllatur,feu Denominaturhomo Communis,& Abftra&us, non.
autem aliquis ex fingulis. Hinc fit, vt negemus has Propofitiones,
Animaleft fpecies Infima,homo eft Indiuiduum quid: Qaia prior..
fignificat
 1 1 в в к о с т А v у s. 247
fignificat Aninal commune homini,& beftiae,e(fe fpeciem Infimâ;
Pofterior autem hominem communem omnibus Indiuiduis ho
minibus,effe quid Indiuiduü.Addidi, Modo nihil obftct,quia nul
Secum {um.
tismodis poteft huiufmodi Appellatio impediri. Verbi gratia,fi
dicas.Hic homo eft fpecies Omne animal eft Genus diétiones, Hic
& Omne,impedimento erunt, ne nomina Homo,& Animal,Deno
minétur fecundum formalia & Immediata ipforum fignificata, fed
fecundum mediata,quae quidem materialia hoc loco effe cenfentur.
S E c v N D v M Vox Adieäiua, aut quafi Adieítiua quæ ante fubftanti
uam,aut quafi fubftanítiuam in eodem Propofitionis Extremo ponitur, Ap
pellat Formale fignificatum eius vt fi dicas,Hic homo eft bonus cithà
Êoedus,Chriftuseft factus homo.Nam fenfus prioris eft,Hunc homi
nem effe bonum fecüdum artem pulfandi cithararn,& canendi:Po
fterioris autem Chriftum effe fa&um fecundum humanam naturam,
quam affumpfit.Non reétè igitur ita concludes, hic citharoedus, eft
bonus;Ergo eft bonus citharœdus,nec cótra, Eft bonus citharoedus
Ergo eft bonus.Nec ita, Chriftus eft fa&us homo, Ergo eft fa&us:
Nec etiam hoc modo, non eft fa&us, Ergo non eft fà&us homo,
Quia mutatur Appellatio.Dixi,ante fuum fubftantiuum,quia fi fub
ftantiuum ponatur ante Adie&iuuna,faepe Adie&iuü nonâppellabit
Formale ſignificatum ſubſtantiui, ſed materiale. Nam propoſitio
haec Chriftus eft homo fa&us,non alia de cauffa ex vi verborum ne
gatur,quàm quia,verbum,Fa&us,videtur appellare materiale figni
蠶 Vocis Homo,quod eft Verbum Diuinum,idque propterea
quod Verbum,Faétus,ponitur poft verbum,Homo.
Qv o D fi quis opponat verba illa ex Symbolo Nicæno, Et Ho Obieäis.
mo fa&tuseft, in quibus, Verbum, Factus, ponitur poft Verbum,
Homo.
O c c v R R E s,verba illa non effe redaéta in formam propofitio Solutio.
Alter. folutis
nis,ficque effe redigenda.Et filius,videlicet Dei eft factus homo.
v A M Q v A M & illud dici poteft,hanc Regulam,quod attinet
ad ordinem di&ionum,non femper obferuari, fed maxima ex patre. Tertiam,
| T E R T I v M, Vocesfignificantes Aäum amima tum cognofcendi, tum
apptemdi appellant Formale fignificatii earum, in quas fertmtur, vt fi dicas,
«Cognofco venientem : Concupifco dulce. Eft enim fenfus, Cognofco ve
nientem vt venientem,quamquam eum qui venit, non cognofcam,
Concupifco dulce,qua ratione dulce eft,quamquam fubftantia rei
dulcis me non moueat.
Regemfjores,
H 1 c etiam addunt recentiores,Modo vox quae eiufmodi A&ti
animæ fignificat,antecedat eam in quam fertur , vt in addu&is ex
emplis.Nam fidicas,venientem cognofco: Dulce concupifco,ver
ba hæc Appellabunt materialia fignificata diétionum præceden
tium,fenfufjue erit.Hominem qui venit, cognofco, etiam fiipfum
venire minimè percipiam.Rcm quæ eft dulcis,expeto, quamquam
eam qua ratione dulcis eft minimè cupiam. Hinc dicunt vitiofam ·Impugnatio,
effe hanc Argumentandiformulam.Venientem cognofco,Ergo ve
nientem:Item hanc,Concupifco dulce,Ergo dulce cognofco con
cupifco
 248 r s ś т т т v т. D I A L E ст.
cupiſco, & vice verfa.Caeterum haec conditio, vt mihi quidem vide-*
tuf, faepius in hac Regula, quam in ſuperiori prztermittitur. Quin.
etiam prima fæpenumerQ non obferuatur , Quod facile exemplis,
ôåenderem, nifi iam in hifce rebus multus viderer;
I}ocumenta
Q y 1 a tamen haec Documenta maiori exparte funt vera atque
hac inſertüt Difpùtationibus,praefertim Theologicis non parum vtilia, non funt
IXiputationi illa quidem oinpºno contemnenda,
bu. Theologº Hae c de$uppofitione,caeteris Nominum,fuppofitionúmve Af. Códofio lib.
ris.
£.§íôïíbus dixiííe fit fatis.Qu* quam fint vtilia, enodandis Sophi
íùíüm Captionibus,iifque omnino,quae totahac Inftitutio
ne continentur, plenius intelligendis , experietur is,
qui ea didicerit, Qptarem eg9 tamen, vt quan
tum Vtilitas, & Perfpicuitas paterentur,
minuerentur hgc in dies potius quam au
gerentur. Quare cùm omnia quae
initio propofuimus, vtcun
que explicata fint.ni
hil amplius di -
cendum.
ኣሯ . ቾ
女

F I 5℃ I @

.A D M A I O R E M D E I.
с ь о к 1 А. М. .