Harmoniczne

Rzeczywista wartoϾ skuteczna (RMS) - jedyny prawdziwy wyznacznik

Towarzystwo Rozwoju Miedzi
Marzec 2001

Polskie Centrum Promocji Miedzi S.A. (PCPM S.A.)

Polskie Centrum Promocji Miedzi S.A. jest organizacj¹ non-profit, finansowan¹ przez dostawców miedzi oraz producentów pragn¹cych za-
chêciæ odbiorców do stosowania miedzi i jej stopów oraz promuj¹cych ich prawid³owe i efektywne zastosowanie. Dzia³alnoœæ Centrum obej-
muje zapewnienie technicznego doradztwa i informacji tym, którzy s¹ zainteresowani wykorzystaniem miedzi w jej wszystkich aspektach.
Centrum równie¿ zapewnia ³¹cznoœæ miêdzy jednostkami badawczymi a przemys³em wykorzystuj¹cym miedŸ w produkcji oraz utrzymuje
blisk¹ ³¹cznoœæ z innymi organizacjami zajmuj¹cymi siê rozwojem miedzi na ca³ym œwiecie.

Europejski Instytut Miedzi (ECI)

Europejski Instytut Miedzi jest spó³k¹ joint venture Miêdzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Miedzi (ICA) i IWCC. ECI, dziêki swoim
cz³onkom, zajmuje siê w imieniu najwiêkszych producentów miedzi na œwiecie i czo³owych europejskich producentów - promocj¹ miedzi w
Europie. Powsta³y w styczniu 1996 roku Europejski Instytut Miedzi jest wspierany dziêki sieci dziesiêciu Towarzystw Rozwoju Miedzi
(CDA) w krajach Beneluksu, we Francji, w Niemczech, Grecji, na Wêgrzech, we W³oszech, w Polsce, Skandynawii,Hiszpanii i Wielkiej Bry-
tanii. Towarzystwo rozwija swoj¹ dzia³alnoœæ podjêt¹ przez CDA powsta³¹ w 1959 roku oraz dziêki INCRA (Miêdzynarodowemu Towarzy-
stwu Badañ Miedzi) powsta³emu w 1961 roku.

Zrzeczenie siê odpowiedzialnoœci

Polskie Centrum Promocji Miedzi S.A. oraz Europejski Instytut Miedzi zrzekaj¹ siê wszelkiej odpowiedzialnoœci za bezpoœrednie b¹dŸ po-
œrednie skutki jak równie¿ nieprzewidziane szkody, które mog¹ byæ poniesione w wyniku u¿ycia informacji lub nieumiejêtnego u¿ycia infor-
macji lub danych zawartych w niniejszej publikacji.

Copyright© Polskie Centrum Promocji Miedzi S.A.

Reprodukcja materia³u zawartego w niniejszej publikacji jest legalna pod warunkiem reprodukcji w ca³oœci i podania jej Ÿród³a.

Polskie Centrum Promocji Miedzi S.A. European Copper Institute

50-136 Wroc³aw 168 Avenue de Tervueren
pl. 1 Maja 1-2 B-1150 Brussels
Polska Belgium

Tel: 00 48 71 78 12 502 Tel: 00 32 2 777 70 70

Fax: 00 48 71 78 12 504 Fax: 00 32 2 777 70 79
e-mail: pcpm@miedz.org.pl Email: eci@eurocopper.org
Website: www.miedz.org.pl Website: www.eurocopper.org
 Harmoniczne

Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania harmonicznych

Poni¿sza czêœæ poradnika omawia Ÿród³o po-
wstawania pr¹dów harmonicznych i skutki, ja-
kie one wywo³uj¹ w systemach elektrycznych.
Metody redukcji harmonicznych s¹ omówione
w czêœci „Rozwi¹zania problemów harmo-
nicznych”.
Czêstotliwoœci harmoniczne to ca³kowite wie-
lokrotnoœci czêstotliwoœci podstawowej. Na
przyk³ad dla sk³adowej podstawowej o czêsto-
tliwoœci 50Hz trzecia harmoniczna wynosi³a-
by 150Hz, a pi¹ta 250Hz. Rys. 1. przedstawia
krzyw¹ sinusoidaln¹ sk³adowej podstawowej
z trzeci¹ i pi¹t¹ harmoniczn¹.
Rys. 1. Sk³adowa podstawowa z trzeci¹ i pi¹t¹ harmoniczn¹. Rys. 2. przedstawia sk³adow¹ podstawow¹ z
70% trzeciej i 50% pi¹tej harmonicznej. Nale-
¿y zauwa¿yæ, ¿e w praktyce przebieg wiêkszo-
œci zniekszta³conych fal pr¹du jest o wiele bar-
dziej z³o¿ony ni¿ w tym przyk³adzie - z o wie-
le wiêksz¹ iloœci¹ harmonicznych i bardziej
z³o¿on¹ zale¿noœci¹ fazow¹.
Ten kszta³t fali wyraŸnie ró¿ni siê od kszta³tu
sinusoidy, a to oznacza, ¿e wskazania standar-
dowych urz¹dzeñ pomiarowych, takich jak ka-
librowany miernik wielofunkcyjny do pomia-
rów œredniej wartoœci skutecznej (RMS), bêd¹
niedok³adne. Nale¿y równie¿ zauwa¿yæ, ¿e
zamiast dwóch jest szeœæ punktów przeciêcia
osi czasu w pojedynczym cyklu, a zatem ka¿-
dy przyrz¹d wykorzystuj¹cy punkty neutralne
jako punkty odniesienia bêdzie funkcjonowa³
nieprawid³owo. Kszta³t fali obejmuje niepod-
stawowe czêstotliwoœci i musi byæ prawid³o-
Rys. 2. Zniekszta³cony przebieg fali pr¹du.
wo rozumiany.
Mówi¹c o harmonicznych w instalacjach zasilania, trzeba podkreœliæ, ¿e harmoniczne pr¹dów s¹ najwiêkszym proble-
mem, poniewa¿ powstaj¹ jako pr¹dy i to one wywo³uj¹ wiêkszoœæ negatywnych skutków. Nie mo¿na wyci¹gn¹æ ¿ad-
nych przydatnych wniosków bez znajomoœci spektrum harmonicznych pr¹du, ale ³atwo znaleŸæ dane dotycz¹ce ³¹cz-
nego zniekszta³cenia harmonicznego (THD). Podczas rozprzestrzeniania siê harmonicznych w systemie dystrybucji
mocy, to znaczy do obwodów odga³êŸnych, niezwi¹zanych z przenoszeniem pr¹du harmonicznego, sk³adowe harmo-
niczne rozprzestrzeniaj¹ siê jako napiêcie. Wa¿ne jest, aby mierzyæ zarówno wartoœæ napiêcia, jak i pr¹du i podawaæ
te wartoœci, wyraŸnie zaznaczaj¹c wartoœæ napiêcia lub wartoœæ pr¹du. Dla wygody zmierzona wartoœæ zniekszta³cenia
pr¹du jest oznaczana sufiksem 'I', na przyk³ad 35% THDI, a wartoœæ zniekszta³cenia napiêcia sufiksem 'V', na przy-
k³ad 4% THDV.
Pr¹dy harmoniczne zawsze by³y obecne w systemach zasilania. Najpierw wywo³ywa³y je prostowniki rtêciowe, stoso-
wane do zamiany pr¹du przemiennego na pr¹d sta³y przy elektryfikacji kolei oraz w napêdach bezstopniowych w prze-
myœle. Jest coraz wiêcej nowych rodzajów urz¹dzeñ, które wywo³uj¹ harmoniczne. Ich iloœæ wzros³a tak bardzo
(a nale¿y oczekiwaæ dalszego wzrostu), ¿e konstruktorzy i specjaliœci musz¹ obecnie bardzo dok³adnie badaæ harmo-
niczne i ich skutki uboczne.
Poni¿sza czêœæ poradnika opisuje sposób i przyczyny powstawania harmonicznych, jaki jest ich wp³yw na systemy
elektryczne i urz¹dzenia oraz jak zminimalizowaæ ten wp³yw.


 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania

Urz¹dzenia wywo³uj¹ce harmoniczne

Wszystkie obci¹¿enia nieliniowe wywo³uj¹ pr¹dy obci¹¿one harmonicznymi. Obejmuj¹ one obci¹¿enia jednofazowe,
na przyk³ad:
K zasilacze z przetwarzaniem energii (SMPS),
K zap³onniki,
K ma³e systemy zasilania bezprzerwowego (UPS);
Obci¹¿enia trójfazowe, na przyk³ad:
K napêdy bezstopniowe,
K du¿e systemy zasilania bezprzerwowego (UPS).

Obci¹¿enia jednofazowe
Zasilacze z przetwarzaniem energii (SMPS)
Wiêkszoœæ nowoczesnych urz¹dzeñ elektronicznych stosuje zasilacze z przetwarzaniem energii (SMPS). Ró¿ni¹ siê
one od starszych urz¹dzeñ tym, ¿e klasyczny transformator obni¿aj¹cy napiêcie i prostownik s¹ zast¹pione przez ste-
rowane bezpoœrednio prostowanie pr¹du zasilaj¹cego i ³adowanie kondensatora zbiorczego, z którego jest pobierany
pr¹d sta³y na obci¹¿enie metod¹ odpowiedni¹ do wymaganego napiêcia wyjœciowego i pr¹du. Zalet¹ - dla producen-
tów sprzêtu - jest to, ¿e rozmiary, koszty i waga s¹ znacznie zmniejszone, a moc jednostki mo¿e byæ wytwarzana pra-
wie z ka¿dym wymaganym wspó³czynnikiem
kszta³tu. Wad¹ - dla ka¿dego oprócz producen-
tów sprzêtu - jest to, ¿e zamiast korzystaæ z pr¹-
du ci¹g³ego z sieci, jednostka zasilaj¹ca pobie-
ra impulsy pr¹du zawieraj¹ce du¿e iloœci trze-
cich i wy¿szych harmonicznych oraz sk³adowe
wysokich czêstotliwoœciach (patrz - rys. 3).
Prosty filtr jest montowany przy doprowadze-
niu zasilania, aby poprowadziæ sk³adowe wy-
sokich czêstotliwoœci obok linii do uziemie-
nia, ale nie wp³ywa to na pr¹dy harmoniczne
p³yn¹ce z powrotem do sieci. Wp³yw przebi-
cia uziemienia tych filtrów jest omówiony w
Czêœci 6.
Jednofazowe systemy zasilania bezprzerwo-
wego (UPS) wykazuj¹ parametry bardzo
Rys. 3. Spektrum harmoniczne typowego komputera osobistego (PC). podobne do zasilaczy z przetwarzaniem ener-
gii (SMPS).
Przy jednostkach du¿ej mocy ostatnio stosuje siê tak zwane pr¹dy o poprawionym wspó³czynniku mocy, aby obci¹-
¿enie zasilania wygl¹da³o jak obci¹¿enie rezystancyjne, a pr¹d wejœciowy mia³ kszta³t sinusoidalny i by³ w fazie z za-
stosowanym napiêciem. Mo¿na to osi¹gn¹æ, wykorzystuj¹c pr¹d wejœciowy jako falê o wysokiej czêstotliwoœci w
kszta³cie trójk¹ta, który jest wyrównywany dziêki filtrowi przy doprowadzeniu zasilania do kszta³tu sinusoidalnego.
To dodatkowe rozwi¹zanie nie jest jeszcze w pe³ni gotowe do zastosowania przy tañszych jednostkach, które stano-
wi¹ wiêkszoœæ obci¹¿enia w instalacjach komercyjnych i przemys³owych. Pozostaje niewiadom¹, jakie problemy mo-
g¹ siê pojawiæ w przysz³oœci przy zastosowaniu na szerok¹ skalê takiego rozwi¹zania.

Zap³onniki
W ostatnich latach popularne sta³o siê zastosowanie zap³onników elektronicznych, wychodz¹c naprzeciw ¿¹daniom
lepszej wydajnoœci. Ogólnie mówi¹c, s¹ one niewiele bardziej wydajne ni¿ najlepsze zap³onniki magnetyczne i w rze-
czywistoœci ta lepsza wydajnoœci przypisywana jest temu, ¿e lampa jest bardziej wydajna, kiedy jest zasilana przy wy-
sokich czêstotliwoœciach, a nie samemu elektronicznemu zap³onnikowi. G³ówna zalet¹ elektronicznych zap³onników
jest mo¿liwoœæ utrzymania poziomu oœwietlenia przez d³u¿szy okres przy u¿yciu sterowania zwrotnego - czyli w spo-
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania
Rys. 4. Spektrum harmoniczne typowej kompaktowej lampy fluorescencyjnej z³¹cza, kontroluje rurkê fluorescencyjn¹ o œre-
(CFL)
Rys. 5 - Mostek trójfazowy (6-pulsowy)
Rys. 6. Spektrum harmoniczne typowego mostka 6-pulsowego
!
sób zmniejszaj¹cy ogóln¹ ¿ywotnoœæ lampy i
jej wydajnoœæ. Du¿¹ ich wad¹ jest to, ¿e wy-
twarzaj¹ harmoniczne w pr¹dzie wejœciowym.
Istniej¹ tak zwane lampy o poprawionym
wspó³czynniku mocy, o wy¿szych parame-
trach znamionowych, które zmniejszaj¹ pro-
blemy z harmonicznymi, ale ryzykiem s¹ ka-
ry. Wspó³czynnik mocy w mniejszych jedno-
stkach nie jest zwykle poprawiany.
Obecnie sprzedawane kompaktowe lampy flu-
orescencyjne (CFL) zastêpuj¹ ¿arówki z ¿ar-
nikiem wolframowym. Miniaturowy zap³on-
nik elektroniczny, zamontowany w obudowie
dnicy 8 milimetrów. Kompaktowe lampy flu-
orescencyjne o mocy 11W odpowiadaj¹ ¿a-
rówkom o mocy 60W, a ich okres eksploatacji
wynosi 8000 godzin. Spektrum pr¹du harmo-
nicznego jest przedstawione na rys. 4. Lampy
te coraz czêœciej zastêpuj¹ tradycyjne ¿arówki
w mieszkaniach, a szczególnie w hotelach,
gdzie powa¿ne problemy z harmonicznymi
staj¹ siê powszechne.
Obci¹¿enia trójfazowe
Budowa sterowników napêdów bezstopnio-
wych, systemów zasilania bezprzerwowego
(UPS) i przetworników pr¹du sta³ego zwykle
opiera siê na mostku trójfazowym, zwanym
równie¿ mostkiem 6-pulsowym ze wzglêdu na
szeœæ pulsów w jednym okresie (jeden na pó³-
okres na fazê) na wyjœciu pr¹du sta³ego.
Mostek 6-pulsowy wytwarza harmoniczne 6-
go rzêdu +/- 1, to znaczy o jedn¹ wielokrot-
noœæ 6 wiêcej lub mniej. W teorii wartoœæ ka¿-
dej harmonicznej jest odwrotn¹ wartoœci¹ rzê-
du harmonicznej, zatem by³oby 20% pi¹tej
harmonicznej i 9% jedenastej, itd.
Rys. 6. przedstawia typowe spektrum.
Zastosowanie mostka 12-pulsowego znacznie
zmniejsza wartoϾ harmonicznych. Taki sku-
tek przynosi zastosowanie dwóch mostków 6-
pulsowych zasilanych transformatorem z
uzwojeniem gwiazdowym i trójk¹towym,
tworz¹c 30-stopniowe przesuniêcie fazowe
miêdzy nimi.
Harmoniczne 6-go rzêdu s¹ teoretycznie usu-
niête, ale w praktyce wielkoœæ tego zmniejsze-
nia zale¿y od dopasowaniu przetworników i
zwykle wynosi 20 - 50. Harmoniczne dwuna-
stego rzêdu pozostaj¹ niezmienione. Redukcji
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania
Rys. 7. Mostek 12-pulsowy
Rys. 8. Spektrum harmoniczne typowego mostka 12-pulsowego.
Rys. 9. Kszta³t fali pr¹du w obci¹¿eniu liniowym.
"
ulega nie tylko ca³y pr¹d harmoniczny, ale rów-
nie¿ harmoniczne wy¿szego rzêdu, co sprawia,
¿e konstrukcja filtra jest o wiele ³atwiejsza.
Producenci sprzêtu czêsto staraj¹ siê zreduko-
waæ wielkoœci pr¹dów harmonicznych, dodaj¹c
filtr lub szeregowe cewki indukcyjne. Dopro-
wadzi³o to do tego, ¿e producenci zaczêli
twierdziæ, ¿e ich sprzêt spe³nia standardy
'G5/3'. Poniewa¿ G5/3 jest standardem stoso-
wanym przy ca³ej instalacji, nie mo¿na twier-
dziæ, ¿e zosta³ spe³niony bez znajomoœci ka¿-
dego urz¹dzenia w zak³adzie.
Dalszy wzrost liczby pulsów do 24, uzyskany
dziêki zastosowaniu dwóch równoleg³ych 12-
pulsowych jednostek ze zmian¹ fazy o 15 stop-
ni, zmniejsza ³¹czny pr¹d harmoniczny do oko-
³o 4,5%. To dodatkowo zwiêksza koszt i takie
dodatkowe urz¹dzenie steruj¹ce jest u¿ywane
tylko w razie koniecznoœci spe³nienia wyma-
gañ dostawcy energii.
Teoretyczne uzasadnienie powstawania
harmonicznych
W idealnym, bezzak³óceniowym systemie za-
silania fale pr¹du i napiêcia s¹ pozbawione za-
k³óceñ. W praktyce niesinusoidalne pr¹dy po-
wstaj¹, gdy p³yn¹cy pr¹d nie odpowiada linio-
wo stosowanemu napiêciu. W prostym obwo-
dzie, zawieraj¹cym tylko elementy liniowe -
opór, indukcyjnoœæ i pojemnoœæ - p³yn¹cy
pr¹d jest proporcjonalny do napiêcia (o danej
czêstotliwoœci), wiêc jeœli stosuje siê napiêcie
sinusoidalne, pop³ynie pr¹d sinusoidalny
(patrz na rys. 9). Linia zasilania przedstawia
zaleznoœæ miêdzy zastosowanym napiêciem i
pr¹dem powstaj¹cym w obci¹¿eniu; rys. 9.
przedstawia obci¹¿enie liniowe. Warto zau-
wa¿yæ, ¿e tam gdzie wystêpuje element czyn-
ny, nast¹pi przesuniêcie fazowe miêdzy napiê-
ciem a pr¹dem; zmniejszony jest wspó³czyn-
nik mocy, ale obwód pozostaje dalej obwo-
dem liniowym.
Rys. 10 przedstawia sytuacjê, w której obci¹-
¿eniem jest prosty pe³nookresowy prostownik
i kondensator taki jak przy w³¹czeniu zasila-
cza z przetwarzaniem energii (SMPS). W ta-
kim przypadku pr¹d p³ynie tylko wtedy, gdy
napiêcie wejœciowe przekracza napiêcie zgro-
madzone w kondensatorze zbiorczym, to zna-
czy blisko najwy¿szego punktu sinusoidy na-
piêcia, jak pokazuje kszta³t linii obci¹¿enia.
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania

W praktyce linia obci¹¿enia (a zarazem

kszta³t fali pr¹du) zwykle jest o wiele bar-
dziej skomplikowana, ni¿ widaæ na tym przy-
k³adzie; mo¿e wyst¹piæ asymetria, histereza,
przerwy i spadki wp³ywaj¹ce na obci¹¿enie.
Ka¿dy okresowy kszta³t fali mo¿e byæ przed-
stawiony jako sinusoida o czêstotliwoœci
podstawowej plus jakaœ liczba sinusoid o
czêstotliwoœciach harmonicznych. Tak wiêc
zniekszta³cony kszta³t fali pr¹du na rys. 10
mo¿na przedstawiæ jako sk³adow¹ podstawo-
w¹ plus pewien procent drugiej harmonicz-
nej, plus pewien procent trzeciej harmonicz-
nej itd. a¿ do trzynastej harmonicznej. Przy
symetrycznym kszta³cie fali, tzn. z dodatnim
i ujemnym pó³okresem o takim samym
Rys. 10. Kszta³t fali pr¹du w obci¹¿eniu nieliniowym. kszta³cie i wielkoœci, wszystkie parzyste har-
moniczne maj¹ wartoœæ zero. Parzyste har-
moniczne s¹ obecnie stosunkowo rzadkie, ale
by³y popularne, kiedy czêsto stosowano pro-
stowniki pó³okresowe.
Rys. 11. przedstawia uk³ad zastêpczy obci¹-
¿enia nieliniowego. Mo¿e byæ on utworzony
jako obci¹¿enie liniowe odpowiadaj¹ce kilku
Ÿród³om pr¹du po jednym dla ka¿dej czêsto-
tliwoœci harmonicznej.
Pr¹dy harmoniczne generowane przez obci¹-
¿enie - lub dok³adniej przetworzone przez
obci¹¿enie z pr¹du podstawowego na harmo-
niczny - musz¹ p³yn¹æ dooko³a obwodu przez
impedancjê Ÿród³ow¹ i wszystkie inne œcie¿-
ki równoleg³e. W rezultacie napiêcia harmo-
niczne pojawiaj¹ siê w poprzek impedancji
Rys. 11. Uk³ad zastêpczy obci¹¿enia nieliniowego. zasilania i s¹ obecne w ca³ej instalacji. Gene-
ratory harmoniczne czasami s¹ przedstawia-
ne jako generatory napiêciowe; gdyby to by-
³o prawd¹, impedancja Ÿród³a nie mia³aby ¿adnego wp³ywu na wielkoœæ napiêcia harmonicznego w Ÿródle. W rze-
czywistoœci wielkoœæ tego napiêcia jest proporcjonalna do impedancji Ÿród³a i wskazuje na to, ¿e generator zacho-
wuje siê jak Ÿród³o pr¹du.
Impedancja Ÿród³a jest bardzo niska, tak wiêc zniekszta³cenie napiêcia harmonicznego wywo³ane pr¹dem harmo-
nicznym jest równie¿ niskie i czêsto niewiele wiêkszym ni¿ to w sieci. Mo¿e to byæ myl¹ce, poniewa¿ powstaje wra-
¿enie, ¿e wystêpowanie problemów z harmonicznymi jest ma³o prawdopodobne, gdy tymczasem du¿e pr¹dy harmo-
niczne s¹ obecne. Przypomina to próbê znalezienia kr¹¿¹cego pr¹du doziemnego przy u¿yciu woltomierza.

Problemy wywo³ane przez harmoniczne

Pr¹dy harmoniczne wywo³uj¹ problemy zarówno w systemach zasilania jak i wewn¹trz instalacji. Ich skutki i stoso-
wane rozwi¹zania s¹ bardzo ró¿ne i warto je omówiæ osobno. Odpowiednie kroki s³u¿¹ce kontrolowaniu skutków har-
monicznych wewn¹trz instalacji niekoniecznie wp³ywaj¹ na zmniejszenie zniekszta³ceñ w zasilaniu i odwrotnie.

#
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania

Problemy z harmonicznymi wewn¹trz instalacji

Jest kilka obszarów, na których pojawiaj¹ siê problemy z harmonicznymi.
K s¹ to poblemy wywo³ane pr¹dami harmonicznymi:
K przeci¹¿enie na punktach neutralnych,
K przegrzanie transformatorów,
K niepo¿¹dane zadzia³anie wy³¹czników automatycznych,
K przeci¹¿enie baterii kondensacyjnych do korekcji wspó³czynnika mocy,
K naskórkowoœæ (zjawisko Kelvina);
K problemy wywo³ane przez napiêcie harmoniczne:
K zniekszta³cenia napiêcia,
K silniki indukcyjne,
K zniekszta³cenia w punktach neutralnych;
K problemy powstaj¹ce w momencie dochodzenia pr¹dów harmonicznych do zasilania.
Poni¿ej omówione s¹ krótko wszystkie powy¿sze problemy.

Problemy wywo³ane pr¹dami harmonicznymi

Przegrzanie przewodu neutralnego
W systemie trójfazowym sinusoida napiêcia z ka¿dej fazy w stosunku do punktu neutralnego jest przesuniêta o 120°,
tak ¿e kiedy obci¹¿enie ka¿dej fazy jest jednakowe, sumaryczny pr¹d w punkcie neutralnym wynosi zero. Kiedy ob-
ci¹¿enia nie s¹ zrównowa¿one, pojawia siê ró¿nica pr¹dów w przewodzie neutralnym. W przesz³oœci instalatorzy (zgo-
dnie ze standardami) wykorzystywali ten fakt i instalowali przewody neutralne o œrednicy dwa razy mniejszej. Jednak
w przeciwieñstwie do pr¹dów podstawowych pr¹dy harmoniczne nie znikaj¹ - w rzeczywistoœci te, które s¹ nieparzy-
st¹ wielokrotnoœci¹ podstawowej, harmoniczne 3-go rzêdu, dodaj¹ siê w punkcie neutralnym. Rys. 12. przedstawia to
zjawisko. Na tym diagramie pr¹dy fazowe pokazane u góry s¹ wprowadzane co 120°. Trzecia harmoniczna ka¿dej fa-

Rys. 12. Pr¹dy harmoniczne 3-go rzêdu dodaj¹ siê w punkcie neutralnym.

$
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania

zy jest identyczna i ma trzy razy wiêksz¹ czêstotliwoœæ i jedn¹ trzeci¹ ró¿nicy (podstawowego) okresu. Rzeczywisty
pr¹d neutralny trzeciej harmonicznej jest przedstawiony u do³u diagramu. W tym przypadku 70% pr¹du trzeciej har-
monicznej w ka¿dej fazie prowadzi do pojawienia siê 210% pr¹du w przewodzie neutralnym.
Badania harmonicznych w budynkach komercyjnych zwykle pokazuj¹ pr¹dy neutralne pomiêdzy 150 a 210% pr¹dów
fazowych, czêsto w przewodzie o po³owê mniejszym!
Istnieje pewne zamieszanie dotycz¹ce tego, jak konstruktorzy powinni sobie radziæ z tym problemem. Tam gdzie sto-
sowane s¹ kable z jednym rdzeniem, prostym rozwi¹zaniem jest instalowanie przewodów neutralnych o podwójnej
gruboœci jako dwóch osobnych przewodów lub jako jednego grubego przewodu. Tam gdzie stosowane s¹ kable wie-
lordzeniowe, sprawa nie jest taka prosta. Parametry znamionowe kabli wielordzeniowych (na przyk³ad podane w IEC
60364-5-523 Tabela 52 i BS 7671 Za³¹cznik 4) zak³adaj¹, ¿e obci¹¿enie jest wyrównane i przewód neutralny nie prze-
wodzi ¿adnego pr¹du; innymi s³owy, tylko trzy z czterech lub piêciu rdzeni przewodz¹ pr¹d i wytwarzaj¹ ciep³o. Po-
niewa¿ mo¿liwoœci przewodzenia pr¹du w ka-
blu zale¿¹ wy³¹cznie od iloœci ciep³a, które
dany kabel mo¿e rozproszyæ w maksymalnej
dopuszczalnej temperaturze, dopuszczalne
obci¹¿enie kabli przewodz¹cych pr¹dy 3. rzê-
du musi byæ obni¿one. W przyk³adzie poda-
nym powy¿ej kabel przewodzi piêæ jednostek
pr¹du - trzy w fazach i dwie neutraln¹, a jego
dopuszczalne obci¹¿enie wynosi³o trzy jedno-
stki. Jego dopuszczalne obci¹¿enie powinno
byæ zmniejszone do oko³o 60% obci¹¿enia
nominalnego.
IEC 60364-5-523 Aneks C (Informacje) poda-
je sugerowany rz¹d wielkoœci, o ile nale¿y ob-
ni¿aæ dopuszczalne obci¹¿enie odpowiednio
Rys 13. Obni¿anie dopuszczalnego obci¹¿enia kabli dla pr¹du harmonicznego do wystêpuj¹cego pr¹du harmonicznego 3.
3. rzêdu. rzêdu. rys. 13. przedstawia wspó³czynnik ob-
ni¿ania dopuszczalnego obci¹¿enia podany w
IEC 60364-5-523 Aneks C i dla metody termicznej wykorzystanej powy¿ej.
Obecnie dyskutowane s¹ nowe przepisy reguluj¹ce i nowe wymagania oraz wytyczne, które bêd¹ prawdopodobnie
wprowadzone do krajowych kodeksów w niedalekiej przysz³oœci.

Wp³yw harmonicznych na transformatory

Harmoniczne wywo³uj¹ dwojakie skutki na transformatorach. Po pierwsze straty na pr¹dach wirowych, zwykle oko³o
10% strat przy pe³nym obci¹¿eniu, rosn¹ z kwadratem liczby harmonicznych. W praktyce, przy w pe³ni obci¹¿onym
transformatorze zasilaj¹cym sprzêt komputerowy, ³¹czne straty by³yby dwa razy wiêksze ni¿ przy porównywalnym ob-
ci¹¿eniu liniowym. Powoduje to o wiele wy¿sz¹ temperaturê pracy transformatora i szybsze zu¿ycie. Dok³adniej - w
takich warunkach ¿ywotnoœæ takiego transformatora zmniejszy³aby siê od oko³o 40 lat do 40 dni! Na szczêœcie niewie-
le transformatorów jest w pe³ni obci¹¿onych, ale takie skutki trzeba braæ pod uwagê przy wyborze elektrowni.
Inny wp³yw harmonicznych na transformatory wi¹¿e siê z harmonicznymi 3. rzêdu. Przy uzwojeniu trójk¹tnym wszy-
stkie harmoniczne s¹ w fazie, tak ¿e pr¹dy harmoniczne 3. rzêdu kr¹¿¹ w uzwojeniu. Harmoniczne 3. rzêdu s¹ efek-
tywnie poch³aniane w uzwojeniu i nie rozprzestrzeniaj¹ siê na system zasilania, a transformatory z trójk¹tnym uzwo-
jeniem s³u¿¹ jako transformatory izolacyjne. Watro zauwa¿yæ, ¿e harmoniczne inne ni¿ 3. rzêdu przechodz¹. Przy prze-
mianowaniu transformatora trzeba wzi¹æ pod uwagê pr¹d kr¹¿¹cy.
Szczegó³owe omówienie wyznaczania parametrów znamionowych transformatorów dla pr¹dów harmonicznych mo¿-
na znaleŸæ w starszych wydaniach naszego poradnika.

Niepo¿¹dane zadzia³anie wy³¹czników automatycznych

Dzia³anie wy³¹czników pr¹du szcz¹tkowego (RCCB) opiera siê na ³¹cznej iloœci pr¹du w fazie i przewodach neutral-

%
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania
Rys. 14. Obwód zastêpczy obci¹¿enia nieliniowego z kondensatorem PFC.
Rys. 15. Zniekszta³cenie napiêcia spowodowane obci¹¿eniem nieliniowym.
Rys. 16. Rozdzielenie obci¹¿eñ liniowych i nieliniowych.
&
nych i jeœli ta iloœæ przekracza pewne granice,
wy³¹cznik odcina zasilanie. Niepo¿¹dane za-
dzia³anie wy³¹cznika mo¿e mieæ miejsce w
obecnoœci harmonicznych z dwóch powodów.
Po pierwsze, wy³¹czniki pr¹du szcz¹tkowego
(RCCB) to urz¹dzenia elektromechaniczne i
jako takie mog¹ niedok³adnie obliczyæ sk³ado-
we o wy¿szych czêstotliwoœciach i w konse-
kwencji zadzia³aæ. Po drugie, sprzêt, który
wytwarza harmoniczne równie¿ wytwarza
zniekszta³cenia, które musz¹ byæ eliminowane
na filtrach na przy³¹czu zasilania. Filtry zwy-
kle stosowane w tym celu maj¹ kondensator z
linii i neutralny do uziemienia, tak ¿e niewiel-
ka iloœæ pr¹du przenika do ziemi. Ten pr¹d jest
ograniczony standardami do wartoœci mniej-
szej ni¿ 3,5mA (zwykle jest on o wiele mniej-
szy), ale jeœli sprzêt jest pod³¹czony do jedne-
go obiegu, ta ma³a iloœæ pr¹du up³ywowego
mo¿e wystarczyæ, aby wy³¹cznik zadzia³a³.
£atwo rozwi¹zaæ ten problem, zapewniaj¹c
wiêcej obwodów, ka¿dy z coraz mniejszym
obci¹¿eniem. Dalsze czêœci poradnika bardziej
szczegó³owo omawiaj¹ przebicia do ziemi.
Niepo¿¹dane zadzia³anie miniaturowych wy-
³¹czników (MCB) jest zwykle spowodowane
tym, ¿e pr¹d p³yn¹cy w obiegu jest wiêkszy
ni¿ to wynika z obliczeñ lub prostych pomia-
rów ze wzglêdu na obecnoœæ pr¹dów harmo-
nicznych. Wiêkszoœæ przenoœnych urz¹dzeñ
pomiarowych nie mierzy rzeczywistej warto-
œci skutecznej (RMS) i mo¿e zani¿aæ wartoœci
pr¹dów niesinusoidalnych o 40%. Pomiar rze-
czywistej wartoœci skutecznej (RMS) jest
omówiony w Czêœci 3.2.2.
Przeci¹¿enie baterii kondensacyjnych do
korekcji wspó³czynnika mocy
Baterie kondensacyjne do korekcji wspó³czyn-
nika mocy s¹ stosowane do pobierania pr¹du z
fazowym k¹tem obci¹¿enia, aby zrównowa¿yæ
pr¹d opóŸniaj¹cy siê w fazie, pobierany przez
obci¹¿enie indukcyjne takie jak silniki induk-
cyjne. Rys. 14. przedstawia efektywny obwód
zastêpczy dla kondensatora PFC z obci¹¿eniem
nieliniowym. Impedancja kondensatora PFC
zmniejsza siê w miarê wzrostu czêstotliwoœci,
a tymczasem impedancja Ÿród³a jest ogólnie
indukcyjna i roœnie wraz ze wzrostem czêsto-
tliwoœci. Z tego wzglêdu kondensator mo¿e
przenosiæ ca³kiem du¿e pr¹dy harmoniczne, co
mo¿e prowadziæ do uszkodzeñ, chyba ¿e przy-
gotowano sposób zapobiegania im.
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania

Potencjalnie wiêkszy problem polega na tym, ¿e kondensator i indukcyjnoœæ b³¹dz¹ca systemu zasilania mo¿e rezono-
waæ przy czêstotliwoœciach jednej z harmonicznych (pojawiaj¹cych siê w odstêpach co 100Hz). Kiedy to nastêpuje,
mog¹ powstawaæ bardzo wysokie napiêcia i pr¹dy, które czêsto prowadz¹ do katastrofalnej w skutkach awarii uk³adu
kondensatorów.
Mo¿na unikn¹æ rezonansu dodaj¹c indukcyjnoœæ w szeregach z kondensatorem, tak ¿e po³¹czenie jest tylko indukcyj-
ne przy najni¿szej harmonicznej. Takie rozwi¹zanie równie¿ ogranicza pr¹d harmoniczny, który mo¿e p³yn¹æ w kon-
densatorze. Rozmiary cewki indukcyjnej mog¹ stanowiæ utrudnienie, szczególnie przy wystêpowaniu harmonicznych
niskiego rzêdu.

Naskórkowoœæ (zjawisko Kelvina)

Pr¹d przemienny zwykle p³ynie po zewnêtrznej powierzchni przewodu. Jest to zjawisko zwane naskórkowoœci¹ i jest wy-
raŸniej widoczne przy wysokich czêstotliwoœciach. Zjawisko naskórkowoœci jest zwykle ignorowane, poniewa¿ ma bar-
dzo niewielki wp³yw i to jedynie przy czêstotliwoœci zasilania powy¿ej 350Hz, tzn. przy siódmej harmonicznej i nastêp-
nych naskórkowoœæ zaczyna powodowaæ dodatkowe straty i ciep³o. Tam gdzie wystêpuj¹ pr¹dy harmoniczne konstrukto-
rzy powinni braæ zjawisko naskórkowoœci pod uwagê i odpowiednio przemianowaæ kable. Zastosowanie wielordzenio-
wych kabli lub laminowanych szyn zbiorczych mo¿e przyczyniæ siê do pokonania tego problemu. Warto równie¿ zauwa-
¿yæ, ¿e systemy mocowania szyn zbiorczych musz¹ byæ tak zaprojektowane, aby uniemo¿liwiæ rezonans mechaniczny
przy czêstotliwoœciach harmonicznych. Poradnik konstruktorów w tych dwóch kwestiach znajduje siê w publikacji 22
CDA - „MiedŸ w szynach zbiorczych”.

Problemy wywo³ane przez napiêcie harmoniczne

Ze wzglêdu na impedancjê zasilanie, Ÿród³a pr¹du obci¹¿enia harmonicznego wywo³uj¹ zniekszta³cenia sinusoidy napiê-
cia harmonicznego (jest to Ÿród³em 'p³askoœci sinusoidy'). S¹ dwa elementy dotycz¹ce impedancji: okablowanie wewnê-
trzne od punktu z³¹cza (PCC) oraz zasilanie w punkcie z³¹cza (PCC), np. miejscowym transformatorem zasilaj¹cym. Ten
pierwszy element jest przedstawiony na Rys. 15.

Zniekszta³cony pr¹d obci¹¿enia, pochodz¹cy z obci¹¿enia nieliniowego, powoduje spadek zniekszta³conego napiêcia w
impedancji kabla. Powstaj¹ca zniekszta³cona sinusoida napiêcia odnosi siê do wszystkich innych obci¹¿eñ po³¹czonych
w tym samym obwodzie, wywo³uj¹c przep³yw w nich pr¹dów harmonicznych - nawet jeœli s¹ one obci¹¿eniami liniowy-
mi.

Rozwi¹zaniem jest oddzielenie obwodów obci¹¿eñ zasilaj¹cych, wywo³uj¹cych harmoniczne, od tych obwodów obci¹-
¿eñ zasilaj¹cych, które s¹ czu³e na harmoniczne, tak jak przedstawiono na Rys. 16. Oddzielne obwody zasilaj¹ obci¹¿e-
nia liniowe i nieliniowe z punktu z³¹cza (PCC), tak ¿e zniekszta³cenie napiêcia wywo³ane obci¹¿eniem nieliniowym nie
wp³ywa na obci¹¿enie liniowe.

Mówi¹c o wielkoœci zniekszta³cenia napiêcia harmonicznego trzeba pamiêtaæ, ¿e podczas przenoszenia obci¹¿enia do za-
silacza bezprzerwowego UPS lub do zapasowego generatora w razie awarii zarówno impedancja Ÿród³a, jak i zniekszta³-
cenie napiêcia bêd¹ o wiele wy¿sze.

Przy instalowaniu lokalnych transformatorów nale¿y pamiêtaæ, aby mia³y one wystarczaj¹co nisk¹ impedancjê wyjœciow¹ oraz dosta-
tecznie du¿¹ pojemnoœæ, aby wytrzymaæ dodatkowe nagrzanie innymi s³owy - dobrze wybrany transformator powinien byæ odpowie-
dnio wiêkszy. Warto pamiêtaæ, ¿e nie jest dobrze dobieraæ transformator, który osi¹ga wzrost pojemnoœci dziêki wymuszonemu ch³o-
dzeniu - takie jednostki bêd¹ dzia³aæ przy wy¿szych temperaturach wewnêtrznych a ich ¿ywotnoœæ jest skrócona. Wymuszone ch³o-
dzenie powinno byæ stosowane tylko w wyj¹tkowych wypadkach, a nie podczas normalnej eksploatacji transformatora.

Silniki indukcyjne
Zniekszta³cenie napiêcia harmonicznego powoduje zwiêkszone straty pr¹dów wirowych zarówno w silnikach, jak i w
transformatorach. Jednak dodatkowe straty pojawiaj¹ siê w wyniku powstawania pól harmonicznych w stojanie, z których
ka¿dy próbuje wprowadziæ silnik w ruch wirowy o ró¿nej prêdkoœci w przód lub do ty³u. Pr¹dy indukowane o wysokiej
czêstotliwoœci w wirniku jeszcze bardziej zwiêkszaj¹ straty.
Jeœli obecne s¹ zniekszta³cenia napiêcia harmonicznego, silniki powinny byæ przemianowane z uwzglêdnieniem tych do-
datkowych strat.

'
 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania

Zniekszta³cenia w punktach neutralnych

Wiele elektronicznych urz¹dzeñ steruj¹cych lokalizuje punkt, w którym napiêcie zasilaj¹ce przekracza zero Voltów, aby
ustaliæ, kiedy obci¹¿enia powinny zostaæ w³¹czone. Takie jest ich dzia³anie, poniewa¿ w³¹czanie obci¹¿eñ indukcyjnych
przy napiêciu wynosz¹cym zero nie wywo³uje przebiegów przejœciowych, zmniejszaj¹c interferencjê elektromagnetycz-
n¹ (EMI) i nacisk na pó³przewodnikowe urz¹dzenia prze³¹cznikowe. Kiedy na zasilaniu wystêpuj¹ harmoniczne lub
przebiegi przejœciowe, prêdkoœæ zmiany napiêcia w punkcie neutralnym jest wiêksza i trudniej j¹ ustaliæ, co prowadzi
do nierównej pracy. W rzeczywistoœci mo¿e istnieæ kilka punktów neutralnych w jednym pó³okresie.

Problemy z harmonicznymi wp³ywaj¹ce na zasilanie

Pr¹d harmoniczny pochodz¹cy z zasilania powoduje spadek napiêcia harmonicznego proporcjonalny do impedancji
Ÿród³a w punkcie z³¹cza (PCC) i do pr¹du. Poniewa¿ sieæ zasilaj¹ca jest ogólnie indukcyjna, impedancja Ÿród³a jest
wy¿sza przy wy¿szych czêstotliwoœciach. Oczywiœcie napiêcie w punkcie z³¹cza (PCC) jest ju¿ zniekszta³cone przez
pr¹dy harmoniczne pobierane przez innych klientów i przez zniekszta³cenie wewnêtrzne w transformatorach, a ka¿dy
klient dodatkowo siê do tego przyczynia.
Klientom nie mo¿na pozwoliæ na dalsze 'za-
nieczyszczanie' uk³adu, poniewa¿ na tym cier-
pi¹ u¿ytkownicy energii, i dlatego w wiêkszo-
œci krajów system zasilania przemys³u stwo-
rzy³ regulacje ograniczaj¹ce wielkoœæ pr¹du
harmonicznego. Wiele z tych zasad jest opar-
tych na Standardach Zasilania G5/3 stosowa-
nych w Wielkiej Brytanii, wydanych w 1975
roku i ostatnio zast¹pionych przez G5/4
(2001). Te standardy s¹ omówione szczegó³o-
wo w naszym poradniku.
Rys. 17. Filtr bocznikowy dla harmonicznych biernych.
Sposoby ³agodzenia wp³ywu harmo-
nicznych
Dostêpne sposoby kontrolowania wielkoœci
pobieranego pr¹du harmonicznego s¹
omówione szczegó³owo w dalszych czêœciach
naszego poradnika. W tej czêœci znajduje siê
krótki przegl¹d tego zagadnienia. Sposoby ³a-
godzenia wp³ywu harmonicznych mo¿na
podzieliæ na trzy kategorie: filtry bierne,
transformatory izolacyjne i zmniejszaj¹ce
harmoniczne oraz metody aktywne. Ka¿dy
sposób ma zalety i wady, tak¿e nie ma jedne-
go, najlepszego sposobu na ³agodzenie wp³y-
wu harmonicznych. Bardzo ³atwo wydaæ du¿o
Rys. 18. Szereg bierny i filtry bocznikowe. pieniêdzy na nieodpowiednie i nieefektywne
rozwi¹zanie; najlepiej przeprowadziæ szcze-
gó³owe badanie - narzêdzia do przeprowadze-
nia takiego badania s¹ opisane w innym miej-
scu naszego poradnika.

Rys. 19. Transformator izolacyjny w uk³adzie trójk¹t-gwiazda.
Filtry bierne
Filtry bierne s¹ stosowane do zapewnienia
œcie¿ki niskiej impedancji dla pr¹dów harmo-
nicznych, aby p³ynê³y one przez filtr a nie
przez instalacjê zasilania (rys. 17). W zale¿-
noœci od konkretnych wymagañ filtr, mo¿e
byæ zaprojektowany dla jednej harmonicznej


 Przyczyny powstawania i skutki dzia³ania

lub dla szerszego pasma.

Czasami konieczne jest zaprojektowanie filtra o bardziej z³o¿onej konstrukcji w celu zwiêkszenia impedancji szere-
gowej przy czêstotliwoœciach harmonicznych, aby w ten sposób zmniejszyæ iloœæ pr¹du p³yn¹cego z powrotem do za-
silania (rys. 18).
Czasami stosuje siê proste filtry pasmowozaporowe w fazie albo w punkcie neutralnym. Filtr szeregowy ma za zada-
nie raczej zablokowaæ pr¹dy harmoniczne ni¿ zapewniæ im kontrolowan¹ œcie¿kê przep³ywu i dlatego nastêpuje du-
¿y spadek napiêcia harmonicznego w filtrze. Spadek napiêcia harmonicznego pojawia siê w zasilaniu po stronie ob-
ci¹¿enia. Napiêcie zasilania jest bardzo zniekszta³cone i dlatego nie spe³nia wymagañ sprzêtu. Niektóre urz¹dzenia s¹
stosunkowo odporne na takie zniekszta³cenia, ale inne s¹ na nie bardzo czu³e. Filtry szeregowe mog¹ byæ po¿ytecz-
ne w niektórych sytuacjach, ale nale¿y je stosowaæ bardzo ostro¿nie; mo¿na je polecaæ tylko jako rozwi¹zanie w sy-
tuacjach wyj¹tkowych.

Rys 20. Urz¹dzenie reguluj¹ce harmoniczne.
uk³adzie gwiazdy, maj¹ce szczególny stosunek pomiêdzy faz¹ a uzwojeniami po³¹czonymi w bocznik z zasilaniem.
Transformatory izolacyjne
Jak wspomniano wczeœniej pr¹dy 3. rzêdu
kr¹¿¹ w trójk¹tnych uzwojeniach transforma-
torów. Chocia¿ jest to problem dla producen-
tów transformatorów i ekspertów, trzeba braæ
pod uwagê dodatkowe obci¹¿enie. Jest to z
drugiej strony korzystne dla konstruktorów
systemów, poniewa¿ harmoniczne 3. rzêdu s¹
izolowane od zasilania.
Taki sam efekt mo¿na osi¹gn¹æ stosuj¹c trans-
formator uzwojony w 'zygzak'. Transforma-
tory zygzakowe to autotransformatory w

Filtry aktywne
Rozwi¹zania omówione dotychczas s¹ skuteczne tylko dla konkretnych harmonicznych, transformatory izoluj¹ce tyl-
ko dla harmonicznych 3. rzêdu a filtry bierne tylko dla ich czêstotliwoœci harmonicznych. W niektórych instalacjach
trudniej przewidzieæ pozosta³oœæ odkszta³ceniow¹. W wielu instalacjach elektrycznych, zasilaj¹cych np. urz¹dzenia
elektroniczne, na przyk³ad, ci¹gle zmienia siê rodzaj urz¹dzeñ i ich rozmieszczenie, co powoduje ci¹g³e zmiany har-
monicznych. Dobrym rozwi¹zaniem jest zastosowanie aktywnych filtrów lub korektorów napiêcia.

Jak przedstawiono na rys. 20. filtr aktywny jest urz¹dzeniem bocznikowym. Transformator pr¹du mierzy pozosta³oœæ odkszta³-
ceniow¹ pr¹du obci¹¿enia oraz steruje generatorem pr¹du w celu wytworzenia identycznej repliki wysy³anej z powrotem do za-
silania w nastêpnym okresie. Ze wzglêdu na to, ¿e pr¹d harmoniczny ma swoje Ÿród³o w urz¹dzeniu reguluj¹cym, tylko pr¹d pod-
stawowy pochodzi z zasilania. W praktyce wielkoœæ pr¹dów harmonicznych jest zmniejszana o 90%, i poniewa¿ impedancja
Ÿród³a przy czêstotliwoœciach harmonicznych jest zmniejszona, zmniejszone jest równie¿ zniekszta³cenie napiêcia.

Wnioski
Praktycznie wszystkie nowoczesne urz¹dzenia elektryczne i elektroniczne zawieraj¹ zasilacze z przetwarzaniem ener-
gii (SMPS) lub w jakiœ inny sposób kontroluj¹ zasilanie i zarazem obci¹¿enie nieliniowe. Obci¹¿enia liniowe s¹ sto-
sunkowo rzadkie, a do nielicznych typowych przyk³adów nale¿¹ niezadymiaj¹ce ¿arówki ¿arnikowe czy grzejniki bez
sterownika.
Wymagania, które maj¹ spe³niaæ urz¹dzenia w przysz³oœci, s¹ szczegó³owo omówione w dalszej czêœci naszego po-
radnika. Jednak nie zosta³y one jeszcze dostatecznie szczegó³owo ustalone, aby jakoœ wp³ywaæ na zak³ócenia harmo-
niczne wywo³ywane przez sprzêt elektroniczny, taki jak komputery osobiste. To w³aœnie taki sprzêt wywo³uje w dzi-
siejszych czasach wiele problemów zwi¹zanych z harmonicznymi w przemyœle i handlu czêœciowo dlatego, ¿e rodzaj
harmonicznych wywo³ywanych przez taki sprzêt (harmoniczne 3. rzêdu) jest powodem wielu zak³uceñ.
W miarê podnoszenia siê jakoœci instalowanych urz¹dzeñ, przy jednoczesnym braku wysokich standardów i metod
ich sprawdzania, zniekszta³cenia harmoniczne prawdopodobnie bêd¹ coraz wiêksze. Stanowi to ryzyko dla firm, które
musz¹ inwestowaæ w dobre rozwi¹zania praktyczne, w³aœciwe urz¹dzenia elektryczne i dobre utrzymanie.


Notatki