BRANIMIR BELAJ – GRAMATIKA I ZNAČENJE

- obrađuje pitanja odnosa gramatike, značenja i jez. uporabe (odnosno sintakse, semantike i
pragmatike)
Od generativne gramatike do konstrukcijskih gramatika
- značenje ima mjesta u jez. opisu, jest dio lingvistike, ali mu nema mjesta u generativnom
mehanizmu oblikovanja gramatičkih struktura, odnosno nije dio formalizirane gramatičke
teorije
- značenje je potpuno izbačeno iz gramatičkog opisa kao fenomen podložan različitim
vidovima introspekcije i samim tim znanstveno neobjašnjiv i neprovjerljiv
- gramatika se sastoji od dviju sastavnica:
- sintaktičke – koja proizvodi beskonačan broj ovjerenih rečenica (važnija je),
sastavljena od 2 skupa pravila:
 linearno poredanih
 nerekurzivnih pravila frazne strukture koja su proizvodila završne nizove,
na što su primjenjivana rekurzivna transformacijska pravila koja su
stvarale jezgru, tj. gramatički ovjerene jednostavne, izjavne aktivne
rečenice
- fonološke – koja rečenice preslikava u glasovni prikaz
- početkom 60-ih godina bilo je jasno da semantika mora na neki način biti združena s
gramatikom, odnosno na interpretativnoj razini postati njezin integralni dio
- Katz-Fodorova studija – projekcijska pravila semantičke teorije kao ulaz imala su isključivo
gramatički ovjerene rečenice, a ukoliko je određeni niz generativnim sintaktičkim aparatom
definiran kao neovjeren, projekcijska semantička pravila ostaju po strani
- rečenice su se dijelile na analitične (lažne na temelju izvantekstualnog značenja),
kontradiktorne (lažne na temelju izvantekstualnog značenja) i sintetične (istinite ili lažne na
temelju širega izvanjezičnog konteksta)
- generativna gramatika i sve o njoj – nisam čitala jer mi se čini nebitno :P
Prema funkcionalnim pristupima – formalni pristupi između značenja i forme
- ništa bitno
Funkcionalni pristupu – tradicijski funkcionalizam i konstrukcijske gramatike
- svi su funkcionalni pristupi (NARAVNO, OSIM PRAŠKE ŠKOLE, NO TAMO
SINTAKSA NIJE BILA U PRVOM PLANU) izrasli kao reakcija na formalni pristup
generativne gramatike, pa se i njihove temelje postavke moraju promatrai u odnosu na
postavke gen. gramatike
- funkc. pristupi gram. fenomenima pristupaju kao interakciji triju sastavnica: sintaktičke,
semantičke i pragmatičke, posebno naglašavajući funkciju jezika kao sredstva socijalne
interakcije
- funkc. – prioritet semantici i pragmatici. a sintaksa je u drugom planu, a u nekim se
pristupima njezina važnost čak i potpuno poriče
- kao reakcija na objektivistički pristup značenju i jez. kategorijama prisutan u gen. gramatici
većina funkc. pristupa implicitno ili eksplicitno prihvaća teoriju prototipa
- bitna razlika je da u odnosu na gen. gramatiku ne postoji jedna vodeća škola ili središnja
struja predvođena jednom osobom koju u gen. gramatici predstavlja N. Chomsky, već je riječ
o velikom broju metodološki manje-više različitih pristupa
- funkcionalni pristupi mogu se podijeliti na:
a) izvanjski / eksterni funkcionalizam – teza da su sve veze koje postoje između forme
te značenja i uporabe u semiotičkom sastavu prirodne veze, u smislu da je formalna struktura
motivirana značenjem i uporabom
b) integrativni funkcionalizam – ne pravi razliku između funkcionalne uloge koju
određeni jez. elementi imaju u odnosu na druge jez. elemente i izvanjske funkcionalne
motivacije tog elementa
c) ekstremni funkcionalizam – smatra da se gramatika u cjelini može izvesti iz
semantičkih i pragmatičkih čimbenika, a jedinu arbitrarnost priznaju leksiku – poznat pod
nazivom kolumbijska škola – ne prihvaćaju niti jedan funkcionalni pristup
- ali ipak, funkc. pristupi mogu se podijeliti na dvije veće skupine (iako postoji podjela i na 6
skupina):
- tradicijski funkcionalizam (funkcionalna sintaksa)
- konstrukcijska gramatika – obilježja: konstrukcije su (prije nego pravila) primarni
predmet opisa; konstrukcije su spoj forme i značenja; jez. znanje obuhvaća velik broj
konstrukcija; kompozicija strukture proizlazi iz integracije; ne odvajaju semantiku od
pragmatike (razlika u procesualno orijentiranom pristupu imanentnom tradicijskom
funkcionalizmu nasuprot gramatičkom modelu uzorka kod konstrukcijskih gramatika)
- u većini funkcionalnih sintaksa sintaktička razina podređena je semantičkoj i pragmatičkoj
- konstrukcijske gramatike smatraju da je veza između forme i značenja simboličke naravi i
prema tome imanentna konstrukciji u cjelini, u funkcionalnim se sintaksama kao
komponencijalnim modelima ta veza uspostavlja preko tzv. pravila povezivanja koja povezuje
načelno odvojene komponente – sintaktičku i semantičku, ali i pragmatičku koja u
tradicijskom funkcionalizmu vrlo često tvori zasebnu opisnu razinu koja se također svojim
posebnim pravilima povezuje sa semantičkom i sintaktičkom
Jaka i slaba autonomija sintakse
- "slaba" autonomija odnosi se na činjenicu da se formalna struktura jezika ne može u
potpunosti predvidjeti iz semantičkih i pragmatičkih čimbenika te da jednom oblikovana
gramatika odrasloga pripadnika neke jez. zajednice, sastavljena od konvencionaliziranih
strukturnih obrazaca, načelno nije više podložna promjenama, a i nije ju moguće pretvoriti u
nekakav semantički ili pragmatički kodni algoritam – takvu autonomiju prihvaćaju svi
funkcionalni pristupu (osim ekstremnog)
- "jaka " autonomija pretpostavlja da sintaksa predstavlja zasebnu jezičnoopisnu razinu
odvojenu i od semantike i od pragmatike, a čiji opis zahtijeva skup nedjeljivih gramatičkih
primitiva strukturiranih po urođenim načelima i parametrima, neovisno o bilo kakvim
izvanjezičnim čimbenicima – ne prihvaća je nijedna funkcionalna škola

- razlika pojmova izvodivosti forme iz značenja ili komunikacijskih faktora od motiviranosti

značenjem
- izvodivost razumijeva mogućnost potpune derivacije sintaktičkih struktura iz semantičkih i
pragmatičkih čimbenika, dok motiviranost znači dopuštanje većega ili manjega utjecaja
semantičko-pragmatičkih čimbenika na formu, odnosno motiviranost signalizira oslabljenu
izvodivost – jaka autonomija ta dva pojma slabo razlikuje
- gen. gramatičari misleći na jaku autonomiju zapravo oprimjeruju slabu autonomiju
- u trenutku kad nastupi konvencionaliziranost neke jezične jedinice, veza konstrukcije s
motivacijskim čimbenicima (semantičkim i pragmatičkim) koji su do nje doveli raskida u
smislu da govornici u komunikacijskom procesu te veze više nisu svjesni
- Belaj zaključuje da je pobornik funkcionalizma jer se forma ne može izolirati od uporabe i
značenja zato što se onda samo polovično objašnjava narav jezika