Professional Documents
Culture Documents
قران پوهنه یا مختصر علوم قران PDF
قران پوهنه یا مختصر علوم قران PDF
قرآن پوهنه1..................................................................
دمطالبو لړليک
لومړى فصل
علوم القرآن
د علوم القرآن تعريف او هدف11 ................................................ :
د علوم القرآن د حاصولو اهميت 12 ............................................. :
د علوم القرآن موضوعات 13 .................................................... :
علوم القرآن کله مينځته راغی ؟13 ................................................
د علوم القرآن د تدوين پيل 16 .................................................... :
د قرآنکريم تعريف17 ...............................................................:
د قرآنکريم او حديث قدسي تر مينځ ځينې فرقونه 18 ........................ :
د قرآنکريم فضيلت 18 ............................................................. :
د قرآنکريم د فضيلت څو مثالونه د قرآن په ژبه 19 .......................... :
د قرآن د زده کړي او نورو ته د ور زده کولو فضيلت 20 .................. :
د قرآنکريم د تالوت فضائل 21 ...................................................:
د ماهر قرآن مقام او منزلت 22 ...................................................:
د قرآنکريم شفاعت 22 ............................................................. :
دری ډلې به بې حسابه جنت ته داخليږي 24 ................................... :
د قرآنکريم تالوت کوونکي په غافلينو کې نه شميرل کيږي 24 ............ :
د قرآنکريم په تالوت کوونکو د سکنې نزول 25 ............................. :
د قرآنکريم د ځينو سورتونو او آيتونو فضيلت او بې شميره ګټې 25 ..... :
د البقرې او آل عمران سورتونو فضيلت 26 ................................... :
د آيت الکرسي تالوت کول 26 ................................................... :
د سورة الكهف فضيلت 27 ....................................................... :
د سوره اخالص (قل هو هللا) د تالوت فضيلت 28 ............................ :
د معوذتينو (قل اغوذ برب الفلق او قل اغوذ برب الناس) تالوت فضيلت:
29 .......................................................................................
د قرآنکريم د تالوت آداب 29 .......................................................
دوهم فصل
د وحې پيل
د وحی تعريف 34 ...................................................................:
د وحي تقسيم 35 ..................................................................... :
-۱په خوب کې وحی 37 .......................................................... :
-۲په زړه کې وراچول 37 ....................................................... :
..................................................................2قرآن پوهنه
-۳د هللا تعالی کالم له خپل نبي سره د پردې تر شا 38 ...................... :
ب) :د مالئکې په وسيله وحی 38 ................................................ :
-۱د مالئکې په اصلي شکل راتلل 38 .......................................... :
-۲د سړي په شکل راتلل 39 ..................................................... :
-۳د زنک د کړنګار په شکل راتلل 39 ........................................ :
وحی ته د امت اړتيا 40 ............................................................ :
د قرآن نزول 41 .......................................................................
بيت العزت ته د يو ځل نزول حکمت 41 ....................................... :
درييم فصل
علم اسباب نزول
د اسباب نزول د پيژندلو فوائد 44 ................................................ :
لومړۍ فائده :د شرعي حکم د تطبيق او عملي کولو د حکمت پيژندل44 . .
دوهمه فائده :د نزول د تعين پيژندل 45 ......................................... :
دريمه فائده :د آيتونو په فهم او پوهېدو کې مرسته 46 ........................ :
څلورمه فائده :د حفظ او يادولو آسانتيا 47 ...................................... :
د اسباب نزول پيژندلو طريقه 48 ................................................ :
-۱د اسباب نزول د پيژندلو طريقه روايت دی 48 ........................... :
-۲د اسباب نزول په باره کې د علماؤ مواظبت 48 .......................... :
-۳په علوم القرآن کې د اسباب نزول مستقل باب 48 ........................ :
-۴په تفاسيرو کې د اسباب نزول ذکر 49 ......................................:
-۵مستقل تأليفات 49 ............................................................... :
څلورم فصل
تاريخ القرآن (علم مکي ومدني)
د مکي او مدني تعريف 50 ........................................................ :
د مکي او مدني تر مينځ فرق 50 ................................................. :
مکي سورتونه 50 ................................................................... :
مدني سورتونه 50 .................................................................. :
د مکي او مدني سورتونو پېژندل 51 ............................................ :
د مکي سورتونو د پيژندلو ضوابط 51 .......................................... :
د مدني سورتونو د پيژندلو ضوابط 52 ..........................................:
د مکي او مدني سورتونو پيژندلو فوائد 52 ..................................... :
پنځم فصل
دقرآن کريم ترتيب او جمع
قرآن پوهنه3..................................................................
سريزه
الحمدهلل رب العالمين والصالة والسالم على سيدنا محمد
صلی هللا عليه وسلم ،وعلی آله وأصحابه و التابعين ...وبعد.
قرآنکريم د هللا تعالی د جانبه ټول بشريت ته رحمت ،هدايت او
الرښوونه ده ،قرآنکريم د اسالمي شريعت قانون دی.
هر چا چې د قرآن الره تعقيب کړه هغه د هللا تعالی رضا
حاصله کړه ،او هر چا چې قرآن پرېښود هغه د طاغوت الره
اختياره کړه او ګمراه شو.
څوک چې د هللا تعالی رضا ،هدايت ،شرعي قانون او نظام ،د
عذاب څخه نجات او سعادت غواړي هغوی دې په قرآن
منګولې و نيښلوي او څوک چې د قرآن څخه پرته بله الره او
بل قانون غواړي د هغه لپاره هدايت او سعادت نشته.
څرنګه چې قرآن د اسالمي شريعت او ټولو شرعي علومو
مصدر دی ،د قرآن پوهنې لپاره علوم القرآن ضروري علم دی
.
کله مې چې دغه علم او مضمون ولوست نو د هغه په اهميت
پوه شوم چې دا ډير اهم او ضروري علم دی نو د الندې اهدافو
په لرلو سره مې د دغه کتاب په ليکلو پيل وکړ :
-۱د جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم متابعت کول دا چې ماته هللا
تعالی دغه لږ علم په علوم القرآن کې راکړ نو دا زما سره امانت شو زه یې
نورو مسلمانانو ته رسول غواړم ،ځکه چې رسول هللا صلی هللا عليه مونږ
ته حکم کړی دي چې «:بلغوا عني ولو آية» (صحيح البخاري ) .
-۲په ملي ژبه کې مې د علوم القرآن په نوم کوم مستقل چاپ شوی کتاب
نه دی ليدلی نو ځکه مې د دغه کتاب د ليکلو اقدام وکړ .
-۴د هللا تعالی مهربان دربار ته هيله من يم چې هللا تعالی مې د دغه وړوکې
کتاب او د دين په الره کې وړکې اقدام په وجه د قرآن او اهل قرآن د
خادمان په ډله کې وشماري .او دغه هڅه د مسلمانانو لپاره ديني فائده او
د مؤلف او خپروني لپاره صدقه وګرځي .
-۲ددې کتاب په لیکلو کې ډيره استفاده د علوم القرآن د ستر امام ،امام
سيوطي رحمه هللا د کتاب «مختصر اتقان في علوم القرآن » او د اکادمي
اسالمي د (علوم القرآن /دوکتور عبد الحكيم العجالن) کتاب څخه
استفاده شوې ده ،اتفاق في علوم القرآن تر ټولو معتبر کتاب دی او د
اکاديمي االسالمي علوم القرآن ددې نړيوال ديني مرکز درس ي نصاب دی.
لومړی فصل
علوم القرآن
د علوم القرآن تعريف او هدف:
علوم القرآن د قرآنکريم د نزول ،ترتيب ،د قرآنکريم جمع،
کتابت او تدوين ،تفسير ،اعجاز قرآن او ناسخ او منسوخ څخه
بحث کوي.
علوم جمع علم دی او علم د يو شي درک کولو ته وايي ،يا
علم د جهل او ناپوهی ضد دی.
علوم عموما ً په دوو برخو ويشل شوي علوم آله او علوم
مقاصد.
علوم مقاصد کوم چې علماؤ ذکر کړي دي عبارت دي له:
علم عقيده او علم فقه ،يا فقه أکبر او فقه جوارح.
علوم آله عبارت دي له :علوم القرآنکريم ،اصول الفقه ،علوم
اللغة او علم مصطلح الحديث.
دغو علومو ته علم آله ځکه وايي چې د نورو علومو د زده
کړې لپاره آله ،وسيله او خدمت دي ،لکه :مصطلح الحديث د
حديث خادم دی چې د مصطلح الحديث پرته د حديث علم څوک
نشي حاصلولی مثالً :مونږ په مصطلح الحديث يا علم الحديث
کې وايو چې :شاذ حديث ،منکر او د صحيح او حسن شرائط او
داسې نور لولو چې ددې علم پرته د حديثو پيژندل د قبول او رد
له مخې ناشوني دي.
ً
همدارنګه اصول الفقه د فقه د زده کړې آله ده ،مثال په
اصول فقه کې وايو چې :أمر ،نهی ،علم ،خاص ،مطلق ،مقيد،
مجمل ،مبين ،ناسخ او منسوخ او داسې نور...
چې ددې شيانو د زده کړې څخه پرته د فقهې زده کول
ناشوني دي چې دې ته د شريعت فرعي احکام وايي.
همدارنګه علوم القرآن د قرآن د زده کړې آله ده چې د
قرآنکريم نزول ،اسباب نزول ،د قرآنکريم د کتابت او تدوين،
..................................................................12قرآن پوهنه
جمع قرآن ،اصول تفسير ،د تفسير طريقه ،ناسخ او منسوخ او
نورو څخه بحث کوي چې د علوم القران پرته د قرآن پوهه
ناشونې ده.
د علوم القرآن د حاصولو اهميت :
قرآنکريم د اسالم او اسالمي شريعت لومړی اساسي مصدر
دی د قرآنکريم د صحيح زده کړې په وسيله سړي د اسالمي
شريعت له احکامو او اصولو په صحيح شان پوهېدالی شي
ځکه عادي کسان د عقائدو ،عباداتو ،معامالتو ،ميراث،
عقوبات ،سياست او نور کې خطا کيږي.
پس علماء د أنبياؤ وارثان دي چې دوی به عامو خلکو ته
الرښوونه کوي او هغوی به له خطا څخه ژغوري.
په قرآنکريم او سنتو کې د ټولو مشکالت حل شته هغه که
فرد دی ،ټولنه ده او که دولت او حکومت دی.
نن ډير حکومتونه چې ځانونه مسلمان او د اسالمي حکومت
دارۍ دعوی لري قرآن او سنت يې ترک کړي دي د بشر په
ساختګي قوانينو باندې عمل کوي چې دا د قرآن او ايمان سره
لويه جفا ده .ترکي عالم نظام الدين إبراهيم اوغلو په خپل کتاب
«علوم القرآن» کې ليکلي دي :
دا چې قرآنکريم د حق الرښوونکی دی سربيره پر هغه چې
د علم او طبعيت يو علمي معجزه هم ده ،د قرآنکريم تقريبا ً
( )۶۷۰آيتونه د علم څخه بحث کوي.
هللا سبحانه وتعالی پخپل فضل ټول علوم د قرآنکريم او انبياء
عليهم السالم د وحي ،د صالحو کسانو د کراماتو او فکر او
همدارنګه د ځېنو کسانو د خوب او الهام په ذريعه بيان کړي او
انسان په دې باندې وتوانيد چې د نن عصر موجود علوم کشف
کړي ځکه هللا سبحانه وتعالی انسان ته د موجوده علومو د
کشف او اختراع توان ورکړې دی چې هغه د انسان مغز دی
چې په ميليونو حجرې پکې شتون لري.
قرآن پوهنه13..................................................................
د قرآنکريم تعريف:
د قرآن لفظ مصدر دی چې د (قرأ ،يقرأ ،قرآءة او قرآناً)
څخه اخيستل شوی دی چې لوستل شوي ته وايي او ځېنې علماء
(قرنَ ) له فعل څخه اخيستل شوی چې جمع شوي وايي قرآن د َ
ته وايي.
ْ
علَ ْينَا َج ْم َعهُ َوقُ ْرآنَهُ ،فَإِذَا َق َرأنَاهُ لقوله سبحانه وتعالی َّ [:
أن َ
فَاتَّبِ ْع قُ ْرآنَهُ] (القيامه .)۱۸-۱۷
ژباړه :يقينا ً پر مونږ د هغه را ټولول او پر تا تالوت کول
دي ،نو کله چې مونږ (د مالئکی په واسطه) پر تا تالوت کړو
د لوستو يې پيروي وکړه.
او ځينې علماء وايي چې قرآن اسم مشتق نه دی بلکي اسم
جامد دی چې په مطلق ډول د قرآن لپاره دی لکه :انجيل او
تورات.
په اصطالح کې قرآنکريم د هللا تعالی کالم دی چې د جبرئل
په واسطه په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم باندې نازل شوی
دی او مونږ ته په تواتر سره رسېدلی دی.
او ځېنې علماء کرام يې داسې تعريفوي :كالم هللا حقيقة
المنزل على محمد صلی هللا عليه وسلم المتعبد بتالوته.
کالم هللا :يعنې قرآن يوازې د هللا تعالی کالم دی نه د بل
هيچا ،حديث ،شرعي خطبه او نور ته قرآن نه ويل کيږي.
حقيقة :يعنې قرآن په حقيقت سره د هللا سبحانه وتعالی کالم
دی څنګه چې د ده د بال کيف شان سره ښايي.
المنزل علی محمد :يعنې دغه قرآن هغه کتاب دی چې پر
محمد صلی هللا عليه وسلم نازل شوی دی ،او کوم کتاب چې
محمد صلی هللا عليه وسلم نه وي نازل شوی هغه ته قرآن نه
ويل کيږي.
ً
المتعبد بالوته :يعنې د تالوت وړ ،مثال حديث قدسي غير
متعبد بالوته دی يعنې :تالوت يې په لمانځه او نورو نه کيږي.
..................................................................18قرآن پوهنه
ّللا ،خير لك من أَن «يا أبا ذر! ألن تغدو فتعلَ ْم آية من كتاب َّ
تصلي مائة ركعة .وألن تغدو فتعلَ ْم بابا من العلَ ْم ،عمل ِب ِه أ َ ْو لَ ْم
يعمل ،خير من أَن تصلي ألف ركعة» (سنن ابن ماجه :ضعيف).
ژباړه :ای ابوذره ! کچيرې ته سحر الړ شي او يو آيت د
قرآن پاک زده کړې نو د سل رکعته نفلو نه بهتره دی ،او
کچيرې يو باب د علم زده کړې که دغه وخت دې عمل پرې
کړی وي يا نه نو د زرو رکعتونو نفلو کولو نه بهتر دی.
همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرماييَ «:من قرأ
القرآن وعمل به ألبس والداه تاجا ً يوم القيامة ضوءه أحسن من
ضوء الشمس في بيوت الدنيا ف َما ظنُّكم بالذي عمل بهذا» (رواه أبو
داود والحاكم ،وقال :صحيح اإلسناد).
ژباړه :چا چې قرآن ولوستو او په قرآن يې عمل وکړ نو د
قيامت په ورځ به د هغه د والدينو په سر باندې داسې تاج ور په
سر شي چې د هغې رڼا به د لمر د رڼا نه کوم چې د دنيا په
کورونو کې وي ډيره ښايسته وي ددې وروسته رسول هللا صلی
هللا عليه وسلم وفرمايل :نو تاسې څه ګمان کوئ د هغه چا په
باره کې چا چه خپله دا عمل کړی وي.
د قرآنکريم د تالوت فضائل :
ابن مسعود رضی هللا عنه روايت کړی چې رسول هللا صلی
ّللاِ فَلَهُ بِ ِه
ب َّ هللا عليه وسلم فرمايلي َ «:م ْن قَ َرأ َ َح ْرفًا ِم ْن ِكت َا ِ
ف فَ ،ولَ ِك ْن أ َ ِل ٌسنَةُ بِعَ ْش ِر أ َ ْمثَا ِل َهاَ ،ال أَقُو ُل الم َح ْر ٌ
سنَةٌَ ،وال َح َ
َح َ
ف »( .رواه الترمذي والدارمی و سلسلة ف َو ِمي ٌم َح ْر ٌ َ
ف َوال ٌم َح ْر ٌ َح ْر ٌ
صحيحة).
ژباړه :چا چې د قرآن يو حرف ولوستلو ،نو هغه لره يوه
نيکي ده او د يوې نيکۍ لس چنده بدله ده (د وضاحت لپاره
فرمايي ):زه دا نه وايم (يعني زما مطلب دا نه دی) چه الم يو
حرف دی ،بلکه الف يو حرف دی الم يو حرف دی او ميم يو
حرف دی.
..................................................................22قرآن پوهنه
ابی سعيد خدري رضی هللا عنه وايي چې رسول هللا صلی
هللا عليه وسلم فرمايي « :يقول الرب عز وجل من شغله القرآن
عن ذكري وعن مسألتي أعطيته أفضل ما أعطي السائلين
وفضل كالم هللا على سائر الكالم كفضل هللا على خلقه »( .رواه
الترمذی والدارمی و البيهقی فی شعب اال يمان).
ژباړه :د هللا تبارک وتعالی ارشاد دی چه کوم سړي قرآن
مجيد مشغول وساتلو زما په ذکر سره او زما نه په سوال او دعا
کولو سره زه به هغه ته د هغې نه غوره ورکړم کوم چه سوال
کوونکو او دعا کوونکو ته يې ورکوم او د نورو خبرو په پرتله
د هللا تعالی کالم يا خبرې ته داسې عظمت او فضيلت حاصل
دی لکه د خپل مخلوق په مقابله کې چه هللا تعالی ته فضيلت
حاصل دی.
د ماهر قرآن مقام او منزلت :
عن عايشه قالت رسول هللا صلی هللا عليه وسلم «:الماهر
بالقرآن مع السفرة الكرام البررة ،والذي يقرأ القرآن ويتتعتع فيه
وهو عليه شاق له أجران» (رواه مسلم).
ژباړه :د حضرت عايشه رضی هللا عنها نه روايت دی چې
رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي :چا چې په قرآن کې
مهارت حاصل کړی وي او هغه د ياد نه يا د مخې نه په بهتره
طريقي سره او بې تکليفه روان لولي هغه به د معزز وفا
دارو او فرمانبردارو فرښتو سره وي او کوم بنده چه قرآن پاک
د ښه نه يادولو يا د نه روانېدو په وجه سره په زحمت او مشقت
سره داسې وايي چه په هغی کې نښلي نو هغه ته به دوه اجرونه
ورکول کيږي (يو دتالوت او بل د زحت او مشقت).
د قرآنکريم شفاعت :
عن ابی اُمامة قال سمعت رسول هللا صلی هللا عله وسلم
يقول«:اقرأوا القرآن فإنه يأتي يوم القيامة شفيعا ً ألصحابه
هر َاوين :البقرة َ وسورة َ آ ِل عمرانَ .فإنهما تأتِيان َ
يوم اقرؤوا َّ
الز َ َ ،
قرآن پوهنه23..................................................................
قان من
َيايتان .أو كأنهما فِ ْر ِِ َمامتان .أو كأنهما غ
ِ القيام ِة كأنهما غ
اقرؤوا سورة َ البقرةَِّ .
فإن صواف .تُحاجان عن أصحابهماَ . َّ طير
ٍ
أ َ ْخذَها بركةٌ .وتر َكها حسرة ٌ .وال يستطيعُها ال َب َ
طلَةُ»(.رواه مسلم).
ژباړه :د حضرت امامه رضی هللا عنه نه روايت دی چې
هغه وايي :د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم نه مې اورېدل چې
ويل يې :قرآن لوله قرآن د قيامت په ورځ د خپلو لوستونکو
شفيع جوړېږی ،را ځی به خاصتا ً (الزهروين) يعني دا دوه اهم
سورتونه (البقره ـ ال عمران) لوله هغه به د قيامت په ورځ
داسې راځي لکه چه د وريځی ټوټه وي يا سايبان وي يا د
مرغيو د سيل په شان به وي .دا دواړه سورتونه به د قيامت په
ورځ د خپلو لوستونکو څخه دفاع کوي ،او ويې فرمايل چه
لوله سوره بقره ځکه چه ددې حاصلول ډېر برکت لري ،ترک
يې پښېمانتيا ده او اهل بطالت ددی طاقت نه لری.
د اهل بطالت نه مراد ساحران او ګوډکر دي يعنې څوک
چې سورت البقرة وايي د هغه تالوت زيات برکت لري او د
هغه په لوستونکې باندې سحر او جادو کوم اثر نه کوي.
همدارنګه رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايلي «:الصيام
والقران يشفعان المعبد يقول الصيام ای رب انی منعته الطعام
والشهوات بالنهار فشفعنی فيه ويقول القران منعته النوم بالليل
فشفعنی فيه فيشفعان» (رواه البيهقي ،احمد و حاکم).
ژباړه :روژه او قران دواړه د بنده شفاعت کوي ،روژه به
وايي :ای پروردګاره ! ما دا بنده د ورځې د خوړلو،څښلو او
نفسی خواهش پوره کولو نه منع کړی ؤ – نن زما شفاعت دده
په حق کې قبول کړه ،او قران به وايي ما دی د شپې له خوب
او آرام نه منع کړی ؤ الهی ! نن دده په حق کې زما شفاعت
قبول کړه ،د روژې او قران دواړو شفاعت به ددې بنده په حق
کې قبول شي (ددی بنده سره به د مهربانی او مغفرت معامله
..................................................................24قرآن پوهنه
رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي «:من قرأ باآليتين
من آخر سورة البقرة في ليلة كفتاه» (البخاري – )۵۰۰۸
ژباړه :څوک چې د سورت بقرې ورستي دوه ايته د شپې
تالوت کړي ده لره کافي دي (د هر شر او بال دافع ګرځي)
عن أبي هريرة أن رسول هللا صلى هللا عليه وسلم قال «:ال
تجعلوا بيوتكم مقابر إن الشيطان ين ِفر من البيت الذي تقرأ فيه
سورة البقرة» (رواه مسلم .)۷۸۰
..................................................................26قرآن پوهنه
« ِإذَا أ َ َويْتَ ِإ َلى فِ َراشِكَ َفا ْق َرأْ آ َيةَ ْال ُك ْر ِسي ِ ِم ْن أ َ َّو ِل َها َحتَّى ت َْختِ َم
ي ْالقَيُّو ُم) َوقَا َل ِلي :لَ ْن َيزَ ا َل َ
علَيْكَ مِنَ (ّللاُ ال ِإلَهَ ِإالَّ ُه َو ْال َح ُّ
اآل َيةَ َّ
ح( » .… ،البخاري) صبِ َان َحتَّى ت ُ ْ ط ٌ ظَ ،وال َي ْق َر َبكَ َ
ش ْي َ ّللاِ َحافِ ٌ
َّ
ژباړه :کله چې بسترې ته (د خوب لپاره ځې) نو لوله آيت
ي ْالقَيُّو ُم … تر آخر د آيت (ّللاُ ال ِإلَهَ ِإالَّ ُه َو ْال َح ُّ
کرسي له آيت َّ
پورې ،او ما ته يې فرمايلي :ته به ټوله شپه د هللا په ساتنه کې
وې او تر سبا پورې به تا ته شيطان نه نږدې کيږي.
د سورة الكهف فضيلت :
عن أبي الدرداء أن النبي صلى هللا عليه وسلم قال« :من حفظ
عصم من الدجال وفي رواية ـ عشر آيات من أول سورة الكهف ُ
من آخر سورة الكهف » (رواه مسلم).
له ابي درداء نه روايت دی چې نبی صلی هللا عليه وسلم
فرمايي :چا چې د سورت کهف لس لومړني آيتونه ياد کړل د
دجال د فتنې څخه به په امن شي او په بل روايت کې دي چې
آخر د سورت کهف.
همدارنګه فرمايي« :من قرأ سورة (الكهف) ليلة الجمعة،
أضاء له من النور ما بينه وبين البيت العتيق» (صحيح الترغيب
والترهيب .)۷۳۶ /
ژباړه :چا چې د جمعې په شپه سورت الکهف تالوت کړ د
ده کور څخه تر بيت العتيق پورې به نور وي او په بل روايت
کې د دواړو جمعو تر مينځ به نور وي.
د تبارک الذي تالوت :
د شپې لخوا د تبارک الذي تالوت کول (د قبر د عذاب نه د
نجات وسيله ده) :
رسول هللا صلی هللا عليه وسلم فرمايي :إن سورة في القرآن
ثالثون آية شفعت لصاحبها حتى غفر له هی :تبارك الذي بيده
الملك (صحيح الماجه – .)۳۰۶۸
..................................................................28قرآن پوهنه
ژباړه :او کله چې د قرآن په ويلو پيل وکړې ،نو د هللا په نوم له
رټل شوی شيطان نه پناه وغواړه.
الر ِحي ِم» پيل کول په خاص من َّالرحْ ِ -۴هر سورت په « ِبس ِْم هللاِ َّ
توګه د فاتحی سورة په شروع کې.
-۵قرآن په ترتيل سره لوستل [ورتل القرآن ترتيال ] د ترتيل په
باره کې شا عبدالعزيز رحمه هللا په خپل تفسير کې ليکی دي
چه ترتيل په لغت کې صفا او واضح لوستلو ته وايې او په
شريعت کې د څو څيزونو لحاظ ساتلو سره تالوت کولو ته
وايې چه هغه څيزونه په الندې ډول دي :
الف – د حروفو صحيح ادا کول يعنی د خپل مخرج څخه چه د
ضا پر ځای دال يا ظا تلفظ نشي.
ب – د وقف پر ځای په ښه شان سره دريدل چه وصل او قطع
يعنی يو ځای کول او جال کول د کالم بې ځايه نشي.
ج – حرکتونه سره کډوډ نشي زور،زير او پيښ په ښه شان
ښکاره ادا شي.
د – آواز لږ اوچتول چې د قرآن الفاظ له ژبې اوزي او
عوږونه يې واوري.
ه – قرآن په ښه آواز دردونکې غږ تالوت کول چې په زړه اثر
وکړي دردناک آواز په زړه ژر اثر کوي.
و – شد او مد ښه ښکاره کول چې ددی په ښکاره کولو سره د
قرآن لوی شان ښکاره کيږي او له اثر سره مدد کوي.
ذ – د رحمت او غذاب د آيتونو حق ادا کول.
-۶د تالوت پر مهال حاضرين ته واجب دی چې چوپ وي
(خبرې به نه کوي) او قرآن ته به غوږ وي ،لقوله تعالی [:
نصتُواْ لَعَلَّ ُك ْم
آن فَا ْست َِمعُواْ لَهُ َوأ َ ِ َوإِذَا قُ ِرى َء ْالقُ ْر ُ
ت ُ ْر َح ُمونَ ](اعراف .)۲۰۴ژباړه :او چې کله قرآن ولوستل شي
نو ورته غوږ او چپ شئ ښايې چې پر تاسې رحم وشي.
قرآن پوهنه31..................................................................
دوهم فصل
د وحی پيل
نبی کريم صلی هللا عليه وسلم په مکه مکرمه کې پيدا شوی
چې يو شريف او امين سړی وو چې د رسالت څخه پخوا په
خپل قوم کې په امين باندې مشهور ؤ ،رسول هللا صلی هللا عليه
وسلم د قريشو له شريف قوم څخه دی او په قريشو کې د
شريفې کورنۍ څخه دی چې پالر يې عبدهللا زوی د عبدالمطلب
زوی د هاشم دی او دوی ټول د خپل قوم شريف خلک وو.
مخکې مو وويل چې د وحی پيل د رسول هللا صلی هللا عليه
وسلم له رښتني خوبونو څخه پيل شو ،بيا رسول هللا صلی هللا
عليه وسلم ته د خلکو څخه لرې ګوښه ژوند کول غوره
ښکارېده او د حراء په غار کې به د خلکو څخه لرې د حنفي
ملت موافق عبادت کولو ،او بالخره د رمضان د ليلة القدر په
شپه ده ته جبرئل عليه السالم راغی او وحی نازله شوه.
لقوله سبحانه وتعالی ِ [:إنَّآ أَنزَ ْلنَاهُ ِفي لَ ْيلَ ٍة ُّم َب َ
ار َك ٍة إِنَّا ُكنَّا
ِرينَ ] (الدخان.)۳ : ُمنذ ِ
ژباړه :مونږ قرآن په يوه مبارکه شپه کې نازل کړی يقينا ً
چې مونږ وېروونکې يو (په راليږلو د دغه قرآن).
او د سوره العلق لومړي پنځه آيتونه ورباندې نازل شول.
د وحی تعريف :
د وحی لغوي معنی ده اشاره لکه دغه قول د هللا تعالی
سبِ ُحوا بُ ْك َرة ً ب فَأ َ ْو َحى إِلَ ْي ِه ْم أَن َ علَى قَ ْو ِم ِه ِمنَ ْال ِمحْ َرا ِ
[:فَخ ََر َج َ
شيًّا] (مريم.)۱۱ :ع َِو َ
ژباړه :نو هغه له عبادت ځای نه را ووت او په اشارو سره
يې خپل قوم ته وويل چې :سهار او ماښام د هللا پاک تسبيح
وايئ.
همدارنګه وحی په معنی د الهام ده.
قرآن پوهنه35..................................................................
لکه انسان ته په فطري الهام سره لکه دغه قول د هللا تعالی
ض ِعي ِه ] (القصص.)۷ : َ [:وأ َ ْو َح ْينَا ِإلَى أ ُ ِم ُمو َ
سى أ َ ْن أ َ ْر ِ
ژباړه :او مونږ د موسی مور ته وحی وکړه چې خپل زوی
ته دې تی ورکړه.
او يا حيوان ته په غريزي الهام سره لکه دغه قول د هللا
ل] (النحل.)۶۸ : تعالی [ َوأ َ ْو َحى َربُّكَ ِإلَى النَّحْ ِ
او همدارنګه وحی په معنې د بيان او اعالم ده په پټه او
تيزې سره.
وحی په اصطالح کې په ددو معناوو راځي :
-۱وحی عبارت ده له قرآن او سنتو .د قرآن لفظ او معنی دواړه
د هللا تعالی له طرفه دي ،مګر د سنتو معنی د هللا تعالی د
طرفه او لفظ يې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم لخوا ټاکل
شوی دی.
-۲وحی عبارت ده له اعالم او بيان د هللا تعالی لپاره د نبي له
انبياؤ څخه په وسيله د جبريل عليه السالم او يا په کومه بله
وسيله.
د وحي تقسيم :
وحی په عمومي توګه په دوه ډوله تقسيم شوې :
الف) :په لفظ او معنی دواړو سره وحی :چې عبارت له قرآن
څخه ده ،هللا تعالی فرمايي َوَ [:كذَلِكَ أ َ ْو َح ْينَا إِلَيْكَ قُ ْرآنًا َ
ع َربِيًّا]
(الشوری.)۷:
ژباړه :او په همدې توګه مونږ تاته عربي قرآن وحی کړ.
چې هللا تعالی مونږ ته د هغه په تالوت کولو او همدارنګه د
هغه په معنی کې د تدبر کولو حکم کړی دی :
ُ ُ َّ َ [ ِكتَابٌ أَنزَ ْلنَاهُ إِلَيْكَ ُمبَ َ
اركٌ ِليَدَّب َُّروا آيَاتِ ِه َو ِليَتَذك َر أ ْولوا
ب] (سوره ص .)۲۹: األ َ ْلبَا ِ
..................................................................36قرآن پوهنه
دريم فصل
علم أسباب نزول
علم اسباب نزول يا شأنزول هغه علم دی چې د سورتونو او
آيتونو د نزول د سبب ،وخت او ځای څخه بحث کوي.
د قرآنکريم نزول دوه قسمه شوی دی :اول قسم ابتداء ،او
دوهم قسم د واقعې او سوال څخه وروسته نزول.
علم أسباب نزول خاص اهميت لري لکه :د شرعي حکم د
حکمت او سبب پېژندل ،د حکم صحي تشخيص ،په معنی کې د
اشکال لرې کول ،ځکه تفسير پرته د نزول د سبب له پېژندلو
څخه ممکن نه دی ،علم اسباب نزول د قرآن د معنی د پوهېدو
لپاره ډير مهم دی.
د شأنزول يا اسباب نزول له مخکې د آيتونو اقسام :
اول – قسم د کوم سبب پرته د قرآن نزول ،چې اکثرا ً قران
همداسې نازل شوی دی.
دوهم – د يو سبب ،واقعې يا سوال په ارتباط نزول چې ځېنې
اسباب يې په الندې ډول دي :
ِيرتكََ
عش َ ْ َ
د يوې واقعې مينځته راتلو وروسته لکه َ [ :وأنذ ِْر َ
األ َ ْق َربِينَ ] آيت نازل شو (صحيح البخاري). ْ
رسول هللا صلی هللا عليه وسلم چې کله د صفا غوندۍ ته
وخوت قريشو ته يې نارې کړې هغوی يې د هللا تعالی د عذاب
څخه ووېرول ابولهب د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم مقابل
َّت يَدَا أَبِي لَ َه ٍ
ب کې ګوستاخې وکړه او بيا دا ايت نازل شو [تَب ْ
ب] (صحيح البخاري .)۴۷۷۰ س َ َوتَبَّ َما أ َ ْغنَى َ
ع ْنهُ َمالُهُ َو َما َك َ
همدارنګه يوې ښځې د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم څخه
د ظهار د حکم په باره کې سوال وکړ ،د هغه سوال په ځواب
ّللاُ قَ ْو َل الَّتِي ت ُ َجا ِدلُكَ فِي س ِم َع َّ کې دا آيتونه نازل شول [قَ ْد َ
ير
ص ٌ س ِمي ٌع بَ ِ او َر ُك َما إِ َّن َّ
ّللاَ َ ّللاُ يَ ْس َم ُع ت َ َح ُ زَ ْو ِج َها َوت َ ْشت َ ِكي إِلَى َّ
ّللاِ َو َّ
](المجادله).
..................................................................44قرآن پوهنه
سنًا] د سکر (نيشې) په س َك ًرا َو ِر ْزقًا َح َپه قول د [تَت َّ ِخذُونَ ِم ْنهُ َ
اړه سکوت او د رزق صفت بيانوي ،نو خلک يې و پوهول چې
سکر (نشه) ښه شی نده.
دوهمه مرحله :هللا سبحانه وتعالی فرمايي :
ير َو َمنَافِ ُعع ِن الخ َْم ِر َو ْال َم ْيس ِِر قُ ْل فِي ِه َما ِإثْ ٌم َك ِب ٌ [ َيسْأ َلُونَكَ َ
اس َو ِإثْ ُم ُه َما أ َ ْك َب ُر ِمن نَّ ْف ِع ِه َما](البقرة)۲۱۹ : ِللنَّ ِ
ژباړه :دوی له تا څخه د شرابو او جواري (قمار) په هکله
پوښتنه کوي ،ورته ووايه چې په دې دواړو کې لويه ګناه ده او
د خلکو لپاره څه ګټه هم شته خو ګناه يې تر ګټې خورا لويه ده.
دريمه مرحله:
هللا سبحانه وتعالی فرمايي َ [:يا أَيُّ َها الَّذِينَ آ َمنُواْ الَ ت َ ْق َربُواْ
علَ ُمواْ َما تَقُولُونَ ] (النساء.)۴۳ : ارى َحتَّى ت َ ْ س َك َ صالَة َ َوأ َ ْنت ُ ْم ُال َّ
ژباړه :ای مؤمنانو ! د نشې په حالت کې لمانځه ته مه نږدې
کيږئ .تر څو په هغه څه پوه شئ چې تاسې يې وايئ.
آخري مرحله:
ْ َّ ْ ُ َّ َ
هللا سبحانه وتعالی فرمايي [:يَا أيُّ َها الذِينَ آ َمنوا إِن َما الخ َْم ُر
ان فَاجْ تَنِبُوهُ] ط ِ ش ْي َ
ع َم ِل ال َّ س ِم ْن َ اب َواأل َ ْزالَ ُم ِرجْ ٌص ُ َو ْال َم ْيس ُِر َواألَن َ
(المائدة.)۹۰ :
ژباړه :ای مؤمنانو ! په دې کې هيڅ شک نشته چې شراب
او جواري او بتان او د فال غيشي ناپاک او د شيطان کړنې دي
نو ځان ترې وژغورئ.
پس ﴿فَاجْ تَنِبُوهُ﴾ امر دی په مطلق تحريم باندې
دوهمه فائده :د نزول د تعين پيژندل :
ُ ُ َّ َ مثال :د هللا تعالی دا قول[ :قَ ْد َ
س ِم َع َّ
ّللاُ ق ْو َل التِي ت َجا ِدلكَ ]
دا آيتونه د خولة بنت ثعلبة رضی هللا عنها او د هغې خاوند
اوس بن صامت په شأن کې نازل شوی وو ،چې صحيح حديث
کې راغلي چې خوله رضی هللا عنها رسول هللا صلی هللا عليه
..................................................................46قرآن پوهنه
نازل شو چې صفا او مروه د هللا تعالی شعائر دي ،د بتانو څخه
پخوا هم مقدس ځايونه وو.
او فائده دا شوه چې د اسالمي شريعت لخوا ټاکلی مقدس
ځای د محرمات په وسيله نه خرابيږي.
ْس ْالبِ ُّر ِبأ َ ْن
همدارنګه د هللا تعالی دا قول چې فرمايي[ :و لَي َ
ورهَا َولَ ِك َّن ْال ِب َّر َم ِن اتَّقَى َوأْتُوا ْالبُيُوتَ ِم ْن ت َأْتُوا ْالبُيُوتَ ِم ْن ُ
ظ ُه ِ
أَب َْوا ِب َها] (البقرة.)۱۸۹ :
ژباړه :او دا کومه نيکي نه ده چې تاسې کورونو ته د شا له
لوري راځئ .بلکي اصلي نيکي د هغه چا ده چې له هللا څخه
وډار شي .او تاسې کورونو ته د دروازې له الرې والړ شئ.
مفسرين وايي چې د جاهليت په زمانه کې ځينې عرب داسې
وو چې کله به يې حج آدا کړ نو خپلو کورونو ته به د دروازو
ليارې نه ننوتل بلکي د شا د طرف څخه به ننوتل او دوی به
ويل :چې د ګناهونو سره حج ته تللی وو او اوس پاک کور ته
راځو نو بايد په يو نوې الره داخل شو ،او دا عقېده لرل صحيح
نه وو په پورته آيت شريف کې رد شو.
څلورمه فائده :د حفظ او يادولو آسانتيا :
کله چې مونږ يو قصه ذکر کوو لکه د صفا په غوندې چې
رسول هللا صلی هللا عليه وسلم خطبه وويله او دا آيت نازل شو
ب] او همدارنګه د انفال او د هغه د تقسيم په َّت يَدَا أَبِي لَ َه ٍ
[تَب ْ
باره کې پوښتنه او د هغه په ځواب کې د آيتونو نزول او نور
زمونږ په ذهن کې ثابت ځای نيسي او د قرآن يادول را ته آسانه
کيږي( .علوم القرآن – األکاديمية االسالمية).
..................................................................48قرآن پوهنه
څلورم فصل
تاريخ القرآن
(علم مکي والمدني)
قرآنکريم په يو ځل نه دی نازل شوی بلکي په څو ځله په
۲۳کلونو کې نازل شوی دی چې څه د هجرت څخه مخکې په
مکه او څه د هجرت څخه وروسته په مدينه کې او څه د
سورتونو پشان او څه د آيتونو په ډول ،څه په غزواتو کې ،څه
د ورځې او څه د شپې نازل شوی دی.
د مکي او مدني تعريف :
د مکې او مدنې په تعريف کې راحج قول دا دی چې :هغه
سورتونه چې د هجرت څخه مخکې په مکه کې نازل شوي
مکي او هغه سورتونه چې د هجرت څخه وروسته په مدينه کې
نازل شوي مدني بلل کيږي.
د مکي او مدني تر مينځ فرق :
اول -مکي سورتونه :
-۱د انبياء قصې ډيرې پکې بيان شوې وي.
-۲آيتونه يې لنډ لنډ وي.
-۳په هغه کې کفار په وعيد باندې تهديد شوي دي.
-۴د عقيدې او ايمان د ارکانو څخه بحث کوي.
-۵د احکامو لکه :لمونځ ،زکات ،حج ،روژې او جهاد څخه بحث نه
کوي.
-۶د عباداتو ،معامالتو او آدابو د تطبيق له اصولو څخه بحث
کوي.
-۷قسم ډير پکې ياد شوی وي.
مدني سورتونه :
-۱آيتونه يې اوږه وي.
-۲زيات د اهل کتابو څخه بحث کوي ځکه چې رسول هللا
صلی هللا عليه وسلم د يهودو تر څنګ ژوند کولو.
قرآن پوهنه51..................................................................
پنځم فصل
د قرآنکريم ترتيب او جمع
په علوم القرآن کې د جمع القرآن موضوع ډيره مهمه
موضوع ده ځکه اکثره اسالم دوښمن چې ګوتنيونه کوي هغه دغې
موضوع ته ده.
د جمع القرآن معنی :
د جمع القرآن دری ډوله معناوې دي :
جمع :په سينو کې د حفظ او يادولو په معنی.
کتابت :په مصاحفو کې د ليکلو او جمع کولو په معنی.
ثبت صوتي :په صوتي آالتو کې د قرآن ثبتول.
-۱په سينو کې د قرآنکريم جمع کول :
هللا سبحانه وتعالی خپله د قرآنکريم د حفظ او ساتلو ذمه
اخيستلې ده مګر د نورو آسماني کتابونو د حفظ او ساتلو ذمه
واري يې د هغوی اهل ته سپارلې وه ،چې همدا وجه وه چې
نومړي کتابونه لکه :زبور او انجيل تحريف شوي دي.
مګر قرانکريم چې ساتنه يې د هللا تعالی په ذمه ده د تحريف
ِ
څخه پاک دی ،لقوله سبحانه وتعالی [:إِ اَّن حَْن ُن نحازلْنحا الذ ْكحر حوإِ اَّن لحهُ
حَلحافِظُو حن] (اَلجر. ) ۹:
د قرآنکريم د حفظ حکم :
د قرآنکريم حفظ په امت باندې فرض کفايي دی ،يعنې :په
امت کې به داسې يو ډله موجوده وي چې هغوی قرآن حفظ
کړي.
مګر د قرآن دومره يادول چې لمونځ ورباندې صحي شي په
هر مسلمان باندې فرض دی لکه :فاتحه او ځيني آسانه سورتونه او
آيتونه.
په سينو کې د قرآن د يادولو تاريخ :
لمړی کس چې قرآن يې ياد وو جبريل عليه السالم ؤ ،بيا
رسول هللا صلی هللا عليه وسلم او بيا صحابه کرام رضی هللا
قرآن پوهنه55..................................................................
شپږم فصل
علم التفسير
تعريف علم تفسير :
تفسير په لغت کې بيان او کشف ته وايي او په اصطالح کې
تفسير هغه علم دی چې په هغه کې د هللا تعالی د کالم د فهم او
مقصد ټاکلو څخه د بشر د توان موافق بحث کيږي.
يا په لڼد ډول تفسير عبارت دی د قرآن د معنی له بيان څخه.
تأويل :
تأويل په لغت کې رجوع او ګرځېدو ته وايي او په اصطالح
کې د علم او عمل سره د يوې شي څخه ګرځېدل د حقيقي مراد
او مقصدې لورې ته.
د تفسير او تأويل فرق :
علماء کرام د تفسير او تأويل په شرعي او اصطالحي
تعريف کې مختلف اقوال لري.
ابوعيبده او ځنې علماء وايي :دواړه يو معني لري.
ځنې علماء وايي :چې تفسير په معنی د روايت او تأويل په
معنی د درايت دی او دا تعريف دوکتور وهبة زحيلي غوره کړی دی.
د علم تفسير حکم :
د قرآنکريم د تفسير حکم فرض کفايي دي کچېرې د هغه په
زده کړې باندې ځينې کسان مشغول وي نو د نورو کسانو غاړه
خالصيږي ،او که هيڅ څوک د هغه زده کړه نه کوي او څوک
نه وي چې خلکو ته د هغه معنی او مقاصد بيان کړي نو ټول به
ګنهکار وي.
د علم تفسير پيدايښ:
علم تفسير د جناب رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د حيات
مبارک څخه پيل شوی دی په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم به
وحی نازلېده د هغه مقصد او مراد به يې صحابه کرامو ته
..................................................................62قرآن پوهنه
مفاتح الغيب څه دي ؟
ځواب يې د لقمان په سورت کې دی چې هللا سبحانه وتعالی
ع ِة] ،يعنې :ددې څخه مراد ّللاَ ِعندَهُ ِع ْل ُم ال َّ
سا َ فرماييِ ﴿ [ :إ َّن َّ
مطلق علم غيب دی ،او فرمايیَ [ :وين َِز ُل ْالغَي َ
ْث َوي ْعلَ ُم َما فِي
س ِبأَي ِغدًا َو َما تَد ِْري نَ ْف ٌ ِب َ س َّماذَا ت َ ْكس ُ ْاأل َ ْر َح ِام َو َما تَد ِْري نَ ْف ٌ
ير] (لقمان)۳۴: ع ِلي ٌم َخ ِب ٌ ض ت َ ُموتُ ِإ َّن َّ
ّللاَ َ أ َ ْر ٍ
ژباړه :باران هم يوازې هغه وروي .او هغه څه هم ورته
معلوم دي چې په رحمونو کې دي او هيڅ نفس په دې نه
پوهيږي چې سبا ته به څه کوي؟ او هيڅ نفس په دې نه پوهيږي
چې په کومه ځمکه به مړ کيږي يوازې يو هللا دی چې په هر
څه پوه او د هر څه نه خبر دی.
چې پنځه مفاتح شول چې يوازې هللا تعالی ورباندې پوهيږي او
بس.
د صحابه کرامو په عهد کې تفسير :
د رسول هللا صلی هللا عليه وسلم د وفات وروسته د علم
تفسير نشر صحابه کرامو ته پاتې شو ،صحابه کرام ټول
مفسرين نه وو بلکي په هغوی کې يو ډله مفسرين وو چې مشهور يې
په الندې ډول وو :
ُ
خلفاء راشدين ،ابن عباس ،ابن مسعود ،ابی بن کعب ،زيد
بن ثابت ،ابو موسی اشعري ،عبدهللا بن زبير رضی هللا تعالی
عنهم.
لکه ابن مسعود رضی هللا عنه چې فرمايي :وهللا ما من آية
في كتاب هللا إال وأنا أعلم أين نزلت ،وفيمن نزلت ،ومتى نزلت،
ولو كنت أعلم أحدًا أعلم مني بكتاب هللا تبلغه المطي لسافرت
إليه﴾ فهذا دليل على سعة علمه بكتاب هللا -سبحانه وتعالى-
ومعانيه.
..................................................................64قرآن پوهنه
اووم فصل
علم اصول التفسير
علم تفسير او علم اصول تفسير د ټولو علومو اشرف علم
دی ځکه دا د هللا تعالی د کالم علم دی ،د علم اصول تفسير په
وسيله د کالم هللا معنی ټاکل کيږي چې د معنی او تفسير په
ټاکلو سره خلکو ته د اسالمي شريعت احکام بيانيږي.
تعريف :
علم اصول التفسير د دوو کلمو څخه جوړ شوی (اصول) او
(تفسير) د تفسير تعريف مخکې بيان شو ،اصول د اصل جمع
ده او اصل په لغت کې بنياد ،بنسټ او آساس ته وايي.
په اصطالح کې علم اصول تفسير هغه علم دی چې د
قرآنکريم د صحي تفسير له قواعدو او طريقو څخه بحث کوي
تر څو مفسير او طالب علم وکوالی شي د قرآنکريم د تفسير
صحي فهم تر السه د مفسرينو د اختالف اسباب کشف او د
اختالفي مسائلو په اخذ او رد کې د سليم او غوره منهج څخه
کار واخلي (بحوث في أصول التفسير ،للدكتور فهد الرومي ،فصول في أصول
التفسير ،لمساعد الطيار ص .)11
علم اصول تفسير کې دا زده کوو چې څنګه تفسير شوی او
څنګه تفسير وکړو :
څنګه تفسير شوی دا چې د مقدمينو علماؤ تفسير ته مراجع
وشي چې هغوی د قرآنکريم څنګه تفسير کړی دی او بل دا چې
د هغوی په اقوالو او تحقيق باندې اعتماد وشي او که د هغوی
په کوم قول په اسنادو کې څه نيګړتيا وي د هغې څخه پرهيز
وشي.
..................................................................70قرآن پوهنه
علم فقه
علم فقه د تفسير لپاره مهم علم دی ځکه د فقهې په وسيله د
شرعي نصوصو په رڼا کې د شرعي احکامو (حالل او حرام)
پيژندل کيږي.
علم أسباب نزول و قصص
علم أسباب نزول خاص اهميت لري لکه :د شرعي حکم د
حکمت او سبب پېژندل ،د حکم صحي تشخيص ،په معنی کې د
اشکال لرې کول ،ځکه تفسير پرته د نزول د سبب له پېژندلو
څخه ممکن نه دی ،علم اسباب نزول د قرآن د معنی د پوهېدو
لپاره ډير مهم دی.
علم الناسخ و المنسوخ
د علم ناسخ او منسوخ پيژندل د مفسر لپاره شرط دی.
علم عصري :
د نن عصر د مفسر لپاره دا هم شرط دی چې هغه څه نا څه
د عصري علمومو څخه خبر وي لکه :علم احياء (بيولوژې)،
علم فزيک ،علم کميا ،علم تاريخ ،کمپيوټر او نور.
مخکې مو وويل چې :ترکي عالم نظام دين أبراهيم په علوم
القرآن کې ليکلي چې :په قرآنکريم ۶۷۰آيتونو په مختلفو
علومو کې راغلی دي.
نن عصر کې د ټولنې اکثره وګړي د عصري علم سره بلتديا
لري کچېرې مفسر د دغو علومو په اړه څه نا څه معلومات
ونلري نو هغه به د د غو علومو په اړه عجائب او غرائب وايي
ځکه په کوم شي چې سړی پوه نه وي يا د هغه څخه کرکه
کوي او يا د هغه په اړه عجائب او غرائب غږوي چې دا بيا د
نن عصر په ژبه د يو ديني عالم شخصيت ته توان رسوي او
بل په قرآنکريم کې علمي اعجاز موجود دي چې هغه بيا د نن
عصر په ژبه نشي بيانوالی.
..................................................................74قرآن پوهنه
آتم فصل
علم الناسخ والمنسوخ
د ناسخ او منسوخ تعريف :
النسخ په لغت کې پورته کولو ته وايي ،لقوله سبحانه
ّللاُ آيا ِت ِه] (الحج.)۵۲ : ْطان ث ُ َّم يُحْ ِك ُم َّ
شي ُ ّللاُ ما ي ُْل ِقي ال َّس ُخ َّ وتعالی[ :فَ َي ْن َ
همدارنګه نسخ د بدلولو ،اړولو او تحويل په معنی ده ،لکه
په دغه قول د هللا تعالی کې چې اشاره ورته شوې ده [ َو ِإذا َبد َّْلنا
آ َيةً َمكانَ آ َي ٍة] (النحل .)۱۱۰:
په اصطالح کې د شرعي حکم پورته کېدل په شرعي دليل
سره (رفع الحكم الشرعي بدليل شرعي).
المنسوخ :د نسخ اسم مفعول دی.
منسوخ عبارت له هغه شرعي حکم څخه دی چې په شرعي
دليل سره پورته شوی وي.
د النسخ د ثبوت دالئل :
ت بِ َخي ٍْر ِم ْن َها أ َ ْو ِمثْ ِل َها أَلَ ْم ت َ ْعلَ ْم أَنَّ ْ
س ْخ ِم ْن آيَ ٍة أ َ ْو نُ ْن ِس َها نَأ ِ [ َما نَ ْن َ
ِير] (البقرة.)۱۰۶ : َيءٍ قَد ٌ علَى ُك ِل ش ْ ّللاَ َ َّ
ژباړه :مونږ چې کوم آيت منسوخ کوو او يا يې هيروو (د
مؤمنانو له زړونو څخه) نو په ځای يې له هغې څخه غوره او
يا په مثل د هغه راوړو ،آيا تاسې په دې نه پوهيږئ چې هللا
پاک په هر څه توان لري.
ْ َ َّ ُ َ
ّللاُ أ ْعل ُم بِ َما يُن َِز ُل قالوا إِن َما أنتَ َ َ [ َوإِذَا بَد َّْلنَا آيَةً َم َكانَ آيَ ٍة َو َّ
علَ ُمونَ ] (النحل.)۱۰۱ : ُم ْفت ٍَر بَ ْل أ َ ْكث َ ُر ُه ْم َال يَ ْ
ژباړه :او کله چې مونږ يو آيت د بل آيت پر ځای بدل کړو،
او هللا ښه پوهيږي چې څه يې نازل کړي نو (کافران) وايي :چې
(محمده!) دا تا له ځانه جوړ کړي دي نه بلکي د دوی ډير خلک نه
پوهيږي.
..................................................................78قرآن پوهنه
نهم فصل
ُرآن
ُ القعلم إعجاز
تعريف اعجاز :
اعجاز په لغت کې عاجز کولو او ناتوانه کولو ته وايي او په
اصطالح کې د قرآنکريم اثبات او د خلکو عاجز کول د هغه د
مقابلې او يا د هغه د مثل په راوړلو سره.
معجزه :خارق للعادة (د عادت خالف) کار ته وايي چې د
هللا تعالی د طرفه نه د پيغمبر په الس باندې د هغه د پيغمبرۍ د
اثبات لپاره مينځه راغلې وي .
لکه قرآنکريم د هللا تعالی معجز کالم دی ،اثبات او دليل دی
چې په رسول هللا صلی هللا عليه وسلم باندې د هللا تعالی د طرفه
نازل شوی ،د بشر او بل چا کالم نه دی بلکي داسې معجز کالم
دی چې هيڅ څوک د هغه مقابله او مثل نشي جوړوالی.
قرآن مجيد خپله ادعا کوي چې هغه يو معجز کتاب دی چې
د هللا سبحانه وتعالی له طرفه نازل شوی دی شکمنو کسانو ته د
مبارزې او مقابلې کولو دعوت او چلنج ورکوي.
ع ْب ِدنَا على َ َ ْ َّ
ب ِم َّما نَزلنَا َلقوله سبحانه وتعالیَ [:وإِن ُكنت ُ ْم فِي َر ْي ٍ
ُون ّللاِ إِ ْن ُك ْنت ُ ْمش َهدَاء ُكم ِمن د ِ عواْ ُ ورةٍ ِمن ِمثْ ِل ِه َوا ْد ُ س َ فَأْتُواْ بِ ُ
اس ار الَّتِي َوقُودُهَا النَّ ُ صا ِدقِينَ ،فَإِن لَّ ْم ت َ ْفعَلُواْ َولَن ت َ ْفعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّ َ َ
كافِ ِرينَ ] (البقره .)۲۴-۲۳ ْ ُ
ارة أ ِعد ْ
َّت ِلل َ ُ ْ
َوال ِح َج َ
ژباړه :او که چېرې تاسې په هغه قرآن کې چې مونږ پخپل
بنده (محمد صلی هللا عليه وسلم) نازل کړی شک من ياست؟ نو
هغه ته ورته يو سورت جوړ کړئ .که تاسې رښتنې ياست نو
پرته له هللا چې څومره مالتړي لرئ ټول را وغواړئ .نو که دا
مو په توان نه وه او هيڅکله به يې توان تر السه نکړئ نو له
هغه اور څخه ځانونه وژغورئ چې خلک او ډبرې يې سونګ
وي چې د کافرانو لپاره تيار شوی دی.
..................................................................84قرآن پوهنه
-۱۴د علم فيزيک (د ځمکې جاذبه او حرکت ،د هوا طبقې او
د اتومسفير فشار) په باره کې ۶۴آيتونه راغلی دي.
-۱۵د علم کيميا په باره کې ۹آيتونه راغلي.
(علوم القران /دوکتور ابراهيم اوغلو).
-۱د روم د فتحې خبر
کله چې دوو سترو امپراتوريو روم او فارس تر مينځ سخته
جګړه وشوه ،د فارس لخوا روم فتح شو ،د فارس خلک اور
پرست او بت پرست او د روم خلک اهل کتاب وو ،نو مشرکين
په دغه فتح ډير خوشحاله شول او دوی به ويل چې مونږ د بتانو
په مرسته او مدد سره روم فتح کړ ،مسلمانان د مشرکانو په
دغو مشرکانه خبرو خپه شول ،پس هللا تعالی دغه ايت شريف
الرو ُم * ِفي أ َ ْدنَى ْاأل َ ْر ِ
ض َو ُهم ِمن َب ْع ِد ت ُّ نازل کړ( :الم * ُ
غ ِل َب ِ
س َي ْغ ِلبُونَ * ِفي ِبضْعِ ِسنِينَ ) الروم 4-1 -أي في أقل من غلَ ِب ِه ْم َ
َ
عشر سنوات.
ژباړه :الف –الم – ميم ،روميانو ماتې وخوړه په نږدې يا
لوړه ځمکه کې مات شول خو ډير ژر به برالسي شي په لږو
کلونو کې (د دريو څخه تر نهو پورې).
په دې ايت شريف کې د قرآنکريم دوې معجزې بيان شوي دي.
الف) :د روم د فتحې خبر (غيبي معلومات).
ب) :د بيت المقدس د ښار لوړوالی چې هللا سبحانه وتعالی
ض]. داسې اشاره ورته کړې ده [فِي أ َ ْدنَى ْاأل َ ْر ِ
موقع األرقام ليکي :
عبدالمجيد الزنداني وايي :چې زمونږ د جيولوجي يو
امريکايي استاذ ؤ چې نوم يې پروفيسر بالما ؤ او هغه په
امريکا کې د جيولوجي د لويو استاذانو څخه ؤ ،د هغه استاذ
سره د ځمکې د کرې فاصلې او ارتفاعات ،د بحر ارتفاعات ،د
بحر څخه د ځمکې د بېالبېلو مناطقو ارتفاعات په متر سره
موجود ؤ ،زه د هغه سره کيناستم هغه ته مې وويل :په
قرآن پوهنه93..................................................................
ين * ث ُ َّم َخلَ ْقنَا النُّ ْطفَةَ َعلَقَةً فَ َخلَ ْقنَا ْالعَلَقَةَ[ث ُ َّم َجعَ ْلنَاهُ نُ ْطفَةً فِي قَ َر ٍار َم ِك ٍ
ام لَحْ ما ً] (المؤمنون .)۱۴-۱۳ ظ َظاما ً فَ َك َس ْونَا ْال ِع َ ضغَةً فَ َخلَ ْقنَا ْال ُم ْ
ضغَةَ ِع َ ُم ْ
ژباړه :بيا مو په خوندې ځای کې د اوبو يو څاڅکی
وګرځاوو .بيا مو د اوبو له څاڅکي څخه د وينې ټوټه جوړه بيا
مو د وينې له ټوټې څخه د غوښې يوه بوټۍ جوړه او بيا مو د
غوښې له بوټی نه هدوکي جوړ او بيا مو هدوکو ته غوښه ور
وپوښله.
لومړی دا چې د جنين مراحل يا د پيداښت انقالبونه د (ثم) او
(فا) په تورو جال شوی دي ،د پيداښت هغه مرحلې چې بدلون
يې لږ وخت نيسي د (ثم) په تورې جال او هغه مراحل چې
بدلون يې څه زيات وخت نيسي د (فا) په توری سره جال شوي
دي.
علقة) لفظ استعمال ً َ َ د سرښناکې او يا د وينې ټوټې ته د ( َ
شوی دی چې ځوړند ،پيوسته او سريښ شوی ته وايي ځکه
چې د وينې دغه ټوټه ( َعلَقَةً) د رحم په ديوال باندې سريښ او ځان
ورباندې موښلوي.
ضغَة) بدليږي ً او وروسته دا د وينې ټوټه د غوښې په ټوټه ( ُم ْ
او غوښې له بوټی نه هدوکي جوړ او بيا هدوکو ته غوښه ور وپوښل
کيږي.
هللا سبحانه وتعالی په قرآنکريم کې د مور د رحم د ننه پردو
کې د انسان د پيداښت تفصيلي مراحل بيانوي په داسې عصر
زمان کې چې هغه وخت په دې مراحلو انسان علم نه لرلو او نه
هم د کشف او مشاهدې وسائلو ته الس رسی لرلو ،مګر بشر
ډير وروسته د وسائلو په واسطه کشف کړل.
دا مسئله هم د منکرينو لپاره ستره معجزه ده چې قرآنکريم د
هللا تعالی له لورې نازل شوی کتاب دی ،دا د هغه رب العالمين
کتاب دی چې د خپل مخلوق له ټولو حاالتو خبر دی ،حتی د
..................................................................96قرآن پوهنه
لسم فصل
ُتشابه
ُحكم والم
علم الم
تعريف ال ُمحکم :
محکم چې جمع ُمحکمات راځي ،هغه تفسير دی چې تأويل
او بيان ته ضرورت نلري يا دا چې معنی يې بالکل واضح وي
رجس من عمل ٌ لکه[:إنما الخمر والميسر واألنصاب واألزالم
الشيطان فاجتنبوه] (المائدة .)۹۰
يعنې محکمات هغه دي چې واضح او ظاهر وي لکه څنګه
علَيْكَ ْال ِكت َ
َاب ِي أَنزَ َل َ چې هللا سبحانه وتعالی فرماييُ [ :ه َو الَّذ َ
ب َوأُخ َُر ُمتَشَابِ َهاتٌ فَأ َ َّما الَّذِينَ في ِم ْنهُ آيَاتٌ ُّمحْ َك َماتٌ ُه َّن أ ُ ُّم ْال ِكت َا ِ
قُلُوبِ ِه ْم زَ ْي ٌغ فَيَتَّبِعُونَ َما تَشَابَهَ ِم ْنهُ ا ْبتِغَاء ْال ِفتْنَ ِة َوا ْبتِغَاء ت َأ ْ ِوي ِل ِه َو َما
الرا ِس ُخونَ فِي ْال ِع ْل ِم يَقُولُونَ آ َمنَّا بِ ِه ُك ٌّل ِم ْن يَ ْعلَ ُم ت َأ ْ ِويلَهُ إِالَّ ّللاُ َو َّ
ب] (آل عمران .)۷ ِعن ِد َربِنَا َو َما يَذَّ َّك ُر ِإالَّ أ ُ ْولُواْ ْ
األلبَا ِ
ژباړه :هللا هغه ذات دی چې پر تا يې کتاب نازل کړی دی.
ددې کتاب ځنې آيتونه محکم دي همدغه د کتاب بنسټ دی او
ځېنې نور آيتونه متشابه دي .نو د چا په زړونو کې چې کږوالی
وي د همدغو متشابه آيتونو پسې ګرځي تر څو فتنه ولټوي او له
آيتونو څخه د خپلې خوښې معنی تر السه کړي او خبره دا ده
چې ددې متشابه آيتونو په (اصلي) معنی پرته له هللا بل هيڅوک
نه پوهيږي او د پاخه علم څښتنان وايي مونږ په دې آيتونو
ايمان راوړی (محکم او متشابه) ټول زمونږ د رب له لوري
دي خو پند يوازې د عقل څښتنان اخلي او بس.
ال ُمتشابه (ال ُمشتبة) :
د ُمتشابه جمع متشابهات راځي چې هغه تفسير ته وايي چې
تأويل ته ضرورت لري لکه :و امسحوا برؤوسكم
او ځنې علماء وايي محکمات هغه دي چې تفسير او تأويل
ته ضرورت لري د تفسير او تأويل په ذريعه بيانيږي مګر
متشبهات هغه دي چې په معنې يې يوازې هللا تعالی پوهيږي
قرآن پوهنه99..................................................................
لکه :د قيامت قيام ،يا د جوج ماجوج ظهور ،او حروف
مقطعات.
د متشابهاتو حکمت څه دی ؟
علماؤ د متشابه احکامو فوائد داسې بيان کړي دي :
-۱د متشابه معنی پيدا کولو لپاره فکر ،زيار او تکليف ګاللو ته
ضرورت وي او په دې کې اجر او ثواب دی.
که قرآن ټول محکمات وای نو بيا څيړنې ،درک ،فکر او
نظر ته ضرورت نه وو.
يعنې د مذاهبو او نظرياتو اختالف به نه وو ،چې د مذاهبو
او نظرياتو د اختالف وجه په ديني امورو کې تحقيق او حق ته رسېدل
دي.
-۲که په قرآنکريم کې متشابح احکام نه وای نو دغو علومو
لکه :علم لغة ،علم بالغت ،علم نحو ،علم معاني او علم
اصول فقه ته به ضرورت نه وو او د قرآن د دقيقې څېړنې
او بيان علوم به نه وو او نه به دغو سترو او مهمو علومو
ته ضرورت وو.
-۳قرآنکريم عامو او خاصو ته مخاطب دی او د ټولو لپاره د
الرښوونې کتاب دی ،عوام په اکثره امرو کې د حقائقو له
درک څخه لرې دي او يا يې د درک حوصله او فکر نلري.
کچېرې قرآن داسې ساده ترتيب شوی وای چې هيڅ فکر،
علم او درک ته يې ضرورت نه لرلی نو د قرآن په امرو او
مسائلو کې پرته له درک او فکر هر چا مداخله کوله ،لکن اوس
داسې ترتيب شوی چې د احکام درک يې د علم ،فهم ،ادراک او
فکر خاوندان غواړي( .مختصر األتفان في علوم القرآن ص )۱۱۸
..................................................................100قرآن پوهنه
يوولسم فصل
علم القراءات
تعريف :
القراءات جمع قراءة ده چې له مصدر د قرأ ،يقرأ ،قرانا
څخه دی په معنی د لوستلو يا جمع کولو.
په اصطالح کې علم قراءات هغه علم دی چې د قرآنکريم د
الفاظو د ادا کولو څخه بحث کوي.
د جناب نبی اکرم صلی هللا عليه وسلم څخه اووه قسمه او په
ځينو رواياتو کې لس قسمه قرآءات ثابت شوی دي ،د ابن
عباس رضی هللا عنه نه روايت دی چې رسول هللا صلی هللا
عليه وسلم فرمايي :
َ َ ْ َّ َ ْ َ َ َ َ
على َح ْرفٍ فل ْم أزَ ل أ ْست َِزيدُهُ َحتى انت َهى إِلى «أ َ ْق َرأَنِي ِجب ِْري ُل َ
س ْبعَ ِة أَحْ ُرفٍ » (بخارى.)۳۲۱۹: َ
ژباړه :جبريل (اول) ما ته يو قسم قرائت را وښود ،ما له
هغه څخه وغوښتل چې ما ته نور قرآءات هم را وښيي ،تر دې
چې اوه قرائت ته ورسيدل.
د [سبعة احرف] په منعی کې د علماؤ اقوال :
امام سيوطي په علوم القرآن کې ويلي دي چې په دې باره
کې د علماؤ څلويښت اقوال دي چې بيا يې ځينې مشهور اقوال په
الندې ډول بيان کړي دي :
-۱په دې کې مشکل دا دی چې معنی يې نه څرګنديږي ځکه
لفظ د حرف چې دی شامليږي حروف هيجاء لره او حرف
په يوازې توګه څه معنی نلري.
-۲ددې څخه په حقيقت کې اووه عدد مراد نه دی بلکي ددې
څخه مراد آساني او توانايي ده.
-۳ددې څخه مراد اووه قراءات دي.
قرآن پوهنه101..................................................................
څلورمه قاعده :د حفظ د پاره د خاص وخت ټاکل:د حفظ د پاره
داسې وخت ټاکل چې ګيډه خالي وي ځکه کله چې کيډه له
خوراک څخه ډک شي بدن د هغه پر هضمولو کار کوي او
ذهن مشغوليږي .نو د حفظ د پاره غوره وخت سهار او
مازديګر دی.
قرآن پوهنه109..................................................................
پنځمه قاعده :د حفظ د پاره مناسب ځای ټاکل :داسې ځای چې
آرام وي سترګې ،غوږونه او ژبه ټول حفظ ته متوجه
وي.همدارنګه داسې ځای چې اندامونه له حرامو څخه وساتل
شي لکه :نا محرمو ته نظر نه کول ،د غيبت او بهتان نه کول
او داسې نور.
شپږم قاعده ،په ښه صوت او تجويد سره لوستل :قرآنکريم په
ښه صوت او تجويد سره لوستل په کار دي داسې نه لکه د يو
عادي کتاب په شان لوستل بلکي په داسې صوت سره لوستل
چې تجويدي قواعد واورېدل شي.
اومه قاعده :قرآنکريم کې به د يو مصحف څخه حفظ کيږي نه
څو قسمه مصحفونو څخه.
آتم قاعده :د يادولو او حفظ څخه مخکې به لومړی د قرآنکريم
تجويد او صحي لوستل زده کوي د هغه نه وروسته به حفظ
کوي.
نهمه قاعده ،تکرار :د تير او نوي درس به ګردان او تکرار
کوي ځکه که تکرار نشي له ياده وځي.
لسمه قاعده :هر ورځ منظم حفظ تر قطع کولو غوره دی.
يوولسمه قاعده:د قرآنکريم آيتونو ته کتل او بيا د حفظ په وخت
سترګې پټول ،که د حفظ په وخت کې يو بل طرف ته وکتل
شي دوماغ مصروفيږي.
دوولسمه قاعده :د خپل شيخ او معلم سره ارتباط ،هغه ته د
درس تکرارول تر څو صحي او علظ لوستل ورته معلوم
شي.
ديارلسمه قاعده :د قرآنکريم په معنی او مفهوم پوهيدل له حفظ
سره کومک کوي.
څلوارلسمه قاعده :دعا کول او د هللا سبحانه وتعالی څخه مدد
غوښتل.
..................................................................110قرآن پوهنه
دولسم فصل
إعراب القرآن الكريم
اإلعراب په لغت کې بيان او تغير ته وايي او د علم نحوه په
اصطالح کې په کلمه باندې د ځينو عواملو د داخلېدو په وجه د
کلمې آخر تغير او بدلون ته اعراب وايي .لکه :
ُ
أحسن زي ٍد ؟ ما
ً
ما أحسنَ زيدا ؟
ما أحسنَ زيدٌ
وينو چې په لومړۍ جمله کې مقصد د زيد د غوروالی په
باره کې پوښتنه ده چې کلمه د (أحس ُن) پيښ لري او کلمه د (زيد) زير
لري.
او په دوهم جمله کې وينو چې د زيد د غوروالی په باره کې
تعجب دی چې (أحسن) په زور او (زيد) په نصب سره راغلی
دی.
او په آخري جمله کې وينو چې د متکلم مقصد د زيد نه ښه
والی او نه غوروالی دی چې (أحسن) په زور او (زيد) په زفع
(دوه پيښ) راغلی دی.
د اعراب اهميت :
د قرآنکريم د صحي تالوت او د معنی پوهېدو لپاره علم
إعراب خاص اهميت لري ځکه قرآنکريم په فصيحه عربي ژبه
دی دا چې قرآنکريم صحي تالوت کړ شي د لحن او غلطۍ
څخه ځان وساتل شي او قرآنکريم د صحي معنی ټاکلو لپاره
علم إعراب ضرور دی.
د علم إعراب په وسيله حرکات پېژندل کيږي چې د حرکاتو
پيژندلو په وجه په تالوت او معنی کې د لحن او غلطۍ څخه مخ
نيوی کيږي.
..................................................................112قرآن پوهنه
ديارلسم فصل
د قرآنکريم په اړه څو مهم مسائل
د قرآنکريم د عربي متن پرته ژباړه :
پوښتنه :د قرآنکريم د متن څخه پرته د هغه د ترجمې او ژباړې
تالوت څه حکم لري ؟
ځواب :الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه
وسلم ..وبعد
قرآنکريم د عربي متن څخه پرته په نورو ژبو باندې تالوت،
خپرول او ليکل جواز نلري او هم د عربې څخه بغير د قرآن د
يوازې ژباړې تالوت د قرآنکريم د تالوت ثواب نلري ځکه چې
قرآنکريم په عربي ژبه نازل شوی دی د عربې څخه پرته د
قرآن يوازې ترجمه د قرآن حکم نلري.
لقوله سبحانه وتعالیَ :و َكذَلِكَ أ َ ْنزَ ْلنَاهُ قُ ْرآنا َ
ع َربِيًّا (طه .)۱۱۳ ً َ
ع َربِيًّا (الرعد .)۳۷ َو َكذَلِكَ أ َ ْنزَ ْلنَاهُ ُح ْك ًما َ
ع َوجٍ لَعَلَّ ُه ْم يَتَّقُونَ (الرمز .)۲۸ غي َْر ذِي ِ ع َربِيًّا َ قُ ْرآَنًا َ
د أم القری د پوهنتون استاذان د پورته مسئلې د حرمت د بيان
وروسته ليکي:
..................................................................114قرآن پوهنه
نص العلماء المتقدمون على قريب من هذه المسألة .فمن ذلك :ما
جاء في “الفتاوى الهندية” ( )133/1وهو من كتب األحناف :
صدَى (وهو ارتداد الصوت ” إن سمعها (يعني آية السجدة) من ال َّ
من مكان بعيد) ال تجب عليه ” انتهى.
فمثله :إذا سمعها من جهاز تسجيل ونحوه.
ددې حديث چې څوک قرآن په ښه صوت نه وايي له مونږ
څخه نه دی مطلب څه دی ؟
ځواب :الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه
وسلم ..وبعد
دا حديث شريف صحيح البخاري په دې شان نقل کړی دی :
روى البخاري في صحيحه عن أبي هريرة رضي هللا عنه قال:
قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم« :ليس منا من لم يتغن
بالقرآن وزاد غيره يجهر به» « ..ليس منا من لم يتغن بالقرآن».
په پورته حديث شريف کې «يتغن بالقرآن» څخه مطلب دا
دی چې د قرآنکريم لوستونکی به قرآن په ښه صوت او حد اقل
دومره جهر او زوره سره وايي چې خپله يې واوري ،قرآن به
په تجويد او خشوع سره وايي او په هغه کې به تدبر کوي تر
څو په زړه باندې اثر وکړي.
او د «ليس منا» څخه مطلب دا نه دی چې څوک په ښه صوت
او تدبر او خشوع سره قرآن نه وايي نو هغه د امت د اهل دين
څخه نه دی ،بلکي د هغه مطلب دا دی چې زمونږ په سنتو
برابر نه دی يعنې داسې کول د سنتو خالف دي ،څوک چې
قرآن په تجويد ،تدبر او ښه صوت سره نه وايي نو داسې کول
ګناه ده.
عمدة القاري ليکي :أي ليس من أهل سنتنا ،وليس المراد أنه
ليس من أهل ديننا” عمدة القارئ ( .)۱۸۲ /۲۵وقال التوربشتي-
رحمه هللا تعالى ” :-المعنى ليس من أهل سنتنا أو ممن تبعنا في
أمرنا ،وهو وعيدٌ ،وال خالف بين األمة أن قارئ القرآن مثابٌ
قرآن پوهنه119..................................................................
في غير تحسين صوته فكيف يجعل مستحقا ً للوعيد وهو مأجور؟
“
ومعناه :أن يحسن القارئ صوته بالقرآن ويجهر به ،أما كونه
يقرأ قراءة ليس فيها تحزن وال تخشع ،وما لها أثر في القلوب فال
يصح ،فينبغي للقارئ أن يحسن صوته ويتلذذ بالقراءة ويجهر بها
إذا كان حوله من يستمع ،ولهذا قال النبي صلى هللا عليه وآله
وسلم( :زينوا أصواتكم بالقرآن) هكذا جاء الحديث .فتحسين
الصوت بالقراءة ،وتجويد القراءة ،والتلذذ بالقراءة ،والتخشع
فيها ،مما يؤثر على القارئ ويؤثر على غيره في سماعه كتاب
هللا
و هللا سبحانه وتعالی اعلم
د قرآنکريم په تالوت کې د خشوع اسباب څه دي ؟
ځواب :الحمد هلل والصلوة والسالم علی رسوله وآله وصحبه
وسلم ..وبعد
د قرآنکريم د تالوت په وخت کې د خشوع څو اسباب په الندې
ډول دي :
-۱د ټولو ګناهونو څخه توبه او استغفار ،ځکه ګناهونه زړه
توروي چې د زړه د کلکوالي سبب ګرځي.
-۲د قرآنکريم په تالوت کې فکر او تدبر کول ،لقوله سبحانه
وتعالی[ :أَفَالَ يَتَدَب َُّرونَ ْالقُ ْرآنَ ] (النساء ( )۸۲ايا په قرآن
کې تدبر او فکر نه کوئ).
-۳قرآنکريم په تجويد او ښه صوت سره لوستل تر څو په زړه
اثر وکړي ،لقوله سبحانه وتعالی[ :ورتل القرآن ترتيال]
د ترتيل څخه مقصد دا دی :
د حروفو صحيح ادا کول يعنې د خپل مخرج څخه چه د ضا
پر ځای دال يا ظا تلفظ نشي او همدارنګه د حروفو صفات
په نظر کې نيول .
..................................................................120قرآن پوهنه
کبر کول ،د خلکو سپک کڼل او خلکو باندې مسخري
کول.
د دنيا د ډيرولو او عيش سره مينه لرل د مرګ ،قبر او
آخرت هيرول.
نا محرمو ښځو ته کتل ،همدارنګه نا محرمو سړيو ته
کتل.
د خپل ځان سره د حساب او محاسبې نه کول.
د هللا تعالی د ذکر پرته ډيرې خبرې ،ډيره خندا ،ډير
خوراک او زيات خوب.
په ګناهونو باندې دوام.
بغير د کوم شرعي سبب څخه قهر او عصه.
د کفارو سره تعلق ساتل.
دروغ ،غيبت او بهتان ويل.
د بدو خلکو سره ناسته والړه او تعلق.
کينه او حسد.
د وخت بې ګټې ضايع کول.
د شرعي علم له زده کړې مخ اړول.
ساحرانو او کاهنانو ته ورتلل.
د مخدره موادو لکه :شراب ،چرس ،ترياک ،سګريټ
و غيره خوړل او څکول.
د قرآنکريم د تالوت او د سبا او بيګاه د اذکارو ترک
کول.
د بې ګټې او فاحشو سريالونو ،فلمونو ،مجلو او
انټرنېټې سايټونو کتل.
د موسيقۍ اورېدل .
د دعا ترک کول.
..................................................................122قرآن پوهنه
بشير احمد
ځواب
ما حكم االستماع إلى القرآن الكريم أثناء مزاولة العمل أو
االنشغال في شيء آخر؟
الحمد هلل
استماع القرآن الكريم عبر المذياع أو المسجل ،عمل صالح
يؤجر عليه اإلنسان ،وال حرج عليه لو كان يزاول عمال ،أو
شغال ،ما دام يستمع إليه قدر اإلمكان ،وأما أن يكون على عمل
ال يتمكن معه من اإلصغاء إلى القرآن ،فهذا ال ينبغي لمنافاته
األدب واالحترام (االسالم سوال جواب ) .
ځواب
ځواب
د غالف په اړه شرح البدايه ليکي :ال يمس المصحف اال بغالفه
و غالفه ما يکون متجا فيا هنه دون ما هو متصل به کالجلد
المشرز (شرح البدايه ) .
قرآن پوهنه129..................................................................
يعنې :بغير له غالف يا پردې څخه د قرآن مسحه کول جايز نه
دي ،غالف داسې چې د قرآنکريم د اصلي جلد يا وقايې نه جال
وي او په هغه کې ايښودل شوی وي .
«ال تقرأ الحائض وال الجنب شيئا من القرآن» ( رواه أبو داود
والترمذي) .
حکيم امت اشرف علی تهانوي رحمه هللا ليکي :کچيرې معلمه
ښځه وي چې نجونو ته قرآنکريم ور زده کوي د هغه د پاره
جايزه ده چې قرآنکريم د هجاء په شکل يا حرکاتو يا ټکو وښيي
..................................................................130قرآن پوهنه
و اذا حاضت معلمة فينبغی لها ان تعلم الصيبيان کلمة کلمة ،
تقطع بين کلمتين و ال يکره لها التهجی باالقرآن (زيور بهشتي ،
فتاوی هنديه ج ۱ص . ) ۲۴
ځواب
وضع الحالف يده عند القسم على المصحف ليس بالزم لصحة
القسم ،لكن يجوز إذا رآه الحاكم لتغليظ اليمين ليتهيب الحالف
من الكذب.
وسالم -عبدالقدير
ځواب
ژباړه :پيغمبر صلی هللا عليه وسلم د کفر ملک ته د سفر په
وخت کې د قرآنکريم له وړلو منع فرمايلی ،ددې ويره چې
قرآن به د دوښمن الس ته ولويږي.
ځواب
و باهلل التوفيق و صلی هللا علی نبينا محمد و اله و صحبه و سلم
مأخذونه
.1تفاسير (القرطبي ،ابن کثير . ) .....
.2کتب حديث .
.3علوم القرآن /األکاديمية االسالمية.
.4مختصر اتقان في علوم القرآن/امام السيوطي.
.5دراسات في علوم القرآن/الدكتور محمد بكر
إسماعيل.
.6المدخل إلى علوم القرآن الكريم -الدكتور محمد
فاروق النبهان.
.7إعراب القرآن الكريم-قاسم حميدان دعاس.
.8مختصر علوم القرآن – نظام الدين الترکي.
.9المدخل لدراسة القرآن الكريم -الدكتور محمد بحوث
.
.10في أصول التفسير ،للدكتور فهد الرومي.
.11فصول في أصول التفسير ،لمساعد الطيار .
.12علم صرف و نحوه /األکاديمية االسالمية .
.13کفايت المفتي .
.14فتاوي هنديه .
.15فتاوي اللجنة الدائمة
.16الدرمختار
.17شرح البدايه
.18بحر الرائق
.19سايټ :آن الين اسالمي الرښود
.20سايټ :الشبکة االسالمية (اسالم ويب ) .
.21سايټ :األلوکة
.22سايټ :األرقام