ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017 - 2018 1

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ

Σημείωση:
Το παρόν υλικό αναρτάται σε συνέχεια του υλικού «Μεθοδολογία της περίληψης» 2005 – 2006
(ΥΠΠ/ΜΕ/Εκπαιδευτικό υλικό/ΝΕΓ/Υλικό/Χρήσιμο Υλικό/Λύκειο) ως ενδεικτικό και συμπληρωματικό.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
Σύμφωνα με τον Πολίτη (2000) πρόκειται για μια υποκατηγορία [subgenre] του γένους "έκθεση", που
έχει αντικειμενικό προσανατολισμό, δηλαδή αποφεύγει τον σχολιασμό του κειμένου που πυκνώνει,
επιστρατεύει συγκεκριμένες γνωσιακές λειτουργίες (ανάγνωσης/αποδόμησης και αναδόμησης του
πρωτότυπου κειμένου/Λόγου), χρησιμοποιεί γλωσσικά μέσα ή, καλύτερα, γλωσσικές στρατηγικές
παράφρασης/πύκνωσης του περιεχομένου του αρχικού κειμένου και δείξης της οργάνωσής του, και
ικανοποιεί επικοινωνιακές ανάγκες επαγγελματικές (με εμφανή χρηστικό χαρακτήρα), αλλά και
σχολικές, αφού η περίληψη αποτελεί καθιερωμένη άσκηση κατανόησης και (ανα)σύνταξης κειμένου.
Η περίληψη, και ειδικότερα η σχολική περίληψη στην εκπαιδευτική πρακτική αποτελεί ξεχωριστό
γραμματειακό είδος. Θεωρείται προσωπική δημιουργία που όμως, σέβεται τον συντάκτη του
πρωτότυπου, αυθεντικού κειμένου. Κατά τη διδακτική πράξη ζητείται από τους/τις μαθητές/τριες μια
συνθετική έκθεση ενός συνεχούς (μη λογοτεχνικού) κειμένου, όπως για παράδειγμα ενός κειμένου
πειθούς ή ενός πληροφοριακού ή, ακόμη, και ενός βιογραφικού κειμένου, που θα ενδιέφερε τρίτους
να τη διαβάσουν (ένα αρκετά μεγάλο, δυνητικό "ακροατήριο"), ώστε να ενημερωθούν για το
περιεχόμενο και τη διάρθρωση του αρχικού κειμένου και να κερδίσουν τον χρόνο που θα απαιτούνταν
για την ανάγνωση και την κατανόησή του.

Μεθοδολογία περίληψης προφορικού και γραπτού κειμένου βάσει ΔΕ - ΔΕ 1

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017 - 2018 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ - ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Ββ. Οι μαθητές/τριες διακρίνουν σε προφορικό/ γραπτό κείμενο τις βασικές πληροφορίες και τις
καταγράφουν σε σημεία (Σημειώσεις) ή τις αποδίδουν σε συνεχή λόγο (Περίληψη).

ΕΙΔΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Β.V. Οι μαθητές/τριες εντάσσουν την περίληψη κειμένου σε επικοινωνιακό πλαίσιο.

ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ
B.IV.1. Τρόποι οργάνωσης σημειώσεων
Δομή παραγράφου-θεματική περίοδος/νοηματικό κέντρο, σημαντικές λεπτομέρειες (ανάλογα με την
πρόθεση και τον σκοπό του συντάκτη), λέξεις-φράσεις κλειδιά, βασικές διαρθρωτικές λέξεις
• Μορφές σημειώσεων
- Αναλυτικές σημειώσεις: εντοπίζεται η θεματική περίοδος, το θέμα, οι σημαντικές
λεπτομέρειες
- Συνοπτικές σημειώσεις: διατύπωση του πλαγιότιτλου, που βασίζεται στη θεματική
πρόταση και το νοηματικό κέντρο.
• Άλλες μορφές σημειώσεων
- Νοητικοί χάρτες: Διάγραμμα, με τη βοήθεια του οποίου αποτυπώνονται ιδέες και έννοιες.
- Εννοιολογικοί χάρτες: Μέθοδος καταγραφής σημειώσεων, στην οποία δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα
στις ιδέες και τη μεταξύ τους σύνδεση (Παρουσίαση - ppt: καταγράφονται σε διαφάνεια με κουκίδες
τα κυριότερα σημεία του κειμένου).

Β.V.1. Περίληψη
Διπλή διαδικασία:
α. ανάγνωση-κατανόηση
β. πύκνωση-σύνθεση - αναδιάταξη πληροφοριών
• Κατηγορίες:
α. περίληψη συνεχούς γραπτού λόγου
β. περίληψη συνεχούς ή συνομιλιακού προφορικού λόγου
• Βήματα: ανάγνωση κειμένου, εντοπισμός και υπογράμμιση κύριων σημείων, σχεδιασμός
• Έκταση
- Συνοπτική: βασικά στοιχεία οι θεματικές περίοδοι των παραγράφων και οι
σημαντικές λεπτομέρειες
- Εκτενής: βασικά στοιχεία τα θεματικά κέντρα των παραγράφων ή των ευρύτερων
νοηματικών ενοτήτων του κειμένου
• Δομή/Οργάνωση
- Γραμμικότητα: η περίληψη παρακολουθεί και αναπαράγει το σχέδιο οργάνωσης του
αρχικού κειμένου, ακολουθώντας τη σειρά διάταξης των θεματικών στοιχείων που επιλέγει
να παρουσιάσει. Πολύ συχνά ωστόσο είναι επιβεβλημένη η αναδιάταξη των στοιχείων, ώστε
να αποφευχθούν επαναλήψεις.

- Συνοχή: Επιτυγχάνεται με:

α. τη δήλωση των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα του αρχικού κειμένου,
ενδεικτικά: ο συγγραφέας αναφέρει, υποστηρίζει, επισημαίνει, εξετάζει,

Μεθοδολογία περίληψης προφορικού και γραπτού κειμένου βάσει ΔΕ - ΔΕ 2

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017 - 2018 3

προτείνει, εξηγεί, εκτιμά, περιγράφει, απαριθμεί, ανασκευάζει,

υπογραμμίζει, υπαινίσσεται, συμπεραίνει, καλύτερα «αποδίδει συνοπτικά/διεξοδικά»,
θίγει εμμέσως κ.ά.
β. τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων/φράσεων

• Ύφος: τυπικό/επίσημο. Πιστότητα στην απόδοση του περιεχομένου του αρχικού κειμένου και
της οπτικής γωνίας του ομιλητή/συντάκτη.
• Γλωσσικά χαρακτηριστικά: ακρίβεια των λεκτικών επιλογών, εναλλαγή απλών και σύνθετων
συντακτικών δομών, φροντίδα για τη στίξη και την παραγραφοποίηση κ.ά.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ (ΕΜ)ΠΛΑΙΣΙΩΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Πολύ συχνά στην καθημερινή μας ζωή ο συνοπτικός λόγος υπηρετεί πολλές και διαφορετικές
ανάγκες επικοινωνίας, όπως λχ. την περιληπτική απόδοση του περιεχομένου ενός βιβλίου,
ενός αγώνα, των ειδήσεων, μιας ταινίας, των σημαντικότερων γεγονότων μιας ημέρας. Στον
προφορικό ή γραπτό λόγο όλα αυτά είτε αποδίδονται με απλή πύκνωση και σε διαφορετική
έκταση είτε με πληροφοριακή περίληψη, είναι όμως απαραίτητο η περίληψη να υπηρετεί τον
επικοινωνιακό στόχο. Για τον λόγο αυτό είναι αναγκαίο να καθορίζονται στην εκφώνηση τα
βασικά συστατικά της περίστασης επικοινωνίας, όπως ο πομπός («ποιος απευθύνεται»), ο
δέκτης («σε ποιον απευθύνεται)», το μήνυμα («με ποιο στόχο») και το είδος της περίληψης
(πληροφοριακή, αξιολογική κ.ά.). Η γνώση αυτή καθορίζει και το εκάστοτε ύφος και την
έκταση της περίληψης.
Έτσι, οι λόγοι για τους οποίους η περίληψη θα πρέπει να είναι επικοινωνιακά πλαισιωμένη
είναι οι ακόλουθοι:
α. Αν δεν δηλώνονται στην εκφώνηση της περίληψης τα δεδομένα της επικοινωνίας (το προφίλ
του αποδέκτη, ο ειδικότερος στόχος επικοινωνίας), η περίληψη στη σχολική εφαρμογή θα
είναι «γράμμα χωρίς αποδέκτη» (Παπαϊωάννου και Πατούνα, 2003:89, 172-173).
β. Η γλώσσα έχει πάντοτε επικοινωνιακή διάσταση. Μιλάμε σε κάποιους για κάτι, κάτω από
συγκεκριμένες περιστάσεις.
γ. Η περίληψη σε επικοινωνιακή διάσταση μπορεί να αξιολογηθεί αντικειμενικότερα και
εγκυρότερα (Παπαϊωάννου και Πατούνα, 2003:89).
δ. Η ένταξη σε επικοινωνιακό πλαίσιο της περίληψης είναι και μια άσκηση γλωσσικών
ικανοτήτων: ελέγχει τη δεξιότητα των μαθητών να αλλάζουν πομπό, δέκτη κ.ά. και να
προσαρμόζουν το ύφος τους ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση.

ΔΟΜΗΜΕΝΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ)

Αρχικά γίνεται αναφορά στον χρόνο, τον τόπο, το αντικείμενο (ημερησία διάταξη) και τα
πρόσωπα που συμμετέχουν. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται σε πλάγιο λόγο τα κύρια σημεία
της εισήγησης του/της ομιλητή/τριας, ακολουθώντας τη σειρά με την οποία πήρε τον Λόγο
παρεμβάλλοντας (αν είναι δυνατόν και ορισμένες αυτούσιες φράσεις του/της). Τέλος,
εκτίθενται τα πορίσματα-αποφάσεις της συζήτησης.

Μεθοδολογία περίληψης προφορικού και γραπτού κειμένου βάσει ΔΕ - ΔΕ 3

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017 - 2018 4

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΠΛΑΙΣΙΩΜΕΝΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Η σχολική περίληψη έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, οπότε η εισαγωγή της είναι προτιμότερο
να ξεκινά με αναφορά στον συντάκτη ή στο κείμενο (όπως προτείνεται στο σχολικό εγχειρίδιο
Έκθεση – Έκφραση, Γενικό Λύκειο, Τεύχος Β΄, 2016). Η περίληψη γράφεται για συγκεκριμένο
σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Επομένως, προτείνεται να αποφεύγεται η τυποποιημένη
εκφώνηση οδηγιών για συγγραφή περίληψης: «Να γράψετε την περίληψη του πιο πάνω
κειμένου».

 ΣΤΑΔΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

1. Υπογράμμιση των στοιχείων που γειώνουν το κείμενο στην πραγματικότητα (π.χ.

χώρος, χρόνος), γιατί έτσι μπορεί να διαφανεί η "υλικότητα" του κειμένου, δηλαδή οι
ιστορικοί και κοινωνικοί όροι που το δημιούργησαν και η συγκεκριμένη αφόρμησή
του.
2. Εντοπισμός των σημείων που φανερώνουν την παρουσία του συντάκτη του
αυθεντικού κειμένου ή των κειμένων, τα οποία παρατίθενται στο πρωτότυπο, γιατί
αυτά δείχνουν τις γνωσιακές λειτουργίες που βρίσκονται "πίσω" από το κείμενο,
καθώς επίσης και τα "ξένα" συστατικά στοιχεία που ενσωματώθηκαν στο πρωτότυπο.
3. Εντοπισμός του αναγνωστικού κοινού ή του ακροατηρίου στο οποίο απευθυνόταν ο
συντάκτης του αυθεντικού κειμένου. Έτσι, ερμηνεύεται και η οπτική γωνία στην
αντιμετώπιση ενός προβλήματος, στην κατεύθυνση της επιχειρηματολογίας, τις
επιλογές πληροφοριών ή το επίπεδο ύφους του κειμένου.
4. Συμβολή του τίτλου του κειμένου (αν υπάρχει), των ρητών ή υπόρρητων αναφορών
σε άλλα κείμενα και των κειμενικών λειτουργιών που έχουν επισημανθεί
(χωροχρονικών προσδιορισμών, λέξεων – κλειδιών). Επιχειρείται να εντοπιστούν τα
«περάσματα» του κειμένου και να ανασυσταθούν τα επιχειρήματά του, δηλαδή να
φανερωθεί η μορφή της δομής και του περιεχομένου του.
5. Παράφραση αυτών των «περασμάτων» και ανασύνθεση των επιχειρημάτων έχοντας
πάντοτε υπόψη μας το αναγνωστικό κοινό της περίληψης.
6. Με τη βοήθεια των στοιχείων που εντάσσουν το κείμενο στην πραγματικότητα, των
«δρώντων» προσώπων (δηλαδή της γλωσσικής παρουσίας του συγγραφέα-
δημιουργού ή των παρατιθέμενων στο κείμενο συγγραφέων) και των παραφράσεων
των επιχειρημάτων, διεξάγεται η επεξεργασία ενός νέου κειμένου.
7. Με διαδοχικές παραφράσεις, αφαιρώντας και αναδιατυπώνοντας και ελέγχοντας το
νέο κείμενο με τη βοήθεια του αρχικού κειμένου, μετασχηματίζουμε το κείμενο της
περίληψης μέχρι να αποκτήσει την έκταση που μας έχει ζητηθεί.
8. Απάλειψη των κραυγαλέων σημείων που υποδεικνύουν την παρουσία του συντάκτη
της περίληψης (αν υπάρχουν).

Σημείωση:
Σύμφωνα με τους Γεωργιάδου και Πασσά (2016) η περίληψη αποτελεί ξεχωριστό κειμενικό είδος, γι’
αυτό και δεν συνοδεύεται από τυπικά εξωτερικά γνωρίσματα (προσφώνηση, αποφώνηση, τίτλο κ.ά.).

ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Μεθοδολογία περίληψης προφορικού και γραπτού κειμένου βάσει ΔΕ - ΔΕ 4

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017 - 2018 5

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ Ο/η μαθητής/τρια αναφέρεται:

ΦΡΑΣΗ • στα στοιχεία του κειμένου (όνομα συγγραφέα, τίτλο
αποσπάσματος)
• πομπό/δέκτη/μέσο/σκοπό
• στο νοηματικό κέντρο του κειμένου ή στο θέμα του κειμένου

Β. ΑΝΑΠΤΥΞΗ Στο κύριο μέρος:

• οργανώνει τις κύριες πληροφορίες ακολουθώντας τη
συλλογιστική πορεία του κειμένου, ώστε ο αναγνώστης να
αντιλαμβάνεται τον τρόπο οργάνωσης του κειμένου
• πυκνώνει ευρύτερα πληροφοριακά σύνολα και διατυπώνει με
τεχνικές γενίκευσης και παράφρασης
• συνδέει τις προτάσεις με τα κατάλληλα γλωσσικά μέσα συνοχής,
ώστε να αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τη λογική σχέση των
επιμέρους πληροφοριακών ομάδων

Γ. ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Στην κατακλείδα:

• συνήθως αναφέρεται στην επιλογική παράγραφο του κειμένου
• αξιοποιεί προεξαγγελτικές φράσεις που δηλώνουν το
συμπέρασμα ή την κατάληξη του κειμένου1

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ (ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ)

Προσυγγραφική φάση:
•1η ανάγνωση (συνεχής): εντοπισμός και κατανόηση του νοηματικού κέντρου
•2η ανάγνωση (παλίνδρομη): αποδόμηση των παραγράφων - εντοπισμός και κατανόηση των
θεματικών κέντρων (λέξεις - κλειδιά και διαρθρωτικές λέξεις)

Συγγραφική φάση:
• 1η Γραφή: Σημειώσεις - Απλή Πύκνωση
• 2η Γραφή: Πληροφοριακή Περίληψη

Μετασυγγραφική φάση:
• Εφαρμογή κριτηρίων αξιολόγησης (αυτοαξιολόγηση - ετεροαξιολόγηση)
• Προτάσεις βελτίωσης
• Τελική Γραφή

Μεθοδολογία περίληψης προφορικού και γραπτού κειμένου βάσει ΔΕ - ΔΕ 5

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017 - 2018 6

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΥΠΠ (2017). Αναλυτικό Πρόγραμμα Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γυμνασίου – Λυκείου

Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://ellim.schools.ac.cy/index.php/el/nea-elliniki-glossa/analytiko-programma
Ημερομηνία ανάληψης αρχείου: 15 - 01 - 16
Γεωργιάδου, Α. και Πασσάς Ι. Γ. (2016). Η άσκηση της περίληψης στις πανελλαδικές εξετάσεις
Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.alfavita.gr/arthron/ti-prepei-na-gnorizete-gia-tin-perilipsi-stis-panelladikes-exetaseis#ixzz4kXSl7O2K
Ημερομηνία ανάληψης αρχείου: 05 - 03 - 2017
Γεωργιάδου, Α. και Πασσάς Ι. Γ. (2017). Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την άσκηση της περίληψης
Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.alfavita.gr/arthron/ekpaideysi/panellinies/panellinies-2017-ola-osa-prepei-na-gnorizetai-gia-tin-askisi-tis
Ημερομηνία τελευταίας ανάληψης: 15 - 05 - 2017
Έκφραση Έκθεση, Γενικό Λύκειο, Τεύχος Β΄, αναθεωρημένη έκδοση, ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://archeia.moec.gov.cy/sm/312/b_lyk_ekthesi_ekfrasi_vivlio_mathiti.pdf
Ημερομηνία τελευταίας ανάληψης: 05 - 06 -17
Έκφραση Έκθεση, Γενικό Λύκειο, Τεύχος Β΄, αναθεωρημένη έκδοση, Βιβλίο του καθηγητή, ΙΤΥΕ,
«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
http://archeia.moec.gov.cy/sm/312/ekfrasi_ekthesi_b_lyk_bm.pdf
Έκφραση Έκθεση, Γενικό Λύκειο, Τεύχος Γ΄, αναθεωρημένη έκδοση, ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://archeia.moec.gov.cy/sm/313/c_lyk_ekfrasi_vivlio_vivlio_mathiti.pdf
Ημερομηνία τελευταίας ανάληψης: 05 - 06 -17
Ιορδανίδου Α., Σφυρόερα Μ. (2007). Η επικοινωνιακή προσέγγιση του γλωσσικού μαθήματος, ΥΠΕΠΘ,
Αθήνα
Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/2875/889.pdf
Ημερομηνία ανάληψης αρχείου: 05 - 03 - 2017
Μήτσης Ν. (1998) Η διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος, Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική
πράξη, Gutenberg
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (1998). Οδηγίες διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων, Αθήνα
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001). Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο
Λύκειο, Αθήνα
Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://users.otenet.gr/~aker/Perilipsi.htm
Ημερομηνία ανάληψης αρχείου: 05 - 03 -2017
Πολίτης, Π. (2000). Περίληψη
Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/summary/01.html
Ημερομηνία ανάληψης αρχείου: 05 -03 -17
Πολίτης, Π. Η κριτική της μεθόδου των "βημάτων" στην περίληψη
Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/summary/pop25.html
Ημερομηνία ανάληψης αρχείου: 05 - 03 - 2017
ΥΠΠ (2006). Μεθοδολογία Περίληψης κειμένου
Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://archeia.moec.gov.cy/sm/316/methodologia1.pdf
Ημερομηνία ανάληψης αρχείου: 05 – 06 -17

Μεθοδολογία περίληψης προφορικού και γραπτού κειμένου βάσει ΔΕ - ΔΕ 6