Jnana yoga in de praktijk

-een weg naar vrijheid-

Rita Beintema

samsara
 Liefde voor de waarheid laat je zoeken
naar de waarheid

Dit boek is opgedragen aan allen die voor mij een

gids zijn geweest. In volgorde van ontmoetingen:

Opa
Bert van Gennep
Wolter Keers
J. Krishnamurti
Sri Ramana Maharshi
Vimala Thakar
Jean Klein
Sri Nisargadatta

Ook 'mijn' man, kinderen en kleinkinderen hebben

Colofon: hiertoe bijgedragen.

© Rita Seintema 2005

© Deze uitgave: Samsara Uitgeverij bv 2005
Omslagontwerp: Kees Schreuders (www.ods.nl)
Lay-out: IS-Onrwerpflngrid Sewpersad

ISBN: 90-77228-33-0 f NUR: 726

Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden zonder

schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv, Herengracht 341, 1016 AZ Amsterdam.
Inhoud

Inleiding 7
Richting jnana yoga 11
Yoga in de Bhagavad Gita 17
Psychologie van oost en west 25
Onvrede 29
Twijfel en zekerheid 33
De innerlijke houding 37
Leren voelen en leren observeren 43
De ademhaling, K apalabhati en Nadi Shudi 49
Lichamelijke oefeningen en voeding 67
De meditatiehouding 71
Stilzitten 77
�at is leven? 85
Emoties en hun uitwerking 89
Conditioneringen 93
Het terugtrekken van de zintuigen 103
Kwetsbare plekken 109
Venrouwen 113
Terugtrekken en aandacht 117
De praktijk van alle dag 121
Bewustzijn 125
Schouwen 129
Hoe verder? 133
Inleiding

Als je jezelf vragen gaat stellen over het leven, de zin

van het leven, je verleden, geloof, ziekte, gelukkig of
ongelukkig zijn, of, als je jezelf afvraagt: wie of wat ben
ik?, dan ben je bezig met spiritualiteit, ook al zou je dat
niet meteen denken. De vraag naar spiritualiteit klinkt
steeds luider. Maar wat is spiritualiteit? Je zou spiritua­
liteit kunnen omschrijven als: 'bewustwording van het
leven in al zijn aspecten'. De antwoorden op al deze
vragen zijn aanwezig als je de moeite neemt om dit te
onderzoeken. Spiritualiteit is kortweg: het leven zelf.
Leven in verbondenheid met mens, dier en omgeving.
Het boek dat voor je ligt, heeft de jnana yoga als spi­
ritueel richtsnoer. Door het onderzoeken van je dage­
lijkse leven is het mogelijk om veel echte antwoorden
op je vragen te krijgen. Antwoorden die tot steeds meer
inzicht leiden. Inzicht in je leven wil zeggen: inzicht in
je denken en voelen, en hoe de identificatie met beide
tot stand komt die de dualiteit schept.

Er zijn zeer goede boeken over jnana yoga (de leer van
de non-dualiteit) geschreven met een duidelijke uitleg
van wat jnana yoga is. Maar geen enkel boek legt uit
hoe je er in praktijk mee om moet gaan. De basiskennis
van voelen en observeren van wat er zich in je lichaam,

7
je chemisch systeem en je psyche afspeelt, ontbreekt,
zodat de kans bestaat dat je met het denken er intellec­
tueel in vastloopt, omdat die basiskennis niet aanwezig
is. Zonder eerst te onderzoeken wat het gekende in je
leven inhoudt, waardoor inzicht kan ontstaan, verzandt
het waardevolle van de jnana yoga in het blindelings als
waarheid accepteren van het geschreven woord.
Het leren voelen en leren observeren drukt je tevens
met je neus op het feit dat je nooit iets kunt zijn wat
voortdurend verandert of aan verandering onderhevig
is. In mijn lessen heb ik deze onderdelen altijd 'het
abc van de yogà genoemd. Het 'abc' is de basiskennis
van yoga, een stevig fundament waarop je altijd kunt
terugvallen.
Als je de weg van jnana yoga bent ingeslagen, wil dat
zeggen dat je in eerste instantie bereid moet zijn om
innerlijke waakzaamheid te ontwikkelen. Je moet je
leven, en de reacties op je leven, op de juiste manier
onder de loep willen nemen. Om een dergelijk beslis­
sing te nemen is het nodig een sterk en goed ontwik­
keld 'ik' te hebben. Een zwak en labiel 'ik' zou er ver­
ward door kunnen raken.
De benadering vanuit de jnana yoga kan confronterend
zijn. Alles wat je in je verleden voor waar hebt aan­
genomen met betrekking tot je godsdienst, de sociale
voorschriften ('zo hoort het'), familieachtergronden,
en gewoontes, blijkt een harnas te zijn waar je maar
moeizaam uitkomt.
Als je met jnana yoga kennis maakt, raak je overdon­
derd door de helderheid die jnana yoga zonder omwe­
gen geeft. Je krijgt het gevoel van: ja, zo kan het zijn,
8 9
of zelfs van: dat is het, of je hebt een diep gevoel van
herkennen. Dit gevoel wijst je een richting aan. De
eerste tijd kan dat moeilijk zijn; je 'persoonlijkheid'
gaat opspelen. Je krijgt met je verleden te maken, met
voelen, met observeren en ook met het waarnemen van
het denken en van allerlei gevoelens die in je omhoog
komen. Je voelt en ziet hoe de identificaties met je
gevoel en met je zintuigen tot stand komen, en hoe ze
in je lichaam en je psyche doorwerken. Je leert de che­
mische werking van al je reactiepatronen in je lichaam
te voelen en te doorzien. Je leert herkennen hoe je met
je geconditioneerde patronen omgaat. Deze patronen,
en alles wat in een mensenleven kan voorvallen, moe­
ten als het ware 'geschouwd' worden om vervolgens
steeds minder gevoed te worden door de identificatie
met het denken en met het gevoel. Langzamerhand
ontdek je dat al deze patronen herinneringen zijn.
Dat wil zeggen: herinneringen, die nu naar boven
komen en zich nu laten waarnemen en waarmee jij je
altijd hebt geïdentificeerd. Zonder identificatie is een
gedachte slechts een beweging in de hersenen. Het is
de input van je persoonlijke computer. Alles wat je in
een computer stopt, kun je er ook weer uithalen. Zo is
het ook met je geheugen: alles wat daarin zit, is er ook
ooit ééns ingestopt. Als je dit inziet, is het verleden in
je leven nu verder machteloos.
Eén ding moet vooraf heel duidelijk zijn: Dat het voor
een ik onmogelijk is verlichting te bereiken. Er is niets
te bereiken, alles is er al, alleen kunnen we het nog niet
zien.
Jnana yoga is het proces van het afpellen van de onwe­
tendheid over je .eigen wezen, om vervolgens 'niet iets
te zijn'. Deze weg is een 'weg' naar vrijheid. Hij eist
niets en belooft niets. De weg geeft geen enkele zeker­
heid, geen enkel voorschrift en hij speldt je niets op de
mouw. Jij bent en blijft zelf verantwoordelijk voor wat
je ermee doet en of je wel of niet verder gaat. Wel roept
hij je als het ware toe om alles te onderzoeken. Begin
met het gekende te onderzoeken, dan kom je bij het
ongekende uit.
De 'weg' begint met een 'ik' en eindigt, ja, als wat? Laat
ik het zo stellen: als 'één zonder tweede'.
Ik wens je geduld, doorzettingsvermogen en innerlijke
vrede toe.
Als je vragen hebt of het even niet meer weet, bel dan.
De meeste maandagochtenden ben ik bereikbaar van
negen tot half elf, telefoonnummer: 0573 - 252897.
Rita Beintema
10
Richting jnana yoga
Jnana yoga is een 'weg' om het gekende te onderzoeken
en het ongekende te ontdekken.
Ieder mens heeft een eigen gevoel dat hem of haar tot
onderzoek 'dwingt'. Was het vroeger de enkeling die op
onderzoek uitging, nu hebben veel meer mensen daar
belangstelling voor. De hedendaagse mens is aan het
veranderen; er manifesteert zich in veel mensen lang­
zaam maar zeker een innerlijke onrust, een onvrede met
het leven zoals het zich op dit moment in henzelf, in
hun omgeving en in de hele wereld voltrekt. Je wilt ver­
anderen, de wereld veranderen, maar je weet niet hoe.
Soms gaat die onrust over in angst en menigeen vraagt
zichzelf af: 'Waar zijn we in dit land toch mee bezig?'
Programma's op de televisie die domweg obsceen zijn,
muziek die alleen nog maar meer onrust veroorzaakt.
Her gedogen van allerlei misdragingen zonder dat er
straf op volgt. 'Het alles moet kunnen regime' viert
nog steeds hoogtij. Het geweld in de wereld. De moti­
vatie voor allerlei oorlogshandelingen. De dieren in
de bio-industrie. Dieren, die óók over een bewustzijn
beschikken en lust- en onlustgevoelens hebben en nog
veel meer kunnen registreren.
De wijze waarop men alles goedpraat, wijst alleen
maar één richting uit: niet echt meer geïnteresseerd
11
zijn en steeds meer willen hebben. Het 'niet tevreden
zijn' viert hoogtij. De belangstelling voor oosterse
filosofieën zoals yoga, zen en boeddhisme groeit nog
steeds. Gelukkig zijn er ook nog mensen die vanuit
hun onvrede op onderzoek uitgaan om naar de zin van
het leven te zoeken. De enige manier om de wereld
te veranderen is jezelf te veranderen en tot inzicht te
komen. Zelf op onderzoek uitgaan is de enige manier
om, langzaam maar zeker, naar meer inzicht te groeien
waardoor de verandering kan plaatsvinden. De vraag is,
gezien het aanbod: hoe en waar? Geen enkele richting
zal je naar een totale bevrijding voeren. Er is geen ik of
ego dat verlichting kan bereiken. Je kunt alleen onder­
zoeken. Je kunt wel stellen dat je op de eerste plaats
heel kritisch moet worden of zijn en dat je niemand,
ondanks alle mooie, heilige of hoogstaande woorden,
moet geloven. Het zijn alleen maar mooie woorden
waar je niets mee opschiet. Woorden die soms veel
beloven, maar niets kunnen waarmaken. Jij zult het
toch zelf moeten doen.
Helaas heeft iedereen diep van binnen het gevoel dat
er zoiets bestaat als een 'verlosser'. Een verlosser die
ons door zijn woorden of door een handeling vrij
kan maken. Maar helaas, zo iemand bestaat niet, alle
mooie verhalen ten spijt. Ook zullen boeken en oude
geschriften je niet vrijmaken. Je zult je eigen weg naar
bevrijding moeten zien te vinden. Om te beginnen
kun je proberen alle autoriteit naast je neer te leggen.
Alles wat je op gezag van iets of iemand aanneemt, zal
je ontwikkeling smoren. Een tijdelijke werkhypothese
gebruiken, kan wel.
12
Het enige wat je kunt doen, is in jezelf en in het leven
van alledag op onderzoek uitgaan. De eerste vraag die
je dan aan jezelf moet stellen is: ben ik een zoeker of
een onderzoeker?
De tweede vraag die je moet stellen is: wil ik echt tot
inzicht komen, wil ik echt veranderen en heb ik er die
zoektocht voor over? Of: is er wel een zoektocht? Wat
houdt het zoeken in? Wat verwacht ik van die zoek­
tocht? Het antwoord op de eerste vraag bepaalt waartoe
je bereid bent. Wil je overal gaan zoeken om informatie
te verzamelen en allerlei mensen ontmoeten die je ant­
woorden kunnen geven? Dan ben je een zoeker.
Of durf je jezelf te onderzoeken, jezelf vragen te stel­
len, de vraag achter de vraag te stellen, het gekende te
onderzoeken? Dan ben je een onderzoeker.
Op zoek gaan wil zeggen dat je niet meer op zoek bent
naar nieuwe veiligheden en zekerheden, maar zoekt
zonder een enkele verwachting van veiligheid en zeker­
heid. Leven, zonder in de stroom van je verwachtingen
mee te gaan, vraagt al vanaf het eerste begin heel veel
moed en geduld om door re gaan. Alle zekerheden die
je had worden omver gehaald en ik kan uit eigen erva­
ring zeggen dat het een enerverend proces is dat heel
lang voortduurt. Je zult er vaker mee geconfronteerd
worden dan je aanvankelijk dacht. Verwachtingen - tot
in de kleinste dingen - liggen in het dagelijkse leven
altijd op de loer.
Een andere vraag die gesteld moet worden is: heb ik
verwachtingen over de zoektocht zelf? Als je de laatste
vraag beantwoordt met een opsomming van alles wat
je er van verwacht, dan hoef je er niet aan te begin-
13
nen. De zoektocht wordt dan al bij voorbaat door die
verwachtingen g<;torpedeerd. Op het moment dat er
een verwachting opkomt, ben je al geblokkeerd; je
kunt dan niets meer onderzoeken zonder de kleur van
je verwachting erop te projecteren.
Zelf heb ik, na een rooms-katholieke opvoeding, de
kerk de rug toegekeerd. Ik begon me steeds meer te
verzetten tegen wat me werd verteld. Ik twijfelde aan
het gezag en de voorschriften en wist bijna zeker dat
mijn heil daar niet meer lag. Mijn innerlijke onrust liet
me steeds verder zoeken. Boeken over andere richtingen
waren in die tijd nauwelijks te krijgen; je moest er heel
wat voor over hebben om al iets te vinden. Immers, ik
wist eigenlijk niet precies wat ik zocht en dan is zoe­
ken dubbel zo moeilijk. Toen kruiste het woord 'yogà
mijn pad en dat sprak mij wel aan. En ik begon, onder
leiding van een competente leraar, aan de weg van het
afpellen van oude gewoontes en oude ideeën.
Door het leren voelen en leren observeren maakte ik
kennis met een voor mij totaal andere manier van den­
ken en van benaderen. Mezelf gaan ontwikkelen was
een hele openbaring.
Mijn zoektocht veranderde in het afpellen van oude
opgedrongen 'waarheden'.
Hij leerde mij om heel kritisch om te gaan met mijn
ervaringen van de lichamelijke oefeningen. Het ging er
niet om de oefeningen alleen maar te herhalen, maar
om ze iedere keer als nieuw te ervaren, evenals de licha­
melijke en energetische uitwerking ervan. Ook de ver­
schillende vormen van yoga heb ik kritisch benaderd.
14
Voor mij is het, na veel vallen en opstaan, jnana yoga
geworden: de yoga van het inzicht. Door de jnana yoga
begon het afpellen pas goed. Geen kennis, maar inzicht
verzamelen, werd het devies. Het uitgangspunt van de
jnana yoga is: alles is één, dualiteit is een verkeerde
denkwijze. Ns alles namelijk één is, dan kan er nooit
iets bij en kan er ook nooit iets af. Dus zijn allerlei
voorschriften alleen maar een belemmering. Het aller­
eerste wat ik bewust heb laten vallen waren de geboden
en verboden. Die had ik achter me gelaten toen ik me
bij de kerk liet uitschrijven en ik was echt niet van plan
om die in een andere vorm weer op te pakken.
Door het beoefenen van yoga ontwikkelde zich vanzelf
een eigen stijl van lesgeven, die ik altijd 'het abc van
yoga' ben blijven noemen. Naast het leren observeren
en leren voelen, tijdens en na de oefening, wordt een
deel van de lessen gewijd aan het heel langzaam leren
'kijken' naar gedachten en gevoelens. Leren kijken
hoe de processen van identificatie tot stand komen.
Ontdekken dat negatieve gevoelens een slechte chemi­
sche werking in het lichaam hebben, maar vooral leren
omgaan met angst.
Het 'stilzitten', en de eventuele feedback hierop, wordt
in mijn lessen meestal benaderd vanuit de jnana yoga,
de yoga van kennis en inzicht, met de nadruk op
inzicht.
Intellectuele kennis is op dit terrein een struikelblok
dat je verhindert om tot inzicht te komen. Inzicht
komt maar langzaam naar je toe, zeker in de eerste
15
jnana yoga geen geboden of verboden zijn. Er is geen
moeten en dus. ook geen 'heilig' moeten. En nooit
moet je ook maar iets op gezag van een ander of op
de autoriteit van een boek aannemen. Je bent je eigen
autoriteit, en jij bepaalt of je iets als werkhypothese
aanneemt of niet.
Realiseer je ook dat er verschillende interpretaties van
een tekst mogelijk zijn: zowel vanuit de bhakti yoga
(de yoga van de devotie en toewijding), vanuit de
karma yoga (de yoga van de handeling), als vanuit de
jnana yoga (de yoga van inzicht in het niet twee zijn):
Realiseer je dat de kwaliteit van de vertaling van de
Bhagavad Gita ook afhankelijk is van het 'inzicht' van
de vertaler en of hij/zij is 'opgevoed' in deze traditie.
Het inzicht van de vertaler bepaalt de diepgang van de
vertaling.
De vedische literatuur is de verwoording van waarne­
mingen van de waarheid. Zij spreekt niet alleen over
het ontstaan van de wereld, maar ook over dat wat vóór
de schepping was. De wijzen noemen dat Brahman.
Mgeleid betekent dat woord: 'dat wat altijd dynamisch
is', ofwel dat wat altijd zichzelf opnieuw schept, dat wat
uit zichzelf creatief en zichzelf onderhoudend is. Het
wordt 'veel' en ondanks dat het 'veel' wordt, behoudt
het zijn eenheid.
Over de schepping wordt het volgende gezegd. Uit de
leegte explodeerde de ether - uit de ether werd lucht
geboren; uit ether en lucht werd het vuur geboren;
uit ether, lucht en vuur werd water geboren; uit ether,
lucht, vuur en water werd de aarde geboren. Dat is het
18
proces van het ontstaan van alles vanuit die ene leegte.
De mens is het gevoel van die eenheid kwijt. Zolang
de mensheid bestaat zijn wij steeds verder gegaan met
verdelen en onderverdelen. En wat erger is: wij zijn
gaan geloven in het bestaan van die verdeeldheid en in
het feit dat wij geen deel meer zijn van het grote geheel.
We hebben ons afgescheiden van het Leven, afgeschei­
den van alles wat om ons heen leeft. We zijn er niet
of nauwelijks mee verbonden. We hebben geen enkel
respect meer voor andere levensvormen. We halen alle
grondstoffen uit de aarde zonder ergens rekening mee
te houden. We ontbossen en vervuilen de aarde. Er
worden een paar honderdduizend gezonde dieren afge­
maakt en we houden gezamenlijk onze mond dicht.
Iedereen met inzicht weet dat we langzaam de afgrond
naderen, maar we geloven het wel; het zal onze tijd wel
duren, denkt men. De basis hiervan ligt in het geen
respect meer hebben voor alles wat leeft.
Toch zullen er altijd mensen blijven die dit wél inzien.
Het zijn nu nog steeds roependen in de woestijn, maar
eens moet het toch ook bij anderen gaan dagen. Elk
mens kan door bewustwording veel aan zijn eigen
gedrag veranderen.
Het bestuderen van de Bhagavad Gita kan andere
inzichten geven. Het bevat de essentie van de vedàs
en de oepanishads en de zes filosofieën die daaruit zijn
voortgekomen: sankhya, yoga, nyaya, vaisheshika, purva
mimamsa en vedanta. De Bhagavad Gita geeft een hel­
dere uitleg over de yogafilosofie. Dit is geen abstracte
19
kennis, maar kennis die in relatie staat met het dage­
lijkse leven.
De Bhagavad Gita bevat de beroemde dialoog tussen
Krishna en Arjuna. De onderwerpen waarover gespro­
ken wordt, zijn nog altijd even actueel.
Ze gaan over het dagelijkse leven: Wat is het Leven?
Wat is werkelijkheid? Wat is de zin van het bestaan?
Er bestaat echter een grote moeilijkheid bij het zoeken
naar een juiste vertaling vanuit de oorspronkelijke
taal. Als belangrijkste punt moet de persoon die de
Bhagavad Gita gaat vertalen een goed inzicht hebben
in de taal en in de filosofische achtergronden. In verta­
lingen van de Bhagavad Gita vanuit het Engels komen
meestal vrij veel fouten voor. Niet dat dit met opzet
gebeurt, maar de 'wortels' in de Engelse taal ontbre­
ken. Om een voorbeeld te noemen: de woorden 'shuba'
en 'ashuba' worden in het Engels vertaald als 'goed' en
'kwaad', terwijl het vertaald zou moeten worden als:
'veelbelovend' en 'ongunstig'.
Shuba is: dat wat door zijn aanwezigheid en interactie
meewerkt aan het welzijn van allen.
.Ashuba is: dat wat schade toebrengt aan de natuurlijke
beweging van welbevinden en welzijn om je heen.
Je ziet dat de veda's 'geen dualiteit' (advaita) als de
essentie van het leven erkennen. Vanzelfsprekend wil­
len ze goed en kwaad niet erkennen, of een scheiding
tussen die twee. Ook erkennen ze geen onafhankelijk
autonoom bestaan. Wordt een dergelijk vertaling ook
nog becommentarieerd, dan wordt de zoeker nog meer
op een verkeerd spoor gezet.
20
Zelf heb ik het geluk gehad het commentaar van Vimala
Thakar* op de Bhagavad Gita te kunnen bestuderen.
Haar commentaar geeft een westerling verduidelijking,
ook op het gebied van yoga. Vimala gaf, middels een
aantal lezingen, haar �ommemaar op wat volgens haar
de belangrijkste hoofdstukken waren, waarbij ze zei dat
het bestuderen van het tweede hoofdstuk al voldoende
kan zijn om het proces van veranderen te ondergaan**
Zij gaf ook de vertaling en de betekenis van diverse
oorspronkelijke woorden en begrippen die in het wes­
ten niet duidelijk waren overgekomen, wat nogal eens
voor de nodige misverstanden had gezorgd.
Een ander misverstand kan het woord 'sankhya' zijn. Er
is een Indiase filosofie met deze naam. Deze filosofie is
puur dualistisch. Het woord 'sankhya', zoals het in de
Bhagavad Gita wordt gebruikt, staat echter voor het
woord Jnanam': het pad van de rede en het inzicht, de
weg van de jnana yoga, de vereniging met 'dat wat is'
door inzicht, een non-duale weg dus.
De vedische literatuur verhaalt hoe de schepping tot
stand kwam. Het proces van het ontstaan van alles uit
die ene leegte. Je kunt die leegte ook 'Goddelijk' of
• Deze zijn met een bandrecorder opgenomen en later uitgewerkt. De lezingen
van de eerste vier hoofdstukken heb ik in her Nederlands vertaald en zijn te vin­
den op mijn website: hrtp:/lhome.riscali.nl/yogaritabeintema. R.B.
•• Vimala Thakar heeft vele jaren van haar leven over de hele wereld gereisd om
de boodschap van de oude geschriften over te brengen. De boodschap van de
Bhagavad Gita is nog even actueel als vijfduizend jaar geleden. Helaas zijn vele
woorden en begrippen door westerse vertalers niet correct weergegeven. Vimala
heeft, als erudiete Indiase, in de vorm van lezingen commentaar op de Bhagavad
Gita gegeven. De uitleg van Vimala geeft de ware betekenis van de woorden en
begrippen uit de oudheid weer.
21
jaren. Als je een antwoord op je vraag hebt gekregen,
komen er direct andere vragen op. Als er opheldering
komt door een inzicht waardoor er plotseling een 'aha
ervaring' is, komen over dat stukje geen vragen meer
omhoog. Het is zoiets van: '0, jà en dan is er stilte. Er
blijven dan nog genoeg andere vragen over die eens aan
de beurt zullen komen.
Door het gekende verder te onderzoeken komen er
steeds meer inzichten. Het gekende is het alledaagse
leven, niets meer, maar ook niets minder. Het alle­
daagse leven dat men vaak de werkelijkheid noemt. Is
dat de werkelijkheid? Nee, het is niet de werkelijkheid.
De echte Werkelijkheid is niet te verdelen; het is het
Totaal van Dat Wat Is. Je kunt die Werkelijkheid zelfs
niet verdelen in een schepper en een schepping. De
oorzaak wordt het effect zonder zijn oorzakelijkheid te
verliezen. Dit is het geheim van de advaita- niet twee
zijn - en dat is Eenheid. Deze Eenheid is de essentie
van het leven. De onderzoeker en de zoeker zijn daar
samen naar op zoek: de onderzoeker naar binnen toe,
en de zoeker naar buiten toe. Ieder op zijn/haar wijze
met eigen vragen en eigen ballast die afgepeld moet
worden.
16
Yoga in de Bhagavad Gita
De nu volgende uitleg over de Bhagavad Gita (een deel
van het beroemde epos Mahabaratha en een van de
bekendste geschriften uit India), is vanuit de advaita
vedanta ook bekend als jnana yoga.
Jnana yoga wordt ook wel 'de wetenschap van het
leven' genoemd. De Bhagavad Gita begint met de
mens, met lichaam en geest, de kennismaking met de
hersenen, met zijn mechanismen en de manier waarop
deze functioneren, en de relaties die de zintuiglijke
organen met elkaar hebben. Aan de orde komen de
werking en de inwerking van de zintuigen, de energie
die in deze zintuigen aanwezig is en de manier waarop
deze functioneert.
Deze wijze van het leven benaderen is zo totaal anders
dan hier in het westen. Het is niet de bedoeling om
alles wat in de vedàs of in de Bhagavad Gita staat
zomaar in goed vertrouwen aan te nemen. Wel kun je
ermee, op je eigen manier en in je eigen tempo, met
onderzoek bezig zijn. Het kan veel duidelijkheid geven
door dagen of weken in stille momenten met enkele
zinnen uit deze tekst bezig te zijn. Persoonlijk noem ik
dat 'het proeven van de tekst'.
Je kunt de dingen die je niet begrijpt laten liggen tot
een later tijdstip, of ze verwerpen. Weet, dat er in de
17
de 'suprème intelligentie' noemen. De kern van het
bestaan is de Goddelijke, suprème intelligentie, en de
hele schepping is een manifestatie van die energie. De
kern van de schepping is met betrekking tot de kwa­
liteit niet anders dan de bron van de schepping waar
ze uit voortkwam. Dus als de Goddelijke, suprème
intelligentie de bron van de schepping is, is het ook de
substantie van de schepping. Wat we materie noemen
zijn kortstondige vormen die opkomen uit de oceaan
van intelligentie.
In de oude geschriften staat dat de mens gebonden is
aan 'naam en vorm'. Vormen hebben een begin en een
einde, elke vorm heeft een naam en elke naam staat
voor een vorm. Vormen zijn begrensd en bestaan bij de
gratie van de tijd. Vormen hebben een begin en einde
in de tijd en zijn gebonden aan een locatie in de ruim­
te. En dat wat aan tijd en ruimte gebonden is, aan dat
wat vorm heeft, is een verschijning. Dat wat verschijnt
als vorm lost eens weer op in het vormloze.
Dat wat aan ons verschijnt komt uit het onzichtbare
en wordt zichtbaar. Het woord 'echt' heeft evenwel
een relatieve betekenis; dat wat aan ons verschijnt is
'onecht', het is geen absolute Werkelijkheid.
Een vorm lijkt echt omdat hij door de zintuigen waar­
genomen kan worden. Hierin zit de moeilijkheid voor
de zoeker. Alles wat wij van een vorm weten is niet
meer dan een zintuiglijke waarneming. Een zintuiglijke
waarneming is uiteindelijk een gedachte, dus in die zin
'onecht'. Laten we een voorbeeld nemen. Er staat een
vaas voor je. Je ziet deze vaas alleen maar omdat je de
22
vaas als gedachte vertaald hebt. Je sluit je ogen en pro­
beert andere informatie van de vaas op te vangen. Dat
is alleen mogelijk als je andere zintuigen gebruikt zoals
je handen, je mond of je reukorgaan, maar wederom is
elke waarneming een gedachte. Zo kun je al je zintui­
gen gebruiken, maar je zult de vorm alleen als gedachte
kennen. Je kent wel het verschijnsel dat, wanneer je
verdiept in een boek hebt zitten lezen, je de klok in de
kamer niet hebt horen tikken. Je hoort het tikken pas
als het in je bewustzijn vertaald wordt als de gedachte:
'de tikkende klok'. Daarom kun je nooit iets anders zijn
dan 'kenner van een gedachte'. Elke zintuiglijke waar­
neming heeft een functie, maar een functie heeft een
begin en een eind. De Werkelijkheid heeft geen begin
en geen einde. Vormen en namen zijn nodig en nuttig;
we kunnen zonder vormen en namen niet leven, maar
vormen kunnen vernietigd worden. Probeer ze wel te
gaan zien zoals ze zijn: relatief echt, maar uiteindelijk
altijd een gedachte.
Als je dit goed tot je laat doordringen zul je alles om
je heen anders benaderen. Je realiseert je dat de zicht­
bare wereld alleen een gedachte is, dus niet echt. Het
onzichtbare- het ongemanifesteerde- is echt want het
kan niet vernietigd worden. Het was er al voordat de
mens er was en het zal er ook nog zijn nadat de mens,
met al zijn machtsmisbruik, zichzelf vernietigd heeft.
Dat wat altijd geweest is, dat wat altijd zal zijn, dat wat
niet door de mens veranderd kan worden, wordt de
absolute Werkelijkheid genoemd.
23
Psychologie van oost en west

Wijlen professor Han Fortmann nodigde Vimala

Thakar uit voor twee toespraken op 17 en 18 oktober
1970. Helaas overleed hij voordien. De inleiding werd
toen verzorgd door drs. H. J. G.van Kempen. Ik citeer
hier zijn woorden:
'Ondanks het enthousiasme van de grondleggers van
de wetenschappelijke psychologie is deze eeuw niet 'de
eeuw van de psychologie' geworden. Meer dan ooit
wordt de eigentijdse psychologie bekritiseerd om haar
hulpeloosheid met betrekking tot de heersende per­
soonlijke en maatschappelijke problemen.
Omdat de wetenschappelijke psychologie haar oor­
sprong heeft in het westen, bestudeerde zij voorna­
melijk westerse proefpersonen, daarbij vergetend dat
de westerse mens slechts een deel van de menselijke
mogelijkheden verwerkelijkt. Zich niet bewust van
de alles doordringende invloed van de eigen cultuur,
onderkenden de psychologen hun eigen, verborgen
vooronderstellingen en impliciete antropologie niet. Zij
beschouwden als definitief wat in feite een bevooroor­
deelde keuze uit alternatieven is. Door de bestudering
van mensen die zijn ingekapseld in een cultuur waarin
slechts een beperkte reeks waarden op de voorgrond
staat, heeft de psychologie zichzelf ingekapseld.

25
In een poging zich los te maken van hun filosofisch
verleden en teleurgesteld over de resultaten van de
introspectieve methode, raakten de psychologen
geïmponeerd door de opmerkelijke resultaten van de
natuurwetenschappen. De overname van natuurweten­
schappelijke onderzoekmethoden betekende een stap
vooruit bij de opbouw van een rigoureuze psychologie,
maar hield opnieuw een beperking in van de mogelijke
vraagstellingen. Elke eerstejaars psychologiestudent
ontdekt al gauw dat er een brede kloof is tussen de
onderwerpen die hem interesseren en de themàs die in
de academische psychologie aan de orde komen. Hij
zal het stellig eens zijn met Berelson en Steiner die hun
wetenschappelijk onderzoek* besluiten met het citaat:
'Het merendeel van wat het leven waard maakt om geleefd
te worden, zijn warmte, zijn kleur, zijn liefde en vreugde,
alsook zijn lijden en tragiek - infeite alle directe en subjec­
tieve bewustzijnsinhouden - wordt weloverwogen omzeild
of eenvoudig weggelaten:
Momenteel erkennen meer en meer mensen deze kortzich­
tigheid. Maar het weet hebben van eigen bijziendheid
betekend nog geen genezing. Wát wij nodig hebben is de
confrontatie met een antropologie die de waarden naar
voren brengt welke zijn vergeten in een cultuur waarin
men zich primair bezig hield met het maken van dingen
en die de mens zelf verwaarloosde. Misschien kan deze
confrontatie een psychologie heroriënteren die wordt
gekarakteriseerd door een westers vooroordeel en die al te
gemakkelijk de belangrijke thema's heeft ingeruild voor de
•Berelson, B en G.A.Steiner, HummJ Behavior: an irwentory ofrcientific findings,
N .Y.: Harcourt.1964. 667.
26
onderzoekbare. De herhaalde verklaring dat bepaalde ter­
reinen niet in aanmerking komen voor onderzoek kan de
vorm aannemen van een voorspelling die zichzelf waar­
maakt: ontslagen van de taak deze gebieden te bestuderen,
zal geen psycholoog trachten ze te onderzoeken.
Deze confrontatie is urgent omdat er een wijdverbreide,
kritische houding is gegroeid ten aanzien van culturele
systemen die vroeger slechts vragen opriepen. Het inzicht
dat culturen door mensen worden gemaakt en het weg­
vallen van culturele verankeringen zullen de mens met
zichzelf confronteren. Deze ontmoeting kan traumatisch
zijn voor een mensheid die is behept met de angst voor de
vrijheid.'
Oe psychologie heeft de laatste vierendertig jaar veel
veranderingen ondergaan en heeft zich in vele rich­
tingen uitgebreid met o.a. prachtige onderzoeken die
te pas komen in de maatschappij. Die onderzoeken
worden gedaan door personen en ten behoeve van
personen. Men wil veel weten over het gedrag van
groepen en individuen. Toch is alles gebaseerd op de
persoonlijkheid en het gekende. De jnana yoga wil je
duidelijk maken dat je geen persoonlijkheid bent en
reikt je de mogelijkheden aan tot onderzoek zodat je
steeds dieper kunt gaan. Psychologie is naar buiten
gericht en gaat uit van een persoonlijkheid; de jnana
yoga is naar binnen gericht en laat je zien dat je nooit
een persoonlijkheid kunt zijn; jnana yoga is non-duaal.
Het uitgangspunt van beide is onvergelijkbaar. In een
gesprek met een psycholoog probeerde deze me duide­
lijk te maken dat het in de toekomst mogelijk zal zijn
om 'het ongekende' bloot te leggen. Ik antwoordde
27
dat dit onmogelijk is en wel om de volgende reden.
Om de oude geschriften, zoals de Bhagavad Gita, te
onderzoeken, zul je eerst moeten beginnen met 'stilzit­
ten' en inzien dat je alle autoriteit moet loslaten, wil je
tot inzicht komen. Dit zal vele jaren in beslag nemen.
Wordt dit 'stilzitten' overgeslagen, dan wordt het
onderzoek alleen het verzamelen van feiten, gebaseerd
op intellectuele kennis, zonder inzicht. Het intellect
zelf kan nooit tot inzicht komen; het zal altijd ondui­
delijkheid geven. De Werkelijkheid is voor het denken
onbereikbaar. Een gedachte is er alleen als je hem kunt
waarnemen; op het moment van waarneming is er dua­
liteit. Alle kennis is kenbaar en behoort tot de dualiteit
van het denken. Inzicht in het gekende zal weergeven
'wat is'. Her is her begrijpen van het kenbare dar voor
jou het onkenbare blootlegt.
De psychologie van de jnana yoga laat je als het ware
'ervaren' dar denken en voelen betrekkelijk zijn, wat
identificatie met denken en voelen inhoudt, war je per­
soonlijke conditioneringen zijn en hoe je ermee kunt
omgaan. Ook ga je ervaren wat de conditioneringen
van de totale mensheid zijn, hoe de identificatie met
je zintuigen je 'ik-bewegingen' beïnvloedt en dar het
ego, of de 'ik-gerichtheid', uiteindelijk ook maar een
gedachte is. Het denken is een technisch instrument
dat je op die manier moer gebruiken. Maar om inzicht
in 'jezelf ' te krijgen kan het denken je niet helpen
omdat je uit het denken alleen maar kunt halen wat er
door het verleden is ingestopt. De Werkelijkheid kan
nooit door een 'ik' gekend of waargenomen worden.
Alles wat wordt waargenomen kan alleen als gedachte
waargenomen worden.
28
Onvrede
Het gaat allemaal erg goed met je. Toch kom je lang­
zaam in de greep van het meer willen hebben. Je vindt
dit 'meer willen hebben' heel gewoon; je hebt er zoiets
als 'recht' op. Je gaat harder werken en meer dingen
aanschaffen. Je hele wereld draalt om je werk en je
sociale contacten; je gezin is een aanhangsel geworden.
De traditionele feestdagen zijn een verplichting die je
nauwelijks kunt accepteren. Je bent erdoor gebonden;
je kunt niet doen wat je wilt. Traditie heeft geen enkele
betekenis voor je; het is allemaal nonsens. Ook als je
geen gezin hebt kan het zo lopen. Je hebt zelfs tijd vrij
gemaakt om yoga te doen. Je denkt dat de achtergron­
den van yoga heel duidelijk voor je zijn. Je weet het
allemaal al. Dan begint langzaam een gevoel van onvre­
de de kop op te steken; het begint als een ondergronds
gerommel dat zich aanvankelijk nog wel laat terugdrin­
gen. Toch zal vroeg of laat het moment daar zijn dat
je op een punt uitkomt dat je eerlijk naar jezelf moet
gaan worden en moet gaan kijken waar die onvrede
vandaan komt. De schok kan groot zijn als je de vraag
ontdekt: is dit nu de zin van het leven? Of: is dit alles,
of is er iets meer? Omdat je niet meteen een antwoord
op die vraag krijgt, ben je van binnen ongedurig, wat
zich kan uiten in onredelijke boze uitvallen naar ande-
29
ren toe. Anderen krijgen overal de schuld van, wat te
horen is in je stem die hard en onverdraagzaam klinkt.
Je lichaam staat op uitbarsten en het zal net zo lang op
uitbarsten staan totdat jij eerlijk bent ten opzichte van
je levensstijl en levenshouding. Zo niet, dan moet je de
lichamelijke gevolgen daarvan ook dragen.
Als dit moment van 'eerlijk naar jezelf zijn' gekomen is,
zonder je dan af en ga met de moed der wanhoop naar
jezelf kijken zonder er een denkproces van te maken.
Probeer in alle eerlijkheid jezelf, je handelwijze, je
gevoel en je denken gade te slaan. Het is moeilijk; je
weet niet hoe je moet kijken. Probeer dan bijvoorbeeld
te kijken alsof je naar een vreemde kijkt. Je bent wel
geïnteresseerd, maar ook niet meer dan dat. In ieder
geval zijn die gedachten dan van een ander en niet van
jou. Accepteer bij voorbaat alles wat je te zien krijgt.
Laat de gedachten en gevoelens komen zonder er een
oordeel of een verdediging op te plakken; probeer de
dingen die je waarneemt niet met elkaar te vergelijken.
En bovenal: zoek niet naar een oplossing. Zolang je
naar oplossingen blijft zoeken ben je niet goed bezig;
je kijkt dan met ogen die niet echt willen zien. Je hebt
de vuilnisbak omgekeerd; kijk dus wat er in zit. Het
vuilnis is aan het woord en jij kijkt. Het zal een hele
ervaring voor je zijn om te zien wat er allemaal in zit.
Zie wel dat alles verleden tijd is.
Trek dan voor jezelf de conclusie: wil ik wel of niet
veranderen? Veranderen wil zeggen dat je de pijn en
de fouten uit het verleden op de koop toe neemt. Het
zal je de eerste tijd wel eens overkomen dat je door
allerlei vervelende gevoelens uit het verleden overval-
30
len wordt. Spijt, schuldgevoel en 'had ik maar' enz.,
zullen daar deel van uitmaken. Wees dan heel alert en
neem er meteen afstand van. 'Gedane zaken nemen
geen keer' werd er vroeger gezegd. Vanuit de yoga ga je
het anders benaderen; alles wat uit het verleden komt
en zich laat waarnemen is oud en zijn oude gedachten,
oude gedachten waar jij je op dat moment mee identi­
ficeert. Oude gedachten hebben geen waarde, mits jij
ze niet beoordeelt als goed/kwaad of prettig/onprettig.
Gedachten zijn alleen maar bewegingen in de hersenen
zolang je ik - ego - zich er niet mee identificeert. Als je
door het verleden overvallen wordt, zet dan denkbeel­
dig een stap terug en kijk naar wat je te zien krijgt en
blijf naar de gedachten kijken zonder commentaar te
geven.
Blijf voorlopig elke dag 'stilzitten'. Probeer de komende
processen niet te overhaasten; alles is er al, alleen heb
je nog de verkeerde gewoonte om je denken als echt te
ervaren in plaats van de gedachten te doorzien, maar
dat zal zeker veranderen.
31
Twijfel en zekerheid

Als dit boekje voor je ligt, heb je het om een bepaalde

reden gekocht. Dus iets heeft je aangesproken en wij
zijn nu samen op weg.
Om meteen maar te beginnen: laat je vooral niet beet­
nemen door je twijfel. Twijfelen is een oud denkproces
dat steeds uit is op zekerheden. Het denken is oud en
kan alleen maar als oude gedachten steeds opnieuw
tevoorschijn komen.
Twijfelen is steeds weer opnieuw aandacht aan dezelf­
de vraag geven. Toch is het op dit moment voor jou
belangrijk om je daar wat meer mee bezig te houden.
Probeer, als je aan het twijfelen slaat, eerlijk naar jezelf
toe te zijn; probeer, zonder actief te denken, te volgen
hoe dit proces van twijfel in je verloopt. De achtergrond
van de twijfel is: 'ja, maar als'; je 'ik' weet nog niet zeker
of je wel de juiste beslissing neemt. Zou deze richting
beter zijn, of toch nog maar iets anders zoeken? Als je
goed kijkt naar die denk- bewegingen, dan zie je dat
je er met je denken niet uitkomt; het denken draagt
steeds weer een ander argument aan. Dus zul je zelf een
keus moeten maken en dan verder weigeren om over
dit onderwerp nog met jezelf in discussie te gaan. Dat
valt ook al niet mee. Iedere keer dat de twijfel opkomt
moet je er niet aan toegeven en blijven schouwen. Als

33
jij de twijfel niet voedt met actief denken, heeft de gebied een stap verder te gaan dan twijfelen? Of heb
twijfel geen reden om er te zijn. je alles zogenaamd achter je gelaten? Maar ook dan
Goed, je hebt met jezelf afgesproken niet meer te dringen de vragen zich op. Vragen als: Wat is de zin
twijfelen; de eerste tijd zal dat wel gaan. Toch merk je van het leven? Wat is leven? Je begint je te verdiepen in
na verloop van tijd dat de twijfel zich met een zekere andere wegen en misschien heb je, door een andere weg
regelmaat weer aandient. De conclusie zal dan zijn dat te zoeken, ook wel dit boek gevonden. Een andere weg
de afspraak met jezelf niet geholpen heeft. Wat moet je inslaan moet echter niet gebaseerd zijn op het zoeken
dan? Je zou bijvoorbeeld eens kunnen gaan kijken of naar een nieuwe zekerheid. Deze weg i s geen gemak­
je toch weer niet uit bent op zekerheid. Zekerheid is kelijke weg. Het is in eerste instantie een weg zonder
iets wat we allemaal graag willen hebben, want zonder zekerheden. De pijn van het loslaten van alle oude
zekerheid is het leven toch maar moeilijk te leven, denk zekerheden zal je vaker overkomen dan je lief is. Maar
je. wat wil je: inzicht of zekerheid?
En twijfelen doe je alleen als je twijfelt aan de zekerhe­ Echt op onderzoek uitgaan is zoiets als in het diepe
den die een beslissing met zich meebrengt. springen met een zwembandje om, want je hebt nooit
Ga je dan eens een poosje bezighouden met het thema leren zwemmen. Bang zijn is niet nodig. Als je wel
'zekerheden'. bang wordt, pas dan op! Voordat je het weet, ben je
Je gaat dan langzaamaan ontdekken dat 'zekerheid wil­ weer uit op zekerheid.
len hebben' op verschillende terreinen van je leven veel
meer meespeelt dan je had gedacht. Je wilt bijvoorbeeld
van je partner de zekerheid hebben dat hij of zij alleen
van jou, en er voor jou, is. Je wilt de ander te veel clai­
men. Als dit je houding in je relatie is, verstik je wel je
partner; de liefde zal doodbloeden en zich van je afke­
ren. Een goede relatie is een respectvolle relatie die de
partner in zijn of haar waarde laat.
Wat denk je van de zogenaamde zekerheid in je baan?
Als deze zekerheid er niet is, blijf je dan niet alerter?
Als deze zekerheid er wél is, zijn er dan niet de nodige
momenten dat je het wel gelooft?
Wat denk je over de zekerheid in de godsdienst? Geloof
je wel wat je allemaal aangeleerd is? Durf je op dat

34
35
De innerlijke houding

Als je gewend bent om regelrnatig 'stil te zitten', dan

zul je wel ontdekt hebben dat je innerlijke houding
op dat moment heel belangrijk is. Je bent bezig met
een onderzoek, maar het is erg moeilijk om van dat
onderzoek geen verwachtingen te hebben. Meestal
zoek je toch iets wat je al kent. Op deze zoektocht
ken je nog helemaal niets, maar ergens diep in je
is er een vermoeden. Dat vermoeden is opgebouwd
uit alles wat je erover hebt gelezen en gehoord. Over
onderwerpen als samadhi (extase), prachtige visioenen,
prachtige kleuren ert niet te vergeten 'verlichting', is al
heel wat geschreven. Hebben al die verhalen je alleen
maar nieuwsgieriger gemaakt of hebben zij je verder
van huis gebracht? Of hebben ze je hoop gegeven? Of
durf je bij die verhalen vraagtekens te zetten? Het kan
ook zijn dat je wat je gelezen hebt eenvoudigweg als
waarheid accepteert omdat je de autoriteit van het boek
accepteert, of omdat je de autoriteit van het gesproken
woord gelooft.
Het woord 'meditatie' is in ons spraakgebruik opge­
nomen met het beeld erbij van iemand die in een
bepaalde houding zit en mediteert. Meditatie is echter
niet gebonden aan een houding en het is geen mentale
activiteit. Het is ook geen concentratie. Het woord

37
meditatie verwijst naar een totaal andere manier van
leven.
Soms wordt meditatie niet goed begrepen en in plaats
van een open aandacht te hebben, concentreert men
zich op een punt of op het 'kijken naar' en zijn de
zintuigen nog volop actief. Concentratie is een mentale
activiteit- een alles buitensluitende activiteit- en heeft
helemaal niets met meditatie te maken. Men kan de
geest niet trainen in meditatie, en meditatie kan ook
niet door wilsinspanning worden verkregen.
Het is in deze fase van je zoektocht heel belangrijk
om je te realiseren dat de werkelijkheid, de waar­
heid of wat je ook het goddelijke kunt noemen, niet
ervaren kan worden. Om iets te kunnen ervaren
moet er iemand zijn die iets ervaart. Ervaring is
pure dualiteit en alles wat duaal is, is geen waar-
.
heid of werkelijkheid. Ervaringen kunnen door de
geest herkend of geïdentificeerd worden. Als iemand
zegt: 'Ik ben er: of 'Ik heb de stilte ervaren: weet
hij/zij niet wat hij/zij zegt.
Het is noodzakelijk om de beperkingen van de geest te
begrijpen en te leren onderkennen. De bewegingen van
de geest zijn alleen maar bewegingen van gedachten die
vanaf het prille begin het resultaat zijn van de totale
collectieve menselijke activiteit.
Terug naar de innerlijke houding. Je zult al wel ontdekt
hebben dat je innerlijke houding geen houding is die
je alleen toepast tijdens het 'stilzitten'. Een innerlijke
houding is een houding die door de dag heen zonder
38
dwang of inspanning aanwezig is.
De houding van innerlijke waakzaamheid is de meest
bruikbare in de fase van 'op zoek zijn'.
Innerlijke waakzaamheid ontwikkelt zich heel lang­
zaam; wees dus niet ongeduldjg, maak er ook geen
gevoel van dat je iedere keer als een oude jas aantrekt.
De innerlijke waakzaamheid waarmee je nu start en
de innerlijke waakzaamheid in de toekomst, zullen
van elkaar verschillen als dag en nacht. Maar je moet
ergens beginnen. Het is vooral geen 'ik' dat de hele dag
'innerlijk waakzaam' loopt te zijn. Dan zou je, bij wijze
van spreken, een politieagent over je schouders laten
meekijken.
Op les leg ik het zo uit: Als je kleine kinderen hebt en
je kijkt naar hun spel, dan kijk je met een houding van
innerlijke aandacht; je hele lichaam is daarbij betrok­
ken. Maakt een kind op een bepaald moment een
geluid, dan hoor je niet alleen het geluid, maar je voelt
het geluid ook door je lichaam gaan. Naarmate het
spel langer duurt en je niet wilt ingrijpen in het spel,
kan je 'aandacht hebben' overgaan in 'aandacht zijn'.
Er is geen vader of moeder meer; geen 'ik' meer die
naar spelende kinderen zit te kijken. Als je na verloop
van tijd weer iets anders gaat doen, dan realiseer je je
waarschijnlijk niet dat dit een 'zijnsmoment' was. Er
was geen 'ik' dat tussenbeide kwam. Geen gedachte die
de eenheid kwam verstoren.
Dit 'zijn', noem ik 'zijns-momenten', en die komen
in ieders leven veel vaker en in de meest verschillende
situaties voor; vaker dan we ons realiseren. Je innerlijke
waakzaamheid en het 'auteursrechten-mechanisme'
39
zullen je er dan op attenderen, maar altijd achteraf. In bezig met een grandioze vrijpartij waarin je helemaal
ieder geval laten zij iedere keer zien dat dualiteit van opgelost bent. Enige tijd na her hoogtepunt maak je
één, twee of meer maakt. Een dergelijk voorval zal een de opmerking: 'Wat heb ik lekker gevreeën'. Toch was
tipje van de sluier oplichten. et tijdens her vrijen geen 'ik' aanwezig; je lichaam wist
en deed perfect wat er gedaan moest worden, maar
Het auteursrechten-mechanisme toch claimde het 'ik' de vrijerij. Vergelijk een dergelijke
vrijerij maar eens met de keren dat je 'ik' wel aanwezig
Het was Wolter Keers* die het woord 'auteursrechten­ was. Ze zijn onvergelijkbaar.
mechanisme' voor het eerst gebruikte. Ik was zeer ver­ Het is goed bij dit auteursrechten-mechanisme vaker
baasd omdat het woord exact aangeeft wat de betekenis stil te staan. Je wilt graag alles op dit terrein onderzoe­
ervan is. Ik heb het over een 'ik' dat, alles wat je in je ken en dit behoort daar ook toe. Het is nodig dat je het
leven doet of ondergaat, claimt alsof hij de auteur is. auteursrechten-mechanisme goed leert doorzien. Hoe
Dat overkomt je talloze keren per dag, maar je hebt het 'ik' zich steeds overal mee bemoeit en tevens een
er waarschijnlijk nog nooit een vraagteken bij gezet of groot deel van je leven negatief beïnvloedt.
jezelf afgevraagd: wat zeg ik eigenlijk? Bijvoorbeeld: er Uiteindelijk is het de bedoeling dat je de 'ik-bewegin­
staan aardappels geschild in de pan en je denkt: ziezo, gen' duidelijker gaat herkennen.
ik heb de aardappels alweer geschild. Maar je 'ik' heeft
geen aardappels geschild want dat hebben je handen
gedaan. Je hebt honger en je zegt: 'Ik heb honger'.
Maar dat 'ik' heeft geen honger; je lichaam geeft aan
dat het tijd is om iets te eren. Hetzelfde geldt voor:
'ik' heb hoofdpijn, 'ik' ben moe, 'ik' heb slaap. Het
'ik' heeft geen hoofdpijn, het 'ik' is niet moe, het is je
lichaam dat moe is, dat hoofdpijn signaleert, dat slapen
wil. Het is natuurlijk niet erg dat je de uitdrukking 'ik
heb' enzovoorts in de spreektaal gebruikt, als je maar
weet wat je ermee bedoelt. En dat is in de meeste geval­
len niet zo.
Een totaal ander voorbeeld is het volgende: Je bent

�Wolter Ke�rs gaf jarenlang lezingen over jnana yoga en schreef er een aantal
boeken over.

40 41
Leren voelen en leren observeren

Als je goed hebt leren voelen en observeren, dan kan

jnana yoga een grote steun voor je betekenen. Voelen
wat er zich in het lichaam afspeelt, wordt in de praktijk
e�g verwaarloosd. Doordat je niet goed kunt voelen,
riskeer je jezelf en een arts (aan wie je de eventuele
informatie moet doorgeven) op het verkeerde been te
zetten, maar dit terzijde.
Goed leren voelen betekent voor veel mensen een extra
struikelblok. Goed leren voelen houdt tevens in dat je
ook moet leren om pijn toe te laten. Dit kan zowel
fysieke als psychische pijn zijn. Om dan te leren voe­
len is het nodig om veel moed te verzamelen om oude
pijnen nog eenmaal te zien verschijnen en er dan op de
juiste manier mee om te gaan.
Goed leren voelen heeft een aantal voordelen. Ten eer­
ste: je leert je lichaam beter kennen en je schept afstand
tussen het gevoel en de waarnemer van het gevoel. Ten
tweede: door er afstand van te nemen vindt er minder
snel een identificatie met het gevoel plaats. Ik bedoel
hiermee dat je minder snel zegt: 'Ik heb pijn in mijn
lichaam'. Door afstand te nemen leer je heel goed te
voelen en te observeren. Je leert verschillende soorten
pijn te onderscheiden op de plaats zelf, bijvoorbeeld
pijn in en om een gewricht, zenuwpijn, spierpijn,

43
geblokkeerde energie enzovoorts. Zij hebben allemaal
een ander soort energie, een eigen gevoel. Het is dus
geen brok pijn zoals meestal ervaren wordt, maar het
zijn verschillende soorten pijn.
De hierboven bedoelde pijnen worden nog pijnlijker
als je ze gaat verbinden met je ik. Door te zeggen: 'Ik
heb erge pijn in mijn knie', wordt de pijn in de knie
beves-tigd en in een extra spanning gebracht waardoor
de pijn toeneemt omdat: 'ik pijn in mijn knie heb'.
Op zichzelf is 'ik heb' al een valstrik; ik identificeer mij
dan met mijn pijnlijke knie alsof ik die knie en die pijn
ben, in plaats van er waarnemer van te zijn. Om dan
alsnog afstand te nemen is alweer moeilijker. Details te
leren onderscheiden leer je niet in een korte tijd. Wat
je wel leert, is dat pijn heel anders is als je hem van een
afstand bekijkt dan wanneer je er middenin zit en je je
ermee identificeert.
Dit alles is een goede voorbereiding om het denken
nader te bekijken; te leren observeren wat denken
precies inhoudt. Ook hier is afstand scheppen ten
opzichte van het denken nodig wil je inzicht krijgen in
deze denkprocessen. Leren zien hoe wij door gedachte­
stromen onszelf aan kettingen leggen waarvan je je heel
moeizaam kunt ontdoen. Leer inzien dat het denken
alleen maar in termen van 'het gekende, van dat wat
geweest is' kan functioneren. Het denken is een hulp­
middel dat je kunt gebruiken als je het nodig hebt bij
praktische dingen.
44
Het is niet de bedoeling het denken te ontkennen of
onbelangrijk te vinden. Het denken behoort echter
tot het terrein van het gekende. De identificatie met
het denken verhindert ons het leven te leven zoals
het is.
Wat moeilijker is om goed te leren volgen en voelen,
zijn de emoties in het lichaam. Ik bedoel hiermee de
emoties en de chemische werking ervan in het lichaam.
Hierover later meer.
Het voelen, observeren en afstand nemen komt in alle
hoofdstukken steeds weer terug. Wil je veranderen en
geen slaaf meer zijn van oude gewoontes, dan zal het
begrip 'afstand nemen' zijn werk gaan doen. Laat maar
open waartoe dat zal leiden: geen verwachtingen heb­
ben en niet op zoek gaan naar zekerheid.
Observeer, en de uitwerking van deze woorden zal er
zeker zijn.
Als een ander punt ter ondersteuning wil ik de adem­
haling nog noemen. Je ademhaling kan in
moeilijke tijden erg onregelmatig worden omdat de
ademhaling in en op alle omstandigheden reageert.
Bij moeilijkheden is een gestoorde ademhaling extra
belastend. Je 'ik' zal zich, ondersteund door een slechte
ademhaling, in het probleem vastbijten. Heb je een
redelijke ademtechniek en ben je in staat om de adem
ook te observeren en te corrigeren, dan kun je van je
adem gebruik maken om weer rustiger te worden. Hoe
beter je wordt in het observeren - dat wil zeggen: als je
iets sneller ziet aankomen - hoe meer voordeel je ervan
hebt.
45
Een waarschuwing over het observeren is hier wel op
zijn plaats.
Denk niet dat je de hele dag door moet gaan met
observeren. Dat zou op den duur kunnen uitgroeien
tot een soort dwangmatigheid die erg ongezond kan
worden en zijn doel voorbijschiet.
Leren voelen en observeren is een hulpmiddel om via
het gekende, het gekende te leren doorzien zodat je los
kunt komen van het verleden en het heden goed leert
zien. Je kunt bijvoorbeeld elke dag even gaan 'stilzitten'
en dat wat zich aandient tijdens het zitten' observeren
zonder er een oordeel over te hebben en zonder het te
analyseren. Je kunt ook bij het thuiskomen eens alle
gewoontehandelingen die je getrouw uitvoert, nalaten
en tien minuten of langer gaan zitten en niets doen.
Geen radio en geen post. Ook niet gaan denken, want
dat is ook iets doen.
Observeer het volgende: er kan bijvoorbeeld plotse­
ling een onrust in je verschijnen; je zou graag willen
opstaan. Je gaat de nodige smoezen verzinnen om niet
zomaar te blijven zitten en, omdat je er op dat moment
genoeg van hebt, toch opstaan.
De eerste keren kan dit je overkomen, maar het kan
zich ook plotsklaps na weken of maanden ineens weer
aandienen. Dit hoort nu eenmaal ook bij het proces
van 'tot inzicht komen'. Ook is mogelijk dat je je rea­
liseert hoe moe het lichaam is en je in slaap valt. Ook
dat is goed, maar maak er geen gewoonte van. Er kan
letterlijk van alles in je gebeuren, voor mij nu teveel om
46
op te noemen, maar één ding is zeker: je zenuwgestel
krijgt even een rustpauze. Je zult zelf wel ontdekken
hoe dat werkt. (Even terzijde: maak niet de fout tijdens
het observeren met je ogen te gaan kijken, observatie
is voelend zien). Je zult soms 'ontdekken dat die obser­
vatie, zonder wilsinspanning, vanzelf gaat. Zelfs zonder
dat er identificatie plaatsvindt. Deze herkenningen zul­
len je het nodige laten zien.
Wees dan bijzonder alert en weet dat deze momenten
er zijn zonder de inspanning van het ik. Jij kunt nooit
iets bereiken omdat de enige die dat 'bereiken' verhin­
dert, je 'ik' is.
Wij zijn door het verleden, door te denken dat we de
gedachte zijn, zo verkeerd geconditioneerd dat we al
heel lang de weg kwijt zijn. Wil je deze weg echt verder
blijven onderzoeken, dan zul je inzicht in het gekende
moeten krijgen, om ...Laat ik dat maar niet invullen;
teveel woorden kunnen ook misleidend zijn. Je moet
het uiteindelijk zelf ont-dekken en het nooit op gezag
van een ander aannemen. Je moet niet; je mag wel.
47
De ademhaling

Het is zeker nuttig om regelmatig je ademhaling te

controleren. Adem geeft je het leven en als de adem
stopt, is het met deze vorm van leven afgelopen en
gaat het dode lichaam over naar een andere vorm
van leven. Hieruit blijkt dat je niet al te lang zonder
adem kunt. Een goede ademhaling, dat wil zeggen een
goede inademing en een goede uitademing, masseert
het inwendige op de juiste manier en er zullen allerlei
afvalstoffen verwijderd worden. Dit is al voldoende
reden om een goede ademhaling te blijven behouden.
Toch kan het zijn dat je je niet voldoende realiseert
dat een goede ademhaling je ook rust kan geven. Elke
rusteloze gedachte uit zich in het veranderen van je
ademhaling. Bij een emotie is de verstoring van de
ademhaling ingrijpender. Als je dan, door directe
observatie, de ademhaling weer tot rust kunt brengen
heeft dat een belangrijk voordeel, namelijk: dat de
chemische reactie op de emotie het lichaam niet verder
kan verstoren. Herstel je je ademhaling niet, dan kan
de chemische reactie op de emotie zijn werk verder
doen en een verkeerde invloed op het lichaam hebben.
Je zult wel begrijpen dat ik het nu heb over emoties
die langer duren. Hier is het steeds weer opnieuw
denken aan de emotie wat de negatieve uitwerking in

49
stand houdt. Kortstondige emoties kunnen wel door
het lichaam worden opgevangen. Dit is onder andere
ook de reden dat door langdurige negatieve gedachten
iemand echt in de problemen komt. Het wordt steeds
moeilijker om de nega tie ve spi raal, fysiek en psychisch,
te doorbreken, maar met voldoende inzet en geduld is
dit wel mogelijk.
Een goede tijd om ademoefeningen te doen is de
vroege ochtend, als je maag nog leeg is. Ga wel eerst
naar het toilet, zet je ramen open en kruip weer in
bed. Realiseer je dat, als je met je ademhaling werkt, je
ook in contact staat met de energieën van de kosmos,
zowel bij het ontvangen van de adem, als bij het terug­
geven van de uitademing. Geef je hieraan over zonder
te 'moeten' inademen en te 'moeten' uitademen. Laat
de inademing komen, en als het tijd is mag de uitade­
ming vertrekken. Het bovenstaande is natuurlijk alleen
mogelijk als je een echt goede ademhaling hebt. Is je
ademhaling nog niet goed, ga dan de onderstaande
ademoefeningen doen.
Rugligging zonder kussen
Observeer eerst hoe je ligt: je hoofd, nek, schouders
en armen. Kunnen je schouders nog naar beneden
of niet? En je nek, staat daar veel of weinig spanning
op? Je kunt dit ontdekken door de stand van je kin
van binnenuit te voelen, dus niet met je handen; staat
de kin laag of omhoog? Hoe liggen je armen; zijn de
handen open met de handruggen op het bed of met de
50
handpalmen naar beneden? Liggen je handen met de
handpalmen naar beneden, draai ze dan meteen om;
voel het verschil zowel lichamelijk als psychisch. Ligt
je rug helemaal op de ondergrond of is er een holte
onder je lendenen? Ligt je bekken recht of staat één
kant hoger? Is de spanning van de rug en het bekken
gelijkmatig verdeeld of niet? Hoe liggen je benen en
voeten, zijn je knieën overstrekt of recht? Liggen je
voeten in dezelfde stand of ligt één voet wat afwijkend?
Lig je wel helemaal recht of ligt je lichaam schuin?
Probeer door al voelend te observeren een antwoord
op die vragen te krijgen. De ademhaling wordt niet
aan een aantal tellen gebonden. Probeer je lichaam op
de juiste manier, als een instrument, met veel gevoel
en geduld te stemmen tot een natuurlijke ademhaling.
Blijf de bovenstaande volgorde elke dag herhalen, val
vooral niet in een gewoonteherhaling vanuit je geheu­
gen, laat deze voorbereiding steeds nieuw zijn. Dan zal
je lichaam een goede leermeester voor je zijn.
leg je handen op je blote buik tussen navel en rib­
benboog en voel je buik met je handen
let op de inademing; komt dit gebied iets omhoog?
hoe komt de uitademing tot stand? Trek je dit
gebied naar binnen toe of niet?
hoe is de lengte van de inademing in verhouding tot
de lengte van de uitademing?
is er een pauze na de inademing en hoelang is de
pauze dan?
is er een pauze na de uitademing en hoelang is die
pauze?
51
Probeer al deze onderdelen goed te voelen en te obser­
veren en probeer niet in te grijpen. Gaat het een en
ander niet zo goed, welnu: morgen is er weer een dag!
Gaat het wel goed, laat dan het ademen over aan je
lichaam; jij mag er toeschouwer van zijn.
Heb je echt problemen met je ademhaling, doe dan het
volgende:
leg je handen tussen navel en middenrif op je buik;
begin, met een uitademing, het gebied onder je
handen langzaam in te trekken;
als je bent uitgeademd, laat dan je buikspieren los.
Dan volgt - heel natuurlijk - de inademing.
Probeer de adem niet krampachtig te halen, maar laat
de adem naar binnen stromen. Je neusgaten blijven dan
ontspannen.
Zetten je neusvleugels teveel uit, dan is het mogelijk
dat ze tijdens de uitademing niet voldoende ontspan­
nen en heb je kans dat je middenrif verkrampt en dat
is niet de bedoeling.
Herhaal deze ademoefening een aantal keren. Gaat dat
de komende tijd goed, ga dan verder met de volgende
oefening.
Het verlengen van de uitademing
Adem in, zet je tanden ontspannen op elkaar, trek
je buikspieren in terwijl je met een uitademing
shshshshshshshsh doet. Ben je uitgeademd, laat dan je
52
buikspieren los en laat de inademing ontspannen naar
binnen stromen (ongeveer vier of vijf seconden).
Verleng deze uitademing elke week met een seconde.
Denk eraan, dit hoon ontspannen te gebeuren, het is
geen heilig moeten. Door het verlengen van de uitade­
ming wordt het lichaam van afvalstoffen ontdaan en
tevens ontzuurd. Je ademcapaciteit zal er ook wel bij
varen.
Het verlengen van de uitademing heeft op psychisch
niveau ook een uitwerking. Door de langere uitade­
ming wordt de relatie met alles om je heen geïnten­
siveerd. Ademen is een wisselwerking tussen jou en
je omgeving; je geeft terug wat je ontvangen hebt. Jij
hebt voor je lichaam een goede inademing nodig en je
uitademing is voor je omgeving nodig. In het leven is
alles op elkaar afgestemd. Het is de moeite waard om
dit te leren inzien.
Het oefenen van de lage flankademhaling.
De lage flankademhaling is een goede manier van ade­
men tijdens yogaoefeningen en/of tijdens het 'stilzitten'
en is het meest verbonden met het geestelijke aspect van
de ademhaling. Deze ademhaling leert je ontdekken
wat adembewegingen in het lichaam doen. Misschien
vindt je het een gek idee dat de adembeweging zich
door het hele lichaam kan verplaatsen. Dit kan alleen
mits je het lichaam geestelijk hebt vrij gelaten, wat wil
zeggen dat er op dat moment geen weerstand meer in
het lichaam is. Adembeweging is geen logisch gevolg
53
van de ademhaling. Adembeweging ontstaat alleen als
er op de eerste plaats een goede ademtechniek is. Op de
tweede plaats ontstaat de adembeweging alleen als de
adem wordt vrijgelaten. En op de derde plaats ontstaat
ze als je lichamelijke blokkades niet met je denken in
stand houdt. Dit te laten gebeuren vraagt wel enige
voorbereidende oefening.
ga rechtop zitten;
plaats je handen met de duimen op de onderste rib­
ben;
ontspan je schouders en leg je aandacht onder je
handen;
probeer de adembeweging onder je handen te voe­
len; neem hier even de tijd voor.
Mocht je de adembeweging niet of nauwelijks voelen,
doe dan het volgende: geef tijdens een uitademing met
je handen een zachte druk en laat tijdens een inade­
ming de druk los. Dit moet je wel een aantal keren her­
halen. Mocht dit nog niet voldoende zijn, probeer dan
om tijdens een uitademing de spieren onder je handen
een beetje aan te trekken en met een inademing de
spieren de ruimte te geven. Blijf met je aandacht onder
je handen. Laat, na twee minuten, je de handen los
en observeer weer de uitwerking. Probeer alleen goed
te voelen wat er gebeurt en ga geen gevoel vanuit je
geheugen projecteren. Blijf altijd elke oefening tijdens
en na de oefening uitgebreid observeren.
Na enige tijd zal je lichaam dit alles moeiteloos kun­
nen en zal de lage flankademhaling heel vaak je natuur-
54
lijke ademhaling zijn, zonder dat je de adem haalt of
stuurt.
Ns laatste een ademhaling die de energetische werking
in het lichaam kan activeren. Je hebt beslist wel eens
iets over acupunctuur gehoord. Met acupunctuur
kunnen diverse energiebanen geactiveerd of gecedeerd
worden.
In het lichaam zijn energiebanen die een yang, een
positieve, of yin, een negatieve lading hebben. Zowel
de yang- als de yinmeridianen hebben ieder een afzon­
derlijk kanaal waarin ze uitmonden; ze worden 'de zee
van yang' en 'de zee van yin' genoemd.
Door middel van een speciale ademhaling kunnen deze
twee kanalen geharmoniseerd worden. Het teveel van
energie gaat naar beneden en wat er te weinig is, gaat
omhoog.
Dat is de bekkenbodem-ademhaling. De bekkenbo­
dem is de drager van de romp en heeft altijd een sterke
draagkracht nodig. Mannen hebben een sterkere bek­
ken-bodem dan vrouwen. Vrouwen hebben door de
vagina een open verbinding naar de buikholte toe.
Hierdoor zal de bekkenbodem bij een vrouw eerder
verzwakken dan bij een man.* De bekkenbodem­
ademhaling kan natuurlijk de bekkenbodem versterken
en deze tevens energetisch harmoniseren.
Ik heb over de bekkenbodem, de kringspier en kringspierkerenrelaties een boekje
•
geschreven: R. Beintema, Hersttl zelfje spierkracht: activeer je spierketem door kring­
spieroifmingm, Deventer, Ankh-Hermes, 1997.
55
 De bekkenbodem-ademhaling
Oe bekkenbodem is letterlijk de bodem van het lichaam
die veel draagkracht behoort te hebben. Is de bek­
ken-bodem sterk, dan zullen er niet snel klachten als
verzakkingen en incontinentie optreden. Deze adem­
halings-oefening kan ook in bed gedaan worden; de
hoofdzaak is dat je goed en warm ligt.
Ook hier pas je de voorbereiding om goed te liggen toe
en daarna begin je met de bekkenbodem-ademhaling.
- richt je aandacht op de bekkenbodem; blijf daar
met je aandacht totdat de bekkenbodem warm is en
je je er heel bewust van bent.
- begin met een uitademing de bekkenbodem aan te
spannen.
- probeer dit een aantal seconden vast te houden;
- laat dan de bekkenbodem los tijdens een inademing.
Je zult merken dat de adembeweging al meteen op
gang komt.
- herhaal dit samentrekken en loslaten een aantal
keren.
Als je merkt dat de adembeweging helemaal in de bek­
kenbodem komt en dat het aanspannen zonder moeite
gaat, probeer dan met een uitademing je bekkenbodem
omhoog te trekken en met een inademing los te laten.
Als dit goed gaat, kun je na enige tijd met een je uitade­
ming de bekkenbodem steeds hoger optrekken en met
een inademing loslaten. Dit is wat moeilijker, maar na
enige tijd oefenen moet dit lukken.
56
Dit harmoniseren van de bekkenbodem geeft een
goede ondersteuning. Je lichaam zal minder als stoor­
zender fungeren.
De kapalabhati
De kapalabhati is een van de belangrijke pranayama­
oefeningen, hoewel zij ook tot de shat kryas gerekend
wordt (een van de zes methoden van loutering).
Het woord 'kapalabhati' kan vertaald worden in kapala,
wat hoofd en schedel betekent; bhati heeft verschillen­
de betekenissen: licht, straling en zuivering. De kapala­
bhati betekent dus letterlijk: 'zuivering van het hoofd'.
Dat zijn onder andere de neusgaten, de drie neusschel­
pen en de bijholtes. Een bijholte is een luchthoudende
holte in het schedelbot die in verbinding staat met de
neusholte. Door de kapalabhati dagelijks enige tijd te
oefenen worden alle holtes die in verbinding staan met
de neusholte gezuiverd, en dat betekent een extra rei­
niging van het lichaam. Niet alleen het hoofd wordt
gereinigd, maar de oefening werkt ook op de longen,
op alle organen en op de energiebanen van het lichaam.
Het zijn vooral de spijsverteringsorganen die er wel bij
varen. In de energieleer zijn de long- en dikke darm­
meridiaan gekoppelde meridianen; de longmeridiaan is
yin en de dikke darmmeridiaan is yang. Als je zowel de
longen als de darmen in een goede conditie houdt, zal
deze samenwerking het lichaam goed doen.
Je kunt je natuurlijk afvragen of een dergelijke extra
ademoefening nodig is. Als je geen last hebt van je
hoofd, de bijholtes of van een verstopte neus en je
57
lichaam voelt verder perfect aan, kun je de oefening
ook nalaten. In de jnana yoga worden de dingen je
alleen uitgelegd; jij bepaalt zelf wat je ermee gaat doen.
Er moet niets. Het zal je ook niet dichter bij de 'waar­
heid' brengen, maar een helder hoofd en een gezond
lichaam zullen tijdens het 'stilzitten' niet als stoorzen­
ders optreden.
In regenstelling tot de gewone ademhaling, waarbij de
inademing actief en de uitademing passief is, wordt
bij de kapalabhati een actieve zeer korte uitademing
gebruikt en nauwelijks een inademing. De inademing
is zeer passief en wordt door het lichaam zelf gedaan op
het moment dat je de korte uitademing loslaat.
De kapalabhati bestaat dus uit zeer korte stoten
van geforceerde uitademing door de neus, gevolgd
door een korte passieve inademing en wordt altijd
gedaan als de maag leeg is.
De buikspieren moeten het werk doen, maar hoe
je ze moet gebruiken is niet altijd even duidelijk.
Voorstanders zeggen dat je de buik boven de navel
moet intrekken en loslaten. Anderen zeggen dat je de
buik onder de navel moet intrekken en loslaten.
Mijn mening is dat je de buik boven de navel intrekt
en loslaat. Door het activeren van vooral de rechte
buikspier wordt het gebied onder de navel toch meege­
nomen. Ook over het uitzetten van de borstkas bestaan
misverstanden. Het voorschrift is om de borstkas uit te
zetten en gedurende de oefening in deze 'inademingpo-
58
sitie' re blijven, dus in deze geblokkeerde stand. Daar
ben ik het niet mee eens en wel om de volgende rede­
nen. Als je aan de kapalabhati begint, komt eerst de
inademing, gevolgd door een korte stoot van uitade­
ming. Als je de ribben geforceerd hebt uitgezet, zal dit
als een belemmering werken die ongunstig kan door­
werken, vooral op het diafragma. Door de geforceerde
inademingstand kunnen de neusvleugels opengesperd
blijven staan (neusvleugels hebben namelijk een relatie
met het diafragma) wat de verkramping van het mid­
denrif in stand houdt. Het goed leren observeren van
het lichaam heeft in alles zijn waarde en zal je - als je
eenmaal goed hebt leren observeren - tijdig bijsturen.
Doe de oefeningen voor het lichaam en niet tegen het
lichaam! Laat je het daarentegen - na voldoende oefe­
ning - aan de intelligentie van het lichaam over, dan zal
het lichaam moeiteloos het juiste doen. In yoga is het
de bedoeling dat je met het lichaam meewerkt en niet
dat het lichaam 'moet' doen wat jij wilt. Luister naar je
lichaam en blijf dat doen. Zoek vooral met betrekking
tot het ritme van de uitademingstoten het ritme dar
her beste bij je lichaam past; dat zal nier re snel, maar
ook niet te langzaam zijn. Doe de uitademingstoot zeer
kort en krachtig en de inademing volgt vanzelf. Haal
zelf niet de adem naar binnen; op het moment dat de
uitademing gedaan is en de buik losgelaten wordt,
ademt het lichaam vanzelf in. Doe zelf verder niets aan
de inademing. Begin eerst een paar keer liggend op
bed of op de grond te oefenen; je hebt dan wat minder
moeite met de zwaartekracht. Trek je buik boven de
navel zeer krachtig in en laat los; let op hoe de inade-
59
ming vanzelf tot stand komt. Herhaal dit een tiemal
keren en observeer dan je lichaam en de reacties in je
lichaam. Wil je nog een serie van tien stoten doen, ga
je gang, maar overdrijf niet. Je lichaam heeft even tijd
nodig om te wennen. Als je na enige dagen tevreden
bent over het verloop van de oefening, stop dan met de
oefening in liggende houding uit te voeren.
Controleer wel ofde druk die tijdens een geforceerde
uitademing ontstaat, opwaarts gaat en niet naar
beneden. Controleer dit als volgt: Legje hand op je
bekken-bodem. Als tijdens een geforceerde uitade­
mingje bekkenbodem gaat bollen, trek dan je bek­
kenbodemspieren in meer ofmindere mate omhoog.
De mate van kracht tijdens het aanspannen is af
hankelijk van de conditie vanje bekkenbodem.
Begin nooit aan de kapalabhati in een hete zomer. De
thermostaat van je lichaam heeft dan al het nodige re
doen. Wacht totdat de hitte voorbij is.
Na deze uitleg kun je aan de slag:
ga rechtop zitten, zorg dat je goed op je bekkenbo­
dem zit en niet op je 'zitbeentjes'.
bovenlichaam rechtop; nek, schouders en armen
ontspannen.
gebruik je tijdens het 'stilzitten' een mudra (hand­
houding), dan kun je die nu ook gebruiken.
het gezicht ontspannen; de lippen niet op elkaar
geklemd.
adem in en trek dan je buik boven je navel met
flinke kracht in en, terwijl je uitademt, laar je hem
60
meteen los; je lichaam ademt dan vanzelf in.
vervolgens je buik weer krachtig intrekken en losla­
ten.
herhaal dit vijf keer achter elkaar, en pauzeer dan.
Observeer uitgebreid je lichaam en sla niets over. Laat
de energie zijn eigen werkzaamheid vertellen.
Voer langzaam de uitademingstoten op tot tien. Na een
korte pauze kun je nogmaals tien stoten doen.
Naarmate je vordert kun je het aantal uitademingsto­
ten opvoeren. Ga niet over je lichamelijke grens heen.
Als je moe wordt, stop je; neem een pauze en doe
daarna nog een ronde. Voer de stoten langzaam op van
tien tot twintig, van twintig tot dertig enz. en stop het
opvoeren bij zestig stoten per minuut. Meer stoten per
minuut zijn niet nodig; dit werkt perfect en doet het
lichaam geen geweld aan. Hoe lang je dit na verloop
van tijd kunt doen, bepaal je zelf. Mijn voorkeur is drie
maal een minuut. Voor een goede uitwerking is niet
meer nodig.
Vergeet niet dat het lichaam zelf zeer veel kan en van
jou alleen ondersteuning wenst en geen behoefte heeft
aan een uitputtingsslag. Ik weet dar in bepaalde yoga­
kringen deze oefening veel langer wordt gedaan. Ik
ben van mening dat alle overdaad het lichaam schaadt.
We moeten ophouden de baas over het lichaam re spe­
len en meer vertrouwen in het lichaam krijgen. Het
lichaam raakt anders zijn fijngevoeligheid en veel van
zijn zelfwerkzaamheid kwijt. We zullen in de toekomst
meer inzicht moeten krijgen in de intelligentie van
het lichaam. Oefeningen en ademoefeningen kunnen
61
lichamelijke ondersteuning geven op fysiek en energe­
tisch niveau, maar laten we niet overdrijven. Schenk
meer aandacht aan het geestelijke aspect van yoga; het
geestelijke aspect van yoga maakt yoga tot Yoga. Niet
de fysieke oefeningen, hoe verdienstelijk ze ook zijn.
Waar moet je de eerste tijd op letten:
dat je maag leeg is;
dat je zithouding altijd correct is; de schouders moe­
ten ontspannen zijn en blijven;
dat het puntje van je tong tegen de ondertanden ligt
en je kaken ontspannen zijn;
dat je lichaam, behalve de buik boven de navel,
onbeweeglijk blijft;
dat na elke uitademingstoot je buik zich telkens
weer ontspant en je lichaam uit zichzelf inademt;
dat na een aantal stoten je schouders niet mee gaan
bewegen.
Laat je na de uitademingstoot de buik niet of nauwe­
lijks los, dan raakt alles geblokkeerd.
Controleer of de druk opwaarts gaat en niet naar bene­
den. Vergeet nooit om alles uitgebreid te observeren;
je zult dan meer ontdekken dan je ooit hebt kunnen
bedenken.
Nadi Shudi
De nadi shudi, ook wel 'nadi shodana' genoemd, is een
oude yoga-ademoefening. De oefening wordt door
iedereen op een eigen manier uitgevoerd. In veel boe-
62
ken wordt geadviseerd om de neus aan de zijkant op
de neusvleugels af te sluiten. De werking is dan nihil.
Na veel onderzoek ben ik in de jaren zeventig op de
onderstaande uitvoering gekomen, (dit is door een
van mijn leerlingen doorgegeven in India) waarvan de
uitwerking optimaal is. Deze nadi shudi heeft een per­
fecte werking in het hoofd en zuivert de zenuwen van
overmatige spanning zodat ze kunnen ontspannen en
energie kunnen krijgen. Tevens wordt het reukorgaan
geactiveerd. Het is een perfecte oefening voor mensen
die aan migraine lijden, mits zij de oefening dagelijks
tien minuten doen.
open de rechterhand, buig de wijs en middelvinger
en plaats beide halverwege de duim.
plaats de pinktop tegen de top van de ringvinger.
leg nu de duim over de bovenste kootjes van wijs en
middelvinger.
63
 plaats de ringvinger met daaronder de pink tussen
de wenkbrauwen en plaats de duimtop onder tegen
de rechter neusopening.
laat de adem door het linker neusgat w hoog moge­
lijk naar binnen stromen.
na de inademing kantel je de pols naar links en
sluit je de linker neusopening af met de duimtop en
adem je door het rechter neusgat uit. (Dit kamelen
van de pols en het afsluiten van de neusopening kun
je het beste eerst even oefenen).
adem rechts weer in, kantel de pols en adem links
weer uit. Dit is één ronde.
De handhouding en de handbeweging
in combinatie met de ademhaling.
Bouw de ademhaling heel langzaam op.
Begin met drie tellen in en drie tellen uit te ademen.
Pas als dit ritme moeiteloos gaat, komt er een tel bij.
Na verloop van tijd kun je tien tot vijftien tellen in­
en uitademen. Vergeet nooit dat de in- en uitademing
altijd moeiteloos behoort te verlopen. Probeer de
ademstroom en de energiestroom in de neus en in het
hoofd gedurende de hele oefening te blijven volgen;
blijf goed observeren.
Bouw het aantal rondes langzaam op tot vijf, tien, vijf­
tien, twintig en vijfentwintig ronden.
Werk je liever met tijd, begin dan met een halve
minuut en bouw het vooral niet te snel op tot vijf of
tien minuten per dag.
Laat, tijdens de in- en uitademing, de ademstroom
64
van gelijke lengte en kracht zijn. Probeer nooit om de
lengte geforceerd op te voeren. Elke in- en uitademing
behoort moeiteloos te blijven stromen.
Op deze wijze ondersteunen we het lichaam zonder dat
we het lichaam geweld aandoen.
De uitwerking van de nadi shudi:
vormt meer prana (levensvitaliteit);
werkt in op de kleine en de grote hersenen;
werkt door op de hypofyse en op de pijnappelklier;
activeert de varneronasale orgaantjes in de neus;
geeft een ontspannende werking op de spieren en de
bloedvaten in het hoofd ;
heeft een activerende werking op het hele lichaam;
heeft een zuiverende werking op alle energiebanen;
heeft een gunstige invloed op het dag- en nacht­
ritme bij slaapstoornissen.
Bij de nadi shudi gaat het erom tijdens de inademing
de ademstroom w te omspannen en hem zo diep en
hoog mogelijk naar binnen te laten stromen, en weer
naar buiten te laten stromen. Je moet dus niet de adem
'halen', maar laten stromen.
Door de adem te laten binnenstromen worden de Ida
(yin-) en de Pingala (yang-energie geactiveerd. De ener­
gie gaat o.a. naar de grote en kleine hersenen en volgt
dan de twee sympathische zenuwganglia en zenuwba­
nen langs de ruggengraat, als een extra voeding voor de
zenuwen die daardoor worden versterkt.
Het activeren van de varneronasale orgaantjes kan de
reukzin versterken en optimaliseren.
65
Lichamelijke oefeningen en voeding

Lichamelijke oefeningen, zoals yogaoefeningen, zijn

een niet te verwaarlozen hulpmiddel bij het goed
functioneren van je lichaam. Een goed functionerend
lichaam kan immers niet als stoorzender fungeren.
Door de werking en uitwerking van elke oefening goed
te leren voelen en observeren, kom je op een andere
manier met je lichaam in contact. Je lichaam is geen
'denkbeeld' dat, iedere keer als je het gaat voelen,
opnieuw in je geheugen verschijnt; een lichaam kan
nooit hetzelfde aanvoelen. Helaas is dit het 'denkbeeld'
dat de meeste mensen van hun lichaam ervaren. Het
lichaam bestaat uit diverse onderdelen en allerlei soor­
ten energieën. Dit betekent, nadat je de bloedsomloop,
je organen en andere grofstoffelijke onderdelen van je
lichaam goed hebt kunnen voelen en observeren, dat
je met de energiebanen van de acupunctuur in contact
komt. Deze energieën zijn al subtieler en toch nog heel
goed waar te nemen; afhankelijk van welke oefening je
hebt gedaan. Ook dit leer je niet in korte tijd.
Wees heel waakzaam en kritisch als je hiermee bezig
bent. Maak jezelf in ieder geval niets wijs. Zie wel dat
er steeds een afstand is tussen jou en datgene wat je in
je lichaam waarneemt, en zie dat je het alleen als een
gedachte waarneemt.

67
Naarmate het een en ander zich op de juiste manier
ontwikkelt, zul je tijdens, maar meestal na een oefe­
ning, meer van de energieën kunnen gaan waarnemen.
Probeer tijdens een observatie je 'ik' geen boventoon te
laten voeren. Leer als het ware in je lichaam te luisteren
naar het verhaal van de energieën waarbij jij alleen de
toehoorder bent die geen commentaar mag geven. Elk
commentaar zoals: 'ik heb energieën waargenomen'
probeer je in de kiem te smoren. Elk commentaar
pint je vast op iets waar je maar weer moeizaam vanaf
komt.
Voeding
In de verschillende yogarichtingen, behalve in de jnana
yoga, zijn er dieetvoorschriften. Je kunt die accepteren
of verwerpen, dat moet je natuurlijk zelf weten. Doe
dit wel heel overwogen. Gezonde voeding is nodig om
het lichaam gezond te houden; een ongezonde voeding
is daartoe niet in staat. Alle soorten toevoegingen en
suikers zijn niet best voor het lichaam. In een reform­
winkel kunnen ze je daar alles over vertellen. Laten we
beginnen met vlees. Voor veel yogamensen is vlees een
taboe. Is vlees dan voor iedereen die yoga beoefent een
taboe?
Als je uit een gezin komt waar al generaties lang vlees is
gegeten, zal je lichaam maar heel moeizaam aan vege­
tarische voeding kunnen wennen. Je lichaam is er niet
op gebouwd en moet zich helemaal gaan omschakelen
en dat is geen sinecure. Als je de oudste bloedgroep van
alle bloedgroepen hebt, bloedgroep 0, dan zul je af en
68
toe wel wat vlees moeten eten. Andere bloedgroepen
kunnen gemakkelijker zonder vlees, maar vis is af en
toe wel aanbevolen. Maar tussen vlees en vlees zit een
groot verschil. Men vergeet dat een koe ook bewustzijn
en lust- en onlustgevoelens heeft. Een koe die levens­
lang in een stal heeft gestaan met kunstlicht en met
nauwelijks beweging kan nooit echt goed gezond zijn.
Het vlees zit al vol suesstoffen en het vervoer en de
afhandeling zorgen nog voor verergering. Vergeet niet,
dat wanneer vlees veel angst- en stresstoffen bevat, je
die wel in je lichaam opneemt. Van een dier dat op
een diervriendelijke wijze heeft geleefd en is gestorven
zal het vlees die schadelijke stoffen niet bevatten. Dat
vlees is duurder, maar wel beter van kwaliteit. Beter
een klein stukje goed vlees dan veel ongezond vlees.
Hetzelfde is het geval met aardappelen en groenten.
Ook hier speelt dat de manier van telen de kwaliteit,
de voedingswaarde en de smaak bepaalt.
Het bovenstaande is alleen ter overweging. Slechte
voeding voegt slechte energieën aan het lichaam
toe. Gezonde voeding geeft goede energieën aan het
lichaam. Jij maakt zelf de keus en laat die niet door een
ander bepalen. Vaak wordt als argument gebruikt dat
vegetariërs minder gewelddadig zijn. Helaas is dat niet
helemaal waar. Hider en vele anderen zijn hier een goed
voorbeeld van. Ook India, waar twintig miljoen kaste­
lozen zijn die nauwelijks als mens behandeld worden,
is er een schrijnend voorbeeld van. Gewelddadigheid
heeft vele gezichten.
69
De meditatiehouding

Meestal wordt aangenomen dat je mediteert in een

'meditatiehouding'. Maar wat is meditatie en wat is
een meditatiehouding?
Meditatie is niet, zoals gewoonlijk gedacht wordt,
aan een voorgeschreven lichaamshouding gebonden.
Meditatie is niet mooi rechtop zitten en toch actief
gaan zitten denken of met andere zaken bezig zijn. Je
kunt in de mooiste meditatiehouding gaan zitten en
toch niet mediteren omdat er opdringende gedachten
of gevoelens zijn. Echte meditatie is doen wat je aan
het doen bent, wat dat ook mag zijn. Je kunt alle­
daagse handelingen in een meditatieve staat verrichten.
Je kunt in een meditatieve staat bijvoorbeeld de tuin
doen, aardappels schillen, poetsen, boenen, je werk
doen en alles wat nodig is. Meditatief leven is leven
zonder verdeeld te zijn. Doen wat je aan het doen
bent en je niet identificeren met een 'ik' dat iets doet
of ondergaat. De meditatieve weg stelt iemand in staat
om zich bewust te zijn van verdriet of vreugde, zonder
zich ermee te vereenzelvigen. Tegenwoordig is het zo
gewoon om je met alles wat er in je lichaam gebeurt,
te identificeren. Men weet helaas niet meer beter. Men
weet ook niet meer dat het anders kan.

71
Een dergelijke innerlijke houding omwikkelt zich langs
de wegen van geleidelijkheid; door langzaam maar
zeker tot inzicht te komen.
De handhouding
Kies een handhouding (mudra) die je in eerste instan­
tie als prettig ervaart. Alle handhoudingen, op één na,
hebben een positieve werking. De handhouding met
de handpalmen op je knieën is niet geschikt voor het
'stilzitten'. Die handhouding is erg afwachtend en is
meer een voorbereiding op bepaalde sporten. Probeer
de psychische doorwerking van de handhoudingen te
observeren. Dan is het niet nodig van mij aan te nemen
wat hun effect is; je hebt de handhouding immers zélf
ervaren.
De houding
Als je gewend bent om een bepaalde tijd in een medi­
tatiehouding te mediteren, blijf er dan mee doorgaan.
Wat wel belangrijk is, is in welke meditatiehouding je
gaat zitten, hoe je zithouding is opgebouwd en welke
handhouding je gebruikt. De houding van de benen
kan heel verschillend zijn; of je nu in een hele of halve
lotus zit, maakt niet veel uit. Wat wel vervelend voor je
lichaam kan zijn is de zogenaamde 'kleermakerszit'; die
kun je beter vermijden. Ga in plaats daarvan maar op
een rechte stoel zitten, dat is beter voor je lichaam.
Op een mediratiebankje, met je benen onder het
bankje, is ook prima. De kniezit, met je onderbenen
72
aan beide zijden naast het kussen, kan op den duur
knieproblemen geven. Er komt dan teveel spanning op
de binnenzijde van de knieën te staan.
Dan de zithouding: hoe zit je op je bekkenbodem? Te
vaak krijg ik te horen 'op de zitbeentjes'. Het mogen
dan wel zitbeentjes zijn, maar ze geven niet de juiste
opbouw voor de rug en ze bewerkstelligen een verkeer­
de rugspanning. Mijn ervaring heeft me geleerd dar de
beste zit de zit op de bekkenbodem is: het gebied vóór
de zitbeentjes. Van daaruit kan de rug goed worden
opgebouwd met het hoofd en de kruin recht omhoog,
de kin ingetrokken. De armen uit de schouders laten
stromen, de kaken ontspannen en de ogen gesloten,
maar vooral niet dicht geknepen. Blijf ook niet steeds
met je ogen 'kijken achter de gesloten oogleden'. Sluit,
maar nu inwendig, de ogen nogmaals. De tong onderin
de mond met het puntje tegen de ondertanden. Druk
vooral je kaak niet met je tong naar voren. Dit geeft in
verschillende delen van hoofd en nek teveel verkeerde
spanningen.
En laat tijdens het 'zitten' de adem vrij.
Over de ogen nog het volgende: In yogakringen wordt
nogal eens verteld dat het goed is om je ogen schuin
omhoog tussen de wenkbrauwen naar het zogenaamde
'derde oog' te richten. Persoonlijk zal ik deze ooghou­
ding niemand aanraden en wel om verschillende rede­
nen: de persoon die jnana yoga bestudeert en in prak­
tijk brengt, zet alle theorieën die aanwijzingen geven
om 'iets' re bereiken overboord. Het uitgangspunt van
jnana yoga is dat alles er al is en alles één is, en dat dua-
73
liteit ontstaat door de identificatie met denken en voe­ wordt. Om over de doorwerking naar de hersenen nog
len. Waarom zou je dan alle theorieën over het 'berei­ maar te zwijgen.
ken' van alle mogelijke denkplaatjes serieus nemen? Ze Een ander oefening met de ogen is tratak. Bij 'tratak'
zullen alleen je ego versterken en je nooit tot 'inzicht' worden de ogen gericht op de vlam van een kaars.
brengen. Mgezien nog van het feit dat de energieën Door het voortdurend richten van de ogen, zonder
in en buiten het lichaam voor zichzelf kunnen zorgen. re knipperen, kan ook bij deze oefening schade aan
Het lichaam is veel intelligenter dan ons 'ik'. Ns je de ogen optreden. Ik heb ooit iemand ontmoet die er
goed bent voor je lichaam en geen overdreven dingen bijna blind door is geworden.
doet, zal het lichaam doen wat het moet doen en zich Wat je met deze gegevens doet, moet jezelf weren. Ik
klaar maken voor de eventuele transformatie. Hoe kan niet anders doen dan een waarschuwing geven die
meer je alles met rust laat, des te beter alles zal werken. jij kunt accepteren of verwerpen.
Dit is voor de doener heel moeilijk en het verlangt van
het 'ik' al in een vroeg stadium een overgave.
Het schuin omhoog richten van de ogen op het
punt russen de wenkbrauwen is een onnatuurlijke
houding voor de ogen. Nleen al het richten van de
ogen geeft binnen enkele seconden al een vervelende
spanning. Sommige mensen worden al na enkele
minuten draaierig; het richten werkt namelijk op het
chemische systeem en op de spanning van je zenuw­
gestel. Personen die dat toch proberen door te zetten,
krijgen andere complicaties, zowel met de ogen als in
het hoofd, al dan niet gevolgd door overgeven. De ver­
schijnselen zijn gerelateerd aan migraine. Ns iemand
een migraineaanval heeft is dat aan de manier van kij­
ken te zien. Hij/zij heeft de binnenste uitwendige oog­
spieren, maar ook de inwendige oogspieren - zijwaarts
naar binnen- omhoog, en/of naar achteren getrok:�en.
Dit heeft een doorwerking naar het verhemelte dat op
een bepaald punt samengetrokken en opgetrokken

74 75
Stilzitten

Stilzitten is t:::n praktische manier om orde te schep­

pen in je innerlijk. Orde scheppen in je innerlijk is
noodzakelijk om evenwichtiger te gaan leven. Zeker als
je onderzoek doet naar levensvragen kan je innerlijke
wereld af en toe een beetje wanordelijk overkomen. De
wanorde is onder andere ontstaan door de patronen
van leven in het gezin waarin je opgroeide. Ook door
je omgeving, school en familie en door alles wat we
geleerd en als waarheid geaccepteerd hebben, zonder
er een vraagteken bij te zetten. Verder wordt er zelden
over nagedacht of rekening mee gehouden dat je als
mens bent opgebouwd door het directe verleden van
je voorouders en van de totale mensheid, naar lichaam
en geest.
Je leert als kind al je te idenriflceren met je lichaam
en met de dingen die je doet. Hoe vaak werd je in je
jeugd niet gezegd: 'Je bent een grote jongen of een
grote meid'? Of het omgekeerde, dat je stout was of
vervelend. Dat je iets moois aan had, enzovoorts. Toch
kunnen jonge kinderen al bezig zijn met, wat ik noem,
'levensvragen'. Laatst hoorde ik dat een achtjarige aan
zijn vader had gevraagd: 'Waar was ik voordat ik in
mama's buik zat?' Helaas antwoordde de vader dat hij
dat niet wist. Toch zijn dit de momenten waarop je

77
een kind een goed antwoord kunt geven waardoor er
openingen blijven om verder te gaan en er geen deur
dicht wordt gedaan.
Wil je echt op onderzoek uitgaan, dan is de eerste
hindernis die je hebt te nemen: leren inzien hoe iden­
tificaties precies verlopen. Het is een geconditioneerde
gewoonte om je steeds maar weer met allerlei gedachten
en gevoelens te identificeren, zonder je ook maar even
te realiseren wat er precies gebeurt en waar dat toe leidt.
Als je inzicht in deze verwarring wilt, is echt 'inzicht'
krijgen de enige oplossing. Je zult eerst je 'psyche'
moeten onderzoeken. Je geconditioneerde patronen
gaan herkennen. Ik heb in het hoofdstuk over vormen
uitgelegd dat je van iets alleen de gedachte kent, en zo
is het ook met de wereld. De wereld verschijnt in jou,
jij verschijnt niet in de wereld. Het mag ogenschijnlijk
waar zijn voor je lichaam waarin alles wat vorm heeft
zich weerspiegelt. Alles wat zich in het lichaam komt
laten waarnemen, neem je waar als een gedachte. Los
van het lichaam is er geen 'ik' en ook geen wereld. Deze
drie, het lichaam, het 'ik' en de wereld, verschijnen en
verdwijnen tegelijk, maar dat wil niet zeggen dat het
ook werkelijkheid is. Het is een objectieve werkelijk­
heid. Alles wat vorm heeft, al het zichtbare en onzicht­
bare, is aan verandering onderhevig. Werkelijkheid is
dat wat niet aan verandering onderhevig is en geen
object kan worden.
Het 'stilzitten' zal leiden tot innerlijke waakzaamheid
' R. Beinrema, Stilzitten: op weg naar un meditatief leven, Deventer, Ankh­
Hermes, 200 L
78
zodat je de meeste valkuilen in de roekomst kunt ver­
mijden. Heb je geen ervaring met 'stilzitten', lees dan
eerst het boekje Stilzitten dat door mij geschreven is.*
Een ander belangrijk punt tijdens het 'stilzitten' zijn
de ogen. Vooral in het begin ben je geneigd om met je
ogen te blijven kijken naar allerlei gedachten, maar dit
is niet de bedoeling. Heb je daar moeite mee, doe dan,
als je ogen gesloten zijn, de ogen ook inwendig dicht.
Doe dit iedere keer als je merkt dat je toch weer zit te
kijken. Denk niet dat dit moeilijk is; je maakt achter
de gesloten oogleden dezelfde beweging als bij gewoon
je ogen dichtdoen.
Ga in een meditatiehouding zitten of gewoon op een
stoeL Belangrijk is dat je lichaamshouding niet als
stoorzender gaat fungeren. Elke houding die recht is,
is in principe goed.
Leren kijken vraagt openheid en aandacht. Leg het
accent niet op het kijken zelf; dat geeft te veel span­
ning op de ogen, wat hoofdpijn kan geven. Kijk vanuit
je hele lichaam en niet met een onderdeel; je zult dan
minder met je aandacht in je hoofd zitten. Het is wel
even wennen om vanuit je hele lichaam in een open
aandacht te zijn.
Begin met te kijken naar alle gedachten die omhoog
of voorbij komen. Geef op geen enkele gedachte com­
mentaar door erover na te denken en benoem ze ook
niet als prettig of vervelend. In het begin kan zich
het volgende voordoen: je wordt ongeduldig en wilt
opstaan. Richt dan je aandacht op het 'ik, dat ongedul­
dig wordt' zonder het ongeduld weg te willen hebben.
79
Als je blijft kijken, ebt je ongeduld langzaam weg. Als
dit voorbij is, heb je een hindernis genomen; je hebt
een gevoel niet de baas over je laten spelen.
Doe dit minimaal vijf minuten, als het kan een paar
keer per dag.
Afhankelijk van je persoonlijke verleden en omstan­
digheden zullen in dit proces van stilzitten het per­
soonlijke en het collectieve verleden uit het bewustzijn
losweken en vrijkomen. Hierbij kunnen zich beelden
en gevoelens vertonen die niet altijd even prettig zijn.
Deze processen komen pas los als je klaar bent om ze
te ontmoeten en wel als je zover bent om wat verschijnt
op de juiste manier te kunnen aankijken, zonder uit
je evenwicht te geraken. Laat je hierdoor dus niet uit
je evenwicht brengen en verbreek de identificatie met
deze beelden of gevoelens. �et dat je niet die beelden
of die gevoelens bent, maar alleen de waarnemer ervan.
Probeer nooit een oplossing voor, of oorzaak van, iets
wat je hebt waargenomen te vinden. Accepteer ze als
collectieve gedachten zonder waarde. Door oplossingen
en oorzaken te zoeken, pin je alles weer vast aan de
identificatie waardoor je het 'voorval' gaat voeden en
activeren. Laat het voorbijgaan en hou het niet vast. De
oorzaak van iets weten lost ook niets op en kan soms
het probleem nog vergroten.
Deze processen bij het 'stilzitten' gaan ook na het
'stilzitten' door zodat het op den duur een innerlijke
houding wordt. Het tot inzicht komen voltrekt zich
heel geleidelijk aan. Het heeft geen enkele zin om deze
processen te willen versnellen, veranderen of ontlopen.
80
Ze horen er nu eenmaal bij. Inzicht in het 'ik', of ego,
is nodig om tijdig te leren zien dat je als 'ik' nooit iets
kunt bereiken. Dat ook bij een tijdelijke afWezigheid
van het ik/ego er iets kan Zijn, wat nooit tot een object
gemaakt kan worden.
Soms kan het gebeuren dat in het 'stilzitten' alles weg­
valt. Op dat moment kan er een angst ontstaan omdat
al het gekende even weg is. Het 'ik' komt in alle hevig­
heid omhoog. Probeer rustig adem te gaan halen en
blijf kijken totdat de angst oplost.
Op dezelfde manier kun je met allerlei soorten angst
omgaan. Angsten bestaan in allerlei gradaties, van
gezonde angst tot en met irreële angsten.
Een gezonde angst kan bijvoorbeeld een waarschuwing
zijn en aanmanen tot voorzichtigheid. leder mens gaat
op zijn eigen manier met angst om. Zolang iemand
zijn angst kan beteugelen is er niets mis mee. Angst
doet het hele lichaam samenrrekken en roept een
vecht- of vluchtreactie op. Als je niet kunt vechten
of vluchten, gaat het lichaam reageren met een gevoel
van onveiligheid. Het is dit gevoel van onveiligheid
dat in de psyche doorwerkt en de mens afsluit van zijn
of haar omgeving; hij/zij raakt opgesloten in zichzelf.
Opgesloten in een gevoel dat 'angst' heet. Angst kan
dan uitgroeien tot een vreselijk monster dat de mens
volledig in zijn greep heeft. Zover hoeft het gelukkig
niet te komen als je tijdig leert omgaan
met gedachten en gevoelens. Een angstige gedachte die
jij blijft aankijken kan namelijk nooit en te nimmer
bezit van je nemen. Dit is het belang van goed leren
81
kijken en observeren; het inzicht leert je om op de
juiste wijze met vervelende gedachten om te gaan.
Een andere bijkomstigheid die je op het verkeerde
been kan zetten, is dat wat je tijdens 'stilzitten' re zien
kunt krijgen. Dit kunnen prachtige kleuren, beelden
of visioenen zijn. Het kan zelfs zo zijn dat je innerlijk
evenwicht er door verstoord wordt omdat je zoiets niet
voor mogelijk hebt gehouden. Ook kun je veel moeite
krijgen met je 'ik', dat alles wil claimen, maar ook met
het feit dat je er graag over wilt gaan praten. Probeer
daar niet aan toe te geven; je maakt het voor jezelf
alleen maar moeilijker. Het moeilijkste van de drie
zijn de visioenen. Op de eerste plaats reageert het 'ik'
meteen met 'genieten' zonder dat je her beseft. Als dit
je overkomt, realiseer je dan het volgende: naarmate er
meer ' kronkels' in je hersenen tot ontspanning komen,
kunnen visioenen als een werking van de hersenen
optreden. Het zien van kleuren, beelden en visioenen
is uiteindelijk alleen waarneembaar als ze als gedachten
vertaald worden. Hecht er in ieder geval geen waarde
aan. Laat iedere volgende keer als je zoiets waarneemt
deze beelden voor wat ze zijn. Je hebt dan minder kans
dat je op een geestelijke zuurstok gaat zuigen.
Van oud� leerlingen kreeg ik af en toe de vragen: 'Houdt
deze stroom van gedachten en identificaties dan nooit
op? Ik heb af en toe het gevoel dat ik 'terugval'. Hoe
kan dat nou?'
De stroom van gedachten wordt alleen minder naarma�
te je identificatie met gedachten en gevoelens af�neemt.
Soms verloopt dat moeiteloos, en naarmate die perio�
82
den langer worden neemt je innerlijke waakzaamheid
af. Her resultaat is dan dat sommige gedachten weer
steeds opdringeriger worden en je dubbel zo waakzaam
moet zijn als eerst. Je ego geeft zich niet zomaar gewon�
nen. De macht van het denken is veel groter dan je
de laatste tijd gedacht hebt. Het kan zijn dat je heel
ongeduldig gaat reageren en naar de zin hiervan gaat
vragen. Ga dan maar ergens rustig zitten en ga eens na
wie die vraag stelt. Je zult zien dat het ego zijn spel weer
speelt. Verbreek dan de verbinding en wordt waakza�
mer. Herhaal voor jezelf de momenten waarin jij je
realiseert dat je niet die gedachten bent. De innerlijke
waakzaamheid zal na enige tijd steeds dieper in de kern
doordringen. De periode van overvloedige identiflca�
ties zullen dan steeds minder terugkomen. Maar laat je
ïnnerlijke waakzaamheid altijd alert blijven.
De tweede vraag over het gevoel van 'terugvallen' heeft
te maken met nog niet voldoende gerijpt te zijn. Ik
bedoel hiermee het volgende. In de winter zijn alle
vruchtbomen kaal. In het voorjaar gaan ze bloesemen.
Door de vorst of de wind, maar ook door te weinig
bestuiving, vallen veel bloesems af De bloesems die
zich wel tot een vrucht ontwikkelen komen geleidelijk
tot wasdom. Allerlei insecten komen erop af. Sommige
vruchten worden aangevreten en andere vallen af
voordat ze tot rijpheid komen. Veel vruchten worden
geplukt voordat ze helemaal op smaak zijn en maar wei�
nig vruchten hebben de kans om volledig 'op smaak' te
komen. De volledig op smaak gekomen vruchten doen
de mensheid goed. Je ziet, voordat het rijpingsproces
volledig is, kan er heel wat gebeuren.
83
Is de zoeker nog niet voldoende 'gerijpt' dan haakt
hij na enige tijd als bloesem af. De zoeker die niet tot
'rijpheid' komt, valt soms niet helemaal af. Er blijft een
verbinding bestaan en de zoeker kan die na enige tijd,
maar nu als onderzoeker, toch weer oppakken. Een
innerlijke onrust drijft hem voort. Het voortijdig pluk­
ken gebeurt soms zonder dat de persoon inziet dat hij
toch weer in de valkuil van het ego is gestapt doordat
de verleidingen in dit stadium van ontwikkeling erg
groot zijn. Als je in deze fase terecht komt, is het beter
je zoveel mogelijk terug te trekken. Je hebt dan moed
nodig om op eigen benen te gaan staan, te blijven staan
en door te gaan.
Het kan je ook overkomen dat je omgeving je gaat
afstoten omdat je niet meer reageert zoals van je ver­
wacht wordt. Laat dat maar gebeuren, een terugweg is
niet mogelijk. Er komt iets anders voor in de plaats.
Soms kun je in de ogen van anderen hard en gevoelloos
zijn. Zonder actief te denken spreken de woorden zich­
zelf. Maar altijd zal dat wat je hebt gezegd wel nood­
zakelijk zijn voor de ander om zijn of haar groeiproces
te activeren, en dat is wat telt. Je ziet dat je om door te
gaan een serieuze onderzoeker moet zijn en dat zijn er
helaas niet al te veel.
De rijpe vrucht is diegene die een volledige transforma­
tie heeft ondergaan en geen enkele identificatie meer
met lichaam, denken en voelen heeft. Ze zijn zeer zeld­
zaam maar hun 'licht' schijnt over de hele wereld als
een gids voor de zoeker en zoekster.
84
Wat is leven?
V imala Thakar vertelde in een lezing het volgende:
'Het leven is intelligentie, goddelijke intelligentie. De
energie van 'intelligentie' dringt overal binnen. Het
Leven zelf is goddelijk. Intelligentie is die goddelijk­
heid, niet gekwalificeerd, onveranderd, zonder grenzen,
niet vervuild door theorieën, dogma's en ideologieën.
Deze kristalheldere intelligentie is de Krishna binnen
in jou en binnen in mij, zij is het universum. Wij keren
ons daar naar toe als we verward of verbijsterd zijn,
maar als het ons in messcherpe bewoordingen duide­
lijk toont wat er gedaan moet worden, dan worden we
nerveus en trekken ons terug. Wat zegt de Bhagavad
Gita over de aard van het leven? Wat over de werkelijk­
heid en onwerkelijkheid? Wat is de werkelijkheid? Wat
kunnen we de werkelijkheid noemen? Dat wat nooit
vernietigd kan worden, is werkelijkheid. Vormen kunnen
vernietigd worden, zij kunnen gekwalificeerd worden,
zij kunnen vernietigd worden. Kan ruimte vernietigd
worden? Ruimte is uitgestrekte leegte. Leegte kan niet
veranderd worden, de ruimte, de luchten, 'akasha', de
leegte als de essentie van de ruimte; de ether. De akasha
ruimte en leegte, die werkelijkheid doordringt al het
leven.' Einde citaat.
85
Bij het woord 'leegte' denken de meeste mensen aan de
afwezigheid van iets of iemand. Dar wat het oog niet
kan zien, bestaat dan niet. Maar leegte is de essentie
van ruimte; ether.
De echte kern van het leven is de goddelijke intelli­
gentie die beweegt in de ruimte van de leegheid. Wij
zijn de expressie van dat leven. En dat leven kan nooit
gedood worden; leven kent geen dood Geboorte en dood
zijn gebonden aan de zichtbare vormen. Leven is iets
dat altijd zonder begin en einde is geweest. Dat is mis­
schien wat wij bedoelen met de woorden: onsterfelijk­
heid, eeuwigheid en oneindigheid. In het alles en het
vele is de Eenheid van her leven. Om het anders te
zeggen: de kern van het bestaan is de Goddelijke intel­
ligentie en de hele schepping is een manifestatie van
die energie.
Een menselijke vraag komt hieruit tevoorschijn: is
er een kosmisch doel? Waarom en waarvoor zou het
leven een doel moeten hebben? Is een doel hebben het
verlangen van de menselijke geest? Om met het laatste
te beginnen: een mens wil een motivatie hebben; een
doel in het leven. Geen 'doel' hebben staat bijna gelijk
aan geen 'zin' hebben. Hoe leef je je leven zonder doel­
gericht te zijn?
Is er een kosmisch doel? Het zijn de expressies van
het leven, zonder een enkele bedoeling, die de echte
essentie van het Leven vormen. Het leven zelf heeft
geen doel. Het leven is zichzelf en leeft zichzelf. Het
Ene drukt zich uit en laat zich zien in het vele en blijft
toch Een.
86
Hiermee bezig zijn en langzamerhand ontdekken wat
het betekent, geeft je een gevoel van onlosmakelijke
verbondenheid die tevens een geborgenheid inhoudt.
In je leven wil 'verbondenheid' zeggen: verbonden zijn
met je familie, met je medemensen, met de levende
wezens om je heen; verbonden zijn met de natuur, de
aarde, de lucht, de rivieren, de oceanen. Verbonden
zijn wil niet zeggen dat je de hele dag je verbonden
moet voelen; het is een 'weten' dat je uit 'dat Ene'
bent voortgekomen, er nooit van afgescheiden kum
worden en er altijd in zult zijn. Onwetendheid doet je
· geloven dat je er afgescheiden van bem; inzicht geeft
verbondenheid. Onwetendheid zoekt naar een houvast
en zekerheid. Om zekerheid te krijgen wil men alles
aannemen wat houvast en zekerheid biedt. Om zonder
houvast en zekerheid te leven heb je moed nodig. Er is
moed, als er verlangen naar inzicht in je aanwezig is.
Her is jammer dat we het bovenstaande nooit tijdens
onze opvoeding te horen hebben gekregen. Het moet
voor velen die met een 'straffende God' opgevoed zijn
als een openbaring overkomen. Zo kwam het in ieder
geval bij mij over toen ik er voor het eerst kennis mee
maakte.
87
Emoties en hun uitwerking

De eerste keer dat ik met een lichamelijke uitwerking

van een positieve emotie te maken kreeg, was in 1945.
Een zoon van een kennis kwam na de oorlog heel­
huids uit Duitsland terug en stond onverwachts bij
zijn ouders voor de deur. Zijn moeder deed open en
van pure blijdschap viel zij dood voor zijn voeten neer.
Volgens de huisarts kreeg ze een hartstilstand vanwege
de grote blijdschap. Een dergelijke gebeurtenis vergeet
je nooit meer. Tevens was er een zaadje geplant voor
het begrijpen van de uitwerking van emoties in het
lichaam.
Toen ik volwassen was en zelf geconfronteerd werd
met negatieve emoties begon ik de uitwerking ervan
te ondervinden. Door yoga te beoefenen, goed te leren
voelen en te observeren, zag ik ook de uitweg. Tijdens
het geven van yogalessen (ik werkte bijna altijd met
mensen in moeilijkheden) werd het overdragen van
deze kennis een belangrijk gegeven. De mensen zelf
verantwoordelijk maken voor hun eigen welzijn en
ze leren hoe ze dit leerproces kunnen toepassen. Een
zodanig leerproces gaat stap voor stap en zonder haast;
er is immers niets te bereiken.

Wat gebeurt er tijdens een emotie in het lichaam?

89
Afhankelijk of het een positieve of een negatieve emo­
tie is, is het vervolg ook anders. Een positieve emotie
wordt vertaald in blijdschap of gelukkig zijn en zal
een gunstige uitwerking in het lichaam hebben. Een
negatieve emotie wordt meestal vertaald in een naar,
of beklemmend of pijnlijk gevoeL Een kortstondige
emotie trekt meestal na enige tijd vanzelf weg.
Een kortstondige negatieve emotie kan, afhankelijk
van het karakter van de betreffende persoon, ook snel
verdwijnen en wel door het voorval te accepteren en
er verder geen gedachte meer aan te spenderen. Het
lichaam is dan heel goed in staat om het nare gevoel
zelf op te lossen; het wil een gevoel dat er niet in thuis
hoort niet laten voortduren.
Maar als de emotie iemand diep geraakt heeft wordt
het al wat moeilijker. Het 'ik' gaat er zich mee bemoei­
en en gaat in gedachte in de aanval of verdediging.
Dat wil zeggen: door steeds weer aan het voorval te
denken wordt het denken overactief. Het voortdurend
denken aan de emotie en daar commentaar bij leve­
ren veroorzaakt een opeenstapeling van die negatieve
gevoelens in het bewustzijn. Elke gedachte die je aan
het voorval blijft geven houdt de emotie, de aanval en
de verdediging in stand. Elke gedachte, iedere mening,
elk gevoel en iedere identificatie brengt een laagje aan
op het zogenaamde 'ik-bewustzijn' dat toch al zwaar
overladen is en dat steeds opdringeriger wordt. Probeer
je te realiseren wat je daarmee aan het doen bent. Je
brengt langzaam maar zeker het lichaam in een nega­
tieve spiraal. De chemie van het lichaam probeert eerst
om het 'nare gevoel' weg te werken. Als dat niet lukt,
90
gaat de chemie zich aan het gevoel aanpassen en begint
te veranderen. De uitwerking van deze veranderingen
zijn voldoende bekend. De kosten voor kalmerings­
middelen worden steeds hoger.
Het is heel jammer dat de moderne psychologie nau­
welijks aandacht besteedt aan de psychologie van de
yoga. Men is steeds bezig om iemand aan zijn of haar
omstandigheden aan te passen, of het denken van die
persoon aan te passen om bijvoorbeeld aan de gevolgen
van een gewelddadige gebeurtenis te ontkomen. Maar
dat wil niet zeggen dat de psychologie inzicht heeft in
het fenomeen 'denken'.
Het fenomeen 'denken' moet je altijd zelf onder de loep
nemen, evenals de wetenschap dat gedachten al sinds
het begin van de mensheid zijn opgebouwd en dat we
die nog altijd in en om ons heen hebben en er zelf
steeds meer aan toevoegen. Denk ook eens aan de con­
ditioneringen die je sinds je geboorte van je ouders en
voorouders hebt meegekregen. Denk aan de 'genen' die
je lichamelijke gesteldheid bepalen. Je kunt je levens­
stijl veranderen en anders gaan eten, maar dat is dan
ook de enige mogelijkheid om wat bij te sturen. De
conditioneringen zul je anders moeten benaderen.
91
Conditioneringen

Een enkele keer lees je wel eens dat een baby helemaal
blanco ter wereld komt, maar dat is helaas niet waar.
Professor dr. Kloosterman opende in de jaren tachtig
zijn voordracht voor gedragswetenschappers met de
volgende woorden: 'Een mensenkind is negen maan­
den ouder dan zijn kalenderleeftijd aangeeft; helaas
wordt daar nog altijd geen rekening mee gehouden.'
En nu, alweer ruim twintig jaar later, is dat helaas nog
zo. Het is erg jammer dat er zo weinig gebruik van deze
woorden wordt gemaakt. De wetenschap heeft wel ont­
dekt dat een baby in de baarmoeder, in ieder geval de
laatste weken van de zwangerschap, al over een geheu­
gen beschikt en het ook gebruikt. Maar op het terrein
van her geheugen is er nog veel meer re ontdekken.

Een baby komt al ter wereld met het residu van de

mensheid en de 'genen' van het voorgeslacht. Je ziet
bij kinderen vaak de genetische doorwerking van
lichamelijke reactiepatronen die eigen zijn aan vader,
moeder, of de grootouders. Het kan een bepaalde
houding of een handgebaar zijn, maar ook de manier
van lopen en zitten. De mimiek van het gezicht is een
mooi voorbeeld. Ook talenren zitten in de genen. De
familie Strauss is welbekend. De leek weet ook al dat er

93
bepaalde ernstige ziektes in een familie kunnen voor­
komen die genetisch bepaald zijn. Er is nog heel wat te
onderzoeken voordat men alles in kaart heeft gebracht.
De wetenschap heeft al een tip van de sluier opgelicht
en er zullen er in de toekomst nog heel wat volgen. Of
we daar als mens blij mee zullen zijn weten noch zij
noch wij.
De maanden voor de conceptie en de eerste vijf maan­
den van de zwangerschap hebben invloed op de toe­
komstige baby. Zij zijn voor de lichamelijke en geeste­
lijke ontwikkeling heel belangrijk. Als de zwangerschap
vordert zijn de hersenen van een ongeboren baby vanaf
de zesde maand al zover ontwikkeld dat zij informatie
kunnen vasthouden. Het zijn de lust- en onlustgevoe­
lens die waarschijnlijk het eerst geregistreerd worden.
Zij zijn een reactie op wat de moeder op dat moment
doet of wat haar overkomt. Dat kan bijvoorbeeld een
hard geluid zijn waarvan zij schrikt. Ook hier kan
een kortstondige emotie of schrik zich snel oplossen,
mits men er geen denkproces van maakr. Naarmate
de zwangerschap vordert, ontwikkelt het vermogen
van de hersenen zich steeds meer, waardoor vooral de
langdurige indrukken - zowel positief als negatief- zich
in het geheugen van de ongeborene vastzetten. Bij het
bereiken van de volwassen leeftijd kunnen de langdu­
rige negatieve emoties van de moeder, die voor het
volwassen kind onbekend zijn, onbestemde gevoelens
teweeg brengen waarvan je last kunt krijgen.
Het kan dan zinvol zijn om over die laatste maanden
van de zwangerschap een gesprek met je moeder te
94
hebben. Is het gesprek positief, dan is het mogelijk
dit gevoelspatroon te deconditioneren. Is het gesprek
negatief of is je moeder overleden, dan zul je zelf iets
aan dat gevoel moeten veranderen. Probeer het gevoel
te leren zien alsof het geen betekenis heeft. Dat wil zeg­
gen: jij bem zelf degene die het gevoel betekenis geeft
en in dit geval een negatieve betekenis. Dus ben jij ook
de aangewezen persoon om de betekenis er vanaf te
halen. De oorzaak van iets weten wil nog niet zeggen
dat je er dan van verlost bent. In beide gevallen moet je
het gevoel deconditioneren. Het vraagt veel geduld om,
iedere keer dat dit gevoel zich aandient, er afstand van
te nemen. Mstand nemen kan op de volgende manier.
Elke keer dat het onbestemde gevoel verschijnt, kijk je
er naar en realiseer je je dat dit een door het verleden
geconditioneerd gevoel is dat niet van jou is en niets
met jou te maken heeft.
Je zult dit de komende tijd vele keren moeten herhalen.
Als het gevoel gaat afnemen, maak dan niet de fout om
in je geheugen naar het gevoel te zoeken; je gebruikt
dan een middel dat erger is dan de kwaal. Zelfs als je
soms jarenlang het oude gevoel niet meer hebt ervaren,
kan het plotseling weer tevoorschijn komen. Bedenk
dan, dat elke gedachte en elk gevoel oud is, en altijd
weer tevoorschijn kan komen. Jij gaat zelf het 'wel of
niet reageren' bepalen naarmate je gaat inzien dat jij
niet die gedachte en niet dat gevoel bem, maar alleen
de waarnemer ervan.
Conditioneringen zijn 'patronen' die steeds herhaald
worden en in bepaalde gevallen zeer dominant kunnen
worden. Veel patronen liggen al in je opvoeding en in
95
wat je zoal oppikte uit het gezin waarin je opgroeide.
Ook de familieleden waarmee je te maken krijgt druk­
ken een stempel op je. Van de meeste vooroordelen ligt
de kiem al in je jeugd; je hebt ze, zonder dit te beseffen,
je eigen gemaakt. Als klein kind neem je het gedrag
en de meningen van je omgeving snel over. Als je een
ouder hebt die op alles en iedereen kritiek heeft, zul
je dat eenvoudig overnemen en zul je, nog voordat je
volwassen bent, ook steeds op alles en iedereen kritiek
hebben. Iets nooit goed genoeg vinden, komt eveneens
veel voor.
Roddelen en kwaadspreken over je medemensen is net
zoiets, maar met meer gevolgen voor degene over wie
kwaad wordt gesproken.
Ook uit jaloezie een wig drijven tussen gezinsleden,
inclusief kinderen en kleinkinderen; een wig drijven in
diverse relaties; het gebeurt iedere dag weer. Het ergste
hiervan is dat degene die dat doet niet weet wat zij of
hij aanricht. Je conditioneert patronen die steeds ergere
vormen aannemen en je beseft niet dat je leven door
die conditionering bepaald wordt.
Wat tegenwoordig nogal eens voorkomt, is dat, na een
scheiding, de grootouders de kleinkinderen niet meer
mogen zien. Hier zie je dat de pijn die een van de
partners door de scheiding geleden heeft als een soort
'wraak' verhaald wordt op de grootouders. De persoon
die dit veroorzaakt, heeft 'wraakneming' als conditi­
onering, wat in de meeste omstandigheden in een of
andere vorm terugkomt.
De schooltijd drukt weer een ander stempel op je,
afhankelijk van het soort onderwijs dat voor je gekozen
96
is en dat je wel - of niet - kan liggen. De p�rsoon die
voor de klas staat is voor elk kind even belangrijk. Ook
de kinderen in de klas kunnen voor of tegen je zijn. Als
je een dominant of een stiekem vriendje hebt gehad,
zul je, zonder het te beseffen, daar een reactiepatroon
op ontwikkelen dat op den duur geconditioneerd kan
worden. Om maar niet te spreken van de situatie dat
je als kind op school gepest werd. Gepest worden kan
diepe littekens in je kind-zijn achter laten, die door het
daarop volgende gedrag geconditioneerd worden.
Ook gedrag en reactiepatronen worden door onze
cultuur bepaald. De mening van 'men' weegt zwaar.
Je moet de dingen doen 'zoals het hoort'; zoals van je
verwacht wordt. Voldoe je hier niet aan, dan volgt snel
de veroordeling. En veroordeling, terecht of onterecht,
betekent uitsluiting.
Conditioneringen kunnen, doordat het herhalings­
patronen zijn, je leven lang in elke nieuwe situatie
opgebouwd worden. Elke nieuwe baan, elke nieuwe
omstandigheid, trouwen,
samenwonen of kinderen krijgen, geven nieuwe patro­
nen in je leven die op hun beurt weer geconditioneerd
kunnen worden. Bedenk wel dat niet iedere conditio­
nering negatief doorwerkt, mits jij je maar bewust bent
van datgene wat je aan het doen bent.
Roken is een conditionering waar je meestal maar heel
moeizaam vanaf kunt komen. Maar als je echt van het
roken af wilt, is rigoureus in één keer stoppen de beste
methode. Je kunt eens gaan kijken hoe die gedachte,
de behoefte aan een sigaret, in je hele denken, inclusief
je zintuigen, aan het werk is. Hoe je ego, of je ik, zich
97
in allerlei bochten wringt om zijn/haar zin te krijgen.
Bedenk dat toegeven aan je behoefte de vraag naar een
sigaret zal doen toenemen, en er niet aan toegeven zal
de behoefte doen afnemen. Zeg vooral niet: 'Ik wil er
wel vanaf, maar ik kan het niet'. Stel je dan maar de
vraag of je wel met yoga wilt doorgaan, want jnana
yoga vraagt wel meer doorzettingsvermogen dan het
stoppen met roken.
Een conditionering die veel last veroorzaakt is de
'slachtofferrol' en 'zielig zijn'. In ieder mens kan het
gevoel van 'slachtoffer zijn' in meer of mindere mate
opkomen. De kreet: 'Waarom moet mij dat nu over­
komen!', is er een uiting van. Je ervaart het als een
onrechtvaardigheid. Je bent boos op God en op ieder­
een die in je buurt komt. Wel begrijpelijk als reactie op
de gebeurtenis, maar niet terecht. Als je naar het leven
kijkt zoals het is, zie je dat jij geen uitzondering kunt
zijn in de beweging van het leven. Je neemt deel aan
het leven, dus in principe kan je evenveel overkomen
als ieder ander. Dit leren inzien en leren accepteren is
leren Leven.
Een totaal andere slachtofferrol is om in iedere situatie
die je niet zint in de slachtofferrol terug te vallen. Het
is een geconditioneerd patroon dat jij je eigen hebt
gemaakt, en door steeds weer in een herhaling te ver­
vallen voeg je iedere keer weer een extra impuls aan die
verkeerde conditionering toe. Dat wordt een macht in
je waarvan je, alleen door er hard aan te werken, steeds
minder last zult krijgen. Zeg nu niet: 'Maar dat is mijn
karakter en een karakter kun je niet veranderen.' Dat
is een uitvlucht die je gebruikt om er niet mee aan de
98
slag te hoeven gaan. Probeer in te zien dat die slachtof­
ferrol je best bevalt. Dat je in dit opzicht heel slecht
voor jezelf bent. Je schept steeds meer verwijdering
in de relaties om je heen, wat je steeds eenzamer zal
maken. Bedenk wel dat deze slachtofferrol wel degelijk
is te deconditioneren, mits jij dat wilt. De keus is aan
jou. Een uitspraak die ik in de lessen zeer vaak herhaald
heb, is: 'Als je niet wilt veranderen, heb je recht op
eigen lijden'.
Het bovenstaande kan ook inhouden dat, als je zo
doorgaat, je erg zielig wordt.
Het gevoel dat je nooit iets goed gedaan hebt is ook
een dergelijke conditionering. Als dat gevoel je vaak
overkomt, kijk dan eens naar het volgende. Je bent in
Nederland in een christelijke maatschappij opgevoed.
Vroeger leerde ik op school: een mens kan nooit iets
echt goed doen. Het gevoel nooit iets echt goed te kun­
nen doen kan je een gevoel van machteloosheid geven
dat niet nodig is. Op mijn lessen kwam ik dit gevoel bij
gelovige en ongelovige mensen tegen.
Ik ontdekte dat bijna iedereen dit gevoel wel heeft
gehad of nog regelmatig heeft: nooit tevreden zijn met
het resultaat. Het kan altijd nog beter. We zijn door
het verleden met dit gevoel opgezadeld. Er staat altijd
iemand met opgeheven vinger te wachten om je te
vermanen. Je kunt, als je dit herkend hebt, het meteen
van je afzetten en het in de toekomst, iedere keer dat
het gevoel opkomt, als oude kost wegwuiven. Doe alles
wat je moet doen naar beste kunnen. Fouten zullen er
helaas altijd gemaakt worden. Als jij van jezelf fouten
mag maken zonder daar dagenlang over te dubben, dan
99
heb je deze conditionering vanuit het vroege verleden je zo min mogelijk psychische ballast moet veroorza­
doorzien. ken. Alle voelbare reacties van onvrede, kwaadheid,
Een andere conditionering is 'haasten'. Iedere keer irritatie, opgewondenheid, angst, het overmatige pro­
dat er iets gedaan moet worden trek je een 'jakkerjek­ bleemdenken, enz. verstoren nu eenmaal het evenwicht
ker' aan waardoor je hanslag versnelt en je bloeddruk in je lichaam.
oploopt. Je bent zo gewend aan dat patroon dat je niet
inziet of kunt voelen welke schade dat patroon in je
lichaam aan kan richten. Het tegenover gestelde komt
ook voor. Alles voor je uitschuiven en zelden ergens
aan beginnen. Ook dát geconditioneerde patroon richt
schade aan. Hierdoor programmeer je het lichaam tot
steeds minder activiteit, waardoor het steeds minder
energie vrij kan maken.
Als je serieus met jnana yoga bezig bent, zul je je eigen
patronen en conditioneringen gaan herkennen en leer
je af om er steeds weer in mee te gaan. Doe dit zonder
dwang en moeten.
Het heeft meestal ook geen zin om dat wat je te zien
krijgt uit te pluizen en te analyseren; dat versterkt eer­
der het patroon dan dat er inzicht komt. Het steeds
weer herkennen van een dergelijk patroon en er niet op
reageren, dat is de kunst.
Het patroon leren zien als iets onbelangrijks werkt
als een tweesnijdend zwaard; de gedachte en het ego
worden even tot nul gereduceerd. Tevens ben je goed
voor je lichaam door het geen vervelende gevoelens
te voeren die weer negatief uitpakken. Hoe beter je
lichaam aanvoelt, hoe makkelijker het wordt om te
leren zien 'wat is'. Je lichaam verandert ook door een
andere zienswijze. Je realiseert het je niet zo, maar je
lichaam is een intelligente zelfstandige eenheid waarin

100 101
Het terugtrekken van de zintuigen

Alle zintuiglijke organen hebben hun eigen energief­

requentie zodat ze hun respectieve objecten kunnen
bereiken. Je ogen hebben de energie van het zien. Je
hoeft om te kunnen zien niet je best te doen; het zien
gebeurt omdat de energie in de ogen, het optische
instrument, de zenuwen enzovoorts, contact maken
met objecten om je heen. Het object geeft de impres­
sies van vorm, kleur en alle mogelijke details terug die
in het lichaam weer omgezet worden in een sensatie.
Die geeft een elektrische impuls in het lichaam die de
hersenen bereikt en vertaald wordt in overeenstem­
ming met je conditionering.
leder zinruiglijk orgaan heeft zijn eigen verbinding
met de hersenen, maar de sensaties die in het lichaam
teweeg worden gebracht, worden op dezelfde manier
door een 'ik' geregistreerd.
Elk contact met de buitenwereld heeft een begin en een
einde. Het is beperkt door ruimte en tijd, je fysieke toe­
stand en je psychische omstandigheden. Dit ontvangen
van indrukken, het gevoel van sensaties en de omzet­
ting in een reactie, zijn allemaal geconditioneerde
processen. Ook jouw interpretatie van zowel fysieke als
psychologische sensaties zijn geconditioneerd door ras,
godsdienst en cultuur.

103
Een sensatie is een snel voorbijgaand gevoel dat een
begin en een einde heeft. Je reageert op een sensatie
door haar te interpreteren. Die reactie laat op zijn beurt
weer sporen na van 'prettig' of 'onprettig'. Dus wat in
een moment gebeurt, krijgt continuïteit en blijft in je
herinnering achter als de naam en het gevoel die jij
eraan hebt gegeven.
Dit is de vruchtbare grond voor veel ellende.
We gaan onderzoeken hoe het in de praktijk werkt.
Neem bijvoorbeeld een advertentie. Op het ogenblik
kun je geen krant of tijdschrift openslaan, of je komt
wel een advertentie tegen van een digitale camera.
Iedere keer wordt de lezer geconfronteerd met de
prachtige mogelijkheden die deze camera heeft. Als
je dit maar vaak genoeg ziet, komt er langzaam een
verlangen in je tot leven om een dergelijke camera te
bezitten. Op een gegeven ogenblik ben je in gedachten
al foto's op de computer aan het afdrukken. Het 'wil�
!en hebben' begint zich in allerlei bochten te wringen
en de financiën worden bekeken. Het verlangen is
intussen zo gegroeid dat je er zelfs een lening voor wilt
afsluiten.
Als je deze processen in je lichaam zou hebben gadege­
slagen, dan zou je de chemische werking van dit hele
proces hebben kunnen volgen. Het gevoel van 'willen
hebben' zorgt ervoor dat de chemie in het lichaam zijn
werk blijft doen en de chemie zorgt ervoor dat her 'wil�
len hebben' geactiveerd blijft. Dan is de zo fel begeerde
camera eindelijk in je bezit. Je bent dolgelukkig, maar
ook het 'dolgelukkig zijn' kan niet lang duren. Want
104
dan komen er weer andere processen op gang. Eén
ervan is teleurstelling. Het is toch niet war je ervan
verwacht had. Die teleurstelling kan ervoor zorgen
dat je de camera in een hoek legt en er niet meer naar
omkijkt. Maar het gevoel van teleurstelling gaat nog
een poosje door en heeft op zijn beurt ook weer een
uitwerking in het lichaam. Na een poosje zal je 'ik'
weer op zoek gaan naar een andere sensatie van 'willen
hebben' omdat de opwinding voor het 'ik' zo'n prettig
gevoel is.
Elk zintuig werkt buiten de wil om. Er is geen enkele
wilsinspanning bij nodig om het oog te laten zien, het
oor te laten horen, het reukorgaan te laten ruiken, om
s;naak te laten proeven en de tastzin te laten voelen.
Een belangrijk zinruig is het reukorgaan. Iedereen rea­
geert anders op een bepaalde geur. Een goed ontwik­
keld reukorgaan kan de meest subtiele geuren ruiken.
Sommige mensen kunnen zelfs onraad ruiken. Maar
wat gebeurt er als je een heel vieze stank ruikt? Heb
je ooit ervaren hoe het lichaam zich dan afsluit om de
stank niet toe te laten? Je lichaam krimpt zelfs een beet­
je in elkaar en je knijpt automatisch je neus dicht, wat
overigens niet veel helpt. Je moet dan door je mond
ademen en je ademhaling komt meteen in opstand en
stagneert, dus reageert het lichaam met een vluchtreac­
tie, maar vluchten is niet altijd mogelijk.
We weten uit verschillende wetenschappelijke rap­
porten dat voor twee mensen die elkaar voor het eerst
ontmoeten, het reukorgaan beslist: doorgaan of afha-
105
ken, ook al vinden ze elkaar op her eerste oog nog zo
aardig. Iemand die echt op seks uit is, verspreidt een
intensievere geur die door het reukorgaan van de ander
opgevangen wordt.
Laten we eens kijken wat er in een lichaam gebeurt
dat bijna dwangmatig seks wil hebben. Als er toegege­
ven wordt aan de impuls om seks te willen bedrijven,
dan begint het betreffende gebied warm, levendig en
bewust te worden. De warmte en het gevoel worden
na enige tijd intenser en steeds levendiger en het 'ik'
identificeert zich met het hele gevoel dat, langzaam
maar zeker, de hele persoon in zijn greep krijgt. Het
gevoel gaat de mens hanteren in plaats van dat de mens
her gevoel hanteert.
De enige manier om het niet zo ver te laten komen
is de opwelling meteen in de kiem te smoren. Haal je
aandacht uit dat gebied weg en richt die ergens anders
op. Het lichaam zal dan na tien minuren weer tot rust
komen. Maar als je voor die tijd er opnieuw aandacht
aan schenkt, dan zal het gevoel weer opvlammen.
Je kunt dit natuurlijk ook bij jezelf onderzoeken.
Observeer hoe het gevoel omhoog komt en toch losge­
laten kan worden door de verbinding te verbreken. Dit
zelf te ervaren is de beste leermeester. Probeer ook eens
uit te zoeken hoe in dit verband het 'horen' van vooral
irritante geluiden in je lichaam te werk gaat en hoe je
het zintuig terug kunt halen naar zijn basis.
Herzelfde geldt voor je 'smaak'. Ontdek hoe het proces
van 'het water dat in je mond loopt', door in gedachte
al iets lekkers te proeven, in zijn werk gaat. Vergeet in
106
ieder geval niet om deze processen wat langer te blijven
observeren; de doorwerking houdt niet bij de mond
op.
Omdat alle zintuigen een eigen energie hebben, zal de
chemische werking in het lichaam altijd anders uitwer­
ken, afhankelijk van de intensiteit waarmee je met een
onderwerp bezig bent, maar ook afhankelijk van de
fYsieke conditie van de persoon die ermee aan het werk
is. Vergeet nooit dat de zintuigen een belangrijke func­
tie in het lichaam hebben. Laar de zintuigen niet ver­
kommeren door ze altijd meteen terug te halen. Trek
de zintuigen alleen terug als er identificatie plaatsvindt;
dan zul je er geen slaaf van worden.
Kijk ook eens naar je zintuiglijke reactie als je ergens
een 'kick' van krijgt of een adrenalinestoot. Dat zijn
dan meestal onderwerpen waar je stevig aan vast zit.
Het zal je wel duidelijk zijn dat de chemische werking
niet alleen bij de zintuigen haar functie vervult, maar
betrokken is bij alle emoties, bij elke gemoedstoestand
en bij positieve en negatieve gedachten. Dit is het
moeilijkste onderdeel om te leren observeren en het is
moeilijk om er nier op te reageren zodat je lichaam in
harmonie kan functioneren.
Dit alles maakt her observeren tot een boeiende ont­
dekkingstocht. Het zal je laten inzien wat een prachtig
iets het lichaam is en dat je het vooral in ere moet
houden. Als je dit ingezien hebt, zul je in ieder geval
minder moeite hebben met de diverse valkuilen in het
dagelijkse leven. Een klein hulpmiddel is de volgende
zin. Wij zijn in dit leven gebonden aan naam en vorm,
maar niet gebonden aan de identificatie met naam en
107
vorm. Deze zin kan je helpen als het nodig is te ont­
koppelen. Het 'je bewust zijn' van iets hoort altijd bij
een vorm. Of het nu je lichaam is, een gedachte, of een
vorm buiten je. Je bent door de zintuiglijke werking
gewend geraakt om alles, dus ook de oorzaak van alle
dingen, buiten je te zoeken.
De identificatie met je zintuigen brengt dualiteit. Maar
de Werkelijkheid is heelheid, en geen afgescheiden­
beid. Wil je echt graag tot inzicht komen, doe dan het
volgende. Als je een zintuig 'terugtrekt', kun je dit het
beste laten volgen door je bewust te zijn van je bewust­
zijn. Het bewustzijn verlaat je nooit tijdens je leven:
het is je levensgezel. Jezelf steeds weer in je bewustzijn
terug te trekken is dus al een stap in de goede richting.
Dit kun je ook toepassen op alles waarmee jij je identi­
ficeert. Als je je aandacht steeds weer in de richting van
de Bron stuurt, zul je de Bron steeds meer 'naderen';
het 'ik' zal dan langzaam vervagen.
108
De kwetsbare plekken
De kwetsbare psychische gevoelens die in iedereen in
meer of mindere mate aanwezig zijn, kunnen, ook als
je intensief met yoga bezig bent, op de meest onver­
wachte momenten omhoog komen. De kwetsbare
psychische gevoelens behoren tot de geconditioneerde
patronen. Ze zijn meestal, maar niet altijd, in je jeugd
tot stand gekomen en in de loop van je leven steeds
steviger verankerd. Dan begin je aan yoga en kun je
riiet meer om het feit heen: je zult ermee aan de slag
moeten. Probeer in de eerste plaats het gevoel van
'slachtoffer van je opvoeding te zijn' te accepteren. Als
je de slachtofferrol niet accepteert, kun je er ook geen
inzicht in krijgen. Je blijft dan steeds weer opnieuw
steken in verwijten; verwijten naar je ouders en naar
de omstanders die niet aardig tegen je waren. Zo blijf
je steeds naar buiten gericht in plaats van naar binnen.
Kun je het gevoel van slachtoffer te zijn wél aankijken,
dan kan er verandering optreden en kun je het gevoel
deconditioncren.
Je verwijt kan terecht of onterecht zijn, soms voor een
deel terecht. Probeer daar in alle eerlijkheid naar te kij­
ken, zonder weg te zakken in een poel van vervelende
herinneringen. Ga vooral niet in gedachten je gelijk
halen. Je bereikt daar helemaal niets mee en je condi-
109
tioneert het patroon van 'je gelijk halen' steeds meer.
Besteed hier elke dag tijd aan totdat je het ene én het
andere kunt zien, zonder meegezogen te worden in het
vervelende gevoel. Ga vooral niet actief herinneringen
zitten ophalen. Je maakt de berg van herinneringen
steeds groter en actiever en dat brengt je steeds verder
in de problemen.
Als de 'acceptatie en het kijken naar' vordert, verleg
dan je aandacht naar het gevoel, naar daar waar de pijn
zit. Kijk nieuwsgierig naar dat gevoel en ga met open
aandacht, zonder het te voeden, er alles van ontdekken.
Het gevoel kan dicht, groot en vast zijn; soms heeft
het een kleur. De herinneringen zullen zich opdringen.
Blijf kijken, laat ze komen en laat ze gaan. Je moet
hen vooral niet weg willen hebben. De eerste keren is
het mogelijk dat je in huilen uitbarst. Huil flink uit,
eventueel ook een tweede keer. Als het je een derde
keer overkomt, stop dan met huilen, want anders ben
je bezig om een ander patroon te conditioneren. Dan
wordt het medelijden met jezelf een 'arme ik' gevoel.
Als jij maar steeds weer de moed hebt om te blijven
kijken dan, zul je merken dat het nare gevoel en het
verdriet langzaam oplossen. De gedachtestroom wordt
steeds minder. Het verleden zal zijn greep langzaam
loslaten en alleen af en toe nog eens opkomen zonder
pijn te doen.
Je zult dit een lange tijd moeten blijven volhouden.
Elke dag opnieuw, met veel geduld. Het vervelende
gevoel kan opeens verdwijnen en zich tijden lang niet
laten waarnemen. Maar dan, als een donderslag bij
heldere hemel, schiet dat gevoel als een duveltje uit
110
een doosje weer tevoorschijn. Je wordt op dat moment
boos, want je dacht er van af te zijn en nu is het er
weer. Een oude gevoelsgedachte kan onder verschil­
lende omstandigheden verschijnen, maar het vindt
meestal door associaties plaats. Dit kan je ook in de
toekomst vaker overkomen, alleen worden de tussen­
pauzes langer. Leer daarom je reactiepatroon te herzien.
In plaats van boos of ongeduldig te worden, kun je ook
even blijven kijken (zonder het weg te willen hebben)
totdat de gedachte, en eventueel het gevoel, oplost. Je
weet dat een gevoel alleen een vervelend gevoel is als jij
er dat naamkaartje op plakt. Uiteindelijk is elk gevoel
een gedachte. Door er niet of nauwelijks meer op te
reageren, kun je in de toekomst een dergelijke gevoels­
eroptie steeds beter hanteren.
Sommigen zullen denken: ja, dat is makkelijker gezegd
dan gedaan. Toch werkt het zo. Alle vervelende voor­
vallen uit je jeugd laat je, door er steeds weer aan te
denken, elke keer weer opnieuw gebeuren. Jij bent zelf
de persoon die dit veroorzaakt door er telkens weer
aan te denken en je ermee te identificeren. Jij bent ook
de persoon die daar een einde aan kan maken, mits
je geen slachtoffer meer wilt zijn. Herinneringen zijn
oude gedachten die jij steeds weer nieuw leven inblaast.
Geef ze geen bestaansrecht meer. Komen ze omhoog,
wuif ze dan weg zoals je een vlieg wegwuift.
Het zal je duidelijk zijn dat jnana yoga niet geschikt
is voor labiele mensen met een klein en gevoelig 'ikje'.
Om jnana yoga te beoefenen moet je een sterk 'ik' heb­
ben om dat 'ik' en zijn werkzaamheden te leren door­
zien. Dan kan dat 'ik' steeds kleiner worden.
111
Voor de moeilijke momenten het volgende. In zijn
boek 'De Oerschreeuw' schreef de psychiater Janov:
'De bedoeling van de ouders behoeft niet de ervaring
van het kind te zijn.' Ook een kind ervaart de dingen
naar zijn eigen karakter en omstandigheden.
Accepteer dat wat geweest is en leef het heden zonder
wrok. Zie in dat je ouders ook mensen van vlees en
bloed zijn met hun eigen goede en minder goede kan­
ten. Zij waren ook gebonden aan hun omstandighe­
den. Als je geen contact meer met je ouders hebt, kijk
dan in jezelf of dat terecht is. Een negatieve binding is
ook een binding. Je sluit namelijk een goed deel van
je eigen menszijn af. Wil je dat, of wil je dat niet? Een
enkele keer contact hebben kan jou ook 'heel' maken.
Te weinig overzie je voor jezelf de gevolgen van boos
blijven. Het is nier voor niets dat er de uitdrukking is :
boos worden is menselijk, boos blijven nier. Het gevaar
van boos blijven is dat je het 'boos zijn' steeds verder
gaat uitbreiden om je eigen gelijk te bewijzen. Dat zal
in je psyche een vastere binding geven dan je al had.
Als je niet over het verleden heen kunt stappen, is
het alsof je in een boot zit waarvan je het anker hebt
uitgeworpen en waarmee je toch blijft doorroeien om
verder te komen. Je zult echter alleen maar in kringe­
tjes blijven ronddraaien. In dat geval kun je beter met
jnana yoga stoppen.
Bedenk wel dat negatieve gedachten die je in stand
houdt, bijdragen aan je eigen onvrede.
112
Vertrouwen
Naarmate je langer bezig bent zal je 'vertrouwen' in de
dingen die naar je toekomen niet altijd optimaal aan­
wezig zijn. Vertrouwen is iets wat onvoorwaardelijk is;
je kunt niet een beetje vertrouwen hebben. Vertrouwen
is er, of niet. Ook in de acceptatie van omstandigheden
- het accepteren zoals die naar je toekomen - kan dit
vertrouwen aanwezig zijn. Wat zijn dan de momenten
in je leven die dat vertrouwen steeds weer opnieuw
·bevestigen? Let eens meer op bepaalde situaties waar je
mee te maken hebt op wat je om je heen soms hoort
en ziet.
Als in de schaarssport de kampioenschappen worden
verreden, dan kun je veel meer horen en zien dan je
voor mogelijk houdt. De man of vrouw die de super­
tijd of een goede tijd rijdt, beweegt zich volstrekt moei­
teloos. Naderhand in het interview hoor je de mooiste
ervaringen verwoorden: 'Het was alsof ik boven mezelf
uitsteeg', 'het ging gewoon heel gemakkelijk', 'het
gevoel was zo gaaf', of: 'ik wist eigenlijk niet wat me
overkwam', 'het ging gewoon vanzelf'. Iedereen ver­
woordt het op zijn/haar eigen manier.
Wat gebeurt er tijdens het schaatsenrijden waardoor dit
allemaal kan? Op de eerste plaats moet de technische
opbouw aanwezig zijn. Ten tweede moet er geen 'ik'
113
in de weg zitten dat een goede tijd moet rijden en dat
moet presteren, bijvoorbeeld voor een volgende start­
plaats. Ten derde moet het venrouwen in het fYsieke
lichaam optimaal zijn, waardoor het voor het intelli­
gente lichaam mogelijk wordt om zelfstandig te rijden.
Te vaak wordt de intelligentie van het lichaam niet
erkend of onderschat. Er wordt voortdurend aan het
lichaam gesleuteld, maar hoeveel tijd wordt er besteed
om 'vertrouwen' te hebben in het lichaam? Terwijl het
lichaam, na een goe-de training, perfect zelfstandig kan
opereren?
Je kunt natuurlijk proberen de omstandigheden zo
gunstig mogelijk te maken, maar dat wil nog niet zeg­
gen dat het zo eenvoudig is om je 'ik' achter te laten.
Als het 'ik' te veel aan het meerijden is, dan kun je dat
aan het gezwoeg van sommige schaatsers duidelijk zien,
en de tijden zijn er dan ook naar.
In het daarop volgende interview hoor je hen dan ook
zeggen: 'Ik weet niet hoe het kwam, maar het wilde
voor geen cent'. Er worden allerlei verklaringen gege­
ven, behalve de verklaring dat het 'ik' niet in staat was
om de controle uit handen te geven. Een ander pro­
bleem dat zich een enkele keer kan voordoen, is probe­
ren het 'gevoel van toen er een kampioenstijd gereden
werd' terug te krijgen. Dat is vechten tegen de bierkaai.
Ook al is het lichaam goed getraind en in goede condi­
tie, toch komt er geen goede tijd uit. De fout die hier
gemaakt wordt is, dat er gedacht wordt dat je een oud
gevoel terug kunt krijgen, maar dat is onmogelijk. Elke
inspanning die het 'ik' levert om 'het gevoel' terug te
krijgen is verspilde moeite. Toen die supertijd gereden
114
werd was er op dat moment geen 'ik' aanwezig. Het
lichaam schaatste en het schaatste zo goed omdat het
de vrijheid kreeg; het was goed voorbereid en kon zijn
taak uitvoeren. Het 'ik' kwam naderhand wel alles
opeisen. (auteursrechten-mechanisme)
Ook in het lesgeven kan je 'ik' helemaal oplossen en
geeft de les zichzelf. Een voorwaarde hiervoor is wel dat
_
je achtergrondkennis om les te kunnen geven goed ts.
Een dergelijke les geven, kost geen enkele energie, maar
geeft je zelfs energie. Normaal zeg je: 'Ik heb lekker l�s
_
gegeven'. Nu kun je er even bij blijven � til staan dat ��J­
,
dens het lesgeven geen enkele keer het ik tevoorschiJn
kwam; alles kwam spontaan omhoog. Iemand die niet
op deze manier met yoga bezig is zal het concentratie
noemen, maar het is geen concentratie. Concentratie
sluit alles buiten en dan kun je nooit volledig zijn.
Maar de momenten waarop het 'ik' er niet is, zijn van
een open helderheid die alles ziet en hoort, zonder dat
het in een gedachte vertaald wordt.
Kunstenaars kennen deze momenten ook en ze hebben
er de mooie naam van 'mijn muze' aan gegeven. Hier­
mee duiden ze aan dat het maken van een kunstwerk
geen enkele inspanning kostte en dat ze bijzonder geïn
�
spireerd waren, en dat wat tot stand kwam een mo01
werkstuk was. Een paar jaar geleden sprak ik hierover
met een goudsmid. Hij vertelde dat als 'hij niet iets
aan het doen was' of niet iets als 'ik' moest doen, hij de
mooiste sieraden ontwierp; het ging dan vanzelf. Hij
kon het laten gebeuren. De moeilijkheid voor hem was
alleen dat hij dat niet altijd voor elkaar kreeg. Als hij die
115
toestand niet kon bereiken ging hij erover piekeren. Hij
kon maar nooit achter de oorzaak van dit verschijnsel
komen. Toen ik hem hierover uitleg gaf herkende hij
het meteen, zoiets van: '0 ja, dat klopt!'
En hier zit hem de kneep: als het 'ik' een zijnstoestand
wil hebben, dan kan het dat niet bereiken omdat het
'ik' zelfde 'sta in de weg' is. Het 'ik' is de oorzaak van
de dualiteit en dat 'ik' heeft zich op dat moment afge­
scheiden van de 'heelheid'. Pas als het 'ik' niet meer
aanwezig is, is er het Zijn. Als je in diepe slaap bent,
dan is er ook geen 'ik', maar in de ochtend roept het
'ik' wel: 'Wat heb ik lekker geslapen!', terwijl het in de
diepe slaap niet aanwezig was.
Veel topsporters hebben dezelfde ervaring dat het
'moeiteloos' ging, maar ook de niet topsporter, de hard­
loper of jogger bijvoorbeeld, heeft soms de ervaring dat
het lichaam uit zichzelf loopt. Een oud-leerlinge belde
me op om te vertellen dat ze een geweldige ervaring
had gehad en er even over wilde praten. Ze had tien
kilometer gelopen in de wetenschap dat zij niet liep,
maar haar lichaam. Ze heeft toen nog tien kilometer
extra gelopen.
Zo kun je, door achteraf deze momenten nog even
door te nemen, er vertrouwen aan ontlenen. Je ver­
trouwen zal dan steeds meer uitgroeien tot een volledig
vertrouwen. En dat vertrouwen zal je leren om, wat het
leven je ook te bieden heeft, te accepteren; 'dat wat is'
te accepteren en niet vragen om 'wat zou kunnen zijn'.
Dat laatste is altijd een wens van het 'ik'.
116
Terugt rekken en aandacht
In dit proces om inzicht te verkrijgen is 'veel willen
doen en bereiken' een bekend struikelblok. Te vlug
verder willen gaan doet de basis verzwakken, terwijl
het juist belangrijk is om een stevige basis te blijven
houden. Het 'leven' kan wel eens harder aan je deur
kloppen dan je denkt.
Een fundamentele basis heb je onder andere als je je
lichaam, je gedachten en gevoelens ook in een stress­
situatie kunt bekijken, zonder dat deze verschijnselen
met je op de loop gaan en je gaan hanteren, dat wil zeg­
gen: zonder dat jij je ermee identificeert. Als identificatie
wél plaatsvindt, zorg dan dat je snel kunt loskoppelen
en er geen uren of langer over gaat piekeren. In rustige
tijden kun je best overmoedig worden en denken dat
je dit 'beheerst'. Realiseer je dat, zolang er geen trans­
formatie heeft plaatsgevonden, je altijd nog verbonden
blijft met stijgende en dalende lijnen. Een stijgende
lijn zal niet eindeloos kunnen blijven stijgen en een
dalende lijn kan niet altijd blijven dalen. Realiseer je
dat alles altijd aan verandering onderhevig is. Alles gaat
voorbij, zowel vreugde als verdriet. Let in wat moeilij­
ker omstandigheden op je lichaamsspanning en vooral
op de spanning van je mond. Als je mondhoeken naar
beneden wijzen heeft dat een moedeloze lichamelijke
117
en psychische doorwerking. Trek je je mondhoeken op
tot een vage glimlach, dan veranderen je lichaam en je
psyche in een actieve en positieve houding.
Als het bovenstaande duidelijk voor je is, gaan we weer
een stap verder.
Probeer elke keer dat je een identificatie loskoppelt
je terug te trekken in bewustzijn. Er zijn verschil­
lende manieren om dat te doen. Doe dat terugtrekken
nooit in je hoofd; dit kan leiden tot teveel spanning
daar. Probeer terug te trekken in je hele lichaam, of
denkbeeldig een stap terug re zetten. Maak het niet te
moeilijk of ingewikkeld. Het advies van Sri Ramana
Maharshi is zeer waardevol.
Hij zei hierover: 'Breng je aandacht op de plaats waar je
naar toe wijst als iemand je roept en jij dan antwoordt:
'Bedoel je mij?" Op die plaats bevindt zich de hart­
knoop die samengesteld is uit illusies en onwetendheid
en uit de eeuwenlange slechte gewoontes van de mind
(de geest, het denken). Door inzicht wordt deze knoop
ontward.
Misschien kost het je enige moeite om de juiste plek
te vinden. Zoek op harthoogte aan de rechterzijde van
het borstbeen. Na enige tijd oefenen 'weet' je opeens
heel zeker: dit is de plek. De eerste tijd kan het je enige
moeite kosten om daar je aandacht te laten vertoeven.
Het kan zelfs enige verwarring scheppen; je 'ik' geeft
zich niet zomaar gewonnen. Je denkt misschien wel dat
dit niets wordt. Zie dan dat je 'ik' je dwarszit. Geef je
over aan een gevoel van vertrouwen en laat het verrrou-
118
wen op die plaats maar sudderen. Dit is het stadium
van 'je bewust zijn van je bewustzijn'. Pas het vooral toe
als je even uit je evenwicht bent.
Doe dit ook in bed voordat je gaat slapen. Je slaap
zal dieper worden, met steeds minder dromen zodat
je in de ochtend uitgerust wakker wordt en je ook
na het ontwaken steeds langer in de non-dualiteit
blijft. Daardoor zal ook je 'ik'minder snel tevoorschijn
komen.
Dan ontwikkelt zich heel langzaam een ander gevoel:
het gevoel van 'verankerd' zijn. Dit 'verankerd zijn' gaat
dieper het lichaam in. Ga dat gevoel vooral niet ana­
lyseren; het is zoals het is en accepteer dat. Dit gevoel
verandert na een lange, soms een heel lange tijd zo,
dat het nog dieper in je lichaam dringt. Laat dat maar
gebeuren en blijf gevestigd in vertrouwen.
Een goede raad: praat er niet over, ook al is de verlei­
ding soms groot. Je kunt hier alleen met iemand over
spreken die zelf deze weg 'gevolgd' heeft en dan nog
alleen als je echte vragen hebt.
119
De praktijk van alle dag

Een van de moeilijke dingen die je op deze weg kan

overkomen is last krijgen van je persoonlijkheid. Als
persoonlijkheid heb je vaak de meeste last van de
directe en indirecte verbindingen. Ik bedoel hiermee
het volgende. Een stukje van je zogenaamde persoon­
lijkheid zit in 'het kind van je ouders zijn', in 'broer
of zuster zijn' en eventueel 'een partner en/ of kinderen
hebben'. Ieder van hen heeft bepaalde verwachtingen
van je waaraan je wel of niet wilt voldoen. Op jouw
beurt heb je ook van hen verwachtingen die wel of niet
gehonoreerd worden. Toch zal het je af en toe over­
komen dat je, bijvoorbeeld door ziekte of boosheid,
geconfronteerd wordt met bezorgdheid, teleurstelling
of gekwetstheid. Op die momenten speelt je persoon­
lijkheid danig op. Als bijvoorbeeld de bezorgdheid om
iemand te verliezen overgaat in angst om iemand te
verliezen, ga je piekeren. Als reactie daarop reageert het
'ik' met: had ik maar niet dit of dat gedaan. Je gaat zoe­
ken naar waarin je tekort bent geschoten of wat je wél
goed hebt gedaan. Toch ligt hier een verkapt schuldge­
voel op de loer. Probeer je in zo'n situatie te realiseren
dat gedane zaken geen keer nemen. Kun je nog wat
veranderen, probeer dat dan; zo niet, probeer dan te
accepteren wat je te wachten staat. Al het denken daar-

121
over maakt het steeds moeilijker en het kan niets oplos­
sen. Uiteindelijk ben je in het 'stilzitten' geen beginner
meer. Probeer je terug te trekken in 'je bewust te zijn
van je bewustzijn', ook al moet je dit tientallen keren
op deze manier bijsturen. Laar dar je 'rustpunt' zijn; je
zult merken dar dit in alle omstandigheden zo werkt.
Natuurlijk is het erg moeilijk om tijdens verdrietige
omstandigheden jezelf er steeds weer aan te herinneren
dat jij niet bent war je waarneemt.
Ook de indirecte verbindingen die je met vrienden,
je buren, je werkgever en collega's hebt, kunnen pro­
blemen geven. Er zijn goede relaties en minder goede
relaties. Goede relaties zorgen spontaan voor zichzelf,
maar de minder goede en soms irritante relaties kun­
nen je in hun greep krijgen. Dan zullen gedachten en
gevoelens je danig parten spelen. Het gevaar bestaat
dat je gedachten en gevoelens gaat weven in woord en
wederwoord. Dat weven kan heel lang duren en her
geeft je geen enkele oplossing; de dialoog in je hoofd
wordt juist steeds feller. Misschien begrijp je in dit ver­
band het woord 'weven' niet goed. Met 'weven' bedoel
ik het volgende. Stel dat je een behoorlijk conflict hebt,
met wie dan ook. Door de dag heen, iedere keer als de
gedachte aan het conflict omhoog komt, ga je er over
nadenken. Als het conflict niet snel opgelost wordt,
kom je in een situatie dat je steeds val<:er hele dialogen
in je hoofd aan het voeren bent, met woord en weder­
woord. Wat er dan gebeurt is dat elke keer dar je actief
aan het conflict denkt, je de impuls voor her 'probleem­
denken' in je hoofd versterkt. Door steeds her conflict
van alle kanten vanuit je gekwetste persoonlijkheid te
122
benaderen, worden de impulsen om aan het conflict
te denken steeds sterker, en zo ontstaat het 'weven'.
Naarmate het conflict langer duurt, ga je steeds uitge­
breider weven. Her gevaar bestaat dat het denken aan
het conflict zó sterk wordt dat het je gaat overheersen.
Dit kan weer tot dwangmatige situaties leiden. Vaak
kun je in de kram dan het resultaat lezen. Dit 'weven'
doe je niet alleen in conflictsituaties. Ook moeilijkhe­
den kunnen je in hun greep krijgen. Alles wat we als
mens aan moeilijkheden ontmoeten kan uit de hand
lopen als her probleem jou gaat hanteren in plaats van
dat jij het probleem hanteert. Voor alle moeilijkheden
en problemen geldt: draai ze eens 180 graden om; dat
geeft je in ieder geval een ander perspectief.
Mocht je in bovenstaande omstandigheden terecht
komen, doe dan het volgende: Ga ergens rustig zitten,
neem afstand van je probleem en begin je lichaam van
binnen te observeren. Observeer de chemische uitwer­
king van je gedrag en de uitwerking van de weefdialoog
die je gevoerd hebt. Begin met je ademhaling, dan je
hartslag, de warmte van je lichaam, het gevoel in je
hoofd, de gejaagdheid in je hele lichaam en de span­
ning in je spieren te observeren. Misschien is het even
schrikken, ik hoop het!
Vraag je af of deze uitwerking een kwelling voor je
lichaam is of niet. Als je eerlijk bent zul je zien dat
dit soort dingen een marteling voor je lichaam is. Een
marteling, en waarvoor? Omdat jij iets aan het verde­
digen bent dat alleen maar een gedachte is. Wam je
weet immers toch dat je vermeende persoonlijkheid
123
een gedachte is? Zo niet, hameer dan in de komende
tijd de volgende zin. Als je niet in de verdediging gaat, is
er ook geen aanval.
Het is een tijdelijke stok waarmee je leert lopen en die
je als zodanig mag gebruiken. Trek je zo vaak mogelijk
terug in 'het je bewust zijn van je bewustzijn'. De dua­
liteit zal langzaam vervagen. Hierbij is elke inspanning
om dat te bereiken overbodig; het gebeurt gewoon.
124
Bewustzijn
Al in je vroegste kinderjaren wordt je geleerd dat jij
een lichaam hebt en een persoon bent en dat je bij je
geboorte bewustzijn meegekregen hebt. Je hebt dit alles
als vanzelfsprekend aangenomen.
Bij het woord 'bewustzijn' heeft men vaak verschillende
associaties. Bijvoorbeeld: her al of niet bij bewustzijn
zijn. Bewust iets meegemaakt hebben. Een bewuste
keus maken enzovoorts. Maar dekt deze vlag ook de
Îading?
Naarmate je ouder wordt kunnen steeds meer vragen
met betrekking tot her leven in je omhoog komen. Je
gedachten gaan steeds vaker terug naar je jeugd en war
je allemaal is verteld. Is dat wat je in je jeugd geleerd
hebt allemaal wel waar? Is alles zoals het is? Zijn de
ideeën die je over het leven hebt wel juist? Misschien
heb je jezelf de vraag gesteld wat 'bewustzijn' nu precies
is, of wat de aard van dat bewustzijn is. Hoe werkt je
bewustzijn in relatie met denken en voelen? En hebben
andere levende wezens ook bewustzijn?
Deze gedachten zijn een geweldige opstap om verder
te onderzoeken.
Ik heb het al vaak gezegd: 'Via het 'gekende' krijgt
men inzicht in het 'ongekende'. Het 'gekende' is je
125
persoonlijke dagelijks leven, inclusief lichaam en geest.
Het gekende is te onderzoeken zonder afhankelijk te
worden of te zijn van een of andere deskundige.
Als je een nacht heel diep hebt geslapen en bij het
wakker worden toch denkt of zegt: 'Wat heb ik lekker
geslapen', stel jezelf dan de vraag: 'Waar was dat 'ik'
dan tijdens die diepe slaap?'
De relatie tussen het fysieke lichaam en het bewustzijn
zal je heel duidelijk gaan worden. Het bewustzijn kan
zich alleen in een fysieke vorm manifesteren. Als je in
diepe slaap bent is er geen bewustzijn. Wanneer de
fysieke vorm de laatste adem uitblaast, is er eveneens
geen bewustzijn meer. Ook dit heb je als vanzelfspre­
kend aangenomen, maar waar is het 'bewustzijn' dan
gebleven?
Je relatie met de 'buitenwereld' is gebaseerd op je zin­
tuigen, en elke zintuiglijke waarneming is uiteindelijk
een gedachte. Realiseer je dat alles wat je denkt, voelt,
ziet, proeft, hoort en aanraakt door dat 'bewustzijn'
bewust geworden is. Ben je je niet bewust, zoals in
een diepe slaap, dan is er geen persoon en ook geen
wereld. Elke bewuste waarneming is iets mentaals, een
gedachtevorm, een gedachte. Je kunt dus nooit iets
anders kennen dan de gedachte die je waarneemt. De
wereld, je leven, bestaat alleen uit gedachten; nooit zul
je iets anders kennen dan gedachten.
Wat is dan dat 'beperkte' bewustzijn en hoe functio­
neert het?
Het bewustzijn kan slechts dan van zichzelf bewust
worden als het zich in een lichaam gemanifesteerd
126
heeft. Het bewustzijn laat je de ontelbare vormen zien
die jij waarneemt door de vorm te benoemen; door ze
een naamkaartje te geven. De dualiteit is er dan weer,
maar is uiteindelijk een gedachte die je waarneemt. De
waarheid is dat er zonder bewustzijn geen bestaan is.
Je zou kunnen zeggen dat het lichaam het voedsel is
voor het bewustzijn. Zonder bewustzijn is het lichaam
slechts dode materie.
Een mens wordt geboren, groeit op en na verloop
van tijd begint hij af te takelen en eindigt door weer
met het oorspronkelijke materiaal te versmelten. De
laatste adem verlaat het lichaam en vermengt zich
met de buitenlucht. Het bewustzijn versmelt met
het Onpersoonlijke Bewustzijn en het levensproces is
�oorbij.
Elk levend wezen is hieraan onderworpen, niet alleen
de mens.
Dat wat wij wezenlijk zijn, wordt niet geboren, leeft
niet en sterft niet.
Sri Nisargadatta zegt hierover: 'Zodra het lichaam
geschapen is en zich met leven vult, verschijnt het be­
wustzijn, gelijktijdig en automatisch, doordat Absolute
Helderheid, gelijktijdig en automatisch, zich in de
materie weerspiegelt. Bewustzijn - dat moeten wij heel
duidelijk begrijpen -is een reflectie van het Absolute in
de materie waardoor het gevoel van dualiteit ontstaat.
Daarentegen is zuivere Helderheid - de Absolute Staat
- zonder begin en zonder einde, zonder noodzaak van
een ander steunpunt dan zichzelf. Helderheid wordt
127
alleen dan tot bewustzijn als er een object is om in
weerkaatst te worden. Helder Tegenwoordig Zijn wordt
tot waarnemendbeid als het in contact komt met een
object, een fysieke vorm. Als er dan ook nog zelfidenti­
ficatie met dat object plaatsvindt, ontstaat de persoon­
lijkheid. Tussen zuivere Helderheid en helderheid in de
vorm van bewustzijn gaapt een kloof die de geest niet
kan overbruggen. Gemanifesteerd bewustzijn is tijdge­
bonden in die zin, dat het verdwijnt zodra de fysieke
constructie waarin het zich manifesteert, ophoudt te
bestaan. Niettemin is dit het enige 'kapitaal' waar
een bewust wezen mee geboren wordt. En omdat dit
bewustzijn het enige contac:t met het Absolute is, is
het ook het enige instrument waarmee een mens kan
hopen een 'vermeende bevrijding' te bereiken van het
'ego' dat hij meent te zijn. Door één te zijn met het
bewustzijn en het als zijn godheid re behandelen, kan
hij 'bereiken' wat hij 'denkt' dar 'onbereikbaar' is'.*
Ramesh S. Balsckar, Vingawijzingtn van Sri Niwrgadatta Maharaj, Deventer:
•
Ankh-Hermes, 1988.
128
Schouwen
'Schouwen' is een woord dat tegenwoordig nog maar
zelden gebruikt wordt. Toch heeft het woord meer
betekenis dan dat het woordenboek aangeeft.
In de Van Dale wordt de betekenis ervan als volgt
omschreven: 'geestelijk zien, in de geest waarnemen
met betrekking tot transcendente dingen: hij heeft
Gods glorie geschouwd; het schouwenae leven, contem­
platief bezien. Het schouwende leven, het contempla­
tieve, voornamelijk dat stadium der mystieke verdie­
ping waarin men het Goddelijke in de geest schouwt'.
Verder zijn er nog andere betekenissen die hier nier van
roepassing zijn.
Ik wil niet aan de inhoud van her bovenstaande
komen. Maar door re schouwen kun je in het dagelijkse
leven weer iets leren over wat we kwijt zijn geraakt.
Schouwen is een andere manier van 'zien': zien zonder
te analyseren wat je ziet. Al vroeg in mijn leven merkte
ik dat het woord 'schouwen' uit het dagelijkse leven
verdwenen was. Dit vond ik nier terecht. Dus heb ik
op de yogalessen het schouwen weer een plaats in het
dagelijkse leven gegeven. Waarom? Wel, om het vol­
gende. Alles wat je tegenwoordig ziet wordt beoordeeld
in mooi, lelijk, niet interessant genoeg en nog meer
129
van dit soort woorden. We zijn de verbondenheid met je ogen het beeld re laten ontvangen.
de dingen om ons heen kwijtgeraakt. We kunnen niet Je kunt ook schouwend luisteren. Dit is luisteren zon­
meer iets zien zonder het te beoordelen, terwijl je bij­ der dat je al vragen aan het bedenken bent terwijl de
voorbeeld al schouwend heel goed naar een schilderij ander nog spreekt. Luisteren zonder aanval of verdedi­
kunt kijken zónder meteen commentaar te geven. De ging. Je hoort dan veel meer, waardoor gesprekken veel
wer�ng van de voorstelling wordt dan intenser omdat intenser worden.
dat wat erop staat, zich echt aan je laat zien.
En nier alleen schilderijen komen hiervoor in aanmer­ Veel later heb ik pas de echte werking van het schou­
king, maar alles war zich in her dagelijkse leven als wen ontdekt. Door zo te schouwen gaan de energieën
object aan je vertoont. Het enige wat je er voor moet van het object en de energieën van je lichaam een wis­
doen is in gedachte een stap terug doen en je ogen op selwerking aan. Dan pas openbaren de dingen zich.
'ontvangen' zetten. Je ogen dus niet naar buiten rich­ Als je serieus met jnana yoga bezig bent, kan zo af en
ten, maar het beeld naar je toe laten komen; het beeld toe schouwen heel verhelderend voor je zijn. Ook als
als het ware in je ogen ontvangen. je niet met jnana yoga bezig bent kan 'schouwen' je
Mijn opa leerde het mij als volgt: 'Als je met je ogen inzicht in het leven zelf geven.
kijkt en er over gaat nadenken, komen de dingen waar
je naar kijkt niet tot leven. Dat is heel jammer want je
mist dan heel veel. Alle dingen om ons heen leven op
hun eigen manier en willen je iets vertellen zodat jij je
met alle dingen om je heen verbonden kunt voelen.
Probeer maar eens te doen alsof je achter je ogen bent,
zonder 'naar buiten' te kijken. Dan wordt het stil van
binnen; stil in je hart. Dit is dan geen kijken, geen zien,
maar schouwen. Onthoud dat woord je leven lang en
probeer het op die manier heel vaak te doen.'
Ik heb dir alles, alsof het heel gewoon was, zo aange­
nomen. Ik was op dat moment negen jaar en een half
jaar later stierf Opa.
Opa heeft deze wijze les doorgegeven zoals ik hem ook
weer doorgeef. Alleen heb ik het 'achter je ogen zijn'
vervangen door in gedachten een stap terug te doen en
..

130 131
Hoe verder?

De moeilijkheid is dat in de afgelopen vijftig jaar veel

boeken zijn verschenen over yoga, jnana yoga en ver­
schillende vormen van meditatie. In ieder boek moet
het onkenbare aangeduid worden door woorden. Maar
iedere schrijver gebruikt hiervoor zijn eigen woorden,
begrippen en opvattingen. Elk woord dat ervoor
gebruikt wordt kan je misleiden. De woorden: 'jij bent
Getuige', 'jij bent de Kenner', 'jij bent het Gewaarzijn',
jij bent de Helderheid' zijn allemaal woorden die het­
zelfde betekenen en op zichzelf waar zijn. De moeilijk­
heid is dat dit door de lezer niet herkend wordt of kan
worden. Al deze woorden gaan nog door de zeef van
het 'ik' en je conditioneringen. De woorden zijn in
zoverre verwarrend omdat ze voor de lezer en luisteraar
dualiteit reflecteren. Pas als de lezer of de luisteraar
niet langer als persoon of als 'ik' aanwezig is - en dus
niet in de weg staat - ontvouwen de woorden zich en
onthullen ze hun betekenis die een open geest dan kan
bevatten en met overtuiging kan aanschouwen. Dan
pas hebben de woorden, ondanks hun beperkingen,
hun mogelijkheden vervuld.

Door het onderzoek in je dagelijks leven en tijdens en

na het 'stilzitten' groei je naar een beter inzicht toe,

133
omdat je leert om elke ervaring op de juiste manier re
bekijken. Wat gebeurt er als je in spontaniteit handelt?
Is er een 'ik' in aanwezig of verschijnt her 'ik' als de
spontaniteit verdwenen is en de dualiteit er weer is?
Tijdens een gesprek kan het 'ik' ook niet aanwezig zijn.
Pas als er verdediging, een aanval, iets willen bewijzen
is, of een lange stilte in het gesprek valt, dan is het 'ik'
weer volop aanwezig.
Als je met je geliefde samen bent, waar is dan je ik? Hoe
groot is je 'ik' als je met iemand ruzie hebt? Waar is je
'ik' als je loopt te wandelen en te genieten of iets aan
het doen bent?
Waar is je 'ik' als tijdens het 'stilzitten' een grote vrede
bezit van je neemt? Zie je dan dat je 'ik' op zo'n moment
toch nog aanwezig is en dat alles wat je te zien krijgt
tijdens het 'stilzitten' nooit is war je wezenlijk bent?
Voor wat je wezenlijk bent is nog geen woord uitgevon­
den. Je kunt het alleen maar duiden door 'Zijn'. 'Zijn'
is geen dualiteit en heeft nooit een object en vooral
geen ik/ego. Het 'ik' kan dat wat 'verlichting' genoemd
wordt, nooit bereiken; het 'ik' is juist de belemmering
om tot inzicht te komen. Leer het 'ik' te doorzien en
het inzicht zal er zijn.
Ja, hoe dan verder? Je leeft dag in dag uit met vallen en
opstaan vanuit de jnana yoga. Je hebt de diverse onder­
werpen in je eigen leven getoetst en bent er al of niet
mee in her reine gekomen. Soms heb je andere voorval­
len in je leven vanuit yoga geschouwd. Je hebt het 'abc
van yoga' in je hele leefwijze toegepast, maar af en toe
bekruipt je het gevoel dat deze weg een uitputtingsslag
134
is waar nooit een einde aan zal komen. Ergens diep in
je komt het verlangen omhoog om verder te willen. Je
wilt iets bereiken en zonder dat je het goed beseft, ben
je bezig om andere wegen te zoeken waarin het 'berei­
ken' in het vooruitzicht wordt gesteld. Je innerlijke
stem probeert je te waarschuwen, maar het 'ik' denkt:
'ja, maar als' en gaat verder op de ingeslagen zijweg.
Met hernieuwde energie ben je bezig om je lichaam, en
soms ook je geest of het 'ik', te trainen. Aanvankelijk
lijk je resultaat te boeken, maar na enige tijd komt hier
ook de teleurstelling om de hoek kijken. Dit tijdelijk
dwalen of fouten maken is niet erg, als je er maar niet
in blijft steken. Je ontdekt dat het inderdaad een uit­
puttingsslag is, maar dan een voor het 'ik'.
Je gaat terug naar her fundament van yoga en plotse-
·ling komt er een ander 'gevoel' bij. Het lijkt op thuis­
komen; er heeft zich een diep gevoel van ' ja, dit is
mijn weg' in je genesteld. Je leven wordt steeds meer
een meditatief leven. Bijna elke gebeurtenis en ervaring
wordt helemaal doorleefd. Men toe ga je nog wel eens
de fout in, maar je innerlijke waakzaamheid houdt je
alert. Je slaat je ervaringen steeds minder als herinne­
ringen op. Hier-door kunnen er ook minder herinne­
ringsimpulsen om-hoog komen.
Je ontdekt dat je geest een instrument is. Op je werk
maak je er gebruik van. Als je je geest niet nodig hebt,
laat je hem met rust. Als je dan bij thuiskomst even
'stil gaat zitten', weerspiegelt de dag zich in de stilte
van je aandacht; je ziet dat het zich in jou afspeelt. Je
gaat steeds meer ontdekken dat jij niet een persoonlijk­
heid bent en dat de jnana yoga een wetenschap is die
135
je losmaakt van de 'persoonlijkheid'. Jnana yoga zegt:
de persoonlijkheid is een illusie, een 'image'. Illusies
worden voornamelijk in stand gehouden door angst;
angst voor het onbekende. Het 'ik' is bang. Het is een
oude ingewortelde angst die ook tevoorschijn komt op
het moment dat de echte stilte zich aandient. Als de
werkelijke stilte zich aandient, is er op dat moment
geen motief en geen verlangen om iets te verkrijgen
of te bereiken. Er is geen beweging van het ego. Dan
komt er een reactie; het 'ik' lijkt te stikken. Het 'ik'
wil weglopen van de stilte; het is het ego - het 'ik'­
dat bang wordt. Probeer met de moed der wanhoop
deze verstikkende ervaring van het ego te doorstaan
en te ondergaan, dan zal die reactie langzaam tot rust
komen. Doe het jezelf niet aan om in een netwerk van
uitvluchten terecht te komen; je ontneemt jezelf dan
de mogelijkheid om door te gaan. Steeds weer zal, als
je gaat 'stilzitten', die ervaring als angst opduiken, net
zolang totdat jij de moed hebt gevonden om door te
gaan.
Weet dat de geest - her ego, het 'ik'- de echte stilte niet
kan betreden, dus reageert het 'ik' met angst. Op dat
moment is het gewenst dat je naar deze angstbeweging
blijft kijken totdat deze oplost. Doe je dat niet, dan
heb je weer een nieuwe herinnering geschapen die zich
op cruciale momenten komt laten waarnemen. Wie
dit inziet kan in de eoekomst nooit meer langdurig
gekweld worden door het verleden.
Wie deze verstikkende ervaring heeft doorstaan zal de
invloed ervan ondergaan. De gevoeligheid, de wezen­
lijke intelligentie, komt tot leven en gaat bloeien. Dit
136
moet je niet verwarren met de intellectuele intelligen­
tie; wat ik bedoel is de intelligentie en de gevoeligheid
van het hele wezen. Gevoeligheid is iets waarin men
in totaliteit leeft en niet in bepaalde delen van het
lichaam. In die stilte, in de werkelijke stilte waar geen
'ik' is dat ervaart, bloeit een nieuw bewustzijn op dat
geen centrum of periferie heeft en zonder beperkin­
gen is. Het is het universele principe van intelligentie,
zoals het leven zelf intelligentie is. Je zult je misschien
afvragen of er dan helemaal geen tijdelijk hulpmiddel
is dat je kunt gebruiken of toepassen. Zoals een stok
een hulpmiddel bij het lopen kan zijn, zijn er ook nog
anderen hulpmiddelen die je op deze weg kunt toepas­
sen. Het zijn de raadgevingen van twee grote Wijzen:
Sri Ramana Maharshi en Sri Nisargadatta. De wijsheid
· van beiden is overal doorgedrongen, vaak tot in de
kleinste gehuchten. Sri Ramana zei steevast: 'Zoek uit
wie dat 'ik' is die de vragen stelt'. Als je dit steeds maar
weer onder de loep legt, krijg je daar 'antwoord' op. Je
kunt dit antwoord uitbreiden met: wie is er boos? Wie
is het die lijdt? Wie reageert vanuit de verdediging,
enzovoorts? Iemand maakte eens de opmerking dat je
uit onbaatzuchtige motieven moet handelen, waarop
Sri Ramana opmerkte dat je dit alleen kunt bereiken
wanneer je het illusoire van het ego kent; dat wil zeg­
gen: als je jnana (inzicht en kennis) hebt. Een ans vroeg:
'Hoe kan ik mensen het beste genezen?' Het antwoord
van Ramana was: 'De blijvende genezing is jnana; de
patiënten moeten dit zelf beseffen en dat is afhankelijk
van hun rijpheid, anders zal bij het verdwijnen van de
ene ziekte de andere komen.'
137
Sri Nisargadatta vertelde in het boek 'V ingerwijzingen'
dat hij van zijn goeroe had geleerd om zich de hele dag
door steeds weer terug te trekken in het 'Ik ben'. Dit
heeft hij toen consequent toegepast, totdat de transfor­
ma tie plaatsvond. Hij adviseerde iedereen om dit onder
alle omstandigheden steeds te doen. Het verhindert je
verkeerde identificaties toe te passen of elimineert ze
heel snel.
Het is een stok die je tijdelijk gebruikt bij het lopen; als
je hem niet meer nodig hebt, kun je hem wegdoen.
Nisargadatta zei ook vaak tot zijn toehoorders:
'Onderzoek het bewustzijn, het is de directe toegang
naar inzicht'.
De wereld die in het bewustzijn verschijnt, doet dat als
in een spiegel waarin elk bewust wezen gereflecteerd
wordt. Met andere woorden: het bewustzijn is de bron
zelf van de schijnbare wereld. Het bewustzijn onder­
scheidt zich niet van zijn gemanifes�eerde inhoud.
Ik wil dit hoofdstuk besluiten met het antwoord
van Sri Ramana op de vraag, hoe anderen te helpen.
I�citeer uit het boek 'Gesprekken met Sri Ramana
Maharshi'.*
'Leg al je doelstellingen, aspiraties, verlangens om de
mensheid te dienen en plannen om de wereld te verbe­
teren neer bij de Universele Kracht die dit universum
in stand houdt. Zij is niet dom. Zij zal doen wat nodig
is. Laat het besef van 'ik doe dit' varen. Maak je vrij van
* Gtiprtkkm mtt Sri Ramana Mahanhi, Nederlandse bewerking door
Methorsr-Kuiper, Amsterdam: De Driehoek, s.a.
138
egoïsme. Denk niet dat jij degene bent die een verbete­
ring tot stand brengt. Laat deze doelstellingen met rust
en laat ze over aan God. En door je vrij te maken van
egoïsme kan God je gebruiken als instrument om ze
te verwezenlijken, maar het verschil is dat je je er niet
bewust van zult zijn dat jij dit doet. De Oneindige zal
door jou werken en er zal geen zelfverheerlijking zijn
om het werk te bederven. In het andere geval is er een
verlangen naar roem en faam en zul je in plaats van de
mensheid het persoonlijke zelf dienen.
Wat mensen Satan, de duivel of duistere krachten
noemen, is niets anders dan het niet kennen van het
ware Zelf. Bijna alle mensen zijn min of meer onge­
lukkig omdat ze het ware Zelf niet kennen. Werkelijk
gelukkig zijn ligt in Zelfkennis en nergens anders. Al
·het andere is van voorbijgaande aard. Je Zelf kennen is
altijd gelukkig zijn'.
Einde citaat.
De adviezen zijn allemaal even waardevol; de keus is
aan jou.. Ga je er gebruik van maken, doe het dan
zo consequent mogelijk. Trek je terug uit iedere iden­
tificatie. Wees niet teleurgesteld als je af en toe toch
door je gevoel wordt meegesleept. Vertrouwen groeit
langzaam.
Een diep vertrouwen is gevestigd als je 'weet' dat
alles wat zichtbaar is tot het Goddelijke behoort. Alle
bekende vormen die we dagelijks om ons heen zien, al
het gekende om ons heen, is een manifestatie van de
Goddelijke Intelligentie. Je maakt hier zonder enige
A.J.G.
moeite altijd deel van uit mits jij jezelf niet buiten
139
sluit. De Goddelijke Intelligentie heeft in dit boek ook
de namen: God, Werkelijkheid, Eenheid, Heelheid en
Helderheid.
Wij hebben 'Dat wat Is' een naam gegeven omdat we
het met onze hersenen nooit kunnen bevatten. Uit
'Dat wat Is' is alles voortgekomen en wij zullen in alle
eeuwigheid niet anders zijn dan dat waaruit wij voort­
gekomen zijn.

Rita Beintema

140
Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

Spirituele verlichting? Een roman over het reilen en

Vergeet het maar]
zeilen van een spirituele leefge­
jedMcKenna
meenschap. Spannend,
90-77228-29-2 humoristisch en filosofisch.

Hoogbegaafd, nou èn? Een ontdek-boek over

�ndy Lammers van
hoogbegaafdheid met ruim 1 00
Toarenburg
illustraties in kleur!
90-77228-31-4 Voor kinderen van 5 tot 99 jaar!

Vrijheid in overgave Gesprekken met Gangaji, een

Gangaji
leerling van Sri Poonjaji, over

90-77228-27-6 o.a. macht, seks, emoties,

waarheid en overgave.

Je bent niet wat je denkt Gesprekken (sarsang) met Jan

Jan van Rossum
van Rossum over wie of wat we

90-77228-28-4 in werkelijkheid zijn.


Parels voor de ziel Een verzameling gedachten en
Chuck Hillig
overpeinzingen van de psycho­
therapeut Chuck Hillig waarin
90-77228-18.7
oosterse wijsheid en westerse
psychologie samenkomen .
...Niemand daar Dialogen metTony Parsons.
Tony Parsom
'Er is geen beter of slechter, er
is geen pad en er valt niets te
90-77228-19-5
bereiken. Alles wat verschijnt is
bron.'
De struçtuur van 'Oir boek legrin heldere
Zijn
bewoordingen de basis van
Roy Whenary
het spirituele zoeken bloot.'
90-77228-12-8 -Ramesh S. Balsekar-
Niemand hier ••. Een weergave van dialogen met
Tony Parsom
Tony Parsons, o.a. gehouden in
90-77228-11-X Amsterdam in 2002.
Eén-zijn in relaties Steven Harrison toont in dit
Steven Harrison
boek aan dat we altijd en overal
in relatie zijn. Ongeacht of we
90-77228-10-1
dat willen of beseffen.
Het gelukkige kind 'Een imposant boek met
Suvm Harrison
verfrissende, nieuwe inzichten
90-77228-20-9 over het thema opvoeding'
-Joseph Chilton Pearce-
Terug van nooit Een geheel nieuwe en originele
weggeweest
visie op het oude heldendicht
fan van Delden
van Homerus: de Odyssee.
90-77228-06-3 Jan van Delden ziet de reis van
Odysseus als een metafoor voor
een innerlijke reis naar duur-
zaam geluk.
Er was eens... Door middel van verhalen en
Ramesh Balsekar
anekdotes maakt de lezer kennis
90-77228-14-4 met het unieke onderricht van
de inmiddels 86-jarige Ramesh
Balsekar.
Eeuwigheid NU! Gesprekken met Francis Lucille
Francis Luci/Ie
over onze 'ware natuur' waaruit
90-77228-13-6 zijn eenvoud, warmte en helder­
heid duidelijk blijken.
Verlido.ting voor 'Chuck Hilligs boek herbergt
beginners
briljante inzichten. Eén ervan
Chuck Hillig
kan je leven al ingrijpend ver­
90-77228-09-9 anderen.'
-Deepak Chopra, M.D.-
 Onwereld.. wijs Een parabel over een hilarische Het hart van bewustrijn Deze tekst is een juweel, en
W..i Wt1 Wá Thomas Byrom
conversatie tussen een uil en een doorstaat de vergelijking met de

90-77228-30-6 konijn. Noem het zen, taoïsme Een vertaling van de Tao te King, Bhagavad Gita of
of advaita. Ashtavakra Gica de Hare surra met glans. Zeker

90-77228-22-5
ook door de prachtige, poëtische

veetaling van Byrom.

Meranoia
. .. Jan Foudraine
Via de psychiatrie en de psycho­ Vrij rijn
WolurK�m
Een commentaar op de Ash­

therapie komt Jan Foudraine tot tavakra Samhita. Nu nog even

METANOl A
90-77228-25-X het thema bevrijding, en tot de 90-77228-26-8 actueel als toen deze serie le­

conclusie dat wat wij de � --- zingen, 25 jaar geleden, werd

'persoonlijkheid' noemen, wel gehouden. De kernvraag was en

J-o-

) eens iets heel anders zou kunnen is: 'Wie ben ik?'

zijn dan wordt aangenomen.

Inricht Een verzameling inspirerende Ootwaken in Een persoonlijk, ontroerend

Vinger! wijund naar het alledaagse
teksten van zestien bekende verhaal over bewustwording.
d�maa11 joan Tollifion
auteurs, uitgebracht ter ere van Eerlijk, humoristisch en diep­
90-77228-21-7 90-77228-15-2
het eerste lustrum van het rijd­ gaand.

schrift InZicht, waar regelmatig

publicaties van deze auteurs in

verschijnen.

Word wat je bent Een verzameling teksten van de Bewustzijn De jezuïet Amhony de Mello
Almt WWtts Antlmty de M�llo
pionier van de 'new age' over vermengt christelijke mystiek

90-77228-23-3 uiteenlopende onderwerpen 90-77228-16-0 met boeddhistische wijsheid en

zoals: taoïsme, boeddhisme, komt daarbij tot een prachtige

christendom, hindoeïsme, synthese.

psychologie en psychotherapie.

De denkbeeldige geest Informele gesprekken mer de Wijsheid u.it het hart Een verhelderend, humoristisch
U. G. Krishnamurti Ala11 Cohm
man die werkelijk geen conces­ boek met parabels, anekdoces,

90-77228-24-1 sies doet en alle spirituele tradi­ 90-77228-17-9 gedichten en citaten uit verschil­

ties, als zijnde verzinselen van de lende tradities.

geest, in heldere en duidelijke

bewoordingen van tafel veegt.

 Wiezoekt In 100 humoristische beschou- Kennendbeid Een bloemlezing uit het werk
:zal niet vinden Alexander Smit
wingen worden de 'zoeker', de van de in 1998 overleden
Ram Tzu
'zoektocht' en de 'uitweg' op de 90-77228-04-7 Nederlandse advaira-leraar
90-77228-0 l-2 Alexander Smit.
hak genomen.

-···
Bent u nét :zo gelukkig Humoristische cartoons en tek­
,.,... __ _ als uw hond?
Alan Cohm
sten over een hondje dat in het

'nu' leefi: en daarom volslagen

90-77228-03-9
gelukkig is.

Zoek geen antwoord In dit boek verdedigt psycho­

Steven Harrison
loog en schrijver Steven Harri­

90-77228-02-0 son de stelling: 'Waarom levens­

vragen nergens toe leiden.'

Zoals Het Is Dialogen met Tony Parsons over

Tony Parsons
zijn boek 'Het Open Geheim.'

90-77228-05-5

Ontwaken in de droom Een persoonlijk verslag over

Leo Hartong
bewustwording van 'wat is.'

90-77228-07-1 Helder en humoristisch.

 Onze titels, met een tekstfragment,
kunt u ook zien op onze website:

www.samsarabooks.com

Daar vindt u informatie over de boeken in voor­

bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief.

Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
1016 AZ Amsterdam
Telefoon: 020 � 5550366
Fax: 020 � 5550388
E-mail: info@samsarabooks.com