ीलङ् काली हा ी

वत व वकोश, नेपाली व क प डयाबाट

ीलङ् काली हा ी ए सयाली हा ीको तीन ा त उप- जा त म ये एक हो जुन ीलङ् कामा बसोबास गछ। यस जा तको
हा ीको सङ् या अ घ लो तीन पु ता दे ख ०% ले घटे का कारण सन् १ ६ मा यस जा तको हा ीलाई अ तरा य ीलङ् काली हा ी
कृ त संर ण सङ् घ ारा सङ् कटाप न व य ज तुको सूचीमा सूचीकृ त ग रएको थयो। यी हा ीह मु य पमा वास ान
गुमाउने, सकारी र वख डनको खतरामा रहेका छन्। [१]

यस जा तको हा ी ए सयाली उप- जा त अ तगत पदछ जसलाई प हलोपटक सन् १ मा वीडेनका जीव वै ा नक
काल ल नयसले वणन गरेका थए। ीलङ् काली हा ी हाल ीलङ् काको उ र, पूव र द ण पूवमा सु खा े मा बसोबास
गछन्। यी हा ीह उडावालवी रा य नकु , याला रा य नकु , लुनुगामवेरा रा य नकु , व पट् टु रा य
नकु र मनने रया रा य नकु मा रहेका छन् भने यस जा तका हा ीह नकु े बा हर प न बसोबास
गछन्।[२] ए सयाको ीलङ् कामा हा ीह को सबैभ दा अ धक घन व रहेको अनुमान ग रएको छ। हा ीको बसोबास
ब तीह ायी खेतीमा पा तरणको कारण मानव-हा ीबीच सङ् घष बढ् दो छ।[३]

वषयसूची
शारी रक ववरण
वतरण र बास ान
पूव सीमा े
जनसङ् या वृ
वहार
खतरा
संर ण
संर ण त
सं कृ तमा हा ी
च द घा
स दभ साम ीह
लोपो मुख (आइयु सएन ३.१)[१]
बा य कडीह
वै ा नक वग करण
जगत: ज तु
शारी रक ववरण
सङ् घ: हाड भएका
सामा यतया ए सयाली हा ी अ क हा ीभ दा साना जा तका हा ी न्। यस हा ीको टाउकोको भागमा थु ै मा ामा वग: तनधारी ाणी
ध बाह छन्।[४] यस हा ीको सुँडको मा थ लो भागमा एक ध बा छ। यस जा तको हा ीको भाले जा तको तुलनामा
गण: Proboscidea
पोथी जा त साना छन्।
प रवार: Elephantidae
ीलङ् काली हा ी २ दे ख ३. मटर (६.६ दे ख ११. फट) को छ र काँधको उचाइस म प ँच ने हा ीम ये सबैभ दा
ठू लो उप- जा त हो। यस हा ीको तौल २,००० दे ख , ०० कलो ाम (४,४०० दे ख १२,१०० पाउ ) छ भने यसको वंश: Elephas
१ जोडी करङह छन्। कान, टाउको, सुँड र पेटमा ठू लो र अ धक ध बाह सँगै यस हा ीको छालाको रङ खैरो छ।[ ] जा त: E. maximus
यस जा तको हा ीको भाले जा तको ७% हा ीह मा मा लामो दारा ने गरेको छ।
उप जा त: E. m. maximus
सन् २०१३ जुलाईमा पुड्के ीलङ् काली हा ी उदावालावे रा य नकु मा दे खएको थयो जसको कु ल उचाइ मा १. पद नाम
मटर ( फट) थयो।[६]
Elephas maximus maximus

वतरण र बास ान काल ल नयस, सन् १७ ७

ीलङ् काली हा ी मु यतया ीलङ् काको सु खा े को त लो भूभागमा आ नो बास ान दायरा बनाइ ब ने गछ जहाँ यी
हा ीह उ र, द ण, पूव, उ र-प चमी, उ र-म य र द ण-पूव ीलङ् कामा अ धक मा ामा भे ट छन्। [७] यी
हा ीह को बास ान दायरा के ही े ह मा ० कलो मटरभ दा कम रहेको छ जुन यी हा ीह को ला ग पया त रहेको
छै न। [ ]

पूव सीमा े
ऐ तहा सक पमा यस जा तका हा ीह समु सतहदे ख सबैभ दा अ लो पवत शृङ्खलाह मा ापक पमा वतरण
भएको थयो। यी हा ीह सु खा े मा त लो भूभाग दे ख ओ सलो े का साथै भजेको जङ् गलह मा प न बसोबास गन
गथ। सन् १ ० दे ख सन् १ ४ स म औप नवे शक अव धमा ओ सलो े लाई ावसा यक पमा योग गरी यी
े ह लाई मानव ब तीको पमा प रणत ग रएको थयो।[ ] सन् १ ३० स म हा ीह य त धेरै थए क तनीह को
वनाशलाई सरकारले ो साहन गद हा ीको सकार गनह लाई सरकारले नगद दन सु गरेको थयो। १ आ शता द को
उ राधमा, मो टे न े का जङ् गलह मा ठू लो मा ामा कफ र चया खेती गन वन वनास ग रएको थयो। प छ पहाडमा
हा ीको सङ् या उ मूलन ग रएको थयो। बेलायती शासनको ममा धेरै हा ीह लाई सकारीह ले मारेका थए। बेलायती
सेनाका एक जना मेजरले १ ०० भ दा बढ हा ीह मारेकोमा स मान र पुर कार दइएको थयो भने ई जनाले आधा
सङ् यामा हा ीको सकार गरेका कारण या त ा त गरेका थए।[१०] अ य धेरै रोमा चकारीह ले यसै अव धमा लगभग
२ ०-३०० जनावरह को सकार गरेका थए। सन् १ २ दे ख सन् १ बीचमा बेलायती शासकको नदशनमा ६,०००
भ दा बढ हा ीह समा तए र मा रएका थए।

२०आ शता द को सु वात तर हा ीह अ ै टापुको धेरै भागमा वतरण भएका थए। ना रा य नकु को नामले
च नने े रे सडे ट ोट् स यान हा ी सकार के बनेको थयो जुन ता का लक समयमा बेलायतका बा स दाह को
मनोर नको ला ग आर त े थयो।[११]

जनसङ् या वृ ीलङ् काली हा ीको बास ान दायरा

ीलङ् कामा जङ् गली हा ीको जनसङ् याको आकार न नानुसार रहेको अनुमान ग रएको थयो:

१ आ शता द को सु मा १२,००० दे ख १४,०००;[११]

२०आ शता द को सु मा १०,०००;[१२]
सन् १ २० को आसपासमा ७,००० दे ख ,०००;
सन् १ ६ मा १,७४ र २,४ को बीचमा;[१३]
सन् १ ७ मा २, ०० र ३,४३ को बीचमा;[१३]
जुन १ ३ मा १, ६७ जुन पाँच े ह मा ख डत भएको थयो;[१४]
सन् २००० मा ३,१ ० र ४,४०० को बीचमा;[१ ]
सन् २००६ मा ३,१ ०;
सन् २००७ मा २, ००-३,०००;
सन् २०११ मा , ७ , सु खा मौसममा पानीको ोतन जक हा ीह गणनाको आधारमा।[३]

वहार
हा ीह लाई शाकाहारीको पमा वग कृ त ग रएको छ भने हा ीले त दन १ ० कलो ाम (३०३ पाउ ) बोट ब वाका खा पदाथ खाने गदछ। सामा य पमा यी
हा ीह ले व भ न क समका खा बोटह खाने गदछन्।[१६] ीलङ् काको उ रप चम े मा सन् १ जनवरीदे ख सन् १ डसे बरस म हा ीह को भोजन
वहार अवलोकन ग रएको थयो। अ ययन अनुसार हा ीह ले २७ जा तह को ३ वगको ११६ क समका बोट ब वाह खाने गरेको दे खएको थयो।[१७][१ ] आधा
भ दा ब ढ बोट ब वाह गैर ख जा तह न् जसमा ाडी, जडीबुट , घाँस वा लहराह पदछन्।

यस जा तका हा ीको पोथी जा त र छावाह सामा यतया साना छन्। सबै ए सयाली हा ीह ज तै ीलङ् काका उप- जा तह य, व नक र रासाय नक
सङ् के तह को योग गरेर स चार गदछ। यस जा तको हा ीको क तमा १४ व भ न वनी र व नक सङ् के तह वणन ग रएको छ।[१ ]

खतरा
ीलङ् कामा सश को ममा हा ीह ज मनमा गा डएका बमह तथा व फोटक पदाथह व फोट ँदा मरेका थए। सन् १ ० दे ख सन् १ ४ स म
ीलङ् काली जङ् गल हा ीह गोली हानेर तथा व फोटक पदाथ व फोट भएर २६१ हा ीह मा रएका थए। धेरै हा ीह सेनाले बनाएको पासोमा प र लङ् गडो भएका
थए।

हाल ीलङ् कामा हा ीको दाराका ला ग सकार गन लभतालाई वचार गदा, ह तहाडको ला ग सकार गनु ठू लो खतरा होइन। य प, ह तहाडमा के ही ापार अ ै
जारी छ। या ी सहरलाई य तो अवैध ापारको ला ग के को पमा प हचान ग रएको थयो। हा ीह लाई सबैभ दा ठू लो खतरा मानव जा तको जनसङ् या वृद ् ध र
यसको आपू तका ला ग ज मनको माग हो जसका कारण वन वनाश ग र छ। मानव वकासले हा ीको बास ान दायराको मह वपूण व तारको नो सान हाल जारी छ
साथै सचाइ र वकास प रयोजनाह ले हा ीको बास ान दायरा स चत कृ ष र ब तीमा पा तरण गन अ सर गदछ।[२०]

सन् १ दे ख सन् २००६ को अ यको बीचमा हरेक वष करीव १०० जङ् गली हा ीह सकार भएका थए। हा ीह ले बालीनाली र घरह मा त पु याउने ँदा
यनलाई घरह र बालीनाली सुर त रा न सकार ग रएका थए। यी हा ीका अ य खतराह सकारी, वन फँडानी, खडेरी र भोकमरी हो। खडेरी मौसममा धेरै
हा ीह ले आहारका ला ग कृ ष ज मनमा त पु याउँ छन्। उ र प चमी ीलङ् कामा करीव ० हा ीह मा रएका थए, द ण र पूवमा ० र अ य दे शका अ य
भागह मा सन् २००६ मा मा १६० हा ीको मृ यु भएको थयो।

संर ण
व यज तु संर ण वभागको हा ी संर ण रणनी त भनेको स व भएस म उपयु वास ानको दायरामा धेरै ावहा रक जनसङ् याको संर ण गनु हो।

के गलेको प नावाला हा ी हेरचाक के मा घाइते हा ीह को उपचार ग र छ भने माउ नभएका छावाह लाई रा ो हेरचाह दइ छ। यहाँ करीव ७० हा ीह ब छन् भने
यहाँ जनन लको प न नमाण ग रएको छ। यो के लाई सन् १ ७ मा ापना ग रएको थयो।
उदावलावे रा य नकु को उडावाला हा ी हेरचाह के एक पुनवास के हो जहाँ अनाथ हा ीका छावाह लाई वनमा छोड् न उपयु न ँदा स म हेरचाह ग र छ। यो
के लाई सन् १ मा ापना ग रएको थयो।

सं कृ तमा हा ी
स हाली र ीलङ् काली त मलह को वंशावली च नको पमा हा ीह ई हजार वा सो भ दा बढ समयदे ख एउटा सा ा त व र हआएको छ र यो बेलायती
औप नवे शक शासनमा प न च लत थयो। ीलङ् कामा सन् १ ७ दे ख सन् १ ४ स म नसाना छाप र सरकारी डाह मा हा ी समावेश थयो र आज प न धेरै
ीलङ् काली सं ाह ले हा ीलाई आ नो नसाना छाप र डाह मा योग गछन्।

हा ी र मानव बच ई हजार वषभ दा ब ढ समयदे ख मह वपूण सां कृ तक सहजीवनको नर तरता रहेको छ - कु नै धा मक अनु ठान, पूजा तथा महो सवमा हा ीलाई
स म लत नगरी पूरा भएको ठहर ग र एन। ीलङ् कामा ठू ला बौद्ध तुप र ह म दरह को आ नै हा ी थयो।

च द घा

ीलङ् काली हा ीको याला रा य नकु मा ीलङ् काली हा ी ीलङ् काली हा ी ीलङ् काली हा ी
आ य ल ीलङ् काली हा ी

ीलङ् काली हा ी ीलङ् काली हा ी

स दभ साम ीह
1. Choudhury, A.; Lahiri Choudhury, D.K.; Desai, A.; Duckworth,
J.W.; Easa, P.S.; Johnsingh, A.J.T.; Fernando, P.; Hedges, S.;
Gunawardena, M.; Kurt, F. (२०० ), "Elephas maximus", The
IUCN Red List of Threatened Species 2008:
e.T७१४०A१२ २ १३,
डओआई:10.2305/IUCN.UK.2008.RLTS.T7140A12828813.en
(https://dx.doi.org/10.2305%2FIUCN.UK.2008.RLTS.T7140A
12828813.en)।
2. Linnaei, C. (1760) Elephas maximus (https://archive.org/strea
m/carolilinnaeisys11linn#page/n80/mode/1up) In: Caroli
Linnæi Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum
classes, ordines, genera, species, cum characteribus,
differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Halae Magdeburgicae. 9. Sukumar, R. (1993). The Asian Elephant: Ecology and
Page 33
3. Fernando, P., Jayewardene, J. Prasad, T., Hendavitharana,
W. Pastorini, J. (2011). Current Status of Asian Elephants in
Sri Lanka (http://www.asesg.org/PDFfiles/2012/35-93-Fernan
do.pdf). Gajah 35: 93–103.
4. Shoshani, J. (२००६), "Taxonomy, Classification, and
Evolution of Elephants" (https://books.google.com/books?hl=
en&lr=&id=oCpiZA61tyQC&oi=fnd&pg=PA3&ots=2IMfIdn35g
&sig=9LKyLo77Kb4BehHoiX_CSJsREXs#v=onepage&q&f= 11. "Elephants in Sri Lanka" (http://www.eleaid.com/country-profil
false), in Fowler, M. E.; Mikota, S. K., Biology, medicine, and
surgery of elephants, Wiley-Blackwell, पृ: 3–14,
आइएस बएन 0813806763।
5. Jayewardene, J. (१ ४), The elephant in Sri Lanka,
Colombo: Wildlife Heritage Trust of Sri Lanka।
6. "A Dwarf Elephant With Outsized Attitude" (http://thewildlife.w
bur.org/2014/12/22/a-dwarf-elephant-with-outsized-attitude/),
WBUR's The Wild Life (अङ् ेजीमा), २०१४-१२-२२, अ तम प ँच
२०१ -०४-०६।
7. Santiapillai, C., Fernando, P., Gunewardene, M. (2006) A
strategy for the conservation of the Asian elephant in Sri
Lanka (http://www.asesg.org/PDFfiles/Gajah/25-91-Santiapill
ai.pdf). Gajah: Journal of the IUCN/SSC Asian Elephant
Specialist Group. Number 25: 91–102
8. Jayewardene, J. (२०१२), "Elephants in Sri Lankan History
and Culture" (http://livingheritage.org/elephants.htm), Living
Heritage Trust, अ तम प ँच २०१२-० -०२।
Management (https://books.google.com/books?id=95MoRwd
QlcYC&printsec=frontcover&hl=en#v=onepage&q&f=false)
Second edition. Cambridge University Press. आइएस बएन
० २१४३७ X
10. Katugaha, H. I. E. (1997). Tuskers of Ruhuna National Park,
Sri Lanka (http://www.asesg.org/PDFfiles/Gajah/18-67-Katug
aha.pdf). Gajah: Journal of the IUCN/SSC Asian Elephant
Specialist Group. Number 18: 67–68
es/elephants-sri-lanka/), eleaid, अ तम प ँच २ अग ट २०१ ।
12. Wanigasundara, M. (१ १), "Sri Lanka - Elephants
slaughtered in civil war" (http://www.asesg.org/PDFfiles/Gaja
h/06-16-Siripala.pdf), Gajah 6: 16–17।
13. Kotagama, S. (१ १), "Sri Lanka - Enhancing the survival of
elephants" (http://www.asesg.org/PDFfiles/Gajah/06-24-Kota
gama.pdf), Gajah 6: २४।
14. Hendavitharana, W.; Dissanayake, S.; de Silva, M.;
Santiapillai, C. (१ ४), "The Survey of elephants in Sri
Lanka" (http://www.asesg.org/PDFfiles/Gajah/12-01-Hendavit
harana.pdf), Gajah 12 (1–30)।
15. Kemf, E.; Santiapillai, C. (२०००), Asian elephants in the wild,
Gland, Switzerland: WWF।ढाँचा:Pn
16. Samansiri, K. A. P., Weerakoon, D. K. (२००७), "Feeding
Behaviour of Asian Elephants in the Northwestern Region of
Sri Lanka" (http://www.asesg.org/PDFfiles/Gajah/27-27-Sam 19. de Silva, Shermin (२०१०), "Acoustic communication in the
ansiri.pdf), Gajah: Journal of the IUCN/SSC Asian Elephant
Specialist Group (2): 27–34।
17. de Silva, Shermin; Wittemyer, George (२०१२), "A Comparison
of Social Organization in Asian Elephants and African
Savannah Elephants", International Journal of Primatology
33 (5): 1125–1141, आइएसएसएन 0164-0291 (https://www.worl
dcat.org/issn/0164-0291), डओआई:10.1007/s10764-011-
9564-1 (https://dx.doi.org/10.1007%2Fs10764-011-9564-1)।
18. de Silva, Shermin; Ranjeewa, Ashoka D. G.; Kryazhimskiy,
Sergey (२०११), "The dynamics of social networks among
female Asian elephants", BMC Ecology 11: 17,
आइएसएसएन 1472-6785 (https://www.worldcat.org/issn/1472-6
785), डओआई:10.1186/1472-6785-11-17 (https://dx.doi.org/10.
1186%2F1472-6785-11-17), पएमआइडी 21794147 (https://ww
w.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21794147), पएमसी 3199741 (http
s://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3199741)।
Asian elephant, Elephas maximus maximus", Behaviour 147
(7): 825–852, आइएसएसएन 1568-539X (https://www.worldcat.o
rg/issn/1568-539X), डओआई:10.1163/000579510X495762 (ht
tps://dx.doi.org/10.1163%2F000579510X495762)।
20. Alahakoon, J., Santiapillai, C. (1997). Elephants: Unwitting
victims in Sri Lanka's civil war (http://www.asesg.org/PDFfile
s/Gajah/18-63-Alahakoon.pdf). Gajah: Journal of the
IUCN/SSC Asian Elephant Specialist Group. Number 18:
63–65

बा य कडीह
व क म डया कम समा
ीलङ् काली हा ी स ब ी
अ य साम ीह रहेका छन्।

Extant Proboscidea species by family

v · t · e (https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%A2%E0%A4%BE%E0%A4%81%E0%A4%9A%E0%A4%BE:Proboscidea&action=edit)
Kingdom Animalia · Phylum Chordata · Class Mammalia · Infraclass Eutheria · Superorder Afrotheria

Asian elephant (Elephas maximus) · Borneo elephant (Elephas maximus borneensis) ·

Elephas Indian elephant (Elephas maximus indicus) · Sri Lankan elephant (Elephas maximus maximus) ·
Elephantidae
Sumatran elephant (Elephas maximus sumatranus)
(Elephants)
Loxodonta
African bush elephant (L. africana) · African forest elephant (L. cyclotis)
(African elephants)
Category

"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title= ीलङ् काली_हा ी&oldid=918438" बाट अनु े षत

यो पृ ठलाई अ तमपटक २२:१२, १२ से टे बर २०२० मा प रवतन ग रएको थयो।

पाठ ए टभ कम स ए युसन/सेयर-अलाइक अनुम त प अ तगत उपल छ; अ त र सतह लागू न स छन्। अ धक जानकारीको ला ग उपयोगका सतह हेनुहोला।