SOCIJALNA EKOLOGIJA

• Ekosfera je kombinacija biosfere ekosistema.

• Ekosfera je životna sredina pod kojom se podrazumijeva biosfera i tehnosfera.

odnosno, prirodna sredina i izmijenjena sredina pod uticajem čovjeka.

• Izraz dolazi od:

• oikos (dom, stanište) i

• sfera (oblast, područje, prostor, sredina).

• Biosfera je prirodna sredina koja djeluje kao jedinstven sistem, sa uzajamno

povezanim i ulovljenim dijelovima: ekosistemima. Naziv biosfera potiče od dvije riječi:

• bios = život i

• sfera = prostor, sredina

Biosfera predstavlja životni prostor na planeti. Prema Vernadskom ( 1929) biosfera je

osnovni transformator energije na Zemlji: ona pretvara kosmičku energiju (zračnu energiju
sunca) u slobodnu i aktivnu hemijsku energiju kroz proces fotosinteze koji se odigrava u
zelenim biljkama.

Biosfera je spoljašnji omotač Zemlje, oblast u kojoj je rasprostranjen život. Ona u sebe
uključuje sve žive organizme planete i elemente nežive prirode od kojih se sastoji sredina
bivstvovanja.

Biosfera je prostor u kome žive organizmi, a obuhvata Zemljinu površinu (kopno i more) i niži
dio atmosfere.

Nju čine:
• atmosfera
• hidrosfera
• litosfera
• pedosfera
Atmosfera je sfera gasova i ona predstavlja Zemljin vazdušni omotač. Ona energijom
sunčevog zračenja i svojim padavinama intenzivno održava život u litosferi, hidrosferi i
pedosferi. Svojim aktivnim gasovima (ugljen-dioksidom-CO 2 i kiseonikom-02) mobilizuje
hranljive materije mineralnog i organskog sastava pedosfere i litosfere i atmosferskim
padavinama pomaže kruženje materije.
 • Hidrosfera je vodeni omotač Zemlje. Nju čine mora, okeani i kopnene vode, koje su
smještene u depresijama Zemljine kore. Iz hidrosfere ogromne količine vode, u obliku
vodene pare ili mineralnih materija, prelaze u atmosferu (isparavanjem) i pedosferu
(spiranjem).

• Litosfera je kamenita, čvrsta, zemljina kora, odnosno spoljašnji omotač Zemlje. U

razmjeni materija u biosferi litosfera igra veliku ulogu jer predaje mineralne materije
pedosferi.

• Pedosfera je rastresiti dio zemljine kore u kojoj je najveći dio mineralnih i organskih
materija. To je hranljivi dio spoljnog zemljinog omotača, ono što mi nazivamo
zemljištem.

• Tehnosfera je životna sredina koju je čovjek stvorio transformišući prirodnu sredinu, i

u koju se njegovim posredstvom, unosi materija (hrana, razni predmeti i prerađeni
prirodni materijali u vidu raznih proizvoda) i energija (električna, toplotna).

Tehnosfera je životna sredina nastala ljudskim radom, ljudskom voljom i ljudskom

snagom (umnom i fizičkom). U toj sredini čovjek neprekidno djeluje prerađujući
prirodne resurse. Uslovno rečeno, nju čine:

ljudska naselja (gradovi i sela), njihovi dijelovi (ulice, trgovi, kuće, mostovi, parkovi,
spomenici i drugo);

infrastrukturni sistemi, koji omogućavaju funkcionisanje gradova i drugih naselja:

energetski, saobraćajni, vodovodni, kanalizacioni, rekreacioni, industrijski;

U svakom ekosistemu, u svakoj životnoj sredini, postoji bezbroj ekoloških faktora,

koje sve možemo da svrstamo u dvije osnovne grupe.

• biotički i

• abiotički faktori.

• Biotički faktori su organski faktori, faktori žive prirode (organizmi), koji se nalaze u
sastavu nekog ekosistema. Njihovo dejstvo može da bude veoma složeno. Ispoljava
se u raznolikim međusobnim odnosima koji jedno živo biće vezuju za ostala što oko
njega žive.

Biotički faktori su živi organizmi. Biotički faktori su sve biljke, životinje i ljudi.

Abiotički faktori životne sredine su neorganskog porijekla. Abiotički faktori su faktori sredine
koji nisu žive komponente ekosistema. To su vazduh, voda zemljište, mineralni i energetski
resursi, sa mehaničkim, energetskim, hemijskim, geološkim i geografskim karakteristikama
Autotrofni organizmi su oni organizmi koji su sposobni da sami razgrađuju materiju, kao što
to čine bakterije. One to obavljaju iz, prostih neorganskih materija, pri čemu se potrebna
energija za organsku sintezu dobija oksidacijom neorganskih materija, kao što su: amonijak,
ugljenmonoksid, vodonik, gvožđe, sumpor.

Heterotrofni organizmi se hrane organskom materijom. Oni ne mogu sami da stvaraju

organsku materiju, već je gotovu uzimaju od drugih organizama

• Definicija predmeta socijalne ekologije po kojoj ona za predmet proučavanja ima

„prostorno-vremenske specifične odnose živih bića kao uslove ljudskog zajedničkog
života, kao i povratan uticaj već postojećih socijalnih struktura na razvitak i
preoblikovanje prirodne okoline”. Slično ovoj definiciji predmeta socijalne ekologije
je i shvatanje o predmetu socijalne ekologije po kome ona za predmet svog
proučavanja ima objašnjenje položaja i odnosa čovjeka i njegovog okruženja sa
stanovišta uticaja prebivališne sredine na političko ponašanje i političko izjašnjavanje.

• Energija je djelotvorna sila materije koja je sposobna da obavlja rad. Svaka masa
predstavlja određenu količinu potencijalne energije. Energija je, znači, sposobnost
obavljanja rada.

• Čitav materijalni svijet sastoji se od pulsirajuće energije koja oduvijek postoji u

vasioni. Primarne osnove sveg postojećeg ukazuju na jedinstveni sistem međusobne
povezanosti energije i zakonitosti njene pojave.

Energija ne može da se stvori ni iz čega, ali ne može ni da se uništi, već se pretvara iz jednog
vida u drugi (prema prvom zakonu termodinamike)

Osnovni faktori životne sredine

• VAZDUH
• VAZDUŠNI RESURSI: ATMOSFERA, KLIMA I VREMENSKE PRILIKE
• OPSTE O ZNAČAJU VAZDUHA
• SASTAV VAZDUHA
▫ GASOVITI SASTOJCI VAZDUHA
▫ VODENA PARA
▫ ČVRSTE ČESTICE – AEROSEDIMENTI
▫ STRATOSFERSKI OZONSKI SLOJ
• VODA
• ZNAČAJ VODE
• KRUŽENJE VODE - HIDROLOŠKL CIKLUS
▫ POVRŠINSKE VODE
▫ PODZEMNE VODE
▫ ATMOSFERSKE VODE
▫ IZVORI VODE
▫ GUBITAK VODE
▫ OTICANJE
▫ ISPARAVANJE
▫ PREVOĐENJE VODE
• HIDROSFERA KAO STANIŠTE
• ZAVISNOST FORMIRANJA OBLIKA BILJAKA OD KOLIČINE VODE
• SASTAV VODE
▫ SLATKA VODA
 ▫ BISTRA VODA
▫ SLANA VODA
▫ MUTNA VODA
▫ MEKA VODA
▫ TVRDA VODA
• Vazduh, voda i zemljište su osnovni faktori životne sredine koji obezbjeđuju život i
opstanak svim vrstama živih organizama.

VAZDUH

Osnovna funkcija vazduha je biološka. U njegovom sastavu nalaze se tri najvažnije

komponente koje obezbjeđuju život:

• kiseonik (O), neophodan za disanje;

• ugljendioksid (CO2), neophodan za fotosintezu i

• azot (N), neophodan za sintezu biljnih bjelančevina.

• Za sve organizme na Zemlji potreban je kiseonik, koji procesom disanja dospijeva u

sve ćelije, snabdijeva ih i oslobađa od ugljen-dioksida. Atmosfera je bogata
kiseonikom (oko 1/5 od ukupne količine vazduha).

SASTAV VAZDUHA

• U relativno čistom i relativno suvom vazduhu ima bezbroj primjesa. Uglavnom, on se

sastoji od:

• 1. gasovitih sastojaka
• 2 . vodene pare i
• 3. sitnih čvrstih čestica
Najveći dio kiseonika u biosferi potiče od fotosinteze. A najveći proizvođači su:

• suvozemne biljke, naročito lisnate drvenaste, koncentrisane na velikim prostorima

kao što su šumski ekosistemi ili pojedinačne šume;

• zatim alge koje žive u vodi i

• fitoplanktoni na morskim površinama.

• Vodena para je stalno prisutna u vazduhu. Za ljudski organizam je najpovoljnija

relativna vlažnost od 60%, pri temperaturi od 18 - 20°C.

Relativna vlažnost predstavlja stepen zasićenosti vazduha vodenom parom, odnosno, to

je odnos između postojeće količine vodene pare u vazduhu i maksimalne količine (do
100%) koju bi vazduh pri određenim uslovima mogao da primi. Relativna vlažnost je
srazmjerna apsolutnoj vlažnosti, a smanjuje se sa porastom temperature.
Čvrste čestice nastaju od raznih ljudskih aktivnosti (industrijskih, tretmana sa smećem, iz
građevinarstva i slično), kao i nekih prirodnih pojava, kao što su: erupcije vulkana, šumski
požari, zemljotresi, oluje i drugo, kojim prilikama se uskovitla prašina i stigne u vazdušne
slojeve.

Stratosferski ozon nastaje atmosferskim električnim pražnjenjem na visinama od 20-40 km.

On se naziva ozonosfera i igra važnu ulogu zaštitnika od opasnog sunčevog ultraljubičastog
zračenja. On ima pozitivan uticaj na kompletnu biocenozu.

Kao faktor sredine voda ima veliki značaj za ljude, za sav živi svijet, za ekosisteme, za planetu
kao cjelinu. Ona je osnov života, i sredina u kojoj počinje život. Voda sadrži hranljive materije
kojima snabdijeva ćelije, reguliše temperaturu tijela.

Voda čini 60% ljudskog organizma, a u najvećem procentu je zastupljena i u građi biljnih i
životinjskih organizama. Istovremeno predstavlja i neophodnu namirnicu, bez koje ljudski
život ne može da opstane duže od nekoliko dana.

Prema porijeklu vode mogu da se svrstaju u tri osnovne grupe:

• površinske,
• podzemne i
• atmosferske vode

ENERGETSKA POLITIKA I OKOLINA

Između svih ekonomskih aktivnosti, proizvodnja i upotreba energije znače najveći izazov za
kvalitet okoline.

• Problem globalnoga zagrijavanja zbog ispuštanja ugljen-dioksida pri izgaranju fosilnih

goriva.

• Proizvodnja i upotreba energije, osim globalnoga zagrijavanja, kao prateće pojave

donose i kisele kiše, onečišćenje sumporom, onečišćenje gradskoga zraka, zagušenje
saobraćaja, naftne mrlje, bušenje nafte i površinske kopove u osjetljivom staništu,
oticanje kiselina iz rudarskih područja, opasni rudarski otpad i naftni mulj,
profesionalne bolesti poput »crnih pluća« te izloženost radioaktivnosti u rudarstvu,
prevozu i odlaganju nuklearnog goriva i otpada
 Čista tehnologija ima četi ri obilježja:

• Nije spekulativna.
• Proizvodi usluge sličnog kvaliteta kao postojeće tehnologije.
• Ima minimalne dugoročne privatne granične troškove koji su uporedivi s postojećim
tehnologijama.
• Za okolinu je manje destrukti vna od postojećih tehnologija.
ČT je superiorna za okolinu u odnosu na druge tehnologije. Tačka četi ri u definiciji čiste
tehnologije osigurava da je ona zaista čista, što je zapravo mnogo teže posti ći nego šta
se čini. Prvo, nužno je razjasniti , barem grubo, sve glavne uti cajne tehnologije na
okolinu: u proizvodnji, korišćenju i odlaganju. Ta vrsta pristupa “od kolijevke pa do
groba” poznata je kao analiza životnog ciklusa. Drugi problem nastaje jer različite
tehnologije različito uti ču na okolinu. To dovodi do problema sabiranja u kojem
superiornost jedne tehnologije u odnosu na drugu nije jasno određena.

ČOVJEKOVA SREDINA

• Ima više različitih definicija okoline. Najčešće se pod okolinom podrazumijeva

ukupnost uslova i uticaja koji okružuju čovjeka. Tako se životnom okolinom označava
ono čime je čovjek posredno ili neposredno povezan, ono od čega zavise njegov život
i njegova djelatnost.

• Široko shvaćena čovjekova okolina može da podrazumijeva planetu Zemlju, tanak

životni omotač nazvan biosferom i kosmički prostor koji okružuje Zemlju.

Pod socijalnom dubinom ekološke krize podrazumijevamo;

• a) sa gledišta uzroka ekološke krize: problem uticaja društve nih činilaca (prije svega
pojedinih socijalnih klasa, društvenih odnosa, oblika vladavina itd.) na nastajanje,
ekspanziranje i manifestaciju ekološke krize;

• b) sa gledišta perspekti va rješa vanja ekološke krize: problem koliko će “duboko”

društvena kriza uti cati na ekološke oblike izražavanja na društvo budućnosti, kako će
društvo određivati i rješavati rastuće tendencije ekološke krize (a ti me i društvene
krize).

• Socijalna dubina ekolo ške krize može se shvati ti kao besperspekti vnost jednog odre
đenog istorijskog oblika društvenosti .
Pod ekološkom dubinom socijalne krize podrazumijevamo:

• a) sa gledišta uzroka socijalne krize: problem uti caja ekolo ških faktora na napredak i
razvoj društva; koliko ga ekološki faktori ograničavaju i u čemu - koliko moraju biti
respektabilni;

• b) sa gledišta perspekti va društ(a)va: koliko moraju biti respektovane ekološke

alternati ve kao paradigme u odnosu na koje će se oblikovati i socijalni odnosi
(globalno) i čovjekova zajednica. Problem ekološke dubine socijalne krize leži u pro
blemu perspekti vnosti prirodne reprodukcije.