БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ

ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ӨНӨӨДРИЙН ШИЙДВЭР – ИРЭЭДҮЙН ХӨГЖИЛ

2019 оны 10-р сарын 23

Ховд аймаг, Ховд хот
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

АГУУЛГА
ТОВЧИЛСОН НЭРСИЙН ЖАГСААЛТ ................................................................................ 2
ЧУУЛГАНЫ ТУХАЙ .............................................................................................................. 3
ХӨТӨЛБӨР ............................................................................................................................... 4
АЙМГУУДЫН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН ....................................................... 5
I. БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ТУХАЙ .............................................. 6
БАЯН-ӨЛГИЙ АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР ............................................................. 7
ГОВЬ-АЛТАЙ АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР ............................................................. 8
ЗАВХАН АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР ...................................................................... 9
УВС АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР ............................................................................ 10
ХОВД АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР.......................................................................... 11
II. ЧУУЛГАН .................................................................................................................... 12
НЭЭЛТИЙН ҮГ ...................................................................................................................... 13
ХЭЛЭЛЦҮҮЛГҮҮДИЙН ТОЙМ ......................................................................................... 14
Хэлэлцүүлэг 1: “Баруун бүс нутгийн хөгжлийн бодлого, хэрэгжиж буй болон
төлөвлөгдөж буй төсөл, хөтөлбөрүүд”............................................................................. 14
Хэлэлцүүлэг 2: “Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх арга зам” ................ 20
Хэлэлцүүлэг 3: “Баруун бүсийн аялал жуулчлал ба ногоон хөгжил” ........................... 24
Хэлэлцүүлэг 4: “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил” ................................................. 29
Хэлэлцүүлэг 5: “Бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн боломжууд” ................... 32
ХУРЛЫН ДҮГНЭЛТ, ХААЛТЫН ҮГ ................................................................................ 34
ҮЗЭСГЭЛЭН ХУДАЛДАА ................................................................................................... 35
ЗУРГИЙН ЦОМОГ ................................................................................................................ 37

1
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ТОВЧИЛСОН НЭРСИЙН ЖАГСААЛТ

АЖБЗГ Аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын газар
БНХАУ Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс
БОАЖ Байгаль орчин, аялал жуулчлал
БОАЖЯ Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам
ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
ЖДҮ Жижиг дунд үйлдвэр
ЖДҮХС Жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сан
ЗГ Засгийн газар
ЗДТГ Засаг даргын тамгын газар
ИТХ Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал
МСҮТ Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв
МУЗГ Монгол Улсын Засгийн газар
МҮХАҮТ Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхим
ОХУ Оросын Холбооны Улс
УЗ Удирдах зөвлөл
УИХ Улсын Их Хурал
ҮХГ Үндэсний хөгжлийн газар
ХАҮТ Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим
ХБНГУ Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улс
ХОХБТХ Хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн хэлтэс
ХХААХҮ Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэр
ЭЗБӨЧСТ Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төв

ХАМТРАН ЗОХИОН БАЙГУУЛАГЧ БОЛОН ДЭМЖИГЧ

БАЙГУУЛЛАГУУД

2
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ЧУУЛГАНЫ ТУХАЙ
Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төв Аймгуудын өрсөлдөх
чадварын судалгааг 2012 оноос эхлэн боловсруулсан. Судалгааны гол зорилго нь
бодлого боловсруулагчдыг судалгааны бодитой мэдээллээр хангах, улмаар аймгуудын
өрсөлдөх чадварыг сайжруулахад хувь нэмрээ оруулах. Уг судалгаа нь Монгол Улсын 21
аймгийн хөгжлийн түвшинг харьцуулан үнэлэх, аймгуудын өрсөлдөх чадварыг цогц
байдлаар тодорхойлдог. Жил болгон хийгдэж буй энэхүү судалгаагаар аймаг бүрийн
хөгжлийн давуу ба сул талыг тогтоож, өрсөлдөх чадварын боломж, чадавхийг үнэлэн
тогтвортой, урт хугацааны хөгжлийн бодлого боловсруулахад ашиглахуйц өргөн
хүрээний мэдээллийн санг бүрдүүлж байна.

2014 оноос эхлэн ХБНГУ-ын “Конрад Аденауэр сан”-тай хамтран “Аймгуудын

өрсөлдөх чадварын анхдугаар чуулган”, 2015 онд “Зүүн бүсийн өрсөлдөх чадварын
чуулган”, 2016 онд “Говийн бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган”, 2017 онд “Хангайн
бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган”, 2018 онд “Төвийн бүсийн өрсөлдөх чадварын
чуулган”-уудыг тус тус зохион байгуулсан. Харин 2019 онд “Баруун бүсийн өрсөлдөх
чадварын чуулган” арга хэмжээг “Өнөөдрийн шийдвэр, Ирээдүйн хөгжил” уриан дор
“Конрад Аденауэр сан”, Ховд аймгийн ЗДТГ болон МҮХАҮТ-ын Ховд аймаг дахь
салбар танхимтай хамтран зохион байгууллаа. 2019 оны 10-р сарын 23-нд Ховд аймгийн
Ховд хотод зохион байгуулагдсан тус чуулга уулзалтад Баян-өлгий, Говь-Алтай, Завхан,
Увс болон Ховд аймгийн Засаг дарга, ИТХ-ын дарга мөн Худалдаа аж үйлдвэрийн
танхимын дарга, бизнес эрхлэгчид болон холбогдох албаны хүмүүсээс гадна
Улаанбаатар хотоос БОАЖЯ, ҮХГ, ЖДҮХС зэрэг байгууллагуудын төлөөлөгч
оролцлоо.
Чуулга уулзалтын хүрээнд “Баруун бүс нутгийн хөгжлийн бодлого, хэрэгжиж буй
болон төлөвлөгдөж буй төсөл хөтөлбөрүүд”, “Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварыг
дээшлүүлэх арга зам”, “Баруун бүсийн аялал жуулчлал ба ногоон хөгжил”, “Жижиг дунд
үйлдвэрлэлийн хөгжил”, “Бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн боломжууд” гэх
таван хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн. Мөн чуулганы үеэр Баруун бүсийн бизнес эрхлэгчдийн
үзэсгэлэн худалдааг зохион байгуулав.

3
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ХӨТӨЛБӨР

2019 оны 10 дугаар сарын 23

08:30 – 09:00 Оролцогчдын бүртгэл
Нээлтийн үг
09:00 – 09:20 Г.Пүрэвганди, Ховд аймгийн ИТХ-ын дарга
Др. П.Цагаан, ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга

Хэлэлцүүлэг 1: Баруун бүс нутгийн хөгжлийн бодлого, хэрэгжиж

буй болон төлөвлөгдөж буй төсөл, хөтөлбөрүүд
Илтгэл 1: “Баруун бүсийн аймгуудын өрсөлдөх чадвар”,
09:20 – 10:50 ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга Др.П.Цагаан
Илтгэл 2: “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн хууль болон
хэрэгжүүлэх журмын танилцуулга”, ҮХГ-ын Хөгжлийн бодлого,
төлөвлөлтийн газрын ахлах мэргэжилтэн Д.Батбаяр

10:50 – 11:00 Оролцогчдын дурсгалын зураг

11:00 – 11:30 Цайны завсарлага / Үзэсгэлэн
Хэлэлцүүлэг 2: “Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх
арга зам”
11:30 – 13:00
Илтгэл 3: “Ховд аймгийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх бодлого,
зорилтын тухай”, Ховд аймгийн засаг дарга Б.Дүгэржав

13:00 – 14:00 Үдийн зоог

Хэлэлцүүлэг 3: Баруун бүсийн аялал жуулчлал ба ногоон хөгжил

Илтгэл 4: “Аялал жуулчлалын талаарх төрөөс баримтлах бодлого
14:00 – 15:30
(Баруун бүсэд)”, БОАЖЯ-ны аялал жуулчлалын бодлого
зохицуулалтын газрын ахлах мэргэжилтэн Н.Молор
Хэлэлцүүлэг 4: Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил
Илтгэл 5: “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил”, ЖДҮХС-ийн
15:30 – 17:00
захиргаа, санхүүгийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн
Н.Мянганбанзрагч
17:00 – 17:15 Цайны завсарлага / Үзэсгэлэн
Хэлэлцүүлэг 5: Бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн
17:15 – 18:00
боломжууд
Хурлын хаалт:
18:00 – 18:30 Ховд аймгийн Засаг дарга Б.Дүгэржав
ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга Др. П.Цагаан

19:00 – 21:00 Хүлээн авалт

4
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

АЙМГУУДЫН ӨРСӨЛДӨХ
ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН

 “Аймгуудын өрсөлдөх  “Зүүн бүсийн өрсөлдөх

чадварын анхдугаар
чуулган”
 2014 оны 10-р сарын 8, 9
 Хорин нэгэн аймгийн ИТХ-
ын дарга, Засаг дарга мөн
МҮХАҮТ-ын орон нутаг
дахь салбар танхимуудын
дарга нар зэрэг 60 гаруй
төлөөлөгчид оролцсон.
чадварын чуулган 2015 –
Хөгжлийн төлөөх
түншлэл”
 2015 оны 10-р сарын 8, 9
 Улаанбаатар хотоос болон
Сүхбаатар, Хэнтий, Дорнод
аймгууд нийт 140 гаруй
төлөөлөгчид оролцсон.

 “Говийн бүсийн өрсөлдөх  “Хангайн бүсийн өрсөлдөх

чадварын чуулган 2016 –
Нэг говь нэг зорилго”
 2016 оны 11-р сарын 3, 4
 Улаанбаатар хотоос болон
Дундговь, Өмнөговь,
Дорноговь аймгийн нийт
200 гаруй төлөөлөгчид
оролцсон.
чадварын чуулган 2017 –
Бодлогын уялдаа – Байгальд
ээлтэй бүс”
 2017 оны 10-р сарын 12, 13
 Улаанбаатар хотоос болон
Хөвсгөл, Булган, Орхон
аймаг, Өвөрхангай, Архангай
Баянхонгор аймгийн нийт 200
гаруй төлөөлөгчид оролцсон.

 “Төвийн бүсийн өрсөлдөх

чадварын чуулган 2018 –
Өнөөдрийн шийдвэр –
Ирээдүйн хөгжил”
 2018 оны 10-р сарын 26
 Улаанбаатар хотоос болон
Говьсүмбэр, Дархан-Уул,
Төв, Сэлэнгэ аймгийн нийт
60 гаруй төлөөлөгчид
оролцсон.

Өрсөлдөх чадварын чуулганыг ЭЗБӨЧСТ-өөс санаачлан,

“Конрад Аденауэр сан”-гийн дэмжлэгтэйгээр 2014 оноос хойш
жил бүр зохион байгууллаа.

Дэлгэрэнгүй мэдээллийг aimagindex.mn-с авна уу.

5
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

I. БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН

ТУХАЙ
Баруун бүсийн таван аймаг болох Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан, Увс болон Ховд
аймгууд нь 21 аймгийн нийт ДНБ-ний 15.9%-ийг бүрдүүлж байна. Аймгуудын өрсөлдөх
чадварын тайлан 2018-д Увс аймаг 75.8 оноогоор 11-рт, Баян-Өлгий аймаг 75.6 оноогоор
12-рт, Ховд аймаг 54.5 оноогоор 16-рт, Завхан аймаг 54.2 оноогоор 17-рт, Говь-Алтай
аймаг 43.9 оноогоор 20-рт тус тус эрэмбэлэгдэж байна. Энэ нь 2017 оны өрсөлдөх
чадварын үнэлгээнээс Баян-Өлгий аймаг 3 оноо илүү авсан ч хоёр байр ухарсан, Говь-
Алтай аймаг 4 оноо илүү авч нэг байр урагшилсан, Завхан аймаг 4 оноо илүү авсан ч байр
өөрчлөгдөөгүй, Ховд аймаг 3 оноо дутуу авч хоёр байр ухарсан, Увс аймаг 6 оноо илүү
авсан ч байр өөрчлөгдөөгүй үзүүлэлт юм.

Баруун бүсийн аймгуудын нийт ДНБ 2018 оны байдлаар 1.5 их наяд төгрөг байна.
2017 онд Баруун бүсийн таван аймгийн ДНБ буурсан бол, 2018 онд Увс аймгаас бусад 4
аймгийн ДНБ өсжээ. Тодруулбал Баян-Өлгий аймгийн ДНБ 2.9%, Говь-Алтай аймгийн
ДНБ 15%, Завхан аймгийн ДНБ 7.5%, Ховд аймгийн ДНБ 7.6%-иар тус тус өссөн, Увс
аймгийн ДНБ 2.7%-иар буурчээ.

ДНБ, тэрбум төгрөгөөр

304314307316 268
327313292314 297333322313 303325301324
224239233 205 205 215
181 142

Баян-Өлгий Говь-Алтай Завхан Увс Ховд

2014 2015 2016 2017 2018

БҮСИЙН ДАВУУ ТАЛУУД БҮСИЙН СУЛ ТАЛУУД

 Нутгийн цэвэр угшлын эрүүл мал сүрэг
 Ажиллах хүчний нөөц (иргэд нь ажилсаг)
 Гадаад харилцаа, худалдааг хөгжүүлэх газарзүйн
боломж (ОХУ, БНХАУ, Казакстан)
 Иргэдийн боловсролын түвшин өндөр
 Газар нутгийн унаган төрхөө алдаагүй, байгалийн
баялаг ихтэй
6
- Дэд бүтцийн хөгжил сул (зам, цахилгаан, дулаан)
- Үйлдвэр хөгжөөгүй (боловсруулах үйлдвэр)
- Бүс нутгийг дэмжсэн бүсчилсэн болон төсөв
санхүүгийн бодлогын хэрэгжилт хангалтгүй
- Шатахуун болон суурь бүтээгдэхүүний үнэ өндөр
- Газар тариаланг ихээр хөгжүүлэх боломжгүй
(усжуулалт муу, эрдэм шинжилгээ, судалгааны
ажил хангалтгүй)
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

БАЯН-ӨЛГИЙ АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР

Эдийн засгийн ЕРӨНХИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

тамир тэнхээ
100
80 2018 Эрэмбэ
60
40
Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ
45.7 17
20 (мянган км2)
Засаглалын үр
Дэд бүтэц 0 Сумдын тоо 13
ашиг
Хүн амын тоо (мянга) 102 6
ДНБ (оны үнээр, тэрбум
316 14
Аймгуудын дундаж
төгрөг)
Нэг хүнд ногдох ДНБ
Баян-Өлгий 3115 21
Бизнесийн үр (оны үнээр, мянган төгрөг)
ашиг Ажилгүйдлийн түвшин (%) 12.4 16
Инфляци (%) 5.9 9

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Нийгмийн тогтолцоо

Үндсэн дэд бүтэц

Технологийн дэд бүтэц

Менежментийн хэвшил
Аймгийн төсөв

Бизнесийн эрх зүй

Бизнесийн орчин

Санхүү
Эдийн засаг

Эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчин

Хүн амын амьжиргааны түвшин

Хөдөлмөр эрхлэлт

Хөдөлмөрийн зах зээл, бүтээмж

Эдийн засгийн салбарууд

Институцийн тогтолцоо

Боловсрол соёл

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

 Төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг сайжруулах
 Тендерийг олон нийтэд нээлттэй, ил тод явуулах
 Төрийн албан хаагчдын ёс зүйг сайжруулж. Чадавхижуулах
 Ажлын байр нэмэгдүүлэх
 Дэд бүтцээ сайжруулах

7
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ГОВЬ-АЛТАЙ АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР

Эдийн засгийн ЕРӨНХИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

тамир тэнхээ
100
80
2018 Эрэмбэ
60
40 Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ
141.4 2
20 (мянган км2)
Засаглалын үр
Дэд бүтэц 0 Сумдын тоо 18
ашиг
Хүн амын тоо (мянга) 57 19
ДНБ (оны үнээр, тэрбум
268 19
Аймгуудын дундаж төгрөг)
Говь-Алтай
Нэг хүнд ногдох ДНБ
4707.1 9
Бизнесийн үр (оны үнээр, мянган төгрөг)
ашиг Ажилгүйдлийн түвшин (%) 8.6 11
Инфляци (%) 5.8 7

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Үндсэн дэд бүтэц

Нийгмийн тогтолцоо

Менежментийн хэвшил
Аймгийн төсөв

Бизнесийн эрх зүй

Бизнесийн орчин

Санхүү

Технологийн дэд бүтэц

Эдийн засаг

Эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчин

Хүн амын амьжиргааны түвшин

Хөдөлмөр эрхлэлт

Хөдөлмөрийн зах зээл, бүтээмж

Эдийн засгийн салбарууд

Институцийн тогтолцоо

Боловсрол соёл

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

 Хот хоорондын хатуу хучилттай зам тавих
 Дулааны цахилгаан станц яаралтай барих
 Дэд бүтцээ сайжруулах
 Ундны усны асуудлаа шийдэх
 Хөрөнгө оруулалт ихээр татаж орон нутгийн бизнес эрхлэгчдэд шаардлагатай
санхүүжилтийг бүрдүүлэх

8
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ЗАВХАН АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР

Эдийн засгийн ЕРӨНХИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

тамир тэнхээ
100
80
2018 Эрэмбэ
60
40 Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ
83 7
20 (мянган км2)
Засаглалын үр
Дэд бүтэц 0 Сумдын тоо 24
ашиг
Хүн амын тоо (мянга) 72.1 14
ДНБ (оны үнээр, тэрбум
314.1 15
Аймгуудын дундаж
төгрөг)
Завхан
Нэг хүнд ногдох ДНБ
4421 14
Бизнесийн үр (оны үнээр, мянган төгрөг)
ашиг Ажилгүйдлийн түвшин (%) 4.4 2
Инфляци (%) 3.4 1

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Үндсэн дэд бүтэц

Нийгмийн тогтолцоо

Хөдөлмөрийн зах зээл, бүтээмж

Менежментийн хэвшил
Аймгийн төсөв

Бизнесийн эрх зүй

Бизнесийн орчин

Санхүү

Технологийн дэд бүтэц

Эдийн засаг

Эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчин

Хүн амын амьжиргааны түвшин

Хөдөлмөр эрхлэлт
Эдийн засгийн салбарууд

Институцийн тогтолцоо

Боловсрол соёл

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

 Зам харилцааг сайжруулах, ялангуяа Улаанбаатар хоттой хатуу хучилттай замаар
холбогдох
 Аймгийн дэд бүтцийг (цэвэрлэх байгууламж, дулаан, эрчим хүч) сайжруулах
 Чадварлаг боловсон хүчин бэлтгэх
 Хүүхэд залуучууд чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх газар хомс
 Томоохон үйлдвэр байгуулж, ажлын байр бий болгох

9
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

УВС АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР

Эдийн засгийн ЕРӨНХИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

тамир тэнхээ
100
80
2018 Эрэмбэ
60
40 Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ
69.6 13
20 (мянган км2)
Засаглалын үр
Дэд бүтэц 0 Сумдын тоо 19
ашиг
Хүн амын тоо (мянга) 82.6 11
ДНБ (оны үнээр, тэрбум
313 16
Аймгуудын дундаж
төгрөг)
Увс
Нэг хүнд ногдох ДНБ
3818 19
Бизнесийн үр (оны үнээр, мянган төгрөг)
ашиг Ажилгүйдлийн түвшин (%) 13 17
Инфляци (%) 8.1 14

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Нийгмийн тогтолцоо

Үндсэн дэд бүтэц

Технологийн дэд бүтэц

Менежментийн хэвшил
Аймгийн төсөв

Бизнесийн эрх зүй

Бизнесийн орчин

Санхүү
Эдийн засаг

Эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчин

Хүн амын амьжиргааны түвшин

Хөдөлмөр эрхлэлт

Хөдөлмөрийн зах зээл, бүтээмж

Эдийн засгийн салбарууд

Институцийн тогтолцоо

Боловсрол соёл

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

 Цэцэрлэг, сургуулийн хүрэлцээг нэмэгдүүлэх
 Төрийн албан хаагчдыг чадавхижуулах, хүнд суртлыг арилгах
 Залуу гэр бүлийг дэмжих
 ЖДҮ-ийг дэмжиж иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх
 Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх

10
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ХОВД АЙМГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР

Эдийн засгийн ЕРӨНХИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

тамир тэнхээ
100
80
2018 Эрэмбэ
60
40 Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ
76.1 10
20 (мянган км2)
Засаглалын үр
Дэд бүтэц 0 Сумдын тоо 17
ашиг
Хүн амын тоо (мянга) 87.3 9
ДНБ (оны үнээр, тэрбум
323.7 13
Аймгуудын дундаж
төгрөг)
Ховд
Нэг хүнд ногдох ДНБ
3788.5 20
Бизнесийн үр (оны үнээр, мянган төгрөг)
ашиг Ажилгүйдлийн түвшин (%) 13.5 18
Инфляци (%) 5.5 6

Өрсөлдөх чадварын төлөв байдал, эрэмбээр

Хүн амын амьжиргааны түвшин

Үндсэн дэд бүтэц

Технологийн дэд бүтэц

Нийгмийн тогтолцоо

Менежментийн хэвшил
Аймгийн төсөв

Бизнесийн эрх зүй

Бизнесийн орчин

Санхүү
Эдийн засаг

Эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчин

Хөдөлмөр эрхлэлт

Хөдөлмөрийн зах зээл, бүтээмж

Эдийн засгийн салбарууд

Институцийн тогтолцоо

Боловсрол соёл

Тулгарч буй бэрхшээлүүд ба шийдэл

 Зээлийн хүүг бууруулж, хугацааг уртасгах
 Дэд бүтцээ сайжруулах, ялангуяа халаалтын асуудал
 Чанартай боловсон хүчин бэлтгэх
 Орчны бохирдлыг бууруулах
 Төрөөс бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж ажиллах

11
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

II. ЧУУЛГАН

Та дээрх QR кодыг уншуулаад чуулганы хөтөлбөр,

илтгэлүүд, бичлэг, товхимол болон зургийн цомгийг
харах боломжтой.

12
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

НЭЭЛТИЙН ҮГ

Г.Пүрэвганди
Ховд аймгийн ИТХ-ын дарга

Хэлсэн үгнээс: Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган 2019 үйл ажиллагааг
Ховд аймагтай хамтран зохион байгуулж байгаа ЭЗБӨЧСТ, Конрад Аденауэр Сан,
МҮХАҮТ-ын салбар танхимууд, Баруун бүсийн аймгуудын удирдлагууд болон бусад
зочдод нийт Ховдчуудын өмнөөс талархал илэрхийлье. ЭЗБӨЧСТ-өөс Монгол Улсын 21
аймгийн өрсөлдөх чадварын тайланг олон улсын жишиг аргачлалын дагуу гаргадаг. Айл
хүний амь нэг, саахалт хүний санаа нэг гэж үг бий. Хөрш зэргэлдээ бүсийн аймгуудаа
түшиж, харилцан зах зээлээ хувааж, нэгдэж хамтран ажиллах зорилго бид тавьсан. Ийм
учраас аймгийн ИТХ-аар аймгийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрийг батлахдаа “Хүний
хөгжлийн төлөө, бүсийн хөгжлийн төлөө бид хамтдаа” гэсэн уриа дэвшүүлсэн.
Өнөөдрийн чуулган дээр олон санал, санаачлага гарна гэдэгт итгэлтэй байна. Баруун бүс
нутгийн алслагдмал байдал, эрс тэрс уур амьсгал, санхүүгийн хязгаарлагдмал байдал,
эрхзүйн хүндрэл бэрхшээл гээд санал бодлоо нэгтгэх зүйл бидэнд мундахгүй олон
байгаа. Бие биенээ дэмжиж, харилцан мэдээлэл солилцож, сайн туршлагаа хуваалцаж
олон ургальч үзлийг нэвтрүүлэн хамтдаа хөгжицгөөе. Монгол Улс цэцэглэн хөгжиж, хүн
зон нь эрүүл саруул байх болтугай. Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулганы үйл
ажиллагаа нээгдэснийг мэдэгдье.

Др. П.Цагаан
ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга

Хэлсэн үгнээс: Бидний урилгыг хүндэтгэн хүлээн авч хүрэлцэн ирсэн Баян-Өлгий,
Увс, Завхан, Говь-Алтай аймаг, Улаанбаатар хотоос ирсэн төлөөлөгчид, Баруун бүсийн
өрсөлдөх чадварын чуулганыг хүлээн авч байгаа Ховд аймгийн ИТХ, Засаг дарга болон
холбогдох хүмүүст чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье. Манай байгууллага жил бүр нэг
бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулган хийдэг. Энэ жил Баруун бүсийн чуулганыг бүсийн
тулгуур төв Ховд аймагт хийж байгаадаа баяртай байна.

13
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ХЭЛЭЛЦҮҮЛГҮҮДИЙН ТОЙМ
Хэлэлцүүлэг 1: “Баруун бүс нутгийн хөгжлийн бодлого, хэрэгжиж буй болон
төлөвлөгдөж буй төсөл, хөтөлбөрүүд”
Чиглүүлэгч: ЭЗБӨЧСТ-ийн Ерөнхий захирал Б.Лакшми

Тэргүүлэх оролцогчид:
1. Увс аймгийн Засаг дарга Д.Батсайхан
2. Баян-Өлгий аймгийн Засаг даргын орлогч А.Камелият
3. Говь-Алтай аймгийн Засаг даргын зөвлөх В.Сүррагчаа
4. Ховд аймгийн Засаг даргын Нийгмийн хөгжлийн бодлого хариуцсан
орлогч дарга Ч.Уранчимэг
5. ҮХГ-ын Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн газрын ахлах мэргэжилтэн
Д.Батбаяр

ИЛТГЭЛ
Баруун бүсийн аймгуудын өрсөлдөх чадвар
ЭЗБӨЧСТ-ийн УЗ-ийн дарга П. Цагаан

Хөгжлийг бид яаж хэмжих вэ? Хувь хүнд зориулсан хэмжих багажууд олон байна.
Жишээлбэл даралтын аппарат ашиглан бид эрүүл мэнддээ анхаардаг. Хүний өндөр, жин,
даралт, харааг хэмждэгтэй адил, улс орон бүрийг хэмждэг хэмжүүртэй болохоор 30
жилийн өмнө дэлхийн өрсөлдөх чадварын төв байгуулагдсан. Энэ байгууллагатай манай
төв 10 жилийн өмнөөс хамтарч ажиллаж байна.
Анх Монгол улсын өрсөлдөх чадварын тусгай тайлан 3, 4 жил гаргасан. Сүүлийн 5
жил Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайлан, 2013 оноос эхлэн аймгуудын өрсөлдөх
чадварын тайлан, 2017 оноос Нийслэлийн дүүргүүдийн өрсөлдөх чадварын тайлан
гаргаж байна. Хүн эрүүл мэнд, биеийн байдлаа ямар байгааг нь харах гэж MRI-аар
хардагтай адил, өрсөлдөх чадварын тайлан тухайн аймаг, улс, дүүргийн тусгал, хөгжлийг

14
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

хэмждэг багаж юм. Ингэхдээ улсыг 330 гаруй, аймгуудыг 180 гаруй, дүүргүүдийг 150
гаруй үзүүлэлтээр хэмжиж бодит тусгал, бодит байдлыг толинд харагдаж буй мэтээр
илэрхийлдэг юм. Дэлхийн улс орнууд өрсөлдөх чадварын тайланг ашиглан хөгжиж
байна. Улс, аймаг, компани аль нь ч бай эхлээд хэмжиж сурах хэрэгтэй. Хэмжиж чадах
юм бол хянаж чадна, хэмжиж чадахгүй бол хянаж чадахгүй. Хянаж чадахгүй бол
удирдаж чадахгүй. Удирдаж чадахгүй бол тавьсан зорилтоо хэрэгжүүлж чадахгүй.
Аймгуудын өрсөлдөх чадварын тайлан аймгуудад нэгдүгээрт 21 аймгийг
харьцуулахад аль түвшинд эрэмбэлэгдэж байна вэ гэдгийг, хоёрдугаарт сүүлийн нэг
жилийн хугацаанд ямар үзүүлэлтүүд сайжирч, муудаж вэ гэдгийг, гуравдугаарт давуу
тал, сул тал, боломж юу вэ гэдгийг харуулдаг. Монголд аймгууд, аймаг доторх сумууд
хоорондоо ажил ярилцдаггүй. Бүсийн чуулган аймгуудыг хамтарч ажиллах боломж
олгодгоороо давуу талтай. Аймгуудын өрсөлдөх чадварыг эдийн засгийн тамир тэнхээ,
засаглалын үр ашиг, бизнесийн үр ашиг, дэд бүтэц гэх 4 үндсэн бүлгийн нийт 181
үзүүлэлтээр тооцдог. Өрсөлдөх чадвар гэдэг энгийнээр бол өөрт байгаа бүх нөөц
бололцоогоо дайчлан ажиллаад, удирдаад ард иргэдээ чинээлэг, аюулгүй, аз жаргалтай
амьдруулах юм.
2018 оны аймгуудын өрсөлдөх чадварын тайланд ерөнхий үнэлгээгээр баруун
бүсийн таван аймаг 11- 20 дугаар байр хооронд эрэмбэлэгдсэн. Ажиллах хүчний нөөц
сайн (ажилсаг иргэд), иргэдийн боловсролын түвшин өндөр, гадаад харилцаа худалдааг
хөгжүүлэх газарзүйн боломжтой, газар нутгийн унаган төрхөө алдаагүй, байгалийн
баялаг ихтэй зэрэг нь Баруун бүсийн давуу тал, боломж юм. Гэвч дэд бүтцийн хөгжил
сул, үйлдвэрлэл хөгжөөгүй, бүс нутгийг дэмжсэн төсөв санхүү хангалтгүй, шатахуун
болон суурь бүтээгдэхүүний үнэ өндөр, газар тариаланг ихээр хөгжүүлэх боломжгүй
зэрэг бэрхшээлүүд тулгарч байна.
Увс аймаг нь өрсөлдөх чадвараараа 21 аймгаас 2016 онд 9-рт, 2017 онд 11-рт, 2018
оны байдлаар 11-рт эрэмбэлэгджээ. Тус аймаг ажиллах хүчний оролцооны түвшин сайн
(4), банкны зээлийн хүү бага (2), шинийг санаачлах чадвар сайн (3) бол нэг хүнд ногдох
ДНБ харьцангуй муу (19), дундаж цалин харьцангуй бага (18), чанаргүй зээлийн өрийн
үлдэгдэл хамгийн их (21) байна. Баян-Өлгий аймгийн хувьд татвараас зайлсхийдэггүй
(1), хүн амын өсөлт хамгийн өндөр (1), гэмт хэрэг бага гардаг (5) бол нэг хүнд ногдох
ДНБ хамгийн муу (21), дундаж цалин хамгийн бага (21), хүний хөгжлийн индекс муу
(17) байна. Ховд аймгийн хувьд орлогын тэгш бус байдал харьцангуй бага (5), хүний
хөгжлийн индекс харьцангуй сайн (8), хувиараа бизнес эрхлэх боломж сайн (3) бол
барилга, бүтээн байгуулалт муу (20), бизнес эрхлэгчдийг дэмжигч байгууллагууд цөөн
(20), шатахууны үнэ өндөр (21) байна. Говь-Алтай аймаг өрсөлдөх чадвараараа 21
аймгаас 2016 онд 21-рт, 2017 онд 21-рт, 2018 оны байдлаар 20-рт эрэмбэлэгджээ. Говь-
Алтай аймаг хөрөнгө мөнгө зарцуулахгүйгээр засаглалын үр ашгийг дээшлүүлэх
боломжтой, үүнд анхаарвал зохилтой. Завхан аймаг үндсэн 4 шалгуур үзүүлэлтээр
аймгуудын дунджаас доогуур үзүүлэлттэй, өрсөлдөх чадвараараа 21 аймгаас 2016 онд
16-рт, 2017 онд 17-рт, 2018 оны байдлаар 17-рт эрэмбэлэгджээ. Сүүлийн нэг жилд дэд
бүтэц, засаглалын үр ашигт дэвшил гарсан байна. Мөн Завхан аймгийн хувьд
хэрэглээний үнийн индекс (1), ажилгүйчүүдийн тоо хамгийн бага (1), албан бус эдийн
засаг бага (3) бол амьжиргааны түвшин хамгийн доогуур (21), төр хувийн хэвшлийн
түншлэл муу (19), бүтээн байгуулалт, засвар үйлчилгээ муу (21) байна.

15
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

“Баруун бүсэд ямар сорилтууд байна вэ?” гэсэн санал асуулга явуулахад нэгдүгээрт
дэд бүтцийн асуудал, хоёрдугаарт төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг сайжруулж
албан хаагчдыг чадавхижуулах, гуравдугаарт хөрөнгө оруулалтыг ихээр татах асуудал,
дөрөвдүгээрт бизнес эрхлэгчдийг санхүүгийн арга хэрэгслүүдээр дэмжих, тавдугаарт
томоохон үйлдвэр байгуулж ажлын байр нэмэгдүүлэх сорилтууд хамгийн их давтагдсан.
Өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх 10 алтан дүрэм байдаг. Үүнээс 5 дүрэм хамгийн
чухал юм. Нэгдүгээрт, хууль эрх зүйн тогтвортой, ойлгомжтой орчин бүрдүүлэх.
Хоёрдугаарт, төрийн үйл ажиллагаа нь бизнесийн орчинг дэмжсэн, ил тод,
хариуцлагатай байх. Гуравдугаарт, дэд бүтцийг хөгжүүлж, байнгын хөрөнгө оруулалт
хийдэг байх. Дөрөвдүгээрт, дундаж давхаргыг бэхжүүлэх. Тавдугаарт, жижиг дунд
үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх. Эдгээр алтан дүрмүүдийг баримталбал өрсөлдөх чадвар өсөх
нь дамжиггүй.
ИЛТГЭЛ
Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн хууль болон
хэрэгжүүлэх журмын танилцуулга
Үндэсний хөгжлийн газрын Хөгжлийн бодлого,
төлөвлөлтийн газрын ахлах мэргэжилтэн Д.Батбаяр

Илтгэлээс онцлох нь:

 Монгол Улсын хөгжлийн бодлогын
уялдаа алдагдсан. Яам, институтуудын
бодлого, үйл ажиллагааг уялдуулж
нэгдмэл болгох шаардлагатай байна.
Баруун бүсийн хувьд мөн адил
уялдаагүй байна. Баруун бүсэд
хамаарах таван аймгийн бодлогыг
уялдуулснаар эдийн засаг өсөн үр
өгөөжтэй болно.
 Улс орон хөгжихдөө байгалийн
баялаг, түүхий эд, хүний оюуны
чадавхи, үйлдвэрлэх хүчний нөөц,
үйлдвэрлэлийн технологи, хэрэглэх
техникийн боломждоо дүн шинжилгээ
хийж, дэлхийн болон бүс нутгийн
бусад орнуудаас юугаар харьцангуй
давуу болохоо тоо, чанарын
үзүүлэлтүүдээр тодорхойлж, түүндээ
түшиглэн хөгжлийн оновчтой
бодлогыг тодорхойлж хэрэгжүүлнэ.
Энэхүү хөгжлийн суурь зарчим нь бүс
нутаг, аймгийн хэмжээнд ч хамаатай.
 Эдийн засгийн чадавхи нь
хөгжлийн үндэс суурь юм. Эдийн
засгийг бодлогоор сайжруулахгүйгээр
улс, бүс нутаг хөгжинө гэж ярих
боломжгүй.
 Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн
тухай хууль нь бүх шатанд хөгжлийн
бодлого төлөвлөлтийг уялдуулах,
нийлүүлэх, нэгдсэн арга зүй, хяналт
шинжилгээний үнэлгээтэй болоход
чиглэгдсэн. Манай улсад яам бүрд
буюу 14, УИХ-ын тогтоолоор баталсан
55, Засгийн газрын тогтоолоор
баталсан 115 хөгжлийн бодлогын
баримт бичиг хүчин төгөлдөр
хэрэгжиж байна. Эдгээр бодлогын
баримт бичиг аймаг, нийслэлийн
хөгжлийн хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд яаж
суугдах нь тун эргэлзээтэй. Одоогийн
саатал энэ эргэлзээтэй байдлаас бий
болсон.
 2010 онд Шинэ бүтээн байгуулалт,
дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр

16
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

батлагдсан. Үүнд ядуурлыг бууруулах, 90%, 100% гэж дүгнэсэн байсан. Ийм
Улаанбаатар хотын төвийн хэт дүр төрхтэйгөөр манай улсад бодлого
төвлөрлийг бууруулах, утааг төлөвлөгдөн хэрэгжиж байна.
бууруулах зорилтууд дэвшүүлсэн ч  Баруун бүсийн анхаарах ёстой зүйл
хэмжих шалгуур үзүүлэлтүүд бол бодлогын баримт бичгүүдийн
тодорхойгүй байсан. Иймд уялдаа юм. Аймгийн хэмжээнд
хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг бодитоор бодлого нийцүүлээд, дараа нь бүсийн
үнэлэх боломжгүй байсан ч УИХ-ын хэмжээнд уялдуулах нь чухал байна.
Байнгын хороон дээр хэрэгжилтийг
Хэлэлцүүлгийн асуулт хариултаас товч:
Асуулт: Баруун бүсийн аймгууд нэг, буцахдаа Увс, Завханы нууруудыг дайраад
нэгнийгээ дэмжсэн ямар бодлого явуулбал аялдаг болсон. Энэ маршрутын дэд
үр дүнтэй гэж та бодож байна вэ? Өөрийн бүтцийг бид хамтарч хөгжүүлэх хэрэгтэй.
аймаг төдийгүй Баруун бүсийн аймгуудын Өнөөдөр баруун таван аймаг хамгийн хол
иргэдийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлж, оршдог газарзүйн байрлал, хүн амын өсөлт
амьжиргааг сайжруулах талаар ямар зэрэг цөөхөн үзүүлэлтээр эхэнд жагсаж
бодлого барьж ажиллаж байна вэ? байна. Бусад үзүүлэлтээр Төвийн болон
Говийн бүсээс хамаагүй хоцорч байна.
Увс аймгийн засаг дарга Д.Батсайхан:
Баруун бүсэд тусгайлсан эдийн засгийн
Баруун таван аймаг эдийн засаг, газарзүй
бодлого боловсруулах хэрэгтэй байна.
гэх мэт олон талаараа холбогдсон, нэгдмэл
Олон үйлдвэрийн хөтөлбөр байдаг ч
удирдлагаар ажиллахаас өөр аргагүй ийм
баруун таван аймагт хүртээлгүй өнгөрдөг.
таталцалтай бүс нутаг. Нэгдүгээрт, эдийн
Увс аймагт чацарганын үйлдвэр, ноос
засгаар уялдах ёстой. Үүний тулд дэд
угаах үйлдвэр, гурилын үйлдвэр, лаазалсан
бүтцээр холбогдох хэрэгтэй. Эрчим
тушёнк хийдэг үйлдвэр байгуулах хэрэгтэй
хүчний хувьд ОХУ-аас цахилгаан авч
байна. Хэрэв махны үйлдвэрийг баруун
тойроод тавуулаа холбогдсон. Усан
бүсэд байгуулбал хойд хөрш гэсэн
цахилгаан станц байгуулах нь эрчим
хязгааргүй зах зээл байна. Гэвч махыг
хүчний цагирган холбоонд онцгой ач
гулуузаар нь Иран, Казакстан, ОХУ,
холбогдолтой. Авто замаар Увс
БНХАУ руу гаргаж байна. 2018 онд
Улаанбаатартай холбогдсон. Увс, Ховдыг
ЖДҮХС тус бүр хоёр тэрбум төгрөгийг
164 км замаар холбочихвол эдийн
аймгуудад өгнө гэсэн ч Увс аймагт нэг
засгаараа шууд хамааралтай болно.
төгрөг ч өгөөгүй. ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
Сибирийг Хятадтай холбох тээврийн
ХӨГЖҮҮЛЭХ ДЭМЖЛЭГ НЬ
коридорын авто зам Увс, Ховд аймгаар
ШИЛНИЙ ЦААНААС ЧИХЭР
дамжих, харин төмөр зам Цагаантолгойг
ДОЛООЛГОЖ БАЙГААТАЙ АДИЛ
Говь-Алтайн Бургастайн боомттой холбох
ЮМ БОЛДОГ. Бид нар Төв, Орхон,
зураглал бий болсон. Баруун таван
Дорноговь аймгуудтай өрсөлдөх чадвар
аймгийн хөгжих нэг гарц бол тээврийн
ярих хол байна. Монгол Улс Баруун бүс
коридор юм. Оросын талаас авто болон
нутгаа анхааран, хүн амьдарч байгаа бүх
төмөр замын ажлыг эхлүүлсэн. Ховд,
газарт хөгжлөө хүргэх ёстой. Өрсөлдөх
Увсын 164 км зам асуудал болж байна.
чадварын судалгааны дүн бол бодитой, үр
Аялал жуулчлалын хувьд ч манай баруун
дүнтэй, тус нэмэр болдог. Сүүлийн үед
таван аймаг шууд хамааралтай. Дотоодын
өрсөлдөх чадварын судалгаа, статистик
жуулчид Улаанбаатараас Говь-Алтай,
Ховдоор дайраад Алтай таван богд ороод

17
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
судалгаа хоёрт тулгуурлан ажлаа төлөвлөн
хийж, дүгнэж явж байгаа. Баярлалаа.
Асуулт: Баруун бүсийн аймгууд нэг,
нэгнийгээ дэмжсэн ямар бодлого явуулбал
үр дүнтэй гэж та бодож байна вэ? Өөрийн
аймаг төдийгүй Баруун бүсийн аймгуудын
иргэдийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлж,
амьжиргааг сайжруулах талаар ямар
бодлого барьж ажиллаж байна вэ?
Говь-Алтай аймгийн засаг даргын зөвлөх
В.Сүррагчаа: Говь-Алтай аймаг
байгуулагдсан цагаасаа эхлээд
хоцрогдсон. Социализмын онуудад эдийн
засгийн ач холбогдол, хүн амын нягтралаас
хамаараад сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг,
зам, үйлдвэр барих гэх мэт бүх зүйлээр
орхигдсон. Ардчилсан нийгэмд шилжснээс
хойш УИХ-ын гишүүний тоо цөөн учраас
Говь-Алтай руу чиглэсэн томоохон
хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын
ажил хийгдэхгүй явсаар өдийг хүрсэн.
Хөгжлийн гарааны түвшин дорой эхэлсэн
учраас өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэхэд
Төр засгаас бодлогоор дэмжих
шаардлагатай байна. Говь-Алтай аймаг
хөгжихөд нөлөөлөх гол хүчин зүйл бол хүн
амаа өсгөх явдал юм. Хүн ам хэт
цөөнтэйгөөс шалтгаалан ямар ч ажил
хийсэн ач холбогдол багатай байдаг. Хүн
амаа өсгөхийн тулд томоохон үйлдвэрлэл
байгуулах хэрэгтэй. Ингэснээр Говь-Алтай
аймагт шилжин суурьшигчид нэмэгдэнэ.
Үйлдвэр байгуулах гэхээр бүсийн бусад 4
аймагт түүхий эд, нөөц адилхан байдаг.
Зэрэг таван аймаг үйлдвэр байгуулбал
нэгнийгээ унагачихна. ИЙМЭЭС АЛЬ
АЙМАГТ НЬ ЯМАР ҮЙЛДВЭР
БАЙГУУЛАХЫГ ЗОХИЦУУЛАХ
ТӨРИЙН БОДЛОГО
ШААРДЛАГАТАЙ БАЙНА.
Асуулт: Баруун бүсийн аймгууд нэг,
нэгнийгээ дэмжсэн ямар бодлого явуулбал
үр дүнтэй гэж та бодож байна вэ? Өөрийн
аймаг төдийгүй Баруун бүсийн аймгуудын
иргэдийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлж,
18
амьжиргааг сайжруулах талаар ямар
бодлого барьж ажиллаж байна вэ?
Баян-Өлгий аймгийн Засаг даргын орлогч
А.Камелият: Дотоодын үйлдвэрлэгч
компаниудыг хамгаалах шаардлагатай,
гадаадаас ижил төрлийн бүтээгдэхүүн орж
ирээд дампууруулж байна. ХАМГИЙН
ЭХЭНД МОНГОЛ УЛСЫН ТОМ
ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙГ ХУУЛИАР
ХАМГААЛАХ ЁСТОЙ, ҮҮНИЙ
ДАРААГААР БҮСЭД АНХААРАХ
ХЭРЭГТЭЙ. Төрийн зүгээс Баруун
бүсийн дэд бүтцийн (зам, цахилгаан, ус)
асуудлыг шийдвэрлэсэн. Одоо хууль
эрхзүйн актыг бүрэн бүрдүүлбэл хөгжих
боломжтой байна. Хамгийн том ноосны
үйлдвэр манай аймагт ажиллаж байгаад
дөрөөлж цэмбэний үйлдвэр барих ёстой.
Социализмын үед үүнийг төлөвлөсөн
байсан ч, зах зээлийн эдийн засагт
шилжснээр мартагдсан. Засгийн газар
бодлогоороо аймаг, бүсийг дэмжихгүй бол
Баруун бүс гэж таван аймаг сууж
хэлэлцээд ажил явахгүй.
Асуулт: Баруун бүсийн аймгууд нэг,
нэгнийгээ дэмжсэн ямар бодлого явуулбал
үр дүнтэй гэж та бодож байна вэ? Өөрийн
аймаг төдийгүй Баруун бүсийн аймгуудын
иргэдийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлж,
амьжиргааг сайжруулах талаар ямар
бодлого барьж ажиллаж байна вэ?
Ховд аймгийн Засаг даргын Нийгмийн
хөгжлийн бодлого хариуцсан орлогч дарга
Ч.Уранчимэг: Сүүлийн 3, 4 жил хөрөнгө
оруулалт хангалттай тавигдснаар барилга
байшин баригдаж Ховд хотын өнгө үзэмж
сэргэж байгаа. Бусад бүс, Нийслэлтэй
өрсөлдөх чадвараараа зэрэгцэхийн тулд
бид хямд цахилгаан хэрэглэх ёстой.
Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцын
төсөл эхэлсэнд баяртай байгаа. Одоогоор
Ховд аймагт 1кВатт цахилгаан 120₮, албан
байгууллага 160₮, Булган, Алтай, Үенч
суманд 280₮ үнэтэй байна. Бид
цахилгааныг өөрсдөө үйлдвэрлэж Орос,
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
Хятадын хараанаас гарснаар 1кВатт
цахилгаанд 40₮ төлнө. Шатахуун маш
үнэтэй байна. Нефтийн үйлдвэр байгуулах
нь зүйтэй гэж харж байна. Барилгын
салбарыг хөгжүүлэх хэрэгтэй байгаа ч
Улаанбаатарт цемент 7500₮, Ховдод
15’000₮-ийн үнэтэй байна. Хөдөө аж ахуйн
гаралтай түүхий эдийн үйлдвэр, цэвэрлэх
байгууламж хэрэгтэй байна. Эдгээр ажлыг
гүйцэтгэвээс эрүүл мэнд, боловсрол,
нийгмийн асуудлаа шийдвэрлэж өрсөлдөх
чадвараа дээшлүүлэх боломжтой.
МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗАР
ХҮНИЙ ХӨГЖИЛД АНХААРЧ, ХУВЬ
ИРГЭНЭЭ ХӨГЖҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ.
ИРГЭН БАЯН БОЛ УЛС БАЯН ГЭДЭГ.
Баярлалаа.
Асуулт: Тээвэр тун чухал байна. Яаж
Улаангом-Кызыл чиглэлд онгоц нисгэж
эхлэхээр болгов? Энэ таны санаачлага уу?
Туршлагаасаа хуваалцана уу?
Увс аймгийн засаг дарга Д.Батсайхан:
Манай аймгийн хувьд агаарын тээврийн
асуудал тун хүнд. Учир нь Улаанбаатар
орох нэг талын нислэгийн билет 400’000₮
орчим үнэтэй байдаг. Онгоцны түлш
Ангарскаас Улаанбаатар, Улаанбаатараас
Баруун бүс рүү машинаар ирдэг. Увс
аймгаас хойш 1000км орчимд онгоцны
нефть зардаг орос компани байдаг. Зөвхөн
Улаанбаатараас түлш ирдэг шалтгаан нь
Баруун бүсийн хилээр орж ирсэн онгоцны
түлш 5% гаалийн татвартай, Улаан-Үдээс,
Хятадаас орж ирэхэд татваргүй байдаг.
ХОЛ ГАЗАР АМЬДАРСАН НЬ
ХОХИРДОГ, ТӨРИЙН БОДЛОГЫН
ЗОЛИОС БОЛЖ БАЙНА. 10 орчим
жилийн өмнө Ховдын бизнес эрхлэгч
Ховдоос Иран луу хонины мах
экспортлохдоо шууд нислэгээр ачиж
байсан. Одоо бид хонины махаа Увсаар,
Оросоор, Казакстанаар дайруулаад Иран
луу машинаар ачиж байна. Баруун бүс
нутгийг ялгаварласан бодлого
хэрэгжүүлдэг гэх бодол надад төрдөг.
Ерөнхий сайдад 5%-ийн татварыг 0%
болгож өгөөч гэсэн бичгийг 2 жил
дараалан явуулсан. 2017 онд 33’000, 2018
онд 42’000 хүн Тувагаас Увс аймагт орж
ирсэн. Хүмүүс машинаа дүүртэл бараа
бүтээгдэхүүн худалдан аваад явдаг.
Магадгүй үүний үр дүнд 2016 онд 60
тэрбум төгрөг байсан Увс аймгийн
иргэдийн хадгаламж 2019 оны эцсээр 108
тэрбум төгрөг болсон. Тува улсын
даргатай иргэдийг чөлөөтэй зорчуулах,
Кызыл-Улаанбаатар шинэ нислэгийн
чиглэл нээх, хамтарч ажиллах гэрээ
хийсэн. УВС АЙМГИЙН
БОРШООГИЙН БООМТЫГ ОЛОН
УЛСЫН СТАТУСТАЙ 24 ЦАГИЙН
БООМТ БОЛГОХ, УЛААНГОМЫН
НИСЭХ БУУДЛЫГ ОЛОН УЛСЫН
СТАТУСТАЙ БОЛГОХ НЬ НЭН
ШААРДЛАГАТАЙ БАЙНА. Үүнийг
хэрэгжүүлэх гэж 2 жил ажилласан ч
шийдвэрлээгүй байна. Улаанбаатар-
Улаангом-Новосибирск, Улаанбаатар-
Улаангом-Кызыл маршруттай нислэг
байгуулах талаар Хүннү Эйр компанитай
гэрээ байгуулсан. 10-р сарын 26-нд Кызыл
рүү туршилтын нислэг хийх гэж байгаа.
19
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

Хэлэлцүүлэг 2: “Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх арга зам”

Чиглүүлэгч: ЭЗБӨЧСТ-ийн Ерөнхий захирал Б.Лакшми

Тэргүүлэх оролцогчид:
1. Ховд аймгийн Засаг дарга Б.Дүгэржав
2. Ховд аймгийн ХАҮТ-ын менежер Г.Чимэгсүрэн
3. Увс аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн бодлого,
төлөвлөлтийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн З.Ганболд
4. Говь-Алтай аймгийн ХАҮТ-ын дарга Л.Батжаргал
5. Баян-Өлгий аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн
бодлого, төлөвлөлтийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн А.Хозыбай

ИЛТГЭЛ
Ховд аймгийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх бодлого,
зорилтын тухай
Ховд аймгийн Засаг дарга Б.Дүгэржав

Илтгэлээс онцлох нь:

 Боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн
халамж гэх мэт хүний хөгжлийн
асуудалд анхааран ажиллаж байна. Тэр
дундаа хүүхэд залуучуудыг спорт,
урлагаар дамжуулан соён гэгээрүүлэх,
хөгжүүлэх ажлыг явуулж байна.
Жишээлбэл 2019 оны 10-р сарын 30-нд
Гиннесийн номд “Чандмань” сумаас
гаралтай гэж үздэг “Монгол Хөөмий”-
г 1200 хөөмийч зэрэг хөөмийлөн
бүртгүүлэх гэж байна.
 Төрийн үйлчилгээний хүртээмж,
чанарыг сайжруулахаар
“Хариуцлагатай тунгалаг төр”
хөтөлбөрийг 2018 оны 11-р сард
батлан хэрэгжүүлж байна. Энэ хүрээнд
жилдээ 2 удаа бүх сумуудаар нээлттэй
хаалганы өдөрлөг зохион байгуулан

20
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
хөдөө, орон нутгийн иргэдэд хүрч
ажиллаж байна.
 “Үйлдвэрлэгч Ховд” хөтөлбөрийг
2018 оны 11-р сард батлан бизнес
эрхлэгчдэд бодитойгоор дэмжлэг
үзүүлэн ажиллаж байна.
 Хөдөө аж ахуй, газар тариалангийн
салбараа дэмжин ажиллаж байна. Энэ
хүрээнд Буянт суманд бага оврын
тэжээлийн үйлдвэр байгуулж байна.
Мөн мах, сүү, малын гаралтай түүхий
эд боловсруулах үйлдвэр барихаар
зэхэж байна.
Хэлэлцүүлгийн асуулт хариултаас товч:
Асуулт: Хувийн хэвшлийг дэмжих,
хөрөнгө оруулалт татахад ямар бодлого
баримталж байгаа вэ?
Баян-Өлгий аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө
оруулалт, хөгжлийн бодлого,
төлөвлөлтийн хэлтсийн ахлах
мэргэжилтэн А.Хозыбай: Хувийн
хэвшлийг бүх бололцоогоороо дэмжин
ажиллаж байгаа. Баян-Өлгий аймаг аялал
жуулчлалыг өрсөлдөх чадвараа
дээшлүүлэх гол арга зам гэж харж байгаа.
Иймээс нисэх онгоцны буудлаа Олон
улсын жишигт нийцүүлэн томсгох
шаардлагатай байна.
Асуулт: Хувийн хэвшлийг дэмжих,
хөрөнгө оруулалт татахад ямар бодлого
баримталж байгаа вэ?
Увс аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө оруулалт,
хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн хэлтсийн
ахлах мэргэжилтэн З.Ганболд: Жил
бүрийн өрсөлдөх чадварын тайланг
судалж, тодорхой үзүүлэлтүүдэд яаж
анхаарахаа төлөвлөн бодлогын баримт
бичгүүддээ тусган ажилладаг. Сүүлийн 20
жил аймгийн захиргааны байгууллагуудын
бүтэц, бүрэлдэхүүн харьцангуй тогтвортой
байснаар аймаг, сумын Засаг даргын
мөрийн хөтөлбөрүүд, дунд болон урт
хугацааны бодлогууд хэрэгжих үндэс болж
 Баруун бүсийн эдийн засаг, хүний
хөгжилд хувь нэмэр оруулж тулгуурт
чанараа хадгалахаар
“Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан
станц”, “Ховд эко цементийн
үйлдвэр”, “Малын гаралтай түүхий эд
боловсруулах, төв цэвэрлэх
байгууламж буюу Ховд Агро парк
хөдөө аж ахуйн цогц төсөл”, “Газрын
тос боловсруулах бага хүчин чадлын
үйлдвэр”, “Тээвэр ложистикийн төв”
гэсэн 5 том төсөлд анхааран ажиллаж
байна.
байна. Аймгийн бодлогын баримт бичигт
хувийн хэвшлийг бодитойгоор дэмжих
талаар тусгаж өгсөн. Энэ жил аймгийн
хурлаар баталсан 10 жилийн хөгжлийн
бодлогод Төр, хувийн хэвшил хэрхэн
харилцан ойлголцож, нэгнээ дэмжин
хамтарч ажиллах вэ гэдгийг тусгасан. Увс
аймаг 2019 оны 5-р сард хөрөнгө
оруулалтын чуулган хийсэн. ХУВИЙН
ХЭВШЛИЙГ ДЭМЖИХ, ТЭДЭНД
СААД БОЛОХГҮЙ БАЙХ
ЧИГЛЭЛИЙГ БАРЬЖ БАЙНА.
Асуулт: Хувийн хэвшлийг, бизнес
эрхлэгчдийг дэмжих ямар бодлогууд
хэрэгжиж байна, мөн цаашид ямар ажил
хийхээр төлөвлөж байна вэ?
Говь-Алтай аймгийн ХАҮТ-ын дарга
Л.Батжаргал: Хувийн хэвшлийг
хөгжүүлэхэд зам, дэд бүтцийн асуудал,
цахилгааны үнэ өндөр гэх мэт
бэрхшээлүүд тулгардаг. Зах зээлийн
багтаамж жижиг байгаа нь хамгийн хүнд
бэрхшээл юм. ТӨРИЙН ЗҮГЭЭС БҮС
НУТГИЙН ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ БОДЛОГЫН
ХУВЬД ЗӨВ ЗОХИЦУУЛАХ
ШААРДЛАГАТАЙ БАЙНА. Бүсийн
таван аймаг бүгд цементийн үйлдвэр
байгуулчихвал хий хөрөнгө оруулалт
болно. Баянхонгор-Алтай чиглэлийн авто
21
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
зам 2020 оны 5-р сард ашиглалтад орно,
Эрчим хүчний асуудал шийдэгдэж байна,
Алтай хотын ундны усны асуудалтай
байсан бол төсөл хэрэгжиж
шийдвэрлэгдэж байгаа. Төрийн
дэмжлэгээр хувийн хэвшлийг хөгжүүлэх
нөхцлүүд бүрдэж эхэлж байна. ГЭВЧ
МЭРГЭЖИЛТЭН, БОЛОВСОН
ХҮЧНИЙГ БЭЛДЭХ, ХҮН РҮҮГЭЭ
ХАНДСАН АЖЛЫГ ТӨРӨӨС ЗӨВ
ЗОХИЦУУЛАХ ХЭРЭГТЭЙ. Хөдөө аж
ахуйн бүтээгдэхүүнийг таван газарт
төвлөрсөн чигтэй болгоод тээвэрлэлт хийх
талаар бүсийн зөвлөл хэлэлцэж баталбал
зохино. Үүнийг дагаад тээвэр ложистик
хөгжинө, аль нэг аймагт төвлөрөл үүсэлгүй
жигд хөгжил бий болно. Дэлгэмэл
хэлбэрээр хөгжих хувийн хэвшлийн
бизнес бол аялал жуулчлал юм. Баян-
Өлгийд ирж буй жуулчдыг бүс нутгийн
хэмжээнд хүлээн авахын тулд авто зам
сайжруулах хэрэгтэй байна. Дэлхийн зах
зээлд Баруун бүсийн малын махыг гаргах
нэгдсэн бодлогод орвол зөв.
Асуулт: Хувийн хэвшлийг, бизнес
эрхлэгчдийг дэмжих ямар бодлогууд
хэрэгжиж байна, мөн цаашид ямар ажил
хийхээр төлөвлөж байна вэ?
Ховд аймгийн ХАҮТ-ын менежер
Г.Чимэгсүрэн: Аймгуудын өрсөлдөх
чадварын судалгааны хүрээнд Ховд
аймгийн бизнес эрхлэгчид банкны зээлийн
хүү хэтэрхий өндөр байгаа нь хүндрэлтэй
гэж нийтлэг хариулт өгсөн. Импортоор
орж ирдэг бүтээгдэхүүнийг орлох
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буй
байгууллагуудыг түлхүү дэмжих хэрэгтэй.
ЭКСПОРТООР БАРАА ГАРГАДАГ
БОЛОН ИМПОРТООР ТОНОГ
ТӨХӨӨРӨМЖӨӨ ОРУУЛДАГ
БИЗНЕС ЭРХЛЭГЧДЭД ТАТВАР
ӨНДӨР БАЙГАА НЬ АСУУДАЛ
БОЛДОГ.
Асуулт: 2019 оноос өмнө ЖДҮ-ийг
дэмжих Засгийн газрын тогтоолын дагуу
22
үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг хилээр
татваргүй оруулж ирдэг байсан. Энэ
тогтоолын хугацааг сунгах боломжтой юу?
Бизнес эрхлэгчид дулааны төлбөрийг
өндөр үнэтэй тарифаар төлдөг. Энэ ямар
учиртай юм бэ? Хятад улсын бараа
бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөнө гэдэг хамгийн
хэцүү асуудал байдаг. Хятадаас орж ирэх
бүтээгдэхүүний татварыг нэмэгдүүлж,
эсрэгээрээ Монголын бизнес эрхлэгчдэдээ
татварын хөнгөлөлт үзүүлэх боломж бий
юу?
Ховд аймгийн Засаг дарга Б.Дүгэржав:
Эрчим хүчний зохицуулах хорооноос
баталсан үнэ тарифыг мөрддөг. Орхигдсон
барилгыг засварлаад шинэ бизнес
инкубатор төв болгосон. “Үйлдвэрлэгч
Ховд” хөтөлбөрийн хүрээнд шинээр
бизнес эрхлэгчдээ бодлогоор дэмжиж
байгаа. Гадагшаа экспортлох сонирхлын
дагуу ХАҮТ-тай холбож анхааръя. Гэхдээ
эхний ээлжид дотоодын зах зээлээ бүрэн
эзэмшихээр аймгийн бодлого чиглэж
байна. Хөшөөтийн уурхайг дагасан 1500
ажилчны хувцас, гутлыг нутгийн
оёдолчдоор оёулна. Гаалийн татварын
асуудлыг зохих газарт нь хүсэлт тавья.
Асуулт: Баян-Өлгий аймагт жуулчид
олноороо очиж, Ховд аймгийг
сонирхохгүй дамжин өнгөрөх цэг болж
байна. Бид нар жуулчдыг татмаар байна.
Ховд аймаг 13 угсаатны бүлэг, язгуур
урлаг, хөөмийгөөрөө алдартай, энэ нь
бидний онцлог. Хү хамтлаг дэлхийд нэрд
гарч, дэлхий нийт хөөмий, хархирааг
биширч байна. Үүний эх нутаг нь манай
Ховд аймаг. Энэхүү соёлын гайхамшигт
өвөө таниулах арга хэмжээ авч байгаа юу?
Аливаа үйл ажиллагааны зарыг эрт тавьж
байхыг хүсье. Шинээр байгуулагдаж
байгаа аж ахуйн нэгжүүд шууд татварын
дарамтад орж байгааг хэрхэн шийдвэрлэх
вэ?
Ховд аймгийн Засаг дарга Б.Дүгэржав:
“Гурван Цэнхэр” төвтэй аялал жуулчлалын
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
хөтөлбөр баталсан. Хар ус нуурт
түшиглээд 3-4 жуулчны бааз байгуулагдаж
байна. Гурван Цэнхэр–Мөнххайрхан уул-
Долоон нуур-Хөх нуурын хүрхрээ-Хар ус
нуур-Алтай таван богд гэсэн маршрут бий
болгон жуулчны баазууд байгуулахыг
зорьж байгаа. Олон угсаатны бүлгийн өв
соёлоо хамгаалж, уран нугаралт, хөөмий,
бие биелгээ, тууль, цуур гэх угсаатны
бүлэг, сум бүрийн өвөрмөц соёлыг
таниулна. Эхний ээлжид 2019 оны 10-р
сарын 30-нд Хөөмийг Гиннесийн номд
бичүүлэх ажлыг зохион байгуулан Ховд
аймгийн Чандмань сумаас гаралтай
гэдгийг таниулна. Энэ ажил хөөмийг
сонирхохоор ирэгсдийг нэмэгдүүлэх ач
холбогдолтой. Удахгүй бид уран нугаралт,
тууль, цуураа таниулна. Баян-Өлгий
аймгийн Бүргэдийн баяраас 7 хоногийн
өмнө “Цайны зам” өв соёлын наадмаа
зохион байгуулахаар БОАЖЯ-тай
тохиролцсон. 2020 оны 1-р сарын 1-ний
өдрөөс шинэ “Татварын тухай” хууль
хэрэгжиж эхэлснээр шинэ аж ахуйн
нэгжүүдэд татварын дарамт багасна гэж
найдаж байна.
САНАЛ: Ховд аймгийн засаг дарга
Б.Дүгэржав: Бүх аймгуудаар явж
хэлэлцүүлэг зохион байгуулах санал ҮХГ-
т өгсөн. Ховд аймаг гэхэд 34 төрлийн арга
хэмжээний санал өгсөн. Бидний хэдэн
санал давхцаж, хэдэн санал зөрж байгааг
ярих цаг болсон. “Үндэсний бүсчилсэн
хөгжлийн үзэл баримтлал” гэсэн уриа
лоозонгийн шинжтэй бодлогын баримт
бичиг гараад удаан хугацаа өнгөрсөн ч
Улсаас бодлогоор бодитой дэмжсэн зүйл
байхгүй. УИХ-ын гишүүд тойрог руугаа
төсвөө тасалдаг, аймаг орон нутгийн
Захиргаа, ИТХ руу эрх мэдэл
шилжүүлдэггүй. Орон нутаг хөрөнгө
оруулалтын асуудлаа шийдвэрлэх эрх
мэдлийн хомсдолтой байна. БАРУУН
ТАВАН АЙМГИЙГ ТОЙРООД 500 КМ
РАДИУС ДОТОР 4 УЛСЫН 20 САЯ
ХҮН АМЬДАРЧ БАЙНА. Улаанбаатар
бол бидний зах зээл биш, харин энэ 20 сая
хүн бидний зах зээл, Баруун бүсийн эдийн
засгаа тэлэх боломж юм.
23
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

Хэлэлцүүлэг 3: “Баруун бүсийн аялал жуулчлал ба ногоон хөгжил”

Чиглүүлэгч: ЭЗБӨЧСТ-ийн Ерөнхий захирал Б.Лакшми

Тэргүүлэх оролцогчид:
1. БОАЖЯ-ны аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын газрын
ахлах мэргэжилтэн Н.Молор
2. Завхан аймгийн ХАҮТ-ын дарга Г.Бадамхатан
3. Ховд аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн бодлого,
төлөвлөлтийн хэлтсийн дарга Ц.Ганданповрон
4. Говь-Алтай аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн
бодлого, төлөвлөлтийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн Н.Энхбаяр
5. Увс аймгийн ХАҮТ-ын дарга С.Сэржим
6. Баян-Өлгий аймгийн ХАҮТ-ын дарга Х.Муратай
ИЛТГЭЛ
Аялал жуулчлалын талаарх төрөөс баримтлах бодлого
(Баруун бүсэд)
БОАЖЯ-ны Аялал жуулчлалын бодлого зохицуулалтын
газрын ахлах мэргэжилтэн Н.Молор
Илтгэлээс онцлох нь:
 Монголд ирсэн гадаад жуулчдын тоо  БОАЖЯ Баруун бүсэд 120 сая төгрөг
2019 оны эхний 9 сарын байдлаар зарцуулан зочлох үйлчилгээний
өмнөх оны энэ үеэс 10% өссөн байна. сургалтыг үнэ төлбөргүй зохион
 Олон улсын аялал жуулчлалын байгуулсан. Баруун бүсийн хилийн 11
өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтэд боомтод 38.9 сая төгрөгийн зардлаар
Монгол Улс 2018 онд 140 орноос 102- гадаадын жуулчдад мэдээлэл өгөх
рт, 2019 онд 140 орноос 93-рт зорилготой телевизор нийлүүлсэн. Увс
эрэмбэлэгдлээ. Үйлчилгээний чанар, аймгийн Дэглий цагаан нисэх буудалд
дэд бүтэц, зам, боомтын хүчин чадал аялал жуулчлалын мэдээллийн төв
гэсэн үзүүлэлтүүдэд муу оноо авсан. байгуулсан. Ховд нисэх буудалд 20 сая

24
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
төгрөгөөр аялал жуулчлалын
мэдээллийн төв байгуулахаар
ажиллаж байна.
 Баруун бүсийн “Бүргэдийн баяр”,
“Мөс, загас, тэмээний баяр”, “Ойрад
түмний язгуур урлагийн наадам”,
“Альпийн ууланд авиралт”, “Цайны
зам өв соёлын наадам” гэсэн 5 арга
хэмжээг БОАЖЯ дэмжиж ажилласан.
Алтай таван богд уулын авиралтын
зургийг уулын спортынхны
дэмжлэгтэйгээр боловсруулсан.
 100 дээш хүний хүчин чадалтай
жуулчны баазуудад ногоон зээл олгож
эхэлсэн.
 Баруун бүсийн ялгагдах онцлог нь
адал явдалт аялал жуулчлал (өндөр
ууланд авирах, явган аялал, морин
аялал, гэрэл зургийн аялал, бүргэдийн
аялал, уулын дугуй, цанын аялал,
эрдэм шинжилгээний аялал, соёлын
аялал, ангийн аялал) юм.
Хэлэлцүүлгийн асуулт хариултаас товч:
Асуулт: Завхан аймагт аялал жуулчлалын
нөхцөл байдал ямар байгаа вэ? Бодлого
боловсруулахдаа ямар асуудлыг
шийдвэрлэх шаардлагатай гэж харж
байна? Хөрөнгө оруулалт санхүүжилтийг
татах боломж байдаг уу?
Завхан аймгийн ХАҮТ-ын дарга
Г.Бадамхатан: Завхан аймаг 40 гаруй
үзэсгэлэнт, дурсгалт газруудтай.
Байгалийн цогцолбор газруудад үйл
ажиллагаа явуулж буй байгууллагуудыг
эмх цэгцтэй байлгах бодлого баримталж
байна. 2017 онд “Нүүдэлчдийн баяр” гэж
арга хэмжээ зохион байгуулсан. Энэ үеэр
бид жуулчдыг авахад бэлэн биш байгаа нь
харагдсан. Эдгээр асуудлыг аймаг, аж
ахуйн нэгжийн түвшинд биш яам, бодлого
гаргагч байгууллагатай хамтарч цогцоор
нь шийдвэрлэвэл зохилтой. Гэхдээ зөвхөн
яамнаас хийгдэх ажлыг хүлээлгүй орон
нутгийн түвшинд бизнес эрхлэгчидтэйгээ
 Аймгууд вебсайтдаа аялал
жуулчлалын булан нээх, жуулчны
мэдээллийн төвүүдийг (нисэх онгоцны
буудал, музей, замын төлбөр хураах
цэг, хүн их ордог ресторан гэх мэт)
зуны улиралд тогтмол ажиллуулах,
зуны улиралд бүсийн хот хооронд
нийтийн тээврийн үйлчилгээ гаргах,
зуны улиралд аймгийн театруудад
жуулчдад зориулсан тоглолт гаргах,
эсвэл музейг түшиглээд 10 хүнтэй
урлагийн баг ажиллуулах, 7, 8-р сард
аялал жуулчлалын арга
хэмжээнүүдийг нэмэгдүүлэх, одоо
зохиогдож байгаа аялал жуулчлалын
арга хэмжээнүүдийг сайжруулах,
аялал жуулчлалын компаниудыг
урамшуулах бодлого баримтлах, хил
орчмын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх,
байгаа нөөц боломжоо зөв удирдах
хэрэгтэй.
хамтарч ажиллах болно. Аймгийн түвшинд
гадаад, дотоодын жуулчдын статистик тоо
гаргаж чаддаггүй. Хөрөнгө оруулалт татах
асуудлаар 3 жилийн өмнөөс Тува улс,
Алтайн Бүгд Найрамдах Улсын ХАҮТ-тай
2 удаа уулзалт хийсэн. Уулзалтад харилцан
аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, аяллын
маршрут бий болгох талаар хэлэлцсэн.
Хамтарч ажиллаад хөрөнгө оруулалт
авахад төрийн бодлогын зохицуулалт
шаардлагатай. Хэрэв ингэж чадвал Завхан
аймаг төдийгүй Баруун бүсэд мөнгөний
урсгал ихээр орж ирнэ. Үүнийг ажил хэрэг
болгоход мэдээлэл солилцох, уялдаа,
хамтын ажиллагаа дутагдаж байна.
Байгалийн үзэсгэлэнт газрыг тойрсон
жуулчны баазууд руу ордог нэг нэвтрэх
цэгтэй, тэнд баазуудын талаарх мэдээллээ
авч буудаллах сонголтоо хийгээд авто
машинаа үлдээн цааш явдаг зохион
байгуулалттай болох хэрэгтэй. Ийм зохион
25
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
байгуулалтад орсноор байгаль орчин бага
бохирдоно, жуулчдын тоог хянана,
Хөвсгөл нуур шиг эмх замбараагүй
болохгүй. Ингэснээр орлогоосоо тодорхой
хувийг сум, орон нутгийн төсөвт
төвлөрүүлэх боломжтой болно. БОАЖЯ
ОРОН НУТГИЙН ТӨРИЙН
БАЙГУУЛЛАГАТАЙ ХАРИЛЦАН
МЭДЭЭЛЭЛ СОЛИЛЦОЖ,
ЗӨВШИЛЦСНИЙ ҮНДСЭН ДЭЭР
АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН БОДЛОГО
БОЛОВСРУУЛАХ ХЭРЭГТЭЙ.
Асуулт: Баруун бүсийн таван аймгийн
хамтын ажиллагаа, ялангуяа аялал
жуулчлалын хамтын ажиллагаа хэр байдаг
вэ? Энэ салбарт хөрөнгө оруулалт татах,
санхүүжилтийн ямар боломж байна вэ?
Увс аймгийн ХАҮТ-ын дарга С.Сэржим:
Баруун бүсийн хэмжээнд аялал
жуулчлалыг зайлшгүй хөгжүүлэх ёстой
гэдгийг 3 жилийн өмнөөс Азийн хөгжлийн
банктай хамтарч судалгаа хийн өнгөрсөн
жил Засгийн газарт хүлээлгэж өгсөн.
АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ ХӨГЖҮҮЛЭХЭД
ШААРДЛАГАТАЙ ҮЗҮҮЛЭХ ГАЗАР,
МАРШРУТ НЬ БАЙГАА Ч УЛСЫН
БОДЛОГО ДУТМАГ БАЙНА. Орон
нутагт МСҮТ, Дээд сургуулиуд байгаа ч
аялал жуулчлалын мэргэжилтэн
бэлтгэдэггүй. Мэргэшүүлэх сургалт ч
байдаггүй. Аймгийн захиргаанд аялал
жуулчлал хариуцсан гадаад хэлний
мэдлэгтэй хүн ажиллах хэрэгтэй. Манай
аймаг аялал жуулчлалын салбарт
харьцангуй сайн ажилладаг ч бидний
зүгээс шийдвэрлэж чадахгүй асуудлууд
байна. Манай аймагт нуурын аялал
жуулчлал хөгжүүлэх боломжтой, жуулчны
баазууд байгуулагдаж эхэлсэн.
Харамсалтай хэдэн жуулчны бааз байх вэ
гэдэг даацын судалгаа хийгдээгүй учраас
бид зөв эсвэл буруу явж байгаагаа мэдэх
арга алга. Увс аймгийн 3 нууранд даацын
судалгаа хийж өгөөч гэсэн хүсэлтийг
БОАЖЯ-нд 3 удаа тавьсан. Аялал
жуулчлалыг хөгжүүлэх Засгийн газрын
26
бодлогын дагуу Баруун бүс яаж хөгжих,
юу хийх нь мэдэгдэхгүй байна. ОХУ болон
БНХАУ-тай аялал жуулчлалын хүрээнд
хамтарч ажиллахад бэлэн гэж яриад байгаа
ч бид бэлэн биш гэж бодож байна.
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАХ
СОНИРХОЛТОЙ ХҮМҮҮС ИРЭХ
ГАЗРАА ИРЖ ХАРААД ДУУ НЬ
СУЛАРСААР БАЙГААД ЯВДАГ,
ДАХИН ХОЛБОО БАРЬДАГГҮЙ. Энэ
бол Баруун бүс болон Монгол Улс аялал
жуулчлалын хөрөнгө оруулалт авах,
сонирхол төрөх суурь хэмжээнд хүрч
ажиллах чадваргүй байгаагийн баталгаа
юм. Иймээс эхний ээлжид бодлогоор
боловсон хүчнийг бэлтгэх ёстой.
Асуулт: Ховд аймагт аялал жуулчлалын
салбарт хөрөнгө оруулалт татах,
санхүүжилтийн боломжуудыг бий болгох
чиглэлээр ямар ажил хийгдэж байгаа вэ?
Бүсийн бусад аймгуудтай хамтарсан
төлөвлөлт, хамтарч санхүүжилт татах
ажлуудыг зохион байгуулдаг уу?
Ховд аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө оруулалт,
хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн хэлтсийн
дарга Ц.Ганданповрон: Аялал жуулчлал,
ногоон хөгжлийг тэргүүлэх чиглэл болгон,
эдийн засгийн үр өгөөжид анхаарч бодлого
гарган ажиллаж байна. Ховд аймаг 2016-
2025 он хүртэлх Ногоон хөгжлийн
хөтөлбөрөө батлуулсан. Байгаль орчин,
аялал жуулчлалын чиглэлээр Гурван
яэнхэр төвтэй хөтөлбөрийг баталсан. Ховд
аймаг маань босоо хэвтээ тэнхлэг дагуу
авто замтай болсноор дотоод, гадаадын
жуулчид ирэх төлөвтэй байгаа. Гэхдээ бид
жуулчдыг хүлээн авах, цааш жуулчдын
тоог өсгөх зөв бодлогогүй. Алтайн
уулсынхаа ард, урд байгаа хоёр хөршөө
татах хэрэгтэй тул Баян-Өлгий, Ховд
аймгийн төлөөлөгч нар “Большой Алтай”
уулзалтад оролцоод ирсэн. Аймаг бүрийн
ЗДТГ-т байгаль орчин хариуцсан ганц
мэргэжилтэн ажилладаг. Бусад салбарууд
яамнаас гарсан бодлогоороо хөгжөөд
явдаг. БОАЖЯ-ААС ГАРСАН
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
БОДЛОГО, ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ,
ЗОХИЦУУЛАЛТ СУЛ БАЙГАА
ХАРАГДДАГ. Нэг жуулчны бааз
байгуулахад дэд бүтцийн хувьд хэдэн зуун
тэрбум төгрөг шаардлагатай байдаг.
Үүнийг аймаг хэзээ ч хүчрэхгүй. БОАЖЯ
аялал жуулчлалын салбарт яаралтай
хөгжлийн том бодлого боловсруулан
хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Яаж
жуулчин татах, жуулчны бааз барих,
бодлогын дагуу мөнгө олдог болох нь
туйлын эргэлзээтэй байгаа. Яам бодлогоо
аймагт тулган хийж хэрэгжүүлбэл жинхэнэ
аялал жуулчлалын хөгжилд хүргэнэ гэж
бодож байна.
Асуулт: Ногоон хөгжил болон аялал
жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх тал дээр
Баруун бүсийн аймгууд ямар нэгэн
бодлого гаргаж ажиллаж байгаа юу?
Баян-Өлгий аймгийн ХАҮТ-ын дарга
Х.Муратай: Жуулчид ирээд хэдэн төгрөгөө
орхиод явна, гэхдээ байгаль орчноо
бохирдолгүй сайхан авч үлдэнэ гэдэг
чухал. Манай аймагт үйл ажиллагаа
явуулж байгаа 40-50 аялал жуулчлалын
компаниуд бохирдлын асуудал үүсгэж
байна. МӨН БАЙГАЛИЙН
ҮЗЭСГЭЛЭНТ ГАЗРУУД ЛУУ ХАР
ЗАМ БИШ ГЭХЭД ШОРООН ЗАМ
ТАВИХ ХЭРЭГТЭЙ. Замгүйн улмаас
Алтай Таван Богд руу өвлийн цагт машин
очихгүй, зуны цагт машин шаварт суун
орчноо сүйтгэж байна. Ногоон хөгжил,
ногоон бүс биш болчхоод байна. Эдгээр
асуудалд Төр анхаарах шаардлагатай
байна.
Асуулт: Баруун бүсийн аймгуудын хамтын
ажиллагааны хүрээнд тулгамдаж байгаа
ямар асуудлууд байна вэ?
Говь-Алтай аймгийн ЗДТГ-ын Хөрөнгө
оруулалт, хөгжлийн бодлого,
төлөвлөлтийн хэлтсийн ахлах
мэргэжилтэн Н.Энхбаяр: Үйлдвэржилт,
дэд бүтэц хамгийн тулгамдсан асуудал
биш юм. Харин хууль эрхзүйн таатай бус
орчин хамгийн тулгамдсан асуудал.
АЛСЛАГДМАЛ ГАЗАРТ ҮЙЛ
АЖИЛЛАГАА ЭРХЭЛЖ БУЙ АЖ
АХУЙН НЭГЖҮҮДИЙГ ТАТВАРЫН
ХӨНГӨЛӨЛТӨӨР ДЭМЖИХ
ШААРДЛАГАТАЙ. Эдгээр асуудлыг
шийдвэрлэхэд Баруун бүс нутгаас
сонгогдсон УИХ-ын гишүүд, аймаг орон
нутгийн удирдлагууд нэгдэн лобби бүлэг
байгуулж, хамтран төсөл хөтөлбөр, санал
тусгадаг байдлаар асуудал шийдвэрлэвэл
үр дүнтэй гэж харж байна.
Асуулт: Ногоон зээлд ямар аж ахуйн
нэгжүүд хамрагдах боломжтой вэ? Зээл
олгох шаардлагын талаар тайлбарлаж өгнө
үү? Арилжааны банкнуудаас олгогддог
зээлүүдээс юугаараа, ямар нөхцлөөрөө
давуу талтай вэ?
БОАЖЯ-ны аялал жуулчлалын бодлого
зохицуулалтын газрын ахлах мэргэжилтэн
Н.Молор: Хамгийн гол шаардлага нь 100-
аас дээш хүн хүлээн авах хүчин чадалтай
жуулчны бааз байх. Мөн сэргээгдэх эрчим
хүч ашигласан эсэх, ариун цэврийн
байгууламж нь эко эсэх, саарал ус ашиглаж
байгаа эсэх гэх мэт ерөнхийдөө байгаль
орчинд ээлтэйгээр бизнес эрхэлж байна уу
гэдэг агуулга бүхий шаардлагууд байгаа.
Ногоон зээлийн хүү, арилжааны банкны
зээлийн хүүгээс хамаагүй бага байдаг.
Асуулт (Дараагийн асуулттай хамтад нь
хариулав): Монгол Улсын аялал
жуулчлалын 4 дэхь бүсийг Баян-Өлгий
аймагт гэж зарлах хүсэлтийг өнгөрсөн жил
ЗГ-ын хуралдаан дээр тавьсан. Энэ хүсэлт
БОАЖЯ-д яригдаж байгаа юу? Баян-Өлгий
аймгийн газар нутгийн 23-24% нь улсын
тусгай хамгаалалтад байдаг. Энэ газруудад
жуулчны бааз, хоолны газар байгуулах,
жорлон ухахад хүртэл зөвшөөрөл авдаг.
Энэ зөвшөөрөл БОАЖ-ын сайдын
шийдвэрээр гардаг. Гадаад жуулчид кемп,
жуулчны түр баазаар дамжаад явдаг, харин
дотоодын жуулчид (2019 онд Баян-Өлгий
27
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

аймагт 30’000 орчим дотоодын жуулчид нутаг дээр аялал жуулчлалын үйл
ирсэн) замдаа хоол идэх газаргүй, майхан ажиллагаа явуулахад заавал тусгай
босгоод хоноглох газаргүй байна. Энэ зөвшөөрөл авах нь зүй ёсны хэрэг. Энэ нь
асуудлыг анхаарч бодлогын баримт бичиг, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай
хуульд өөрчлөлт оруулах боломж бий юу? хуулийн дагуу юм. Та бүхэн ЗГ, яамд
биднийг ойлгохгүй байна гэж ярьж байна.
Асуулт: Хуулиар БОАЖЯ аялал жуулчлал,
Бидэнд ч бас ийм асуудал байгаа, Яамд
тусгай хамгаалалттай газрыг хариуцна гээд
хоорондын уялдаа, яам дотроо газар
аймаг, орон нутагт эрх мэдэл байхгүйгээр
хоорондын уялдаа асуудалтай байдаг.
тусгасан байдаг. Жуулчны бааз
БОАЖЯ-нд гэхэд АЖБЗГ, Тусгай
байгуулахад шаардлагатай яамны лиценз
хамгаалалттай нутгийн удирдлагын газрын
зөвшөөрөл, хүнд суртлыг орон нутгийн
хооронд уялдаа байхгүй. Манай АЖБЗГ-т
иргэд давж чаддаггүй. Орон нутгийн
тусгай хамгаалалттай газарт аялал
жирийн малчин жуулчдыг буулгах 5 гэр
жуулчлалын үйл ажиллагаа явуулах, санал
барихад БОАЖЯ-аас зөвшөөрөл авдаг.
өгөх ч эрх байхгүй. Яагаад гэвэл Аялал
Бидний саналыг БОАЖЯ-ны хуралд
жуулчлалын тухай хуульд тусгай
уламжлаарай. Иргэдийн ахуй амьдралыг
хамгаалалттай газар нутагт аялал
дээшлүүлэхэд аялал жуулчлал хамгийн
жуулчлалын үйл ажиллагаа явагдахыг
чухал нөлөөтэй. Аймаг болгонд БОАЖ-ын
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай
газар дээр аялал жуулчлал хариуцсан
хуулиар зохицуулна гэсэн заалт байдаг.
ганцхан мэргэжилтний орон тоо байдаг.
Тусгай хамгаалалттай газар нутагт аялал
Аялал жуулчлал бодлогоос асар их
жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөө
холдчихоод байна. Баянхонгор аймаг
боловсруулахад аялал жуулчлалын
гадаад харилцаа, аялал жуулчлалын алба
мэргэжлийн хүмүүс орж санал өгөх эрхгүй.
гэж байгуулсан. Бид үүнийг байгуулмаар
Маш хэцүү зохицуулалтгүй байгаа. Энэ
байвч алба байгуулснаар Засгийн газрын
асуудлыг Тусгай хамгаалалттай газар
тогтоолыг зөрчинө. Иймд мухардчихсан
нутгийн тухай хуулийн шинэчилсэн
байна. Аймгийн ЗДТГ-т аялал жуулчлалын
найруулгад өөрчлөх саналаа хэлдэг.
алба байгуулах эсвэл аялал жуулчлалын
Үнэнийг хэлэхэд энэ асуудлыг шийдэж
бодлогын мэргэжилтний орон тоо нэмэх
чадахгүй байгаа. Та бүхний саналыг
саналыг БОАЖЯ Засгийн газарт гаргах
Тусгай хамгаалалттай нутгийн удирдлагын
хэрэгтэй байна. Дээр дурьдсан 2 асуудлыг
газарт албан ёсоор мэдэгдэнэ. Аялал
БОАЖЯ-ны зүгээс ЗГ луу оруулж
жуулчлалын мэргэжилтний орон тоо
өөрчлөлт хийхгүй бол орон нутагт аялал
нэмэх, бүтцийн асуудлын хувьд миний
жуулчлал хөгжүүлье гэхээр дээрээсээ
хэрээс хэтэрсэн асуудал, гэхдээ
чөдөр, тушаатай мэт байна.
удирдлагууддаа уламжилъя. Аялал
БОАЖЯ-ны аялал жуулчлалын бодлого жуулчлалын бүсийн асуудлаар БОАЖЯ-
зохицуулалтын газрын ахлах мэргэжилтэн ны зүгээс санал өгөөд ҮХГ Бүсчилсэн
Н.Молор: Тусгай хамгаалалттай газар хөгжлийн бодлого боловсруулж байгаа.
Баярлалаа.

28
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

Хэлэлцүүлэг 4: “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил”

Чиглүүлэгч: Ховд аймгийн ХАҮТ-ын менежер Г.Чимэгсүрэн

Тэргүүлэх оролцогчид:
1. ЖДҮХС-ийн захиргаа санхүүгийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн
Н.Мянганбанзрагч
2. Увс аймгийн Увс хүнс ХК Э.Батзаяа
3. Говь-Алтай аймгийн Уран Шувуу Урлан ХХК Б.Эрдэнэсүрэн
4. Баян-Өлгий аймгийн Акбар ХХК Р.Төлей
5. Ховд аймгийн Ханжаргалант ХХК Э.Өлзийхүү
6. Завхан аймгийн Мөнх-Ундрах үсэг ХК Г.Мөнхцацрал

ИЛТГЭЛ
Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил
ЖДҮХС-ийн захиргаа санхүүгийн хэлтсийн ахлах
мэргэжилтэн Н.Мянганбанзрагч

Илтгэлээс онцлох нь:

 ЖДҮХС 2019 онд “ЖДҮ-ийн тухай
хуулийн шинэчилсэн найруулга”,
“Үйл ажиллагааны ил тод байдал”,
“Байгууллагын бүтцийн шинэчлэлт”,
“Улс төрийн нөлөөллөөс хараат бус
үйл ажиллагаа”, “Зээлийн сонгон
шалгаруулалтын үе шатанд софтвер
програм нэвтрүүлэх”, “Зээлийн сонгон
шалгаруулалтын шинэ систем
нэвтрүүлэх”, “Бодлого зохицуулалтын
хэрэгжилтийг сайжруулах” гэсэн
ажлыг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.
 Бодлого зохицуулалтын хэрэгжилтийн
хүрээнд ЗГ-ын хуралдаанаар ЖДҮ-ийг
дэмжих 2018-2021 хөтөлбөрийг
батлуулсан. ХХААХҮ-ийн сайдын
2019 оны 4-р сарын 19 өдрийн А119
тоот тушаалаар ЖДҮХС-ийн сонгон
шалгаруулалтын журмыг баталсан.

29
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
 2019 онд 1429 аж ахуйн нэгжээс 128.1
тэрбум төгрөг, 1323 иргэнээс 359
тэрбум төгрөг, нийт 487.1 тэрбум
төгрөгийн зээлийн хүсэлт ирсэн. 2018
онд 96.3 тэрбум төгрөгийг 211 иргэн,
аж ахуйн нэгжид олгосон бол 2019 онд
47 тэрбум төгрөгийг 471 иргэн, аж
ахуйн нэгжид олгохоор болсон.
Хэлэлцүүлгийн асуулт хариултаас товч:
Асуулт: Увс аймгийн ЖДҮ ямар түвшинд
байгаа вэ? Бизнес эрхлэхэд тулгарч байгаа
асуудал, хүндрэл юу байна вэ? Орон
нутгийн зүгээс таныг яаж дэмжиж байна
вэ?
Э.Батзаяа, Увс аймгийн Увс хүнс ХК:
ДНБ-ний үзүүлэлтүүд тухайн аймгийн
хөгжлийг тодорхойлдог. Баруун бүсийн
аймгууд 300 орчим тэрбум төгрөгийн ДНБ
үйлдвэрлэдэг. ЖДҮ эрхэлж байгаа
хүмүүсийн орлого жил бүр нэмэгдэж
байгаагаас үзвэл ЖДҮ хөгжиж байна.
Хөдөөгийн ЖДҮ эрхлэгчид хөрөнгийн
боломж багатай, аймаг бүрт салбар нээх
боломжгүй. Бүсийн нэгдсэн худалдааны
газар бий болгох нь зүйтэй. Худалдааны
компаниудад хандахаар бидний
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээсээ олж
чадахааргүй ашгийг бүтээгдэхүүн дээр
нэмж зарах шаардлага тавьдаг. Ингэж
үнийг нь нэмэхээр хотоос ирдэг
бүтээгдэхүүнтэй өрсөлдөх чадваргүй
болдог. Баруун таван аймагт нийгмийн
даатгалын шимтгэлийг хасах хэрэгтэй.
БАГА ХҮҮТЭЙ УРТ ХУГАЦААТАЙ,
ТӨСЛӨӨ АМЖИЛТТАЙ
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ХЭМЖЭЭНИЙ
НӨХЦӨЛТЭЙ САНХҮҮГИЙН
ДЭМЖЛЭГ ХЭРЭГТЭЙ. Орон нутагт
олон улсын байгууллагуудын төсөл
хөтөлбөрүүдийг төрийн байгууллагууд нь
дэмжээд явбал үр дүнтэй. Эрчим хүчний
үнэ өндөр байдаг нь бэрхшээлтэй.
Асуулт: ЖДҮ-ийг хөгжүүлэхэд танай
аймаг, орон нутаг, Төр засгийн зүгээс ямар
30
Ингэснээр зээлийн хүртээмж 2.2 дахин
өссөн.
 Одоогоор Баруун бүсийн Ховд аймагт
11 (50%), Увс аймагт 12 (80%), Говь-
Алтай аймагт 20 (80%), Баян-Өлгий
аймагт 6 (37%) иргэн, аж ахуйн нэгжид
санхүүжилт олгоод байна.
дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай вэ? Бизнес
эрхлэгчдэд тулгамдаж буй асуудал юу вэ?
Г.Мөнхцацрал, Завхан аймгийн Мөнх-
Ундрах үсэг ХК: Бизнес эрхлэгчдэд гурван
асуудал байдаг гэж би хардаг. Эдгээр нь 1)
ажлын байр, 2) хүний нөөц, боловсон
хүчин, 3) санхүүгийн асуудал юм.
ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГА
ХЭРЭГЖИЖ БУЙ ТӨСӨЛ
ХӨТӨЛБӨР, ДЭМЖЛЭГ
ТУСЛАЛЦААНД БИЗНЕС
ЭРХЛЭГЧДЭЭ ХОЛБОДОГ БАЙХ
ХЭРЭГТЭЙ. Төр засгийн зүгээс
санхүүжилт болон зээлийн нөхцлийг уян
хатан болгож өгөх шаардлагатай. Шинээр
бизнес эрхлэгчдийн түрээсийг 50%-иар
хөнгөлж дэмжлэг үзүүлбэл бодитой
дэмжлэг болж чадна гэж үзэж байна.
Асуулт: Баян-Өлгий аймгийн ЖДҮ-ийн
өнөөгийн байдал ямар түвшинд байна вэ?
Тулгамдаж буй ямар суудал байна вэ?
Р.Төлей, Баян-Өлгий аймгийн Акбар ХХК:
ЖДҮ-ийн байдал сайжирч байгаа.
Улаанбаатарын том компаниуд ЖДҮХС-
аас олон тэрбумаар мөнгө авдаг. ЖДҮХС-
ААС ЖИЛД НЭГ АЙМАГТ 1 ТЭРБУМ
ТӨГРӨГ ОЛГОНО ГЭЖ
ТӨСӨВЛӨДӨГ. ҮҮНИЙГ 40-50 САЯАР
НЬ ИРГЭН, АЖ АХУЙН НЭГЖИД
ХУВААН ӨГДӨГ НЬ
ХҮРЭЛЦДЭГГҮЙ. Мөн ЖДҮХС-ийн
зээл арилжааны банкаар дамжихгүйгээр
олгогдох хэрэгтэй.
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
Асуулт: Баруун бүсэд тэр тусмаа Ховд
аймагт ЖДҮ-ийг хөгжүүлэхэд хөрөнгө
оруулалт, санхүүжилтийн ямар боломж
байгаа вэ? Баруун аймгуудад бизнес
эрхлэхэд тулгамдаж буй асуудал юу вэ?
Э.Өлзийхүү, Ховд аймгийн Ханжаргалант
ХХК: Баруун бүс нутагт хөрөнгө, санхүү
босгох боломж хомс байдаг. Өөрсдийн
хүч, банкны зээлд тулгуурлаж үйлдвэрлэл
явуулж байгаа. Үйлдвэрлэл эрхлэгч,
бизнес эрхлэгч хоёрыг нэгтгэн ойлгодгийг
салгах нь зүйтэй юм. Олон жил үйл
ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн
нэгжүүдийг дэмжих нь зүйтэй. Хүнсний
үйлдвэрлэлд хамгийн орчин үеийн
технологиудыг нэвтрүүлэх хэрэгтэй.
Боловсролын байгууллагын технологийн
сургалт хувийн хэвшлийнхнээс
хоцорчихсон. Боловсон хүчин хамтарч
бэлтгэхэд бэлэн байна, бидний туршлага,
нөөц бололцоог ашиглавал эерэг үр
дүнтэй. ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО,
ТӨЛӨВЛӨЛТ УЯЛДАА ХОЛБОО
ХООРОНДОО ОГТ НИЙЦЭХГҮЙ
БАЙНА. ЖДҮХС-ийн дэмжлэг эзэндээ
хүрч очих процессыг түргэвчлүүлэх,
саадгүй болгох хэрэгтэй. Анх ЖДҮХС-ийн
зээл 3%-ийн хүүтэй гэж бодож авсан,
сүүлд банканд очиход 5.6% хүүтэй гэсэн.
Төр засаг нь иргэдээ хуурмааргүй байна.
Асуулт: ЖДҮ-г хөгжүүлэхэд танай орон
нутгаас ямар дэмжлэг үзүүлж байгаа вэ?
Ямар дэмжлэг үзүүлээсэй гэж хүсч байна
вэ? Бизнес эрхлэхэд тулгамдаж буй
асуудал юу байна вэ?
Б.Эрдэнэсүрэн, Говь-Алтай аймгийн Уран
Шувуу Урлан ХХК: Аймгийн ХАҮТ-тай
хамтарч ажилладаг тул аймгийн, баруун
бүсийн үзэсгэлэнд оролцон бусад аймгийн
үйлдвэрлэгчдээс туршлага судалдаг.
Ажиллах хүчин, түүхий эд, тоног
төхөөрөмж, ажлын байр, санхүү гэх мэт
олон бэрхшээл тулгардаг. Манай
байгууллага сурагчийн дүрэмт хувцас
үйлдвэрлээд 3 жил болж байна.
АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГАД
АЙМГИЙН БҮХ СУРГУУЛИЙН
ЗАХИРЛУУДЫГ ЦУГЛУУЛЖ ӨГӨХ
ХҮСЭЛТ ТАВЬСАН Ч ТАТГАЛЗСАН.
НУТГИЙН УДИРДЛАГЫН ЗҮГЭЭС
ТУСЛАМЖ АВЧ ЧАДААГҮЙДЭЭ
СЭТГЭЛ ДУНДУУР БАЙНА. Бидэнд
хамгийн өндөр хүүтэй зээл олддог, бага
хүүтэй зээлийг дарга нарын хамаатан
садан авчихдаг. Танил талаараа авдаг
болохоор ч тэр үү мэдээлэл нь хэзээ хойно
ирдэг.
Асуулт (Дараагийн асуулттай хамтад нь
хариулав): ЖДҮХС-ийн зээл 2020 онд
дахин олгогдох уу? эх үүсвэрээ олсон уу?
хэдий хэмжээгээр олгогдох вэ? ЖДҮХС-
аас шалгарсан аж ахуйн нэгжүүдийн
материал банканд шилжээд ажлын 40, 50
хоногт судлагдаж дуусахгүй байна. Хөдөө
орон нутагт сангаа байгуулаад, дэд
хороодоор зээл төслийн судалгааг хийдэг
хамтарсан байдлаар ажиллавал ашигтай
гэж харагдаж байгаа. Та бүхэнд орон
нутагт сан байгуулах хүсэл санал байна уу?
Энэ тухай судалсан зүйл байна уу?
Асуулт: ЖДҮХС-ийн зээл банкаар
дамжин, банкаа төсвийн мөнгөөр дэмжиж
байгаа энэ системийг өөрчлөх үү?
ЖДҮХС-ийн захиргаа санхүүгийн
хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн
Н.Мянганбанзрагч: 2-р шатны эх үүсвэр
хайж байгаа. Хэрэв олвол 2020 оноос өмнө
санхүүжилтийг бий болгоно. 5-р сард
журам батлагдснаас хойш банктай хамтын
ажиллагаатай болохын тулд санал зөвлөмж
тавьж хүү 8% байсныг, 5.4% болгосон. Бид
банкны шалгуур үзүүлэлтэд нөлөөлж
чадахгүй байна. ЖДҮ-ийн тухай хуультай
болсон, 2020 он гараад Засгийн газрын
хэрэгжүүлэгч агентлаг болж байгаа учраас
21 аймагт сантай болох талаар авч үзэх
байх.
Санал, Ховд аймгийн Засаг дарга
Б.Дүгэржав: Хэрвээ банкаар дамжих бол
31
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

төрийн оролцооны шаардлага байхгүй. Санал, ЭЗБӨЧСТ-ийн УЗ-ийн дарга

ЖДҮХС-аас батлагдсан зээлийг банк
дахин шалгуур тавин хасан олгодог.
Аймгийн төсөвт орон нутгийн хөрөнгө
оруулалт гээд ЖДҮ-ийн төсвийг нэмж
өгөх хэрэгтэй.
П.Цагаан: ЖДҮХС-ийн зээл буруу
механизмаар олгогдож байна. Нэг бол
аймаг нь мэдээд олгох, эсвэл зөвхөн
банкаараа олгох хэрэгтэй. Битгий хоёр юм
хий. Олон шат дамжлагагүй байх хэрэгтэй.

Хэлэлцүүлэг 5: “Бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн боломжууд”

Чиглүүлэгч: ЭЗБӨЧСТ-ийн УЗ-ийн дарга Др. П.Цагаан

Тэргүүлэх оролцогчид:
1. Ховд аймгийн ИТХ-ын дарга Г.Пүрэвганди
2. Увс аймгийн ИТХ-ын нарийн бичгийн дарга Х.Дашзэвэг
3. Баян-Өлгий аймгийн ИТХ-ын дарга Д.Бауыржан
4. Говь-Алтай аймгийн ИТХ-ын дарга Л.Батжаргал
Хэлэлцүүлгийн асуулт хариултаас товч:
Асуулт: Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварын Увс аймаг 10 жилийн стратеги
чуулганд сууснаар юу бодогдов? юу хийе төлөвлөгөөгөө боловсруулсан. Энэ
гэж бодогдов? ямар хүсэлт, санал байна вэ? төлөвлөгөөнд мах, малын гаралтай
бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэр Ховд
Увс аймгийн ИТХ-ын нарийн бичгийн
аймагт байгаа учраас бид хөгжүүлэхгүй
дарга Х.Дашзэвэг: Орон нутгийн
гэсэн үзлээр хандаагүй. Бүх аймагт 3-4 сая
удирдлагууд, үйл ажиллагаагаа судалгаа,
мал, газар тариалан байна. Энэ аймагт
шинжилгээний үр дүн ашиглан төлөвлөдөг
энийгээ хөгжүүлье гэж ярих төвөгтэй
арга зүйд суралцаасай гэсэн бодол төрлөө.
байна. Үүнийг дээрээс бодлогоор
Баян-Өлгийн Бүргэдийн баяр, Ховдын
шийдэхгүй бол таван аймгийн Засаг дарга,
Цайны замтай 7 хоногийн зайтай Увс
ИТХ-ын дарга нар хоорондоо яриад
аймгийн Чацарганы баяраа хийж
шийдэх асуудал биш.
уялдуулъя гэж бодож байна. Иргэд
эмчилгээний рашаантай газруудаар аялах Асуулт: Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварын
сонирхолтой байдаг. Гэвч эдгээр газрууд чуулганд сууснаар юу бодогдов? юу хийе
тусгай хамгаалалттай газар нутагт гэж бодогдов? ямар хүсэлт, санал байна вэ?
хамаарагддаг. Орон нутгийн удирдлагад
Ховд аймгийн ИТХ-ын дарга
тухайн газрыг ашиглах эрх мэдлийг өгч
Г.Пүрэвганди: Бие биенээ дэмжин
болдоггүй юм уу гэж бодогдлоо. Саяхан
харилцан ашигтай хөгжих ёстой гэсэн

32
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019
хамгийн гол зарчмаа тохиролцлоо. ҮХГ
бүх аймгуудаас тэргүүлэх чиглэлийн
зорилтууд авсан. Одоо ҮХГ аль аймаг нь
аль чиглэлээ хөгжүүлэх вэ гэдгийг
тодорхойлох хэрэгтэй, ингэж байж бид
ахицтай хөгжих болно. 2020 оны УИХ-ын
сонгуулиас өмнө Баруун бүсийн
аймгуудын удирдлагууд хуралдаж
хөгжлийн чиг шугамтай болох хэрэгтэй.
Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцыг
барихад 2000 хүн, цементийн үйлдвэр
ашиглалтад ороход хими-технологийн
инженер доод тал нь 100 хэрэгтэй байна.
Ховд их сургууль болон МСҮТ-дээ
мэргэжилтнүүдээ бэлдэцгээе.
Асуулт: Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварын
чуулганд сууснаар юу бодогдов? юу хийе
гэж бодогдов? ямар хүсэлт, санал байна вэ?
Баян-Өлгий аймгийн ИТХ-ын дарга
Д.Бауыржан: Бид бүхэн боломжоо
булаацалдах биш, боломжоо хамгаалаад
урагшлах хэрэгтэй. Бараа экспортлох
эрхзүйн орчныг бүрдүүлэх хэрэгтэй байна.
Айл өрхийг хямдралтай нүүрсээр хангая,
хот суурингийн айлуудын халаалтын
асуудлыг шийдэцгээе. Өөрөөр цалин,
хүнсний хөнгөлөлт, юу ч хэрэггүй. Өвлийн
улиралд халаалтын асуудал хамгийн
хүндрэлтэй байна. Бүргэдийн баяраар
Өлгийд өдөрт 8 онгоц бууж 2200 жуулчин
ирсэн. Манай аймаг шөнийн нислэггүй,
нисэх буудалдаа 00-гүй, ачаагаа гараараа
зөөдөг. Нисэх буудал маань хүрэлцэхгүй
Ховд аймаг руу онгоц буулгая гэж ярьж
байсан. Энэ жил Бүргэдийн баярт 8000
жуулчны хүсэлт ирсэн. 2022 он хүртэл бүх
жуулчны баазуудад захиалга өгчихсөн
байгаа. Энэ асуудлаар Ховд, Увс аймагтай
хамтарч ажиллах хүсэлтэй байна.
Асуулт: Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварын
чуулганд сууснаар юу бодогдов? юу хийе
гэж бодогдов? ямар хүсэлт, санал байна вэ?
Говь-Алтай аймгийн ИТХ-ын дарга
Л.Батжаргал: Бүх дарга нар өөрсдийн
мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан тулгамдсан
асуудлыг шийдвэрлэхдээ хязгаарлагдмал
төсөв мөнгөөр ажиллаж байна.
Хязгаарлагдмал нөхцлөөс гарах боломж
бол хувийн хэвшлээ дэмжих явдал юм.
Үүний тулд бүс нутгийн хөгжлийн сан
байгуулах хэрэгтэй. ОРОН НУТГИЙН
ЖИЖИГХЭН САНГУУДЫГ
НЭГТГЭЭД ҮЙЛДВЭРЛЭЛ БИЙ
БОЛГОН ДОРВИТОЙ АЖИЛ ХИЙДЭГ
БОЛОХ САНАЛТАЙ БАЙНА. 100
тэрбум төгрөгийг 20 аж ахуйн нэгжид 5
тэрбумаар нь өгөхөд манай аж ахуйн
нэгжүүд өндийгөөд ирэх болно. Таван
аймгийн удирдлагууд бүс нутгаа
хөгжүүлэх төлөвлөгөө хамтарч гаргах
хэрэгтэй. Адил төстэй үйлдвэрүүд
барихаар нэгнийгээ татаад унагаачихна.
Говь-Алтай аймагт нүүрсний нөөц байна.
Үүнд тулгуурлан эрчим хүч үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэх боломжтой. Ингэснээр Хятад
руу болон Баруун бүс рүүгээ эрчим хүчээ
түгээх, уул уурхай бусад үйлдвэрлэлүүд
хөгжүүлэх юм. Нэмээд Эрдэнэбүрэний
усан цахилгаан станц ашиглалтад орвол
том боломж нээгдэнэ. Мөн тээвэр
зохицуулалтад анхаарах хэрэгтэй байна.
Тээвэр зохицуулалтаа хангаснаар бүсийн
хэмжээнд төлөвлөсөн үйлдвэрлэл
хөгжинө. Цаашлаад Алтайн нурууны
хязгаар нутгийг тойрсон 20 сая хүнд хүрч
үйлчилнэ. Говь-Алтай аймаг
Улаанбаатартай авто замаар холбогдохыг
хүлээж байна. Мөн бүс нутгийн хэмжээнд
хүн амаа өсгөхөд анхаармаар байна.
Чадвартай боловсон хүчин бэлтгэхийн
тулд хувийн олон их, дээд сургуулиудыг
хаах, үүнд төрөөс анхаарах хэрэгтэй байна.
Орон нутаг дахь хувийн хэвшлийнхнийг
орон сууцны бодлогоор дэмжвэл ажлын
байр тогтвор суурьшилтай болно. Ажлын
байр тогтвортой байвал аж ахуйн үйл
ажиллагаа сайжирна, цаашлаад баялаг
бүрдэж орон нутгийн хөгжилд ахиц гарна.
33
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ХУРЛЫН ДҮГНЭЛТ, ХААЛТЫН ҮГ

Др. П.Цагаан
ЭЗБӨЧСТ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга

Баруун таван аймаг хамтарч ажиллах, санал бодлоо солилцох зайлшгүй

шаардлагатай байгаа нь харагдаж байна. Өнөөдрийн чуулганд ҮХГ-ын төлөөлөл байгаа
нь сайн хэрэг. Бидэнд зайлшгүй зохицуулалт хэрэгтэй байна. Цементийн, гурилын,
махны үйлдвэр байгуулах хамгийн зөв газар хаана вэ гэдгийг шийдвэрлэхийн тулд үр
ашгийг тооцоолон зохицуулалт хийх хэрэгтэй. Баян-Өлгий аймаг Бүргэдийн баяраа төгс
болгомоор байна. Жуулчид мөнгөө талархалтайгаар төлөх сайхан үйлчилгээ үзүүлэх
хэрэгтэй. Заавал улсаас мөнгө авч юм хийх биш онгоцны буудлын шуурхай үйлчилгээ
гэх мэт мөнгө шаардагдахгүй шийдвэрлэх асуудлаас эхлэх хэрэгтэй. Ховд аймагт
Юнескод бүртгэгдсэн Хойд Цэнхэрийн агуй байна. Үүнийг БОАЖЯ дэлхийн аялал
жуулчлалын сүлжээнд оруулбал Ховд аймагт аялал жуулчлал хөгжинө. Хөгжлийн
төлөөх хамтын ажиллагаа гэдэг нь зөвхөн таван аймгийн Засаг дарга нар биш, аймгийн
ИТХ, ЗДТГ, цагдаа, эмнэлэг, шүүх, бүх хүмүүс нь аймгийнхаа нэрийг боддог, манай
аймагт ирсэн хүн эерэг сэтгэгдэлтэй буцаасай гэж боддог байхыг хэлнэ. Манай
судалгааны тайланг багаж шиг ашиглах юм бол баруун аймгуудын ирээдүй гэрэл
гэгээтэй гэж итгэж байна. Хувийн хэвшлээ дэмжвэл манай баруун аймгууд улсын
төсвөөс татаас авдаг биш, өгдөг болох боломжтой. Аль ч аймаг бүх юмыг хийхээр битгий
оролд, эхлээд нэг зүйлийг төгс хий. Хэрвээ хоорондоо мэдээлэл солилцон, хамтарч
ажиллавал хөгжихөөр харагдаж байна. Өнөөдрийн хуралд хүрэлцэн ирсэн бүх хүмүүст
талархал илэрхийлье. Энэ чуулганыг зохион байгуулахад дэмжсэн Конрад Аденауэр сан,
Ховд аймгийн ЗДТГ, ИТХ, МҮХАҮТ-ийн аймгууд дахь салбар танхимууд, ЭЗБӨЧСТ
болон бүх арын албаны хүмүүст чин сэтгэлийн талархал илэрхийлж хамгийн сайн
сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.

Б.Дүгэржав
Ховд аймгийн Засаг дарга

Аливаа үйл ажиллагаа чанар муутай явж байвал төгсгөл хавьцаа оролцогчдын тоо
буурдаг. Өнөөдрийн үйл ажиллагааны хувьд оролцогчид нэмэгдсэн, уйдаагүй шинжтэй
харагдаж байна. Баруун бүсийн өрсөлдөх чадварын чуулганы үйл ажиллагаа амжилттай
болсныг оролцогчдын сэтгэл ханамж, хүлээцтэй сууж буй байдлаар гэрчилж болно. Бид
өнөөдөр олон талаас ярилцлаа. Харилцан ойлголцож ажиллах нь юу юунаас илүү чухал.
Өнөөдрийн чуулганд амжилттай оролцсон та бүхэндээ Ховд аймгийн ард иргэдийнхээ
өмнөөс ажлын амжилт, хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсье.

34
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ҮЗЭСГЭЛЭН ХУДАЛДАА
Чуулганы үеэр Баруун бүсийн аймгуудын бизнес эрхлэгчид оролцсон үзэсгэлэн
худалдааг ЭЗБӨЧСТ, МҮХАҮТ-ын Ховд аймаг дахь салбар танхим хамтран зохион
байгуулав. Үзэсгэлэн худалдаанд Баян-Өлгий аймгаас “Асыл Мура ХХК”, “Акбар ХХК”,
Говь-Алтай аймгаас “Баян Таян ХХК”, “Уран Шувуу Урлан ХХК”, “Хүслийн Наран
ХХК”, “Халиун Булаг ХХК”, “Сур, суран эдлэл”, Увс аймгаас “Мөнгөн Зээг Хоршоо”,
“Ус Эрдэнэ ХХК”, “Увс Хүнс ХК” зэрэг аж ахуйн нэгжүүд Ховд аймагт ирж оролцсон
бол Ховд аймгаас “Хөх Цөцгийт Хоршоо”, Баясгалант Өндөр Хөхий ХХК”, “Тахилгатын
Нуруу ХХК”, “Оюутогтох ХХК”, “Сод Эсгий Гоёл ХХК”, “Арван Улиас”,
“Ханжаргалант”, “Сэргэлэн Хөрсний Ундрага” зэрэг аж ахуйн нэгжүүд оролцов.

Акбар ХХК, Асыл Мура ХХК Баян Таян ХХК

Хүслийн Наран ХХК Сур, Суран Эдлэл

Халиун Булаг ХХК Уран Шувуу ХХК

35
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

Увс Хүнс ХК Ус Эрдэнэ ХХК

Мөнгөн Зээг Хоршоо Сод Эсгий Гоёл ХХК

Хөх Цөцгийт Хоршоо Ханжаргалант ХХК, Хөх Цөцгийт

Хоршоо

Сэргэлэн Хөрсний Ундрага, Оюутогтох Арван Улиас, Тахилгатын Нуруу ХХК

ХХК
36
 БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

ЗУРГИЙН ЦОМОГ
Чуулганы хоёр дахь өдөр буюу 2019 оны 10-р сарын 24-ний өдөр Ховд хотоос 112
км зайд байрлах ЮНЕСКО-ийн Дэлхийн соёлын эртний чулуун зэвсгийн өвд “Дэлхийн
гайхамшигт үнэт зүйл” зэрэглэлээр бүртгэгдсэн “Хойд Цэнхэрийн агуй”-тай танилцах
аялал хийсэн.

37
БАРУУН БҮСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ЧУУЛГАН 2019

Хойд Цэнхэрийн агуйгаас буцах замд Ховд аймгийн Манхан сум дахь замын
цагдаагийн байнгын хяналтын постод “Дураараа биш, Дүрмээрээ” арга хэмжээний
хүрээнд хот хооронд болон орон нутагт зорчиж байгаа жолооч, зорчигчдод зам тээврийн
осол, хэргээс урьдчилан сэргийлэх, хөдөлгөөнд оролцогчдын сахилга хариуцлагыг
дээшлүүлэх, сөрөг хандлагыг өөрчлөх, соёлыг төлөвшүүлэх чиглэлээр мэдээлэл,
зөвлөгөө өгч, яриа таниулга хийн өдөрлөг зохион байгуулж байсанд хамрагдсан. Уг арга
хэмжээний үеэр иргэдэд халуун цай кофегоор үйлчилж, эмчийн үзлэгт хамруулан, гарын
авлага, постеруудыг тараан өгч байлаа.

38
ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОДЛОГО, ӨРСӨЛДӨХ
ЧАДВАРЫН СУДАЛГААНЫ ТӨВ

Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг

Ерөнхий сайд Амарын гудамж 29,
Сан бизнес центр 9-р давхар

Утас: 976– 11 –321927

976– 11 –321926

Цахим шуудан: info@ecrc.mn

Цахим хаяг: www.ecrc.mn
www.aimagindex.mn
Фэйсбүүк хуудас: www.facebook.com/ursulduhchadvar
Твиттер хуудас: www.twitter.com/ursulduhchadvar