K’ulb’il Yol Twitz Paxil

Academia de Lenguas Mayas de Guatemala.

Link’ab’a’:___________Ericka Lucrecia Tot Coc__________________________________________

Xb’e li po ut li na’ajej wankin wi’:_________Telemán, Panzós A. V. 27 de julio de 2020______

Xk’ab’a’ linch’uut: ______________Fase Inicial___________________________________________

XKAB’ CH’UTAM

NA’LEB’ TTZOLMANQ: LI QASUTAM

ROKSINKIL LI K’ANJEL:

Sahil ch’oolejil cho’q eere komon, wanko sa’ xkab’ ch’utam re li kawresink sa’ li qaatinob’aal Q’eqchi’.
Qab’aanuhaq li qak’anjel chi chaab’il ut chi sa qach’ool.

XB’EEN K’ANJEL: Qak’a’uxlaaq rix eb’ li k’a’aq re ru li wankeb’ sa’ li qasutam, ut chi rix a’an sa’ jun chi
ch’ina perel hu tqatz’iib’a jun seeraq’ chi rix eb’ li xul re li k’iche’, b’arwi’ tqayal qaq’e roksinkil chi
tz’aqal reeru xtz’iib’ankil li qaatinob’aal Q’eqchi’.

Sa' li xninqal k'iche' nake' wank naab'al li xul, b'arwi jwal sa' nake' hilank ut jwal sa' ajwi' nake'xye naq' na
saqew ut na ewuuk li kutan. Tin k'e jun reetalil, q'ayeaq eb' li kok tz'ik, jwal sa' nake'xye naq neke' b'ichank,
li peepem, li tuulux ut jalanq jalanq chik li nakoruhan rilb'al sa' li qasutam, jo'kan ajwi ' naab'al li xul wankeb'
li xy'u'am sa' xiw xiw, xb'an xy'ehom xb'anuhom li winq, ninye a'in sa' xk'awa' naq aknaqil chik li nak'ulman
sa' li qasutam, jwal naab'al wichik li poyanam nake'xlab'ali li k'iche', wank naq neke' xyok li ninqik'iche' choq
re' si' ut wankeb' ajwi' li neke'xb'aanu xb'aan xlab'aleb'. Ut rik'in chixjunil a'in naqakamsi' chijunajwa li xsahil
ru li qasutam malaq eb' li xul. Jwal us ajwi xtzaqob'resinkil ru li na'leb a'in rik'in xjuntaqeetankil rik'in jalan
chik teep malaq tenamit b'arwi raab'il li k'iche' xb'aanaq a'an jun na'jej b'arwi' neke' hilank li naab'al chi xul,
wi naqak'e reetal aran sa' li xnimal k'iche' peten (selva petenera naay'eman re sa' kaxlan aatin) junxil chaq
jwal naab'al wichik li xul naruhan chi ilmank, wan li kaqk'oj, li hix, li max, li sis ut jalanq jalaq chik chi xul li
ink'a qilom sa' qateep, ab'an xb'aan xmak'ahil xnawom malaq xrahom li poyanam xk'amsi xnimal tzaqal li
k'iche' a'an, aran ut naqil chanru naq la'o ajwi naqa lab'ali eb' li xul ut li k'iche'.

XKAB’ K’ANJEL: Naq ak xqatz’iib’a li seeraq’ chi rix eb’ li xul re li K’iche’, anaqwank qayaab’asihaq sa’
xyaalalil, ut chi rix a’an qatz’iib’ahaq sa’ jun nimla perel hu li na’leb’ jwal aajel ru naxjultika cho’q qe.
Li na'leb' naxkanab' choq we chirix li seeraq a'in, a'an naq tento' sa qab'een la'o li poyanam xraab'il ut rilb'al li
qasutam, ink'a us li xmajewankil jo'eb' li xul ut li k'iche', xb'aan naq a'an jun li qaraab'al xb'aan li qa Ajaw.

XCH’OLOB’ANKIL LI NA’LEB’:

LI QASUTAM: Li qasutam a’an b’arwi’ laa’o nakootawlimank, ut nach’ chi qak’atq wankeb’ li k’a’ re ru,
qayehaq li wankeb’ xyu’an ut jo’kan aj wi’ li maak’a’eb’ xyu’am: qakomon poyanam, eb’ li xul, eb’ li
che’k’aam ut wankeb’ chik xkomon. Ut chi xjunileb’ a’in ak xch’uutal ut ak xk’ab’a’ wi’ li junjunq. Re naq
tqanaw kiib’ oxib’aq li na’leb’ chi rix li k’ab’a’ej nake’qoksi sa’ li qaatinob’aal Q’eqchi’ re
xk’utb’al ut xnawb’al junaq k’a’ re ru, ab’an aajel ru naq li na’aatinak tentook naq tnaw roksinkil li
k’ab’ab’a’ej sa’ li aatinob’aal.

● QILAQ KIIB’ OXIB’AQ LI REETALIL:

K’ab’a’ej re chi
xjunil k’a’re ru K’ab’a’ej ak re wi’ li junjunq K’ab’a’ej re nayehok aj b’ar li poyanam
Poyanam----------------------Rux, Pet------------------- Aj Karcha, Aj Q’anpur, Aj Sayaxche’
Xul--------------------------------tz’i’, wakax
Che’------------------------------b’ach, wach’iil
K’a’ re ru-------------------------k’aam, q’ol, meex

● Ut anaqwank took’anjelaq.

XB’EEN: Sa’ junaq nimla perel hu, tink’utb’esi malaj tinjalam’uuchi eb’ li na’leb’ a’in:
Junaq poyanam, ut junaq reetalil li tenamit malaj k’aleb’aal b’arwi’ wankin.

XKAB’: Naq ak xqab’aanu eb’ li kok’ k’anjel a’in, anaqwank sa’ jun li ch’ina perel hu qatz’iib’ahaq
xk’ab’a’ eb’ li xcha’al li junjunq chi eetalil ak xqajalam’uuchi.

ROX: Injunes tink’e chi ch’uut eb’ li k’ab’a’ej a’in, re naq tink’utb’esi naq yookin xtawb’al ru li na’leb’
yookin xtzolb’al.
Tz’i’, pek, Mar, mis, Karcha, ochoch, Kob’an, mesleb’, tem, si’, tz’ak, q’ooq’, k’al, xaar, B’ex, q’ol, wa,
pim, Sayaxche’, Raxruha’.

Poyanam Xul Tenamit K’a’ re ru

Mar Tz'i' Karcha Pek
B'ex Mis Kob'an Ochoch
Sayaxche' Mesleb'
Raxruha' Tem
Si'
Tz'ak
Q'ooq'
K'al
Xaar
Q'ol
Wa
Pim

XKA: Ut anaqwank rik’ineb’ li k’ab’a’ej ak xqak’e chi ch’uut sa’ li kelkookil kaxukuut, anaqwank rik’in li
junjunq tqak’uub’ kok’ raqal aatin sa’ qaatinob’aal Q’eqchi’.

1. XMar najulak chiru xajok.

2. Aj B'ex a'an jun li winq najulak chiru k'anjelak.
3. Li tz'i' jwal josq ut naxtiweb' li poyanam.
4. Li mis nahulak chiru yaab'ak sa' qojyin.
5. Aran Karcha wankeb' chaq li wikan.
6. Rajlal sa' xraqik chiab' lin na' ut lin yuwa' nakoo elk chi xja'b'al qu sa' li nimla tenamit kob'an.
7. Sa'yaxche' a'an jun tenamit jwal ch'ina us sutsu' xb'an li mimla ha xk'ab'a Isla de flores.
8. Raxruha' a'an jun xteep Alta Verapaz, b'arwi wankeb' li ixq aj k'anjel.
9. Sa' li roq ha' jwal naab'al li pek wank.
10. Li wochoch xt'ane' xb'an li iq.
11. Li xPet xkomon li chaab'il mesleb' na roksi.
12. Chiru' li tem chinchu' li mis.
13. Aj Xiwun xko'o aj si', sa' li k'iche'.
14. Eb' laj tz'ak jwal ch'inqa us li ochoch neke'xyib'.
15. Li q'ooq' sa' sa' chi juyb'il.
16. Lin mel rajlal naxik sa' lix k'al
17. XLitz xyiib' jun xaar xkape'.
18. Na lemtzunk xq'ol lin na'.
19. Li wixa'an k'ayink wa naxb'aanu.
20. Jwal xchamo' li pim sa' li xk'al lin yuwa'

Ro’: Injunes tinb’aanu li ch’ina k’anjel a’in.

Sa’ jun li ch’ina perel hu tinye li k’a’ru xwil sa’ li kawresink xqab’aanu, ut sa’ li hu a’an tinye li k’a’ru
xink’e reetal: li us, li ink’a’ us ut li Aajel ru xnawb’al, tin’aatinaq chi rix chi xjunil li k’anjel xqatzol sa’
xkab’ li ch’utam, (PNI).

Us Ink’a’ us aajel ru xnawb’al

Li us xintaw sa' li na'leb'aal
k'anjel a'in, a'an naq rik'ineb' li
k'anjel yoo chikanab'aak qe nink'e
chi k'a'xlak lin wulul ut jwal
naab'al chik li na'leb na elje' chaq
sa' xjonalil li xsumenkil li junjuq
chi k'anjel.
Toj wank naab'al lin paaltil rik'in
li natleb' aatin, ink'a jwal ni naw
joqe' honal naxik sa' li junjuq chi
aatin ut jo'kan ajwi li xtawb'al li
xch'olob'ankil li junjuq raqal.
Arin sa' xb'en a ruch'ich'och
maak'a li natwan sa' junpaat, ab'an
nak'ojla in ch'ool naq' chi b'ayaq
yookin chik xtzolb'al li tz'iib'ak
ut li hilok ru hu sa' li waatinob'al
q'eqchi'. Rik'ineb' li k'anjel
kama'aneb a'in jwal nim li xtenq
xb'aan naq aran nintaw lin na'leb'