O L A S IL IK
5.3 Olasılık Kuramı
Bir madeni paranın atılışında “yazı” ya da
“tura” gelmesi; bir zar atıldığında belirli bir yüzün
üste gelmesi; gelecek ay İstanbul’da gerçekleşe-
cek trafik kazalarının sayısı; ... gibi rastgele olay-
ların çözümlemesini konu alan matematik dalı ola-
sılık kuramıdır.
Rastgele bir olayın gerçekleşip gerçekleş-
meyeceği önceden bilinemez. Bir madeni parayı
havaya attığınızda “yazı” gelip gelmediğini, ancak
elinize düşen paraya bakarak öğrenebilirsiniz.
Yine de, bir olayın olabilirliğinin ölçüsünü
bilmek; önlemler alabilmek, hazırlıklı olabilmek
gibi bir çok bakımdan büyük önem taşır.
Bir olayın olabilirliğinin ölçüsünü hesap-
lama – olasılığını bulma – yollarını bize, olasılık
kuramı öğretir.
Olasılık kuramından günümüzde, ekonomi,
mühendislik, tıp, istatistik gibi bir çok bilim dalında
yararlanılır.
Örnek Uzayı
Yüzleri 1’den 6’ya kadar numaralanmış bir
zar atılırsa, üste 1, 2, 3, 4, 5, 6 numaralı yüzlerden
biri gelir. Bu zar atma eylemine deney; bu deney-
de elde edilecek sonuçlara (üst yüze gelecek sa-
yılara) çıkanlar adı verilir.
Bir deneyde bütün çıkanların kümesine örnek
uzayı denir.
Örnek uzayı E ile gösterilir. Zar atma dene-
yinde örnek uzayı, E  {1, 2, 3, 4, 5, 6} dir.
Örnek – 5.34
Bir yazı tura oyununda yazı gelmesi Y, tura gel-
mesi T ile gösterilirse; bu deneye ait örnek uzayı,
E  {Y, T} olur.
1
M u h a r r e m Ş a h in
Örnek – 5.35
Temel eğitimini yapan Mehmet yedek subaylığını
yapmak için, A, B, C, D şehirlerinden birine kura
ile gönderilecektir.
Kura çekme deneyinde örnek uzayı,
E  {A, B, C, D} olur.
Örnek – 5.36
Bir madeni paranın 2 kez atılması deneyinde ör-
nek uzayı,
E  {(Y, Y), (Y, T), (T, Y), (T, T)} olur.
Burada, örneğin (Y, T) ikilisi, ilk atışta yazı,
ikinci atışta tura çıktığını anlatır.
Örnek uzayının eleman sayısı, bu elemanları
tek tek yazarak bulunabildiği gibi çarpma kuralı ile
de bulunabilir.
Örnek uzayının eleman sayısının büyük ol-
duğu durumlarda, çarpma kuralı tercih edilir.
Örnek – 5.37
Bir madeni para ile bir zarın birlikte atıldığı deney-
de; para için 2 seçenek, zar için 6 seçenek oldu-
ğundan, örnek uzayının eleman sayısı
s(E)  2  6  12 olur.
Bu deneyde E örnek uzayı,
E  {(Y, 1), (Y, 2), (Y, 2), (Y, 4), (Y, 5), (Y, 6),
(T, 1), (T, 2), (T, 3), (T, 4), (T, 5), (T, 6)} dir.
Örnek – 5.38
İki zarın birlikte atıldığı deneyde; her bir zar için 6
seçenek olduğundan, örnek uzayının eleman sa-
yısı
s(E)  6  6  36 olur.
Olasılık Muharrem Şahin

b. Caner ile Tümer’in aynı okula girmeleri olayını

yazınız.
Olay
c. Caner ile Tümer’in farklı okullara girmeleri ola-
Örnek uzayının alt kümelerinden her birine olay yını yazınız.
denir. d. Caner ile Tümer’in bu okullara girmeleri olayını
yazınız.
Örneğin,
zarın atılması deneyinde 5’ten küçük çıkanların Çözüm
kümesi bir olaydır. Bu olayı A ile gösterirsek,
a. İkililerin birinci elemanları Caner’in girdiği okulu,
A  {1, 2, 3, 4} olur.
ikinci elemanları Tümer’in girdiği okulu göstermek
Boş kümeye imkânsız olay, örnek uzayına üzere; örnek uzayı,
kesin olay adı verilir.
E  {(A, A), (A, B), (A, C), (B, A), (B, B),
(B, C), (C, A), (C, B), (C, C)} olur.
A ile B, E örnek uzayında iki olay olsun.
AB ise A ve B olaylarına ayrık olaylar b. K  {(A, A), (B, B), (C, C)} dir.
denir.
c. F  {(A, B), (A, C), (B, A), (B, C), (C, A), (C, B)}
dir.
Örneğin, zarın atılması deneyinde 2’den bü-
yük tek sayı gelme olayı A, 5’ten küçük çift sayı d. Caner ile Tümer’in bu okullara girmeleri olayına
gelme olayı B olsun. G dersek, G  E olur. G, kesin olaydır.
A  {3, 5} ve B  {2, 4} olup A ve B olayları
ayrık olaylardır.

Örnek – 5.39

İki madeni paranın atılması deneyinde paralardan

birinin yazı, diğerinin tura gelmesi olayı,
Bir Olayın Olasılığı
A  {(Y, T), (T, Y)} dir.

Bir A olayının olasılığı, A kümesinin eleman sa-

Örnek – 5.40
yısının örnek uzayının eleman sayısına oranı-
dır.
İki zarın atılması deneyinde iki zarın da aynı sayı
gelme olayı,
A olayının olasılığı O(A) ile gösterilir.
A  {(1, 1), (2, 2), (3, 3), (4, 4), (5, 5), (6, 6)}
s(A)
dır. O(A)  dir.
s(E)

Örnek – 5.41   A  E olduğundan 0  s(A)  s(E) olur.

Buna göre, 0  O(A)  1 dir.

Caner ile Tümer; A, B, C okullarından herhangi bi-
rine girme hakkını kazanmışlardır. İmkânsız olayın (A  ) olasılığı sıfır;
a. Caner ile Tümer’in bu okullara girmeleri dene- Kesin olayın (A  E) olasılığı 1’dir.
yine ait örnek uzayını yazınız.

2
Olasılık Muharrem Şahin

Çözüm
Örnek – 5.42
Belki, zar 10 kez atılsa, 10’unda da beyaz gele-
cektir. Ancak, zarın siyah gelme olasılığının, be-
Bir madeni para havaya atıldığında, tura gelmesi
yaz gelme olasılığından yüksek olduğu, apaçıktır.
olasılığını bulunuz.
Bu durumda, biletlerin parasını ödemek için istekli
Çözüm değilseniz, bunu kabul etmezsiniz.

Bir madeni para havaya atıldığında örnek uzayı, Zarın siyah gelme ve beyaz gelme olasılıklarını
ayrı ayrı bulalım:
E  {Y, T} dir.
Zarın beyaz yüzünü b, siyah yüzlerini S1, S2, S3,
İstenen olay A  {T} olduğundan, bunun olasılığı
S4, S5 ile gösterirsek, örnek uzayı,
s( A ) 1
O(A)   O( A )  olur. E  {b, S1, S2, S3, S4, S5} ;
s(E) 2
Beyaz gelme olayı B  {b} ;
Uyarı ! Siyah gelme olayı S  {S1, S2, S3, S4, S5} olur.
Buna göre, zarın beyaz gelme olasılığı
“Bir madeni para havaya atıldığında yazı gelme
1 s(B) 1
olasılığı, tura gelme olasılığına eşit ve dir.” de- O(B)   O(B)  ;
2 s(E) 6
mek; “Bir madeni parayı 2 kez havaya attığınızda siyah gelme olasılığı
birinde yazı, diğerinde tura gelir.” demek değildir.
s(S) 5
Bu deneyi 10 kez yapsanız 10’unda da tura O(S)   O(S)  dır.
s(E) 6
gelebilir. Ancak; olasılık kuramı, deney sayısı
arttıkça gelen yazı sayısının, gelen tura sayısına
yakın olacağını öngörür.
Siz sınıfınızda bu deneyi yapınız. Her biriniz Örnek – 5.44
bir madeni parayı 10’ar kez atarak, çıkanları yazı-
nız. Çıkan yazı sayıları ile tura sayılarını ayrı ayrı
toplayarak karşılaştırınız. Bir zar atıldığında, üst yüze 3’ten küçük bir sayı
gelme olasılığı kaçtır?
“Kesinlikle” demiyoruz ama, bu toplamların
birbirine yakın sayılar olduğunu ve olasılık kura- Çözüm
mının doğrulandığını göreceksiniz.
Örnek uzayı, E  {1, 2, 3, 4, 5, 6} ve
“Bir madeni parayı 10 kez havaya atsanız, 3’ten küçük gelme olayı, A  {1, 2} olup bu olayın
10’unda da tura gelebilir.” ifadesi, olasılık kuramı- olasılığı,
nın önemini azaltıyor gibi görünebilir.
s( A ) 2 1
Böyle olup olmadığına, aşağıdaki örneği in- O( A )   O( A )   O( A )  tür.
s(E) 6 3
celedikten sonra karar veriniz.

Örnek – 5.43

Bir arkadaşınız 5 yüzü siyaha, 1 yüzü beyaza bo- Örnek – 5.45

yanmış olan hilesiz bir zarı havaya atıp,
“Beyaz gelirse sinema biletlerinin parasını ben Bir torbada 2 sarı, 3 kırmızı bilye vardır. Çekilen
ödeyeceğim. Siyah gelirse sen ödersin.” bir bilyenin kırmızı olma olasılığı kaçtır?
derse, bunu kabul eder misiniz?

3
Olasılık Muharrem Şahin

Çözüm Deneyin çıkanları içinde iki paranın da dik durdu-

Sarı bilyeler s1, s2 ve kırmızı bilyeler k1, k2, k3 ile ğu bir çıkan yoktur. (ya da, böyle olacağı öngürül-
memiştir.)
gösterilirse; örnek uzayı,
Buna göre; bu olayı A ile adlandırırsak, A   olup
E  {s1, s2, k1, k2, k3} ve kırmızı gelme olayı, bu olay imkânsız olaydır.
A  {k1, k2, k3} olur. s( A ) 0
O( A )   O( A )   O( A )  0 olur.
s(E) 4
Buna göre, kırmızı gelme olasılığı
s( A ) 3 b. Deneyin, paralardan en az birinin yazı veya en
O( A )   O( A )  bulunur. az birinin tura geldiği çıkanlarının kümesi,
s(E) 5
B  {(Y, Y), (Y, T), (T, Y), (T, T)} olup bu küme
örnek uzayına eşittir.
Uyarı ! Buna göre, B olayı kesin olaydır ve bunun olasılığı,
s(B) 4
O( A )   O(B)   O(B)  1 dir.
Zar atma deneyinde örnek uzayı, s(E) 4
E  {1, 2, 3, 4, 5, 6} dır. Zarın yüzleri, üzerlerindeki c. Deneyin, paralardan yalnız birinin yazı geldiği
sayılar dışında özdeş olduklarından, çıkanların çıkanlarının kümesi, C  {(Y, T), (T, Y)} dir.
olasılıkları eşittir.
C olayının olasılığı,
Çıkanlarının olasılıkları eşit olan örnek uza-
s(C) 2 1
yına eş olumlu örnek uzayı denir. O(C)    O(C)  olur.
s(E) 4 2
Bir kibrit kutusunun yüzlerini 1’den 6’ya ka-
dar numaralayıp rastgele atma deneyleri yaparsa-
nız, kutunun genellikle geniş yüzleri üzerine otur- Ayrık Olayların Olasılığı
duğunu görürsünüz. Bu deneylerin örnek uzayının
çıkanlarının olasılıkları eşit olmaz.
A ile B, E örnek uzayının A B
Bu bölümde bizim konumuz eş olumlu örnek ayrık iki olayı olsun. Ayrık
uzaylarıdır.
olaylardan en çok biri
Bir A olayının olasılığı için verdiğimiz, gerçekleşebilir.
Biz, A  B   olduğunu E
s( A )
O( A )  tanımı,
s(E) dikkate alarak, AB olayının olasılığını bulacağız.
yalnız eş olumlu E örnek uzayı için geçerlidir. “A  B olayının olasılığı”nın “(A veya B) ola-
yının olasılığı” demek olduğu açıktır.
A ile B ayrık iki küme ise,
s(A  B)  s(A)  s(B) dir.
Örnek – 5.46 Her terim s(E) ile bölünürse,
s( A  B) s( A ) s(B)
İki madeni para atıldığında;    O( A  B)  O( A )  O(B)
s(E) s(E) s(E)
a. İkisinin de dik durma olasılığı kaçtır? bulunur.
b. En az birinin yazı veya en az birinin tura gelme
Buna göre;
olasılığı kaçtır?
c. Yalnız birinin yazı gelme olasılığı kaçtır? Ayrık olayların birleşimlerinin olasılığı, bu olayların
ayrı ayrı olasılıklarının toplamına eşittir.
Çözüm
A ile B ayrık iki olay ise;
a. İki madeni para atıldığında örnek uzayı, O(A veya B)  O(A  B)  O(A)  O(B) dir.
E  {(Y, Y), (Y, T), (T, Y), (T, T)} dir.

4
Olasılık Muharrem Şahin

Örnek – 5.47 Bir Olayın Olma ma Olasılığı

İki basamaklı doğal sayıların her biri ayrı bir kağıt Bir E örnek uzayında bir A olayının dışındaki
parçasına yazılarak bir torbaya atılıyor. çıkanların kümesi, A olayının olmaması olayıdır.
Çekilen bir sayının 50’den küçük bir tek sayı veya Bu olay “A” ile gösterilir.
50’den büyük bir çift sayı olması olasılığı kaçtır?
A  A  E ve A A
Çözüm 
A  A   dir.
I. yol E
Çekilen sayının 50’den küçük tek sayı olması ola- A ile A ayrık olaylar olduklarından,
yı A; 50’den büyük çift sayı olması olayı B olsun.
A  A  E  s(A)  s(A)  s(E) dir.
49  11 98  52
s( A )   1  20 ; s(B)   1  24 Her terim s(E) ile bölünürse,
2 2
ve deneyin örnek uzayının eleman sayısı, s( A ) s( A ) s(E)
   O( A )  O( A )  1 bulunur.
s(E)  (99  10 )  1  90 dır. s(E) s(E) s(E)

A ile B ayrık olaylar olduğundan Demek ki; bir olayın olasılığı ile bu olayın ol-
20 24 maması olasılığının toplamı 1’dir.
O( A  B)  O( A )  O(B)  O( A  B)  
90 90 Ya da; bir olayın olmaması olasılığını bulmak
22 için, bu olayın olasılığı 1’den çıkarılır.
 O( A  B)  olur.
45 O(A)  1  O(A) dır.
II. yol
Çekilen sayının 50’den küçük tek sayı veya 50’
den büyük çift sayı olması olayı K olsun. Örnek – 5.48
50’den küçük tek sayılar 20 tane, 50’den büyük
çift sayılar 24 tane olduğundan, s(K)  44 olur. İki madeni para havaya atıldığında en az birinin
Örnek uzayının eleman sayısı s(E)  90 olduğun- tura gelmesi olasılığı kaçtır?
dan,
s(K ) 44 22 Çözüm
O(K )   O(K )   O(K ) 
s(E) 90 45 Paralardan en az birinin tura gelmesi olayı A ise;
bulunur. ikisinin de yazı elmesi olayı A olur.
O(A)  1  O(A) dır.
Uyarı ! Paraların ikisinin de yazı geldiği çıkan 1 ta-
ne; örnek uzayın eleman sayısı da s(E)  2  2  4
A ile B olayları ister ayrık olsun ister olmasın, 1
olduğundan O(A)  olur.
A  B kümesinin eleman sayısı kolayca bulunabi- 4
liyorsa; O(A) ve O(B) olasılıklarını ayrı ayrı bul- Buna göre; paralardan en az birinin tura gel-
manıza gerek yoktur. Böyle durumlarda mesi olasılığı,
s( A  B) 1
O( A  B)  formülünü kullanınız. O(A)  1  O(A)  O(A)  1 
s(E) 4
Ayrık olaylar için, O(A  B)  O(A)  O(B) 3
 O( A )  bulunur.
formülü, bize ileride daha karmaşık problemleri 4
çözmek için gerekecektir.

5
Olasılık Muharrem Şahin

II. yol
Ayrık Olmayan Olayların Olasılığı Bilyenin kırmızı veya paranın tura gelmesi olayı,
A  B  {k1, Y), (k1, T), (k2, Y), (k2, T), (s, T)}
A ile B, E örnek uzayının A B ve örnek uzayı,
ayrık olmayan iki olayı olsun.
E  {k1, Y), (k1, T), (k2, Y), (k2, T), (s, Y), (s, T)} dir.
A  B olayının olasılığını
bulacağız. s( A  B) 5
O( A  B)   O( A  B)  bulunur.
E s(E) 6
A  B kümesinin eleman sayısının, Uyarı !
s(A  B)  s(A)  s(B)  s(A  B) olduğunu biliyor-
sunuz. Örnek 5.46 nın çözümünde; A, B, A  B ve E kü-
Bu eşitlikte her terim, örnek uzayının s(E) meleri yazıldıktan sonra,
eleman sayısına bölünürse;
O(A  B)  O(A)  O(B)  O(A  B) formülü ile
s( A  B) s( A ) s(B) s( A  B) çö-zümü uzatmak yerine; doğrudan doğruya
  
s(E) s(E) s(E) s(E) s( A  B)
O( A  B)  formülünü kullanmak daha
 O(A  B)  O(A)  O(B)  O(A  B) bulunur. s(E)
akıllıca olur.
O(A  B), O(A veya B) anlamına;
Ancak, olayları ve örnek uzayını tek tek yaz-
O(A  B), O(A ve B) anlamına gelir.
manın uzun zaman alacağı böyle problemlerde
biz bu çözüm yollarını kullanmayacağız.
Örnek – 5.49 Yukarıdaki çözüm yolları bize sadece; A, B,
A  B ve A  B olaylarının olasılıkları arasındaki
Bir torbada 2 kırmızı ve 1 sarı bilye vardır. Torba- bağıntıyı göstermesi bakımından yararlı oldu.
dan bir bilye çekilirken bir de madeni para atılıyor. Gelecek sayfalarda, olayları ve örnek uzayını
Bilyenin kırmızı veya paranın tura gelmesi olasılı- yazmadan bu olayların olasılıklarını bulmayı öğre-
ğı kaçtır? neceksiniz. O zaman, şimdi işlemleri uzatıyor gibi
görünen
Çözüm O(A  B)  O(A)  O(B)  O(A  B) formülü bize
I. yol pratik çözümü verecektir. (Örnek 5.55, Örnek 5.56)
Kırmızı bilyeleri k1, k2 ve sarı bilyeyi s; paranın
yazı yüzünü Y ve tura yüzünü T ile gösterelim. Örnek – 5.50
Bilyenin kırmızı gelmesi olayı A; paranın tura gel-
mesi olayı B olsun. 1’den 10’a kadar olan doğal sayıların her biri bir
A  {k1, Y), (k1, T), (k2, Y), (k2, T)} ; karta yazılarak bir torbaya konuluyor.
Torbadan rastgele çekilen bir sayının bir tek sayı
B  {k1, T), (k2, T), (s, T)} ;
veya bir asal sayı olması olasılığı kaçtır?
A  B  {k1, T), (k2, T) ;
A  B  {k1, Y), (k1, T), (k2, Y), (k2, T), (s, T)} ; Çözüm

E  {k1, Y), (k1, T), (k2, Y), (k2, T), (s, Y), (s, T)} 1’den 10’a kadar olan tek sayıların kümesi A, asal
sayıların kümesi B olsun.
olur.
A  B kümesi, A kümesine çift asal sayı olan 2’nin
O(A  B)  O(A)  O(B)  O(A  B) de katılması ile hemen yazılabilir.
4 3 2 5 A  B  {1, 2, 3, 5, 7, 9} olur.
 O( A  B)     O( A  B)  bulunur.
6 6 6 6 s(E)  10 olduğundan,

6
Olasılık Muharrem Şahin

s( A  B) 6
O( A  B)   O( A  B) 
s(E) 10 Bağımsız Olaylar
3
 O( A  B)  bulunur.
5 A ile B, E örnek uzayının iki olayı olsun. A olayının
gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesi B olayının
olasılığını değiştirmiyorsa, A ve B olayları bağım-
sız olaylardır, denir.
Koşullu Olasılık
Bağımsız olmayan olaylara bağımlı olaylar
adı verilir.
A ile B, E örnek uzayının iki olayı olsun. B olayının
gerçekleşmiş olması koşuluyla A olayının olasılı-
ğına, A olayının B koşullu olasılığı denir. Örnek – 5.52

A olayının B koşullu olasılığı, A B Aşağıda verilen olayların bağımsız oldukları he-

O(A / B) ile gösterilir. men görülebilir.
I. Bir madeni para iki kez atıldığında; birincide ya-
O(A  B)
O(A / B)  dir. zı, ikincide tura gelmesi olayları bağımsız olay-
O(B) E lardır.
s( A  B) s(B) Birincide yazı gelmesi ya da gelmemesi, ikincide
O( A  B)  ve O(B)  olduğundan,
s(E) s(E) tura gelmesi olasılığını değiştirmez.
s( A  B)
II. Bir zar iki kez atıldığında; birincide tek sayı,
O( A  B) s(E) ikincide de tek sayı gelmesi olayları bağımsız
O(A / B)   O( A / B) 
O(B) s(B) olaylardır.
s(E)
s(A  B) III. Bir zar ve bir madeni para atıldığında, zarın
O(A/B)  olur.
s(B) 3’ten küçük gelmesi ile paranın tura gelmesi
olayları bağımsız olaylardır.

Yukarıdaki tarımın matematiksel anlatımı

şöyledir:
Örnek – 5.51
A ile B, E örnek uzayının iki olayı olsun.
Bir zar atılıyor. Bir tek sayı geldiği bilindiğine göre,
A olayının B koşullu olasılığı, A olayının olasılı-
bunun bir asal sayı olması olasılığı kaçtır?
ğına eşit ise; A ve B olayları bağımsız olaylardır.

Çözüm
O(A / B)  O(A) ise A ve B olayları bağımsızdır.
Zarın asal sayı gelmesi olayı A, tek sayı gelmesi
O( A  B)
olayı B olsun. A  {2, 3, 5} , B  {1, 3, 5} ve O( A / B)  O( A )   O( A )
O(B)
A  B  {3, 5} olduğundan,
 O(A  B)  O(A)  O(B) olur.
s( A  B) 2
O( A / B)   O( A / B)  bulunur.
s(B) 3 Demek ki;
2
Tek sayı gelen çıkanın asal olması olasılığı, tür. Bağımsız iki olayın ikisinin de gerçekleşmesi ola-
3
sılığı, bu olayların ayrı ayrı olasılıklarının çarpımı-
na eşittir.

7
Olasılık Muharrem Şahin

Bu kuralın karşıtı da doğrudur. O(B / A)  O(B) olduğuna dikkat ediniz. Demek ki,
A ve B olayları bağımsız olaylardır.
Bir E örnek uzayının A ve B olayları için,
d. Birinci atışta yazı gelmemesi olayı A olayıdır.
O(A  B)  O(A)  O(B)
Birinci atışta yazı gelmemesi koşulu ile ikinci atış-
ise A ve B olayları bağımsızdır. ta tura gelmesi olayının olasılığı, B olayının A ko-
tanımı yapılabilir. şullu olasılığıdır.
A  {(T, Y), (T, T) ve A  B  {T, T)}
olduğundan,
Örnek – 5.53
s( A   B) 1
O(B / A )   O(B / A )  olur.

s( A ) 2
Bir madeni para iki kez atılıyor.
a. Birinci atışta yazı gelmesi olayını yazınız. Bu Dikkat ediniz! A olayının gerçekleşmesi ya da ger-
olayın olasılığını bulunuz. çekleşmemesi B olayının olasılığını değiştirme-
miştir. Bu durum, A ve B olaylarının bağımsız olu-
b. İkinci atışta tura gelmesi olayını yazınız. Bu ola-
şunun bir başka açıklamasıdır.
yın olasılığını bulunuz.
c. Birinci atışta yazı gelmesi koşulu ile, ikinci atış- e. I. yol
ta tura gelmesi olasılığını bulunuz. Birinci atışta yazı ve ikinci atışta tura gelmesi olayı
d. Birinci atışta yazı gelmemesi koşulu ile, ikinci A  B  {(Y, T)} dir.
atışta tura gelmesi olasılığını bulunuz.
s( A  B) 1
e. Birinci atışta yazı gelmesi ve ikinci atışta tura O( A  B)   O( A  B)  olur.
gelmesi olasılığını bulunuz. s(E) 4
II. yol
Çözüm A ve B olayları bağımsız olaylar olduklarından,
a. Deneyin örnek uzayı E, birinci atışta yazı gel- 1 1
mesi olayı A olsun. O( A  B)  O( A )  O(B)  O( A  B)  
2 2
E  {(Y, Y), (Y, T), (T, Y), (T, T)} ve
1
A  {(Y, Y), (Y, T)} olur.  O( A  B)  olur.
4
s( A ) 2 1
O( A )   O( A )   O( A )  bulunur.
s(E) 4 2
Örnek – 5.54
Birinci atışta yazı gelmesi olayını {Y} olarak
almadığımıza dikkat ediniz. Çünkü, deneyde iki Bir zarın havaya atılması deneyinde,
atış yapılmıştır. Çıkanlar, iki atışın çıkanlarını da
A  {1, 2, 3, 5} ve B  {2, 5, 6} olayları veriliyor.
içermelidir.
a. A olayının olasılığını bulunuz.
b. İkinci atışta tura gelmesi olayı B ise,
b. A olayının B koşullu olasılığını bulunuz.
B  {(Y, T), (T, T)} olur. c. A ve B olayları bağımsız mıdır?
s(B) 2 1
O(B)   O(B)   O(B)  bulunur.
s(E) 4 2
Çözüm
c. Birinci atışta yazı gelmesi koşulu ile, ikinci atış- a. Bir zarın havaya atılması deneyinde örnek uza-
ta tura gelmesi olayının olasılığı, B olayının A ko- yı, E  {1, 2, 3, 4, 5, 6} dır.
şullu olasılığıdır.
A  {1, 2, 3, 5} olduğuna göre,
A  B  {(Y, T)} olduğundan,
s( A ) 4 2
s( A  B) 1 O( A )   O( A )   O( A )  bulunur.
O(B / A )   O(B / A )  olur. s(E) 6 3
s( A ) 2

8
Olasılık Muharrem Şahin

“A  {1, 2, 3, 5} olayının olasılığı” demek; b. Örnek uzayı, E2  {5, 10, 20} ve banknotun 20
“Zar atıldığında 1, 2, 3, 5 çıkanlarından birinin gel- liralık olması olayı, B  {20} olur.
mesi olasılığı” demektir.
s(B) 1
O(B)   O(B)  bulunur.
b. A  B  {2, 5} ve B  {2, 5, 6} olduğundan, s(E 2 ) 3
s( A  B) 2
O( A / B)   O( A / B)  olur. c. Bir kalem ve bir banknot çekildiğinde örnek
s(B) 3
uzayı,
“A  {1, 2, 3, 5} olayının B  {2, 5, 6} koşullu ola- E  {(s, 5), (s, 10), (s, 20), (k, 5), (k, 10), (k, 20)}
sılığını bulunuz.” demek;
ve kalemin siyah olması olayı,
“Zar atılmıştır ve 2, 5, 6 çıkanlarından birinin gel-
diği bilinmektedir. Bu çıkanın 1, 2, 3, 5 sayıla- C  {(s, 5), (s, 10), (s, 20)} olur.
rından birisi olması olasılığını bulunuz.” demektir. s(C) 3 1
O(C)   O(C)   O(C)  bulunur.
2 s(E) 6 2
c. O( A )  O( A / B)  olduğundan, A ve B olay-
3 Dikkat ediniz!
ları bağımsız olaylardır.
Yalnız kalem çektiğinizde kalemin siyah gel-
mesi olasılığı ile, kalem ve banknot çektiğinizde
Örnek – 5.55 kalemin siyah gelmesi olasılığı eşittir.
1
O( A )  O(C)  dir.
Ceplerinizden birinde biri siyah, biri kırmızı 2 ka- 2
lem; diğerinde biri 5 liralık, biri 10 liralık, biri 20 O hâlde; bundan sonra karşılaşacağımız
liralık 3 banknot bulunduğunu varsayınız.
problemlerde gereken durumlarda E örnek uza-
a. Bir kalem çekerseniz, bunun siyah olması ola- yındaki C olayının olasılığı yerine, E1 örnek uza-
sılığı kaçtır? yındaki A olayının olasılığını alabiliriz.
b. Bir banknot çekerseniz, bunun 20 liralık olması
olasılığı kaçtır? d. Örnek uzayı,
c. Bir kalem ve bir banknot çekerseniz, kalemin E  {(s, 5), (s, 10), (s, 20), (k, 5), (k, 10), (k, 20)}
siyah olması olasılığı kaçtır? ve banknotun 20 liralık olması olayı,
d. Bir kalem ve bir banknot çekerseniz, banknotun
s(D) 2 1
20 liralık olması olasılığı kaçtır? O(D)   O(D)   O(D)  bulunur.
s(E) 6 3
e. Bir kalem ve bir banknot çekerseniz, kalemin
siyah olması ve banknotun 20 liralık olması ola- 1
Burada da, O(B)  O(D)  olduğuna dik-
sılığı kaçtır? 3
f. Bir kalem ve bir banknot çekerseniz, kalemin si- kat ediniz.
yah veya banknotun 20 liralık olması olasılığı kaç- Gerektiği durumlarda, D olayının olasılığı ye-
tır? rine; hesaplanması daha kolay olan, B olayının
olasılığını kullanabileceğiz.
Çözüm
e. I. yol
a. Kalemleri s ve k ile gösterirsek; örnek uzayı, Örnek uzayı,
E1  {s, k} ve kalemin siyah olması olayı, A  {s} E  {(s, 5), (s, 10), (s, 20), (k, 5), (k, 10), (k, 20)} ;
olur. kalemin siyah ve banknotun 20 liralık olması ola-
s( A ) 1 yı, C  D  {(s, 20)} olur.
O( A )   O( A )  bulunur.
s(E1 ) 2 s(C  D) 1
O(C  D)   O(C  D)  bulunur.
s(E) 6

9
Olasılık Muharrem Şahin

II. yol Çözüm

C ve D bağımsız olaylar olduğundan, a. Zar atma deneyinin örnek uzayının eleman sa-
1 1 yısı 6; 3’ten küçük numaralı yüzlerin sayısı 2’dir.
O(C  D)  O(C)  O(D)  O(C  D)  
2 3 Zarın 3’ten küçük gelmesi olayını 3 ile gösterirsek;
bunun olasılığı,
1
 O(C  D)  bulunur. 2 1
6 O(3)   O(3)  olur.
6 3
Bundan sonra karşılaşacağımız problemler-
de, E örnek uzayı ile C ve D olaylarını uzun uzun Paranın tura gelmesi olayını T ile gösterirsek;
yazmayacağımız için, bu çözüm yolunu seçece- 1
bunun olasılığı da O(T )  dir.
ğiz. 2
C ve D olaylarının olasılıklarının yerine de A Zarın 3’ten küçük gelmesi olayı ile paranın tura
ve B olaylarının olasılıklarını kullanacağız. gelmesi olayı bağımsız olaylardır.
O hâlde; zarın 3’ten küçük ve paranın tura gelme-
f. I. yol si olasılığı,
Örnek uzayı, O(3 ve T)  O(3)  O(T)
E  {(s, 5), (s, 10), (s, 20), (k, 5), (k, 10), (k, 20)} ; 1 1 1
 O(3 ve T)    O(3 ve T)  bulunur.
kalemin siyah veya banknotun 20 liralık olması 3 2 6
olayı, C  D  {(s, 5), (s, 10), (s, 20), (k, 20) } olur.
b. O(3 veya T)  O(3)  O(T)  O(3 ve T)
s(C  D) 4
O(C  D)   O(C  D) 
s(E) 6  O(3 veya T)  O(3 )  O(T )  O(3)  O(T )

2 1 1 1 1
 O(C  D)  bulunur  O(3 veya T)    
3 3 2 3 2
2
II. yol  O(3 veya T)  bulunur.
3
C ve D olayları bağımsız olaylardır.
O(C  D)  O(C)  O(D)  O(C  D)
Uyarı !
 O(C  D)  O(C)  O(D)  O(C)  O(D)

1 1 1 1 Örnek 5.53 ün çözümünde 3 ile gösterilen

 O(C  D)    
2 3 2 3 olayın {1, 2} olmadığına; T ile gösterilen olayın {T}
olmadığına dikkat ediniz.
2
 O(C  D)  bulunur. Böyle olsaydı; (3 ve T) anlamına gelen 3  T
3
kümesi,
3  T  {1, 2}  {T}  3  T   ve
O(3  T)  0 olurdu.
(3 veya T) anlamına gelen 3  T kümesi de,
Örnek – 5.56
3  T  {1, 2}  {T}  3  T  {1, 2, T} olup, çö-
zümle ilgili bir anlam ifade etmezdi.
Bir zar ve bir madeni para atılıyor.
Burada; 3 ile gösterilen olay,
a. Zarın 3’ten küçük ve paranın tura gelmesi olası-
lığı kaçtır? 3  {(1, Y), (2, Y), (1, T), (2, T)} olayı;
T ile gösterilen olay,
b. Zarın 3’ten küçük veya paranın tura gelmesi
olasılığı kaçtır? T  {(1, T), (2, T)} olayıdır.

10
Olasılık Muharrem Şahin

3 olayının olasılığı, zar atma deneyindeki 2 2 2 2

 O(S veya M)    
{1, 2} olayının olasılığına; T olayının olasılığı da, 3 5 3 5
para atma deneyindeki {T} olayının olasılığına 12 3
eşittir. (Örnek 5.52)  O(S veya M)   O(S veya M)  olur.
15 5
Biz buna dayanarak, 3 olayının olasılığı ye-
rine {1, 2} olayının olasılığını; T olayının olasılığı
yerine {T} olayının olasılığını aldık. c. İki torbadan çekilenin de aynı renk olması, bun-
ların sarı olması demektir.
Böylece; 3 ve T olaylarını uzun uzun yaza-
rak, bunların olasılığını hesaplama zahmetinden I. torbadan çekilenin sarı olması olayı S1, II. torba-
kurtulmuş olduk. dan çekilenin sarı olması olayı S2 olsun.
2 3
O(S1 )  ve O(S 2 )  tir.
3 5
Örnek – 5.57 S1 ve S2 olayları bağımsız olduğundan,
O(S1 ve S2)  O(S1)  O(S2)
İki torbadan I. sinde 2 sarı, 1 kırmızı; II. sinde 3
sarı, 2 mavi bilye vardır. Torbalardan birer bilye 2 3
 O(S1 ve S2)  
çekiliyor. 3 5
a. I. den çekilenin kırmızı ve II. den çekilenin sarı 2
olması olasılığı kaçtır?  O(S1 ve S2)  olur.
5
b. I. den çekilenin sarı veya II. den çekilenin mavi
olması olasılığı kaçtır?
d. Çekilen bilyelerin farklı renkte olmaları olayı,
c. İkisinden çekilenin de aynı renk olmaları ola- bunların aynı renkte olmamaları olayıdır.
sılığı kaçtır?
Çekilen bilyelerin aynı renkte olmaları olayı A ise,
d. Çekilen bilyelerin farklı renkte olmaları olasılığı farklı renkte olmaları olayı A olur.
kaçtır?
A olayının olasılığı (c.) maddesindeki gibi,
2
Çözüm O( A )  olarak bulunur.
5
a. I. den çekilenin kırmızı olması olayı K, II. den
2
çekilenin sarı olması olayı S olsun. O( A )  1  O( A )  O( A )  1 
5
1 3 3
O(K )  ve O(S)  tir.  O( A )  olur.
3 5 5
K ve S olayları bağımsız olduğundan,
O(K  S)  O(K ve S)  O(K)  O(S)
1 3 1
 O(K  S)    O(K  S)  olur. Örnek – 5.58
3 5 5
İki madeni para birlikte havaya atılıyor.
b. I. den çekilenin sarı olması olayı S, II. den çeki- a. İkisinin de aynı gelmesi olasılığı kaçtır?
lenin mavi olması olayı M olsun.
b. Birinin yazı, birinin tura gelmesi olasılığı kaçtır?
2 2
O(S)  ve O(M)  tir.
3 5 Çözüm
S ve M olayları bağımsız olduğundan,
a. Paraların ikisinin de yazı veya ikisinin de tura
O(S  M)  O(S)  O(M)  O(S)  O(M) gelmesi olasılığını bulacağız.

11
Olasılık Muharrem Şahin

I. paranın yazı gelmesi olayı Y1, tura gelmesi Bağımlı Olaylar

olayı T1;

II. paranın yazı gelmesi olayı Y2, tura gelme- A ile B, E örnek uzayının iki olayı olsun. B olayının
si olayı T2 olsun. olasılığı A olayının gerçekleşmesi durumunda
f arklı, gerçekleşmemesi durumunda f arklı oluyor-
O(Y1 ve Y2)  O(Y1)  O(Y2) sa; A v e B olayları bağımlıdır, denir.

1 1 1
 O(Y1 ve Y2)    O(Y1 ve Y2)  ; A olayının gerçekleşmesi durumunda B ola-
2 2 4
yının olasılığı; yani, B olayının A koşullu olasılığı,
O(T1 ve T2)  O(T1)  O(T2) O( A  B)
O(B / A )  idi.
O( A )
1 1 1
 O(T1 ve T2)    O(T1 ve T2)  olur. Bu eşitlikten,
2 2 4
O(A  B)  O(A)  O(B / A) elde edilir.
(Y1 ve Y2) ile (T1 ve T2) olayları ayrık olaylardır.
Buna göre,
Buna göre,
Bağımlı iki olayın ikisinin de gerçekleşmesi ola-
O(Y1 Y2 veya T1 T2)  O(Y1 Y2)  O(T1 T2)
sılığı; birinin olasılığı ile, bunun gerçekleşmesi du-
1 1 rumunda diğerinin olasılığının çarpımına eşittir.
 O(Y1 Y2 veya T1 T2)  
4 4
O(A  B)  O(A)  O(B / A) formülü hem ba-
1 ğımlı olaylar, hem de bağımsız olaylar için geçer-
 O(Y1 Y2 veya T1 T2)  bulunur.
2 lidir.

b. Paraların birincisi yazı, ikincisi tura veya bi-

rincisi tura, ikincisi yazı gelebilir. Örnek – 5.59

O(Y1 ve T2)  O(Y1 T2)  O(Y1)  O(T2)

Bir torbada 3 sarı, 5 mavi bilye vardır. Çekilen
1 1 1 bilye geriye konulmamak koşuluyla art arda iki
 O(Y1 T2)    O( Y1T )  ; bilye çekiliyor.
2 2 4
a. İkisinin de mavi gelmesi olasılığı kaçtır?
O(T1 Y2 )  O(T1 )  O( Y2 )
b. İkisinin farklı renkte olması olasılığı kaçtır?
1 1 1
 O(T1 Y2 )    O(T1 Y2 )  olur. Çözüm
2 2 4
a. İlk çekişte mavi gelmesi olayı M1, ikinci çekişte
Y1 T2  {(Y, T)} ve T1 Y2  {(T, Y)} olayları ayrık
5
olaylar olduğundan, mavi gelmesi olayı M2 olsun. O(M1 )  dir.
8
O(Y1 T2 veya T1 Y2)  O(Y1 T2)  O(T1 Y2) İlk çekişte mavi gelmesi koşuluyla, ikinci çekişte
de mavi gelmesi olasılığı, (bir mavi eksildiği için)
1 1
 O(Y1 T2 veya T1 Y2)   4
4 4 O(M2 / M1 )  olur.
7
1
 O(Y1 T2 veya T1 Y2)  bulunur. 5 4 5
2 O(M1  M2 )    O(M1  M 2 )  bulunur.
8 7 14

12
Olasılık Muharrem Şahin

b. İlk çekişte sarı ve ikinci çekişte mavi gelmesi s(E)  6! Ve s(A)  5!  2! olduğunu görünüz.
veya ilk çekişte mavi ikinci çekişte sarı gelmesi Buna göre,
olasılığını bulacağız.
İlk çekişte sarı gelmesi olayı S1, mavi gelmesi ola- s( A ) 5!2!
O( A )   O( A ) 
yı M1; ikinci çekişte sarı gelmesi olayı S2, mavi s(E) 6!
gelmesi olayı M2 olsun. 1
 O( A )  bulunur.
O(S1 ve M2)  O(S1)  O(M2 / S1) 3

3 5 15
 O(S1 M2)    O(S1 M 2 )  ;
8 7 56

O(M1 S 2 )  O(M1 )  O(S 2 / M1 )

5 3 15
 O(M1 S 2 )    O(M1 S 2 )  olur.
8 7 56

S1 M2 ve M1 S2 olayları ayrık olaylardır.

Buna göre,
O(S1 M2 veya M1 S2)  O(S1 M2)  O(M1 S2)

15 15
O(S1 M2 veya M1 S2)  
56 56
15
O(S1 M2 veya M1 S2  bulunur.
28

Olasılık problemlerine örnekler vermeye de-

vam edelim:

Örnek – 5.60

Aralarında Mehmet ile Zeynep’in de bulunduğu 6

kişi, bir sıradaki 6 koltuğa rastgele oturacaktır.
Mehmet ile Zeynep’in yan yana oturması olasılığı
kaçtır?

Çözüm
6 kişinin 6 koltuğa oturması deneyinin örnek uzayı
E; Mehmet ile Zeynep’in yan yana oturması olayı
A olsun.
s(E), 6 kişinin bütün sıralanmalarının sayısı;
s(A), Mehmet ile Zeynep’in yan yana oldukları
sıralanmaların sayısıdır.

13