K’ulb’il Yol Twitz Paxil

Academia de Lenguas Mayas de Guatemala.

Link’ab’a’:_______________________________________________________________
Xb’e li po ut li na’ajej wankin wi’:__________________________________________
Xk’ab’a’ linch’uut: _______________________________________________________

XKA CH’UTAM
NA’LEB’ TTZOLMANQ: XCH’OOL AATIN=Verbos.
HOONALIL LI XCH’OOL AATIN= Tiempo del Verbo.

INK’A’
TOOXUTAANAQ ROKSINKIL LI QAATINOB’AAL
Q’EQCHI’
Qana’ K’utunel: Dora Fidalia Chén Quím.
ROKSINKIL LI K’ANJEL:

Sahil ch’oolejil cho’q eere ex inkomon aj Q’eqchi’ li yookex chi tz’aqonk sa’ li kawresink
sa’ li qaatinob’aal Q’eqchi’. Jo’kan ut naq anaqwank wanko sa’ li XKA CH’UTAM RE LI
KAWRESINK SA’ LI HAB’ WANKO WI’ junmay xwaq ooq’ob’.
Ut anaqwank laa’in, laa’at ut laa’o sa’ komonil tootz’aqonq sa’ li kawresink a’in re naq chi
jo’kan tqakawresi qib’ sa’ xyeeb’al ut xtz’iib’ankil li qaatinob’aal chi tz’aqal re ru jo’
xb’een qaatinob’aal.

K’ANJELAQO SA’ KOMONIL UT CHI SA SA QACH’OOL:

.Qak’a’uxlahaq k’a’ru naraj xyeeb’al XCH’OOL AATIN sa’ qaatinob’aal Q’eqchi’.

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

..Qatz’iib’ahaq junmay xch’ool aatin sa’ qaatinob’aal Q’eqchi’.

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

…Qak’a’uxlahaq k’a’ru naraj xyeeb’al xhoonalil xch’ool aatin.

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

XCH’OLOB’ANKIL LI NA’LEB’: XCH’OOL AATIN

XHOONALIL LI CH’OOL AATIN.
Li xch’ool aatin a’an chi xjunil li k’anjel nab’aanumank, qayehaq kiib’ oxib’aq li reetalil:
yaab’ak, b’atz’unk, tz’ub’uk, q’alunk, wa’ak, xajok, wark.
Ut li xhoonalil li xch’ool aatin a’an naq nayemank xhoonalil junaq li xch’ool aatin qayehaq:
li ak numenaq, li toj yook chi b’aanumank ut li toj maji’ nab’aanumank.
Qilaq kiib’ oxib’aq reetalil: xinwa’ak, yookat chi b’atz’unk, tin’aatinaq. A’aneb’ a’in
kiib’ oxib’ li reetalil li xhoonalil li xch’ool aatin li yooko xtzolb’al sa’ li xka li qach’utam.
Ut li xch’ool aatin najachimank sa’ oxib’ chi hoonal, ab’an li hoonal junjunq najek’i rib’ sa’
kiib’.

Ak xnume’k: kinwa’ak ut xinwa’ak, nakinwark ut yookin chi wark, chinxajo’q ut

tinxajo’q. Jo’ka’in naq wank xcahq’rab’il xhoonalil li xch’ool aatin.

Sa’ Junesal tinb’aanu li k’anjel a’in.

Anaqwank sa’ li perel hu a’in tintz’iib’a jun li ch’ina seeraq’ sa’ xyu’am laj Q’eqchi’ re
naq tintzol chanru roksinkil eb’ li xch’ool aatin sa’ li aatinak ut sa’ li tz’iib’ak.

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

Ut anaqwank arin qab’atz’unleeq ’ li xch’ool aatin ak sa’ xhoonalil wi’ li junjunq.

xajok

Yook chi Junxil Toj ak’ Rajlal Nab’aanumank Toj maji’ Mare tb’aanumanq
b’aanumank b’aanunb’il xb’aanunkil Nab’aanumank
Xk’aj aatin Xk’aj aatin
Xk’aj aatin Xk’aj aatin Xk’aj aatin na’oksimak sa’ Xk’aj aatin na’oksimak sa’
na’oksimak sa’ na’oksimak na’oksimak sa’ xtiklajik ut sa’ na’oksimak sa’ xtiklajik ut sa’
xtiklajik ut sa’ sa’ xtiklajik ut xtiklajik ut sa’ roso’jik. xtiklajik ut sa’ roso’jik.
roso’jik sa’ roso’jik. roso’jik. roso’jik.

Pasado Lejano Presente Habitual Futuro Potencial

Presente Futuro Cercano
Progresivo (k) (k) Pasado Reciente
(na) (nak) (ch) (q)
(yook ) (x) (k) (t) (q)
Yookin chi xajok kinxajok xinxajok nakinxajok Tinxajo’q Chinxajo’q
Yookat chi xajok katxajok xatxajok nakatxajok Tatxajo’q Chatxajo’q
Yook chi xajok kixajok x-xajok naxajok Txajo’q Chixajo’q
Yooko chi xajok kooxajok xooxajok nakooxajok Tooxajo’q Chooxajo’q
Yookex chi xajok Kex-xajok Xex-xajok Nakex-xajok Tex-xajo’q Chex-xajo’q
Yookeb’ chi xajok Ke’xajok Xe’xajok Nake’xajok Te’xajo’q Che’xajo’q

K’ANJEL: qab’atz’unleeq junaq li xch’ool aatin b’ar wi’ taaqoksi chixjunil li xhoonalil.

Yook chi Junxil Toj ak’ Rajlal Nab’aanumank Toj maji’ Mare tb’aanumanq
b’aanumank b’aanunb’il xb’aanunkil Nab’aanumank
Xk’aj aatin Xk’aj aatin
Xk’aj aatin Xk’aj aatin Xk’aj aatin na’oksimak sa’ Xk’aj aatin na’oksimak sa’
na’oksimak sa’ na’oksimak sa’ na’oksimak sa’ xtiklajik ut sa’ na’oksimak sa’ xtiklajik ut sa’
xtiklajik ut sa’ xtiklajik ut sa’ xtiklajik ut sa’ roso’jik. xtiklajik ut sa’ roso’jik.
roso’jik roso’ji roso’jik. roso’jik.

(x) (k) (na) (nak) (ch) (q)

(yook ) (k) (k) (t) (q)
Ut naq anaqwank sa’ li perel hu aj wi’ a’in tqak’uub’ oob’ raqal aatin rik’in li b’arwi’
tqak’utb’esi li xch’ool aatin ut malaj li xhoonalil li xch’ool aatin sa’ li qaatinob’aal
Q’eqchi’, re naq tqataw ru chi us, tqajuch’ rub’el li junjunq malaj taqatz’iib’a li reetalil.
Reetalil: Ej.

xink’anjelak sa’ tzoleb’aal Senahuq’.

X= Naxk’utb’esi li xhoonalil toj ak’ xb’aanunkil.

in= poyanamil = laa’in
k’anjelak = xch’ool aatin.