000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 1

ΗΡΩΣ ΚΤΙΣΤΗΣ
μνήμη
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΜΠΟΥΡΑ
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 2

Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με τη συνεισφορά των

Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού

Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Πολιτιστικού
και Κοινωφελούς Έργου Αιγέας
Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου
Ίδρυμα Δημητρίου και Αίγλης Μπότσαρη

Εικόνα εξωφύλλου:
Μεσαία πτέρυγα της Στοάς Βραυρώνος, προοπτικό με προβαλλόμενα τα προς Δ.
Χ. Μπούρας, Η Αναστήλωσις της Στοάς της Βραυρώνος, Αθήνα 1967, σελ. 2 (προμετωπίδα).
Σχέδιο σε χαρτόνι 35 × 50 εκ., Χ. Μπούρας, 1962.

Εικόνα οπισθοφύλλου:
Αναπαράσταση της νότιας όψης ναΐσκου συνεπτυγμένου οκταγωνικού τύπου,
του οποίου οι τοίχοι, χωρίς τον (μη σωζόμενο) τρούλο, αποτελούν το κάτω μέρος
του κωδονοστασίου (1888) της Μονής Οσίου Λουκά (στη Βοιωτία).
Χ. Μπούρας, «Δύο μικροί ναοί, οκταγωνικού τύπου, ανέκδοτοι», Δελτίον Χριστιανικής
Αρχαιολογικής Εταιρείας, Γ΄, 1962-63, σ. 127-173, πίν. 41-45.
Σχέδιο σε διαφανές χαρτί 42 × 60 εκ., Χ. Μπούρας, 1961.

EΠIMEΛEIA KEIMENΩN Κική Μπίρταχα, Μανόλης Κορρές, Σταύρος Μαμαλούκος

Κώστας Ζάμπας, Φανή Μαλλούχου-Tufano
ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Κική Μπίρταχα
EKTYΠΩΣH Γιώργος Κωστόπουλος
BIBΛIOΔEΣIA Στέλιος Λιάπης

ISBN (set) 978 960 204 373 8

ISBN (Τόμος I) 978 960 204 374 5

© 2018 Εκδοτικός Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ

Εκδοτικός Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ
Σκουφά 58, 106 80 Αθήνα
T. 210 3611692, F. 210 3600865
www.melissabooks.com

Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, καθώς και η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή
του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη
γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με τον Νόμο 2121/1993 και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 3

ΗΡΩΣ ΚΤΙΣΤΗΣ
μνήμη

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΜΠΟΥΡΑ

Τ ΟΜΟΣ Ι

ΕΠ ΙΜEΛΕΙΑ

M ΑΝΟΛΗΣ Κ ΟΡΡΕΣ
Σ ΤΑΥΡΟΣ Μ ΑΜΑΛΟΥΚΟΣ
Κ ΩΣΤΑΣ Ζ ΑΜΠΑΣ
Φ ΑΝΗ Μ ΑΛΛΟΥΧΟΥ -T UFANO

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΜΕΛΙΣΣΑ

000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 4

ΕΠ ΙΣΤ Η ΜΟΝ ΙΚΗ ΕΠ ΙΤ ΡΟΠ Η

†S LOBODAN Ć URČIĆ
Κ ΩΣΤΑΣ Ζ ΑΜΠΑΣ
M ΑΝΟΛΗΣ Κ ΟΡΡΕΣ
Β ΑΣΙΛΗΣ Λ ΑΜΠΡΙΝΟΥΔΑΚΗΣ
Φ ΑΝΗ Μ ΑΛΛΟΥΧΟΥ -T UFANO
Σ ΤΑΥΡΟΣ Μ ΑΜΑΛΟΥΚΟΣ
Μ ΙΛΤΙΑΔΗΣ Π ΟΛΥΒΙΟΥ
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 5

Χαράλαμπος Μπούρας (1933-2016).

000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 6

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΜΠΟΥΡΑ 12

ΑΦΡΟΔIΤΗ ΑΓΟΡΟΠΟYΛΟΥ-ΜΠΙΡΜΠIΛΗ ΟΛΓΑ ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ

Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος στο προάστειο Η επιδερμίδα των κτηρίων: Από τις δυσχέρειες
του Κάστρου του Αγίου Γεωργίου Κεφαλληνίας 19 της τεκμηρίωσης στα διλήμματα της αναστήλωσης 155

ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΕΛΗΒΟΡΡΙΑΣ

Οι Τρεις Μοίρες στο ταφικό ανάγλυφο του εργαστηρίου Αμφιβολίες και βεβαιότητες: γύρω από ένα σπάραγμα
Λεωνίδα Δρόση. Από τη «γέννηση» των αρχαίων χρόνων ψηφιδωτού ίσως από τη Θεσσαλονίκη, μάλλον
στον «θάνατο» των νεοτέρων 29 από τον Άγιο Δημήτριο 163

ΚΛΗΜΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ ΕΦΗ ΔΡΙΒΑ-ΔΕΛΗΝΙΚΟΛΑ

Η χρονολόγηση του ναού του Αγίου Παύλου Η ποιότητα στα αναστηλωτικά έργα 175
στην Ακαμάτρα Ικαρίας 41
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ
ΜΑΡΙΑ-ΕΥΔΟΚΙΑ ΒΑΣΕΝΧΟΒΕΝ Η αποκατάσταση των μνημείων στην ακρόπολη
Η διαχρονική εξέλιξη του φυσικού και ανθρωπογενούς της Λίνδου. Ένα σχόλιο για το αποτέλεσμα
τοπίου ανάμεσα στην Αθήνα και τη θάλασσα 49 των σύγχρονων επεμβάσεων 179

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΒΑΣΙΛΑΤΟΣ ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΜΠΑΣ

Ο χωροβάτης του Βιτρουβίου, παρατηρήσεις Η μεταφορά των γλυπτών του Μουσείου Ακροπόλεως 185
για τη λειτουργία και προτεινόμενη αναπαράσταση ΜΑΝΘΑ ΖΑΡΜΑΚΟΥΠΗ
του οργάνου 61 Το εμπορικό τοπίο και η οικιακή αρχιτεκτονική
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΕΛΕΝΗΣ
της υστεροελληνιστικής πόλης της Δήλου 199
Προσθήκες και διορθώσεις σε επιγραφές τριών IRENE (RENA) FATSEA
σταυρεπίστεγων ναών του 13ου αιώνα 69 A ‘modern’ Greek in the streets of Post-Napoleonic
Berlin: or, where Αrchaeology meets Αrchitecture 213
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ
Η οικοδομική φάση του 18ου αιώνα στο Αρχονταρίκι STEFANO GIZZI
της Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας, Άγιον Όρος 77 Confronto tra i restauri borbonici nel regno
delle due Sicilie e quelli ateniesi nell’ottocento 233
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Λ. ΒΟΚΟΤΟΠΟΥΛΟΣ
Παρατηρήσεις στον ναό της Παναγίας στην Κοσίνα 89 HANS RUPPRECHT GOETTE
Friedrich Thiersch in Phlious (9. October 1831) 251
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΒΟΥΡΝΟΥΣ
Το Κάστρο του Καταρράκτη στη Χίο 105 PETER GROSSMANN
Zu einigen Achtstützenbauten
ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΙΑΚΟΥΜΑΚΑΤΟΣ ausserhalb Griechenlands 255
Ο Pietro Maria Bardi, το πνεύμα της Μεσογείου
και το Τέταρτο Συνέδριο των CIAM στην Αθήνα 113 †EVANGELIA HADJITRYPHONOS
St. Catherine’s church in Thessalonike.
MARIA LETIZIA CONFORTO Its place in Late Byzantine architecture 265
L’arco dedicato in Roma al Trionfo di Costantino 123
†MARIE-CHRISTINE HELLMANN
J.J. COULTON La réception et l’héritage de l’architecture grecque
Terrace roofs and flat-topped cornices in Hellenistic antique en France : un paradoxe ? 283
and Roman architecture 131
NILS HELLNER
†SLOBODAN ĆURČIĆ Überlegungen zum Gebrauch von singulären
Georgios Palaiologos Kantakouzenos (1390 - c. 1459). Werkzeugfunden unter dem archaischen Tempelbau
An unknown Late Byzantine architect 139 von Kalapodi 293
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 7

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΘΕΜΕΛΗΣ ΜΑΡΩ ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗ-ΑΔΑΜΗ

Οι επιγραφές και οι φορείς τους 301 Σταμάτης Κλεάνθης - Eduard Schaubert.
Αρχιτέκτονες της Κυβερνήσεως 1828-1831 513
ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ, ΛΗΔΑ ΚΩΣΤΑΚΗ,
ΒΑΝΤΑ ΠΑΠΑΕΥΘΥΜΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Δ. ΚΑΡΥΔΗΣ
Εξόρυξη λίθων στην ανοικοδομούμενη Αθήνα Βασιλική Β των Φιλίππων: Οι οικοδομικές φάσεις
κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα 309 μιας ημιτελούς εκκλησίας 527
ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΘΕΟΧΑΡΙΔΟΥ ARMEN KAZARYAN
Η τράπεζα και ο πύργος της Architectural composition of St. Sophia, Kiev:
Μονής Αγίου Διονυσίου Ολύμπου 321 On the question of creative concept in medieval
architecture 539
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΘΩΜΑΣ
Ο ιερός ναός του Αγίου Μηνά Δρακοπουλάτων HERMANN J. KIENAST
Κεφαλληνίας 331 Die frühen Kultbildbasen im Heraion von Samos 547
ΜΑΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΖΗΣ
Αρχές των επεμβάσεων δομικής αποκατάστασης Χαράξεις κτηρίων των οθωμανικών χρόνων
στα αρχαία μνημεία. Επιστημονικές και τεχνικές στην Ελλάδα 555
επιλογές κατά την εφαρμογή τους 345
ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΚΟΙΛΑΚΟΥ
ΜΑΡΙΑ ΚΑΖΑΝΑΚΗ-ΛΑΠΠΑ Ο ναός του Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου στη Θήβα.
Η ανανέωση της πρόσοψης της εκκλησίας του Νεότερα στοιχεία 569
Χριστού Κεφαλά στον Χάνδακα (1616-1620).
Ειδήσεις από νοταριακά έγγραφα 357 ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΚΚΟΡΟΥ-ΑΛΕΥΡΑ
Δύο όψιμα ιωνικά κιονόκρανα από τη Λακωνία 581
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΖΟΛΙΑΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΑΜΠΡΙΝΟΥΔΑΚΗΣ
Νέα στοιχεία για την ύδρευση στην περιοχή ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΛΩΝΑΣ
του Ασκληπιείου της Επιδαύρου κατά την αρχαιότητα 367 Ευεργεσία και δημόσια αρχιτεκτονική. Η σημασία
της εντολής στην επιλογή της μορφής και ο ρόλος
ΧΑΡΙΣ Α. ΚΑΛΛΙΓΑ του αρχιτέκτονα 587
Το περί των εκκλησιών της Μονεμβασίας σημείωμα 381
ΖΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΕΑΣ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΜΠΟΛΗ Δομοστατικά προβλήματα ναού Ηφαίστου και Αθηνάς 595
Η αρχιτεκτονική του οικοδομικού συγκροτήματος
της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΟΡΡΈΣ
στο Αλεποχώρι Μεγαρίδος 395 Αναβάσεις 603

ΜΑΡΙΑ ΚΑΜΠΟΥΡΗ-ΒΑΜΒΟΥΚΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΥΜΟΥΣΗ

Fin de siècle στο Παρίσι: O διάλογος του Βυζαντίου Μολυβδόβουλλο του Κατακαλώνος Τραχανιώτου
με τις τέχνες και τα γράμματα 409 προερχόμενο από τον βυζαντινό ναό Τιμίου
Προδρόμου Μάστρου Αιτωλοακαρνανίας 627
ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΟΥΡΛΑΣ
Το μέγα αδριάνειο περιστύλιο των εκατό ΠΕΤΡΟΣ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΡΙΝΑ ΜΥΡΙΑΝΘΕΩΣ
κιόνων στην Αθήνα 423 Παρατηρήσεις στην αρχιτεκτονική του ναού
της Θεοτόκου Οδηγήτριας στη Μονή Βροντοχίου
ΕΛΕΝΗ Ι. ΚΑΝΕΤΑΚΗ Μυστρά (Αφεντικό) 633
Αποτίμηση των λειτουργικών και τεχνικών καταβολών
των ρωμαϊκών και βυζαντινών λουτρών στα οθωμανικά 435 ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Β. ΚΡΙΤΖΑΣ
Πρότυπο τεκτονικού ποδός από το Άργος 657
ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΠΠΑΣ
Δυτικές επιδράσεις στην αρχιτεκτονική ΧΑΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ, ΜΑΡΙΑ ΤΣΙΤΙΜΑΚΗ
της Μεσσηνίας (13ος-15ος αιώνας) 451 Αρχιτεκτονική και λατρευτική ιδιορρυθμία σε ναούς
της Λέσβου: Η διαφύλαξη ιερής ανάμνησης από την
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΔΕΔΟΣ Υστεροβυζαντινή περίοδο σε νεότερα προσκυνητάρια 667
Κτήρια θεαμάτων στο Δίον, την ιερή πόλη
των Μακεδόνων 475 ΛΕΝΑ ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ
Μια νέα ερμηνεία στην ονομαζόμενη επιγραφή του
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΝΑΣΟΣ «Διογενείου»: IG II2 5205 679
Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου: Η πολιτική της ανάδειξης
του περιβάλλοντος της ιστορικής πόλης κατά ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ
τη διάρκεια της Ιταλικής Κατοχής 1912-1947 487 Αγία Τριάδα Καρπενησίου, 1961. Η αποκατάσταση,
η συντήρηση και ο νεαρός αρχιτέκτονας Χαράλαμπος
ΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΚΑΡΑΤΖΟΓΛΟΥ
Μπούρας 691
Παρατηρήσεις στην αρχιτεκτονική του καθολικού
της Μονής Οσίου Σεραφείμ Δομπού Βοιωτίας 499
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 8
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 9

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Ο Χαράλαμπος Μπούρας δεν είναι πλέον μαζί μας, το έργο του όμως είναι γύρω μας … ακόμη και
εμείς οι ίδιοι είμαστε μέρος του. Γύρω μας υπάρχουν οι γνώσεις της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής
και οι ιδέες που καλλιέργησε και έθεσε στη διάθεση όλων τόσο απλόχερα και αποτελεσματικά.
Όμως, ενώ αυτό το πεδίον υπήρχε και πριν από τον Μπούρα χάρις στις προσπάθειες των προγε-
νεστέρων του, η Προστασία και Συντήρηση των μνημείων είναι τομείς οι οποίοι στη χώρα μας
ποτέ δεν είχαν εξειδικευθεί σε εθνική κλίμακα, επειδή οι αξιοθαύμαστοι πρωταγωνιστές του είδους,
έως την εποχή του Ορλάνδου και του Τραυλού, αποτελούσαν μεμονωμένες ατομικές περιπτώσεις.
Η μετεξέλιξη του πεδίου δράσης αυτών των πρωτοπόρων σε αποκρυσταλλωμένη επιστημονική -
επαγγελματική ειδικότητα εντός της ελληνικής επικράτειας, με ήδη ικανοποιητική θεσμική κατο-
χύρωση και συλλογική καταξίωση, είναι και αυτή ένα από τα επιτεύγματα του Χαράλαμπου
Μπούρα. Οι παλαιότεροι από εμάς ήδη γνωρίζουν αυτή την ιστορία. Η πρώτη αρχή της στη σκέψη
του δασκάλου μας μάλλον μας διαφεύγει, όμως τον Μάρτιο του 1967, μήνες μετά την ανάληψη
καθηκόντων διδασκαλίας στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Θεσσαλονίκης, ο Μπούρας είχε έτοιμες
τις περίφημες «Τ ρ ε ι ς Π ρ ο τ ά σ ε ι ς », που νεότατος ακόμη, αλλά ήδη με αναγνωρισμένο επι-
στημονικό κύρος, πρόλαβε να υποστηρίξει κατά τη διάρκεια του 1ου Αρχαιολογικού Συνεδρίου
και ακολούθως να δημοσιεύσει στα Τεχνικά Χρονικά. Οι προτάσεις αφορούσαν στην υψηλής αξιο-
πιστίας τεκμηρίωση και διάγνωση της κατάστασης των μνημείων, τη δημιουργία και αποτελεσμα-
τική τήρηση κατάλληλων αρχείων και, τέλος, τις μεταπτυχιακές σπουδές των αρχιτεκτόνων για μια
υψηλού επιστημονικού και επαγγελματικού επιπέδου εξειδίκευση. Ταυτοχρόνως, επειδή το περι-
βάλλον του δεν ήταν ακόμη συλλογικά ώριμο, φρόντισε για την εφαρμογή της ιδέας, έστω και σε
ατομικό επίπεδο. Με το ήδη μεγάλο κύρος του και μετά από πάμπολλες ώρες και ημέρες σύντα-
ξης κειμένων, επιστολών και υπομνημάτων, κατάφερνε επί δεκαετίες να εξασφαλίζει υποτροφίες
για εξειδίκευση στο εξωτερικό των καλύτερα προετοιμασμένων νέων αρχιτεκτόνων, που παρά την
τότε τεράστια άνθηση της ανοικοδόμησης και τη δεδομένη προοπτική επαγγελματικής επιτυχίας σε
αυτήν, προτιμούσαν ήδη την όχι τόσο προσοδοφόρο περιπέτεια της εργασίας στα μνημεία. Χρόνο
με τον χρόνο ο αριθμός τους μεγάλωνε και ήδη πλησίαζε την εκατοντάδα, όταν επί τέλους έγινε δυ-
νατή η δημιουργία σχετικών προγραμμάτων και στην Ελλάδα. Κατά το ίδιο μακρό χρονικό διά-
στημα ο Καθηγητής ετοίμαζε το έδαφος και σε προπτυχιακό επίπεδο με κατ’ επιλογήν μαθήματα
εφάμιλλα με ό,τι μπορούσαν να προσφέρουν τα καλύτερα τεχνικά πανεπιστήμια της Ευρώπης.
Ταυτοχρόνως, ο ίδιος πρωταγωνιστούσε στα μεγαλύτερα αναστηλωτικά έργα της χώρας (πάντοτε
χωρίς χρηματική αμοιβή) και η διδασκαλία του ήταν ως εκ τούτου πραγματικά ρεαλιστική, υπο-
στηριζόμενη από την τεράστια πρακτική - οικοδομική γνώση του, που ταυτοχρόνως συνδυαζόταν
με τέλεια γνώση των νομικών, διοικητικών, οικονομικών και άλλων διαδικασιών.
Με όλα αυτά ο Χαράλαμπος Μπούρας είχε άμεση επίδραση σε εκατοντάδες νέους αρχιτέκτο-
νες, οι οποίοι σύντομα διέπρεψαν σε ένα επάγγελμα, το οποίο οι ίδιοι αναγνωρίζουν ως κύριο πα-
ράγοντα της αυστηρής επιστημονικής και βάσει αρχών ανάπτυξής του στην Ελλάδα. Με άλλες
λέξεις ο Χαράλαμπος Μπούρας υπήρξε ο Ή ρ ω ς Κ τ ί σ τ η ς αυτής της δραστηριότητας που μας
ενώνει και μας κάνει τόσο χρήσιμους στον κόσμο μας. Ήρως Κτίστης κατά την αρχαία σημασία του
όρου: ιδρυτής μιας πόλεως ή γενικότερα ενός συλλογικού θεσμού. Σε αυτό το νέο πεδίο, που ήδη
είναι πολύ παλιό και όπου οι παλαιότεροι έχουν πάρει ήδη σύνταξη, αφού όμως πρόλαβαν να με-
ταδώσουν πολλά στην επόμενη γενιά, ο Χ. Μπούρας μας ενέπνευσε και το ήθος: συναγωνιστές, όχι
ανταγωνιστές!

9
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 10

Αλλά ενώ ο χρόνος συνεχώς ρέει και οι καταστάσεις μεταβάλλονται, και καθώς οι δυνάμεις μας
δοκιμάζονται, και ενώ ο ίδιος έφυγε, αν και είχε ακόμη τόσο πολλά να προσφέρει και να ευχα-
ριστηθεί, τα πολυάριθμα συγγράμματά του διατηρούν στο ακέραιο την αξία τους, ενώ οι συμβου-
λές του, οι σκέψεις του και οι τρόποι του φαίνεται ότι έχουν ακόμη τόση δύναμη, ώστε να
συνοδεύουν ευχάριστα και ευεργετικά την παραπέρα πορεία μας.
Λόγω των περιστάσεων κατά τη σύνταξή του, το ως άνω εισαγωγικό κείμενο τόνισε κυρίως την
τεράστια συμβολή του Μπούρα στην προστασία των μνημείων και στον επί δεκαετίες προς αυτά
επιστημονικό και επαγγελματικό προσανατολισμό νέων αρχιτεκτόνων. Αυτό, άλλωστε, ήταν και το
μέγιστο μέρος των προσπαθειών του, μέσω του οποίου αξιώθηκε να είναι ένας Ήρως Κτίστης.
Όμως το πρόγραμμά του περιείχε πολλά άλλα. Ορισμένες μελέτες του εμπίπτουν περισσότερο στην
Ιστορία της Τέχνης, άλλες στην ιστορία των ιδεών, ή στη βιογραφική τεκμηρίωση της πράξης ή της
σκέψης κάποιων πρωταγωνιστών της Αρχιτεκτονικής ή της Αρχαιολογίας. Χάρις στο ευρύτερο εν-
διαφέρον του για τόσο πολλά και την ικανότητά του να συγκροτεί τις αντίστοιχες γνώσεις με ένα
σύστημα αυστηρής λογικής ταξινόμησης, ανάλυσης και δομικής συσχέτισης, ο Χ. Μπούρας ήταν
κατά κανόνα σε θέση να παρακολουθεί οποιαδήποτε συζήτηση εντός του ευρύτερου πεδίου της Αρ-
χιτεκτονικής, της Αρχαιολογίας, της Ιστορίας ή της Προστασίας των μνημείων και της Οικοδομι-
κής τεχνολογίας και με αίσθημα επιστημονικής ευθύνης και οικονομίας χρόνου να εξηγεί, να
συνοψίζει και να διαφωτίζει αντικείμενα και θέματα, ακόμη και σε καθ’ ύλην ειδικότερους, όταν
αυτοί δεν διέθεταν τη δική του δύναμη σκέψης ή ευαισθησία, κοινωνική και πολιτική. Κατ’ αυτόν
τον τρόπο η συμβολή του σε διάφορα επιστημονικά συμβούλια υπερέβαινε πάντοτε τα συνήθη.
Τούτο συμβάδιζε με την περιβόητη μνήμη του (στην πραγματικότητα αποτέλεσμα και εντονότερου
ενδιαφέροντος για περισσότερα θέματα), η οποία, συνδυαζόμενη με μακρότατη επί δεκαετίες συμ-
μετοχή σε συλλογικά σχήματα, τον καθιστούσε αληθινό μνήμονα αυτών, όπως π.χ. στο Κεντρικό
Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ταυτοχρόνως, μέσω της έμπρακτης εφαρμογής της αρχής της διεπι-
στημονικής συνεργασίας, συνέβαλλε στη γνωριμία και εξοικείωση πλείστων με πρόσωπα και πράγ-
ματα άλλων κλάδων. Παρά την εντατική εμπλοκή του στα κοινά και την απλόχερη προσφορά
πολύτιμου χρόνου σε άλλους, ιδίως σε νεώτερους, ως εκ θαύματος ο Χαράλαμπος Μπούρας πα-
ρήγε το μέγιστο σε ατομικό επιστημονικό έργο, μετρήσιμο ακόμη και ως απλή ποσότητα –πόσω
μάλλον ως γινόμενο ποσότητας επί ποιότητα! Πώς το κατάφερνε; Μόνον επειδή ήταν πολύ ερ-
γατικός και επειδή διέθετε ασυνήθιστη ικανότητα κρίσεως, ασυνήθιστη ικανότητα μνημονικής
συλλογής και δημιουργικής αξιοποίησης πλήθους οπτικών εικόνων και βιβλιογραφικών πληρο-
φοριών, έξοχο τάλαντον λόγου, προφορικού και γραπτού, ταχύτατη καλλιγραφική διατύπωση
ακόμη και με στυλό, τελείως απηλλαγμένη συντακτικών, ορθογραφικών και νοηματικών λαθών,
ασυνήθιστο όγκο άριστα συγκροτημένων γνώσεων και μαζί ασυνήθιστη πειθαρχία, η οποία συ-
στηματικά τον απομάκρυνε από χρονοβόρες εκ του προχείρου διεξαγόμενες συζητήσεις («πηγα-
δάκια», «όχι σύντομα τηλεφωνήματα» κ.τ.τ.), ή άλλες μορφές ελαφράς απασχόλησης. Την μη
διαθεσιμότητα του Μπούρα για τέτοια, κάποιοι την είδαν σχεδόν με αντιπάθεια και ενίοτε άσκη-
σαν επ’ αυτής τις ερασιτεχνικές ψυχολογικές ερμηνείες τους, παραβλέποντας ωστόσο το γεγονός ότι
οι πλείστοι από τους φιλικά διαθέσιμους για μακρές ευχάριστες συζητήσεις και οικειότητες, τελικά
ήταν ακριβώς εκείνοι που αντίθετα προς τον Μπούρα και τους ολίγους ομοίους του, δεν προλά-
βαιναν να διαβάζουν προσεκτικά τα γραπτά των φοιτητών ή των φίλων, ούτε να συντάσσουν «βα-
ρετές επιστολές» και να συνθέτουν απαιτητικά εκπαιδευτικά κείμενα και συγγράμματα, ή να τιμούν
το αναγνωστικό κοινό με ουσιώδη βιβλία, ή έστω επιστημονικά άρθρα. Παρομοίως, οι ανεύθυνα
κρίνοντες, π.χ. βάσει του βαθμού ασυμφωνίας του προς την επικρατούσα ενδυματολογική ατημε-
λησία, κατά κανόνα αγνοούσαν τη χάριν συναδέλφου σοβαρή εθελοντική διακινδύνευση του
Μπούρα στα δικαστήρια της δικτατορίας. Το ίδιο επιφανειακή ήταν και η επηρεασμένη από την
εποχή της εικόνας γνώμη κάποιων για τα διδακτικά συγγράμματα του Μπούρα. Όμως, κατά τους
ειδικούς τα συγγράμματα αυτά είναι εφάμιλλα μόνον με τα παγκοσμίως άριστα. Ομοίως άριστες
ήσαν και οι επί δεκαετίες προτάσεις του Μπούρα για Πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών ειδί-

10
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 11

κευσης στην Προστασία και Συντήρηση Μνημείων. Σήμερα, πολύ μετά το γύρισμα του αιώνα, τα
διδακτικά συγγράμματα του Μπούρα, έστω και χωρίς τις βιβλιογραφικές προσθήκες που ο ίδιος
ήλπιζε από εμάς, εξακολουθούν να είναι τα κορυφαία του είδους τους και να αποτελούν την πρώτη
επιλογή για ένα ευρύτατο φάσμα ενδιαφερομένων, συμπεριλαμβανομένων και των φοιτούντων
στο Πανεπιστήμιο. Αν ήθελε κανείς να συνοψίσει τον Μπούρα σε μια φράση αυτή θα ήταν: άν-
θρωπος ασυνήθιστα εργατικός, ευφυής και ενάρετος, προσηλωμένος σε δύσκολα τηρούμενες αρχές,
απέχων τρόπων εύκολης δημοτικότητας, υλικών αμοιβών, εθιμοτυπικών βραβεύσεων και διαδι-
κασιών προβολής, ο οποίος εις πείσμα αντίξοων συνθηκών συνδύασε κορυφαίο ατομικό έργο με
σπάνιας εμβέλειας κοινωνική προσφορά.
Αλλά για όλα αυτά και τους ποικίλους άλλους τομείς της πολυσχιδούς δράσης του Μπούρα, ο
αναγνώστης δύναται να βρει περισσότερα στο αφιέρωμα «Για τον Χαράλαμπο Μπούρα» (Μουσείο
Μπενάκη, Αθήνα 2009).
Η ιδέα έκδοσης τόμου επιστημονικών μελετών αφιερωμένου στον Ήρωά μας, ως ελάχιστη έκ-
φραση χρέους και ευγνωμοσύνης, γεννήθηκε το 1995, όταν εκείνος πλησίαζε το εξηκοστό πέμπτο
έτος του. Δυστυχώς το σχετικό μυστικό έφθασε κάποτε στα αυτιά του και αμέσως, με τον χαρα-
κτηριστικό ήπιο, αλλά ανυποχώρητο τρόπο του, ο άριστος δικαιούχος πάσης τιμής εξέφρασε μόνον
αντιρρήσεις για το εγχείρημά μας. Αυτό το γνωρίζαμε, δ ε ν ή θ ε λ ε τ ι μ έ ς ! Καθώς, όμως, ο χρό-
νος περνούσε κρίναμε προτιμότερο σιωπηρώς να παρακάμψουμε την άρνησή του. Την 10η Ιου-
νίου 2013 εστάλη η πρώτη εγκύκλιος προς «συναδέλφους, φίλους και μαθητές του Χαράλαμπου
Μπούρα», η ανταπόκριση ήταν θερμή, η πρώτη συγκομιδή κειμένων μεγάλη και όταν πλέον το μυ-
στικό διέρρευσε ήταν πλέον πολύ αργά, ακόμη και για έναν Μπούρα να επιμείνει στην παλαιά
ασκητική θέση του. Ο αρχικός, μάλλον αισιόδοξος χρονικός στόχος (2014-15) δεν κατέστη δυνα-
τός, αλλά πάντως η ετοιμασία συνεχίσθηκε, χωρίς να θυσιασθεί η ποιότητα του αποτελέσματος. Δυ-
στυχώς η απώλεια χρόνου έναντι του αρχικού προγράμματος συνέπεσε με απείρως μεγαλύτερες
απώλειες. Η αγαπητή μας Λιλή Χατζητρύφωνος, συγγραφέας του σπουδαιότατου άρθρου για τον
ναό της Αγίας Αικατερίνης στη Θεσσαλονίκη, απεβίωσε προώρως (†14 Σεπτ. 2016). Ομοίως άτυ-
χος υπήρξε και ο Slobodan Ćurčić (†3 Δεκ. 2017), άριστος ομότεχνος, επί δεκαετίες φίλος του
Μπούρα και μέλος της επιστημονικής επιτροπής του παρόντος. Η θλίψη μας γι’ αυτές τις απώλειες
επαυξάνεται από εκείνην για την προηγηθείσα απώλεια του λατρευτού μας δάσκαλου και ήρωα (†
27 Ιουλ. 2016). Τώρα πλέον το ανά χείρας σύγγραμμα τιμά μόνον τη μνήμη του. Πέραν αυτού,
πάντως, συμβάλλει σε ό,τι εκείνος είχε και υπεδείκνυε εις πάντας ως πρόταγμα: τη συνεχή μέριμνα
για τα μνημεία, ως κοινωνικά αγαθά και την καλλιέργεια της οικείας επιστήμης ως μέρους της αν-
θρωπιστικής παιδείας και ως πεδίου άσκησης πνεύματος και επαγγελματικού ήθους.
Το παρόν αφιέρωμα, μια συλλογή 112 άρθρων σε δύο ογκώδεις τόμους, παρουσιάζει θεματική
ευρύτητα ανταποκρινόμενη στη θεματική ευρύτητα των δημοσιεύσεων, της διδασκαλίας και της
λοιπής δράσης του Χαράλαμπου Μπούρα.
Το πλήθος και το περιεχόμενο των άρθρων οφείλεται στην επιστημονική ετοιμότητα των συγ-
γραφέων και εξίσου στην προθυμία τους για συμμετοχή. Η ευόδωση, όμως, της φιλόδοξης αυτής
προσπάθειας έγινε δυνατή μόνον χάρις στη μεγάλη εμπειρία και το έμπρακτο ενδιαφέρον του εκ-
δοτικού οίκου, αλλά και χάρις στη γενναιοδωρία του Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, του
Αιγέα, του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, του Ιδρύματος Δημητρίου και Αίγλης Μπότσαρη,
τους οποίους και από αυτή τη θέση ευχαριστούμε θερμά.
Ειδικότερες ευχαριστίες εκφράζομε προς τις κυρίες Άννη και Αθηνά Ραγιά, για τον γενικό συντο-
νισμό της έκδοσης και τη σελίδα προς σελίδα διαμόρφωση αυτής και προς την αρχαιολόγο κυρία
Κ. Μπίρταχα για την κοπιώδη σελιδοποίηση και την εκδοτική επιμέλεια.

Οι επιμελητές
Κ. ΖΑΜΠΑΣ, Μ. ΚΟΡΡΕΣ, Φ. ΜΑΛΛΟΥΧΟΥ-TUFANNO, Σ. ΜΑΜΑΛΟΥΚΟΣ

11
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 12
Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Υ
Α= Αρχαίοι Χρόνοι
Β= Μέσοι Χρόνοι
Γ= Νεότεροι Χρόνοι
Δ= Διαχείρηση-προστασία μνημείων και επέμβαση σε αυτά
Ε= Επιστημονική επιμέλεια βιβλίων
Ε΄=Μέθοδος, Ιστοριογραφία
Τίτλοι εμπίπτοντες σε πλέον της μίας των ως άνω συνοδεύονται
από σύνθετο χαρακτηρισμό, π.χ. (Α+Δ) ή (Β, Ε)
Α. ΑΡΧΑΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Αυτοτελή βιβλία
1. Η αναστήλωσις της στοάς της Βραυρώνος. Τα αρχιτεκτο-
νικά της προβλήματα, Aθήναι 1961. (Α)
2. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, τόμ. Α΄, Aθήνα
1980. (Α)
Άρθρα
3. «Η Αρχιτεκτονική στην Αθήνα στα χρόνια του Αδρια-
νού», Αρχιτεκτονικά Θέματα 5, 1971, 160-164. (Α)
4. «Νέες παρατηρήσεις στο Οκτάγωνο της Θεσσαλονίκης»,
στο: Πρακτικά του 10ου Διεθνούς Συνεδρίου Χριστιανικής
Αρχαιολογίας, Θεσσαλονίκη 1980, 1984, 33-43. (Α)
5. «HelIenistic Athens», Akten des XIIl Intern. Kongresses
für klassische Archäologie, Βerlin, 1988, 267-274. (Α)
6. «Πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά θέματα των Αθηνών
κατά την ελληνιστική εποχή» στο: Αθήναι. Από την κλα-
σική εποχή έως σήμερα, Aθήνα 2000, 144-165. (Α)
7. «Στωικά κτήρια στους Δελφούς και στην Αττική», στο: A.
JACQUEMIN (ed.), Delphes cent ans après la Grande Fouille.
Actes du Colloque International organisé par l’École
Française d’Athènes. Athènes-Delphes, 17-20 septembre
1992 (BCH Supplément 36), 2000, 283-291. (Α)
8. «Η επίστεψη του τιμητικού βάθρου του Αττάλου Β΄ στην
Aθηναϊκή Αγορά» στο: E. ΣΗΜΑΝΤΩΝΗ-ΜΠΟΥΡΝΙΑ - Α.Α.
ΛΑΙΜΟΥ - Λ.Γ. ΜΕΝΔΩΝΗ - Ν. ΚΟΥΡΟΥ (επιμ.), Αμύμονα
έργα. Τιμητικός τόμος για τον καθηγητή Β. Λαμπρινουδά-
κη, Αθήνα 2007, 297-304. (Α)
9. «Α Sketch Plan of Late Antiquity in Athens», ΔΧΑΕ ΚΗ΄
(2007) 31-34. (Α)
10. «Alaric in Athens», ΔXAE 33 (2012) 1-6. (Α)
12
Μ Π Ο Υ Ρ Α
Β. ΜΕΣΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Αυτοτελή βιβλία
1. Βυζαντινά σταυροθόλια με νευρώσεις, Αθήναι 1965. (Β)
2. Εκκλησίες της Αττικής (σε συνεργασία με Α. Καλογερο-
πούλου και Ρ. Ανδρεάδη) Αθήνα 1970. (Β)
Churches of Attica (co-authors Α. KALOYEROPOULOU - R.
ANDREADI), Αthens 1970. (Β+Γ)
3. Η Νέα Μονή της Χίου. Ιστορία και Αρχιτεκτονική, Aθήνα
1981. (Β)
Nea Moni on Chios. History and Architecture, Athens
1988. (Β)
4. Μελέτη αποκαταστάσεως του Παρθενώνος (σε συνεργα-
σία με τον Μ. Κορρέ), Aθήνα 1983. (Α, Β, Δ)
5. Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, τόμ. Β΄, Aθήνα 1994. (Β+Γ)
6. Η Ελλαδική ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα (σε συνεργα-
σία με τη Λασκαρίνα Μπούρα), Αθήνα 2002. (Β)
7. Βυζαντινή και μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική στην Ελλά-
δα, Αθήνα 2001. (Β)
Byzantine and Post-byzantine architecture in Greece, Athens
2006 (Β)
8. Βυζαντινή Αθήνα, 10ος-12ος αι. (Μουσείο Μπενάκη, 6ο
Παράρτημα), Aθήνα 2010. (Β)
Byzantine Athens, 10th-12th Century (Benaki Museum,
6th Supplement), Athens 2010. (Β)
9. Τρόποι εργασίας των βυζαντινών αρχιτεκτόνων και αρχι-
μαστόρων, Αθήνα 2010. (Β)
10. H αρχιτεκτονική της Μονής του Οσίου Λουκά, Αθήνα
2015. (Β)
The Architecture of the Monastery of Hosios Lucas, Athens
2018. (Β)
Άρθρα
1. «Μια βυζαντινή βασιλική εν Χίω», Νέον Αθήναιον Γ΄
(1961) 129-144, πίν. I-IV. (Β)
2. « Η αρχιτεκτονική του ναού της Επισκοπής Σκύρου»,
ΔXAE Β΄ (1960-1961) 57-76, πίν. 27-34. (Β)
3. «Ρεκίτσα», Πελοποννησιακά 5 (1962) 284-293, πίν. Ε-Ζ.
(Β)
4. «Δύο μικροί ναοί, οκταγωνικού τύπου, ανέκδοτοι»,
ΔXAE Γ΄ (1962-63) 127-173, πίν. 41-45. (Β)
5. «Συμπληρωματικά στοιχεία για ένα κατεστραμμένο ναό
της Βοιωτίας», ΔXAE Δ΄ (1964-65) 227-244, πίν. 43-45. (Β)
6. «Ο Άγιος Γεώργιος της Ανδρούσης», στο: Χαριστήριον εις
Α.Κ. Ορλάνδον, τόμ. Β΄, Αθήναι 1964, 270-285, πίν. 4. (Β)
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 13
7. «Αλληγορική παράσταση του Βίου-Καιρού σε μια μετα-
βυζαντινή τοιχογραφία στην Χίο», ΑΔ 21 (1966) 26-37,
πίν. 14-19. (Β)
8. «Άγιος Στέφανος Ριβίου Ακαρνανίας», Επιστημονική
Επετηρίς Πολυτεχνικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπι-
στημίου Θεσσαλονίκης Γ΄ (1968) 39-57, πίν. I-IV. (Β)
9. «Η Παλαιοπαναγιά στη Μανωλάδα», Επιστημονική Επε-
τηρίς Πολυτεχνικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημί-
ου Θεσσαλονίκης, Δ΄ (1969) 233-266, πίν. 1-8. (Β)
10. «Βυζαντινές “αναγεννήσεις” και η αρχιτεκτονική του
11ου και του 12ου αιώνος», ΔΧΑΕ Ε΄ (1969), 247-274. (Β)
11. «Zourtsa. Une basilique byzantine au Ρelοροnnèse»,
Cahiers Archeologiques 21 (1971) 137-149 (Β)
12. Byzantine Churches of Greece (σε συνεργασία με τη Λα-
σκαρίνα Μπούρα), Μap guide published by Architectural
Design, 43, Ιαν. 1972, 30. (Β)
13. «Die Insel Chios», στο: Alte Kirchen und Klöster Griech-
enlands, Köln 1972, 244-251, εικ. 107-115. (Β)
14. «Griechische Inseln», στο: Alte Kirchen und Klöster Grie-
chenlands, Köln 1973, 225-231, εικ. 126-132. (Β)
15. «Alison Frantz. The Church of the Holy Apostles, Prince-
ton N.J., 1971» (βιβλιοκρισία), Cahiers Archeologiques 23
(1973) 197-198. (Β)
16. «Κατοικίες και οικισμοί στη βυζαντινή Ελλάδα», στο: Ο.
ΔΟΥΜΑΝΗΣ - Ρ. ΟLIVER (επιμ.), Οικισμοί στην Ελλάδα,
Αθήνα 1974, 30-52. (Β)
17. «Ο Άγιος Iωάννης ο Ελεήμων Λιγουριού Αργολίδος»,
ΔΧΑΕ Ζ΄ (1974) 1-30, πίν, 1-6. (Β)
18. «The Byzantine Βronze Doors of the Great Lavra Μοna-
stery on Mount Αthos», Jahrbuch der Österreichischen By-
zantinistik 24 (1975) 229-250, πίν. 1-4. (Β)
19. «Τυπολογικές παρατηρήσεις στο καθολικό της Μονής
των Μαγγάνων στην Kωνσταντινούπολη», ΑΔ 31 (1976),
Α΄, 136-154, πίν. 34, 35. (Β)
20. «Twelfth and Thirteenth Century Variations of the Single
Domed Octagon Ρlan», ΔΧΑΕ Θ΄ (1977-79) 21-34, πίν. 3-
6. (Β)
21.« Η αναστήλωση του τέμπλου του καθολικού της Νέας
Μονής της Χίου», Χιακά Χρονικά ΙΒ΄ (1980) 22-31. (Β+Δ)
22. «Το τέμπλο της Παναγίας Κρίνας και η χρονολόγησή
της», ΔΧΑΕ Ι΄ (1980-81) 165-179, πίν. 31-34. (Β)
23. «City and Village, Urban Design and Architecture», στο:
Akten XVI, Intern. Byzantinistenkongress, Wien, 1981, Ι,
2, 611-653. (Β)
24. «Λεύκωμα των ερειπίων της Χίου, συνέπεια των σεισμών
της 22/3 Απριλίου 1881», Γεννάδειoς Βιβλιοθήκη, Αθήνα
1981, 5-11. (Β)
25. «Το καθολικό της Moνής Αγίου Μηνά στη Χίο», στο: Εκ-
κλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση, 2, Aθήνα 1982,
241-248. (Β)
26. «Ένα βυζαντινό λουτρό στην Λακεδεμονία», ΑΕ 1982,
99-112, πίν. 19, 20. (Β)
13
27. «Ηοuses in Βyzantium», ΔΧΑΕ ΙΑ΄ (1982-83) 1-26. (Β)
28. «Η φραγκοβυζαντινή εκκλησία της Θεοτόκου στο Aνήλιο
(τ. Γκλάτσα) της Ηλείας», ΔΧΑΕ ΙΒ΄ (1984) 239-264. (Β)
29. «Κατάλογος αρχιτεκτονικών μελών του Βυζαντινού
Μουσείου, άλλοτε στις απoθήκες του Εθνικού Μουσεί-
ου», ΔΧΑΕ ΙΓ΄ (1985-86) 39-78. (Β)
30. «L’église de la Théotokos de la citadelle d’Argοs», BCH
111 (1987) 455-469. (Β)
31. «Νέο αναγλυφο της αναλήψεως του Aλεξάνδρoυ»,
ΔXAE ΙΔ΄ (1987-88), σ. 277-282. (Β)
32. «Church Architecture in Greece around the year 1200»,
στο: Studenica et l’art byzantin autour de l’année 1200, Be-
ograd 1988, 271-278. (Β)
33. «Byzantine Architecture in the Middle of the 14th Cen-
tury», στο: Decani et l’art byzantin au milieu du XIVe
siècle, Beograd 1989, 47-54. (Β)
33. «Παρατηρήσεις στο καθολικό της μoνής της Θεοτόκου
“Περιβλέπτου” στα Πολιτικά Ευβοίας», Αρχείον Ευβοϊ-
κών Μελετών ΚΗ΄ (1988-89) 53-62. (Β)
34. «Επανεξέταση του λεγομένου Αγιολέου κοντά στη Με-
θώνη» , στο: Φίλια Έπη, Αφιέρωμα Γ. Μυλωνά, Γ΄, Aθή-
ναι 1989, 302-322. (Β)
35. «Τhe Olympiotissa Woodcarved Doors Reconsidered»
ΔΧΑΕ ΙΕ΄ (1989-90) 27-32. (Β)
36. «Ο ναός του Αγίου Γεωργίου παρά την Σφάκα Φθιώτι-
δος», στο: Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση, 3,
Αθήνα 1989, 171-177. (Β)
37. «Ο Άγιος Νικόλαος παρά την Λάρυμνα», στο: Αρμός. Τι-
μητικός τόμος στον καθηγητή Ν. Μουτσόπουλο, Θεσσα-
λονίκη 1991, 1239-1253. (Β)
38. «The Byzantine Τradition in the Church Architecture of
the Balkans in the Sixteenth and the Seventeenth Centu-
ries», στο: The Byzantine Tradition after the Fall of Con-
stantinople, Charlottesville 1991, 107-122 (και ελληνική
έκδοση, Aθήνα, 1994). (Β)
39. «Η βυζαντινή αρχιτεκτoνική στα νησιά του Αιγαίου»,
στο: Αιγαίο. Επίκεντρο ελληνικού πολιτισμού, Aθήνα
1992, 121-130 (και αγγλική έκδοση). (Β)
40. «Φλιούς, Παναγία Ραχιώτισσα», ΔΧΑΕ ΙΣΤ΄ (1991-92)
39-46. (Β)
41. «Στηpίξεις συνεπτυγμένων τρούλλων σε μονοκλίτους
ναούς», στο: Ευφρόσυνον, Αφιέρωμα Μ. Χατζηδάκη, Β΄,
Αθήνα 1992, 407-416. (Β)
42. «Το καθολικό της μoνής της Μαλεσίνας στην Λωκρίδα»,
στο: Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση, 4, Aθήνα
1993, 129-143. (Β)
43. «Les monastères et la diffusion de l’ideal monastique»,
στο: Le grand Atlas de l’art (Encyclopaedia Universalis),
Paris 1993, 190-191. (Β)
44. «Α Chance Classical Revival in Byzantine Greece», στο: D.
MOURIKI et al. (επιμ.), Byzantine East, Latin West. Studies in
honor of Kurt Weitzmann, Princeton 1993, 585-590. (Β)
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 14
45. «Επανεξέταση του καθολικού της Ζωοδόχου Πηγής στο
Δερβενοσάλεσι», ΔΧΑΕ 17 (1993-94) 25-36. (Β)
46. «Φραγκοβυζαντινα μνημεία στην Ελλάδα. Η Bυζαντινή
αρχιτεκτονική στη νήσo Χίο», στο: Α. ΑΛΠΑΓΚΟ-ΝΟΒΕΛ-
ΛΟ - Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΚΑΛΛΗΣ (επιμ.), Η βυζαντινή τέχνη στην
Ελλάδα, Αθήνα 1995, 173-178, και 143-145. (Β)
47. « Ταφικά μνημεία στη μέση και την ύστερη Βυζαντινή αρ-
χιτεκτονική», 16ο Συμπόσιο ΧΑΕ, 1996, 53-54. (Β)
48. «The so-called Cell of the Athenian Stylite», στο: C. STRI-
KER (επιμ.), Architectural Studies in Memory οf Richard
Krautheimer, Mainz 1996, 23-26. (Β+Γ)
49. «Ιl tipo arhitettonico di San Marco, nella prospettiva de-
gli edifici di Constantinopoli, del periodo alto e mediobi-
zantino», στο: R. POLACCO (επιμ.), Storia dell’arte marcia-
na: Architettura, Venezia 1997, 164-176. (Β)
50. «Eκκλησιαστική αpχιτεκτoνική των Kυθήpων», εφημ. Η
Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 5-7-1998, 14, 15. (Β)
51. «Πολεοδομικά των μεσοβυζαντινών και υστεροβυζαντι-
νών πόλεων», ΔΧΑΕ Κ΄ (1998) 89-98. (Β)
52. «The Daphni Monastic Complex Reconsidered», στο: Ι.
SEVCENKO - Ι. HUTTER (επιμ.), Αετός. Studies in Honour οf
Cyril Mango, Stuttgart - Leipzig 1998, 1-14. (Β)
53. «Η απουσία ξένων επιδράσεων σε ιδρύματα Σέρβων ηγε-
μόνων κατά τον 13ο και 14ο αιώνα, στον ελληνικό χώ-
ρο», 18ο Συμπόσιο ΧΑΕ, 1998, 46, 47. (Β)
54. «Middle Byzantine Domed Cruciform Churches οf the
Greek Islands», Zograf 27 (1998-99) 7-16. (Β)
55. «Τhe Contribution of André Grabar to Architectural Ηi-
story», στο: Drevne-Russkoe Iskusstbo, St. Petersburg
1999, 64-68. (Β+Ε)
56. «Τhe Scholarly Work of Doula Mouriki»: στο: Ν. PATTER-
SON-SEVCENKO - C. MOSS (επιμ.), Medieval Cyprus, Prin-
ceton 1999, 3-12. (Β+Ε)
57. «Middle Byzantine Athens», GLAS, cccxc de L’Académie
serbe des sciences et des arts 11 (2001) 103-113. (Β)
58. «Τhe Impact of Frankish Architecture οf Thirteenth Cen-
tury Architecture», στο: Α. LAIOU - R.P. MOTTAHADEH
(επιμ.), The Crusader from the Perspective οf Byzantium
and the Muslim World, Washington 2001, 247-262. (Β)
59. «Τhe Middle Byzantine Athenian Church of the Taxiarchs,
near the Roman Agora», στο: J. HERRIN et al. (επιμ.), Mo-
saic. Festschrift for A.H.S. Megaw, London 2001, 69-74. (Β)
60. «Η αρχιτεκτονική του καθολικού της μoνής Αγίου Δημη-
τρίου Στομίου (τ. Τσάγεζι)», ΔXAE ΚΔ΄ (2003) 145-162. (Β)
61. «Ιστορική διαδρομή», στο: Τα νησιά του Αιγαίου. Αρχιτε-
κτονική, Aθήνα 2003, 8-32. (και αγγλικά). (Α+Γ)
62. «The Soteira Lycodemou at Athens. Architecture», ΔΧΑΕ
ΚΕ΄ (2004) 11-24. (Β)
63. «Originality in Byzantine Architecture», Travaux et Mé-
moires 15 (Mélanges J.Ρ. Sodini), Paris 2005, 99-108. ((Β)
64. «Unfinished Architectural Members in Middle Byzantine
14
Greek Churches», στο: J. EMERICK - D. DELIYANNIS (επιμ.),
ΑrchaeοΙοgy in Architecture: Studies in Honor οf Cecil
Striker, Mainz 2005, 1-9. (Β)
65. «Η αρχιτεκτονική της Παναγίας του Μουχλίου στην
Κωνσταντινούπολη», ΔΧΑΕ ΚΣΤ΄ (2005) 35-50. (Β)
66. «Αρχιμάστορες, τεχνίτες και οικοδομικές δραστηριότη-
τες», στο: Α.Ε. ΛΑΪΟΥ (επιμ.), Οικονομική ιστορία του Βυ-
ζαντίου, Aθήνα 2006, τόμ. Β΄, 244-262 (και αγγλική έκ-
δοση, Dumbarton Oaks, 2002, Β΄, σ. 539-554). (Β)
67. «Απόψεις των Βυζαντινών πόλεων από τον 8ο έως τον
15ο αιώνα», στο: Α.Ε. ΛΑΪΟΥ (επιμ.), Οικονομική ιστορία
του Βυζαντίου, Aθήνα 2006, τόμ. Β΄, 193-230 (και αγγλι-
κή έκδοση, Dumbarton Oaks, 2002, Β΄, 497-528). (Β)
68. «Eπανεξέταση της Μεγάλης Παναγιάς Αθηνών», ΔΧΑΕ
ΚΖ΄ (2006) 25-34. (Β)
69. «Η αρχιτεκτονική στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 13ο
αιώνα», στο: Π. ΒΟΚΟΤΟΠΟΥΛΟΣ (επιμ.), Η βυζαντινή τέχνη
μετά την Τέταρτη Σταυροφορία, Aθήνα 2007, 89-112. (Β)
70. «Η πόλη του Μύστρα», στο: S. CURCIĆ - Ε. ΧΑΤΖΗΤΡΥΦΩ-
ΝΟΣ (επιμ.), Κοσμική μεσαιωνική αρχιτεκτονική στα Βαλ-
κάνια, Θεσσαλονίκη 2007, 76-79. (Β)
71. «Διάτρητα μαρμάρινα μεσοβυζαντινα γλυπτά στην Ελ-
λάδα», στο: La sculpture byzantine VII-XII siècles, BCH
Suppl. 49, 2008, 469-484. (Β)
72. «Μεσοβυζαντινές και υστεροβυζαντινές πόλεις από την
σκοπιά της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής» στο: Τ.
ΚΙΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ (επιμ.), Οι βυζαντινές πόλεις, 8ος-15ος
αι., Ρέθυμνο 2012, 1-14. (Β)
73. «Byzantine Cities in Greece», στο: J. ALBANI - E. CHALKIA
(επιμ.), Heaven and Earth: Cities and Countryside in By-
zantine Greece, Athens 2013, 44-74. (Β)
74. «Byzantine Athens», στο: J. ALBANI - E. CHALKIA (επιμ.),
Heaven and Earth: Cities and Countryside in Byzantine
Greece, Athens 2013, 168-180. (Β)
75. «Η τοπική και χρονική έκταση των ψευδοκουφικών»,
ΔΧΑΕ 34 (2013) 25-32. (Β)
76. «Ναοί στα μεσαιωνικά χωριά της Χίου», στο: B. ΚΑΤΣΑ-
ΡΟΣ - A. TΟΥΡΤΑ (επιμ.), Αφιέρωμα στον Ακαδημαϊκό Πα-
ναγιώτη Λ. Βοκοτόπουλο, Αθήνα 2015, 173-180. (Β)
77. «Το νοτιοανατολικό κτήριο της Μονής του Οσίου Λου-
κά», ΔΧΑΕ 35 (2014) 1-7. (Β)
Γ. ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
1. «Τα μεσαιωνικα χωριά της Χίου» (σε συνεργασία με τον
Α. Λαμπάκη), στο: Π. ΜΙΧΕΛΗΣ (επιμ.), Το ελληνικό λαϊ-
κό σπίτι, Αθήναι 1960, 5-40. (Γ)
2. « Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα μετά την
Άλωση (1453-1821)», Αρχιτεκτονικά Θέματα 3 (1969)
164-172. (Γ)
3. «Βενετική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα», Αρχιτεκτονικά
Θέματα 4 (1970) 78-83. (Γ)
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 15
4. «Ξυστά - Sgraffitti στην ανώνυμη αρχιτεκτονική της Χί-
ου», Επιστημονική Επετηρίς Πολυτεχνικής Σχολής Αρι-
στοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ε΄ (1970-
1971), 3-16, πίν. I-IV. (Γ)
5. «Το επιτύμβιο του Λουκά Σπαντούνη στη βασιλική του
Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης», Επιστημονική Επετη-
ρίς Πολυτεχνικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης 6 (1973) 3-63, πίν. 1-16. (Γ)
6. «Παναγία η Κουρνά. Μία εκκλησία των Δομινικανών
στη Χίο», Χιακά Χρονικά Ζ΄ (1975) 28-38. (Γ)
7. «Η προσφορά του Αναστασίου Ορλάνδου στη μελέτη
της λαϊκής αρχιτεκτονικής», στο: Αναστάσιος Ορλάνδος,
Ο άνθρωπος και το έργον του, Αθήναι 1978, 579-602. (Γ)
8. «Ο αρχιτεκτονικός τύπος της βασιλικής κατά την Τουρκο-
κρατία και ο Πατριάρχης Καλλίνικος», στο: Εκκλησίες
στην Ελλάδα μετά την Άλωση, 1, Αθήνα 1979, 159-168. (Γ)
9. «Γενική Eισαγωγή», στο: Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτε-
κτονική, Aθήνα 1982, Α΄, 21-32. (Γ)
10. «Χίος», στο: Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Αθή-
να 1982, Α΄, 143-182. (Γ)
11. «Το αρχοντικό του Σταύρου Ιωάννου στα Ιωάννινα»,
στο: Επώνυμα αρχοντικά των χρόνων της Τουρκοκρατίας,
Aθήνα 1986, 75-62. (Γ)
12. «Η αρχιτεκτονική των Γενουατικών εκκλησιών της πόλε-
ως Χίου», Χιακά Χρονικά ΙΗ΄ (1987) 3-16. (Γ)
13. «Αρχιτεκτονική», στο: Οι θησαυροί της Μονής Πάτμου,
Aθήνα 1988, 25-53 (και αγγλική έκδoση). (Γ)
14. «Αρχιτεκτονικά ζητήματα του μοναστηριακού συγκροτή-
ματος της Πάτμου», στο: Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, Ι.
Μονή Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου, 900 χρόνια ιστορικής
μαρτυρίας (1088-1988), Αθήνα 1989, 137-145. (Γ)
15. «Αρχιτεκτονική και πολεοδομία στους παραδοσιακούς οι-
κισμούς του Αιγαίου», στο: Αιγαίο. Επίκεντρο ελληνικού
πολιτισμού, Aθήνα 1992, 201-240 (και αγγλική έκδοση). (Γ)
16. «Ottoman-baroque Decorative Style in the Aegean Is-
lands (18th cent.», στο: Studies in honor of Speros Vryonis,
New York 1993, τόμ. 2, 223-244. (Γ)
17. «Η Μεθώνη κατά τη δεύτερη Ενετοκρατία (1685-1715),
στο: Χ. ΚΑΛΛΙΓΑ (επιμ.), Η εκστρατεία του Morosini και το
Regno di Morea, Αθήνα 1998, 155-163. (Γ)
18. «Διακοσμήσεις Οθωμανικού Μπαρόκ στο Αιγαίο», στο:
Εκκλησίες μετά την Άλωση, 5, Αθήνα 1998, 151-166. (Γ)
19. «Βιβλιογραφία», στο: Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την
Άλωση, 6, Αθήνα 2002, 225-286. (Γ)
20. «Η επίδραση της Βυζαντινής στη Νεώτερη Αρχιτεκτονι-
κή», Θησαυρίσματα 39-40 (2009-2010), Βενετία 2011,
461-469. (Γ+Ε)
21. «Μνείες οικοδόμων, μαστόρων και κατασκευαστών στο
μέσο και το ύστερο Βυζάντιο», ΔΧΑΕ 31 (2010) 11-16. (Γ)
22. «Η επίδραση της βυζαντινής αρχιτεκτονικής στην αρχι-
τεκτονική του 19ου και 20ού αιώνα», Θησαυρίσματα 39-
40 (2009-2010), Βενετία 2011, 461-469. (Γ)
15
23. «Ζητήματα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του 18oυ
αιώνος», στο Χ. ΜΠΟΥΡΑΣ - Σ. ΜΑΜΑΛΟΥΚΟΣ (επιμ.), Εκ-
κλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση, 7, Θεσσαλονίκη
2013, 139-153. (Γ)
24. «Γενοβέζικα θυρώματα στην Χίο», στο G.K. BARGELIOTI -
K.G. TSIKNAKIS (επιμ.), Γαληνοτάτη. Τιμή στη Χρύσα Μαλ-
τέζου, Αθήνα 2013, 511-527. (Γ)
Δ. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΝΗΜΕΙΩΝ
1. Η αναστήλωσις της στοάς της Βραυρώνος. Τα αρχιτεκτο-
νικά της προβλήματα, Aθήναι 1961. (Δ)
2. «Τρεις προτάσεις διά την προστασίαν των αρχιτεκτονι-
κών μνημείων της Ελλάδος», Τεχνικά Χρονικά, Μάιος-
Ιούνιος 1967, 37-42. (Δ)
3. « Η στοά των άρκτων στη Βραυρώνα και η αναστήλωσίς
της», Αρχιτεκτονικά Θέματα 2 (1968) 122-124. (Δ)
4. Μελέτη αποκαταστάσεως του Παρθενώνος (σε συνεργα-
σία με τον Μαν. Κορρέ), Aθήνα 1983. (Δ)
5. Σημειώσεις του μαθήματος: Αποκαταστάσεις αρχιτεκτο-
νικών μνημείων, Aθήνα 1982, 1989. (Δ)
6. Τα έργα της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπό-
λεως στην Αθηναϊκή Ακρόπολη (σε συνεργασία με τον
Κώστα Ζάμπα), Aθήνα 2001· το ίδιo σε αγγλική και γερ-
μανική έκδοση), Aθήνα 2001. (Δ)
7. «Τουρισμός και μνημειακός πλούτος», Αρχιτεκτονικά
Θέματα 8 (1974) 46-48. (Δ)
8. «Ο ρόλος της πληροφορήσεως και της εκπαιδεύσεως
στην προστασία και την απoκατασταση των αρχιτεκτο-
νικών μνημείων», Αρχιτεκτονικά Θέματα 9 (1975) 161-
163. (Δ)
9. «The Acropolis, Documentation», στο: Communications
of the Working Group at the 2nd Intern. Symposium on the
Deterioration οf Building Stones, Athens 1976, 365-368. (Δ)
10. «Particular Difficulties ίη the Conservation and Study of
Greek Historical Monuments», Photogrammetria 1976,
99-105. (Δ)
11. «Pour sauver Ι’Αcropole», και «How the Acropolis can be
saved», Courrier de Ι’Unesco, Octobre, 1977, 4-10. (Δ)
12.« Η αναστήλωση του τέμπλου του καθολικού της Νέας
Μονής της Χίου», Χιακά Χρονικά ΙΒ΄ (1980) 22-31. (Β+Δ)
13. «Athens, The Parthenon»: Monumentum, 1984, 109-120. (Δ)
14. «The Problems of Conserving the Parthenon and the
Possibilities of Improving the Value of the Μοnument,
The Principles which will guide the Operation», στο: Pro-
ceedings of the 2nd Intern. Meeting for the Restoration of
the Acropolis Monuments, Athens 1983 (1985), 86-94. (Δ)
15. «The Program for the Preservation of the Μonuments of
the Athenian Αcropolis», στο: Actes du XIIe Congres In-
tern, d’Arhéologie CΙassique, Αθήνα 1986, 361-365. (Δ)
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 16
16. «Ο Mηλιάδης και η συντήpηση των μνημείων της Ακρο-
πόλεως», Αρχαιογνωσία 4 (1985-86) 117-126. (Δ)
17. «Οι Επιτροπές Συντηρήσεως Μνημείων» στο: Ελληνική
Εταιρεἰα, Η Αναστήλωση των Μνημείων στην Ελλάδα,
Αθήνα 1986. (Δ)
18. «Αναστηλωτικά και άλλα προβλήματα στην Aθηναϊκή
Ακρόπολη», στο: Ίδρυμα Ν. Γoυλανδρή, Διαλέξεις 1986-
89, Aθήνα 1989, 101-110. (Δ)
19. «Η αποκατάσταση των μνημείων της Ακροπόλεως»,
εναρκτήρια ομιλία στο: 3η Διεθνής Συνάντηση για την
Αποκατάσταση των Μνημείων της Ακροπόλεως, Αθήνα
1988 (1990), 7-11. (Δ)
20. Έρευνες, μελέτες και έργα στην Ακρόπολη κατά το 1990,
Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως, Αθήνα
1991. (Δ)
21. «Monuments of the Antiquity, The Limits of Restora-
tion», στο: Actes du Congrès International sur Ιa conser-
vation de Ιa pierre et autres materiaux, Paris 1993, 127-
130. (Α+Δ)
22. «The International Charter of Venice and the Restoration
of Classical Buildings, Current Problems of Restoration
οn the Acropolis», στο: R. ECONOMAKIS (επιμ.), Acropolis
Restoration. The CCAM Interventions, London 1994, 88-
91, 100-105, 185-186. (Δ)
23. «Οι εργασίες αποκαταστάσεως στον Παρθενώνα και η
μετατόπιση των αντιλήψεων για την διατήρηση των μνη-
μείων», στο: Π. ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ (επιμ.), Ο Παρθενώνας και
η ακτινοβολία του στα νεώτερα χρόνια, Aθήνα 1994, 310-
339 (και αγγλική έκδοση). (Δ)
24. «Το αναστηλωτικό έργο του Ιωάννη Τραυλού», Ο Μέν-
τωρ 29 (1994) 7-12. (Δ)
25. «Η αποκατάσταση των μνημείων της Ακροπόλεως»,
εναρκτήρια ομιλία στο: 4η Διεθνής Συνάντηση για την
Αποκατάσταση των Μνημείων της Ακροπόλεως, Αθήνα
1994 (1995), 7-11. (Δ)
26. «Μελέτες, Έρευνες και Έργα στην Ακρόπολη κατά την
πενταετια 1991-1995», Ανθέμιον 2 (1996) 5-25. (Δ)
27. «Τα αρχαία θέατρα σήμερα: Μνημεία ή ζωντανοί θεατρι-
κοί χώροι;», στο: Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 25 Ιουλ.
1999, 30-32. (Δ)
28. «1997-2000. Η ανασυγκρότηση των έργων Ακροπόλε-
ως», Ενημερωτικές ειδήσεις 2001, 2-3. (Δ)
29. «La Commisione per la conservazione dei monumenti
dell’Acropοli 1975-2003», Quaderni ARCO, Roma 2002,
13-18. (Δ)
30. «Το έργο της Yπηpεσίας Συντηρήσεως Μνημείων Ακρο-
πόλεως κατά το έτος 2001», Ενημερωτικές ειδήσεις, 2002,
12-19. (Δ)
31. «Η αποκατάσταση των μνημείων της Ακροπόλεως»,
εναρκτήρια ομιλία στο: 5η Διεθνής Συνάντηση για την
Αποκατάσταση των Μνημείων της Ακροπόλεως, Αθήνα
2002, 49-53. (Δ)
16
32. «The Concepts of Authenticity and Integrity of Monu-
ments», στο: The Comprehensive Protection οf Archaeolo-
gical Sites and Monuments, Athens 2003, 67-72. (Δ)
33. «Το έργο της Eπιτpoπής Συντηρήσεως των μνημείων
Ακροπόλεως κατά το 2002», Ενημερωτικές ειδήσεις 2003,
2-4. (Δ)
34. «Η αναστήλωση της στοάς της Βραυρώνος», στο: Γ. KΙ-
ΖΗΣ (επιμ.), Αποκατάσταση μνημείων, αναβίωση ιστορι-
κών κτηρίων. Αττική, Aθήνα 2004, 50-59. (Δ)
35. «Το έργο της Eπιτρoπής Συντηρήσεως των μνημείων
Ακροπόλεως κατά το 2003», Ενημερωτικές ειδήσεις,
2004, 2-6. (Δ)
36. «Τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη το 2004», Ενη-
μερωτικές ειδήσεις, 2005, 7-13. (Δ)
37. «Αναστηλωτικές επεμβασεις στο Ερέχθειον (1978-1987),
στο: Χαριστήριος τόμος Δημητρίου Νιάνια, Aθήναι 2006,
311-318. (Δ)
38. «Τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη το 2005», Ενη-
μερωτικές ειδήσεις, 2006, 4-10. (Δ)
39. «Ολοκληρωμένη προστασία αρχαιολογικών χώρων και
μνημείων», στο: Μ. ΓΑΡΕΖΟΥ - Μ. ΜΟΥΛΙΟΥ (επιμ.), Πρα-
κτικά Σεμιναρίου Αξιοποίησης και Ανάδειξης της πολιτι-
στικής Κληρονομιάς, Αθήνα 2006, 67-69 (και σε αγγλική,
70-72). (Δ)
40. «Θεωρητικές αρχές των επεμβάσεων στα Μνημεία Ακρο-
πόλεως», Ενημερωτικες ειδήσεις, 2007, 2-5. (Δ)
41. «Τhe Restoration Works of the Acropolis Μonuments»,
στο: Chr. Hitchens, The Parthenon Marbles, London
2008, 107-115. (Δ)
42. «Το ενδιαφέρον του Κωνσταντίνου Kαραμανλή για τη
διάσωση των μνημείων Της Ακροπόλεως», στο: Κ. ΣΒΟ-
ΛΟΠΟΥΛΟΣ κ.ά. (επιμ.), Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κα-
τά τον εικοστό αιώνα, ΙΙΙ, Aθήνα 2008, 328-331. (Δ)
43. «Αυστηρή ή χαλαρή τήρηση αρχών στις αναστηλώσεις
των αρχαίων μνημείων, στην Ελλάδα», Ενημερωτικές ειδή-
σεις, 9, 2009, 2-8. (Δ)
44. «Η Αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών Μνημείων στην
Ελλάδα. Χρονικό πενήντα ετών, 1950-2000» στο: Χ.
ΜΠΟΥΡΑΣ - Π. ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ (επιμ.), Συντήρηση, αναστή-
λωση και αποκατάσταση μνημείων στην Ελλάδα, 1950-
2000, Αθήνα 2010, 29-72. (Δ)
45. «Η αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών μνημείων στην
Ελλάδα. Χρονικό 50 ετών», Χ. ΜΠΟΥΡΑΣ - Π. ΤΟΥΡΝΙΚΙΩ-
ΤΗΣ (επιμ.), Συντήρηση, αναστήλωση και αποκατάσταση
μνημείων στην Ελλάδα, 1950-2000, Αθήνα 2010, 29-72. (Δ)
46. «35 Years of Restoration of the Acropolis Monuments»,
στο: CH. BOURAS - M.  IOANNIDOU - I. JENKINS (επιμ.),
Acropolis Restored, Athens 2012, 1-9. (Δ)
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 17
Ε. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ EΠΙΜΕΛΕΙΑ
1. Εκκλησίες μετά την Άλωση, τόμ. 1, Αθήνα 1979.
2. Εκκλησίες μετά την Άλωση, τόμ. 2, Αθήνα 1982.
3. Εκκλησίες μετά την Άλωση, τόμ. 3, Αθήνα 1989.
4. Εκκλησίες μετά την Άλωση, τόμ. 4, Αθήνα 1993.
5. Εκκλησίες μετά την Άλωση, τόμ. 5, Αθήνα 1998.
6. Εκκλησίες μετά την Άλωση, τόμ. 6, Αθήνα 2002.
7. (σε συνεργασία με τον Σ. Μαμαλούκο), Εκκλησίες μετά
την Άλωση 7, Θεσσαλονίκη 2013.
8. Επώνυμα αρχοντικά των χρόνων της Τουρκοκρατίας,
Aθήνα 1986.
9. (σε συνεργασία με Κ. Στάικο, Ε. Τουλούπα και Μ. Σακελ-
λαρίου), Αθήναι, Αθήνα 2000.
10. (σε συνεργασία με Π. Τουρνικιώτη), Συντήρηση, αναστή-
λωση και αποκατάσταση μνημείων στην Ελλάδα, 1950-
2000 Αθήνα 2010.
11. (με τους M. Ioannidou and Ian Jenkins), Acropolis Resto-
red, Athens 2012.
12. (με τον Δ. Φιλιππίδη), Αρχιτεκτονική (αρχιτεκτονικό λε-
ξικό 8.000 λήμματα, ~410.000 λέξεις, πλέον των 1.500
εικ.), Αθήνα, εκδ. Μέλισσα, 2013.
13. (με τη Β. Ελευθερίου). Τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρό-
πολη. Α. Επεμβάσεις στα μνημεία της Ακρόπολης 2000-
2012: Τα ολοκληρωμένα προγράμματα, 2 Cd Rom. Αθήνα
2013: ΥΣΜΑ-ΕΣΜΑ (έως τέλος Μαρτίου 2018 θα έχει
ολοκληρωθεί η εκτύπωσή του και σε έντυπη μορφή από
το Εθνικό Τυπογραφείο σε 3 τόμους).
14. (με τη Β. Ελευθερίου). 6η Διεθνής Συνάντηση για την
Αποκατάσταση των Μνημείων της Ακροπόλεως, Αθήνα
2015.
17
Ε΄. ΜΕΘ ΟΔΟΣ, ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. «Συλλογή βιβλιογραφίας των αρχιτεκτονικών μνημείων
της Χίου», Χιακή Επιθεώρησις 11 (966) 117-129. (E)
2. (σε συνεργασία με τον Παν. Τζώνο), Οδηγός για την σύν-
ταξη επιστημονικών μελετών, Αθήνα 1975, β΄ έκδ. 2006.
(E)
3. «Για μια ελληνική έκδοση του Βιτρούβιου. Προσέγγιση
στην ελληνική αρμονία», εφημερίδα Η Καθημερινή. (A+E)
4. «Ο Πικιώνης και οι αρχαίοι Έλληνες», στο: Δημήτρης Πι-
κιώνης, Αφιέρωμα, Aθήνα 1989, 135-146. (E)
5. «Ο Δημήτρης Πικιώνης και η χιώτικη αρχιτεκτονική»,
στο: Δημ. Πικιώνης, Η αρχιτεκτονική της Χίου, Επιτομή,
Aθήνα 2000, 11-20. (Γ+E)
6. «Η επίδραση της Βυζαντινής στη Νεώτερη Αρχιτεκτονι-
κή», Θησαυρίσματα 39-40 (2009-2010), Βενετία 2011,
461-469. (Γ+E)
Εκδόσεις των διδακτικών εγχειριδίων
του Χ. Μπούρα
1. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Α, 1966-67 (πο-
λυγραφημένο).
2. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Α, 1968, Πανεπι-
στήμιο Θεσσαλονίκης.
3. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Α, 1975, Ε.Μ.Π.
4. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Α, 2η εκδ. 1980.
5. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Α, Β, Σχέδια, 1975.
6. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Β, 1η εκδ., 1975.
7. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Β, 2η εκδ., 1994.
8. Σημειώσεις του Μαθήματος Αποκαταστάσεως των Μνη-
μείων, Ι, 1983.
9. Σημειώσεις του Μαθήματος Αποκαταστάσεως των Μνη-
μείων, ΙΙ, 1983.
000_PeriexomenaA:Layout 1 06/03/2018 4:33 ΜΜ Page 18