‫قرآن پوهنه‪1..................................................................‬‬

‫دمطالبو لړليک‬
‫لومړى فصل‬
‫علوم القرآن‬
‫د علوم القرآن تعريف او هدف‪11 ................................................ :‬‬
‫د علوم القرآن د حاصولو اهميت ‪12 ............................................. :‬‬
‫د علوم القرآن موضوعات ‪13 .................................................... :‬‬
‫علوم القرآن کله مينځته راغی ؟‪13 ................................................‬‬
‫د علوم القرآن د تدوين پيل ‪16 .................................................... :‬‬
‫د قرآنکريم تعريف‪17 ...............................................................:‬‬
‫د قرآنکريم او حديث قدسي تر مينځ ځينې فرقونه ‪18 ........................ :‬‬
‫د قرآنکريم فضيلت ‪18 ............................................................. :‬‬
‫د قرآنکريم د فضيلت څو مثالونه د قرآن په ژبه ‪19 .......................... :‬‬
‫د قرآن د زده کړي او نورو ته د ور زده کولو فضيلت ‪20 .................. :‬‬
‫د قرآنکريم د تالوت فضائل ‪21 ...................................................:‬‬
‫د ماهر قرآن مقام او منزلت ‪22 ...................................................:‬‬
‫د قرآنکريم شفاعت ‪22 ............................................................. :‬‬
‫دری ډلې به بې حسابه جنت ته داخليږي ‪24 ................................... :‬‬
‫د قرآنکريم تالوت کوونکي په غافلينو کې نه شميرل کيږي ‪24 ............ :‬‬
‫د قرآنکريم په تالوت کوونکو د سکنې نزول ‪25 ............................. :‬‬
‫د قرآنکريم د ځينو سورتونو او آيتونو فضيلت او بې شميره ګټې ‪25 ..... :‬‬
‫د البقرې او آل عمران سورتونو فضيلت ‪26 ................................... :‬‬
‫د آيت الکرسي تالوت کول ‪26 ................................................... :‬‬
‫د سورة الكهف فضيلت ‪27 ....................................................... :‬‬
‫د سوره اخالص (قل هو هللا) د تالوت فضيلت ‪28 ............................ :‬‬
‫د معوذتينو (قل اغوذ برب الفلق او قل اغوذ برب الناس) تالوت فضيلت‪:‬‬
‫‪29 .......................................................................................‬‬
‫د قرآنکريم د تالوت آداب ‪29 .......................................................‬‬
‫دوهم فصل‬
‫د وحې پيل‬
‫د وحی تعريف ‪34 ...................................................................:‬‬
‫د وحي تقسيم ‪35 ..................................................................... :‬‬
‫‪ -۱‬په خوب کې وحی ‪37 .......................................................... :‬‬
‫‪ -۲‬په زړه کې وراچول ‪37 ....................................................... :‬‬
‫‪..................................................................2‬قرآن پوهنه‬

‫‪ -۳‬د هللا تعالی کالم له خپل نبي سره د پردې تر شا ‪38 ...................... :‬‬
‫ب)‪ :‬د مالئکې په وسيله وحی ‪38 ................................................ :‬‬
‫‪ -۱‬د مالئکې په اصلي شکل راتلل ‪38 .......................................... :‬‬
‫‪ -۲‬د سړي په شکل راتلل ‪39 ..................................................... :‬‬
‫‪ -۳‬د زنک د کړنګار په شکل راتلل ‪39 ........................................ :‬‬
‫وحی ته د امت اړتيا ‪40 ............................................................ :‬‬
‫د قرآن نزول ‪41 .......................................................................‬‬
‫بيت العزت ته د يو ځل نزول حکمت ‪41 ....................................... :‬‬
‫درييم فصل‬
‫علم اسباب نزول‬
‫د اسباب نزول د پيژندلو فوائد ‪44 ................................................ :‬‬
‫لومړۍ فائده‪ :‬د شرعي حکم د تطبيق او عملي کولو د حکمت پيژندل‪44 . .‬‬
‫دوهمه فائده‪ :‬د نزول د تعين پيژندل ‪45 ......................................... :‬‬
‫دريمه فائده‪ :‬د آيتونو په فهم او پوهېدو کې مرسته ‪46 ........................ :‬‬
‫څلورمه فائده‪ :‬د حفظ او يادولو آسانتيا ‪47 ...................................... :‬‬
‫د اسباب نزول پيژندلو طريقه ‪48 ................................................ :‬‬
‫‪ -۱‬د اسباب نزول د پيژندلو طريقه روايت دی ‪48 ........................... :‬‬
‫‪ -۲‬د اسباب نزول په باره کې د علماؤ مواظبت ‪48 .......................... :‬‬
‫‪ -۳‬په علوم القرآن کې د اسباب نزول مستقل باب ‪48 ........................ :‬‬
‫‪ -۴‬په تفاسيرو کې د اسباب نزول ذکر ‪49 ......................................:‬‬
‫‪ -۵‬مستقل تأليفات ‪49 ............................................................... :‬‬
‫څلورم فصل‬
‫تاريخ القرآن (علم مکي ومدني)‬
‫د مکي او مدني تعريف ‪50 ........................................................ :‬‬
‫د مکي او مدني تر مينځ فرق ‪50 ................................................. :‬‬
‫مکي سورتونه ‪50 ................................................................... :‬‬
‫مدني سورتونه ‪50 .................................................................. :‬‬
‫د مکي او مدني سورتونو پېژندل ‪51 ............................................ :‬‬
‫د مکي سورتونو د پيژندلو ضوابط ‪51 .......................................... :‬‬
‫د مدني سورتونو د پيژندلو ضوابط ‪52 ..........................................:‬‬
‫د مکي او مدني سورتونو پيژندلو فوائد ‪52 ..................................... :‬‬
‫پنځم فصل‬
‫دقرآن کريم ترتيب او جمع‬
 ‫قرآن پوهنه‪3..................................................................‬‬

‫د جمع القرآن معنی ‪54 ............................................................. :‬‬

‫د قرآنکريم د حفظ حکم ‪54 ........................................................ :‬‬
‫په سينو کې د قرآن د يادولو تاريخ ‪54 .......................................... :‬‬
‫‪ -۲‬د قرآنکريم کتابت‪55 ........................................................... :‬‬
‫د قرآنکريم د کتابت مراحل ‪55 ................................................... :‬‬
‫اول – په دور نبوي صلی هللا عليه وسلم کې د قرآن کتابت ‪55 ............. :‬‬
‫دوهم – دور ابوبکر صديق رضی هللا عنه ‪57 ................................ :‬‬
‫دريم –دوره عثمان رضی هللا عنه ‪57 ........................................... :‬‬
‫‪ -۳‬د قرآن کريم صوتي ثبت ‪58 .................................................. :‬‬
‫د آيت تعريف ‪59 .................................................................... :‬‬
‫د قرآنکريم د آيتونو ترتيب ‪59 .................................................... :‬‬
‫د سورت تعريف ‪59 ................................................................ :‬‬
‫د سورتونو ترتيب ‪59 .............................................................. :‬‬
‫د قرآنکريم د سورتونو‪ ،‬آيتونو او نورو شمير ‪59 .............................:‬‬
‫شپږم فصل‬
‫علم التفسير‬
‫تعريف علم تفسير ‪61 ............................................................... :‬‬
‫تأويل ‪61 .............................................................................. :‬‬
‫د تفسير او تأويل فرق ‪61 .......................................................... :‬‬
‫د علم تفسير حکم ‪61 ............................................................... :‬‬
‫د علم تفسير پيدايښ‪61 .............................................................. :‬‬
‫مثال د قرآن تفسير په قرآن سره ‪62 ............................................. :‬‬
‫مفاتح الغيب څه دي ؟ ‪63 ............................................................‬‬
‫د صحابه کرامو په عهد کې تفسير ‪63 .......................................... :‬‬
‫د علم تفسير مدارس ‪64 ............................................................ :‬‬
‫د علم تفسير منابع ‪64 .................................................................‬‬
‫د علم تفسير ډولونه ‪65 ............................................................. :‬‬
‫اول – تفسير بالمأثور (بالروايه)‪66 .............................................. :‬‬
‫د تفسير بالمأثور مشهور کتابونه ‪66 ............................................. :‬‬
‫دوهم – تفسير بالرأی (بادرايه)‪67 ............................................... :‬‬
‫د تفسير بالرأی مشهور تصنيفات ‪67 ............................................ :‬‬
‫اوم فصل‬
‫علم اصول التفسير‬
‫‪..................................................................4‬قرآن پوهنه‬

‫تعريف ‪69 ............................................................................ :‬‬

‫د علم اصول التفسير موضوعات ‪70 ............................................ :‬‬
‫د علم اصول تفسير مشهور کتابونه‪70 ............................................‬‬
‫د مفسر شرطونه ‪70 ................................................................ :‬‬
‫د مفسر آداب ‪76 ..................................................................... :‬‬
‫آتم فصل‬
‫علم الناسخ والمنسوخ‬
‫د ناسخ او منسوخ تعريف ‪77 ..................................................... :‬‬
‫د النسخ د ثبوت دالئل ‪77 .......................................................... :‬‬
‫د نسخ حکمت ‪78 ....................................................................:‬‬
‫د منسوخ شويو آيتونو ډولونه ‪79 ................................................. :‬‬
‫مثال‪ ،‬قيام ليل ‪79 .................................................................... :‬‬
‫د نفس محاسبه ‪80 ................................................................... :‬‬
‫حق تقوی ‪80 ......................................................................... :‬‬
‫د قرانکريم د ناسخ او منسوخ آيتونه ‪81 .........................................:‬‬
‫‪ -۱‬د خمر (شرابو) تدرجي حرمت ‪81 .......................................... :‬‬
‫د النسخ د علم مشهور کتابونه ‪82 ................................................ :‬‬
‫نهم فصل‬
‫علم اعجاز القران‬
‫تعريف اعجاز ‪83 ................................................................... :‬‬
‫د قرآنکريم اعجاز ‪84 .............................................................. :‬‬
‫د قرآنکريم د اعجاز څو مثالونه ‪86 ..............................................:‬‬
‫اول‪ -‬عبارتي او لفظي اعجاز ‪86 ................................................ :‬‬
‫دوهم‪ -‬علمي اعجاز ‪91 ............................................................ :‬‬
‫‪ -۱‬د روم د فتحې خبر ‪92 ...........................................................‬‬
‫موقع األرقام ليکي ‪92 .............................................................. :‬‬
‫‪ -۲‬د بحرونو د طبقو خبر ‪93 ..................................................... :‬‬
‫‪ -۳‬د لمر‪ ،‬ځمکې او سپوژمۍ ګردش ‪94 ....................................... :‬‬
‫‪ -۴‬د مور په رحم کې د انسان د پيدايش خبر‪94 ............................... :‬‬
‫‪ -۵‬د فرعون د غرق کېدو خبر ‪96 ...............................................:‬‬
‫څلورم‪ -‬د نړيوالتوب اعجاز ‪97 .................................................. :‬‬
‫لسم فصل‬
‫علم المحکم والمتشابه‬
 ‫قرآن پوهنه‪5..................................................................‬‬

‫تعريف ال ُمحکم ‪98 .................................................................. :‬‬

‫ال ُمتشابه (ال ُمشتبة) ‪98 ...............................................................:‬‬
‫د متشابهاتو حکمت څه دی ؟ ‪99 ...................................................‬‬
‫يوولسم فصل‬
‫علم القراآت‬
‫تعريف ‪100 .......................................................................... :‬‬
‫د قرآئت د اختالف حکمت ‪101 .................................................. :‬‬
‫د صحابه کرامو مشهور قاريان ‪102 ............................................ :‬‬
‫د قرآنکريم تعليم او حفظ ‪105 .................................................... :‬‬
‫د قرآنکريم د زدکړې دری الرې ‪106 .......................................... :‬‬
‫د قرآن لوستلو او نالوستلو ته لنډ پيغام ‪107 .................................... :‬‬
‫د قرآنکريم د حفظ د پاره څو قاعدې‪108 ....................................... :‬‬
‫د قرآنکريم د حفظ وخت او زمان‪110 .......................................... :‬‬
‫دولسم فصل‬
‫اعراب القران الکريم‬
‫د اعراب اهميت ‪111 ............................................................... :‬‬
‫د علم اعراب القرآن پيدايښت ‪112 ............................................... :‬‬
‫د علم اعراب ګټې ‪112 ............................................................. :‬‬
‫د اعراب القرآن ضوابط ‪112 ..................................................... :‬‬
‫د إعراب القرآن مشهور کتابونه ‪113 ............................................ :‬‬
‫ديارلسم فصل‬
‫دقران کريم په اړه څو مهم احکام‬
‫ديارلسم فصل ‪113 ....................................................................‬‬
‫د قرآنکريم په اړه څو مهم احکام ‪113 ............................................‬‬
‫د قرآنکريم د عربي متن پرته ژباړه ‪113 ...................................... :‬‬
‫د کمپيوټر‪ ،‬موبايل له مخې د قرآنکريم اورېدل څه حکم لري ؟ ‪115 ........‬‬
‫د کمپيوټر له مخې تالوت د اوداسه څخه بغير جايز دی ؟ ‪116 ..............‬‬
‫د کمپيوټر او موبايل نه د قرآنکريم په اوريدلو سجده تالوت واجبيږي ؟‬
‫‪117 .....................................................................................‬‬
‫د قرآنکريم په تالوت کې د خشوع اسباب څه دي ؟ ‪119 ......................‬‬
‫د زړه د کلکوالي اسباب ‪120 ..................................................... :‬‬
‫د قرآن تالوت د معنی نه پوهيدو په صورت کې ثواب لري ؟ ‪122 .........‬‬
‫په شريکه سره د قرآنکريم ختم کول څه حکم لري ؟ ‪124 ....................‬‬
‫‪..................................................................6‬قرآن پوهنه‬

‫مأخذونه ‪136 ...........................................................................‬‬

 ‫قرآن پوهنه‪7..................................................................‬‬

‫سريزه‬
‫الحمدهلل رب العالمين والصالة والسالم على سيدنا محمد‬
‫صلی هللا عليه وسلم ‪،‬وعلی آله وأصحابه و التابعين ‪ ...‬وبعد‪.‬‬
‫قرآنکريم د هللا تعالی د جانبه ټول بشريت ته رحمت‪ ،‬هدايت او‬
‫الرښوونه ده‪ ،‬قرآنکريم د اسالمي شريعت قانون دی‪.‬‬
‫هر چا چې د قرآن الره تعقيب کړه هغه د هللا تعالی رضا‬
‫حاصله کړه‪ ،‬او هر چا چې قرآن پرېښود هغه د طاغوت الره‬
‫اختياره کړه او ګمراه شو‪.‬‬
‫څوک چې د هللا تعالی رضا‪ ،‬هدايت‪ ،‬شرعي قانون او نظام‪ ،‬د‬
‫عذاب څخه نجات او سعادت غواړي هغوی دې په قرآن‬
‫منګولې و نيښلوي او څوک چې د قرآن څخه پرته بله الره او‬
‫بل قانون غواړي د هغه لپاره هدايت او سعادت نشته‪.‬‬
‫څرنګه چې قرآن د اسالمي شريعت او ټولو شرعي علومو‬
‫مصدر دی ‪ ،‬د قرآن پوهنې لپاره علوم القرآن ضروري علم دی‬
‫‪.‬‬
‫کله مې چې دغه علم او مضمون ولوست نو د هغه په اهميت‬
‫پوه شوم چې دا ډير اهم او ضروري علم دی نو د الندې اهدافو‬
‫په لرلو سره مې د دغه کتاب په ليکلو پيل وکړ ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم متابعت کول دا چې ماته هللا‬
‫تعالی دغه لږ علم په علوم القرآن کې راکړ نو دا زما سره امانت شو زه یې‬
‫نورو مسلمانانو ته رسول غواړم ‪ ،‬ځکه چې رسول هللا صلی هللا عليه مونږ‬
‫ته حکم کړی دي چې ‪«:‬بلغوا عني ولو آية» (صحيح البخاري ) ‪.‬‬

‫ژباړه‪ :‬ورسوئ زما څخه (خلکو ته دين ) که څه هم يو آیت وي‪.‬‬

‫‪..................................................................8‬قرآن پوهنه‬

‫‪ -۲‬په ملي ژبه کې مې د علوم القرآن په نوم کوم مستقل چاپ شوی کتاب‬
‫نه دی ليدلی نو ځکه مې د دغه کتاب د ليکلو اقدام وکړ ‪.‬‬

‫‪ -۳‬علماؤ او زده کوونکو ته د دغه علم د اهميت ور پيژندل ‪ ،‬ځکه چې په‬

‫رسمي درس ي نصاب کې د علوم القران په نوم کوم مضمون نشته او هم په‬
‫خصوص ي درسونو کې دې علم ته څه توجه نشته ‪ ،‬اکثره علماء کرام د‬
‫علوم القران پرته د تفسير زده کړه پيل کوي او يا د تفسير د تدريس اقدام‬
‫کوي چې د علم تفسير څخه مخکې علوم القران او اصول تفسير يا د‬
‫تفسير کولو شرعي طريقه زده کول مهم دي او ددې علم پرته به د علم‬
‫تفسير خامخا ناقص وي ‪.‬‬

‫‪ -۴‬د هللا تعالی مهربان دربار ته هيله من يم چې هللا تعالی مې د دغه وړوکې‬
‫کتاب او د دين په الره کې وړکې اقدام په وجه د قرآن او اهل قرآن د‬
‫خادمان په ډله کې وشماري ‪ .‬او دغه هڅه د مسلمانانو لپاره ديني فائده او‬
‫د مؤلف او خپروني لپاره صدقه وګرځي ‪.‬‬

‫ددې کتاب ځانګړتياوې ‪:‬‬

‫‪ -۱‬دا کتاب د اسالمي شريعت د نصوصو په رڼا کې ترتيب شوی دی ‪ ،‬د‬

‫هوا او خپل نظر يو خبره هم پکې نشته بلکي هره خبره يې په شرعي نص‬
‫ثابته شوې ده ‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪9..................................................................‬‬

‫‪ -۲‬ددې کتاب په لیکلو کې ډيره استفاده د علوم القرآن د ستر امام ‪ ،‬امام‬
‫سيوطي رحمه هللا د کتاب «مختصر اتقان في علوم القرآن » او د اکادمي‬
‫اسالمي د (علوم القرآن ‪ /‬دوکتور عبد الحكيم العجالن) کتاب څخه‬
‫استفاده شوې ده ‪ ،‬اتفاق في علوم القرآن تر ټولو معتبر کتاب دی او د‬
‫اکاديمي االسالمي علوم القرآن ددې نړيوال ديني مرکز درس ي نصاب دی‪.‬‬

‫‪ -۳‬ددې کتاب مهمه ځانګرتيا دا ده چې د علوم القران د‬

‫حاصلولو فائده او د ځينې مطالبو حکمت هم پکې بيان شوی‬
‫دی ‪ ،‬مثالً بيت عتيق ته د قرآن د يو ځل نزول حکمت څه دی‬
‫؟ ‪ ،‬د ناسخ او منسوخ حکمت څه دی ‪ ،‬د محکم او متشابح‬
‫احکامو حکمت څه دی؟ او داسې نور ‪.‬‬

‫‪ -۴‬په دې کتاب کې د امکان تر حده کوښښ شوی دی چې‬

‫مطالب يې په ساده او روانه ژبه ترتيب شوي دي او هر مطلب‬
‫د ضرورت موافق تشريح شوی دی ‪.‬‬

‫په آخر کې دا کتاب د توحيد او وحدانيت پرستی ټاټوبي افغان‬

‫ولس ته ډالی کيږي ‪ ،‬هغه ولس چې هيڅ کله يې کفر او‬
‫طاغوت ته سر نه دی ټيټ کړی او تل يې د طاغوت پر‬
‫وړاندې کلکه مبارزه کړې او کوي يې‪.‬‬

‫او په همدې قرآنکريم يې ډيرې قربانۍ ورکړې دي نو مونږ ته‬

‫ښايي چې ددې قرآن پوهه حاصله کړو ‪.‬‬

‫ټولو وروڼو او خويندو نه مو دا غوښتنه ده چې دغه کتاب په‬

‫ډير اهتمام او دقت سره ولولئ او نورو وروڼو او خويندو ته يې‬
‫‪..................................................................10‬قرآن پوهنه‬

‫ورسوئ په خاصو توګه له علمي مراکزو څخه هيله کيږي چې‬

‫دغه کتاب پخپل درسي نصاب کې شامل کړي په دې کتاب کې‬
‫د علوم القرآن (قرآن پوهنې ) ټول ضروري احکام او مسائل‬
‫جمع شوي دي ‪.‬‬

‫و ماتوفيقي اال باهلل عليه توکلت و اليه انيب‬

‫حمدهللا "شاکري" غفره هللا و لوالديه‬

‫علم شرعي ‪ :‬طالب العلم االکاديمية االسالمية ‪ ،‬رياض‬

‫علم عصري ‪ :‬انجنيري ‪ ،‬کابل پوهنتون‬

‫خپرونه ‪ :‬قابله دعوت الی هللا (آن الين اسالمي الرښود )‬

‫‪www.dawat610.com‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪11..................................................................‬‬

‫لومړی فصل‬
‫علوم القرآن‬
‫د علوم القرآن تعريف او هدف‪:‬‬
‫علوم القرآن د قرآنکريم د نزول‪ ،‬ترتيب‪ ،‬د قرآنکريم جمع‪،‬‬
‫کتابت او تدوين‪ ،‬تفسير‪ ،‬اعجاز قرآن او ناسخ او منسوخ څخه‬
‫بحث کوي‪.‬‬
‫علوم جمع علم دی او علم د يو شي درک کولو ته وايي‪ ،‬يا‬
‫علم د جهل او ناپوهی ضد دی‪.‬‬
‫علوم عموما ً په دوو برخو ويشل شوي علوم آله او علوم‬
‫مقاصد‪.‬‬
‫علوم مقاصد کوم چې علماؤ ذکر کړي دي عبارت دي له‪:‬‬
‫علم عقيده او علم فقه‪ ،‬يا فقه أکبر او فقه جوارح‪.‬‬
‫علوم آله عبارت دي له‪ :‬علوم القرآنکريم‪ ،‬اصول الفقه‪ ،‬علوم‬
‫اللغة او علم مصطلح الحديث‪.‬‬
‫دغو علومو ته علم آله ځکه وايي چې د نورو علومو د زده‬
‫کړې لپاره آله‪ ،‬وسيله او خدمت دي‪ ،‬لکه‪ :‬مصطلح الحديث د‬
‫حديث خادم دی چې د مصطلح الحديث پرته د حديث علم څوک‬
‫نشي حاصلولی مثالً‪ :‬مونږ په مصطلح الحديث يا علم الحديث‬
‫کې وايو چې‪ :‬شاذ حديث‪ ،‬منکر او د صحيح او حسن شرائط او‬
‫داسې نور لولو چې ددې علم پرته د حديثو پيژندل د قبول او رد‬
‫له مخې ناشوني دي‪.‬‬
‫ً‬
‫همدارنګه اصول الفقه د فقه د زده کړې آله ده‪ ،‬مثال په‬
‫اصول فقه کې وايو چې‪ :‬أمر‪ ،‬نهی‪ ،‬علم‪ ،‬خاص‪ ،‬مطلق‪ ،‬مقيد‪،‬‬
‫مجمل‪ ،‬مبين‪ ،‬ناسخ او منسوخ او داسې نور‪...‬‬
‫چې ددې شيانو د زده کړې څخه پرته د فقهې زده کول‬
‫ناشوني دي چې دې ته د شريعت فرعي احکام وايي‪.‬‬
‫همدارنګه علوم القرآن د قرآن د زده کړې آله ده چې د‬
‫قرآنکريم نزول‪ ،‬اسباب نزول‪ ،‬د قرآنکريم د کتابت او تدوين‪،‬‬
‫‪..................................................................12‬قرآن پوهنه‬

‫جمع قرآن ‪،‬اصول تفسير‪ ،‬د تفسير طريقه‪ ،‬ناسخ او منسوخ او‬
‫نورو څخه بحث کوي چې د علوم القران پرته د قرآن پوهه‬
‫ناشونې ده‪.‬‬
‫د علوم القرآن د حاصولو اهميت ‪:‬‬
‫قرآنکريم د اسالم او اسالمي شريعت لومړی اساسي مصدر‬
‫دی د قرآنکريم د صحيح زده کړې په وسيله سړي د اسالمي‬
‫شريعت له احکامو او اصولو په صحيح شان پوهېدالی شي‬
‫ځکه عادي کسان د عقائدو‪ ،‬عباداتو‪ ،‬معامالتو‪ ،‬ميراث‪،‬‬
‫عقوبات‪ ،‬سياست او نور کې خطا کيږي‪.‬‬
‫پس علماء د أنبياؤ وارثان دي چې دوی به عامو خلکو ته‬
‫الرښوونه کوي او هغوی به له خطا څخه ژغوري‪.‬‬
‫په قرآنکريم او سنتو کې د ټولو مشکالت حل شته هغه که‬
‫فرد دی‪ ،‬ټولنه ده او که دولت او حکومت دی‪.‬‬
‫نن ډير حکومتونه چې ځانونه مسلمان او د اسالمي حکومت‬
‫دارۍ دعوی لري قرآن او سنت يې ترک کړي دي د بشر په‬
‫ساختګي قوانينو باندې عمل کوي چې دا د قرآن او ايمان سره‬
‫لويه جفا ده‪ .‬ترکي عالم نظام الدين إبراهيم اوغلو په خپل کتاب‬
‫«علوم القرآن» کې ليکلي دي ‪:‬‬
‫دا چې قرآنکريم د حق الرښوونکی دی سربيره پر هغه چې‬
‫د علم او طبعيت يو علمي معجزه هم ده‪ ،‬د قرآنکريم تقريبا ً‬
‫(‪ )۶۷۰‬آيتونه د علم څخه بحث کوي‪.‬‬
‫هللا سبحانه وتعالی پخپل فضل ټول علوم د قرآنکريم او انبياء‬
‫عليهم السالم د وحي‪ ،‬د صالحو کسانو د کراماتو او فکر او‬
‫همدارنګه د ځېنو کسانو د خوب او الهام په ذريعه بيان کړي او‬
‫انسان په دې باندې وتوانيد چې د نن عصر موجود علوم کشف‬
‫کړي ځکه هللا سبحانه وتعالی انسان ته د موجوده علومو د‬
‫کشف او اختراع توان ورکړې دی چې هغه د انسان مغز دی‬
‫چې په ميليونو حجرې پکې شتون لري‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪13..................................................................‬‬

‫همدارنګه هللا سبحانه وتعالی مونږ ته د اسالمي شريعت په‬

‫ذريعه د ژوند کولو طريقه بيان کړې او د هغه د پاره يې واضح‬
‫احکام راليږلي دي چې بل څوک يې د تغير هيڅ صالحيت‬
‫نلري‪.‬‬
‫مثالً د امنيت او ټولنيز ژوند طريقه چې بل ته هر قسم ضرر‬
‫رسول حرام دي او د ضرر رسولو په صورت کې د حدودو د‬
‫پلې کولو قانون وضع شوی دی‪.‬‬
‫د ځمکې پر مخ چې د انسان د استفادې او کټې لپاره کوم‬
‫شيان دي د هغه د استفادې او استعمال طريقه‪ ،‬حالل او حرام‬
‫راته بيان شوي دی‪.‬‬
‫لنډ دا چې قرآن د حق او عدالت قانون او د بشر د ژوندانه‬
‫الرښود دی او علوم القرآن د دغه سپيڅلې کتاب د پيژندو وسيله‬
‫ده‪.‬‬
‫د علوم القرآن موضوعات ‪:‬‬
‫‪ -۱‬علم أسباب النزول‪ -۲ ،‬علم المکي او المدني‪ -۳ ،‬علم‬
‫التفسير ‪ -۴،‬علم اصول تفسير‪ -۵ ،‬علم الناسخ و المنسوخ‪-۶،‬‬
‫علم القراءات‪ -۷،‬علم اعجاز القرآن‪ -۸ ،‬علم التجويد ‪ -۸،‬علم‬
‫رسم المصاحف (رسم القراني)‪ -۹ ،‬علم غريب القرآن‪-۱۰ ،‬‬
‫علم محکم و المتشابه فی القرآن‪.‬‬
‫علوم القرآن کله مينځته راغی ؟‬
‫علوم القرآن د قرآنکريم د لومړي آيت د نزول سره سم‬
‫مينځته راغی ځکه د قرآن د نزول پيل او دا چې لومړي او آخر‬
‫کوم آيت نازل شوی او نور د علوم القرآن څخه دي‪.‬‬
‫لکه څنګه چې صحيح بخاري له عايشې رضی هللا عنها نه‬
‫روايت نقل کړی دی چې هغه وايي ‪:‬‬
‫د رسول اکرم صلی هللا عليه وسلم د وحې پيل له نيکو او‬
‫ښو خوبونو څخه پيل شوی ؤ‪،‬هرخوب به يې چې وليد د سپين‬
‫سهار په څير به ښکاريده بيا ورته ګوښه ژوند کول غوره‬
‫‪..................................................................14‬قرآن پوهنه‬

‫ښکاره او د حراء په غار کې له خلکو ليرې به يې څو شپې‬

‫مسلسلې د هللا تعالی عبادت کاوه د دغو ورځو مصرف به يې له‬
‫کوره وړلو او چې کله به يې توښه خالصه شوه بيا به بی بی‬
‫خديجې ته ورتلو او هغومره توښه به يې نوره اخيستله ترڅو د‬
‫حراء په غار کې ورته حق راغی ‪.‬‬
‫مالئکه ورته راغله او ويې فرمايل ولوله!‬
‫نبی صلی هللا عليه وسلم ورته وفرمايل ‪:‬زه لوستونکی نه يم‪.‬‬
‫نبی صلی هللا عليه وسلم فرمايې‪ :‬بيا مالئکې زه په غيږ کې‬
‫ټينګ ونيولم اوښه يې ټينګ کړم بيا يې پريښودم او ويې فرمايل‬
‫ولوله!‬
‫ما وويل زه لوستونکی نه يم تر دې چې دری ځلې يې زه‬
‫ټينګ کړم بيا يې خوشې کړم او ويې فرمايل‪:‬‬
‫ق* ا ْق َرأْ‬ ‫َ‬
‫عل ٍ‬ ‫ْ‬
‫سانَ ِمن َ‬ ‫[ا ْق َرأْ بِاس ِْم َربِكَ الَّذِي َخلَقَ * َخلَقَ ِ‬
‫اإلن َ‬
‫سانَ َما لَ ْم يَ ْعلَم] (العلق)‪.‬‬
‫اإلن َ‬ ‫علَّ َم بِ ْالقَلَ ِم * َ‬
‫علَّ َم ِ‬ ‫َو َربُّكَ األ َ ْك َر ُم* الَّذِي َ‬
‫که په پورته حديث کې فکر وکړو نو مونږ ته به څرګنده‬
‫شي چې د علوم القرآن پيل د وحی د پيل سره سم پيل شوی دی‬
‫لکه‪ :‬د قرآنکريم اول نازل شوی آيت‪ ،‬د وحی کيفيت‪ ،‬همدارنګه‬
‫په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم باندې څنګه وحی راغله‪،‬‬
‫همدارنګه د قرآن نزول د ليلة قدر په شپه‪.‬‬
‫همدارنګه امام بخاري د حضرت جابر رضی هللا عنه‬
‫روايت نقلوي چې د وحي د وقفې نه وروسته په رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم باندې لومړی د مدثر سورت نازل شو‪.‬‬
‫مګر په ځينې رواياتو کې راغلي دي چې د وحی د وقفې او‬
‫ځنډ پر مهال په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم باندې سخت غم‬
‫او پرېشاني راغله دا چې هغه غره ته پورته شو او غوښتل يې‬
‫خپل ځان وغورځوي دا صحيح نه ده‪ ،‬دا حديث د الزهري له‬
‫بالغاتو څخه دی او د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم له کالم‬
 ‫قرآن پوهنه‪15..................................................................‬‬

‫څخه نه دی او نه هم دا کار د پيغمبرۍ له شانه سره مناسب دی‬

‫د علم حديث علماء دا روايت ضعيف بللی دی‪.‬‬
‫وهو ما ورد في بعض روايات أن النبي ‪-‬صلى هللا عليه‬
‫وسلم‪ -‬كان يصعد إلى جبل‪ ،‬فيريد أن يُلقي نفسه‪ ،‬أنه ال يصح‪،‬‬
‫هذا الحديث هو من بالغات الزهري‪ ،‬وليس من كالم النبي ‪-‬‬
‫صلى هللا عليه وسلم‪ ،-‬فلنتنبه لهذا‪ ،‬وهذا تجل عنه النبوة‪ ،‬ونبَّه‬
‫عليه أهل الحديث‪ ،‬وبيَّنوا ضعف هذه الرواية (علوم القرآن االکاديمية‬
‫االسالمية – دوکتور عبد حکيم العجالن)‪.‬‬
‫همداسې په دور صحابه‪ ،‬دور خلفاء راشدينو کې علوم‬
‫القرآن نشأت کړی دی‪ ،‬خلفاء راشدين (ابوبکر‪ ،‬عمر‪ ،‬عثمان او‬
‫علی رضی هللا عنهم اجمعين) ټول په قرآنکريم باندې ښه پوه‬
‫وو‪ ،‬خو دا چې نظر ابن عباس او ابن مسعود ته د دوی‬
‫مبارکانو څخه علمي اثار کم روايت شوي دي ددې علت دا دی‬
‫چې هغوی د خالفت په چارو بوخت وو‪.‬‬
‫د خلفاء راشدينو په وخت کې د اسالمي امت سرحدات‬
‫پراخه شول او صحابه کرام رضی هللا عنهم د اسالم د مبارک‬
‫دين او علم د نشر لپاره په نړۍ کې تيت شول‪ ،‬چې په لومړي‬
‫پيل کې الندې مدارس مينځته راغلل ‪:‬‬
‫د مکې مکرمې مدرسه‪ :‬چې د حضرت ابن عباس رضی هللا‬
‫عنه په سرپرستی جوړه شوه او زده کوونکي ېې ابن عبدهللا‬
‫عباس‪ ،‬سعيد بن جبير‪ ،‬عکرمه او مجاهد بن جبير او نور‬
‫وو‪.‬‬
‫د مدينې منورې مدرسه‪ :‬چې د حضرت ابی بن کعب‬
‫األنصاري رضی هللا عنه په سرپرستی جوړه شوه‪.‬‬
‫د کوفې مدرسه‪ :‬چې د عبدهللا ابن مسعود رضی هللا عنه په‬
‫سرپرستی جوړه شوه او زده کوونکي ېې ابن علقمه او نور‬
‫وو‪.‬‬
‫‪..................................................................16‬قرآن پوهنه‬

‫همداسې علوم القرآن په دور تابعينو کې نشأت کړی دی او د‬

‫هغه نه وروسته ددې علم تصنيفات پيل شوي دي‪.‬‬
‫د علوم القرآن د تدوين پيل ‪:‬‬
‫علوم القرآن په عهد نبي صلی هللا عليه وسلم‪ ،‬عهد صحابه‬
‫رضی هللا عنهم او عهد تابعينو کې په شفوي شکل وو‪ ،‬ځينو‬
‫تابعينو لکه‪ :‬مجاهد‪ ،‬عکرمه او نورو په دې علم کې څه ليکنې‬
‫لرلې‪.‬‬
‫ددې نه وروسته د قرآن‪ ،‬حديث‪ ،‬تفسير او علومو تدوين د‬
‫ضايع کېدو له وېرې پيل شو چې په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫لومړی کتاب چې د علوم قرآن څخه بحث کوي " الوقف‬
‫واالبتداء" دی د هغه نه وروسنه کتاب د " الناسخ والمنسوخ‬
‫" چې ابی عبدهللا القاسم بن سالم ليکلی دی او د هغه‬
‫وروسته کتاب د "غريب القرآن" دی چې عطاء بن ابی‬
‫رباح تابعي ليکلی دی او د هغه څخه وروسته الندې کتابونه‬
‫تدوين شوي دي ‪:‬‬
‫کتاب د "فهم القرآن" چې حارث المحاسبي ليکلی دی‪.‬‬
‫کتاب د "التنبيه على بعض علوم القرآن" چې ابن حبيب‬
‫نيساپوري ليکلی دی‪.‬‬
‫کتاب د "فنون األفنان في علوم القرآن" چې ابن جوزي ليکلی‬
‫دی‪.‬‬
‫کتاب د "جمال القراء وكمال اإلقراء" چې سخاوي ليکلی دی‪.‬‬
‫کتاب د "البرهان في علوم القرآن" چې لبدر الدين زركشي‬
‫ليکلی دی‪.‬‬
‫کتاب د االتقان في علوم القرآن" چې سيوطي ليکلی دی‪.‬‬
‫او د هغه نه وروسته معاصرو علماؤ په نومړي علم کې ډير‬
‫کتابونه ليکلی دي‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪17..................................................................‬‬

‫د قرآنکريم تعريف‪:‬‬
‫د قرآن لفظ مصدر دی چې د (قرأ‪ ،‬يقرأ‪ ،‬قرآءة او قرآناً)‬
‫څخه اخيستل شوی دی چې لوستل شوي ته وايي او ځېنې علماء‬
‫(قرنَ ) له فعل څخه اخيستل شوی چې جمع شوي‬ ‫وايي قرآن د َ‬
‫ته وايي‪.‬‬
‫ْ‬
‫علَ ْينَا َج ْم َعهُ َوقُ ْرآنَهُ‪ ،‬فَإِذَا َق َرأنَاهُ‬ ‫لقوله سبحانه وتعالی ‪َّ [:‬‬
‫أن َ‬
‫فَاتَّبِ ْع قُ ْرآنَهُ] (القيامه ‪.)۱۸-۱۷‬‬
‫ژباړه‪ :‬يقينا ً پر مونږ د هغه را ټولول او پر تا تالوت کول‬
‫دي‪ ،‬نو کله چې مونږ (د مالئکی په واسطه) پر تا تالوت کړو‬
‫د لوستو يې پيروي وکړه‪.‬‬
‫او ځينې علماء وايي چې قرآن اسم مشتق نه دی بلکي اسم‬
‫جامد دی چې په مطلق ډول د قرآن لپاره دی لکه‪ :‬انجيل او‬
‫تورات‪.‬‬
‫په اصطالح کې قرآنکريم د هللا تعالی کالم دی چې د جبرئل‬
‫په واسطه په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم باندې نازل شوی‬
‫دی او مونږ ته په تواتر سره رسېدلی دی‪.‬‬
‫او ځېنې علماء کرام يې داسې تعريفوي‪ :‬كالم هللا حقيقة‬
‫المنزل على محمد صلی هللا عليه وسلم المتعبد بتالوته‪.‬‬
‫کالم هللا‪ :‬يعنې قرآن يوازې د هللا تعالی کالم دی نه د بل‬
‫هيچا‪ ،‬حديث‪ ،‬شرعي خطبه او نور ته قرآن نه ويل کيږي‪.‬‬
‫حقيقة‪ :‬يعنې قرآن په حقيقت سره د هللا سبحانه وتعالی کالم‬
‫دی څنګه چې د ده د بال کيف شان سره ښايي‪.‬‬
‫المنزل علی محمد‪ :‬يعنې دغه قرآن هغه کتاب دی چې پر‬
‫محمد صلی هللا عليه وسلم نازل شوی دی‪ ،‬او کوم کتاب چې‬
‫محمد صلی هللا عليه وسلم نه وي نازل شوی هغه ته قرآن نه‬
‫ويل کيږي‪.‬‬
‫ً‬
‫المتعبد بالوته‪ :‬يعنې د تالوت وړ‪ ،‬مثال حديث قدسي غير‬
‫متعبد بالوته دی يعنې‪ :‬تالوت يې په لمانځه او نورو نه کيږي‪.‬‬
‫‪..................................................................18‬قرآن پوهنه‬

‫د قرآنکريم او حديث قدسي تر مينځ ځينې فرقونه ‪:‬‬

‫‪ -۱‬قرآنکريم د هللا تعالی کالم دی چې لفظ او منعی يې د هللا‬
‫تعالی له طرفه ده او د حديث قدسي معنی د وحی په وسيله د‬
‫هللا تعالی د طرفه ده مګر لفظ يې د رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم له خوا ټاکل شوی وي‪.‬‬
‫‪ -۲‬قرآنکريم د هللا تعالی معجز کالم دی د عبادت په ډول‬
‫تالوت کيږي (د هر حرف په تالوت باندې لس نيکۍ ليکل‬
‫کيږي) مګر حديث د عبادت په ډول نه تالوت کيږي‪.‬‬
‫‪ -۳‬د قرآنکريم د معنی روايت کول بدون له لفظ څخه حرام دي‬
‫همدارنګه د قرآنکريم مسح کول د بې اودسه او جنوب د‬
‫پاره جايز نه دي‪.‬‬
‫‪ -۴‬قرآنکريم په تواتر مونږ ته را رسيدلی که څوک د قرآن‬
‫حتی په يو حرف کې شک وکړي او له هغه څخه منکر شي‬
‫کافر دی مګر په حديث قدسي کې صحيح‪ ،‬حسن او ضعيف‬
‫شته‪.‬‬
‫(علوم القرآن – االکاديمية االسالمية)‪.‬‬
‫د قرآنکريم فضيلت ‪:‬‬
‫قرآنکريم د هللا تعالی د جانبه ټول بشريت ته رحمت‪ ،‬هدايت‬
‫او الرښوونه ده‪ ،‬قرآنکريم د اسالمي شريعت قانون دی‪،‬‬
‫قرآنکريم د ټول طاغوت‪ ،‬باطل‪ ،‬رزائلو او منکراتو پر وړاندې‬
‫د حقې او رښتنې الهې الرې الرښود کتاب دی‪ ،‬قرآنکريم د‬
‫جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د رسالت ميراث دی‪ ،‬نن‬
‫زمونږ په عصر کې نه وحی شته او نه هم پيغمبر بلکي د هللا‬
‫تعالی او د هغه د مخلوق تر مينځ د ارتباط وسيله يوازې قرآن‬
‫دی‪ ،‬د قرآن په نزول سره د وحی او رسالت سلسله ختم شوی‬
‫دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪19..................................................................‬‬

‫هر چا چې د قرآن الره تعقيب کړه هغه د هللا تعالی رضا‬

‫حاصله کړه‪ ،‬او هر چا چې قرآن پرېښود هغه د طاغوت الره‬
‫اختياره کړه او ګمراه شو‪.‬‬
‫څوک چې د هللا تعالی رضا‪ ،‬هدايت‪ ،‬شرعي قانون او نظام‪،‬‬
‫د عذاب څخه نجات او سعادت غواړي هغوی دې په قرآن‬
‫منګولې و نيښلوي او څوک چې د قرآن څخه پرته بله الره او‬
‫بل قانون غواړي د هغه لپاره هدايت او سعادت نشته‪.‬‬
‫د قرآنکريم د فضيلت څو مثالونه د قرآن په ژبه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د هللا تعالی رښتنی بر حق کالم دی‪:‬‬
‫هد ًى ِل ْل ُمتَّقِينَ (البقرة ‪.)۲‬‬
‫ْب ِفي ِه ُ‬ ‫َاب َال َري َ‬ ‫ذَلِكَ ال ِكت ُ‬
‫ژباړه‪ :‬دا د هللا کتاب دی هيڅ شک پکې نشته د پرهيزګارانو‬
‫لپاره الرښوونکی دی‪.‬‬
‫‪ -۲‬د ټولو خلکو د پاره هدايت دی ‪:‬‬
‫ور (ابراهيم‬‫ُّ‬ ‫َ‬
‫ت إِلى الن ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫اس ِمنَ الظل َما ِ‬ ‫ِكتَابٌ أ َ ْنزَ ْلنَاهُ إِلَيْكَ ِلت ُ ْخ ِر َج النَّ َ‬
‫‪.)۱‬‬
‫ژباړه‪( :‬ای پيغمبره !) دا کتاب مونږ تاته نازل کړی دی‬
‫چې پرې خلک د هغوی د رب په مرسته له تيارو نه د رڼا په‬
‫لور را وباسې‪.‬‬
‫د [الناس] کلمه عامه ده ‪ ،‬د ټولو خلکو لپاره ‪.‬‬
‫‪ -۳‬قرآنکريم د پرهيزکارانو لپاره پند او هدايت دی‪.‬‬
‫ظةً ِل ْل ُمتَّقِينَ (المائده ‪.)۴۶:‬‬
‫َو ُهدًى َو َم ْو ِع َ‬
‫ژباړه‪ :‬او هدايت او پند دی لپاره د پرهيزګارانو‪.‬‬
‫(للمتقين] نه مراد رجوع کوونکي او حق ته غاړه‬
‫اېښودونکي دي ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫عظة ِلل ُمتقِينَ (آل عمران)‬ ‫اس َو ُهدًى َو َم ْو ِ‬ ‫هَـذَا بَيَ ٌ‬
‫ان ِللنَّ ِ‬
‫ژباړه ‪:‬دا قرآن د عامو خلکو لپاره بيان او پرهيزګارانو‬
‫لپاره هدايت او پند دی‪.‬‬
‫‪ -۴‬د مؤمنانو د پاره شفاء‪ ،‬رحمت او زېری دی‪.‬‬
‫‪..................................................................20‬قرآن پوهنه‬

‫(اسراء ‪)۸۲‬‬ ‫آن َما ُه َو ِشفَاء َو َرحْ َمةٌ ِل ْل ُمؤْ ِمنِينَ‬

‫َونُن َِز ُل ِمنَ ْالقُ ْر ِ‬
‫ژباړه ‪:‬او مونږ تاته هغه قرآن نازلوو چې د مؤمنانو لپاره‬
‫شفا او رحمت دی‪.‬‬
‫‪ -۵‬قرآنکريم د رحمت د نزول سبب دی‪ ،‬هللا تعالی فرمايي‪:‬‬
‫نصتُواْ لَ َعلَّ ُك ْم ت ُ ْر َح ُمونَ‬ ‫آن فَا ْست َِم ُعواْ لَهُ َوأ َ ِ‬ ‫َو ِإذَا قُ ِرى َء ْالقُ ْر ُ‬
‫(اعراف ‪.)۲۰۴‬‬
‫ژباړه‪ :‬او چې کله قرآن ولوستل شي نو ورته غوږ او چپ‬
‫شئ ښايې چې پر تاسې رحم وشي‪.‬‬
‫‪ -۶‬قرآنکريم د زړه او روح سکون او اطمينان دی ‪:‬‬
‫هللا تعالی فرمايي ‪ :‬الَّذِينَ آ َمنُواْ َوت َْط َمئِ ُّن قُلُوبُ ُهم ِب ِذ ْك ِر ّللاِ أَالَ‬
‫وب (رعد‪.)۱۸:‬‬ ‫ِب ِذ ْك ِر ّللاِ ت َْط َمئِ ُّن ْالقُلُ ُ‬
‫ژباړه‪ :‬هغه کسان چې ايمان يي راوړی او زړونه يي د هللا‬
‫(جل جال له) په ياد آراميږي‪ ،‬خبر شئ چې د هللا پاکه په‬
‫يادښت زړونه ډاډمن کيږي‪.‬‬
‫‪ -۷‬قرآن د هدايت سيده الره ده ‪:‬‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي‪ :‬وهو حبل هللا المتين‪،‬‬
‫وهو الذكر الحكيم‪ ،‬وهو الصراط المستقيم (الترمذي)‪.‬‬
‫او دا (قرآن) د هللا تعالی کلکه رسۍ ده‪ ،‬او دا (قرآن) د حکيم‬
‫ذات (جل جالله) ذکر دی او دا (قرآن) د هدايت سېده او مسقيمه‬
‫الره ده‬
‫د قرآن د زده کړي او نورو ته د ور زده کولو فضيلت ‪:‬‬
‫حضرت عثمان رضی هللا عنه روايت کوي چې رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم فرمايلي‪«:‬خير کم من تعلم القرآن و علمه»‬
‫(رواه البخاری)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬په تاسو کې د ټولو نه بهتر او افضل هغه کس دی‬
‫کوم چه د قرآن علم حاصل کړي او نورو ته يي هم وښايي‪.‬‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم ابوذر ته وويل ‪:‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪21..................................................................‬‬

‫ّللا‪ ،‬خير لك من أَن‬ ‫«يا أبا ذر! ألن تغدو فتعلَ ْم آية من كتاب َّ‬
‫تصلي مائة ركعة‪ .‬وألن تغدو فتعلَ ْم بابا من العلَ ْم‪ ،‬عمل ِب ِه أ َ ْو لَ ْم‬
‫يعمل‪ ،‬خير من أَن تصلي ألف ركعة» (سنن ابن ماجه ‪:‬ضعيف)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬ای ابوذره ! کچيرې ته سحر الړ شي او يو آيت د‬
‫قرآن پاک زده کړې نو د سل رکعته نفلو نه بهتره دی‪ ،‬او‬
‫کچيرې يو باب د علم زده کړې که دغه وخت دې عمل پرې‬
‫کړی وي يا نه نو د زرو رکعتونو نفلو کولو نه بهتر دی‪.‬‬
‫همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي‪َ «:‬من قرأ‬
‫القرآن وعمل به ألبس والداه تاجا ً يوم القيامة ضوءه أحسن من‬
‫ضوء الشمس في بيوت الدنيا ف َما ظنُّكم بالذي عمل بهذا» (رواه أبو‬
‫داود والحاكم‪ ،‬وقال‪ :‬صحيح اإلسناد)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬چا چې قرآن ولوستو او په قرآن يې عمل وکړ نو د‬
‫قيامت په ورځ به د هغه د والدينو په سر باندې داسې تاج ور په‬
‫سر شي چې د هغې رڼا به د لمر د رڼا نه کوم چې د دنيا په‬
‫کورونو کې وي ډيره ښايسته وي ددې وروسته رسول هللا صلی‬
‫هللا عليه وسلم وفرمايل‪ :‬نو تاسې څه ګمان کوئ د هغه چا په‬
‫باره کې چا چه خپله دا عمل کړی وي‪.‬‬
‫د قرآنکريم د تالوت فضائل ‪:‬‬
‫ابن مسعود رضی هللا عنه روايت کړی چې رسول هللا صلی‬
‫ّللاِ فَلَهُ بِ ِه‬
‫ب َّ‬ ‫هللا عليه وسلم فرمايلي ‪َ «:‬م ْن قَ َرأ َ َح ْرفًا ِم ْن ِكت َا ِ‬
‫ف‬ ‫ف‪َ ،‬ولَ ِك ْن أ َ ِل ٌ‬‫سنَةُ بِعَ ْش ِر أ َ ْمثَا ِل َها‪َ ،‬ال أَقُو ُل الم َح ْر ٌ‬
‫سنَةٌ‪َ ،‬وال َح َ‬
‫َح َ‬
‫ف »‪( .‬رواه الترمذي والدارمی و سلسلة‬ ‫ف َو ِمي ٌم َح ْر ٌ‬ ‫َ‬
‫ف َوال ٌم َح ْر ٌ‬ ‫َح ْر ٌ‬
‫صحيحة)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬چا چې د قرآن يو حرف ولوستلو‪ ،‬نو هغه لره يوه‬
‫نيکي ده او د يوې نيکۍ لس چنده بدله ده (د وضاحت لپاره‬
‫فرمايي ‪ ):‬زه دا نه وايم (يعني زما مطلب دا نه دی) چه الم يو‬
‫حرف دی‪ ،‬بلکه الف يو حرف دی الم يو حرف دی او ميم يو‬
‫حرف دی‪.‬‬
‫‪..................................................................22‬قرآن پوهنه‬

‫ابی سعيد خدري رضی هللا عنه وايي چې رسول هللا صلی‬
‫هللا عليه وسلم فرمايي‪ « :‬يقول الرب عز وجل من شغله القرآن‬
‫عن ذكري وعن مسألتي أعطيته أفضل ما أعطي السائلين‬
‫وفضل كالم هللا على سائر الكالم كفضل هللا على خلقه »‪( .‬رواه‬
‫الترمذی والدارمی و البيهقی فی شعب اال يمان)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬د هللا تبارک وتعالی ارشاد دی چه کوم سړي قرآن‬
‫مجيد مشغول وساتلو زما په ذکر سره او زما نه په سوال او دعا‬
‫کولو سره زه به هغه ته د هغې نه غوره ورکړم کوم چه سوال‬
‫کوونکو او دعا کوونکو ته يې ورکوم او د نورو خبرو په پرتله‬
‫د هللا تعالی کالم يا خبرې ته داسې عظمت او فضيلت حاصل‬
‫دی لکه د خپل مخلوق په مقابله کې چه هللا تعالی ته فضيلت‬
‫حاصل دی‪.‬‬
‫د ماهر قرآن مقام او منزلت ‪:‬‬
‫عن عايشه قالت رسول هللا صلی هللا عليه وسلم ‪«:‬الماهر‬
‫بالقرآن مع السفرة الكرام البررة‪ ،‬والذي يقرأ القرآن ويتتعتع فيه‬
‫وهو عليه شاق له أجران» (رواه مسلم)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬د حضرت عايشه رضی هللا عنها نه روايت دی چې‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي‪ :‬چا چې په قرآن کې‬
‫مهارت حاصل کړی وي او هغه د ياد نه يا د مخې نه په بهتره‬
‫طريقي سره او بې تکليفه روان لولي هغه به د معزز وفا‬
‫دارو او فرمانبردارو فرښتو سره وي او کوم بنده چه قرآن پاک‬
‫د ښه نه يادولو يا د نه روانېدو په وجه سره په زحمت او مشقت‬
‫سره داسې وايي چه په هغی کې نښلي نو هغه ته به دوه اجرونه‬
‫ورکول کيږي (يو دتالوت او بل د زحت او مشقت)‪.‬‬
‫د قرآنکريم شفاعت ‪:‬‬
‫عن ابی اُمامة قال سمعت رسول هللا صلی هللا عله وسلم‬
‫يقول‪«:‬اقرأوا القرآن فإنه يأتي يوم القيامة شفيعا ً ألصحابه‬
‫هر َاوين‪ :‬البقرة َ وسورة َ آ ِل عمرانَ ‪ .‬فإنهما تأتِيان َ‬
‫يوم‬ ‫اقرؤوا َّ‬
‫الز َ‬ ‫‪َ ،‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪23..................................................................‬‬

‫قان من‬
‫َيايتان‪ .‬أو كأنهما فِ ْر ِ‬‫ِ‬ ‫َمامتان‪ .‬أو كأنهما غ‬
‫ِ‬ ‫القيام ِة كأنهما غ‬
‫اقرؤوا سورة َ البقرةِ‪َّ .‬‬
‫فإن‬ ‫صواف‪ .‬تُحاجان عن أصحابهما‪َ .‬‬ ‫َّ‬ ‫طير‬
‫ٍ‬
‫أ َ ْخذَها بركةٌ‪ .‬وتر َكها حسرة ٌ‪ .‬وال يستطيعُها ال َب َ‬
‫طلَةُ»‪(.‬رواه مسلم)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬د حضرت امامه رضی هللا عنه نه روايت دی چې‬
‫هغه وايي‪ :‬د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم نه مې اورېدل چې‬
‫ويل يې‪ :‬قرآن لوله قرآن د قيامت په ورځ د خپلو لوستونکو‬
‫شفيع جوړېږی‪ ،‬را ځی به خاصتا ً (الزهروين) يعني دا دوه اهم‬
‫سورتونه (البقره ـ ال عمران) لوله هغه به د قيامت په ورځ‬
‫داسې راځي لکه چه د وريځی ټوټه وي يا سايبان وي يا د‬
‫مرغيو د سيل په شان به وي‪ .‬دا دواړه سورتونه به د قيامت په‬
‫ورځ د خپلو لوستونکو څخه دفاع کوي ‪،‬او ويې فرمايل چه‬
‫لوله سوره بقره ځکه چه ددې حاصلول ډېر برکت لري‪ ،‬ترک‬
‫يې پښېمانتيا ده او اهل بطالت ددی طاقت نه لری‪.‬‬
‫د اهل بطالت نه مراد ساحران او ګوډکر دي يعنې څوک‬
‫چې سورت البقرة وايي د هغه تالوت زيات برکت لري او د‬
‫هغه په لوستونکې باندې سحر او جادو کوم اثر نه کوي‪.‬‬
‫همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي ‪«:‬الصيام‬
‫والقران يشفعان المعبد يقول الصيام ای رب انی منعته الطعام‬
‫والشهوات بالنهار فشفعنی فيه ويقول القران منعته النوم بالليل‬
‫فشفعنی فيه فيشفعان» (رواه البيهقي‪ ،‬احمد و حاکم)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬روژه او قران دواړه د بنده شفاعت کوي ‪،‬روژه به‬
‫وايي‪ :‬ای پروردګاره ! ما دا بنده د ورځې د خوړلو‪،‬څښلو او‬
‫نفسی خواهش پوره کولو نه منع کړی ؤ – نن زما شفاعت دده‬
‫په حق کې قبول کړه‪ ،‬او قران به وايي ما دی د شپې له خوب‬
‫او آرام نه منع کړی ؤ الهی ! نن دده په حق کې زما شفاعت‬
‫قبول کړه‪ ،‬د روژې او قران دواړو شفاعت به ددې بنده په حق‬
‫کې قبول شي (ددی بنده سره به د مهربانی او مغفرت معامله‬
‫‪..................................................................24‬قرآن پوهنه‬

‫وشي او دده د پاره به د جنت فيصله وشي او په خاصو‬

‫رحمتونو سره به وپالل شي)‪.‬‬
‫دری ډلې به بې حسابه جنت ته داخليږي ‪:‬‬
‫«رج ٌل قرأ َ القُرآنَ ابْتغا َء وجْ ِه هللاِ وأ َّم به قو ًما و ُه ْم به‬
‫ت ابْتغا َء وج ِه هللاِ‪ ،‬ورج ٌل‬ ‫عو إلى الصلوا ِ‬ ‫راضُونَ ‪ ،‬وداعٍ َيد ُ‬
‫رب ِه‪ ،‬و ِفيما بينهُ وبينَ موا ِلي ِه» (رواه الطبرانی و‬
‫أحْ سنَ ِفيما بينهُ وبينَ ِ‬
‫الترغيب و الترهيب للمنذري)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬يو هغه سړی چې د هللا تعالی لپاره يې قرآن ولوستلو‬
‫او داسې امامت يې وکړ چې مقتديان ترې راضی وو‪ ،‬دوهم‬
‫هغه سړی چې صرف د هللا تعالی د رضا لپاره خلک لمانځونو‬
‫ته بولي ‪،‬دريم هغه سړی چې د خپل رب (جل جالله) سره هم‬
‫ښه معامله ساتي او د خپلو ماتحتو(تر الس الندې خلک) سره‬
‫هم‪.‬‬
‫د قرآن تالوت د غفلت څخه نجات دی ‪:‬‬
‫ابی هريرة رضي هللا عنه وايي چې رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم فرمايلي ‪«:‬من قرء عشر ايات في ليلة لم يکتب من‬
‫الغافلين» (رواه حاکم ‪،‬حديث صحيح)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬څوک چې لس آيتونه د شپی تالوت کړي هغه به د‬
‫غافلينو نه شمارل کيږي‪.‬‬
‫بلکي د قرآنکريم خاص حق دی‪ ،‬په حديث شريف کې‬
‫راغلی دی چې ‪:‬‬
‫«يا أهل القرآن ال تتوسدوا القرآن واتلوه حق تالوته من آناء الليل‬
‫والنهار‪ ،‬وأفشوه وتغنوه وتدبروا ما فيه لعلكم تفلحون‪ ،‬وال‬
‫تعجلوا ثوابه فإن له ثوابا» )رواه البيهقي و مشکاة المصابيح) ‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬ای قرآن واالؤ ! قرآن خپله تکيه او سهارا مه‬
‫جوړوئ بلکه د ورځې او دشپې په وختونو کې ددې تالوت‬
‫کوئ لکه څنګه چه دده حق دی او دا خوروئ او دا په دلچسپۍ‬
‫سره او په مزه مزه سره لولئ او په دې کې تدبر کوئ او هيله‬
 ‫قرآن پوهنه‪25..................................................................‬‬

‫ساتئ چه په دې سره به تاسې کاميابي مومئ او ددې د عاجلې‬

‫معاوضې اخستلو فکر مه کوئ‪ .‬د هللا تعالی د طرف نه ددې‬
‫عظيم الشان ثواب او معاوضه پخپل وخت باندې ورکونکې ده‪.‬‬
‫د قرآنکريم په تالوت کوونکو د سکنې نزول ‪:‬‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي‪َ «:‬ما اجْ ت َ َم َع قَ ْو ٌم فِي‬
‫ت‬‫سونَهُ بَ ْينَ ُه ْم ِإ َّال نَزَ لَ ْ‬ ‫ّللاِ َو َيتَدَ َ‬
‫ار ُ‬ ‫ّللاِ يَتْلُونَ ِكت َ‬
‫َاب َّ‬ ‫ت ِم ْن بُيُو ِ‬
‫ت َّ‬ ‫َب ْي ٍ‬
‫الرحْ َمةُ َو َحفَّتْ ُه ْم ْال َم َال ِئ َكةُ َوذَ َك َر ُه ْم َّ‬
‫ّللاُ‬ ‫س ِكينَةُ َو َ‬
‫غ ِشيَتْ ُه ْم َّ‬ ‫علَ ْي ِه ْم ال َّ‬
‫َ‬
‫ع ْندَهُ» (رواه المسلم)‪.‬‬ ‫ِف َ ِ‬
‫ن‬ ‫ْ‬ ‫م‬ ‫ي‬
‫ژباړه‪ :‬هيڅ ډله په يوه کور کې د هللا تعالی له کورونو څخه د‬
‫قران د تالوت او درس او تعليم د پاره نه جمع کيږي مګر دا‬
‫چې په هغوی باندې سکون نازليږي او له هغوی نه رحمت‬
‫احاطه کيږي او پريښتي هغوی احاطه کوي او هللا تعالی هغوی‬
‫د هغه چا په مجلس کې يادوي چې له ده سره دي‪.‬‬
‫د قرآنکريم د ځينو سورتونو او آيتونو فضيلت‪:‬‬
‫د البقرې آخري آيتونه ‪:‬‬

‫د البقره سورت ورستني دوه آيتونو (آمن الرسول … آخر د‬

‫سورت پوري) تالوت کول د بنده د حفاظت سبب ګرځي ‪:‬‬

‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي ‪«:‬من قرأ باآليتين‬
‫من آخر سورة البقرة في ليلة كفتاه» (البخاري – ‪)۵۰۰۸‬‬
‫ژباړه‪ :‬څوک چې د سورت بقرې ورستي دوه ايته د شپې‬
‫تالوت کړي ده لره کافي دي (د هر شر او بال دافع ګرځي)‬
‫عن أبي هريرة أن رسول هللا صلى هللا عليه وسلم قال ‪«:‬ال‬
‫تجعلوا بيوتكم مقابر إن الشيطان ين ِفر من البيت الذي تقرأ فيه‬
‫سورة البقرة» (رواه مسلم ‪.)۷۸۰‬‬
‫‪..................................................................26‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪ :‬له ابی هريره رضی هللا عنه نه روايت دی چه رسول‬

‫هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي ‪:‬تاسې د خپلو کورونو نه قبرونه‬
‫مه جوړوئ يقينا ً په هغه کور کې چې د البقرې سورت لوستل‬
‫کيږي شيطان له هغې کور نه تښتي‪.‬‬
‫د البقرې او آل عمران سورتونو فضيلت ‪:‬‬
‫هر َاوين‪ :‬البقرة َ وسورة َ آ ِل عمرانَ ‪ .‬فإنهما‬ ‫اقرؤوا َّ‬
‫الز َ‬ ‫«‪َ ...‬‬
‫َيايتان‪ .‬أو كأنهما‬
‫ِ‬ ‫َمامتان‪ .‬أو كأنهما غ‬
‫ِ‬ ‫يوم القيام ِة كأنهما غ‬ ‫تأتِيان َ‬
‫اقرؤوا سورة َ‬ ‫صواف‪ .‬تُحاجان عن أصحابهما‪َ .‬‬ ‫َّ‬ ‫طير‬
‫قان من ٍ‬ ‫ِف ْر ِ‬
‫فإن أ َ ْخذَها بركةٌ‪ .‬وتر َكها حسرة ٌ‪ .‬وال يستطيعُها‬ ‫َّ‬ ‫البقر ِة‪.‬‬
‫طلَةُ»‪(.‬رواه مسلم)‪.‬‬
‫ال َب َ‬
‫ژباړه‪ :‬د الزهروين‪ :‬البقره ـ ال عمران سورتونه لوله هغه به‬
‫د قيامت په ورځ خپل لوستونکی پخپل سوري کې اخستی داسې‬
‫به راځی لکه چه د وريځی ټوټه وي يا سايبان وي يا د مرغيو‬
‫د سيل په شان به وي‪ .‬دا دواړه سورتونه به د قيامت په ورځ د‬
‫خپلو لوستونکو څخه دفاع کوي ‪،‬او ويې فرمايل چه لوله‬
‫سوره بقره ځکه چه ددې حاصلول ډېر برکت لري‪ ،‬ترک يې‬
‫پښېمانتيا ده او اهل بطالت ددی طاقت نه لری‪.‬‬
‫د آيت الکرسي تالوت کول ‪:‬‬
‫له ابی امامة رضی هللا عنه نه روايت دی چې رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم فرمايي‪« :‬من قرأ آية الكرسي دبر كل‬
‫صالة مكتوبة‪ ،‬لم يمنعه من دخول الجنة إال أن يموت» (رواه‬
‫النسائي وصححه ابن حبان او صحيح الجامع)‪.‬‬
‫يعنې‪ :‬څوک چې د فرض لمانځه څخه وروسته آيت کرسي‬
‫ولولي‪ ،‬هغه به جنت ته د تلو نه منع نشي مګر مرګ (کله چې‬
‫وفات شي جنت ته به ځي)‪.‬‬
‫په بخاري شريف کې د ابی هريرة په روايت سره په يوه‬
‫اوږد حديث شريف کې راغلي چې رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم ابي هريرة رضی هللا عنه هللا عنه ته وويل ‪:‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪27..................................................................‬‬

‫« ِإذَا أ َ َويْتَ ِإ َلى فِ َراشِكَ َفا ْق َرأْ آ َيةَ ْال ُك ْر ِسي ِ ِم ْن أ َ َّو ِل َها َحتَّى ت َْختِ َم‬
‫ي ْالقَيُّو ُم) َوقَا َل ِلي‪ :‬لَ ْن َيزَ ا َل َ‬
‫علَيْكَ مِنَ‬ ‫(ّللاُ ال ِإلَهَ ِإالَّ ُه َو ْال َح ُّ‬
‫اآل َيةَ َّ‬
‫ح‪( » .… ،‬البخاري)‬ ‫صبِ َ‬‫ان َحتَّى ت ُ ْ‬ ‫ط ٌ‬ ‫ظ‪َ ،‬وال َي ْق َر َبكَ َ‬
‫ش ْي َ‬ ‫ّللاِ َحافِ ٌ‬
‫َّ‬
‫ژباړه ‪:‬کله چې بسترې ته (د خوب لپاره ځې) نو لوله آيت‬
‫ي ْالقَيُّو ُم … تر آخر د آيت‬ ‫(ّللاُ ال ِإلَهَ ِإالَّ ُه َو ْال َح ُّ‬
‫کرسي له آيت َّ‬
‫پورې‪ ،‬او ما ته يې فرمايلي‪ :‬ته به ټوله شپه د هللا په ساتنه کې‬
‫وې او تر سبا پورې به تا ته شيطان نه نږدې کيږي‪.‬‬
‫د سورة الكهف فضيلت ‪:‬‬
‫عن أبي الدرداء أن النبي صلى هللا عليه وسلم قال‪« :‬من حفظ‬
‫عصم من الدجال وفي رواية ـ‬ ‫عشر آيات من أول سورة الكهف ُ‬
‫من آخر سورة الكهف » (رواه مسلم)‪.‬‬
‫له ابي درداء نه روايت دی چې نبی صلی هللا عليه وسلم‬
‫فرمايي‪ :‬چا چې د سورت کهف لس لومړني آيتونه ياد کړل د‬
‫دجال د فتنې څخه به په امن شي او په بل روايت کې دي چې‬
‫آخر د سورت کهف‪.‬‬
‫همدارنګه فرمايي‪« :‬من قرأ سورة (الكهف) ليلة الجمعة‪،‬‬
‫أضاء له من النور ما بينه وبين البيت العتيق» (صحيح الترغيب‬
‫والترهيب ‪.)۷۳۶ /‬‬
‫ژباړه‪ :‬چا چې د جمعې په شپه سورت الکهف تالوت کړ د‬
‫ده کور څخه تر بيت العتيق پورې به نور وي او په بل روايت‬
‫کې د دواړو جمعو تر مينځ به نور وي‪.‬‬
‫د تبارک الذي تالوت ‪:‬‬
‫د شپې لخوا د تبارک الذي تالوت کول (د قبر د عذاب نه د‬
‫نجات وسيله ده) ‪:‬‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي‪ :‬إن سورة في القرآن‬
‫ثالثون آية شفعت لصاحبها حتى غفر له هی‪ :‬تبارك الذي بيده‬
‫الملك (صحيح الماجه – ‪.)۳۰۶۸‬‬
‫‪..................................................................28‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪ :‬په قرآن کې دېرش ايته دي چې د تالوت کوونکي د‬

‫پاره تر هغه پورې شفاعت کوي تر څو هغه وبخښل شي دا‬
‫تبارک الذي (سورة الملک) دی‪.‬‬
‫بل حديث شريف کې راځي‪ :‬عن ابن مسعود رضي هللا عنه‬
‫قال‪ :‬قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم «سورة تبارك هي‬
‫المانعه من عذاب القبر» (صحيح الجامع ‪ – ۴۷۲۷‬سلسلة صحيحية ‪.)۱۱۴۰‬‬
‫ژباړه‪ :‬ابن مسعود رضی هللا عنه وايي‪ :‬رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم فرمايي‪ :‬سورت تبارک الذی د قبر د عذاب مانع‬
‫ګرځي‪.‬‬
‫عن عبد هللا بن مسعود قال‪« :‬من قرأ تبارك الذي بيده الملك‬
‫كل ليلة منعه هللا بها من عذاب القبر‪ ،‬وكنا في عهد رسول هللا‬
‫صلى هللا عليه وسلم نسميها المانعة » (رواه النسائي ‪ ،۶/۱۷۹‬و صحيح‬
‫الترغيب والترهيب ‪.)۱۴۷۵‬‬
‫ژباړه‪:‬عبدهللا بن مسعود رضی هللا عنه وايي‪ :‬چا چې هره شپه‬
‫تبارک الذی تالوت کړ هللا (جل جالله) به دی د قبر له عذاب‬
‫څخه وساتي‪ ،‬او مونږ به د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په‬
‫زمانه کې تبارک الذی سورت ته المانعه ويلو (د قبر د عذاب‬
‫مانع)‪.‬‬
‫د سوره اخالص (قل هو هللا) د تالوت فضيلت ‪:‬‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي ‪(«:‬قل هو هللا أحد)‬
‫تعدل ثلث القرآن‪ ،‬و (قل يا أيها الكافرون) تعدل ربع القرآن»‬
‫(صحيح الجامع ‪.)۱۴۷۷‬‬
‫ژباړه‪ :‬قل هوهللا احد د قرآنکريم د دريمې حصي سره برابر‬
‫دی او قل يا ايها الکافرون د قران د څلورمې حصي سره برابر‬
‫دی (د تالوت کولو ثواب)‪.‬‬
‫د ابن عباس رضی هللا عنه څخه روايت چې رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم فرمايلي‪ «:‬أيعجز أحدكم أن يقرأ في ليلة‬
‫ثلث القرآن ؟‪ ،‬قالوا وكيف يقرأ ثلث القرآن؟ قال صلى هللا عليه‬
‫وسلم ” قل هو هللا أحد ” تعدل ثلث القرآن » (رواه مسلم)‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪29..................................................................‬‬

‫ژباړه‪ :‬آيا د تاسې څخه څوک په دې عاجز دي چې په يوه‬

‫شپه کې دری ځل قرآن تالوت کړي؟ مونږ وويل څنکه به‬
‫څوک دری ځله تالوت وکړای شي؟ رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم وفرمايل‪ :‬د «قل هو هللا» تالوت د قرآنکريم د تالوت له‬
‫دريمې حصې سره برابر دی‪.‬‬
‫د معوذتينو تالوت ‪:‬‬
‫د معوذتينو (قل اغوذ برب الفلق او قل اغوذ برب الناس) د‬
‫تالوت فضيلت‪:‬‬
‫ي صلی هللا عليه وسلم‬ ‫ع ْن َها‪« :‬أ َ َّن النَّ ِب َّ‬ ‫ي هللا َ‬ ‫ض َ‬ ‫شةَ َر ِ‬ ‫ع ْن َ‬
‫عا ِئ َ‬ ‫َ‬
‫ث ِفي ِه َما‪ ،‬فَقَ َرأ َ ِفي ِه َما‪(:‬قُ ْل ُه َو‬ ‫ِإلَى ِف َرا ِش ِه ُك َّل لَ ْيلَةٍ‪َ ،‬ج َم َع َكفَّ ْي ِه ث ُ َّم نَفَ َ‬
‫اس) ث ُ َّم‬‫ب النَّ ِ‬‫عوذُ ِب َر ِ‬ ‫ق) َو (قُ ْل أ َ ُ‬ ‫ب ْالفَلَ ِ‬ ‫عوذُ ِب َر ِ‬ ‫ّللاُ أ َ َحدٌ) َو (قُ ْل أ َ ُ‬ ‫َّ‬
‫ْ‬
‫علَى َرأ ِس ِه َو َوجْ ِه ِه‪،‬‬ ‫س ِدهِ‪ ،‬يَ ْبدَأ ُ بِ ِه َما َ‬ ‫ع ِم ْن َج َ‬ ‫طا َ‬ ‫س ُح بِ ِه َما َما ا ْست َ َ‬ ‫يَ ْم َ‬
‫َ‬
‫س ِدهِ‪ ،‬يَفعَل ذلِكَ ثالث َم َّراتٍ‪( .‬البخارى‪)۵۰۱۷:‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َو َما أقبَ َل ِمن َج َ‬
‫ژباړه‪ :‬د بې بې عايشې رضی هللا عنها نه روايت دی چه‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم دا عادت ؤ چه هر شپه به چه‬
‫کله د آرام د پاره خپلې بستري ته تللو نو خپل دواړه السونه به‬
‫يې يو ځای کړل او قل هو هللا‪ ،‬قل اعوذ برب الفلق او قل اعوذ‬
‫برب الناس به يې لوستل بيا به يې په السونو باندې وپوکل بيا د‬
‫کوم ځای پورې چه کيده په خپل مبارک بدن به يې راکشول دا‬
‫عمل به يې دری ځله تکرارولو‪.‬‬
‫د قرآنکريم د تالوت آداب ‪:‬‬
‫‪ -۱‬له بې اودسۍ او جنابت څخه د بدن پاکوالی‪.‬‬
‫‪ -۲‬مستحب ده چې د تالوت په وخت کې سړی د قبلی په لوري‬
‫ناست وي‪.‬‬
‫‪ -۳‬د تالوت په شروع کې د «اعوذ باهلل من الشيطان الرجيم»‬
‫ويل واجب دي لقوله تعالی ‪:‬‬
‫يم] (النحل‪.)۹۸:‬‬ ‫الر ِج ِ‬‫ان َّ‬ ‫َ‬
‫ش ْيط ِ‬ ‫[فَإِذَا قَ َرأْتَ ْالقُ ْرآنَ فَا ْست َ ِع ْذ بِاّللِ ِمنَ ال َّ‬
‫‪..................................................................30‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪ :‬او کله چې د قرآن په ويلو پيل وکړې‪ ،‬نو د هللا په نوم له‬
‫رټل شوی شيطان نه پناه وغواړه‪.‬‬
‫الر ِحي ِم» پيل کول په خاص‬ ‫من َّ‬‫الرحْ ِ‬‫‪ -۴‬هر سورت په « ِبس ِْم هللاِ َّ‬
‫توګه د فاتحی سورة په شروع کې‪.‬‬
‫‪ -۵‬قرآن په ترتيل سره لوستل [ورتل القرآن ترتيال ] د ترتيل په‬
‫باره کې شا عبدالعزيز رحمه هللا په خپل تفسير کې ليکی دي‬
‫چه ترتيل په لغت کې صفا او واضح لوستلو ته وايې او په‬
‫شريعت کې د څو څيزونو لحاظ ساتلو سره تالوت کولو ته‬
‫وايې چه هغه څيزونه په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫الف – د حروفو صحيح ادا کول يعنی د خپل مخرج څخه چه د‬
‫ضا پر ځای دال يا ظا تلفظ نشي‪.‬‬
‫ب – د وقف پر ځای په ښه شان سره دريدل چه وصل او قطع‬
‫يعنی يو ځای کول او جال کول د کالم بې ځايه نشي‪.‬‬
‫ج – حرکتونه سره کډوډ نشي زور‪،‬زير او پيښ په ښه شان‬
‫ښکاره ادا شي‪.‬‬
‫د – آواز لږ اوچتول چې د قرآن الفاظ له ژبې اوزي او‬
‫عوږونه يې واوري‪.‬‬
‫ه – قرآن په ښه آواز دردونکې غږ تالوت کول چې په زړه اثر‬
‫وکړي دردناک آواز په زړه ژر اثر کوي‪.‬‬
‫و – شد او مد ښه ښکاره کول چې ددی په ښکاره کولو سره د‬
‫قرآن لوی شان ښکاره کيږي او له اثر سره مدد کوي‪.‬‬
‫ذ – د رحمت او غذاب د آيتونو حق ادا کول‪.‬‬
‫‪ -۶‬د تالوت پر مهال حاضرين ته واجب دی چې چوپ وي‬
‫(خبرې به نه کوي) او قرآن ته به غوږ وي ‪،‬لقوله تعالی ‪[:‬‬
‫نصتُواْ لَعَلَّ ُك ْم‬
‫آن فَا ْست َِمعُواْ لَهُ َوأ َ ِ‬ ‫َوإِذَا قُ ِرى َء ْالقُ ْر ُ‬
‫ت ُ ْر َح ُمونَ ](اعراف ‪ .)۲۰۴‬ژباړه‪ :‬او چې کله قرآن ولوستل شي‬
‫نو ورته غوږ او چپ شئ ښايې چې پر تاسې رحم وشي‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪31..................................................................‬‬

‫‪ -۷‬قاري او اوريدونکی ته په کار ده چې په خشوع او ادب‬

‫سره خپل زړه او حواس د قرآن تالوت ته متوجه کړي چې‬
‫دا د سکوت له غوښتنی څخه ده لکه په مخکې آيت کې‪.‬‬
‫مګر د قرائت پر مهال فرياد‪ ،‬چېغی او شور ما شور جوړل‬
‫د کافرانو او مشرکانو صفت دی ځکه کله به چې قرآن‬
‫لوستل کيده نو مشرکانو به يوله بله سره خبرې چيغې او‬
‫شورماشور جوړولو چې قرآنکريم ورته داسې اشاره کړي‬
‫ده‪.‬‬
‫آن َو ْ‬
‫الغ َْوا ِفي ِه] (فصلت‪:‬‬ ‫[ َوقَا َل الَّذِينَ َكفَ ُروا الَ ت َ ْس َمعُوا ِل َهذَا ْالقُ ْر ِ‬
‫‪ . )۲۶‬ژباړه‪ :‬او کافرانو ويل دغه قرآن ته غوږ مه نيسئ او هغه‬
‫(مهال) بيهوده خبرې کوئ‪.‬‬
‫‪ -۸‬قاري بايد تر خپله وسه قرآنکريم په ښه صوت سره‬
‫تالوت کړي ځکه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايې ‪«:‬ليس‬
‫منا من لم يتغن بالقرآن » (البخاري)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬هغه له مونږ څخه نه دی چه قرآن په ښه آواز نه لولی‪.‬‬
‫په پورته حديث شريف کې «يتغن بالقرآن» څخه مطلب دا دی‬
‫چې د قرآنکريم لوستونکی به قرآن په ښه صوت او حد اقل‬
‫دومره جهر او زوره سره وايي چې خپله يې واوري‪ ،‬قرآن به‬
‫په تجويد او خشوع سره وايي او په هغه کې به تدبر کوي تر‬
‫څو په زړه باندې اثر وکړي‪ .‬او دعلم حديث شارحين وايي چې‬
‫د «ليس منا» څخه مطلب دا نه دی چې څوک په ښه صوت او‬
‫تدبر او خشوع سره قرآن نه وايي نو هغه د امت اهل دين څخه‬
‫نه دی‪ ،‬بلکي د هغه مطلب دا دی چې زمونږ په سنتو برابر نه‬
‫دی يعنې داسې کول د سنتو خالف دي‪ ،‬څوک چې قرآن په‬
‫تجويد‪ ،‬تدبر او ښه صوت سره نه وايي نو داسې کول ګناه ده‪.‬‬
‫‪ -۹‬قاري بايد خپل صوت د سندرو ويونکو‪،‬فاسقانو يا يهودو او‬
‫نصاراؤ د دينی آوازونو سره تشبح نه کړي او د ښه صوت‬
‫په کوښښ کې د بې ځايه تکلف نه ځان وساتي‪.‬‬
‫‪..................................................................32‬قرآن پوهنه‬

‫‪ -۱۰‬قاري او اوريدونکی به د قرآن په آيتونو کې تدبر او فکر‬

‫کوي او د هغه د معنی او مقاصدو په پيداکولو کې به‬
‫فکرکوي‪[.‬أَفَالَ َيتَدَب َُّرونَ ْالقُ ْرآنَ ] (النساء‪ )۸۲ :‬ژباړه‪ :‬ايا په قرآن‬
‫کې تدبر او فکر نه کوي‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬د قرائت په وخت کې په خشوع کې مبالغه کول او قصدا ً د‬
‫ژړا کولو کوښښ مستحب دی تر څو د هللا تعالی عظمت او‬
‫لويې په ياد راوړل شي چې قرآن د هغه کالم دی‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬د قرآنکريم د اوامرو اطاعت کول او دهغه له مخالفت‬
‫څخه ځان ساتل ځکه قرآن به د قيامت پر ورځ هغه چا ته‬
‫حجت ‪،‬نور او شفاعت وي چې عمل يې ورباندې کړی وي‪.‬‬
‫مګر هغه څوک چې قرآن تالوت کوي خو په قرآن عمل نه‬
‫کوي او اوامرو څخه يې سرغړونه کوي نو قرآن به د قيامت په‬
‫ورځ پر داسې کس لعنت وايې‪.‬‬
‫‪ -۱۳‬يو مسلمان ته پکار ده چې حد اقل په څلويښتو ورځو کې‬
‫يو ځل قرآن ختم کړي او سنت ده چې هره ورځ يو جزء‬
‫تالوت کړي يا حد اقل د ورځې لس آيته تالوت کړي ترڅو‬
‫د غافالن په ډله کې حساب نه شي‪.‬‬
‫‪ -۱۴‬مستحب ده چې قاري د قرآن په ختم کې دعا وکړي نور‬
‫هم حاضر کړي چې په دعا کې ګډون وکړي ځکه چې دا د‬
‫دعا د استجابت او د هللا تعالی د رحمت د نزول وخت دی‪.‬‬
‫‪ -۱۵‬بايد د قرآن تالوت خاص د هللا تعالی د رضا لپاره وي‬
‫ځکه چې د قرآن تالوت له لويو عباداتو څخه دی نو عبادت‬
‫د غيرهللا لپاره نه وي‪.‬‬
‫‪ -۱۶‬د قرآنکريم په تالوت باندې اجرت اخيستل حرام دي‪ ،‬مګر‬
‫په تعليم باندې اجرت د متأخرينو په نزد جايز دي‪.‬‬
‫و بعض مشائخنا رحمهم هللا تعالی استحسنوا االستئجار علي‬
‫تعليم القرآن لظهور التوالي في االمور الدنية فهذا ما افتی به‬
 ‫قرآن پوهنه‪33..................................................................‬‬

‫المتاخرين مخالفين ما ذهب اليه امام وصاحباه بالضرورة فی‬

‫عدم جواز االستئجار علی تالوة (ردالمختار کتاب االجارة ‪)..۵۶.۵۵.۶‬‬
‫وقـال في “الهداية”‪ :‬األصل أن كل طاعـة يخـتص بهـا‬
‫المسلم‪ ،‬ال يجوز االستئجـار عليها عندنا لقوله ‪-‬عليه السالم ‪-:‬‬
‫(اقرؤوا القرآن وال تأكلوا به)‪.‬‬
‫‪ -۱۷‬د تالوت د سجدې په اوريدو سره د تالوت سجده کول‪.‬‬
‫‪..................................................................34‬قرآن پوهنه‬

‫دوهم فصل‬
‫د وحی پيل‬
‫نبی کريم صلی هللا عليه وسلم په مکه مکرمه کې پيدا شوی‬
‫چې يو شريف او امين سړی وو چې د رسالت څخه پخوا په‬
‫خپل قوم کې په امين باندې مشهور ؤ‪ ،‬رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم د قريشو له شريف قوم څخه دی او په قريشو کې د‬
‫شريفې کورنۍ څخه دی چې پالر يې عبدهللا زوی د عبدالمطلب‬
‫زوی د هاشم دی او دوی ټول د خپل قوم شريف خلک وو‪.‬‬
‫مخکې مو وويل چې د وحی پيل د رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم له رښتني خوبونو څخه پيل شو‪ ،‬بيا رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم ته د خلکو څخه لرې ګوښه ژوند کول غوره‬
‫ښکارېده او د حراء په غار کې به د خلکو څخه لرې د حنفي‬
‫ملت موافق عبادت کولو‪ ،‬او بالخره د رمضان د ليلة القدر په‬
‫شپه ده ته جبرئل عليه السالم راغی او وحی نازله شوه‪.‬‬
‫لقوله سبحانه وتعالی ‪ِ [:‬إنَّآ أَنزَ ْلنَاهُ ِفي لَ ْيلَ ٍة ُّم َب َ‬
‫ار َك ٍة إِنَّا ُكنَّا‬
‫ِرينَ ] (الدخان‪.)۳ :‬‬ ‫ُمنذ ِ‬
‫ژباړه ‪:‬مونږ قرآن په يوه مبارکه شپه کې نازل کړی يقينا ً‬
‫چې مونږ وېروونکې يو (په راليږلو د دغه قرآن)‪.‬‬
‫او د سوره العلق لومړي پنځه آيتونه ورباندې نازل شول‪.‬‬
‫د وحی تعريف ‪:‬‬
‫د وحی لغوي معنی ده اشاره لکه دغه قول د هللا تعالی‬
‫سبِ ُحوا بُ ْك َرة ً‬ ‫ب فَأ َ ْو َحى إِلَ ْي ِه ْم أَن َ‬ ‫علَى قَ ْو ِم ِه ِمنَ ْال ِمحْ َرا ِ‬
‫‪[:‬فَخ ََر َج َ‬
‫شيًّا] (مريم‪.)۱۱ :‬‬‫ع ِ‬‫َو َ‬
‫ژباړه ‪:‬نو هغه له عبادت ځای نه را ووت او په اشارو سره‬
‫يې خپل قوم ته وويل چې ‪:‬سهار او ماښام د هللا پاک تسبيح‬
‫وايئ‪.‬‬
‫همدارنګه وحی په معنی د الهام ده‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪35..................................................................‬‬

‫لکه انسان ته په فطري الهام سره لکه دغه قول د هللا تعالی‬
‫ض ِعي ِه ] (القصص‪.)۷ :‬‬ ‫‪َ [:‬وأ َ ْو َح ْينَا ِإلَى أ ُ ِم ُمو َ‬
‫سى أ َ ْن أ َ ْر ِ‬
‫ژباړه‪ :‬او مونږ د موسی مور ته وحی وکړه چې خپل زوی‬
‫ته دې تی ورکړه‪.‬‬
‫او يا حيوان ته په غريزي الهام سره لکه دغه قول د هللا‬
‫ل] (النحل‪.)۶۸ :‬‬ ‫تعالی [ َوأ َ ْو َحى َربُّكَ ِإلَى النَّحْ ِ‬
‫او همدارنګه وحی په معنې د بيان او اعالم ده په پټه او‬
‫تيزې سره‪.‬‬
‫وحی په اصطالح کې په ددو معناوو راځي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬وحی عبارت ده له قرآن او سنتو‪ .‬د قرآن لفظ او معنی دواړه‬
‫د هللا تعالی له طرفه دي‪ ،‬مګر د سنتو معنی د هللا تعالی د‬
‫طرفه او لفظ يې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم لخوا ټاکل‬
‫شوی دی‪.‬‬
‫‪ -۲‬وحی عبارت ده له اعالم او بيان د هللا تعالی لپاره د نبي له‬
‫انبياؤ څخه په وسيله د جبريل عليه السالم او يا په کومه بله‬
‫وسيله‪.‬‬
‫د وحي تقسيم ‪:‬‬
‫وحی په عمومي توګه په دوه ډوله تقسيم شوې ‪:‬‬
‫الف)‪ :‬په لفظ او معنی دواړو سره وحی‪ :‬چې عبارت له قرآن‬
‫څخه ده‪ ،‬هللا تعالی فرمايي َو‪َ [:‬كذَلِكَ أ َ ْو َح ْينَا إِلَيْكَ قُ ْرآنًا َ‬
‫ع َربِيًّا]‬
‫(الشوری‪.)۷:‬‬
‫ژباړه‪ :‬او په همدې توګه مونږ تاته عربي قرآن وحی کړ‪.‬‬
‫چې هللا تعالی مونږ ته د هغه په تالوت کولو او همدارنګه د‬
‫هغه په معنی کې د تدبر کولو حکم کړی دی ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫[ ِكتَابٌ أَنزَ ْلنَاهُ إِلَيْكَ ُمبَ َ‬
‫اركٌ ِليَدَّب َُّروا آيَاتِ ِه َو ِليَتَذك َر أ ْولوا‬
‫ب] (سوره ص ‪.)۲۹:‬‬ ‫األ َ ْلبَا ِ‬
‫‪..................................................................36‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪ :‬دا کتاب چې مونږ تاته نازل کړی مبارک (کتاب‬

‫دی) تر څو هغوی يې په آياتونو کې فکر وکړي او د عقل‬
‫څښتنان ترې پند واخلي‪.‬‬
‫ب)‪ :‬په معنی سره وحی پرته له لفظ څخه‪ :‬چې دا وحی‬
‫عبارت له سنتو د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم څخه لکه چې‬
‫ع ِن ْال َه َوى‪ ،‬إِ ْن ُه َو ِإ َّال َوحْ ٌ‬
‫ي‬ ‫هللا تعالی فرمايي ‪َ [:‬و َما يَ ْن ِط ُق َ‬
‫يُو َحى] (النجم ‪ )۴-۳‬ژباړه‪ :‬او خبرې نه کوي (محمد) له هوا‬
‫(خپلې) نه‪ ،‬نه دی دغه (قرآن) مګر وحی ده چې ورته ليږل‬
‫شوی ده‪.‬‬
‫تفسير انوار القرآن ددې آيتونو په تفسير کې ليکي‪ :‬په حديث‬
‫شريف له عبدهللا بن عمرو نه روايت چې وايي‪:‬ما به هر څه‬
‫چې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم څخه اوريدل هغه مې‬
‫يادول او ساتل پس قريشو زه له دغه کار څخه منع کړلم او ويې‬
‫ويل‪ :‬ته هر څه چې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم نه آورې‬
‫هغه ليکې حال دا چې هغه هم بشر دی او کله د غصې په وخت‬
‫کې څه وايي‪ .‬همغه وو چې له ليکلو مې الس واخيست او دغه‬
‫موضوع مې له رسول هللا صلی هللا عليه وسلم سره شريکه‬
‫کړه‪ :‬جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم وفرمايل‪«:‬اكتب‪،‬‬
‫فوالذي نفسي بيده ما خرج مني إال الحق» وليکه ځکه قسم پر‬
‫هغه ذات چې زما روح د هغه په واک کې دی‪ ،‬زما د ژبې‬
‫څخه د حق څخه بغير څه نه دي وتلي‪.‬همدارنګه رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم فرمايي‪« :‬زه بغير له حق څخه بل څه نه‬
‫وايم»‪.‬‬
‫دغه مهال ځنو صحابه کرامو عرض وکړ يا رسول هللا !‬
‫تاسې کله مزاج هم کوې؟ و يې فرمايل حتی که مزاخ وکړم هم‬
‫بغير له حق څخه بل څه نه وايم (تفسير انوارالقرآن – فتح‬
‫الباري )‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪37..................................................................‬‬

‫او هللا تعالی مونږ ته يې د هغه د (سنتو) د اخيستلو او په‬

‫هغه باندې د عمل کولو حکم کړی دی ‪:‬‬
‫ّللاَ ]‬ ‫سو ُل فَ ُخذُوهُ َو َما نَ َها ُك ْم َ‬
‫ع ْنهُ فَانت َ ُهوا َواتَّقُوا َّ‬ ‫[ َو َما آت َا ُك ُم َّ‬
‫الر ُ‬
‫(الحشر ‪.)۷‬‬
‫ژباړه‪ :‬او هغه څه چې رسول يې تاسې درکوئ واخلئ او له‬
‫هغه څه نه چې تاسې منع کوي ډډه وکړئ او له هللا څخه‬
‫ووېرېږئ‪.‬‬
‫د نزول له مخې وحی ‪:‬‬
‫د هللا (جل جالله) د طرفه نه خپل رسول کريم محمد صلی‬
‫هللا عليه وسلم او نورو رسوالنو ته وحی په دوه قسمه ده ‪:‬‬
‫الف) د واسطې پرته وحی‪ :‬چې دری ډوله ده ‪:‬‬
‫خوب لېدل‪ ،‬په زړه کې وراچول او د پردې تر شا د هللا‬
‫تعالی کالم له خپل نبی سره‪.‬‬
‫‪ -۱‬په خوب کې وحی ‪:‬‬
‫د انبياء عليه السالم خوب د هللا تعالی د طرفه وحی وي‪ ،‬لکه‬
‫د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم چې لومړنۍ وحی صالح او‬
‫رښتنې خوبونه وو ‪.‬‬
‫عايشه رضی هللا عنها وايي ‪ «:‬د رسول اکرم صلی هللا عليه‬
‫وسلم د وحې پيل له نيکو او ښو خوبونو څخه پيل شوی‬
‫ؤ‪،‬هرخوب به يې چې وليد د سپين سهار په څير به ښکاريده »‬
‫او همدارنګه ابراهيم عليه السالم ته په خوب کې د خپل‬
‫زوی اسماعيل عليه السالم د ذبحې کولو وحی شوی وه‪.‬‬
‫‪ -۲‬په زړه کې وراچول ‪:‬‬
‫بې له دې چې ماليکه ووينی هللا سبحانه و تعالی د خپل‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په زړه کې وحی واچوي لکه‬
‫چې رسول اکرم صلی هللا عليه وسلم فرمايې ‪«:‬إن روح القدس‬
‫نفث في روعي إن نفسا لن تموت حتى تستكمل رزقها وأجلها‬
‫‪..................................................................38‬قرآن پوهنه‬

‫فاتقوا هللا وأجملوا في الطلب‪ .‬خذوا ما حل ودعوا ما حرم»‬

‫(تفسير القرطبي سورة الشوری)‪.‬‬
‫يعنې‪ :‬روح القدس مې په زړه کې دا واچول چې تر هغه‬
‫پورې يو نفس نه مري څو پورې چې خپل اجل او رزق پوره‬
‫نه کړي‪ ،‬پس د هللا تعالی څخه ووېرېږئ د زرق په طلب کولو‬
‫کې نيک عمل اختيار کړئ‪ ،‬هغه څه په الس راوړئ چې حالل‬
‫او هغه څه پرېږدئ چې حرام وي‪.‬‬
‫‪ -۳‬د هللا تعالی کالم له خپل نبي سره د پردې تر شا ‪:‬‬
‫د هللا تعالی خبرې د خپل نبي سره د پردې تر شا چې دا ډول‬
‫وحې د قرآن کريم دصريح نص په بنسټ حضرت موسی عليه‬
‫السالم ته شوې وه او رسول اکرم صلی هللا عليه وسلم ته دا‬
‫ډول وحې د معراج د حديث په رڼا کې ثابته ده لکه د معراج په‬
‫شپه چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم ته د پنځو لمونځونو د‬
‫فرضيت وحی شوې ده‪.‬‬
‫ّللاُ إِ َّال َوحْ يًا أ ْوَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫لقوله سبحانه وتعالی ‪َ [:‬و َما كانَ ِلبَش ٍَر أن يُك ِل َمهُ َّ‬
‫ي بِإِذْنِ ِه َما يَشَاء] (الشورى‪:‬‬ ‫وال فَي ِ‬
‫ُوح َ‬ ‫س ً‬‫ب أ َ ْو ي ُْر ِس َل َر ُ‬
‫ِمن َو َراء ِح َجا ٍ‬
‫‪.)۵۱‬‬
‫ژباړه‪ :‬هيڅ بشر ددې توان نلري چې هللا تعالی ورسره‬
‫مخامخ خبرې وکړي‪ .‬مګر په وحی يا د پردې تر شا او يا به يو‬
‫رسول ورليږي نو په خپل حکم به هغه څه وحی کوي چې‬
‫خوښه يې وي‪ .‬په رښتيا چې هغه له هر څه پورته او د حکمت‬
‫څښتن دی‪.‬‬
‫ب)‪ :‬د مالئکې په وسيله وحی ‪:‬‬
‫د مالئکې په وسيله وحې په الندې قسمونو ده ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د مالئکې په اصلي شکل راتلل ‪:‬‬
‫د مالئکې په اصلی څيره نزول چې په کومې پيدا شوې ده د‬
‫سورت النجم مطابق دا ډول وحې يوازې دوه ځله راغلې ده‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪39..................................................................‬‬

‫‪ -۲‬د سړي په شکل راتلل ‪:‬‬

‫مالئکه به د يو سړی په شکل راتله ‪،‬خبرې به يې ورسره‬
‫کولې او رسول اکرم صلی هللا عليه وسلم به يې خبرې يادولې‬
‫‪،‬په دې صورت کې به کله کله صحابه وو هم جبرائيل عليه‬
‫السالم ليده‪.‬‬
‫حضرت عمر فاروق رضی هللا عنه روايت کوي چې‬
‫ّللاِ صلی هللا عليه وسلم ذَاتَ َي ْو ٍم ؛ ِإ ْذ‬ ‫سو ِل َّ‬ ‫‪َ «:‬ب ْينَ َما نَحْ ُن ِع ْندَ َر ُ‬
‫ش َع ِر‪ ,‬ال ي َُرى‬ ‫س َوا ِد ال َّ‬
‫شدِيدُ َ‬ ‫ب‪َ ,‬‬
‫الث َيا ِ‬
‫اض ِ‬ ‫شدِيدُ َب َي ِ‬ ‫علَ ْينَا َر ُج ٌل َ‬
‫طلَ َع َ‬ ‫َ‬
‫س ِإلَى النَّبِي ِ صلی‬ ‫سفَ ِر ‪ ,‬وال َي ْع ِرفُهُ ِمنَّا أ َ َحدٌ؛ َحتَّى َجلَ َ‬ ‫علَ ْي ِه أَث َ ُر ال َّ‬ ‫َ‬
‫علَى‬ ‫ه‬ ‫ي‬ ‫َّ‬ ‫ف‬ ‫َ‬
‫ك‬ ‫ع‬
‫ُ َ ِْ َ َ َ َ ِْ َ‬ ‫ض‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫‪,‬‬‫ه‬ ‫ي‬‫َ‬ ‫ت‬‫ب‬‫ك‬‫ْ‬ ‫ر‬ ‫ى‬ ‫َ‬ ‫ل‬‫إ‬ ‫ه‬ ‫ي‬‫َ‬ ‫ت‬‫ب‬ ‫ْ‬
‫ك‬
‫ْ َ ُ َ ِْ ِ‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ن‬
‫َ‬ ‫س‬ ‫َ‬ ‫أ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫‪,‬‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫هللا‬
‫خذَ ْي ِه‪ ...‬الحديث»‬ ‫فَ ِ‬
‫يعنې‪ :‬مونږ د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم سره يو ورځ‬
‫ناست وو چې يو سړی را ښکاره شو چې تک سپنې جامې په‬
‫تن وي‪ ،‬تک تور ويښتان يې وو‪ ،‬په هغه باندې د سفر هيڅ اثر‬
‫نه معلوميده‪ ،‬او د مونږ څخه هيچا نه پېژندلو‪ ،‬تر دې چې د‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم سره کيناست‪ ،‬ورنونه يې د هغه‬
‫د ورنو سره ولګول او دواړه السونه يې د هغه په ورونو‬
‫کيښول‪..‬‬
‫‪ -۳‬د زنک د کړنګار په شکل راتلل ‪:‬‬
‫د زنګ دکړنګار په شکل به راتله له ټولو وحيو څخه دا‬
‫سخته وه په دې وحې کې که څه هم په سخت ژمی کې به وه د‬
‫نبی صلی هللا عليه وسلم تندی به له خولو ډک وو‪،‬او که په‬
‫څاروي به سپور وو نو څاروی به يې په ځمکه پريوت‪ ،‬دا‬
‫وحې يوه ورځ هغه وخت په نبی صلی هللا عليه وسلم باندې‬
‫راغله چې د نبی صلی هللا عليه وسلم ورون مبارک د زيد بن‬
‫ثابت په ورانه د پاسه وو په زيد بن ثابت رضی هللا عنه د ده‬
‫ورون هومره دروند پيټۍ وو چې ګومان يې کاوه چې ژر به يې‬
‫پښه ماته شی‪.‬‬
‫‪..................................................................40‬قرآن پوهنه‬

‫وحی ته د امت اړتيا ‪:‬‬

‫وحی ته د امت ضرورت او اړتيا يوه فطري غوښتنه ده‪،‬‬
‫ځکه هللا تعالی انسان د توحيد په فطرت پيدا کړی دی او د‬
‫توحيد څخه انحراف اصالً د فطرت څخه انحراف دی‪ ،‬لقوله‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم ‪«:‬ما من مولود إال يولد على‬
‫الفطرة‪ ,‬إلابواه يهودانه أو يمجسانه أو ينصرانه» (البخاري)‬
‫ژباړه‪ :‬هر نوی طفل د (اسالم) په سالم فطرت سره پيدا‬
‫کيږي مګر والدين يې هغه يهودي‪ ،‬نصراني او يا مجوسي‬
‫ګرځوي‪.‬‬
‫نو هر ډول انحراف که يهودي وي‪ ،‬مجوسی‪ ،‬نصاراني او‬
‫بل وي هغه اصالً د فطرت نه انحراف دی‪.‬‬
‫او د هللا تعالی د طرفه هر هدايت او تعليم د فطرت موافق‬
‫دی لکه زمونږ سره چې د هللا تعالی راليږلی وحی (قرآن او‬
‫سنت) دي‪.‬‬
‫مګر د فطري توحيد لورې ته بلل په علم سره کيږي نه په‬
‫عقل ځکه چې ډير شيان په عقل نه پيژندل کيږي مثالً‪ :‬د وحی‬
‫نزول‪ ،‬د قيامت ورځ‪ ،‬جنت او دوزخ نو ځکه د دغو شيانو‬
‫تفصيلي الرښوونه مونږ ته هللا تعالی د وحی په راليږلو او د‬
‫پيغمبر په رسالت سره کړې ده‪.‬‬
‫ځکه چې په هر څه باندې يوازې هللا تعالی پوهيږي ځکه‬
‫چې هغه (جل جالله) پيدا کوونکی دی‪.‬‬
‫ْ‬ ‫لقوله سبحانه وتعالی‪ [:‬أ َ َال يَ ْعلَ ُم َم ْن َخلقَ َو ُه َو الل ِط ُ‬
‫يف ال َخبِ ُ‬
‫ير]‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫(الملك‪.)۱۴ :‬‬
‫ژباړه‪ :‬آيا هغه څوک نه پوهيږي چې پيداښت يې کړی؟ او‬
‫هغه له ډيرو پټو او باريکو شيانو څخه ښه خبر دی‪.‬‬
‫پس ويالی شو چې وحی د بشر د فطرت او روح داسې‬
‫ضرورت دی لکه غذا ته چې د انسان د جسم ضرورت دی‪ ،‬نو‬
 ‫قرآن پوهنه‪41..................................................................‬‬

‫څوک چې په اسالم کې داخل شوی دي او په وحی ايمان لري‬

‫هغوی يو نوي ژوند ته داخل شوي دي‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫تاسې ډير ځله هغه کسان ليدلي چې کله نوي اسالم ته‬
‫داخليږي او د شهادتين کلمه وايي ژاړي دا ځکه چې فطرت يې‬
‫د اصلي مقصد سره وصل شو چې توحيد دی‪ ،‬همدارنګه تاسې‬
‫به ځينې داسې کسان ليدلي وي چې د مسجد الحرام‪ ،‬کعبې‬
‫شريفې او د زم زم د اوبو په ليدل سره ژاړي او يا د قرآن په‬
‫اورېدلو سره ژاړي دا ځکه چې دا د اسالمي فطرت په نعمت باندې‬
‫خوشحالی ده او دا اصالً د فطرت او روح غذا ده ‪.‬‬
‫د قرآن نزول‬
‫قرآنکريم په دوو مرحلو کې نازل شوی دی‪.‬‬
‫اول مرحله‪ :‬په يو ځل د دنيا په آسمان کې بيت العزت ته نازل شوی‬
‫دی‪.‬‬
‫دوهمه مرحله‪ :‬په (‪ )۲۳‬کلونو کې جال جال رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم باندې نازل شوی دی‪.‬‬
‫بيت العزت ته د يو ځل نزول حکمت ‪:‬‬
‫لومړۍ فائده‪ :‬دا چې قرآنکريم د مسلمانانو په نزد سپېڅلی کتاب‬
‫دی‪ ،‬او د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم معجزه ده‪ ،‬نو د‬
‫اسالمي امت د تعظيم لپاره بيت العزت ته نازل شوی دی‪.‬‬
‫دوهمه فائده‪ :‬خپل د قرآنکريم د شان تعظيم‪.‬‬
‫دريمه فائده‪ :‬د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د شان تعظيم تر‬
‫څو د آسمانونو مالئکې پوه شي چې هللا پاک هغه ته څومره‬
‫لوړ شان ورکړی دی چې په ده باندې نازل شوی کتاب په‬
‫يو ځل بيت العزت ته نازليږي‪.‬‬
‫څلورمه فائده‪ :‬د اوو آسمانونو اهل ته دا اعالن چې قرآن‬
‫ورستی آسماني کتاب دی‪.‬‬
‫‪..................................................................42‬قرآن پوهنه‬

‫پنځمه فائده‪ :‬دا چې قرآن په يو ځل د يوې جملې په توګه بيت‬

‫العزت ته نازل شوی دې ته اشاره ده چې هللا سبحانه وتعالی‬
‫عالم الغيب دی‪ ،‬په ټولو حوادثو د واقع کېدو څخه مخکې پوه‬
‫دی‪.‬‬
‫ّللاُ قَ ْو َل الَّتِي ت ُ َجا ِدلُكَ فِي زَ ْو ِج َها﴾‬ ‫مثالً‪ :‬دغه آيت‪﴿ :‬قَ ْد َ‬
‫س ِم َع َّ‬
‫[المجادلة‪.]1 :‬‬
‫دا آيت کريمه د حادثې د واقع کېدو څخه مخکې د دنيا په‬
‫آسمان کې بيت الغزت کې وو‪.‬‬
‫شپږمه فائده‪ :‬نظر ټولو آسماني کتابونو ته دا د قرآن‬
‫خصوصيت دی چې د يوې جملې او جال جال دواړه مرحلو‬
‫سره نازل شوی دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪43..................................................................‬‬

‫دريم فصل‬
‫علم أسباب نزول‬
‫علم اسباب نزول يا شأنزول هغه علم دی چې د سورتونو او‬
‫آيتونو د نزول د سبب‪ ،‬وخت او ځای څخه بحث کوي‪.‬‬
‫د قرآنکريم نزول دوه قسمه شوی دی‪ :‬اول قسم ابتداء‪ ،‬او‬
‫دوهم قسم د واقعې او سوال څخه وروسته نزول‪.‬‬
‫علم أسباب نزول خاص اهميت لري لکه‪ :‬د شرعي حکم د‬
‫حکمت او سبب پېژندل‪ ،‬د حکم صحي تشخيص‪ ،‬په معنی کې د‬
‫اشکال لرې کول‪ ،‬ځکه تفسير پرته د نزول د سبب له پېژندلو‬
‫څخه ممکن نه دی‪ ،‬علم اسباب نزول د قرآن د معنی د پوهېدو‬
‫لپاره ډير مهم دی‪.‬‬
‫د شأنزول يا اسباب نزول له مخکې د آيتونو اقسام ‪:‬‬
‫اول – قسم د کوم سبب پرته د قرآن نزول‪ ،‬چې اکثرا ً قران‬
‫همداسې نازل شوی دی‪.‬‬
‫دوهم – د يو سبب‪ ،‬واقعې يا سوال په ارتباط نزول چې ځېنې‬
‫اسباب يې په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫ِيرتكََ‬
‫عش َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫د يوې واقعې مينځته راتلو وروسته لکه ‪َ [ :‬وأنذ ِْر َ‬
‫األ َ ْق َربِينَ ] آيت نازل شو (صحيح البخاري)‪.‬‬ ‫ْ‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم چې کله د صفا غوندۍ ته‬
‫وخوت قريشو ته يې نارې کړې هغوی يې د هللا تعالی د عذاب‬
‫څخه ووېرول ابولهب د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم مقابل‬
‫َّت يَدَا أَبِي لَ َه ٍ‬
‫ب‬ ‫کې ګوستاخې وکړه او بيا دا ايت نازل شو [تَب ْ‬
‫ب] (صحيح البخاري ‪.)۴۷۷۰‬‬ ‫س َ‬ ‫َوتَبَّ َما أ َ ْغنَى َ‬
‫ع ْنهُ َمالُهُ َو َما َك َ‬
‫همدارنګه يوې ښځې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم څخه‬
‫د ظهار د حکم په باره کې سوال وکړ‪ ،‬د هغه سوال په ځواب‬
‫ّللاُ قَ ْو َل الَّتِي ت ُ َجا ِدلُكَ فِي‬ ‫س ِم َع َّ‬ ‫کې دا آيتونه نازل شول [قَ ْد َ‬
‫ير‬
‫ص ٌ‬ ‫س ِمي ٌع بَ ِ‬ ‫او َر ُك َما إِ َّن َّ‬
‫ّللاَ َ‬ ‫ّللاُ يَ ْس َم ُع ت َ َح ُ‬ ‫زَ ْو ِج َها َوت َ ْشت َ ِكي إِلَى َّ‬
‫ّللاِ َو َّ‬
‫](المجادله)‪.‬‬
‫‪..................................................................44‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪ :‬بې شکه هللا د هغې ميرمنې وينا واوريده چې د خپل‬

‫ميړه په هکله ستا سره بيا بيا ږغېږي او هللا پاک ته فرياد کوي‬
‫او هللا پاک تاسې دواړو پوښتنه او ځواب اروي‪ .‬بې شکه هللا‬
‫پاک اوريدونکی او ليدونکی دی‪.‬‬
‫همدارنګه د بدر په غزا کې يو صحابي د رسول هللا صلی‬
‫هللا عليه وسلم څخه د غنائمو په باره کې پوښتنه وکړه چې بيا دا‬
‫سو ِل‬ ‫ع ِن األَنفَا ِل قُ ِل األَنفَا ُل ِ َّّللِ َو َّ‬
‫الر ُ‬ ‫آيت نازل شو‪َ [ :‬يسْأَلُونَكَ َ‬
‫ك ْم] (األنفال ‪.)۱:‬‬ ‫ّللاَ َوأ َ ْ‬
‫ص ِل ُحواْ ذَاتَ َب ْي ِن ُ‬ ‫فَاتَّقُواْ َّ‬
‫ژباړه‪( :‬ای محمده!) له تا څخه د غنيمتونو په هکله پوښتنه‬
‫کوي‪ .‬ووايه چې غنيمتونه د هللا او د هغه د رسول دي‪ .‬نو بايد‬
‫چې له هللا نه وډار شئ‪ ،‬خپلې داخلي اړېکې مو سره روغې او‬
‫د هللا او د هغه د رسول اطاعت وکړئ که تاسې مؤمنان ياست‪.‬‬
‫او بيا د غنمت د ويش د سوال په ځواب کې دا آيت نازل شو‬
‫سو ِل َو ِلذِي‬‫لر ُ‬ ‫َيءٍ فَأ َ َّن ِّللِ ُخ ُم َ‬
‫سهُ َو ِل َّ‬ ‫غنِ ْمتُم ِمن ش ْ‬ ‫‪َ [:‬وا ْعلَ ُمواْ أَنَّ َما َ‬
‫القُ ْربَى‪( ]..‬األنفال ‪.)۴۱:‬‬ ‫ْ‬
‫ژباړه‪ :‬پوه شئ (ای مسلمانانو!) چې څه مو غنيمت کړل نو پنځمه‬
‫برخه يې د هللا‪ ،‬رسول‪ ،‬د رسول د خپلوانو‪ ،‬يتيمانو‪ ،‬مسکينان‪...‬‬
‫د اسباب نزول د پيژندلو فوائد ‪:‬‬
‫لومړۍ فائده‪ :‬د شرعي حکم د تطبيق او عملي کولو د‬
‫حکمت پيژندل‪.‬‬
‫مثال‪ :‬په قرآنکريم کې د خمر (شرابو) د حرمت حکم په څو‬
‫مراحلو سره په تدريجي ډول نازل شوی دی‬
‫لومړۍ مرحله‪ :‬لومړی آيت چې د شرابو تحريم ته اشاره‬
‫ب تَت َّ ِخذُونَ ِم ْنهُ‬ ‫ت النَّ ِخي ِل َواأل َ ْعنَا ِ‬ ‫کوي دا آيت دی ‪َ [:‬و ِم ْن ث َ َم َرا ِ‬
‫سنًا](النحل ‪.)۶۷:‬‬ ‫س َك ًرا َو ِر ْزقًا َح َ‬ ‫َ‬
‫ژباړه‪ :‬او په همدې توګه د خرما او انګورو له ونو نه هم‬
‫تاسې نشه لرونکي او نور ښه خوراکونه جوړوئ‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪45..................................................................‬‬

‫سنًا] د سکر (نيشې) په‬ ‫س َك ًرا َو ِر ْزقًا َح َ‬‫په قول د [تَت َّ ِخذُونَ ِم ْنهُ َ‬
‫اړه سکوت او د رزق صفت بيانوي‪ ،‬نو خلک يې و پوهول چې‬
‫سکر (نشه) ښه شی نده‪.‬‬
‫دوهمه مرحله‪ :‬هللا سبحانه وتعالی فرمايي ‪:‬‬
‫ير َو َمنَافِ ُع‬‫ع ِن الخ َْم ِر َو ْال َم ْيس ِِر قُ ْل فِي ِه َما ِإثْ ٌم َك ِب ٌ‬ ‫[ َيسْأ َلُونَكَ َ‬
‫اس َو ِإثْ ُم ُه َما أ َ ْك َب ُر ِمن نَّ ْف ِع ِه َما](البقرة‪)۲۱۹ :‬‬ ‫ِللنَّ ِ‬
‫ژباړه‪ :‬دوی له تا څخه د شرابو او جواري (قمار) په هکله‬
‫پوښتنه کوي‪ ،‬ورته ووايه چې په دې دواړو کې لويه ګناه ده او‬
‫د خلکو لپاره څه ګټه هم شته خو ګناه يې تر ګټې خورا لويه ده‪.‬‬
‫دريمه مرحله‪:‬‬
‫هللا سبحانه وتعالی فرمايي ‪َ [:‬يا أَيُّ َها الَّذِينَ آ َمنُواْ الَ ت َ ْق َربُواْ‬
‫علَ ُمواْ َما تَقُولُونَ ] (النساء‪.)۴۳ :‬‬ ‫ارى َحتَّى ت َ ْ‬ ‫س َك َ‬ ‫صالَة َ َوأ َ ْنت ُ ْم ُ‬‫ال َّ‬
‫ژباړه‪ :‬ای مؤمنانو ! د نشې په حالت کې لمانځه ته مه نږدې‬
‫کيږئ‪ .‬تر څو په هغه څه پوه شئ چې تاسې يې وايئ‪.‬‬
‫آخري مرحله‪:‬‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫هللا سبحانه وتعالی فرمايي ‪ [:‬يَا أيُّ َها الذِينَ آ َمنوا إِن َما الخ َْم ُر‬
‫ان فَاجْ تَنِبُوهُ]‬ ‫ط ِ‬ ‫ش ْي َ‬
‫ع َم ِل ال َّ‬ ‫س ِم ْن َ‬ ‫اب َواأل َ ْزالَ ُم ِرجْ ٌ‬‫ص ُ‬ ‫َو ْال َم ْيس ُِر َواألَن َ‬
‫(المائدة‪.)۹۰ :‬‬
‫ژباړه‪ :‬ای مؤمنانو ! په دې کې هيڅ شک نشته چې شراب‬
‫او جواري او بتان او د فال غيشي ناپاک او د شيطان کړنې دي‬
‫نو ځان ترې وژغورئ‪.‬‬
‫پس ﴿فَاجْ تَنِبُوهُ﴾ امر دی په مطلق تحريم باندې‬
‫دوهمه فائده‪ :‬د نزول د تعين پيژندل ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫مثال‪ :‬د هللا تعالی دا قول‪[ :‬قَ ْد َ‬
‫س ِم َع َّ‬
‫ّللاُ ق ْو َل التِي ت َجا ِدلكَ ]‬
‫دا آيتونه د خولة بنت ثعلبة رضی هللا عنها او د هغې خاوند‬
‫اوس بن صامت په شأن کې نازل شوی وو‪ ،‬چې صحيح حديث‬
‫کې راغلي چې خوله رضی هللا عنها رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫‪..................................................................46‬قرآن پوهنه‬

‫وسلم ته راغله او ويې ويل‪ :‬چې ماته مې خاوند ظهار راکړ‪،‬‬

‫داسې کلمه يې وويله چې په تحريم داللت کوي‪.‬‬
‫چې بيا دا آيتونه نازل شول ‪:‬‬
‫ّللاُ قَ ْو َل الَّتِي ت ُ َجا ِدلُكَ فِي زَ ْو ِج َها َوت َ ْشت َ ِكي ِإلَى َّ‬
‫ّللاِ‬ ‫س ِم َع َّ‬ ‫﴿قَ ْد َ‬
‫ظاه ُِرونَ ِمن‬ ‫﴿والَّذِينَ يُ َ‬
‫او َر ُك َما﴾[المجادلة‪ ]1 :‬وقوله َ‬ ‫ّللاُ َي ْس َم ُع ت َ َح ُ‬ ‫َو َّ‬
‫ير َرقَبَةٍ﴾ [المجادلة‪]3 :‬‬ ‫عودُونَ ِل َما قَالُوا فَتَحْ ِر ُ‬ ‫سا ِئ ِه ْم ث ُ َّم ا َ ُ‬ ‫ِن َ‬
‫شرح‪ :‬فهذا الحكم عام‪ ,‬يشمل خولة ويشمل أوس ويشمل كل َمن‬
‫وقع في هذا الحكم‪ ,‬والقاعدة "العبرة في عموم اللفظ وليست‬
‫بخصوص السبب"‪ .‬لكن ال شك أن السبب الذي نزلت من أجله‬
‫اآليات يدخل دخوالً أوليًا‪ ,‬ألنه هو السبب المباشر‪,‬‬
‫پس دا حکم عام دی چې شامل دی خوله‪ ،‬اوس بن صامت او‬
‫ټولو ته‪ ،‬نو قاعده داسې ده چې « العبرة في عموم اللفظ وليست‬
‫بخصوص السبب»‬
‫دريمه فائده‪ :‬د آيتونو په فهم او پوهېدو کې مرسته ‪:‬‬
‫صفَا َو ْال َم ْر َوة َ ِمن َ‬
‫شعَآئِ ِر ّللاِ‬ ‫مثال‪ :‬هللا تعالی فرمايي ‪[:‬إِ َّن ال َّ‬
‫ف بِ ِه َما َو َمن‬‫ط َّو َ‬ ‫فَ َم ْن َح َّج ْالبَيْتَ أو ا ْعت َ َم َر فَالَ ُجنَا َح َ‬
‫علَ ْي ِه أَن يَ َّ‬
‫ع ِلي ٌم] (البقرة‪.)158 :‬‬‫ع َخي ًْرا فَإ ِ َّن ّللاَ شَا ِك ٌر َ‬ ‫ط َّو َ‬ ‫تَ َ‬
‫ژباړه ‪:‬يقينا ً چې صفا او مروه د هللا تعالی له نښانو څخه دي‪.‬‬
‫نو څوک چې د بيت هللا د حج او عمرې تکل وکړي هيڅ باک‬
‫نلري چې د دواړو په مينځ کې منډې را منډې وکړي او څوک‬
‫چې نيک او ښه کارونه په خوښه وکړي نو هللا پاک ښه شکر‬
‫منونکی او عالم دی‪.‬‬
‫ظاهر د آيت خو دا دی چې هغه کسان چې حج او عمرې ته‬
‫ځي په هغوی باندې ګناه نشته چې د صفا او مروه تر مينځ‬
‫سعی وکړي‪.‬‬
‫مګر سبب د نزول ددې آيت شريف دا دی چې‪ :‬د جاهليت‬
‫په وخت د صفا او مروه دواړو ځايونو باندې د مشرکانو بتان‬
‫وو‪ ،‬نو مسلمانانو ته پخپلو نفسونو کې حرج ښکارېدو نو دا آيت‬
 ‫قرآن پوهنه‪47..................................................................‬‬

‫نازل شو چې صفا او مروه د هللا تعالی شعائر دي‪ ،‬د بتانو څخه‬
‫پخوا هم مقدس ځايونه وو‪.‬‬
‫او فائده دا شوه چې د اسالمي شريعت لخوا ټاکلی مقدس‬
‫ځای د محرمات په وسيله نه خرابيږي‪.‬‬
‫ْس ْالبِ ُّر ِبأ َ ْن‬
‫همدارنګه د هللا تعالی دا قول چې فرمايي‪[ :‬و لَي َ‬
‫ورهَا َولَ ِك َّن ْال ِب َّر َم ِن اتَّقَى َوأْتُوا ْالبُيُوتَ ِم ْن‬ ‫ت َأْتُوا ْالبُيُوتَ ِم ْن ُ‬
‫ظ ُه ِ‬
‫أَب َْوا ِب َها] (البقرة‪.)۱۸۹ :‬‬
‫ژباړه ‪:‬او دا کومه نيکي نه ده چې تاسې کورونو ته د شا له‬
‫لوري راځئ‪ .‬بلکي اصلي نيکي د هغه چا ده چې له هللا څخه‬
‫وډار شي‪ .‬او تاسې کورونو ته د دروازې له الرې والړ شئ‪.‬‬
‫مفسرين وايي چې د جاهليت په زمانه کې ځينې عرب داسې‬
‫وو چې کله به يې حج آدا کړ نو خپلو کورونو ته به د دروازو‬
‫ليارې نه ننوتل بلکي د شا د طرف څخه به ننوتل او دوی به‬
‫ويل‪ :‬چې د ګناهونو سره حج ته تللی وو او اوس پاک کور ته‬
‫راځو نو بايد په يو نوې الره داخل شو‪ ،‬او دا عقېده لرل صحيح‬
‫نه وو په پورته آيت شريف کې رد شو‪.‬‬
‫څلورمه فائده‪ :‬د حفظ او يادولو آسانتيا ‪:‬‬
‫کله چې مونږ يو قصه ذکر کوو لکه د صفا په غوندې چې‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم خطبه وويله او دا آيت نازل شو‬
‫ب] او همدارنګه د انفال او د هغه د تقسيم په‬ ‫َّت يَدَا أَبِي لَ َه ٍ‬
‫[تَب ْ‬
‫باره کې پوښتنه او د هغه په ځواب کې د آيتونو نزول او نور‬
‫زمونږ په ذهن کې ثابت ځای نيسي او د قرآن يادول را ته آسانه‬
‫کيږي‪( .‬علوم القرآن – األکاديمية االسالمية)‪.‬‬
‫‪..................................................................48‬قرآن پوهنه‬

‫د اسباب نزول پيژندلو طريقه ‪:‬‬

‫د اسباب نزول د پيژندلو لپاره الندې صورتونه دي‪:‬‬
‫‪ -۱‬د اسباب نزول د پيژندلو طريقه روايت دی ‪:‬‬
‫لکه بی بی عايشه رضی هللا عنها چې د خوله د قصې‬
‫روايت کوي چې زه په کور کې ومه چې خوله راغله او ژړل‬
‫يې‪ ،‬د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم نه يې ظهار په باره‬
‫ّللاُ قَ ْو َل‬ ‫پوښتنه وکړه چې بيا دا آيت شريف نازل شو [قَ ْد َ‬
‫س ِم َع َّ‬
‫الَّ ِتي ت ُ َجا ِدلُكَ ] ‪.‬‬
‫‪ -۲‬د اسباب نزول په باره کې د علماؤ مواظبت ‪:‬‬
‫لکه عبدهللا ابن معسود رضی هللا عنه وايي‪« :‬وهللا ما من آية‬
‫في كتاب هللا إال وأعلم أين نزلت ‪-‬المكان‪ -‬ومتى نزلت ‪-‬الزمان‪-‬‬
‫وفيمن نزلت ‪-‬سبب النزول» ‪.‬‬
‫يعنې‪ :‬و هللا چې د هللا تعالی په کتاب کې داسې آيت نشته‬
‫مګر دا چې زه د هغه د نزول پر ځای‪ ،‬او دا چې کله نازل‬
‫شوی او سبب د نزول يې څه دی عالم او پوه يم‪.‬‬
‫د حضرت عمر رضی هللا عنه په دور خالفت کې عبدهللا‬
‫ابن مسعود رضی هللا عنه کوفې ته واستول شو تر څو خلکو ته‬
‫د قرآن تعليم ورکړي هغه رضی هللا عنه د وفات تر وخته‬
‫پورې په کوفه کې خلکو ته د دين تعليم ورکولو‪ ،‬امام ابی حنيفه‬
‫رحمه هللا د ابن مسعود رضی هللا عنه د شاګرد شاګرد دی او د‬
‫کوفې د مدرسي زده کوونکی دی‪.‬‬
‫‪ -۳‬په علوم القرآن کې د اسباب نزول مستقل باب ‪:‬‬
‫د علوم القرآن په ځينو کتابونو کې د اسباب نزول لپاره‬
‫ځاتنه فصل او باب ټاکل شوی دی لکه ‪:‬‬
‫"اإلتقان في علوم القرآن"‪" ,‬البرهان في علوم القرآن"‪,‬‬
‫"الزيادة واإلحسان في علوم القرآن"‪" ,‬فنون األفنان في علوم‬
‫القرآن" چې د مستقل باب ټاکل د هغه په اهميت او اهتمام داللت‬
‫کوي‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪49..................................................................‬‬

‫‪ -۴‬په تفاسيرو کې د اسباب نزول ذکر ‪:‬‬

‫اکثرو مفسرينو د سورتونو او آيتونو سبب نزول ذکر کړی‬
‫وي‪.‬‬
‫‪ -۵‬مستقل تأليفات ‪:‬‬
‫په اسباب نزول کې ځيني ځانګړي کتابونه هم ليکل شوی‬
‫دي چې په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫لباب النقول في أسباب النزول – جالل الدين السيوطي‬
‫أسباب النزول – الواحدي‬
‫أسباب النزول – النيساپوری‬
‫العجاب في البيان األسباب – ابن حجر العسقالنی‬
‫تنزيل القرآن – ابن شهاب الزهری‬
‫‪..................................................................50‬قرآن پوهنه‬

‫څلورم فصل‬
‫تاريخ القرآن‬
‫(علم مکي والمدني)‬
‫قرآنکريم په يو ځل نه دی نازل شوی بلکي په څو ځله په‬
‫‪ ۲۳‬کلونو کې نازل شوی دی چې څه د هجرت څخه مخکې په‬
‫مکه او څه د هجرت څخه وروسته په مدينه کې او څه د‬
‫سورتونو پشان او څه د آيتونو په ډول‪ ،‬څه په غزواتو کې‪ ،‬څه‬
‫د ورځې او څه د شپې نازل شوی دی‪.‬‬
‫د مکي او مدني تعريف ‪:‬‬
‫د مکې او مدنې په تعريف کې راحج قول دا دی چې‪ :‬هغه‬
‫سورتونه چې د هجرت څخه مخکې په مکه کې نازل شوي‬
‫مکي او هغه سورتونه چې د هجرت څخه وروسته په مدينه کې‬
‫نازل شوي مدني بلل کيږي‪.‬‬
‫د مکي او مدني تر مينځ فرق ‪:‬‬
‫اول ‪ -‬مکي سورتونه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د انبياء قصې ډيرې پکې بيان شوې وي‪.‬‬
‫‪ -۲‬آيتونه يې لنډ لنډ وي‪.‬‬
‫‪ -۳‬په هغه کې کفار په وعيد باندې تهديد شوي دي‪.‬‬
‫‪ -۴‬د عقيدې او ايمان د ارکانو څخه بحث کوي‪.‬‬
‫‪ -۵‬د احکامو لکه‪ :‬لمونځ‪ ،‬زکات‪ ،‬حج‪ ،‬روژې او جهاد څخه بحث نه‬
‫کوي‪.‬‬
‫‪ -۶‬د عباداتو‪ ،‬معامالتو او آدابو د تطبيق له اصولو څخه بحث‬
‫کوي‪.‬‬
‫‪ -۷‬قسم ډير پکې ياد شوی وي‪.‬‬
‫مدني سورتونه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬آيتونه يې اوږه وي‪.‬‬
‫‪ -۲‬زيات د اهل کتابو څخه بحث کوي ځکه چې رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم د يهودو تر څنګ ژوند کولو‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪51..................................................................‬‬

‫‪ -۳‬په هغه کې قصې ډېرې کمې وي‪.‬‬

‫‪ -۴‬عبادات او احکام په تفصيلي ډول بيان شوی وي‪.‬‬
‫‪ -۵‬د حکومت او ټولنې د تنظيم څخه بحث کوي‪.‬‬
‫‪ -۶‬د جهاد څخه بحث کوي‪.‬‬
‫‪ -۷‬د شريعت د احکامو څخه بحث کوي‪.‬‬
‫د مکي او مدني سورتونو پېژندل ‪:‬‬
‫د مکي او مدني سورتونو د پېژندلو لپاره دوې طريقې دي‬
‫سماعي روايت او قياسي‪ ،‬سماعي دا چې مونږ ته د نزول خبر‬
‫را رسيدلی يا روايت شوی دی‪.‬‬
‫او قياسي دا چې‪ :‬ټول هغه سورتونه چې (يا أيَّها الناس) پکې‬
‫راغلی وي‪ ،‬او يا پيل په حروف مقطعات شوی وي لکه‪ :‬آل‬
‫عمران‪ ،‬البقره او نور مکي سورتونه دي‪.‬‬
‫او ټول هغه سورتونه چې په هغه کې د مخکې امتونو او‬
‫پيغمبرانو قصې‪ ،‬فرائض‪ ،‬احکام او حدود بيان شوي وي او يا د‬
‫منافقينو بيان پکې شوی وي مدني سورتونه دي‪.‬‬
‫د قرآنکريم لومړی نازل شوی سورت‪ ،‬سورت علق دی‪:‬‬
‫[اقرأ باسم ربک‪ ] ...‬تر [ما لم يعلم] پورې (رواه البخاري و مسلم)‪.‬‬
‫(مختصر األتقان في علوم القرآن ص ‪)۵۴-۵۸‬‬
‫د مکي سورتونو د پيژندلو ضوابط ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د قرآن هر سورت چې په حروف مقطعاتو (الم‪ ،‬کهعيص)‬
‫باندې پيل شوی وي مکي دی لکه‪ :‬سورة البقره او آل‬
‫عمران‪.‬‬
‫‪ -۲‬په هر سورت کې چې (کال) وي مکي دی لکه‪َ ﴿ :‬ك َّال الَ‬
‫علَى قُلُوبِ ِه ْم﴾‬
‫ت ُ ِط ْعهُ َوا ْس ُج ْد َوا ْقت َِربْ ﴿[العلق‪َ ﴿ ,]19 :‬كال بَ ْل َرانَ َ‬
‫[المطففين‪,]14 :‬‬
‫‪ -۳‬په هر سورت کې چې سجده تالوت وي مکي دی‪.‬‬
‫‪..................................................................52‬قرآن پوهنه‬

‫‪ -۴‬هر سورت چې په قسم باندې پيل شوی وي مکي دی لکه‪:‬‬

‫ور﴾ [الطور‪,]1 :‬‬ ‫﴿و ُّ‬
‫الط ِ‬ ‫َ‬ ‫ت ذَ ْر ًوا﴾ [الذاريات‪,]1 :‬‬ ‫﴿والذَّ ِار َيا ِ‬‫َ‬
‫﴿واللَّ ْي ِل ِإذَا َي ْ‬
‫غشَى﴾ [الليل‪.]1 :‬‬ ‫َ‬
‫‪ -۵‬د مکي په سورتونو کې د تأکيد لپاره نون ثقيله او نون خفيفه‬
‫ډير ذکر شوی وي‪.‬‬
‫‪ -۶‬هر سورت چې په حمد باندې پيل شوی وي مکي دی لکه‪:‬‬
‫فاتحه‪ ،‬األنعام‪ ،‬الکهف‪ ،‬فاطر او سبأ‪.‬‬
‫‪ -۷‬په هر صورت کې چې د انبياؤ تفصيلي قصې وي مکي‬
‫دی‪ ،‬لکه‪ :‬سوره االعراف‪ ،‬هود‪ ،‬القصص‪.‬‬
‫د مدني سورتونو د پيژندلو ضوابط ‪:‬‬
‫‪ -۱‬په هر سورت کې چې ﴿ َياأَيُّ َها الَّذِينَ آ َمنُوا﴾ وي او په هغه کې‬
‫اس﴾ نه وي مدني دی‪.‬‬ ‫﴿يَا أَيُّ َها النَّ ُ‬
‫‪ -۲‬په هر سورت کې چې منافقينو بيان راغلی وي مدني دی‪.‬‬
‫‪ -۳‬په هر سورت کې چې د حدود‪ ،‬فرائضو او احکامو بيان وي مدني‬
‫دی‪.‬‬
‫د مکي او مدني سورتونو پيژندلو فوائد ‪:‬‬
‫اوله فائده‪ :‬د ناسخ او منسوخ پيژندل‪.‬‬
‫دوهمه فائده‪ :‬په دعوت کې د قرآنکريم د طرزالعمل او طريقې‬
‫پيژندل دا چې په مکه کې د هللا تعالی لورې ته بلنه کې د‬
‫قرآنکريم څګنه طريقه وه او په مدينه منوره کې يې څنګه‬
‫طريقه وه‪.‬‬
‫هللا سبحانه وتعالی په مکه کې څنګه خلک تربيه کول او په‬
‫مدينه کې يې څنګه تربيه کول او د خلکو سره يې څه ډول‬
‫تعامل کولو‪.‬‬
‫دريمه فائده‪ :‬د شريعت د تطبيق تاريخ ‪ :‬لکه د خمر د حرمت‬
‫بيان چې په تدريجې توګه راغلی دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪53..................................................................‬‬

‫څلورمه فائده‪ :‬د قرآنکريم د تفسير سره مرسته‪ .‬مثالً سورت‬

‫الذاريات په مکه کې نازل شوی دی او هلته رسول هللا صلی‬
‫هللا عليه وسلم او مسلمانان ضعيف وو‪.‬‬
‫پنځمه فائده‪ :‬د قرآن څخه د سيرت نبي را ايستل ‪ :‬د مکي او‬
‫مدني سورتونو د پيژندلو په وسيله مونږ سيرت نبي را‬
‫ايستلی شو چې په مکه مکرمه کې د رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم کړنالره څه وه او په مدينه يې کړنالره څه وه‪.‬‬
‫(علوم القرآن – األکاديمية االسالمية)‪.‬‬
‫‪..................................................................54‬قرآن پوهنه‬

‫پنځم فصل‬
‫د قرآنکريم ترتيب او جمع‬
‫په علوم القرآن کې د جمع القرآن موضوع ډيره مهمه‬
‫موضوع ده ځکه اکثره اسالم دوښمن چې ګوتنيونه کوي هغه دغې‬
‫موضوع ته ده‪.‬‬
‫د جمع القرآن معنی ‪:‬‬
‫د جمع القرآن دری ډوله معناوې دي ‪:‬‬
‫جمع‪ :‬په سينو کې د حفظ او يادولو په معنی‪.‬‬
‫کتابت‪ :‬په مصاحفو کې د ليکلو او جمع کولو په معنی‪.‬‬
‫ثبت صوتي‪ :‬په صوتي آالتو کې د قرآن ثبتول‪.‬‬
‫‪ -۱‬په سينو کې د قرآنکريم جمع کول ‪:‬‬
‫هللا سبحانه وتعالی خپله د قرآنکريم د حفظ او ساتلو ذمه‬
‫اخيستلې ده مګر د نورو آسماني کتابونو د حفظ او ساتلو ذمه‬
‫واري يې د هغوی اهل ته سپارلې وه‪ ،‬چې همدا وجه وه چې‬
‫نومړي کتابونه لکه‪ :‬زبور او انجيل تحريف شوي دي‪.‬‬
‫مګر قرانکريم چې ساتنه يې د هللا تعالی په ذمه ده د تحريف‬
‫ِ‬
‫څخه پاک دی‪ ،‬لقوله سبحانه وتعالی ‪ [:‬إِ اَّن حَْن ُن نحازلْنحا الذ ْكحر حوإِ اَّن لحهُ‬
‫حَلحافِظُو حن] (اَلجر‪. ) ۹:‬‬
‫د قرآنکريم د حفظ حکم ‪:‬‬
‫د قرآنکريم حفظ په امت باندې فرض کفايي دی‪ ،‬يعنې‪ :‬په‬
‫امت کې به داسې يو ډله موجوده وي چې هغوی قرآن حفظ‬
‫کړي‪.‬‬
‫مګر د قرآن دومره يادول چې لمونځ ورباندې صحي شي په‬
‫هر مسلمان باندې فرض دی لکه‪ :‬فاتحه او ځيني آسانه سورتونه او‬
‫آيتونه‪.‬‬
‫په سينو کې د قرآن د يادولو تاريخ ‪:‬‬
‫لمړی کس چې قرآن يې ياد وو جبريل عليه السالم ؤ‪ ،‬بيا‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم او بيا صحابه کرام رضی هللا‬
 ‫قرآن پوهنه‪55..................................................................‬‬

‫عنهم او بيا د امت نور حافظان چې الحمدهلل تر نن پورې دا‬

‫سلسله روانه ده‪.‬‬
‫‪ -۲‬د قرآنکريم کتابت‪:‬‬
‫د قرآنکريم د کتابت مراحل ‪:‬‬
‫اول‪ :‬په عهد نبی صلی هللا عليه وسلم کې د قرآن کريم‬
‫کتابت‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬په عهد ابی بکر صديق رضی هللا عنه‪.‬‬
‫دريم‪ :‬په عهد عثمان رضی هللا عنه‪.‬‬
‫اول – په دور نبوي صلی هللا عليه وسلم کې د قرآن کتابت‬
‫‪:‬‬
‫د جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په حيات مبارک کې‬
‫به چې کله کوم سورت او آيت نازېدو هغه به خپلو صحابه‬
‫کرامو رضی هللا عنهم ته د يادولو او حفظ حکم کولو‪ ،‬ډيرو‬
‫صحابه کرامو قرآن ياد کړی وو او پخپلو سينو کې يې د هللا تعالی‬
‫کالم ته ځای ورکړی وو‪.‬‬
‫هغه مشهور صحابه کرام د کومو چې مکمل قرآن حفظ وو‬
‫دا دي‪:‬‬
‫خلفاء الراشدين‪ ،‬طلحه‪ ،‬سعد‪ ،‬ابن مسعود‪ ،‬حذيفة بن اليمان‪،‬‬
‫ابو موسی األشعري‪ ،‬سالم مولی ابی حذيفه‪ ،‬عبدهللا بن عمر‬
‫‪،‬ابن عباس‪ ،‬أنس‪ ،‬أبی بن کعب‪ ،‬معاذ‪ ،‬زيد بن ثابت‪ ،‬أبو‬
‫هريرة‪ ،‬ابن زبير او ابو درداء او نور‪.‬‬
‫او همدارنګه صحابه بېبيانې لکه ‪:‬ام مؤمنين عائشه‪ ،‬حفصه‪،‬‬
‫ام سلمه او أم ورقه‪ ...‬چې د ځينو مکمل او د ځينو څه حصه ياد‬
‫وه‪.‬‬
‫همدارنګه د جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په حيات‬
‫مبارک کې د قرآنکريم سوتونه او آيتونه ليکل کېدل‪ ،‬رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم څو صحابه کرامو ته د ليکلو دنده سپارلې‬
‫وه چې قرآنکريم وليکي چې هغه صحابه کرام دا دي ‪:‬‬
‫‪..................................................................56‬قرآن پوهنه‬

‫علی بن ابی طالب‪ ،‬معاويه بن ابی سفيان‪ ،‬ابوبکر‪ ،‬عثمان‪،‬‬

‫زيد بن ثابت‪ ،‬ابی بن کعب‪ ،‬عبدهللا بن مسعود او نور صحابه‬
‫رضی هللا عنهم اجمعين‪.‬‬
‫په ځينو رواياتو کې خلفاء الراشدين‪ ،‬زيد بن ثابت‪ ،‬ابی بن‬
‫کعب‪ ،‬خالد بن وليد ‪،‬أبان‪ ،‬خالد ابنا سعيد او نور صحابه رضی‬
‫هللا عنهم اجمعين‪.‬‬
‫کله به چې وحی نازله شوه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‬
‫به هغوی را غوښتل او هغوی ته به يې د ليکلو حکم کولو‪،‬‬
‫هغوی ته به يې د جبريل امين د الرښوونې موافق د ليکلو او‬
‫ځاي پر ځای کولو او ترتيب حکم کولو‪.‬‬
‫ابن عباس رضی هللا عنه روايت کوي‪ :‬چې کله به کوم‬
‫سورت نازل شو رسول هللا صلی هللا عليه وسلم به ځينې کسان‬
‫را وغوښتل او هغوی ته به يې فرمايل‪« :‬ضعوا هذه السورة في‬
‫الموضع الذي يذكر فيه كذا وكذا» (وروى أحمد وأصحاب‬
‫السنن الثالثة)‬
‫يعنې‪ :‬کيږدې دغه سورت په هغه ځای کې (د کوم چې‬
‫ماته الرښوونه شوې) او داسې‪ ،‬داسې‪.‬‬
‫جارا‬
‫ً‬ ‫همدارنګه زيد بن ثابت رضی هللا عنه وايي‪«:‬كنت‬
‫للنبي ﷺ في المدينة‪ ,‬فكانت إذا نزلت آية أو آيات‪ ,‬أرسل إلي‪,‬‬
‫فجئته‪ ,‬فأمرني بكتابة هذه اآليات التي نزلت»‪.‬‬
‫په نبوي دور کې قرآنکريم د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‬
‫تر څارنې الندې داسې ليکل شوی وو چې آيتونه يې ترتيب‬
‫ولی سورتونه يې ترتيب شوي نه وو او سورتونه په جال جال‬
‫صحيفو کې ليکل شوي وو‪ ،‬مثالً د ماعون سورت په يوه‬
‫صحيفه کې او تين سورت په بله صحيفه کې ليکل شوي وو‪.‬‬
‫په عهد نبوي کې د قرآنکريم د جمع کولو ځانګړتياوې ‪:‬‬
‫په اوو تورو ليکل شوی وو‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪57..................................................................‬‬

‫په يو مصحف کې جمع شوی نه وو بلکي په ځانګرو‬

‫صحيفو کې ليکل شوی وو‪.‬‬
‫د آيتونو په شکل ترتيب شوی وو‪ ،‬د سورتونو په شکل نه‬
‫وو ترتيب شوی‪.‬‬
‫دوهم – دور ابوبکر صديق رضی هللا عنه ‪:‬‬
‫د ابوبکر صديق رضی هللا عنه په دور کې قرآن کريم چې‬
‫مخکې جال جال ليکل شوی ؤ ټول يو ځای جمع شو‪.‬‬
‫کله چې ابوبکر صديق رضی هللا عنه ته د يمامه په جګړه‬
‫کې د تقريبا ً اويا تنو حافظانو د شهادت خبر ورسيد نو حضرت‬
‫عمر فاروق رضی هللا عنه ابوبکر صديق رضی هللا عنه ته د‬
‫قرآن د جمع کولو مشوره ورکړه‪.‬‬
‫د ابوبکر صديق رضی هللا عنه په دور کې قرآنکريم د زيد‬
‫بن ثابت رضی هللا عنه لخوا جمع او وليکل شو ‪.‬‬
‫زيد بن ثابت رضی هللا عنه په عهد رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم کې هم د جناب تر څارنې الندې د وحي ليکونکی ؤ‪ ،‬هغه‬
‫ځوان‪ ،‬اماندار‪ ،‬صادق صحابي ؤ چې د انصارو څخه ؤ او د‬
‫مدينې منورې اوسېدونکی وو‪.‬‬
‫په عهد ابوبکر صديق کې د قرآنکريم د جمع کولو‬
‫ځانګړتياوې ‪:‬‬
‫په اوو تورو ليکل شوی وو‪.‬‬
‫يوازې په يو مصحف کې جمع شو‪.‬‬
‫دريم ‪ -‬دوره عثمان رضی هللا عنه ‪:‬‬
‫د حضرت عمر فاروق رضی هللا عنه په دور خالفت کې‬
‫همغه د ابوبکر صديق رضی هللا د دور جمع شوی قرآن ؤ‪.‬‬
‫د حضرت عمر فاروق او حضرت عثمان رضی هللا عنهم‬
‫په دور خالفت کې ډير فتوحات وشول صحابه کرام د نړۍ په‬
‫ګوټ ګوت کې تيت شول‪ ،‬چې د ځينو صحابه کرامو سره څه‬
‫ليکل شوي مصاحف او قراءات ؤ او څه به ور سره نه وو او‬
‫‪..................................................................58‬قرآن پوهنه‬

‫څه به د نورو سره وو چې په دې وجه په قراءات کې څه‬

‫اختالف را مينځته شو‪ .‬چې کله ددې مسئلې خبر دار الخالفه ته‬
‫ورسيد نو حضرت ذوی نورين رضی هللا عنه زيد بن ثابت‪،‬‬
‫عبد هللا بن زبير‪ ،‬سعيد بن العاس‪ ،‬عبدالرحمن بن حارث ته د‬
‫ليکلو او سورتونو په بټه د ترتيب کولو حکم وکړ‪.‬‬
‫او وروسته د قرآن ليکل شوی مصحف د اسالمي امت ټولو‬
‫ښارونو ته وليږل شو تر څو ټول مسلمانانو په يو مصحف او‬
‫قرائت جمع شي ‪.‬‬
‫(المدخل لدراسة القرآن الكريم ‪ -‬الدكتور محمد محمد أبو شهبة)‪.‬‬
‫د حضرت عثمان رضی هللا عنه په عهد کې ليکل شوی‬
‫مصحف همغه د ابوبکر صديق رضی هللا عنه د عهد ليکل‬
‫شوی مصحف څخه وليکل شو‪ ،‬چې د ابوبکر صديق او عثمان‬
‫رضی هللا عنهم دواړو دورو کې د ليکلو سرپرستي د زيد بن‬
‫ثابت رضی هللا عنه پر غاړه وه‪.‬‬
‫عثمان رضی هللا عنه ټولې پخوانی نسخې او مصاحف جمع‬
‫کړل او د هغه پر ځای يې يوازې يو مصحف ترتيب او هغه يې‬
‫د اسالمي امت ټولو برخو ته وليږلو‪.‬‬
‫‪ -۳‬د قرآن کريم صوتي ثبت ‪:‬‬
‫د لومړي ځل لپاره تقريبا ً په ‪ ۱۳۷۹‬هجري کال کې په مصر‬
‫کې د دوکتور لبيب سعيد لخوا نظر ورکړ شو چې بايد قرآن په‬
‫صوتي بڼه ثبت کړ شي بالخره د ازهر په تفاهم سره قرآنکريم‬
‫د شيخ محمد حصري رحمه هللا په غږ کې د حفص په روايت‬
‫سره مکمل په صوتي آالتو کې ثبت شو‪.‬‬
‫وروسته په کال د ‪ ۱۴۰۵‬هجري کال د ملک فهد د ټولنې‬
‫لخوا د عصري وسايلو په وسيله په صوتي بڼه ثبت شو‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪59..................................................................‬‬

‫د آيت تعريف ‪:‬‬

‫آيت په لغت کې معجزې‪ ،‬عالمې‪ ،‬دليل او عبرت ته وايي‪،‬‬
‫په اصطالح کې آيت هغه عالمه ده چېرې چې خبره پوره شوې‬
‫وي هلته راغلي وي‪.‬‬
‫د قرآنکريم د آيتونو ترتيب ‪:‬‬
‫قرآنکريم چې په کوم شان سره په رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم باندې نازل شوی دی‪ ،‬هغه په همغه شان سره صحابه‬
‫کرامو ته لوستلی او ښودلی دی او هغوی ته يې د آيتونو شمير‬
‫او ځايونه ښودلی دي‪.‬‬
‫لقول رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‪ :‬أن الفاتحة سبع آيات‪،‬‬
‫وسورة الملك ثالثون آية‪.‬‬
‫يعنې ‪ :‬فاتحه اووه ايته ده او سورت الملک دېرش آيته دی ‪.‬‬
‫د سورت تعريف ‪:‬‬
‫سوره له «سور بلد » (د ښار څاپيره لوړ ديوال) څخه‬
‫اخيستل شوی دی‪ ،‬ځکه هر سورت له آيتونو جوړ او احاطه‬
‫شوی دی‪ ،‬لکه د (سور) په وسيله احاطه شوی ښار چې د‬
‫کورنو څخه جوړ شوی‪.‬‬
‫همدارنګه سورت په معنی د ترکيب او منزلت دی‪.‬‬
‫په اصطالح کې د قرآنکريم د څو آيتونو ترکيب او مجموعې‬
‫ته سورت وايي‪.‬‬
‫د سورتونو ترتيب ‪:‬‬
‫د قرآنکريم سورتونه هم د ايتونو په څير د رسول هللا صلی‬
‫هللا عليه وسلم لخوا صحابه کرامو ته ښودل شوی دي‪.‬‬
‫د قرآنکريم د سورتونو‪ ،‬آيتونو او نورو شمير ‪:‬‬
‫قرآنکريم ‪ ۱۱۴‬سورتونه لري چې ‪ ۸۸‬مکي او ‪ ۲۶‬مدني د‬
‫قرآنکريم تر ټولو لوی سورت البقره دی او تر ټولو کوچنی‬
‫سورت العصر‪ ،‬الکوثر او النصر دي چې دری آيتونه لري‪.‬‬
‫د قرآنکريم سورتونه‪۱۱۴ :‬‬
‫‪..................................................................60‬قرآن پوهنه‬

‫د قرآنکريم رکوع‪۵۴۰ :‬‬

‫د سجده تالوت ځايونه‪۱۴ :‬‬
‫د قرآنکريم آيتونه ‪۶۶۶۶:‬‬
‫د قرآنکريم کلمات‪۷۷۹۳۴ :‬‬
‫د قرآنکريم توري يا حروف ‪ ۳۴۰۷۴۰ :‬يا ‪۳۲۳۶۷۱‬‬
‫په قرآنکريم کې د ټکو يا نقطو شمير ‪۱۰۱۵۰۳۰ :‬‬
‫په قرآنکريم کې د زورونو شمير ‪۹۳۲۴۳ :‬‬
‫په قرآنکريم کې د زېرونو شمير ‪۳۹۵۸۶ :‬‬
‫په قرآنکريم کې د شدونو شمير‪۱۹۲۵۳ :‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪61..................................................................‬‬

‫شپږم فصل‬
‫علم التفسير‬
‫تعريف علم تفسير ‪:‬‬
‫تفسير په لغت کې بيان او کشف ته وايي او په اصطالح کې‬
‫تفسير هغه علم دی چې په هغه کې د هللا تعالی د کالم د فهم او‬
‫مقصد ټاکلو څخه د بشر د توان موافق بحث کيږي‪.‬‬
‫يا په لڼد ډول تفسير عبارت دی د قرآن د معنی له بيان څخه‪.‬‬
‫تأويل ‪:‬‬
‫تأويل په لغت کې رجوع او ګرځېدو ته وايي او په اصطالح‬
‫کې د علم او عمل سره د يوې شي څخه ګرځېدل د حقيقي مراد‬
‫او مقصدې لورې ته‪.‬‬
‫د تفسير او تأويل فرق ‪:‬‬
‫علماء کرام د تفسير او تأويل په شرعي او اصطالحي‬
‫تعريف کې مختلف اقوال لري‪.‬‬
‫ابوعيبده او ځنې علماء وايي‪ :‬دواړه يو معني لري‪.‬‬
‫ځنې علماء وايي‪ :‬چې تفسير په معنی د روايت او تأويل په‬
‫معنی د درايت دی او دا تعريف دوکتور وهبة زحيلي غوره کړی دی‪.‬‬
‫د علم تفسير حکم ‪:‬‬
‫د قرآنکريم د تفسير حکم فرض کفايي دي کچېرې د هغه په‬
‫زده کړې باندې ځينې کسان مشغول وي نو د نورو کسانو غاړه‬
‫خالصيږي‪ ،‬او که هيڅ څوک د هغه زده کړه نه کوي او څوک‬
‫نه وي چې خلکو ته د هغه معنی او مقاصد بيان کړي نو ټول به‬
‫ګنهکار وي‪.‬‬
‫د علم تفسير پيدايښ‪:‬‬
‫علم تفسير د جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د حيات‬
‫مبارک څخه پيل شوی دی په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم به‬
‫وحی نازلېده د هغه مقصد او مراد به يې صحابه کرامو ته‬
‫‪..................................................................62‬قرآن پوهنه‬

‫بيانولو او که به صحابه کرامو ته څه سوال پيدا کېدو له رسول‬

‫هللا صلی هللا عليه وسلم څخه به يې پوښتنه کوله‪.‬‬
‫ظ ْل ٍم‬ ‫مثال‪ :‬د دغه ايت کريمه [الَّذِينَ آ َمنُوا َولَ ْم َي ْل ِب ُ‬
‫سوا ِإي َمانَ ُه ْم ِب ُ‬
‫ه ْم ُم ْهتَد ُونَ ] (االنعام ‪.)۸۲:‬‬ ‫أ ُ ْولَئِكَ لَ ُه ُم األ َ ْم ُن َو ُ‬
‫ژباړه‪ :‬هغه کسان چې ايمان يې راوړی دی او نه دی کډ‬
‫کړی دوی ايمان خپل له شرک سره نو همدوی ډاډمن او‬
‫همدوی الر ميندونکي دي‪.‬‬
‫د پورته آيت شريف په اړه عبد ابن مسعود رضی هللا عنه د‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم څخه پوښتنه وکړه چې دلته د‬
‫ظلم څخه مطلب مطلق ظلم دی ځکه چې د ژبې د اصولي‬
‫قاعدې له مخې د [لم ] حرف چې نفی ده د عموم لپاره راغلی‬
‫دی‪.‬‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم ابن مسعود رضی هللا عنه ته‬
‫وويل‪ :‬چې ستا فهم او درک صحي دی (د نفي لم د عموم لپاره)‬
‫ده مګر دلته د ظلم څخه مطلب مطلق (هر ډول ظلم) نه بلکي‬
‫ي َال‬ ‫شرک دی ځکه قرآن کريم داسې بيان کړی دی ‪ [:‬يَا بُنَ َّ‬
‫ظي ٌم] (لقمان)‪.‬‬ ‫ع ِ‬‫ظ ْل ٌم َ‬‫اّللِ إِ َّن الش ِْركَ لَ ُ‬
‫ت ُ ْش ِر ْك بِ َّ‬
‫ژباړه‪ :‬ای زما بچوړيه ! له هللا سره شريک مه نيسه يقينا ً‬
‫شرک خورا لوی ظلم دی‪.‬‬
‫او دا مثال د تفسير د قواعدو څخه مهمه عاقده ده چې دې ته‬
‫تفسير د قرآن په قرآن باندې ويل کيږي‪.‬‬
‫مثال د قرآن تفسير په قرآن سره ‪:‬‬
‫همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د سوره انعام يو‬
‫آيت د سوره لقمان په آيت سره تفسير کړی دی‪ ،‬هللا تعالی‬
‫ه َو] (األنعام ‪.)۵۹:‬‬ ‫ب َال يَ ْعلَ ُم َها إِ َّال ُ‬‫فرمايي ‪َ [:‬و ِعندَهُ َمفَاتِ ُح ْالغَ ْي ِ‬
‫ژباړه ‪:‬او خاص هم دغه هللا سره دي کلي ګاڼې (کونجيانې)‬
‫د خزانې د غيب چې نه پوهيږي په هغو (بل هيڅوک) مګر‬
‫(عالم دی پرې) هم دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪63..................................................................‬‬

‫مفاتح الغيب څه دي ؟‬
‫ځواب يې د لقمان په سورت کې دی چې هللا سبحانه وتعالی‬
‫ع ِة]‪ ،‬يعنې‪ :‬ددې څخه مراد‬ ‫ّللاَ ِعندَهُ ِع ْل ُم ال َّ‬
‫سا َ‬ ‫فرمايي‪ِ ﴿ [ :‬إ َّن َّ‬
‫مطلق علم غيب دی‪ ،‬او فرمايی‪َ [ :‬وين َِز ُل ْالغَي َ‬
‫ْث َوي ْعلَ ُم َما فِي‬
‫س ِبأَي ِ‬‫غدًا َو َما تَد ِْري نَ ْف ٌ‬ ‫ِب َ‬ ‫س َّماذَا ت َ ْكس ُ‬ ‫ْاأل َ ْر َح ِام َو َما تَد ِْري نَ ْف ٌ‬
‫ير] (لقمان‪)۳۴:‬‬ ‫ع ِلي ٌم َخ ِب ٌ‬ ‫ض ت َ ُموتُ ِإ َّن َّ‬
‫ّللاَ َ‬ ‫أ َ ْر ٍ‬
‫ژباړه‪ :‬باران هم يوازې هغه وروي‪ .‬او هغه څه هم ورته‬
‫معلوم دي چې په رحمونو کې دي او هيڅ نفس په دې نه‬
‫پوهيږي چې سبا ته به څه کوي؟ او هيڅ نفس په دې نه پوهيږي‬
‫چې په کومه ځمکه به مړ کيږي يوازې يو هللا دی چې په هر‬
‫څه پوه او د هر څه نه خبر دی‪.‬‬
‫چې پنځه مفاتح شول چې يوازې هللا تعالی ورباندې پوهيږي او‬
‫بس‪.‬‬
‫د صحابه کرامو په عهد کې تفسير ‪:‬‬
‫د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د وفات وروسته د علم‬
‫تفسير نشر صحابه کرامو ته پاتې شو‪ ،‬صحابه کرام ټول‬
‫مفسرين نه وو بلکي په هغوی کې يو ډله مفسرين وو چې مشهور يې‬
‫په الندې ډول وو ‪:‬‬
‫ُ‬
‫خلفاء راشدين‪ ،‬ابن عباس‪ ،‬ابن مسعود ‪،‬ابی بن کعب‪ ،‬زيد‬
‫بن ثابت ‪،‬ابو موسی اشعري‪ ،‬عبدهللا بن زبير رضی هللا تعالی‬
‫عنهم‪.‬‬
‫لکه ابن مسعود رضی هللا عنه چې فرمايي ‪:‬وهللا ما من آية‬
‫في كتاب هللا إال وأنا أعلم أين نزلت‪ ،‬وفيمن نزلت‪ ،‬ومتى نزلت‪،‬‬
‫ولو كنت أعلم أحدًا أعلم مني بكتاب هللا تبلغه المطي لسافرت‬
‫إليه﴾ فهذا دليل على سعة علمه بكتاب هللا ‪-‬سبحانه وتعالى‪-‬‬
‫ومعانيه‪.‬‬
‫‪..................................................................64‬قرآن پوهنه‬

‫د علم تفسير مدارس ‪:‬‬

‫کله چې مسلمانانو د هللا تعالی په نصرت سره زياتې سيمې‬
‫فتح کړې او د اسالم پولې او قلمرو پراخه شو د رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم د وفات وروسته د خلفاء راشدينو په دور‬
‫کې صحابه کرام د دين د حفاظت او خپرولو لپاره بېالبېلو‬
‫ښارونو ته د شرعي نظام د تحکيم او تعليم او تربيې لپاره‬
‫وليږل شول‪.‬‬
‫د لومړي ځل لپاره په مکه کې د علم تفسير او فقهې مدرسه د‬
‫حضرت عبدهللا بن عباس رضی هللا عنه لخوا جوړه شوه او هلته‬
‫يې زيات شمير زده کوونکي وروزل‪.‬‬
‫دوهمه د علم تفسير او فقهې مدرسه په مدينه منوره کې اُبی بن‬
‫کعب رضی هللا عنه لخوا جوړه‪.‬‬
‫او دريمه مدرسه د عراق په کوفه کې د عبدهللا بن مسعود‬
‫رضی هللا عنه لخوا جوړه شوه او همدارنګه په دمشق کې د علم‬
‫تفسير مدرسه د ابی الدرداء لخوا جوړه شوه‪.‬‬
‫د صحابه کرامو وروسته تابعينو دا مسئوليت په ښه شان تر‬
‫سره کړ په تابعينو کې مشور مفسرين عبارت وو له ‪:‬‬
‫مجاهد‪ ،‬سعيد بن جبير‪ ،‬عکرمه‪ ،‬طاوس‪ ،‬عطاء بن رباح‪،‬‬
‫سفيان بن عيينه‪ ،‬وکيع بن جراح‪ ،‬شعبه بن حجاج‪ ،‬يزيد بن‬
‫هارون او عبد بن حميد چې دې مفسيرانو ابن جرير طبري ته زمينه‬
‫برابره کړه‪.‬‬
‫د تابعينو د دور مشهور تفاسير دا دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬تفسير عکرمه‪ -۲ ،‬تفسير عوفی‪ -۳ ،‬تفسير مجاهد‪-۴ ،‬‬
‫تفسير والبی‪ -۵ ،‬تفسير زيد بن اسلم‪.‬‬
‫د علم تفسير منابع‬
‫‪ -۱‬قرآن ‪:‬‬
‫د علم تفسير لومړی منبع او مأخد قرآن دی ځکه هللا تعالی د‬
‫خپل حکمت له مخې ځنې آيتونه په مجمل شکل نازل کړي او‬
 ‫قرآن پوهنه‪65..................................................................‬‬

‫ځنې ايتونه يې په مفصل شان نازل کړي چې خپل يې قرآن‬

‫تفسير کوي‪.‬‬
‫‪ -۲‬احاديث ‪:‬‬
‫د علم تفسير دوهمه منبع د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‬
‫احاديث دي ځکه قرآن په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم نازل‬
‫شوی دی هللا تعالی په ډيرو آيتونو کې د بعثت مقصد تبيين‬
‫ِ ِ‬
‫ك الذ ْكحر لتُبح ِ ح‬
‫ّي‬ ‫حنزلْنحا إِلحْي ح‬
‫(بيان) د آيايتونو ذکر کړی چې فرمايي‪ [:‬حوأ ح‬
‫لِلن ِ‬
‫ااس حما نُ ِزحل إِلحْي ِه ْم حولح حعلا ُه ْم يحتح حف اكُرو حن] (النحل ‪. ) ۴۴:‬‬
‫ژابړه‪ :‬او نازل کړی دی مونږ تا ته قرآن لپاره ددې چې ته‬
‫يې بيان کړې خلکو ته ‪ ،‬هغه چې نازل شوي دي (په دغه قرآن‬
‫) کې دوی ته ( او بل لپاره ددې ) چې ښايي دوی (په دغه قرآن‬
‫کې ) فکر او غور وکړي ‪.‬‬
‫‪ -۳‬صحابه کرام ‪:‬‬
‫د علم تفسير دريمه منبع د صحابه کرامو اقوال او د قرآن‬
‫څخه د هغوی اخذ او فهم دی ځکه چې هغوی پرته له واسطې د‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم سره په ارتباط کې وو‪.‬‬
‫‪ -۴‬تابعين ‪:‬‬
‫د علم تفسير څلورم مأخد د تابعينو اقوال دي ځکه چې‬
‫هغوی د صحابه کرامو شاګردان دي‪.‬‬
‫‪ -۵‬عربي ژبه ‪:‬‬
‫د علم تفسير پنځم منبع عربي ژبه ده ځکه چې قرآنکريم په‬
‫عربي باندې نازل شوی دی د قرآن په مقصد پوهېدل پرته له‬
‫عربي څخه ناممکن دي‪.‬‬
‫د علم تفسير ډولونه ‪:‬‬
‫تفسير په دوه ډوله دی تفسير بالمأثور او تفسير بالرأی‪.‬‬
‫‪..................................................................66‬قرآن پوهنه‬

‫اول – تفسير بالمأثور (بالروايه)‪:‬‬

‫د قرآنکريم هغه تفسير دی چې د رسول هللا صلی هللا عليه‬
‫وسلم‪ ،‬صحابي او تابعي د اثر او روايت له مخې ترتيب شوی‬
‫وي لکه‪ :‬د کوم آيت شريف په تفسير کې د رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم قول چې په دې ايت کې د هغه قول داسې دی‪ ،‬او يا‬
‫په دې باره د ابن عباس او يا ابن مسعود قول داسې دی او يا د‬
‫مجاهد قول داسې دی‪ ،‬د دغو دريو طبقاتو د اقوالو په رڼا کې‬
‫ترتيب شوي تفسير ته بالمأثور وايي‪.‬‬
‫تفسير مأثور څلور قسمه دی ‪:‬‬
‫‪ -۱‬تفسير د قرآن په قرآن سره‪ :‬او دا د تفسير غوره ډول دی‪،‬‬
‫چې د قران په يو ځای کې يو مطلب مجمل ذکر شوی او په‬
‫بل ځای کې په تفصيلي ټوګه راغلی وي‪.‬‬
‫‪ -۲‬د قرآن تفسير په سنتو سره‪ :‬دا چې قرآنکريم په سنتو سره‬
‫تفسير شوی وي لکه‪ :‬د لمانځه‪ ،‬حج او نورو احکامو تفصيل‬
‫کوم چې په سنتو کې راغلی دي‪.‬‬
‫‪ -۳‬د صحابه کرامو تفسير‪ :‬صحابه کرام رضی هللا عنهم د‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د مدرسې زده کوونکي وو‬
‫دوی تر ټولو زيات د قرآن په معنی او مقصد پوهېدل نو په‬
‫تفسير کې د صحابي قول حجت بلل کيږي‪.‬‬
‫‪ -۴‬د تابعينو تفسير‪ :‬تابعين رحمهم هللا د صحابه کرام رضی‬
‫هللا عنهم د مدرسې زده کوونکو وو‪.‬‬
‫د تفسير بالمأثور مشهور کتابونه ‪:‬‬
‫د امام الطبري رحمه هللا ليکل شوی تفسير "جامع البيان عن‬
‫تأويل آي القرآن"‪.‬‬
‫د ابن کثير رحمه هللا "تفسير القرآن العظيم" چې مشهور په‬
‫تفسير ابن کثير دی‪ .‬د امام السيوطي تفسير "الدر المنثور في‬
‫التفسير بالمأثور" تفسير ابن ابی حاتم‬
 ‫قرآن پوهنه‪67..................................................................‬‬

‫دوهم – تفسير بالرأی (بادرايه)‪:‬‬

‫د قرآنکريم هغه تفسير دی چې خپله مفسر د اصول تفسير له‬
‫مخې تر سره کړی وي‪.‬‬
‫تفسير بالرأی دوه ډولونه دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬الرأی المذموم‪ :‬هغه تفسير دی چې مفسر د شرعي دليل او‬
‫د اصول تفسير پرته د خپلې رأی او هوا له مخې تفسير‬
‫وکړي داسې کول حرام او يوه خطرناکه هڅه ده‪ ،‬رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم فرمايي‪« :‬من قال في القرآن بغير علم‬
‫فليتبوء مقعده من النار» (رواه الترمذي)‪.‬‬
‫يعنې‪ :‬څوک چې په قرآن کې د علم پرته څه خبره وکړي نو‬
‫د ځان د پاره يې په اور کې ځای وټاکلو‪.‬‬
‫‪ -۲‬الرأی المحمود‪ :‬هغه تفسير دی چې د شرعي او علمي‬
‫اصولو او ضوابطو له مخې ترتيب شوی وي‪ ،‬لقوله سبحانه‬
‫وتعالی‪{ :‬أفال يتدبرون القرآن أم على قلوب أقفالها }‪.‬‬
‫د تفسير بالرأی مشهور تصنيفات ‪:‬‬
‫د امام الطبري تفسير چې اثر او رأی دواړه پکې جمع شوی‬
‫دي‪.‬‬
‫د امام القرطبي تفسير "الجامع ألحكام القرآن"‪.‬‬
‫تفسير ابن کثير چې اثر او رأی دواړه پکې جمع شوی دی‪.‬‬
‫د علم تفسير مشهور کتابونه‪:‬‬
‫‪ -۱‬تفسير عبدهللا بن عباس‪ -۲ ،‬تفسير ابن كثير‪ -۳ .‬تفسير‬
‫الطبري‪ -۴ ،‬تفسير البغوي‪ -۵،‬تفسير زاد المسير ‪ -۶،‬تفسير‬
‫القرطبي ‪ -۷‬تفسير روح البيان – ‪ – ۸‬تفسير وهبة زحيلي ‪-۹‬‬
‫تفسير في ضالل القرآن ‪ -۱۰‬تفسير البيضاوي‪ -۱۱ ،‬تفسير‬
‫جاللين‪....‬‬
‫په پښتو ژبه ‪:‬کابلی تفسير‪،‬عزيز التفاسير‪ ،‬معارف القرآن او‬
‫د قرآن پلوشې ‪.‬‬
‫‪..................................................................68‬قرآن پوهنه‬

‫په دري ژبه‪ :‬انوارالقرآن‪ ،‬کابلی تفسير‪ ،‬تفسير في ضالل‬

‫القرآن‬
 ‫قرآن پوهنه‪69..................................................................‬‬

‫اووم فصل‬
‫علم اصول التفسير‬
‫علم تفسير او علم اصول تفسير د ټولو علومو اشرف علم‬
‫دی ځکه دا د هللا تعالی د کالم علم دی‪ ،‬د علم اصول تفسير په‬
‫وسيله د کالم هللا معنی ټاکل کيږي چې د معنی او تفسير په‬
‫ټاکلو سره خلکو ته د اسالمي شريعت احکام بيانيږي‪.‬‬
‫تعريف ‪:‬‬
‫علم اصول التفسير د دوو کلمو څخه جوړ شوی (اصول) او‬
‫(تفسير) د تفسير تعريف مخکې بيان شو‪ ،‬اصول د اصل جمع‬
‫ده او اصل په لغت کې بنياد‪ ،‬بنسټ او آساس ته وايي‪.‬‬
‫په اصطالح کې علم اصول تفسير هغه علم دی چې د‬
‫قرآنکريم د صحي تفسير له قواعدو او طريقو څخه بحث کوي‬
‫تر څو مفسير او طالب علم وکوالی شي د قرآنکريم د تفسير‬
‫صحي فهم تر السه د مفسرينو د اختالف اسباب کشف او د‬
‫اختالفي مسائلو په اخذ او رد کې د سليم او غوره منهج څخه‬
‫کار واخلي (بحوث في أصول التفسير‪ ،‬للدكتور فهد الرومي‪ ،‬فصول في أصول‬
‫التفسير‪ ،‬لمساعد الطيار ص ‪.)11‬‬
‫علم اصول تفسير کې دا زده کوو چې څنګه تفسير شوی او‬
‫څنګه تفسير وکړو ‪:‬‬
‫څنګه تفسير شوی دا چې د مقدمينو علماؤ تفسير ته مراجع‬
‫وشي چې هغوی د قرآنکريم څنګه تفسير کړی دی او بل دا چې‬
‫د هغوی په اقوالو او تحقيق باندې اعتماد وشي او که د هغوی‬
‫په کوم قول په اسنادو کې څه نيګړتيا وي د هغې څخه پرهيز‬
‫وشي‪.‬‬
‫‪..................................................................70‬قرآن پوهنه‬

‫د علم اصول التفسير موضوعات ‪:‬‬

‫‪ -۱‬د تفسير حکم او د هغه ډولونه‪.‬‬
‫‪ -۲‬تفسير د قرآن په قرآن سره‪ ،‬تفسير د قرآن په سنتو سره او د‬
‫صحابه او تابعين د تفسير او په تفسير کې د هغوی د اقوالو‬
‫فهم او پوهه‪.‬‬
‫‪ -۳‬د تفسير اصول او طريقه‪.‬‬
‫‪ -۴‬په تفسير کې د سلفو طريقه‪.‬‬
‫‪ -۵‬په تفسير کې د اختالف اسباب‪.‬‬
‫‪ -۶‬په تفسير کې د اختالف ډولونه‪.‬‬
‫‪ -۷‬په تفسير کې اجماع‪.‬‬
‫‪ -۸‬د سلفو د اقوالو توجيه‪.‬‬
‫‪ -۹‬د تفسير اساليب‪.‬‬
‫‪ -۱۰‬د قرآن کليات او د تفسير عام قواعد‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬په تفسير کې د ترجيح قواعد‪.‬‬
‫د علم اصول تفسير مشهور کتابونه‬
‫فصول في اصول التفسير – مساعد بن سليمان الطيار‬
‫الفوز الکبير فی اصول تفسير للدهلوي‬
‫دراسات فی اصول تفسير القرآن – للدکتر محسن عبد الحميد‬
‫مقدمه في اصول التفسير – للشيخ ابن تيميه‬
‫د مفسر شرطونه ‪:‬‬
‫‪ -۱‬سالمه عقيده‪ ،‬د مفسر عقيده به د اهل سنت و الجماعت په‬
‫منهج برابره وي‪.‬‬
‫‪ -۲‬د هوا نه پرهيز ‪:‬‬
‫‪ -۳‬د اصول تفسير علم ‪:‬‬
‫د مفسر د پاره په اصول تفسير باندې پوهېدل مهم دي‪.‬‬
‫‪ -۴‬علم آالت ‪:‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪71..................................................................‬‬

‫علم آالت عبارت دی له ‪:‬‬

‫علم اللغة ‪:‬‬
‫د مفسر لپاره په عربي ژبه پوهېدل مهم دي ځکه د عربي‬
‫ژبې د پوهېدو پرته د قرآن په معنی نه پوهيږي‪.‬‬
‫علم النحوه ‪:‬‬
‫علم نحو د اِعراب په لحاظ د کلمې د آخر حرکت د تغير يا‬
‫نه تغير څخه بحث کوي‪.‬‬
‫ددې علم په وسيله د کلمې اعراف پيژندل کيږي تر څو د‬
‫کلمې صحي معنی الس ته راشي او د خطاء څخه مخه ونيول‬
‫شي لکه په الندې کلماتو کې ‪:‬‬
‫ُ‬
‫أحسن زي ٍد ؟‬ ‫• ما‬
‫• ما أحسنَ زيدا ً‬
‫• ما أحسنَ زيد ٌ‬
‫وينو چې په لومړۍ جمله کې مقصد د زيد د غوروالی په‬
‫باره کې پوښتنه ده چې کلمه د (أحس ُن) پيښ لري او کلمه د (زيد) زير‬
‫لري‪.‬‬
‫او په دوهم جمله کې وينو چې د زيد د غوروالی په باره کې‬
‫تعجب دی چې (أحسن) په زور او (زيد) په نصب سره راغلی‬
‫دی‪.‬‬
‫او په آخري جمله کې وينو چې د متکلم مقصد د زيد نه ښه‬
‫والی او نه غوروالی دی چې (أحسن) په زور او (زيد) په رفع‬
‫(دوه پيښ) راغلی دی‪.‬‬
‫علم التصريف ‪:‬‬
‫علم صرف د کلمې علم دی چې ديوې کلمې د ساختمان‬
‫اوجوړښت څخه بحث کوي چې د هغه په وسيله د کلماتو‬
‫جوړښت د ضېغې له مخې پيژندل کيږي‪.‬‬
‫ُ‬
‫صر (مددکول) څنګه په نصر‪،‬ينصر‪،‬انصر‪،‬منصور تبديل‬ ‫مثالً نَ َ‬
‫کړو‪.‬‬
‫‪..................................................................72‬قرآن پوهنه‬

‫د علم صرف مهمه ګټه د کلمې د جوړښت او پېژندلو‬

‫څرنګوالی دی چې د هغه په وسيله کلمات پېژندالی شو تر څو‬
‫د هغو مناسبه معنی په الس راوړو‪.‬‬
‫علم األشتقاق ‪:‬‬
‫علم االشتقاق اصالً د علم اللغة فرع ده‪ ،‬چې ددې علم په‬
‫وسيله اسم مشتق پيژندل کيږي‪.‬‬
‫مشتق هغه اسم دی چې د بلې کلمې ‪،‬فعل يا مصدر څخه‬
‫اخيستل شوی وي لکه ‪َ :‬مطلع چې د الطلوع څخه اخيستل شوی دی‪.‬‬
‫البالعة‪ ،‬المعاني او بيان‪.‬‬
‫د علم بالغة‪ ،‬معاني او بيان په وسيله د کالم بالغت‪،‬‬
‫فصاحت او د خبرې د صحت او رد أسلوب پيژندل کيږي‪.‬‬
‫علم قراءات ‪:‬‬
‫د مفسر لپاره علم قراءات پيژندل مهم دي‪ ،‬چې ددې بحث‬
‫وروسته را روان دی‪.‬‬
‫علم اصول الدين‬
‫د علم اصول الدين په وسيله په معنی او تفسير کې هغه‬
‫خطاء پيژندل کيږي چې اصول الدين مخالف وي‪ ،‬يعنې د‬
‫قرآنکريم معنی به د دين د اصولو موافق وي‪.‬‬
‫علم اصول فقه‬
‫علم اصول فقه د علم آالتو څخه ده‪ ،‬د اصول فقه علم د‬
‫تفسير لپاره زيات مهم دی‪.‬‬
‫علم مصطلح الحديث‬
‫د علم مصطلح الحديث يا علم الحديث په وسيله احاديث د‬
‫قبول او مردود له مخې پيژندل کيږي‪ ،‬چې کوم حديث صحيح‪،‬‬
‫حسن او کوم ضعيف دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪73..................................................................‬‬

‫علم فقه‬
‫علم فقه د تفسير لپاره مهم علم دی ځکه د فقهې په وسيله د‬
‫شرعي نصوصو په رڼا کې د شرعي احکامو (حالل او حرام)‬
‫پيژندل کيږي‪.‬‬
‫علم أسباب نزول و قصص‬
‫علم أسباب نزول خاص اهميت لري لکه‪ :‬د شرعي حکم د‬
‫حکمت او سبب پېژندل‪ ،‬د حکم صحي تشخيص‪ ،‬په معنی کې د‬
‫اشکال لرې کول‪ ،‬ځکه تفسير پرته د نزول د سبب له پېژندلو‬
‫څخه ممکن نه دی‪ ،‬علم اسباب نزول د قرآن د معنی د پوهېدو‬
‫لپاره ډير مهم دی‪.‬‬
‫علم الناسخ و المنسوخ‬
‫د علم ناسخ او منسوخ پيژندل د مفسر لپاره شرط دی‪.‬‬
‫علم عصري ‪:‬‬
‫د نن عصر د مفسر لپاره دا هم شرط دی چې هغه څه نا څه‬
‫د عصري علمومو څخه خبر وي لکه‪ :‬علم احياء (بيولوژې)‪،‬‬
‫علم فزيک‪ ،‬علم کميا‪ ،‬علم تاريخ‪ ،‬کمپيوټر او نور‪.‬‬
‫مخکې مو وويل چې‪ :‬ترکي عالم نظام دين أبراهيم په علوم‬
‫القرآن کې ليکلي چې‪ :‬په قرآنکريم ‪ ۶۷۰‬آيتونو په مختلفو‬
‫علومو کې راغلی دي‪.‬‬
‫نن عصر کې د ټولنې اکثره وګړي د عصري علم سره بلتديا‬
‫لري کچېرې مفسر د دغو علومو په اړه څه نا څه معلومات‬
‫ونلري نو هغه به د د غو علومو په اړه عجائب او غرائب وايي‬
‫ځکه په کوم شي چې سړی پوه نه وي يا د هغه څخه کرکه‬
‫کوي او يا د هغه په اړه عجائب او غرائب غږوي چې دا بيا د‬
‫نن عصر په ژبه د يو ديني عالم شخصيت ته توان رسوي او‬
‫بل په قرآنکريم کې علمي اعجاز موجود دي چې هغه بيا د نن‬
‫عصر په ژبه نشي بيانوالی‪.‬‬
‫‪..................................................................74‬قرآن پوهنه‬

‫جاء في علوم القرآن األکاديمة االسالمية ‪:‬‬

‫يُشترط في المفسر اليوم أن يكون مثقفًا عارفًا بعلوم العصر‬
‫اليوم؟ نعم فهذا ال شك أنه سيكون مفيدًا جدًّا في التفسير‪.‬‬
‫يعني يأتي واحد اآلن يفسر القرآن الكريم وهو ليس لديه‬
‫معرفة ولو بسيطة بعلم الفيزياء‪ ،‬علم األحياء‪ ،‬علم الجيولوجيا‪،‬‬
‫علم تاريخ األمم القديمة والحضارات القديمة‪ ،‬ألنك سوف تأتي‬
‫وتمر عليك آيات تتحدث عن خلق الجنين في بطن أمه‪ ،‬وأن هللا ‪-‬‬
‫سبحانه وتعالى‪ -‬خلقكم من نطفة‪ ،‬ثم جعل النطفة علقة‪ ،‬ثم جعل‬
‫العلقة مضغة‪ ،‬ثم جعلنا المضغة عظا ًما‪ ،‬ثم كسونا العظام لح ًما‪،‬‬
‫هذه الحقيقة مسألة في علم أحياء‪ .‬نحن اآلن أحوج ما نكون إلى‬
‫بيان إعجاز القرآن العلمي للناس‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬د مفسر لپاره دا شرط چې هغه د نن عصر له علومو‬
‫خبر وي‪ ،‬هو‪ ،‬پس په دې کې شک نشته چې دا علوم په تفسير‬
‫کې ډير ګټور تماميږي‪.‬‬
‫يعنې‪ :‬يو کس د قرآن تفسير کوي خو هغه په علم بيولوژې‪،‬‬
‫فزيک‪ ،‬جيولوژې او د پخوانيو امتونو په تاريخ حتی لږ هم نه‬
‫پوهيږي او په دې اړه څه علم نلري ځکه چې په قرآنکريم کې‬
‫ددغو علومو مربوط بحثونه دي لکه‪ :‬د مور په رحم کې د جنين‬
‫د پيدايښت مراحل چې په علم بيولوژي پورې اړه لري‪.‬‬
‫او زياتوي مونږ په نن عصر کې خلکو ته د د قرآن د علمي‬
‫اعجاز بيانولو ته ضرورت لرو‪.‬‬
‫معاصر علماء د عصري عمومو زده کړه د امت يو‬
‫ضرورت ګڼې‪ ،‬مفسر بايد د هغه په مقاصدو پوه وي او د ټولنې‬
‫وګړي د شرعي علم‪ ،‬شرعي اخالقو‪ ،‬تقوی او ديندارۍ په زېور سره‬
‫چمتو کړي‪.‬‬
‫موقع األلوکة ليکي ‪:‬‬
‫العلوم (غير العلوم الشرعية) أي من استخراج المعادن‬
‫وشؤون الزراعة والفالحة وسائر العلوم النافعة‪ ،‬قد يجب منها ما‬
 ‫قرآن پوهنه‪75..................................................................‬‬

‫يحتاجه المسلمون‪ ،‬ويكون فرض كفاية‪ ،‬ولولي األمر فيها أن‬

‫يأمر بما يحتاجه المسلمون‪ ،‬ويساعد أهلها في ذلك‪ ،‬أي بما يعينهم‬
‫على نفع المسلمين‪ ،‬واإلعداد لعدوهم‪ ،‬وعلى حسب نية العبد‬
‫تكون أعماله‪ :‬عبادة هلل عز وجل متى صلحت النية‪ ،‬وخلصت‬
‫هلل‪ ،‬وإذا فعلها بدون نية تكون من المباحات‪ :‬أعني أنواع‬
‫الصناعات المباحة‪ ،‬واستخراج المعادن والزراعة والفالحة‪،‬‬
‫وغير ذلك‪( .‬موقع األلوکة ‪ /‬دوکتور خاليد بن عبدالرحمن الجريسي)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬علوم غير شرعي لکه د معدنونو د اختراخ‪ ،‬زراعت‪،‬‬
‫او نور کټور علوم کوم مسلمانان هغو ته ضرورت لري زده‬
‫کړه يې فرض کفايي ده‪ ،‬د مسلمانانو مشر به د هغه د زده کړې‬
‫امر او انتظام کوي کومو ته چې مسلمانان ضرورت لري او د‬
‫مسلمانانو په ګته وي‪ .‬او د دوښمنانو مقابله به ورباندې کوي‪،‬‬
‫او اعمال په نيت پورې اړه لري‪ ،‬که نيت خاص د هللا تعالی‬
‫رضا وي عبادت دی مګر که د نيت پرته وي په مباحاتو کې‬
‫راځي لکه‪ :‬د مباح شيانو جوړول او توليد‪ ،‬د معدنونو را ايستل‪،‬‬
‫زراعت‪ ،‬او نور‪.‬‬
‫شبکة االسالمية ليکي ‪:‬‬
‫فإن العلوم الدنيوية التي تقوم عليها مصالح الناس وبنية‬
‫المجتمع تعتبر فرض كفاية‪ ،‬وصاحبها في عبادة إذا نوى بعمله‬
‫القيام بهذا الفرض وخدمة المجتمع… وال شك أن أجره عظيم‬
‫في هذه الحالة ألنه قائم بفرض من فروض الكفاية (شبکة اسالمية)‪.‬‬
‫کوم دينيوي علوم چې په هغه باندې د خلکو مصالح والړ‬
‫دي او د ټولنې بنسټ دی‪ ،‬فرض کفايي دي‪ ،‬صاحب يې په‬
‫عبادت کې دی کچېرې د ده نيت د فرضو قيام او د ټولنې‬
‫خدمت وي‪ ...‬او شک نشته چې په دې حالت کې ستر اجر‬
‫لري‪ ،‬ځکه چې ددې کار تر سره کوونکي د فرض کفايي تر‬
‫سره کوونکی دی‪.‬‬
‫‪..................................................................76‬قرآن پوهنه‬

‫امام شافعي رحمه هللا وايي ‪:‬‬

‫ال أعلم علما ً بعد الحالل والحرام أنبل من الطب‪ ،‬إال أن أهل‬
‫الكتاب قد غلبونا عليه‪.‬‬
‫زه د حاللو او حرامو د علم وروسته له طب څخه ښه علم نه‬
‫پيژنم‪ ،‬ځکه چې اهل کتابو د هغه په وسيله پر مونږ باندې غلبه‬
‫موندلی ده‪.‬‬
‫د مفسر آداب ‪:‬‬
‫د مفسر او هر ديني عالم لپاره الندې آداب په نظر کې نيول‬
‫پکار دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬اخالص‪:‬‬
‫‪ -۲‬په خپل علم باندې عمل‬
‫‪ -۳‬د هللا تعالی څخه وېره او د تقوی اختيارول ‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪77..................................................................‬‬

‫آتم فصل‬
‫علم الناسخ والمنسوخ‬
‫د ناسخ او منسوخ تعريف ‪:‬‬
‫النسخ په لغت کې پورته کولو ته وايي‪ ،‬لقوله سبحانه‬
‫ّللاُ آيا ِت ِه] (الحج‪.)۵۲ :‬‬ ‫ْطان ث ُ َّم يُحْ ِك ُم َّ‬
‫شي ُ‬ ‫ّللاُ ما ي ُْل ِقي ال َّ‬‫س ُخ َّ‬ ‫وتعالی‪[ :‬فَ َي ْن َ‬
‫همدارنګه نسخ د بدلولو‪ ،‬اړولو او تحويل په معنی ده‪ ،‬لکه‬
‫په دغه قول د هللا تعالی کې چې اشاره ورته شوې ده [ َو ِإذا َبد َّْلنا‬
‫آ َيةً َمكانَ آ َي ٍة] (النحل ‪.)۱۱۰:‬‬
‫په اصطالح کې د شرعي حکم پورته کېدل په شرعي دليل‬
‫سره (رفع الحكم الشرعي بدليل شرعي)‪.‬‬
‫المنسوخ‪ :‬د نسخ اسم مفعول دی‪.‬‬
‫منسوخ عبارت له هغه شرعي حکم څخه دی چې په شرعي‬
‫دليل سره پورته شوی وي‪.‬‬
‫د النسخ د ثبوت دالئل ‪:‬‬
‫ت بِ َخي ٍْر ِم ْن َها أ َ ْو ِمثْ ِل َها أَلَ ْم ت َ ْعلَ ْم أَنَّ‬ ‫ْ‬
‫س ْخ ِم ْن آيَ ٍة أ َ ْو نُ ْن ِس َها نَأ ِ‬ ‫[ َما نَ ْن َ‬
‫ِير] (البقرة‪.)۱۰۶ :‬‬ ‫َيءٍ قَد ٌ‬ ‫علَى ُك ِل ش ْ‬ ‫ّللاَ َ‬ ‫َّ‬
‫ژباړه‪ :‬مونږ چې کوم آيت منسوخ کوو او يا يې هيروو (د‬
‫مؤمنانو له زړونو څخه) نو په ځای يې له هغې څخه غوره او‬
‫يا په مثل د هغه راوړو‪ ،‬آيا تاسې په دې نه پوهيږئ چې هللا‬
‫پاک په هر څه توان لري‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ّللاُ أ ْعل ُم بِ َما يُن َِز ُل قالوا إِن َما أنتَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫[ َوإِذَا بَد َّْلنَا آيَةً َم َكانَ آيَ ٍة َو َّ‬
‫علَ ُمونَ ] (النحل‪.)۱۰۱ :‬‬ ‫ُم ْفت ٍَر بَ ْل أ َ ْكث َ ُر ُه ْم َال يَ ْ‬
‫ژباړه‪ :‬او کله چې مونږ يو آيت د بل آيت پر ځای بدل کړو‪،‬‬
‫او هللا ښه پوهيږي چې څه يې نازل کړي نو (کافران) وايي‪ :‬چې‬
‫(محمده!) دا تا له ځانه جوړ کړي دي نه بلکي د دوی ډير خلک نه‬
‫پوهيږي‪.‬‬
‫‪..................................................................78‬قرآن پوهنه‬

‫د نسخ حکمت ‪:‬‬

‫‪ -۱‬د شرعي احکامو په تطبيق کې تدريج‪ ،‬د انسان فطري‬
‫عادت همداسې وي چې په تدرجي توګه لوييږي (بدن يې په‬
‫تدرجي توګه) کمال ته رسيږي‪ ،‬په تدرجي توګه علم‬
‫حاصلوي‪ ،‬لومړي په ډيرو شيانو نه پوهيږي او وروسته په‬
‫تدريج سره په ډيرو شيانو پوه شي نو اسالمي شريعت د‬
‫انسان ټول مصالح په نظر کې نيولې دي‪.‬‬
‫‪ -۲‬تخفيف او آساني‪ :‬د نسخ دوهم حکمت دا دی چې هللا تعالی‬
‫پر خپلو بندګانو باندې تخفيف او آسانې کړې ده‪ ،‬مثال‪:‬‬
‫صحابه کرامو ته هللا تعالی حکم کړی وو چې يو کس د‬
‫تاسې به د لسو کافرانو په مقابل کې ثبات کوي‪ ،‬لقوله‬
‫صابِ ُرونَ يَ ْغ ِلبُوا‬ ‫سبحانه وتعالی ‪ [:‬إِ ْن يَ ُك ْن ِم ْن ُك ْم ِع ْش ُرونَ َ‬
‫ْن] (االنفال ‪)۶۵:‬‬ ‫ِمائَتَي ِ‬
‫(او ستاسې شل صبر کوونکي وي نو پر دوه سوو به بر‬
‫السه شي)‬
‫ف‬ ‫َّ‬
‫او وروسته دا حکم نسخ شو په دغه آيت سره‪[ :‬اآلنَ َخف َ‬
‫ض ْعفًا فَإ ِ ْن يَ ُك ْن ِم ْن ُك ْم ِمائ َةٌ َ‬
‫صابِ َرة ٌ يَ ْغ ِلبُوا‬ ‫ع ِل َم أ َ َّن فِي ُك ْم َ‬
‫عن ُك ْم َو َ‬ ‫َّ‬
‫ّللاُ َ‬
‫ْن] (االنفال ‪.)۶۶:‬‬ ‫ِمائَتَي ِ‬
‫ژباړه‪ :‬اوس هللا پاک پر تاسې آسنتيا راوستله او معلومه يې‬
‫کړه چې پر تاسې کې سستي او ناتواني ده‪ ،‬نو که ستاسې سل‬
‫ګونې صبر کوونکی ډله وه نو بايد پر دوو سوو برالسي شي‪.‬‬
‫واضح ده چې په حکم کې تخفيف او آساني راغلی ده‪.‬‬
‫‪ -۳‬د خپلو بنده ګانو د مصالح مراعوتول‪.‬‬
‫‪ -۴‬څلورم حکمت د نسخې امتحان او ابتالء ده ‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪79..................................................................‬‬

‫د منسوخ شويو آيتونو ډولونه ‪:‬‬

‫‪ -۱‬هغه آيتونه چې حکم او لفظ يې دواړه منسوخ شوي دي‪.‬‬
‫‪ -۲‬هغه آيتونه چې لفظ يې نسخ او حکم يې باقي دی لکه‪:‬‬
‫نكاال من هللا وهللا عزيز‬ ‫﴿والشيخ والشيخة إذا زنيا فارجموهما البتة ً‬
‫حكيم﴾‪.‬‬
‫د (الشيخ والشيخة)‪ :‬نه مقصد محصن او محصنه (هغه‬
‫نارينه او ښځينه چې واده شوي وي) دي نو ددې آيت شريف‬
‫حکم باقي دی مګر لفظ يې منسوخ دی چې مونږ يې اوس نه‬
‫تالوت کوو‪.‬‬
‫‪ -۳‬هغه آيتونه چې حکم يې منسوخ شوی خو لفظ او تالوت يې باقي‬
‫دی‪.‬‬
‫مثال‪ ،‬قيام ليل ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫المنسوخ‪ :‬قوله تعالى‪[:‬يَا أيُّ َها ال ُمز ِمل * ق ْم الل ْي َل إِال ق ِليال *‬
‫ص ِم ْنهُ قَ ِليال] (المزمل‪.)۳ -۱ :‬‬ ‫صفَهُ أ َ ْو ا ْنقُ ْ‬
‫نِ ْ‬
‫ژباړه‪:‬ای ځان نغښتونکيه ! شپه په (عبادت تيره کړه) پرته‬
‫له لږ يې‪ ،‬نيمايي شپه (عبادت وکړه) او يا له نيمايي څخه لږ‬
‫کم‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الناسخ‪ :‬قوله تعالى‪[:‬إِن َربَّكَ يَ ْعل ُم أنكَ تَقو ُم أ ْدنَى ِمن ثلثي‬ ‫َّ‬
‫ار‬‫ّللاُ يُقَد ُِر اللَّ ْي َل َوالنَّ َه َ‬‫طائِفَةٌ ِم ْن الَّذِينَ َمعَكَ َو َّ‬ ‫اللَّ ْي ِل َونِ ْ‬
‫صفَهُ َوثُلُثَهُ َو َ‬
‫س َر ِم ْن‬ ‫علَ ْي ُك ْم فَا ْق َر ُءوا َما تَيَ َّ‬ ‫َاب َ‬‫صوهُ فَت َ‬‫ع ِل َم أ َ ْن لَ ْن تُحْ ُ‬ ‫َ‬
‫آن](المزمل‪.)۲۰:‬‬ ‫ْالق ْر ِ‬
‫ُ‬
‫ژباړه‪ :‬بيشکه ستا رب پوه دی چې د شپې له دوه برخو څخه‬
‫کم ودريږي او نيمايي شپه‪ ،‬او دريمه برخه يې هم ودريږې او‬
‫ستا د ملګريو يو ډله هم ستا په شان عبادت کوي‪ .‬هللا پاک شپه‬
‫او ورځ ښه اندازه کوي‪ ،‬او هللا پوه دی چې تاسې ګرده شپه‬
‫نشئ ګڼلئ (چې په عبادت يې تيره کړئ) نو پر تاسې يې‬
‫مهرباني وکړه نو د قرآن څومره چې درته آسان وي ويې لولئ‪.‬‬
‫‪..................................................................80‬قرآن پوهنه‬

‫د نفس محاسبه ‪:‬‬

‫المنسوخ‪ :‬قوله تعالى‪َ [:‬و ِإ ْن ت ُ ْبدُوا َما فِي أَنفُ ِس ُك ْم أ َ ْو ت ُ ْخفُوهُ‬
‫يُ َحا ِس ْب ُك ْم بِ ِه َّ‬
‫ّللاُ](البقرة‪.)۲۸۴ :‬‬
‫ژباړه‪ :‬او که تاسې د خپلو زړونو (پټ) څيزونه ښکاره‬
‫کړئ او يايې پټ‪ ،‬هللا پاک به در سره پرې حساب وکړي‪.‬‬
‫ع َها] (البقرة‪.)۲۸۶:‬‬ ‫سا إِال ُو ْس َ‬ ‫ّللاُ نَ ْف ً‬
‫ف َّ‬ ‫الناسخ‪ :‬قوله تعالى‪[:‬ال يُ َك ِل ُ‬
‫ژباړه‪ :‬نه کوي تکليف هللا پر هيچا باندې مګر د هغه د توان‬
‫او طاقت (په اندازه)‪.‬‬
‫حق تقوی ‪:‬‬
‫ّللاَ َح َّق تُقَا ِت ِه]‬‫المنسوخ‪ :‬قوله تعالى‪َ [:‬يا أَيُّ َها الَّذِينَ آ َمنُوا اتَّقُوا َّ‬
‫(آل عمران‪ .)102 :‬ژباړه‪ :‬ای مؤمنانو! له هللا تعالی څخه د هغه د‬
‫شان په پرتله ووېرېږئ‪.‬‬
‫عت ْم] (التغابن‪.)16 :‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫الناسخ‪ :‬قوله تعالى‪[:‬فاتقوا ّللاَ َما ا ْستط ْ‬
‫ژباړه‪ :‬نو وډار شئ له هللا هومره چې توان وي ستاسې‪.‬‬
‫د نسخ ډولونه ‪:‬‬
‫اول – نسخ القرآن بالقرآن‪ :‬د قرآن نسخ په قرآن سره متفق عليه‬
‫ده‪.‬‬
‫دوهم – د قرآن نسخ په متواتر سنتو ‪:‬‬
‫امام ابی حنيفه‪ ،‬امام مالک او ځينو حنابله رحمهم هللا جواز‬
‫ب‬‫ورکړی دی‪ ،‬چې په دې قول د هللا تعالی استدالل کوي‪ُ [ :‬كتِ َ‬
‫صيَّةُ ِل ْل َوا ِلدَي ِْن‬ ‫ض َر أ َ َحدَ ُك ْم ْال َم ْوتُ إِ ْن ت ََركَ َخي ًْرا ْال َو ِ‬ ‫علَ ْي ُك ْم إِذَا َح َ‬ ‫َ‬
‫َواألق َربِينَ ](البقرة‪ )180 :‬ژباړه‪ :‬پر تاسې فرض شوې دي چې که‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫د يو چا آخرنی سلګی وي او مال يې پرېښی ؤ چې‪ :‬د مور او‬
‫پالر او خپلوانو لپاره په ښه شان وصيت وکړي‪.‬‬
‫پس دغه آيت په دغه حديث سره نسخ شوی دی« أال ال وصية‬
‫لوارث»‪.‬‬
‫دريم – د سنتو نسخ په قرآن سره‪ :‬او دا نسخ د جمهورو په نزد جايز‬
‫ده‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪81..................................................................‬‬

‫د قرانکريم د ناسخ او منسوخ آيتونه ‪:‬‬

‫په قرآنکريم کې ځينې آيتونه د ځينو نورو ايتونو په نزول‬
‫سره منسوخ شوی دي چې ځينې په الندې ډول دی ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د خمر (شرابو) تدرجي حرمت ‪:‬‬
‫ت النَّ ِخي ِل‬ ‫اول دغه مکې آيت نازل شوی دی چې‪َ [:‬و ِم ْن ث َ َم َرا ِ‬
‫سنًا](النحل ‪.)۶۷:‬‬ ‫س َك ًرا َو ِر ْزقًا َح َ‬ ‫ب تَت َّ ِخذُونَ ِم ْنهُ َ‬‫َواأل َ ْعنَا ِ‬
‫سنًا] د سکر (نيشې) په‬ ‫س َك ًرا َو ِر ْزقًا َح َ‬ ‫په قول د [تَت َّ ِخذُونَ ِم ْنهُ َ‬
‫اړه سکوت او د رزق صفت بيانوي‪ ،‬نو خلک يې و پوهول چې‬
‫نشه ښه شی نده‪.‬‬
‫کله چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم مدينې ته هجرت‬
‫وکړ نو هللا تعالی دغه حکم نازل کړ‬
‫ير َو َمنَافِ ُع‬ ‫ع ِن الخ َْم ِر َو ْال َم ْيس ِِر قُ ْل فِي ِه َما إِثْ ٌم َكبِ ٌ‬ ‫[يَسْأَلُونَكَ َ‬
‫اس َوإِثْ ُم ُه َما أ َ ْكبَ ُر ِمن نَّ ْف ِع ِه َما](البقرة‪.)۲۱۹ :‬‬ ‫ِللنَّ ِ‬
‫چې په پورته آيت شريف کې د خمر ګناه‪ ،‬زيان او بدوالي ته‬
‫اشاره شوي ده‪ ،‬وروسته بيا دا آيت شريف نازل شوی دی‪[ :‬يَا‬
‫ارى َحتَّى ت َ ْعلَ ُمواْ َما‬ ‫س َك َ‬ ‫صالَة َ َوأ َ ْنت ُ ْم ُ‬ ‫أَيُّ َها الَّذِينَ آ َمنُواْ الَ ت َ ْق َربُواْ ال َّ‬
‫تَقُولُونَ ] (النساء‪.)43 :‬‬
‫چې بالخره پورته آيت شريف په دغه آيت سره منسوخ‬
‫اب‬‫ص ُ‬ ‫شوی دی‪ ﴿ :‬يَا أَيُّ َها الَّذِينَ آ َمنُواْ إِنَّ َما ْالخ َْم ُر َو ْال َم ْيس ُِر َواألَن َ‬
‫ان فَاجْ تَنِبُوهُ﴾(المائدة‪.)۹۰ :‬‬ ‫ط ِ‬ ‫ش ْي َ‬
‫ع َم ِل ال َّ‬‫س ِم ْن َ‬ ‫َواأل َ ْزالَ ُم ِرجْ ٌ‬
‫پس ﴿فَاجْ تَنِبُوهُ﴾ امر په مطلق تحريم باندې‪.‬‬
‫‪ -۲‬د قبلې د جهت د تغير آيت‪[ :‬سيقول السفهاء من الناس ما‬
‫المشرق والمغرب‬ ‫ُ‬ ‫والهم عن قِبلتهم التي كانوا عليها قُل هلل‬
‫يهدي من يشاء إلى صراطٍ ُمستقيم]‪ ،‬چې دا آيت په دغه ايت‬
‫سره منسوخ شوی دی ‪:‬‬
‫ضاهَا ۖ‬ ‫ً‬
‫اء ۖ فَلَنُ َو ِليَنَّكَ قِ ْبلَة ت َْر َ‬ ‫س َم ِ‬‫ب َوجْ ِهكَ فِي ال َّ‬ ‫[قَ ْد ن ََر ٰى تَقَلُّ َ‬
‫ام] (البقره ‪.)۱۴۴‬‬ ‫َط َر ْال َمس ِْج ِد ْال َح َر ِ‬
‫فَ َو ِل َوجْ َهكَ ش ْ‬
‫‪..................................................................82‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪ :‬مونږ هميش ستا مخ ليدلو چې د آسمان په لور به دې‬

‫اړاو (چې قبله دې بدله شي)‪ .‬ډير ژر به مونږ تا هغې قبلې ته‬
‫واړوو چې ستا خوښه ده‪ ،‬نو مخ د مسجد الحرام په لور‬
‫وګرځوه‪.‬‬
‫‪ -۳‬يو کس ته د لسو کسانو پر وړاندې د ثبات حکم‪ِ [:‬إن َي ُكن‬
‫ْن] (االنفال ‪.)۶۵‬‬ ‫ِمن ُك ْم ِع ْش ُرونَ َ‬
‫صا ِب ُرونَ َي ْغ ِلبُوا ِمائَتَي ِ‬
‫ژباړه‪ :‬که ستاسې شل صبر کوونکي وي نو پر دوه سوو به‬
‫ف َّ‬
‫ّللاُ‬ ‫برالسي شي‪ .‬چې بيا په دغه آيت منسوخ شوی‪ْ [:‬اآلنَ َخفَّ َ‬
‫ض ْعفًا ۖ فَإِن يَ ُكن ِمن ُكم ِمائ َةٌ َ‬
‫صابِ َرة ٌ يَ ْغ ِلبُوا‬ ‫ع ِل َم أ َ َّن فِي ُك ْم َ‬
‫عن ُك ْم َو َ‬‫َ‬
‫ْن] (االنفال ‪.)۶۶‬‬ ‫ِمائَتَي ِ‬
‫ژباړه‪ :‬اوس هللا پاک پر تاسې آسنتيا راوستله او معلومه يې‬
‫کړه چې تاسې کې سستي او ناتواني ده‪ .‬نو که ستاسې څخه سل‬
‫ګونې صبر کوونکی ډله وه نو بايد پر دوو سوو برالسي شي‪.‬‬
‫د النسخ د علم مشهور کتابونه ‪:‬‬
‫"الناسخ والمنسوخ في كتاب هللا" کتاب د شيخ ابی عبيد القاسيم‬
‫بن سالم‪.‬‬
‫"الناسخ والمنسوخ" کتاب د ابن حزم األندلسي‪.‬‬
‫"نواسخ القرآن" کتاب د ابن جوزي‪.‬‬
‫"النسخ في القرآن الكريم" کتاب د دوکتور مصطفی زيد‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪83..................................................................‬‬

‫نهم فصل‬
‫ُرآن‬
‫ُ الق‬‫علم إعجاز‬
‫تعريف اعجاز ‪:‬‬
‫اعجاز په لغت کې عاجز کولو او ناتوانه کولو ته وايي او په‬
‫اصطالح کې د قرآنکريم اثبات او د خلکو عاجز کول د هغه د‬
‫مقابلې او يا د هغه د مثل په راوړلو سره‪.‬‬
‫معجزه‪ :‬خارق للعادة (د عادت خالف) کار ته وايي چې د‬
‫هللا تعالی د طرفه نه د پيغمبر په الس باندې د هغه د پيغمبرۍ د‬
‫اثبات لپاره مينځه راغلې وي ‪.‬‬
‫لکه قرآنکريم د هللا تعالی معجز کالم دی‪ ،‬اثبات او دليل دی‬
‫چې په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم باندې د هللا تعالی د طرفه‬
‫نازل شوی‪ ،‬د بشر او بل چا کالم نه دی بلکي داسې معجز کالم‬
‫دی چې هيڅ څوک د هغه مقابله او مثل نشي جوړوالی‪.‬‬
‫قرآن مجيد خپله ادعا کوي چې هغه يو معجز کتاب دی چې‬
‫د هللا سبحانه وتعالی له طرفه نازل شوی دی شکمنو کسانو ته د‬
‫مبارزې او مقابلې کولو دعوت او چلنج ورکوي‪.‬‬
‫ع ْب ِدنَا‬ ‫على َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ب ِم َّما نَزلنَا َ‬‫لقوله سبحانه وتعالی‪َ [:‬وإِن ُكنت ُ ْم فِي َر ْي ٍ‬
‫ُون ّللاِ إِ ْن ُك ْنت ُ ْم‬‫ش َهدَاء ُكم ِمن د ِ‬ ‫عواْ ُ‬ ‫ورةٍ ِمن ِمثْ ِل ِه َوا ْد ُ‬ ‫س َ‬ ‫فَأْتُواْ بِ ُ‬
‫اس‬ ‫ار الَّتِي َوقُودُهَا النَّ ُ‬ ‫صا ِدقِينَ ‪ ،‬فَإِن لَّ ْم ت َ ْفعَلُواْ َولَن ت َ ْفعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّ َ‬ ‫َ‬
‫كافِ ِرينَ ] (البقره ‪.)۲۴-۲۳‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ارة أ ِعد ْ‬
‫َّت ِلل َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َوال ِح َج َ‬
‫ژباړه ‪:‬او که چېرې تاسې په هغه قرآن کې چې مونږ پخپل‬
‫بنده (محمد صلی هللا عليه وسلم) نازل کړی شک من ياست؟ نو‬
‫هغه ته ورته يو سورت جوړ کړئ‪ .‬که تاسې رښتنې ياست نو‬
‫پرته له هللا چې څومره مالتړي لرئ ټول را وغواړئ‪ .‬نو که دا‬
‫مو په توان نه وه او هيڅکله به يې توان تر السه نکړئ نو له‬
‫هغه اور څخه ځانونه وژغورئ چې خلک او ډبرې يې سونګ‬
‫وي چې د کافرانو لپاره تيار شوی دی‪.‬‬
‫‪..................................................................84‬قرآن پوهنه‬

‫عوا‬‫ور ٍة ِمثْ ِل ِه َوا ْد ُ‬

‫س َ‬‫او فرمايي ‪[:‬أ َ ْم يَقُولُونَ ا ْفت ََراهُ قُ ْل فَأْتُوا ِب ُ‬
‫صا ِدقِينَ ] (يونس ‪.)۳۸‬‬ ‫ّللاِ ِإن ُكنت ُ ْم َ‬ ‫ط ْعتُم ِمن د ِ‬
‫ُون َّ‬ ‫َم ِن ا ْست َ َ‬
‫ژباړه ‪:‬آيا هغوی وايي چې قرآن محمد له ځانه جوړ کړی‬
‫دی‪ .‬نو تاسې هم دده پشان يو سورت جوړ کړئ او پرته له هللا‬
‫چېرته مو چې الس رسي کومک ترې وغواړئ که تاسې‬
‫رښتنې ياست‪.‬‬
‫د قرآنکريم اعجاز ‪:‬‬
‫قرآنکريم د فصاحت‪ ،‬بالغت‪ ،‬نظم او ترتيب‪ ،‬اسلوب‪،‬‬
‫عباراتو او الفاظو له نظره د هيڅ کالم او هيڅ کتاب سره هيڅ‬
‫ډول شباهت نلري ځکه چې قرآنکريم د شعر په شان نه دی‪،‬‬
‫قرآنکريم د خطبې په شان نه دی‪ ،‬قرآنکريم د عادي خبرو په‬
‫شان نه دی بلکي د ټولو څخه مختلف دی‪ ،‬قرآن داسې الهي‬
‫معجز کتاب دی چې د عربو ټول شاعران‪ ،‬د ژبې د بالغت او‬
‫فحاصت ماهرين يې ټول عاجز او حيران کړل‪.‬‬
‫وليد بن مغيرة چې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم سره يې‬
‫سخت عناد لرلو د قرآن صفت داسې بيانوي‪" :‬وهللا لقد سمعت‬
‫منه کالما ما هو من کالم االنس و ال من کالم الجن و إن له‬
‫لحالوة‪ ،‬وإن عليه لطالوة‪ ،‬وإن أعاله لمثمر‪ ،‬وإن أسفله لمغدق‪،‬‬
‫وإنه يعلو وال يُعلى عليه و ما يقول هذا بشر" (تفسير قرطبي)‪.‬‬
‫يعنې‪ :‬په هللا قسم دی ما د محمد صلی هللا عليه وسلم نه داسې‬
‫کالم اورېدلی دی چې نه د انسان کالم او نه جن کالم دی او په‬
‫دې کې لوی حالوت او خوند دی او په دې کې خاص رونق دی‬
‫اعلی ميوه ورکونکی او الندې اوبه جاري کوونکی دی او هغه‬
‫يقينا ً د ټولو نه لوړ دی او په هغه باندې هيڅ شی غالب کېدی‬
‫نشي او دا د بشر کالم نه دی‪.‬‬
‫مطلب دا چې د قرآن دوښمان هم د قرآنکريم په حقانيت‪،‬‬
‫بالغت او فصاحت باندې اعتراف کړی دی چې دا قطعا ً د بشر‬
‫کالم نه دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪85..................................................................‬‬

‫نه يوازې دا چې قرآنکريم د فصاحت‪ ،‬بالغت‪ ،‬کلماتو او‬

‫ترتيب له اړخه يو معجزه کالم دی بلکي د معنی او محتوی‪،‬‬
‫غيبي معلوماتو‪ ،‬هميشني حقايقو‪ ،‬معارف‪ ،‬اخالقي او ټولنيزو‬
‫پروګرامونو له اړخه يوه کامله معجزه ده‪.‬‬
‫لنډه دا چې هيڅ څوک نشي کوالی د هغه په مثل کلمات‬
‫برابر کړي او د هغه د ظاهري کلماتو او الفاظو مقابله وکړي‬
‫نو د هغه د نورو اړخونو سره په هيڅ وجه مقابله نشي کوالی‪.‬‬
‫هللا سبحانه وتعالی فرمايي ‪:‬‬
‫[فَإِن لَّ ْم َي ْست َِجيبُواْ لَ ُك ْم فَا ْعلَ ُمواْ أَنَّ َما أ ُ ِ‬
‫نز ِل ِب ِع ْل ِم ّللاِ َوأَن الَّ ِإلَـهَ ِإالَّ‬
‫س ِل ُمونَ ] (هود ‪.)۱۴‬‬ ‫ُه َو فَ َه ْل أَنتُم ُّم ْ‬
‫ژباړه ‪:‬نو که ځواب درنه کړ دوی تاسې ته نو پوه شئ چې‬
‫قران يوازې د هللا په علم سره نازل شوی دی او پرته له همغه‬
‫يو هللا نه بل هيڅ معبود نشته نو آيا يئ تاسئ مسلمانان (نو اوس‬
‫د حق منلو ته تيار ياست ؟)‪.‬‬
‫د پورته آيت شريف څخه څرګنده شوه چې د قرآن علم د هللا‬
‫سبحانه وتعالی د علم څخه سرچشمه اخلي او د هغه (جل‬
‫جالله) علم خاص بلل کيږي‪.‬‬
‫قرآنکريم د ټول بشريت لپاره داسې الرښود دی چې د هر‬
‫وخت او زمان او هر ځای لپاره يې مناسب قوانين وړاندې‬
‫کړي دي چې په هر وخت او زمان کې د هغه د قوانينو په پلي‬
‫کولو سره يو محمکه‪ ،‬با امنه‪ ،‬با عزته او پاکدامنه ټولنه را‬
‫مينځته کيدای شي‪.‬‬
‫قرآنکريم د بشريت د ژوند د ټولو مشکالتو حل له ځانه سره‬
‫لري چې د هره اړخه کامل دی‪ ،‬تغير او تبديل ته هيڅ اړتيا‬
‫نلري‪.‬‬
‫َ‬
‫ضيتُ ل ُك ُم‬ ‫َ‬
‫عل ْي ُك ْم نِ ْع َمتِي َو َر ِ‬ ‫ْاليَ ْو َم أك َملتُ ل ُك ْم دِينَ ُك ْم َوأت َم ْمتُ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْالم دِينا ً) المائدة‪).3/‬‬‫اإلس َ‬ ‫ِ‬
‫‪..................................................................86‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪ :‬نن ورځ ما ستاسې لپاره ستاسې دين پوره کړ او پر‬

‫تاسې مې خپل نعمت تمام کړ او اسالم مې ستاسې لپاره دين‬
‫غوره کړ‪.‬‬
‫د قرآنکريم د اعجاز څو مثالونه ‪:‬‬
‫اول‪ -‬عبارتي او لفظي اعجاز ‪:‬‬
‫مخکې مو هم وويل چې د هللا سبحانه وتعالی لخوا را ليږلې‬
‫مبارک کتاب قرآن د اعجاز څخه ډک کتاب دی ‪.‬‬
‫قرآن په عبارتي او لفظي لحاظ په داسې بالغت او‬
‫فصاحت‪ ،‬نظم او اسلوب سره ترتيب شوي دی چې د وخت‬
‫مشهور عرب شاعران يې له مقابلې کولو عاجز شوي دي ځکه‬
‫قرآن په داسې بالغت ترتيب شوي دی چې نه د کالم‪ ،‬او نه هم‬
‫شعر سره شباهت لري او نه هم څوک د هغه مثل جوړوالی‬
‫شي‪.‬‬
‫نس‬
‫اإل ُ‬‫ْ‬
‫ت ِ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫حق تعالی (جل جالله) فرمايي‪ :‬قل لئِ ِن اجْ ت َمعَ ِ‬
‫آن َال يَأْتُونَ بِ ِمثْ ِل ِه َول ْو كانَ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫علَ ٰى أَن يَأْتُوا بِ ِمثْ ِل ٰ َهذَا ْالقُ ْر ِ‬
‫َو ْال ِج ُّن َ‬
‫يرا (اسراء ‪.)۸۰‬‬ ‫ظ ِه ً‬ ‫ض َ‬ ‫ض ُه ْم ِلبَ ْع ٍ‬
‫بَ ْع ُ‬
‫ژباړه‪ :‬ووايه (ای محمده!) که ټول انسانان او پيريان په دې‬
‫کې يو شي چې قرآن ته ورته بل قرآن راوړي‪ .‬نو راوړی يې‬
‫نشي که څه هم يو تر بل پوره السونه سره ورکړي‪.‬‬
‫د قرآنکريم د لفظي او معنوي فصاحت او بالغت مثال ‪:‬‬
‫دلته د قرآن الکريم د بالغت او فحاحت د مثال لپاره يو‬
‫کوچنی سورت چې د (الکوثر) سورت دی تر بحث الندې‬
‫نيسو‪:‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪87..................................................................‬‬

‫د الکوثر سورت فصاحت او بالغت ‪:‬‬

‫ط ْينَاكَ ْال َك ْوث َ َر * فَ َ‬
‫ص ِل ِل َر ِبكَ َوا ْن َح ْر * إِ َّن شَانِئَكَ ُه َو‬ ‫ِإنَّا أ َ ْع َ‬
‫األ َ ْبت َُر (الکوثر ‪.)۳-۱‬‬
‫ژباړه‪( :‬ای پيغمبره!) مونږ تا ته کوثر درکړی‪ ،‬نو خپل رب‬
‫ته لمونځ وکړه او قرباني وکړه‪ ،‬يقينا ً چې ستا دوښمن بې سټې‬
‫دی‪.‬‬
‫اول‪ :‬کلمه د « ْال َك ْوث َ َر » چې په وزن د (فوعل) ده داللت کوي‬
‫په خير کثير (زيات خير)‪ ،‬يعنې درکړی مې دی تا ته (ای‬
‫محمده!) زيات خير‪.‬‬
‫د څه لپاره هللا سبحانه وتعالی فرمايي چې الکوثر او ولې يې‬
‫نه فرمايل چې الکثير ؟‬
‫الکوثر د مبالغې له صفاتو څخه دی چې داللت کوي په‬
‫زيات خير‪ ،‬ويل کيږي کوثر د جنت له نهرونو څخه يو نهر دی‬
‫او بل دا قول دی چې کوثر حوض دی د دواړو اقوالو مطلب‬
‫خير دی کوم چې هللا تعالی خپل رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‬
‫ورکړی دی‪.‬‬
‫کوثر په يو شي کې په زيات خير داللت کوي فرق په مينځ د‬
‫کوثر او کثير کې دا دی چې‪ :‬کوثر کيدای شي صفت وي او‬
‫کيدای شي ذات وي مګر کثير يوازې صفت کيدای شي‪.‬‬
‫همدارنګه الکوثر په مفرد صفت سره راغلی دی چې‬
‫موصوف يې حذف شوی دی چې عام او شامل دی هر ډول‬
‫خير کثير د دنيا او آخرت لره‪ ،‬نه دې فرمايلي هللا تعالی داسې‬
‫چې‪ :‬ما ًء کوثرا ً‪ ،‬او يا ماالً کوثرا ً پس يوازې الکوثر يې فرمايلي‬
‫چې اطالق يې په هر ډول خير سره کيږي‪.‬‬
‫همدارنګه داخل شوی الف الم په کلمه د «الکوثر» چې‬
‫داللت کوي په شامل او زيات سره‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬د جمع متکلم ضمير «إِنَّا» د تعظيم ضمير دی (تعظيم‬
‫الربوبية)‪.‬‬
‫‪..................................................................88‬قرآن پوهنه‬

‫ط ْينَاكَ » کې ضمير په فعل مخکې‬ ‫دريم‪ :‬په کلمه د « إِنَّا أ َ ْع َ‬

‫شوی دی دا چې تأکيد دی په (إن) او همدارنګه مخکې والی‬
‫دی‪ ،‬نو د څه لپاره ضمير د إنا مخکې شوی دی؟‬
‫د مخکې والی علت اهتمام او اختصاص دی‪ ،‬يعنې‪ :‬هللا‬
‫سبحانه وتعالی دې ته اشاره کوي چې دا کار يوازې زه کوالی‬
‫شم بل څوک يې نشي کوالی (خاصوالی دی)‪.‬‬
‫بل دا چې ولی هللا تعالی فرمايي چې‪ :‬اعطيناك او ولې نه‬
‫وايي چې‪ :‬آتيناك؟‬
‫د « اإليتاء» کلمه شامليږي نزع (بيرته اخيستلو ته) يعنې‬
‫هغه ورکړه چې تمليک يې خاص نه وي بلکي نزع پکې وي‬
‫لکه دغه قول د هللا تعالی‪( :‬تؤتي الملك من تشاء وتنزع الملك‬
‫ممن تشاء)‬
‫او فرمايي ‪(:‬وآتيناه من الكنوز‪....‬ثم خسفنا به وبداره‬
‫االرض)‬
‫او د (العطاء) د لفظ څخه تمليک مراد دی چې يوازې‬
‫ورکونکي ته د تصرف حق وي بل چا ته نه وي‪.‬‬
‫د االيتياء لفظ د هغو اموالو او غير اموالو لپاره استعماليږي‬
‫چې واسع (پراخه) او عظيم (لوی) وي لکه‪ :‬پاچاهي‪ ،‬رشد‪ ،‬رحمت او‬
‫حکمت‪.‬‬
‫او أعطى لفظ د تخصيص لپاره دی چې په هغه کې يو‬
‫شخص ته د تمليک او تصرف واک وي بل چا ته نه وي‪.‬‬
‫ص ِل » کې د (ف) توری سببي دی‪ ،‬د‬ ‫څلورم‪ :‬په کلمه د « فَ َ‬
‫زيات خير او نعمت لپاره سبب د منعم شکر‪.‬‬
‫چې دلته د شکر کلمه نه ده کارول شوي ځکه شکر کله لږ‬
‫او کله زيات کيدای‪ ،‬مګر دلته امر شوی هغه ته په لمانځه چې‬
‫د هللا تعالی د پاره د شکر لوړه درجه ده‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪89..................................................................‬‬

‫ص ِل ِل َر ِبكَ َوا ْن َح ْر » امر شوی په لمانځه‬ ‫پنځم‪ :‬په کلماتو د « فَ َ‬

‫او قربانئ سره چې د دومره لوی انعام او احسان شکر هم‬
‫ښايي لوی وي‪.‬‬
‫د لمانځه په ادا کولو کې هللا تعالی لره شکر دی او د قربانۍ‬
‫په ادا کولو کې د هللا تعالی مخلوق ته ورکړه او د هغوی سره‬
‫شفقت دی‪ ،‬دلته د شکر ادا کولو په دوو امرونو باندې شامل‬
‫دي‪ ،‬د هللا تعالی شکر او د هغه د مخلوق سره احسان کول‪.‬‬
‫همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم ته په لمانځه او‬
‫قربانۍ باندې امر او په هغه باندې عمل کول تعريض دی په‬
‫کفارو او مشرکانو باندې چې هغوی د غير هللا عبادت کوي د‬
‫غير هللا لپاره قرباني کوي او د هللا تعالی رسول او مسلمانان‬
‫خاص هللا تعالی ته عبادت کوي‪.‬‬
‫او په کلمه د « ِل َربِكَ » کې د الم توری د اختصاص لپاره‬
‫راغلی دی چې عبادت يوازې هللا تعالی لره دی‪.‬‬
‫همدارنګه امر په (بالصالة والنحر) اشاره دوو لويو بدني او‬
‫مالي عباداتو ته‪.‬‬
‫ولی فرمايل شوي چې والنحر او نه دې ويل شوي چې‪:‬‬
‫واذبح ؟‬
‫د النحر لفظ يوازې د اوښ د قربانۍ لپاره استعماليږي مګر‬
‫د ذبح لفظ د پسه‪ ،‬غوايي‪ ،‬چرګ او نورو د قربانۍ لپاره‬
‫استعماليږي‪.‬‬
‫په عربو کې اوښ له مهمو اموالو څخه شمېرل کېده‪.‬‬
‫دلته هللا سبحانه وتعالی د ستر نعمت او خير کثير تناسب له‬
‫ستر شکر او سترې قربانۍ سره کړی دی ځکه چې د پسه‬
‫‪،‬څرک‪ ،‬مرغه او نورو قرباني د اوښ په پرتله کمه قرباني ده‬
‫او د خير کثير سره يې تناسب نه راځي‪.‬‬
‫شپږم‪ :‬په کلمه د « إِ َّن شَانِئَكَ ُه َو األ َ ْبت َُر » حرف (إِ َّن) تأکيد لپاره دی‪.‬‬
‫ښه ځير شئ !‬
‫‪..................................................................90‬قرآن پوهنه‬

‫لومړی دا چې په پورته آيت شريف کې ولی نه دې فرمايل‬

‫شوي چې‪( :‬من شانئک)؟ چې په ماضي او تيره شوي زمانه باندې‬
‫داللت کوي‪.‬‬
‫او ولی نه دي فرمايل شوي چې‪( :‬من يشانئک)؟ چې په حال‬
‫او حاضره زمانه يعنې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په‬
‫حيات مبارک داللت کوي‪.‬‬
‫بلکه په ضيعه د تأکيد سره داسې فرمايي‪ِ ( :‬إ َّن شَانِئَكَ ُه َو‬
‫األ َ ْبت َُر)‪ ،‬يقينا ً ستا دوښمن به په هر ځای او هر وخت کې ابتر‬
‫وي‪.‬‬
‫يعنې‪ :‬قرآن د فصاحت او بالغت داسې ډک عالمي کتاب‬
‫دی چې د قيامت تر ورځې ټولو واقعاتو ته اشاره کوي‪ .‬په اوس‬
‫عصر کې چې کوم کفار د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم په‬
‫حق کې ګوستاخي کوي هغوی ته هم اشاره کوي او په‬
‫راتلونکي کې چې څوک دا کار کوي هغوی ته هم اشاره کوي‪.‬‬
‫د ډينمارک او فرانسې د اهانت نه ډک تصوير جوړونکي‬
‫رسامان هم پکې شامل دي‪.‬‬
‫همدارنګه په سورت الکوثر کې عددي اعجاز موجود دی‬
‫چې هر آيت شريف له (‪ )۱۰‬تورو څخه جوړ شوی دی ‪:‬‬
‫اول آيت له ‪ ۱۰‬تورو (چې تکرار شوي نه دي) جوړ شوی‬
‫چې عبارت دي له‪:‬‬
‫ا‪ -‬ن – ع – ط – ي – ک – ل – و – ث – ر‪.‬‬
‫دوهم آيت هم له ‪ ۱۰‬تورو څخه جوړ شوی چې عبارت دي‬
‫له‪:‬‬
‫ف – ص‪ -‬ل‪ -‬ر‪ -‬ب‪ -‬ک‪ -‬و‪ -‬ا‪ -‬ن – ح‪.‬‬
‫دريم آيت هم له ‪ ۱۰‬تورو څخه جوړ شوی چې عبارت دي‬
‫له‪:‬‬
‫ا‪ -‬ن‪ -‬ش‪ -‬ک‪ -‬ه‪ -‬و‪ -‬ل‪ -‬ب‪ -‬ت‪ -‬ر‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪91..................................................................‬‬

‫همدارنګه هغه تورې چې تکرار نه دي راغلي هم ‪۱۰‬‬

‫توري دي‪:‬‬
‫ع‪ -‬ط‪ -‬ي‪ -‬ث‪ -‬ف‪ -‬ص‪ -‬ح‪ -‬ش‪ -‬ه‪ -‬ت‪.‬‬
‫(تحقيق ابن قيم رحمه هللا و جامعة ام القرای)‪.‬‬
‫دا د قرآنکريم د يو واړه سورت د فصاحت او بالغت اعجاز‬
‫وو چې په همدې باندې اکتفاء کوو‪.‬‬
‫فسبحان هللا رب العالمين‬
‫دوهم‪ -‬علمي اعجاز ‪:‬‬
‫قرآنکريم سوونه کاله پخوا ځينو علمي حقائقو ته اشاره کړې‬
‫ده چې هغه وروسته د بشر لخوا کشف شوي‪.‬‬
‫دا چې قرآنکريم د حق الرښوونکی دی سربيره پر هغه د‬
‫علم او طبعيت يو علمي معجزه هم ده‪ ،‬د قرآنکريم تقريبا ً‬
‫(‪ )۶۷۰‬آيتونه د علم څخه بحث کوي چې ځنې يې په الندې ډول‬
‫دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬په علم رياضياتو کې ‪ ۶۱‬ايتونه راغلي دي‪.‬‬
‫‪ -۲‬د ذرې په اړه ‪ ۵‬ايتونه راغلي دي‪.‬‬
‫‪ -۳‬د آسمان او کهکشان په باره کې ‪ ۱۰۰‬آيتونه راغلي دي‪.‬‬
‫‪ -۴‬د اوبو او هوا پېژندلو په باره کې ‪ ۲۰‬ايتونه راغلي دي‪.‬‬
‫‪ -۵‬هايدرولوجي او هايدروليک کې ‪ ۱۴‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫‪ -۶‬د فضاء او ستورو په باره کې ‪ ۱۱‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫‪ -۷‬د حيوان په باره کې ‪ ۱۲‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫‪ -۸‬د کرهنې او زراعت په باره کې ‪ ۲۱‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫‪ -۹‬د کائناتو په باره کې ‪ ۳۶‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫‪ -۱۰‬د عامه جغرافيه په باره کې ‪ ۷۳‬آيتونه راغلی‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬علوم اجتماعي کې ‪ ۱۰‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬د ځمکې د طبقو په باره کې ‪ ۲۰‬ايتونه راغلي‪.‬‬
‫‪ -۱۳‬د تاريخ او د بشر د پيدايښ په باره کې ‪ ۳۶‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫‪..................................................................92‬قرآن پوهنه‬

‫‪ -۱۴‬د علم فيزيک (د ځمکې جاذبه او حرکت‪ ،‬د هوا طبقې او‬
‫د اتومسفير فشار) په باره کې ‪ ۶۴‬آيتونه راغلی دي‪.‬‬
‫‪ -۱۵‬د علم کيميا په باره کې ‪ ۹‬آيتونه راغلي‪.‬‬
‫(علوم القران ‪ /‬دوکتور ابراهيم اوغلو)‪.‬‬
‫‪ -۱‬د روم د فتحې خبر‬
‫کله چې دوو سترو امپراتوريو روم او فارس تر مينځ سخته‬
‫جګړه وشوه‪ ،‬د فارس لخوا روم فتح شو‪ ،‬د فارس خلک اور‬
‫پرست او بت پرست او د روم خلک اهل کتاب وو‪ ،‬نو مشرکين‬
‫په دغه فتح ډير خوشحاله شول او دوی به ويل چې مونږ د بتانو‬
‫په مرسته او مدد سره روم فتح کړ‪ ،‬مسلمانان د مشرکانو په‬
‫دغو مشرکانه خبرو خپه شول‪ ،‬پس هللا تعالی دغه ايت شريف‬
‫الرو ُم * ِفي أ َ ْدنَى ْاأل َ ْر ِ‬
‫ض َو ُهم ِمن َب ْع ِد‬ ‫ت ُّ‬ ‫نازل کړ‪( :‬الم * ُ‬
‫غ ِل َب ِ‬
‫س َي ْغ ِلبُونَ * ِفي ِبضْعِ ِسنِينَ ) الروم ‪ 4-1 -‬أي في أقل من‬ ‫غلَ ِب ِه ْم َ‬
‫َ‬
‫عشر سنوات‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬الف –الم – ميم‪ ،‬روميانو ماتې وخوړه په نږدې يا‬
‫لوړه ځمکه کې مات شول خو ډير ژر به برالسي شي په لږو‬
‫کلونو کې (د دريو څخه تر نهو پورې)‪.‬‬
‫په دې ايت شريف کې د قرآنکريم دوې معجزې بيان شوي دي‪.‬‬
‫الف)‪ :‬د روم د فتحې خبر (غيبي معلومات)‪.‬‬
‫ب)‪ :‬د بيت المقدس د ښار لوړوالی چې هللا سبحانه وتعالی‬
‫ض]‪.‬‬ ‫داسې اشاره ورته کړې ده [فِي أ َ ْدنَى ْاأل َ ْر ِ‬
‫موقع األرقام ليکي ‪:‬‬
‫عبدالمجيد الزنداني وايي‪ :‬چې زمونږ د جيولوجي يو‬
‫امريکايي استاذ ؤ چې نوم يې پروفيسر بالما ؤ او هغه په‬
‫امريکا کې د جيولوجي د لويو استاذانو څخه ؤ‪ ،‬د هغه استاذ‬
‫سره د ځمکې د کرې فاصلې او ارتفاعات‪ ،‬د بحر ارتفاعات‪ ،‬د‬
‫بحر څخه د ځمکې د بېالبېلو مناطقو ارتفاعات په متر سره‬
‫موجود ؤ‪ ،‬زه د هغه سره کيناستم هغه ته مې وويل‪ :‬په‬
 ‫قرآن پوهنه‪93..................................................................‬‬

‫قرآنکريم کې يو ايت راغلی دی چې د بيت المقدس ښار په ټول‬

‫عالم کې لوړ ځای دی ځکه چې [أدنی ] په معنی د أقرب او په‬
‫معنې د األحفض (لوړ) راځي‪.‬‬
‫امريکايي استاذ وويل‪ :‬چې په عالم کې لوړ ځای هالنډ دی‪،‬‬
‫ما ورته وويل نه زه په خپله خبره يقين لرم‪ ،‬بيا مونږ دواړه د‬
‫ځمکې د کرې نقشه وکتله واضح پکې ليکل شوی وو چې بيت‬
‫المقدس په ټول عالم کې لوړه منقطه ده‪ ،‬امريکايي استاذ وويل‬
‫چې هو دا صحيح ده همداسې ده‪.‬‬
‫‪ -۲‬د بحرونو د طبقو خبر ‪:‬‬
‫قرآنکريم سوونه کاله مخکې د بحرونو د طبقو او امواجو‬
‫خبر ورکوي چې وروسته ساينس پوهان هغه کشفوي‪.‬‬
‫ان* فَبِأَي ِ آالء‬ ‫ان * بَ ْينَ ُه َما بَ ْرزَ ٌخ ال يَ ْب ِغيَ ِ‬ ‫[ َم َر َج ْالبَحْ َري ِْن يَ ْلت َ ِقيَ ِ‬
‫ان ](الرحمن)‬ ‫ان * يَ ْخ ُر ُج ِم ْن ُه َما اللُّؤْ لُؤُ َو ْال َم ْر َج ُ‬ ‫َربِ ُك َما ت ُ َك ِذبَ ِ‬
‫ژباړه‪ :‬دوه دريابونه يې سره بيولي دي چې سره يو ځای‬
‫کيږي خو مينځ کې يې پرده ده چې تيری نه کوي يو پر بل‪ .‬نو‬
‫ای انسانانو او پيريانو ! ستاسو به د خپل رب کومه لورينه‬
‫درواغ وګنئ‪ .‬له دواړو دريابونو څخه ملغلرې او مرجان را‬
‫وځي‪.‬‬
‫او هللا سبحانه وتعالی فرمايي ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫عذبٌ ف َراتٌ َو َهذا ِمل ٌح أ َجا ٌج‬‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫[ َو ُه َو الَّذِي َم َر َج ْالبَحْ َري ِْن َهذَا َ‬
‫ورا] (الفرقان ‪.)۵۳‬‬ ‫َو َجعَ َل بَ ْينَ ُه َما بَ ْرزَ ًخا َو ِحجْ ًرا َمحْ ُج ً‬
‫ژباړه‪ :‬او هللا همغه ذات دی چې دوه دريابونه يې سره يو‬
‫ځای کړي دا يو يې ډير خوږ او تنده ماتوونکی‪ ،‬او دا بل ښه‬
‫تريو مالګين دی او بيا يې د دواړو په مينځ کې پرده پيدا کړې‬
‫ښه منع کړ شوې‪.‬‬
‫قرآنکريم څوارلس سوه کاله مخکې د دوو لويو بحرونو د‬
‫جالوالی او د هغوی په مينځ کې د پردې خبر ورکوي چې ددې‬
‫کار تحليل د بشري تصور له مخې مشکل دی ځکه چې دا‬
‫‪..................................................................94‬قرآن پوهنه‬

‫جالوالی په سترګو نه معلوميږي او د انسان عقل ته به دا ډيره‬

‫عجيبه وي چې څنګه يو ځای روانې اوبه او مايعات د کوم‬
‫اصلي ديوال پرته جال شي‪.‬‬
‫مګر هللا سبحانه وتعالی دغه بحرونه په خپل قدرت سره‬
‫داسې جال کړي چې تر مينځ يې پرده ده چې يو پر بل نه‬
‫ورکډيږي‪ ،‬د علمي څيړنو له مخې حتی د يو بحر ماهۍ هغه بل‬
‫طرف نشي ورتالی ځکه چې په بل طرف کې ژوند نشي‬
‫کوالی ځکه چې د اوبو خاصيت فرق لري‪.‬‬
‫قرآن کريم د بحر د تلې څخه خبر په داسې يو عصر‬
‫ورکوي چې هغه وخت د کشف او مشاهدې هيڅ وسائل نه وو‪،‬‬
‫چې دا د قرآن اعجاز دی او د قرآن منکرينو ته ستر پيغام دی‬
‫چې دا کتاب د رب العالمين لخوا نازل شوی چې د خپل مخلوق‬
‫له هرې برخې او حالت څخه خبر او عالم دی‪.‬‬
‫مګر بشر د ‪ ۱۸‬قرن په آخر کې د بحرنو د جالوالی مسئله کشف‬
‫کړه‪.‬‬
‫‪ -۳‬د لمر‪ ،‬ځمکې او سپوژمۍ ګردش ‪:‬‬
‫قرآنکريم سوونه کاله مخکې د يو آمي پيغمبر په وسيله خبر‬
‫ورکوي چې هللا سبحانه وتعالی پخپل قدرت سره لمر‪ ،‬ځمکې او‬
‫سپوژمۍ ته د دوران او حرکت توان ورکړی دی او دغه سترې‬
‫کرې د خپل ستر څښتن (جل جالله) په حکم منظم ګردش کوي‪.‬‬
‫س‬‫ش ْم َ‬ ‫لقوله سبحانه وتعالی‪َ [ :‬و ُه َو الَّذِي َخلَقَ اللَّ ْي َل َوالنَّ َه َ‬
‫ار َوال َّ‬
‫حونَ ] (األنبياء‪.)۳۳:‬‬ ‫َو ْالقَ َم َر ُك ٌّل فِي فَلَكٍ يَ ْسبَ ُ‬
‫ژباړه‪ :‬او هللا هغه ذات دی چې شپه ورځ‪ ،‬لمر او سپوږمۍ‬
‫يې پيدا کړي‪ .‬هر يو پخپل مدار کې المبو وهي‪.‬‬
‫مګر بشر په شپږم قرن کې دا مسئله کشف کړه‪.‬‬
‫‪ -۴‬د مور په رحم کې د انسان د پيدايش خبر‪:‬‬
‫قرآنکريم سوونه کاله پخوا د مور په رحم کې د انسان د‬
‫پيدايښ مرحلې په کامل ډول بيان کړی دي‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪95..................................................................‬‬

‫ين * ث ُ َّم َخلَ ْقنَا النُّ ْطفَةَ َعلَقَةً فَ َخلَ ْقنَا ْالعَلَقَةَ‬‫[ث ُ َّم َجعَ ْلنَاهُ نُ ْطفَةً فِي قَ َر ٍار َم ِك ٍ‬
‫ام لَحْ ما ً] (المؤمنون ‪.)۱۴-۱۳‬‬ ‫ظ َ‬‫ظاما ً فَ َك َس ْونَا ْال ِع َ‬ ‫ضغَةً فَ َخلَ ْقنَا ْال ُم ْ‬
‫ضغَةَ ِع َ‬ ‫ُم ْ‬
‫ژباړه ‪:‬بيا مو په خوندې ځای کې د اوبو يو څاڅکی‬
‫وګرځاوو‪ .‬بيا مو د اوبو له څاڅکي څخه د وينې ټوټه جوړه بيا‬
‫مو د وينې له ټوټې څخه د غوښې يوه بوټۍ جوړه او بيا مو د‬
‫غوښې له بوټی نه هدوکي جوړ او بيا مو هدوکو ته غوښه ور‬
‫وپوښله‪.‬‬
‫لومړی دا چې د جنين مراحل يا د پيداښت انقالبونه د (ثم) او‬
‫(فا) په تورو جال شوی دي‪ ،‬د پيداښت هغه مرحلې چې بدلون‬
‫يې لږ وخت نيسي د (ثم) په تورې جال او هغه مراحل چې‬
‫بدلون يې څه زيات وخت نيسي د (فا) په توری سره جال شوي‬
‫دي‪.‬‬
‫علقة) لفظ استعمال‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫د سرښناکې او يا د وينې ټوټې ته د ( َ‬
‫شوی دی چې ځوړند‪ ،‬پيوسته او سريښ شوی ته وايي ځکه‬
‫چې د وينې دغه ټوټه ( َعلَقَةً) د رحم په ديوال باندې سريښ او ځان‬
‫ورباندې موښلوي‪.‬‬
‫ضغَة) بدليږي‬ ‫ً‬ ‫او وروسته دا د وينې ټوټه د غوښې په ټوټه ( ُم ْ‬
‫او غوښې له بوټی نه هدوکي جوړ او بيا هدوکو ته غوښه ور وپوښل‬
‫کيږي‪.‬‬
‫هللا سبحانه وتعالی په قرآنکريم کې د مور د رحم د ننه پردو‬
‫کې د انسان د پيداښت تفصيلي مراحل بيانوي په داسې عصر‬
‫زمان کې چې هغه وخت په دې مراحلو انسان علم نه لرلو او نه‬
‫هم د کشف او مشاهدې وسائلو ته الس رسی لرلو‪ ،‬مګر بشر‬
‫ډير وروسته د وسائلو په واسطه کشف کړل‪.‬‬
‫دا مسئله هم د منکرينو لپاره ستره معجزه ده چې قرآنکريم د‬
‫هللا تعالی له لورې نازل شوی کتاب دی‪ ،‬دا د هغه رب العالمين‬
‫کتاب دی چې د خپل مخلوق له ټولو حاالتو خبر دی‪ ،‬حتی د‬
‫‪..................................................................96‬قرآن پوهنه‬

‫انسان د پيدايښت مکروسکوپي مراحل يې هم تفصيلي بيان‬

‫کړې کوم چې وسائلو پرته يې د انسان سترګې نشي ليدالی‪.‬‬
‫‪ -۵‬د فرعون د غرق کېدو خبر ‪:‬‬
‫قرآنکريم د قرآن د نزول څخه زرګونه کاله پخوا د فرعون‬
‫او د هغه پيروانو د عرقېدو خبر ورکوي‪،‬تر څو د خلکو لپاره د‬
‫عبرت وګرځي چې اوس هم د مصر په موزيم کې موجود دی ‪،‬‬
‫او هللا سبحانه وتعالی فرمايي‪[ :‬فَ ْال َي ْو َم نُن َِجيكَ بِ َبدَنِكَ ِلت َ ُكونَ ِل َم ْن‬
‫ن آيَاتِنَا لَغَا ِفلُونَ ] (يونس ‪.)۹۲‬‬ ‫عْ‬ ‫خ َْلفَكَ آ َيةً َوإِ َّن َك ِث ً‬
‫يرا ِمنَ النَّ ِ‬
‫اس َ‬
‫ژباړه‪ :‬نو نن به مونږ يوازې ستا تنه بيرون کړو تر څو د ټولو‬
‫راتلونکو خلکو لپاره د پند او عبرت نښه شي‪ .‬او په دې کې‬
‫هيڅ شک نشه چې ډير خلک زمونږ له دالئلو نه بې پروا او‬
‫غافل دي‪.‬‬
‫يقول ابن كثير رحمه هللا‪( :‬قال ابن عباس وغيره من السلف‪:‬‬
‫إن بعض بني إسرائيل شكوا في موت فرعون‪ ،‬فأمر هللا تعالى‬
‫البحر أن يلقيه بجسده سويا بال روح‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬ابن کثير رحمه هللا وايي‪ :‬ابن عباس رضی هللا عنه او‬
‫نورو سلفو ويلي‪ :‬ځينو بنی اسرائيلو د فرعون په مرګ کې‬
‫شک وکړ نو هللا سبحانه وتعالی درياب ته امر وکړ چې د هغه‬
‫جسد اوچت او بهر يې و غورځوي‪.‬‬
‫دريم‪ -‬د ابديت او خلود اعجاز ‪:‬‬
‫د قرآنکريم د اعجازو څخه يو دا اعجاز او خاصوالی دی‬
‫چې د هر عصر او زمان کتاب دی بلکي د محدود وخت لپاره‬
‫نه دی نازل شوی بلکي دا کتاب د ټولو آسماني کتابونو او‬
‫رسوالنو خاتم دی ‪ ،‬د قرآن د نزول وروسته بل کتاب او پيغمبر‬
‫نه راځي د قيامت تر ورځې پورې د ټولو راتلونکو نسلونو‬
‫لپاره همدا کتاب دی‪ ،‬هللا سبحانه وتعالی د هغه د ساتنې ذمانت‬
‫کړی دی‪ :‬إنا نحن نزلنا الذكر وإنا لهُ لحافظون (الحجر ‪.)۹‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪97..................................................................‬‬

‫ژباړه ‪:‬يقينا ً چې ذکر (قرآن) مونږ نازل کړی او مونږ به يې‬

‫ساتو‪.‬‬
‫اط ُل ِم ْن بَي ِْن َيدَ ْي ِه َو َال ِم ْن خ َْل ِف ِه ت َ ْن ِزي ٌل‬ ‫ْ‬
‫او فرمايي ( َال َيأتِي ِه ْالبَ ِ‬
‫ِم ْن َح ِك ٍيم َح ِميد ٍ) (فصلت‪۴۱ /‬و‪.)۴۲‬‬
‫ژباړه‪ :‬نه ورته د مخ له لوري باطل ورتالی شي او نه د شا‬
‫له لوري‪ ،‬دا د حکيم او ستايلي شوي ذات راليږلی کتاب دی‪.‬‬
‫قرآن د خاص عصر زمان لپاره نه بلکې د قيامت تر ورځې‬
‫د هر عصر زمان او مکان د نسلونو د الرښوونې يوازنی الهي‬
‫کتاب دی‪.‬‬
‫څلورم‪ -‬د نړيوالتوب اعجاز ‪:‬‬
‫قرآنکريم نړيوال کتاب دی او د ټولې نړۍ لپاره نازل شوی‬
‫دی قرآن د شريعت په ټولو اړخونو کې لکه‪ :‬عقائد‪ ،‬عبادات‪،‬‬
‫معامالت‪ ،‬اخالق‪ ،‬کورنۍ‪ ،‬ټولنه او دولت کې د ټول عالم او‬
‫ټولې نړۍ لپاره يو شان پيغام لري د يو قوم‪ ،‬يوې ډلې او يو‬
‫هيواد لپاره خاص نه دی بلکي د ټول عالم لپاره د الرښووني او‬
‫پند کتاب دی‪.‬‬
‫اس] (البقره ‪.)۱۸۵‬‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫نز َل فِي ِه الق ْرآن هدًى ِللن ِ‬ ‫ُ‬
‫ضانَ الذِي أ ِ‬‫َّ‬ ‫ش ْه ُر َر َم َ‬‫[ َ‬
‫ژباړه‪( :‬د روژې مياشت هغه (مياشت) ده چې قرآن په کې‬
‫نازل شوی دی‪ ،‬چې د خلکو د پاره هدايت دی‪.‬‬
‫ذكر للعالمين] (التكوير‪)۲۷،‬‬ ‫إن هو إال ٌ‬ ‫[ ْ‬
‫ژباړه‪ :‬قرآن پرته له دې چې د ټولو نړيوالو لپاره پند دی بل‬
‫څه نه دی‪.‬‬
‫‪..................................................................98‬قرآن پوهنه‬

‫لسم فصل‬
‫ُتشابه‬
‫ُحكم والم‬
‫علم الم‬
‫تعريف ال ُمحکم ‪:‬‬
‫محکم چې جمع ُمحکمات راځي‪ ،‬هغه تفسير دی چې تأويل‬
‫او بيان ته ضرورت نلري يا دا چې معنی يې بالکل واضح وي‬
‫رجس من عمل‬ ‫ٌ‬ ‫لکه‪[:‬إنما الخمر والميسر واألنصاب واألزالم‬
‫الشيطان فاجتنبوه] (المائدة ‪.)۹۰‬‬
‫يعنې محکمات هغه دي چې واضح او ظاهر وي لکه څنګه‬
‫علَيْكَ ْال ِكت َ‬
‫َاب‬ ‫ِي أَنزَ َل َ‬ ‫چې هللا سبحانه وتعالی فرمايي‪ُ [ :‬ه َو الَّذ َ‬
‫ب َوأُخ َُر ُمتَشَابِ َهاتٌ فَأ َ َّما الَّذِينَ في‬ ‫ِم ْنهُ آيَاتٌ ُّمحْ َك َماتٌ ُه َّن أ ُ ُّم ْال ِكت َا ِ‬
‫قُلُوبِ ِه ْم زَ ْي ٌغ فَيَتَّبِعُونَ َما تَشَابَهَ ِم ْنهُ ا ْبتِغَاء ْال ِفتْنَ ِة َوا ْبتِغَاء ت َأ ْ ِوي ِل ِه َو َما‬
‫الرا ِس ُخونَ فِي ْال ِع ْل ِم يَقُولُونَ آ َمنَّا بِ ِه ُك ٌّل ِم ْن‬ ‫يَ ْعلَ ُم ت َأ ْ ِويلَهُ إِالَّ ّللاُ َو َّ‬
‫ب] (آل عمران ‪.)۷‬‬ ‫ِعن ِد َربِنَا َو َما يَذَّ َّك ُر ِإالَّ أ ُ ْولُواْ ْ‬
‫األلبَا ِ‬
‫ژباړه ‪:‬هللا هغه ذات دی چې پر تا يې کتاب نازل کړی دی‪.‬‬
‫ددې کتاب ځنې آيتونه محکم دي همدغه د کتاب بنسټ دی او‬
‫ځېنې نور آيتونه متشابه دي‪ .‬نو د چا په زړونو کې چې کږوالی‬
‫وي د همدغو متشابه آيتونو پسې ګرځي تر څو فتنه ولټوي او له‬
‫آيتونو څخه د خپلې خوښې معنی تر السه کړي او خبره دا ده‬
‫چې ددې متشابه آيتونو په (اصلي) معنی پرته له هللا بل هيڅوک‬
‫نه پوهيږي او د پاخه علم څښتنان وايي مونږ په دې آيتونو‬
‫ايمان راوړی (محکم او متشابه) ټول زمونږ د رب له لوري‬
‫دي خو پند يوازې د عقل څښتنان اخلي او بس‪.‬‬
‫ال ُمتشابه (ال ُمشتبة) ‪:‬‬
‫د ُمتشابه جمع متشابهات راځي چې هغه تفسير ته وايي چې‬
‫تأويل ته ضرورت لري لکه‪ :‬و امسحوا برؤوسكم‬
‫او ځنې علماء وايي محکمات هغه دي چې تفسير او تأويل‬
‫ته ضرورت لري د تفسير او تأويل په ذريعه بيانيږي مګر‬
‫متشبهات هغه دي چې په معنې يې يوازې هللا تعالی پوهيږي‬
 ‫قرآن پوهنه‪99..................................................................‬‬

‫لکه‪ :‬د قيامت قيام‪ ،‬يا د جوج ماجوج ظهور‪ ،‬او حروف‬
‫مقطعات‪.‬‬
‫د متشابهاتو حکمت څه دی ؟‬
‫علماؤ د متشابه احکامو فوائد داسې بيان کړي دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د متشابه معنی پيدا کولو لپاره فکر‪ ،‬زيار او تکليف ګاللو ته‬
‫ضرورت وي او په دې کې اجر او ثواب دی‪.‬‬
‫که قرآن ټول محکمات وای نو بيا څيړنې‪ ،‬درک‪ ،‬فکر او‬
‫نظر ته ضرورت نه وو‪.‬‬
‫يعنې د مذاهبو او نظرياتو اختالف به نه وو‪ ،‬چې د مذاهبو‬
‫او نظرياتو د اختالف وجه په ديني امورو کې تحقيق او حق ته رسېدل‬
‫دي‪.‬‬
‫‪ -۲‬که په قرآنکريم کې متشابح احکام نه وای نو دغو علومو‬
‫لکه‪ :‬علم لغة‪ ،‬علم بالغت‪ ،‬علم نحو‪ ،‬علم معاني او علم‬
‫اصول فقه ته به ضرورت نه وو او د قرآن د دقيقې څېړنې‬
‫او بيان علوم به نه وو او نه به دغو سترو او مهمو علومو‬
‫ته ضرورت وو‪.‬‬
‫‪ -۳‬قرآنکريم عامو او خاصو ته مخاطب دی او د ټولو لپاره د‬
‫الرښوونې کتاب دی‪ ،‬عوام په اکثره امرو کې د حقائقو له‬
‫درک څخه لرې دي او يا يې د درک حوصله او فکر نلري‪.‬‬
‫کچېرې قرآن داسې ساده ترتيب شوی وای چې هيڅ فکر‪،‬‬
‫علم او درک ته يې ضرورت نه لرلی نو د قرآن په امرو او‬
‫مسائلو کې پرته له درک او فکر هر چا مداخله کوله‪ ،‬لکن اوس‬
‫داسې ترتيب شوی چې د احکام درک يې د علم‪ ،‬فهم‪ ،‬ادراک او‬
‫فکر خاوندان غواړي‪( .‬مختصر األتفان في علوم القرآن ص ‪)۱۱۸‬‬
‫‪..................................................................100‬قرآن پوهنه‬

‫يوولسم فصل‬
‫علم القراءات‬
‫تعريف ‪:‬‬
‫القراءات جمع قراءة ده چې له مصدر د قرأ‪ ،‬يقرأ‪ ،‬قرانا‬
‫څخه دی په معنی د لوستلو يا جمع کولو‪.‬‬
‫په اصطالح کې علم قراءات هغه علم دی چې د قرآنکريم د‬
‫الفاظو د ادا کولو څخه بحث کوي‪.‬‬
‫د جناب نبی اکرم صلی هللا عليه وسلم څخه اووه قسمه او په‬
‫ځينو رواياتو کې لس قسمه قرآءات ثابت شوی دي‪ ،‬د ابن‬
‫عباس رضی هللا عنه نه روايت دی چې رسول هللا صلی هللا‬
‫عليه وسلم فرمايي ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫على َح ْرفٍ فل ْم أزَ ل أ ْست َِزيدُهُ َحتى انت َهى إِلى‬ ‫«أ َ ْق َرأَنِي ِجب ِْري ُل َ‬
‫س ْبعَ ِة أَحْ ُرفٍ » (بخارى‪.)۳۲۱۹:‬‬ ‫َ‬
‫ژباړه‪ :‬جبريل (اول) ما ته يو قسم قرائت را وښود‪ ،‬ما له‬
‫هغه څخه وغوښتل چې ما ته نور قرآءات هم را وښيي‪ ،‬تر دې‬
‫چې اوه قرائت ته ورسيدل‪.‬‬
‫د [سبعة احرف] په منعی کې د علماؤ اقوال ‪:‬‬
‫امام سيوطي په علوم القرآن کې ويلي دي چې په دې باره‬
‫کې د علماؤ څلويښت اقوال دي چې بيا يې ځينې مشهور اقوال په‬
‫الندې ډول بيان کړي دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬په دې کې مشکل دا دی چې معنی يې نه څرګنديږي ځکه‬
‫لفظ د حرف چې دی شامليږي حروف هيجاء لره او حرف‬
‫په يوازې توګه څه معنی نلري‪.‬‬
‫‪ -۲‬ددې څخه په حقيقت کې اووه عدد مراد نه دی بلکي ددې‬
‫څخه مراد آساني او توانايي ده‪.‬‬
‫‪ -۳‬ددې څخه مراد اووه قراءات دي‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪101..................................................................‬‬

‫‪ -۴‬ددې څخه مراد اووه لهجې دي چې معنی يې متفقه مګر په‬

‫نحوي او لفظي ډول فرق لري لکه‪ :‬أقبل‪ ،‬وتعا َل‪ ،‬وهلم‪،‬‬
‫ع‪ ،‬و عن أُبَي ِ‬
‫وأسر ْ‬
‫ِ‬ ‫وعجل‪،‬‬
‫‪ -۵‬ددې څخه مراد د تالوت پر مهال د نطق کيفيت دی لکه‪:‬‬
‫ادغام‪ ،‬اظهار‪ ،‬تفخيم او ترقيق‪ ،‬اشباع‪ ،‬مد او قصر‪ ،‬تشديد‬
‫او تخفيف او تليين او تحقيق‪.‬‬
‫‪ -۶‬او ددې څخه د عربي اوه ژبې مراد دي کوم چې د عربي‬
‫فصح ژبې دي‪( .‬مختصر اتقان في العلوم القرآن ص ‪.)۹۳‬‬
‫علوم القرآن االکاديمية االسالمية ليکي ‪:‬‬
‫قول جمهور أهل الفقه والحديث‪ :‬المراد باألحرف السبعة‪،‬‬
‫سبع لغات من لغات العرب تختلف في اللفظ وتتفق في المعنى‪،‬‬
‫هو ما يسميه العلماء بالمترادف‪ .‬المترادف‪ ،‬يعني اللفظة تختلف ولكن‬
‫المعنى واحد‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬د اهل فقه او حديث جمهور قول دا دی چې‪ :‬د حرف‬
‫السبعة څخه مراد د د عربو د ژبو څخه اووه ژبې يا اووه لهجې‬
‫دي چې معنی يې يو شان مګر په لفظ کې فرق لري کوم چې‬
‫هغه ته علماء مترادف وايي‪ ،‬مترادف داسې چې‪ :‬معنی يې يوه‬
‫مګر الفاظ يې مختلف وي‪.‬‬
‫د قرآئت د اختالف حکمت ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د امت د پاره تسهيل‪ ،‬آساني او تخفيف‪.‬‬
‫‪ -۲‬د قرآنکريم او اسالمي امت عزت او شرف چې بل هيڅ‬
‫آسماني کتاب په څو قراءاتو نه دی نازل شوی‪.‬‬
‫‪ -۳‬د قراءات په تفاوت کې تحقيق او څېړنه او په دې باندې د‬
‫اجر حاصلېدل‪.‬‬
‫‪ -۴‬د قرآنکريم لوړ اعجاز‪.‬‬
‫‪ -۵‬د هللا سبحانه وتعالی د کالم د اسرارو اظهار‪.‬‬
‫(مختصر أتقان في العلوم القرآن ص ‪.)۱۰۷‬‬
‫تنبه ‪:‬‬
‫‪..................................................................102‬قرآن پوهنه‬

‫أن النبي ﷺ نهى عن الجدال والخصام والتنازع في القرآن‬

‫بشأن األحرف السبعة‪ ،‬ألن كل حرف منها إنما هو منزل من هللا‬
‫‪-‬سبحانه وتعالى‪ ،-‬وإن إنكار أي شيء منها هو إنكار للقرآن‪،‬‬
‫ولذلك قال النبي ‪-‬ﷺ‪﴿ :‬إن القرآن أنزل على سبعة أحرف﴾ في‬
‫بعض الروايات ﴿فال تماروا في القرآن‪ ،‬فإن المراء فيه كفر﴾‬
‫تحذيرا شديدًا من المراء والجدال‬ ‫ً‬ ‫ولذلك كان النبي ﷺ يحذر‬
‫والخصام في القرآن‪ ،‬هذه نسلم بها ونؤمن بها‪ ،‬ولو لم تضح لنا‬
‫اآلن حقيقة األحرف السبعة؛ إال أننا نؤمن بهذا المعنى وبهذا‬
‫الحديث وبهذه الصحة‪( ...‬علوم القرآن – االکاديمية االسالمية)‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬نبی صلی هللا عليه وسلم په قرآنکريم کې د اوو‬
‫حروفو په شان کې د جدال او اختالف کولو څخه منع فرمايلي‬
‫ده‪ ،‬ځکه د هغه هر حرف د هللا تعالی د جانبه نازل شوی دی نو‬
‫ځکه د هغه د کوم شي څخه انکار اصالً د قرآن څخه انکار‬
‫دی‪ ،‬او همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي‪« :‬إن‬
‫القرآن أنزل على سبعة أحرف» (يقينا ً قرآن په اوو حرفو نازل‬
‫شوی دی)‪ ،‬او په ځينې رواياتو راغلی چې‪« :‬فال تماروا في‬
‫القرآن‪ ،‬فإن المراء فيه كفر» همدارنګه نبی صلی هللا عليه وسلم‬
‫به د قرآن په باره کې د جدال کولو څخه سخته منع کوله‪ ،‬په دې‬
‫باندې مونږ ايمان راوړی او دې ته مونږ غاړه ايښې که څه هم‬
‫مونږ ته اوس د احرف السبعة وضاحت او حقيقت نه دی معلوم‬
‫خو مونږ په همدې معنی‪ ،‬حديث او د هغه په صحت ايمان لرو‪.‬‬
‫د صحابه کرامو مشهور قاريان ‪:‬‬
‫عثمان بن عفان‪ ،‬علی بن ابی طالب‪ ،‬ابی بن کعب‪ ،‬زيد بن‬
‫ثابت‪ ،‬عبدهللا بن مسعود‪ ،‬ابو درداء او ابو موسی األشعری‪.‬‬
‫د تابعينو مشهور قاريان عبارت وو له‪ :‬په مکه مکرمه کې‬
‫عطا‪ ،‬مجاهد‪ ،‬طاووس‪ ،‬عکرمه‪ ،‬ابن ابی مليکه‪ ،‬عبيد بن عمير‬
‫او نور‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪103..................................................................‬‬

‫په مدينه کې سعيد بن مسيب‪ ،‬عروه‪ ،‬سليمان بن يسار‪ ،‬عطاء‬

‫بن يسار‪ ،‬زيد بن اسلم‪ ،‬مسلم بن جندب‪ ،‬عمر بن عبدالعزيز‪ ،‬ابن‬
‫شهاب الزهری‪ ،‬عبدالرحمن بن هرمز‪ ،‬معاذ او نور‪.‬‬
‫په بصره کې ابوعاليه‪ ،‬ابو رجاء‪ ،‬نصر بن عاصم‪ ،‬يحيی بن يعمر‬
‫او حسن‪.‬‬
‫او په کوفه کې ابن سرين‪ ،‬قتاده‪ ،‬جابر بن زيد او نور‪.‬‬
‫د تابعينو د دور وروسته د علم قرائت اوه مشهور ائمه کرام‬
‫په الندې ډول دي ‪:‬‬
‫نافع المدني‪ ،‬عبد هللا ابن كثير المكي‪ ،‬أبو عمرو البصري‪،‬‬
‫عبد هللا بن عامر‪ ،‬عاصم الكوفي‪ ،‬حمزة الكوفي او الكسائي‬
‫الكوفي‪.‬‬
‫‪ -۱‬نافع المدني‪ :‬نوم يې نافع د عبدالرحمن بن ابی نعيم زوی‬
‫اصالً د اطفهان چې په (‪ )۱۲۰ -۷۰‬کلونو کې يې ژوند‬
‫کړی دی‪ ،‬د رنګه تور‪ ،‬ښکلي مخ او نيک اخالقه سړی ؤ‬
‫چې د استاذانو شمير يې اويا تنو ته رسيږي‪ ،‬په علم قرآئت‬
‫کې د مدنې منورې د خلکو امام او پشوا وو‪ .‬د ده څخه د‬
‫قرآئت روايت ابو موسی‪ ،‬عيسی بن مينا الزرقي مولی بنی‬
‫زهره‪ ،‬عثمان بن سعيد القبطي مصري روايت کړی دی‪.‬‬
‫‪ -۲‬ابن کثير‪ :‬نوم يې عبدهللا د کثير زوی اصالً د فارس چې په‬
‫(‪ )۱۲۰-۴۵‬کلونو کې يې ژوند کړی دی‪ ،‬په علم قرآئت کې‬
‫د مکې د خلکو امام وو‪.‬‬
‫علم قرآئت يې له‪ :‬عبدهللا بن زبير‪ ،‬ابی ايوب انصاري‪ ،‬او‬
‫انس بن مالک رضی هللا عنهم څخه زده کړی دی‪ ،‬او د ده څخه‬
‫د علم قرآئت روايت‪ :‬احمد بن محمد بن عبدهللا‪ ،‬ابو الحسن‬
‫البزي‪ ،‬محمد بن عبدالرحمن المخزومي‪ ،‬ابو عمر المکي کړی‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ -۳‬أبو عمرو البصري‪ :‬نوم يې ابو عمرو زيان چې زوی د عال‬
‫مازنی دی ‪،‬عربي اصله ؤ چې په (‪ )۱۵۴-۶۸‬کلونو کې يې‬
‫‪..................................................................104‬قرآن پوهنه‬

‫ژوند کړی دی‪ ،‬په مکه‪ ،‬مدينه‪ ،‬بصره او کوفه يې قرآئت‬

‫زده کړی دی‪.‬‬
‫علم قرآئت يې له‪ :‬ابو جعفر يزيد بن قعقاع‪ ،‬يزيد بن رومان‪،‬‬
‫شيبة بن نصاح‪ ،‬عبدهللا بن کثير‪ ،‬مجاهد بن جبر‪ ،‬حميد بن قيس‬
‫اعرج مکي ‪،‬عبدهللا بن ابی اسحاق حضرمي‪ ،‬عاصم بن ابی‬
‫النجود کوفی‪ ،‬ابوالعاليه رفيع بن مهران رياحی بصري څخه‬
‫زده کړی دی‪ ،‬او د ده څخه د علم قرآئت روايت‪ :‬شجاع بن ابی‬
‫بصير‪ ،‬عباس بن فضل‪ ،‬يحيی بن مبارک يزيدی کړی دی‪.‬‬
‫‪ -۴‬عبد هللا بن عامر‪ :‬نوم يې عبدهللا زوی د عامر بن يزيد‬
‫اصلي وطن يې دمشق ؤ چې په (‪ )۱۱۸-۸‬کلونو کې يې‬
‫ژوند کړی دی د وليد بن عبدالملک د خالفت په وخت کې د‬
‫دمشق والي او قاضي ؤ‪.‬‬
‫علم قرائت يې له‪ :‬اهل شام قاري صحابي ابی درداء او‬
‫عثمان رضی هللا عنه د شاګرد مغيرة بن ابی شهاب مخزومی‬
‫څخه زده کړی دی‪ ،‬د ده څخه هشام بن عمار‪ ،‬ابو وليد السلمي‬
‫الدمشقي‪ ،‬ابو عمرو‪ ،‬عبدهللا بن احمد الفهري الدمشقي روايت‬
‫کړی دی‪.‬‬
‫‪ -۵‬عاصم الكوفي‪ :‬نوم يې عاصم زوی د ابی النجود اسدي چې‬
‫په (‪ )۱۲۷-...‬کلونو کې يې ژوند کړی دی‪ ،‬په قرآئت کې د‬
‫کوفې د خلکو امام ؤ‪.‬‬
‫علم قرائت يې له‪ :‬ابو عبدالرحمن سلمي چې شاګرد د علی‬
‫بن ابی طالب رضی هللا عنه دی‪ ،‬زرين حبيش د عبدهللا بن‬
‫مسعود شاګرد وو زده کړی دی‪.‬‬
‫د ده څخه روايت‪ :‬شعبه‪ ،‬حفص بن سليمان‪ ،‬ابو عمر‬
‫االسدي الکوفي کړی دی‪.‬‬
‫‪ -۶‬حمزة الكوفي‪ :‬نوم يې حمزه زوی حبيب بن عمار بن‬
‫اسماعيل ؤ چې په (‪ )۱۵۶-۸۰‬کلونو کې يې ژوند کړی‬
‫دی‪ ،‬په قرآئت کې د عاصم وروسته د خلکو امام ؤ‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪105..................................................................‬‬

‫له جعفر بن محمد الصادق څخه يې علم قرائت حاصل کړی‬

‫دی او د ده څخه خلف بن هشام‪ ،‬ابو عيسی بن خالد روايت نقل کړی‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ -۷‬الکسائي الکوفي‪ :‬نوم يې علي زوی د حمزه ؤ چې په‬
‫(‪ )۱۸۹-۱۱۹‬کلونو کې يې ژوند کړی دی‪ ،‬په قرآئت کې د‬
‫حمزه الکوفي وروسته د خلکو امام ؤ او په ده باندې د‬
‫قرائت امامت ختم شوی دی‪.‬‬
‫علم قرائت يې له‪ :‬حمزه‪ ،‬ابان بن تغلب‪ ،‬عيسی بن عمر‪ ،‬ابن‬
‫ابی ليلی څخه حاصل کړی دی او د ده څخه‪ ،‬ابو حارث (الليث‬
‫بن خالد البغدادي)‪ ،‬حفص بن عمر‪ ،‬ابو عمر االزدي البغدادي‬
‫النحوي د قرائت روايت نقل کړی دی‪.‬‬
‫(مختصر اتقان في العلوم القرآن ص ‪.)۱۰۳‬‬
‫د قرآنکريم تعليم او حفظ ‪:‬‬
‫د قرآنکريم حفظ او يادول په امت باندې فرض کفايي دي‪،‬‬
‫کچېرې د هغه د حفظ لپاره يو ډله را والړه شی د نورو غاړه‬
‫ورباندې خالصيږي او که ټول دا کار ترک کړي د ټولو غاړه‬
‫بنديږي‪.‬‬
‫او د قرآنکريم دومره زده کړه او يادول چې لمونځ او‬
‫عباداتو کې هغه ته ضرورت دی فرض عين او د هغه څخه‬
‫عالوه د قرآنکريم زده کړه فرض کفايي ده او ډير غوره عمل‬
‫دی‪ ،‬په صحيح روايت کې راغلي ‪ «:‬خيرکم من تعلم القرآن و‬
‫علمه » (د تاسې نه غوره او ښه سړی هغه چې قرآن زده کړي‬
‫او نور ته يې وښيي)‪.‬‬
‫او هر چې تجويد د قرآن دی ډير مهم دی‪ ،‬د ابن مسعود‬
‫رضی هللا نه روايت دی چې هغه ويلي‪« :‬جودوا القرآن » (‬
‫لولئ په ښه شان قرآن )‪ ،‬او هغه دا چې د هر حرف حق ادا شي‬
‫او حرف د خپل مخرج څخه ادا شي‪ ،‬او په غوره شان تلفظ شي‬
‫داسې چې په هغه کې اسراف‪ ،‬ظلم او افراط نه وي‪.‬‬
‫‪..................................................................106‬قرآن پوهنه‬

‫جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم دې مطلب ته داسې‬

‫اشاره کوي‪ « :‬من أحب أن يقرأ القرآن غضا ً کما أنزل فليقرأه‬
‫علی قراءة ابن أم عبد » يعنې ابن مسعود‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬څوک چې دا خوښي چې قرآن داسې ولولې لکه‬
‫څنګه چې نازل شوی دی پس هغه يې دې د ابن معسود رضی‬
‫هللا عنه په شان ولولي ‪.‬‬
‫هللا تعالی ابن مسعود رضی هللا عنه ته په تجويد کې اوچت‬
‫مهارت ورکړی وو‪.‬‬
‫د قرآنکريم داسې ويل جايز نه دي چې چېرې مد نه وي‬
‫هلته مد ورکوي او چيرې چې مد وي هلته قصر کوي او يا په‬
‫مد کې زياتوالی او کموالی کوي کوم چې د هغه حق دی‪.‬‬
‫مستحب دی چې قرآنکريم په ښه صوت وويل شي خو په‬
‫شرط ددې چې د حرف حق ادا شي (حرف د مخرج څخه ادا‬
‫شي او د حروفو حرکات تغير نشي)‪ ،‬د مد او قصر حق ادا‬
‫شي‪ ،‬د نون ساکن او تنوين حقوق ادا شي او همدارنګه د تجويد‬
‫نور احکام په نظر کې ونيول شي‪.‬‬
‫د قرآنکريم د زدکړې دری الرې ‪:‬‬
‫‪ -۱‬دا چې قرآنکريم د اجرت پرته د هللا تعالی د رضا لپاره‬
‫خلکو ته ور زده کوي دا عمل لوی اجر لري او دا د‬
‫پيغمبرانو عليهم السالم عمل دی‪.‬‬
‫‪ -۲‬دا چې قرآنکريم د اجرت په بدل کې خلکو ته ور زده کوي‪،‬‬
‫مختلف فيه دی‪ ،‬خو راجح قول دا دی چې جايز دی‪.‬‬
‫‪ -۳‬دا چې د کوم شرط پرته خلکو ته د قرآنکريم زده کړه کوي‬
‫کچېرې څوک هغه ته مخکې څه هديه او سوغات ورکړي‬
‫په اتفاق جايز دی ځکه چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‬
‫معلم الناس وو خلکو به هغه ته سوغات ورکولو او ده به‬
‫قبلول‪.‬‬
‫(مختصر اتقان في العلوم القرآن ص ‪.)۱۱۲‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪107..................................................................‬‬

‫د قرآن لوستلو او نالوستلو ته لنډ پيغام ‪:‬‬

‫مسلمانانو وروڼو او خويندو ! قرآنکريم د هللا سبحانه وتعالی‬
‫هغه سپېڅلی کتاب دی چې د فضيلت او اهميت د پاره به دلته‬
‫يوازې دومره ووايم چې نن عصر کې نه پيغمبر شته او نه هم‬
‫وحی ځکه چې د پيغمبرۍ او وحی سلسله د جناب رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم په رسالت سره ختمه شوې ده نن عصر د‬
‫هللا تعالی او د مخلوق تر مينځ د ارتباط وسيله يوازې قرآن او د‬
‫رسول هللا صلی هللا عليه وسلم سنت دي‪.‬‬
‫څوک چې قرآن لوستالی شي هغه دې کوښښ وکړي چې‬
‫قرآن په ښه شان تجويد سره تالوت کړي‪.‬‬
‫او څوک چې قرآن نشي لوستالی او عمر يې زيات وي هغه‬
‫دی هيڅکله دا فکر نه کوي چې زه اوس قرآن نشم زده کوالی‬
‫دا هسې شيطاني وسوسې دي هللا سبحانه وتعالی قرآنکريم د‬
‫خپلو بندګانو لپاره آسانه کړی دی‪.‬‬
‫ْ‬
‫س ْرنَا القُ ْرآنَ ِل ِلذ ْك ِر فَ َه ْل ِم ْن ُمدَّ ِك ٍر‬
‫‪:‬ولَقَ ْد يَ َّ‬
‫لکه چې فرمايي َ‬
‫([القمر‪.)۱۷‬‬
‫ژباړه ‪:‬او يقينا ً مونږ آسانه کړی دی قرآن د يادولو‪ ،‬زده کولو او‬
‫پند اخيستلو لپاره نو آيا شته څوک زده کوونکي‪ ،‬يادونکي او‬
‫پند اخيستونکي‪.‬‬
‫مونږ وينو چې ډېرو کوچنيو ماشومانو ټول قرآن حفظ کړی‬
‫وي آيا بل کتاب به داسې آسانه او مکمل ياد کړای شي ؟‬
‫ماشوم چې په واړه بدن‪ ،‬واړه دوماغ او وړه ژبه ټول قرآن‬
‫يادوالی شي آيا تاسې يې په لوی او تکميل شوي بدن‪ ،‬دوماغ او‬
‫پوره ژبه يوازې له مخه نشی زده کوالی ؟‬
‫بلکي هر کله چې وغواړئ زده کوالی يې شئ‪.‬‬
‫‪..................................................................108‬قرآن پوهنه‬

‫د قرآنکريم د حفظ د پاره څو قاعدې‪:‬‬

‫لومړی قاعده‪ ،‬اخالص د کاميابۍ او فتحې سر دی‪ :‬په هر عمل‬
‫کې چې اخالص نه وي پر هللا تعالی توکل نه وي په هغه‬
‫عمل کې که هر څومره کوښښ هم وشي بيا به هم ناقص وي‬
‫او د هللا تعالی په نزد به د قبول وړ نه وي ځکه دقرآنکريم‬
‫لوستل‪ ،‬زده کول او حفظ عبادت دی او دهرعبادت کولو څخه‬
‫مقصد د هللا تعالی رضا ده نوکله چې په کوم عبادت کې اخالص‬
‫نه وي هغه مردود دی‪.‬‬
‫دوهمه قاعده ‪ :‬د هللا تعالی د پاره تقوی‪ :‬هر کس چې تقوی‬
‫اختيار کړي (ټول ګناهونه ترک کړي او د اسالمي شريعت د‬
‫اوامرو ساتنه وکړي) د هغه د پاره هللا تعالی د دنيا او آخرت‬
‫کارونه او مشکالت آسانه کوي‪.‬‬
‫َّ‬
‫ّللاَ يَجْ َعل لهُ َم ْخ َر ًجا‪َ ،‬ويَ ْر ُز ْقهُ‬ ‫لقوله سبحانه وتعالی ‪َ [:‬و َمن يَت َّ ِ‬
‫ق َّ‬
‫سبُهُ ] (الطالق ‪.)۳-۲‬‬ ‫علَى َّ‬
‫ّللاِ فَ ُه َو َح ْ‬ ‫ِب َو َمن َيت ََو َّك ْل َ‬ ‫ِم ْن َحي ُ‬
‫ْث الَ َيحْ تَس ُ‬
‫ژباړه‪ :‬او څوک چې د هللا څخه ووېرېږي (هللا) ور ته (د‬
‫ستونزو څخه) د وتلو الر جوړوي‪ ،‬او هغه ته د داسې الرې نه‬
‫رزق ورکوي چې (په خپله) ګمان نه کوي‪ ،‬او څوک چې پر هللا‬
‫پاک توکل وکړي ده د پاره همدا (هللا) کافي دی‪.‬‬
‫دريم قاعده ‪:‬په وړوکتوب کې حفظ ‪ :‬په کوچنيتوب او کم سن کې‬
‫حفظ داسې دی لکه په ډبره کې نقش‪.‬‬

‫څلورمه قاعده‪ :‬د حفظ د پاره د خاص وخت ټاکل‪:‬د حفظ د پاره‬
‫داسې وخت ټاکل چې ګيډه خالي وي ځکه کله چې کيډه له‬
‫خوراک څخه ډک شي بدن د هغه پر هضمولو کار کوي او‬
‫ذهن مشغوليږي‪ .‬نو د حفظ د پاره غوره وخت سهار او‬
‫مازديګر دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪109..................................................................‬‬

‫پنځمه قاعده‪ :‬د حفظ د پاره مناسب ځای ټاکل ‪ :‬داسې ځای چې‬
‫آرام وي سترګې‪ ،‬غوږونه او ژبه ټول حفظ ته متوجه‬
‫وي‪.‬همدارنګه داسې ځای چې اندامونه له حرامو څخه وساتل‬
‫شي لکه‪ :‬نا محرمو ته نظر نه کول‪ ،‬د غيبت او بهتان نه کول‬
‫او داسې نور‪.‬‬
‫شپږم قاعده‪ ،‬په ښه صوت او تجويد سره لوستل ‪:‬قرآنکريم په‬
‫ښه صوت او تجويد سره لوستل په کار دي داسې نه لکه د يو‬
‫عادي کتاب په شان لوستل بلکي په داسې صوت سره لوستل‬
‫چې تجويدي قواعد واورېدل شي‪.‬‬
‫اومه قاعده ‪:‬قرآنکريم کې به د يو مصحف څخه حفظ کيږي نه‬
‫څو قسمه مصحفونو څخه‪.‬‬
‫آتم قاعده ‪:‬د يادولو او حفظ څخه مخکې به لومړی د قرآنکريم‬
‫تجويد او صحي لوستل زده کوي د هغه نه وروسته به حفظ‬
‫کوي‪.‬‬
‫نهمه قاعده ‪،‬تکرار‪ :‬د تير او نوي درس به ګردان او تکرار‬
‫کوي ځکه که تکرار نشي له ياده وځي‪.‬‬
‫لسمه قاعده ‪:‬هر ورځ منظم حفظ تر قطع کولو غوره دی‪.‬‬
‫يوولسمه قاعده‪:‬د قرآنکريم آيتونو ته کتل او بيا د حفظ په وخت‬
‫سترګې پټول‪ ،‬که د حفظ په وخت کې يو بل طرف ته وکتل‬
‫شي دوماغ مصروفيږي‪.‬‬
‫دوولسمه قاعده‪ :‬د خپل شيخ او معلم سره ارتباط‪ ،‬هغه ته د‬
‫درس تکرارول تر څو صحي او علظ لوستل ورته معلوم‬
‫شي‪.‬‬
‫ديارلسمه قاعده‪ :‬د قرآنکريم په معنی او مفهوم پوهيدل له حفظ‬
‫سره کومک کوي‪.‬‬
‫څلوارلسمه قاعده‪ :‬دعا کول او د هللا سبحانه وتعالی څخه مدد‬
‫غوښتل‪.‬‬
‫‪..................................................................110‬قرآن پوهنه‬

‫د قرآنکريم د حفظ وخت او زمان‪:‬‬

‫‪ ‬که د ورځې يو آيت ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۱۷‬کاله‬
‫‪ ۷‬مياشتو او ‪ ۹‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې دوه آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۸‬کاله‬
‫‪ ۹‬مياشتو او ‪ ۱۸‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۳‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۵‬کاله‬
‫‪ ۱۰‬مياشتو او ‪ ۱۳‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۴‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۴‬کاله ‪۴‬‬
‫مياشتو او ‪ ۲۴‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۵‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۳‬کاله ‪۶‬‬
‫مياشتو او ‪ ۷‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۶‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۲‬کاله‬
‫‪ ۱۱‬مياشتو او ‪ ۴‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۷‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۲‬کاله ‪۶‬‬
‫مياشتو او ‪ ۳‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۱۰‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۱‬کال‬
‫‪ ۹‬مياشتو او ‪ ۳‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۱۳‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪ ۱‬کاله‬
‫‪ ۴‬مياشتو او ‪ ۶‬ورځو کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۱۵‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪۱‬‬
‫کال‪ ۲‬مياشتو او ‪ ۱‬ورځ کې ياد شي‪.‬‬
‫‪ ‬که د ورځې ‪ ۲۰‬آيته ياد شي نو ټول قرآن به په ‪۱۰‬‬
‫مياشتو او ‪ ۱۶‬ورځ کې ياد شي‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪111..................................................................‬‬

‫دولسم فصل‬
‫إعراب القرآن الكريم‬
‫اإلعراب په لغت کې بيان او تغير ته وايي او د علم نحوه په‬
‫اصطالح کې په کلمه باندې د ځينو عواملو د داخلېدو په وجه د‬
‫کلمې آخر تغير او بدلون ته اعراب وايي‪ .‬لکه ‪:‬‬
‫ُ‬
‫أحسن زي ٍد ؟‬ ‫‪ ‬ما‬
‫ً‬
‫‪ ‬ما أحسنَ زيدا ؟‬
‫‪ ‬ما أحسنَ زيدٌ‬
‫وينو چې په لومړۍ جمله کې مقصد د زيد د غوروالی په‬
‫باره کې پوښتنه ده چې کلمه د (أحس ُن) پيښ لري او کلمه د (زيد) زير‬
‫لري‪.‬‬
‫او په دوهم جمله کې وينو چې د زيد د غوروالی په باره کې‬
‫تعجب دی چې (أحسن) په زور او (زيد) په نصب سره راغلی‬
‫دی‪.‬‬
‫او په آخري جمله کې وينو چې د متکلم مقصد د زيد نه ښه‬
‫والی او نه غوروالی دی چې (أحسن) په زور او (زيد) په زفع‬
‫(دوه پيښ) راغلی دی‪.‬‬
‫د اعراب اهميت ‪:‬‬
‫د قرآنکريم د صحي تالوت او د معنی پوهېدو لپاره علم‬
‫إعراب خاص اهميت لري ځکه قرآنکريم په فصيحه عربي ژبه‬
‫دی دا چې قرآنکريم صحي تالوت کړ شي د لحن او غلطۍ‬
‫څخه ځان وساتل شي او قرآنکريم د صحي معنی ټاکلو لپاره‬
‫علم إعراب ضرور دی‪.‬‬
‫د علم إعراب په وسيله حرکات پېژندل کيږي چې د حرکاتو‬
‫پيژندلو په وجه په تالوت او معنی کې د لحن او غلطۍ څخه مخ‬
‫نيوی کيږي‪.‬‬
‫‪..................................................................112‬قرآن پوهنه‬

‫إعراب د نحو د علم څخه دی د قرآنکريم په صحي تالوت‬

‫او په خاص توګه د معنی په تعين او ټاکلو کې علم صرف او نحو‬
‫خاص اهميت لري‪.‬‬
‫د علم اعراب القرآن پيدايښت ‪:‬‬
‫کله چې اسالمي فتوحات پراخه شول او په اسالم کې عجم‬
‫داخل شول نو د قرآنکريم په تلفظ کې لحن (غلطی) زياتې شوې‬
‫نو علماء کرامو د علم نحو د وضع تصميم ونيو اولين کس چې‬
‫د علم نحو او عربي ژبې قواعدو بنسټ يې کېښود ابو (األسود‬
‫الدؤلی) ؤ‪ ،‬او د علم اعراف د تأليف سبب همدا ؤ چې د‬
‫قرآنکريم غلط لوستلو مخ نيوی وشي‪.‬‬
‫ښکاره ده چې دا د قرآن العظيم برکات ؤ چې علم نحو‬
‫مينځته راغلی تر څو د غلطۍ مخ نيوی وشي ځکه چې د قرآن‬
‫صحي اعراف او صحي تلفظ او لوستل عبادت دی‪.‬‬
‫د علم اعراب ګټې ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د کتاب هللا داسې لوستل لکه څنګه چې نازل شوی دی او د‬
‫لحن او خطاء څخه ځان ساتل‪.‬‬
‫‪ -۲‬استنباط د شرعي احکامو‪.‬‬
‫‪ -۳‬تعين د قرائت او د هغه د معنی کشف‪.‬‬
‫‪ -۴‬تعين او معرفت د وقف او ابتداء‪ ،‬دا علم د علوم القرآن هغه‬
‫علم دی چې ددې علم پرته د قرآن صحي فهم او ادراک ناشونی‬
‫دی‪.‬‬
‫د اعراب القرآن ضوابط ‪:‬‬
‫‪ -۱‬په معنى دهغه ټکې چې بايد په اعراب په نظر کې ونيول‬
‫شي‪:‬‬
‫‪ -۱‬د کلمې د نوع تعين‪.‬‬
‫‪ -۲‬د کلمې د حکم بيان د اعراب او بناء له مخې‪.‬‬
‫‪ -۳‬د اعراب او بناء ډولونه او د هغو اسباب‪.‬‬
‫‪ -۴‬د اعراب د عالمې بيان او د هغه سبب‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪113..................................................................‬‬

‫‪ -۵‬په جمله کې د اعراب د ځای بيان‬

‫د إعراب القرآن مشهور کتابونه ‪:‬‬
‫" اإلعراب المحيط من تفسير البحر المحيط" الدكتور ياسين‬
‫جاسم المحيمد‬
‫"إعراب القرآن" زكريا األنصاري‬
‫"الياقوت والمرجان في إعراب القرآن" محمد نوري بن محمد‬
‫بارتجي‬
‫" التبيان في إعراب القرآن" أبو البقاء عبد هللا بن الحسين‬
‫"الجدول في إعراب القرآن الكريم" صافى محمود بن عبد‬
‫الرحيم‬

‫ديارلسم فصل‬
‫د قرآنکريم په اړه څو مهم مسائل‬
‫د قرآنکريم د عربي متن پرته ژباړه ‪:‬‬
‫پوښتنه‪ :‬د قرآنکريم د متن څخه پرته د هغه د ترجمې او ژباړې‬
‫تالوت څه حکم لري ؟‬
‫ځواب‪ :‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‬
‫قرآنکريم د عربي متن څخه پرته په نورو ژبو باندې تالوت‪،‬‬
‫خپرول او ليکل جواز نلري او هم د عربې څخه بغير د قرآن د‬
‫يوازې ژباړې تالوت د قرآنکريم د تالوت ثواب نلري ځکه چې‬
‫قرآنکريم په عربي ژبه نازل شوی دی د عربې څخه پرته د‬
‫قرآن يوازې ترجمه د قرآن حکم نلري‪.‬‬
‫لقوله سبحانه وتعالی‪َ :‬و َكذَلِكَ أ َ ْنزَ ْلنَاهُ قُ ْرآنا َ‬
‫ع َربِيًّا (طه ‪.)۱۱۳‬‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ع َربِيًّا (الرعد ‪.)۳۷‬‬ ‫َو َكذَلِكَ أ َ ْنزَ ْلنَاهُ ُح ْك ًما َ‬
‫ع َوجٍ لَعَلَّ ُه ْم يَتَّقُونَ (الرمز ‪.)۲۸‬‬ ‫غي َْر ذِي ِ‬ ‫ع َربِيًّا َ‬ ‫قُ ْرآَنًا َ‬
‫د أم القری د پوهنتون استاذان د پورته مسئلې د حرمت د بيان‬
‫وروسته ليکي‪:‬‬
‫‪..................................................................114‬قرآن پوهنه‬

‫ځېنې اسالم دوښمنه حلقي غواړي چې د عربي څخه پرته‬

‫قرآن خپور کړي او دا کار په امت کې رواج کړي په دې بهانه‬
‫چې خلک په عربي نه پوهيږي ددې کار څخه د دوی الندې‬
‫دوه هدفه دي‪:‬‬
‫‪- ۱‬د عربي پر وړاندې جنګ او مخالفت‪.‬‬
‫‪- ۲‬د عثماني مصحف د رسم تغيرول‪.‬‬
‫ځکه د عربي پر وړاندې جنګ او مخالفت د شريعت د ټولو‬
‫علومو پر وړاندې جنګ دی او همدارنګه د هغه د اهل او د‬
‫هغوی د افکارو پر وړاندې جنګ دی‪ ،‬په تحقيق سره پخواني او‬
‫اوسني علماء په دې باندې متفق دي چې د عربي زده کول‬
‫واجب دي ځکه چې د نورو شرعي علومو زده کول واجب دي‪.‬‬
‫هللا سبحانه وتعالی ددې څخه عاجز نه وو چې پر بله ژبه قرآن‬
‫نازل کړي لکن دا د دوښمنانو په زړه کې د عربي پر وړاندې‬
‫يو حسد او عناد دی‪.‬‬
‫پس د عربي پر وړاندې مخالفت د هغه ژبې پر وړاندې مخالفت‬
‫دی کومه چې هللا تعالی غوره کړې ده‪:‬‬
‫إلى أمرين خطيرين تنتج عنهما آثار ناسفة لمقومات األمة‬
‫اإلسالمية كلها‪ ،‬وهما‬
‫‪ -۱‬محاربة اللغة العربية‪.‬‬
‫‪ -۲‬تغيير الرسم االصطالحي للمصحف العثماني ‪.‬‬
‫ومحاربة اللغة العربية هي محاربة لجميع علومها‪ ،‬واحتقار‬
‫وازدراء ألهلها‪ ،‬وأفكارهم واجتهاداتهم‪..‬‬
‫وقد أجمع العلماء – قديما وحديثا – على وجوب تعلم العربية‪،‬‬
‫ألن ما ال يتم الواجب إال به فهو واجب‪ .‬ولم يكن الرب – سبحانه‬
‫– عاجزا عن إنزال القرآن بلغة غير العربية‪ ،‬ومن هنا ينبعث‬
‫الحسد والحقد في صدور األعداء ! ومن هنا – أيضا – نعتقد أن‬
‫كل من حارب اللغة العربية فإنما يحارب اللغة التي اختارها هللا‬
‫(جامعة ام القری)‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪115..................................................................‬‬

‫د کمپيوټر‪ ،‬موبايل له مخې د قرآنکريم اورېدل څه حکم لري ؟‬

‫ځواب‪ :‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‬
‫د ټيپ‪ ،‬تلويزيون کمپيوټر او کومې بلې وسيلې څخه د قرآنکريم‬
‫آوريدل جايز دي او همغه آداب يې دي لکه څنګه چې د قاري د‬
‫خولې نه آوريدل کيږي‪.‬‬
‫د احناف په نزد په لمانځه کې او د لمانځه څخه د باندې د‬
‫قرآنکريم قرائت ته غوږ نيول واجب دي په دليل دغه آيت‬
‫نصتُواْ لَ َعلَّ ُك ْم ت ُ ْر َح ُمونَ ]‬ ‫کريمه‪َ [ :‬و ِإذَا قُ ِرى َء ْالقُ ْر ُ‬
‫آن فَا ْست َِمعُواْ لَهُ َوأ َ ِ‬
‫(اعراف ‪.)204‬‬
‫د جناب نبی کريم صلی هللا عليه وسلم عادت شريف دا ؤ چې‬
‫کله به يې کوم صحابي ته ويل چې ته ماته قرآن وايه زه غوږ‬
‫ي صلی‬ ‫ِّللا رضی هللا عنه قَالَ‪ :‬قَا َل ِلي النَّبِ ُّ‬ ‫ع ْن َ‬
‫ع ْبد َّ‬ ‫درته نيسم‪َ :‬‬
‫ُ‬
‫علَيْكَ أ ْن ِزلَ؟ قَالَ‪:‬‬ ‫علَيْكَ َو َ‬ ‫ُ‬
‫ي»‪ .‬قُ ْلتُ ‪ :‬آ ْق َرأ َ‬ ‫ْ‬
‫هللا عليه وسلم‪« :‬ا ْق َرأ َ‬
‫علَ َّ‬
‫اء‬
‫س ِ‬ ‫ورة َ ِ‬
‫الن َ‬ ‫س َ‬ ‫علَ ْي ِه ُ‬ ‫ْ‬
‫غي ِْري»‪ .‬فَقَ َرأتُ َ‬ ‫«فَإ ِ ِني أ ُ ِحبُّ أ َ ْن أ َ ْس َم َعهُ ِم ْن َ‬
‫علَى‬ ‫ْف ِإذَا ِجئْنَا ِم ْن ُك ِل أ ُ َّم ٍة ِبشَهي ٍد َو ِجئْنَا بِكَ َ‬ ‫َحتَّى َبلَ ْغتُ )فَ َكي َ‬
‫ان‪( .‬بخارى)‬ ‫ع ْينَاهُ ت َ ْذ ِرفَ ِ‬‫ِك»‪ .‬فَإِذَا َ‬ ‫ش ِهيدًا(قَا َل« ‪:‬أ َ ْمس ْ‬ ‫ُالء َ‬
‫َهؤ ِ‬
‫عبدهللا ابن مسعود رضی هللا عنه وايي ما ته رسول هللا صلی هللا‬
‫وسلم وويل (د ما د پاره قرآن ووايه) ومې ويل‪ :‬څنګه تاته قرآن‬
‫ووايم حال چې قرآن پر تا نازل شوی دی؟ ويې فرمايل‪ :‬زه دا‬
‫خوښوم چې هغه له نورو واروم بيا مې د النسآء سورت ورته‬
‫ْف إِذَا ِجئْنَا ِم ْن‬ ‫تالوت کړ کله چې دې آيت ته ورسيدم چه‪{ :‬فَ َكي َ‬
‫ش ِهيدًا}( څرنګه به وي هغه‬ ‫الء َ‬ ‫علَى هَؤُ ِ‬ ‫ُك ِل أ ُ َّم ٍة بِشَهي ٍد َو ِجئْنَا بِكَ َ‬
‫وخت چې د هر ملت څخه يو شاهد راولم او تا د هغوی د پاره‬
‫شاهد راولم)‪ .‬رسول اکرم صلی عليه وسلم وفرمايل نور بس‬
‫دی پس ومې ليدل چې د مبارکو سترګو نه يې اوښکي روانې‬
‫وې‪.‬‬
‫‪..................................................................116‬قرآن پوهنه‬

‫نو که سړی يوازې وي يا نور خلک وي د ټيپ ‪،‬کمپيوټر يا بلې‬

‫وسيلي څخه قرآن واروي او په هغه کې تدبر او فکر وکړي‬
‫ډير د اجر کار دی‪.‬‬
‫مګر که نور خلک وي او هغوی خبرې کوي د آوريدلو د پاره‬
‫اشتياق نه وي نو بيا په زوره نيول يې صحي نه دي ځکه چې‬
‫هغوی ګناه کاريږي ځکه چې دا د کفارو صفت ؤ چې کله به‬
‫قرآن لوستل کيده دوی به خبرې او مزاحمتونه پيل کړل لکه په دغه‬
‫مبارت آيت کې‪:‬‬
‫الغ َْوا ِفي ِه] (فصلت‪. )۲۶ :‬‬ ‫آن َو ْ‬ ‫[ َوقَا َل الَّذِينَ َكفَ ُروا الَ ت َ ْس َمعُوا ِل َهذَا ْالقُ ْر ِ‬
‫ژباړه‪ :‬او کافرانو ويل دغه قرآن ته غوږ مه نيسئ او هغه‬
‫(مهال) بيهوده خبرې کوئ‪.‬‬
‫قرآن چې په هر ځای کې لوستل کيږي له هغه ځای څخه‬
‫شيطانان لري کيږي جناب نبی کريم صلی هللا عليه وسلم‬
‫ض ُرهُ ْال َمالَئِ َكةُ َوت َ ْه ُج ُرهُ‬ ‫علَى أ َ ْه ِل ِه َوتَحْ ُ‬ ‫فرمايي‪ «:‬إِ َّن ْالبَيْتَ لَيَت َّ ِس ُع َ‬
‫علَى‬ ‫يق َ‬ ‫ض ُ‬ ‫آن َوإِ َّن ْالبَيْتَ لَيَ ِ‬ ‫ين َويَ ْكث ُ ُر َخي ُْرهُ أ َ ْن يُ ْق َرأ َ فِي ِه ْالقُ ْر ُ‬
‫اط ُ‬‫شيَ ِ‬ ‫ال َّ‬
‫ين َويَ ِق ُّل َخي ُْرهُ أ َ ْن الَ يُ ْق َرأ َ‬‫اط ُ‬ ‫شيَ ِ‬‫ض ُرهُ ال َّ‬ ‫أ َ ْه ِل ِه َوت َ ْه ُج ُرهُ ْال َمالَئِ َكةُ َوتَحْ ُ‬
‫آن»‬‫فِي ِه ْالقُ ْر ُ‬
‫ژباړه‪ :‬يقينا ً په کوم کور کې چې د قرآن قرائت کيږي هغه کور‬
‫د کور د اهل د پاره فراخه کيږي مالئکې حاضريږي او‬
‫شيطانان لرې کيږي خير يې زياتيږي او په كوم کور کې چې د‬
‫قرآن قرائت نه کيږي هغه کور په اهل كور باندې تنګيږي هغې‬
‫کور نه مالئکي لري کيږي شيطان ورځي خير يې کميږي‪( .‬رواه‬
‫دارمي‪.) ۳۳۷۲‬‬
‫د کمپيوټر له مخې تالوت د اوداسه څخه بغير جايز دی ؟‬
‫ځواب‪ :‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‬
‫د کمپيوټر او يا موبايل له مخې د قرآنکريم تالوت د معاصرو‬
‫فقهاؤ په اتفاق د مصحف په شان د تالوت ثواب لري‪ ،‬د‬
 ‫قرآن پوهنه‪117..................................................................‬‬

‫قرآنکريم د تالوت احکام او آداب به په نظر کې نيول کيږي او‬

‫همدارنګه اودس کول غوره او بهتره دي‪ ،‬مګر د حدث اضغر‬
‫(بې اودسۍ) په صورت کې هم جايز دی ځکه د مصحف (په‬
‫قاغذ باندې د ليکل شوي قرآن) حکم نه لري‪.‬‬
‫يعنې د کمپيوټر او يا موبايل له مخې د قرآنکريم تالوت بغير له‬
‫اوداسه څخه جايز دی‪.‬‬
‫جاء في فتاوی االسالم سوال جواب ‪:‬‬
‫فال مانع من قراءة القرآن من الهاتف النقال‪ ،‬ما دام يقرأ بصورة‬
‫صحيحة‪ ،‬والقارئ يقرأ مراعيا ً أحكام التالوة وآدابها‪ ،‬وإنما‬
‫تراعى هذه اآلداب واألحكام إذا كان الهاتف تظهر على شاشته‬
‫صفحات المصحف‪ ،‬ويقوم القارئ بمباشرتها بيده‪ ،‬أما عند‬
‫إغالقها أو إغالق الهاتف‪ ،‬فال يعتبر ذلك مصحفا ً وال يأخذ‬
‫أحكامه‪.‬‬
‫أما مسه المصحف وحمله‪ ،‬فقد ذهب جمهور العلماء ومنهم‬
‫األئمة األربعة إلى تحريم ذلك فقد استدل الجمهور بقول هللا‬
‫سبحانه (إنه لقرآن كريم* في كتاب مكنون* ال يمسه إال‬
‫المطهرون تنزيل من رب العالمين) [الواقعة‪]80-77 :‬‬
‫د کمپيوټر او موبايل نه د قرآنکريم په اوريدلو سجده تالوت‬
‫واجبيږي ؟‬
‫ځواب‪ :‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‬
‫د کمپيوټر او موبايل نه د قرآنکريم په اوريدلو سجده تالوت نه‬
‫واجبيږي‪.‬ځکه چې دا د قاري اصل تالوت نه وي او د څه‬
‫ذريعو په وسيله د ننه آواز صوت شوی وي (جديد فقهی مسايل ج‪ ۱‬ص‬
‫‪)۷۳‬‬
‫فتاوی االسالم سوال جواب د الفتاوی هندية په قول فتوی ورکړی ‪:‬‬
‫وأما سجود التالوة إذا كنت تستمع آية فيها سجدة من الكمبيوتر‬
‫أو جهاز التسجيل‪ ،‬فالذي يظهر أنه ال يشرع السجود لذلك‪ .‬وقد‬
‫‪..................................................................118‬قرآن پوهنه‬

‫نص العلماء المتقدمون على قريب من هذه المسألة‪ .‬فمن ذلك‪ :‬ما‬
‫جاء في “الفتاوى الهندية” (‪ )133/1‬وهو من كتب األحناف ‪:‬‬
‫صدَى (وهو ارتداد الصوت‬ ‫” إن سمعها (يعني آية السجدة) من ال َّ‬
‫من مكان بعيد) ال تجب عليه ” انتهى‪.‬‬
‫فمثله‪ :‬إذا سمعها من جهاز تسجيل ونحوه‪.‬‬
‫ددې حديث چې څوک قرآن په ښه صوت نه وايي له مونږ‬
‫څخه نه دی مطلب څه دی ؟‬
‫ځواب‪ :‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‬
‫دا حديث شريف صحيح البخاري په دې شان نقل کړی دی ‪:‬‬
‫روى البخاري في صحيحه عن أبي هريرة رضي هللا عنه قال‪:‬‬
‫قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم‪« :‬ليس منا من لم يتغن‬
‫بالقرآن وزاد غيره يجهر به»‪ « ..‬ليس منا من لم يتغن بالقرآن»‪.‬‬
‫په پورته حديث شريف کې «يتغن بالقرآن» څخه مطلب دا‬
‫دی چې د قرآنکريم لوستونکی به قرآن په ښه صوت او حد اقل‬
‫دومره جهر او زوره سره وايي چې خپله يې واوري‪ ،‬قرآن به‬
‫په تجويد او خشوع سره وايي او په هغه کې به تدبر کوي تر‬
‫څو په زړه باندې اثر وکړي‪.‬‬
‫او د «ليس منا» څخه مطلب دا نه دی چې څوک په ښه صوت‬
‫او تدبر او خشوع سره قرآن نه وايي نو هغه د امت د اهل دين‬
‫څخه نه دی‪ ،‬بلکي د هغه مطلب دا دی چې زمونږ په سنتو‬
‫برابر نه دی يعنې داسې کول د سنتو خالف دي‪ ،‬څوک چې‬
‫قرآن په تجويد‪ ،‬تدبر او ښه صوت سره نه وايي نو داسې کول‬
‫ګناه ده‪.‬‬
‫عمدة القاري ليکي‪ :‬أي ليس من أهل سنتنا‪ ،‬وليس المراد أنه‬
‫ليس من أهل ديننا” عمدة القارئ (‪ .)۱۸۲ /۲۵‬وقال التوربشتي‪-‬‬
‫رحمه هللا تعالى‪ ” :-‬المعنى ليس من أهل سنتنا أو ممن تبعنا في‬
‫أمرنا‪ ،‬وهو وعيدٌ‪ ،‬وال خالف بين األمة أن قارئ القرآن مثابٌ‬
 ‫قرآن پوهنه‪119..................................................................‬‬

‫في غير تحسين صوته فكيف يجعل مستحقا ً للوعيد وهو مأجور؟‬
‫“‬

‫ومعناه‪ :‬أن يحسن القارئ صوته بالقرآن ويجهر به‪ ،‬أما كونه‬
‫يقرأ قراءة ليس فيها تحزن وال تخشع‪ ،‬وما لها أثر في القلوب فال‬
‫يصح‪ ،‬فينبغي للقارئ أن يحسن صوته ويتلذذ بالقراءة ويجهر بها‬
‫إذا كان حوله من يستمع‪ ،‬ولهذا قال النبي صلى هللا عليه وآله‬
‫وسلم‪( :‬زينوا أصواتكم بالقرآن) هكذا جاء الحديث‪ .‬فتحسين‬
‫الصوت بالقراءة‪ ،‬وتجويد القراءة‪ ،‬والتلذذ بالقراءة‪ ،‬والتخشع‬
‫فيها‪ ،‬مما يؤثر على القارئ ويؤثر على غيره في سماعه كتاب‬
‫هللا‬
‫و هللا سبحانه وتعالی اعلم‬
‫د قرآنکريم په تالوت کې د خشوع اسباب څه دي ؟‬
‫ځواب ‪:‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‬
‫د قرآنکريم د تالوت په وخت کې د خشوع څو اسباب په الندې‬
‫ډول دي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ټولو ګناهونو څخه توبه او استغفار‪ ،‬ځکه ګناهونه زړه‬
‫توروي چې د زړه د کلکوالي سبب ګرځي‪.‬‬
‫‪ -۲‬د قرآنکريم په تالوت کې فکر او تدبر کول‪ ،‬لقوله سبحانه‬
‫وتعالی‪[ :‬أَفَالَ يَتَدَب َُّرونَ ْالقُ ْرآنَ ] (النساء ‪( )۸۲‬ايا په قرآن‬
‫کې تدبر او فکر نه کوئ)‪.‬‬
‫‪ -۳‬قرآنکريم په تجويد او ښه صوت سره لوستل تر څو په زړه‬
‫اثر وکړي‪ ،‬لقوله سبحانه وتعالی‪[ :‬ورتل القرآن ترتيال]‬
‫د ترتيل څخه مقصد دا دی ‪:‬‬
‫‪ ‬د حروفو صحيح ادا کول يعنې د خپل مخرج څخه چه د ضا‬
‫پر ځای دال يا ظا تلفظ نشي او همدارنګه د حروفو صفات‬
‫په نظر کې نيول ‪.‬‬
‫‪..................................................................120‬قرآن پوهنه‬

‫‪ ‬د وقف پر ځای په ښه شان سره دريدل چه وصل او قطع‬

‫يعنی يو ځای کول او جال کول د کالم بې ځايه نشي‪.‬‬
‫‪ ‬حرکتونه سره کډوډ نشي زور‪،‬زير او پيښ په ښه شان‬
‫ښکاره ادا شي‪.‬‬
‫‪ ‬آواز لږ اوچتول چې د قرآن الفاظ له ژبې اوزي او عوږونه‬
‫واوري‪.‬‬
‫‪ ‬قرآن په ښه آواز دردونکې غږ تالوت کول چې په زړه اثر‬
‫وکړي دردناک آواز په زړه ژر اثر کوي‪.‬‬
‫‪ ‬شد او مد ښه ښکاره کول چې ددی په ښکاره کولو سره د‬
‫قرآن لوی شان ښکاره کيږي او له اثر سره مدد کوي‪.‬‬
‫‪ ‬د رحمت او عذاب د آيتونو حق ادا کول‪.‬‬
‫د قرآن لوستونکی بايد تر خپله وسه قرآنکريم په ښه صوت‬
‫سره تالوت کړي ځکه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايې‬
‫‪[:‬ليس منا من لم يتغن بالقرآن] (هغه له مونږ څخه نه دی چه‬
‫قرآن په ښه آواز نه لولی)‪.‬‬
‫‪ -۴‬د قرآنکريم د تالوت ترک او همدارنګه‪ ،‬مسنونه اذکارو او‬
‫دعاګانو ترک خصوصا ً د سبا او بيګا د ذکر ترک کول د‬
‫زړه د سختوالی سبب ګرځي‪ ،‬يعنې د هللا تعالی ډير ډير‬
‫يادول د زړه د نرموالي سبب ګرځي کله چې زړه نرم شي‬
‫په هغه کې خشوع را مينځته کيږي او په کلک زړه کې‬
‫خشوع ځای نه نيسي‪.‬‬
‫د زړه د کلکوالي اسباب ‪:‬‬
‫‪ ‬غفلت‪ ،‬ډير خوب او د هللا تعالی‪ ،‬عظمت‪ ،‬قوت‪ ،‬انتقام‪،‬‬
‫رحمت او کرم څخه غافله کيدل‪.‬‬
‫‪ ‬پنځه وخته لمونځ په جماعت سره نه ادا کول‪.‬‬
‫‪ ‬حرام کسب‪ ،‬لکه‪ :‬سود‪ ،‬رشوت‪ ،‬په تجارت کې فريب د‬
‫کفارو مواالت او نور‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪121..................................................................‬‬

‫کبر کول‪ ،‬د خلکو سپک کڼل او خلکو باندې مسخري‬ ‫‪‬‬
‫کول‪.‬‬
‫د دنيا د ډيرولو او عيش سره مينه لرل د مرګ‪ ،‬قبر او‬ ‫‪‬‬
‫آخرت هيرول‪.‬‬
‫نا محرمو ښځو ته کتل‪ ،‬همدارنګه نا محرمو سړيو ته‬ ‫‪‬‬
‫کتل‪.‬‬
‫د خپل ځان سره د حساب او محاسبې نه کول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د هللا تعالی د ذکر پرته ډيرې خبرې‪ ،‬ډيره خندا‪ ،‬ډير‬ ‫‪‬‬
‫خوراک او زيات خوب‪.‬‬
‫په ګناهونو باندې دوام‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫بغير د کوم شرعي سبب څخه قهر او عصه‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د کفارو سره تعلق ساتل‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫دروغ‪ ،‬غيبت او بهتان ويل‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د بدو خلکو سره ناسته والړه او تعلق‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کينه او حسد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د وخت بې ګټې ضايع کول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د شرعي علم له زده کړې مخ اړول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ساحرانو او کاهنانو ته ورتلل‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د مخدره موادو لکه‪ :‬شراب‪ ،‬چرس‪ ،‬ترياک ‪ ،‬سګريټ‬ ‫‪‬‬
‫و غيره خوړل او څکول‪.‬‬
‫د قرآنکريم د تالوت او د سبا او بيګاه د اذکارو ترک‬ ‫‪‬‬
‫کول‪.‬‬
‫د بې ګټې او فاحشو سريالونو‪ ،‬فلمونو‪ ،‬مجلو او‬ ‫‪‬‬
‫انټرنېټې سايټونو کتل‪.‬‬
‫د موسيقۍ اورېدل ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د دعا ترک کول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪..................................................................122‬قرآن پوهنه‬

‫د معنی نه پوهېدو په صورت کې د قرآن تالوت ؟‬

‫ځواب‪ :‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‬
‫هو د معنی پوهېدو څخه پرته د قرآنکريم تالوت لوی اجر لري‬
‫او عبادت دی‪ ،‬د جمهورو فقهاؤ نظر دا دی چې تالوت يوازې‬
‫لوستلو ته وايي ‪،‬قرآنکريم د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د‬
‫دندو او مسئوليتونو څخه يو دنده دا ښودلې ده چې هغه به خلکو‬
‫علَى‬ ‫ته قرآن تالوت کوي‪ ،‬لقوله سبحانه وتعالی‪[ :‬لَقَ ْد َم َّن َّ‬
‫ّللاُ َ‬
‫وال ِم ْن أَنفُ ِس ِه ْم َيتْلُو َ‬
‫علَ ْي ِه ْم آ َياتِ ِه‬ ‫س ً‬‫ث ِفي ِه ْم َر ُ‬ ‫ْال ُمؤْ ِمنِينَ ِإ ْذ َب َع َ‬
‫ض َال ٍل‬ ‫َاب َو ْال ِح ْك َمةَ َوإِن َكانُوا ِمن قَ ْب ُل لَ ِفي َ‬
‫َويُزَ ِكي ِه ْم َويُ َع ِل ُم ُه ُم ْال ِكت َ‬
‫ين] (آل عمران ‪.)۱۶۴‬‬ ‫ُّم ِب ٍ‬
‫ژباړه‪ :‬خامخا په تحقيق سره هللا تعالی له مؤمنانو سره ډيره‬
‫لويه ښيګڼه کړی ده چې د هغوی يو تن يې رسول وروليږه (د‬
‫هغوی د مينځ او ډلې څخه) چې د هغه آيتونه پرې لولې‪ ،‬او‬
‫پاکوي يې‪ ،‬او ورښايې هغوی ته کتاب او حکمت که څه هم‬
‫هغوی له رسول څخه مخکې ښکاره بې الرې وو‪.‬‬
‫په کوم حديث شريف کې چې د قرآنکريم د يوه تورې لس نيکی‬
‫بيان شوي دي عام دی که د قرآن په معنی پوهيږي او که نه‬
‫پوهيږي هغه ته د يوه تورې په تالوت باندې لس نيکۍ ليکل‬
‫کيږي‬
‫عن ابن مسعود قال قال رسول هللا صلی هللا عليه وسلم‪« :‬من‬
‫قرا حرفا َ من کتاب هللا فاهُ به حسنة والحسنة بعشرا مثالها ال‬
‫اقول ((آلم) حرف‪ ،‬الف حرف و الم حرف و ميم حرف» (رواه‬
‫الترمذی والدارمی) ‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬د حضرت عبد هللا ابن مسعود رضی هللا عنه نه روايت‬
‫دی چه رسول هللا صل هللا عليه وسلم ارشاد فرمايي‪ :‬چه چا د‬
‫قرآن يو حرف ولوستلو‪ ،‬نو هغه يوه نيکی و ګټله او يوه نيکی د‬
‫هللا د قانون د کرم مطابق د لسو نېکيو برابره ده (د وضاحت‬
 ‫قرآن پوهنه‪123..................................................................‬‬

‫لپاره فرمايي) زه دا نه وايم (يعني زما مطلب دا نه دی) چه آلم‬

‫يو حرف دی‪ ،‬بلکه الف يو حرف دی الم يو حرف دی او‬
‫ميم يو حرف دی دغه شان آلم ويلو واال بنده ته به ديرش نيکۍ‬
‫ليکل کيږي‪.‬‬
‫او بل په دليل د دغه حديث شريف ‪:‬‬
‫د بی بی عايشې رضی هللا عنها نه روايت دی چې رسول هللا‬
‫صلی هللا عليه وسلم فرمايلي ‪:‬‬
‫«الماهر بالقرآن مع السفرة الكرام البررة والذي يقرأ القرآن‬
‫ويتتعتع فيه وهو عليه شاق له أجران » (متفق عليه)‬
‫ترجمه‪ :‬چا چې په قرآن کې مهارت حاصل کړی وي او هغه د‬
‫ياد نه يا د مخې نه په بهتره طريقي سره او بې تکليفه روان‬
‫لولي هغه به د معزز وفا دارو او فرمانبردارو فرښتو سره وي‬
‫او کوم بنده چه قرآن پاک د ښه نه يادولو يا د نه روانېدو په‬
‫وجه سره په زحمت او مشقت سره داسې وايي چه به هغی کې‬
‫نښلي نو هغه ته به دوه اجرونه ورکول کيږي (يو د تالوت او‬
‫بل د زحمت او مشقت)‪ .‬صحيح بخاری و صحيح مسلم‪.‬‬
‫په پورته حديث شريف کې د «والتتعتع» لفظ څخه مراد عدم‬
‫الفهم او عدم تعلم دی‪ ،‬د قرآنکريم تعلم عبارت له تعلم د تلفظ او‬
‫تعلم د معنی دی چې دا بيا لوی اجر لري لکه په قرآنکريم کې‬
‫چې اشاره ورته شوی ده ‪:‬‬
‫غي ِْر َّ‬
‫ّللاِ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫فقد قال تعالى‪ [ :‬أَفَال يَتَدَب َُّرونَ الق ْرآنَ َول ْو َكانَ ِم ْن ِعن ِد َ‬
‫َ‬
‫يرا ] ( النسآء‪. )۸۱:‬‬ ‫لَ َو َجدُوا فِي ِه ْ‬
‫اختِالفًا َكثِ ً‬
‫ژباړه ‪:‬آيا هغوی په قرآن کې فکر نه کوي‪ ،‬که چېرې د هللا‬
‫څخه پرته د بل چا له لورې وای نو ډير اختالف به يې پکې‬
‫ميندلی وای‪.‬‬
‫خالصه دا چې د قرآنکريم تالوت لوی اجر لري او د صالحو‬
‫اعمالو د زخيرې کولو ستره وسيله بلل کيږي‪.‬‬
‫‪..................................................................124‬قرآن پوهنه‬

‫قرآنکريم د هللا سبحانه وتعالی مجز کالم دی چې لوی اثر پکې‬

‫دی‪.‬‬
‫مسلمان به د قرآنکريم د تالوت پر مهال د تالوت آداب او د‬
‫خپل وس موافق د تجويد احکام په نظر کې نيسي او همدارنګه‬
‫تفاسير به مطالعه کوي تر څو څه نا څه د قرآن په معنی او‬
‫مقاصدو پوه شي‪.‬‬
‫و هللا سبحانه وتعالی اعلم‬
‫په شريکه سره د قرآنکريم ختم کول څه حکم لري ؟‬
‫جواب‪ :‬الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه‬
‫وسلم‪ ..‬وبعد‪:‬‬
‫اول دا چې د قرآنکريم د تالوت د پاره جمع کيدل د هغه په‬
‫داسې طريقه ويل چې يو قرآن وايي او نور غوږ ورته نيسي د‬
‫هغه په معنی کې تدبر او فکر کول واقعا ً د خير کار دی او لوی‬
‫اجر لري‪.‬‬
‫سل َم فرمايلي‪َ « :‬ما اجْ ت َ َم َع قَ ْو ٌم فِي‬ ‫َّ‬ ‫علَ ْي ِه َوآ ِل ِه َو َ‬ ‫صلى َّ‬
‫ّللاُ َ‬ ‫َّ‬ ‫پيغمبر َ‬
‫ت‬ ‫سونَهُ بَ ْينَ ُه ْم إِ َّال نَزَ لَ ْ‬ ‫ّللاِ َويَتَدَ َ‬
‫ار ُ‬ ‫َاب َّ‬ ‫ُ‬
‫ّللاِ يَتْلونَ ِكت َ‬ ‫ت َّ‬ ‫ت ِم ْن بُيُو ِ‬ ‫بَ ْي ٍ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫الرحْ َمة َو َحفَّتْ ُه ْم ال َم َالئِ َكة َوذَ َك َر ُه ْم َّ‬
‫ّللاُ‬ ‫غ ِشيَتْ ُه ْم َّ‬ ‫ُ‬
‫س ِكينَة َو َ‬ ‫علَ ْي ِه ْم ال َّ‬
‫َ‬
‫ع ْندَهُ» (مسلم ‪.)۲۶۹۹‬‬ ‫فِي َم ْن ِ‬
‫ژباړه‪ :‬هيڅ ډله په يوه کور کې د هللا تعالی له کورونو څخه‬
‫د قران د تالوت او مطالعې د پاره نه جمع کيږي مګر دا چې‬
‫په هغوی باندې سکون نازليږي او له هغوی نه رحمت احاطه‬
‫کيږي او پريښتي هغوی احاطه کوي او هللا تعالی هغوی د هغه‬
‫چا په مجلس کې يادوي چې له ده سره دي ‪.‬‬
‫دوهم صورت دا دی چې د قرآنکريم سپارې د حاضرينو په‬
‫مينځ کې تقسيم کړي او هر يو پخپله قرآنکريم په زوره سره‬
‫وايي چې داسې ډول لوستل مکروه دي ځکه چې په هغه کې‬
‫ترک استماع را مينځته کيږي اول خو افضل دا دی چې يو ښه‬
‫لوستونکی يې ووايي او نور عوږ وي په هغه کې تدبر وکړي‬
 ‫قرآن پوهنه‪125..................................................................‬‬

‫خو که داسې نه وي نو بيا به هر يو قرآنکريم په کراره سره‬

‫وايي (کفايت المفتي – مفتي کفايت هللا رحمه هللا)‪.‬‬
‫و يکره للقوم أن يقروا القرآن جملة لتضمنها ترک االستماع‬
‫(عالمګيري ‪.)۳۱۷ /۵‬‬

‫د کار او شغل په وخت کې د قرآنکريم اوريدل‪:‬‬

‫اسالم عليکم ورحمة هللا وبرکاته !‬

‫سوال من راجع به تالوت قرآن کريم است در صورتيکه در‬
‫کمبيوتر خود مصروف کار باشد و در عين زمان در کمبيوتر‬
‫خود قرآن کريم را گوش کند اين کار جواز دارد يا خير؟‬
‫تشکر قبلی از رهنمايی تان‬

‫بشير احمد‬

‫ځواب‬

‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬

‫د کار او مشغولتيا په وخت کې د قرآنکريم اوريدل صالح عمل‬

‫دی چې انسان ته يې اجر ليکل کيږي ‪ ،‬په شرط ددې چې د‬
‫قرآنکريم احترام او آداب په نظر کې ونيول شي لکه ‪:‬‬

‫‪ -۱‬د قرآنکريم د تالوت په وخت چوپوالی او هغه ته غوږ نيول‬

‫‪ ،‬لقوله سبحانه وتعالی ‪َ [:‬و ِإذَا قُ ِرى َء ْالقُ ْر ُ‬
‫آن فَا ْست َِمعُواْ لَهُ‬
‫نصتُواْ] (اعراف ‪)۲۰۴‬‬‫َوأ َ ِ‬

‫‪ -۲‬د خپل توان موافق د قرآنکريم په آيتونو کې تدبر فکر کول‬

‫او د هغه په مقاصدو ځان پوهول ‪ ،‬لقوله سبحانه وتعالی ‪:‬‬
‫‪..................................................................126‬قرآن پوهنه‬

‫[أَفَالَ َيتَدَب َُّرونَ ْالقُ ْرآنَ ] (النساء ‪ ( )۸۰‬ايا په قرآن کې تدبر‬

‫او فکر نه کوئ)‪.‬‬

‫او که چيرې د قرآنکريم سمع نه کيږي يا نور کسان موجود وي‬

‫او هغوی په خبرو مشغول وي بيا يې په زور نيول صحي نه‬
‫دی ځکه هغوی ګناهکاريږي ‪.‬‬

‫همدې ته ورته پوښتنه له فتاوی االسالم سوال او جواب څخه‬

‫شوي ده چې ‪ :‬د کار او شغل پر مهال د قرآنکريم اورېدل څه‬
‫حکم لري ؟‬

‫په ځواب ليکي ‪ :‬د مشغلوتيا په وخت کې د وسائلو څخه د قرآن‬

‫اورېدل کار د خير دی او انسان ته د هغه اجر ليکل کيږي په‬
‫شرط ددې چې د خپل وس موافق هغه ته غوږ ونيسي او که د‬
‫غوږ نيولو امکان نه وي نو بيا داسې کول د قرآنکريم د ادب او‬
‫احترام خالف کار (جواز نه لري ) ‪.‬‬

‫ما حكم االستماع إلى القرآن الكريم أثناء مزاولة العمل أو‬
‫االنشغال في شيء آخر؟‬

‫الحمد هلل‬
‫استماع القرآن الكريم عبر المذياع أو المسجل ‪ ،‬عمل صالح‬
‫يؤجر عليه اإلنسان ‪ ،‬وال حرج عليه لو كان يزاول عمال ‪ ،‬أو‬
‫شغال ‪ ،‬ما دام يستمع إليه قدر اإلمكان ‪ ،‬وأما أن يكون على عمل‬
‫ال يتمكن معه من اإلصغاء إلى القرآن ‪ ،‬فهذا ال ينبغي لمنافاته‬
‫األدب واالحترام (االسالم سوال جواب ) ‪.‬‬

‫په کټ باندې د قرآنکريم تالوت جايز دی ؟‬

 ‫قرآن پوهنه‪127..................................................................‬‬

‫زموږ چپرکټ دوه منزله دی الندی منزل کی زه يم پاس منزل‬

‫کی زما دوست دی هغه چه کله پاس ويده وی زه الندې د قران‬
‫پاک تالوت کولی شم؟ هللا دی اجر عظيم درکړی‬

‫ف ناصری – کويت ‪.‬‬

‫ځواب‬

‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬

‫باک نه لري ځکه په اړه يې شرعي ممانعت نه دی راغلی ‪.‬‬

‫الموسوعة الفقهية ليکي ‪ :‬ال بأس بقراءة القرآن في كل حال ‪:‬‬

‫قائما ً أو جالسا ً ‪ ،‬متربعا ً أو غير متربع ‪ ،‬أو مضطجعا ً أو راكبا ً‬
‫أو ماشيا ً ‪ ،‬لحديث « عائشة قالت ‪ :‬كان النبي صلى هللا عليه‬
‫وسلم يتكئ في حجري وأنا حائض ثم يقرأ القرآن » ‪.‬‬
‫(الموسوعة الفقهية) ‪.‬‬

‫ژباړه ‪ :‬د قرآنکريم په هر حال کې قرائت کول باک نلري ‪ ،‬که‬

‫په والړه وي ‪ ،‬ناسته وي او په ډه ډه وهلی شکل وي او سپرلې‬
‫او پياده وي په دليل د دغه حديث شريف ‪ :‬عايشه رضی هللا‬
‫عنها وايي ‪ :‬نبی صلی هللا عليه وسلم تکيه کړې وه او زه‬
‫حائضه ومه او هغه قران تالوت کولو ‪.‬‬

‫خو دا حکم د ياده څخه د قرانکريم د تالوت په اړه دی ‪،‬‬

‫کچېرې د مصحف له مخې وي د مصحف شريف احترام کول‬
‫پکار دي ‪.‬‬

‫و هللا سبحانه وتعالی اعلم‬

‫‪..................................................................128‬قرآن پوهنه‬

‫د حيض په موده کې د قرانکريم زده کړه څه حکم لري ؟‬

‫السالم عليکم ورحمته هللا وبرکاته!‬

‫زما يوه پوښتنه د حيض په باره کې ده چې ايا يوه ښځه کوالی‬

‫شي چې د حيض په موده کې د قرانکريم زده کړه وکړي او يا‬
‫هم قران کريم د يوې ټوټې يا د څادر په څنډه سره ونيسي؟‬
‫پوښتنه کونکي راته دا هم وويل چې د يوی استاذې نه يې‬
‫اوريدلي چې د ثواب په خاطر يی نه شي تالوت کولی مګر دا‬
‫چې زده کړه يی کوي‪.‬‬

‫په اسالمی مينه – حيات هجران شيرزاد – سويډن‬

‫ځواب‬

‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬

‫‪ -۱‬د حايضي ښځې لپاره په قرآنکريم باندي پرته له غالف‬

‫څخه الس ايښودل ‪،‬د قرآنکريم تالوت کول ‪ ،‬جومات ته تلل او‬
‫د حيض په موده کې د کعبې د طواف کول جايز نه دي (شرح‬
‫البدايه ‪. ) ۶۸ /۱‬‬

‫د غالف په اړه شرح البدايه ليکي ‪ :‬ال يمس المصحف اال بغالفه‬
‫و غالفه ما يکون متجا فيا هنه دون ما هو متصل به کالجلد‬
‫المشرز (شرح البدايه ) ‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪129..................................................................‬‬

‫يعنې ‪ :‬بغير له غالف يا پردې څخه د قرآن مسحه کول جايز نه‬
‫دي ‪ ،‬غالف داسې چې د قرآنکريم د اصلي جلد يا وقايې نه جال‬
‫وي او په هغه کې ايښودل شوی وي ‪.‬‬

‫‪ -۲‬پروا نه لري چې ښځه په مياشتني عادت کې اذکار او‬

‫شرعي درودونه لکه تهليل ‪ ،‬تکبير تسبيح او ادعيه ولولي او‬
‫همدارنګه کوالي شي د سهار ‪ ،‬ماسختن ‪ ،‬ويده کېدلو او له‬
‫خوبه د پاڅېدلو په وخت کې شرعي او مشروع اذکار او‬
‫درودونه ولولي او دا هم څه پروا نه لري چې د حيض په موده‬
‫کې اسالمې کتابونه مطالعه کړي ‪.‬‬

‫و ال بس لحائض و الجنب بقراءة و ادعيه ‪..‬و ذکر هللا تعالی و‬

‫تسبح (تنوير االبصار مع الدرمختار ‪. ) ۲۹۳/۱‬‬

‫و فی البحر رخص المس باليد الکتب الشرعية (البحر الرائق ‪/۱‬‬

‫‪. ) ۲۱۲‬‬

‫د جمهورو فقهاؤ په نزد حائضې او جنب ته جايز نه دي چې د‬

‫قرآن تالوت وکړي په دليل د دغه حديث شريف ‪:‬‬

‫«ال تقرأ الحائض وال الجنب شيئا من القرآن» ( رواه أبو داود‬
‫والترمذي) ‪.‬‬

‫‪ -۳‬دا چې د قرآنکريم د تعليم او علم تجويد په باره کې د فقهاؤ‬

‫څه نظر دی ؟‬

‫حکيم امت اشرف علی تهانوي رحمه هللا ليکي ‪ :‬کچيرې معلمه‬
‫ښځه وي چې نجونو ته قرآنکريم ور زده کوي د هغه د پاره‬
‫جايزه ده چې قرآنکريم د هجاء په شکل يا حرکاتو يا ټکو وښيي‬
‫‪..................................................................130‬قرآن پوهنه‬

‫او يا يې که په روانۍ ور ته وايي بايد کلمه کلمه او هر لفظ قطع‬

‫‪ ،‬قطع يعنې د قرآن لوستلو پر مهال يو آيت په يوه نفس باندې‬
‫پوره نه کړي ‪.‬‬

‫و اذا حاضت معلمة فينبغی لها ان تعلم الصيبيان کلمة کلمة ‪،‬‬
‫تقطع بين کلمتين و ال يکره لها التهجی باالقرآن (زيور بهشتي ‪،‬‬
‫فتاوی هنديه ج ‪ ۱‬ص ‪. ) ۲۴‬‬

‫همدارنګه ځنو معاصرو فقهاؤ د قرآنکريم تعليم بغير د مصحف‬

‫له مسحې څخه جايز بللی دی‪.‬‬

‫لکه اللجنة الدائمة چې ليکي ‪ :‬د حائضې ښځې د پاره د‬

‫قرآنکريم د تعليم او تجويد درس ورکول بغير د قرآن له مسحې‬
‫څخه جايز دي ‪.‬‬

‫سمعت في (نور على الدرب)‪ :‬أنه يجوز للحائض إعراب‬

‫القرآن‪ ،‬وأنا أعلم المسلمات التجويد ويأتين إلي من أماكن بعيدة‬
‫ويكون وقتهن محدودا‪ ،‬هل يحل لي أن أعلمهن التجويد وأصحح‬
‫لهن بعض آيات من القرآن‪ ،‬أو أتلو لهن أثناء الحيض؟‬
‫وكذلك الحائض منهن تتعلم أم تنتظر حتى تتطهر‪ ،‬أفتونا‬
‫مأجورين‪ ،‬وأنا أقرأ من كتب التفسير المجزأة أثناء الحيض هل‬
‫هذا جائز أم األحوط الترك؟‬

‫يجوز لك أن تعلمي الحيض التالوة والتجويد حال الحيض‪ ،‬لكن‬

‫دون مس للمصحف‪ ،‬وللحائض أن تمس كتب تفسير القرآن‬
‫وتتعرف اآليات منها‪ ،‬في أصح قولي العلماء‪.‬‬
‫وباهلل التوفيق‪.‬‬
‫وصلى هللا على نبينا محمد‪ ،‬وآله وصحبه وسلم‪.‬‬
‫اللجنة الدائمة للبحوث العلمية واإلفتاء‬
 ‫قرآن پوهنه‪131..................................................................‬‬

‫و هللا سبحانه و تعالی اعلم‬

‫په قرآن باندې قسم کول څه حکم لري ؟‬

‫اسالم عليکم ورحمة هللا و برکاته‬

‫محترمو زه يوه پوښتنه لرم هغه دا چی آيا په قرانکريم باندې‬

‫الس ايښودل او بيا چا ته قسم ورکول چه آيا دا خبره ما کړی وه‬
‫او که نه نو پدې صورت کی کفاره واجبيږی او که نه که ؟‬

‫انجنير روح هللا وردګ‬

‫ځواب‬

‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬

‫که څوک په قرآن باندې قسم وکړي د جمهورو فقهاؤ او‬

‫همدارنګه د احنافو د معتمد قول په نزد حانث بلل کيږي ځکه‬
‫قرآن د هللا پاک کالم دی که قسم مات کړي د قسم کفاره ور‬
‫باندې واجبيږي ‪.‬‬

‫جاء في فتح القدير ‪:‬‬

‫قال ابن الهمام في فتح القدير‪« :‬ثم ال يخفى أن الحلف بالقرآن‬

‫اآلن متعارف‪ ،‬فيكون يمينا ً كما هو قول األئمة الثالثة»‪.‬‬
‫‪..................................................................132‬قرآن پوهنه‬

‫جاء في الموسوعة الفقهية‪:‬‬

‫ين ; ِأل َ َّن ْالقُ ْرآنَ‬ ‫آن َي ِم ٌ‬ ‫ف ِب ْالقُ ْر ِ‬
‫ب ْال َحنَ ِفيَّ ِة‪ :‬أ َ َّن ْال َح ِل َ‬
‫ْال ُم ْعت َ َم ُد فِي َم ْذ َه ِ‬
‫اس ْال َح ِل َ‬
‫ف‬ ‫ف النَّ ُ‬ ‫ار َ‬ ‫صفَتُهُ الذَّاتِيَّةُ ‪َ ,‬وقَ ْد ت َ َع َ‬ ‫َّللا ت َ َعالَى الَّذِي ُه َو ِ‬ ‫َك َال ُم َّ ِ‬
‫ف ‪ ,‬فَإ ِ ْند‬ ‫ص َح ِ‬ ‫ف ِب ْال ُم ْ‬ ‫ف ‪ .‬أ َ َّما ْال َح ِل ُ‬‫علَى ْالعُ ْر ِ‬ ‫ان ت ُ ْبنَى َ‬ ‫ِب ِه ‪َ ,‬و ْاأل َ ْي َم ُ‬
‫ون َي ِمينًا ‪ .‬أ َ َّما‬ ‫ف فَإِنَّهُ َي ُك ُ‬ ‫ص َح ِ‬‫ف ‪ :‬أ ْق ِس ُم ِب َما فِي َه َذا ْال ُم ْ‬ ‫ُ‬ ‫قَا َل ْال َحا ِل ُ‬
‫ف‬ ‫ص َح َ‬ ‫ون َي ِمينًا ; ِأل َ َّن ْال ُم ْ‬ ‫ف ‪ ,‬فَإِنَّهُ َال َي ُك ُ‬ ‫ص َح ِ‬ ‫لَ ْو قَا َل ‪ :‬أ ُ ْق ِس ُم ِب ْال ُم ْ‬
‫ّلِل ت َ َعالَى ‪ ,‬إ ْذ ُه َو ْال َو َر ُق َو ْال ِج ْل ُد ‪ ,‬فَإ ِ ْن أ َ َرا َد َما ِفي ِه َكانَ‬ ‫صفَةً ِ َّ ِ‬ ‫ْس ِ‬‫لَي َ‬
‫ف‪.‬‬ ‫َي ِمينًا ِل ْلعُ ْر ِ‬

‫همدارنګه الشبکة االسالمية ليکي ‪:‬‬

‫فالحلف بالقرآن الكريم يمين منعقدة عند جمهور العلماء‪ ،‬ألن‬
‫القرآن كالم هللا‪ ،‬فالحلف به حلف بصفة من صفات هللا عز وجل‪.‬‬
‫(شبکة اسالمية ‪ ۹۱۸۱‬رقم )‪.‬‬

‫د قسم پر مهال په قرآن باندې الس ايښودل د قسم د پاره شرط‬

‫نه بلل کيږي خو که د قسم د ثبات او مظبوطوالی د پاره وي‬
‫جايز دی‪.‬‬

‫وجاء في قرار مجمع الفقه اإلسالمي ‪:‬‬

‫وضع الحالف يده عند القسم على المصحف ليس بالزم لصحة‬
‫القسم ‪ ،‬لكن يجوز إذا رآه الحاكم لتغليظ اليمين ليتهيب الحالف‬
‫من الكذب‪.‬‬

‫و هللا سبحانه وتعالی اعلم‬

‫کافر ته د قرآنکريم ورکول څه حکم لري ؟‬

‫ګرانو او معززو استاذانو او د دين الرښوونکو!‬

 ‫قرآن پوهنه‪133..................................................................‬‬

‫اسالم عليکم ورحمة هللا برکاته‬

‫لوی څښتن تعالی دی په دين او دنيا کې کامياب او سر لوړي‬

‫لرئ ‪ .‬زما يوه پوښتنه ده که مهرباني وکړئ او ځواب يې‬
‫راکړئ‪ .‬هغه دا که يوه کافر چه ايمان يی نه راوړی قران عظيم‬
‫غواړي‪ .‬آيا دا جايز ده چه مسلمان قران عظيم الشان کافر ته‬
‫ورکړي که په دې هکله مفصل معلومات راکړئ ډيره مهرباني‬
‫به مو وي‪.‬‬

‫وسالم ‪ -‬عبدالقدير‬

‫ځواب‬

‫الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله و آله و صحبه‪ ...‬بعد‪:‬‬

‫که کافر شهادتين و لولي په اسالم کې داخل شي نو قرآن به د‬

‫هغه په اختيار کې ورکول کيږي او يا که د هغه د اسالم راوړلو‬
‫هيله پيدا شي نو هغه ته به د قرآنکريم ژباړه ‪ ،‬تفسير ‪ ،‬حديث‬
‫او نور اسالمې کتابونه ورکول باک نه لري ‪.‬‬

‫پرته له دې کافر ته د قرآن ورکول جايز نه دي ځکه کيدای شي‬

‫د هغه اهانت وکړي مګر مسلمان کوالی شي هغه ته د‬
‫قرآنکريم تالوت وکړي او هغه د اسالم دين ته دعوت کړي‬
‫ځکه چې دا د مسلمان ديني مسئوليت دی ‪.‬‬

‫هللا تبارک و تعالی فرمايي ‪:‬‬

‫ّللاِ ث ُ َّم‬ ‫اركَ فَأ َ ِج ْرهُ َحتَّى يَ ْس َم َع َك َ‬

‫الم َّ‬ ‫[وإِ ْن أ َ َحدٌ ِمنَ ْال ُم ْش ِركِينَ ا ْست َ َج َ‬
‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫أ َ ْب ِلغهُ َمأ َمنَهُ ذلِكَ بِأن ُه ْم ق ْو ٌم ال يَ ْعل ُمونَ ] (التوبه ‪. ) ۶:‬‬ ‫ْ‬
‫‪..................................................................134‬قرآن پوهنه‬

‫ژباړه‪:‬که يو له مشرکينو له ستا څخه پنا وغواړي ‪ ،‬هغه ته پناه‬

‫ورکړه تر څو د هللا تعالی خبرې واروي ‪ ،‬وروسته يې د خپل‬
‫امن ځای ته ورسوه ځکه چې هغوی د ناپوهانو ډله ده ‪.‬‬

‫سلَّ َم روايت دی ‪َ «:‬كانَ يَ ْن َهى‬ ‫علَ ْي ِه َوآ ِل ِه َو َ‬ ‫صلَّى َّ‬

‫ّللاُ َ‬ ‫له رسول هللا َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ض العَدُ ِو؛ َمخَافَة أ ْن يَنَالهُ العَد ُُّو »‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫آن إِلى أ ْر ِ‬ ‫سافَ َر بِ ْالقُ ْر ِ‬
‫أ َ ْن يُ َ‬
‫(بخاري ‪ ،۲۹۹۰-‬مسلم‪.)۱۸۶۹ -‬‬

‫ژباړه‪ :‬پيغمبر صلی هللا عليه وسلم د کفر ملک ته د سفر په‬
‫وخت کې د قرآنکريم له وړلو منع فرمايلی ‪ ،‬ددې ويره چې‬
‫قرآن به د دوښمن الس ته ولويږي‪.‬‬

‫(د آن الين اسالمي الرښود پاڼه ‪ :‬ديني پوښتنې او ځوابونه ) ‪.‬‬

‫و هللا سبحانه وتعالی اعلم‬

‫د قرآنکريم د تالوت په وخت کې حرکت يوې او بلې خواته‬

‫ښوريدل څه حکم لري؟‬

‫احمد زهين لمر‬

‫ځواب‬

‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬

‫د قرآنکريم د تالوت په وخت کې ښي او چپ طرف ته حرکت‬

‫او کږيدل باک نه لري ځکه دا عبادت نه دی چې بدعت‬
‫وشميرل شي بلکي دا د ځينو خلکو عادت دی‪.‬‬
 ‫قرآن پوهنه‪135..................................................................‬‬

‫هغه څه چې له هغو څخه منع شوي يو په دين کې بدعت کول‬

‫دي ځکه چې رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي ‪َ «:‬م ْن‬
‫ث فِي أ َ ْم ِرنَا َهذَا َما لَي َ‬
‫ْس فِي ِه فَ ُه َو َردٌّ»‬ ‫أَحْ دَ َ‬

‫ژباړه‪ :‬هر چا چې زمونږ په دين کې نوي شی پيدا کړل کوم‬

‫چې په دين کې نه وي مردود دي ‪.‬‬

‫(اللجنة الدائمة ‪. )۱۱۶/۴ -‬‬

‫مګر ځېنې علماء بيا په دې نظر دي چې داسې حرکات د‬

‫قرآنکريم له ادب او احترام سره مناسب نه دي بلکي واجب‬
‫ترک دي چې په دې اړه اوږده بحثونه شوی چې هغه دلته نه‬
‫ځايږي ‪ .‬و هللا تعالی اعلم‬

‫و باهلل التوفيق و صلی هللا علی نبينا محمد و اله و صحبه و سلم‬

‫خپرونه ‪ :‬قابله دعوت الی هللا (آن الين اسالمي الرښود )‬

‫‪www.dawat610.com‬‬
‫‪..................................................................136‬قرآن پوهنه‬

‫مأخذونه‬
‫‪ .1‬تفاسير (القرطبي ‪ ،‬ابن کثير ‪. ) .....‬‬
‫‪ .2‬کتب حديث ‪.‬‬
‫‪ .3‬علوم القرآن ‪ /‬األکاديمية االسالمية‪.‬‬
‫‪ .4‬مختصر اتقان في علوم القرآن‪/‬امام السيوطي‪.‬‬
‫‪ .5‬دراسات في علوم القرآن‪/‬الدكتور محمد بكر‬
‫إسماعيل‪.‬‬
‫‪ .6‬المدخل إلى علوم القرآن الكريم‪ -‬الدكتور محمد‬
‫فاروق النبهان‪.‬‬
‫‪ .7‬إعراب القرآن الكريم‪-‬قاسم حميدان دعاس‪.‬‬
‫‪ .8‬مختصر علوم القرآن – نظام الدين الترکي‪.‬‬
‫‪ .9‬المدخل لدراسة القرآن الكريم ‪ -‬الدكتور محمد بحوث‬
‫‪.‬‬
‫‪ .10‬في أصول التفسير‪ ،‬للدكتور فهد الرومي‪.‬‬
‫‪ .11‬فصول في أصول التفسير‪ ،‬لمساعد الطيار ‪.‬‬
‫‪ .12‬علم صرف و نحوه ‪ /‬األکاديمية االسالمية ‪.‬‬
‫‪ .13‬کفايت المفتي ‪.‬‬
‫‪ .14‬فتاوي هنديه ‪.‬‬
‫‪ .15‬فتاوي اللجنة الدائمة‬
‫‪ .16‬الدرمختار‬
‫‪ .17‬شرح البدايه‬
‫‪ .18‬بحر الرائق‬
‫‪ .19‬سايټ‪ :‬آن الين اسالمي الرښود‬
‫‪ .20‬سايټ‪ :‬الشبکة االسالمية (اسالم ويب ) ‪.‬‬
‫‪ .21‬سايټ‪ :‬األلوکة‬
‫‪ .22‬سايټ‪ :‬األرقام‬