1

Chæång 1: KHAÏI NIÃÛM VÃÖ QUAÏ TRÇNH QUAÏ ÂÄÜ ÂIÃÛN TÆÌ

I. KHAÏI NIÃÛM CHUNG

Chãú âäü cuía hãû thäúng âiãûn thay âäøi âäüt ngäüt seî laìm phaït sinh quaï trçnh quaï âäü
âiãûn tæì, trong âoï quaï trçnh phaït sinh do ngàõn maûch laì nguy hiãøm nháút. Âãø tênh
choün caïc thiãút bë âiãûn vaì baío vãû råle cáön phaíi xeït âãún quaï trçnh quaï âäü khi:
- ngàõn maûch.
- ngàõn maûch keìm theo âæït dáy.
- càõt ngàõn maûch bàòng maïy càõt âiãûn.
Khi xaíy ra ngàõn maûch, täøng tråí cuía hãû thäúng âiãûn giaím, laìm doìng âiãûn tàng
lãn, âiãûn aïp giaím xuäúng. Nãúu khäng nhanh choïng cä láûp âiãøm ngàõn maûch thç hãû
thäúng seî chuyãøn sang chãú âäü ngàõn maûch duy trç (xaïc láûp).
Tæì luïc xaíy ra ngàõn maûch cho âãún khi càõt noï ra, trong hãû thäúng âiãûn xaíy ra
quaï trçnh quaï âäü laìm thay âäøi doìng vaì aïp. Doìng trong quaï trçnh quaï âäü thæåìng
gäöm 2 thaình pháön: chu kyì vaì khäng chu kyì. Træåìng håüp hãû thäúng coï âæåìng dáy
truyãön taíi âiãûn aïp tæì 330 KV tråí lãn thç trong doìng ngàõn maûch ngoaìi thaình pháön
táön säú cå baín coìn caïc thaình pháön soïng haìi báûc cao. Nãúu âæåìng dáy coï tuû buì doüc seî
coï thãm thaình pháön soïng haìi báûc tháúp.
Nhiãûm vuû cuía män hoüc ngàõn maûch laì nghiãn cæïu diãùn tiãún cuía quaï trçnh ngàõn
maûch trong hãû thäúng âiãûn, âäöng thåìi xeït âãún caïc phæång phaïp thæûc duûng tênh toaïn
ngàõn maûch.

II. CAÏC ÂËNH NGHÉA CÅ BAÍN

• Ngàõn maûch: laì mäüt loaûi sæû cäú xaíy ra trong hãû thäúng âiãûn do hiãûn tæåüng
chaûm cháûp giæîa caïc pha khäng thuäüc chãú âäü laìm viãûc bçnh thæåìng.
- Trong hãû thäúng coï trung tênh näúi âáút (hay 4 dáy) chaûm cháûp mäüt pha hay
nhiãöu pha våïi âáút (hay våïi dáy trung tênh) cuîng âæåüc goüi laì ngàõn maûch.
- Trong hãû thäúng coï trung tênh caïch âiãûn hay näúi âáút qua thiãút bë buì, hiãûn
tæåüng chaûm cháûp mäüt pha våïi âáút âæåüc goüi laì chaûm âáút. Doìng chaûm âáút chuí yãúu laì
do âiãûn dung caïc pha våïi âáút.
• Ngàõn maûch giaïn tiãúp: laì ngàõn maûch qua mäüt âiãûn tråí trung gian, gäöm âiãûn
tråí do häö quang âiãûn vaì âiãûn tråí cuía caïc pháön tæí khaïc trãn âæåìng âi cuía doìng âiãûn
tæì pha naìy âãún pha khaïc hoàûc tæì pha âãún âáút.
Âiãûn tråí häö quang âiãûn thay âäøi theo thåìi gian, thæåìng ráút phæïc taûp vaì khoï
xaïc âënh chênh xaïc. Theo thæûc nghiãûm:
 2

1000. l
R= [Ω]
I
trong âoï: I - doìng ngàõn maûch [A]
l - chiãöu daìi häö quang âiãûn [m]
• Ngàõn maûch træûc tiãúp: laì ngàõn maûch qua mäüt âiãûn tråí trung gian ráút beï, coï
thãø boí qua (coìn âæåüc goüi laì ngàõn maûch kim loaûi).
• Ngàõn maûch âäúi xæïng: laì daûng ngàõn maûch váùn duy trç âæåüc hãû thäúng doìng,
aïp 3 pha åí tçnh traûng âäúi xæïng.
• Ngàõn maûch khäng âäúi xæïng: laì daûng ngàõn maûch laìm cho hãû thäúng doìng, aïp
3 pha máút âäúi xæïng.
- Khäng âäúi xæïng ngang: khi sæû cäú xaíy ra taûi mäüt âiãøm, maì täøng tråí caïc
pha taûi âiãøm âoï nhæ nhau.
- Khäng âäúi xæïng doüc: khi sæû cäú xaíy ra maì täøng tråí caïc pha taûi mäüt âiãøm
khäng nhæ nhau.
• Sæû cäú phæïc taûp: laì hiãûn tæåüng xuáút hiãûn nhiãöu daûng ngàõn maûch khäng âäúi
xæïng ngang, doüc trong hãû thäúng âiãûn.
Vê duû: âæït dáy keìm theo chaûm âáút, chaûm âáút hai pha taûi hai âiãøm khaïc nhau
trong hãû thäúng coï trung tênh caïch âáút.

Baíng 1.1: Kyï hiãûu vaì xaïc xuáút xaíy ra caïc daûng ngàõn maûch
DAÛNG HÇNH VEÎ XAÏC SUÁÚT
KÊ HIÃÛU
NGÀÕN MAÛCH QUY ÆÅÏC XAÍY RA %

3 pha N(3) 5

2 pha N(2) 10

2 pha-âáút N(1,1) 20

1 pha N(1) 65

III. NGUYÃN NHÁN VAÌ HÁÛU QUAÍ CUÍA NGÀÕN MAÛCH

III.1. Nguyãn nhán:

- Caïch âiãûn cuía caïc thiãút bë giaì cäùi, hæ hoíng.

- Quaï âiãûn aïp.
 3

- Caïc ngáùu nhiãn khaïc, thao taïc nháöm hoàûc do âæåüc dæû tênh træåïc...

III.2. Háûu quaí:

- Phaït noïng: doìng ngàõn maûch ráút låïn so våïi doìng âënh mæïc laìm cho caïc pháön
tæí coï doìng ngàõn maûch âi qua noïng quaï mæïc cho pheïp duì våïi mäüt thåìi gian ráút
ngàõn.
- Tàng læûc âiãûn âäüng: æïng læûc âiãûn tæì giæîa caïc dáy dáùn coï giaï trë låïn åí thåìi
gian âáöu cuía ngàõn maûch coï thãø phaï hoíng thiãút bë.
- Âiãûn aïp giaím vaì máút âäúi xæïng: laìm aính hæåíng âãún phuû taíi, âiãûn aïp giaím 30
âãún 40% trong voìng mäüt giáy laìm âäüng cå âiãûn coï thãø ngæìng quay, saín xuáút âçnh
trãû, coï thãø laìm hoíng saín pháøm.
- Gáy nhiãùu âäúi våïi âæåìng dáy thäng tin åí gáön do doìng thæï tæû khäng sinh ra
khi ngàõn maûch chaûm âáút.
- Gáy máút äøn âënh: khi khäng caïch ly këp thåìi pháön tæí bë ngàõn maûch, hãû
thäúng coï thãø máút äøn âënh vaì tan raî, âáy laì háûu quaí tráöm troüng nháút.

IV. MUÛC ÂÊCH TÊNH TOAÏN NGÀÕN MAÛCH VAÌ YÃU CÁÖU ÂÄÚI VÅÏI CHUÏNG:

Khi thiãút kãú vaì váûn haình caïc hãû thäúng âiãûn, nhàòm giaíi quyãút nhiãöu váún âãö kyî
thuáût yãu cáöu tiãún haình haìng loaût caïc tênh toaïn så bäü, trong âoï coï tênh toaïn ngàõn
maûch.
Tênh toaïn ngàõn maûch thæåìng laì nhæîng tênh toaïn doìng, aïp luïc xaíy ra ngàõn
maûch taûi mäüt säú âiãøm hay mäüt säú nhaïnh cuía så âäö âang xeït. Tuìy thuäüc muûc âêch
tênh toaïn maì caïc âaûi læåüng trãn coï thãø âæåüc tênh åí mäüt thåìi âiãøm naìo âoï hay diãùn
biãún cuía chuïng trong suäút caí quaï trçnh quaï âäü. Nhæîng tênh toaïn nhæ váûy cáön thiãút
âãø giaíi quyãút caïc váún âãö sau:
- So saïnh, âaïnh giaï, choün læûa så âäö näúi âiãûn.
- Choün caïc khê cuû, dáy dáùn, thiãút bë âiãûn.
- Thiãút kãú vaì chènh âënh caïc loaûi baío vãû.
- Nghiãn cæïu phuû taíi, phán têch sæû cäú, xaïc âënh phán bäú doìng...
Trong hãû thäúng âiãûn phæïc taûp, viãûc tênh toaïn ngàõn maûch mäüt caïch chênh xaïc
ráút khoï khàn. Do váûy tuìy thuäüc yãu cáöu tênh toaïn maì trong thæûc tãú thæåìng duìng
caïc phæång phaïp thæûc nghiãûm, gáön âuïng våïi caïc âiãöu kiãûn âáöu khaïc nhau âãø tênh
toaïn ngàõn maûch.
Chàóng haûn âãø tênh choün maïy càõt âiãûn, theo âiãöu kiãûn laìm viãûc cuía noï khi
ngàõn maûch cáön phaíi xaïc âënh doìng ngàõn maûch låïn nháút coï thãø coï. Muäún váûy,
ngæåìi ta giaí thiãút ràòng ngàõn maûch xaíy ra luïc hãû thäúng âiãûn coï säú læåüng maïy phaït
laìm viãûc nhiãöu nháút, daûng ngàõn maûch gáy nãn doìng låïn nháút, ngàõn maûch laì træûc
tiãúp, ngàõn maûch xaíy ra ngay taûi âáöu cæûc maïy càõt ...
 4

Âãí giaíi quyãút caïc váún âãö liãn quan âãún viãûc choün læûa vaì chènh âënh thiãút bë
baío vãû råle thæåìng phaíi tçm doìng ngàõn maûch nhoí nháút. Luïc áúy táút nhiãn cáön phaíi
sæí duûng nhæîng âiãöu kiãûn tênh toaïn hoaìn toaìn khaïc våïi nhæîng âiãöu kiãûn nãu trãn.
 1

Chæång 2: CAÏC CHÈ DÁÙN

KHI TÊNH TOAÏN NGÀÕN MAÛCH

I. NHÆÎNG GIAÍ THIÃÚT CÅ BAÍN:

Khi xaíy ra ngàõn maûch sæû cán bàòng cäng suáút tæì âiãûn, cå âiãûn bë phaï hoaûi,
trong hãû thäúng âiãûn âäöng thåìi xaíy ra nhiãöu yãúu täú laìm caïc thäng säú biãún thiãn
maûnh vaì aính hæåíng tæång häø nhau. Nãúu kãø âãún táút caí nhæîng yãúu täú aính hæåíng, thç
viãûc tênh toaïn ngàõn maûch seî ráút khoï khàn. Do âoï, trong thæûc tãú ngæåìi ta âæa ra
nhæîng giaí thiãút nhàòm âån giaín hoïa váún âãö âãø coï thãø tênh toaïn.
Mäùi phæång phaïp tênh toaïn ngàõn maûch âãöu coï nhæîng giaí thiãút riãng cuía noï. ÅÍ
âáy ta chè nãu ra caïc giaí thiãút cå baín chung cho viãûc tênh toaïn ngàõn maûch.
1. Maûch tæì khäng baîo hoìa: giaí thiãút naìy seî laìm cho phæång phaïp phán têch
vaì tênh toaïn ngàõn maûch âån giaín ráút nhiãöu, vç maûch âiãûn tråí thaình tuyãún tênh vaì coï
thãø duìng nguyãn lyï xãúp chäöng âãø phán têch quaï trçnh.
2. Boí qua doìng âiãûn tæì hoïa cuía maïy biãún aïp: ngoaûi træì træåìng håüp maïy
biãún aïp 3 pha 3 truû näúi Yo/Yo.
3. Hãû thäúng âiãûn 3 pha laì âäúi xæïng: sæû máút âäúi xæïng chè xaíy ra âäúi våïi
tæìng pháön tæí riãng biãût khi noï bë hæ hoíng hoàûc do cäú yï coï dæû tênh.
4. Boí qua dung dáùn cuía âæåìng dáy: giaí thiãút naìy khäng gáy sai säú låïn,
ngoaûi træì træåìng håüp tênh toaïn âæåìng dáy cao aïp taíi âiãûn âi cæûc xa thç måïi xeït âãún
dung dáùn cuía âæåìng dáy.
5. Boí qua âiãûn tråí taïc duûng: nghéa laì så âäö tênh toaïn coï tênh cháút thuáön
khaïng. Giaí thiãút naìy duìng âæåüc khi ngàõn maûch xaíy ra åí caïc bäü pháûn âiãûn aïp cao,
ngoaûi træì khi bàõt buäüc phaíi xeït âãún âiãûn tråí cuía häö quang âiãûn taûi chäù ngàõn maûch
hoàûc khi tênh toaïn ngàõn maûch trãn âæåìng dáy caïp daìi hay âæåìng dáy trãn khäng
tiãút diãûn beï. Ngoaìi ra luïc tênh hàòng säú thåìi gian tàõt dáön cuía doìng âiãûn khäng chu
kyì cuîng cáön phaíi tênh âãún âiãûn tråí taïc duûng.
6. Xeït âãún phuû taíi mäüt caïch gáön âuïng: tuìy thuäüc giai âoaûn cáön xeït trong
quaï trçnh quaï âäü coï thãø xem gáön âuïng táút caí phuû taíi nhæ laì mäüt täøng tråí khäng âäøi
táûp trung taûi mäüt nuït chung.
7. Caïc maïy phaït âiãûn âäöng bäü khäng coï dao âäüng cäng suáút: nghéa laì goïc
lãûch pha giæîa sæïc âiãûn âäüng cuía caïc maïy phaït âiãûn giæî nguyãn khäng âäøi trong
quaï trçnh ngàõn maûch. Nãúu goïc lãûch pha giæîa sæïc âiãûn âäüng cuía caïc maïy phaït âiãûn
tàng lãn thç doìng trong nhaïnh sæû cäú giaím xuäúng, sæí duûng giaí thiãút naìy seî laìm cho
viãûc tênh toaïn âån giaín hån vaì trë säú doìng âiãûn taûi chäù ngàõn maûch laì låïn nháút. Giaí
 2

thiãút naìy khäng gáy sai säú låïn, nháút laì khi tênh toaïn trong giai âoaûn âáöu cuía quaï
trçnh quaï âäü (0,1 ÷ 0,2 sec).

II. HÃÛ ÂÅN VË TÆÅNG ÂÄÚI:

Báút kyì mäüt âaûi læåüng váût lyï naìo cuîng coï thãø biãøu diãùn trong hãû âån vë coï tãn
hoàûc trong hãû âån vë tæång âäúi. Trë säú trong âån vë tæång âäúi cuía mäüt âaûi læåüng
váût lyï naìo âoï laì tyí säú giæîa noï våïi mäüt âaûi læåüng váût lyï khaïc cuìng thæï nguyãn âæåüc
choün laìm âån vë âo læåìng. Âaûi læåüng váût lyï choün laìm âån vë âo læåìng âæåüc goüi âaûi
læåüng cå baín.
Nhæ váûy, muäún biãøu diãùn caïc âaûi læåüng trong âån vë tæång âäúi træåïc hãút cáön
choün caïc âaûi læåüng cå baín. Khi tênh toaïn âäúi våïi hãû thäúng âiãûn 3 pha ngæåìi ta duìng
caïc âaûi læåüng cå baín sau:
Scb : cäng suáút cå baín 3 pha.
Ucb : âiãûn aïp dáy cå baín.
Icb : doìng âiãûn cå baín.
Zcb : täøng tråí pha cå baín.
tcb : thåìi gian cå baín.
ωcb : täúc âäü goïc cå baín.
Xeït vãö yï nghéa váût lyï, caïc âaûi læåüng cå baín naìy coï liãn hãû våïi nhau qua caïc
biãøu thæïc sau:
Scb = 3 Ucb . Icb (2.1)
U cb
Z cb = (2.2)
3. I cb
1
t cb = (2.3)
ω cb
Do âoï ta chè coï thãø choün tuìy yï mäüt säú âaûi læåüng cå baín, caïc âaûi læåüng cå baín
coìn laûi âæåüc tênh tæì caïc biãøu thæïc trãn. Thäng thæåìng choün træåïc Scb , Ucb vaì ωcb .
Khi âaî choün caïc âaûi læåüng cå baín thç caïc âaûi læåüng trong âån vë tæång âäúi
âæåüc tênh tæì caïc âaûi læåüng thæûc nhæ sau:
E U
E*( cb ) = ; U *( cb ) =
U cb U cb
S I
S*( cb ) = ; I *( cb ) =
S cb I cb
Z 3. I cb S cb
Z *( cb ) = = Z. = Z. 2
Z cb U cb U cb
 3

E*(cb) âoüc laì E tæång âäúi cå baín (tæïc laì sæïc âiãûn âäüng E trong hãû âån vë tæång
âäúi våïi læåüng cå baín laì Ucb). Sau naìy khi yï nghéa âaî roî raìng vaì sæí duûng quen thuäüc
thç coï thãø boí dáúu (*) vaì (cb).
♦ MÄÜT SÄÚ TÊNH CHÁÚT CUÍA HÃÛ ÂÅN VË TÆÅNG ÂÄÚI:
1) Caïc âaûi læåüng cå baín duìng laìm âån vë âo læåìng cho caïc âaûi læåüng toaìn
pháön cuîng âäöng thåìi duìng cho caïc thaình pháön cuía chuïng.
Vê duû: Scb duìng laìm âån vë âo læåìng chung cho S, P, Q; Zcb - cho Z, R, X.
2) Trong âån vë tæång âäúi âiãûn aïp pha vaì âiãûn aïp dáy bàòng nhau, cäng
suáút 3 pha vaì cäng suáút 1 pha cuîng bàòng nhau.
3) Mäüt âaûi læåüng thæûc coï thãø coï giaï trë trong âån vë tæång âäúi khaïc nhau
tuìy thuäüc vaìo læåüng cå baín vaì ngæåüc laûi cuìng mäüt giaï trë trong âån vë tæång âäúi coï
thãø tæång æïng våïi nhiãöu âaûi læåüng thæûc khaïc nhau.
4) Thæåìng tham säú cuía caïc thiãút bë âæåüc cho trong âån vë tæång âäúi våïi
læåüng cå baín laì âënh mæïc cuía chuïng (Sâm, Uâm, Iâm). Luïc âoï:
Z 3. I âm S âm
Z *( âm) = = Z. = Z. 2
Z âm U âm U âm
5) Âaûi læåüng trong âån vë tæång âäúi coï thãø âæåüc biãøu diãùn theo pháön
tràm, vê duû nhæ åí khaïng âiãûn, maïy biãún aïp...
3. I âm
X K % = 100.X *( âm) = X K . .100
U âm
3. I âm
XB% = XB. .100 = UN %
U âm
♦ TÊNH ÂÄØI ÂAÛI LÆÅÜNG TRONG HÃÛ ÂÅN VË TÆÅNG ÂÄÚI:
Mäüt âaûi læåüng trong âån vë tæång âäúi laì A*(cb1) våïi læåüng cå baín laì Acb1 coï
thãø tênh âäøi thaình A*(cb2) tæång æïng våïi læåüng cå baín laì Acb2 theo biãøu thæïc sau:
At = A*(cb1) * Acb1 = A*(cb2) * Acb2
Vê duû, âaî cho E*(cb1) , Z*(cb1) æïng våïi caïc læåüng cå baín (Scb1, Ucb1, Icb1) cáön tênh
âäøi sang hãû âån vë tæång âäúi æïng våïi caïc læåüng cå baín (Scb2, Ucb2, Icb2):
U cb1
E*( cb 2) = E*( cb1) .
U cb 2
I cb 2 U cb1 2
S cb 2 U cb
Z *( cb 2) = Z *( cb1) . . = Z *( cb1) . . 21
I cb1 U cb 2 S cb1 U cb 2
Nãúu tênh âäøi caïc tham säú æïng våïi læåüng âënh mæïc (Sâm, Uâm, Iâm) thaình giaï trë
æïng våïi læåüng cå baín (Scb, Ucb, Icb) thç:
 4

U âm
E*( cb ) = E*( âm) .
U cb
I cb U âm 2
S cb U âm
Z *( cb ) = Z *( âm) . . = Z *( âm) . . 2
I âm U cb S âm U cb
Khi choün Ucb = Uâm ta coï caïc biãøu thæïc âån giaín sau:
E*( cb ) = E*( âm)
I cb S cb
Z *( cb ) = Z *( âm) . = Z *( âm) .
I âm S âm
♦ CHOÜN CAÏC ÂAÛI LÆÅÜNG CÅ BAÍN:
Thæûc tãú trë säú âënh mæïc cuía caïc thiãút bë åí cuìng mäüt cáúp âiãûn aïp cuîng khäng
giäúng nhau. Tuy nhiãn, sæû khaïc nhau âoï khäng nhiãöu (trong khoaíng ± 10%), vê duû
âiãûn aïp âënh mæïc cuía maïy phaït âiãûn laì 11KV, maïy biãún aïp - 10,5KV, khaïng âiãûn -
10KV. Do âoï trong tênh toaïn gáön âuïng ta coï thãø xem âiãûn aïp âënh mæïc Uâm cuía
caïc thiãút bë åí cuìng mäüt cáúp âiãûn aïp laì nhæ nhau vaì bàòng giaï trë trung bçnh Utb cuía
cáúp âiãûn aïp âoï. Theo qui æåïc coï caïc Utb sau [KV]:
500; 330; 230; 154; 115; 37; 20; 15,75; 13,8; 10,5; 6,3; 3,15; 0,525
Khi tênh toaïn gáön âuïng ngæåìi ta choün Ucb = Uâm = Utb, riãng âäúi våïi khaïng
âiãûn nãn tênh chênh xaïc våïi læåüng âënh mæïc cuía noï vç giaï trë âiãûn khaïng cuía khaïng
âiãûn chiãúm pháön låïn trong âiãûn khaïng täøng cuía så âäö, nháút laì âäúi våïi nhæîng træåìng
håüp khaïng âiãûn laìm viãûc åí âiãûn aïp khaïc våïi cáúp âiãûn aïp âënh mæïc cuía noï (vê duû,
khaïng âiãûn 10KV laìm viãûc åí cáúp 6KV).
Noïi chung caïc âaûi læåüng cå baín nãn choün sao cho viãûc tênh toaïn tråí nãn âån
giaín, tiãûn låüi. Âäúi våïi Scb nãn choün nhæîng säú troìn (chàóng haûn nhæ 100, 200,
1000MVA,...) hoàûc âäi khi choün bàòng täøng cäng suáút âënh mæïc cuía så âäö.
Trong hãû âån vë tæång âäúi, mäüt âaûi læåüng váût lyï naìy cuîng coï thãø biãøu diãùn
bàòng mäüt âaûi læåüng váût lyï khaïc coï cuìng trë säú tæång âäúi. Vê duû nãúu choün ωâb laìm
læåüng cå baín thç khi ω*(âb) = 1 ta coï:
X *( cb ) = ω *(âb) . L*( cb ) = L*( cb )
X *( cb ) = ω *(âb) . M *( cb ) = M *( cb )
ψ *( cb ) = I *(cb) . L*( cb ) = L*( cb ) . X *( cb )
E*( cb ) = ω *(âb) . ψ *( cb ) = ψ *( cb )

III. CAÏCH THAÌNH LÁÛP SÅ ÂÄÖ THAY THÃÚ:

 5

Så âäö thay thãú laì så âäö cho pheïp thãú caïc maûch liãn hãû nhau båíi tæì træåìng
bàòng mäüt maûch âiãûn tæång âæång bàòng caïch qui âäøi tham säú cuía caïc pháön tæí åí caïc
cáúp âiãûn aïp khaïc nhau vãö mäüt cáúp âæåüc choün laìm cå såí. Caïc tham säú cuía så âäö
thay thãú coï thãø xaïc âënh trong hãû âån vë coï tãn hoàûc hãû âån vë tæång âäúi, âäöng thåìi
coï thãø tênh gáön âuïng hoàûc tênh chênh xaïc.

III.1. Qui âäøi chênh xaïc trong hãû âån vë coï tãn:

Hçnh 2.1 : Så âäö maûng âiãûn coï nhiãöu cáúp âiãûn aïp

Xeït maûng âiãûn coï nhiãöu cáúp âiãûn aïp khaïc nhau (hçnh 2.1) âæåüc näúi våïi nhau
bàòng n maïy biãún aïp coï tyí säú biãún aïp k1, k2, ...... kn. Choün mäüt âoaûn tuìy yï laìm âoaûn
cå såí, vê duû âoaûn âáöu tiãn. Tham säú cuía táút caí caïc âoaûn coìn laûi seî âæåüc tênh qui âäøi
vãö âoaûn cå såí.
Sæïc âiãûn âäüng, âiãûn aïp, doìng âiãûn vaì täøng tråí cuía âoaûn thæï n âæåüc qui âäøi vãö
âoaûn cå såí theo caïc biãøu thæïc sau:
E n qâ = (k1 . k 2 ............... k n ) E n
U n qâ = (k1 . k 2 ............... k n ) U n
1
I n qâ = I
k1 . k 2 ............... k n n
Z n qâ = (k1 . k 2 ............... k n ) 2 Z n
Caïc tyí säú biãún aïp k trong nhæîng biãøu thæïc trãn láúy bàòng tyí säú biãún aïp luïc
khäng taíi. Caïc thaình pháön trong têch caïc tyí säú biãún aïp k chè láúy cuía nhæîng maïy
biãún aïp nàòm giæîa âoaûn xeït vaì âoaûn cå såí, “chiãöu” cuía tyí säú biãún aïp k láúy tæì âoaûn
cå såí âãún âoaûn cáön xeït.
U cs U1' U 'n −1
k1 = ; k2 = ; .................. ; kn =
U1 U2 Un
Trong nhæîng biãøu thæïc qui âäøi trãn, nãúu caïc âaûi læåüng cho træåïc trong âån vë
tæång âäúi thç phaíi tênh âäøi vãö âån vë coï tãn. Vê duû, âaî cho Z*(âm) thç:
U âm 2
U âm
Z = Z *( âm ) . = Z *( âm ) . (2.4)
3. I âm S âm

III.2. Qui âäøi gáön âuïng trong hãû âån vë coï tãn:
 6

Viãûc qui âäøi gáön âuïng âæåüc thæûc hiãûn dæûa trãn giaí thiãút laì xem âiãûn aïp âënh
mæïc cuía caïc pháön tæí trãn cuìng mäüt cáúp âiãûn aïp laì nhæ nhau vaì bàòng trë säú âiãûn aïp
trung bçnh cuía cáúp âoï. Tæïc laì:
U1 = U1' = U tb1 ; U 2 = U '2 = U tb2 ; .................
Nhæ váûy:
U tbcs U tb1 U tbn −1
k1 = ; k2 = ; .................. ; kn =
U tb1 U tb 2 U tbn
Do âoï ta seî coï caïc biãøu thæïc qui âäøi âån giaín hån:
U tbcs U tb1 U U tbcs
E n qâ = . .......... tbn-1 . E n = .E
U tb1 U tb2 U tbn U tbn n

U tbn
I n qâ = .I
U tbcs n
Tæång tæû: 2
⎛U ⎞
Z n qâ = ⎜ tbcs ⎟ . Z n
⎝ U tbn ⎠
Nãúu caïc pháön tæí coï täøng tråí cho træåïc trong âån vë tæång âäúi, thç tênh âäøi gáön
âuïng vãö âån vë coï tãn theo biãøu thæïc (2.4) trong âoï thay Uâm = Utb.

III.3. Qui âäøi chênh xaïc trong hãû âån vë tæång âäúi:
Tæång æïng våïi pheïp qui âäøi chênh xaïc trong hãû âån vë coï tãn ta cuîng coï thãø
duìng trong hãû âån vë tæång âäúi bàòng caïch sau khi âaî qui âäøi vãö âoaûn cå såí trong
âån vë coï tãn, choün caïc læåüng cå baín cuía âoaûn cå såí vaì tênh âäøi vãö âån vë tæång
âäúi. Tuy nhiãn phæång phaïp naìy êt âæåüc sæí duûng, ngæåìi ta thæûc hiãûn phäø biãún hån
trçnh tæû qui âäøi nhæ sau:
♦ Choün âoaûn cå såí vaì caïc læåüng cå baín Scb , Ucbcs cuía âoaûn cå såí.
♦ Tênh læåüng cå baín cuía caïc âoaûn khaïc thäng qua caïc tyí säú biãún aïp k1, k2,
...... kn. Cäng suáút cå baín Scb âaî choün laì khäng âäøi âäúi våïi táút caí caïc âoaûn. Caïc
læåüng cå baín Ucbn vaì Icbn cuía âoaûn thæï n âæåüc tênh nhæ sau:
1
U cbn = U
k 1 . k 2 ............... k n cbcs
S cb
I cbn = (k1 . k 2 ............... k n )I cbcs =
3. U cbn
(S cbn = S cbcs = S cb )
♦ Tênh âäøi tham säú cuía caïc pháön tæí åí mäùi âoaûn sang âån vë tæång âäúi våïi
læåüng cå baín cuía âoaûn âoï:
 7

• Nãúu tham säú cho trong âån vë coï tãn thç duìng caïc biãøu thæïc tênh
âäøi tæì hãû âån vë coï tãn sang hãû âån vë tæång âäúi. Vê duû:
U S
U *( cb ) = ; Z *( cb ) = Z. cb2
U cb U cb
• Nãúu tham säú cho trong âån vë tæång âäúi våïi læåüng cå baín laì âënh
mæïc hay mäüt læåüng cå baín naìo âoï thç duìng caïc biãøu thæïc tênh âäøi hãû âån vë tæång
âäúi. Vê duû:
2
S cb U âm
Z *( cb ) = Z *( âm ) . . 2
S âm U cb

III.4. Qui âäøi gáön âuïng trong hãû âån vë tæång âäúi:
Tæång tæû nhæ qui âäøi gáön âuïng trong hãû âån vë coï tãn, ta xem k laì tyí säú biãún
aïp trung bçnh, do váûy viãûc tênh toaïn seî âån giaín hån. Trçnh tæû qui âäøi nhæ sau:
♦ Choün cäng suáút cå baín Scb chung cho táút caí caïc âoaûn.
♦ Trãn mäùi âoaûn láúy Uâm = Utb cuía cáúp âiãûn aïp tæång æïng.
♦ Tênh âäøi tham säú cuía caïc pháön tæí åí mäùi âoaûn sang âån vë tæång âäúi
theo caïc biãøu thæïc gáön âuïng.

III.5. Mäüt säú âiãøm cáön læu yï:

- Âäü chênh xaïc cuía kãút quaí tênh toaïn khäng phuû thuäüc vaìo hãû âån vë sæí duûng
maì chè phuû thuäüc vaìo phæång phaïp tênh chênh xaïc hay gáön âuïng.
- Khi tênh toaïn trong hãû âån vë coï tãn thç kãút quaí tênh âæåüc laì giaï trë æïng våïi
âoaûn cå såí âaî choün. Muäún tçm giaï trë thæûc åí âoaûn cáön xeït phaíi qui âäøi ngæåüc laûi.
Vê duû: Doìng tçm âæåüc åí âoaûn cå såí laì Ics = In qâ. Doìng thæûc åí âoaûn thæï n laì:
In = (k1. k2 ...... kn) In qâ
- Khi tênh toaïn trong hãû âån vë tæång âäúi thç kãút quaí tênh âæåüc laì åí trong âån
vë tæång âäúi, muäún tçm giaï trë thæûc åí mäüt âoaûn naìo âoï chè cáön nhán kãút quaí tênh
âæåüc våïi læåüng cå baín cuía âoaûn âoï.
Vê duû: Doìng tênh âæåüc laì I*n. Doìng thæûc åí âoaûn thæï n laì:
S cb
In = I *n . I cbn = I *n .
3. U cbn

Baíng 2.1: Toïm tàõt mäüt säú biãøu thæïc tênh toaïn tham säú cuía caïc pháön tæí
SÅ ÂÄÖ THAM TÊNH TRONG TÊNH TÊNH
THIÃÚT BË THAY THÃÚ SÄÚ TRA ÂÅN VË COÏ CHÊNH XAÏC GÁÖN ÂUÏNG
ÂÆÅÜC TÃN TRONG ÂVTÂ TRONG ÂVTÂ
x”d, 2
U âm S U2 Scb
Maïy phaït x "d . x "d . cb . âm
2
x "d .
Sâm,Uâm Sâm S âm U cb Sâm
 8

Maïy biãún aïp uN%, k, u N % U â2m 2

u N % S cb U âm u N % S cb
. . . .
(2 cuäün dáy) Sâm 100 S âm 2
100 S âm U cb 100 S âm

X%, X% U âm X % I cb U âm X % Icb
Khaïng âiãûn . . .
. 100 I âm U cb 100 Iâm
Iâm, Uâm 100 3.I âm

X1 S cb S cb
Âæåìng dáy X1.l X 1 . l. X 1 . l.
2
U cb 2
U tb
[Ω/Km]

Chuï yï:
Âäúi våïi maïy biãún aïp 3 cuäün dáy thç caïc tham säú tra âæåüc laì âiãûn aïp ngàõn
maûch giæîa caïc cuäün dáy: uN I-II% , uN I-III% , uN II-III% , ta phaíi tênh uN% cuía tæìng
cuäün dáy vaì sau âoï tênh âiãûn khaïng cuía tæìng cuäün dáy theo caïc biãøu thæïc trong
baíng 2.1 âäúi våïi maïy biãún aïp 2 cuäün dáy. Âiãûn aïp ngàõn maûch uN% cuía tæìng cuäün
dáy âæåüc tênh nhæ sau:
uN I% = 0,5 (uN I-II% + uN I-III% - uN II-III%)
uN II% = uN I-II% - uN I%
uN III% = uN I-III% - uN I%

IV. BIÃÚN ÂÄØI SÅ ÂÄÖ THAY THÃÚ

Caïc pheïp biãún âäøi så âäö thay thãú âæåüc sæí duûng trong tênh toaïn ngàõn maûch
nhàòm muûc âêch biãún âäøi nhæîng så âäö thay thãú phæïc taûp cuía hãû thäúng âiãûn thaình
mäüt så âäö âån giaín nháút tiãûn låüi cho viãûc tênh toaïn, coìn goüi laì så âäö täúi giaín. Så âäö
täúi giaín coï thãø bao gäöm mäüt hoàûc mäüt säú nhaïnh näúi træûc tiãúp tæì nguäön sæïc âiãûn
âäüng âàóng trë E∑ âãún âiãøm ngàõn maûch thäng qua mäüt âiãûn khaïng âàóng trë X∑.
IV.1. Nhaïnh âàóng trë:

Pheïp biãún âäøi naìy âæåüc duìng âãø gheïp song song caïc nhaïnh coï nguäön hoàûc
khäng nguäön thaình mäüt nhaïnh tæång âæång. Xeït så âäö thay thãú (hçnh 2.2a) gäöm
coï n nhaïnh näúi chung vaìo mäüt âiãøm M, mäùi nhaïnh gäöm coï 1 nguäön sæïc âiãûn âäüng
Ek näúi våïi 1 âiãûn khaïng Xk, ta coï thãø biãún âäøi noï thaình så âäö täúi giaín (hçnh 2.2b)
bàòng caïc biãøu thæïc sau:
n
∑ E k . Yk
k =1 1
E ât = n
; X ât = n
∑ Yk ∑ Yk
k =1 k =1

trong âoï : Yk = 1/ Xk laì âiãûn dáùn cuía nhaïnh thæï k.

Khi så âäö chè coï 2 nhaïnh thç:
 9

E1 . X 2 + E 2 . X1 X1 . X 2
E ât = ; X ât =
X1 + X 2 X1 + X 2
Khi E1 = E2 = .............. = En = E thç Eât = E.

Hçnh 2.2 : Pheïp biãún âäøi duìng nhaïnh âàóng trë

IV.2. Biãún âäøi Y - ∆:

Biãún âäøi så âäö thay thãú coï daûng hçnh sao gäöm 3 nhaïnh (hçnh 2.3a) thaình tam
giaïc (hçnh 2.3b) theo caïc biãøu thæïc sau:
X1 . X 2
X12 = X1 + X 2 +
X3
X1 . X 3
X13 = X1 + X 3 +
X2
X 2.X 3
X 23 = X 2 + X3 +
X1
Ngæåüc laûi, biãún âäøi så âäö coï daûng hçnh tam giaïc sao thaình hçnh sao duìng caïc
biãøu thæïc sau:
X12 . X13 X12 . X 23 X 23 . X13
X1 = ; X2 = ; X3 =
X12 + X13 + X 23 X12 + X13 + X 23 X12 + X13 + X 23

Hçnh 2.3 : Biãún âäøi Y - ∆

 10

Biãún âäøi Y - ∆ cuîng coï thãø aïp duûng âæåüc khi åí caïc nuït coï nguäön, luïc âoï coï
thãø æïng duûng tênh cháút âàóng thãú âãø taïch ra hay nháûp chung caïc nuït coï nguäön (vê duû
nhæ trãn hçnh 2.4).

Hçnh 2.4 : Taïch / nháûp caïc nuït coï nguäön

IV.3. Biãún âäøi sao - læåïi:

Så âäö thay thãú hçnh sao (hçnh 2.5a) coï thãø biãún âäøi thaình læåïi (hçnh 2.5b).
Âiãûn khaïng giæîa 2 âènh m vaì n cuía læåïi âæåüc tênh nhæ sau:
Xmn = Xm . Xn .ΣY
trong âoï: Xm , Xn laì âiãûn khaïng cuía nhaïnh thæï m vaì n trong hçnh sao.
ΣY laì täøng âiãûn dáùn cuía táút caí caïc nhaïnh hçnh sao.

Hçnh 2.5 : Biãún âäøi sao - læåïi

Pheïp biãún âäøi naìy sæí duûng tiãûn låüi

trong tênh toaïn ngàõn maûch khi coï mäüt
nuït laì âiãøm ngàõn maûch vaì táút caí caïc nuït
coìn laûi laì caïc nuït nguäön. Nãúu caïc nguäön
laì âàóng thãú thç âiãûn khaïng tæång häø giæîa
caïc nguäön coï thãø boí qua, luïc âoï så âäö seî
 11

tråí nãn ráút âån giaín. Vê duû, tæì så âäö læåïi

åí hçnh 2.5b khi caïc nuït 1, 2, 3, 4 coï
nguäön âàóng thãú vaì nuït 5 laì âiãøm ngàõn
maûch ta coï thãø âån giaín thaình så âäö
trãn hçnh 2.6.

Hçnh 2.6 : Aïp duûng biãún âäøi sao-læåïi

IV.4. Taïch riãng caïc nhaïnh taûi âiãøm ngàõn maûch:

Nãúu ngàõn maûch træûc tiãúp 3 pha taûi âiãøm nuït coï näúi mäüt säú nhaïnh (vê duû, hçnh
2.7) , thç coï thãø taïch riãng caïc nhaïnh naìy ra khi váùn giæî åí âáöu mäùi nhaïnh cuîng
ngàõn maûch nhæ váûy. Så âäö nháûn âæåüc luïc naìy khäng coï maûch voìng seî dãù daìng
biãún âäøi. Tênh doìng trong mäùi nhaïnh khi cho ngàõn maûch chè trãn mäüt nhaïnh, caïc
nhaïnh ngàõn maûch khaïc xem nhæ phuû taíi coï sæïc âiãûn âäüng bàòng khäng. Doìng qua
âiãøm ngàõn maûch laì täøng caïc doìng âaî tênh åí caïc nhaïnh ngàõn maûch riãng reî.
Phæång phaïp naìy thæåìng duìng khi cáön tênh doìng trong mäüt nhaïnh ngàõn maûch
naìo âoï.

Hçnh 2.7 : Taïch riãng caïc nhaïnh taûi âiãøm ngàõn maûch

IV.5. Låüi duûng tênh cháút âäúi xæïng cuía så âäö:

Låüi duûng tênh cháút âäúi xæïng cuía så âäö ta coï thãø gheïp chung caïc nhaïnh mäüt
caïch âån giaín hån hoàûc coï thãø boí båït mäüt säú nhaïnh maì doìng ngàõn maûch khäng âi
qua (hçnh 2.8).
 12

Hçnh 2.8 : Låüi duûng tênh cháút âäúi xæïng cuía så âäö

IV.6. Sæí duûng hãû säú phán bäú doìng:

Hãû säú phán bäú doìng laì hãû säú âàûc træng cho pháön tham gia cuía mäùi nguäön vaìo
doìng ngàõn maûch våïi giaí thiãút laì caïc nguäön coï sæïc âiãûn âäüng bàòng nhau vaì khäng
coï phuû taíi.
Duìng hãû säú phán bäú doìng âãø tênh täøng tråí tæång häø giæîa caïc nguäön vaì âiãøm
ngàõn maûch, âæa så âäö vãö daûng ráút âån giaín gäöm caïc nguäön näúi våïi âiãøm ngàõn
maûch qua täøng tråí tæång häø:
ZΣ
Z kN =
Ck
trong âoï: ZΣ - täøng tråí âàóng trë cuía toaìn så âäö âäúi våïi âiãøm ngàõn maûch.
Ck - hãû säú phán bäú doìng cuía nhaïnh thæï k.
Hãû säú phán bäú doìng coï thãø tçm âæåüc bàòng mä hçnh, thæûc nghiãûm hoàûc giaíi
têch. Phæång phaïp giaíi têch âæåüc thæûc hiãûn bàòng caïch cho doìng qua âiãøm ngàõn
 13

maûch bàòng âån vë vaì coi ràòng caïc sæïc âiãûn âäüng bàòng nhau. Doìng tçm âæåüc trong
caïc nhaïnh seî laì trë säú cuía caïc hãû säú phán bäú doìng C1, C2, ..... , Ck tæång æïng våïi
caïc nhaïnh âoï.

Hçnh 2.9 : Så âäö âãø xaïc âënh hãû säú phán bäú doìng

Vê duû, cho så âäö trãn hçnh 2.9a trong âoï caïc sæïc âiãûn âäüng bàòng nhau, khäng
coï phuû taíi vaì cho doìng ngàõn maûch IN = 1. Sau khi biãún âäøi så âäö vaì tæì âiãöu kiãûn
cán bàòng thãú ta coï:
IN . Xât = C1. X1 = C2. X2 = C3. X3
X ât X ât X ât
⇒ C1 = ; C2 = ; C3 =
X1 X2 X3
vaì: IN . XΣ = C1. X1N = C2. X2N = C3. X3N
XΣ XΣ XΣ
⇒ X 1N = ; X 2N = ; X 3N =
C1 C2 C3

V. CÄNG SUÁÚT NGÀÕN MAÛCH

Cäng suáút ngàõn maûch SNt vaìo thåìi âiãøm t laì âaûi læåüng qui æåïc âæåüc tênh theo
doìng ngàõn maûch INt vaìo thåìi âiãøm t trong quaï trçnh quaï âäü vaì âiãûn aïp trung bçnh
Utb cuía âoaûn tênh doìng ngàõn maûch:
SNt = 3 INt. Utb
Cäng suáút ngàõn maûch duìng âãø choün hay kiãøm tra maïy càõt, luïc âoï t laì thåìi
âiãøm maì caïc tiãúp âiãøm chênh cuía maïy càõt måí ra. Cäng suáút naìy phaíi beï hån cäng
suáút âàûc træng cho khaí nàng càõt cuía maïy càõt hay coìn goüi laì cäng suáút càõt âënh mæïc
cuía maïy càõt:
 14

SNt < SCâm = 3 ICâm. Uâm

Ngoaìi ra, khi âaî biãút cäng suáút ngàõn maûch SNH (hoàûc doìng ngàõn maûch INH) do
hãû thäúng cung cáúp cho âiãøm ngàõn maûch coï thãø tênh âæåüc âiãûn khaïng cuía hãû thäúng
âäúi våïi âiãøm ngàõn maûch:
U tb 2
U tb
XH = =
3. I NH S NH
khi tênh toaïn trong hãû âån vë tæång âäúi våïi caïc læåüng cå baín Scb vaì Ucb = Utb thç:
I cb S cb
X *H = =
I NH S NH
 1

Chæång 3: QUAÏ TRÇNH QUAÏ ÂÄÜ

TRONG MAÛCH ÂIÃÛN ÂÅN GIAÍN

I. NGÀÕN MAÛCH 3 PHA TRONG MAÛCH ÂIÃÛN ÂÅN GIAÍN:

Xeït maûch âiãûn 3 pha âäúi xæïng âån giaín (hçnh 3.1) bao gäöm âiãûn tråí, âiãûn
caím táûp trung vaì khäng coï maïy biãún aïp.
Qui æåïc maûch âiãn âæåüc cung cáúp tæì nguäön cäng suáút vä cuìng låïn (nghéa laì
âiãûn aïp åí âáöu cæûc nguäön âiãûn khäng âäøi vãö biãn âäü vaì táön säú).

Hçnh 3.1 : Så âäö maûch âiãûn 3 pha âån giaín

Luïc xaíy ra ngàõn maûch 3 pha, maûch âiãûn taïch thaình 2 pháön âäüc láûp: maûch
phêa khäng nguäön vaì maûch phêa coï nguäön.

I.1. Maûch phêa khäng nguäön:

Vç maûch âäúi xæïng, ta coï thãø taïch ra mäüt pha âãø khaío saït. Phæång trçnh vi
phán viãút cho mäüt pha laì:
di
u = i.r ' + L' . = 0
dt
r'
- t
Giaíi ra ta âæåüc: i = C.e L'

Tæì âiãöu kiãûn âáöu (t=0): i0 = i0+ , ta coï: C = i0

r'
- t
Nhæ váûy: i = i 0 .e L'

Doìng âiãûn trong maûch phêa khäng nguäön seî tàõt dáön cho âãún luïc nàng læåüng
têch luîy trong âiãûn caím L’ tiãu taïn hãút trãn r’.

I.2. Maûch phêa coï nguäön:

 2

Giaí thiãút âiãûn aïp pha A cuía nguäön laì:

u = uA = Umsin(ωt+α)
Doìng trong maûch âiãûn træåïc ngàõn maûch laì:
Um
i = sin(ωt + α - ϕ ) = I m sin(ωt + α - ϕ )
Z
Luïc xaíy ra ngàõn maûch 3 pha, ta coï phæång trçnh vi phán viãút cho mäüt pha:
di
u = i.r + L.
dt
Giaíi phæång trçnh âäúi våïi pha A ta âæåüc:
r
Um - t
i = sin(ωt + α - ϕ N ) + C.e L
ZN
Doìng ngàõn maûch gäöm 2 thaình pháön: thaình pháön thæï 1 laì doìng chu kyì cæåîng
bæïc coï biãn âäü khäng âäøi:
Um
i ck = sin(ωt + α - ϕ N ) = I ckm sin(ωt + α - ϕ N )
ZN
Thaình pháön thæï 2 laì doìng tæû do phi chu kyì tàõt dáön våïi hàòng säú thåìi gian:
L x
Ta = =
r rω
r r
- t - t
i td = C.e L = i td0+ .e L

Tæì âiãöu kiãûn âáöu: i0 = i0+ = ick0+ + itd0+ , ta coï:

C = itd0+ = i0 - ick0+ = Imsin(α - ϕ) - Ickmsin(α - ϕN)
 3

Hçnh 3.2 : Âäö thë veïctå doìng vaì aïp vaìo thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch

Trãn hçnh 3.2 laì âäö thë veïctå doìng vaì aïp vaìo thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch trong
âoï UA, UB, UC, IA, IB, IC laì aïp vaì doìng træåïc khi xaíy ra ngàõn maûch, coìn IckA, IckB,
IckC laì doìng chu kyì cæåîng bæïc sau khi xaíy ra ngàõn maûch. Tæì âäö thë, ta coï nhæîng
nháûn xeït sau:
. .
♦ itd0+ bàòng hçnh chiãúu cuía veïctå (I m - I ckm ) lãn truûc thåìi gian t.
♦ tuìy thuäüc vaìo α maì itd0+ coï thãø cæûc âaûi hoàûc bàòng 0.
♦ itd0+ phuû thuäüc vaìo tçnh traûng maûch âiãûn træåïc ngàõn maûch; itd0+ âaût giaï trë
låïn nháút luïc maûch âiãûn træåïc ngàõn maûch coï tênh âiãûn dung, räöi âãún maûch âiãûn
træåïc ngàõn maûch laì khäng taíi vaì itd0+ beï nháút luïc maûch âiãûn træåïc ngàõn maûch coï
tênh âiãûn caím.
Thæûc tãú hiãúm khi maûch âiãûn træåïc ngàõn maûch coï tênh âiãûn dung vaì âäöng thåìi
thæåìng coï ϕN ≈ 90o , do váûy trong tênh toaïn âiãöu kiãûn âãø coï tçnh traûng ngàõn maûch
nguy hiãøm nháút laì:
a) maûch âiãûn træåïc ngàõn maûch laì khäng taíi.
b) aïp tæïc thåìi luïc ngàõn maûch bàòng 0 (α = 0 hoàûc 180o).

II. TRË HIÃÛU DUÛNG CUÍA DOÌNG NGÀÕN MAÛCH TOAÌN PHÁÖN
VAÌ CAÏC THAÌNH PHÁÖN CUÍA NOÏ:

II.1. Thaình pháön chu kyì cuía doìng ngàõn maûch:

i ck = I ckm sin(ωt + α - ϕ N )
- Nãúu nguäön coï cäng suáút vä cuìng låïn hoàûc ngàõn maûch åí xa maïy phaït (Um =
const.), thç:
Um
I ckm = = const.
ZN
Trong træåìng håüp naìy, biãn âäü doìng chu kyì khäng thay âäøi theo thåìi gian vaì
bàòng doìng ngàõn maûch duy trç (xaïc láûp).
- Nãúu ngàõn maûch gáön, trong maïy phaït cuîng xaíy ra quaï trçnh quaï âäü âiãûn tæì,
sæïc âiãûn âäüng vaì caí âiãûn khaïng cuía maïy phaït cuîng thay âäøi, do âoï biãn âäü cuía
doìng chu kyì thay âäøi giaím dáön theo thåìi gian âãún trë säú xaïc láûp (hçnh 3.3).
Trë hiãûu duûng cuía doìng chu kyì åí thåìi âiãøm t laì:
I ckmt Et
I ckt = =
2 3. Z NΣ
trong âoï: Et - sæïc âiãûn âäüng hiãûu duûng cuía maïy phaït åí thåìi âiãøm t
 4

ZNΣ - täøng tråí ngàõn maûch (trong maûng âiãûn aïp cao coï thãø coi ZNΣ ≈ xNΣ)

Hçnh 3.3 : Âäö thë biãún thiãn doìng âiãûn trong quaï trçnh quaï âäü

Trë hiãûu duûng cuía doìng chu kyì trong chu kyì âáöu tiãn sau khi xaíy ra ngàõn
maûch goüi laì doìng siãu quaï âäü ban âáöu:
I ckm0+ E"
I "0 = =
2 3.( x "d + x ng )

trong âoï: E” - sæïc âiãûn âäüng siãu quaï âäü ban âáöu cuía maïy phaït.
x”d - âiãûn khaïng siãu quaï âäü cuía maïy phaït.
xng - âiãûn khaïng bãn ngoaìi tæì âáöu cæûc maïy phaït âãún âiãøm ngàõn maûch.

II.2. Thaình pháön tæû do cuía doìng ngàõn maûch:

Thaình pháön tæû do cuía doìng ngàõn maûch coìn goüi laì thaình pháön phi chu kyì, tàõt
dáön theo hàòng säú thåìi gian Ta cuía maûch:
t
−
i td = i td0+ .e Ta

våïi: i td 0 + = I m sin(α - ϕ ) - I ckm0+ sin(α - ϕ N )

Khi tênh toaïn våïi âiãöu kiãûn nguy hiãøm nháút, ta coï:
a) maûch âiãûn træåïc ngàõn maûch laì khäng taíi: Im sin(α - ϕ) = 0
b) aïp tæïc thåìi luïc ngàõn maûch bàòng 0 (α = 0) vaì ϕN ≈ 90o .
 5

thç: i td0+ = - I ckm0+ sin(-90 o ) = I ckm0+

Trë hiãûu duûng cuía doìng tæû do åí thåìi âiãøm t âæåüc láúy bàòng trë säú tæïc thåìi cuía
noï taûi thåìi âiãøm âoï: Itdt = itdt

II.3. Doìng ngàõn maûch xung kêch:

Doìng ngàõn maûch xung kêch ixk laì trë säú tæïc thåìi cuía doìng ngàõn maûch trong
quaï trçnh quaï âäü. ÆÏng våïi âiãöu kiãûn nguy hiãøm nháút, doìng ngàõn maûch xung kêch
xuáút hiãûn vaìo khoaíng 1/2 chu kyì sau khi ngàõn maûch, tæïc laì vaìo thåìi âiãøm t = T/2 =
0,01sec (âäúi våïi maûng âiãûn coï táön säú f = 50Hz).
ixk = ick0,01 + itd0,01
trong âoï: ick0,01 ≈ Ickm0+
0,01 0,01
− −
i td0 ,01 = i td0+ .e Ta = I ckm0+ .e Ta

0,01
−
i xk = I ckm0+ .(1 + e Ta ) = k xk .I ckm0+
Váûy:
= 2.k xk I "0
våïi kxk : hãû säú xung kêch cuía doìng ngàõn maûch, tuìy thuäüc vaìo Ta maì kxk coï giaï trë
khaïc nhau trong khoaíng 1 ≤ kxk ≤ 2.
Trë hiãûu duûng cuía doìng ngàõn maûch toaìn pháön åí thåìi âiãøm t âæåüc tênh nhæ sau:
T
t+
2
1
I Nt =
T ∫ 2 .dt =
iN 2 + I2
I ckt tdt
T
t−
2

Tæång æïng, trë hiãûu duûng cuía doìng ngàõn maûch xung kêch laì:

I xk = 2
I ck 2
0 ,01 + I td0,01

våïi: I ck0 ,01 = I "0

I td 0 ,01 = i td 0 ,01 = i xk - i ck 0 ,01 = i xk - I ckm0+

= (k xk -1)I ckm0+ = 2(k xk -1)I "0

2 2
Váûy: I xk = I "0 + 2I "0 (k xk -1) 2

hay : I xk = I "0 1 + 2(k xk -1) 2

 6

III. NGÀÕN MAÛCH 3 PHA TRONG MAÛCH COÏ MAÏY BIÃÚN AÏP:

Hçnh 3.4 : Så âäö maûch âiãûn coï maïy biãún aïp

Giaí thiãút âiãûn aïp nguäön khäng âäøi phaït (Um = const.) vaì maûch tæì cuía maïy
biãún aïp khäng baío hoìa. Khi xaíy ra ngàõn maûch 3 pha, ta láûp phæång trçnh vi phán
cho mäüt pha nhæ sau (táút caí caïc tham säú cuía maïy biãún aïp âæåüc qui âäøi vãö cuìng
mäüt phêa):
di1 di
Phêa så cáúp: u = R1 .i1 + L1 . - M. 2
dt dt
di 2 di
Phêa thæï cáúp: 0 = R 2 .i 2 + L 2 . - M. 1
dt dt
Khi boí qua doìng tæì hoïa cuía maïy biãún aïp (iµ = 0) thç i1 = i2.
Cäüng 2 phæång trçnh trãn ta coï:
di1
u = (R1 + R 2 )i1 + (L1 + L 2 - 2M)
dt
di1
= R B .i1 + L B
dt
trong âoï: RB = R1 + R2 : laì âiãûn tråí cuía maïy biãún aïp.
LB = L1 + L2 - 2M = (L1 - M) + (L2 - M) : laì âiãûn caím cuía maïy biãún aïp.
Phæång trçnh trãn giäúng nhæ phæång trçnh cuía maûch âiãûn âån giaín âaî khaío
saït åí muûc I træåïc âáy. Do váûy trong quaï trçnh quaï âäü khi boí qua doìng tæì hoïa, maïy
biãún aïp coï thãø âæåüc thay thãú bàòng âiãûn tråí vaì âiãûn caím âãø tênh toaïn nhæ maûch âiãûn
thäng thæåìng.
 1

Chæång 4: TÇNH TRAÛNG NGÀÕN MAÛCH DUY TRÇ

Tçnh traûng ngàõn maûch duy trç laì mäüt giai âoaûn cuía quaï trçnh ngàõn maûch khi
táút caí caïc thaình pháön doìng tæû do phaït sinh ra taûi thåìi âiãøm ban âáöu cuía ngàõn maûch
âaî tàõt hãút vaì khi âaî hoaìn toaìn kãút thuïc viãûc tàng doìng kêch tæì do taïc duûng cuía caïc
thiãút bë TÂK.

I. THÄNG SÄÚ TÊNH TOAÏN CUÍA NGUÄÖN VAÌ PHUÛ TAÍI:

Caïc thäng säú cå baín cuía maïy âiãûn âäöng bäü trong tçnh traûng ngàõn maûch âäúi
xæïng duy trç laì âiãûn khaïng khäng baío hoìa âäöng bäü doüc truûc xd vaì ngang truûc xq.
Thay cho xd ngæåìi ta coï thãø duìng mäüt âaûi læåüng laì tyí säú ngàõn maûch TN, âoï
chênh laì doìng duy trç tênh trong âån vë tæång âäúi khi ngàõn maûch 3 pha åí âáöu cæûc
maïy âiãûn våïi doìng kêch tæì tæång âäúi If = 1:
I ( I =1)
TN = f
I âm
Xuáút phaït tæì âiãöu kiãûn ngàõn maûch åí âáöu cæûc maïy âiãûn ta coï:
C
xd =
TN
trong âoï: C - sæïc âiãûn âäüng baío hoìa tæång âäúi cuía maïy âiãûn khi If = 1.
Trung bçnh coï thãø láúy caïc trë säú nhæ sau:
- Âäúi våïi maïy phaït turbine håi: C = 1,2 vaì TN = 0,7
- Âäúi våïi maïy phaït turbine næåïc: C = 1,06 vaì TN = 1,1
Âäúi våïi maïy âiãûn cæûc läöi, âiãûn khaïng âäöng bäü ngang truûc xq ráút êt phuû thuäüc
vaìo sæû baío hoìa, thæûc tãú coï thãø coi noï laì khäng âäøi vaì bàòng:
xq ≈ 0.6xd
Trong tênh toaïn gáön âuïng coi: xd =1/TN
Âäúi våïi maïy âiãûn coï TÂK, thäng säú âàûc træng laì doìng kêch tæì giåïi haûn Ifgh,
khi duìng kêch tæì kiãøu maïy âiãûn thç trë säú tæång âäúi cuía Ifgh = (3÷5).

II. AÍNH HÆÅÍNG CUÍA PHUÛ TAÍI VAÌ TÂK:

II.1. Aính hæåíng cuía phuû taíi:

Phuû taíi mäüt màût laìm cho maïy phaït mang taíi træåïc ngàõn maûch, nãn trong tçnh
traûng ngàõn maûch duy trç maïy phaït coï doìng kêch tæì låïn hån so våïi maïy phaït laìm
viãûc åí chãú âäü khäng taíi. Màût khaïc, khi coï phuû taíi näúi vaìo maûng, noï coï thãø laìm thay
âäøi âaïng kãø trë säú vaì sæû phán bäú doìng trong så âäö maûng.
 2

Vê duû trãn så âäö hçnh 4.1, ta tháúy phuû

taíi näúi song song våïi nhaïnh ngàõn maûch nãn
noï laìm giaím âiãûn khaïng ngoaìi cuía maïy
phaït, do váûy laìm tàng doìng trong maïy phaït,
laìm giaím âiãûn aïp âáöu cæûc maïy phaït vaì
giaím doìng âiãûn taûi chäù ngàõn maûch. Ngàõn
maûch caìng xa thç aính hæåíng cuía phuû taíi
caìng låïn, ngæåüc laûi khi ngàõn maûch ngay taûi
âáöu cæûc maïy phaït thç phuû taíi khäng coï taïc Hçnh 4.1
duûng trong tçnh traûng ngàõn maûch duy trç.
Nãúu phuû taíi bao gäöm caïc häü tiãu thuû ténh coï täøng tråí khäng âäøi thç viãûc tênh
toaïn täøng tråí cuía phuû taíi khäng khoï khàn gç. Tuy nhiãn caïc phuû taíi cäng nghiãûp âa
säú laì caïc âäüng cå khäng âäöng bäü coï täøng tråí phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo âäü træåüt. Âäü
træåüt laûi phuû thuäüc âiãûn aïp âàût vaìo âäüng cå, maì trong tçnh traûng sæû cäú thç âiãûn aïp
laûi laì mäüt haìm cuía doìng âiãûn phaíi tçm. Båíi vç caïc quan hãû tæång häø naìy laì khäng
tuyãún tênh nãn viãûc giaíi mäüt baìi toaïn nhæ váûy gàûp nhiãöu khoï khàn.
Trong mäüt hãû thäúng âiãûn phæïc taûp, thæûc tãú laì khäng thãø tênh toaïn phuû taíi mäüt
caïch chênh xaïc. Âãø âån giaín ta thay phuû taíi bàòng mäüt täøng tråí khäng âäøi:
xPT = 1,2
II.1. Aính hæåíng cuía TÂK:
Khi ngàõn maûch, TÂK laìm tàng doìng kêch tæì cuía maïy phaït vaì trë säú doìng, aïp
cuía maïy phaït seî luän luän låïn hån so våïi khi khäng coï TÂK. Mæïc âäü tàng phuû
thuäüc vaìo vë trê âiãøm ngàõn maûch vaì caïc thäng säú chênh cuía maïy phaït.
Thæûc váûy, khi ngàõn maûch xa, âãø khäi phuûc âiãûn aïp âãún trë säú âënh mæïc chè
cáön tàng doìng kêch tæì lãn mäüt êt, nhæng khi ngàõn maûch caìng gáön thç cáön phaíi tàng
doìng kêch tæì lãn caìng hån.
Nhæng doìng kêch tæì chè coï thãø tàng âãún mäüt trë säú giåïi haûn Ifgh naìo âoï tæång
æïng våïi khi ngàõn maûch sau mäüt âiãûn khaïng tåïi haûn Xth.
z Khi xN ≤ Xth thç maïy phaït laìm viãûc åí traûng thaïi kêch tæì giåïi haûn vaì doìng

ngàõn maûch laì:

E qgh
I=
xd + xN
trong âoï: Eqgh - sæïc âiãûn âäüng tæång æïng våïi doìng kêch tæì giåïi haûn Ifgh. Trong âån
vë tæång âäúi thç: Eqgh* = Ifgh*
z Khi xN ≥ Xth thç maïy phaït laìm viãûc åí traûng thaïi âiãûn aïp âënh mæïc vaì:

U
I = âm
xN
 3

U âm E qgh U âm
z Khi xN = Xth thç: = ⇒ X th = x d
X th x d + X th E qgh − U âm
1
Trong âån vë tæång âäúi, choün Ucb = Uâm thç: X th* = x d*
E qgh* − 1
U âm
vaì doìng ngàõn maûch laì: I = I th =
X th
Baíng 4.1: CAÏC QUAN HÃÛ ÂÀÛC TRÆNG CHO TRAÛNG THAÏI CUÍA MAÏY
PHAÏT COÏ TÂK

Traûng thaïi kêch tæì giåïi haûn Traûng thaïi âiãûn aïp âënh mæïc

xN ≤ Xth xN ≥ Xth
If = Ifgh ; Eq = Eqgh If ≤ Ifgh ; Eq ≤ Eqgh
U ≤ Uâm U = Uâm
E qgh U âm
I= ≥ I th I= ≤ I th
xd + xN xN
 1

Chæång 5: QUAÏ TRÇNH QUAÏ ÂÄÜ TRONG MAÏY ÂIÃÛN

I. KHAÏI NIÃÛM CHUNG:

Quaï trçnh quaï âäü trong maïy âiãûn xaíy ra phæïc taûp hån trong maïy biãún aïp hay
caïc thiãút bë ténh khaïc do tênh cháút chuyãøn âäüng cuía noï. Do váûy nãúu kãø âãún táút caí
caïc yãúu täú aính hæåíng thç viãûc nghiãn cæïu seî vä cuìng khoï khàn vaì phæïc taûp. Âãø âån
giaín ngæåìi ta âæa ra nhiãöu giaí thiãút gaïn cho maïy âiãûn mäüt säú tênh cháút “lyï tæåíng
hoïa”. Dé nhiãn kãút quaí seî coï sai säú, nhæng so saïnh våïi caïc säú liãûu thæûc nghiãûm
thæåìng sai säú nàòm trong phaûm vi cho pheïp.
Viãûc nghiãn cæïu vaìo thåìi âiãøm âáöu
cuía quaï trçnh quaï âäü dæûa trãn nguyãn lyï
tæì thäng moïc voìng khäng âäøi vaì âãø âån
giaín chè xeït trãn mäüt pha cuía maïy âiãûn,
caïc cuäün dáy stato vaì räto xem nhæ chè
coï mäüt voìng dáy, luïc âoï tæì thäng Φ
trong maûch tæì cuîng chênh laì tæì thäng
moïc voìng Ψ.
Qui æåïc choün hãû truûc toüa âäü trong Hçnh 5.1
maïy âiãûn nhæ sau (hçnh 5.1):
• Caïc truûc toüa âäü d, q giaï theo doüc truûc vaì ngang truûc cuía räto.
• Thaình pháön doüc truûc cuía doìng stato dæång khi sæïc tæì âäüng do noï taûo nãn
cuìng chiãöu våïi sæïc tæì âäüng cuía cuäün kêch tæì.
• Thaình pháön ngang truûc cuía doìng stato dæång khi sæïc tæì âäüng do noï taûo nãn
cháûm 90o so våïi sæïc tæì âäüng cuía cuäün kêch tæì.

II. CAÏC LOAÛI TÆÌ THÄNG TRONG MAÏY ÂIÃÛN:

. .
• Tæì thäng toaìn pháön cuía cuäün kêch tæì: Ψ f = I f .X f
trong âoï: Xf - âiãûn khaïng cuía cuäün kêch tæì.
. .
- Tæì thäng hæîu êch: Ψ d = I f . X ad
trong âoï: Xad - âiãûn khaïng häø caîm giæîa caïc cuäün dáy stato vaì räto, âæåüc goüi laì âiãûn
khaïng phaín æïng pháön æïng doüc truûc.
. .
- Tæì thäng taín: Ψ σf = I f . X σf
trong âoï: Xσf - âiãûn khaïng taín cuía cuäün kêch tæì.
 2

. . .
Nhæ váûy: Ψ f = Ψ d + Ψ σf vaì X f = X ad + X σf
.
Ψ σf X σf
Hãû säú taín cuía cuäün kêch tæì: σf = .
=
Ψf Xf

• Tæì thäng pháön æïng:

- Tæì thäng phaín æïng pháön æïng:
. .
doüctruûc: Ψ ad = I d . X ad
. .
ngang truûc: Ψ aq = I q . X aq
- Tæì thäng taín:
. .
doüc truûc: Ψ d = I d .X σ
. .
ngang truûc: Ψ q = I q .Xσ
. .
toaìn pháön: Ψ σ = I. X σ Hçnh 5.2

trong âoï: I = I d2 + I q2
• Tæì thäng täøng håüp moïc voìng våïi cuäün kêch tæì: (chè coï theo truûc doüc)
. . . . .
Ψ fΣ = Ψ f + Ψ ad = I f . X f + I d . X ad
• Tæì thäng täøng håüp moïc voìng våïi cuäün stato:
- doüc truûc:
. . . . . . .
Ψ sd = Ψ d + Ψ ad + Ψ σd = I f . X ad + ( X ad + X σ ) = I f . X ad + I d . X d
- ngang truûc:
. . . . .
Ψ sq = 0 + Ψ aq + Ψ σq = I q .( X aq + X σ ) = I q . X q
• Tæì thäng keí håí khäng khê doüc truûc:
. . . . . . .
Ψ δd = Ψ d + Ψ ad = I f . X ad + I d . X ad = ( I f + I d ) X ad
• Tæì thäng cuäün caín:
- Cuäün caín doüc:
. .
tæì thäng chênh: Ψ 1d = I 1d . X a d
. .
tæì thäng taín: Ψ σ1d = I 1d . X σ1d
- Cuäün caín ngang:
. .
tæì thäng chênh: Ψ 1q = I 1q . X aq
. .
tæì thäng taín: Ψ σ1q = I 1q . X σ1q

III. SÆÏC ÂIÃÛN ÂÄÜNG VAÌ ÂIÃÛN KHAÏNG QUAÏ ÂÄÜ:

 3

Sæïc âiãûn âäüng vaì âiãûn khaïng quaï âäü laì nhæîng tham säú âàûc træng cho maïy
phaït âiãûn khäng coï cuäün caín vaìo thåìi âiãøm âáöu cuía quaï trçnh ngàõn maûch.
Khi ngàõn maûch, tæì thäng Φad tàng âäüt ngäüt mäüt læåüng ∆Φado+ (hçnh 5.3). Theo
âënh luáût Lenx, âäü tàng ∆Φado+ seî laìm cho Φf tàng lãn mäüt læåüng ∆Φfo+ sao cho
täøng tæì thäng moïc voìng laì khäng âäøi.
. . .
∆ Ψ fΣ = ∆ Ψ fo + + ∆ Ψ ado + = 0
Do Φf tàng nãn Φσf cuîng tàng mäüt læåüng tyí lãû vç:
. .
Ψ σf = σ f . Ψ f
vaì tæì thäng keí håí khäng khê cuîng giaím xuäúng vç:
Φ δd = Φ fΣ − Φ σf
Âiãöu naìy chæïng toí Φd, Φδd vaì sæïc âiãûn âäüng Eq, Eδ tæång æïng cuía maïy phaït
thay âäøi âäüt biãún vaìo thåìi âiãøm âáöu cuía ngàõn maûch nãn khäng thãø sæí duûng caïc
tham säú naìy âãø thay thãú cho maïy phaït vaìo thåìi âiãøm âáöu cuía ngàõn maûch.

Hçnh 5.3

Âãø âàûc træng cho maïy phaït trong tênh toaïn ta sæí duûng tæì thäng khäng âäüt
biãún luïc ngàõn maûch laì ΦfΣ, trong âoï pháön xem nhæ moïc voìng våïi cuäün dáy stato
laì:
. ' .
Ψ d = (1 − σ f ) Ψ fΣ
Ψd’ âæåüc goüi laì tæì thäng quaï âäü doüc truûc.
. '
Ψ d = (1 −
X σf . .
)( Ψ f + Ψ ad ) =
X ad ⎡I. ( X + X ) + I. X ⎤
X σf + X ad X σf + X ad ⎢⎣ f σf ad d ad ⎥
⎦
2
. . X ad
= I f X ad + Id
X σf + X ad
 4

Tæì thäng moïc voìng naìy æïng våïi sæïc âiãûn âäüng Eq’ âæåüc goüi laì sæïc âiãûn âäüng
quaï âäü:
2 2
. . . X ad . . X ad . .
E' q = E q − jI d = U q + jI d ( x d − ) = U q + jI d . x 'd
X σf + X ad X σf + X ad
xd’ âæåüc goüi laì âiãûn khaïng quaï âäü doüc truûc.
2
X ad X .X
xd = xd −
'
= X σ + σf ad
X σf + X ad X σ f + X ad
Âäúi våïi maïy phaït khäng coï cuäün caín
ngang truûc, tæì thäng phaín æïng pháön æïng ngang
truûc Φaq trong quaï trçnh quaï âäü coï thãø âäüt biãún.
Sæû âäüt biãún cuía tæì thäng naìy coï thãø xem nhæ laì
âiãûn aïp råi do doìng Iq trãn âiãûn khaïng xq, nghéa
laì:
Ed’ = 0 ; x q’ = x q
Toïm laûi, nãúu maïy âiãûn khäng coï cuäün caín
thç åí thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch coï thãø thay thãú
bàòng Eq’ vaì xd’.
Doìng quaï âäü åí thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch
Hçnh 5.4
chè coï thaình pháön doüc truûc:
E q'
I o = I do = '
' '
x d + x ng
trong âoï: xng - âiãûn khaïng tæì âáöu cæûc maïy âiãûn âãún âiãøm ngàõn maûch.

IV. SÆÏC ÂIÃÛN ÂÄÜNG VAÌ ÂIÃÛN KHAÏNG SIÃU QUAÏ ÂÄÜ:

Sæïc âiãûn âäüng vaì âiãûn khaïng siãu quaï âäü laì nhæîng tham säú âàûc træng cho
maïy phaït âiãûn coï cuäün caín vaìo thåìi âiãøm âáöu cuía quaï trçnh ngàõn maûch.
Xeït mäüt maïy âiãûn coï caïc cuäün caín doüc truûc vaì ngang truûc, giaí thiãút cuäün kêch
tæì vaì cuäün caín doüc truûc laì nhæ nhau nãn caí 2 âãöu liãn hãû våïi cuäün dáy stato båíi tæì
thäng häù caím chung Φad âæåüc xaïc âënh båíi Xad.
Khi coï mäüt læåüng tàng âäüt ngäüt tæì thäng ∆Φad, åí räto seî coï thay âäøi tæång
æïng tæì thäng cuía cuäün kêch tæì ∆Φf vaì cuía cuäün caín doüc truûc ∆Φ1d sao cho täøng tæì
thäng moïc voìng khäng âäøi, do váûy:
. . .
- Âäúi våïi cuäün kêch tæì: ∆ Ψ f + ∆ Ψ 1d + ∆ Ψ ad = 0
. . .
∆ I f ( X σf + X ad ) + ∆ I 1d X ad + ∆ I d X ad = 0 (5.1)
. . . .
- Âäúi våïi cuäün caín doüc: ∆ Ψ 1d + ∆ Ψ σ1d + ∆ Ψ d + ∆ Ψ ad = 0
 5

. . .
∆ I 1d ( X σ1d + X ad ) + ∆ I f X ad + ∆ I d X ad = 0 (5.2)
. .
Tæì (5.1) vaì (5.2) ta coï: ∆ I f X σf = ∆ I 1d X σ1d (5.3)
Tæì (5.3) tháúy ràòng læåüng tàng ∆Id taûo ra åí 2 cuäün kêch tæì vaì cuäün caín doüc caïc
doìng âiãûn tàng cuìng chiãöu nhæng âäü låïn tyí lãû nghëch âiãûn khaïng taín cuía chuïng.
Thay thãú phaín æïng cuía 2 cuäün dáy åí räto taûi thåìi âiãøm âáöu cuía ngàõn maûch
bàòng phaín æïng cuía mäüt cuäün dáy tæång âæång doüc truûc coï doìng bàòng:
. . .
∆ I rd = ∆ I f + ∆ I 1d
vaì âiãûn khaïng taín Xσrd våïi âiãöu kiãûn váùn thoía maîn nguyãn lyï tæì thäng moïc voìng
khäng âäøi, tæïc laì:
. . .
∆ Ψ rd + ∆ Ψ σrd + ∆ Ψ ad = 0
. .
⇒ ∆ I rd ( X σrd + X ad ) + ∆ I d X ad = 0
. . .
⇒ ( ∆ I f + ∆ I 1d )( X σrd + X ad ) + ∆ I d X ad = 0 (5.4)
Giaíi caïc phæång trçnh (5.2), (5.3) vaì (5.4) ta âæåüc:
X σf . X σ1d
X σrd =
X σf + X σ1d
Nhæ váûy âiãûn khaïng taín cuía cuäün dáy tæång âæång våïi cuäün kêch tæì vaì cuäün
caín doüc bàòng âiãûn khaïng taín cuía 2 cuäün dáy naìy gheïp song song.
Âãø tçm âiãûn khaïng âàûc træng cho maïy âiãûn theo truûc doüc åí thåìi âiãøm âáöu cuía
ngàõn maûch, ta thæûc hiãûn tênh toaïn tæång tæû nhæ muûc III (âäúi våïi maïy âiãûn khäng
coï cuäün caín) trong âoï thay cuäün kêch tæì coï Xσf bàòng cuäün dáy tæång âæång coï
Xσrd vaì ta cuîng tçm âæåüc:
2
X ad 1
xd = xd −
''
= Xσ +
X σrd + X ad 1 1 1
+ +
X σf X σ1d X ad
xd’’ âæåüc goüi laì âiãûn khaïng siãu quaï âäü doüc truûc.
Tæång tæû cho truûc ngang, ta cuîng coï âiãûn khaïng siãu quaï âäü ngang truûc:
2
X aq X σ1q . X aq
x ''q = x q − = Xσ +
X σ1q + X aq X σ1q + X aq
 6

Caïc sæïc âiãûn âäüng tæång æïng våïi caïc

âiãûn khaïng trãn âæåüc goüi laì sæïc âiãûn âäüng
siãu quaï âäü ngang truûc Eq’’ vaì doüc truûc
Ed’’, chuïng coï giaï trë khäng âäüt biãún vaìo
thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch.
. . .
E q '' = U qo + jI do . x d''
. . .
E d '' = U do + jI qo . x q''
trong âoï:
Uqo, Udo, Iqo, Ido - aïp vaì doìng træåïc
ngàõn maûch.
E ''o = E ''q2 + E ''d2 - sæïc âiãûn âäüng Hçnh 5.5
siãu quaï âäü toaìn pháön.
Váûy maïy phaït åí thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch coï thãø âàûc træng bàòng sæïc âiãûn
âäüng siãu quaï âäü vaì âiãûn khaïng siãu quaï âäü.
Giaï trë doìng siãu quaï âäü doüc truûc vaì ngang truûc tæång æïng laì:
E q''
I d = ''
''
x d + x ng
E d''
I q'' =
x q'' + x ng
Vaì doìng siãu quaï âäü toaìn pháön laì: I ''o = I ''d2 + I ''q2
Trong tênh toaïn thæûc duûng gáön âuïng xem xd’’ = xq’’ ta coï:
E ''o = ( U cos ϕ ) 2 + ( U sin ϕ + I. x ''d ) 2
hay: E ''o = ( U + I. x ''d sin ϕ ) 2 + (I. x ''d cos ϕ ) 2

V. YÏ NGHÉA VÁÛT LYÏ CUÍA CAÏC ÂIÃÛN KHAÏNG:

Tæì caïc biãøu thæïc tênh toaïn âiãûn khaïng ta tháúy: xd’’ < xd’ < xd
Vãö màût váût lyï âiãöu âoï âæåüc giaíi thêch nhæ sau: Trong chãú âäü bçnh thæåìng tæì
thäng taûo båíi doìng stato gäöm mäüt pháön moïc voìng theo âæåìng taín tæì, coìn pháön
chênh âi ngang keí håí khäng khê kheïp voìng qua caïc cæûc vaì thán räto. Vç tæì tråí chuí
yãúu laì åí keí håí khäng khê coï tæì dáùn λad nhoí (hçnh 5.6a), tæì caím låïn; do váûy tæång
æïng våïi âiãûn khaïng xd.
Khi tæì thäng stato thay âäøi âäüt ngäüt, trong cuäün kêch tæì seî coï doìng caím æïng
taûo nãn tæì thäng ngæåüc hæåïng våïi tæì thäng stato, vç váûy coï thãø xem nhæ mäüt pháön
tæì thäng stato bë âáøy ra ngoaìi âi theo âæåìng taín tæì cuía cuäün kêch tæì coï tæì dáùn λσf
 7

(hçnh 5.6b). Nhæ váûy tæì thäng stato phaíi âi qua mäüt täøng tæì dáùn låïn, tæì caím seî nhoí
hån vaì seî coï: xd’ < xd

Hçnh 5.6

Räto caìng coï nhiãöu maûch voìng kên, tæì thäng stato caìng khoï xám nháûp vaìo
räto. Træåìng håüp giåïi haûn, khi tæì thäng hoaìn toaìn khäng thãø âi vaìo räto, nghéa laì
chè âi theo âæåìng taín tæì cuía cuäün dáy stato coï tæì dáùn λσ, âiãûn khaïng cuía stato luïc
âoï chênh laì âiãûn khaïng taín Xσ, tæång æïng våïi træåìng håüp xd’’ nhoí nháút coï thãø coï.
Âäúi våïi caïc maïy âiãûn khäng coï cuäün caín, baín thán räto cuîng coï taïc duûng nhæ
cuäün caín nãn coï thãø xem: xd’’ = (0,75÷0,9) xd’

VI. QUAÏ TRÇNH QUAÏ ÂÄÜ TRONG MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG CUÄÜN CAÍN:

Âãø âån giaín træåïc tiãn ta khaío saït caïc maïy âiãûn khäng coï thiãút bë TÂK. Giaí
thiãút ngàõn maûch taûi âáöu cæûc cuía maïy âiãûn, maûch âiãûn xem nhæ thuáön khaïng, doìng
ngàõn maûch chè coï theo truûc doüc.
Khi xaíy ra ngàõn maûch, thaình pháön chu kyì cuía doìng ngàõn maûch seî thay âäøi
âäüt biãún. Âäü tàng laì:
E 'qo +
∆I d = I do + − I do = ' − I do
'
xd
trong âoï: Ido - doìng laìm viãûc træåïc ngàõn maûch.
I‘do+ - doìng quaï âäü taûi thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch.
Âãø tæì thäng moïc voìng khäng âäøi, doìng kêch tæì If cáön phaíi tàng mäüt læåüng:
X ad
∆I f = ∆I d
X ad + X σf
Do cuäün kêch tæì coï âiãûn tråí rf nãn trë säú naìy seî suy giaím theo hàòng säú thåìi
gian Td’ cuía cuäün kêch tæì vaì ∆If chênh laì trë säú ban âáöu cuía thaình pháön tæû do khäng
chu kyì iftd cuía doìng kêch tæì (hçnh 5.7):
 8

t t
− −
i ftd = i ftdo+ . e Td '
= ∆I f . e Td '

Doìng iftd taûo nãn sæïc âiãûn âäüng ∆Eq trong cuäün dáy stato vaì laìm xuáút hiãûn
thaình pháön tæû do chu kyì ∆i’ck trong doìng stato våïi trë hiãûu duûng ban âáöu laì:
∆I 'ck = ∆I 'd = I 'do+ − I d∞
Id∞ = IN∞ : doìng ngàõn maûch xaïc láûp æïng våïi sæïc âiãûn âäüng âäöng bäü ngang truûc
Eq∞ do doìng kêch tæì cæåîng bæïc Ifo = If∞ taûo ra.
Nhæ váûy, thaình pháön chu kyì cå baín cuía doìng ngàõn maûch gäöm 2 thaình pháön:
z tæû do chu kyì ∆i’ck do doìng tæû do cuía cuäün kêch tæì iftd sinh ra vaì do âoï cuîng

tàõt dáön theo hàòng säú thåìi gian Td’.

z chu kyì cæåîng bæïc ick do doìng kêch tæì cæåîng bæïc Ifo = If∞ taûo ra.

i’ck = ick + ∆i’ck goüi laì doìng ngàõn maûch quaï âäü vaì coï trë hiãûu duûng ban âáöu laì I‘do+.
Do doìng chu kyì tàng so våïi træåïc khi ngàõn maûch nãn trong cuäün dáy stato
xuáút hiãûn thaình pháön tæû do khäng chu kyì itd sao cho doìng ngàõn maûch toaìn pháön åí
thåìi âiãøm âáöu ngàõn maûch laì khäng âäüt biãún. Doìng naìy tàõt dáön theo hàòng säú thåìi
gian Ta cuía maûch stato:
t t
− −
i td = i tdo+ . e Ta
= − ∆I d . e Ta

Doìng itd taûo tæì thäng âæïng yãn âäúi våïi stato, do âoï seî caím æïng sang räto
thaình pháön tæû do chu kyì ifck trong doìng kêch tæì. Vç doìng kêch tæì if åí thåìi âiãøm âáöu
ngàõn maûch khäng âäüt biãún nãn trë säú ban âáöu cuía caïc thaình pháön trong doìng kêch
tæì phaíi thoía maîn: ifcko+ = -iftdo+ = -∆If
Doìng ifck tàõt dáön theo hàòng säú thåìi gian Ta vç doìng itd åí stato sinh ra noï tàõt dáön
theo hàòng säú thåìi gian Ta.

Hçnh 5.7
 9

Doìng ifck sinh ra tæì træåìng âáûp maûch åí räto nãn coï thãø phán ra thaình 2 tæì
træåìng quay ngæåüc chiãöu nhau:
- Tæì træåìng quay ngæåüc chiãöu våïi räto (-ω) seî âæïng yãn so våïi stato nãn
khäng caím æïng sang stato.
- Tæì træåìng quay cuìng chiãöu våïi räto (+ω) seî quay våïi täúc âäü 2ω so våïi stato
vaì caím æïng sang stato taûo nãn doìng tæû do chu kyì ick(2ω) coï táön säú 2ω. Doìng naìy tàõt
dáön theo hàòng säú thåìi gian Ta.
Toïm laûi:
Doìng trong cuäün dáy stato laì:
iN = ick + ∆i’ck - itd - ick(2ω) = i’ck - itd - ick(2ω)
Doìng trong cuäün dáy kêch tæì laì:
if = Ifo + iftd - ifck

VII. QUAÏ TRÇNH QUAÏ ÂÄÜ TRONG MAÏY ÂIÃÛN COÏ CUÄÜN CAÍN:

Khi tæì thäng phaín æïng pháön æïng thay âäøi, trong cuäün caín cuîng caím æïng nãn
mäüt doìng tæû do khäng chu kyì tæång tæû nhæ trong cuäün kêch tæì. Doìng naìy laûi taïc
duûng lãn cuäün dáy stato vaì cuäün caín trong quaï trçnh quaï âäü.
VII.1. Doìng trong cuäün dáy stato:

Ngoaìi caïc thaình pháön doìng âiãûn giäúng nhæ åí maïy âiãûn khäng cuäün caín,
trong cuäün dáy stato cuía maïy âiãûn coï cuäün caín coìn bao gäöm:
z Thaình pháön siãu quaï âäü tæû do doüc truûc ∆ i’’ck do doìng tæû do trong cuäün caín

doüc truûc sinh ra, do âoï noï tàõt dáön theo hàòng säú thåìi gian T’’d cuía cuäün caín doüc truûc.
Nhæ váûy thaình pháön chu kyì doüc truûc gäöm:
i’’ck = ick + ∆ i’ck + ∆ i’’ck = i’ck + ∆ i’’ck
i’’ck goüi laì doìng ngàõn maûch siãu quaï âäü doüc truûc, coï trë hiãûu duûng ban âáöu laì:
E"q
I do+ = "
"
xd
Do T’’d beï nãn doìng trong cuäün caín vaì doìng ∆ i’’ck tàõt nhanh hån doìng ∆ i’ck
do cuäün kêch tæì sinh ra.
z Thaình pháön siãu quaï âäü tæû do ngang truûc i’’q do doìng tæû do trong cuäün caín

ngang truûc sinh ra, do âoï noï tàõt dáön theo hàòng säú thåìi gian T’’q cuía cuäün caín ngang
truûc vaì coï trë hiãûu duûng ban âáöu laì:
E"
I "qo+ = "d
xq
Váûy doìng ngàõn maûch toaìn pháön cuía maïy âiãûn coï cuäün caín:
 10

iN = ick + ∆ i’ck + ∆ i’’ck + i’’q - itd - ick(2ω)

Trë hiãûu duûng cuía doìng siãu quaï âäü ban âáöu laì:
I "o = I "do2 + + I "qo2 +
E"o
Trong tênh toaïn gáön âuïng, khi coi x”d = x”q thç: I "o =
x "d

VII.2. Doìng trong cuäün kêch tæì:

Váùn gäöm caïc thaình pháön nhæ åí maïy âiãûn khäng cuäün caín nhæng thaình pháön
tæû do khäng chu kyì coï khaïc do aính hæåíng cuía cuäün caín.
iftd = iftd(KCC) - i’’f
iftd(KCC): thaình pháön tæû do khäng chu kyì xuáút hiãûn trong maïy âiãûn khäng cuäün caín.
i”f : thaình pháön tæû do khäng chu kyì do aính hæåíng cuía cuäün caín, tàõt theo hàòng
säú thåìi gian T”d.
VII.3. Doìng trong cuäün caín:
Trong chãú âäü laìm viãûc bçnh thæåìng hoàûc khi ngàõn maûch duy trç, qua cuäün caín
khäng coï doìng âiãûn. Trong quaï trçnh quaï âäü, åí cuäün caín doüc truûc xuáút hiãûn doìng
tæû do khäng chu kyì tàõt dáön theo 2 hàòng säú thåìi gian T”d vaì T’d. Âäöng thåìi dæåïi taïc
duûng cuía doìng tæû do trong cuäün dáy stato, åí cuäün caín seî coï thaình pháön chu kyì i1dck
tàõt dáön theo hàòng säú thåìi gian Ta sao cho doìng trong cuäün caín khäng âäüt biãún.
i1d = i1dtd + i1dck
Trong cuäün caín ngang truûc cuîng xuáút hiãûn caïc thaình pháön doìng tæång tæû.
Âäúi våïi maïy phaït turbine håi khäng coï cuäün caín, loîi theïp cuîng âæåüc xem nhæ
coï taïc duûng tæång tæû cuäün caín. Do váûy trong quïa trçnh quaï âäü, diãùn biãún doìng
trong cuäün dáy stato vaì räto coï daûng giäúng nhæ âäúi våïi caïc maïy âiãûn coï cuäün caín.
Vaì trong tênh toaïn váùn duìng nhæîng tham säú siãu quaï âäü âãø thay thãú taûi thåìi âiãøm
âáöu ngàõn maûch.

VIII. CAÏC HÀÒNG SÄÚ THÅÌI GIAN TÀÕT DÁÖN:

Do trong maûch coï âiãûn tråí taïc duûng nãn caïc thaình pháön doìng tæû do seî tàõt dáön
våïi hàòng säú thåìi gian T = L/r. Trong hãû âån vë tæång âäúi thç:
L X X
T* = * = * =
r* r* r

VIII.1. Hàòng säú thåìi gian cuía cuäün dáy stato:

X2
Ta = trong âoï: X2 - âiãûn khaïng thæï tæû nghëch cuía maïy âiãûn
rst
Nãúu ngàõn maûch caïch maïy âiãûn mäüt âoaûn coï täøng tråí Z = r + jx thç:
 11

X2 + x
Ta =
rst + r

VIII.2. Hàòng säú thåìi gian cuía cuäün kêch tæì:

X f X ad + X σf
H Khi maïy phaït khäng taíi: Tfo = =
rf rf
H Khi ngàõn maûch ngay taûi âáöu cæûc maïy phaït:
X .X
X σf + σ ad
X σ + X ad X f'
Tf' = Td' = =
rf rf
X f' x'
Coï thãø chæïng minh âæåüc ràòng: Td' = Tfo = Tfo d
Xf xd
trong âoï: Xf’ - âiãûn khaïng cuía cuäün kêch tæì khi näúi tàõt cuäün dáy stato.
Nãúu ngàõn maûch caïch maïy phaït mäüt âoaûn coï âiãûn khaïng bàòng x thç:
x 'd + x
Td = Tfo
'
xd + x

VIII.3. Hàòng säú thåìi gian cuía cuäün caín:

Hàòng säú thåìi gian cuía cuäün caín doüc Td’’ vaì cuäün caín ngang Tq’’ cuîng phuû
thuäüc vaìo khoaíng caïch âãún âiãøm ngàõn maûch. Coï thãø láúy caïc trë säú trung bçnh nhæ
sau: - Maïy phaït turbine håi: Td’’ ≈ Tq’’ ≈ 0,1 sec.
- Maïy phaït turbine næåïc: Td’’ ≈ Tq’’ ≈ 0,05 sec.

IX. AÍNH HÆÅÍNG CUÍA TÂK VAÌ PHUÛ TAÍI ÂÃÚN QUAÏ TRÇNH NGÀÕN MAÛCH:

IX.1. Aính hæåíng cuía TÂK:

Taûi thåìi âiãøm âáöu cuía ngàõn maûch, vç tæì thäng moïc voìng våïi caïc cuäün dáy laì
khäng âäøi nãn thiãút bë TÂK khäng coï aính hæåíng. Âiãöu âoï cho pheïp tênh toaïn caïc
tham säú åí thåìi âiãøm âáöu cuía ngàõn maûch (chàóng haûn nhæ Io’’, Eo’’, ixk) giäúng nhæ âäúi
våïi caïc maïy âiãûn khäng coï TÂK.
Trong khoaíng thåìi gian tiãúp theo cuía quaï trçnh quaï âäü, TÂK laìm tàng doìng
kêch tæì vaì do âoï laìm tàng caïc thaình pháön doìng trong cuäün dáy stato vaì cuäün caín
doüc. Quaï trçnh naìy diãùn ra cháûm, do váûy thæûc tãú noï chè laìm thay âäøi sæïc âiãûn âäüng
quay cuía stato vaì thaình pháön chu kyì cuía doìng stato. Thaình pháön khäng chu kyì vaì
soïng âiãöu hoìa báûc 2 åí stato váùn giäúng nhæ khi khäng coï TÂK.
Âäúi våïi cuäün caín doüc, doìng sinh ra trong noï laì do sæïc âiãûn âäüng biãún aïp, sæïc
âiãûn âäüng naìy nhoí vç doìng kêch tæì if thay âäøi cháûm. Do váûy doìng tæû do coï bë giaím
xuäúng nhæng khäng âaïng kãø.
 12

IX.2. Aính hæåíng cuía phuû taíi:

Aính hæåíng cuía phuû taíi åí thåìi âiãøm âáöu cuía ngàõn maûch phuû thuäüc vaìo âiãûn aïp
dæ taûi âiãøm näúi phuû taíi, tæïc phuû thuäüc vaìo âiãûn khaïng xN tæì phuû taíi cho âãún âiãøm
ngàõn maûch.
z Khi xN < 0,4: phuû taíi xem nhæ nguäön cung cáúp laìm tàng doìng ngàõn maûch.

z Khi xN > 0,4: phuû taíi tiãu thuû doìng âiãûn laìm giaím doìng ngàõn maûch.

z Khi xN = 0 thç doìng phuû taíi chiãúm khoaíng 25% doìng ngàõn maûch.

Trong tênh toaïn thæûc tãú, caïc phuû taíi âæåüc gäüp chung thaình phuû taíi täøng håüp åí
mäüt âiãøm cuía hãû thäúng âiãûn vaì âæåüc thay thãú gáön âuïng bàòng:
X’’PT = 0,35 vaì E’’PT = 0,8
Chè kãø âãún mäüt caïch riãng reî caïc âäüng cå cåî låïn vaì âæåüc thay thãú nhæ sau:
- Caïc âäüng cå âäöng bäü coï cáúu taûo giäúng nhæ maïy phaït. ÅÍ thåìi âiãøm âáöu cuía
ngàõn maûch, âäüng cå âang quay theo quaïn tênh xem nhæ váùn coìn täúc âäü âäöng bäü
nãn coï thãø thay thãú bàòng caïc tham säú giäúng nhæ âäúi våïi maïy phaït laì Eo’’ vaì xd’’.
- Caïc âäüng cå khäng âäöng bäü våïi hãû säú træåüt beï xem nhæ laì âäüng cå âäöng bäü
khäng coï cuäün kêch tæì, cuîng âæåüc thay thãú bàòng sæïc âiãûn âäüng vaì âiãûn khaïng siãu
quaï âäü:
E ''o ≈ U o − I o . X '' .sin ϕ o
1
X "* = x "*N = = (0,25 ÷ 0,35)
I *mm
trong âoï: I*mm - doìng måí maïy cuía âäüng cå.
Uo, Io, ϕo - tham säú cuía âäüng cå træåïc khi xaíy ra ngàõn maûch.
 1

Chæång 6: CAÏC PHÆÅNG PHAÏP TÊNH TOAÏN NGÀÕN MAÛCH

I. KHAÏI NIÃÛM CHUNG:

Phæång phaïp tênh doìng ngàõn maûch bàòng caïch giaíi hãû phæång trçnh vi phán
âoìi hoíi nhiãöu cäng sæïc, màûc duì chênh xaïc nhæng ngay caí âãø tênh mäüt så âäö âån
giaín khäúi læåüng tênh toaïn cuîng khaï cäöng kãönh, báûc phæång trçnh tàng nhanh theo
säú maïy âiãûn coï trong så âäö. Ngoaìi ra coìn coï nhæîng váún âãö laìm phæïc taûp thãm quaï
trçnh tênh toaïn nhæ: dao âäüng cäng suáút, doìng tæû do trong caïc maïy âiãûn aính hæåíng
nhau, taïc duûng cuía thiãút bë tæû âäüng âiãöu chènh kêch tæì (TÂK), tham säú doü truûc vaì
ngang truûc khaïc nhau.... Do âoï, trong thæûc tãú thæåìng duìng caïc phæång phaïp thæûc
duûng cho pheïp tênh toaïn âån giaín hån.
Ngoaìi caïc giaí thiãút cå baín âaî nãu træåïc âáy, coìn coï thãm nhæîng giaí thiãút sau:
• Qui luáût biãún thiãn thaình pháön chu kyì cuía doìng ngàõn maûch trong så âäö coï
mäüt maïy phaït tæång tæû nhæ trong så âäö coï nhiãöu maïy phaït.
• Viãûc xeït âãún thaình pháön khäng chu kyì cuía doìng ngàõn maûch trong táút caí caïc
træåìng håüp coï thãø tiãún haình mäüt caïch gáön âuïng.
• Räto cuía caïc maïy âiãûn âäöng bäü laì âäúi xæïng do âoï khäng cáön phán biãût sæïc
âiãûn âäüng, âiãûn aïp, doìng âiãûn theo caïc truûc vaì coï thãø boí qua thaình pháön chu kyì
2ω.
Tuìy muûc âêch tênh toaïn coï thãø sæí duûng caïc phæång phaïp khaïc nhau våïi sai säú
khäng âæåüc væåüt quaï phaûm vi cho pheïp ±5% âäúi våïi trë säú ban âáöu vaì ±10÷15% åí
caïc thåìi âiãøm khaïc.

II. PHÆÅNG PHAÏP GIAÍI TÊCH:

II.1. Tênh doìng siãu quaï âäü ban âáöu:

Trçnh tæû tênh toaïn nhæ sau:
a) Láûp så âäö thay thãú, tênh toaïn qui âäøi tham säú cuía caïc pháön tæí trong hãû
âån vë coï tãn hay âån vë tæång âäúi:
- Maïy phaït: thay thãú bàòng E”o vaì X’’ = x”d = x”q, âäúi våïi maïy phaït khäng
coï cuäün caín xem räto nhæ cuäün caín tæû nhiãn, tæïc laì cuîng duìng caïc thäng säú siãu
quïa âäü âãø tênh toaïn våïi x”d = (0,75÷0,9) x’d.
Sæïc âiãûn âäüng E”o âæåüc tênh theo cäng thæïc gáön âuïng våïi giaí thiãút maïy phaït
laìm viãûc åí chãú âäü âënh mæïc træåïc khi ngàõn maûch:
E"o = ( U F sin ϕ + I F x "d ) 2 + ( U F cos ϕ ) 2
 2

Nãúu maïy phaït laìm viãûc åí chãú âäü khäng taíi træåïc khi ngàõn maûch thç E”o = UF.
- Âäüng cå vaì maïy buì âäöng bäü âæåüc tênh nhæ maïy phaït.
- Âäüng cå khäng âäöng bäü vaì phuû taíi täøng håüp thay thãú bàòng:
1
X "* = X *N =
I *mm
vaì: E”o ≈ Uo - IoX”sinϕo
trong âoï: X*N - âiãûn khaïng ngàõn maûch (luïc âäüng cå bë haîm).
I*mm - doìng måí maïy cuía âäüng cå.
Uo, Io, sinϕo - âæåüc láúy åí tçnh traûng træåïc ngàõn maûch.
Khi khäng coï âuí säú liãûu cáön thiãút coï thãø tra baíng sau:
THIÃÚT BË X” E”o

Maïy phaït turbine håi 0,125 1,08

Maïy phaït turbine næåïc coï cuäün caín 0,2 1,13
Maïy phaït turbine næåïc khäng cuäün caín 0,27 1,18
Âäüng cå âäöng bäü 0,2 1,1
Maïy buì âäöng bäü 0,2 1,2
Âäüng cå khäng âäöng bäü 0,2 0,9
Phuû taíi täøng håüp 0,35 0,8

b) Tênh toaïn: Biãún âäøi så âäö thaình daûng âån giaín gäöm mäüt hay nhiãöu
nhaïnh näúi træûc tiãúp tæì nguäön âãún âiãøm ngàõn maûch (hçnh 6.1), tæì âoï tênh âæåüc doìng
siãu quaï âäü ban âáöu theo biãøu thæïc sau:
n
E"i
Io = ∑ "
"

i =1 X i
c) Chuï yï: Trong thæûc tãú, viãûc
tênh toaïn doìng siãu quaï âäü ban âáöu
thæåìng chè xeït âãún nhæîng phuû taíi näúi
træûc tiãúp vaìo âiãøm ngàõn maûch. Hçnh 6.1

II.2. Tênh doìng ngàõn maûch âäúi våïi nguäön cäng suáút vä cuìng låïn:
Trong tênh toaïn âån giaín så bäü hay trong maûng coï nguäön cäng suáút vä cuìng
låïn thç thaình pháön chu kyì cuía doìng ngàõn maûch laì khäng âäøi vaì âæåüc tênh nhæ sau:
U tb
I ck = = I "o = I ∞
3X Σ
trong âoï: Utb - âiãûn aïp trung bçnh cuía âoaûn coï âiãøm ngàõn maûch.
XΣ - âiãûn khaïng giæîa nguäön vaì âiãøm ngàõn maûch qui vãö âoaûn coï âiãøm
ngàõn maûch.
 3

Trong hãû âån vë tæång âäúi våïi læåüng cå baín laì Scb vaì Ucb = Utb thç:
1
S*N = I *ck =
X *Σ
våïi: S N = 3U tb I ck
Trong tênh toaïn thæûc duûng, viãûc xeït âãún caïc hãû thäúng thæåìng laì gáön âuïng.
• Nãúu âaî biãút trë säú doìng siãu quïa âäü ban âáöu I”o hoàûc cäng suáút S”N khi ngàõn
maûch 3 pha taûi mäüt nuït báút kyì trong hãû thäúng (hçnh 6.2), thç coï thãø xaïc âënh âiãûn
khaïng XH cuía hãû thäúng âäúi våïi âiãøm nuït naìy:
2
U tb U tb I cb S cb
XH = = hay X * H = = (6.1)
3. I "o S"N I "o S"N
• Nãúu khäng biãút doìng hay cäng suáút ngàõn maûch, coï thãø xaïc âënh âiãûn khaïng
XH gáön âuïng tæì cäng suáút càõt âënh mæïc cuía maïy càõt duìng âãø càõt cäng suáút ngàõn
maûch âoï (hçnh 6.3), tæïc laì trong caïc biãøu thæïc (6.1) åí trãn duìng ICâm vaì SCâm thay
cho I”o vaì S”N.

Hçnh 6.2
Hçnh 6.3

• Nãúu taûi nuït âang xeït coìn coï nhaì maïy âiãûn âëa phæång (hçnh 6.3) thç phaíi
giaím båït læåüng I”F, S”F do nhaì maïy âiãûn naìy cung cáúp, tæïc laì trong caïc biãøu thæïc
(6.1) åí trãn duìng (ICâm- I”F) vaì (SCâm- S”F) thay cho I”o vaì S”N.
• Træåìng håüp coï mäüt säú hãû thäúng liãn laûc våïi nhau qua mäüt säú âiãøm nuït, nãúu
âaî biãút doìng hay cäng suáút ngàõn maûch åí mäùi âiãøm nuït, cuîng coï thãø xaïc âënh âæåüc
âiãûn khaïng XH cuía hãû thäúng. Vê duû, trãn hçnh 6.4 ta coï:
U tb U tb
X MΣ = vaì X NΣ =
3. I "M 3. I "N
X ( X + X MN )
X MΣ = H1 H 2
X H1 + X H 2 + X MN
( X H1 + X MN ) X H 2
X NΣ =
X H1 + X H 2 + X MN
tæì âoï, khi âaî biãút I”M, I”N vaì XMN coï thãø tênh âæåüc XH1 vaì XH2.
 4

Hçnh 6.4

II.3. Tênh doìng xung kêch:

a) Âäúi våïi maûng coï cäng suáút vä cuìng låïn:
I”o = Ick = I∞
i xk = k xk I ckm = 2k xk I ck
luïc âoï:
I xk = I ck 1 + 2( k xk − 1) 2
a) Âäúi våïi maûng coï cäng suáút hæîu haûn:
i xk = 2k xk I "o
I xk = I "o 1 + 2( k xk − 1) 2
trong caïc biãøu thæïc trãn, kxk laì hãû säú xung kêch, phuû thuäüc vaìo hàòng säú thåìi gian
Ta=L/r. Khi xeït riãng aính hæåíng cuía caïc âäüng cå vaì phuû taíi täøng håüp thç:
i xk = 2k xk I "o + 2k xk I "Â
våïi: I” - doìng siãu quaï âäü ban âáöu do âäüng cå hay phuû taíi cung cáúp.
kxk - hãû säú xung kêch cuía âäüng cå hay phuû taíi täøng håüp.
Trung bçnh coï thãø láúy giaï trë nhæ sau:
• Ngàõn maûch taûi thanh goïp âiãûn aïp maïy phaït hoàûc âáöu cao aïp cuía maïy
biãún aïp tàng: kxk = 1,9
• Ngàõn maûch åí caïc thiãút bë cao aïp xa maïy phaït: kxk = 1,8
• Ngàõn maûch phêa thæï cáúp cuía caïc traûm haû aïp (S<1000KVA): kxk = 1,3
• Âäúi våïi âäüng cå khäng âäöng bäü, âäü suy giaím cuía caïc thaình pháön doìng
chu kyì vaì tæû do do noï cung cáúp cho âiãøm ngàõn maûch laì gáön nhæ nhau,
coï thãø láúy: - âäüng cå cåí låïn : kxk = 1,8
- âäüng cå cåí 100÷200KW: kxk = 1,5÷1,6
- âäüng cå cåí beï vaì phuû taíi täøng håüp: kxk = 1
II.4. Tênh doìng ngàõn maûch duy trç:

Caïc pháön tæí âæåüc thay thãú båíi caïc tham säú giäúng nhæ åí chãú âäü laìm viãûc bçnh
thæåìng cuía hãû thäúng âiãûn.
a) Âäúi våïi hãû thäúng âiãûn bao gäöm caïc maïy phaït khäng coï TÂK:
 5

- Maïy phaït âæåüc thay bàòng Eq vaì xd våïi Eq* = If*. Nãúu chæa biãút doìng kêch
tæì If thç coï thãø tênh Eq tæì chãú âäü laìm viãûc cuía maïy phaït træåïc khi xaíy ra ngàõn maûch:
E"q = ( U F sin ϕ + I F x d ) 2 + ( U F cos ϕ ) 2
- Phuû taíi táûp trung taûi caïc nuït âæåüc thay bàòng: xPT = 1,2 vaì EPT = 0
- Láûp så âäö thay thãú vaì biãún âäøi âãø tçm doìng ngàõn maûch:
E
I N = I ck = Σ
XΣ
a) Âäúi våïi hãû thäúng âiãûn bao gäöm caïc maïy phaït coï TÂK:
Træåìng håüp maûch âån giaín chè coï mäüt maïy phaït thç tçnh traûng laìm viãûc cuía
maïy phaït khi ngàõn maûch duy trç coï thãø âæåüc xaïc âënh bàòng caïch so saïnh âiãûn
khaïng ngàõn maûch XN våïi Xth:
U âm
X th = x d
E qgh − U âm
1
hay khi Ucb = Uâm thç: X th* = x d*
E qgh* − 1
Nãúu XN > Xth thç maïy phaït laìm viãûc åí traûng thaïi âënh mæïc vaì âæåüc thay bàòng
Eqgh vaì xd våïi: Eqgh* = Ifgh*
Nãúu XN < Xth thç maïy phaït laìm viãûc åí traûng thaïi kêch tæì giåïi haûn vaì âæåüc thay
bàòng Uâm vaì XF = 0.
Træåìng håüp maûch phæïc taûp coï nhiãöu nguäön liãn kãút aính hæåíng nhau thæåìng
khäng thãø sæí duûng chè tiãu nãu trãn âãø xaïc âënh tçnh traûng laìm viãûc cuía caïc maïy
phaït. Do âoï phaíi duìng phæång phaïp gáön âuïng nhæ sau:
- Tuìy thuäüc vaìo vë trê cuía maïy phaït âäúi våïi âiãøm ngàõn maûch, giaí thiãút
træåïc tçnh traûng laìm viãûc cuía maïy phaït.
- Láûp så âäö thay thãú vaì tiãún haình tênh toaïn doìng ngàõn maûch IN.
- Kiãøm tra laûi giaí thiãút bàòng caïch tênh ngæåüc laûi âãø tçm doìng IF do mäùi maïy
phaït cung cáúp cho âiãøm ngàõn maûch vaì so saïnh våïi Ith cuía tæìng maïy phaït.
1 E qgh* − 1
I th* = =
X th* x d*
• Nãúu IF > Ith thç maïy phaït laìm viãûc åí traûng thaïi kêch tæì giåïi haûn.
• Nãúu IF < Ith thç maïy phaït laìm viãûc åí traûng thaïi âënh mæïc.
Âäúi våïi nhæîng maïy phaït âaî giaí thiãút laìm viãûc åí traûng thaïi kêch tæì giåïi haûn
cuîng coï thãø kiãøm tra theo âiãûn aïp âáöu cæûc maïy phaït (UF < Uâm)
Nãúu giaí thiãút âuïng xem nhæ baìi toaïn âaî giaíi xong. Nãúu giaí thiãút sai åí mäüt
maïy phaït naìo âoï cáön phaíi thay âäøi traûng thaïi cuía noï vaì tênh toaïn laûi.
- Nhæîng âiãøm cáön læu yï:
 6

• Phuû taíi laìm tàng täøng dáùn so våïi âiãøm ngàõn maûch, vç váûy nãúu boí qua
aính hæåíng cuía phuû taíi thç kãút quaí tênh toaïn coï thãø coï sai säú låïn, chè boí qua aính
hæåíng cuía phuû taíi khi xeït âãún ngàõn maûch åí ngay âáöu cæûc maïy phaït.
• Phuû taíi cuîng coï thãø aính hæåíng âãún tçnh traûng laìm viãûc cuía maïy phaït
trong âiãöu kiãûn ngàõn maûch, do váûy cáön phaíi xeït âãún chuïng khi giaí thiãút.
• Nãúu trong hãû thäúng coï maïy phaït khäng coï TÂK thç thay thãú noï bàòng
Eq vaì xd.
II.5. Tênh doìng ngàõn maûch toaìn pháön:

Âãø maïy càõt laìm viãûc âaím baío cáön choün SCâm vaì ICâm cuía noï sao cho vaìo thåìi
âiãøm càõt t ta coï: SCâm > SNt vaì ICâm > INt
Do âoï cáön xaïc âënh trë hiãûu duûng cuía doìng ngàõn maûch toaìn pháön vaìo thåìi
âiãøm t: I Nt = I ckt
2
+ I tdt
2

trong âoï, Ickt tênh toaïn bàòng giaíi têch ráút phæïc taûp, thæåìng tra theo âæåìng cong tênh
toaïn, coìn Itdt âæåüc tênh bàòng biãøu thæïc sau:
t t
− −
I tdt = I tdo + . e Ta
= "
2I o . e Ta

Thæûc tãú âãø âån giaín duìng cäng thæïc gáön âuïng sau:
INt = αt.I”o
αt : hãû säú tênh toaïn, giaï trë trung bçnh cuía noï coï thãø láúy nhæ sau:
H khi t = 0,05sec: αt = 1,1

H khi t = 0,1 sec: αt = 1

H khi t ≥ 0,2 sec: coï thãø xem INt ≈ Ickt vç háöu nhæ thaình pháön tæû do âaî tàõt hãút.

III. PHÆÅNG PHAÏP ÂÆÅÌNG CONG TÊNH TOAÏN:

III.1. Âæåìng cong tênh toaïn:

Âæåìng cong tênh toaïn laì âæåìng cong biãøu diãùn trë säú tæång âäúi cuía thaình
pháön chu kyì trong doìng ngàõn maûch taûi nhæîng thåìi âiãøm tuìy yï cuía quaï trçnh quaï âäü
phuû thuäüc vaìo mäüt âiãûn khaïng - âiãûn khaïng tênh toaïn x*tt = x”d + xN.
I*ckt = f(x*tt , t)

Hçnh 6.5
 7

Âæåìng cong âæåüc xáy dæûng theo så âäö âån giaín nhæ hçnh 6.5, trong âoï coi
ràòng træåïc ngàõn maûch maïy phaït laìm viãûc våïi phuû taíi âënh mæïc vaì phuû taíi âoï khäng
âäøi trong suäút quaï trçnh ngàõn maûch, nhaïnh bë ngàõn maûch 3 pha taûi âiãøm N coï âiãûn
khaïng xN khäng mang taíi træåïc khi xaíy ra ngàõn maûch.
Cho xN caïc giaï trë khaïc nhau, theo caïc biãøu thæïc âaî biãút hoàûc bàòng mä hçnh
tênh Ick taûi âiãøm ngàõn maûch åí caïc thåìi âiãøm khaïc nhau. Tæì kãút quaí tênh âæåüc, xáy
dæûng hoü âæåìng cong I*ckt = f(x*tt , t). Caïc tham säú âãöu tênh trong âån vë tæång âäúi
våïi læåüng cå baín laì âënh mæïc cuía maïy phaït: Ucb = Utb vaì Scb = SâmF.

âæåìng cong tênh toaïn

Hçnh 6.6

Thæûc tãú coï 2 loaûi âæåìng cong tênh toaïn khaïc nhau cho 2 loaûi maïy phaït:
turbine håi vaì turbine næåïc (hçnh 6.6).
Caïc âàûc âiãøm cuía âæåìng cong tênh toaïn nhæ sau:
H Khi xtt caìng låïn (ngàõn maûch caìng xa) thç sæû biãún thiãn cuía biãn âäü doìng

âiãûn chu kyì theo thåìi gian caìng êt. Khi xtt > 3 coï thãø xem Ickt = I”o.
H Khi xtt caìng tàng lãn thç sæû khaïc biãût vãö doìng giæîa 2 loaûi maïy phaït caìng

nhoí vaì khi xtt > 1 thç âæåìng cong tênh toaïn cuía 2 loaûi maïy phaït háöu nhæ truìng
nhau.
H Âæåìng cong tênh toaïn tæång æïng våïi caïc thåìi âiãøm khaïc nhau coï thãø càõt

nhau. Âiãöu naìy laì do taïc duûng cuía thiãút bë TÂK laìm tàng doìng ngàõn maûch sau khi
qua mäüt trë säú cæûc tiãøu naìo âoï. Caïc âæåìng cong tênh toaïn bë giåïi haûn båíi âæåìng
cong I*ck = 1/x*N do phaíi thoía maîn âiãöu kiãûn Ickt ≤ Uâm/xN.
H Nãúu hàòng säú thåìi gian Tfo cuía maïy phaït khaïc våïi Tfotc cuía maïy phaït tiãu

chuáøn thç cáön hiãûu chènh thåìi gian t åí âæåìng cong tênh toaïn thaình:
T
t ' = t. fotc
Tfo
Âäúi våïi maïy phaït turbine håi: Tfotc= 7sec, maïy phaït turbine næåïc: Tfotc= 5sec.
H Âæåìng cong tênh toaïn âæåüc veî våïi maïy phaït coï phuû taíi âënh mæïc, do âoï

træåìng håüp maïy phaït khäng coï phuû taíi åí âáöu cæûc thç trë säú doìng âiãûn tçm âæåüc I*ck
phaíi hiãûu chènh thaình:
 8

x tt − x "d
I *'ck = (1 + ) I *ck
1,2
III.2. Phæång phaïp tênh toaïn:
III.2.1. Tênh toaïn theo mäüt biãún âäøi:
Tênh toaïn theo mäüt biãún âäøi coìn goüi laì tênh toaïn theo biãún âäøi chung. Phæång
phaïp naìy sæí duûng khi khoaíng caïch giæîa caïc maïy phaït âãún âiãøm ngàõn maûch gáön
nhæ nhau, luïc âoï sæû tàõt dáön cuía thaình pháön chu kyì trong doìng ngàõn maûch cuía caïc
maïy phaït laì gáön nhæ nhau, cho nãn coï thãø nháûp chung táút caí caïc maïy phaït thaình
mäüt maïy phaït âàóng trë coï cäng suáút täøng âãø tênh toaïn. Trçnh tæû tênh toaïn nhæ sau:
H Láûp så âäö thay thãú trong âån vë tæång âäúi theo pheïp qui âäøi gáön âuïng (våïi

caïc læåüng cå baín Scb, Ucb = Utb):

- âiãûn khaïng cuía maïy phaït láúy bàòng x”d.
- khäng cáön âàût báút kyì sæïc âiãûn âäüng naìo trong så âäö.
- phuû taíi coï thãø boí âi, træì træåìng håüp nhæîng âäüng cå cåî låïn näúi træûc tiãúp
vaìo âiãøm ngàõn maûch thç tênh toaïn nhæ maïy phaït coï cuìng cäng suáút.
H Biãún âäøi så âäö thay thãú, âæa noï vãö daûng âån giaín nháút âãø tênh âiãûn khaïng

âàóng trë x*Σ cuía så âäö âäúi våïi âiãøm ngàõn maûch.
H Tênh âäøi vãö âiãûn khaïng tênh toaïn:
S
x *tt = x *Σ . âmΣ
S cb
trong âoï: SâmΣ - täøng cäng suáút âënh mæïc cuía caïc maïy phaït.
H Tæì âiãûn khaïng tênh toaïn x*tt vaì thåìi âiãøm t cáön xeït, tra âæåìng cong tênh toaïn

(hçnh 6.6) seî tçm âæåüc I*ckt. Tênh âäøi vãö âån vë coï tãn (nãúu cáön) våïi læåüng cå baín
luïc naìy laì SâmΣ vaì Utb:
S
I ckt = I *ckt . I âmΣ = I *ckt . âmΣ
3. U tb
Mäüt säú âiãøm cáön læu yï:
- Khi x*tt > 3 thç doìng chu kyì khäng thay âäøi vaì bàòng: I*ck = 1/x*tt.
- Nãúu caïc maïy phaït khaïc loaûi thç duìng âæåìng cong tênh toaïn cuía maïy phaït
coï cäng suáút låïn, gáön âiãøm ngàõn maûch.
- Nãúu rΣ < xΣ/3 thç khäng thãø boí qua âiãûn tråí taïc duûng vaì phaíi tênh toaïn
ZΣ, sau âoï duìng Ztt thay vç xtt.
III.2.2. Tênh toaïn theo nhiãöu biãún âäøi:
Tênh toaïn theo nhiãöu biãún âäøi coìn goüi laì tênh toaïn theo nhæîng biãún âäøi riãng
biãût. Phæång phaïp naìy sæí duûng khi trong så âäö khoaíng caïch tæì caïc maïy phaït âãún
âiãøm ngàõn maûch khaïc nhau nhiãöu, nháút laì khi coï nguäön cäng suáút vä cuìng låïn, luïc
 9

âoï phaíi kãø âãún sæû thay âäøi doìng âiãûn riãng reî cuía tæìng maïy phaït hay tæìng nhoïm
maïy phaït. Trçnh tæû tênh toaïn nhæ sau:
H Láûp så âäö thay thãú, tham säú cuía caïc pháön tæí âæåüc tênh toaïn gáön âuïng trong

hãû âån vë tæång âäúi (våïi caïc læåüng cå baín Scb, Ucb = Utb).
H Dæûa vaìo så âäö xaïc âënh nhoïm caïc maïy phaït coï thãø nháûp chung, hãû thäúng

cäng suáút vä cuìng låïn phaíi taïch riãng ra.

H Duìng caïc pheïp biãún âäøi âæa så âäö vãö daûng tæìng nhaïnh âäüc láûp näúi våïi

âiãøm ngàõn maûch.

H Tênh toaïn våïi tæìng nhaïnh riãng reî theo phæång phaïp biãún âäøi chung. Cäng

suáút cå baín âãø tênh x*tt laì täøng cäng suáút caïc maïy phaït trãn mäùi nhaïnh.
S
x *tti = x *Σi . âmΣi
S cb
H Tra theo âæåìng cong tênh toaïn taûi thåìi âiãøm âang xeït tçm ra doìng I*ckti trãn
mäùi nhaïnh riãng biãût.
H Tênh doìng täøng trong hãû âån vë coï tãn:

Ickt = ΣI*ckti.IâmΣi
Nhaïnh coï hãû thäúng cäng suáút vä cuìng taïch riãng ra vaì tênh træûc tiãúp doìng
ngàõn maûch do noï cung cáúp:
I cb 1
I NH = hay I *NH =
x *NH ( cb ) x *NH ( cb )
trong âoï: x*NH(cb) - âiãûn khaïng tæång häø giæîa hãû thäúng vaì âiãøm ngàõn maûch tênh
trong hãû âån vë tæång âäúi våïi caïc læåüng cå baín Scb, Ucb = Utb.
Thäng thæåìng trong tênh toaïn sæí duûng 2 âãún 3 nhaïnh biãún âäøi âäüc láûp.
 1

Chæång 7: NGÀÕN MAÛCH KHÄNG ÂÄÚI XÆÏNG

I. KHAÏI NIÃÛM CHUNG:

Ngoaìi ngàõn maûch 3 pha âäúi xæïng, trong hãû thäúng âiãûn coìn coï thãø xaíy ra ngàõn
maûch khäng âäúi xæïng bao gäöm caïc daûng ngàõn maûch 1 pha, ngàõn maûch 2 pha, ngàõn
maûch 2 pha chaûm âáút. Khi âoï hãû thäúng veïctå doìng, aïp 3 pha khäng coìn âäúi xæïng
næîa.
Âäúi våïi maïy phaït, khi trong cuäün dáy stato coï doìng khäng âäúi xæïng seî xuáút
hiãûn tæì træåìng âáûp maûch, tæì âoï sinh ra mäüt loaût soïng haìi báûc cao caím æïng giæîa räto
vaì stato: soïng báûc leî åí stato seî caím æïng sang räto soïng báûc chàôn vaì ngæåüc laûi. Biãn
âäü caïc soïng naìy phuû thuäüc vaìo sæû âäúi xæïng cuía räto, räto caìng âäúi xæïng thç biãn
âäü caïc soïng caìng beï. Do âoï thæûc tãú âäúi våïi maïy phaït turbine håi vaì turbine næåïc
coï caïc cuäün caín doüc truûc vaì ngang truûc, caïc soïng haìi báûc cao coï biãn âäü ráút nhoí, coï
thãø boí qua vaì trong tênh toaïn ngàõn maûch ta chè xeït âãún soïng táön säú cå baín.
Tênh toaïn ngàõn maûch khäng âäúi xæïng mäüt caïch træûc tiãúp bàòng caïc hãû phæång
trçnh vi phán dæûa trãn nhæîng âënh luáût Kirchoff vaì Ohm ráút phæïc taûp, do âoï ngæåìi
ta thæåìng duìng phæång phaïp thaình pháön âäúi xæïng. Näüi dung cuía phæång phaïp naìy
laì chuyãøn mäüt ngàõn maûch khäng âäúi xæïng thaình ngàõn maûch 3 pha âäúi xæïng giaí
tæåíng räöi duìng caïc phæång phaïp âaî biãút âãø giaíi noï.

II. PHÆÅNG PHAÏP THAÌNH PHÁÖN ÂÄÚI XÆÏNG:

Phæång phaïp naìy dæûa trãn nguyãn tàõc Fortesene - Stokvis. Mäüt hãû thäúng 3
. . .
veïctå F a , F b , F c khäng âäúi xæïng báút kyì (hçnh 7.1) coï thãø phán têch thaình 3 hãû
thäúng veïctå âäúi xæïng:
. . .
- Hãû thäúng veïctå thæï tæû thuáûn : F a1 , F b1 , F c1
. . .
- Hãû thäúng veïctå thæï tæû nghëch: F a 2 , F b 2 , F c 2
. . .
- Hãû thäúng veïctå thæï tæû khäng : F a 0 , F b 0 , F c0
Theo âiãöu kiãûn phán têch ta coï:
. . . .
F a = F a1 + F a 2 + F a 0
. . . .
F b = F b1 + F b 2 + F b 0
. . . .
F c = F c1 + F c 2 + F c 0
 2

Hçnh 7.1

o
Duìng toaïn tæí pha a = e j120 ta coï:
⎡ F. ⎤ ⎡ ⎤ ⎡ F. 0 ⎤
⎢. ⎥ ⎢
a 1 1 1 ⎥ ⎢. ⎥
⎢ F b ⎥ = ⎢1 a a ⎥ ⎢ F a1 ⎥
2
⎢. ⎥ ⎢ ⎥ ⎢. ⎥
⎢ F c ⎥ ⎢1 a a 2 ⎥ ⎢Fa 2 ⎥
⎣ ⎦ ⎣ ⎦⎣ ⎦
vaì ngæåüc laûi:
⎡ F. ⎤ ⎡1 1 1 ⎤ ⎡ F. a ⎤
⎢. ⎥ 1⎢
0
⎥ ⎢. ⎥
⎢ F a1 ⎥ = ⎢1 a a 2 ⎥ ⎢F b ⎥
⎢ . ⎥ 3⎢ ⎥ ⎢. ⎥
⎢Fa 2 ⎥ ⎢⎣1 a 2 a ⎥ ⎢Fc ⎥
⎣ ⎦ ⎦⎣ ⎦
. . . .
Khi F a + F b + F c = 3 F 0 = 0 thç hãû thäúng 3 veïctå laì cán bàòng.
• Hãû säú khäng cán bàòng: b0 = F0/F1
• Hãû säú khäng âäúi xæïng: b2 = F2/F1
Hãû thäúng veïctå thæï tæû thuáûn vaì thæï thæû nghëch laì âäúi xæïng vaì cán bàòng, hãû
thäúng veïctå thæï tæû khäng laì âäúi xæïng vaì khäng cán bàòng.
Mäüt vaìi tênh cháút cuía caïc thaình pháön âäúi xæïng trong hãû thäúng âiãûn 3 pha:
HTrong maûch 3 pha - 3 dáy, hãû thäúng doìng âiãûn dáy laì cán bàòng.
H Doìng âi trong âáút (hay trong dáy trung tênh) bàòng täøng hçnh hoüc doìng caïc

pha, do âoï bàng 3 láön doìng thæï tæû khäng.

H Hãû thäúng âiãûn aïp dáy khäng coï thaình pháön thæï tæû khäng.

H Giæîa âiãûn aïp dáy vaì âiãûn aïp pha cuía caïc thaình pháön thæï tæû thuáûn vaì thæï thæû

nghëch cuîng coï quan hãû 3: U d1 = 3U f 1 ; U d2 = 3U f 2

H Coï thãø loüc âæåüc caïc thaình pháön thæï tæû.

III. CAÏC PHÆÅNG TRÇNH CÅ BAÍN CUÍA THAÌNH PHÁÖN ÂÄÚI XÆÏNG:

Quan hãû giæîa caïc âaûi læåüng doìng, aïp, täøng tråí cuía caïc thaình pháön âäúi xæïng
cuîng tuán theo âënh luáût Ohm:
 3

. .
U1 = jI. 1 . X 1
. .
U 2 = jI
.
2.X 2
. .
U 0 = jI 0 . X 0
trong âoï: X1, X2, X0 - âiãûn khaïng thæï tæû thuáûn, nghëch vaì khäng cuía maûch.
Khi ngàõn maûch khäng âäúi xæïng ta xem tçnh traûng maûch nhæ laì xãúp chäöng cuía
caïc maûch tæång æïng våïi caïc thaình pháön âäúi xæïng tuán theo nhæîng phæång trçnh cå
baín sau:
. . .
U N1 = E Σ −. jI N1 . X1Σ
. .
U N 2 = 0 −. jI N 2 . X 2Σ
. .
U N 0 = 0 − jI N 0 . X 0 Σ
trong âoï: UN1, UN2, UN0, IN1, IN2, IN0 - caïc thaình pháön thæï tæû cuía doìng vaì aïp taûi
âiãøm ngàõn maûch.
Nhiãûm vuû tênh toaïn ngàõn maûch khäng âäúi xæïng laì tênh âæåüc caïc thaình pháön
âäúi xæïng tæì caïc phæång trçnh cå baín vaì âiãöu kiãûn ngàõn maûch, tæì âoï tçm ra caïc âaûi
læåüng toaìn pháön.

IV. CAÏC THAM SÄÚ THAÌNH PHÁÖN THÆÏ TÆÛ CUÍA CAÏC PHÁÖN TÆÍ:

Tham säú cuía caïc pháön tæí laì âàûc træng cho phaín æïng khi coï doìng, aïp qua
chuïng. Do âoï tham säú thaình pháön thæï tæû cuía caïc pháön tæí laì phaín æïng khi coï hãû
thäúng doìng, aïp thæï tæû thuáûn, nghëch vaì khäng taïc duûng lãn chuïng.
- Tham säú thæï tæû thuáûn cuía caïc pháön tæí laì caïc tham säú trong chãú âäü âäúi xæïng
bçnh thæåìng âaî biãút.
- Âäúi våïi nhæîng pháön tæí coï ngáùu håüp tæì âæïng yãn nhæ maïy biãún aïp, âæåìng
dáy ... thç âiãûn khaïng khäng phuû thuäüc vaìo thæï tæû pha, tæïc laì âiãûn khaïng thæï tæû
thuáûn vaì thæï tæû nghëch giäúng nhau (X2 = X1). Âäúi våïi nhæîng pháön tæí coï ngáùu håüp
tæì quay thç X2 ≠ X1. Âiãûn khaïng thæï tæû khäng thç noïi chung laì X0 ≠ X2, X1, træì
træåìng håüp maûch khäng coï ngáùu håüp tæì thç X0 = X2 = X1.
IV.1. Maïy âiãûn âäöng bäü:
- Âiãûn khaïng thæï tæû nghëch X2 laì phaín æïng cuía maïy âiãûn do doìng thæï tæû
nghëch taûo tæì træåìng quay ngæåüc våïi váûn täúc 2ω so våïi räto. Trë säú cuía X2 tuìy
thuäüc âäü âäúi xæïng cuía maïy âiãûn, thæåìng ghi trong lyï lëch maïy. Trong tênh toaïn
gáön âuïng coï thãø láúy:
• Maïy âiãûn khäng cuäün caín: X2 = 1,45x’d
• Maïy âiãûn coï cuäün caín: X2 = 1,22x”d
 4

- Âiãûn khaïng thæï tæû khäng Xo âàûc træng cho tæì thäng taín cuía doìng thæï tæû
khäng: Xo = (0,15 ÷ 0,6)x”d
X1 thay âäøi trong quaï trçnh ngàõn maûch nhæng X2 vaì Xo nãúu khäng xeït âãún
baío hoìa thç coï thãø xem laì khäng âäøi. Tênh toaïn gáön âuïng coï thãø láúy giaï trë trung
bçnh trong baíng 7.1.
Baíng 7.1:
LOAÛI MAÏY ÂIÃÛN X2 XO
Maïy phaït turbine håi < 200MW 0,15 0,05
Maïy phaït turbine håi ≥ 200MW 0,22 0,05
Maïy phaït turbine næåïc coï cuäün caín 0,25 0,07
Maïy phaït turbine næåïc khäng cuäün caín 0,45 0,07
Maïy buì vaì âäüng cå âäöng bäü cåî låïn 0,24 0,08
IV.2. Phuû taíi täøng håüp:
Phuû taíi täøng håüp chuí yãúu laì âäüng cå khäng âäöng bäü nãn coï thãø láúy mäüt âäüng
cå khäng âäöng bäü âàóng trë thay thãú cho toaìn bäü phuû taíi âãø tênh toaïn.
- Âiãûn khaïng thæï tæû nghëch X2 æïng våïi tæì thäng thæï tæû nghëch coï âäü træåüt (2-
s), luïc s=1 (tæïc âäüng cå bë haîm) thç X2 beï nháút, âoï laì træåìng håüp nguy hiãøm nháút
âæåüc tênh toaïn trong thæûc tãú:
X2 = X2(s=1) = XN
trong âoï: XN - âiãûn khaïng ngàõn maûch cuía âäüng cå våïi X*N = 1/I*mm
Tênh toaïn gáön âuïng láúy: X2 = X” = 0,35
- Háöu hãút caïc âäüng cå coï trung tênh caïch âiãûn våïi âáút nãn khäng coï doìng thæï
tæû khäng âi qua chuïng. Do váûy khäng cáön tçm Xo cuía caïc âäüng cå (tæïc Xo ≈ ∞).
IV.3. Khaïng âiãûn:
Khaïng âiãûn laì pháön tæí âæïng yãn, liãn laûc vãö tæì yãúu nãn:
Xo ≈ X 1 = X2
IV.4. Maïy biãún aïp:
Maïy biãún aïp coï X1 = X2, coìn Xo phuû thuäüc vaìo täø näúi dáy. Täø näúi dáy ∆ chè
coï thãø cho doìng thæï thæû khäng chaûy quáøn trong cuäün dáy maì khäng ra ngoaìi læåïi
âiãûn. Täø näúi dáy Y cho doìng thæï thæû khäng âi qua cuäün dáy chè khi trung tênh näúi
âáút.
H Näúi Yo /∆ :(hçnh 7.2)

xµo >> xII

Xo = xI + xII =X1
 5

Hçnh 7.2

H Näúi Yo / Yo :(hçnh 7.3)

Xo tuìy thuäüc vaìo chãú âäü laìm viãûc cuía âiãøm trung tênh læåïi âiãûn.

Hçnh 7.3

H Näúi Yo / Y :(hçnh 7.4)

X o = x I + x µo

Hçnh 7.4

Âäúi våïi maïy biãún aïp 2 cuäün dáy gäöm 3 maïy biãún aïp 1 pha hoàûc âäúi våïi maïy
biãún aïp 3 pha 4 truû hay 5 truû thç xµo = ∞, âäúi våïi maïy biãún aïp 3 pha 3 truû thç xµo =
0,3 ÷ 1.
Âäúi våïi maïy biãún aïp 3 cuäün dáy thæåìng coï 1 cuäün dáy näúi ∆ vç váûy coï thãø boí
qua xµo
H Näúi Yo /∆ /Y :(hçnh 7.5)

Xo = xI + xII

Hçnh 7.5

H Näúi Yo /∆ /Yo :(hçnh 7.6)

 6

Xo tuìy thuäüc vaìo chãú âäü laìm viãûc cuía âiãøm trung tênh læåïi âiãûn.

Hçnh 7.6

H Näúi Yo /∆ /∆ :(hçnh 7.7)

Xo = xI + (xII // xIII)

Hçnh 7.7

IV.5. Âæåìng dáy:

IV.5.1. Âæåìng dáy trãn khäng:
z X2 = X1
z Xo phuû thuäüc âæåìng âi cuía doìng thæï thæû khäng, nghéa laì phuû thuäüc vaìo sæû
phán bäú cuía chuïng trong âáút, trong dáy trung tênh, trong nhæîng maûch näúi âáút song
song (dáy chäúng seït). Häù caím giæîa caïc pha laìm giaím X1, X2 nhæng laìm tàng Xo.
- Âäúi våïi âæåìng dáy âån 3 pha (1 läü): Xo > X1
- Âäúi våïi âæåìng dáy keïp 3 pha (2 läü), X’o cuía mäüt läü låïn hån âiãûn
khaïng thæï tæû khäng Xo cuía âæåìng dáy âån 3 pha do coï häù caím giæîa 2 maûch song
song:
X’o = Xo + XI-IIo
trong âoï: XI-IIo - âiãûn khaïng thæï tæû khäng häù caím giæîa 2 läü.
Âiãûn khaïng tæång âæång cuía 1 pha âæåìng dáy keïp laì:
X’’o = X’o/2 = (Xo + XI-IIo)/2
- Aính hæåíng cuía dáy chäúng seït:
Dáy chäúng seït thæåìng âæåüc näúi âáút åí mäùi cäüt taûo thaình nhæîng maûch voìng kên
cho doìng caím æïng âi qua khi coï doìng thæï tæû khäng trong caïc pha (âäúi våïi doìng
thæï tæû thuáûn vaì doìng thæï tæû nghëch khäng coï caím æïng vç täøng tæì thäng moïc voìng
do chuïng taûo nãn bàòng khäng).
Chênh häù caím giæîa dáy chäúng seït vaì caïc pha laìm giaím Xo cuía âæåìng dáy, häù
caím naìy phuû thuäüc vaìo váût liãûu, säú læåüng vaì sæû bäú trê cuía dáy chäúng seït. Trong
tênh toaïn gáön âuïng coï thãø láúy trë säú trung bçnh trong baíng 7.2.
 7

Baíng 7.2:
TÊNH CHÁÚT ÂÆÅÌNG DÁY TYÍ SÄÚ Xo/X1
Âæåìng dáy âån khäng coï dáy chäúng seït 3,5
Âæåìng dáy âån coï dáy chäúng seït bàòng theïp 3
Âæåìng dáy âån coï dáy chäúng seït dáùn âiãûn täút 2
Âæåìng dáy keïp khäng coï dáy chäúng seït 5,5
Âæåìng dáy keïp coï dáy chäúng seït bàòng theïp 4,7
Âæåìng dáy keïp coï dáy chäúng seït dáùn âiãûn täút 3
IV.5.1. Âæåìng dáy caïp:
Voî caïp thæåìng âæåüc näúi âáút åí 2 âáöu vaì nhiãöu âiãøm trung gian (häüp näúi caïp),
do âoï taûo thaình âæåìng âi âäúi våïi doìng thæï tæû khäng, voî caïp coï aính hæåíng tæång tæû
nhæ dáy chäúng seït cuía âæåìng dáy trãn khäng. Giaï trë ro, Xo cuía dáy caïp thay âäøi
trong phaûm vi räüng. Trong tênh toaïn gáön âuïng, våïi caïp 3 loîi coï thãø xem:
ro ≈ 10r1
Xo ≈ (3,5 ÷ 4,6)X1

V. SÅ ÂÄÖ CAÏC THAÌNH PHÁÖN THÆÏ TÆÛ:

V.1. Så âäö thæï tæû thuáûn vaì thæï tæû nghëch:

Så âäö thæï tæû thuáûn laì så âäö duìng âãø tênh toaïn åí chãú âäü âäúi xæïng. Tuìy thuäüc
vaìo phæång phaïp vaì thåìi âiãøm tênh toaïn, caïc maïy phaït vaì caïc pháön tæí khaïc âæåüc
thay thãú bàòng sæïc âiãûn âäüng vaì âiãûn khaïng tæång æïng.
Så âäö thæï tæû nghëch vaì så âäö thæï tæû thuáûn coï cáúu truïc tæång tæû nhau vç âæåìng
âi cuía doìng thæï tæû nghëch vaì doìng thæï tæû thuáûn laì nhæ nhau. Âiãøm khaïc biãût cuía så
âäö thæï tæû nghëch so våïi så âäö thæï tæû thuáûn laì:
- caïc nguäön sæïc âiãûn âäüng bàòng khäng.
- caïc âiãûn khaïng thæï tæû nghëch khäng thay âäøi, khäng phuû thuäüc vaìo daûng
ngàõn maûch vaì thåìi âiãøm tênh toaïn.
Ta goüi:
z Âiãøm âáöu cuía så âäö thæï tæû thuáûn vaì thæï tæû nghëch laì âiãøm näúi táút caí caïc
trung tênh maïy phaït vaì phuû taíi, âoï laì âiãøm coï thãú âiãûn bàòng khäng.
z Âiãøm cuäúi cuía så âäö thæï tæû thuáûn vaì thæï tæû nghëch laì âiãøm sæû cäú.
z Âiãûn aïp giæîa âiãøm cuäúi vaì âiãøm âáöu cuía så âäö thæï tæû thuáûn vaì thæï tæû nghëch
tæång æïng laì âiãûn aïp ngàõn maûch thæï tæû thuáûn vaì thæï tæû nghëch.
V.2. Så âäö thæï tæû khäng:

Âæåìng âi cuía doìng thæï tæû khäng ráút khaïc våïi doìng thæï tæû thuáûn vaì thæï tæû
nghëch. Så âäö thæï tæû khäng phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo caïch näúi dáy cuía maïy biãún aïp
vaì chãú âäü näúi âáút âiãøm trung tênh cuía hãû thäúng âiãûn.
 8

Muäún thaình láûp så âäö thæï tæû khäng cáön bàõt âáöu tæì âiãøm ngàõn maûch, coi ràòng
caí 3 pha taûi âiãøm âoï nháûp chung vaì coï âiãûn aïp laì UNo. Så âäö thæï tæû khäng chè bao
gäöm caïc pháön tæí maì doìng thæï tæû khäng coï thãø âi qua. Täøng tråí näúi âáút caïc âiãøm
trung tênh cáön nhán 3, vç så âäö thæï tæû khäng âæåüc láûp cho 1 pha trong khi qua täøng
tråí näúi âáút coï doìng thæï tæû khäng cuía caí 3 pha.

VI. TÊNH TOAÏN CAÏC DAÛNG NGÀÕN MAÛCH CÅ BAÍN:

Qui æåïc:
- Coi pha A laì pha âàûc biãût (åí trong âiãöu kiãûn khaïc 2 pha coìn laûi).
- Xeït ngàõn maûch ngay taûi âáöu nhaïnh reî cuía pháön tæí vaì chiãöu dæång cuía doìng
âiãûn laì tæì caïc pha âãún âiãøm ngàõn maûch.
Theo âiãöu kiãûn phán têch hãû thäúng veïctå khäng âäúi xæïng, ta âaî coï:
⎡I. ⎤ ⎡ ⎤ ⎡I. N 0 ⎤ ⎡I. ⎤ ⎡1 1 1 ⎤ ⎡I. NA ⎤
⎢. ⎥ ⎢
NA 1 1 1 ⎥ ⎢. ⎥ ⎢. N0
⎥ 1⎢ ⎥ ⎢. ⎥
⎢ I NB ⎥ = ⎢1 a a ⎥ ⎢I NA1 ⎥
2
vaì ⎢I NA1 ⎥ = ⎢1 a a ⎥ ⎢I NB ⎥
2
⎢. ⎥ ⎢ 2⎥ ⎢. ⎥ ⎢. ⎥ 3⎢ 2 ⎥ ⎢. ⎥
⎢ I NC ⎥ ⎢ 1 a a ⎥⎦ ⎢ I NA 2 ⎥ ⎢ I NA 2 ⎥ ⎢⎣1 a a ⎥⎦ ⎢I NC ⎥
⎣ ⎦ ⎣ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
vaì caïc phæång trçnh cå baín:
. . .
U NA1 = E AΣ − jI NA1 . X 1Σ (7.1)
. .
U NA 2 = 0 − jI NA 2 . X 2Σ (7.2)
. .
U N0 = 0 − jI N 0 . X 0 Σ (7.3)

VI.1. Ngàõn maûch 2 pha:

Xeït ngàõn maûch giæîa 2 pha
B, C (hçnh 7.8). Âiãöu kiãûn ngàõn
maûch laì:
.
I NA =0 (7.4)
. .
I NB = − I NC (7.5)
. .
U NB = U NC (7.6)
Hçnh 7.8
Thay vaìo caïc phæång trçnh
thæï tæû:
⎡ U. ⎤ ⎡ ⎤ ⎡ U. ⎤
⎢. N0
⎥ 1 ⎢1 1 1 ⎥ ⎢. NA
⎥ . .
⎢ U NA1 ⎥ = ⎢1 a a2⎥ ⎢ U NB ⎥ ⇒ U NA1 = U NA 2 (7.7)
⎢. ⎥ 3⎢ ⎥ ⎢. ⎥
⎢ U NA 2 ⎥ ⎢⎣1 a2 a ⎥ ⎢ U NB ⎥
⎣ ⎦ ⎦ ⎣ ⎦
 9

⎡I. ⎤ ⎡
⎢ . N 0 ⎥ 1 ⎢1 1 1 ⎤⎥ ⎡⎢ 0 ⎤⎥ .
⎢I NA1 ⎥ = ⎢1
. I N0 = 0 (7.8)
a a 2 ⎥ ⎢ I NB ⎥ ⇒
⎢. ⎥ 3⎢
. .
⎥⎢ . ⎥ I NA1 = − I NA 2 (7.9)
⎢ I NA 2 ⎥ ⎢⎣1 a2 a ⎥ ⎢− I NB ⎥
⎣ ⎦ ⎦⎣ ⎦
Giaíi caïc phæång trçnh tæì (7.1) âãún (7.9) ta coï:
. . . .
E AΣ − jI NA1 . X 1Σ = 0 − jI NA 2 . X 2Σ = 0 + jI NA1 . X 2Σ
Nhæ váûy:
.
. E AΣ
I NA1 =
j( X 1Σ + X 2Σ )
. . .
I NB = − I NC = − j 3 I NA1
. . . .
U NA1 = U NA 2 = jI NA1 . X 2Σ ; U N0 = 0
. . . . .
U NA = 2 U NA1 ; U NB = U NC = − U NA1

Hçnh 7.9

VI.2. Ngàõn maûch 1 pha:

Xeït ngàõn maûch 1 pha åí pha

A (hçnh 7.10). Âiãöu kiãûn ngàõn
maûch laì:
.
I NB =0 (7.10)
.
I NC =0 (7.11)
.
U NA = 0 (7.12)
Hçnh 7.10
Thay vaìo phæång trçnh thæï
tæû doìng:
 10

⎡I. ⎤ ⎡ ⎡. ⎤
⎢ . N 0 ⎥ 1 ⎢1 1 1 ⎤⎥ ⎢I NA ⎥
. . . 1.
⎢I NA1 ⎥ = ⎢1 a a2⎥ ⎢ 0 ⎥ ⇒ I N 0 = I NA1 = I NA 2 = I NA (7.13)
⎢. ⎥ 3⎢ ⎥⎢ ⎥ 3
⎢ I NA 2 ⎥ ⎢⎣1 a2 a ⎥⎢ 0 ⎥
⎣ ⎦ ⎦⎣ ⎦
Tæì phæång trçnh thæï tæû aïp ta coï:
. . . .
U NA = U NA1 + U NA 2 + U N 0 = 0
Vaì tæì caïc phæång trçnh cå baín (7.1) ÷ (7.3) ta coï:
. .
E AΣ − jI NA1 ( X 1Σ + X 2Σ + X 0 Σ ) = 0
.
. E AΣ
Nhæ váûy: I NA1 =
j( X 1Σ + X 2Σ + X 0 Σ )
. . . . . .
U N 0 = − jX 0 Σ I N 0 = − jX 0 Σ I NA1 ; U NA 2 = − jX 2Σ I NA 2 = -jX 2Σ I NA1
. . . .
U NA1 = − ( U N 0 + U NA 2 ) = jI NA1 ( X 0 Σ + X 2Σ )
Doìng taûi chäù ngàõn maûch, cuîng laì doìng âi qua âáút IÂ:
. . .
I NA = I Â = 3 I NA1
Aïp taûi chäù ngàõn maûch:
. . . . .
U NB = U N 0 + a 2 U NA1 + a U NA 2 = j[( a 2 − a ) X 2Σ + ( a 2 − 1) X 0 Σ ] I NA1
. . X
= 3 I NA1 ( X 2Σ − aX 0 Σ ) = 3 I NA1 X 2Σ (1 − a 0 Σ )
X 2Σ
. . . . .
U NC = U N 0 + a U NA1 + a 2 U NA 2 = j[( a − a 2 ) X 2Σ + ( a − 1) X 0 Σ ] I NA1
. . X
= − 3 I NA1 ( X 2Σ − a 2 X 0 Σ ) = − 3 I NA1 X 2Σ (1 − a 2 0 Σ )
X 2Σ

Hçnh 7.11

VI.3. Ngàõn maûch 2 pha chaûm âáút:

 11

Xeït ngàõn maûch 2 pha B, C

chaûm âáút (hçnh 7.12). Âiãöu kiãûn
ngàõn maûch laì:
.
I NA =0 (7.14)
.
U NB = 0 (7.15)
.
U NC = 0 (7.16)
Thay vaìo phæång trçnh thæï Hçnh 7.12

tæû aïp:
⎡ U. ⎤ ⎡ ⎡. ⎤
⎢ . N 0 ⎥ 1 ⎢1 1 1 ⎤⎥ ⎢ U NA ⎥
. . . 1 .
⎢ U NA1 ⎥ = ⎢1 a a 2 ⎥ ⎢ 0 ⎥ ⇒ U N 0 = U NA1 = U NA 2 = U NA (7.17)
⎢. ⎥ 3⎢ ⎥⎢ ⎥ 3
⎢ U NA 2 ⎥ ⎢⎣1 a2 a ⎥⎢ 0 ⎥
⎣ ⎦ ⎦⎣ ⎦
. . . .
Tæì (7.14) ta coï: I NA = I NA1 + I NA 2 + I N 0 = 0
Vaì tæì caïc phæång trçnh cå baín (7.1) ÷ (7.3) ta coï:
. .
jX 2Σ I NA 2 = jX 0 Σ I N 0
. . X 2Σ . . X 0Σ
Nhæ váûy: I N0 = − I NA1 ( ) ; I NA 2 = − I NA1 ( )
X 0 Σ + X 2Σ X 0 Σ + X 2Σ
Tæì caïc phæång trçnh cå baín vaì (7.17) ta coï:
. . . . . . X 2Σ
U NA1 = E AΣ − jI NA1 X 1Σ = U N 0 = − jI N 0 X 0 Σ = jI NA1 ( ) X 0Σ
X 0 Σ + X 2Σ
.
. E AΣ
Do âoï: I NA1 =
X 2Σ X 0 Σ
j( X 1Σ + )
X 2Σ + X 0 Σ
Doìng taûi chäù ngàõn maûch:
. X + aX 0 Σ . X 2Σ + a 2 X 0 Σ .
.
I NB = ( a 2 − 2Σ ) I NA1 ; I NC = ( a − ) I NA1
X 2Σ + X 0 Σ X 2Σ + X 0 Σ
. . . X 2Σ
Doìng âi qua âáút IÂ laì: I Â = 3 I N 0 = −3 I NA1
X 0 Σ + X 2Σ
. . . X 2Σ X 0 Σ
AÏp taûi âiãøm ngàõn maûch: U NA = 3 U NA1 = 3 jI NA1
X 0 Σ + X 2Σ
 12

Hçnh 7.13

Baíng 7.3: TOÏM TÀÕT BIÃØU THÆÏC ÂÄÚI VÅÏI CAÏC DAÛNG NGÀÕN MAÛCH
Daûng NM Doìng AÏp
. . .
. E AΣ U NA1 = jX 2Σ I NA1
N(2) I NA1 = . . .
j( X 1Σ + X 2Σ ) U NA 2 = U NA1 ; U N 0 = 0
. . .
I NA 2 = − I NA1 ; I N0 = 0
. . .
. E AΣ U NA1 = j( X 2Σ + X 0 Σ ) I NA1
N(1) I NA1 = . . .
j( X 1Σ + X 2Σ + X 0 Σ ) U NA1 + U NA 2 + U N 0 = 0
. . .
I NA 2 = I N 0 = I NA1
. . . X 2Σ X 0 Σ
. E AΣ U NA1 = jI NA1 ( )
N(1,1) I NA1 = X 0 Σ + X 2Σ
X 2Σ X 0 Σ
j( X 1Σ + ) . . .
X 2Σ + X 0 Σ U NA 2 = U N 0 = U NA1
. . .
I NA1 + I NA 2 + I N 0 = 0

VII. QUI TÀÕC ÂÀÍNG TRË THÆÏ TÆÛ THUÁÛN:

Qua baíng 7.3 tháúy ràòng caïc thaình pháön âäúi xæïng cuía doìng vaì aïp tyí lãû våïi
doìng thæï tæû thuáûn åí chäù ngàõn maûch, do váûy nhiãûm vuû tênh toaïn mäüt daûng ngàõn
maûch khäng âäúi xæïng báút kyì træåïc hãút laì tçm doìng thæï tæû thuáûn åí chäù ngàõn maûch.
Âãø tênh toaïn ngæåìi ta âæa ra qui tàõc âàóng trë thæï tæû thuáûn nhæ sau:
“ Doìng thæï tæû thuáûn cuía mäüt daûng ngàõn maûch khäng âäúi xæïng báút kyì âæåüc
tênh nhæ laì doìng ngàõn maûch 3 pha åí mäüt âiãøm xa hån âiãøm ngàõn maûch thæûc sæû mäüt
âiãûn khaïng phuû X∆(n). Trë säú cuía X∆(n) khäng phuû thuäüc vaìo tham säú cuía så âäö thæï
tæû thuáûn maì chè phuû thuäüc vaìo X2Σ vaì XoΣ.”
 13

.
. (n) E AΣ
I NA1 =
j( X 1Σ + X (∆n ) )
. (n) (n) . (n)
U NA1 = jX ∆ . I NA1
. (n) (n) . (n)
IN = m . I NA1
trong âoï, m(n), X∆(n) tuìy thuäüc vaìo daûng ngàõn maûch âæåüc tênh theo baíng 7.4.

Baíng 7.4:
Daûng NM (n) X∆(n) m(n)
3 pha (3) 0 1
2 pha (2) X2Σ 3
1 pha (1) X 2 Σ + Xo Σ 3
2 pha - âáút (1,1) X 2Σ X 0 Σ X 2Σ X 0 Σ
3 1−
X 2Σ + X 0 Σ ( X 2Σ + X 0 Σ ) 2
Nhæ váûy caïc phæång phaïp tênh toaïn, cäng thæïc sæí duûng cho ngàõn maûch 3 pha
âäúi xæïng âãöu coï thãø duìng âãø tênh toaïn thaình pháön thæï tæû thuáûn cuía mäüt daûng ngàõn
maûch khäng âäúi xæïng báút kyì.

VIII. SÅ ÂÄÖ THAY THÃÚ PHÆÏC HÅÜP:

Så âäö thay thãú phæïc håüp laì så âäö trong âoï bao gäöm caïc så âäö thæï tæû näúi våïi
nhau thoía maîn âiãöu kiãûn quan hãû giæîa caïc thaình pháön doìng âiãûn vaì âiãûn aïp taûi
âiãøm ngàõn maûch.
Doìng thæï tæû taûi âiãøm ngàõn maûch hay trong mäüt pháön tæí naìo âoï laì doìng trong
så âäö thæï tæû tæång æïng. Aïp thæï tæû laì hiãûu thãú giæîa âiãøm âang xeït vaì âiãøm âáöu cuía
så âäö thæï tæû tæång æïng.
H Ngàõn maûch 2 pha:
. .
U NA1 = U NA 2
.
. . E AΣ
I NA1 = − I NA 2 =
j( X 1Σ + X 2Σ )

Hçnh 7.14
 14

Hçnh 7.15 Hçnh 7.16

H Ngàõn maûch 1 pha: H Ngàõn maûch 2 pha - âáút:

. . . . . .
U NA1 + U NA 2 + U N 0 = 0 U NA1 = U NA 2 = U N 0
. . . . . .
I NA1 = I NA 2 = I N 0 I NA1 = − ( I NA 2 + I N 0 )
. .
E AΣ E AΣ
= =
j( X 1Σ + X 2Σ + X 0 Σ ) j( X 1Σ +
X 2Σ X 0 Σ
)
X 2Σ + X 0 Σ
Så âäö phæïc håüp ráút thuáûn tiãûn khi cáön nghiãn cæïu caïc thaình pháön doìng vaì aïp
taûi mäüt pháön tæí hoàûc mäüt nhaïnh naìo âoï, nháút laì khi duìng mä hçnh tênh toaïn, vç noï
cho pheïp âo træûc tiãúp kãút quaí ngay trãn mä hçnh.

IX. SÆÍ DUÛNG PHÆÅNG PHAÏP ÂÆÅÌNG CONG TÊNH TOAÏN:

Bàòng qui tàõc âàóng trë thæï tæû thuáûn ta coï thãø sæí duûng âæåìng cong tênh toaïn âãø
tçm doìng thæï tæû thuáûn cuía mäüt daûng ngàõn maûch báút kyì vaì tæì âoï tênh âæåüc doìng
ngàõn maûch.
IX.1. Duìng mäüt biãún âäøi:
z Láûp caïc så âäö thæï tæû thuáûn, thæï tæû nghëch, thæï tæû khäng; tênh X1Σ, X2Σ, XoΣ
cuía så âäö âäúi våïi âiãøm ngàõn maûch tênh toaïn trong âån vë tæång âäúi våïi caïc læåüng
cå baín Scb, Ucb = Utb.
(n)
z Tênh âiãûn khaïng phuû X∆ tuìy theo daûng ngàõn maûch vaì tæì âoï tçm âæåüc âiãûn
khaïng tênh toaïn X*tt:
S
X *tt = ( X1Σ + X (∆n ) ) âmΣ
S cb
trong âoï: SâmΣ - täøng cäng suáút âënh mæïc cuía táút caí caïc maïy phaït coï trong så âäö.
 15

z Tra âæåìng cong tênh toaïn taûi thåìi âiãøm t cáön xeït tæång æïng våïi âiãûn khaïng
tênh toaïn X*tt âãø coï doìng thæï tæû thuáûn I(n)*N1t.
z Tênh doìng ngàõn maûch toaìn pháön trong âån vë coï tãn:

I (Ntn) = m ( n ) . I *(nN)1t . I âmΣ

trong âoï: IâmΣ - doìng âënh mæïc täøng tæång æïng våïi cáúp âiãûn aïp cáön tênh doìng ngàõn
maûch.
IX.2. Duìng nhiãöu biãún âäøi:

z Láûp caïc så âäö thæï tæû nghëch, thæï tæû khäng âãø tênh X2Σ, XoΣ cuía så âäö âäúi våïi
âiãøm ngàõn maûch trong âån vë tæång âäúi våïi caïc læåüng cå baín Scb, Ucb = Utb.
(n)
z Tênh âiãûn khaïng phuû X∆ tuìy theo daûng ngàõn maûch.
(n)
z Láûp så âäö thæï tæû thuáûn vaì âàût thãm âiãûn khaïng phuû X∆ vaìo âiãøm ngàõn
maûch, xem nhæ ngàõn maûch 3 pha sau âiãûn khaïng naìy.
z Duìng caïc pheïp biãún âäøi, taïch riãng tæìng nhaïnh âäúi våïi âiãøm ngàõn maûch giaí

tæåíng âãø tênh âiãûn khaïng XΣi cuía tæìng nhaïnh.

z Tênh âiãûn khaïng tênh toaïn cuía tæìng nhaïnh:

S
X *tti = X Σi âmΣi
S cb
trong âoï: SâmΣi - täøng cäng suáút âënh mæïc cuía caïc maïy phaït gheïp chung trong
nhaïnh thæï i.
z Tra âæåìng cong tênh toaïn taûi thåìi âiãøm t cáön xeït tæång æïng våïi âiãûn khaïng

tênh toaïn X*tti âãø coï doìng thæï tæû thuáûn I(n)*N1ti cuía nhaïnh thæï i.
z Tênh doìng ngàõn maûch toaìn pháön trong âån vë coï tãn:

k
I (Ntn) =m (n)
∑ I *(nN)1ti . I âmΣi
i =1
trong âoï: k - säú nhaïnh taïch riãng cuía så âäö thay thãú.
IâmΣi - doìng âënh mæïc täøng cuía nhaïnh thæï i tæång æïng våïi cáúp âiãûn aïp cáön
tênh doìng ngàõn maûch.
MÄÜT SÄÚ ÂIÃØM LÆU YÏ:
- Nãúu coï hãû thäúng cäng suáút vä cuìng låïn thç phaíi taïch noï thaình mäüt nhaïnh
riãng, sau khi thãm X∆(n) duìng caïc pheïp biãún âäøi âãø tênh âiãûn khaïng tæång häø giæîa
hãû thäúng vaì âiãøm ngàõn maûch X*HN vaì tênh riãng doìng do hãû thäúng cung cáúp:
I
I (Nn1)H = cb
X *HN
I (NH
n)
= m ( n ) I (Nn1)H
- Vç phæång phaïp âæåìng cong tênh toaïn sæí duûng caïch tênh gáön âuïng nãn coï
thãø xem X2Σ ≈ X1Σ maì khäng cáön láûp så âäö thæï tæû nghëch.
 16

- Do caïch âiãøm ngàõn maûch giaí tæåíng thãm mäüt âiãûn khaïng phuû X∆(n) nãn sæû
khaïc biãût giæîa caïc nguäön êt hån. Vç váûy thæåìng duìng 1 hoàûc 2 biãún âäøi chung laì
âaím baío âuí âäü chênh xaïc yãu cáöu, chè taïch riãng nhæîng nhaïnh cáön thiãút.

X. SÆÛ BIÃÚN ÂÄØI CUÍA DOÌNG VAÌ AÏP QUA MAÏY BIÃÚN AÏP:

Qua maïy biãún aïp, doìng vaì aïp thay âäøi caí vãö trë säú láùn goïc pha. Thæåìng täø näúi
dáy cuía maïy biãún aïp âæåüc goüi theo chè säú cuía kim âäöng häö:
. .
( U a , U A ) = γ = 30 o . N
trong âoï: N - chè säú cuía kim âäöng häö.
Nhæ váûy coï thãø sæí duûng hãû säú biãún âäøi phæïc:
.
. UA o
k1 = .
= k. e jγ = k. e j30 .N

Ua
U A U âmI
våïi k = = laì tyí säú biãún aïp khäng taíi.
U a U âmII
k1 chênh laì hãû säú biãún âäøi cuía âiãûn aïp thæï tæû thuáûn vç noï âæåüc xaïc âënh trong
chãú âäü bçnh thæåìng, âäúi xæïng.
.
. U A1 . 1 . 1 . o
k1 = .
⇒ U a1 = .
U A1 = U A1 . e − j30 .N
U a1 k1 k
Tæì âoï ta coï biãøu thæïc biãún âäøi doìng thæï tæû thuáûn dæûa vaìo quan hãû:
∧ ∧ ∧ . ∧ ∧
. . . . . U A1 . . .
U A1 I A1 = U a1 I a1 ⇒ I a1 = . I A1 = k1 I A1
U a1
∧
. . . . o
hay: I a1 = k1 . I A1 = k. I A1 . e − j30 .N
Doìng vaì aïp thæï tæû thuáûn biãún âäøi qua maïy biãún aïp våïi cuìng mäüt goïc pha
z

nhæ nhau (hçnh 7.17).

Hçnh 7.17
 17

Hçnh 7.18
zTæång tæû, doìng vaì aïp thæï tæû nghëch biãún âäøi qua maïy biãún aïp cuîng våïi cuìng
mäüt goïc pha (hçnh 7.18) cuía hãû säú biãún âäøi phæïc k2 liãn hiãûp våïi k1.
∧
. . o
k 2 = k1 = k. e − j30 .N
. 1 . 1 . o
U a 2 = . U A 2 = U A 2 . e j30 .N
k k
2
∧
. . . . o
I a 2 = k 2 . I A 2 = k. I A 2 . e j30 .N
z Doìng vaì aïp thæï tæû khäng biãún âäøi qua maïy biãún aïp (nãúu coï thãø âæåüc) hoàûc

cuìng pha hoàûc lãûch pha nhau 180o.

z Xeït mäüt säú træåìng håüp sau:

- Træåìng håüp maïy biãún aïp näúi Y/Y-12 hay∆ /∆-12 (tæïc N=12), caïc veïctå
doìng vaì aïp åí 2 phêa truìng pha nhau, nghéa laì hãû thäúng veïctå xem nhæ khäng lãûch
pha khi biãún âäøi qua maïy biãún aïp.
Khi N=6, hãû thäúng veïctå åí 2 phêa cuía maïy biãún aïp seî lãûch nhau 180o.
Âäúi våïi maïy biãún aïp näúi Yo/Yo cáön tênh âãún sæû biãún âäøi cuía thaình pháön doìng
vaì aïp thæï tæû khäng.
- Træåìng håüp thäng duûng nháút maïy biãún aïp näúi Y/∆-11, khi biãún âäøi tæì
phêa Y qua phêa ∆ thç hãû thäúng veïctå thæï tæû thuáûn seî quay mäüt goïc 30o ngæåüc chiãöu
kim âäöng häö.
z Mäüt säú læu yï:

- Doìng trong cuäün dáy näúi ∆ cuía maïy biãún aïp coï thãø coï thaình pháön thæï tæû
khäng, nhæng doìng dáy vaì aïp dáy khäng coï thaình pháön naìy.
- Trong hãû âån vë tæång âäúi thç tyí säú biãún aïp k = 1, do âoï hãû thäúng veïctå åí 2
phêa cuía maïy biãún aïp coï âäü låïn bàòng nhau, chè khaïc nhau vãö goïc pha.