You are on page 1of 273

BHAGVAT GITA

IN IDEOGRAPHIC LANGUAGE
THIS IS A BOOK ON BHAGVAT GITA WRITTEN BY
DR.ANUPAM NIRVIKAR ,IT DESCRIBES THE MEANINGS OF
WORDS IN A CONTEXT BASED AND IDEOGRAPHIC
LANGUAGE . THIS BOOK IS NOT COMPLETED YET IT IS FOR
PREVIEW

KSHTRGYN.CO.IN

WORDPRESS

SANSKRIT LANGUAGE

ANCIENT LANGUAGES

10/10/2020
Contents
1. *प्रथभोऽध्माम्*............................................................................................................................................ 2
CHAPTER 1 VOCABULARY ......................................................................................................................... 4
2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्*............................................................................................................................... 15
CHAPTER 2 VOCABULARY ....................................................................................................................... 20
3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्*.................................................................................................................................. 37
CHAPTER 3 VOCABULARY ....................................................................................................................... 39
4 TH CHAPTER ............................................................................................................................................. 50
CHAPTER 4 VOCABULARY ....................................................................................................................... 51
5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* ................................................................................................................................ 63
CHAPTER 5 VOCABULARY ....................................................................................................................... 64
6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* .................................................................................................................................... 73
CHAPTER 6 VOCABULARY ....................................................................................................................... 75
7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* ................................................................................................................................ 87
CHAPTER 7 VOCABULARY ....................................................................................................................... 88
8. *अथाष्टभोऽध्माम्* .................................................................................................................................... 97
CHAPTER 8 VOCABULARY ....................................................................................................................... 98
9. *अथ निभोऽध्माम्* ................................................................................................................................ 106
CHAPTER 9 VOCABULARY ..................................................................................................................... 108
10. *अथ दशभोऽध्माम्* .............................................................................................................................. 117
CHAPTER 10 VOCABULARY ................................................................................................................... 119
11. *अथैकादशोऽध्माम्* ............................................................................................................................... 130
12. *अथ द्िादशोऽध्माम्* ............................................................................................................................ 149
13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्*............................................................................................................................ 155
14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* ............................................................................................................................ 165
15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* .......................................................................................................................... 174
16. *अथ षोडशोऽध्माम्* .............................................................................................................................. 181
17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* .......................................................................................................................... 187
18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* ............................................................................................................................. 196

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 1
1. *प्रथभोऽध्माम्*
1.धत
ृ याष्र उिाच धभदऺेत्रे कुरुऺेत्रे सभिेता मम
ु त्ु सि् । भाभका् ऩाण्डिाश्चैि ककभकुिदत सॊजम ॥१-१॥

2 सॊजम उिाच दृष््िा तु ऩाण्डिानीकॊ व्मूढॊ दम


ु ोधनस्तदा । आचामदभुऩसॊगम्म याजा िचनभब्रिीत ्

3 ऩश्मैताॊ

4 अत्र शूया भहे ष्िासा बीभाजन


ुद सभा मधु ध । मम
ु ध
ु ानो वियाटश्च द्रऩ
ु दश्च भहायथ्� ॥१-४॥

5 धष्ृ टकेतुश्चेककतान् काशशयाजश्च िीमदिान ् । ऩुरुजजत्कुजततबोजश्च शैब्मश्च नयऩुङ्गि् ॥१-५॥

6 मुधाभतमुश्च विक्रातत उत्तभौजाश्च िीमदिान ् । सौबद्रो द्रौऩदे माश्च सिद एि भहायथा् �॥१-६॥

7 अस्भाकॊ तु विशशष्टा मे ताजतनफोध द्विजोत्तभ । नामका भभ सैतमस्म सॊऻाथं तातब्रिीशभ ते ॥१-७॥

8 बिातबीष्भश्च कणदश्च कृऩश्च सशभततॊजम् । अश्ित्थाभा विकणदश्च सौभदवत्तस्तथैि च ॥१-८॥

9 अतमे च फहि् शूया भदथे त्मक्तजीविता् । नानाशस्त्रप्रहयणा् सिे मुद्धविशायदा्�♂ ॥१-९॥

10 अऩमादप्तॊ तदस्भाकॊ फरॊ बीष्भाशबयक्षऺतभ ् । ऩमादप्तॊ जत्िदभेतष


े ाॊ फरॊ बीभाशबयक्षऺतभ ् ॥१-१०॥

11 अमनेषु च सिेषु मथाबागभिजस्थता् । बीष्भभेिाशबयऺततु बितत् सिद एि हह ॥१-११॥

12 तस्म सॊजनमतहषं कुरुिद्ृ ध् वऩताभह् । शसॊहनादॊ विनद्मोचचै् शङ्खॊ दध्भौ प्रताऩिान ् ॥१-१२॥

13 तत् शङ्खाश्च बेमश्द च ऩणिानकगोभख


ु ा् । सहसैिाभ्महतमतत स शब्दस्तभ
ु र
ु ोऽबित ् ॥१-१३॥

14 तत् श्िेतैहदमैमक्
ुद ते भहतत स्मतदने जस्थतौ । भाधि् ऩाण्डिश्चैि हदव्मौ शङ्खौ प्रदध्भतु् ॥१-१४॥

15 ऩाञ्चजतमॊ रृषीकेशो दे िदत्तॊ धनञ्जम् । ऩौण्रॊ दध्भौ भहाशङ्खॊ बीभकभाद िक


ृ ोदय् ॥१-१५॥

16 अनततविजमॊ याजा कुततीऩुत्रो मुधधजष्ठय् । नकुर् सहदे िश्च सुघोषभणणऩुष्ऩकौ ॥१-१६॥

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 2
17 काश्मश्च ऩयभेष्िास् शशखण्डी च भहायथ् । धष्ृ टद्मम्
ु नो वियाटश्च सात्मककश्चाऩयाजजत् ॥१-१७॥

18 द्रऩ
ु दो द्रौऩदे माश्च सिदश् ऩधृ थिीऩते । सौबद्रश्च भहाफाहु् शङ्खातदध्भु् ऩथ
ृ क्ऩथ
ृ क् ॥१-१८॥

19 स घोषो धातदयाष्राणाॊ रृदमातन व्मदायमत ् । नबश्च ऩधृ थिीॊ चैि तुभुरो व्मनुनादमन ् ॥१-१९॥

20 अथ व्मिजस्थतातदृष््िा धातदयाष्रातकवऩध्िज् । प्रित्त


ृ े शस्त्रसॊऩाते धनुरुद्मम्म ऩाण्डि् ॥१-२०॥

21 रृषीकेशॊ तदा िाक्मशभदभाह भहीऩते । अजन


ुद उिाच सेनमोरुबमोभदध्मे यथॊ स्थाऩम भेऽचमुत ॥१-२१॥

22 मािदे ताजतनरयऺेऽहॊ मोद्धुकाभानिजस्थतान ् । कैभदमा सह मोद्धव्मभजस्भन ् यणसभुद्मभे ॥१-२२॥

23 मोत्स्मभानानिेऺेऽहॊ म एतेऽत्र सभागता् । धातदयाष्रस्म दफ


ु द्
ुद धेमद्
ुद धे वप्रमधचकीषदि् ॥१-२३॥

24 सॊजम उिाच एिभुक्तो रृषीकेशो गुडाकेशेन बायत । सेनमोरुबमोभदध्मे स्थाऩतमत्िा यथोत्तभभ ् ॥१-२४॥

25 बीष्भद्रोणप्रभुखत् सिेषाॊ च भहीक्षऺताभ ् । उिाच ऩाथद ऩश्मैतातसभिेतातकुरूतनतत ॥१-२५॥

26 तत्राऩश्मजत्स्थतातऩाथद् वऩतॄनथ वऩताभहान ् । आचामादतभातुरातरातॄतऩुत्रातऩौत्रातसखीॊस्तथा ॥१-२६॥

27 श्िशुयातसुरृदश्चैि सेनमोरुबमोयवऩ । तातसभीक्ष्म स कौततेम् सिादतफतधूनिजस्थतान ् ॥१-२७॥

28 कृऩमा ऩयमाविष्टो विषीदजतनदभब्रिीत ् । अजन


ुद उिाच दृष््िेभॊ स्िजनॊ कृष्ण मुमुत्सुॊ सभुऩजस्थतभ ् ॥१-२८॥

29 सीदजतत भभ गात्राणण भुखॊ च ऩरयशुष्मतत । िेऩथुश्च शयीये भे योभहषदश्च जामते ॥१-२९॥

30 गाण्डीिॊ स्रॊसते हस्तात्त्िक्चैि ऩरयदह्मते । न च शक्नोम्मिस्थातॊु रभतीि च भे भन् ॥१-३०॥

31 तनशभत्तातन च ऩश्माशभ विऩयीतातन केशि । न च श्रेमोऽनुऩश्माशभ हत्िा स्िजनभाहिे ॥१-३१॥

32 न काङ्ऺे विजमॊ कृष्ण न च याज्मॊ सुखातन च । ककॊ नो याज्मेन गोवितद ककॊ बोगैजॉवितेन िा ॥१-३२॥

33 मेषाभथे काङ्क्षऺतॊ नो याज्मॊ बोगा् सख


ु ातन च । त इभेऽिजस्थता मद्
ु धे प्राणाॊस्त्मक्त्िा धनातन च ॥१-३३॥

34 आचामाद् वऩतय् ऩुत्रास्तथैि च वऩताभहा् । भातुरा् श्िशुया् ऩौत्रा् श्मारा् सॊफजतधनस्तथा ॥१-३४॥ I

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 3
35 एतातन हततशु भचछाशभ घ्नतोऽवऩ भधस
ु द
ू न । अवऩ त्रैरोक्मयाज्मस्म हे तो् ककॊ नु भहीकृते ॥१-३५॥

36 तनहत्म धातदयाष्रातन् का प्रीतत् स्माज्जनादद न । ऩाऩभेिाश्रमेदस्भातहत्िैतानाततातमन् ॥१-३६॥

37 तस्भातनाहाद िमॊ हततुॊ धातदयाष्रातस्िफातधिान ् । स्िजनॊ हह कथॊ हत्िा सुणखन् स्माभ भाधि ॥१-३७॥

38 मद्मप्मेते न ऩश्मजतत रोबोऩहतचेतस् । कुरऺमकृतॊ दोषॊ शभत्रद्रोहे च ऩातकभ ् ॥१-३८॥

39 कथॊ न ऻेमभस्भाशब् ऩाऩादस्भाजतनिततदतुभ ् । कुरऺमकृतॊ दोषॊ प्रऩश्मद्शबजदनादद न ॥१-३९॥

40 कुरऺमे प्रणश्मजतत कुरधभाद् सनातना् । धभे नष्टे कुरॊ कृत्स्नभधभोऽशबबित्मुत ॥१-४०॥

41 अधभादशबबिात्कृष्ण प्रदष्ु मजतत कुरजस्त्रम् । स्त्रीषु दष्ु टासु िाष्णेम जामते िणदसॊकय् ॥१-४१॥

42 सॊकयो नयकामैि कुरघ्नानाॊ कुरस्म च । ऩतजतत वऩतयो ह्मेषाॊ रुप्तवऩण्डोदककक्रमा् ॥१-४२॥

43 दोषैयेतै् कुरघ्नानाॊ िणदसॊकयकायकै् । उत्साद्मतते जाततधभाद् कुरधभादश्च शाश्िता् ॥१-४३॥

44 उत्सतन कुरधभादणाॊ भनुष्माणाॊ जनादद न । नयकेऽतनमतॊ िासो बितीत्मनुशुश्रुभ ॥१-४४॥

45 अहो फत भहत्ऩाऩॊ कतुं व्मिशसता िमभ ् । मद्राज्मसुखरोबेन हततुॊ स्िजनभुद्मता् ॥१-४५॥


46 महद भाभप्रतीकायभशस्त्रॊ शस्त्रऩाणम् । धातदयाष्रा यणे हतमुस्ततभे ऺेभतयॊ बिेत ् ॥१-४६॥

47 सॊजम उिाच एिभुक्त्िाजुदन् सॊख्मे यथोऩस्थ उऩाविशत ् । विसज्


ृ म सशयॊ चाऩॊ शोकसॊविग्नभानस् ॥

CHAPTER 1 VOCABULARY

अत्र
अथ
अधभादशबबिात्कृष्ण
अनततविजमॊ
अतमे
अऩमादप्तॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 4
अवऩ
अमनेषु
अजन
ुद
अजन
ुद
अश्ित्थाभा
अस्भाकॊ
अहो
आचामाद्
आचामादतभातुरातरातॄतऩुत्रातऩौत्रातसखीॊस्तथा
इभेऽिजस्थता
उत्तभौजाश्च
उत्सतन
उत्साद्मतते
उऩाविशत ्
उिाच
एतातन
एतेऽत्र
एि
एि
एिभुक्तो
एिभुक्त्िाजन
ुद ्
कथॊ
कथॊ
कणदश्च
कतुं
का
काङ्क्षऺतॊ
काङ्ऺे
काशशयाजश्च
काश्मश्च
ककॊ
ककॊ
कुततीऩुत्रो

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 5
कुरुऺेत्रे
कुरुिद्
ृ ध्
कुरॊ
कुरऺमकृतॊ
कुरऺमकृतॊ
कुरऺमे
कुरघ्नानाॊ
कुरघ्नानाॊ
कुरधभाद्
कुरधभादणाॊ
कुरधभादश्च
कुरजस्त्रम्
कुरस्म
कृत्स्नभधभोऽशबबित्मुत
कृऩमा
कृऩश्च
कृष्ण
कृष्ण
केशि
कैभदमा
कौततेम्
ऺेभतयॊ
गाण्डीिॊ
गात्राणण
गड
ु ाकेशेन
घोषो
घ्नतोऽवऩ

चैि
जनादद न
जाततधभाद्
जामते
ऻेमभस्भाशब्

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 6

तत्
तत्
तत्राऩश्मजत्स्थतातऩाथद्
तदस्भाकॊ
तदा
तस्भातनाहाद
तस्म
ताजतनफोध
तातसभीक्ष्म
तु
तु
तभ
ु र
ु ो
त्मक्तजीविता्
त्रैरोक्मयाज्मस्म
जत्िदभेतष
े ाॊ
दध्भौ
दध्भौ
हदव्मौ
दफ
ु द्
ुद धेमद्
ुद धे
दम
ु ोधनस्तदा
दष्ु टासु
दृष््िा
दृष््िेभॊ
दे िदत्तॊ
दोषॊ
दोषॊ
दोषैयेतै्
द्रऩ
ु दश्च
द्रऩ
ु दो
द्रौऩदे माश्च
द्रौऩदे माश्च
द्विजोत्तभ

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 7
धनञ्जम्
धनरु
ु द्मम्म
धभदऺेत्रे
धभे
धातदयाष्रस्म
धातदयाष्रा
धातदयाष्राणाॊ
धातदयाष्रातकवऩध्िज्
धातदयाष्रातन्
धातदयाष्रातस्िफातधिान ्
धत
ृ याष्र
धष्ृ टकेतुश्चेककतान्
धष्ृ टद्मम्
ु नो






नकुर्
नबश्च
नयकामैि
नयकेऽतनमतॊ
नयऩुङ्गि्
नष्टे
नानाशस्त्रप्रहयणा्
नामका
तनशभत्तातन
तनहत्म
नु
नो
ऩणिानकगोभुखा्
ऩतजतत

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 8
ऩयभेष्िास्
ऩयमाविष्टो
ऩरयदह्मते
ऩरयशुष्मतत
ऩमादप्तॊ
ऩश्मजतत
ऩश्माशभ
ऩश्मैताॊ
ऩश्मैतातसभिेतातकुरूतनतत
ऩाञ्चजतमॊ
ऩाण्डि्
ऩाण्डिश्चैि
ऩाण्डिानीकॊ
ऩातकभ ्
ऩाऩभेिाश्रमेदस्भातहत्िैतानाततातमन्
ऩाऩादस्भाजतनिततदतुभ ्
ऩाथद
वऩतय्
वऩतयो
वऩताभह्
वऩताभहा्
वऩताभहान ्
वऩतॄनथ
ऩुत्रास्तथैि
ऩरु
ु जजत्कुजततबोजश्च
ऩथ
ृ क्ऩथ
ृ क्
ऩधृ थिीॊ
ऩधृ थिीऩते
ऩौण्रॊ
ऩौत्रा्
प्रणश्मजतत
प्रताऩिान ्
प्रदध्भतु्

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 9
प्रदष्ु मजतत
प्रऩश्मद्शबजदनादद न
प्रित्त
ृ े
वप्रमधचकीषदि्
प्रीतत्
फत
फरॊ
फहि्
बितीत्मनुशुश्रुभ
बितत्
बिातबीष्भश्च
बिेत ्
बायत
बीभकभाद
बीभाशबयक्षऺतभ ्
बीभाजन
ुद सभा
बीष्भद्रोणप्रभुखत्
बीष्भभेिाशबयऺततु
बीष्भाशबयक्षऺतभ ्
बेमश्द च
बोगा्
रभतीि
भदथे
भधुसूदन
भनष्ु माणाॊ
भभ
भभ
भहतत
भहत्ऩाऩॊ
भहाफाहु्
भहायथ्
भहायथ्�
भहायथा्

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 10
भहाशङ्खॊ
भहीकृते
भहीक्षऺताभ ्
भहीऩते
भहे ष्िासा
भातुरा्
भाधि्
भाभप्रतीकायभशस्त्रॊ
शभत्रद्रोहे
भुखॊ
भे
भे
भेऽचमत


मथाबागभिजस्थता्
महद
मद्मप्मेते
मद्राज्मसुखरोबेन
मािदे ताजतनरयऺेऽहॊ
मुद्धविशायदा्�♂
मुद्धे
मुधाभतमुश्च
मुधध
मुधधजष्ठय्
मम
ु ुत्सि्
मुमुत्सुॊ
मुमुधानो
मे
मेषाभथे
मोत्स्मभानानिेऺेऽहॊ
मोद्धव्मभजस्भन ्
मोद्धुकाभानिजस्थतान ्
यणसभुद्मभे

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 11
यणे
यथॊ
यथोत्तभभ ्
यथोऩस्थ
याजा
याज्मॊ
योभहषदश्च
रुप्तवऩण्डोदककक्रमा्
रोबोऩहतचेतस्
िमॊ
िमभ ्
िणदसॊकय्
िणदसॊकयकायकै्
िाक्मशभदभाह
िाष्णेम
िासो
विकणदश्च
विक्रातत
विजमॊ
विनद्मोचचै्
विऩयीतातन
वियाटश्च
विशशष्टा
विषीदजतनदभब्रिीत ्
विसज्
ृ म
िीमदिान ्
िीमदिान ्
िक
ृ ोदय्
िेऩथुश्च
व्मदायमत ्
व्मनन
ु ादमन ्
व्मिशसता
व्मिजस्थतातदृष््िा

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 12
व्मढ
ू ॊ
शक्नोम्मिस्थातॊु
शङ्खॊ
शङ्खातदध्भु्
शङ्खाश्च
शङ्खौ
शब्दस्तभ
ु र
ु ोऽबित ्
शयीये
शस्त्रऩाणम्
शस्त्रसॊऩाते
शाश्िता्
शशखण्डी
शूया
शैब्मश्च
श्मारा्
श्रेमोऽनुऩश्माशभ
श्िशुया्
श्िशुयातसुरृदश्चैि
श्िेतैहदमैमक्
ुद ते

सॊकयो
सॊख्मे
सॊजनमतहषं
सॊजम
सॊऻाथं
सॊफजतधनस्तथा
सनातना्
सभिेता
सभागता्
सशभततॊजम्
सभऩ
ु जस्थतभ ्
सिद
सिद

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 13
सिदश्
सिादतफतधूनिजस्थतान ्
सिे
सिेषाॊ
सिेषु
सशयॊ
सह
सहदे िश्च
सहसैिाभ्महतमतत
सात्मककश्चाऩयाजजत्
शसॊहनादॊ
सीदजतत
सख
ु ातन
सुखातन
सुणखन्
सुघोषभणणऩुष्ऩकौ
सेनमोरुबमोयवऩ
सेनमोरुबमोभदध्मे
सेनमोरुबमोभदध्मे
सैतमस्म
सौबद्रश्च
सौबद्रो
सौभदवत्तस्तथैि
स्त्रीषु
स्थाऩम
स्थाऩतमत्िा
जस्थतौ
स्मतदने
स्माज्जनादद न
स्माभ
स्रॊसते
स्िजनॊ
स्िजनॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 1. *प्रथभोऽध्माम्* 14
स्िजनभाहिे
स्िजनभद्
ु मता्
हत्िा
हततुॊ
हततुशभचछाशभ
हतमुस्ततभे
हस्तात्त्िक्चैि
हह
रृदमातन
रृषीकेशॊ
रृषीकेशो
हे तो्
ह्मेषाॊ

2. *अथ द्वितीमोऽध्मामः*
1. सॊजम उिाच तॊ तथा कृऩमाविष्टभश्रऩ
ु ण
ू ादकुरेऺणभ ् । विषीदततशभदॊ िाक्मभि
ु ाच भधस
ु द
ू न् ॥२- १॥

2 श्रीबगिानुिाच कुतस्त्िा कश्भरशभदॊ विषभे सभुऩजस्थतभ ् । अनामदजुष्टभस्िग्मदभकीततदकयभजन


ुद ॥२- २॥

3 क्रैब्मॊ भा स्भ गभ् ऩाथद नैतत्त्िय्मुऩऩद्मते ।ऺुद्रॊ रृदमदौफदल्मॊ त्मक्त्िोवत्तष्ठ ऩयततऩ ॥२- ३॥

4 अजन
ुद उिाच कथॊ बीष्भभहॊ सॊख्मे द्रोणॊ च भधुसूदन । इषुशब् प्रतत मोत्स्माशभ ऩूजाहादिरयसूदन ॥२- ४॥

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 15


5 गरू
ु नहत्िा हह भहानब
ु ािातश्रेमो बोक्तॊु बैक्ष्मभऩीह रोके ।हत्िाथदकाभाॊस्तु गरू
ु तनहै ि बञ्
ु जीम बोगान ् रुधधयप्रहदग्धान ्
॥२- ५॥

6 न चैतद्विद्भ् कतयतनो गयीमो मद्िा जमेभ महद िा नो जमेमु् । मानेि हत्िा न जजजीविषाभस्तेऽिजस्थता् प्रभुखे
धातदयाष्रा् ॥२- ६॥

7 काऩदण्मदोषोऩहतस्िबाि् ऩचृ छाशभ त्िाॊ धभदसम्भढ


ू चेता् । मचरे म् स्माजतनजश्चतॊ ब्रहू ह ततभे शशष्मस्तेऽहॊ शाधध भाॊ
त्िाॊ प्रऩतनभ ् ॥२- ७॥

8 न हह प्रऩश्माशभ भभाऩनुद्माद्मचछोकभुचछोषणशभजतद्रमाणाभ ् । अिाप्म बूभािसऩत्नभद्ृ धॊ याज्मॊ सुयाणाभवऩ


चाधधऩत्मभ ् ॥२- ८॥

9 सॊजम उिाच एिभक्


ु त्िा रृषीकेशॊ गड
ु ाकेश् ऩयततऩ । न मोत्स्म इतत गोवितदभक्
ु त्िा तष्ू णीॊ फबि
ू ह ॥२- ९॥

10 तभुिाच रृषीकेश् प्रहसजतनि बायत । सेनमोरुबमोभदध्मे विषीदततशभदॊ िच् ॥२- १०॥

11 श्रीबगिानुिाच अशोचमानतिशोचस्त्िॊ प्रऻािादाॊश्च बाषसे । गतासूनगतासूॊश्च नानुशोचजतत ऩजण्डता् ॥२- ११॥

12 न त्िेिाहॊ जातु नासॊ न त्िॊ नेभे जनाधधऩा् । न चैि न बविष्माभ् सिे िमभत् ऩयभ ् ॥२- १२॥

13 दे हहनोऽजस्भतमथा दे हे कौभायॊ मौिनॊ जया । तथा दे हाततयप्राजप्तधॉयस्तत्र न भुह्मतत ॥२- १३॥

14 भात्रास्ऩशादस्तु कौततेम शीतोष्णसुखद्ु खदा् । आगभाऩातमनोऽतनत्मास्ताॊजस्तततऺस्ि बायत ॥२- १४॥

15 मॊ हह न व्मथमतत्मेते ऩुरुषॊ ऩुरुषषदब । सभद्ु खसुखॊ धीयॊ सोऽभत


ृ त्िाम कल्ऩते ॥२- १५॥

16 नासतो विद्मते बािो नाबािो विद्मते सत् । उबमोयवऩ दृष्टोऽततस्त्िनमोस्तत्त्िदशशदशब् ॥२- १६॥

17 अविनाशश तु तद्विद्धध मेन सिदशभदॊ ततभ ् । विनाशभव्ममस्मास्म न कजश्चत्कतभ


ुद हदतत ॥२- १७॥

18 अततितत इभे दे हा तनत्मस्मोक्ता् शयीरयण् । अनाशशनोऽप्रभेमस्म तस्भाद्मुध्मस्ि बायत ॥२- १८॥

19 म एनॊ िेवत्त हततायॊ मश्चैनॊ भतमते हतभ ् । उबौ तौ न विजानीतो नामॊ हजतत न हतमते ॥२- १९॥

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 16


20 न जामते शिमते िा कदाधच- तनामॊ बत्ू िा बविता िा न बम
ू ् । अजो तनत्म् शाश्ितोऽमॊ ऩयु ाणो न हतमते
हतमभाने शयीये ॥२- २०॥

21 िेदाविनाशशनॊ तनत्मॊ म एनभजभव्ममभ ् । कथॊ स ऩुरुष् ऩाथद कॊ घातमतत हजतत कभ ् ॥२- २१॥

22 िासाॊशस जीणादतन मथा विहाम निातन गह्ृ णातत नयोऽऩयाणण । तथा शयीयाणण विहाम जीणाद तमतमातन सॊमातत
निातन दे ही ॥२- २२॥

23 नैनॊ तछतदजतत शस्त्राणण नैनॊ दहतत ऩािक् । न चैनॊ क्रेदमतत्माऩो न शोषमतत भारुत् ॥२- २३॥

24 अचछे द्मोऽमभदाह्मोऽमभक्रेद्मोऽशोष्म एि च । तनत्म् सिदगत् स्थाणुयचरोऽमॊ सनातन् ॥२- २४॥

25 अव्मक्तोऽमभधचतत्मोऽमभविकामोऽमभुचमते । तस्भादे िॊ विहदत्िैनॊ नानुशोधचतुभहदशस ॥२- २५॥

26 अथ चैनॊ तनत्मजातॊ तनत्मॊ िा भतमसे भत


ृ भ ् । तथावऩ त्िॊ भहाफाहो नैिॊ शोधचतुभहदशस ॥२- २६॥

27 जातस्म हह ध्रुिो भत्ृ मुध्रि


ुद ॊ जतभ भत
ृ स्म च । तस्भादऩरयहामेऽथे न त्िॊ शोधचतुभहदशस ॥२- २७॥

28 अव्मक्तादीतन बूतातन व्मक्तभध्मातन बायत । अव्मक्ततनधनातमेि तत्र का ऩरयदे िना ॥२- २८॥

29 आश्चमदित्ऩश्मतत कजश्चदे न- भाश्चमदिद्िदतत तथैि चातम् । आश्चमदिचचैनभतम् शण


ृ ोतत श्रत्ु िाप्मेनॊ िेद न चैि
कजश्चत ् ॥२- २९॥

30 दे ही तनत्मभिध्मोऽमॊ दे हे सिदस्म बायत । तस्भात्सिादणण बूतातन न त्िॊ शोधचतुभहदशस ॥२- ३०॥

31 स्िधभदभवऩ चािेक्ष्म न विकजम्ऩतभ


ु हदशस । धम्मादद्धध मद्
ु धाचरे मोऽतमत्ऺत्रत्रमस्म न विद्मते ॥२- ३१॥

32 मदृचछमा चोऩऩतनॊ स्िगदद्िायभऩाित


ृ भ ् । सुणखन् ऺत्रत्रमा् ऩाथद रबतते मुद्धभीदृशभ ् ॥२- ३२॥

33 अथ चेत्त्िशभभॊ धम्मं सॊग्राभॊ न करयष्मशस । तत् स्िधभं कीततं च हहत्िा ऩाऩभिाप्स्मशस ॥२- ३३॥

34 अकीततं चावऩ बत
ू ातन कथतमष्मजतत तेऽव्ममाभ ् । सम्बावितस्म चाकीततदभयद णादततरयचमते ॥२- ३४॥

35 बमाद्रणादऩ
ु यतॊ भॊस्मतते त्िाॊ भहायथा् । मेषाॊ च त्िॊ फहुभतो बूत्िा मास्मशस राघिभ ् ॥२- ३५॥

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 17


36 अिाचमिादाॊश्च फहूतिहदष्मजतत तिाहहता् । तनतदततस्ति साभर्थ्मं ततो द्ु खतयॊ नु ककभ ् ॥२- ३६॥

37 हतो िा प्राप्स्मशस स्िगं जजत्िा िा बोक्ष्मसे भहीभ ् ।तस्भादवु त्तष्ठ कौततेम मुद्धाम कृततनश्चम् ॥२- ३७॥

38 सुखद्ु खे सभे कृत्िा राबाराबौ जमाजमौ । ततो मुद्धाम मुज्मस्ि नैिॊ ऩाऩभिाप्स्मशस ॥२- ३८॥

39 एषा तेऽशबहहता साॊख्मे फुद्धधमोगे जत्िभाॊ शण


ृ ु । फुद्ध्मा मुक्तो ममा ऩाथद कभदफतधॊ प्रहास्मशस ॥२- ३९॥ *

40 नेहाशबक्रभनाशोऽजस्त प्रत्मिामो न विद्मते । स्िल्ऩभप्मस्म धभदस्म त्रामते भहतो बमात ् ॥२- ४०॥

41 व्मिसामाजत्भका फुद्धधये केह कुरुनतदन । फहुशाखा ह्मनतताश्च फुद्धमोऽव्मिसातमनाभ ् ॥२- ४१॥

42 माशभभाॊ ऩजु ष्ऩताॊ िाचॊ प्रिदतत्मविऩजश्चत् । िेदिादयता् ऩाथद नातमदस्तीतत िाहदन् ॥२- ४२॥

43 काभात्भान् स्िगदऩया जतभकभदपरप्रदाभ ् । कक्रमाविशेषफहुराॊ बोगैश्िमदगततॊ प्रतत ॥२- ४३॥

44 बोगैश्िमदप्रसक्तानाॊ तमाऩरृतचेतसाभ ् । व्मिसामाजत्भका फुद्धध् सभाधौ न विधीमते ॥२- ४४॥

45 त्रैगुण्मविषमा िेदा तनस्त्रैगुण्मो बिाजन


ुद । तनद्दितद्िो तनत्मसत्त्िस्थो तनमोगऺेभ आत्भिान ् ॥२- ४५॥

46 मािानथद उदऩाने सिदत् सॊप्रुतोदके । तािातसिेषु िेदेषु ब्राह्भणस्म विजानत् ॥२- ४६॥

47 कभदण्मेिाधधकायस्ते भा परेषु कदाचन । भा कभदपरहे तुबभ


ूद ाद ते सङ्गोऽस्त्िकभदणण ॥२- ४७॥

48 मोगस्थ् कुरु कभादणण सङ्गॊ त्मक्त्िा धनॊजम । शसद्ध्मशसद्ध्मो् सभो बूत्िा सभत्िॊ मोग उचमते ॥२- ४८॥

49 दयू े ण ह्मियॊ कभद फद्


ु धधमोगाद्धनॊजम । फद्
ु धौ शयणभजतिचछ कृऩणा् परहे ति् ॥२- ४९॥

50 फुद्धधमुक्तो जहातीह उबे सुकृतदष्ु कृते । तस्भाद्मोगाम मुज्मस्ि मोग् कभदसु कौशरभ ् ॥२- ५०॥

51 कभदजॊ फुद्धधमुक्ता हह परॊ त्मक्त्िा भनीवषण् । जतभफतधवितनभक्


ुद ता् ऩदॊ गचछतत्मनाभमभ ् ॥२- ५१॥

52 मदा ते भोहकशररॊ फुद्धधव्मदतततरयष्मतत । तदा गतताशस तनिेदॊ श्रोतव्मस्म श्रुतस्म च ॥२- ५२॥

53 श्रुततविप्रततऩतना ते मदा स्थास्मतत तनश्चरा । सभाधािचरा फुद्धधस्तदा मोगभिाप्स्मशस ॥२- ५३॥

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 18


54 अजन
ुद उिाच जस्थतप्रऻस्म का बाषा सभाधधस्थस्म केशि । जस्थतधी् ककॊ प्रबाषेत ककभासीत व्रजेत ककभ ् ॥२-
५४॥

55 श्रीबगिानुिाच प्रजहातत मदा काभातसिादतऩाथद भनोगतान ् । आत्भतमेिात्भना तुष्ट् जस्थतप्रऻस्तदोचमते ॥२- ५५॥

56 द्ु खेष्िनुद्विग्नभना् सुखेषु विगतस्ऩहृ ् ।िीतयागबमक्रोध् जस्थतधीभतुद नरुचमते ॥२- ५६॥

57 म् सिदत्रानशबस्नेहस्तत्तत्प्राप्म शुबाशुबभ ् ।नाशबनतदतत न द्िेजष्ट तस्म प्रऻा प्रततजष्ठता ॥२- ५७॥

58 मदा सॊहयते चामॊ कूभोऽङ्गानीि सिदश् ।इजतद्रमाणीजतद्रमाथेभ्मस्तस्म प्रऻा प्रततजष्ठता ॥२- ५८॥

59 विषमा वितनितदतते तनयाहायस्म दे हहन् ।यसिजं यसोऽप्मस्म ऩयॊ दृष््िा तनितदते ॥२- ५९॥

60 मततो ह्मवऩ कौततेम ऩरु


ु षस्म विऩजश्चत् ।इजतद्रमाणण प्रभाथीतन हयजतत प्रसबॊ भन् ॥२- ६०॥

61 तातन सिादणण सॊमम्म मुक्त आसीत भत्ऩय् ।िशे हह मस्मेजतद्रमाणण तस्म प्रऻा प्रततजष्ठता ॥२- ६१॥

62 ध्मामतो विषमातऩुॊस् सङ्गस्तेषूऩजामते ।सङ्गात्सॊजामते काभ् काभात्क्रोधोऽशबजामते ॥२- ६२॥

63 क्रोधाद्बितत सॊभोह् सॊभोहात्स्भतृ तविरभ् ।स्भतृ तरॊशाद्फुद्धधनाशो फुद्धधनाशात्प्रणश्मतत ॥२- ६३॥

64 यागद्िेषविमुक्तैस्तु विषमातनजतद्रमैश्चयन ् ।आत्भिश्मैविदधेमात्भा प्रसादभधधगचछतत ॥२- ६४॥

65 प्रसादे सिदद्ु खानाॊ हातनयस्मोऩजामते ।प्रसतनचेतसो ह्माशु फुद्धध् ऩमदिततष्ठते ॥२- ६५॥

66 नाजस्त फद्
ु धधयमक्
ु तस्म न चामक्
ु तस्म बािना ।न चाबािमत् शाजततयशाततस्म कुत् सुखभ ् ॥२- ६६॥

67 इजतद्रमाणाॊ हह चयताॊ मतभनोऽनु विधीमते ।तदस्म हयतत प्रऻाॊ िामुनादिशभिाम्बशस ॥२- ६७॥

68 तस्भाद्मस्म भहाफाहो तनगहृ ीतातन सिदश् ।इजतद्रमाणीजतद्रमाथेभ्मस्तस्म प्रऻा प्रततजष्ठता ॥२- ६८॥

69 मा तनशा सिदबत
ू ानाॊ तस्माॊ जागततद सॊमभी ।मस्माॊ जाग्रतत बत
ू ातन सा तनशा ऩश्मतो भन
ु े् ॥२- ६९ ।।

70 आऩूमभ
द ाणभचरप्रततष्ठॊ सभुद्रभाऩ् प्रविशजतत मद्ित ् ।तद्ित्काभा मॊ प्रविशजतत सिे स शाजततभाप्नोतत न
काभकाभी ॥२- ७०॥

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 19


71 विहाम काभातम् सिादन ् ऩभ
ु ाॊश्चयतत तन्स्ऩह
ृ ् ।तनभदभो तनयहॊ काय् स शाजततभधधगचछतत ॥२- ७१॥

72 एषा ब्राह्भी जस्थतत् ऩाथद नैनाॊ प्राप्म विभुह्मतत । जस्थत्िास्माभततकारेऽवऩ ब्रह्भतनिादणभचृ छतत ॥२- ७२॥

73 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन


ुद सॊिादे साॊख्ममोगो नाभ
द्वितीमोऽध्माम् ॥२॥

CHAPTER 2 VOCABULARY

अकीततं
अचछे द्मोऽमभदाह्मोऽमभक्रेद्मोऽशोष्म
अथ
अथ
अनामदजष्ु टभस्िग्मदभकीततदकयभजन
ुद
अनाशशनोऽप्रभेमस्म
अततितत
अजन
ुद
अजन
ुद
अिाचमिादाॊश्च
अिाप्म
अविनाशश
अव्मक्ततनधनातमेि
अव्मक्तादीतन
अव्मक्तोऽमभधचतत्मोऽमभविकामोऽमभुचमते
अशोचमानतिशोचस्त्िॊ
आगभाऩातमनोऽतनत्मास्ताॊजस्तततऺस्ि
आत्भतमेिात्भना
आत्भिश्मैविदधेमात्भा
आत्भिान ्
आऩूमभ
द ाणभचरप्रततष्ठॊ
आश्चमदिचचैनभतम्
आश्चमदित्ऩश्मतत
आसीत

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 20


इतत
इजतद्रमाणाॊ
इजतद्रमाणण
इजतद्रमाणीजतद्रमाथेभ्मस्तस्म
इजतद्रमाणीजतद्रमाथेभ्मस्तस्म
इभे
इषशु ब्
उदऩाने
उबमोयवऩ
उबे
उबौ
उिाच
उिाच
उिाच
उिाच
एनॊ
एनभजभव्ममभ ्
एि
एिभक्
ु त्िा
एषा
एषा
कॊ
कतयतनो
कथॊ
कथॊ
कथतमष्मजतत
कदाचन
कदाधच-
करयष्मशस
कभद
कभदजॊ
कभदण्मेिाधधकायस्ते
कभदपरहे तुबभ
ूद ाद

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 21


कभदफतधॊ
कभदसु
कभादणण
कल्ऩते
कजश्चत्कतुभ
द हदतत
कजश्चदे न-
कश्भरशभदॊ
का
का
काभ्
काभात्क्रोधोऽशबजामते
काभात्भान्
काभातम्
काभातसिादतऩाथद
काऩदण्मदोषोऩहतस्िबाि्
ककॊ
ककभासीत
ककभ ्
कीततं
कुत्
कुतस्त्िा
कुरु
कुरुनतदन
कूभोऽङ्गानीि
कृततनश्चम्
कृत्िा
कृऩणा्
कृऩमाविष्टभश्रुऩूणादकुरेऺणभ ्
केशि
कौततेम
कौततेम
कौततेम
कौभायॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 22


कौशरभ ्
कक्रमाविशेषफहुराॊ
क्रोधाद्बितत
क्रेदमतत्माऩो
क्रैब्मॊ
ऺत्रत्रमा्
ऺुद्रॊ
गचछतत्मनाभमभ ्
गतासूनगतासूॊश्च
गतताशस
गभ्
गयीमो
गड
ु ाकेश्
गुरूनहत्िा
गुरूतनहै ि
गह्
ृ णातत
गोवितदभुक्त्िा
घातमतत

चयताॊ
चाकीततदभयद णादततरयचमते
चाधधऩत्मभ ्
चातम्
चावऩ
चाबािमत्
चामॊ
चामुक्तस्म
चािेक्ष्म
चेत्त्िशभभॊ
चैतद्विद्भ्
चैनॊ
चैनॊ
चैि

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 23


चैि
चोऩऩतनॊ
तछतदजतत
जनाधधऩा्
जतभ
जतभकभदपरप्रदाभ ्
जतभफतधवितनभक्
ुद ता्
जमाजमौ
जमेभ
जमेमु्
जया
जहातीह
जागततद
जाग्रतत
जातस्म
जातु
जामते
जजत्िा
जीणाद
जीणादतन
तॊ
तत्
ततभ ्
ततो
ततो
तत्र
तत्सहदतत
तथा
तथा
तथा
तथावऩ
तथैि
तदस्म

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 24


तदा
तद्ित्काभा
तद्विद्धध
ततभे
तभुिाच
तमाऩरृतचेतसाभ ्
तिाहहता्
तस्भात्सिादणण
तस्भादऩरयहामेऽथे
तस्भादवु त्तष्ठ
तस्भादे िॊ
तस्भाद्मस्म
तस्भाद्मध्
ु मस्ि
तस्भाद्मोगाम
तस्म
तस्म
तस्माॊ
तातन
तािातसिेषु
तु
तुष्ट्
तूष्णीॊ
ते
तेऽशबहहता
तेऽव्ममाभ ्
तौ
त्मक्त्िा
त्मक्त्िा
त्मक्त्िोवत्तष्ठ
त्रामते
त्रैगण्
ु मविषमा
त्िॊ
त्िाॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 25


जत्िभाॊ
त्िेिाहॊ
दहतत
द्ु खतयॊ
द्ु खेष्िनुद्विग्नभना्
दयू े ण
दृष्टोऽततस्त्िनमोस्तत्त्िदशशदशब्
दृष््िा
दे हा
दे हाततयप्राजप्तधॉयस्तत्र
दे हहन्
दे हहनोऽजस्भतमथा
दे ही
दे हे
दे हे
द्रोणॊ
द्वितीमोऽध्माम्
द्िेजष्ट
धनॊजम
धभदसम्भूढचेता्
धभदस्म
धम्मं
धम्मादद्धध
धीयॊ
ध्मामतो
ध्रुिो

नयोऽऩयाणण
निातन
नानुशोचजतत
नानश
ु ोधचतभ
ु हदशस
नातमदस्तीतत
नाबािो

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 26


नाशबनतदतत
नाभ
नासॊ
नासतो
नाजस्त
तन्स्ऩह
ृ ्
तनगह
ृ ीतातन
तनत्मॊ
तनत्मॊ
तनत्म्
तनत्मजातॊ
तनत्मभिध्मोऽमॊ
तनत्मसत्त्िस्थो
तनत्मस्मोक्ता्
तनतदततस्ति
तनयहॊ काय्
तनयाहायस्म
तनद्दितद्िो
तनभदभो
तनमोगऺेभ
तनिेदॊ
तनितदते
तनशा
तनशा
तनश्चरा
तनस्त्रैगुण्मो
नु
नेभे
नेहाशबक्रभनाशोऽजस्त
नैतत्त्िय्मुऩऩद्मते
नैनॊ
नैनॊ
नैनाॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 27


नैिॊ
नैिॊ
नो
तनामॊ
ऩजण्डता्
ऩदॊ
ऩयॊ
ऩयततऩ
ऩयततऩ
ऩरयदे िना
ऩमदिततष्ठते
ऩश्मतो
ऩाऩभिाप्स्मशस
ऩाथद
ऩािक्
ऩुभाॊश्चयतत
ऩुरुषॊ
ऩुरुष्
ऩरु
ु षषदब
ऩुरुषस्म
ऩुजष्ऩताॊ
ऩच
ृ छाशभ
प्रजहातत
प्रऻा
प्रऻािादाॊश्च
प्रतत
प्रतत
प्रततजष्ठता
प्रत्मिामो
प्रऩश्माशभ
प्रबाषेत
प्रभाथीतन
प्रिदतत्मविऩजश्चत्

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 28


प्रविशजतत
प्रसतनचेतसो
प्रसबॊ
प्रसादभधधगचछतत
प्रसादे
प्रहसजतनि
प्राप्म
प्राप्स्मशस
परॊ
परहे ति्
परेषु
फहुभतो
फहुशाखा
फहूतिहदष्मजतत
फुद्धमोऽव्मिसातमनाभ ्
फुद्धध्
फुद्धध्
फुद्धधनाशात्प्रणश्मतत
फद्
ु धधमक्
ु ता
फुद्धधमुक्तो
फुद्धधमोगाद्धनॊजम
फुद्धधयमुक्तस्म
फुद्धधये केह
फुद्धधमोगे
फद्
ु धधव्मदतततरयष्मतत
फुद्धधस्तदा
फुद्धौ
फुद्ध्मा
ब्रह्भतनिादणभच
ृ छतत
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्राह्भणस्म
ब्राह्भी
ब्रूहह

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 29


बमात ्
बमाद्रणादऩ
ु यतॊ
बिाजन
ुद
बविता
बायत
बािना
बािो
बाषसे
बाषा
बीष्भभहॊ
बुञ्जीम
बूतातन
बत्ू िा
बूभािसऩत्नभद्
ृ धॊ
बूम्
बैक्ष्मभऩीह
बोक्तुॊ
बोक्ष्मसे
बोगान ्
बोगैश्िमदगततॊ
बोगैश्िमदप्रसक्तानाॊ
भॊस्मतते
भत्ऩय्
भधुसूदन
भधस
ु द
ू न्
भन्
भनीवषण्
भनोगतान ्
भतमते
भतमसे
भभाऩनद्
ु माद्मचछोकभुचछोषणशभजतद्रमाणाभ ्
भहतो
भहानुबािातश्रेमो

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 30


भहाफाहो
भहाफाहो
भहायथा्
भहीभ ्
भा
भा
भा
भात्रास्ऩशादस्तु
भाश्चमदिद्िदतत
भुह्मतत
भत
ृ भ्
भत
ृ स्म
भत्ृ मुध्रि
ुद ॊ
भोहकशररॊ
शिमते

मॊ
म्
मचरे म्
मततो
मथा
मदा
महद
मदृचछमा
मद्ित ्
मद्िा
मतभनोऽनु
ममा
मश्चैनॊ
मस्माॊ
मस्मेजतद्रमाणण
मा
मानेि

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 31


माशभभाॊ
मािानथद
मास्मशस
मुक्त
मुक्तो
मुज्मस्ि
मज्
ु मस्ि
मुद्धभीदृशभ ्
मुद्धाचरे मोऽतमत्ऺत्रत्रमस्म
मुद्धाम
मुद्धाम
मेन
मेषाॊ
मोग
मोग्
मोगभिाप्स्मशस
मोगशास्त्रे
मोगस्थ्
मोत्स्म
मोत्स्माशभ
मौिनॊ
यसिजं
यसोऽप्मस्म
यागद्िेषविमुक्तैस्तु
याज्मॊ
रुधधयप्रहदग्धान ्
रबतते
राघिभ ्
राबाराबौ
रोके
िच्
िशे
िा

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 32


िाक्मभि
ु ाच
िाचॊ
िाहदन्
िामुनादिशभिाम्बशस
िासाॊशस
विकजम्ऩतुभहदशस
विगतस्ऩह
ृ ्
विजानत्
विजानीतो
विहदत्िैनॊ
विद्मते
विधीमते
विधीमते
विनाशभव्ममस्मास्म
वितनितदतते
विऩजश्चत्
विभुह्मतत
विषभे
विषमा
विषमातनजतद्रमैश्चयन ्
विषमातऩुॊस्
विषीदततशभदॊ
विहाम
विहाम
िीतयागबमक्रोध्
िेवत्त
िेद
िेदिादयता्
िेदा
िेदाविनाशशनॊ
िेदेषु
व्मक्तभध्मातन
व्मथमतत्मेते

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 33


व्मिसामाजत्भका
शयणभजतिचछ
शयीयाणण
शयीरयण्
शस्त्राणण
शाधध
शाजततभधधगचछतत
शाजततभाप्नोतत
शाजततयशाततस्म
शशष्मस्तेऽहॊ
शीतोष्णसुखद्ु खदा्
शुबाशुबभ ्
शण
ृ ु
शण
ृ ोतत
शोधचतुभहदशस
शोधचतुभहदशस
शोषमतत
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीभद्बगिद्गीतासऩ
ू तनषत्सु
श्रुतस्म
श्रुततविप्रततऩतना
श्रुत्िाप्मेनॊ
श्रोतव्मस्म

सॊख्मे
सॊग्राभॊ
सॊजम
सॊजम
सॊप्रुतोदके
सॊभोह्
सॊभोहात्स्भतृ तविरभ्
सॊमभी
सॊमम्म

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 34


सॊहयते
सङ्गॊ
सङ्गस्तेषूऩजामते
सङ्गात्सॊजामते
सङ्गोऽस्त्िकभदणण
सत्
सनातन्
सभत्िॊ
सभद्ु खसुखॊ
सभाधािचरा
सभाधधस्थस्म
सभाधौ
सभद्र
ु भाऩ्
सभुऩजस्थतभ ्
सभे
सभो
सम्बावितस्म
सिदगत्
सिदत्
सिदत्रानशबस्नेहस्तत्तत्प्राप्म
सिदद्ु खानाॊ
सिदबूतानाॊ
सिदशभदॊ
सिदश्
सिदस्म
सिादणण
सिादन ्
सिे
सा
साॊख्ममोगो
साॊख्मे
साभर्थ्मं
शसद्ध्मशसद्ध्मो्

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 35


सक
ु ृ तदष्ु कृते
सख
ु द्ु खे
सुखभ ्
सुणखन्
सुखेषु
सुयाणाभवऩ
सेनमोरुबमोभदध्मे
सोऽभत
ृ त्िाम
स्थाणुयचरोऽमॊ
स्थास्मतत
जस्थतधी्
जस्थतधीभतुद नरुचमते
जस्थतप्रऻस्तदोचमते
जस्थतप्रऻस्म
जस्थतत्
जस्थत्िास्माभततकारेऽवऩ
स्भ
स्भतृ तरॊशाद्फुद्धधनाशो
स्माजतनजश्चतॊ
स्िधभं
स्िधभदभवऩ
स्िगं
स्िगदद्िायभऩाित
ृ भ्
स्िगदऩया
स्िल्ऩभप्मस्म
हतभ ्
हतो
हत्िाथदकाभाॊस्तु
हततायॊ
हजतत
हयतत
हयजतत
हातनयस्मोऩजामते

KSHTRGYN.CO.IN | 2. *अथ द्वितीमोऽध्माम्* 36


हह
हहत्िा
रृदमदौफदल्मॊ
रृषीकेशॊ
रृषीकेश्
ह्मनतताश्च
ह्मवऩ
ह्मियॊ
ह्माशु

3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्मामः*
1. अजन
ुद उिाच ज्मामसी चेत्कभदणस्ते भता फुद्धधजदनादद न ।तजत्कॊ कभदणण घोये भाॊ तनमोजमशस केशि ॥३- १॥
2 व्माशभश्रेणेि िाक्मेन फद्
ु धधॊ भोहमसीि भे । तदे कॊ िद तनजश्चत्म मेन श्रेमोऽहभाप्नुमाभ ् ॥३- २॥

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 37
3. श्रीबगिानि
ु ाच रोकेऽजस्भतद्विविधा तनष्ठा ऩयु ा प्रोक्ता भमानघ । ऻानमोगेन साॊख्मानाॊ कभदमोगेन मोधगनाभ ्
॥३- ३॥
4 न कभदणाभनायम्बातनैष्कम्मं ऩुरुषोऽश्नुते ।न च सॊतमसनादे ि शसद्धधॊ सभधधगचछतत ॥३- ४॥
5 न हह कजश्चत्ऺणभवऩ जातु ततष्ठत्मकभदकृत ् ।कामदते ह्मिश् कभद सिद् प्रकृततजैगण
ुद ै् ॥३- ५॥
6 कभेजतद्रमाणण सॊमम्म म आस्ते भनसा स्भयन ् ।इजतद्रमाथादजतिभूढात्भा शभर्थ्माचाय् स उचमते ॥३- ६॥
7 मजस्त्िजतद्रमाणण भनसा तनमम्मायबतेऽजन
ुद ।कभेजतद्रमै् कभदमोगभसक्त् स विशशष्मते ॥३- ७॥
8 तनमतॊ कुरु कभद त्िॊ कभद ज्मामो ह्मकभदण् ।शयीयमात्रावऩ च ते न प्रशसद्ध्मेदकभदण् ॥३- ८॥
9 मऻाथादत्कभदणोऽतमत्र रोकोऽमॊ कभदफतधन् ।तदथं कभद कौततेम भुक्तसङ्ग् सभाचय ॥३- ९॥
10 सहमऻा् प्रजा् सष्ृ ्िा ऩुयोिाच प्रजाऩतत् ।अनेन प्रसविष्मध्िभेष िोऽजस्त्िष्टकाभधुक् ॥३- १०॥
11 दे िातबािमतानेन ते दे िा बािमततु ि् ।ऩयस्ऩयॊ बािमतत् श्रेम् ऩयभिाप्स्मथ ॥३- ११॥
12 इष्टातबोगाजतह िो दे िा दास्मतते मऻबाविता् ।तैददत्तानप्रदामैभ्मो मो बुङ्क्ते स्तेन एि स् ॥३- १२॥
13 मऻशशष्टाशशन् सततो भुचमतते सिदककजल्फषै् ।बुञ्जते ते त्िघॊ ऩाऩा मे ऩचतत्मात्भकायणात ् ॥३- १३॥
14 अतनाद्बिजतत बत
ू ातन ऩजदतमादतनसम्बि् ।मऻाद्बितत ऩजदतमो मऻ् कभदसभद्
ु बि् ॥३- १४॥
15 कभद ब्रह्भोद्बिॊ विद्धध ब्रह्भाऺयसभुद्बिभ ् ।तस्भात्सिदगतॊ ब्रह्भ तनत्मॊ मऻे प्रततजष्ठतभ ् ॥३- १५॥
16 एिॊ प्रिततदतॊ चक्रॊ नानुितदमतीह म् ।अघामुरयजतद्रमायाभो भोघॊ ऩाथद स जीितत ॥३- १६॥
17 मस्त्िात्भयततये ि स्मादात्भतप्ृ तश्च भानि् ।आत्भतमेि च सततुष्टस्तस्म कामं न विद्मते ॥३- १७॥
18 नैि तस्म कृतेनाथो नाकृतेनेह कश्चन ।न चास्म सिदबूतष
े ु कजश्चदथदव्मऩाश्रम् ॥३- १८॥
19 तस्भादसक्त् सततॊ कामं कभद सभाचय ।असक्तो ह्माचयतकभद ऩयभाप्नोतत ऩूरुष् ॥३- १९॥
20 कभदणैि हह सॊशसद्धधभाजस्थता जनकादम् ।रोकसॊग्रहभेिावऩ सॊऩश्मतकतभ
ुद हदशस ॥३- २०॥
21 मद्मदाचयतत श्रेष्ठस्तत्तदे िेतयो जन् ।स मत्प्रभाणॊ कुरुते रोकस्तदनुितदते ॥३- २१॥
22 न भे ऩाथादजस्त कतदव्मॊ त्रत्रषु रोकेषु ककॊ चन ।नानिाप्तभिाप्तव्मॊ ितद एि च कभदणण ॥३- २२॥
23 महद ह्महॊ न ितेमॊ जातु कभदण्मतजतद्रत् ।भभ ित्भादनुितदतते भनुष्मा् ऩाथद सिदश् ॥३- २३॥
24 उत्सीदे मुरयभे रोका न कुमां कभद चेदहभ ् ।सॊकयस्म च कताद स्माभुऩहतमाशभभा् प्रजा् ॥३- २४॥
25 सक्ता् कभदण्मविद्िाॊसो मथा कुिदजतत बायत ।कुमादद्विद्िाॊस्तथासक्तजश्चकीषर
ुद ोकसॊग्रहभ ् ॥३- २५॥
26 न फद्
ु धधबेदॊ जनमेदऻानाॊ कभदसङ्धगनाभ ् ।जोषमेत्सिदकभादणण विद्िातमक्
ु त् सभाचयन ् ॥३- २६॥
27 प्रकृते् कक्रमभाणातन गुणै् कभादणण सिदश् ।अहॊ कायविभूढात्भा कतादहशभतत भतमते ॥३- २७॥
28 तत्त्िवित्तु भहाफाहो गुणकभदविबागमो् ।गुणा गुणेषु ितदतत इतत भत्िा न सज्जते ॥३- २८॥
29 प्रकृतेगण
ुद सॊभूढा् सज्जतते गुणकभदसु ।तानकृत्स्नविदो भतदातकृत्स्नवितन विचारमेत ् ॥३- २९॥
30 भतम सिादणण कभादणण सॊतमस्माध्मात्भचेतसा ।तनयाशीतनदभभ
द ो बूत्िा मुध्मस्ि विगतज्िय् ॥३- ३०॥
31 मे भे भतशभदॊ तनत्मभनुततष्ठजतत भानिा् ।श्रद्धािततोऽनसूमततो भुचमतते तेऽवऩ कभदशब् ॥३- ३१॥
32 मे त्िेतदभ्मसम
ू ततो नानतु तष्ठजतत भे भतभ ् ।सिदऻानविभूढाॊस्ताजतिद्धध नष्टानचेतस् ॥३- ३२॥
33 सदृशॊ चेष्टते स्िस्मा् प्रकृतेऻादनिानवऩ ।प्रकृततॊ माजतत बूतातन तनग्रह् ककॊ करयष्मतत ॥३- ३३॥
34 इजतद्रमस्मेजतद्रमस्माथे यागद्िेषौ व्मिजस्थतौ ।तमोनद िशभागचछे त्तौ ह्मस्म ऩरयऩजतथनौ ॥३- ३४॥

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 38
35 श्रेमातस्िधभो विगुण् ऩयधभादत्स्िनजु ष्ठतात ् ।स्िधभे तनधनॊ श्रेम् ऩयधभो बमािह् ॥३- ३५॥
36.अथ केन प्रमुक्तोऽमॊ ऩाऩॊ चयतत ऩरु
ू ष् ।अतनचछतनवऩ िाष्णेम फराहदि तनमोजजत् ॥३- ३६॥
37 श्रीबगिानुिाच काभ एष क्रोध एष यजोगुणसभुद्बि् ।भहाशनो भहाऩाप्भा विद्ध्मेनशभह िैरयणभ ् ॥३- ३७॥
38 धूभेनावव्रमते िजह्नमदथादशो भरेन च । मथोल्फेनाित
ृ ो गबदस्तथा तेनेदभाित
ृ भ ् ॥३- ३८॥
39 आित
ृ ॊ ऻानभेतेन ऻातननो तनत्मिैरयणा ।काभरूऩेण कौततेम दष्ु ऩूयेणानरेन च ॥३- ३९॥
40 इजतद्रमाणण भनो फुद्धधयस्माधधष्ठानभुचमते ।एतैविदभोहमत्मेष ऻानभाित्ृ म दे हहनभ ् ॥३- ४०॥
41 तस्भात्त्िशभजतद्रमाण्मादौ तनमम्म बयतषदब ।ऩाप्भानॊ प्रजहह ह्मेनॊ ऻानविऻाननाशनभ ् ॥३-
42 इजतद्रमाणण ऩयाण्माहुरयजतद्रमेभ्म् ऩयॊ भन् ।भनसस्तु ऩया फुद्धधमो फुद्धे् ऩयतस्तु स् ॥३- ४२॥
43 एिॊ फुद्धे् ऩयॊ फुद्ध्िा सॊस्तभ्मात्भानभात्भना । जहह शत्रुॊ भहाफाहो काभरूऩॊ दयु ासदभ ् ॥३- ४३॥

CHAPTER 3 VOCABULARY

अघामरु यजतद्रमायाभो
अतनचछतनवऩ
अनेन
अतनाद्बिजतत
अजन
ुद
असक्तो
अहॊ कायविभढ
ू ात्भा
आत्भतमेि
आित
ृ ॊ
आस्ते
इतत
इजतद्रमस्मेजतद्रमस्माथे
इजतद्रमाणण
इजतद्रमाणण
इजतद्रमाथादजतिभूढात्भा
इष्टातबोगाजतह
उचमते
उत्सीदे मरु यभे
उिाच
एतैविदभोहमत्मेष

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 39
एि
एि
एिॊ
एिॊ
एष
एष
करयष्मतत
कतदव्मॊ
कताद
कतादहशभतत
कभद
कभदणाभनायम्बातनैष्कम्मं
कभदणण
कभदणण
कभदणैि
कभदण्मतजतद्रत्
कभदण्मविद्िाॊसो
कभदफतधन्
कभदशब्
कभदमोगभसक्त्
कभदमोगेन
कभदसङ्धगनाभ ्
कभदसभुद्बि्
कभादणण
कभादणण
कभेजतद्रमाणण
कभेजतद्रमै्
कश्चन
कजश्चत्ऺणभवऩ
कजश्चदथदव्मऩाश्रम्
काभ
काभरूऩॊ
काभरूऩेण

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 40
कामं
कामं
कामदते
ककॊ
ककॊ चन
कुरु
कुरुते
कुमां
कुमादद्विद्िाॊस्तथासक्तजश्चकीषुदरोकसॊग्रहभ ्
कुिदजतत
कृतेनाथो
केन
कौततेम
कौततेम
कक्रमभाणातन
क्रोध
गबदस्तथा
गुणकभदविबागमो्
गण
ु कभदसु
गुणा
गुणेषु
गुणै्

चक्रॊ
चयतत
चास्म
चेत्कभदणस्ते
चेदहभ ्
चेष्टते
जन्
जनकादम्
जनमेदऻानाॊ
जहह

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 41
जातु
जातु
जीितत
जोषमेत्सिदकभादणण
ऻानभाित्ृ म
ऻानभेतेन
ऻानमोगेन
ऻानविऻाननाशनभ ्
ऻातननो
ज्मामसी
ज्मामो
तजत्कॊ
तत्त्िवित्तु
तदथं
तदे कॊ
तमोनद
तस्भात्त्िशभजतद्रमाण्मादौ
तस्भात्सिदगतॊ
तस्भादसक्त्
तस्म
तानकृत्स्नविदो
ततष्ठत्मकभदकृत ्
ते
ते
ते
तेनेदभाित
ृ भ्
तेऽवऩ
तैददत्तानप्रदामैभ्मो
त्रत्रषु
त्िॊ
त्िघॊ
त्िेतदभ्मसूमततो
दास्मतते

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 42
दयु ासदभ ्
दष्ु ऩयू े णानरेन
दे िा
दे िा
दे िातबािमतानेन
दे हहनभ ्
धभ
ू ेनावव्रमते

नष्टानचेतस्
नाकृतेनेह
नानिाप्तभिाप्तव्मॊ
नानुततष्ठजतत
नानि
ु तदमतीह
तनग्रह्
तनत्मॊ
तनत्मभनुततष्ठजतत
तनत्मिैरयणा
तनधनॊ
तनमतॊ
तनमम्म
तनमम्मायबतेऽजन
ुद
तनमोजजत्
तनयाशीतनदभभ
द ो
तनजश्चत्म
तनष्ठा
नैि
ऩचतत्मात्भकायणात ्
ऩयॊ
ऩयॊ
ऩयतस्तु
ऩयधभादत्स्िनजु ष्ठतात ्
ऩयधभो
ऩयभिाप्स्मथ

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 43
ऩयभाप्नोतत
ऩयस्ऩयॊ
ऩया
ऩयाण्माहुरयजतद्रमेभ्म्
ऩरयऩजतथनौ
ऩजदतमादतनसम्बि्
ऩजदतमो
ऩाऩॊ
ऩाऩा
ऩाप्भानॊ
ऩाथद
ऩाथद
ऩाथादजस्त
ऩुया
ऩुरुषोऽश्नुते
ऩुयोिाच
ऩूरुष्
ऩूरुष्
प्रकृततॊ
प्रकृततजैगुदणै्
प्रकृते्
प्रकृतेगण
ुद सॊभूढा्
प्रकृतेऻादनिानवऩ
प्रजहह
प्रजा्
प्रजा्
प्रजाऩतत्
प्रततजष्ठतभ ्
प्रमुक्तोऽमॊ
प्रिततदतॊ
प्रसविष्मध्िभेष
प्रशसद्ध्मेदकभदण्
प्रोक्ता

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 44
फराहदि
फद्
ु धधॊ
फुद्धधबेदॊ
फुद्धधयस्माधधष्ठानभुचमते
फुद्धधजदनादद न
फुद्धधमो
फद्
ु धे्
फुद्धे्
फुद्ध्िा
ब्रह्भ
ब्रह्भाऺयसभुद्बिभ ्
ब्रह्भोद्बिॊ
बमािह्
बयतषदब
बायत
बािमतत्
बािमततु
बुङ्क्ते
बञ्
ु जते
बूतातन
बूतातन
बूत्िा
भतशभदॊ
भतभ ्
भता
भत्िा
भन्
भनसस्तु
भनसा
भनसा
भनष्ु मा्
भनो
भतदातकृत्स्नवितन

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 45
भतमते
भभ
भमानघ
भतम
भरेन
भहाऩाप्भा
भहाफाहो
भहाशनो
भानि्
भानिा्
शभर्थ्माचाय्
भुक्तसङ्ग्
भच
ु मतते
भुचमतते
भे
भोघॊ
भोहमसीि

म्
मऻ्
मऻबाविता्
मऻशशष्टाशशन्
मऻाद्बितत
मऻाथादत्कभदणोऽतमत्र
मऻे
मत्प्रभाणॊ
मथा
मथोल्फेनाित
ृ ो
महद
मद्मदाचयतत
मस्त्िात्भयततये ि
मजस्त्िजतद्रमाणण
माजतत

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 46
मध्
ु मस्ि
मे
मे
मे
मेन
मो
यजोगण
ु सभद्
ु बि्
यागद्िेषौ
रोकसॊग्रहभेिावऩ
रोकस्तदनुितदते
रोका
रोकेषु
रोकेऽजस्भतद्विविधा
रोकोऽमॊ
ि्
िद
ितद
ितदतत
ितेमॊ
ित्भादनुितदतते
िशभागचछे त्तौ
िजह्नमदथादशो
िाक्मेन
िाष्णेम
विगतज्िय्
विगुण्
विचारमेत ्
विद्धध
विद्ध्मेनशभह
विद्मते
विद्िातमक्
ु त्
विशशष्मते
िैरयणभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 47
िो
िोऽजस्त्िष्टकाभधक
ु ्
व्मिजस्थतौ
व्माशभश्रेणेि
शत्रुॊ
शयीयमात्रावऩ
श्रद्धािततोऽनसम
ू ततो
श्रीबगिानुिाच
श्रीबगिानुिाच
श्रेम्
श्रेम्
श्रेमातस्िधभो
श्रेष्ठस्तत्तदे िेतयो

सॊकयस्म
सॊतमसनादे ि
सॊतमस्माध्मात्भचेतसा
सॊऩश्मतकतभ
ुद हदशस
सॊमम्म
सॊशसद्धधभाजस्थता
सॊस्तभ्मात्भानभात्भना
स्
स्
सक्ता्
सज्जते
सज्जतते
सततॊ
सदृशॊ
सततुष्टस्तस्म
सततो
सभधधगचछतत
सभाचय
सभाचय

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 48
सभाचयन ्
सिद्
सिदककजल्फषै्
सिदऻानविभूढाॊस्ताजतिद्धध
सिदबूतष
े ु
सिदश्
सिदश्
सिादणण
सहमऻा्
साॊख्मानाॊ
शसद्धधॊ
सष्ृ ्िा
स्तेन
स्भयन ्
स्मादात्भतप्ृ तश्च
स्माभुऩहतमाशभभा्
स्िधभे
स्िस्मा्
हह
हह
ह्मकभदण्
ह्मिश्
ह्मस्म
ह्महॊ
ह्माचयतकभद
ह्मेनॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 3. *अथ तत
ृ ीमोऽध्माम्* 49
4 TH CHAPTER
1.श्रीबगिानुिाच इभॊ वििस्िते मोगॊ प्रोक्तिानहभव्ममभ ् । वििस्िातभनिे प्राह भनुरयक्ष्िाकिेऽब्रिीत ् ॥४-१॥
2 एिॊ ऩयम्ऩयाप्राप्तशभभॊ याजषदमो विद्ु । स कारेनेह भहता मोगो नष्ट् ऩयततऩ ॥४-२॥
3 स एिामॊ भमा तेऽद्म मोग् प्रोक्त् ऩुयातन् । बक्तोऽशस भे सखा चेतत यहस्मॊ ह्मेतदत्त
ु भभ ् ॥४-३॥
4 अजन
ुद उिाच अऩयॊ बितो जतभ ऩयॊ जतभ वििस्ित् । कथभेतद्विजानीमाॊ त्िभादौ प्रोक्तिातनतत ॥४-४॥
5 श्रीबगिानुिाच फहूतन भे व्मतीतातन जतभातन ति चाजन
ुद । तातमहॊ िेद सिादणण न त्िॊ िेत्थ ऩयततऩ ॥४-५॥
6 अजोऽवऩ सतनव्ममात्भा बत
ू ानाभीश्ियोऽवऩ सन ् । प्रकृततॊ स्िाभधधष्ठाम सॊबिाम्मात्भभाममा ॥४-६॥
7 मदा मदा हह धभदस्म ग्रातनबदितत बायत । अभ्मुत्थानभधभदस्म तदात्भानॊ सज
ृ ाम्महभ ् ॥४-७॥
8 ऩरयत्राणाम साधूनाॊ विनाशाम च दष्ु कृताभ ् । धभदसॊस्थाऩनाथादम सम्बिाशभ मुगे मुगे ॥४-८॥
9 जतभ कभद च भे हदव्मभेिॊ मो िेवत्त तत्त्ित् । त्मक्त्िा दे हॊ ऩुनजदतभ नैतत भाभेतत सोऽजन
ुद ॥४-९॥
10 िीतयागबमक्रोधा भतभमा भाभुऩाधश्रता् । फहिो ऻानतऩसा ऩूता भद्बािभागता् ॥४-१०॥
11 मे मथा भाॊ प्रऩद्मतते ताॊस्तथैि बजाम्महभ ् । भभ ित्भादनि
ु तदतते भनष्ु मा् ऩाथद सिदश् ॥४-११॥
12 काङ्ऺतत् कभदणाॊ शसद्धधॊ मजतत इह दे िता् । क्षऺप्रॊ हह भानष
ु े रोके शसद्धधबदितत कभदजा ॥४-१२॥
13 चातुिण्द मं भमा सष्ृ टॊ गुणकभदविबागश् । तस्म कतादयभवऩ भाॊ विद्ध्मकतादयभव्ममभ ् ॥४-१३॥
14 न भाॊ कभादणण शरम्ऩजतत न भे कभदपरे स्ऩहृ ा । इतत भाॊ मोऽशबजानातत कभदशबनद स फध्मते ॥४-१४॥
15 एिॊ ऻात्िा कृतॊ कभद ऩूिैयवऩ भुभुऺुशब् । कुरु कभैि तस्भात्त्िॊ ऩूिै् ऩूित
द यॊ कृतभ ् ॥४-१५॥
16 ककॊ कभद ककभकभेतत किमोऽप्मत्र भोहहता् । तत्ते कभद प्रिक्ष्माशभ मज्ऻात्िा भोक्ष्मसेऽशुबात ् ॥४-१६॥ *
17 कभदणो ह्मवऩ फोद्धव्मॊ फोद्धव्मॊ च विकभदण् । अकभदणश्च फोद्धव्मॊ गहना कभदणो गतत् ॥४-१७॥
18 कभदण्मकभद म् ऩश्मेदकभदणण च कभद म् । स फद्
ु धधभातभनष्ु मेषु स मक्
ु त् कृत्स्नकभदकृत ् ॥४-१८॥
19 मस्म सिे सभायम्बा् काभसॊकल्ऩिजजदता् । ऻानाजग्नदग्धकभादणॊ तभाहु् ऩजण्डतॊ फुधा् ॥४-१९॥
20 त्मक्त्िा कभदपरासङ्गॊ तनत्मतप्ृ तो तनयाश्रम् । कभदण्मशबप्रित्त
ृ ोऽवऩ नैि ककॊ धचत्कयोतत स् ॥४-२०॥
21 तनयाशीमदतधचत्तात्भा त्मक्तसिदऩरयग्रह् । शायीयॊ केिरॊ कभद कुिदतनाप्नोतत ककजल्फषभ ् ॥४-२१॥
22 मदृचछाराबसॊतुष्टो द्ितद्िातीतो विभत्सय् । सभ् शसद्धािशसद्धौ च कृत्िावऩ न तनफध्मते ॥४-२२॥
23 गतसङ्गस्म भक्
ु तस्म ऻानािजस्थतचेतस् । मऻामाचयत् कभद सभग्रॊ प्रविरीमते ॥४-२३॥
24 ब्रह्भाऩदणॊ ब्रह्भ हविब्रदह्भाग्नौ ब्रह्भणा हुतभ ् । ब्रह्भैि तेन गततव्मॊ ब्रह्भकभदसभाधधना ॥४-२४॥
25 दै िभेिाऩये मऻॊ मोधगन् ऩमऩ
ुद ासते । ब्रह्भाग्नािऩये मऻॊ मऻेनैिोऩजुह्ितत ॥४-२५॥

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 50
26 श्रोत्रादीनीजतद्रमाण्मतमे सॊमभाजग्नषु जह्ु ितत । शब्दादीजतिषमानतम इजतद्रमाजग्नषु जुह्ितत ॥४-२६॥
27 सिादणीजतद्रमकभादणण प्राणकभादणण चाऩये । आत्भसॊमभमोगाग्नौ जह्ु ितत ऻानदीवऩते ॥४-२७॥
28 द्रव्ममऻास्तऩोमऻा मोगमऻास्तथाऩये । स्िाध्मामऻानमऻाश्च मतम् सॊशशतव्रता् ॥४-२८॥
29 अऩाने जुह्ितत प्राणॊ प्राणेऽऩानॊ तथाऩये । प्राणाऩानगती रुद्ध्िा प्राणामाभऩयामणा् ॥४-२९॥
30 अऩये तनमताहाया् प्राणातप्राणेषु जुह्ितत । सिेऽप्मेते मऻविदो मऻऺवऩतकल्भषा् ॥४-३०॥
31 मऻशशष्टाभत
ृ बुजो माजतत ब्रह्भ सनातनभ ् । नामॊ रोकोऽस्त्ममऻस्म कुतोऽतम् कुरुसत्तभ ॥४-३१॥
32 एिॊ फहुविधा मऻा वितता ब्रह्भणो भख
ु े । कभदजाजतिद्धध तातसिादनेिॊ ऻात्िा विभोक्ष्मसे ॥४-३२॥
33 श्रेमातद्रव्मभमाद्मऻाज्ऻानमऻ् ऩयततऩ । सिं कभादणखरॊ ऩाथद ऻाने ऩरयसभाप्मते ॥४-३३॥
34 तद्विद्धध प्रणणऩातेन ऩरयप्रश्नेन सेिमा । उऩदे क्ष्मजतत ते ऻानॊ ऻातननस्तत्त्िदशशदन् ॥४-३४॥
35 मज्ऻात्िा न ऩुनभोहभेिॊ मास्मशस ऩाण्डि । मेन बूतातमशेषेण द्रक्ष्मस्मात्भतमथो भतम ॥४-३५॥
36 अवऩ चेदशस ऩाऩेभ्म् सिेभ्म् ऩाऩकृत्तभ् । सिं ऻानप्रिेनैि िजृ जनॊ सततरयष्मशस ॥४-३६॥
37 मथैधाॊशस सशभद्धोऽजग्नबदस्भसात्कुरुतेऽजन
ुद । ऻानाजग्न् सिदकभादणण बस्भसात्कुरुते तथा ॥४-३७॥
38 न हह ऻानेन सदृशॊ ऩवित्रशभह विद्मते । तत्स्िमॊ मोगसॊशसद्ध् कारेनात्भतन वितदतत ॥४-३८॥
39 श्रद्धािाॉल्रबते ऻानॊ तत्ऩय् सॊमतेजतद्रम् । ऻानॊ रब्ध्िा ऩयाॊ शाजततभधचये णाधधगचछतत ॥४-३९॥
40 अऻश्चाश्रद्दधानश्च सॊशमात्भा विनश्मतत । नामॊ रोकोऽजस्त न ऩयो न सुखॊ सॊशमात्भन् ॥४-४०॥
41 मोगसॊतमस्तकभादणॊ ऻानसॊतछतनसॊशमभ ् । आत्भिततॊ न कभादणण तनफध्नजतत धनॊजम ॥४-४१॥
42 तस्भादऻानसम्बूतॊ रृत्स्थॊ ऻानाशसनात्भन् । तछत्त्िैनॊ सॊशमॊ मोगभाततष्ठोवत्तष्ठ बायत ॥४-४२॥
43 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे ऻानकभदसॊतमासमोगो नाभ
चतुथोऽध्माम् ॥ ४ ॥

CHAPTER 4 VOCABULARY
अकभदणश्च
अजोऽवऩ
अऻश्चाश्रद्दधानश्च
अऩयॊ
अऩये
अऩाने
अवऩ
अभ्मुत्थानभधभदस्म
अजन
ुद
आत्भिततॊ
आत्भसॊमभमोगाग्नौ
इतत

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 51
इजतद्रमाजग्नषु
इभॊ
इह
उऩदे क्ष्मजतत
उिाच
एिॊ
एिॊ
एिॊ
एिामॊ
कथभेतद्विजानीमाॊ
कतादयभवऩ
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभदजा
कभदजाजतिद्धध
कभदणाॊ
कभदणो
कभदणो
कभदण्मकभद
कभदण्मशबप्रित्त
ृ ोऽवऩ
कभदपरासङ्गॊ
कभदपरे
कभदशबनद
कभादणखरॊ
कभादणण
कभादणण
कभैि
किमोऽप्मत्र

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 52
काङ्ऺतत्
काभसॊकल्ऩिजजदता्
कारेनात्भतन
कारेनेह
ककॊ
ककॊ धचत्कयोतत
ककभकभेतत
ककजल्फषभ ्
कुतोऽतम्
कुरु
कुरुसत्तभ
कुिदतनाप्नोतत
कृतॊ
कृतभ ्
कृत्िावऩ
कृत्स्नकभदकृत ्
केिरॊ
क्षऺप्रॊ
गतसङ्गस्म
गतत्
गततव्मॊ
गहना
गुणकभदविबागश्
ग्रातनबदितत





चतुथोऽध्माम्
चाति
ु ण्
द मं
चाऩये
चाजन
ुद

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 53
चेतत
चेदशस
तछत्त्िैनॊ
जतभ
जतभ
जतभ
जतभातन
जुह्ितत
ऻात्िा
ऻात्िा
ऻानॊ
ऻानकभदसॊतमासमोगो
ऻानतऩसा
ऻानदीवऩते
ऻानप्रिेनैि
ऻानसॊतछतनसॊशमभ ्
ऻानाजग्न्
ऻानाजग्नदग्धकभादणॊ
ऻानािजस्थतचेतस्
ऻानाशसनात्भन्
ऻातननस्तत्त्िदशशदन्
ऻाने
ऻानेन
तत्ते
तत्त्ित्
तत्ऩय्
तत्सहदतत
तत्स्िमॊ
तथा
तथाऩये
तदात्भानॊ
तद्विद्धध
तभाहु्

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 54
ति
तस्भात्त्िॊ
तस्भादऻानसम्बूतॊ
तस्म
ताॊस्तथैि
तातमहॊ
तातसिादनेिॊ
ते
तेन
तेऽद्म
त्मक्तसिदऩरयग्रह्
त्मक्त्िा
त्मक्त्िा
त्िॊ
त्िभादौ
हदव्मभेिॊ
दष्ु कृताभ ्
दे िता्
दे हॊ
दै िभेिाऩये
द्रक्ष्मस्मात्भतमथो
द्रव्ममऻास्तऩोमऻा
द्ितद्िातीतो
धनॊजम
धभदसॊस्थाऩनाथादम
धभदस्म






KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 55


नष्ट्
नाभ
नामॊ
नामॊ
तनत्मतप्ृ तो
तनफध्नजतत
तनफध्मते
तनमताहाया्
तनयाशीमदतधचत्तात्भा
तनयाश्रम्
नैतत
नैि
ऩजण्डतॊ
ऩयॊ
ऩयततऩ
ऩयततऩ
ऩयम्ऩयाप्राप्तशभभॊ
ऩयाॊ
ऩरयत्राणाम
ऩरयप्रश्नेन
ऩरयसभाप्मते
ऩयो
ऩमऩ
ुद ासते
ऩवित्रशभह
ऩश्मेदकभदणण
ऩाण्डि
ऩाऩकृत्तभ्
ऩाऩेभ्म्
ऩाथद
ऩाथद
ऩुनजदतभ

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 56
ऩन
ु भोहभेिॊ
ऩयु ातन्
ऩूता
ऩूित
द यॊ
ऩूिै्
ऩूिैयवऩ
प्रकृततॊ
प्रणणऩातेन
प्रऩद्मतते
प्रिक्ष्माशभ
प्रविरीमते
प्राणॊ
प्राणकभादणण
प्राणातप्राणेषु
प्राणाऩानगती
प्राणामाभऩयामणा्
प्राणेऽऩानॊ
प्राह
प्रोक्त्
प्रोक्तिानहभव्ममभ ्
प्रोक्तिातनतत
फहिो
फहुविधा
फहूतन
फद्
ु धधभातभनष्ु मेषु
फुधा्
फोद्धव्मॊ
फोद्धव्मॊ
फोद्धव्मॊ
ब्रह्भ
ब्रह्भ
ब्रह्भकभदसभाधधना
ब्रह्भणा

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 57
ब्रह्भणो
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्रह्भाग्नािऩये
ब्रह्भाऩदणॊ
ब्रह्भैि
बक्तोऽशस
बजाम्महभ ्
बितो
बस्भसात्कुरुते
बायत
बायत
बूतानाभीश्ियोऽवऩ
बत
ू ातमशेषेण
भद्बािभागता्
भनुरयक्ष्िाकिेऽब्रिीत ्
भनुष्मा्
भतभमा
भभ
भमा
भमा
भतम
भहता
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भानुषे
भाभुऩाधश्रता्
भाभेतत
भुक्तस्म
भख
ु े
भुभुऺुशब्
भे

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 58
भे
भे
भे
भोक्ष्मसेऽशुबात ्
भोहहता्
म्
म्
मजतत
मज्ऻात्िा
मज्ऻात्िा
मऻॊ
मऻॊ
मऻऺवऩतकल्भषा्
मऻविदो
मऻशशष्टाभत
ृ बुजो
मऻा
मऻामाचयत्
मऻेनैिोऩजुह्ितत
मतम्
मथा
मथैधाॊशस
मदा
मदा
मदृचछाराबसॊतुष्टो
मस्म
माजतत
मास्मशस
मुक्त्
मुगे
मुगे
मे
मेन
मो

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 59
मोगॊ
मोग्
मोगभाततष्ठोवत्तष्ठ
मोगमऻास्तथाऩये
मोगशास्त्रे
मोगसॊतमस्तकभादणॊ
मोगसॊशसद्ध्
मोधगन्
मोगो
मोऽशबजानातत
यहस्मॊ
याजषदमो
रुद्ध्िा
रब्ध्िा
शरम्ऩजतत
रोके
रोकोऽजस्त
रोकोऽस्त्ममऻस्म
ित्भादनि
ु तदतते
विकभदण्
वितता
विद्ु
विद्ध्मकतादयभव्ममभ ्
विद्मते
विनश्मतत
विनाशाम
वितदतत
विभत्सय्
विभोक्ष्मसे
वििस्ित्
वििस्िते
वििस्िातभनिे
िीतयागबमक्रोधा

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 60
िजृ जनॊ
िेवत्त
िेत्थ
िेद
व्मतीतातन
शब्दादीजतिषमानतम
शाजततभधचये णाधधगचछतत
शायीयॊ
श्रद्धािाॉल्रबते
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
श्रेमातद्रव्मभमाद्मऻाज्ऻानमऻ्
श्रोत्रादीनीजतद्रमाण्मतमे





सॊबिाम्मात्भभाममा
सॊमतेजतद्रम्
सॊमभाजग्नषु
सॊशमॊ
सॊशमात्भन्
सॊशमात्भा
सॊशशतव्रता्
स्
सखा
सदृशॊ
सनातनभ ्
सन ्
सततरयष्मशस
सतनव्ममात्भा

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 61
सभ्
सभग्रॊ
सभायम्बा्
सशभद्धोऽजग्नबदस्भसात्कुरुतेऽजुदन
सम्बिाशभ
सिं
सिं
सिदकभादणण
सिदश्
सिादणण
सिादणीजतद्रमकभादणण
सिे
सिेभ्म्
सिेऽप्मेते
साधूनाॊ
शसद्धािशसद्धौ
शसद्धधॊ
शसद्धधबदितत
सख
ु ॊ
सज
ृ ाम्महभ ्
सष्ृ टॊ
सेिमा
स्ऩह
ृ ा
स्िाध्मामऻानमऻाश्च
स्िाभधधष्ठाम
हविब्रदह्भाग्नौ
हह
हह
हह
हुतभ ्
रृत्स्थॊ
ह्मवऩ
ह्मेतदत्त
ु भभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 4 TH CHAPTER 62

5. *अथ ऩञ्चभोऽध्मामः*
1.अजन
ुद उिाच सॊतमासॊ कभदणाॊ कृष्ण ऩुनमोगॊ च शॊसशस । मचरे म एतमोये कॊ ततभे ब्रूहह सुतनजश्चतभ ् ॥५- १॥
2 श्रीबगिानुिाच सॊतमास् कभदमोगश्च तन्श्रेमसकयािुबौ । तमोस्तु कभदसॊतमासात्कभदमोगो विशशष्मते ॥५- २॥
3 ऻेम् स तनत्मसॊतमासी मो न द्िेजष्ट न काङ्ऺतत । तनद्दितद्िो हह भहाफाहो सख
ु ॊ फतधात्प्रभच
ु मते ॥५- ३॥
4 साॊख्ममोगौ ऩथ
ृ ग्फारा् प्रिदजतत न ऩजण्डता् । एकभप्माजस्थत् सम्मगुबमोविदतदते परभ ् ॥५- ४॥
5 मत्साॊख्मै् प्राप्मते स्थानॊ तद्मोगैयवऩ गम्मते । एकॊ साॊख्मॊ च मोगॊ च म् ऩश्मतत स ऩश्मतत ॥५- ५॥
6 सॊतमासस्तु भहाफाहो द्ु खभाप्तुभमोगत् । मोगमुक्तो भुतनब्रदह्भ नधचये णाधधगचछतत ॥५- ६॥
7 मोगमुक्तो विशुद्धात्भा विजजतात्भा जजतेजतद्रम् । सिदबूतात्भबूतात्भा कुिदतनवऩ न शरप्मते ॥५- ७॥
8 नैि ककॊ धचत्कयोभीतत मुक्तो भतमेत तत्त्िवित ् । ऩश्मञ्श्रण्ृ ितस्ऩश
ृ जञ्जघ्रतनश्ननगचछतस्िऩञ्श्िसन
् ् ॥५- ८॥
9 प्ररऩजतिसज
ृ तगह्
ृ णतनजु तभषजतनशभषतनवऩ । इजतद्रमाणीजतद्रमाथेषु ितदतत इतत धायमन ् ॥५- ९॥

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 63


10 ब्रह्भण्माधाम कभादणण सङ्गॊ त्मक्त्िा कयोतत म् । शरप्मते न स ऩाऩेन ऩद्भऩत्रशभिाम्बसा ॥५- १०॥
11 कामेन भनसा फद्
ु ध्मा केिरैरयजतद्रमैयवऩ । मोधगन् कभद कुिदजतत सङ्गॊ त्मक्त्िात्भशुद्धमे ॥५- ११॥
12 मुक्त् कभदपरॊ त्मक्त्िा शाजततभाप्नोतत नैजष्ठकीभ ् । अमुक्त् काभकाये ण परे सक्तो तनफध्मते ॥५- १२॥ A
13 सिद कभादणण भनसा सॊतमस्मास्ते सुखॊ िशी । निद्िाये ऩयु े दे ही नैि कुिदतन कायमन ् ॥५- १३॥
14 न कतत्दृ िॊ न कभादणण रोकस्म सज
ृ तत प्रबु् । न कभदपरसॊमोगॊ स्िबािस्तु प्रितदते ॥५- १४॥
15 नादत्ते कस्मधचत्ऩाऩॊ न चैि सुकृतॊ विबु् । अऻानेनाित
ृ ॊ ऻानॊ तेन भुह्मजतत जतति् ॥५- १५॥
16 ऻानेन तु तदऻानॊ मेषाॊ नाशशतभात्भन् । तेषाभाहदत्मिज्ऻानॊ प्रकाशमतत तत्ऩयभ ् ॥५- १६॥
17 तद्फुद्धमस्तदात्भानस्तजतनष्ठास्तत्ऩयामणा् । गचछतत्मऩुनयािवृ त्तॊ ऻानतनधूदतकल्भषा् ॥५- १७॥
18 विद्माविनमसॊऩतने ब्राह्भणे गवि हजस्ततन । शुतन चैि श्िऩाके च ऩजण्डता् सभदशशदन् ॥५- १८॥
19 इहै ि तैजजदत् सगो मेषाॊ साम्मे जस्थतॊ भन् । तनदोषॊ हह सभॊ ब्रह्भ तस्भाद्ब्रह्भणण ते जस्थता् ॥५- १९॥
20 न प्ररृष्मेजत्प्रमॊ प्राप्म नोद्विजेत्प्राप्म चावप्रमभ ् । जस्थयफुद्धधयसॊभूढो ब्रह्भविद्ब्रह्भणण जस्थत् ॥५- २०॥
21 फाह्मस्ऩशेष्िसक्तात्भा वितदत्मात्भतन मत ् सुखभ ् । स ब्रह्भमोगमुक्तात्भा सुखभऺमभश्नुते ॥५- २१॥
22 मे हह सॊस्ऩशदजा बोगा द्ु खमोनम एि ते । आद्मततितत् कौततेम न तेषु यभते फध
ु ् ॥५- २२॥
23 शक्नोतीहै ि म् सोढुॊ प्राक्शयीयविभोऺणात ् । काभक्रोधोद्बिॊ िेगॊ स मुक्त् स सुखी नय् ॥५- २३॥
24 मोऽतत्सुखोऽततयायाभस्तथाततज्मोततये ि म् । स मोगी ब्रह्भतनिादणॊ ब्रह्भबूतोऽधधगचछतत ॥५- २४॥
25 रबतते ब्रह्भतनिादणभष
ृ म् ऺीणकल्भषा् । तछतनद्िैधा मतात्भान् सिदबूतहहते यता् ॥५- २५॥
26 काभक्रोधविमुक्तानाॊ मतीनाॊ मतचेतसाभ ् । अशबतो ब्रह्भतनिादणॊ ितदते विहदतात्भनाभ ् ॥५- २६॥
27 स्ऩशादतकृत्िा फहहफादह्माॊश्चऺुश्चैिाततये रुिो् । प्राणाऩानौ सभौ कृत्िा नासाभ्मततयचारयणौ ॥५- २७॥
28 मतेजतद्रमभनोफद्
ु धधभतुद नभोऺऩयामण् । विगतेचछाबमक्रोधो म् सदा भक्
ु त एि स् ॥५- २८॥
29 बोक्तायॊ मऻतऩसाॊ सिदरोकभहे श्ियभ ् । सुरृदॊ सिदबूतानाॊ ऻात्िा भाॊ शाजततभचृ छतत ॥५- २९॥
30 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे कभदसॊतमासमोगो नाभ
ऩञ्चभोऽध्माम् ॥ ५ ॥

CHAPTER 5 VOCABULARY

अऻानेनाित
ृ ॊ
अशबतो
अमुक्त्
आद्मततितत्
इतत
इजतद्रमाणीजतद्रमाथेषु
इहै ि

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 64


उिाच
एकॊ
एकभप्माजस्थत्
एतमोये कॊ
एि
एि
कयोतत
कतत्दृ िॊ
कभद
कभदणाॊ
कभदपरॊ
कभदपरसॊमोगॊ
कभदमोगश्च
कभदसॊतमासमोगो
कभदसॊतमासात्कभदमोगो
कभादणण
कभादणण
कभादणण
कस्मधचत्ऩाऩॊ
काङ्ऺतत
काभकाये ण
काभक्रोधविमुक्तानाॊ
काभक्रोधोद्बिॊ
कामेन
कायमन ्
ककॊ धचत्कयोभीतत
कुिदजतत
कुिदतन
कुिदतनवऩ
कृत्िा
कृष्ण
केिरैरयजतद्रमैयवऩ
कौततेम

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 65


ऺीणकल्भषा्
गचछतत्मऩन
ु यािवृ त्तॊ
गम्मते
गवि




चावप्रमभ ्
चैि
चैि
तछतनद्िैधा
जतति्
जजतेजतद्रम्
ऻात्िा
ऻानॊ
ऻानतनधूदतकल्भषा्
ऻानेन
ऻेम्
तत्त्िवित ्
तत्ऩयभ ्
तत्सहदतत
तदऻानॊ
तद्मोगैयवऩ
तद्फद्
ु धमस्तदात्भानस्तजतनष्ठास्तत्ऩयामणा्
ततभे
तमोस्तु
तस्भाद्ब्रह्भणण
तु
ते
ते
तेन
तेषाभाहदत्मिज्ऻानॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 66


तेषु
तैजजदत्
त्मक्त्िा
त्मक्त्िा
त्मक्त्िात्भशुद्धमे
द्ु खभाप्तुभमोगत्
द्ु खमोनम
दे ही
द्िेजष्ट
धायमन ्











नधचये णाधधगचछतत
नय्
निद्िाये
नादत्ते
नाभ
नाशशतभात्भन्
नासाभ्मततयचारयणौ
तन्श्रेमसकयािुबौ
तनत्मसॊतमासी
तनफध्मते
तनदोषॊ
तनद्दितद्िो

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 67


नैि
नैि
नैजष्ठकीभ ्
नोद्विजेत्प्राप्म
ऩञ्चभोऽध्माम्
ऩजण्डता्
ऩजण्डता्
ऩद्भऩत्रशभिाम्बसा
ऩश्मञ्श्रण्ृ ितस्ऩश
ृ जञ्जघ्रतनश्ननगचछतस्िऩञ्श्िसन
् ्
ऩश्मतत
ऩाऩेन
ऩुनमोगॊ
ऩयु े
ऩथ
ृ ग्फारा्
प्रकाशमतत
प्रबु्
प्ररऩजतिसज
ृ तगह्
ृ णतनुजतभषजतनशभषतनवऩ
प्रिदजतत
प्रितदते
प्ररृष्मेजत्प्रमॊ
प्राक्शयीयविभोऺणात ्
प्राणाऩानौ
प्राप्म
प्राप्मते
परभ ्
परे
फतधात्प्रभुचमते
फहहफादह्माॊश्चऺुश्चैिाततये
फाह्मस्ऩशेष्िसक्तात्भा
फुद्ध्मा
फध
ु ्
ब्रह्भ
ब्रह्भण्माधाम

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 68


ब्रह्भतनिादणॊ
ब्रह्भतनिादणॊ
ब्रह्भतनिादणभष
ृ म्
ब्रह्भबूतोऽधधगचछतत
ब्रह्भमोगमुक्तात्भा
ब्रह्भविद्ब्रह्भणण
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्राह्भणे
ब्रूहह
बोक्तायॊ
बोगा
रुिो्
भन्
भनसा
भनसा
भतमेत
भहाफाहो
भहाफाहो
भाॊ
भुक्त
भुतनब्रदह्भ
भुह्मजतत
म्
म्
म्
म्
म्
मचरे म
मऻतऩसाॊ
मतचेतसाभ ्
मतात्भान्
मतीनाॊ
मतेजतद्रमभनोफुद्धधभतुद नभोऺऩयामण्

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 69


मत ्
मत्साॊख्मै्
मुक्त्
मुक्त्
मुक्तो
मे
मेषाॊ
मेषाॊ
मो
मोगॊ
मोगमुक्तो
मोगमुक्तो
मोगशास्त्रे
मोधगन्
मोगी
मोऽतत्सुखोऽततयायाभस्तथाततज्मोततये ि
यता्
यभते
रबतते
शरप्मते
शरप्मते
रोकस्म
ितदते
ितदतत
िशी
विगतेचछाबमक्रोधो
विजजतात्भा
विहदतात्भनाभ ्
विद्माविनमसॊऩतने
वितदत्मात्भतन
विब्ु
विशशष्मते
विशुद्धात्भा

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 70


िेगॊ
शॊसशस
शक्नोतीहै ि
शाजततभाप्नोतत
शाजततभच
ृ छतत
शुतन
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
श्िऩाके







सॊतमस्मास्ते
सॊतमासॊ
सॊतमास्
सॊतमासस्तु
सॊस्ऩशदजा
स्
सक्तो
सङ्गॊ
सङ्गॊ
सदा
सभॊ
सभदशशदन्
सभौ
सम्मगब
ु मोविदतदते
सगो
सिद

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 71


सिदबत
ू हहते
सिदबत
ू ात्भबत
ू ात्भा
सिदबूतानाॊ
सिदरोकभहे श्ियभ ्
साॊख्मॊ
साॊख्ममोगौ
साम्मे
सुकृतॊ
सुखॊ
सुखॊ
सुखभऺमभश्नुते
सुखभ ्
सख
ु ी
सुतनजश्चतभ ्
सुरृदॊ
सज
ृ तत
सोढुॊ
स्थानॊ
जस्थतॊ
जस्थत्
जस्थयफुद्धधयसॊभूढो
स्ऩशादतकृत्िा
स्िबािस्तु
हजस्ततन
हह

KSHTRGYN.CO.IN | 5. *अथ ऩञ्चभोऽध्माम्* 72


6. *अथ षष्ठोऽध्मामः*
1. श्रीबगिानुिाच अनाधश्रत् कभदपरॊ कामं कभद कयोतत म् । स सॊतमासी च मोगी च न तनयजग्ननद चाकक्रम् ॥६- १॥
2 मॊ सॊतमासशभतत प्राहुमोगॊ तॊ विद्धध ऩाण्डि । न ह्मसॊतमस्तसॊकल्ऩो मोगी बितत कश्चन ॥६- २॥
3 आरुरुऺोभन
ुद ेमोगॊ कभद कायणभुचमते । मोगारूढस्म तस्मैि शभ् कायणभुचमते ॥६- ३॥
4 मदा हह नेजतद्रमाथेषु न कभदस्िनष
ु ज्जते । सिदसॊकल्ऩसॊतमासी मोगारूढस्तदोचमते ॥६- ४॥
5 उद्धये दात्भनात्भानॊ नात्भानभिसादमेत ् । आत्भैि ह्मात्भनो फतधुयात्भैि रयऩुयात्भन् ॥६- ५॥
6 फतधुयात्भात्भनस्तस्म मेनात्भैिात्भना जजत् । अनात्भनस्तु शत्रुत्िे ितेतात्भैि शत्रुित ् ॥६- ६॥
7 जजतात्भन् प्रशाततस्म ऩयभात्भा सभाहहत् । शीतोष्णसुखद्ु खेषु तथा भानाऩभानमो् ॥६- ७॥
8 ऻानविऻानतप्ृ तात्भा कूटस्थो विजजतेजतद्रम् । मुक्त इत्मुचमते मोगी सभरोष्टाश्भकाञ्चन् ॥६- ८॥
9 सुरृजतभत्रामद
ुद ासीनभध्मस्थद्िेष्मफतधुषु । साधुष्िवऩ च ऩाऩेषु सभफुद्धधविदशशष्मते ॥६- ९॥
10 मोगी मञ्ु जीत सततभात्भानॊ यहशस जस्थत् । एकाकी मतधचत्तात्भा तनयाशीयऩरयग्रह् ॥६- १०॥

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 73


11 शुचौ दे शे प्रततष्ठाप्म जस्थयभासनभात्भन् । नात्मजु चरतॊ नाततनीचॊ चैराजजनकुशोत्तयभ ् ॥६- ११॥
12 तत्रैकाग्रॊ भन् कृत्िा मतधचत्तेजतद्रमकक्रम् । उऩविश्मासने मञ्ु ज्माद्मोगभात्भविशुद्धमे ॥६- १२॥
13 सभॊ कामशशयोग्रीिॊ धायमतनचरॊ जस्थय् । सम्प्रेक्ष्म नाशसकाग्रॊ स्िॊ हदशश्चानिरोकमन ् ॥६- १३॥
14 प्रशाततात्भा विगतबीब्रदह्भचारयव्रते जस्थत् । भन् सॊमम्म भजचचत्तो मुक्त आसीत भत्ऩय् ॥६- १४॥
15 मुञ्जतनेिॊ सदात्भानॊ मोगी तनमतभानस् । शाजततॊ तनिादणऩयभाॊ भत्सॊस्थाभधधगचछतत ॥६- १५॥
16 नात्मश्नतस्तु मोगोऽजस्त न चैकाततभनश्नत् । न चातत स्िप्नशीरस्म जाग्रतो नैि चाजन
ुद ॥६- १६॥
17 मक्
ु ताहायविहायस्म मक्
ु तचेष्टस्म कभदसु । मक्
ु तस्िप्नािफोधस्म मोगो बितत द्ु खहा ॥६- १७॥
18 मदा वितनमतॊ धचत्तभात्भतमेिािततष्ठते । तन्स्ऩहृ ् सिदकाभेभ्मो मुक्त इत्मुचमते तदा ॥६- १८॥
19 मथा दीऩो तनिातस्थो नेङ्गते सोऩभा स्भत
ृ ा । मोधगनो मतधचत्तस्म मुञ्जतो मोगभात्भन् ॥६- १९॥
20 मत्रोऩयभते धचत्तॊ तनरुद्धॊ मोगसेिमा । मत्र चैिात्भनात्भानॊ ऩश्मतनात्भतन तुष्मतत ॥६- २०॥
21 सुखभात्मजततकॊ मत्तद् फुद्धधग्राह्मभतीजतद्रमभ ् । िेवत्त मत्र न चैिामॊ जस्थतश्चरतत तत्त्ित् ॥६- २१॥
22 मॊ रब्ध्िा चाऩयॊ राबॊ भतमते नाधधकॊ तत् । मजस्भजतस्थतो न द्ु खेन गुरुणावऩ विचाल्मते ॥६- २२॥
23 तॊ विद्माद्द्ु खसॊमोगविमोगॊ मोगसॊक्षऻतभ ् । स तनश्चमेन मोक्तव्मो मोगोऽतनविदण्णचेतसा ॥६- २३॥
24 सॊकल्ऩप्रबिातकाभाॊस्त्मक्त्िा सिादनशेषत् । भनसैिेजतद्रमग्राभॊ वितनमम्म सभततत् ॥६- २४॥
25 शनै् शनैरुऩयभेद्फुद्ध्मा धतृ तगहृ ीतमा । आत्भसॊस्थॊ भन् कृत्िा न ककॊ धचदवऩ धचततमेत ् ॥६- २५॥
26 मतो मतो तनश्चयतत भनश्चञ्चरभजस्थयभ ् । ततस्ततो तनमम्मैतदात्भतमेि िशॊ नमेत ् ॥६- २६॥
27 प्रशाततभनसॊ ह्मेनॊ मोधगनॊ सुखभुत्तभभ ् । उऩैतत शाततयजसॊ ब्रह्भबूतभकल्भषभ ् ॥६- २७॥
28 मुञ्जतनेिॊ सदात्भानॊ मोगी विगतकल्भष् । सुखेन ब्रह्भसॊस्ऩशदभत्मततॊ सुखभश्नुते ॥६- २८॥
29 सिदबत
ू स्थभात्भानॊ सिदबत
ू ातन चात्भतन । ईऺते मोगमक्
ु तात्भा सिदत्र सभदशदन् ॥६- २९॥
30 मो भाॊ ऩश्मतत सिदत्र सिं च भतम ऩश्मतत । तस्माहॊ न प्रणश्माशभ स च भे न प्रणश्मतत ॥६- ३०॥
31 सिदबूतजस्थतॊ मो भाॊ बजत्मेकत्िभाजस्थत् । सिदथा ितदभानोऽवऩ स मोगी भतम ितदते ॥६- ३१॥
32 आत्भौऩम्मेन सिदत्र सभॊ ऩश्मतत मोऽजुदन । सुखॊ िा महद िा द्ु खॊ स मोगी ऩयभो भत् ॥६- ३२॥
33 अजन
ुद उिाच मोऽमॊ मोगस्त्िमा प्रोक्त् साम्मेन भधुसूदन । एतस्माहॊ न ऩश्माशभ चञ्चरत्िाजत्स्थततॊ जस्थयाभ ् ॥६-
३३॥
34 चञ्चरॊ हह भन् कृष्ण प्रभाधथ फरिद्दृढभ ् । तस्माहॊ तनग्रहॊ भतमे िामोरयि सद
ु ष्ु कयभ ् ॥६- ३४॥
35 श्रीबगिानुिाच असॊशमॊ भहाफाहो भनो दतु नदग्रहॊ चरभ ् । अभ्मासेन तु कौततेम िैयाग्मेण च गह्ृ मते ॥६- ३५॥
36 असॊमतात्भना मोगो दष्ु प्राऩ इतत भे भतत् । िश्मात्भना तु मतता शक्मोऽिाप्तुभुऩामत् ॥६- ३६॥
37 अजन
ुद उिाच अमतत् श्रद्धमोऩेतो मोगाचचशरतभानस् । अप्राप्म मोगसॊशसद्धधॊ काॊ गततॊ कृष्ण गचछतत ॥६- ३७॥
38 कजचचतनोबमविरष्टजश्छतनारशभि नश्मतत । अप्रततष्ठो भहाफाहो विभूढो ब्रह्भण् ऩधथ ॥६- ३८॥
39 एततभे सॊशमॊ कृष्ण छे त्तभ
ु हदस्मशेषत् । त्िदतम् सॊशमस्मास्म छे त्ता न ह्मुऩऩद्मते ॥६- ३९॥
40 श्रीबगिानि
ु ाच ऩाथद नैिेह नाभत्र
ु विनाशस्तस्म विद्मते । न हह कल्माणकृत्कजश्चद्दग
ु तद तॊ तात गचछतत ॥६- ४०॥
41 प्राप्म ऩुण्मकृताॊ रोकानुवषत्िा शाश्िती् सभा् । शुचीनाॊ श्रीभताॊ गेहे मोगरष्टोऽशबजामते ॥६- ४१॥
42 अथिा मोधगनाभेि कुरे बितत धीभताभ ् । एतद्धध दर
ु ब
द तयॊ रोके जतभ मदीदृशभ ् ॥६- ४२॥

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 74


43 तत्र तॊ फद्
ु धधसॊमोगॊ रबते ऩौिददेहहकभ ् । मतते च ततो बम
ू ् सॊशसद्धौ कुरुनतदन ॥६- ४३॥
44 ऩि
ू ादभ्मासेन तेनैि हिमते ह्मिशोऽवऩ स् । जजऻासयु वऩ मोगस्म शब्दब्रह्भाततितदते ॥६- ४४॥
45 प्रमत्नाद्मतभानस्तु मोगी सॊशुद्धककजल्फष् । अनेकजतभसॊशसद्धस्ततो मातत ऩयाॊ गततभ ् ॥६- ४५॥
46 तऩजस्िभ्मोऽधधको मोगी ऻातनभ्मोऽवऩ भतोऽधधक् । कशभदभ्मश्चाधधको मोगी तस्भाद्मोगी बिाजन
ुद ॥६- ४६॥
47 मोधगनाभवऩ सिेषाॊ भद्गतेनाततयात्भना । श्रद्धािान ् बजते मो भाॊ स भे मुक्ततभो भत् ॥६- ४७॥
48 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे आत्भसॊमभमोगो नाभ
षष्ठोऽध्माम् ॥ ६ ॥

CHAPTER 6 VOCABULARY

अथिा
अनात्भनस्तु
अनाधश्रत्
अनेकजतभसॊशसद्धस्ततो
अप्रततष्ठो
अप्राप्म
अभ्मासेन
अमतत्
अजन
ुद
अजन
ुद
असॊमतात्भना
असॊशमॊ
आत्भसॊमभमोगो
आत्भसॊस्थॊ
आत्भैि
आत्भौऩम्मेन
आरुरुऺोभन
ुद ेमोगॊ
आसीत
इतत
इत्मुचमते
इत्मुचमते
ईऺते
उद्धये दात्भनात्भानॊ
उऩविश्मासने

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 75


उऩैतत
उिाच
उिाच
एकाकी
एतद्धध
एततभे
एतस्माहॊ
कजचचतनोबमविरष्टजश्छतनारशभि
कयोतत
कभद
कभद
कभदपरॊ
कभदसु
कभदस्िनुषज्जते
कशभदभ्मश्चाधधको
कल्माणकृत्कजश्चद्दग
ु तद तॊ
कश्चन
काॊ
कामशशयोग्रीिॊ
कायणभुचमते
कायणभुचमते
कामं
ककॊ धचदवऩ
कुरुनतदन
कुरे
कूटस्थो
कृत्िा
कृत्िा
कृष्ण
कृष्ण
कृष्ण
कौततेम
गचछतत

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 76


गचछतत
गततॊ
गततभ ्
गुरुणावऩ
गेहे





चञ्चरॊ
चञ्चरत्िाजत्स्थततॊ
चरभ ्
चातत
चात्भतन
चाऩयॊ
चाजन
ुद
धचत्तॊ
धचत्तभात्भतमेिािततष्ठते
धचततमेत ्
चैकाततभनश्नत्
चैराजजनकुशोत्तयभ ्
चैिात्भनात्भानॊ
चैिामॊ
छे त्ता
छे त्तभ
ु हदस्मशेषत्
जतभ
जाग्रतो
जजऻासुयवऩ
जजत्
जजतात्भन्
ऻानविऻानतप्ृ तात्भा
ऻातनभ्मोऽवऩ

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 77


तॊ
तॊ
तॊ
तत्
ततस्ततो
ततो
तत्त्ित्
तत्र
तत्रैकाग्रॊ
तत्सहदतत
तथा
तदा
तऩजस्िभ्मोऽधधको
तस्भाद्मोगी
तस्माहॊ
तस्माहॊ
तस्मैि
तात
तु
तु
तुष्मतत
तेनैि
त्िदतम्
हदशश्चानिरोकमन ्
दीऩो
द्ु खॊ
द्ु खहा
द्ु खेन
दतु नदग्रहॊ
दर
ु ब
द तयॊ
दष्ु प्राऩ
दे शे
धायमतनचरॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 78


धीभताभ ्
धतृ तगह
ृ ीतमा

नमेत ्
नश्मतत
नाततनीचॊ
नात्भानभिसादमेत ्
नात्मश्नतस्तु
नात्मुजचरतॊ
नाधधकॊ
नाभ
नाभुत्र
नाशसकाग्रॊ
तन्स्ऩह
ृ ्
तनग्रहॊ
तनमतभानस्
तनमम्मैतदात्भतमेि
तनयाशीयऩरयग्रह्
तनरुद्धॊ
तनिादणऩयभाॊ
तनिातस्थो
तनश्चमेन
तनश्चयतत
नेङ्गते
नेजतद्रमाथेषु
नैि
नैिेह
ऩधथ
ऩयभात्भा
ऩयाॊ
ऩश्मतत
ऩश्मतत
ऩश्मतत

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 79


ऩश्मतनात्भतन
ऩश्माशभ
ऩाण्डि
ऩाऩेषु
ऩाथद
ऩुण्मकृताॊ
ऩि
ू ादभ्मासेन
ऩौिददेहहकभ ्
प्रणश्माशभ
प्रततष्ठाप्म
प्रभाधथ
प्रमत्नाद्मतभानस्तु
प्रशाततभनसॊ
प्रशाततस्म
प्रशाततात्भा
प्राप्म
प्राहुमोगॊ
प्रोक्त्
फतधयु ात्भात्भनस्तस्म
फतधुयात्भैि
फरिद्दृढभ ्
फुद्धधग्राह्मभतीजतद्रमभ ्
फुद्धधसॊमोगॊ
ब्रह्भण्
ब्रह्भबत
ू भकल्भषभ ्
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्रह्भसॊस्ऩशदभत्मततॊ
बजते
बजत्मेकत्िभाजस्थत्
बितत
बितत
बितत
बिाजन
ुद

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 80


बम
ू ्
भजचचत्तो
भत्
भतत्
भतोऽधधक्
भत्ऩय्
भत्सॊस्थाभधधगचछतत
भद्गतेनाततयात्भना
भधुसूदन
भन्
भन्
भन्
भन्
भनश्चञ्चरभजस्थयभ ्
भनसैिेजतद्रमग्राभॊ
भनो
भतमते
भतमे
भतम
भतम
भहाफाहो
भहाफाहो
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भानाऩभानमो्
भे
भे
मॊ
मॊ
म्
मतधचत्तस्म
मतधचत्तात्भा

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 81


मतधचत्तेजतद्रमकक्रम्
मतता
मतते
मतो
मतो
मत्तद्
मत्र
मत्र
मत्रोऩयभते
मथा
मदा
मदा
महद
मदीदृशभ ्
मजस्भजतस्थतो
मातत
मुक्त
मुक्त
मक्
ु त
मुक्तचेष्टस्म
मुक्ततभो
मुक्तस्िप्नािफोधस्म
मुक्ताहायविहायस्म
मुञ्जतो
मञ्
ु जतनेिॊ
मुञ्जतनेिॊ
मुञ्जीत
मुञ्ज्माद्मोगभात्भविशुद्धमे
मेनात्भैिात्भना
मो
मो
मो
मोक्तव्मो

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 82


मोगरष्टोऽशबजामते
मोगभात्भन्
मोगमुक्तात्भा
मोगशास्त्रे
मोगसॊक्षऻतभ ्
मोगसॊशसद्धधॊ
मोगसेिमा
मोगस्त्िमा
मोगस्म
मोगाचचशरतभानस्
मोगारूढस्तदोचमते
मोगारूढस्म
मोधगनॊ
मोधगनाभवऩ
मोधगनाभेि
मोधगनो
मोगी
मोगोऽतनविदण्णचेतसा
मोगोऽजस्त
मोऽमॊ
मोऽजन
ुद
यहशस
रयऩुयात्भन्
रब्ध्िा
रबते
राबॊ
रोकानुवषत्िा
रोके
ितदते
ितदभानोऽवऩ
ितेतात्भैि
िशॊ
िश्मात्भना

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 83


िा
िा
िामोरयि
विगतकल्भष्
विगतबीब्रदह्भचारयव्रते
विजजतेजतद्रम्
विद्धध
विद्मते
विद्माद्द्ु खसॊमोगविमोगॊ
विनाशस्तस्म
वितनमतॊ
वितनमम्म
विभढ
ू ो
िेवत्त
िैयाग्मेण
शक्मोऽिाप्तुभुऩामत्
शत्रुत्िे
शत्रुित ्
शनै्
शनैरुऩयभेद्फुद्ध्मा
शब्दब्रह्भाततितदते
शभ्
शाततयजसॊ
शाजततॊ
शाश्िती्
शीतोष्णसुखद्ु खेषु
शुचीनाॊ
शुचौ
श्रद्धमोऩेतो
श्रद्धािान ्
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीबगिानुिाच

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 84


श्रीबगिानि
ु ाच
श्रीभताॊ
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
षष्ठोऽध्माम्





सॊकल्ऩप्रबिातकाभाॊस्त्मक्त्िा
सॊतमासशभतत
सॊतमासी
सॊमम्म
सॊशमॊ
सॊशमस्मास्म
सॊशुद्धककजल्फष्
सॊशसद्धौ
स्
सततभात्भानॊ
सदात्भानॊ
सदात्भानॊ
सभॊ
सभॊ
सभदशदन्
सभततत्
सभफुद्धधविदशशष्मते
सभरोष्टाश्भकाञ्चन्
सभा्
सभाहहत्
सम्प्रेक्ष्म
सिं
सिदकाभेभ्मो
सिदत्र

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 85


सिदत्र
सिदत्र
सिदथा
सिदबूतस्थभात्भानॊ
सिदबूतजस्थतॊ
सिदबूतातन
सिदसॊकल्ऩसॊतमासी
सिादनशेषत्
सिेषाॊ
साधुष्िवऩ
साम्मेन
सुखॊ
सख
ु भश्नत
ु े
सुखभात्मजततकॊ
सुखभुत्तभभ ्
सुखेन
सुदष्ु कयभ ्
सुरृजतभत्रामद
ुद ासीनभध्मस्थद्िेष्मफतधुषु
सोऩभा
जस्थत्
जस्थत्
जस्थतश्चरतत
जस्थय्
जस्थयभासनभात्भन्
स्भत
ृ ा
स्िॊ
स्िप्नशीरस्म
हह
हह
हह
ह्मिशोऽवऩ
ह्मसॊतमस्तसॊकल्ऩो
ह्मात्भनो

KSHTRGYN.CO.IN | 6. *अथ षष्ठोऽध्माम्* 86


ह्मऩ
ु ऩद्मते
ह्मेनॊ
हिमते

7. *अथ सप्तभोऽध्मामः*
1. श्रीबगिानुिाच भय्मासक्तभना् ऩाथद मोगॊ मुञ्जतभदाश्रम् । असॊशमॊ सभग्रॊ भाॊ मथा ऻास्मशस तचछृणु ॥७- १॥
2 ऻानॊ तेऽहॊ सविऻानशभदॊ िक्ष्माम्मशेषत् । मज्ऻात्िा नेह बूमोऽतमज्ऻातव्मभिशशष्मते ॥७- २॥
3 भनष्ु माणाॊ सहस्रेषु कजश्चद्मततत शसद्धमे । मतताभवऩ शसद्धानाॊ कजश्चतभाॊ िेवत्त तत्त्ित् ॥७- ३॥
4 बूशभयाऩोऽनरो िामु् खॊ भनो फुद्धधये ि च । अहॊ काय इतीमॊ भे शबतना प्रकृततयष्टधा ॥७- ४॥ *
5 अऩये मशभतस्त्ितमाॊ प्रकृततॊ विद्धध भे ऩयाभ ् । जीिबूताॊ भहाफाहो ममेदॊ धामदते जगत ् ॥७- ५॥
6 एतद्मोनीतन बूतातन सिादणीत्मुऩधायम । अहॊ कृत्स्नस्म जगत् प्रबि् प्ररमस्तथा ॥७- ६॥
7 भत्त् ऩयतयॊ नातमजत्कॊधचदजस्त धनॊजम । भतम सिदशभदॊ प्रोतॊ सूत्रे भणणगणा इि ॥७- ७॥
8 यसोऽहभप्सु कौततेम प्रबाजस्भ शशशसूमम
द ो् । प्रणि् सिदिद
े े षु शब्द् खे ऩौरुषॊ नष
ृ ु ॥७- ८॥
9 ऩण्ु मो गतध् ऩधृ थव्माॊ च तेजश्चाजस्भ विबािसौ । जीिनॊ सिदबत
ू ष
े ु तऩश्चाजस्भ तऩजस्िषु ॥७- ९॥
10 फीजॊ भाॊ सिदबूतानाॊ विद्धध ऩाथद सनातनभ ् । फुद्धधफद्
ुद धधभताभजस्भ तेजस्तेजजस्िनाभहभ ् ॥७- १०॥
11 फरॊ फरिताॊ चाहॊ काभयागवििजजदतभ ् । धभादविरुद्धो बूतष
े ु काभोऽजस्भ बयतषदब ॥७- ११॥
12 मे चैि साजत्त्िका बािा याजसास्ताभसाश्च मे । भत्त एिेतत ताजतिद्धध न त्िहॊ तेषु ते भतम ॥७- १२॥
13 त्रत्रशबगण
ुद भमैबादिैयेशब् सिदशभदॊ जगत ् । भोहहतॊ नाशबजानातत भाभेभ्म् ऩयभव्ममभ ् ॥७- १३॥
14 दै िी ह्मेषा गुणभमी भभ भामा दयु त्ममा । भाभेि मे प्रऩद्मतते भामाभेताॊ तयजतत ते ॥७- १४॥
15 न भाॊ दष्ु कृततनो भढ
ू ा् प्रऩद्मतते नयाधभा् । भाममाऩरृतऻाना आसयु ॊ बािभाधश्रता् ॥७- १५॥

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 87


16 चतवु िदधा बजतते भाॊ जना् सक
ु ृ ततनोऽजन
ुद । आतो जजऻासयु थादथॉ ऻानी च बयतषदब ॥७- १६॥
17 तेषाॊ ऻानी तनत्ममक्
ु त एकबजक्तविदशशष्मते । वप्रमो हह ऻातननोऽत्मथदभहॊ स च भभ वप्रम् ॥७- १७॥
18 उदाया् सिद एिैते ऻानी त्िात्भैि भे भतभ ् । आजस्थत् स हह मुक्तात्भा भाभेिानुत्तभाॊ गततभ ् ॥७- १८॥
19 फहूनाॊ जतभनाभतते ऻानिातभाॊ प्रऩद्मते । िासुदेि् सिदशभतत स भहात्भा सुदर
ु ब
द ् ॥७- १९॥
20 काभैस्तैस्तैरृदतऻाना् प्रऩद्मततेऽतमदे िता् । तॊ तॊ तनमभभास्थाम प्रकृत्मा तनमता् स्िमा ॥७- २०॥
21 मो मो माॊ माॊ तनुॊ बक्त् श्रद्धमाधचदतुशभचछतत । तस्म तस्माचराॊ श्रद्धाॊ ताभेि विदधाम्महभ ् ॥७- २१॥
22 स तमा श्रद्धमा मक्
ु तस्तस्मायाधनभीहते । रबते च तत् काभातभमैि विहहताजतह तान ् ॥७- २२॥
23 अततित्तु परॊ तेषाॊ तद्बित्मल्ऩभेधसाभ ् । दे िातदे िमजो माजतत भद्बक्ता माजतत भाभवऩ ॥७- २३॥
24 अव्मक्तॊ व्मजक्तभाऩतनॊ भतमतते भाभफुद्धम् । ऩयॊ बािभजानततो भभाव्ममभनुत्तभभ ् ॥७- २४॥
25 नाहॊ प्रकाश् सिदस्म मोगभामासभाित
ृ ् । भूढोऽमॊ नाशबजानातत रोको भाभजभव्ममभ ् ॥७- २५॥
26 िेदाहॊ सभतीतातन ितदभानातन चाजन
ुद । बविष्माणण च बूतातन भाॊ तु िेद न कश्चन ॥७- २६॥
27 इचछाद्िेषसभुत्थेन द्ितद्िभोहे न बायत । सिदबूतातन सॊभोहॊ सगे माजतत ऩयततऩ ॥७- २७॥
28 मेषाॊ त्िततगतॊ ऩाऩॊ जनानाॊ ऩण्ु मकभदणाभ ् । ते द्ितद्िभोहतनभक्
ुद ता बजतते भाॊ दृढव्रता् ॥७- २८॥
29 जयाभयणभोऺाम भाभाधश्रत्म मतजतत मे । ते ब्रह्भ तद्विद्ु कृत्स्नभध्मात्भॊ कभद चाणखरभ ् ॥७- २९॥
30 साधधबूताधधदै िॊ भाॊ साधधमऻॊ च मे विद्ु । प्रमाणकारेऽवऩ च भाॊ ते विदम
ु क्
ुद तचेतस् ॥७- ३०॥
31 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे ऻानविऻानमोगो नाभ
सप्तभोऽध्माम् ॥ ७ ॥

CHAPTER 7 VOCABULARY

अततित्तु
अऩये मशभतस्त्ितमाॊ
अव्मक्तॊ
असॊशमॊ
अहॊ
अहॊ काय
आतो
आसुयॊ
आजस्थत्
इचछाद्िेषसभुत्थेन
इतीमॊ
इि
उदाया्
एकबजक्तविदशशष्मते

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 88


एतद्मोनीतन
एिेतत
एिैते
कभद
कश्चन
कजश्चद्मततत
कजश्चतभाॊ
काभयागवििजजदतभ ्
काभातभमैि
काभैस्तैस्तैरृदतऻाना्
काभोऽजस्भ
कृत्स्नभध्मात्भॊ
कृत्स्नस्म
कौततेम
खॊ
खे
गतध्
गुणभमी








चतुविदधा
चाणखरभ ्
चाजन
ुद
चाहॊ
चैि
जगत्
जगत ्

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 89


जगत ्
जना्
जनानाॊ
जतभनाभतते
जयाभयणभोऺाम
जजऻासुयथादथॉ
जीिनॊ
जीिबूताॊ
ऻानॊ
ऻानिातभाॊ
ऻानविऻानमोगो
ऻातननोऽत्मथदभहॊ
ऻानी
ऻानी
ऻानी
ऻास्मशस
तॊ
तॊ
तचछृणु
तत्
तत्त्ित्
तत्सहदतत
तद्बित्मल्ऩभेधसाभ ्
तद्विद्ु
तनॊु
तऩश्चाजस्भ
तऩजस्िषु
तमा
तयजतत
तस्म
तस्माचराॊ
तान ्
ताजतिद्धध

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 90


ताभेि
तु
ते
ते
ते
ते
तेजश्चाजस्भ
तेजस्तेजजस्िनाभहभ ्
तेषाॊ
तेषाॊ
तेषु
तेऽहॊ
त्रत्रशबगण
ुद भमैबादिैयेशब्
त्िततगतॊ
त्िहॊ
त्िात्भैि
दयु त्ममा
दष्ु कृततनो
दृढव्रता्
दे िातदे िमजो
दै िी
द्ितद्िभोहतनभक्
ुद ता
द्ितद्िभोहे न
धनॊजम
धभादविरुद्धो
धामदते



नयाधभा्
नातमजत्कॊधचदजस्त
नाशबजानातत
नाशबजानातत

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 91


नाभ
नाहॊ
तनत्ममुक्त
तनमता्
तनमभभास्थाम
नष
ृ ु
नेह
ऩयॊ
ऩयतयॊ
ऩयततऩ
ऩयभव्ममभ ्
ऩयाभ ्
ऩाऩॊ
ऩाथद
ऩाथद
ऩुण्मकभदणाभ ्
ऩुण्मो
ऩधृ थव्माॊ
ऩौरुषॊ
प्रकाश्
प्रकृततॊ
प्रकृततयष्टधा
प्रकृत्मा
प्रणि्
प्रऩद्मते
प्रऩद्मतते
प्रऩद्मतते
प्रऩद्मततेऽतमदे िता्
प्रबि्
प्रबाजस्भ
प्रमाणकारेऽवऩ
प्ररमस्तथा
वप्रम्

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 92


वप्रमो
प्रोतॊ
परॊ
फरॊ
फरिताॊ
फहूनाॊ
फीजॊ
फुद्धधये ि
फुद्धधफद्
ुद धधभताभजस्भ
ब्रह्भ
ब्रह्भविद्मामाॊ
बक्त्
बजतते
बजतते
बयतषदब
बयतषदब
बविष्माणण
बायत
बािभजानततो
बािभाधश्रता्
बािा
शबतना
बूतातन
बूतातन
बत
ू ष
े ु
बूशभयाऩोऽनरो
बूमोऽतमज्ऻातव्मभिशशष्मते
भणणगणा
भतभ ्
भत्त
भत्त्
भद्बक्ता
भनुष्माणाॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 93


भनो
भतमतते
भभ
भभ
भभाव्ममभनुत्तभभ ्
भतम
भय्मासक्तभना्
भहात्भा
भहाफाहो
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भाभजभव्ममभ ्
भाभवऩ
भाभफुद्धम्
भाभाधश्रत्म
भाभेभ्म्
भाभेि
भाभेिानुत्तभाॊ
भाममाऩरृतऻाना
भामा
भामाभेताॊ
भूढा्
भूढोऽमॊ
भे
भे
भे
भोहहतॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 94


मज्ऻात्िा
मतताभवऩ
मतजतत
मथा
ममेदॊ
माॊ
माॊ
माजतत
माजतत
माजतत
मुक्तस्तस्मायाधनभीहते
मुक्तात्भा
मञ्
ु जतभदाश्रम्
मे
मे
मे
मे
मे
मेषाॊ
मो
मो
मोगॊ
मोगभामासभाित
ृ ्
मोगशास्त्रे
यसोऽहभप्सु
याजसास्ताभसाश्च
रबते
रोको
िक्ष्माम्मशेषत्
ितदभानातन
िाम्ु
िासुदेि्
विदधाम्महभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 95


विद्ु
विदम
ु क्
ुद तचेतस्
विद्धध
विद्धध
विबािसौ
विहहताजतह
िेवत्त
िेद
िेदाहॊ
व्मजक्तभाऩतनॊ
शब्द्
शशशसूमम
द ो्
श्रद्धमा
श्रद्धमाधचदतुशभचछतत
श्रद्धाॊ
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु




सॊभोहॊ
सनातनभ ्
सप्तभोऽध्माम्
सभग्रॊ
सभतीतातन
सगे
सिद
सिदबूतानाॊ
सिदबत
ू ातन
सिदबूतष
े ु
सिदशभतत

KSHTRGYN.CO.IN | 7. *अथ सप्तभोऽध्माम्* 96


सिदशभदॊ
सिदशभदॊ
सिदिेदेषु
सिदस्म
सिादणीत्मुऩधायम
सविऻानशभदॊ
सहस्रेषु
साजत्त्िका
साधधबूताधधदै िॊ
साधधमऻॊ
शसद्धमे
शसद्धानाॊ
सक
ु ृ ततनोऽजन
ुद
सुदर
ु ब
द ्
सूत्रे
स्िमा
हह
हह
ह्मेषा

8. *अथाष्टभोऽध्मामः*
1.अजन
ुद उिाच ककॊ तद्ब्रह्भ ककभध्मात्भॊ ककॊ कभद ऩुरुषोत्तभ । अधधबूतॊ च ककॊ प्रोक्तभधधदै िॊ ककभुचमते ॥८- १॥
2 अधधमऻ् कथॊ कोऽत्र दे हेऽजस्भतभधुसूदन । प्रमाणकारे च कथॊ ऻेमोऽशस तनमतात्भशब् ॥८- २॥
3 श्रीबगिानुिाच अऺयॊ ब्रह्भ ऩयभॊ स्िबािोऽध्मात्भभुचमते । बूतबािोद्बिकयो विसगद् कभदसॊक्षऻत् ॥८- ३॥
4 अधधबूतॊ ऺयो बाि् ऩुरुषश्चाधधदै ितभ ् । अधधमऻोऽहभेिात्र दे हे दे हबत
ृ ाॊ िय ॥८- ४॥
5 अततकारे च भाभेि स्भयतभक्
ु त्िा करेियभ ् । म् प्रमातत स भद्बािॊ मातत नास्त्मत्र सॊशम् ॥८- ५॥
6 मॊ मॊ िावऩ स्भयतबािॊ त्मजत्मतते करेियभ ् । तॊ तभेिैतत कौततेम सदा तद्बािबावित् ॥८- ६॥
7 तस्भात्सिेषु कारेषु भाभनुस्भय मुध्म च । भय्मवऩदतभनोफुद्धधभादभेिैष्मस्मसॊशमभ ् ॥८- ७॥
8 अभ्मासमोगमुक्तेन चेतसा नातमगाशभना ।ऩयभॊ ऩुरुषॊ हदव्मॊ मातत ऩाथादनुधचततमन ् ॥८- ८॥
9 कविॊ ऩुयाणभनुशाशसताय- भणोयणीमाॊसभनुस्भये द्म् । सिदस्म धातायभधचतत्मरूऩ भाहदत्मिणं तभस् ऩयस्तात ् ॥८-
९॥

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 97
10 प्रमाणकारे भनसाचरेन बक्त्मा मक्
ु तो मोगफरेन चैि । रि
ु ोभदध्मे प्राणभािेश्म सम्मक्स तॊ ऩयॊ ऩरु
ु षभऩ
ु ैतत
हदव्मभ ् ॥८- १०॥
11 मदऺयॊ िेदविदो िदजतत विशजतत मद्मतमो िीतयागा् । महदचछततो ब्रह्भचमं चयजतत तत्ते ऩदॊ सॊग्रहे ण प्रिक्ष्मे
॥८- ११॥
12 सिदद्िायाणण सॊमम्म भनो रृहद तनरुध्म च ।भूध्तमादधामात्भन् प्राणभाजस्थतो मोगधायणाभ ् ॥८- १२॥
13 ओशभत्मेकाऺयॊ ब्रह्भ व्माहयतभाभनुस्भयन ् ।म् प्रमातत त्मजतदे हॊ स मातत ऩयभाॊ गततभ ् ॥८- १३॥
14 अनतमचेता् सततॊ मो भाॊ स्भयतत तनत्मश् ।तस्माहॊ सर
ु ब् ऩाथद तनत्ममक्
ु तस्म मोधगन् ॥८- १४॥
15 भाभुऩेत्म ऩुनजदतभ द्ु खारमभशाश्ितभ ् ।नाप्नुिजतत भहात्भान् सॊशसद्धधॊ ऩयभाॊ गता् ॥८- १५॥
16 आब्रह्भबुिनाल्रोका् ऩुनयािततदनोऽजन
ुद ।भाभुऩेत्म तु कौततेम ऩुनजदतभ न विद्मते ॥८- १६॥
17 सहस्रमुगऩमदततभहमदद्ब्रह्भणो विद्ु ।यात्रत्रॊ मुगसहस्रातताॊ तेऽहोयात्रविदो जना् ॥८- १७॥
18 अव्मक्ताद्व्मक्तम् सिाद् प्रबितत्महयागभे ।यात्र्मागभे प्ररीमतते तत्रैिाव्मक्तसॊऻके ॥८- १८॥
19 बूतग्राभ् स एिामॊ बूत्िा बूत्िा प्ररीमते ।यात्र्मागभेऽिश् ऩाथद प्रबित्महयागभे ॥८- १९॥
20 ऩयस्तस्भात्तु बािोऽतमोऽव्मक्तोऽव्मक्तात्सनातन् ।म् स सिेषु बत
ू ष
े ु नश्मत्सु न विनश्मतत ॥८- २०॥
21 अव्मक्तोऽऺय इत्मुक्तस्तभाहु् ऩयभाॊ गततभ ् ।मॊ प्राप्म न तनितदतते तद्धाभ ऩयभॊ भभ ॥८- २१॥
22 ऩुरुष् स ऩय् ऩाथद बक्त्मा रभ्मस्त्िनतममा ।मस्मातत्स्थातन बूतातन मेन सिदशभदॊ ततभ ् ॥८- २२॥
23 मत्र कारे त्िनािवृ त्तभािवृ त्तॊ चैि मोधगन् ।प्रमाता माजतत तॊ कारॊ िक्ष्माशभ बयतषदब ॥८- २३॥
24 अजग्नज्मोततयह् शुक्र् षण्भासा उत्तयामणभ ् ।तत्र प्रमाता गचछजतत ब्रह्भ ब्रह्भविदो जना् ॥८- २४॥
25 धूभो यात्रत्रस्तथा कृष्ण् षण्भासा दक्षऺणामनभ ् ।तत्र चातद्रभसॊ ज्मोततमोगी प्राप्म तनितदते ॥८- २५॥
26 शुक्रकृष्णे गती ह्मेते जगत् शाश्िते भते ।एकमा मात्मनािवृ त्तभतममाितदते ऩन
ु ् ॥८- २६॥
27 नैते सत
ृ ी ऩाथद जानतमोगी भुह्मतत कश्चन ।तस्भात्सिेषु कारेषु मोगमुक्तो बिाजन
ुद ॥८- २७॥
28 िेदेषु मऻेषु तऩ्सु चैि दानेषु मत ् ऩुण्मपरॊ प्रहदष्टभ ् ।अत्मेतत तत्सिदशभदॊ विहदत्िा मोगी ऩयॊ स्थानभुऩैतत
चाद्मभ ् ॥८- २८॥
29 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे अऺयब्रह्भमोगो
नाभाष्टभोऽध्माम् ॥८॥

CHAPTER 8 VOCABULARY

अऺयॊ
अऺयब्रह्भमोगो
अजग्नज्मोततयह्
अत्मेतत
अधधबत
ू ॊ
अधधबूतॊ
अधधमऻ्

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 98
अधधमऻोऽहभेिात्र
अनतमचेता्
अततकारे
अभ्मासमोगमुक्तेन
अव्मक्ताद्व्मक्तम्
अव्मक्तोऽऺय
आब्रह्भबि
ु नाल्रोका्
इत्मुक्तस्तभाहु्
उत्तयामणभ ्
उिाच
एकमा
एिामॊ
ओशभत्मेकाऺयॊ
कथॊ
कभद
कभदसॊक्षऻत्
करेियभ ्
करेियभ ्
कविॊ
कश्चन
कारॊ
कारे
कारेषु
कारेषु
ककॊ
ककभध्मात्भॊ
ककभुचमते
कृष्ण्
कोऽत्र
कौततेम
कौततेम
ऺयो
गचछजतत

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 99
गता्
गततभ ्
गततभ ्
गती

चयजतत
चातद्रभसॊ
चेतसा
चैि
जगत्
जना्
जानतमोगी
ऻेमोऽशस
ज्मोततमोगी
तॊ
ततभ ्
तत्ते
तत्र
तत्रैिाव्मक्तसॊऻके
तत्सहदतत
तत्सिदशभदॊ
तद्धाभ
तद्ब्रह्भ
तद्बािबावित्
तऩ्सु
तभस्
तभेिैतत
तस्भात्सिेषु
तस्भात्सिेषु
तस्माहॊ
तु
तेऽहोयात्रविदो
त्मजत्मतते

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 100


त्मजतदे हॊ
त्िनािवृ त्तभािवृ त्तॊ
दक्षऺणामनभ ्
दानेषु
हदव्मॊ
हदव्मभ ्
द्ु खारमभशाश्ितभ ्
दे हबत
ृ ाॊ
दे हे
दे हेऽजस्भतभधुसूदन
धातायभधचतत्मरूऩ
धूभो

नश्मत्सु
नातमगाशभना
नाप्नुिजतत
नाभाष्टभोऽध्माम्
नास्त्मत्र
तनत्ममक्
ु तस्म
तनत्मश्
तनमतात्भशब्
तनरुध्म
तनितदते
तनितदतते
नैते
ऩय्
ऩयभॊ
ऩयभाॊ
ऩयस्तस्भात्तु
ऩयस्तात ्
ऩाथद
ऩाथादनुधचततमन ्
ऩुण्मपरॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 101


ऩन
ु ्
ऩन
ु यािततदनोऽजुदन
ऩुनजदतभ
ऩुयाणभनुशाशसताय-
ऩुरुषॊ
ऩुरुषभुऩैतत
ऩरु
ु षश्चाधधदै ितभ ्
ऩुरुषोत्तभ
प्रहदष्टभ ्
प्रबित्महयागभे
प्रबितत्महयागभे
प्रमाणकारे
प्रमाणकारे
प्रमाता
प्रमातत
प्ररीमते
प्ररीमतते
प्रिक्ष्मे
प्राणभािेश्म
प्राणभाजस्थतो
प्राप्म
प्रोक्तभधधदै िॊ
ब्रह्भ
ब्रह्भचमं
ब्रह्भविदो
ब्रह्भविद्मामाॊ
बक्त्मा
बयतषदब
बिाजन
ुद
बाि्
बािोऽतमोऽव्मक्तोऽव्मक्तात्सनातन्
बूतग्राभ्
बूतबािोद्बिकयो

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 102


बत
ू ातन
बत
ू ष
े ु
बूत्िा
रुिोभदध्मे
भणोयणीमाॊसभनुस्भये द्म्
भते
भद्बािॊ
भनसाचरेन
भनो
भभ
भय्मवऩदतभनोफुद्धधभादभेिैष्मस्मसॊशमभ ्
भहात्भान्
भाॊ
भाहदत्मिणं
भाभनुस्भय
भाभुऩेत्म
भाभेि
भुह्मतत
भध्
ू तमादधामात्भन्
मॊ
म्
मऻेषु
मत ्
मत्र
मदऺयॊ
महदचछततो
मद्मतमो
मस्मातत्स्थातन
मातत
मात्मनािवृ त्तभतममाितदते
माजतत
मुक्तो
मुगसहस्रातताॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 103


मध्
ु म
मेन
मो
मोगधायणाभ ्
मोगफरेन
मोगमुक्तो
मोगशास्त्रे
मोधगन्
यात्रत्रॊ
यात्रत्रस्तथा
यात्र्मागभे
यात्र्मागभेऽिश्
रभ्मस्त्िनतममा
िक्ष्माशभ
िदजतत
िय
िावऩ
विहदत्िा
विद्ु
विद्मते
विनश्मतत
विशजतत
विसगद्
िीतयागा्
िेदविदो
िेदेषु
व्माहयतभाभनुस्भयन ्
शाश्िते
शुक्र्
शुक्रकृष्णे
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 104


षण्भासा
षण्भासा

सॊग्रहे ण
सॊमम्म
सॊशम्
सॊशसद्धधॊ
सततॊ
सदा
सम्मक्स
सिदद्िायाणण
सिदशभदॊ
सिदस्म
सिाद्
सिेषु
सहस्रमुगऩमदततभहमदद्ब्रह्भणो
सुरब्
सत
ृ ी
स्भयतत
स्भयतबािॊ
स्भयतभुक्त्िा
स्िबािोऽध्मात्भभुचमते
रृहद
ह्मेते

KSHTRGYN.CO.IN | 8. *अथाष्टभोऽध्माम्* 105


9. *अथ निभोऽध्मामः*
1. श्रीबगिानुिाच इदॊ तु ते गुह्मतभॊ प्रिक्ष्माम्मनसूमिे । ऻानॊ विऻानसहहतॊ मज्ऻात्िा भोक्ष्मसेऽशुबात ् ॥९-
१॥
2 याजविद्मा याजगुह्मॊ ऩवित्रशभदभुत्तभभ ् । प्रत्मऺािगभॊ धम्मं सुसुखॊ कतुभ
द व्ममभ ् ॥९- २॥
3 अश्रद्दधाना् ऩुरुषा धभदस्मास्म ऩयततऩ । अप्राप्म भाॊ तनितदतते भत्ृ मुसॊसायित्भदतन ॥९- ३॥
4 भमा ततशभदॊ सिं जगदव्मक्तभूततदना । भत्स्थातन सिदबूतातन न चाहॊ तेष्ििजस्थत् ॥९- ४॥
5 न च भत्स्थातन बूतातन ऩश्म भे मोगभैश्ियभ ् । बूतबतृ न च बूतस्थो भभात्भा बूतबािन् ॥९- ५॥
6 मथाकाशजस्थतो तनत्मॊ िामु् सिदत्रगो भहान ् । तथा सिादणण बूतातन भत्स्थानीत्मुऩधायम ॥९- ६॥
7 सिदबत
ू ातन कौततेम प्रकृततॊ माजतत भाशभकाभ ् । कल्ऩऺमे ऩन
ु स्तातन कल्ऩादौ विसज
ृ ाम्महभ ् ॥९- ७॥

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 106


8 प्रकृततॊ स्िाभिष्टभ्म विसज
ृ ाशभ ऩन
ु ् ऩन
ु ् । बत
ू ग्राभशभभॊ कृत्स्नभिशॊ प्रकृतेिश
द ात ् ॥९- ८॥
9 न च भाॊ तातन कभादणण तनफध्नजतत धनॊजम । उदासीनिदासीनभसक्तॊ तेषु कभदसु ॥९- ९॥
10 भमाध्मऺेण प्रकृतत् सूमते सचयाचयभ ् । हे तुनानेन कौततेम जगद्विऩरयितदते ॥९- १०॥
11 अिजानजतत भाॊ भूढा भानुषीॊ तनुभाधश्रतभ ् । ऩयॊ बािभजानततो भभ बूतभहे श्ियभ ् ॥९- ११॥
12 भोघाशा भोघकभादणो भोघऻाना विचेतस् । याऺसीभासुयीॊ चैि प्रकृततॊ भोहहनीॊ धश्रता् ॥९- १२॥
13 भहात्भानस्तु भाॊ ऩाथद दै िीॊ प्रकृततभाधश्रता् । बजतत्मनतमभनसो ऻात्िा बूताहदभव्ममभ ् ॥९- १३॥
14 सततॊ कीतदमततो भाॊ मतततश्च दृढव्रता् । नभस्मततश्च भाॊ बक्त्मा तनत्ममक्
ु ता उऩासते ॥९- १४॥
15 ऻानमऻेन चाप्मतमे मजततो भाभुऩासते । एकत्िेन ऩथ
ृ क्त्िेन फहुधा विश्ितोभुखभ ् ॥९- १५॥
16 अहॊ क्रतुयहॊ मऻ् स्िधाहभहभौषधभ ् । भतत्रोऽहभहभेिाज्मभहभजग्नयहॊ हुतभ ् ॥९- १६॥
17 वऩताहभस्म जगतो भाता धाता वऩताभह् । िेद्मॊ ऩवित्रभोंकाय ऋक्साभ मजुयेि च ॥९- १७॥
18 गततबदताद प्रबु् साऺी तनिास् शयणॊ सुरृत ् । प्रबि् प्ररम् स्थानॊ तनधानॊ फीजभव्ममभ ् ॥९- १८॥
19 तऩाम्महभहॊ िषं तनगह्
ृ णाम्मुत्सज
ृ ाशभ च । अभत
ृ ॊ चैि भत्ृ मुश्च सदसचचाहभजन
ुद ॥९- १९॥
20 त्रैविद्मा भाॊ सोभऩा् ऩत
ू ऩाऩा मऻैरयष््िा स्िगदततॊ प्राथदमतते । ते ऩण्
ु मभासाद्म सयु े तद्ररोक- भश्नजतत
हदव्माजतदवि दे िबोगान ् ॥९- २०॥
21 ते तॊ बुक्त्िा स्िगदरोकॊ विशारॊ ऺीणे ऩुण्मे भत्मदरोकॊ विशजतत । एिॊ त्रमीधभदभनुप्रऩतना गतागतॊ काभकाभा
रबतते ॥९- २१॥
22 अनतमाजश्चततमततो भाॊ मे जना् ऩमुऩ
द ासते । तेषाॊ तनत्माशबमुक्तानाॊ मोगऺेभॊ िहाम्महभ ् ॥९- २२॥
23 मेऽप्मतमदे िताबक्ता मजतते श्रद्धमाजतिता् । तेऽवऩ भाभेि कौततेम मजतत्मविधधऩूिक
द भ ् ॥९- २३॥
24 अहॊ हह सिदमऻानाॊ बोक्ता च प्रबयु े ि च । न तु भाभशबजानजतत तत्त्िेनातश्चमिजतत ते ॥९- २४॥
25 माजतत दे िव्रता दे िाजतऩतॄतमाजतत वऩतव्र
ृ ता् । बूतातन माजतत बूतज्
े मा माजतत भद्माजजनोऽवऩ भाभ ् ॥९- २५॥
26 ऩत्रॊ ऩुष्ऩॊ परॊ तोमॊ मो भे बक्त्मा प्रमचछतत । तदहॊ बक्त्मुऩरृतभश्नाशभ प्रमतात्भन् ॥९- २६॥
27 मत्कयोवष मदश्नाशस मज्जुहोवष ददाशस मत ् । मत्तऩस्मशस कौततेम तत्कुरुष्ि भदऩदणभ ् ॥९- २७॥
28 शुबाशुबपरैयेिॊ भोक्ष्मसे कभदफतधनै् । सॊतमासमोगमुक्तात्भा विभुक्तो भाभुऩैष्मशस ॥९- २८॥
29 सभोऽहॊ सिदबूतष
े ु न भे द्िेष्मोऽजस्त न वप्रम् । मे बजजतत तु भाॊ बक्त्मा भतम ते तेषु चाप्महभ ् ॥९- २९॥
30 अवऩ चेत्सद
ु यु ाचायो बजते भाभनतमबाक् । साधयु े ि स भततव्म् सम्मग्व्मिशसतो हह स् ॥९- ३०॥
31 क्षऺप्रॊ बितत धभादत्भा शश्िचछाजततॊ तनगचछतत ।कौततेम प्रतत जानीहह न भे बक्त् प्रणश्मतत ॥९- ३१॥
32 भाॊ हह ऩाथद व्मऩाधश्रत्म मेऽवऩ स्मु् ऩाऩमोनम् । जस्त्रमो िैश्मास्तथा शूद्रास्तेऽवऩ माजतत ऩयाॊ गततभ ् ॥९-
३२॥
33 ककॊ ऩुनब्रादह्भणा् ऩुण्मा बक्ता याजषदमस्तथा । अतनत्मभसुखॊ रोकशभभॊ प्राप्म बजस्ि भाभ ् ॥९- ३३॥
34 भतभना बि भद्बक्तो भद्माजी भाॊ नभस्कुरु । भाभेिैष्मशस मुक्त्िैिभात्भानॊ भत्ऩयामण् ॥९- ३४॥
35 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासऩ
ू तनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे
याजविद्मायाजगुह्ममोगो नाभ निभोऽध्माम् ॥९॥

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 107


CHAPTER 9 VOCABULARY

अनतमाजश्चततमततो
अतनत्मभसुखॊ
अवऩ
अप्राप्म
अभत
ृ ॊ
अिजानजतत
अश्रद्दधाना्
अहॊ
इदॊ
उदासीनिदासीनभसक्तॊ
उऩासते
ऋक्साभ
एकत्िेन
एिॊ
कतुभ
द व्ममभ ्
कभदफतधनै्
कभदसु
कभादणण
कल्ऩऺमे
कल्ऩादौ
ककॊ
कीतदमततो
कृत्स्नभिशॊ
कौततेम
कौततेम
कौततेम
कौततेम
कौततेम
क्रतुयहॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 108


क्षऺप्रॊ
ऺीणे
गततबदताद
गुह्मतभॊ

चाप्मतमे
चाहॊ
चेत्सुदयु ाचायो
चैि
चैि
जगतो
जगदव्मक्तभूततदना
जगद्विऩरयितदते
जना्
जानीहह
ऻात्िा
ऻानॊ
ऻानमऻेन
तॊ
ततशभदॊ
तत्कुरुष्ि
तत्त्िेनातश्चमिजतत
तत्सहदतत
तथा
तदहॊ
तनुभाधश्रतभ ्
तऩाम्महभहॊ
तातन
तु
ते
तेषाॊ
तेषु
तेष्ििजस्थत्

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 109


तेऽवऩ
तोमॊ
त्रमीधभदभनुप्रऩतना
त्रैविद्मा
ददाशस
दृढव्रता्
दे िव्रता
दे िाजतऩतॄतमाजतत
दै िीॊ
द्िेष्मोऽजस्त
धनॊजम
धभदस्मास्म
धभादत्भा
धम्मं
धाता

नभस्कुरु
नभस्मततश्च
निभोऽध्माम्
नाभ
तनगचछतत
तनगह्
ृ णाम्मुत्सज
ृ ाशभ
तनत्मॊ
तनत्ममुक्ता
तनत्माशबमक्
ु तानाॊ
तनधानॊ
तनफध्नजतत
तनितदतते
तनिास्
ऩत्रॊ
ऩयॊ
ऩयततऩ
ऩमुऩ
द ासते

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 110


ऩवित्रशभदभत्त
ु भभ ्
ऩवित्रभोंकाय
ऩश्म
ऩाऩमोनम्
ऩाथद
ऩाथद
वऩताभह्
वऩताहभस्म
वऩतव्र
ृ ता्
ऩुण्मभासाद्म
ऩुण्मा
ऩुण्मे
ऩन
ु ्
ऩुन्
ऩुनब्रादह्भणा्
ऩुनस्तातन
ऩुरुषा
ऩुष्ऩॊ
ऩत
ू ऩाऩा
ऩथ
ृ क्त्िेन
प्रकृततॊ
प्रकृततॊ
प्रकृततॊ
प्रकृतत्
प्रकृततभाधश्रता्
प्रकृतेिश
द ात ्
प्रणश्मतत
प्रतत
प्रत्मऺािगभॊ
प्रबि्
प्रब्ु
प्रबुयेि
प्रमचछतत

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 111


प्रमतात्भन्
प्ररम्
प्रिक्ष्माम्मनसूमिे ।
प्राप्म
प्राथदमतते
वप्रम्
परॊ
फहुधा
फीजभव्ममभ ्
ब्रह्भविद्मामाॊ
बक्त्
बक्ता
बक्त्मा
बक्त्मा
बक्त्मुऩरृतभश्नाशभ
बजते
बजजतत
बजतत्मनतमभनसो
बजस्ि
बि
बितत
बािभजानततो
बुक्त्िा
बूतग्राभशभभॊ
बत
ू बतृ न
बूतभहे श्ियभ ्
बूतस्थो
बूताहदभव्ममभ ्
बूतातन
बूतातन
बत
ू ातन
बूतज्
े मा
बोक्ता

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 112


भत्ऩयामण्
भत्स्थातन
भत्स्थातन
भत्स्थानीत्मुऩधायम
भदऩदणभ ्
भद्बक्तो
भद्माजजनोऽवऩ
भद्माजी
भततव्म्
भतत्रोऽहभहभेिाज्मभहभजग्नयहॊ
भतभना
भभ
भभात्भा
भमा
भमाध्मऺेण
भत्मदरोकॊ
भहात्भानस्तु
भहान ्
भाॊ
भाता
भानुषीॊ
भाभनतमबाक्
भाभशबजानजतत
भाशभकाभ ्
भाभऩ
ु ासते
भाभुऩैष्मशस
भाभेि
भाभेिैष्मशस
भाभ ्
भाभ ्
भढ
ू ा
भत्ृ मुश्च
भत्ृ मुसॊसायित्भदतन

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 113


भे
भोक्ष्मसे
भोक्ष्मसेऽशुबात ्
भोघकभादणो
भोघऻाना
भोघाशा
भोहहनीॊ
मजतते
मजततो
मजतत्मविधधऩूिक
द भ्
मजुयेि
मज्जुहोवष
मऻ्
मऻैरयष््िा
मतततश्च
मत ्
मत्कयोवष
मत्तऩस्मशस
मथाकाशजस्थतो
मदश्नाशस
माजतत
माजतत
माजतत
माजतत
माजतत
मुक्त्िैिभात्भानॊ
मे
मे
मेऽवऩ
मेऽप्मतमदे िताबक्ता
मो
मोगऺेभॊ
मोगभैश्ियभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 114


मोगशास्त्रे
याऺसीभासयु ीॊ
याजगुह्मॊ
याजषदमस्तथा
याजविद्मा
याजविद्मायाजगुह्ममोगो
रोकशभभॊ
िषं
िहाम्महभ ्
िामु्
विचेतस्
विऻानसहहतॊ मज्ऻात्िा
विभक्
ु तो
विशजतत
विशारॊ
विश्ितोभुखभ ्
विसज
ृ ाशभ
विसज
ृ ाम्महभ ्
िेद्मॊ
िैश्मास्तथा
व्मऩाधश्रत्म
शयणॊ
शश्िचछाजततॊ
शुबाशुबपरैयेिॊ
शूद्रास्तेऽवऩ
श्रद्धमाजतिता्
धश्रता्
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु

सॊतमासमोगमुक्तात्भा
स्

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 115


सचयाचयभ ्
सततॊ
सदसचचाहभजुदन
सभोऽहॊ
सम्मग्व्मिशसतो
सिं
सिदत्रगो
सिदबूतातन
सिदबूतष
े ु
सिदमऻानाॊ
सिादणण
साऺी
साधयु े ि
सुयेतद्ररोक-
सुसुखॊ
सुरृत ्
सूमते
सोभऩा्
जस्त्रमो
स्थानॊ
स्मु्
स्िधाहभहभौषधभ ्
स्िगदततॊ
स्िगदरोकॊ
स्िाभिष्टभ्म
हह
हुतभ ्
हे तुनानेन

KSHTRGYN.CO.IN | 9. *अथ निभोऽध्माम्* 116


10. *अथ दशभोऽध्मामः*
1.श्रीबगिानुिाच बूम एि भहाफाहो शण
ृ ु भे ऩयभॊ िच् । मत्तेऽहॊ प्रीमभाणाम िक्ष्माशभ हहतकाम्ममा ॥१०- १॥
2 न भे विद्ु सयु गणा् प्रबिॊ न भहषदम् । अहभाहदहहद दे िानाॊ भहषॉणाॊ च सिदश् ॥१०- २॥
3 मो भाभजभनाहदॊ च िेवत्त रोकभहे श्ियभ ् । असॊभूढ् स भत्मेषु सिदऩाऩै् प्रभुचमते ॥१०- ३॥
4 फुद्धधऻादनभसॊभोह् ऺभा सत्मॊ दभ् शभ् । सुखॊ द्ु खॊ बिोऽबािो बमॊ चाबमभेि च ॥१०- ४॥
5 अहहॊसा सभता तुजष्टस्तऩो दानॊ मशोऽमश् । बिजतत बािा बूतानाॊ भत्त एि ऩथ
ृ जग्िधा् ॥१०- ५॥
6 भहषदम् सप्त ऩूिे चत्िायो भनिस्तथा । भद्बािा भानसा जाता मेषाॊ रोक इभा् प्रजा् ॥१०- ६॥
7 एताॊ विबूततॊ मोगॊ च भभ मो िेवत्त तत्त्ित् । सोऽविकम्ऩेन मोगेन मुज्मते नात्र सॊशम् ॥१०- ७॥
8 अहॊ सिदस्म प्रबिो भत्त् सिं प्रितदते । इतत भत्िा बजतते भाॊ फध
ु ा बािसभजतिता् ॥१०- ८॥
9 भजचचत्ता भद्गतप्राणा फोधमतत् ऩयस्ऩयभ ् । कथमततश्च भाॊ तनत्मॊ तुष्मजतत च यभजतत च ॥१०- ९॥
10 तेषाॊ सततमुक्तानाॊ बजताॊ प्रीततऩूिक
द भ ् । ददाशभ फुद्धधमोगॊ तॊ मेन भाभुऩमाजतत ते ॥१०- १०॥
11 तेषाभेिानुकम्ऩाथदभहभऻानजॊ तभ् । नाशमाम्मात्भबािस्थो ऻानदीऩेन बास्िता ॥१०- ११॥
12 अजन
ुद उिाच ऩयॊ ब्रह्भ ऩयॊ धाभ ऩवित्रॊ ऩयभॊ बिान ् । ऩरु
ु षॊ शाश्ितॊ हदव्मभाहददे िभजॊ विबुभ ् ॥१०- १२॥
13 आहुस्त्िाभष
ृ म् सिे दे िवषदनादयदस्तथा । अशसतो दे िरो व्मास् स्िमॊ चैि ब्रिीवष भे ॥१०- १३॥
14 सिदभेतदृतॊ भतमे मतभाॊ िदशस केशि । न हह ते बगितव्मजक्तॊ विददु े िा न दानिा् ॥१०- १४॥

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 117


15 स्िमभेिात्भनात्भानॊ िेत्थ त्िॊ ऩरु
ु षोत्तभ । बत
ू बािन बत
ू श
े दे िदे ि जगत्ऩते ॥१०- १५॥
16 िक्तभ
ु हदस्मशेषेण हदव्मा ह्मात्भविबत
ू म् । माशबविदबतू तशबरोकातनभाॊस्त्िॊ व्माप्म ततष्ठशस ॥१०- १६॥
17 कथॊ विद्माभहॊ मोधगॊस्त्िाॊ सदा ऩरयधचततमन ् । केषु केषु च बािेषु धचतत्मोऽशस बगितभमा ॥१०- १७॥
18 विस्तये णात्भनो मोगॊ विबूततॊ च जनादद न । बूम् कथम तजृ प्तहहद शण्ृ ितो नाजस्त भेऽभत
ृ भ ् ॥१०- १८॥
19 श्रीबगिानुिाच हतत ते कथतमष्माशभ हदव्मा ह्मात्भविबूतम् । प्राधातमत् कुरुश्रेष्ठ नास्त्मततो विस्तयस्म भे
॥१०- १९॥
20 अहभात्भा गडु ाकेश सिदबत
ू ाशमजस्थत् । अहभाहदश्च भध्मॊ च बत
ू ानाभतत एि च ॥१०- २०॥
21 आहदत्मानाभहॊ विष्णुज्मोततषाॊ यवियॊ शुभान ् । भयीधचभदरुताभजस्भ नऺत्राणाभहॊ शशी ॥१०- २१॥
22 िेदानाॊ साभिेदोऽजस्भ दे िानाभजस्भ िासि् । इजतद्रमाणाॊ भनश्चाजस्भ बूतानाभजस्भ चेतना ॥१०- २२॥
23 रुद्राणाॊ शॊकयश्चाजस्भ वित्तेशो मऺयऺसाभ ् । िसूनाॊ ऩािकश्चाजस्भ भेरु् शशखरयणाभहभ ् ॥१०- २३॥
24 ऩुयोधसाॊ च भुख्मॊ भाॊ विद्धध ऩाथद फहृ स्ऩततभ ् । सेनानीनाभहॊ स्कतद् सयसाभजस्भ सागय् ॥१०- २४॥
25 भहषॉणाॊ बग
ृ ुयहॊ धगयाभस्म्मेकभऺयभ ् । मऻानाॊ जऩमऻोऽजस्भ स्थाियाणाॊ हहभारम् ॥१०- २५॥
26 अश्ित्थ् सिदिऺ
ृ ाणाॊ दे िषॉणाॊ च नायद् । गतधिादणाॊ धचत्रयथ् शसद्धानाॊ कवऩरो भतु न् ॥१०- २६॥
27 उचचै्श्रिसभश्िानाॊ विद्धध भाभभत
ृ ोद्बिभ ् । ऐयाितॊ गजेतद्राणाॊ नयाणाॊ च नयाधधऩभ ् ॥१०- २७॥
28 आमुधानाभहॊ िज्रॊ धेनूनाभजस्भ काभधुक् । प्रजनश्चाजस्भ कतदऩद् सऩादणाभजस्भ िासुकक् ॥१०- २८॥
29 अनततश्चाजस्भ नागानाॊ िरुणो मादसाभहभ ् । वऩतॄणाभमदभा चाजस्भ मभ् सॊमभताभहभ ् ॥१०- २९॥
30 प्रह्रादश्चाजस्भ दै त्मानाॊ कार् करमताभहभ ् । भग
ृ ाणाॊ च भग
ृ ेतद्रोऽहॊ िैनतेमश्च ऩक्षऺणाभ ् ॥१०- ३०॥
31 ऩिन् ऩिताभजस्भ याभ् शस्त्रबत
ृ ाभहभ ् । झषाणाॊ भकयश्चाजस्भ स्रोतसाभजस्भ जाह्निी ॥१०- ३१॥
32 सगादणाभाहदयततश्च भध्मॊ चैिाहभजुदन । अध्मात्भविद्मा विद्मानाॊ िाद् प्रिदताभहभ ् ॥१०- ३२॥
33 अऺयाणाभकायोऽजस्भ द्ितद्ि् साभाशसकस्म च । अहभेिाऺम् कारो धाताहॊ विश्ितोभुख् ॥१०- ३३॥
34 भत्ृ मु् सिदहयश्चाहभुद्बिश्च बविष्मताभ ् । कीततद् श्रीिादक्च नायीणाॊ स्भतृ तभेधा धतृ त् ऺभा ॥१०- ३४॥
35 फहृ त्साभ तथा साम्नाॊ गामत्री छतदसाभहभ ् । भासानाॊ भागदशीषोऽहभत
ृ ूनाॊ कुसुभाकय् ॥१०- ३५॥
36 द्मूतॊ छरमताभजस्भ तेजस्तेजजस्िनाभहभ ् । जमोऽजस्भ व्मिसामोऽजस्भ सत्त्िॊ सत्त्ििताभहभ ् ॥१०- ३६॥
37 िष्ृ णीनाॊ िासुदेिोऽजस्भ ऩाण्डिानाॊ धनॊजम् । भुनीनाभप्महॊ व्मास् किीनाभुशना कवि् ॥१०- ३७॥
38 दण्डो दभमताभजस्भ नीततयजस्भ जजगीषताभ ् । भौनॊ चैिाजस्भ गह्ु मानाॊ ऻानॊ ऻानिताभहभ ् ॥१०- ३८॥
39 मचचावऩ सिदबूतानाॊ फीजॊ तदहभजन
ुद । न तदजस्त विना मत्स्मातभमा बूतॊ चयाचयभ ् ॥१०- ३९॥
40 नाततोऽजस्त भभ हदव्मानाॊ विबूतीनाॊ ऩयततऩ । एष तूद्दे शत् प्रोक्तो विबूतवे िदस्तयो भमा ॥१०- ४०॥
41 मद्मद्विबूततभत्सत्त्िॊ श्रीभदजू जदतभेि िा । तत्तदे िािगचछ त्िॊ भभ तेजोंऽशसॊबिभ ् ॥१०- ४१॥
42 अथिा फहुनैतेन ककॊ ऻातेन तिाजन
ुद । विष्टभ्माहशभदॊ कृत्स्नभेकाॊशेन जस्थतो जगत ् ॥१०- ४२॥
43 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे विबूततमोगो नाभ
दशभोऽध्माम् ॥ १० ॥

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 118


CHAPTER 10 VOCABULARY

अऺयाणाभकायोऽजस्भ
अथिा
अध्मात्भविद्मा
अनततश्चाजस्भ
अजन
ुद
अश्ित्थ्
असॊभूढ्
अशसतो
अहॊ
अहभात्भा
अहभाहदहहद
अहभाहदश्च
अहभेिाऺम्
अहहॊसा
आहदत्मानाभहॊ
आमुधानाभहॊ
आहुस्त्िाभष
ृ म्
इतत
इजतद्रमाणाॊ
इभा्
उचचै्श्रिसभश्िानाॊ
उिाच
एताॊ
एि
एष
ऐयाितॊ
कथॊ
कथम
कथमततश्च
कथतमष्माशभ

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 119


कतदऩद्
कवऩरो
करमताभहभ ्
कवि्
किीनाभुशना
काभधुक्
कार्
कारो
ककॊ
कीततद्
कुरुश्रेष्ठ
कुसुभाकय्
कृत्स्नभेकाॊशेन
केशि
केषु
केषु
ऺभा
गजेतद्राणाॊ
गतधिादणाॊ
गामत्री
धगयाभस्म्मेकभऺयभ ्
गुडाकेश
गुह्मानाॊ

चत्िायो
चयाचयभ ्
चाबमभेि
चाजस्भ
धचत्रयथ्
धचतत्मोऽशस
चेतना
चैि
चैिाजस्भ

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 120


चैिाहभजुदन
छतदसाभहभ ्
छरमताभजस्भ
जगत ्
जगत्ऩते
जनादद न
जऩमऻोऽजस्भ
जमोऽजस्भ
जाता
जाह्निी
जजगीषताभ ्
ऻातेन
ऻानॊ
ऻानदीऩेन
ऻानिताभहभ ्
झषाणाॊ
तॊ
तत्तदे िािगचछ
तत्त्ित्
तत्सहदतत
तथा
तदजस्त
तदहभजन
ुद
तभ्
तिाजन
ुद
ततष्ठशस
तुजष्टस्तऩो
तुष्मजतत
तूद्दे शत्
तजृ प्तहहद
ते
तेजस्तेजजस्िनाभहभ ्
तेजोंऽशसॊबिभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 121


तेषाॊ
तेषाभेिानक
ु म्ऩाथदभहभऻानजॊ
त्िॊ
त्िॊ
दण्डो
ददाशभ
दभ्
दभमताभजस्भ
दशभोऽध्माम्
दानॊ
दानिा्
हदव्मभाहददे िभजॊ
हदव्मा
हदव्मानाॊ
द्ु खॊ
दे िदे ि
दे िवषदनादयदस्तथा
दे िषॉणाॊ
दे िरो
दे िानाॊ
दे िानाभजस्भ
दै त्मानाॊ
द्मूतॊ
द्ितद्ि्
धनॊजम्
धाताहॊ
धाभ
धतृ त्
धेनूनाभजस्भ

नऺत्राणाभहॊ
नयाणाॊ
नयाधधऩभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 122


नागानाॊ
नात्र
नाततोऽजस्त
नाभ
नायद्
नायीणाॊ
नाशमाम्मात्भबािस्थो
नाजस्त
नास्त्मततो
तनत्मॊ
नीततयजस्भ
ऩक्षऺणाभ ्
ऩयॊ
ऩयॊ
ऩयततऩ
ऩयभॊ
ऩयभॊ
ऩयस्ऩयभ ्
ऩरयधचततमन ्
ऩिताभजस्भ
ऩिन्
ऩवित्रॊ
ऩाण्डिानाॊ
ऩाथद
ऩािकश्चाजस्भ
वऩतॄणाभमदभा
ऩुरुषॊ
ऩुरुषोत्तभ
ऩुयोधसाॊ
ऩूिे
ऩथ
ृ जग्िधा्
प्रजनश्चाजस्भ
प्रजा्

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 123


प्रबिॊ
प्रबिो
प्रभुचमते
प्रिदताभहभ ्
प्रितदते
प्रह्रादश्चाजस्भ
प्राधातमत्
प्रीततऩूिक
द भ्
प्रीमभाणाम
प्रोक्तो
फहुनैतन

फीजॊ
फद्
ु धधमोगॊ
फुद्धधऻादनभसॊभोह्
फुधा
फह
ृ त्साभ
फह
ृ स्ऩततभ ्
फोधमतत्
ब्रिीवष
ब्रह्भ
ब्रह्भविद्मामाॊ
बगितभमा
बगितव्मजक्तॊ
बजताॊ
बजतते
बमॊ
बिजतत
बिान ्
बविष्मताभ ्
बिोऽबािो
बािसभजतिता्
बािा
बािेषु

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 124


बास्िता
बत
ू ॊ
बूतबािन
बूतानाॊ
बूतानाभतत
बूतानाभजस्भ
बत
ू श

बूम
बूम्
बग
ृ ुयहॊ
भकयश्चाजस्भ
भजचचत्ता
भत्त
भत्त्
भत्िा
भद्गतप्राणा
भद्बािा
भध्मॊ
भध्मॊ
भनिस्तथा
भनश्चाजस्भ
भतमे
भभ
भभ
भभ
भमा
भयीधचभदरुताभजस्भ
भत्मेषु
भहषदम्
भहषदम्
भहषॉणाॊ
भहषॉणाॊ
भहाफाहो

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 125


भाॊ
भानसा
भाभजभनाहदॊ
भाभभत
ृ ोद्बिभ ्
भाभुऩमाजतत
भागदशीषोऽहभत
ृ ूनाॊ
भासानाॊ
भुख्मॊ
भुतन्
भुनीनाभप्महॊ
भग
ृ ाणाॊ
भग
ृ ेतद्रोऽहॊ
भत्ृ म्ु
भे
भेरु्
भेऽभत
ृ भ्
भौनॊ
मऺयऺसाभ ्
मचचावऩ
मऻानाॊ
मत्तेऽहॊ
मत्स्मातभमा
मद्मद्विबूततभत्सत्त्िॊ
मतभाॊ
मभ्
मशोऽमश्
मादसाभहभ ्
माशबविदबूततशबरोकातनभाॊस्त्िॊ
मुज्मते
मेन
मेषाॊ
मो
मो

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 126


मोगॊ
मोगॊ
मोगशास्त्रे
मोधगॊस्त्िाॊ
मोगेन
यभजतत
यवियॊ शुभान ्
याभ्
रुद्राणाॊ
रोक
रोकभहे श्ियभ ्
िक्तुभहदस्मशेषेण
िक्ष्माशभ
िच्
िज्रॊ
िदशस
िरुणो
िसूनाॊ
िा
िाद्
िासि्
िासुकक्
िासुदेिोऽजस्भ
वित्तेशो
विद्ु
विदद
ु े िा
विद्धध
विद्धध
विद्मानाॊ
विद्माभहॊ
विना
विबुभ ्
विबूततॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 127


विबतू तॊ
विबतू तमोगो
विबूतीनाॊ
विबूतवे िदस्तयो
विश्ितोभुख्
विष्टभ्माहशभदॊ
विष्णज्
ु मोततषाॊ
विस्तयस्म
विस्तये णात्भनो
िष्ृ णीनाॊ
िेवत्त
िेत्थ
िेदानाॊ
िैनतेमश्च
व्मिसामोऽजस्भ
व्माप्म
व्मास्
व्मास्
शॊकयश्चाजस्भ
शभ्
शशी
शस्त्रबत
ृ ाभहभ ्
शाश्ितॊ
शशखरयणाभहभ ्
शण
ृ ु
शण्ृ ितो
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभदजू जदतभेि
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
श्रीिादक्च

सॊमभताभहभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 128


सॊशम्
सततमक्
ु तानाॊ
सत्त्िॊ
सत्त्ििताभहभ ्
सत्मॊ
सदा
सप्त
सभता
सयसाभजस्भ
सगादणाभाहदयततश्च
सऩादणाभजस्भ
सिं
सिदऩाऩै्
सिदबूतानाॊ
सिदबूताशमजस्थत्
सिदभेतदृतॊ
सिदिऺ
ृ ाणाॊ
सिदश्
सिदस्म
सिदहयश्चाहभुद्बिश्च
सिे
सागय्
साभिेदोऽजस्भ
साभाशसकस्म
साम्नाॊ
शसद्धानाॊ
सुखॊ
सुयगणा्
सेनानीनाभहॊ
सोऽविकम्ऩेन
स्कतद्
स्थाियाणाॊ
जस्थतो

KSHTRGYN.CO.IN | 10. *अथ दशभोऽध्माम्* 129


स्भतृ तभेधा
स्रोतसाभजस्भ
स्िमॊ
स्िमभेिात्भनात्भानॊ
हतत
हह
हहतकाम्ममा
हहभारम्
ह्मात्भविबूतम्
ह्मात्भविबूतम्

11. *अथैकादशोऽध्माम्*
1. अजन
ुद उिाच भदनुग्रहाम ऩयभॊ गुह्मभध्मात्भसॊक्षऻतभ ् । मत्त्िमोक्तॊ िचस्तेन भोहोऽमॊ विगतो भभ ॥११- १॥
2 बिाप्ममौ हह बत
ू ानाॊ श्रत
ु ौ विस्तयशो भमा । त्ित्त् कभरऩत्राऺ भाहात्म्मभवऩ चाव्ममभ ् ॥११- २॥

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 130


3 एिभेतद्मथात्थ त्िभात्भानॊ ऩयभेश्िय । द्रष्टुशभचछाशभ ते रूऩभैश्ियॊ ऩरु
ु षोत्तभ ॥११- ३॥
4 भतमसे महद तचछक्मॊ भमा द्रष्टुशभतत प्रबो । मोगेश्िय ततो भे त्िॊ दशदमात्भानभव्ममभ ् ॥११- ४॥
5 श्रीबगिानुिाच ऩश्म भे ऩाथद रूऩाणण शतशोऽथ सहस्रश् । नानाविधातन हदव्मातन नानािणादकृतीतन च ॥११- ५॥
6 ऩश्माहदत्मातिसून्रुद्रानजश्िनौ भरुतस्तथा । फहूतमदृष्टऩूिादणण ऩश्माश्चमादणण बायत ॥११- ६॥
7 इहै कस्थॊ जगत्कृत्स्नॊ ऩश्माद्म सचयाचयभ ् । भभ दे हे गुडाकेश मचचातमद् द्रष्टुशभचछशस ॥११- ७॥
8 न तु भाॊ शक्मसे द्रष्टुभनेनैि स्िचऺुषा । हदव्मॊ ददाशभ ते चऺु् ऩश्म भे मोगभैश्ियभ ् ॥११- ८॥
9 सॊजम उिाच एिभक्
ु त्िा ततो याजतभहामोगेश्ियो हरय् । दशदमाभास ऩाथादम ऩयभॊ रूऩभैश्ियभ ् ॥११- ९॥
10 अनेकिक्त्रनमनभनेकाद्बुतदशदनभ ् । अनेकहदव्माबयणॊ हदव्मानेकोद्मतामुधभ ् ॥११- १०॥
11 हदव्मभाल्माम्फयधयॊ हदव्मगतधानुरेऩनभ ् । सिादश्चमदभमॊ दे िभनततॊ विश्ितोभुखभ ् ॥११- ११॥
12 हदवि सूमस
द हस्रस्म बिेद्मुगऩदजु त्थता । महद बा् सदृशी सा स्माद्बासस्तस्म भहात्भन् ॥११- १२॥
13 तत्रैकस्थॊ जगत्कृत्स्नॊ प्रविबक्तभनेकधा । अऩश्मद्दे िदे िस्म शयीये ऩाण्डिस्तदा ॥११- १३॥
14 तत् स विस्भमाविष्टो रृष्टयोभा धनॊजम् । प्रणम्म शशयसा दे िॊ कृताञ्जशरयबाषत ॥११- १४॥
15 अजन
ुद उिाच ऩश्माशभ दे िाॊस्ति दे ि दे हे सिांस्तथा बत
ू विशेषसॊघान ् । ब्रह्भाणभीशॊ कभरासनस्थ-
भष
ृ ीॊश्च सिादनुयगाॊश्च हदव्मान ् ॥११- १५॥
16 अनेकफाहूदयिक्त्रनेत्रॊ ऩश्माशभ त्िाॊ सिदतोऽनततरूऩभ ् । नाततॊ न भध्मॊ न ऩुनस्तिाहदॊ ऩश्माशभ विश्िेश्िय
विश्िरूऩ ॥११- १६॥
17 ककयीहटनॊ गहदनॊ चकक्रणॊ च तेजोयाशशॊ सिदतो दीजप्तभततभ ् । ऩश्माशभ त्िाॊ दतु नदयीक्ष्मॊ सभतता-
द्दीप्तानराकदद्मुततभप्रभेमभ ् ॥११- १७॥
18 त्िभऺयॊ ऩयभॊ िेहदतव्मॊ त्िभस्म विश्िस्म ऩयॊ तनधानभ ् । त्िभव्मम् शाश्ितधभदगोप्ता सनातनस्त्िॊ ऩरु
ु षो भतो भे
॥११- १८॥
19 अनाहदभध्माततभनततिीमद- भनततफाहुॊ शशशसूमन
द ेत्रभ ् । ऩश्माशभ त्िाॊ दीप्तहुताशिक्त्रॊ स्ितेजसा विश्िशभदॊ
तऩततभ ् ॥११- १९॥
20 द्मािाऩधृ थव्मोरयदभततयॊ हह व्माप्तॊ त्िमैकेन हदशश्च सिाद् । दृष््िाद्बुतॊ रूऩभुग्रॊ तिेदॊ रोकत्रमॊ प्रव्मधथतॊ
भहात्भन ् ॥११- २०॥
21 अभी हह त्िाॊ सयु सॊघा विशजतत केधचद्बीता् प्राञ्जरमो गण
ृ जतत । स्िस्तीत्मक्
ु त्िा भहवषदशसद्धसॊघा् स्ति
ु जतत त्िाॊ
स्तुततशब् ऩुष्कराशब् ॥११- २१॥
22 रुद्राहदत्मा िसिो मे च साध्मा विश्िेऽजश्िनौ भरुतश्चोष्भऩाश्च । गतधिदमऺासुयशसद्धसॊघा िीऺतते त्िाॊ
विजस्भताश्चैि सिे ॥११- २२॥
23 रूऩॊ भहत्ते फहुिक्त्रनेत्रॊ भहाफाहो फहुफाहूरुऩादभ ् । फहूदयॊ फहुदॊ ष्राकयारॊ दृष््िा रोका् प्रव्मधथतास्तथाहभ ् ॥११-
२३॥
24 नब्स्ऩश
ृ ॊ दीप्तभनेकिणं व्मात्ताननॊ दीप्तविशारनेत्रभ ् । दृष््िा हह त्िाॊ प्रव्मधथताततयात्भा धतृ तॊ न वितदाशभ
शभॊ च विष्णो ॥११- २४॥

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 131


25 दॊ ष्राकयारातन च ते भख
ु ातन दृष््िैि कारानरसजतनबातन । हदशो न जाने न रबे च शभद प्रसीद दे िेश
जगजतनिास ॥११- २५॥
26 अभी च त्िाॊ धत
ृ याष्रस्म ऩुत्रा् सिे सहै िाितनऩारसॊघै् । बीष्भो द्रोण् सूतऩुत्रस्तथासौ सहास्भदीमैयवऩ मोधभुख्मै्
॥११- २६॥
27 िक्त्राणण ते त्ियभाणा विशजतत दॊ ष्राकयारातन बमानकातन । केधचद्विरग्ना दशनाततये षु सॊदृश्मतते
चूणणदतैरुत्तभाङ्गै् ॥११- २७॥
28 मथा नदीनाॊ फहिोऽम्फि
ु ेगा् सभद्र
ु भेिाशबभख
ु ा द्रिजतत । तथा तिाभी नयरोकिीया विशजतत िक्त्राण्मशबविज्िरजतत
॥११- २८॥
29 मथा प्रदीप्तॊ ज्िरनॊ ऩतङ्गा विशजतत नाशाम सभद्ृ धिेगा् । तथैि नाशाम विशजतत रोका- स्तिावऩ िक्त्राणण
सभद्
ृ धिेगा् ॥११- २९॥
30 रेशरह्मसे ग्रसभान् सभतता-ल्रोकातसभग्रातिदनैज्िदरद्शब् । तेजोशबयाऩूमद जगत्सभग्रॊ बासस्तिोग्रा् प्रतऩजतत
विष्णो ॥११- ३०॥
31 आख्माहह भे को बिानग्र
ु रूऩो नभोऽस्तु ते दे ििय प्रसीद । विऻातशु भचछाशभ बिततभाद्मॊ न हह प्रजानाशभ ति
प्रिवृ त्तभ ् ॥११- ३१॥
32 श्रीबगिानुिाच कारोऽजस्भ रोकऺमकृत्प्रिद्ृ धो रोकातसभाहतशुद भह प्रित्त
ृ ् । ऋतेऽवऩ त्िाॊ न बविष्मजतत सिे
मेऽिजस्थता् प्रत्मनीकेषु मोधा् ॥११- ३२॥
33 तस्भात्त्िभुवत्तष्ठ मशो रबस्ि जजत्िा शत्रून ् बुङ्क्ष्ि याज्मॊ सभद्ृ धभ ् । भमैिैते तनहता् ऩूिभ
द ेि तनशभत्तभात्रॊ बि
सव्मसाधचन ् ॥११- ३३॥
34 द्रोणॊ च बीष्भॊ च जमद्रथॊ च कणं तथातमानवऩ मोधिीयान ् । भमा हताॊस्त्िॊ जहह भा व्मधथष्ठा मुध्मस्ि जेताशस
यणे सऩत्नान ् ॥११- ३४॥
35 सॊजम उिाच एतचुत्िा िचनॊ केशिस्म कृताञ्जशरिेऩभान् ककयीटी । नभस्कृत्िा बूम एिाह कृष्णॊसगद्गदॊ
बीतबीत् प्रणम्म ॥११- ३५॥
36 अजन
ुद उिाच स्थाने रृषीकेश ति प्रकीत्माद जगत्प्ररृष्मत्मनुयज्मते च । यऺाॊशस बीतातन हदशो द्रिजतत सिे
नभस्मजतत च शसद्धसॊघा् ॥११- ३६॥
37 कस्भाचच ते न नभेयतभहात्भन ् गयीमसे ब्रह्भणोऽप्माहदकत्रे । अनतत दे िेश जगजतनिास त्िभऺयॊ सदसत्तत्ऩयॊ
मत ् ॥११- ३७॥
38 त्िभाहददे ि् ऩुरुष् ऩुयाण-स्त्िभस्म विश्िस्म ऩयॊ तनधानभ ् । िेत्ताशस िेद्मॊ च ऩयॊ च धाभ त्िमा ततॊ
विश्िभनततरूऩ ॥११- ३८॥
39 िामुमभ
द ोऽजग्निदरुण् शशाङ्क् प्रजाऩततस्त्िॊ प्रवऩताभहश्च । नभो नभस्तेऽस्तु सहस्रकृत्ि् ऩुनश्च बूमोऽवऩ नभो
नभस्ते ॥११- ३९॥
40 नभ् ऩयु स्तादथ ऩष्ृ ठतस्ते नभोऽस्तु ते सिदत एि सिद । अनततिीमादशभतविक्रभस्त्िॊ सिं सभाप्नोवष ततोऽशस सिद्
॥११- ४०॥

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 132


41 सखेतत भत्िा प्रसबॊ मदक्
ु तॊ हे कृष्ण हे मादि हे सखेतत । अजानता भहहभानॊ तिेदॊ भमा प्रभादात्प्रणमेन िावऩ
॥११- ४१॥
42 मचचािहासाथदभसत्कृतोऽशस विहायशय्मासनबोजनेषु । एकोऽथिाप्मचमुत तत्सभऺॊ तत्ऺाभमे त्िाभहभप्रभेमभ ्
॥११- ४२॥
43 वऩताशस रोकस्म चयाचयस्म त्िभस्म ऩूज्मश्च गुरुगदयीमान ् । न त्ित्सभोऽस्त्मभ्मधधक् कुतोऽतमो
रोकत्रमेऽप्मप्रततभप्रबाि ॥११- ४३॥
44 तस्भात्प्रणम्म प्रणणधाम कामॊ प्रसादमे त्िाभहभीशभीड्मभ ् । वऩतेि ऩत्र
ु स्म सखेि सख्म्ु वप्रम् वप्रमामाहदशस दे ि
सोढुभ ् ॥११- ४४॥
45 अदृष्टऩूिं रृवषतोऽजस्भ दृष््िा बमेन च प्रव्मधथतॊ भनो भे । तदे ि भे दशदम दे ि रूऩॊ प्रसीद दे िेश जगजतनिास
॥११- ४५॥
46 ककयीहटनॊ गहदनॊ चक्रहस्त- शभचछाशभ त्िाॊ द्रष्टुभहॊ तथैि । तेनैि रूऩेण चतुबुदजेन सहस्रफाहो बि विश्िभूते ॥११-
४६॥
47 श्रीबगिानि
ु ाच भमा प्रसतनेन तिाजन
ुद ेदॊ रूऩॊ ऩयॊ दशशदतभात्भमोगात ् । तेजोभमॊ विश्िभनततभाद्मॊ मतभे
त्िदतमेन न दृष्टऩूिभ
द ् ॥११- ४७॥
48 न िेदमऻाध्ममनैनद दानै- नद च कक्रमाशबनद तऩोशबरुग्रै् । एिॊरूऩ् शक्म अहॊ नर
ृ ोके द्रष्टुॊ त्िदतमेन कुरुप्रिीय
॥११- ४८॥
49 भा ते व्मथा भा च विभूढबािो दृष््िा रूऩॊ घोयभीदृङ्भभेदभ ् । व्मऩेतबी् प्रीतभना् ऩुनस्त्िॊ तदे ि भे रूऩशभदॊ
प्रऩश्म ॥११- ४९॥
50 सॊजम उिाच इत्मजन
ुद ॊ िासद
ु े िस्तथोक्त्िा स्िकॊ रूऩॊ दशदमाभास बम
ू ् । आश्िासमाभास च बीतभेनॊ बत्ू िा ऩन
ु ्
सौम्मिऩुभह
द ात्भा ॥११- ५०॥
51 अजन
ुद उिाच दृष््िेदॊ भानष
ु ॊ रूऩॊ ति सौम्मॊ जनादद न । इदानीभजस्भ सॊित्त
ृ ् सचेता् प्रकृततॊ गत् ॥११- ५१॥
52 श्रीबगिानुिाच सुददु द शदशभदॊ रूऩॊ दृष्टिानशस मतभभ । दे िा अप्मस्म रूऩस्म तनत्मॊ दशदनकाङ्क्षऺण् ॥११- ५२॥
53 नाहॊ िेदैनद तऩसा न दानेन न चेज्ममा । शक्म एिॊविधो द्रष्टुॊ दृष्टिानशस भाॊ मथा ॥११- ५३॥
54 बक्त्मा त्िनतममा शक्म अहभेिॊविधोऽजुदन । ऻातुॊ द्रष्टुॊ च तत्त्िेन प्रिेष्टुॊ च ऩयॊ तऩ ॥११- ५४॥
55 भत्कभदकृतभत्ऩयभो भद्बक्त् सङ्गिजजदत् । तनिैय् सिदबत
ू ष
े ु म् स भाभेतत ऩाण्डि ॥११- ५५॥
56 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे विश्िरूऩदशदनमोगो नाभैकादशोऽध्माम् ॥ ११ ॥

CHAPTER 11 VOCABULARY

अजानता
अदृष्टऩि
ू ं
अनतत

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 133


अनततिीमादशभतविक्रभस्त्िॊ
अनाहदभध्माततभनततिीमद-
अनेकहदव्माबयणॊ
अनेकफाहूदयिक्त्रनेत्रॊ
अनेकिक्त्रनमनभनेकाद्बुतदशदनभ ्
अऩश्मद्दे िदे िस्म
अप्मस्म
अभी
अजन
ुद
अहॊ
अहभेिॊविधोऽजुदन
आख्माहह
आश्िासमाभास
इत्मजन
ुद ॊ
इदानीभजस्भ
इहै कस्थॊ
उिाच
ऋतेऽवऩ
एकोऽथिाप्मचमत

एतचुत्िा
एि
एिॊरूऩ्
एिॊविधो
एिभुक्त्िा
एिभेतद्मथात्थ
एिाह
कभरऩत्राऺ
कभरासनस्थ-
कणं
कस्भाचच
कामॊ
कारानरसजतनबातन
कारोऽजस्भ

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 134


ककयीहटनॊ
ककयीहटनॊ
ककयीटी
कुतोऽतमो
कुरुप्रिीय
कृताञ्जशरयबाषत
कृताञ्जशरिेऩभान्
कृष्ण
कृष्णॊसगद्गदॊ
केधचद्बीता्
केधचद्विरग्ना
केशिस्म
को
कक्रमाशबनद
गत्
गहदनॊ
गतधिदमऺासुयशसद्धसॊघा
गयीमसे
गड
ु ाकेश
गुरुगदयीमान ्
गुह्मभध्मात्भसॊक्षऻतभ ्
गण
ृ जतत
ग्रसभान्
घोयभीदृङ्भभेदभ ्

चक्रहस्त-
चकक्रणॊ
चऺु्
चतुबज
ुद ेन
चयाचयस्म
चाव्ममभ ्
चूणणदतैरुत्तभाङ्गै्
चेज्ममा

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 135


जगत्कृत्स्नॊ
जगत्कृत्स्नॊ
जगत्प्ररृष्मत्मनुयज्मते
जगत्सभग्रॊ
जगजतनिास
जनादद न
जमद्रथॊ
जहह
जाने
जजत्िा
जेताशस
ऻातुॊ
ज्िरनॊ
तचछक्मॊ
ततॊ
तत्
ततो
ततोऽशस
तत्ऺाभमे
तत्त्िेन
तत्रैकस्थॊ
तत्सहदतत
तत्सभऺॊ
तथा
तथातमानवऩ
तथैि
तदे ि
तऩततभ ्
तऩसा
तऩोशबरुग्रै्
ति
तिाभी
तिाजन
ुद ेदॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 136


तिेदॊ
तस्भात्त्िभवु त्तष्ठ
तस्भात्प्रणम्म
तु
ते
तेजोशबयाऩूमद
तेजोभमॊ
तेजोयाशशॊ
तेनैि
त्िॊ
त्ित्त्
त्ित्सभोऽस्त्मभ्मधधक्
त्िदतमेन
त्िनतममा
त्िभऺयॊ
त्िभव्मम्
त्िभस्म
त्िभात्भानॊ
त्िभाहददे ि्
त्िमा
त्िमैकेन
त्ियभाणा
त्िाॊ
त्िाभहभप्रभेमभ ्
त्िाभहभीशभीड्मभ ्
दॊ ष्राकयारातन
दॊ ष्राकयारातन
ददाशभ
दशदनकाङ्क्षऺण्
दशदम
दशदमात्भानभव्ममभ ्
दशदमाभास
दशशदतभात्भमोगात ्

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 137


दशनाततये षु
दानेन
दानै-
हदवि
हदव्मॊ
हदव्मगतधानुरेऩनभ ्
हदव्मभाल्माम्फयधयॊ
हदव्मातन
हदव्मानेकोद्मतामुधभ ्
हदशश्च
हदशो
हदशो
दीप्तभनेकिणं
दीप्तविशारनेत्रभ ्
दीप्तहुताशिक्त्रॊ
दीजप्तभततभ ्
दतु नदयीक्ष्मॊ
दृष्टऩूिभ
द ्
दृष्टिानशस
दृष्टिानशस
दृष््िा
दृष््िाद्बुतॊ
दृष््िेदॊ
दृष््िैि
दे ि
दे िॊ
दे िभनततॊ
दे ििय
दे िा
दे िाॊस्ति
दे िेश
दे हे
द्दीप्तानराकदद्मुततभप्रभेमभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 138


द्मािाऩधृ थव्मोरयदभततयॊ
द्रिजतत
द्रिजतत
द्रष्टुॊ
द्रष्टुभनेनैि
द्रष्टुभहॊ
द्रष्टुशभचछशस
द्रष्टुशभचछाशभ
द्रष्टुशभतत
द्रोणॊ
द्रोण्
धनॊजम्
धाभ
धत
ृ याष्रस्म
धतृ तॊ

नदीनाॊ
नब्स्ऩश
ृ ॊ
नभ्
नभस्कृत्िा
नभस्ते
नभस्तेऽस्तु
नभस्मजतत
नभेयतभहात्भन ्
नभो
नभोऽस्तु
नयरोकिीया
नानािणादकृतीतन
नानाविधातन
नाततॊ
नाभैकादशोऽध्माम्
नाशाम
नाशाम

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 139


नाहॊ
तनत्मॊ
तनधानभ ्
तनधानभ ्
तनशभत्तभात्रॊ
तनिैय्
तनहता्
नर
ृ ोके
ऩतङ्गा
ऩयॊ
ऩयॊ तऩ
ऩयभॊ
ऩयभेश्िय
ऩश्म
ऩश्माहदत्मातिसून्रुद्रानजश्िनौ
ऩश्माद्म
ऩश्माशभ
ऩश्माश्चमादणण
ऩाण्डि
ऩाण्डिस्तदा
ऩाथद
ऩाथादम
वऩताशस
वऩतेि
ऩत्र
ु स्म
ऩुत्रा्
ऩुन्
ऩुनश्च
ऩुनस्तिाहदॊ
ऩुनस्त्िॊ
ऩयु स्तादथ
ऩुयाण-स्त्िभस्म
ऩुरुष्

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 140


ऩरु
ु षो
ऩरु
ु षोत्तभ
ऩुष्कराशब्
ऩूज्मश्च
ऩूिभ
द ेि
ऩष्ृ ठतस्ते
प्रकीत्माद
प्रकृततॊ
प्रजानाशभ
प्रजाऩततस्त्िॊ
प्रणम्म
प्रणणधाम
प्रतऩजतत
प्रत्मनीकेषु
प्रदीप्तॊ
प्रऩश्म
प्रवऩताभहश्च
प्रबो
प्रभादात्प्रणमेन
प्रविबक्तभनेकधा
प्रित्त
ृ ्
प्रिवृ त्तभ ्
प्रिेष्टुॊ
प्रव्मधथतॊ
प्रव्मधथताततयात्भा
प्रव्मधथतास्तथाहभ ्
प्रसतनेन
प्रसबॊ
प्रसादमे
प्रसीद
प्राञ्जरमो
वप्रम्
वप्रमामाहदशस

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 141


प्रीतभना्
फहिोऽम्फि
ु ेगा्
फहुदॊ ष्राकयारॊ
फहुफाहूरुऩादभ ्
फहुिक्त्रनेत्रॊ
फहूदयॊ
फहूतमदृष्टऩि
ू ादणण
ब्रह्भणोऽप्माहदकत्रे
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्रह्भाणभीशॊ
बक्त्मा
बमानकातन
बमेन
बि
बिततभाद्मॊ
बिानुग्ररूऩो
बिाप्ममौ
बविष्मजतत
बिेद्मग
ु ऩदजु त्थता
बा्
बायत
बासस्तिोग्रा्
बीतबीत्
बीतभेनॊ
बीतातन
बीष्भॊ
बीष्भो
बुङ्क्ष्ि
बूतविशेषसॊघान ्
बूतानाॊ
बत्ू िा
बूम
बूम्

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 142


बम
ू ोऽवऩ
भतो
भत्कभदकृतभत्ऩयभो
भत्िा
भदनुग्रहाम
भद्बक्त्
भध्मॊ
भनततफाहुॊ
भनो
भतमसे
भभ
भमा
भमैिैते
भरुतश्चोष्भऩाश्च
भरुतस्तथा
भहत्ते
भहवषदशसद्धसॊघा्
भहात्भन्
भहात्भन ्
भहाफाहो
भहहभानॊ
भा
भाॊ
भानुषॊ
भाभेतत
भाहात्म्मभवऩ
शभचछाशभ
भुखातन
भे
भोहोऽमॊ
म्
मचचातमद्
मचचािहासाथदभसत्कृतोऽशस

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 143


मत ्
मत्त्िमोक्तॊ
मथा
महद
महद
मदक्
ु तॊ
मतभभ
मतभे
मशो
मादि
मुध्मस्ि
मे
मेऽिजस्थता्
मोगभैश्ियभ ्
मोगशास्त्रे
मोगेश्िय
मोधभुख्मै्
मोधिीयान ्
मोधा्
यऺाॊशस
याजतभहामोगेश्ियो
याज्मॊ
रुद्राहदत्मा
रूऩॊ
रूऩशभदॊ
रूऩभुग्रॊ
रूऩभैश्ियॊ
रूऩभैश्ियभ ्
रूऩस्म
रूऩाणण
रूऩेण
नद
रबस्ि

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 144


रबे
रेशरह्मसे
रोकऺमकृत्प्रिद्
ृ धो
रोकत्रमॊ
रोकत्रमेऽप्मप्रततभप्रबाि
रोकस्म
रोका-
रोका्
रोकातसभाहतुशद भह
िक्त्राणण
िक्त्राणण
िक्त्राण्मशबविज्िरजतत
िचनॊ
िचस्तेन
िसिो
िावऩ
िामुमभ
द ोऽजग्निदरुण्
िासुदेिस्तथोक्त्िा
विगतो
विऻातुशभचछाशभ
वितदाशभ
विभूढबािो
विशजतत
विश्ितोभुखभ ्
विश्िभनततभाद्मॊ
विश्िभनततरूऩ
विश्िशभदॊ
विश्िभूते
विश्िरूऩ
विश्िरूऩदशदनमोगो
विश्िस्म
विश्िस्म
विश्िेश्िय

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 145


विश्िेऽजश्िनौ
विष्णो
विस्तयशो
विस्भमाविष्टो
विजस्भताश्चैि
विहायशय्मासनबोजनेषु
िीऺतते
िेत्ताशस
िेदमऻाध्ममनैनद
िेहदतव्मॊ
िेदैनद
िेद्मॊ
व्मथा
व्मधथष्ठा
व्मऩेतबी्
व्मात्ताननॊ
व्माप्तॊ
शक्म
शक्मसे
शतशोऽथ
शत्रून ्
शभॊ
शयीये
शभद
शशाङ्क्
शशशसूमन
द ेत्रभ ्
शाश्ितधभदगोप्ता
शशयसा
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीबगिानि
ु ाच
श्रीबगिानुिाच
श्रीबगिानुिाच

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 146


श्रीभद्बगिद्गीतासऩ
ू तनषत्सु
श्रत
ु ौ


सॊजम
सॊदृश्मतते
सॊित्त
ृ ्
सखेतत
सखेि
सख्मु्
सङ्गिजजदत्
सचयाचयभ ्
सचेता्
सदसत्तत्ऩयॊ
सदृशी
सनातनस्त्िॊ
सभतता-
सभतता-ल्रोकातसभग्रातिदनैज्िदरद्शब्
सभाप्नोवष
सभुद्रभेिाशबभुखा
सभद्
ृ धभ ्
सभद्
ृ धिेगा्
सभद्
ृ धिेगा्
सिद
सिं
सिद्
सिदत
सिदतो
सिदतोऽनततरूऩभ ्
सिदबूतष
े ु
सिांस्तथा
सिाद्
सिादश्चमदभमॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 147


सिे
सव्मसाधचन ्
सहस्रकृत्ि्
सहस्रफाहो
सहस्रश्
सहास्भदीमैयवऩ
सहै िाितनऩारसॊघै्
सा
साध्मा
शसद्धसॊघा्
सुदद
ु द शदशभदॊ
सुयसॊघा
सत
ू ऩत्र
ु स्तथासौ
सूमस
द हस्रस्म
सोढुभ ्
सौम्मॊ
सौम्मिऩुभह
द ात्भा
स्तिावऩ
स्ततु तशब्
स्तुिजतत
स्थाने
स्माद्बासस्तस्म
स्िकॊ
स्िचऺुषा
स्ितेजसा
स्िस्तीत्मुक्त्िा
हताॊस्त्िॊ
हरय्
हह
रृवषतोऽजस्भ
रृषीकेश
रृष्टयोभा
हे

KSHTRGYN.CO.IN | 11. *अथैकादशोऽध्माम्* 148


12. *अथ द्िादशोऽध्माम्*


1.अजन
ुद उिाच एिॊ सततमुक्ता मे बक्तास्त्िाॊ ऩमऩ
ुद ासते । मे चाप्मऺयभव्मक्तॊ तेषाॊ के मोगवित्तभा् ॥१२- १॥
2 श्रीबगिानुिाच भय्मािेश्म भनो मे भाॊ तनत्ममुक्ता उऩासते । श्रद्धमा ऩयमोऩेतास्ते भे मुक्ततभा भता् ॥१२- २॥
3 मे त्िऺयभतनदे श्मभव्मक्तॊ ऩमऩ
ुद ासते । सिदत्रगभधचतत्मॊ च कूटस्थभचरॊ ध्रुिभ ् ॥१२- ३॥
4 सॊतनमम्मेजतद्रमग्राभॊ सिदत्र सभफुद्धम् । ते प्राप्नुिजतत भाभेि सिदबूतहहते यता् ॥१२- ४॥
5 क्रेशोऽधधकतयस्तेषाभव्मक्तासक्तचेतसाभ ् । अव्मक्ता हह गततदद ्ु खॊ दे हिद्शबयिाप्मते ॥१२- ५॥
6 मे तु सिादणण कभादणण भतम सॊतमस्म भत्ऩया् ।अनतमेनैि मोगेन भाॊ ध्मामतत उऩासते ॥१२- ६॥
7 तेषाभहॊ सभुद्धताद भत्ृ मुसॊसायसागयात ् । बिाशभ नधचयात्ऩाथद भय्मािेशशतचेतसाभ ् ॥१२- ७॥
8 भय्मेि भन आधत्स्ि भतम फुद्धधॊ तनिेशम । तनिशसष्मशस भय्मेि अत ऊध्िं न सॊशम् ॥१२- ८॥
9 अथ धचत्तॊ सभाधातुॊ न शक्नोवष भतम जस्थयभ ् । अभ्मासमोगेन ततो भाशभचछाप्तुॊ धनॊजम ॥१२- ९॥
10 अभ्मासेऽप्मसभथोऽशस भत्कभदऩयभो बि । भदथदभवऩ कभादणण कुिदजतसद्धधभिाप्स्मशस ॥१२- १०॥
11 अथैतदप्मशक्तोऽशस कतुं भद्मोगभाधश्रत् । सिदकभदपरत्मागॊ तत् कुरु मतात्भिान ् ॥१२- ११॥
12 श्रेमो हह ऻानभभ्मासाज्ऻानाद्ध्मानॊ विशशष्मते । ध्मानात्कभदपरत्मागस्त्मागाचछाजततयनततयभ ् ॥१२- १२॥
13 अद्िेष्टा सिदबूतानाॊ भैत्र् करुण एि च । तनभदभो तनयहॊ काय् सभद्ु खसुख् ऺभी ॥१२- १३॥
14 सॊतुष्ट् सततॊ मोगी मतात्भा दृढतनश्चम् ।भय्मवऩदतभनोफुद्धधमो भद्बक्त् स भे वप्रम् ॥१२- १४॥
15 मस्भातनोद्विजते रोको रोकातनोद्विजते च म् ।हषादभषदबमोद्िेगैभक्
ुद तो म् स च भे वप्रम् ॥१२- १५॥
16 अनऩेऺ् शुधचदद ऺ उदासीनो गतव्मथ् ।सिादयम्बऩरयत्मागी मो भद्बक्त् स भे वप्रम् ॥१२- १६॥
17 मो न रृष्मतत न द्िेजष्ट न शोचतत न काङ्ऺतत ।शुबाशब
ु ऩरयत्मागी बजक्तभातम् स भे वप्रम् ॥१२- १७॥
18 सभ् शत्रौ च शभत्रे च तथा भानाऩभानमो् ।शीतोष्णसख
ु द्ु खेषु सभ् सङ्गवििजजदत् ॥१२- १८॥
19 तुल्मतनतदास्तुततभौनी सततुष्टो मेन केनधचत ् ।अतनकेत् जस्थयभततबदजक्तभातभे वप्रमो नय् ॥१२- १९॥
20 मे तु धम्मादभत
ृ शभदॊ मथोक्तॊ ऩमऩ
ुद ासते ।श्रद्दधाना भत्ऩयभा बक्तास्तेऽतीि भे वप्रमा् ॥१२- २०॥
21 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे बजक्तमोगो नाभ
द्िादशोऽध्माम् ॥ १२ ॥

CHAPTER 12 VOCABULARY

अत
अथ
अथैतदप्मशक्तोऽशस
अद्िेष्टा

KSHTRGYN.CO.IN | 12. *अथ द्िादशोऽध्माम्* 149


अनतमेनैि
अनऩेऺ्
अतनकेत्
अभ्मासमोगेन
अभ्मासेऽप्मसभथोऽशस
अजन
ुद
अव्मक्ता
आधत्स्ि
उदासीनो
उऩासते
उऩासते
उिाच
ऊध्िं
एि
एिॊ
करुण
कतुं
कभादणण
कभादणण
काङ्ऺतत
कुरु
कुिदजतसद्धधभिाप्स्मशस
कूटस्थभचरॊ
के
केनधचत ्
क्रेशोऽधधकतयस्तेषाभव्मक्तासक्तचेतसाभ ्
ऺभी
गतव्मथ्
गततदद ्ु खॊ

चाप्मऺयभव्मक्तॊ
धचत्तॊ
ऻानभभ्मासाज्ऻानाद्ध्मानॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 12. *अथ द्िादशोऽध्माम्* 150


तत्
ततो
तत्सहदतत
तथा
तु
तु
तल्
ु मतनतदास्ततु तभौनी
ते
तेषाॊ
तेषाभहॊ
त्िऺयभतनदे श्मभव्मक्तॊ
दृढतनश्चम्
दे हिद्शबयिाप्मते
द्िादशोऽध्माम्
द्िेजष्ट
धनॊजम
धम्मादभत
ृ शभदॊ
ध्मानात्कभदपरत्मागस्त्मागाचछाजततयनततयभ ्
ध्मामतत
ध्रुिभ ्

नधचयात्ऩाथद
नय्
नाभ
तनत्ममक्
ु ता
तनयहॊ काय्
तनभदभो
तनिशसष्मशस
तनिेशम
ऩयमोऩेतास्ते
ऩमऩ
ुद ासते
ऩमुऩ
द ासते
ऩमुऩ
द ासते

KSHTRGYN.CO.IN | 12. *अथ द्िादशोऽध्माम्* 151


प्राप्नि
ु जतत
वप्रम्
वप्रम्
वप्रम्
वप्रमा्
वप्रमो
फद्
ु धधॊ
ब्रह्भविद्मामाॊ
बक्तास्तेऽतीि
बक्तास्त्िाॊ
बजक्तभातम्
बजक्तमोगो
बि
बिाशभ
भता्
भत्कभदऩयभो
भत्ऩयभा
भत्ऩया्
भदथदभवऩ
भद्बक्त्
भद्बक्त्
भद्मोगभाधश्रत्
भन
भनो
भतम
भतम
भतम
भय्मवऩदतभनोफुद्धधमो
भय्मािेशशतचेतसाभ ्
भय्मािेश्म
भय्मेि
भय्मेि
भाॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 12. *अथ द्िादशोऽध्माम्* 152


भाॊ
भानाऩभानमो्
भाशभचछाप्तुॊ
भाभेि
शभत्रे
भत्ृ मुसॊसायसागयात ्
भे
भैत्र्
म्
म्
मतात्भिान ्
मतात्भा
मथोक्तॊ
मस्भातनोद्विजते
मुक्ततभा
मे
मे
मे
मे
मे
मे
मेन
मो
मो
मोगवित्तभा्
मोगशास्त्रे
मोगी
मोगेन
यता्
रोकातनोद्विजते
रोको
विशशष्मते
शक्नोवष

KSHTRGYN.CO.IN | 12. *अथ द्िादशोऽध्माम्* 153


शत्रौ
शीतोष्णसख
ु द्ु खेषु
शुधचदद ऺ
शुबाशुबऩरयत्मागी
शोचतत
श्रद्दधाना
श्रद्धमा
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
श्रेमो




सॊतुष्ट्
सॊतनमम्मेजतद्रमग्राभॊ
सॊतमस्म
सॊशम्
सङ्गवििजजदत्
सततॊ
सततमुक्ता
सततुष्टो
सभ्
सभ्
सभद्ु खसुख्
सभफुद्धम्
सभाधातुॊ
सभुद्धताद
सिदकभदपरत्मागॊ
सिदत्र
सिदत्रगभधचतत्मॊ
सिदबूतहहते

KSHTRGYN.CO.IN | 12. *अथ द्िादशोऽध्माम्* 154


सिदबत
ू ानाॊ
सिादणण
सिादयम्बऩरयत्मागी
जस्थयभततबदजक्तभातभे
जस्थयभ ्
हषादभषदबमोद्िेगैभक्
ुद तो
हह
हह
रृष्मतत

13. *अथ त्रमोदशोऽध्मामः*


1.श्रीबगिानुिाच इदॊ शयीयॊ कौततेम ऺेत्रशभत्मशबधीमते । एतद्मो िेवत्त तॊ प्राहु् ऺेत्रऻ इतत तद्विद् ॥१३- १॥
2 ऺेत्रऻॊ चावऩ भाॊ विद्धध सिदऺेत्रेषु बायत । ऺेत्रऺेत्रऻमोऻादनॊ मत्तज्ऻानॊ भतॊ भभ ॥१३- २॥
3 तत्ऺेत्रॊ मचच मादृक्च मद्विकारय मतश्च मत ् । स च मो मत्प्रबािश्च तत्सभासेन भे शण
ृ ु ॥१३- ३॥
4 ऋवषशबफदहुधा गीतॊ छतदोशबविदविधै् ऩथ
ृ क् । ब्रह्भसूत्रऩदै श्चैि हे तुभद्शबविदतनजश्चतै् ॥१३- ४॥
5 भहाबत
ू ातमहॊ कायो फद्
ु धधयव्मक्तभेि च । इजतद्रमाणण दशैकॊ च ऩञ्च चेजतद्रमगोचया् ॥१३- ५॥
6 इचछा द्िेष् सुखॊ द्ु खॊ सॊघातश्चेतना धतृ त् । एतत्ऺेत्रॊ सभासेन सविकायभुदारृतभ ् ॥१३- ६॥
7 अभातनत्िभदजम्बत्िभहहॊसा ऺाजततयाजदिभ ् । आचामोऩासनॊ शौचॊ स्थैमभ
द ात्भवितनग्रह् ॥१३- ७॥
8 इजतद्रमाथेषु िैयाग्मभनहॊ काय एि च । जतभभत्ृ मुजयाव्माधधद्ु खदोषानुदशदनभ ् ॥१३- ८॥
9 असजक्तयनशबष्िङ्ग् ऩुत्रदायगहृ ाहदषु । तनत्मॊ च सभधचत्तत्िशभष्टातनष्टोऩऩवत्तषु ॥१३- ९॥
10 भतम चानतममोगेन बजक्तयव्मशबचारयणी । विविक्तदे शसेवित्िभयततजदनसॊसहद ॥१३- १०॥
11 अध्मात्भऻानतनत्मत्िॊ तत्त्िऻानाथददशदनभ ् । एतज्ऻानशभतत प्रोक्तभऻानॊ मदतोऽतमथा ॥१३- ११॥
12 ऻेमॊ मत्तत्प्रिक्ष्माशभ मज्ऻात्िाभत
ृ भश्नुते । अनाहद भत्ऩयॊ ब्रह्भ न सत्ततनासदच
ु मते ॥१३- १२॥
13 सिदत् ऩाणणऩादॊ तत्सिदतोऽक्षऺशशयोभुखभ ् । सिदत् श्रुततभल्रोके सिदभाित्ृ म ततष्ठतत ॥१३- १३॥
14 सिेजतद्रमगुणाबासॊ सिेजतद्रमवििजजदतभ ् । असक्तॊ सिदबचृ चैि तनगुदणॊ गुणबोक्त ृ च ॥१३- १४॥
15 फहहयततश्च बूतानाभचयॊ चयभेि च । सूक्ष्भत्िात्तदविऻेमॊ दयू स्थॊ चाजततके च तत ् ॥१३- १५॥
16 अविबक्तॊ च बूतष
े ु विबक्तशभि च जस्थतभ ् । बूतबतदृ च तज्ऻेमॊ ग्रशसष्णु प्रबविष्णु च ॥१३- १६॥
17 ज्मोततषाभवऩ तज्ज्मोततस्तभस् ऩयभचु मते । ऻानॊ ऻेमॊ ऻानगम्मॊ रृहद सिदस्म विजष्ठतभ ् ॥१३- १७॥

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 155


18 इतत ऺेत्रॊ तथा ऻानॊ ऻेमॊ चोक्तॊ सभासत् । भद्बक्त एतद्विऻाम भद्बािामोऩऩद्मते ॥१३- १८॥
19 प्रकृततॊ ऩरु
ु षॊ चैि विद्ध्मनादी उबािवऩ । विकायाॊश्च गण
ु ाॊश्चैि विद्धध प्रकृततसॊबिान ् ॥१३- १९॥
20 कामदकयणकतत्दृ िे हे तु् प्रकृततरुचमते । ऩुरुष् सुखद्ु खानाॊ बोक्तत्ृ िे हे तुरुचमते ॥१३- २०॥
21 ऩुरुष् प्रकृततस्थो हह बुङ्क्ते प्रकृततजातगुणान ् । कायणॊ गुणसङ्गोऽस्म सदसद्मोतनजतभसु ॥१३- २१॥
22 उऩद्रष्टानुभतता च बताद बोक्ता भहे श्िय् । ऩयभात्भेतत चाप्मुक्तो दे हेऽजस्भतऩुरुष् ऩय् ॥१३- २२॥
23 म एिॊ िेवत्त ऩुरुषॊ प्रकृततॊ च गुणै् सह । सिदथा ितदभानोऽवऩ न स बूमोऽशबजामते ॥१३- २३॥
24 ध्मानेनात्भतन ऩश्मजतत केधचदात्भानभात्भना । अतमे साॊख्मेन मोगेन कभदमोगेन चाऩये ॥१३- २४॥
25 अतमे त्िेिभजानतत् श्रुत्िातमेभ्म उऩासते । तेऽवऩ चातततयतत्मेि भत्ृ मुॊ श्रुततऩयामणा् ॥१३- २५॥
26 माित्सॊजामते ककॊ धचत्सत्त्िॊ स्थाियजङ्गभभ ् । ऺेत्रऺेत्रऻसॊमोगात्तद्विद्धध बयतषदब ॥१३- २६॥
27 सभॊ सिेषु बूतष
े ु ततष्ठततॊ ऩयभेश्ियभ ् । विनश्मत्स्िविनश्मततॊ म् ऩश्मतत स ऩश्मतत ॥१३- २७॥
28 सभॊ ऩश्मजतह सिदत्र सभिजस्थतभीश्ियभ ् । न हहनस्त्मात्भनात्भानॊ ततो मातत ऩयाॊ गततभ ् ॥१३- २८॥
29 प्रकृत्मैि च कभादणण कक्रमभाणातन सिदश् । म् ऩश्मतत तथात्भानभकतादयॊ स ऩश्मतत ॥१३- २९॥
30 मदा बत
ू ऩथ
ृ ग्बािभेकस्थभनऩ
ु श्मतत । तत एि च विस्तायॊ ब्रह्भ सॊऩद्मते तदा ॥१३- ३०॥
31 अनाहदत्िाजतनगुदणत्िात्ऩयभात्भामभव्मम् । शयीयस्थोऽवऩ कौततेम न कयोतत न शरप्मते ॥१३- ३१॥
32 मथा सिदगतॊ सौक्ष्म्मादाकाशॊ नोऩशरप्मते । सिदत्रािजस्थतो दे हे तथात्भा नोऩशरप्मते ॥१३- ३२॥
33 मथा प्रकाशमत्मेक् कृत्स्नॊ रोकशभभॊ यवि् । ऺेत्रॊ ऺेत्री तथा कृत्स्नॊ प्रकाशमतत बायत ॥१३- ३३॥
34 ऺेत्रऺेत्रऻमोये िभततयॊ ऻानचऺुषा । बूतप्रकृततभोऺॊ च मे विदम
ु ादजतत ते ऩयभ ् ॥१३- ३४॥
35 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे ऺेत्रऺेत्रऻविबागमोगो नाभ
त्रमोदशोऽध्माम् ॥ १३ ॥

CHAPTER 13 VOCABULARY

अध्मात्भऻानतनत्मत्िॊ
अनाहद
अनाहदत्िाजतनगण
ुद त्िात्ऩयभात्भामभव्मम्
अतमे
अतमे

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 156


अभातनत्िभदजम्बत्िभहहॊसा
अविबक्तॊ
असक्तॊ
असजक्तयनशबष्िङ्ग्
आचामोऩासनॊ
इचछा
इतत
इतत
इदॊ
इजतद्रमाणण
इजतद्रमाथेषु
उऩद्रष्टानुभतता
उऩासते
उबािवऩ
ऋवषशबफदहुधा
एतज्ऻानशभतत
एतत्ऺेत्रॊ
एतद्मो
एतद्विऻाम
एि
एि
एिॊ
कयोतत
कभदमोगेन
कभादणण
कायणॊ
कामदकयणकतदत्ृ िे
ककॊ धचत्सत्त्िॊ
कृत्स्नॊ
कृत्स्नॊ
केधचदात्भानभात्भना
कौततेम
कौततेम

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 157


कक्रमभाणातन
ऺाजततयाजदिभ ्
ऺेत्रॊ
ऺेत्रॊ
ऺेत्रऺेत्रऻमोये िभततयॊ
ऺेत्रऺेत्रऻमोऻादनॊ
ऺेत्रऺेत्रऻविबागमोगो
ऺेत्रऺेत्रऻसॊमोगात्तद्विद्धध
ऺेत्रऻ
ऺेत्रऻॊ
ऺेत्रशभत्मशबधीमते
ऺेत्री
गततभ ्
गीतॊ
गुणबोक्त ृ
गुणसङ्गोऽस्म
गुणाॊश्चैि
गुणै्
ग्रशसष्णु













KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 158





चयभेि
चातततयतत्मेि
चानतममोगेन
चाजततके
चाऩये
चावऩ
चाप्मुक्तो
चेजतद्रमगोचया्
चैि
चोक्तॊ
छतदोशबविदविधै्
जतभभत्ृ मुजयाव्माधधद्ु खदोषानुदशदनभ ्
ऻानॊ
ऻानॊ
ऻानगम्मॊ
ऻानचऺुषा
ऻेमॊ
ऻेमॊ
ऻेमॊ
ज्मोततषाभवऩ
तॊ
तज्ऻेमॊ
तज्ज्मोततस्तभस्
तत
ततो
तत ्
तत्ऺेत्रॊ
तत्त्िऻानाथददशदनभ ्
तत्सहदतत
तत्सभासेन

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 159


तत्सिदतोऽक्षऺशशयोभख
ु भ्
तथा
तथा
तथात्भा
तथात्भानभकतादयॊ
तदा
तद्विद्
ततष्ठतत
ततष्ठततॊ
ते
तेऽवऩ
त्रमोदशोऽध्माम्
त्िेिभजानतत्
दशैकॊ
द्ु खॊ
दयू स्थॊ
दे हे
दे हेऽजस्भतऩुरुष्
द्िेष्
धतृ त्
ध्मानेनात्भतन





नाभ
तनत्मॊ
तनगण
ुद ॊ
नोऩशरप्मते
नोऩशरप्मते
ऩञ्च
ऩय्

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 160


ऩयभात्भेतत
ऩयभच
ु मते
ऩयभेश्ियभ ्
ऩयभ ्
ऩयाॊ
ऩश्मतत
ऩश्मजतत
ऩश्मजतह
ऩाणणऩादॊ
ऩुत्रदायगह
ृ ाहदषु
ऩुरुषॊ
ऩुरुष्
ऩथ
ृ क्
प्रकाशमतत
प्रकाशमत्मेक्
प्रकृततॊ
प्रकृततजातगुणान ्
प्रकृततरुचमते
प्रकृततसॊबिान ्
प्रकृततस्थो
प्रकृत्मैि
प्रबविष्णु
प्राहु्
प्रोक्तभऻानॊ
फहहयततश्च
फुद्धधयव्मक्तभेि
ब्रह्भ
ब्रह्भ
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्रह्भसूत्रऩदै श्चैि
बजक्तयव्मशबचारयणी
बयतषदब
बताद

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 161


बायत
बायत
बुङ्क्ते
बूतऩथ
ृ ग्बािभेकस्थभनुऩश्मतत
बूतप्रकृततभोऺॊ
बूतबतदृ
बत
ू ानाभचयॊ
बूतष
े ु
बूतष
े ु
बूमोऽशबजामते
बोक्ता
बोक्तत्ृ िे
भतॊ
भत्ऩयॊ
भद्बक्त
भद्बािामोऩऩद्मते
भभ
भतम
भहाबत
ू ातमहॊ कायो
भहे श्िय्
भाॊ
भत्ृ मुॊ
भे

म्
म्
मचच
मज्ऻात्िाभत
ृ भश्नुते
मतश्च
मत ्
मत्तज्ऻानॊ
मत्तत्प्रिक्ष्माशभ
मत्प्रबािश्च

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 162


मथा
मथा
मदतोऽतमथा
मदा
मद्विकारय
मातत
मादृक्च
माित्सॊजामते
मे
मो
मोगशास्त्रे
मोगेन
यवि्
शरप्मते
रोकशभभॊ
ितदभानोऽवऩ
विकायाॊश्च
विदम
ु ादजतत
विद्धध
विद्धध
विद्ध्मनादी
विनश्मत्स्िविनश्मततॊ
विबक्तशभि
विविक्तदे शसेवित्िभयततजदनसॊसहद
विजष्ठतभ ्
विस्तायॊ
िेवत्त
िेवत्त
िैयाग्मभनहॊ काय
शयीयॊ
शयीयस्थोऽवऩ
शण
ृ ु
शौचॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 163


श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानि
ु ाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
श्रुततऩयामणा्
श्रुततभल्रोके
श्रुत्िातमेभ्म




सॊघातश्चेतना
सॊऩद्मते
सत्ततनासदच
ु मते
सदसद्मोतनजतभसु
सभॊ
सभॊ
सभधचत्तत्िशभष्टातनष्टोऩऩवत्तषु
सभिजस्थतभीश्ियभ ्
सभासत्
सभासेन
सिदऺेत्रेषु
सिदगतॊ
सिदत्
सिदत्
सिदत्र
सिदत्रािजस्थतो
सिदथा
सिदबच
ृ चैि
सिदभाित्ृ म
सिदश्
सिदस्म
सिेजतद्रमगुणाबासॊ
सिेजतद्रमवििजजदतभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 13. *अथ त्रमोदशोऽध्माम्* 164


सिेषु
सविकायभद
ु ारृतभ ्
सह
साॊख्मेन
सुखॊ
सुखद्ु खानाॊ
सक्ष्
ू भत्िात्तदविऻेमॊ
सौक्ष्म्मादाकाशॊ
स्थाियजङ्गभभ ्
जस्थतभ ्
स्थैमभ
द ात्भवितनग्रह्
हह
हहनस्त्मात्भनात्भानॊ
रृहद
हे तु्
हे तुभद्शबविदतनजश्चतै्
हे तुरुचमते

14. *अथ चतद


ु द शोऽध्मामः*
1.श्रीबगिानुिाच ऩयॊ बूम् प्रिक्ष्माशभ ऻानानाॊ ऻानभुत्तभभ ् । मज्ऻात्िा भुनम् सिे ऩयाॊ शसद्धधशभतो गता् ॥१४- १॥
2 इदॊ ऻानभऩ
ु ाधश्रत्म भभ साधम्मदभागता् । सगेऽवऩ नोऩजामतते प्ररमे न व्मथजतत च ॥१४- २॥
3 भभ मोतनभदहद्ब्रह्भ तजस्भतगबं दधाम्महभ ् । सॊबि् सिदबूतानाॊ ततो बितत बायत ॥१४- ३॥
4 सिदमोतनषु कौततेम भूतम
द ् सॊबिजतत मा् । तासाॊ ब्रह्भ भहद्मोतनयहॊ फीजप्रद् वऩता ॥१४- ४॥
5 सत्त्िॊ यजस्तभ इतत गुणा् प्रकृततसॊबिा् । तनफध्नजतत भहाफाहो दे हे दे हहनभव्ममभ ् ॥१४- ५॥
6 तत्र सत्त्िॊ तनभदरत्िात्प्रकाशकभनाभमभ ् । सुखसङ्गेन फध्नातत ऻानसङ्गेन चानघ ॥१४- ६॥
7 यजो यागात्भकॊ विद्धध तष्ृ णासङ्गसभुद्बिभ ् । तजतनफध्नातत कौततेम कभदसङ्गेन दे हहनभ ् ॥१४- ७॥
8 तभस्त्िऻानजॊ विद्धध भोहनॊ सिददेहहनाभ ् । प्रभादारस्मतनद्राशबस्तजतनफध्नातत बायत ॥१४- ८॥

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 165


9 सत्त्िॊ सख
ु े सॊजमतत यज् कभदणण बायत । ऻानभाित्ृ म तु तभ् प्रभादे सॊजमत्मत
ु ॥१४- ९॥
10 यजस्तभश्चाशबबम
ू सत्त्िॊ बितत बायत । यज् सत्त्िॊ तभश्चैि तभ् सत्त्िॊ यजस्तथा ॥१४- १०॥
11 सिदद्िाये षु दे हेऽजस्भतप्रकाश उऩजामते । ऻानॊ मदा तदा विद्माद्वििद्ृ धॊ सत्त्िशभत्मुत ॥१४- ११॥
12 रोब् प्रिवृ त्तयायम्ब् कभदणाभशभ् स्ऩहृ ा । यजस्मेतातन जामतते वििद्ृ धे बयतषदब ॥१४- १२॥
13 अप्रकाशोऽप्रिवृ त्तश्च प्रभादो भोह एि च । तभस्मेतातन जामतते वििद्ृ धे कुरुनतदन ॥१४- १३॥
14 मदा सत्त्िे प्रिद्ृ धे तु प्ररमॊ मातत दे हबत
ृ ् । तदोत्तभविदाॊ रोकानभरातप्रततऩद्मते ॥१४- १४॥
15 यजशस प्ररमॊ गत्िा कभदसङ्धगषु जामते । तथा प्ररीनस्तभशस भढ
ू मोतनषु जामते ॥१४- १५॥
16 कभदण् सुकृतस्माहु् साजत्त्िकॊ तनभदरॊ परभ ् । यजसस्तु परॊ द्ु खभऻानॊ तभस् परभ ् ॥१४- १६॥
17 सत्त्िात्सॊजामते ऻानॊ यजसो रोब एि च । प्रभादभोहौ तभसो बितोऽऻानभेि च ॥१४- १७॥
18 ऊध्िं गचछजतत सत्त्िस्था भध्मे ततष्ठजतत याजसा् । जघतमगुणिवृ त्तस्था अधो गचछजतत ताभसा् ॥१४- १८॥
19 नातमॊ गुणेभ्म् कतादयॊ मदा द्रष्टानुऩश्मतत । गुणेभ्मश्च ऩयॊ िेवत्त भद्बािॊ सोऽधधगचछतत ॥१४- १९॥
20 गुणानेतानतीत्म त्रीतदे ही दे हसभुद्बिान ् । जतभभत्ृ मुजयाद्ु खैविदभुक्तोऽभत
ृ भश्नुते ॥१४- २०॥
21 अजन
ुद उिाच कैशरदङ्गैस्त्रीतगण
ु ानेतानतीतो बितत प्रबो । ककभाचाय् कथॊ चैताॊस्त्रीतगण
ु ानततितदते ॥१४- २१॥
22 श्रीबगिानुिाच प्रकाशॊ च प्रिवृ त्तॊ च भोहभेि च ऩाण्डि । न द्िेजष्ट सॊप्रित्त
ृ ातन न तनित्त
ृ ातन काङ्ऺतत ॥१४- २२॥
23 उदासीनिदासीनो गुणैमो न विचाल्मते । गुणा ितदतत इत्मेि मोऽिततष्ठतत नेङ्गते ॥१४- २३॥
24 सभद्ु खसुख् स्िस्थ् सभरोष्टाश्भकाञ्चन् । तुल्मवप्रमावप्रमो धीयस्तुल्मतनतदात्भसॊस्तुतत् ॥१४- २४॥
25 भानाऩभानमोस्तुल्मस्तुल्मो शभत्रारयऩऺमो् । सिादयम्बऩरयत्मागी गुणातीत् स उचमते ॥१४- २५॥
26 भाॊ च मोऽव्मशबचाये ण बजक्तमोगेन सेिते । स गुणातसभतीत्मैतातब्रह्भबूमाम कल्ऩते ॥१४- २६॥
27 ब्रह्भणो हह प्रततष्ठाहभभत
ृ स्माव्ममस्म च । शाश्ितस्म च धभदस्म सख
ु स्मैकाजततकस्म च ॥१४- २७॥
28 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे गुणत्रमविबागमोगो नाभ
चतुददशोऽध्माम् ॥१

CHAPTER 14 VOCABULARY

अधो
अप्रकाशोऽप्रिवृ त्तश्च
अजन
ुद
इतत
इत्मेि
इदॊ
उचमते

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 166


उदासीनिदासीनो
उऩजामते
उिाच
ऊध्िं
एि
एि
कथॊ
कतादयॊ
कभदण्
कभदणाभशभ्
कभदणण
कभदसङ्धगषु
कभदसङ्गेन
कल्ऩते
ककभाचाय्
कुरुनतदन
कैशरदङ्गैस्त्रीतगुणानेतानतीतो
कौततेम
कौततेम
गचछजतत
गचछजतत
गत्िा
गुणत्रमविबागमोगो
गुणा
गण
ु ा्
गुणातीत्
गुणानेतानतीत्म
गुणातसभतीत्मैतातब्रह्भबूमाम
गुणेभ्म्
गुणेभ्मश्च
गण
ु ैमो

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 167











चतुददशोऽध्माम्
चानघ
चैताॊस्त्रीतगुणानततितदते
जघतमगण
ु िवृ त्तस्था
जतभभत्ृ मुजयाद्ु खैविदभुक्तोऽभत
ृ भश्नुते
जामते
जामते
जामतते
जामतते
ऻानॊ
ऻानॊ
ऻानभाित्ृ म
ऻानभुत्तभभ ्
ऻानभुऩाधश्रत्म
ऻानसङ्गेन
ऻानानाॊ
ततो
तत्र
तत्सहदतत
तथा
तदा
तदोत्तभविदाॊ
तजतनफध्नातत
तभ्

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 168


तभ्
तभश्चैि
तभस्
तभसो
तभस्त्िऻानजॊ
तभस्मेतातन
तजस्भतगबं
ताभसा्
तासाॊ
ततष्ठजतत
तु
तु
तल्
ु मवप्रमावप्रमो
तष्ृ णासङ्गसभुद्बिभ ्
त्रीतदे ही
दधाम्महभ ्
द्ु खभऻानॊ
दे हबत
ृ ्
दे हसभद्
ु बिान ्
दे हहनभव्ममभ ्
दे हहनभ ्
दे हे
दे हेऽजस्भतप्रकाश
द्रष्टानुऩश्मतत
द्िेजष्ट
धभदस्म
धीयस्तुल्मतनतदात्भसॊस्तुतत्



नातमॊ
नाभ
तनफध्नजतत

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 169


तनभदरॊ
तनभदरत्िात्प्रकाशकभनाभमभ ्
नेङ्गते
नोऩजामतते
ऩयॊ
ऩयॊ
ऩयाॊ
ऩाण्डि
वऩता
प्रकाशॊ
प्रकृततसॊबिा्
प्रततष्ठाहभभत
ृ स्माव्ममस्म
प्रबो
प्रभादभोहौ
प्रभादारस्मतनद्राशबस्तजतनफध्नातत
प्रभादे
प्रभादो
प्ररमॊ
प्ररमॊ
प्ररमे
प्ररीनस्तभशस
प्रिक्ष्माशभ
प्रिवृ त्तॊ
प्रिवृ त्तयायम्ब्
प्रिद्
ृ धे
परॊ
परभ ्
परभ ्
फध्नातत
फीजप्रद्
ब्रह्भ
ब्रह्भणो
ब्रह्भविद्मामाॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 170


बजक्तमोगेन
बयतषदब
बितत
बितत
बितत
बितोऽऻानभेि
बायत
बायत
बायत
बायत
बूम्
भद्बािॊ
भध्मे
भभ
भभ
भहद्मोतनयहॊ
भहाफाहो
भाॊ
भानाऩभानमोस्तल्
ु मस्तल्
ु मो
शभत्रारयऩऺमो्
भुनम्
भूढमोतनषु
भूतम
द ्
भोह
भोहनॊ
भोहभेि
मज्ऻात्िा
मदा
मदा
मदा
मा्
मातत
मोगशास्त्रे

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 171


मोतनभदहद्ब्रह्भ
मोऽिततष्ठतत
मोऽव्मशबचाये ण
यज्
यज्
यजसस्तु
यजशस
यजसो
यजस्तथा
यजस्तभ
यजस्तभश्चाशबबूम
यजस्मेतातन
यजो
यागात्भकॊ
याजसा्
रोकानभरातप्रततऩद्मते
रोब
रोब्
ितदतत
विचाल्मते
विद्धध
विद्धध
विद्माद्वििद्
ृ धॊ
वििद्
ृ धे
वििद्
ृ धे
िेवत्त
व्मथजतत
शाश्ितस्म
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीबगिानि
ु ाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 172



सॊजमतत
सॊजमत्मुत
सॊप्रित्त
ृ ातन
सॊबि्
सॊबिजतत
सत्त्िॊ
सत्त्िॊ
सत्त्िॊ
सत्त्िॊ
सत्त्िॊ
सत्त्िॊ
सत्त्िशभत्मत

सत्त्िस्था
सत्त्िात्सॊजामते
सत्त्िे
सभद्ु खसुख्
सभरोष्टाश्भकाञ्चन्
सगेऽवऩ
सिददेहहनाभ ्
सिदद्िाये षु
सिदबूतानाॊ
सिदमोतनषु
सिादयम्बऩरयत्मागी
सिे
साजत्त्िकॊ
साधम्मदभागता्
शसद्धधशभतो
सुकृतस्माहु्
सुखसङ्गेन
सख
ु स्मैकाजततकस्म
सुखे
सेिते

KSHTRGYN.CO.IN | 14. *अथ चतुददशोऽध्माम्* 173


सोऽधधगचछतत
स्ऩह
ृ ा
स्िस्थ्
हह

15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्*


1. श्रीबगिानि
ु ाच ऊध्िदभर
ू भध्शाखभश्ित्थॊ प्राहुयव्ममभ ् । छतदाॊशस मस्म ऩणादतन मस्तॊ िेद स िेदवित ् ॥१५- १॥
2 अधश्चोध्िं प्रसत
ृ ास्तस्म शाखा गण
ु प्रिद्
ृ धा विषमप्रिारा् । अधश्च भर
ू ातमनस
ु ॊततातन कभादनफ
ु तधीतन भनष्ु मरोके
॥१५- २॥
3 न रूऩभस्मेह तथोऩरभ्मते नाततो न चाहदनद च सॊप्रततष्ठा । अश्ित्थभेनॊ सुविरूढभूर- भसङ्गशस्त्रेण दृढे न तछत्त्िा
॥१५- ३॥
4 तत् ऩदॊ तत्ऩरयभाधगदतव्मॊ मजस्भतगता न तनितदजतत बूम् । तभेि चाद्मॊ ऩुरुषॊ प्रऩद्मे मत् प्रिवृ त्त् प्रसत
ृ ा ऩुयाणी
॥१५- ४॥
5 तनभादनभोहा जजतसङ्गदोषा अध्मात्भतनत्मा वितनित्त
ृ काभा् । द्ितद्िैविदभक्
ु ता् सख
ु द्ु खसॊऻै- गदचछतत्मभढ
ू ा्
ऩदभव्ममॊ तत ् ॥१५- ५॥
6 न तद्बासमते सूमो न शशाङ्को न ऩािक् । मद्गत्िा न तनितदतते तद्धाभ ऩयभॊ भभ ॥१५- ६॥
7 भभैिाॊशो जीिरोके जीिबूत् सनातन् । भन्षष्ठानीजतद्रमाणण प्रकृततस्थातन कषदतत ॥१५- ७॥
8 शयीयॊ मदिाप्नोतत मचचाप्मुत्क्राभतीश्िय् । गहृ हत्िैतातन सॊमातत िामुगतद धातनिाशमात ् ॥१५- ८॥
9 श्रोत्रॊ चऺु् स्ऩशदनॊ च यसनॊ घ्राणभेि च । अधधष्ठाम भनश्चामॊ विषमानऩ
ु सेिते ॥१५- ९॥
10 उत्क्राभततॊ जस्थतॊ िावऩ बञ्ु जानॊ िा गण
ु ाजतितभ ् । विभढ
ू ा नानऩ
ु श्मजतत ऩश्मजतत ऻानचऺुष् ॥१५- १०॥
11 मतततो मोधगनश्चैनॊ ऩश्मतत्मात्भतमिजस्थतभ ् । मतततोऽप्मकृतात्भानो नैनॊ ऩश्मतत्मचेतस् ॥१५- ११॥
12 मदाहदत्मगतॊ तेजो जगद्बासमतेऽणखरभ ् । मचचतद्रभशस मचचाग्नौ तत्तेजो विद्धध भाभकभ ् ॥१५- १२॥
13 गाभाविश्म च बूतातन धायमाम्महभोजसा । ऩुष्णाशभ चौषधी् सिाद् सोभो बूत्िा यसात्भक् ॥१५- १३॥
14 अहॊ िैश्िानयो बूत्िा प्राणणनाॊ दे हभाधश्रत् । प्राणाऩानसभामुक्त् ऩचाम्मतनॊ चतुविदधभ ् ॥१५- १४॥
15 सिदस्म चाहॊ रृहद सॊतनविष्टो भत्त् स्भतृ तऻादनभऩोहनॊ च । िेदैश्च सिैयहभेि िेद्मो िेदाततकृद्िेदविदे ि चाहभ ्
॥१५- १५॥
16 द्िाविभौ ऩुरुषौ रोके ऺयश्चाऺय एि च । ऺय् सिादणण बूतातन कूटस्थोऽऺय उचमते ॥१५- १६॥
17 उत्तभ् ऩुरुषस्त्ितम् ऩयभात्भेत्मुदारृत् । मो रोकत्रमभाविश्म त्रफबत्मदव्मम ईश्िय् ॥१५- १७॥
18 मस्भात्ऺयभतीतोऽहभऺयादवऩ चोत्तभ् । अतोऽजस्भ रोके िेदे च प्रधथत् ऩुरुषोत्तभ् ॥१५- १८॥
19 मो भाभेिभसॊभढ
ू ो जानातत ऩुरुषोत्तभभ ् । स सिदविद्बजतत भाॊ सिदबािेन बायत ॥१५- १९॥
20 इतत गह्ु मतभॊ शास्त्रशभदभक्
ु तॊ भमानघ । एतद्फद्
ु ध्िा फद्
ु धधभातस्मात्कृतकृत्मश्च बायत ॥१५- २०॥

KSHTRGYN.CO.IN | 15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* 174


21 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासऩ
ू तनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे ऩरु
ु षोत्तभमोगो नाभ
ऩञ्चदशोऽध्माम् ॥ १५ ॥

CHAPTER 15 VOCABULARY
अतोऽजस्भ
अधश्च
अधश्चोध्िं
अधधष्ठाम
अध्मात्भतनत्मा
अश्ित्थभेनॊ
अहॊ
इतत
ईश्िय्
उचमते
उत्क्राभततॊ
उत्तभ्
ऊध्िदभूरभध्शाखभश्ित्थॊ
एतद्फुद्ध्िा
एि
कभादनफ
ु तधीतन
कषदतत
कूटस्थोऽऺय
ऺय्
ऺयश्चाऺय
गाभाविश्म
गुणप्रिद्
ृ धा
गुणाजतितभ ्
गुह्मतभॊ
गहृ हत्िैतातन
घ्राणभेि


KSHTRGYN.CO.IN | 15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* 175






चऺु्
चतुविदधभ ्
चाहदनद
चाद्मॊ
चाहॊ
चोत्तभ्
चौषधी्
छतदाॊशस
जगद्बासमतेऽणखरभ ्
जानातत
जजतसङ्गदोषा
जीिबूत्
जीिरोके
ऻानचऺुष्
तत्
तत ्
तत्तेजो
तत्ऩरयभाधगदतव्मॊ
तत्सहदतत
तथोऩरभ्मते
तद्धाभ
तद्बासमते
तभेि
तेजो
दृढे न
दे हभाधश्रत्
द्ितद्िैविदभक्
ु ता्
द्िाविभौ
धायमाम्महभोजसा

KSHTRGYN.CO.IN | 15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* 176









नानुऩश्मजतत
नाततो
नाभ
तनभादनभोहा
तनितदजतत
तनितदतते
नैनॊ
ऩचाम्मतनॊ
ऩञ्चदशोऽध्माम्
ऩदॊ
ऩदभव्ममॊ
ऩयभॊ
ऩयभात्भेत्मुदारृत्
ऩणादतन
ऩश्मजतत
ऩश्मतत्मचेतस्
ऩश्मतत्मात्भतमिजस्थतभ ्
ऩािक्
ऩुरुषॊ
ऩुरुषस्त्ितम्
ऩुरुषोत्तभ्
ऩुरुषोत्तभभ ्
ऩुरुषोत्तभमोगो
ऩरु
ु षौ
ऩुष्णाशभ
प्रकृततस्थातन

KSHTRGYN.CO.IN | 15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* 177


प्रधथत्
प्रऩद्मे
प्रसत
ृ ास्तस्म
प्राणाऩानसभामुक्त्
प्राणणनाॊ
प्राहुयव्ममभ ्
त्रफबत्मदव्मम
फुद्धधभातस्मात्कृतकृत्मश्च
ब्रह्भविद्मामाॊ
बायत
बायत
बुञ्जानॊ
बत
ू ातन
बूतातन
बूत्िा
बूत्िा
बूम्
भत्त्
भन्षष्ठानीजतद्रमाणण
भनश्चामॊ
भनुष्मरोके
भभैिाॊशो
भमानघ
भसङ्गशस्त्रेण
भाॊ
भाभकभ ्
भाभेिभसॊभूढो
भूरातमनुसॊततातन
मचचतद्रभशस
मचचाग्नौ
मचचाप्मुत्क्राभतीश्िय्
मत्
मतततो

KSHTRGYN.CO.IN | 15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* 178


मतततोऽप्मकृतात्भानो
मदिाप्नोतत
मदाहदत्मगतॊ
मद्गत्िा
मस्तॊ
मस्भात्ऺयभतीतोऽहभऺयादवऩ
मजस्भतगता
मस्म
मो
मो
मोगशास्त्रे
मोधगनश्चैनॊ
यसनॊ
यसात्भक्
रूऩभस्मेह
गदचछतत्मभूढा्
रोकत्रमभाविश्म
रोके
रोके
िा
िावऩ
िामुगत
द धातनिाशमात ्
विद्धध
वितनित्त
ृ काभा्
विभढ
ू ा
विषमप्रिारा्
विषमानुऩसेिते
िेद
िेदवित ्
िेदाततकृद्िेदविदे ि
िेदे
िेदैश्च
िेद्मो

KSHTRGYN.CO.IN | 15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* 179


िैश्िानयो
शयीयॊ
शशाङ्को
शाखा
शास्त्रशभदभुक्तॊ
श्रीकृष्णाजुदन
श्रीबगिानि
ु ाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
श्रोत्रॊ


सॊतनविष्टो
सॊप्रततष्ठा
सॊमातत
सॊिादे
सनातन्
सिदबािेन
सिदविद्बजतत
सिदस्म
सिाद्
सिादणण
सिैयहभेि
सुखद्ु खसॊऻै-
सुविरूढभूर-
सम
ू ो
सोभो
जस्थतॊ
स्ऩशदनॊ
स्भतृ तऻादनभऩोहनॊ
रृहद

KSHTRGYN.CO.IN | 15. *अथ ऩञ्चदशोऽध्माम्* 180


16. *अथ षोडशोऽध्मामः*
1.श्रीबगिानि
ु ाच अबमॊ सत्त्िसॊशुद्धधऻादनमोगव्मिजस्थतत् । दानॊ दभश्च मऻश्च स्िाध्मामस्तऩ आजदिभ ् ॥१६- १॥
2 अहहॊसा सत्मभक्रोधस्त्माग् शाजततयऩैशुनभ ् । दमा बत
ू ष्े िरोरप्ु त्िॊ भादद िॊ िीयचाऩरभ ् ॥१६- २॥
3 तेज् ऺभा धतृ त् शौचभद्रोहो नाततभातनता । बिजतत सॊऩदॊ दै िीभशबजातस्म बायत ॥१६- ३॥
4 दम्बो दऩोऽशबभानश्च क्रोध् ऩारुष्मभेि च । अऻानॊ चाशबजातस्म ऩाथद सॊऩदभासुयीभ ् ॥१६- ४॥
5 दै िी सॊऩद्विभोऺाम तनफतधामासुयी भता । भा शुच् सॊऩदॊ दै िीभशबजातोऽशस ऩाण्डि ॥१६- ५॥
6 द्िौ बूतसगौ रोकेऽजस्भतदै ि आसुय एि च । दै िो विस्तयश् प्रोक्त आसुयॊ ऩाथद भे शण
ृ ु ॥१६- ६॥
7 प्रिवृ त्तॊ च तनिवृ त्तॊ च जना न विदयु ासयु ा् । न शौचॊ नावऩ चाचायो न सत्मॊ तेषु विद्मते ॥१६- ७॥
8 असत्मभप्रततष्ठॊ ते जगदाहुयनीश्ियभ ् । अऩयस्ऩयसॊबत
ू ॊ ककभतमत्काभहै तुकभ ् ॥१६- ८॥
9 एताॊ दृजष्टभिष्टभ्म नष्टात्भानोऽल्ऩफुद्धम् । प्रबितत्मुग्रकभादण् ऺमाम जगतोऽहहता् ॥१६- ९॥
10 काभभाधश्रत्म दष्ु ऩूयॊ दम्बभानभदाजतिता् । भोहाद्गहृ ीत्िासद्ग्राहातप्रितदततेऽशुधचव्रता् ॥१६- १०॥
11 धचतताभऩरयभेमाॊ च प्ररमातताभुऩाधश्रता् । काभोऩबोगऩयभा एतािहदतत तनजश्चता् ॥१६- ११॥
12 आशाऩाशशतैफद्
द धा् काभक्रोधऩयामणा् । ईहतते काभबोगाथदभतमामेनाथदसञ्चमान ् ॥१६- १२॥
13 इदभद्म भमा रब्धशभभॊ प्राप्स्मे भनोयथभ ् । इदभस्तीदभवऩ भे बविष्मतत ऩन
ु धदनभ ् ॥१६- १३॥
14 असौ भमा हत् शत्रहु दतनष्मे चाऩयानवऩ । ईश्ियोऽहभहॊ बोगी शसद्धोऽहॊ फरिातसख
ु ी ॥१६- १४॥
15 आढ्मोऽशबजनिानजस्भ कोऽतमोऽजस्त सदृशो भमा । मक्ष्मे दास्माशभ भोहदष्म इत्मऻानविभोहहता् ॥१६- १५॥
16 अनेकधचत्तविरातता भोहजारसभाित
ृ ा् । प्रसक्ता् काभबोगेषु ऩतजतत नयकेऽशुचौ ॥१६- १६॥
17 आत्भसॊबाविता् स्तब्धा धनभानभदाजतिता् । मजतते नाभमऻैस्ते दम्बेनाविधधऩूिक
द भ ् ॥१६- १७॥
18 अहॊ कायॊ फरॊ दऩं काभॊ क्रोधॊ च सॊधश्रता् । भाभात्भऩयदे हेषु प्रद्विषततोऽभ्मसूमका् ॥१६- १८॥
19 तानहॊ द्विषत् क्रुयातसॊसाये षु नयाधभान ् । क्षऺऩाम्मजस्रभशुबानासयु ीष्िेि मोतनषु ॥१६-
20 आसुयीॊ मोतनभाऩतना भूढा जतभतन जतभतन । भाभप्राप्मैि कौततेम ततो मातत्मधभाॊ गततभ ् ॥१६- २०॥
21 त्रत्रविधॊ नयकस्मेदॊ द्िायॊ नाशनभात्भन् । काभ् क्रोधस्तथा रोबस्तस्भादे तत्त्रमॊ त्मजेत ् ॥१६- २१॥
22 एतैविदभुक्त् कौततेम तभोद्िायै जस्त्रशबनदय् । आचयत्मात्भन् श्रेमस्ततो मातत ऩयाॊ गततभ ् ॥१६- २२॥
23 म् शास्त्रविधधभुत्सज्
ृ म ितदते काभकायत् । न स शसद्धधभिाप्नोतत न सुखॊ न ऩयाॊ गततभ ् ॥१६- २३॥
24 तस्भाचछास्त्रॊ प्रभाणॊ ते कामादकामदव्मिजस्थतौ । ऻात्िा शास्त्रविधानोक्तॊ कभद कतशुद भहाहदशस ॥१६- २४॥
25 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासऩ
ू तनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे दै िासयु सॊऩद्विबागमोगो
नाभ षोडशोऽध्माम् ॥१६॥

CHAPTER 16 VOCABULARY

अऻानॊ
अनेकधचत्तविरातता
अऩयस्ऩयसॊबत
ू ॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 16. *अथ षोडशोऽध्माम्* 181


अबमॊ
असत्मभप्रततष्ठॊ
असौ
अहॊ कायॊ
अहहॊसा
आचयत्मात्भन्
आढ्मोऽशबजनिानजस्भ
आत्भसॊबाविता्
आजदिभ ्
आशाऩाशशतैफद्
द धा्
आसुय
आसुयीॊ
इत्मऻानविभोहहता्
इदभद्म
इदभस्तीदभवऩ
ईश्ियोऽहभहॊ
ईहतते
एताॊ
एतािहदतत
एतैविदभुक्त्
एि
कतुशद भहाहदशस
कभद
काभॊ
काभ्
काभकायत्
काभक्रोधऩयामणा्
काभबोगाथदभतमामेनाथदसञ्चमान ्
काभबोगेषु
काभभाधश्रत्म
काभोऩबोगऩयभा
कामादकामदव्मिजस्थतौ
ककभतमत्काभहै तुकभ ्

KSHTRGYN.CO.IN | 16. *अथ षोडशोऽध्माम्* 182


कोऽतमोऽजस्त
कौततेम
कौततेम
क्रुयातसॊसाये षु
क्रोधॊ
क्रोध्
क्रोधस्तथा
ऺभा
ऺमाम
क्षऺऩाम्मजस्रभशुबानासुयीष्िेि
गततभ ्






चाऩयानवऩ
चाशबजातस्म
धचतताभऩरयभेमाॊ
जगतोऽहहता्
जगदाहुयनीश्ियभ ्
जना
जतभतन
जतभतन
ऻात्िा
ततो
तत्सहदतत
तभोद्िायै जस्त्रशबनदय्
तस्भाचछास्त्रॊ
तानहॊ
ते
ते

KSHTRGYN.CO.IN | 16. *अथ षोडशोऽध्माम्* 183


तेज्
त्मजेत ्
त्रत्रविधॊ
दभश्च
दम्बभानभदाजतिता्
दम्बेनाविधधऩूिक
द भ्
दम्बो
दमा
दऩं
दऩोऽशबभानश्च
दानॊ
दास्माशभ
दष्ु ऩयू ॊ
दृजष्टभिष्टभ्म
दै िासुयसॊऩद्विबागमोगो
दै िी
दै िीभशबजातस्म
दै िीभशबजातोऽशस
दै िो
द्िायॊ
द्विषत्
द्िौ
धनभानभदाजतिता्
धतृ त्




नयकस्मेदॊ
नयकेऽशुचौ
नयाधभान ्
नष्टात्भानोऽल्ऩफुद्धम्
नाततभातनता

KSHTRGYN.CO.IN | 16. *अथ षोडशोऽध्माम्* 184


नाभ
नाभमऻैस्ते
नाशनभात्भन्
तनफतधामासुयी
तनिवृ त्तॊ
तनजश्चता्
ऩतजतत
ऩयाॊ
ऩाण्डि
ऩारुष्मभेि
ऩाथद
ऩुनधदनभ ्
प्रद्विषततोऽभ्मसम
ू का्
प्रबितत्मुग्रकभादण्
प्रभाणॊ
प्ररमातताभुऩाधश्रता्
प्रिवृ त्तॊ
प्रसक्ता्
प्राप्स्मे
प्रोक्त
फरॊ
फरिातसुखी
ब्रह्भविद्मामाॊ
बिजतत
बविष्मतत
बायत
बूतसगौ
बूतष्े िरोरुप्त्िॊ
बोगी
भता
भनोयथभ ्
भमा
भमा

KSHTRGYN.CO.IN | 16. *अथ षोडशोऽध्माम्* 185


भमा
भा
भाभप्राप्मैि
भाभात्भऩयदे हेषु
भादद िॊ
भूढा
भे
भोहदष्म
भोहजारसभाित
ृ ा्
भोहाद्गह
ृ ीत्िासद्ग्राहातप्रितदततेऽशुधचव्रता्
म्
मक्ष्मे
मजतते
मऻश्च
मातत
मातत्मधभाॊ
मोगशास्त्रे
मोतनभाऩतना
मोतनषु
रब्धशभभॊ
रोकेऽजस्भतदै ि
रोबस्तस्भादे तत्त्रमॊ
ितदते
विदयु ासुया्
विस्तयश्
शत्रुहदतनष्मे
शाजततयऩैशुनभ ्
शास्त्रविधानोक्तॊ
शास्त्रविधधभुत्सज्
ृ म
शुच्
शौचॊ
शौचभद्रोहो
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे

KSHTRGYN.CO.IN | 16. *अथ षोडशोऽध्माम्* 186


श्रीबगिानि
ु ाच
श्रीभद्बगिद्गीतासऩ
ू तनषत्सु
श्रेमस्ततो
षोडशोऽध्माम्

सॊऩदॊ
सॊऩदॊ
सॊऩदभासुयीभ ्
सॊऩद्विभोऺाम
सॊधश्रता्
सत्त्िसॊशुद्धधऻादनमोगव्मिजस्थतत्
सत्मभक्रोधस्त्माग्
सदृशो
शसद्धधभिाप्नोतत
शसद्धोऽहॊ
सुखॊ
स्तब्धा
स्िाध्मामस्तऩ
हत्
िीयचाऩरभ ्

17. *अथ सप्तदशोऽध्मामः*


1.अजन
ुद उिाच मे शास्त्रविधधभुत्सज्
ृ म मजतते श्रद्धमाजतिता् । तेषाॊ तनष्ठा तु का कृष्ण सत्त्िभाहो यजस्तभ् ॥१७-
१॥
2 श्रीबगिानि
ु ाच त्रत्रविधा बितत श्रद्धा दे हहनाॊ सा स्िबािजा । साजत्त्िकी याजसी चैि ताभसी चेतत ताॊ शण
ृ ु ॥१७- २॥
3 सत्त्िानुरूऩा सिदस्म श्रद्धा बितत बायत । श्रद्धाभमोऽमॊ ऩुरुषो मो मचरद्ध् स एि स् ॥१७- ३॥
4 मजतते साजत्त्िका दे िातमऺयऺाॊशस याजसा् । प्रेतातबूतगणाॊश्चातमे मजतते ताभसा जना् ॥१७- ४॥
5 अशास्त्रविहहतॊ घोयॊ तप्मतते मे तऩो जना् । दम्बाहॊ कायसॊमुक्ता् काभयागफराजतिता् ॥१७- ५॥
6 कषदमतत् शयीयस्थॊ बूतग्राभभचेतस् । भाॊ चैिातत्शयीयस्थॊ ताजतिद्ध्मासुयतनश्चमान ् ॥१७- ६॥
7 आहायस्त्िवऩ सिदस्म त्रत्रविधो बितत वप्रम् । मऻस्तऩस्तथा दानॊ तेषाॊ बेदशभभॊ शण
ृ ु ॥१७- ७॥
8 आम्ु सत्त्िफरायोग्मसख
ु प्रीततवििधदना् । यस्मा् जस्नग्धा् जस्थया रृद्मा आहाया् साजत्त्िकवप्रमा् ॥१७- ८॥

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 187


9 क्िम्ररिणात्मष्ु णतीक्ष्णरूऺविदाहहन् । आहाया याजसस्मेष्टा द्ु खशोकाभमप्रदा् ॥१७- ९॥
10 मातमाभॊ गतयसॊ ऩतू त ऩमवुद षतॊ च मत ् । उजचछष्टभवऩ चाभेध्मॊ बोजनॊ ताभसवप्रमभ ् ॥१७- १०॥
11 अपराकाङ्क्षऺशबमदऻो विधधदृष्टो म इज्मते । मष्टव्मभेिेतत भन् सभाधाम स साजत्त्िक् ॥१७- ११॥
12 अशबसॊधाम तु परॊ दम्बाथदभवऩ चैि मत ् । इज्मते बयतश्रेष्ठ तॊ मऻॊ विद्धध याजसभ ् ॥१७- १२॥
13 विधधहीनभसष्ृ टातनॊ भतत्रहीनभदक्षऺणभ ् । श्रद्धावियहहतॊ मऻॊ ताभसॊ ऩरयचऺते ॥१७- १३॥
14 दे िद्विजगुरुप्राऻऩूजनॊ शौचभाजदिभ ् । ब्रह्भचमदभहहॊसा च शायीयॊ तऩ उचमते ॥१७- १४॥
15 अनद्
ु िेगकयॊ िाक्मॊ सत्मॊ वप्रमहहतॊ च मत ् । स्िाध्मामाभ्मसनॊ चैि िाङ्भमॊ तऩ उचमते ॥१७- १५॥
16 भन् प्रसाद् सौम्मत्िॊ भौनभात्भवितनग्रह् । बािसॊशुद्धधरयत्मेतत्तऩो भानसभुचमते ॥१७- १६॥
17 श्रद्धमा ऩयमा तप्तॊ तऩस्तजत्त्रविधॊ नयै ् । अपराकाङ्क्षऺशबमक्
ुद तै् साजत्त्िकॊ ऩरयचऺते ॥१७- १७॥
18 सत्कायभानऩूजाथं तऩो दम्बेन चैि मत ् । कक्रमते तहदह प्रोक्तॊ याजसॊ चरभध्रुिभ ् ॥१७- १८॥
19 भूढग्राहे णात्भनो मत्ऩीडमा कक्रमते तऩ् । ऩयस्मोत्सादनाथं िा तत्ताभसभुदारृतभ ् ॥१७- १९॥
20 दातव्मशभतत मद्दानॊ दीमतेऽनुऩकारयणे । दे शे कारे च ऩात्रे च तद्दानॊ साजत्त्िकॊ स्भत
ृ भ ् ॥१७- २०॥
21 मत्तु प्रत्मऩ
ु कायाथं परभद्
ु हदश्म िा ऩन
ु ् । दीमते च ऩरयजक्रष्टॊ तद्दानॊ याजसॊ स्भत
ृ भ ् ॥१७- २१॥
22 अदे शकारे मद्दानभऩात्रेभ्मश्च दीमते । असत्कृतभिऻातॊ तत्ताभसभुदारृतभ ् ॥१७- २२॥
23 ॐतत्सहदतत तनदे शो ब्रह्भणजस्त्रविध् स्भत
ृ ् । ब्राह्भणास्तेन िेदाश्च मऻाश्च विहहता् ऩुया ॥१७- २३॥
24 तस्भादोशभत्मुदारृत्म मऻदानतऩ्कक्रमा् । प्रितदतते विधानोक्ता् सततॊ ब्रह्भिाहदनाभ ् ॥१७- २४॥
25 तहदत्मनशबसतधाम परॊ मऻतऩ्कक्रमा् । दानकक्रमाश्च विविधा् कक्रमतते भोऺकाङ्क्षऺशब् ॥१७- २५॥
26 सद्बािे साधुबािे च सहदत्मेतत्प्रमुज्मते । प्रशस्ते कभदणण तथा सचछब्द् ऩाथद मुज्मते ॥१७- २६॥
27 मऻे तऩशस दाने च जस्थतत् सहदतत चोचमते । कभद चैि तदथॉमॊ सहदत्मेिाशबधीमते ॥१७- २७॥
28 अश्रद्धमा हुतॊ दत्तॊ तऩस्तप्तॊ कृतॊ च मत ् । असहदत्मुचमते ऩाथद न च तत्प्रेत्म नो इह ॥१७- २८॥
29 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे श्रद्धात्रमविबागमोगो नाभ
सप्तदशोऽध्माम् ॥१७॥

CHAPTER 17 VOCABULARY
अदे शकारे
अनुद्िेगकयॊ
अपराकाङ्क्षऺशबमदऻो
अपराकाङ्क्षऺशबमुक्
द तै्
अशबसॊधाम
अजन
ुद
अशास्त्रविहहतॊ
अश्रद्धमा
असत्कृतभिऻातॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 188


असहदत्मुचमते
आम्ु सत्त्िफरायोग्मसख
ु प्रीततवििधदना्
आहायस्त्िवऩ
आहाया
आहाया्
इज्मते
इज्मते
उजचछष्टभवऩ
उचमते
उचमते
उिाच
एि
क्िम्ररिणात्मष्ु णतीक्ष्णरूऺविदाहहन्
कभद
कभदणण
कषदमतत्
का
काभयागफराजतिता्
कारे
कृतॊ
कृष्ण
कक्रमते
कक्रमते
कक्रमतते
गतयसॊ
घोयॊ






KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 189





चरभध्रुिभ ्
चाभेध्मॊ
चेतत
चैि
चैि
चैि
चैि
चैि
चैिातत्शयीयस्थॊ
चोचमते
जना्
जना्
तॊ
तत्ताभसभुदारृतभ ्
तत्ताभसभुदारृतभ ्
तत्प्रेत्म
तत्सहदतत
तत्सहदतत
तथा
तदथॉमॊ
तहदत्मनशबसतधाम
तहदह
तद्दानॊ
तद्दानॊ
तऩ
तऩ
तऩ्
तऩशस
तऩस्तजत्त्रविधॊ
तऩस्तप्तॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 190


तऩो
तऩो
तप्तॊ
तप्मतते
तस्भादोशभत्मुदारृत्म
ताजतिद्ध्मासुयतनश्चमान ्
ताभसॊ
ताभसवप्रमभ ्
ताभसा
ताभसी
तु
तु
तेषाॊ
तेषाॊ
त्रत्रविधा
त्रत्रविधो
दत्तॊ
दम्बाथदभवऩ
दम्बाहॊ कायसॊमक्
ु ता्
दम्बेन
दातव्मशभतत
दानॊ
दानकक्रमाश्च
दानेशास्त्रविधधभुत्सज्
ृ म
दीमते
दीमते
दीमतेऽनुऩकारयणे
द्ु खशोकाभमप्रदा्
दे िद्विजगुरुप्राऻऩूजनॊ
दे िातमऺयऺाॊशस
दे शे
दे हहनाॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 191


नयै ्
नाभ
तनदे शो
तनष्ठा
ऩयमा
ऩयस्मोत्सादनाथं
ऩरयजक्रष्टॊ
ऩरयचऺते
ऩरयचऺते
ऩमुवद षतॊ
ऩात्रे
ऩाथद
ऩाथद
ऩुन्
ऩुया
ऩुरुषो
ऩूतत
प्रत्मुऩकायाथं
प्रितदतते
प्रशस्ते
प्रसाद्
वप्रम्
वप्रमहहतॊ
प्रेतातबूतगणाॊश्चातमे
प्रोक्तॊ
परॊ
परॊ
परभुद्हदश्म
ब्रह्भचमदभहहॊसा
ब्रह्भणजस्त्रविध्
ब्रह्भिाहदनाभ ्
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्राह्भणास्तेन

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 192


बयतश्रेष्ठ
बितत
बितत
बितत
बायत
बािसॊशुद्धधरयत्मेतत्तऩो
बत
ू ग्राभभचेतस्
बेदशभभॊ
बोजनॊ
भन्
भन्
भतत्रहीनभदक्षऺणभ ्
भाॊ
भानसभुचमते
भूढग्राहे णात्भनो
भोऺकाङ्क्षऺशब्
भौनभात्भवितनग्रह्

मचरद्ध्
मजतते
मजतते
मजतते
मऻॊ
मऻॊ
मऻतऩ्कक्रमा्
मऻदानतऩ्कक्रमा्
मऻस्तऩस्तथा
मऻाश्च
मऻे
मत ्
मत ्
मत ्
मत ्

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 193


मत ्
मत्तु
मत्ऩीडमा
मद्दानॊ
मद्दानभऩात्रेभ्मश्च
मष्टव्मभेिेतत
मातमाभॊ
मुज्मते
मे
मे
मो
मोगशास्त्रे
यस्मा्
याजसॊ
याजसॊ
याजसभ ्
याजसस्मेष्टा
याजसा्
याजसी
िा
िा
िाक्मॊ
िाङ्भमॊ
विद्धध
विधानोक्ता्
विधधदृष्टो
विधधहीनभसष्ृ टातनॊ
विविधा्
विहहता्
िेदाश्च
शयीयस्थॊ
शायीयॊ
शण
ृ ु

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 194


शौचभाजदिभ ्
श्रद्धमा
श्रद्धमाजतिता्
श्रद्धा
श्रद्धा
श्रद्धात्रमविबागमोगो
श्रद्धाभमोऽमॊ
श्रद्धावियहहतॊ
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु


स्
सचछब्द्
सततॊ
सत्कायभानऩूजाथं
सत्त्िभाहो
सत्त्िानरू
ु ऩा
सत्मॊ
सहदतत
सहदत्मेतत्प्रमुज्मते
सहदत्मेिाशबधीमते
सद्बािे
सप्तदशोऽध्माम्
सभाधाम
सिदस्म
सिदस्म
सा
साजत्त्िकॊ
साजत्त्िकॊ
साजत्त्िक्
साजत्त्िकवप्रमा्

KSHTRGYN.CO.IN | 17. *अथ सप्तदशोऽध्माम्* 195


साजत्त्िका
साजत्त्िकी
साधुबािे
सौम्मत्िॊ
जस्थतत्
जस्थया
जस्नग्धा्
स्भत
ृ ्
स्भत
ृ भ्
स्भत
ृ भ्
स्िबािजा
स्िाध्मामाभ्मसनॊ
हुतॊ
रृद्मा

18. *अथाष्टादशोऽध्मामः*
1.अजन
ुद उिाच सॊतमासस्म भहाफाहो तत्त्िशभचछाशभ िेहदतुभ ् । त्मागस्म च रृषीकेश ऩथ
ृ क्केशशतनषूदन ॥१८- १॥
2 श्रीबगिानुिाच काम्मानाॊ कभदणाॊ तमासॊ सॊतमासॊ किमो विद्ु । सिदकभदपरत्मागॊ प्राहुस्त्मागॊ विचऺणा् ॥१८- २॥ f
3 त्माज्मॊ दोषिहदत्मेके कभद प्राहुभदनीवषण् । मऻदानतऩ्कभद न त्माज्मशभतत चाऩये ॥१८- ३॥
4 तनश्चमॊ शण
ृ ु भे तत्र त्मागे बयतसत्तभ । त्मागो हह ऩरु
ु षव्माघ्र त्रत्रविध् सॊप्रकीततदत् ॥१८- ४॥
5 मऻदानतऩ्कभद न त्माज्मॊ कामदभेि तत ् । मऻो दानॊ तऩश्चैि ऩािनातन भनीवषणाभ ् ॥१८- ५॥
6 एतातमवऩ तु कभादणण सङ्गॊ त्मक्त्िा परातन च । कतदव्मानीतत भे ऩाथद तनजश्चतॊ भतभुत्तभभ ् ॥१८- ६॥
7 तनमतस्म तु सॊतमास् कभदणो नोऩऩद्मते । भोहात्तस्म ऩरयत्मागस्ताभस् ऩरयकीततदत् ॥१८- ७॥
8 द्ु खशभत्मेि मत्कभद कामक्रेशबमात्त्मजेत ् । स कृत्िा याजसॊ त्मागॊ नैि त्मागपरॊ रबेत ् ॥१८- ८॥
9 कामदशभत्मेि मत्कभद तनमतॊ कक्रमतेऽजुदन । सङ्गॊ त्मक्त्िा परॊ चैि स त्माग् साजत्त्िको भत् ॥१८- ९॥
10 न द्िेष््मकुशरॊ कभद कुशरे नानष
ु ज्जते । त्मागी सत्त्िसभाविष्टो भेधािी तछतनसॊशम् ॥१८- १०॥
11 न हह दे हबत
ृ ा शक्मॊ त्मक्तुॊ कभादण्मशेषत् । मस्तु कभदपरत्मागी स त्मागीत्मशबधीमते ॥१८- ११॥
12 अतनष्टशभष्टॊ शभश्रॊ च त्रत्रविधॊ कभदण् परभ ् । बित्मत्माधगनाॊ प्रेत्म न तु सॊतमाशसनाॊ क्िधचत ् ॥१८- १२॥
13 ऩञ्चैतातन भहाफाहो कायणातन तनफोध भे । साॊख्मे कृतातते प्रोक्तातन शसद्धमे सिदकभदणाभ ् ॥१८- १३॥
14 अधधष्ठानॊ तथा कताद कयणॊ च ऩथ
ृ जग्िधभ ् । विविधाश्च ऩथ
ृ क्चेष्टा दै िॊ चैिात्र ऩञ्चभभ ् ॥१८- १४॥
15 शयीयिाङ्भनोशबमदत्कभद प्रायबते नय् । तमाय्मॊ िा विऩयीतॊ िा ऩञ्चैते तस्म हे ति् ॥१८- १५॥
16 तत्रैिॊ सतत कतादयभात्भानॊ केिरॊ तु म् । ऩश्मत्मकृतफद्
ु धधत्िातन स ऩश्मतत दभ
ु तद त् ॥१८- १६॥

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 196


17 मस्म नाहॊ कृतो बािो फद्
ु धधमदस्म न शरप्मते । हत्िावऩ स इभाॉल्रोकातन हजतत न तनफध्मते ॥१८- १७॥
18 ऻानॊ ऻेमॊ ऩरयऻाता त्रत्रविधा कभदचोदना । कयणॊ कभद कतेतत त्रत्रविध् कभदसॊग्रह् ॥१८- १८॥
19 ऻानॊ कभद च कताद च त्रत्रधैि गुणबेदत् । प्रोचमते गुणसॊख्माने मथािचछृणु तातमवऩ ॥१८- १९॥
20 सिदबूतष
े ु मेनैकॊ बािभव्ममभीऺते । अविबक्तॊ विबक्तेषु तज्ऻानॊ विद्धध साजत्त्िकभ ् ॥१८- २०॥
21 ऩथ
ृ क्त्िेन तु मज्ऻानॊ नानाबािातऩथ
ृ जग्िधान ् । िेवत्त सिेषु बूतष
े ु तज्ऻानॊ विद्धध याजसभ ् ॥१८- २१॥
22 मत्तु कृत्स्निदे कजस्भतकामे सक्तभहै तुकभ ् । अतत्त्िाथदिदल्ऩॊ च तत्ताभसभुदारृतभ ् ॥१८- २२॥
23 तनमतॊ सङ्गयहहतभयागद्िेषत् कृतभ ् । अपरप्रेप्सन
ु ा कभद मत्तत्साजत्त्िकभच
ु मते ॥१८- २३॥
24 मत्तु काभेप्सुना कभद साहॊ काये ण िा ऩुन् । कक्रमते फहुरामासॊ तद्राजसभुदारृतभ ् ॥१८- २४॥
25 अनुफतधॊ ऺमॊ हहॊसाभनिेक्ष्म च ऩौरुषभ ् । भोहादायभ्मते कभद मत्तत्ताभसभुचमते ॥१८- २५॥
26 भुक्तसङ्गोऽनहॊ िादी धत्ृ मुत्साहसभजतित् । शसद्ध्मशसद्ध्मोतनदविदकाय् कताद साजत्त्िक उचमते ॥१८- २६॥
27 यागी कभदपरप्रेप्सुरब्ुद धो हहॊसात्भकोऽशुधच् । हषदशोकाजतित् कताद याजस् ऩरयकीततदत् ॥१८- २७॥
28 अमुक्त् प्राकृत् स्तब्ध् शठो नैष्कृततकोऽरस् । विषादी दीघदसूत्री च कताद ताभस उचमते ॥१८- २८॥
29 फद्
ु धेबेदॊ धत
ृ श्े चैि गुणतजस्त्रविधॊ शण
ृ ु । प्रोचमभानभशेषेण ऩथ
ृ क्त्िेन धनॊजम ॥१८- २९॥ *
30 प्रिवृ त्तॊ च तनिवृ त्तॊ च कामादकामे बमाबमे । फतधॊ भोऺॊ च मा िेवत्त फुद्धध् सा ऩाथद साजत्त्िकी ॥१८- ३०॥
31 ममा धभदभधभं च कामं चाकामदभेि च । अमथाित्प्रजानातत फुद्धध् सा ऩाथद याजसी ॥१८- ३१॥
32 अधभं धभदशभतत मा भतमते तभसाित
ृ ा । सिादथादजतिऩयीताॊश्च फुद्धध् सा ऩाथद ताभसी ॥१८- ३२॥
33 धत्ृ मा ममा धायमते भन्प्राणेजतद्रमकक्रमा् । मोगेनाव्मशबचारयण्मा धतृ त् सा ऩाथद साजत्त्िकी ॥१८- ३३॥ *
34 ममा तु धभदकाभाथादतधत्ृ मा धायमतेऽजुदन । प्रसङ्गेन पराकाङ्ऺी धतृ त् सा ऩाथद याजसी ॥१८- ३४॥
35 ममा स्िप्नॊ बमॊ शोकॊ विषादॊ भदभेि च । न विभञ्ु चतत दभ
ु ेधा धतृ त् सा ऩाथद ताभसी ॥१८- ३५॥
36 सुखॊ जत्िदानीॊ त्रत्रविधॊ शण
ृ ु भे बयतषदब । अभ्मासाद्रभते मत्र द्ु खाततॊ च तनगचछतत ॥१८- ३६॥ *
37 मत्तदग्रे विषशभि ऩरयणाभेऽभत
ृ ोऩभभ ् । तत्सुखॊ साजत्त्िकॊ प्रोक्तभात्भफुद्धधप्रसादजभ ् ॥१८- ३७॥
38 विषमेजतद्रमसॊमोगाद्मत्तदग्रेऽभत
ृ ोऩभभ ् । ऩरयणाभे विषशभि तत्सुखॊ याजसॊ स्भत
ृ भ ् ॥१८- ३८॥
39 मदग्रे चानुफतधे च सुखॊ भोहनभात्भन् । तनद्रारस्मप्रभादोत्थॊ तत्ताभसभुदारृतभ ् ॥१८- ३९॥
40 न तदजस्त ऩधृ थव्माॊ िा हदवि दे िेषु िा ऩुन् । सत्त्िॊ प्रकृततजैभक्
ुद तॊ मदे शब् स्माजत्त्रशबगुदणै् ॥१८- ४०॥
41 ब्राह्भणऺत्रत्रमविशाॊ शूद्राणाॊ च ऩयततऩ । कभादणण प्रविबक्तातन स्िबािप्रबिैगण
ुद ै् ॥१८- ४१॥
42 शभो दभस्तऩ् शौचॊ ऺाजततयाजदिभेि च । ऻानॊ विऻानभाजस्तक्मॊ ब्रह्भकभद स्िबािजभ ् ॥१८- ४२॥
43 शौमं तेजो धतृ तदादक्ष्मॊ मुद्धे चाप्मऩरामनभ ् । दानभीश्ियबािश्च ऺात्रॊ कभद स्िबािजभ ् ॥१८- ४३॥
44 कृवषगौयक्ष्मिाणणज्मॊ िैश्मकभद स्िबािजभ ् । ऩरयचमादत्भकॊ कभद शूद्रस्मावऩ स्िबािजभ ् ॥१८- ४४॥
45 स्िे स्िे कभदण्मशबयत् सॊशसद्धधॊ रबते नय् । स्िकभदतनयत् शसद्धधॊ मथा वितदतत तचछृणु ॥१८- ४५॥
46 मत् प्रिवृ त्तबत
ूद ानाॊ मेन सिदशभदॊ ततभ ् । स्िकभदणा तभभ्मचमद शसद्धधॊ वितदतत भानि् ॥१८- ४६॥
47 श्रेमातस्िधभो विगुण् ऩयधभादत्स्िनजु ष्ठतात ् । स्िबाितनमतॊ कभद कुिदतनाप्नोतत ककजल्फषभ ् ॥१८- ४७॥
48 सहजॊ कभद कौततेम सदोषभवऩ न त्मजेत ् । सिादयम्बा हह दोषेण धूभेनाजग्नरयिाित
ृ ा् ॥१८- ४८॥
49 असक्तफुद्धध् सिदत्र जजतात्भा विगतस्ऩहृ ् । नैष्कम्मदशसद्धधॊ ऩयभाॊ सॊतमासेनाधधगचछतत ॥१८- ४९॥

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 197


50 शसद्धधॊ प्राप्तो मथा ब्रह्भ तथाप्नोतत तनफोध भे । सभासेनैि कौततेम तनष्ठा ऻानस्म मा ऩया ॥१८- ५०॥
51 फद्
ु ध्मा विशुद्ध्मा मक्
ु तो धत्ृ मात्भानॊ तनमम्म च । शब्दादीजतिषमाॊस्त्मक्त्िा यागद्िेषौ व्मद
ु स्म च ॥१८- ५१॥
52 विविक्तसेिी रघ्िाशी मतिाक्कामभानस् । ध्मानमोगऩयो तनत्मॊ िैयाग्मॊ सभुऩाधश्रत् ॥१८- ५२॥
53 अहॊ कायॊ फरॊ दऩं काभॊ क्रोधॊ ऩरयग्रहभ ् । विभुचम तनभदभ् शाततो ब्रह्भबूमाम कल्ऩते ॥१८- ५३॥
54 ब्रह्भबूत् प्रसतनात्भा न शोचतत न काङ्ऺतत । सभ् सिेषु बूतष
े ु भद्बजक्तॊ रबते ऩयाभ ् ॥१८- ५४॥
55 बक्त्मा भाभशबजानातत मािातमश्चाजस्भ तत्त्ित् । ततो भाॊ तत्त्ितो ऻात्िा विशते तदनततयभ ् ॥१८- ५५॥
56 सिदकभादण्मवऩ सदा कुिादणो भद्व्मऩाश्रम् । भत्प्रसादादिाप्नोतत शाश्ितॊ ऩदभव्ममभ ् ॥१८- ५६॥
57 चेतसा सिदकभादणण भतम सॊतमस्म भत्ऩय् । फुद्धधमोगभुऩाधश्रत्म भजचचत्त् सततॊ बि ॥१८- ५७॥
58 भजचचत्त् सिददग
ु ादणण भत्प्रसादात्तरयष्मशस । अथ चेत्त्िभहॊ कायातन श्रोष्मशस विनङ्क्ष्मशस ॥१८- ५८॥
59 मदहॊ कायभाधश्रत्म न मोत्स्म इतत भतमसे । शभर्थ्मैष व्मिसामस्ते प्रकृततस्त्िाॊ तनमोक्ष्मतत ॥१८- ५९॥
60 स्िबािजेन कौततेम तनफद्ध् स्िेन कभदणा । कतुं नेचछशस मतभोहात्करयष्मस्मिशोऽवऩ तत ् ॥१८- ६०॥ O
61 ईश्िय् सिदबूतानाॊ रृद्दे शेऽजन
ुद ततष्ठतत । राभमतसिदबूतातन मतत्रारूढातन भाममा ॥१८- ६१॥
62 तभेि शयणॊ गचछ सिदबािेन बायत । तत्प्रसादात्ऩयाॊ शाजततॊ स्थानॊ प्राप्स्मशस शाश्ितभ ् ॥१८- ६२॥
63 इतत ते ऻानभाख्मातॊ गुह्माद्गुह्मतयॊ भमा । विभश्ृ मैतदशेषेण मथेचछशस तथा कुरु ॥१८- ६३॥
64 सिदगुह्मतभॊ बूम् शण
ृ ु भे ऩयभॊ िच् । इष्टोऽशस भे दृढशभतत ततो िक्ष्माशभ ते हहतभ ् ॥१८- ६४॥
65 भतभना बि भद्बक्तो भद्माजी भाॊ नभस्कुरु । भाभेिैष्मशस सत्मॊ ते प्रततजाने वप्रमोऽशस भे ॥१८- ६५॥
66 सिदधभादतऩरयत्मज्म भाभेकॊ शयणॊ व्रज । अहॊ त्िाॊ सिदऩाऩेभ्मो भोऺतमष्माशभ भा शुच् ॥१८- ६६॥
67 इदॊ ते नातऩस्काम नाबक्ताम कदाचन । न चाशुश्रूषिे िाचमॊ न च भाॊ मोऽभ्मसूमतत ॥१८- ६७॥
68 म इभॊ ऩयभॊ गह्ु मॊ भद्बक्तेष्िशबधास्मतत । बजक्तॊ भतम ऩयाॊ कृत्िा भाभेिैष्मत्मसॊशम् ॥१८- ६८॥
69 न च तस्भातभनुष्मेषु कजश्चतभे वप्रमकृत्तभ् । बविता न च भे तस्भादतम् वप्रमतयो बुवि ॥१८- ६९॥
70 अध्मेष्मते च म इभॊ धम्मं सॊिादभािमो् । ऻानमऻेन तेनाहशभष्ट् स्माशभतत भे भतत् ॥१८- ७०॥
71 श्रद्धािाननसूमश्च शण
ृ ुमादवऩ मो नय् । सोऽवऩ भुक्त् शुबाॉल्रोकातप्राप्नुमात्ऩुण्मकभदणाभ ् ॥१८- ७१॥
72 कजचचदे तचुतॊ ऩाथद त्िमैकाग्रेण चेतसा । कजचचदऻानसॊभोह् प्रनष्टस्ते धनॊजम ॥१८- ७२॥
73 अजन
ुद उिाच नष्टो भोह् स्भतृ तरदब्धा त्ित्प्रसादातभमाचमुत । जस्थतोऽजस्भ गतसतदे ह् करयष्मे िचनॊ ति ॥१८-
७३॥
74 सॊजम उिाच इत्महॊ िासुदेिस्म ऩाथदस्म च भहात्भन् । सॊिादशभभभश्रौषभद्बुतॊ योभहषदणभ ् ॥१८- ७४॥
75 व्मासप्रसादाचुतिानेतद्गुह्मभहॊ ऩयभ ् । मोगॊ मोगेश्ियात्कृष्णात्साऺात्कथमत् स्िमभ ् ॥१८- ७५॥
76 याजतसॊस्भत्ृ म सॊस्भत्ृ म सॊिादशभभभद्बुतभ ् । केशिाजन
ुद मो् ऩुण्मॊ रृष्माशभ च भुहुभुदहु् ॥१८- ७६॥
77 तचच सॊस्भत्ृ म सॊस्भत्ृ म रूऩभत्मद्बुतॊ हये ् । विस्भमो भे भहान ् याजतरृष्माशभ च ऩुन् ऩुन् ॥१८- ७७॥
78 मत्र मोगेश्िय् कृष्णो मत्र ऩाथो धनुधयद ् । तत्र श्रीविदजमो बूततध्रि
ुद ा नीततभदततभदभ ॥१८- ७८॥
79 ॐ तत्सहदतत श्रीभद्बगिद्गीतासऩ
ू तनषत्सु ब्रह्भविद्मामाॊ मोगशास्त्रे श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे भोऺसॊतमासमोगो
नाभाष्टादशोऽध्माम् ॥१८॥

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 198


CHAPTER 18 VOCABULARY

अतत्त्िाथदिदल्ऩॊ
अथ
अधभं
अधधष्ठानॊ
अध्मेष्मते
अतनष्टशभष्टॊ
अनुफतधॊ
अपरप्रेप्सुना
अभ्मासाद्रभते
अमथाित्प्रजानातत
अमक्
ु त्
अजन
ुद
अजन
ुद
अविबक्तॊ
असक्तफुद्धध्
अहॊ
अहॊ कायॊ
इतत
इतत
इत्महॊ
इदॊ
इभॊ
इभॊ
इभाॉल्रोकातन
इष्टोऽशस
ईश्िय्
उचमते
उचमते
उिाच
उिाच

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 199


उिाच
एतातमवऩ
कजचचदऻानसॊभोह्
कजचचदे तचुतॊ
कदाचन
कयणॊ
कयणॊ
करयष्मे
कतदव्मानीतत
कताद
कताद
कताद
कताद
कताद
कतादयभात्भानॊ
कतुं
कतेतत
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभद
कभदचोदना
कभदण्
कभदणा
कभदणाॊ
कभदणो

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 200


कभदण्मशबयत्
कभदपरत्मागी
कभदपरप्रेप्सुरब्ुद धो
कभदसॊग्रह्
कभादणण
कभादणण
कभादण्मशेषत्
कल्ऩते
किमो
कजश्चतभे
काङ्ऺतत
काभॊ
काभेप्सन
ु ा
काम्मानाॊ
कामक्रेशबमात्त्मजेत ्
कायणातन
कामं
कामदशभत्मेि
कामदभेि
कामादकामे
ककजल्फषभ ्
कुरु
कुिदतनाप्नोतत
कुिादणो
कुशरे
कृतभ ्
कृतातते
कृत्िा
कृत्िा
कृत्स्निदे कजस्भतकामे
कृवषगौयक्ष्मिाणणज्मॊ
कृष्णो
केिरॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 201


केशिाजन
ुद मो्
कौततेम
कौततेम
कौततेम
कक्रमते
कक्रमतेऽजुदन
क्रोधॊ
ऺमॊ
ऺात्रॊ
ऺाजततयाजदिभेि
गचछ
गतसतदे ह्
गण
ु तजस्त्रविधॊ
गुणबेदत्
गुणसॊख्माने
गुह्मॊ
गुह्माद्गुह्मतयॊ















KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 202



चाकामदभेि
चानुफतधे
चाऩये
चाप्मऩरामनभ ्
चाशुश्रूषिे
चेतसा
चेतसा
चेत्त्िभहॊ कायातन
चैि
चैिात्र
तछतनसॊशम्
जजतात्भा
ऻात्िा
ऻानॊ
ऻानॊ
ऻानॊ
ऻानभाख्मातॊ
ऻानमऻेन
ऻानस्म
ऻेमॊ
तचच
तचछृणु
तज्ऻानॊ
तज्ऻानॊ
ततभ ्
ततो
ततो
तत ्
तत ्
तत्ताभसभद
ु ारृतभ ्
तत्ताभसभुदारृतभ ्
तत्त्ित्

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 203


तत्त्ितो
तत्त्िशभचछाशभ
तत्प्रसादात्ऩयाॊ
तत्र
तत्र
तत्रैिॊ
तत्सहदतत
तत्सुखॊ
तत्सुखॊ
तथा
तथा
तथाप्नोतत
तदनततयभ ्
तदजस्त
तद्राजसभुदारृतभ ्
तऩश्चैि
तभभ्मचमद
तभसाित
ृ ा
तभेि
ति
तस्भादतम्
तस्भातभनुष्मेषु
तस्म
तातमवऩ
ताभस
ताभसी
ततष्ठतत
तु
ते
तेजो
तेनाहशभष्ट्
त्मक्तुॊ
त्मक्त्िा

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 204


त्मजेत ्
त्मागॊ
त्माग्
त्मागपरॊ
त्मागस्म
त्मागी
त्मागीत्मशबधीमते
त्मागे
त्मागो
त्माज्मॊ
त्माज्मॊ
त्माज्मशभतत
त्रत्रधैि
त्रत्रविधॊ
त्रत्रविधॊ
त्रत्रविध्
त्रत्रविध्
त्रत्रविधा
त्ित्प्रसादातभमाचमत

त्िमैकाग्रेण
त्िाॊ
जत्िदानीॊ
दभस्तऩ्
दऩं
दानॊ
दानभीश्ियबािश्च
हदवि
दीघदसूत्री
द्ु खशभत्मेि
द्ु खाततॊ
दभ
ु तद त्
दभ
ु ेधा
दृढशभतत

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 205


दे िेषु
दे हबत
ृ ा
दै िॊ
दोषिहदत्मेके
दोषेण
द्िेष््मकुशरॊ
धनॊजम
धनॊजम
धनुधयद ्
धभदकाभाथादतधत्ृ मा
धभदभधभं
धभदशभतत
धम्मं
धायमते
धायमतेऽजन
ुद
धूभेनाजग्नरयिाित
ृ ा्
धतृ त्
धतृ त्
धतृ त्
धतृ तदादक्ष्मॊ
धत
ृ श्े चैि
धत्ृ मा
धत्ृ मात्भानॊ
धत्ृ मुत्साहसभजतित्
ध्मानमोगऩयो

नभस्कुरु
नय्
नय्
नय्
नष्टो
नातऩस्काम
नानाबािातऩथ
ृ जग्िधान ्

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 206


नानष
ु ज्जते
नाबक्ताम
नाभाष्टादशोऽध्माम्
नाहॊ कृतो
तनगचछतत
तनत्मॊ
तनद्रारस्मप्रभादोत्थॊ
तनफद्ध्
तनफोध
तनफोध
तनमतॊ
तनमतॊ
तनमतस्म
तनमम्म
तनमोक्ष्मतत
तनभदभ्
तनिवृ त्तॊ
तनश्चमॊ
तनजश्चतॊ
तनष्ठा
नीततभदततभदभ
नेचछशस
नैि
नैष्कम्मदशसद्धधॊ
नैष्कृततकोऽरस्
नोऩऩद्मते
तमाय्मॊ
तमासॊ
ऩञ्चभभ ्
ऩञ्चैतातन
ऩञ्चैते
ऩदभव्ममभ ्
ऩयधभादत्स्िनुजष्ठतात ्

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 207


ऩयततऩ
ऩयभॊ
ऩयभॊ
ऩयभाॊ
ऩयभ ्
ऩयाॊ
ऩरयकीततदत्
ऩरयकीततदत्
ऩरयग्रहभ ्
ऩरयचमादत्भकॊ
ऩरयऻाता
ऩरयणाभे
ऩरयणाभेऽभत
ृ ोऩभभ ्
ऩरयत्मागस्ताभस्
ऩश्मतत
ऩश्मत्मकृतफुद्धधत्िातन
ऩाथद
ऩाथद
ऩाथद
ऩाथद
ऩाथद
ऩाथद
ऩाथदस्म
ऩाथो
ऩािनातन
ऩुण्मॊ
ऩुन्
ऩुन्
ऩुन्
ऩुरुषव्माघ्र
ऩथ
ृ क्केशशतनषद
ू न
ऩथ
ृ क्चेष्टा
ऩथ
ृ क्त्िेन

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 208


ऩथ
ृ क्त्िेन
ऩथ
ृ जग्िधभ ्
ऩधृ थव्माॊ
ऩौरुषभ ्
प्रकृततजैभक्
ुद तॊ
प्रकृततस्त्िाॊ
प्रततजाने
प्रनष्टस्ते
प्रविबक्तातन
प्रिवृ त्तॊ
प्रिवृ त्तबत
ूद ानाॊ
प्रसङ्गेन
प्रसतनात्भा
प्राकृत्
प्राप्तो
प्राप्स्मशस
प्रायबते
प्राहुभदनीवषण्
प्राहुस्त्मागॊ
वप्रमकृत्तभ्
वप्रमतयो
वप्रमोऽशस
प्रेत्म
प्रोक्तभात्भफुद्धधप्रसादजभ ्
प्रोक्तातन
प्रोचमते
प्रोचमभानभशेषेण
परॊ
परभ ्
पराकाङ्ऺी
परातन
फतधॊ
फरॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 209


फहुरामासॊ
फद्
ु धध्
फुद्धध्
फुद्धधमोगभुऩाधश्रत्म
फुद्धधमदस्म
फुद्धेबेदॊ
फद्
ु ध्मा
ब्रह्भ
ब्रह्भकभद
ब्रह्भबूत्
ब्रह्भबूमाम
ब्रह्भविद्मामाॊ
ब्राह्भणऺत्रत्रमविशाॊ
बजक्तॊ
बक्त्मा
बमॊ
बमाबमे
बयतषदब
बयतसत्तभ
बि
बि
बित्मत्माधगनाॊ
बविता
बायत
बािभव्ममभीऺते
बािो
बूततध्रि
ुद ा
बूतष
े ु
बूतष
े ु
बूम्
राभमतसिदबत
ू ातन
भजचचत्त्
भजचचत्त्

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 210


भतत्
भत्ऩय्
भत्प्रसादात्तरयष्मशस
भत्प्रसादादिाप्नोतत
भदभेि
भद्बजक्तॊ
भद्बक्तेष्िशबधास्मतत
भद्बक्तो
भद्माजी
भद्व्मऩाश्रम्
भन्प्राणेजतद्रमकक्रमा्
भनीवषणाभ ्
भतभना
भतमते
भतमसे
भमा
भतम
भतम
भहात्भन्
भहान ्
भहाफाहो
भहाफाहो
भा
भाॊ
भाॊ
भाॊ
भानि्
भाभशबजानातत
भाभेकॊ
भाभेिैष्मत्मसॊशम्
भाभेिैष्मशस
भाममा
शभर्थ्मैष

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 211


शभश्रॊ
भक्
ु त्
भुक्तसङ्गोऽनहॊ िादी
भुहुभह
ुद ु ्
भे
भे
भे
भे
भे
भे
भे
भे
भे
भे
भेधािी
भोऺॊ
भोऺतमष्माशभ
भोऺसॊतमासमोगो
भोह्
भोहनभात्भन्
भोहात्तस्म
भोहादायभ्मते


म्
मज्ऻानॊ
मऻदानतऩ्कभद
मऻदानतऩ्कभद
मऻो
मत्
मतिाक्कामभानस्
मत्कभद
मत्कभद

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 212


मत्तत्ताभसभच
ु मते
मत्तत्साजत्त्िकभुचमते
मत्तदग्रे
मत्तु
मत्तु
मत्र
मत्र
मत्र
मथा
मथा
मथािचछृणु
मथेचछशस
मदग्रे
मदहॊ कायभाधश्रत्म
मदे शब्
मतत्रारूढातन
मतभोहात्करयष्मस्मिशोऽवऩ
ममा
ममा
ममा
ममा
मस्तु
मस्म
मा
मा
मािातमश्चाजस्भ
मुक्तो
मुद्धे
मेन
मेनैकॊ
मो
मोगॊ
मोगशास्त्रे

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 213


मोगेनाव्मशबचारयण्मा
मोगेश्िय्
मोगेश्ियात्कृष्णात्साऺात्कथमत्
मोत्स्म
यागद्िेषौ
यागी
याजतसॊस्भत्ृ म
याजतरृष्माशभ
याजसॊ
याजसॊ
याजस्
याजसभ ्
याजसी
याजसी
रूऩभत्मद्बुतॊ
योभहषदणभ ्
रघ्िाशी
रबते
रबते
रबेत ्
शरप्मते
िक्ष्माशभ
िच्
िचनॊ
िा
िा
िा
िा
िा
िाचमॊ
िासद
ु े िस्म
विगतस्ऩह
ृ ्
विगुण्

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 214


विचऺणा्
विऻानभाजस्तक्मॊ
विद्ु
विद्धध
विद्धध
विनङ्क्ष्मशस
वितदतत
वितदतत
विऩयीतॊ
विबक्तेषु
विभुचम
विभुञ्चतत
विभश्ृ मैतदशेषेण
विविक्तसेिी
विविधाश्च
विशते
विशुद्ध्मा
विषशभि
विषशभि
विषमेजतद्रमसॊमोगाद्मत्तदग्रेऽभत
ृ ोऩभभ ्
विषादॊ
विषादी
विस्भमो
िेवत्त
िेवत्त
िेहदतुभ ्
िैयाग्मॊ
िैश्मकभद
व्मिसामस्ते
व्मासप्रसादाचुतिानेतद्गुह्मभहॊ
व्मद
ु स्म
व्रज
शक्मॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 215


शठो
शब्दादीजतिषमाॊस्त्मक्त्िा
शभो
शयणॊ
शयणॊ
शयीयिाङ्भनोशबमदत्कभद
शाजततॊ
शाततो
शाश्ितॊ
शाश्ितभ ्
शुच्
शुबाॉल्रोकातप्राप्नुमात्ऩुण्मकभदणाभ ्
शूद्रस्मावऩ
शूद्राणाॊ
शण
ृ ु
शण
ृ ु
शण
ृ ु
शण
ृ ु
शण
ृ म
ु ादवऩ
शोकॊ
शोचतत
शौचॊ
शौमं
श्रद्धािाननसूमश्च
श्रीकृष्णाजुदनसॊिादे
श्रीबगिानुिाच
श्रीभद्बगिद्गीतासूऩतनषत्सु
श्रीविदजमो
श्रेमातस्िधभो
श्रोष्मशस


KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 216




सॊजम
सॊतमस्म
सॊतमासॊ
सॊतमास्
सॊतमासस्म
सॊतमाशसनाॊ
सॊतमासेनाधधगचछतत
सॊप्रकीततदत्
सॊिादभािमो्
सॊिादशभभभद्बुतभ ्
सॊिादशभभभश्रौषभद्बत
ु ॊ
सॊशसद्धधॊ
सॊस्भत्ृ म
सॊस्भत्ृ म
सॊस्भत्ृ म
सक्तभहै तुकभ ्
सङ्गॊ
सङ्गॊ
सङ्गयहहतभयागद्िेषत्
सततॊ
सतत
सत्त्िॊ
सत्त्िसभाविष्टो
सत्मॊ
सदा
सदोषभवऩ
सभ्
सभासेनैि
सभऩ
ु ाधश्रत्
सिदकभदणाभ ्
सिदकभदपरत्मागॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 217


सिदकभादणण
सिदकभादण्मवऩ
सिदगुह्मतभॊ
सिदत्र
सिददग
ु ादणण
सिदधभादतऩरयत्मज्म
सिदऩाऩेभ्मो
सिदबािेन
सिदबूतानाॊ
सिदबूतष
े ु
सिदशभदॊ
सिादयम्बा
सिादथादजतिऩयीताॊश्च
सिेषु
सिेषु
सहजॊ
सा
सा
सा
सा
साॊख्मे
साजत्त्िक
साजत्त्िकॊ
साजत्त्िकभ ्
साजत्त्िकी
साजत्त्िको
साहॊ काये ण
शसद्धमे
शसद्धधॊ
शसद्धधॊ
शसद्धधॊ
शसद्ध्मशसद्ध्मोतनदविदकाय्
सुखॊ

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 218


सख
ु ॊ
सोऽवऩ
स्तब्ध्
स्थानॊ
जस्थतोऽजस्भ
स्भत
ृ भ्
स्भतृ तरदब्धा
स्माशभतत
स्िकभदणा
स्िकभदतनयत्
स्िप्नॊ
स्िबािजभ ्
स्िबािजभ ्
स्िबािजभ ्
स्िबािजभ ्
स्िबािजेन
स्िबाितनमतॊ
स्िबािप्रबिैगण
ुद ै्
स्िमभ ्
स्िे
स्िे
स्िेन
हत्िावऩ
हजतत
हये ्
हषदशोकाजतित्
हह
हह
हह
हहॊसात्भकोऽशुधच्
हहॊसाभनिेक्ष्म
रृद्दे शेऽजन
ुद
रृषीकेश

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 219


रृष्माशभ
हे ति्

ॐ D

ॐ 26, 44, 62, 74, 77, 85, 91, 103, 106, 115, 118, 125, 129, death
भत्मेष.ु .......................................................................... 139
138, 143, 160, 176, 178, 183, 186, 195, 198, 206, 207,
213, 216, 222, 224, 232, 239, 260 भत्ृ मु् ........................................................................... 142
demigods
दे िानाॊ ........................................................................... 139
A
सुयगणा् ........................................................................ 139

Assemble divine
सभिेता ............................................................................. 2 हदव्मानाॊ ........................................................................ 142
DOUBT
विष्टभ्माहशभदॊ ................................................................ 143
B
doubt -
bowmen असॊभूढ् ........................................................................ 139

भहे ष्िासा ........................................................................... 2 Duryodhan


दम
ु ोधनस्तदा ...................................................................... 2

C
E
cheat
छरमताभजस्भ ................................................................. 142 eternal
compound अहभेिाऺम् ................................................................... 142

साभाशसकस्म .................................................................. 141 exist


conqueror of enemy मत्स्मातभमा ................................................................... 142

ऩयततऩ .................................. 18, 19, 59, 61, 105, 126, 142

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 220


धत
ृ याष्र ............................................................................ 2
F
ऩाण्डिाश्चैि........................................................................ 2

fame सॊजम ............................................................ 2, 4, 7, 18, 19


कीततद् ........................................................................... 142 king arjun
female एिभुक्त्िाजन
ुद ् .................................................................... 7
नायीणाॊ .......................................................................... 142 तिाजुन
द ......................................................................... 143
fight king bheem
मुधध.................................................................................. 2 बीभाशबयक्षऺतभ ...................................................................
् 3
मुमत्ु सि् ............................................................................ 2 king bhishma
future बीष्भाशबयक्षऺतभ ् ................................................................. 3
बविष्मताभ.....................................................................
् 142 king dhananjay
धनॊजम् ........................................................................ 142
king dhritrashtra
G
धातदयाष्रा........................................................................... 7

gamble king krishna


द्मूतॊ ............................................................................. 142 भधुसूदन ............................................................... 6, 19, 89

glorious भधुसूदन् ........................................................................ 18


श्रीभदजू जदतभेि ................................................................. 142 king vasudev
God िासुदेिोऽजस्भ .................................................................. 142
रोकभहे श्ियभ..................................................................
् 139 king vrsni
िष्ृ णीनाॊ......................................................................... 142
know
K
विद्ु ........................................................59, 106, 116, 139

karma knowledge
कभद ................. 24, 45, 46, 59, 60, 61, 76, 86, 87, 106, 115 अध्मात्भविद्मा ............................................................... 141

king ऻातेन ........................................................................... 143


अश्ित्थाभा ......................................................................... 3 ऻानॊ ............................................ 61, 62, 76, 103, 126, 142
उत्तभौजाश्च......................................................................... 2 ऻानिताभहभ ् ................................................................. 142
कणदश्च .............................................................................. 3 फद्
ु धधऻादनभसॊभोह् ........................................................... 139
काशशयाजश्च ....................................................................... 2 विद्मानाॊ........................................................................ 141
कृऩश्च............................................................................... 3
द्रऩ
ु दश्च ............................................................................. 2 L
द्रौऩदे माश्च...................................................................... 2, 4
धष्ृ टकेतश्ु चेककतान् ............................................................... 2 listen
ऩुरुजजत्कुजततबोजश्च ............................................................. 2 शण
ृ .ु ....................................................................... 23, 138

बिातबीष्भश्च ..................................................................... 3
बीभाजुन
द सभा ...................................................................... 2 M
मुधाभतमुश्च ....................................................................... 2
middle
मुमुधानो ............................................................................ 2
भध्मॊ .................................................................... 140, 141
विकणदश्च ........................................................................... 3
month
वियाटश्च ........................................................................ 2, 4
भासानाॊ ......................................................................... 142
शैब्मश्च ............................................................................. 2
moral
सॊजम ................................................................................ 2
नीततयजस्भ ..................................................................... 142
सौबद्रो ............................................................................... 2
move
सौभदवत्तस्तथैि .................................................................... 3 चयाचयभ........................................................................
् 142
KING

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 221


my कुसुभाकय् ..................................................................... 142
भाभका् ............................................................................. 2 secrets
my opulence गह्
ु मानाॊ ........................................................................ 142
मद्मद्विबूततभत्सत्त्ि.........................................................
ॊ 142 SEE
दृष््िा......................................................................... 2, 25

N seed
फीजॊ ..................................................................... 104, 142
no end separation
नाततोऽजस्त..................................................................... 142 दभमताभजस्भ ................................................................. 142
silence
भौनॊ ............................................................................. 142
O
sin
opulences सिदऩाऩै् ........................................................................ 139
विबत
ू ीनाॊ........................................................................ 142 speech
विबत
ू ेविदस्तयो .................................................................. 142 प्रोक्तो........................................................................... 142
िक्ष्माशभ ................................................................ 117, 139
िचनभब्रिीत .......................................................................
् 2
P
श्रीबगिानि
ु ाच..... 18, 19, 25, 44, 47, 59, 75, 86, 89, 90, 103,
pandavas 115, 126, 138, 140
ऩाण्डिानीकॊ ........................................................................ 2 श्रीिादक्च ........................................................................ 142
phalanx SPEECH
व्मूढॊ.................................................................................. 2 उिाच.......... 2, 4, 5, 18, 19, 24, 44, 59, 75, 89, 90, 115, 140
PLACE speech - arguments
कुरुऺेत्रे .............................................................................. 2 प्रिदताभहभ ्................................................................... 141

धभदऺेत्रे .............................................................................. 2 splendour


preposition तेजस्तेजजस्िनाभहभ.................................................
् 104, 142
अथिा ..................................................................... 90, 143 तेजोंऽशसॊबिभ ................................................................
् 143
punish
दण्डो ............................................................................. 142
T

teacher
Q
आचामदभऩ
ु सॊगम्म................................................................. 2
quantity tribe
कृत्स्नभेकाॊशन
े ................................................................. 143 कुरॊ.................................................................................. 6

द्ितद्ि्......................................................................... 141 कुरऺमकृतॊ ........................................................................ 6

फहुनैतन
े ......................................................................... 143 कुरऺमे ............................................................................. 6
कुरघ्नानाॊ ...................................................................... 6, 7
कुरधभाद् ........................................................................... 6
S
कुरधभादणाॊ......................................................................... 7
sage vyas कुरधभादश्च ........................................................................ 7
व्मास् ................................................................... 140, 142 कुरजस्त्रम्.......................................................................... 6
sages कुरस्म ............................................................................. 6
भहषदम् .......................................................................... 139
भहषॉणाॊ................................................................. 139, 141
U
भन
ु ीनाभप्महॊ ................................................................... 142
season spring unborn

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 222


भाभजभनाहदॊ .................................................................. 139 अनाहदत्िाजतनगण
ुद त्िात्ऩयभात्भामभव्मम् ............................ 186, 187
अनाहदभध्माततभनततिीमद- ............................................. 156, 161
अनामदजुष्टभस्िग्मदभकीततदकयभजन
ुद ....................................... 18, 27
V
अनाशशनोऽप्रभेमस्म ........................................................... 20, 27
victory अतनचछतनवऩ ........................................................................ 48
जमोऽजस्भ....................................................................... 142 अतनत्मभसख
ु ॊ ...................................................................... 129
जजगीषताभ .....................................................................
् 142 अतनष्टशभष्टॊ ............................................................... 233, 239
अनेकधचत्तविरातता........................................................ 215, 216
W अनेकजतभसॊशसद्धस्ततो .................................................... 90, 91
अनेकहदव्माबयणॊ .......................................................... 156, 161
world face
अनेकफाहूदयिक्त्रनेत्रॊ ...................................................... 156, 161
विश्ितोभख
ु ् ................................................................... 142
अनेकिक्त्रनमनभनेकाद्बुतदशदनभ ....................................
् 156, 161
अनेन .................................................................................. 48
अ अततित्तु ..................................................................... 105, 106
अततितत ....................................................................... 20, 27
अऺय
अतनाद्बिजतत ................................................................. 45, 48
अऺयाणाभकायोऽजस्भ ......................................................... 141
अतमे ..................................................................3, 7, 185, 187
अऺयॊ ......................................................................... 115, 118
अऩयॊ ............................................................................. 59, 62
अऺयब्रह्भमोगो ..................................................................... 118
अऩयस्ऩयसॊबत
ू ॊ ............................................................. 214, 216
अऺयाणाभकायोऽजस्भ ...................................................... 141, 143
अऩये मशभतस्त्ितमाॊ ....................................................... 103, 106
अजग्नज्मोततयह् ............................................................ 117, 118
अऩमादप्तॊ ............................................................................ 3, 7
अघामरु यजतद्रमायाभो .................................................................. 48
अऩश्मद्दे िदे िस्म ......................................................... 156, 161
अचछे द्मोऽमभदाह्मोऽमभक्रेद्मोऽशोष्म .................................. 21, 27
अप्मस्म ..................................................................... 160, 161
अऻश्चाश्रद्दधानश्च................................................................. 62
अप्रकाशोऽप्रिवृ त्तश्च ........................................................ 197, 198
अऻानॊ ........................................................................ 214, 216
अप्रततष्ठो ....................................................................... 90, 91
अऻानेनाित
ृ ॊ .................................................................... 76, 77
अप्राप्म ...........................................................90, 91, 126, 129
अतत्त्िाथदिदल्ऩॊ ............................................................. 234, 239
अपरप्रेप्सुना ............................................................... 234, 239
अतोऽजस्भ ................................................................... 207, 208
अपराकाङ्क्षऺशबमदऻो ..................................................... 223, 224
अथैतदप्मशक्तोऽशस ....................................................... 177, 178
अपराकाङ्क्षऺशबमक्
ुद तै् ................................................... 223, 224
अदे शकारे ................................................................... 223, 224
अबमॊ ........................................................................ 214, 216
अधभादशबबिात्कृष्ण ............................................................... 6, 7
अशबतो ................................................................................ 77
अधश्च ....................................................................... 206, 208
अशबसॊधाम.................................................................. 223, 224
अधश्चोध्िं................................................................... 206, 208
अभ्मासमोगमुक्तेन ....................................................... 116, 118
अधधबूतॊ ..................................................................... 115, 118
अभ्मासमोगेन .............................................................. 177, 178
अधधमऻ् .................................................................... 115, 118
अभ्मासाद्रभते .............................................................. 235, 239
अधधमऻोऽहभेिात्र .......................................................... 115, 118
अभ्मासेऽप्मसभथोऽशस ................................................... 177, 178
अधो .......................................................................... 197, 198
अभ्मासेन ....................................................................... 89, 91
अध्मात्भऻानतनत्मत्िॊ..................................................... 184, 187
अभ्मुत्थानभधभदस्म........................................................... 59, 63
अध्मात्भतनत्मा ............................................................. 206, 208
अभातनत्िभदजम्बत्िभहहॊसा ............................................. 184, 187
अध्मात्भविद्मा............................................................. 141, 143
अभी.......................................................................... 157, 161
अनततिीमादशभतविक्रभस्त्िॊ .............................................. 159, 161
अमथाित्प्रजानातत ........................................................ 235, 239
अनततश्चाजस्भ ............................................................. 141, 143
अमनेषु .............................................................................. 3, 7
अनतमाजश्चततमततो....................................................... 128, 129
अनतमेनि
ै ........................................................................... 178
अनात्भनस्तु .................................................................... 87, 91

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 223


अजुन
द ... 4, 5, 7, 19, 24, 27, 44, 48, 59, 63, 75, 89, 90, 91, 115,

140, 143, 155, 156, 158, 160, 161, 176, 178, 197, 198,
222, 224, 232, 238, 239, 240
आगभाऩातमनोऽतनत्मास्ताॊजस्तततऺस्ि .................................... 20, 27
तदहभजन ुद ...................................................................... 142
आचयत्मात्भन् ............................................................ 215, 216
अिजानजतत ................................................................. 127, 129
आचामादतभातर
ु ातरातॄतऩुत्रातऩौत्रातसखीॊस्तथा ............................... 5, 8
अिाचमिादाॊश्च ................................................................. 22, 27
आचामोऩासनॊ .............................................................. 184, 187
अिाप्म ........................................................................... 19, 27
आढ्मोऽशबजनिानजस्भ ................................................... 215, 216
अविनाशश ........................................................................ 20, 27
आत्भतमेि ............................................................................ 48
अविबक्तॊ .................................................... 185, 187, 234, 240
आत्भतमेिात्भना .............................................................. 25, 27
अव्मक्तॊ ..................................................................... 105, 106
आत्भिततॊ ...................................................................... 62, 63
अव्मक्ततनधनातमेि ........................................................... 21, 27
आत्भिश्मैविदधम
े ात्भा ............................................................... 27
अव्मक्ता..................................................................... 176, 178
आत्भिान ्....................................................................... 23, 27
अव्मक्तादीतन................................................................... 21, 27
आत्भसॊबाविता् ........................................................... 215, 216
अव्मक्ताद्व्मक्तम् ....................................................... 117, 118
आत्भसॊमभमोगाग्नौ .......................................................... 61, 63
अव्मक्तोऽऺय ............................................................... 117, 118
आत्भसॊमभमोगो ..................................................................... 91
अव्मक्तोऽमभधचतत्मोऽमभविकामोऽमभच
ु मते............................. 21, 27
आत्भसॊस्थॊ...................................................................... 89, 91
अशास्त्रविहहतॊ .............................................................. 222, 224
आत्भैि .......................................................................... 87, 91
अशोचमानतिशोचस्त्िॊ ........................................................ 19, 27
आत्भौऩम्मेन ................................................................... 89, 91
अश्रद्दधाना् ................................................................ 126, 129
आहदत्मानाभहॊ ............................................................. 140, 143
अश्रद्धमा ............................................................................ 224
आद्मततितत् ................................................................. 77, 78
अश्ित्थ् ..................................................................... 141, 143
आधत्स्ि .................................................................... 176, 178
अश्ित्थभेनॊ ................................................................. 206, 208
आऩम
ू भ
द ाणभचरप्रततष्ठॊ ...................................................... 26, 27
अश्ित्थाभा .......................................................................... 3, 8
आब्रह्भबि
ु नाल्रोका् ..................................................... 116, 118
असॊभूढ्...................................................................... 139, 143
आम्ु सत्त्िफरायोग्मसख
ु प्रीततवििधदना् ................................. 222, 225
असॊमतात्भना ................................................................... 90, 91
आमध
ु ानाभहॊ ............................................................... 141, 143
असॊशमॊ .......................................................... 89, 91, 103, 106
आरुरुऺोभन
ुद ेमोगॊ ............................................................... 87, 91
असक्तॊ ....................................................................... 184, 187
आजदिभ .....................................................................
् 214, 216
असक्तफुद्धध् .............................................................. 236, 240
आतो ......................................................................... 104, 106
असजक्तयनशबष्िङ्ग् ...................................................... 184, 187
आशाऩाशशतैफद्
द धा् ....................................................... 214, 216
असक्तो ................................................................................ 48
आश्चमदिचचैनभतम् .......................................................... 21, 27
असत्कृतभिऻातॊ ........................................................... 223, 224
आश्चमदित्ऩश्मतत.............................................................. 21, 27
असत्मभप्रततष्ठॊ ............................................................ 214, 216
आहायस्त्िवऩ ............................................................... 222, 225
असहदत्मच
ु मते ...................................................................... 224
आहाया ....................................................................... 222, 225
अशसतो ....................................................................... 140, 143
आहाया् ...................................................................... 222, 225
अहॊ काय....................................................................... 103, 106
आहुस्त्िाभष
ृ म् ............................................................ 140, 143
अहॊ कायॊ ....................................................... 215, 216, 237, 240
अहॊ कायविभूढात्भा .................................................................... 48
अहभात्भा.................................................................... 140, 143 इ
अहभाहदहहद................................................................... 139, 143
इचछा ........................................................................ 184, 187
अहभाहदश्च.................................................................. 140, 143
इचछाद्िेषसभत्ु थेन ........................................................ 105, 106
अहभेिॊविधोऽजन
ुद ........................................................... 160, 161
इज्मते ....................................................................... 223, 225
अहभेिाऺम् ................................................................ 142, 143
इतत19, 27, 46, 48, 60, 63, 75, 78, 90, 91, 139, 143, 183, 185,
अहहॊसा ....................................................... 139, 143, 214, 216
187, 196, 198, 207, 208, 237, 238, 240
अहो ................................................................................... 7, 8
इतीमॊ ........................................................................ 103, 106

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 224


इत्मऻानविभोहहता्........................................................ 215, 216 उत्तभ् ........................................................................ 207, 208
इत्मजन
ुद ॊ ...................................................................... 160, 161 उत्तभौजाश्च ......................................................................... 2, 8
इत्महॊ ......................................................................... 239, 240 उत्तयामणभ ..................................................................
् 117, 118
इत्मुक्तस्तभाहु् ............................................................ 117, 118 उत्सतन .............................................................................. 7, 8
इत्मच
ु मते .................................................................. 87, 88, 91 उत्साद्मतते ......................................................................... 7, 8
इत्मेि ................................................................................ 198 उत्सीदे मरु यभे .................................................................... 46, 48
इदॊ 126, 129, 183, 187, 196, 198, 238, 240 उदऩाने........................................................................... 23, 28
इदभद्म ...................................................................... 215, 216 उदाया् ....................................................................... 105, 106
इदभस्तीदभवऩ.............................................................. 215, 216 उदासीनिदासीनभसक्तॊ .................................................. 126, 129
इदानीभजस्भ................................................................. 160, 161 उदासीनिदासीनो .................................................................. 198
इजतद्रमस्मेजतद्रमस्माथे ......................................................... 47, 48 उदासीनो .................................................................... 177, 178
इजतद्रमाजग्नषु.................................................................... 61, 63 उद्धये दात्भनात्भानॊ ........................................................... 87, 91
इजतद्रमाणाॊ ....................................................... 26, 27, 140, 143 उऩजामते .................................................................... 196, 198
इजतद्रमाणण ................................................. 27, 47, 48, 184, 187 उऩदे क्ष्मजतत..................................................................... 61, 63
इजतद्रमाणीजतद्रमाथेभ्मस्तस्म....................................................... 27 उऩद्रष्टानभ
ु तता ............................................................ 185, 187
इजतद्रमाणीजतद्रमाथेषु ........................................................... 75, 78 उऩविश्मासने ................................................................... 87, 91
इजतद्रमाथादजतिभूढात्भा............................................................... 48 उऩाविशत ्........................................................................... 7, 8
इजतद्रमाथेषु .................................................................. 184, 187 उऩासते ....................................... 127, 129, 176, 178, 185, 187
इभॊ 59, 63, 238, 240 उऩैतत ............................................................................ 89, 91
इभाॉल्रोकातन .............................................................. 234, 240 उबमोयवऩ........................................................................ 20, 28
इभा् .......................................................................... 139, 144 उबािवऩ ..................................................................... 185, 187
इभे 20, 27 उबे 24, 28
इभेऽिजस्थता ........................................................................ 5, 8 उबौ .............................................................................. 20, 28
इि 104, 106 उिाच ... 2, 4, 5, 7, 8, 18, 19, 24, 28, 44, 48, 59, 63, 75, 78, 89,
इषशु ब् ............................................................................ 19, 27 90, 92, 115, 118, 140, 144, 155, 156, 158, 160, 161, 176,
इष्टातबोगाजतह ................................................................. 45, 48 178, 197, 198, 222, 225, 232, 238, 239, 240
इष्टोऽशस ..................................................................... 238, 240
इह 60, 63, 224 ऊ
इहै कस्थॊ...................................................................... 155, 161
इहै ि .............................................................................. 76, 78 ऊध्िं ..........................................................176, 178, 197, 199
ऊध्िदभूरभध्शाखभश्ित्थॊ ............................................... 206, 208



ईऺते ............................................................................. 89, 91
ईश्िय् ........................................................ 207, 208, 237, 240 ऋक्साभ ..................................................................... 127, 129

ईश्ियोऽहभहॊ ................................................................. 215, 216 ऋतेऽवऩ ...................................................................... 158, 161

ईहतते ........................................................................ 214, 216 ऋवषशबफदहुधा ............................................................... 184, 187

उ ए

उचचै्श्रिसभश्िानाॊ ........................................................ 141, 144 एकॊ 75, 78

उजचछष्टभवऩ ................................................................ 222, 225 एकत्िेन ..................................................................... 127, 129

उचमते ............... 24, 45, 48, 198, 207, 208, 223, 225, 234, 240 एकबजक्तविदशशष्मते ....................................................... 105, 106

उत्क्राभततॊ ................................................................... 206, 208 एकभप्माजस्थत् ............................................................... 75, 78

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 225


एकमा ................................................................................ 118

एकाकी ........................................................................... 87, 92
एकोऽथिाप्मचमुत .......................................................... 159, 161 ओशभत्मेकाऺयॊ ............................................................. 116, 118
एतचुत्िा ................................................................... 158, 161
एतज्ऻानशभतत ............................................................. 184, 187

एतत्ऺेत्रॊ ...................................................................... 184, 187
एतद्धध........................................................................... 90, 92
कॊ 21, 28
एतद्फुद्ध्िा ................................................................. 207, 208
कजचचदऻानसॊभोह्........................................................ 238, 240
एतद्मो ....................................................................... 183, 187
कजचचदे तचुतॊ ............................................................. 238, 240
एतद्मोनीतन ................................................................ 104, 106
कजचचतनोबमविरष्टजश्छतनारशभि ........................................ 90, 92
एतद्विऻाम ................................................................. 185, 187
क्िम्ररिणात्मुष्णतीक्ष्णरूऺविदाहहन् ............................. 222, 225
एततभे ............................................................................ 90, 92
कतयतनो ........................................................................ 19, 28
एतमोये कॊ......................................................................... 75, 78
कथॊ.................. 6, 8, 19, 21, 28, 115, 118, 140, 144, 197, 199
एतस्माहॊ ......................................................................... 89, 92
कथभेतद्विजानीमाॊ ........................................................... 59, 63
एताॊ ........................................................... 139, 144, 214, 216
कथम ........................................................................ 140, 144
एतातन ............................................................................... 6, 8
कथमततश्च................................................................. 139, 144
एतातमवऩ .................................................................... 233, 240
कथतमष्मजतत................................................................... 22, 28
एतािहदतत ................................................................... 214, 216
कथतमष्माशभ ............................................................... 140, 144
एतेऽत्र ................................................................................ 4, 8
कदाचन...........................................................24, 28, 238, 240
एतैविदभुक्त् ................................................................. 215, 216
कदाधच-.......................................................................... 20, 28
एतैविदभोहमत्मेष ...................................................................... 48
कतदऩद् ...................................................................... 141, 144
एनॊ 20, 28
कवऩरो....................................................................... 141, 144
एनभजभव्ममभ ................................................................
् 21, 28 कभरऩत्राऺ ................................................................. 155, 162
एि 2, 3, 8, 21, 28, 45, 46, 48, 77, 78, 138, 139, 140, 144,
कभरासनस्थ- ............................................................. 156, 162
159, 161, 177, 178, 184, 186, 187, 197, 199, 207, 208,
कयणॊ................................................................. 233, 234, 240
214, 217, 222, 225
करयष्मतत ....................................................................... 47, 49
एिॊ 45, 48, 59, 60, 61, 63, 127, 129, 176, 178, 185, 187
करयष्मशस ....................................................................... 22, 28
एिॊरूऩ् ....................................................................... 160, 161
करयष्मे....................................................................... 238, 240
एिॊविधो ...................................................................... 160, 161
करुण ........................................................................ 177, 178
एिभुक्तो ............................................................................ 4, 8
कयोतत ................................................ 75, 78, 86, 92, 186, 187
एिभक्
ु त्िा ....................................................... 19, 28, 156, 161
कणं .......................................................................... 158, 162
एिभुक्त्िाजन
ुद ् ..................................................................... 7, 8
कणदश्च .............................................................................. 3, 8
एिभेतद्मथात्थ ............................................................ 155, 161
कतदव्मॊ ........................................................................... 46, 49
एिामॊ ............................................................. 59, 63, 117, 118
कतदव्मानीतत ................................................................ 233, 240
एिाह ......................................................................... 158, 162
कताद ....................................................... 46, 49, 233, 234, 240
एिेतत ......................................................................... 104, 106
कतादयॊ ........................................................................ 197, 199
एिैते .......................................................................... 105, 106
कतादयभवऩ ....................................................................... 60, 63
एष 47, 48, 142, 144
कतादयभात्भानॊ .............................................................. 233, 240
एषा23, 26, 28
कतादहशभतत ..................................................................... 46, 49
कतुं7, 8, 177, 178, 237, 241
ऐ कतभ
ुद व्ममभ ................................................................
् 126, 129
कतशुद भहाहद शस ............................................................... 216, 217
ऐयाितॊ ....................................................................... 141, 144
कतत्द ृ िॊ ........................................................................... 76, 78
कतेतत ....................................................................... 234, 241

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 226


कभद 24, 28, 45, 46, 49, 59, 60, 61, 63, 76, 78, 86, 87, 92, 106, कभदसभुद्बि् .................................................................. 45, 49
115, 118, 216, 217, 224, 225, 232, 233, 234, 236, 241 कभदसु ................................................. 24, 28, 88, 92, 126, 129
कभदणाॊ ............................................................... 60, 75, 232 कभदस्िनुषज्जते................................................................ 87, 92
सिदकभदपरत्मागॊ ...................................................... 177, 232 कभादणखरॊ ....................................................................... 61, 64
कभदचोदना ................................................................... 234, 241 कभादणण .....24, 28, 46, 47, 49, 60, 62, 64, 75, 76, 78, 126, 129,
कभदजॊ ............................................................................ 24, 28 176, 177, 178, 186, 187, 233, 236, 241
कभदजा............................................................................ 60, 63 कभादण्मशेषत् .............................................................. 233, 241
कभदजाजतिद्धध.................................................................. 61, 63 कभादनुफतधीतन ............................................................. 206, 208
कभदण् ....................................................... 197, 199, 233, 241 कशभदभ्मश्चाधधको .............................................................. 90, 92
कभदणा ....................................................................... 237, 241 कभेजतद्रमाणण ................................................................... 45, 49
कभदणाॊ ............................................... 60, 63, 75, 78, 232, 241 कभेजतद्रमै्............................................................................. 49
कभदणाभनायम्बातनैष्कम्मं ................................................... 45, 49 कभैि ............................................................................ 60, 64
कभदणाभशभ् ............................................................... 197, 199 कषदतत ........................................................................ 206, 208
कभदणण ..................................... 44, 46, 49, 196, 199, 224, 225 कषदमतत् .................................................................... 222, 225
कभदणि
ै .......................................................................... 46, 49 करमताभहभ...............................................................
् 141, 144
कभदणो ........................................................... 60, 63, 233, 241 करेियभ.............................................................
् 115, 116, 118
कभदण्मकभद ...................................................................... 60, 63 कल्ऩऺमे .................................................................... 126, 130
कभदण्मतजतद्रत् ................................................................. 46, 49 कल्ऩते ............................................ 20, 28, 198, 199, 237, 241
कभदण्मशबप्रित्त
ृ ोऽवऩ ............................................................ 60, 63 कल्ऩादौ ..................................................................... 126, 130
कभदण्मशबयत् ............................................................... 236, 241 कल्माणकृत्कजश्चद्दग
ु तद तॊ .................................................... 90, 92
कभदण्मविद्िाॊसो ................................................................ 46, 49 किमो ........................................................................ 232, 241
कभदण्मेिाधधकायस्ते ............................................................ 24, 28 किमोऽप्मत्र..................................................................... 60, 64
कभदपरॊ .............................................................. 76, 78, 86, 92 कविॊ.......................................................................... 116, 118
कभदपरत्मागी .............................................................. 233, 241 कवि् ......................................................................... 142, 144
कभदपरप्रेप्सुरब्ुद धो ......................................................... 234, 241 किी
कभदपरसॊमोगॊ .................................................................. 76, 78 किीनाभुशना .................................................................. 142
कभदपरहे तब
ु भ
ूद ाद ................................................................ 24, 28 किीनाभश
ु ना ............................................................... 142, 144
कभदपरासङ्गॊ................................................................... 60, 64 कश्चन ................................ 46, 49, 87, 92, 105, 106, 117, 118
कभदपरे .......................................................................... 60, 64 कजश्चत्कतभ
ुद हदतत .............................................................. 20, 28
कभदफतधॊ ......................................................................... 23, 28 कजश्चत्ऺणभवऩ ................................................................ 45, 49
कभदफतधन् ...................................................................... 45, 49 कजश्चदथदव्मऩाश्रम् ............................................................ 46, 49
कभदफतधनै् .................................................................. 128, 129 कजश्चदे न- ....................................................................... 21, 28
कभदशब्........................................................................... 47, 49 कजश्चद्मततत .............................................................. 103, 107
कभदशबनद ......................................................................... 60, 64 कजश्चतभाॊ ................................................................... 103, 107
कभदमोगभसक्त्................................................................ 45, 49 कजश्चतभे .................................................................... 238, 241
कभदमोगश्च ...................................................................... 75, 78 कश्भरशभदॊ ..................................................................... 18, 28
कभदमोगेन ....................................................... 44, 49, 185, 187 कस्भाचच.................................................................... 159, 162
कभदसॊग्रह् ................................................................... 234, 241 कस्मधचत्ऩाऩॊ ................................................................... 76, 78
कभदसॊक्षऻत् .................................................................. 115, 118 का 6, 8, 21, 24, 29, 87, 92, 222, 225
कभदसॊतमासमोगो ............................................................... 77, 78 काॊ 90, 92
कभदसॊतमासात्कभदमोगो ........................................................ 75, 78 काङ्ऺतत ................................. 75, 78, 177, 178, 197, 237, 241
कभदसङ्धगनाभ ..................................................................
् 46, 49 काङ्ऺतत्....................................................................... 60, 64
कभदसङ्धगषु ................................................................. 197, 199 काङ्क्षऺतॊ ............................................................................ 5, 8
कभदसङ्गेन .................................................................. 196, 199 काङ्ऺे................................................................................ 5, 8

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 227


काभ .............................................................................. 47, 49 कार्......................................................................... 141, 144
काभॊ .......................................................... 215, 217, 237, 241 कारानरसजतनबातन ...................................................... 157, 162
काभ् ............................................................. 25, 29, 215, 217 कारे ...........................................................117, 119, 223, 225
काभकायत् .................................................................. 215, 217 कारेनात्भतन ................................................................... 62, 64
काभकाये ण....................................................................... 76, 78 कारेनेह.......................................................................... 59, 64
काभक्रोधऩयामणा् ......................................................... 214, 217 कारेषु................................................................ 116, 117, 119
काभक्रोधविमक्
ु तानाॊ ........................................................... 77, 78 कारो ......................................................................... 142, 144
काभक्रोधोद्बिॊ ................................................................. 77, 78 कारोऽजस्भ .................................................................. 158, 162
काभधुक् ..................................................................... 141, 144 काशशयाजश्च ........................................................................ 2, 8
काभबोगाथदभतमामेनाथदसञ्चमान .......................................
् 214, 217 काश्मश्च ............................................................................ 4, 8
काभबोगेष...................................................................
ु 215, 217 ककॊ 5, 6, 8, 24, 29, 47, 49, 60, 64, 115, 119, 129, 130, 143,
काभभाधश्रत्म ................................................................ 214, 217 144
काभयागफराजतिता् ....................................................... 222, 225 ककॊ चन ........................................................................... 46, 49

काभयागवििजजदतभ ् ........................................................ 104, 107 ककॊ धचत्कयोतत ................................................................... 60, 64

काभरूऩॊ .......................................................................... 48, 49 ककॊ धचत्कयोभीतत................................................................ 75, 78

काभरूऩेण ............................................................................. 49 ककॊ धचत्सत्त्िॊ ................................................................. 185, 188

काभसॊकल्ऩिजजदता्............................................................ 60, 64 ककॊ धचदवऩ........................................................................ 89, 92

काभात्क्रोधोऽशबजामते ........................................................ 25, 29 ककभकभेतत ..................................................................... 60, 64

काभात्भान् ..................................................................... 23, 29 ककभध्मात्भॊ ................................................................. 115, 119

काभातभमैि ................................................................. 105, 107 ककभतमत्काभहै तुकभ ् ..................................................... 214, 217

काभातम् ........................................................................ 26, 29 ककभाचाय् ................................................................... 197, 199

काभातसिादतऩाथद ............................................................... 25, 29 ककभासीत ....................................................................... 24, 29

काभेप्सन
ु ा ................................................................... 234, 241 ककभच
ु मते ................................................................... 115, 119

काभैस्तैस्तैरृत
द ऻाना् ...................................................... 105, 107 ककभ ् ....................................................................... 22, 24, 29

काभोऽजस्भ .................................................................. 104, 107 ककयीहटनॊ ............................................................ 156, 159, 162

काभोऩबोगऩयभा ........................................................... 214, 217 ककयीटी....................................................................... 158, 162

काम्मानाॊ .................................................................... 232, 241 ककजल्फषभ........................................................60,


् 64, 236, 242
कामॊ .......................................................................... 159, 162 कीतदमततो ................................................................... 127, 130

कामक्रेशबमात्त्मजेत ् ..................................................... 233, 241 कीततं ............................................................................. 22, 29

कामशशयोग्रीिॊ ................................................................... 87, 92 कीततद् ........................................................................ 142, 144

कामेन ............................................................................ 76, 78 कुत्.............................................................................. 26, 29

कायणॊ ........................................................................ 185, 187 कुतस्त्िा ........................................................................ 18, 29

कायणभच
ु मते .................................................................... 87, 92 कुतोऽतम् ....................................................................... 61, 64

कायणातन .................................................................... 233, 242 कुतोऽतमो ................................................................... 159, 162

कायमन...........................................................................
् 76, 78 कुततीऩत्र
ु ो ........................................................................... 4, 8

काऩदण्मदोषोऩहतस्िबाि् ..................................................... 19, 29 कुरु 24, 29, 45, 49, 60, 64, 177, 178, 238, 242

कामं .................................................. 46, 49, 86, 92, 235, 242 कुरुऺेत्रे .............................................................................. 2, 8

कामदकयणकतत्द ृ िे ........................................................... 185, 188 कुरुते ............................................................................. 46, 50

कामदते .................................................................................. 49 कुरुनतदन ............................................ 23, 29, 90, 92, 197, 199

कामदशभत्मेि ................................................................. 233, 242 कुरुप्रिीय..................................................................... 160, 162

कामदभेि ...................................................................... 232, 242 कुरुिद्


ृ ध् ............................................................................ 3, 8

कामादकामदव्मिजस्थतौ ...................................................... 216, 217 कुरुश्रेष्ठ ..................................................................... 140, 144

कामादकामे .................................................................... 235, 242 कुरुसत्तभ ........................................................................ 61, 64

कारॊ .......................................................................... 117, 118 कुमां .............................................................................. 46, 50

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 228


कुमादद्विद्िाॊस्तथासक्तजश्चकीषर
ुद ोकसॊग्रहभ ....................................
् 50 कृवषगौयक्ष्मिाणणज्मॊ ...................................................... 236, 242
कुिदजतत .............................................................. 46, 50, 76, 78 कृष्ण .................... 5, 9, 75, 79, 89, 90, 92, 159, 162, 222, 225
कुिदतन ........................................................................... 76, 78 कृष्णॊसगद्गदॊ .............................................................. 158, 162
कुिदतनवऩ ........................................................................ 75, 79 कृष्ण् ........................................................................ 117, 119
कुिदतनाप्नोतत ................................................... 60, 64, 236, 242 कृष्णो ........................................................................ 239, 242
कुिदजतसद्धधभिाप्स्मशस ................................................... 177, 178 के 176, 179
कुिादणो ....................................................................... 237, 242 केधचदात्भानभात्भना...................................................... 185, 188
कुरॊ ................................................................................... 6, 8 केधचद्बीता् ................................................................ 157, 162
कुरऺमकृतॊ ..................................................................... 6, 8, 9 केधचद्विरग्ना.............................................................. 157, 162
कुरऺमे .............................................................................. 6, 9 केन47, 50
कुरघ्नानाॊ ....................................................................... 6, 7, 9 केनधचत ्..................................................................... 177, 179
कुरधभाद् ............................................................................ 6, 9 केिरॊ .............................................................60, 64, 233, 242
कुरधभादणाॊ .......................................................................... 7, 9 केिरैरयजतद्रमैयवऩ .............................................................. 76, 79
कुरधभादश्च.......................................................................... 7, 9 केशि ............................................... 5, 9, 24, 29, 44, 140, 144
कुरजस्त्रम् ........................................................................... 6, 9 केशिस्म .................................................................... 158, 162
कुरस्म ............................................................................... 6, 9 केशिाजन
ुद मो् ............................................................... 239, 242
कुरे ............................................................................... 90, 92 केषु 140, 144
कुशरे......................................................................... 233, 242 कैभदमा ............................................................................... 4, 9
कुसुभाकय्................................................................... 142, 144 कैशरदङ्गैस्त्रीतगुणानेतानतीतो............................................ 197, 199
कूटस्थभचरॊ ................................................................ 176, 178 को 158, 162
कूटस्थो .......................................................................... 87, 92 कोऽत्र......................................................................... 115, 119
कूटस्थोऽऺय ................................................................. 207, 208 कोऽतमोऽजस्त ............................................................... 215, 217
कूभोऽङ्गानीि .................................................................. 25, 29 कौततेम .....20, 22, 25, 29, 45, 47, 50, 77, 79, 89, 92, 104, 107,
कृतॊ60, 64, 224, 225 116, 119, 126, 128, 130, 183, 186, 188, 196, 199, 215,
कृततनश्चम् ..................................................................... 22, 29 217, 236, 237, 242
कृतभ ............................................................. कौततेम् ............................................................................. 5, 9
् 60, 64, 234, 242
कृताञ्जशरयबाषत.......................................................... 156, 162 कौभायॊ ........................................................................... 20, 29

कृताञ्जशरिेऩभान् ........................................................ 158, 162 कौशरभ .........................................................................


् 24, 29

कृतातते ...................................................................... 233, 242 क्रतुयहॊ ....................................................................... 127, 130

कृतेनाथो ......................................................................... 46, 50 कक्रमते ........................................................223, 225, 234, 242

कृत्िा ........................ 23, 29, 77, 79, 87, 89, 92, 233, 238, 242 कक्रमतेऽजन
ुद ................................................................. 233, 242

कृत्िावऩ .......................................................................... 60, 64 कक्रमतते ...................................................................... 224, 225

कृत्स्नॊ ........................................................................ 186, 188 कक्रमभाणातन.....................................................46, 50, 186, 188

कृत्स्नकभदकृत .................................................................. कक्रमाशबनद ................................................................... 160, 162


् 60, 64
कृत्स्नभधभोऽशबबित्मुत......................................................... 6, 9 कक्रमाविशेषफहुराॊ .............................................................. 23, 29

कृत्स्नभध्मात्भॊ ............................................................. 106, 107 क्रुयातसॊसाये षु................................................................ 215, 217

कृत्स्नभिशॊ ................................................................. 126, 130 क्रोध .............................................................................. 47, 50

कृत्स्नभेकाॊशन
े ............................................................. 143, 144 क्रोधॊ ...........................................................215, 217, 237, 242

कृत्स्निदे कजस्भतकामे ..................................................... 234, 242 क्रोध् ......................................................................... 214, 217

कृत्स्नस्म .................................................................... 104, 107 क्रोधस्तथा .................................................................. 215, 217

कृऩणा् ........................................................................... 24, 29 क्रोधाद्बितत ................................................................... 25, 29

कृऩमा ................................................................................ 5, 9 क्रेदमतत्माऩो .................................................................. 21, 29

कृऩमाविष्टभश्रुऩूणादकुरेऺणभ ् ............................................... 18, 29 क्रेशोऽधधकतयस्तेषाभव्मक्तासक्तचेतसाभ..........................


् 176, 179

कृऩश्च................................................................................ 3, 9 क्रैब्मॊ ........................................................................... 18, 29

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 229


ऺत्रत्रमा् .......................................................................... 22, 29 गतसङ्गस्म .................................................................... 61, 64
ऺभा .................................................. 139, 142, 144, 214, 217 गतसतदे ह् .................................................................. 238, 242
ऺभी .......................................................................... 177, 179 गता् ................................................................. 116, 119, 196
ऺमॊ ........................................................................... 234, 242 गतासन
ू गतासश्ूॊ च .............................................................. 19, 30
ऺमाम ........................................................................ 214, 217 गततॊ.............................................................................. 90, 93
ऺय् ........................................................................... 207, 208 गतत् ............................................................................. 60, 64
ऺयश्चाऺय ................................................................... 207, 208 गततभ.....
् 90, 93, 105, 116, 117, 119, 128, 186, 188, 215, 217
ऺयो ........................................................................... 115, 119 गततदद्ु खॊ .................................................................... 176, 179
ऺात्रॊ........................................................................... 236, 242 गततबदताद .................................................................... 127, 130
ऺाजततयाजदिभेि ............................................................ 236, 242 गती .......................................................................... 117, 119
ऺाजततयाजदिभ ् .............................................................. 184, 188 गत्िा ......................................................................... 197, 199
क्षऺऩाम्मजस्रभशब
ु ानासयु ीष्िेि ........................................... 215, 217 गहदनॊ ................................................................ 156, 159, 162
क्षऺप्रॊ .............................................................. 60, 64, 128, 130 गततव्मॊ.......................................................................... 61, 64
ऺीणकल्भषा् ................................................................... 77, 79 गतताशस ......................................................................... 24, 30
ऺीणे .......................................................................... 127, 130 गतध् ........................................................................ 104, 107
ऺुद्रॊ 29 गतधिदमऺासुयशसद्धसॊघा ................................................ 157, 162
ऺेत्रॊ 185, 186, 188 गतधिादणाॊ ................................................................... 141, 144
ऺेत्रऺेत्रऻमोये िभततयॊ ...................................................... 186, 188 गभ् .............................................................................. 18, 30
ऺेत्रऺेत्रऻमोऻादन.ॊ ........................................................... 183, 188 गम्मते ........................................................................... 75, 79
ऺेत्रऺेत्रऻविबागमोगो...................................................... 186, 188 गयीमसे ...................................................................... 159, 162
ऺेत्रऺेत्रऻसॊमोगात्तद्विद्धध................................................ 185, 188 गयीमो............................................................................ 19, 30
ऺेत्रऻ ......................................................................... 183, 188 गबदस्तथा ....................................................................... 47, 50
ऺेत्रऻॊ ......................................................................... 183, 188 गवि .............................................................................. 76, 79
ऺेत्रशभत्मशबधीमते ......................................................... 183, 188 गहना ............................................................................ 60, 64
ऺेत्री........................................................................... 186, 188 गाण्डीिॊ .............................................................................. 5, 9
ऺेभतयॊ ............................................................................... 7, 9 गात्राणण .............................................................................. 5, 9
गाभाविश्म .................................................................. 207, 208
गामत्री ....................................................................... 142, 144

धगयाभस्म्मेकभऺयभ ......................................................
् 141, 144
खॊ 103, 107 गीतॊ .......................................................................... 184, 188

खे 104, 107 गड
ु ाकेश ......................................................140, 144, 155, 162
गुडाकेश् ........................................................................ 19, 30
गुडाकेशेन ........................................................................... 4, 9

गुणकभदविबागमो् ............................................................. 46, 50

गचछ ......................................................................... 237, 242 गुणकभदविबागश्.............................................................. 60, 64

तत्तदे िािगचछ ................................................................. 142 गण


ु कभदसु ....................................................................... 46, 50

गचछतत .......................................................................... 90, 92 गुणतजस्त्रविधॊ .............................................................. 235, 242

गचछजतत .................................................... 117, 119, 197, 199 गुणत्रमविबागमोगो........................................................ 198, 199

गचछतत्मनाभमभ ..............................................................
् 24, 30 गण
ु प्रिद्
ृ धा ................................................................. 206, 208

गचछतत्मऩन
ु यािवृ त्तॊ ............................................................ 76, 79 गुणबेदत् ................................................................... 234, 242

गजेतद्राणाॊ ................................................................... 141, 144 गुणबोक्त ृ ................................................................... 184, 188

गत् .......................................................................... 160, 162 गुणभमी ..................................................................... 104, 107

गतयसॊ........................................................................ 222, 225 गुणसॊख्माने................................................................. 234, 242

गतव्मथ् .................................................................... 177, 179 गण


ु सङ्गोऽस्म ............................................................. 185, 188

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 230


गुणा .................................................................... 50, 198, 199 145, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 162, 176, 177, 179,
गुणाॊश्चैि .................................................................... 185, 188 184, 185, 186, 188, 189, 196, 197, 198, 199, 200, 206,
गुणा् ......................................................................... 196, 199
207, 208, 209, 214, 215, 217, 222, 223, 224, 225, 226,
232, 233, 234, 235, 236, 238, 239, 243
गुणातीत् .................................................................... 198, 199
चक्रॊ............................................................................... 45, 50
गुणानेतानतीत्म ............................................................ 197, 199
चक्रहस्त-.................................................................... 159, 163
गुणाजतितभ .................................................................
् 206, 208
चकक्रणॊ ....................................................................... 156, 163
गण
ु ातसभतीत्मैतातब्रह्भबम
ू ाम .......................................... 198, 199
चऺु् ..........................................................155, 163, 206, 209
गुणेभ्म् ...................................................................... 197, 199
चञ्चरॊ........................................................................... 89, 93
गुणेभ्मश्च ................................................................... 197, 199
चञ्चरत्िाजत्स्थततॊ ............................................................ 89, 93
गुणेषु ............................................................................. 46, 50
चतुथोऽध्माम् .................................................................. 62, 65
गुण्ै .............................................................. 46, 50, 185, 188
चतुददशोऽध्माम् .................................................1, 196, 198, 200
गुणम
ै ो ........................................................................ 198, 199
चतुबज
ुद न
े .................................................................... 159, 163
गुरुणावऩ ......................................................................... 88, 93
चतुविदधभ ् ................................................................... 207, 209
गुरुगदयीमान ..................................................................
् 159, 162
चतुविदधा ..................................................................... 104, 107
गरू
ु नहत्िा ....................................................................... 19, 30
चत्िायो ...................................................................... 139, 145
गुरूतनहै ि ........................................................................ 19, 30
चयताॊ............................................................................. 26, 30
गुह्मॊ.......................................................................... 238, 243
चयतत ............................................................................ 47, 50
गुह्मतभॊ ..................................................... 126, 130, 207, 208
चयजतत....................................................................... 116, 119
गुह्मभध्मात्भसॊक्षऻतभ ....................................................
् 155, 162
चयभेि ....................................................................... 184, 189
गुह्माद्गह्
ु मतयॊ ............................................................. 238, 243
चयाचयभ ् .................................................................... 142, 145
गुह्मानाॊ ...................................................................... 142, 145
चयाचयस्म ................................................................... 159, 163
गण
ृ जतत ...................................................................... 157, 162
चरभध्रुिभ..................................................................
् 223, 226
गहृ हत्िैतातन ................................................................. 206, 208
चरभ ् ............................................................................ 89, 93
गह्
ृ णातत ......................................................................... 21, 30
चाकामदभेि .................................................................. 235, 243
गेहे 90, 93
चाकीततदभयद णादततरयचमते .................................................... 22, 30
गोवितदभुक्त्िा ................................................................. 19, 30
चाणखरभ ....................................................................
् 106, 107
ग्रसभान् ..................................................................... 158, 162
चातत ............................................................................. 88, 93
ग्रशसष्णु ...................................................................... 185, 188
चातततयतत्मेि .............................................................. 185, 189
ग्रातनबदितत .................................................................... 59, 64
चातुिण्
द मं ........................................................................ 60, 65
चात्भतन ......................................................................... 89, 93
घ चाहदनद ....................................................................... 206, 209
चाद्मॊ ........................................................................ 206, 209
घातमतत ......................................................................... 21, 30
चाधधऩत्मभ .....................................................................
् 19, 30
घोयॊ 222, 225
चानघ ........................................................................ 196, 200
घोयभीदृङ्भभेदभ ् ........................................................... 160, 162
चानतममोगेन .............................................................. 184, 189
घोषो .................................................................................. 4, 9
चानुफतधे .................................................................... 235, 243
घ्नतोऽवऩ ............................................................................ 6, 9
चाजततके ..................................................................... 184, 189
घ्राणभेि ...................................................................... 206, 208
चातद्रभसॊ .................................................................... 117, 119
चातम् ........................................................................... 21, 30
च चाऩयॊ ............................................................................. 88, 93
चाऩयानवऩ................................................................... 215, 217
च 1, 3, 4, 5, 6, 9, 19, 21, 22, 24, 30, 45, 46, 47, 50, 59, 60,
चाऩये .............................................. 61, 65, 185, 189, 232, 243
64, 65, 75, 76, 79, 86, 87, 89, 90, 93, 103, 104, 105, 106,
चावऩ ..............................................................22, 30, 183, 189
107, 115, 116, 119, 126, 127, 128, 130, 139, 140, 141,
चाप्मऺयभव्मक्तॊ .......................................................... 176, 179

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 231


चाप्मतमे ..................................................................... 127, 130 चैिात्र ........................................................................ 233, 243
चाप्मऩरामनभ .............................................................
् 236, 243 चैिातत्शयीयस्थॊ ........................................................... 222, 226
चाप्मुक्तो .................................................................... 185, 189 चैिामॊ ............................................................................ 88, 93
चावप्रमभ ् ......................................................................... 76, 79 चैिाजस्भ ..................................................................... 142, 145
चाबमभेि .................................................................... 139, 145 चैिाहभजन
ुद ................................................................. 141, 145
चाबािमत् ...................................................................... 26, 30 चोक्तॊ ........................................................................ 185, 189
चाशबजातस्म................................................................ 214, 217 चोचमते ...................................................................... 224, 226
चाभेध्मॊ ...................................................................... 222, 226 चोत्तभ् ....................................................................... 207, 209
चामॊ............................................................................... 25, 30 चोऩऩतनॊ ........................................................................ 22, 30
चामुक्तस्म ...................................................................... 26, 30 चौषधी् ...................................................................... 207, 209
चाजुन
द ................................................ 59, 65, 88, 93, 105, 107
चािेक्ष्म........................................................................... 22, 30

चाव्ममभ ् .................................................................... 155, 163
चाशुश्रूषिे .................................................................... 238, 243 छतद
चाजस्भ ....................................................................... 141, 145 छतदसाभहभ...................................................................
् 142
चास्म ............................................................................. 46, 50 छतदसाभहभ ् ............................................................... 142, 145
चाहॊ ........................................... 104, 107, 126, 130, 207, 209 छतदाॊशस ..................................................................... 206, 209
धचत्तॊ............................................................... 88, 93, 177, 179 छतदोशबविदविधै्............................................................ 184, 189
धचत्तभात्भतमेिािततष्ठते ...................................................... 88, 93 छरमताभजस्भ ............................................................. 142, 145
धचत्रयथ् ...................................................................... 141, 145 तछत्त्िैनॊ .......................................................................... 62, 65
धचततमेत ् ........................................................................ 89, 93 तछतदजतत ....................................................................... 21, 30
धचतताभऩरयभेमाॊ ........................................................... 214, 217 तछतनद्िैधा ..................................................................... 77, 79
धचतत्मोऽशस ................................................................. 140, 145 तछतनसॊशम् ................................................................ 233, 243
चूणणदतैरुत्तभाङ्गै् ........................................................... 157, 163 छे त्ता .............................................................................. 90, 93
चेज्ममा ...................................................................... 160, 163 छे त्तभ
ु हद स्मशेषत् ............................................................... 90, 93
चेतना ........................................................................ 140, 145
चेतसा ................................................ 116, 119, 237, 238, 243

चेतत .............................................................. 59, 65, 222, 226
चेत्कभदणस्ते .................................................................... 44, 50 जगत् ........................................................104, 107, 117, 119
चेत्त्िभहॊ कायातन ............................................................ 237, 243 जगतो........................................................................ 127, 130
चेत्त्िशभभॊ ........................................................................ 22, 30 जगतोऽहहता् ............................................................... 214, 218
चेत्सुदयु ाचायो ................................................................ 128, 130 जगत ् ................................................. 103, 104, 107, 143, 145
चेदशस ............................................................................ 62, 65 जगत्कृत्स्नॊ ......................................................... 155, 156, 163
चेदहभ............................................................................
् 46, 50 जगत्ऩते ..................................................................... 140, 145
चेजतद्रमगोचया् .............................................................. 184, 189 जगत्प्ररृष्मत्मनयु ज्मते.................................................... 158, 163
चेष्टते ............................................................................ 47, 50 जगत्सभग्रॊ .................................................................. 158, 163
चैकाततभनश्नत् ............................................................... 88, 93 जगदव्मक्तभतू तदना ........................................................ 126, 130
चैतद्विद्भ् ..................................................................... 19, 30 जगदाहुयनीश्ियभ ..........................................................
् 214, 218
चैताॊस्त्रीतगण
ु ानततितदते................................................... 197, 200 जगद्बासमतेऽणखरभ ् .................................................... 207, 209
चैनॊ 21, 30 जगद्विऩरयितदते ........................................................... 126, 130
चैराजजनकुशोत्तयभ .............................................................
् 87, 93 जगजतनिास ........................................................ 157, 159, 163
चैि 4, 9, 20, 21, 30, 76, 79, 104, 107, 116, 117, 119, 127, जघतमगुणिवृ त्तस्था........................................................ 197, 200
130, 140, 145, 185, 189, 222, 223, 224, 226, 233, 243 जन्.............................................................................. 46, 50
चैिात्भनात्भानॊ ................................................................. 88, 93 जनकादम् ...................................................................... 46, 50

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 232


जनमेदऻानाॊ .................................................................... 46, 50 जजतात्भन् ...................................................................... 87, 93
जना .......................................................................... 214, 218 जजतात्भा .................................................................... 236, 243
जना् .................. 104, 107, 116, 117, 119, 128, 130, 222, 226 जजतेजतद्रम् ...................................................................... 75, 79
जनाधधऩा् ....................................................................... 20, 30 जजत्िा.............................................................22, 31, 158, 163
जनानाॊ ....................................................................... 106, 107 जीणाद ............................................................................ 21, 31
जनादद न .............................................. 7, 9, 140, 145, 160, 163 जीणादतन ......................................................................... 21, 31
जतति् .......................................................................... 76, 79 जीितत ........................................................................... 45, 50
जतभ ..................................................... 21, 30, 59, 65, 90, 93 जीिनॊ ........................................................................ 104, 108
जतभकभदपरप्रदाभ ् ............................................................ 23, 30 जीिबूत् .................................................................... 206, 209
जतभनाभतते ................................................................ 105, 107 जीिबूताॊ..................................................................... 103, 108
जतभतन ...................................................................... 215, 218 जीिरोके .................................................................... 206, 209
जतभफतधवितनभक्
ुद ता् ........................................................ 24, 30 जुह्ितत .......................................................................... 61, 65
जतभभत्ृ मुजयाद्ु खैविदभुक्तोऽभत
ृ भश्नत
ु .े ............................... 197, 200 जेताशस ...................................................................... 158, 163
जतभभत्ृ मुजयाव्माधधद्ु खदोषानुदशदनभ ................................
् 184, 189 जोषमेत्सिदकभादणण .................................................................. 50
जतभातन ......................................................................... 59, 65 ऻातॊु .......................................................................... 160, 163
जऩमऻोऽजस्भ ............................................................... 141, 145 ऻातेन........................................................................ 143, 145
जमद्रथॊ ....................................................................... 158, 163 ऻात्िा........... 60, 61, 65, 77, 79, 127, 130, 216, 218, 237, 243
जमाजमौ......................................................................... 23, 31 ऻानॊ .... 61, 62, 65, 76, 79, 103, 108, 126, 130, 142, 145, 185,
जमेभ ............................................................................. 19, 31 189, 196, 197, 200, 234, 236, 243, 244
जमेम्ु ............................................................................ 19, 31 ऻानकभदसॊतमासमोगो ......................................................... 62, 65

जमोऽजस्भ ................................................................... 142, 145 ऻानगम्मॊ ................................................................... 185, 189

जया ............................................................................... 20, 31 ऻानचऺुष् .................................................................. 206, 209

जयाभयणभोऺाम ........................................................... 106, 107 ऻानचऺुषा .................................................................. 186, 189

जहातीह .......................................................................... 24, 31 ऻानतऩसा ...................................................................... 59, 65

जहह............................................................... 48, 50, 158, 163 ऻानदीवऩते ...................................................................... 61, 65

जागततद ........................................................................... 26, 31 ऻानदीऩेन ................................................................... 139, 145

जाग्रतत ........................................................................... 26, 31 ऻानतनधत


ूद कल्भषा् ........................................................... 76, 79

जाग्रतो ........................................................................... 88, 93 ऻानप्रिेनि


ै .................................................................... 62, 65

जातस्म .......................................................................... 21, 31 ऻानभभ्मासाज्ऻानाद्ध्मानॊ ............................................. 177, 179

जाता ......................................................................... 139, 145 ऻानभाख्मातॊ ............................................................... 238, 244

जाततधभाद् ........................................................................... 7, 9 ऻानभाित्ृ म ......................................................47, 50, 196, 200

जातु ............................................................ 20, 31, 45, 46, 50 ऻानभुत्तभभ ् ................................................................ 196, 200

जानतमोगी .................................................................. 117, 119 ऻानभुऩाधश्रत्म ............................................................. 196, 200

जानातत ...................................................................... 207, 209 ऻानभेतन


े ....................................................................... 47, 50

जानीहह....................................................................... 128, 130 ऻानमऻेन....................................................127, 130, 238, 244

जाने .......................................................................... 157, 163 ऻानमोगेन ...................................................................... 44, 51

जामते ................................................ 5, 6, 9, 20, 31, 197, 200 ऻानिताभहभ ्.............................................................. 142, 145

जामतते ...................................................................... 197, 200 ऻानिातभाॊ .................................................................. 105, 108

जाह्निी...................................................................... 141, 145 ऻानविऻानतप्ृ तात्भा.......................................................... 87, 93

जजगीषताभ ..................................................................
् 142, 145 ऻानविऻाननाशनभ ...........................................................
् 47, 51
जजऻासुयवऩ ...................................................................... 90, 93 ऻानविऻानमोगो ........................................................... 106, 108

जजऻासुयथादथॉ............................................................... 104, 108 ऻानसॊतछतनसॊशमभ ् .......................................................... 62, 65

जजत् ............................................................................. 87, 93 ऻानसङ्गेन ................................................................. 196, 200

जजतसङ्गदोषा .............................................................. 206, 209 ऻानस्म...................................................................... 236, 244

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 233


ऻानाजग्न्........................................................................ 62, 65 ततस्ततो ........................................................................ 89, 94
ऻानाजग्नदग्धकभादणॊ .......................................................... 60, 65 ततो .... 22, 23, 31, 90, 94, 155, 156, 163, 177, 179, 186, 190,
ऻानानाॊ ...................................................................... 196, 200 196, 200, 215, 218, 237, 238, 244
ऻानािजस्थतचेतस् ............................................................ 61, 65 ततोऽशस ..................................................................... 159, 163

ऻानाशसनात्भन् ................................................................ 62, 65 तत 62,


् 66, 184, 190, 206, 209, 232, 237, 244
ऻातननस्तत्त्िदशशदन् ........................................................... 61, 65 तजत्कॊ .................................................................................. 51

ऻातननो .......................................................................... 47, 51 तत्कुरुष्ि .................................................................... 128, 130

ऻातननोऽत्मथदभहॊ .......................................................... 105, 108 तत्ऺाभमे .................................................................... 159, 163

ऻातनभ्मोऽवऩ.................................................................... 90, 93 तत्ऺेत्रॊ ....................................................................... 184, 190

ऻानी ................................................................. 104, 105, 108 तत्तदे िािगचछ .............................................................. 142, 145

ऻाने .............................................................................. 61, 65 तत्ताभसभद


ु ारृतभ ...................................
् 223, 226, 234, 235, 244
ऻानेन ................................................................ 62, 65, 76, 79 तत्ते 60, 65, 116, 119

ऻास्मशस ..................................................................... 103, 108 तत्तेजो ........................................................................ 207, 209

ऻेमॊ ................................................... 184, 185, 189, 234, 244 तत्त्िऻानाथददशदनभ ........................................................


् 184, 190
ऻेम् .............................................................................. 75, 79 तत्त्ित्................ 59, 65, 88, 94, 103, 108, 139, 145, 237, 244

ऻेमभस्भाशब् ....................................................................... 6, 9 तत्त्ितो ....................................................................... 237, 244

ऻेमोऽशस ..................................................................... 115, 119 तत्त्िशभचछाशभ .............................................................. 232, 244

ज्मामसी ......................................................................... 44, 51 तत्त्िवित.........................................................................


् 75, 79
ज्मामो ............................................................................ 45, 51 तत्त्िवित्तु ......................................................................... 46, 51

ज्मोततमोगी ................................................................. 117, 119 तत्त्िेन........................................................................ 160, 163

ज्मोततषाभवऩ ............................................................... 185, 189 तत्त्िेनातश्चमिजतत ........................................................ 128, 130

ज्िरनॊ ....................................................................... 158, 163 तत्ऩय् ........................................................................... 62, 66


तत्ऩयभ ..........................................................................
् 76, 79
तत्ऩरयभाधगदतव्मॊ ........................................................... 206, 209

तत्प्रसादात्ऩयाॊ .............................................................. 237, 244

झषाणाॊ ....................................................................... 141, 145 तत्प्रेत्म ...................................................................... 224, 226


तत्र 21, 31, 90, 94, 119, 196, 200, 232, 239, 244
तत्राऩश्मजत्स्थतातऩाथद् ........................................................... 5, 9

तत्रैकस्थॊ..................................................................... 156, 163

त 5, 9, 197, 200, 232, 245 तत्रैकाग्रॊ.......................................................................... 87, 94

तॊ 18, 31, 87, 88, 90, 93, 94, 105, 108, 116, 117, 119, 127, तत्रैिॊ ......................................................................... 233, 244

130, 139, 145, 183, 189, 223, 226 तत्रैिाव्मक्तसॊऻके ......................................................... 117, 119

तचच.......................................................................... 239, 244 तत्सहदतत ... 26, 31, 62, 66, 77, 79, 91, 94, 106, 108, 118, 119,

तचछक्मॊ ..................................................................... 155, 163 129, 131, 143, 145, 160, 163, 178, 179, 186, 190, 198,
तचछृणु ....................................................... 103, 108, 236, 244
200, 207, 209, 216, 218, 224, 226, 239, 244
तत्सभऺॊ .................................................................... 159, 163
तज्ऻानॊ ...................................................................... 234, 244
तत्सभासेन ................................................................. 184, 190
तज्ऻेमॊ ....................................................................... 185, 189
तत्सिदतोऽक्षऺशशयोभख
ु भ ..................................................
् 184, 190
तज्ज्मोततस्तभस् ......................................................... 185, 189
तत्सिदशभदॊ .................................................................. 117, 119
तत 186, 190
तत्सख
ु ॊ....................................................................... 235, 244
ततॊ 159, 163
तत्स्िमॊ .......................................................................... 62, 66
तत्... 3, 9, 22, 31, 88, 94, 105, 108, 156, 163, 177, 179, 206,
तथा ...18, 20, 21, 31, 62, 66, 87, 94, 126, 131, 142, 145, 157,
209
ततशभदॊ ...................................................................... 126, 130
163, 177, 179, 185, 186, 190, 197, 200, 224, 226, 233,
238, 244
ततभ ् ............................................. 20, 31, 117, 119, 236, 244
तथात्भा ..................................................................... 186, 190

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 234


तथात्भानभकतादयॊ .......................................................... 186, 190 तऩश्चाजस्भ ................................................................. 104, 108
तथातमानवऩ................................................................. 158, 163 तऩश्चैि ..................................................................... 232, 245
तथाऩये ........................................................................... 61, 66 तऩसा ........................................................................ 160, 164
तथावऩ............................................................................ 21, 31 तऩशस ........................................................................ 224, 226
तथाप्नोतत ................................................................... 236, 244 तऩस्तजत्त्रविधॊ.............................................................. 223, 226
तथैि ..................................................... 21, 31, 158, 159, 164 तऩस्तप्तॊ.................................................................... 224, 226
तथोऩरभ्मते ................................................................ 206, 209 तऩजस्िभ्मोऽधधको ............................................................. 90, 94
तदऻानॊ .......................................................................... 76, 79 तऩजस्िषु .................................................................... 104, 108
तदनततयभ ..................................................................
् 237, 244 तऩाम्महभहॊ ................................................................ 127, 131
तदथं.................................................................................... 51 तऩो ...........................................................222, 223, 226, 227
तदथॉमॊ ...................................................................... 224, 226 तऩोशबरुग्रै् .................................................................. 160, 164
तदजस्त ....................................................... 142, 145, 235, 244 तप्तॊ.......................................................................... 223, 227
तदस्भाकॊ .......................................................................... 3, 10 तप्मतते...................................................................... 222, 227
तदस्म .................................................................................. 31 तभ् ...........................................................139, 146, 196, 200
तदहॊ .......................................................................... 128, 131 तभभ्मचमद................................................................... 236, 245
तदहभजुन
द ................................................................... 142, 146 तभश्चैि ..................................................................... 196, 200
तदा .......................... 4, 10, 24, 31, 88, 94, 186, 190, 196, 200 तभस् ........................................................116, 120, 197, 200
तदात्भानॊ ........................................................................ 59, 66 तभसाित
ृ ा................................................................... 235, 245
तहदत्मनशबसतधाम ........................................................ 224, 226 तभसो........................................................................ 197, 201
तहदह ......................................................................... 223, 226 तभस्त्िऻानजॊ ............................................................. 196, 201
तदे कॊ ............................................................................. 44, 51 तभस्मेतातन ................................................................ 197, 201
तदे ि .................................................................. 159, 160, 164 तभाहु् ........................................................................... 60, 66
तदोत्तभविदाॊ ................................................................. 197, 200 तभि
ु ाच.......................................................................... 19, 31
तद्दानॊ ....................................................................... 223, 226 तभेि ..........................................................206, 209, 237, 245
तद्धाभ ...................................................... 117, 120, 206, 209 तभेितै त...................................................................... 116, 120
तद्फुद्धमस्तदात्भानस्तजतनष्ठास्तत्ऩयामणा् ............................ 76, 79 तभोद्िायै जस्त्रशबनदय् ....................................................... 215, 218
तद्ब्रह्भ ...................................................................... 115, 120 तमा .......................................................................... 105, 108
तद्बित्मल्ऩभेधसाभ......................................................
् 105, 108 तमाऩरृतचेतसाभ ..............................................................
् 23, 31
तद्बािबावित् ............................................................. 116, 120 तमोनद .................................................................................. 51
तद्बासमते .................................................................. 206, 209 तमोस्तु .......................................................................... 75, 79
तद्मोगैयवऩ ...................................................................... 75, 79 तयजतत ....................................................................... 104, 108
तद्राजसभुदारृतभ ् .......................................................... 234, 244 ति 59, 66, 158, 160, 164, 238, 245
तद्ित्काभा ............................................................................ 31 तिाभी ....................................................................... 157, 164
तद्विद् ...................................................................... 183, 190 तिाजुन
द ...................................................................... 143, 146
तद्विद्ु ...................................................................... 106, 108 तिाजुन
द ेदॊ .................................................................... 160, 164
तद्विद्धध............................................................ 20, 31, 61, 66 तिाहहता् ....................................................................... 22, 31
तनुॊ 105, 108 तिेदॊ ................................................................. 157, 159, 164
तनुभाधश्रतभ ् ................................................................ 127, 131 तस्भाचछास्त्रॊ ............................................................... 216, 218
तजतनफध्नातत ............................................................... 196, 200 तस्भात्त्िॊ......................................................................... 60, 66
ततभे .................................................................. 19, 31, 75, 79 तस्भात्त्िशभजतद्रमाण्मादौ ...................................................... 47, 51
तऩ 223, 226 तस्भात्त्िभुवत्तष्ठ............................................................ 158, 164
तऩ् ........................................................................... 223, 226 तस्भात्प्रणम्म .............................................................. 159, 164
तऩ्सु ........................................................................ 117, 120 तस्भात्सिदगतॊ ........................................................................ 51
तऩततभ ् ..................................................................... 156, 164 तस्भात्सिादणण .................................................................. 22, 32

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 235


तस्भात्सिेषु ................................................................. 116, 120 ततष्ठत्मकभदकृत ् ............................................................... 45, 51
तस्भादऻानसम्बूतॊ ............................................................ 62, 66 ततष्ठततॊ ..................................................................... 186, 190
तस्भादतम् .................................................................. 238, 245 ततष्ठजतत .................................................................... 197, 201
तस्भादऩरयहामेऽथे ............................................................. 21, 32 ततष्ठशस ..................................................................... 140, 146
तस्भादसक्त् ................................................................... 46, 51 तु 2, 10, 20, 32, 76, 80, 89, 90, 94, 105, 108, 116, 120, 126,
तस्भादवु त्तष्ठ .......................................................................... 32 128, 131, 155, 164, 176, 177, 179, 196, 197, 201, 222,
तस्भादे िॊ ......................................................................... 21, 32 223, 227, 233, 234, 235, 245
तस्भादोशभत्मुदारृत्म ...................................................... 224, 227 तुभुरो.............................................................................. 4, 10

तस्भाद्ब्रह्भणण ................................................................. 76, 79 तुल्मतनतदास्ततु तभौनी .................................................... 177, 179

तस्भाद्मस्म .................................................................... 26, 32 तल्


ु मवप्रमावप्रमो ............................................................. 198, 201

तस्भाद्मध् तुष्ट् ............................................................................. 25, 32


ु मस्ि................................................................. 20, 32
तस्भाद्मोगाम .................................................................. 24, 32 तुजष्टस्तऩो .................................................................. 139, 146

तस्भाद्मोगी .................................................................... 90, 94 तुष्मतत .......................................................................... 88, 94

तस्भातनाहाद ....................................................................... 6, 10 तुष्मजतत..................................................................... 139, 146

तस्भातभनष्ु मेष............................................................. तद्


ू दे शत् .................................................................... 142, 146
ु 238, 245
तजस्भतगबं .................................................................. 196, 201 तूष्णीॊ ............................................................................ 19, 32

तस्म............. 3, 10, 25, 32, 46, 51, 60, 66, 105, 108, 233, 245 तजृ प्तहहद...................................................................... 140, 146

तस्माॊ ............................................................................. 26, 32 तष्ृ णासङ्गसभुद्बिभ ् .................................................... 196, 201

तस्माचराॊ ................................................................... 105, 108 ते 2, 24, 32, 45, 51, 61, 66, 76, 77, 80, 104, 106, 108, 109,

तस्माहॊ ................................................................... 89, 94, 120


126, 127, 128, 131, 139, 140, 146, 155, 157, 158, 159,
160, 164, 176, 179, 186, 190, 214, 216, 218, 238, 245
तस्मैि ............................................................................ 87, 94
तेऽद्म............................................................................ 59, 66
ताॊस्तथैि......................................................................... 59, 66
तेऽवऩ.............................................. 47, 51, 128, 131, 185, 190
तात ............................................................................... 90, 94
तेऽशबहहता ...................................................................... 23, 32
तानकृत्स्नविदो ....................................................................... 51
तेऽव्ममाभ ् ...................................................................... 22, 32
तानहॊ ......................................................................... 215, 218
तेऽहॊ .......................................................................... 103, 109
तातन.............................................................. 25, 32, 126, 131
तेऽहोयात्रविदो ............................................................... 116, 120
तान ...........................................................................
् 105, 108
तेज्.......................................................................... 214, 218
ताजतनफोध ......................................................................... 2, 10
तेजश्चाजस्भ................................................................. 104, 109
तातमवऩ ...................................................................... 234, 245
तेजस्तेजजस्िनाभहभ ् ......................................104, 109, 142, 146
तातमहॊ ........................................................................... 59, 66
तेजो ...........................................................207, 209, 236, 245
ताजतिद्धध ................................................................... 104, 108
तेजोंऽशसॊबिभ.............................................................
् 143, 146
ताजतिद्ध्मासयु तनश्चमान .................................................
् 222, 227
तेजोशबयाऩम
ू द ................................................................ 158, 164
तातसभीक्ष्म ....................................................................... 5, 10
तेजोभमॊ ..................................................................... 160, 164
तातसिादनेिॊ ...................................................................... 61, 66
तेजोयाशशॊ .................................................................... 156, 164
ताभस ........................................................................ 234, 245
तेन 61, 66, 76, 80
ताभसॊ ........................................................................ 223, 227
तेनाहशभष्ट्................................................................. 238, 245
ताभसवप्रमभ ् ................................................................ 222, 227
तेनेदभाित
ृ भ ् ................................................................... 47, 51
ताभसा ....................................................................... 222, 227
तेनि
ै ..............................................................90, 94, 159, 164
ताभसा् ...................................................................... 197, 201
तेषाॊ ........... 105, 109, 128, 131, 139, 146, 176, 179, 222, 227
ताभसी ....................................................... 222, 227, 235, 245
तेषाभहॊ ...................................................................... 176, 179
ताभेि......................................................................... 105, 108
तेषाभाहदत्मिज्ऻानॊ ........................................................... 76, 80
तािातसिेषु ...................................................................... 23, 32
तेषाभेिानुकम्ऩाथदभहभऻानजॊ .......................................... 139, 146
तासाॊ .......................................................................... 196, 201
तेषु 77, 80, 104, 109, 126, 128, 131, 214
ततष्ठतत ...................................................... 184, 190, 237, 245
तेष्ििजस्थत् ............................................................... 126, 131

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 236


तैजजदत् ........................................................................... 76, 80 त्िदतमेन .................................................................... 160, 164
तैददत्तानप्रदामैभ्मो ..................................................................... 51 त्िनतममा ................................................................... 160, 164
तोमॊ ........................................................................... 128, 131 त्िनािवृ त्तभािवृ त्तॊ............................................................ 117, 120
तौ 20, 32 त्िततगतॊ.................................................................... 106, 109
त्मक्तजीविता्.................................................................... 3, 10 त्िभऺयॊ ............................................................. 156, 159, 164
त्मक्तसिदऩरयग्रह् .............................................................. 60, 66 त्िभव्मम्................................................................... 156, 164
त्मक्तॊु ........................................................................ 233, 245 त्िभस्म ............................................................. 156, 159, 164
त्मक्त्िा ....................... 24, 32, 59, 60, 66, 75, 76, 80, 233, 245 त्िभात्भानॊ .................................................................. 155, 164
त्मक्त्िात्भशुद्धमे ............................................................. 76, 80 त्िभाहददे ि् ................................................................. 159, 164
त्मक्त्िोवत्तष्ठ ................................................................... 18, 32 त्िभादौ .......................................................................... 59, 66
त्मजत्मतते .................................................................. 116, 120 त्िमा ......................................................................... 159, 164
त्मजतदे हॊ .................................................................... 116, 120 त्िमैकाग्रेण ................................................................. 238, 246
त्मजेत........................................................
् 215, 218, 236, 245 त्िमैकेन ..................................................................... 157, 164
त्मागॊ ......................................................................... 233, 245 त्ियभाणा .................................................................... 157, 164
त्माग् ........................................................................ 233, 245 त्िहॊ .......................................................................... 104, 109
त्मागपरॊ .................................................................... 233, 245 त्िाॊ 19, 22, 32, 156, 157, 158, 159, 164, 238, 246
त्मागस्म ..................................................................... 232, 245 त्िात्भैि ..................................................................... 105, 109
त्मागी ........................................................................ 233, 245 त्िाभहभप्रभेमभ............................................................
् 159, 164
त्मागीत्मशबधीमते.......................................................... 233, 245 त्िाभहभीशभीड्मभ........................................................
् 159, 164
त्मागे ......................................................................... 232, 245 जत्िदभेतष
े ाॊ ........................................................................ 3, 10
त्मागो ........................................................................ 232, 245 जत्िदानीॊ ..................................................................... 235, 246
त्माज्मॊ ....................................................................... 232, 245 जत्िभाॊ ............................................................................ 23, 32
त्माज्मशभतत ................................................................ 232, 245 त्िेतदभ्मसम
ू ततो .............................................................. 47, 51
त्रमीधभदभनुप्रऩतना ......................................................... 127, 131 त्िेिभजानतत् ............................................................. 185, 190
त्रमोदशोऽध्माम् ................................................ 1, 183, 186, 190 त्िेिाहॊ ........................................................................... 20, 32
त्रामते ............................................................................. 23, 32
त्रत्रधैि ......................................................................... 234, 245

त्रत्रशबगण
ुद भमैबादियै े शब् ..................................................... 104, 109
त्रत्रविधॊ ................................................ 215, 218, 233, 235, 245 दॊ ष्राकयारातन .............................................................. 157, 165
त्रत्रविध् ............................................................... 232, 234, 246 दक्षऺणामनभ................................................................
् 117, 120
त्रत्रविधा ....................................................... 222, 227, 234, 246 दण्डो ......................................................................... 142, 146
त्रत्रविधो ....................................................................... 222, 227 दत्तॊ 224, 227
त्रत्रषु ............................................................................... 46, 51 ददाशभ ........................................................139, 146, 155, 165
त्रीतदे ही ....................................................................... 197, 201 ददाशस ....................................................................... 128, 131
त्रैगुण्मविषमा .................................................................... 23, 32 दधाम्महभ ्.................................................................. 196, 201
त्रैरोक्मयाज्मस्म .................................................................. 6, 10 दध्भौ .............................................................................. 3, 10
त्रैविद्मा ...................................................................... 127, 131 दभ् .......................................................................... 139, 146
त्िॊ 20, 21, 22, 32, 45, 51, 59, 66, 140, 143, 146, 155, 164 दभमताभजस्भ .............................................................. 142, 146
त्िऺयभतनदे श्मभव्मक्तॊ ................................................... 176, 179 दभश्च ....................................................................... 214, 218
त्िघॊ .............................................................................. 45, 51 दभस्तऩ् .................................................................... 236, 246
त्ित्त् ......................................................................... 155, 164 दम्बभानभदाजतिता् ...................................................... 214, 218
त्ित्प्रसादातभमाचमत
ु ...................................................... 238, 246 दम्बाथदभवऩ ................................................................. 223, 227
त्ित्सभोऽस्त्मभ्मधधक् ................................................... 159, 164 दम्बाहॊ कायसॊमुक्ता् ....................................................... 222, 227
त्िदतम् .......................................................................... 90, 94 दम्बेन ....................................................................... 223, 227

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 237


दम्बेनाविधधऩूिक
द भ ् ....................................................... 215, 218 दीजप्तभततभ ् ............................................................... 156, 165
दम्बो ......................................................................... 214, 218 दीमते ........................................................................ 223, 227
दमा ........................................................................... 214, 218 दीमतेऽनुऩकारयणे .......................................................... 223, 227
दऩं 215, 218, 237, 246 दीघदसूत्री ..................................................................... 234, 246
दऩोऽशबभानश्च ............................................................. 214, 218 द्ु खॊ ............................................... 89, 94, 139, 146, 184, 190
दशदनकाङ्क्षऺण् ............................................................. 160, 165 द्ु खतयॊ .......................................................................... 22, 32
दशदम ......................................................................... 159, 165 द्ु खभऻानॊ.................................................................. 197, 201
दशदमात्भानभव्ममभ .......................................................
् 155, 165 द्ु खभाप्तभ
ु मोगत् ............................................................ 75, 80
दशदमाभास ........................................................... 156, 160, 165 द्ु खशभत्मेि ................................................................. 233, 246
दशशदतभात्भमोगात .........................................................
् 160, 165 द्ु खमोनम ...................................................................... 77, 80
दशनाततये षु ................................................................. 157, 165 द्ु खशोकाभमप्रदा् ......................................................... 222, 227
दशभोऽध्माम् ................................................... 1, 138, 143, 146 द्ु खहा ........................................................................... 88, 94
दशैकॊ ......................................................................... 184, 190 द्ु खाततॊ ..................................................................... 235, 246
दहतत ............................................................................. 21, 32 द्ु खारमभशाश्ितभ.......................................................
् 116, 120
दातव्मशभतत ................................................................. 223, 227 द्ु खेन............................................................................ 88, 94
दानॊ ........................... 139, 146, 214, 218, 222, 227, 232, 246 द्ु खेष्िनुद्विग्नभना् ......................................................... 25, 32
दानकक्रमाश्च ................................................................ 224, 227 दयु त्ममा ..................................................................... 104, 109
दानभीश्ियबािश्च.......................................................... 236, 246 दयु ासदभ ् ........................................................................ 48, 51
दानिा् ....................................................................... 140, 146 दतु नदग्रहॊ .......................................................................... 89, 94
दानेन ......................................................................... 160, 165 दतु नदयीक्ष्मॊ .................................................................... 156, 165
दानेशास्त्रविधधभुत्सज्
ृ म ........................................................... 227 दफ
ु द्
ुद धेमद्
ुद धे ....................................................................... 4, 10
दानेषु ......................................................................... 117, 120 दभ
ु तद त् ....................................................................... 233, 246
दानै- .......................................................................... 160, 165 दभ
ु ेधा ........................................................................ 235, 246
दास्मतते ......................................................................... 45, 51 दम
ु ोधनस्तदा ..................................................................... 2, 10
दास्माशभ ..................................................................... 215, 218 दर
ु ब
द तयॊ ......................................................................... 90, 94
हदवि .......................................................... 156, 165, 235, 246 दष्ु कृताभ ्........................................................................ 59, 66
हदव्मॊ ......................................................... 116, 120, 155, 165 दष्ु कृततनो ................................................................... 104, 109
हदव्मगतधानुरेऩनभ .......................................................
् 156, 165 दष्ु टासु ............................................................................. 6, 10
हदव्मभाहददे िभजॊ .......................................................... 140, 146 दष्ु ऩयू ॊ ......................................................................... 214, 218
हदव्मभाल्माम्फयधयॊ ........................................................ 156, 165 दष्ु ऩयू े णानरेन .................................................................. 47, 51
हदव्मभेिॊ ......................................................................... 59, 66 दष्ु प्राऩ ........................................................................... 90, 94
हदव्मभ .......................................................................
् 116, 120 दयू स्थॊ ........................................................................ 184, 190
हदव्मा ........................................................................ 140, 146 दयू े ण ............................................................................. 24, 32
हदव्मानाॊ ..................................................................... 142, 146 दृढतनश्चम् ................................................................. 177, 179
हदव्मातन ..................................................................... 155, 165 दृढशभतत ..................................................................... 238, 246
हदव्मानेकोद्मतामध
ु भ .....................................................
् 156, 165 दृढव्रता्.......................................................106, 109, 127, 131
हदव्मौ .............................................................................. 3, 10 दृढे न ......................................................................... 206, 209
हदशश्च ....................................................................... 157, 165 दृष्टऩि
ू भ
द ....................................................................
् 160, 165
हदशश्चानिरोकमन ् ........................................................... 87, 94 दृष्टिानशस .................................................................. 160, 165
हदशो .................................................................. 157, 158, 165 दृजष्टभिष्टभ्म ............................................................. 214, 218
दीऩो .............................................................................. 88, 94 दृष्टोऽततस्त्िनमोस्तत्त्िदशशदशब् ............................................ 20, 32
दीप्तभनेकिणं.............................................................. 157, 165 दृष््िा .................................. 2, 10, 25, 33, 157, 159, 160, 165
दीप्तविशारनेत्रभ ् .......................................................... 157, 165 दृष््िाद्बत
ु ॊ ................................................................. 157, 165
दीप्तहुताशिक्त्रॊ ............................................................ 156, 165 दृष््िेदॊ ...................................................................... 160, 165

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 238


दृष््िेभॊ ............................................................................ 5, 10 दै त्मानाॊ ...................................................................... 141, 146
दृष््िैि ....................................................................... 157, 165 दै िॊ 233, 246
दे ि 156, 159, 165 दै िभेिाऩये ....................................................................... 61, 66
दे िॊ 156, 166 दै िासुयसॊऩद्विबागमोगो .................................................. 216, 218
दे िता् ............................................................................ 60, 66 दै िी104, 109, 214, 218
दे िदत्तॊ .............................................................................. 3, 10 दै िीॊ 127, 131
दे िदे ि ........................................................................ 140, 146 दै िीभशबजातस्म ........................................................... 214, 218
दे िद्विजगुरुप्राऻऩूजनॊ .................................................... 223, 227 दै िीभशबजातोऽशस ......................................................... 214, 218
दे िभनततॊ.................................................................... 156, 166 दै िो214, 218
दे िवषदनादयदस्तथा ........................................................... 140, 146 दोषॊ 6, 10
दे िषॉणाॊ ...................................................................... 141, 146 दोषिहदत्मेके................................................................ 232, 246
दे िरो ......................................................................... 140, 146 दोषेण ........................................................................ 236, 246
दे ििय......................................................................... 158, 166 दोषैयेत्ै ............................................................................ 7, 10
दे िव्रता ....................................................................... 128, 131 द्दीप्तानराकदद्मुततभप्रभेमभ ् ........................................... 156, 166
दे िा45, 51, 160, 166 द्मािाऩधृ थव्मोरयदभततयॊ ................................................. 157, 166
दे िाॊस्ति ..................................................................... 156, 166 द्मूतॊ ......................................................................... 142, 147
दे िानाॊ ........................................................................ 139, 146 द्रक्ष्मस्मात्भतमथो ............................................................. 62, 66
दे िानाभजस्भ ................................................................ 140, 146 द्रिजतत............................................................... 157, 158, 166
दे िातदे िमजो ................................................................ 105, 109 द्रव्ममऻास्तऩोमऻा ........................................................... 61, 66
दे िाजतऩतॄतमाजतत........................................................... 128, 131 द्रष्टानुऩश्मतत .............................................................. 197, 201
दे िातबािमतानेन............................................................... 45, 51 द्रष्टुॊ .......................................................................... 160, 166
दे िातमऺयऺाॊशस ............................................................ 222, 227 द्रष्टुभनेनि
ै ................................................................. 155, 166
दे िेश .................................................................. 157, 159, 166 द्रष्टुभहॊ ...................................................................... 159, 166
दे िेषु .......................................................................... 235, 246 द्रष्टुशभचछशस ............................................................... 155, 166
दे शे 87, 94, 223, 227 द्रष्टुशभचछाशभ .............................................................. 155, 166
दे हॊ 59, 66 द्रष्टुशभतत.................................................................... 155, 166
दे हबत
ृ ा ....................................................................... 233, 246 द्रऩ
ु दश्च ............................................................................ 2, 10
दे हबत
ृ ाॊ ....................................................................... 115, 120 द्रऩ
ु दो ............................................................................... 4, 10
दे हबत ्
ृ ........................................................................ 197, 201 द्रोणॊ ...............................................................19, 33, 158, 166
दे हभाधश्रत् .................................................................. 207, 209 द्रोण् ......................................................................... 157, 166
दे हिद्शबयिाप्मते ........................................................... 176, 179 द्रौऩदे माश्च .................................................................... 2, 4, 10
दे हसभुद्बिान ्.............................................................. 197, 201 द्ितद्ि् ..................................................................... 141, 147
दे हा 20, 33 द्ितद्िभोहतनभक्
ुद ता ...................................................... 106, 109
दे हाततयप्राजप्तधॉयस्तत्र ........................................................ 20, 33 द्ितद्िभोहे न ............................................................... 105, 109
दे हहन् ............................................................................ 25, 33 द्ितद्िातीतो ................................................................... 60, 66
दे हहनभव्ममभ ् .............................................................. 196, 201 द्ितद्िैविदभक्
ु ता् .......................................................... 206, 209
दे हहनभ...........................................................
् 47, 51, 196, 201 द्िादशोऽध्माम् .................................................1, 176, 178, 179
दे हहनाॊ ........................................................................ 222, 227 द्िायॊ ......................................................................... 215, 218
दे हहनोऽजस्भतमथा .............................................................. 20, 33 द्िाविभौ .................................................................... 207, 209
दे ही 21, 22, 33, 76, 80 द्विजोत्तभ......................................................................... 2, 10
दे हे 20, 22, 33, 115, 120, 155, 156, 166, 186, 190, 196, 201 द्वितीमोऽध्माम् ......................................................1, 18, 26, 33
दे हेऽजस्भतऩुरुष् ............................................................. 185, 190 द्विषत् ..................................................................... 215, 219
दे हेऽजस्भतप्रकाश ............................................................ 196, 201 द्िेष्......................................................................... 184, 190
दे हेऽजस्भतभधस
ु द
ू न ........................................................ 115, 120 द्िेजष्ट ................................ 25, 33, 75, 80, 177, 179, 197, 201

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 239


द्िेष््मकुशरॊ ............................................................... 233, 246 धीयॊ 20, 33
द्िेष्मोऽजस्त ................................................................. 128, 131 धीयस्तुल्मतनतदात्भसॊस्तुतत् ............................................ 198, 201
द्िौ214, 219 धूभेनाजग्नरयिाित
ृ ा् ....................................................... 236, 247
धूभेनावव्रमते .................................................................... 47, 52
धूभो .......................................................................... 117, 120

धत
ृ याष्र ........................................................................... 2, 11
धनॊजम24, 33, 62, 66, 104, 109, 126, 131, 177, 179, 235, 238, धत
ृ याष्रस्म ................................................................. 157, 166
246 धतृ तॊ.......................................................................... 157, 166
धनॊजम्...................................................... 142, 147, 156, 166 धतृ त् .......................... 142, 147, 184, 190, 214, 219, 235, 247
धनञ्जम् .......................................................................... 3, 10 धतृ तगहृ ीतमा.................................................................... 89, 95
धनभानभदाजतिता् ........................................................ 215, 219 धतृ तदादक्ष्मॊ ................................................................... 236, 247
धनुरुद्मम्म ....................................................................... 4, 10 धत
ृ ेश्चैि ..................................................................... 235, 247
धनुधयद ्....................................................................... 239, 246 धत्ृ मा......................................................................... 235, 247
धभदकाभाथादतधत्ृ मा ......................................................... 235, 246 धत्ृ मात्भानॊ.................................................................. 236, 247
धभदऺेत्रे ............................................................................. 2, 10 धत्ृ मत्ु साहसभजतित् ...................................................... 234, 247
धभदभधभं .................................................................... 235, 246 धष्ृ टकेतश्ु चेककतान् ............................................................. 2, 11
धभदशभतत..................................................................... 235, 246 धष्ृ टद्मुम्नो....................................................................... 4, 11
धभदसॊस्थाऩनाथादम ............................................................. 59, 66 धेनूनाभजस्भ ................................................................ 141, 147
धभदसम्भूढचेता् ................................................................ 19, 33 ध्मानमोगऩयो............................................................... 237, 247
धभदस्म ............................................... 23, 33, 59, 67, 198, 201 ध्मानात्कभदपरत्मागस्त्मागाचछाजततयनततयभ ......................
् 177, 179
धभदस्मास्म .................................................................. 126, 131 ध्मानेनात्भतन .............................................................. 185, 190
धभादत्भा...................................................................... 128, 131 ध्मामतो ......................................................................... 25, 33
धभादविरुद्धो ................................................................ 104, 109 ध्मामतत .................................................................... 176, 179
धभे 6, 10 ध्रुिभ .........................................................................
् 176, 179
धम्मं.............................................. 22, 33, 126, 131, 238, 246 ध्रुिो .............................................................................. 21, 33
धम्मादद्धध ....................................................................... 22, 33
धम्मादभत
ृ शभदॊ ............................................................... 177, 179

धाता .......................................................................... 127, 131
धातायभधचतत्मरूऩ ......................................................... 116, 120 न 5, 6, 11, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 33, 45, 46, 52, 59, 60,
धाताहॊ ........................................................................ 142, 147 62, 67, 75, 76, 77, 80, 86, 87, 88, 89, 90, 95, 104, 105,
धाभ .......................................................... 140, 147, 159, 166 109, 116, 117, 120, 126, 128, 131, 139, 140, 142, 147,
धायमते ....................................................................... 235, 246 155, 156, 157, 158, 159, 160, 166, 176, 177, 179, 184,
धायमतेऽजन
185, 186, 190, 196, 197, 198, 201, 206, 209, 210, 214,
ुद ................................................................ 235, 246
215, 219, 224, 227, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238,
धायमन ...........................................................................
् 75, 80
247
धायमतनचरॊ .................................................................... 87, 94
नकुर् ............................................................................. 4, 11
धायमाम्महभोजसा ......................................................... 207, 209
नऺत्राणाभहॊ ................................................................ 140, 147
धातदयाष्रस्म ....................................................................... 4, 11
नधचयात्ऩाथद ................................................................. 176, 179
धातदयाष्रा .......................................................................... 7, 11
नधचये णाधधगचछतत............................................................ 75, 80
धातदयाष्राणाॊ ...................................................................... 4, 11
नदीनाॊ ....................................................................... 157, 166
धातदयाष्रातकवऩध्िज् ........................................................... 4, 11
नब्स्ऩश
ृ ॊ ................................................................... 157, 166
धातदयाष्रातन् ..................................................................... 6, 11
नबश्च ............................................................................. 4, 11
धातदयाष्रातस्िफातधिान ् ........................................................ 6, 11
नभ् .......................................................................... 159, 166
धामदते ........................................................................ 103, 109
नभस्कुरु .....................................................129, 131, 238, 247
धीभताभ .........................................................................
् 90, 94
नभस्कृत्िा .................................................................. 158, 166

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 240


नभस्ते ....................................................................... 159, 166 नानािणादकृतीतन ........................................................... 155, 167
नभस्तेऽस्त..................................................................
ु 159, 166 नानाविधातन ................................................................ 155, 167
नभस्मततश्च ............................................................... 127, 131 नानाशस्त्रप्रहयणा् ............................................................... 3, 11
नभस्मजतत .................................................................. 158, 166 नानुततष्ठजतत .................................................................. 47, 52
नभेयतभहात्भन .............................................................
् 159, 166 नानऩ
ु श्मजतत ............................................................... 206, 210
नभो .......................................................................... 159, 166 नानि
ु तदमतीह ................................................................... 45, 52
नभोऽस्तु ............................................................. 158, 159, 167 नानश
ु ोचजतत.................................................................... 19, 33
नमेत ् ............................................................................. 89, 95 नानुशोधचतुभहदशस .............................................................. 21, 33
नय्77, 80, 177, 179, 233, 236, 238, 247 नानष
ु ज्जते ................................................................. 233, 247
नयकस्मेदॊ.................................................................... 215, 219 नाततॊ ........................................................................ 156, 167
नयकामैि........................................................................... 6, 11 नाततो........................................................................ 206, 210
नयकेऽतनमतॊ ...................................................................... 7, 11 नाततोऽजस्त ................................................................. 142, 147
नयकेऽशुचौ .................................................................. 215, 219 नातमॊ ........................................................................ 197, 201
नयऩुङ्गि् ......................................................................... 2, 11 नातमगाशभना ............................................................... 116, 120
नयरोकिीया ................................................................. 157, 167 नातमजत्कॊधचदजस्त ......................................................... 104, 109
नयाणाॊ ........................................................................ 141, 147 नातमदस्तीतत .................................................................. 23, 33
नयाधभा् ..................................................................... 104, 109 नाप्नि
ु जतत .......................................................................... 120
नयाधभान....................................................................
् 215, 219 नाबक्ताम................................................................... 238, 247
नयाधधऩभ....................................................................
् 141, 147 नाबािो .......................................................................... 20, 33
नयै ्223, 227 नाशबजानातत ....................................................... 104, 105, 109
नयोऽऩयाणण...................................................................... 21, 33 नाशबनतदतत .......................................................................... 33
निद्िाये ......................................................................... 76, 80 नाभ ...26, 33, 62, 67, 77, 80, 91, 95, 106, 109, 129, 131, 143,
निभोऽध्माम् ................................................... 1, 126, 129, 131 147, 178, 180, 186, 191, 198, 201, 207, 210, 216, 219,
निातन............................................................................ 21, 33 224, 228
नश्मतत ........................................................................... 90, 95 नाभमऻैस्ते ................................................................. 215, 219

नश्मत्सु ...................................................................... 117, 120 नाभाष्टभोऽध्माम् ......................................................... 118, 120

नष्ट् ............................................................................. 59, 67 नाभाष्टादशोऽध्माम् ...................................................... 239, 247

नष्टात्भानोऽल्ऩफुद्धम् ................................................... 214, 219 नाभुत्र ............................................................................ 90, 95

नष्टानचेतस् ................................................................... 47, 52 नाभैकादशोऽध्माम्........................................................ 161, 167

नष्टे ................................................................................ 6, 11 नामॊ ...................................................................20, 61, 62, 67

नष्टो.......................................................................... 238, 247 नामका............................................................................. 2, 11

नाकृतेनेह ........................................................................ 46, 52 नायद् ........................................................................ 141, 147

नागानाॊ....................................................................... 141, 147 नायीणाॊ ...................................................................... 142, 147

नातऩस्काम ................................................................. 238, 247 नाशनभात्भन् ............................................................. 215, 219

नाततनीचॊ ........................................................................ 87, 95 नाशमाम्मात्भबािस्थो .................................................... 139, 147

नाततभातनता ................................................................ 214, 219 नाशाम ....................................................................... 158, 167

नात्भानभिसादमेत ............................................................ नाशशतभात्भन् ................................................................ 76, 80


् 87, 95
नात्मश्नतस्तु ................................................................... 88, 95 नासॊ .............................................................................. 20, 33

नात्मजु चरतॊ...................................................................... 87, 95 नासतो ........................................................................... 20, 33

नात्र ........................................................................... 139, 147 नासाभ्मततयचारयणौ .......................................................... 77, 80

नादत्ते ............................................................................. 76, 80 नाशसकाग्रॊ ....................................................................... 87, 95

नाधधकॊ ........................................................................... 88, 95 नाजस्त ............................................................26, 33, 140, 147

नानिाप्तभिाप्तव्मॊ.................................................................. 52 नास्त्मत्र ..................................................................... 115, 120

नानाबािातऩथ नास्त्मततो .................................................................. 140, 147


ृ जग्िधान ....................................................
् 234, 247

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 241


नाहॊ ........................................................... 105, 109, 160, 167 तनमम्म ...........................................................47, 52, 236, 247
नाहॊ कृतो ..................................................................... 234, 247 तनमम्मायबतेऽजन
ुद ............................................................ 45, 52
तन्श्रेमसकयािुबौ............................................................... 75, 81 तनमम्मैतदात्भतमेि ........................................................... 89, 95
तन्स्ऩहृ ् ............................................................. 26, 33, 88, 95 तनमोक्ष्मतत .................................................................. 237, 247
तनगचछतत ................................................... 128, 131, 235, 247 तनमोजजत् ...................................................................... 47, 52
तनगह
ृ ीतातन ..................................................................... 26, 33 तनयहॊ काय् ........................................................26, 34, 177, 180
तनगह्
ृ णाम्मत्ु सज
ृ ाशभ ...................................................... 127, 131 तनयाशीयऩरयग्रह् ............................................................... 87, 95
तनग्रहॊ ............................................................................. 89, 95 तनयाशीतनदभभ
द ो........................................................................ 52
तनग्रह्............................................................................ 47, 52 तनयाशीमदतधचत्तात्भा ........................................................... 60, 67
तनत्मॊ . 21, 34, 45, 52, 126, 132, 139, 147, 160, 167, 184, 191, तनयाश्रम् ........................................................................ 60, 67
237, 247 तनयाहायस्म ..................................................................... 25, 34
तनत्म् ...................................................................... 20, 21, 34 तनरुद्धॊ .......................................................................... 88, 95
तनत्मजातॊ ....................................................................... 21, 34 तनरुध्म ...................................................................... 116, 121
तनत्मतप्ृ तो ...................................................................... 60, 67 तनगण
ुद ॊ ....................................................................... 184, 191
तनत्मभनतु तष्ठजतत ............................................................. 47, 52 तनदे शो ....................................................................... 224, 228
तनत्मभिध्मोऽमॊ ................................................................ 22, 34 तनदोषॊ ........................................................................... 76, 81
तनत्ममुक्त................................................................... 105, 109 तनद्दितद्िो ...........................................................23, 34, 75, 81
तनत्ममुक्तस्म .............................................................. 116, 120 तनभदभ् ...................................................................... 237, 248
तनत्ममक्
ु ता.................................................. 127, 132, 176, 180 तनभदभो ................................................................ 34, 177, 180
तनत्मिैरयणा ..................................................................... 47, 52 तनभदरॊ ....................................................................... 197, 201
तनत्मश्...................................................................... 116, 120 तनभदरत्िात्प्रकाशकभनाभमभ ...........................................
् 196, 201
तनत्मसॊतमासी................................................................... 75, 81 तनभादनभोहा ................................................................. 206, 210
तनत्मसत्त्िस्थो .................................................................. 23, 34 तनमोगऺेभ ...................................................................... 23, 34
तनत्मस्मोक्ता् .................................................................. 20, 34 तनिादणऩयभाॊ .................................................................... 88, 95
तनत्माशबमुक्तानाॊ .......................................................... 128, 132 तनिेदॊ ............................................................................ 24, 34
तनद्रारस्मप्रभादोत्थॊ ........................................................ 235, 247 तनिैय्........................................................................ 160, 167
तनधनॊ ............................................................................ 47, 52 तनितदते ...........................................................25, 34, 117, 121
तनधानॊ ....................................................................... 127, 132 तनितदजतत ................................................................... 206, 210
तनधानभ .............................................................
् 156, 159, 167 तनितदतते ..................................... 117, 121, 126, 132, 206, 210
तनतदततस्ति ................................................................... 22, 34 तनिशसष्मशस................................................................ 176, 180
तनफद्ध् ..................................................................... 237, 247 तनिातस्थो ...................................................................... 88, 95
तनफध्नजतत ...................................... 62, 67, 126, 132, 196, 201 तनिास् ...................................................................... 127, 132
तनफध्मते .................................................... 60, 67, 76, 81, 234 तनिवृ त्तॊ ........................................................214, 219, 235, 248
तनफतधामासयु ी .............................................................. 214, 219 तनिेशम...................................................................... 176, 180
तनफोध................................................................ 233, 236, 247 तनशा ............................................................................. 26, 34
तनशभत्तभात्रॊ .................................................................. 158, 167 तनश्चमॊ ...................................................................... 232, 248
तनशभत्तातन ......................................................................... 5, 11 तनश्चमेन ........................................................................ 88, 95
तनमतॊ .................................................... 45, 52, 233, 234, 247 तनश्चयतत........................................................................ 89, 95
तनमतभानस् ................................................................... 88, 95 तनश्चरा ......................................................................... 24, 34
तनमतस्म .................................................................... 233, 247 तनजश्चतॊ ..................................................................... 233, 248
तनमता् ...................................................................... 105, 109 तनजश्चता् ................................................................... 214, 219
तनमतात्भशब् ............................................................... 115, 120 तनजश्चत्म........................................................................ 44, 52
तनमताहाया् ..................................................................... 61, 67 तनष्ठा ............................................. 44, 52, 222, 228, 236, 248
तनमभभास्थाम.............................................................. 105, 109 तनस्त्रैगण्
ु मो ..................................................................... 23, 34

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 242


तनहता् ....................................................................... 158, 167 ऩञ्चैतातन ................................................................... 233, 248
तनहत्म ............................................................................. 6, 11 ऩञ्चैते ....................................................................... 233, 248
नीतत ऩणिानकगोभख
ु ा् ............................................................... 3, 11
नीततभदततभदभ .................................................................. 239 ऩजण्डतॊ ........................................................................... 60, 67
नीततयजस्भ ................................................................... 142, 147 ऩजण्डता् ........................................................ 19, 34, 75, 76, 81
नीततभदततभदभ ............................................................... 239, 248 ऩतङ्गा ...................................................................... 158, 167
नु 6, 11, 22, 34 ऩतजतत .............................................................6, 11, 215, 219
नर
ृ ोके ........................................................................ 160, 167 ऩत्रॊ 128, 132
नष
ृ ु 104, 110 ऩधथ .............................................................................. 90, 95
नेङ्गते ........................................................... 88, 95, 198, 201 ऩदॊ 24, 34, 116, 206, 210
नेचछशस ...................................................................... 237, 248 ऩदभव्ममॊ ................................................................... 206, 210
नेजतद्रमाथेषु ...................................................................... 87, 95 ऩदभव्ममभ .................................................................
् 237, 248
नेभे 20, 34 ऩद्भऩत्रशभिाम्बसा ........................................................... 75, 81
नेह 103, 110 ऩयॊ 25, 34, 47, 48, 52, 59, 67, 105, 110, 116, 117, 127, 132,
नेहाशबक्रभनाशोऽजस्त.......................................................... 23, 34 140, 147, 156, 159, 160, 167, 196, 197, 202
नैतत्त्िय्मुऩऩद्मते .............................................................. 18, 34 ऩयॊ तऩ ........................................................................ 160, 167

नैतत............................................................................... 59, 67 ऩय् 117, 121, 185, 191

नैते 117, 121 ऩयतयॊ ........................................................................ 104, 110

नैनॊ 21, 34, 207, 210 ऩयतस्तु.......................................................................... 47, 52

नैनाॊ............................................................................... 26, 34 ऩयधभादत्स्िनजु ष्ठतात ..........................................47,


् 52, 236, 248
नैि 46, 52, 60, 67, 75, 76, 81, 88, 95, 233, 248 ऩयधभो .......................................................................... 47, 52

नैिॊ 21, 23, 34 ऩयततऩ .. 18, 19, 35, 59, 61, 67, 105, 110, 126, 132, 142, 147,

नैिेह .............................................................................. 90, 95 236, 248


नैष्कम्मदशसद्धधॊ............................................................. 236, 248 ऩयभॊ.. 115, 117, 121, 138, 140, 147, 155, 156, 167, 206, 210,

नैष्कृततकोऽरस्............................................................ 234, 248


238, 248
ऩयभिाप्स्मथ ................................................................... 45, 52
नैजष्ठकीभ ् ....................................................................... 76, 81
ऩयभव्ममभ ् ................................................................. 104, 110
नो 5, 11, 19, 34, 224
ऩयभाॊ .................................................. 116, 117, 121, 236, 248
नोद्विजेत्प्राप्म ................................................................. 76, 81
ऩयभात्भा ........................................................................ 87, 95
नोऩजामतते ................................................................. 196, 202
ऩयभात्भेतत.................................................................. 185, 191
नोऩऩद्मते................................................................... 233, 248
ऩयभात्भेत्मुदारृत् ......................................................... 207, 210
नोऩशरप्मते.................................................................. 186, 191
ऩयभाप्नोतत ..................................................................... 46, 52
तनामॊ ............................................................................. 20, 34
ऩयभुचमते ................................................................... 185, 191
तमाय्मॊ ....................................................................... 233, 248
ऩयभेश्िय .................................................................... 155, 167
तमासॊ ......................................................................... 232, 248
ऩयभेश्ियभ ्.................................................................. 186, 191
ऩयभेष्िास् ........................................................................ 4, 11

ऩयभ.....................................................
् 20, 186, 191, 239, 248
ऩयम्ऩयाप्राप्तशभभॊ ............................................................. 59, 67
ऩक्षऺणाभ ् .................................................................... 141, 147
ऩयमा ......................................................................... 223, 228
ऩचतत्मात्भकायणात ...........................................................
् 45, 52
ऩयमाविष्टो........................................................................ 5, 11
ऩचाम्मतनॊ ................................................................... 207, 210
ऩयमोऩेतास्ते ................................................................ 176, 180
ऩञ्च .......................................................................... 184, 191
ऩयस्तस्भात्तु................................................................. 117, 121
ऩञ्चदशोऽध्माम् ............................................... 1, 206, 207, 210
ऩयस्तात .....................................................................
् 116, 121
ऩञ्चभभ ्..................................................................... 233, 248
ऩयस्ऩयॊ ................................................................................. 52
ऩञ्चभोऽध्माम् ....................................................... 1, 75, 77, 81
ऩयस्ऩयभ ्.................................................................... 139, 147

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 243


ऩयस्मोत्सादनाथं ........................................................... 223, 228 ऩश्मतत्मात्भतमिजस्थतभ ................................................
् 207, 210
ऩया 47, 52, 236 ऩश्मतनात्भतन .................................................................. 88, 95
ऩयाॊ 62, 67, 90, 95, 128, 186, 191, 196, 202, 215, 219, 238, ऩश्मजतह ..................................................................... 186, 191
248 ऩश्माहदत्मातिसन्र
ू ुद्रानजश्िनौ ............................................ 155, 167
ऩयाण्माहुरयजतद्रमेभ्म् .......................................................... 47, 52 ऩश्माद्म ..................................................................... 155, 167
ऩयाभ ् ................................................................. 103, 110, 237 ऩश्माशभ ................................................ 5, 12, 89, 96, 156, 167
ऩरयकीततदत्.......................................................... 233, 234, 248 ऩश्माश्चमादणण .............................................................. 155, 167
ऩरयजक्रष्टॊ ................................................................... 223, 228 ऩश्मेदकभदणण ................................................................... 60, 68
ऩरयग्रहभ .....................................................................
् 237, 248 ऩश्मैताॊ............................................................................. 2, 12
ऩरयचऺते .................................................................... 223, 228 ऩश्मैतातसभिेतातकुरूतनतत .................................................... 5, 12
ऩरयचमादत्भकॊ................................................................ 236, 248 ऩाञ्चजतमॊ ........................................................................ 3, 12
ऩरयधचततमन ................................................................
् 140, 147 ऩाणणऩादॊ .................................................................... 184, 191
ऩरयऻाता ..................................................................... 234, 248 ऩाण्डि ...... 3, 12, 62, 68, 87, 96, 160, 167, 197, 202, 214, 219
ऩरयणाभे...................................................................... 235, 248 ऩाण्डिानाॊ ...................................................................... 142
ऩरयणाभेऽभत
ृ ोऩभभ ........................................................
् 235, 248 ऩाण्डि् ............................................................................ 4, 12
ऩरयत्मागस्ताभस् .......................................................... 233, 248 ऩाण्डिश्चैि ....................................................................... 3, 12
ऩरयत्राणाम ....................................................................... 59, 67 ऩाण्डिस्तदा ................................................................ 156, 167
ऩरयदह्मते ......................................................................... 5, 11 ऩाण्डिानाॊ ................................................................... 142, 148
ऩरयदे िना ........................................................................ 21, 35 ऩाण्डिानीकॊ....................................................................... 2, 12
ऩरयऩजतथनौ ..................................................................... 47, 52 ऩातकभ ् ........................................................................... 6, 12
ऩरयप्रश्नेन ....................................................................... 61, 67 ऩात्रे 223, 228
ऩरयशुष्मतत ........................................................................ 5, 11 ऩाऩॊ47, 53, 106, 110
ऩरयसभाप्मते .................................................................... 61, 67 ऩाऩकृत्तभ्....................................................................... 62, 68
ऩयो 62, 67 ऩाऩभिाप्स्मशस .......................................................... 22, 23, 35
ऩजदतमादतनसम्बि् ........................................................... 45, 52 ऩाऩभेिाश्रमेदस्भातहत्िैतानाततातमन् ....................................... 6, 12
ऩजदतमो........................................................................... 45, 53 ऩाऩमोनम् .................................................................. 128, 132
ऩणादतन ....................................................................... 206, 210 ऩाऩा .............................................................................. 45, 53
ऩमदिततष्ठते ..................................................................... 26, 35 ऩाऩादस्भाजतनिततदतुभ ..........................................................
् 6, 12
ऩमादप्तॊ ............................................................................. 3, 12 ऩाऩेन ............................................................................ 75, 81
ऩमऩ
ुद ासते ................................ 61, 67, 128, 132, 176, 177, 180 ऩाऩेभ्म् ......................................................................... 62, 68
ऩमवुद षतॊ....................................................................... 222, 228 ऩाऩेषु............................................................................. 87, 96
ऩिताभजस्भ ................................................................. 141, 147 ऩाप्भानॊ................................................................................ 53
ऩिन् ......................................................................... 141, 147 ऩारुष्मभेि................................................................... 214, 219
ऩवित्रॊ ......................................................................... 140, 147 ऩाथद ... 5, 12, 18, 21, 22, 23, 26, 35, 45, 46, 53, 59, 61, 68, 90,
ऩवित्रशभदभत्त
ु भभ ् .......................................................... 126, 132 96, 103, 104, 110, 116, 117, 121, 127, 128, 132, 141,
ऩवित्रशभह ........................................................................ 62, 68 148, 155, 167, 214, 219, 224, 228, 233, 235, 238, 249
ऩवित्रभोंकाय ................................................................. 127, 132 ऩाथदस्म ...................................................................... 239, 249

ऩश्म .......................................................... 126, 132, 155, 167 ऩाथादनुधचततमन ् ........................................................... 116, 121

ऩश्मञ्श्रण्ृ ितस्ऩश
ृ जञ्जघ्रतनश्ननगचछतस्िऩञ्श्िसन
् ्
..................... 75, 81 ऩाथादम ....................................................................... 156, 167

ऩश्मतत ............................... 75, 81, 89, 95, 186, 191, 233, 248 ऩाथादजस्त ........................................................................ 46, 53

ऩश्मतो ........................................................................... 26, 35 ऩाथो ......................................................................... 239, 249

ऩश्मत्मकृतफुद्धधत्िातन .................................................. 233, 249 ऩािक् ............................................................21, 35, 206, 210

ऩश्मजतत ........................................... 6, 12, 185, 191, 206, 210 ऩािकश्चाजस्भ .............................................................. 141, 148

ऩश्मतत्मचेतस् ............................................................. 207, 210 ऩािनातन .................................................................... 232, 249

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 244


वऩतय् .............................................................................. 6, 12 ऩुरुष्...................................... 21, 35, 117, 159, 168, 185, 191
वऩतयो .............................................................................. 6, 12 ऩुरुषभऩ
ु ैतत .................................................................. 116, 121
वऩता .......................................................................... 196, 202 ऩुरुषषदब ......................................................................... 20, 35
वऩताभह् ........................................................... 3, 12, 127, 132 ऩुरुषव्माघ्र ................................................................... 232, 249
वऩताभहा् .......................................................................... 6, 12 ऩुरुषश्चाधधदै ितभ ्......................................................... 115, 121
वऩताभहान.........................................................................
् 5, 12 ऩुरुषस्त्ितम् ............................................................... 207, 210
वऩताशस ...................................................................... 159, 167 ऩरु
ु षस्म ......................................................................... 25, 35
वऩताहभस्म.................................................................. 127, 132 ऩुरुषा ......................................................................... 126, 132
वऩतव्र
ृ ता् ..................................................................... 128, 132 ऩुरुषो ..........................................................156, 168, 222, 228
वऩतॄणाभमदभा ............................................................... 141, 148 ऩुरुषोऽश्नत
ु े ..................................................................... 45, 53
वऩतॄनथ ............................................................................ 5, 12 ऩुरुषोत्तभ ..................................... 115, 121, 140, 148, 155, 168
वऩतेि ......................................................................... 159, 167 ऩुरुषोत्तभ् ................................................................... 207, 210
ऩुण्मॊ .......................................................................... 239, 249 ऩुरुषोत्तभभ ..................................................................
् 207, 210
ऩुण्मकभदणाभ ् ............................................................... 106, 110 ऩुरुषोत्तभमोगो .............................................................. 207, 210
ऩण्
ु मकृताॊ ........................................................................ 90, 96 ऩरु
ु षौ ......................................................................... 207, 210
ऩुण्मपरॊ ..................................................................... 117, 121 ऩुये 76, 81
ऩुण्मभासाद्म ............................................................... 127, 132 ऩुयोधसाॊ ..................................................................... 141, 148
ऩुण्मा ......................................................................... 129, 132 ऩुयोिाच .......................................................................... 45, 53
ऩुण्मे .......................................................................... 127, 132 ऩुष्कराशब् .................................................................. 157, 168
ऩुण्मो ......................................................................... 104, 110 ऩुष्णाशभ ..................................................................... 207, 210
ऩुत्रदायगह
ृ ाहदषु .............................................................. 184, 191 ऩुष्ऩॊ .......................................................................... 128, 132
ऩुत्रस्म ........................................................................ 159, 167 ऩुजष्ऩताॊ .......................................................................... 23, 35
ऩत्र
ु ा् .......................................................................... 157, 168 ऩज्
ू मश्च ..................................................................... 159, 168
ऩुत्रास्तथैि ......................................................................... 6, 12 ऩूतऩाऩा...................................................................... 127, 132
ऩुन् ... 117, 121, 126, 132, 160, 168, 223, 228, 234, 235, 239, ऩूता .............................................................................. 59, 68
249 ऩूतत .......................................................................... 222, 228
ऩन
ु यािततदनोऽजन
ुद ........................................................... 116, 121 ऩूरुष्....................................................................... 46, 47, 53
ऩुनजदतभ ......................................................... 59, 68, 116, 121 ऩूित
द यॊ ............................................................................ 60, 68
ऩुनधदनभ .....................................................................
् 215, 219 ऩूिभ
द ेि ....................................................................... 158, 168
ऩुनब्रादह्भणा् ................................................................ 129, 132 ऩूिादभ्मासेन ..................................................................... 90, 96
ऩुनभोहभेिॊ ...................................................................... 62, 68 ऩि
ू े 139, 148
ऩुनमोगॊ .......................................................................... 75, 81 ऩूि्ै .............................................................................. 60, 68
ऩुनश्च ........................................................................ 159, 168 ऩूियै वऩ ........................................................................... 60, 68
ऩुनस्तिाहदॊ .................................................................. 156, 168 ऩच
ृ छाशभ ......................................................................... 19, 35
ऩन
ु स्तातन.................................................................... 126, 132 ऩथ
ृ क् ......................................................................... 184, 191
ऩुनस्त्िॊ ...................................................................... 160, 168 ऩथ
ृ क्केशशतनषद
ू न .......................................................... 232, 249
ऩुभाॊश्चयतत ...................................................................... 26, 35 ऩथ
ृ क्चेष्टा................................................................... 233, 249
ऩुयस्तादथ ................................................................... 159, 168 ऩथ
ृ क्त्िेन ............................................ 127, 132, 234, 235, 249
ऩुया 44, 53, 224, 228 ऩथ
ृ क्ऩथ
ृ क् ........................................................................ 4, 12
ऩुयाणभनुशाशसताय- ........................................................ 116, 121 ऩथ
ृ ग्फारा् ...................................................................... 75, 81
ऩुयाण-स्त्िभस्म ............................................................ 159, 168 ऩथ
ृ जग्िधभ ..................................................................
् 233, 249
ऩुयातन् .......................................................................... 59, 68 ऩथ
ृ जग्िधा् .................................................................. 139, 148
ऩरु
ु जजत्कुजततबोजश्च ............................................................ 2, 12 ऩधृ थिीॊ ............................................................................. 4, 12
ऩुरुषॊ ............... 20, 35, 116, 121, 140, 148, 185, 191, 206, 210 ऩधृ थिीऩते ......................................................................... 4, 12

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 245


ऩधृ थव्माॊ ...................................................... 104, 110, 235, 249 प्रणश्मजतत ........................................................................ 6, 12
ऩष्ृ ठतस्ते .................................................................... 159, 168 प्रणश्माशभ ....................................................................... 89, 96
ऩौण्रॊ................................................................................ 3, 12 प्रणणधाम .................................................................... 159, 168
ऩौत्रा् ............................................................................... 6, 12 प्रणणऩातेन....................................................................... 61, 68
ऩौरुषॊ ......................................................................... 104, 110 प्रतऩजतत .................................................................... 158, 168
ऩौरुषभ .......................................................................
् 234, 249 प्रताऩिान ् ......................................................................... 3, 12
ऩौिददेहहकभ ् ..................................................................... 90, 96 प्रतत ......................................................... 19, 23, 35, 128, 133
प्रकाशॊ ........................................................................ 197, 202 प्रततजाने..................................................................... 238, 249
प्रकाश् ....................................................................... 105, 110 प्रततष्ठाप्म ...................................................................... 87, 96
प्रकाशमतत ....................................................... 76, 81, 186, 191 प्रततष्ठाहभभत
ृ स्माव्ममस्म .............................................. 198, 202
प्रकाशमत्मेक्............................................................... 186, 191 प्रततजष्ठतभ ्..................................................................... 45, 53
प्रकीत्माद ...................................................................... 158, 168 प्रततजष्ठता................................................................. 25, 26, 35
प्रकृततॊ53, 59, 68, 103, 110, 126, 127, 132, 133, 160, 168, 185, प्रत्मऺािगभॊ................................................................ 126, 133
191 प्रत्मनीकेषु .................................................................. 158, 168
प्रकृतत् ....................................................................... 126, 133 प्रत्मिामो ........................................................................ 23, 35
प्रकृततजातगुणान ...........................................................
् 185, 191 प्रत्मुऩकायाथं................................................................ 223, 228
प्रकृततजैगण
ुद ्ै .................................................................... 45, 53 प्रधथत् ....................................................................... 207, 210
प्रकृततजैभक्
ुद तॊ ............................................................... 235, 249 प्रदध्भत्ु .......................................................................... 3, 12
प्रकृततभाधश्रता्.............................................................. 127, 133 प्रहदष्टभ .....................................................................
् 117, 121
प्रकृततयष्टधा ................................................................ 103, 110 प्रदीप्तॊ ....................................................................... 158, 168
प्रकृततरुचमते ................................................................ 185, 191 प्रदष्ु मजतत ......................................................................... 6, 12
प्रकृततसॊबिा्................................................................ 196, 202 प्रद्विषततोऽभ्मसूमका् ................................................... 215, 219
प्रकृततसॊबिान ् .............................................................. 185, 191 प्रनष्टस्ते .................................................................... 238, 249
प्रकृततस्त्िाॊ .................................................................. 237, 249 प्रऩद्मते ..................................................................... 105, 110
प्रकृततस्थातन ................................................................ 206, 210 प्रऩद्मतते ........................................................59, 68, 104, 110
प्रकृततस्थो ................................................................... 185, 191 प्रऩद्मततेऽतमदे िता् ...................................................... 105, 110
प्रकृते् ............................................................................ 46, 53 प्रऩद्मे ....................................................................... 206, 210
प्रकृतेगण
ुद सॊभूढा् ................................................................ 46, 53 प्रऩश्म ........................................................................ 160, 168
प्रकृतेऻादनिानवऩ ............................................................... 47, 53 प्रऩश्मद्शबजदनादद न............................................................... 6, 12
प्रकृतेिश
द ात ..................................................................
् 126, 133 प्रऩश्माशभ ....................................................................... 19, 35
प्रकृत्मा ....................................................................... 105, 110 प्रवऩताभहश्च ............................................................... 159, 168
प्रकृत्मैि ...................................................................... 186, 191 प्रबिॊ ......................................................................... 139, 148
प्रजनश्चाजस्भ ............................................................... 141, 148 प्रबि् .........................................................104, 110, 127, 133
प्रजहातत.......................................................................... 25, 35 प्रबित्महयागभे ............................................................ 117, 121
प्रजहह............................................................................. 47, 53 प्रबितत्महयागभे ........................................................... 117, 121
प्रजा्........................................................ 45, 46, 53, 139, 148 प्रबितत्मग्र
ु कभादण् ........................................................ 214, 219
प्रजानाशभ .................................................................... 158, 168 प्रबविष्णु .................................................................... 185, 191
प्रजाऩतत् ........................................................................ 45, 53 प्रबिो ........................................................................ 139, 148
प्रजाऩततस्त्िॊ ................................................................ 159, 168 प्रबाषेत .......................................................................... 24, 35
प्रऻा ........................................................................ 25, 26, 35 प्रबाजस्भ ..................................................................... 104, 110
प्रऻािादाॊश्च ..................................................................... 19, 35 प्रबु् ...............................................................76, 81, 127, 133
प्रणम्म ............................................................... 156, 158, 168 प्रबयु े ि........................................................................ 128, 133
प्रणि् ........................................................................ 104, 110 प्रबो ...........................................................155, 168, 197, 202
प्रणश्मतत .............................................................. 89, 128, 133 प्रभाणॊ........................................................................ 216, 219

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 246


प्रभाधथ ........................................................................... 89, 96 प्रिद्
ृ धे ....................................................................... 197, 202
प्रभाथीतन ........................................................................ 25, 35 प्रिेष्टुॊ ........................................................................ 160, 168
प्रभादभोहौ ................................................................... 197, 202 प्रव्मधथतॊ ............................................................ 157, 159, 168
प्रभादात्प्रणमेन ............................................................. 159, 168 प्रव्मधथताततयात्भा ........................................................ 157, 168
प्रभादारस्मतनद्राशबस्तजतनफध्नातत ..................................... 196, 202 प्रव्मधथतास्तथाहभ ........................................................
् 157, 169
प्रभादे ......................................................................... 196, 202 प्रशस्ते ....................................................................... 224, 228
प्रभादो ........................................................................ 197, 202 प्रशाततभनसॊ ................................................................... 89, 96
प्रभच
ु मते ..................................................................... 139, 148 प्रशाततस्म ...................................................................... 87, 96
प्रमचछतत .................................................................... 128, 133 प्रशाततात्भा ..................................................................... 88, 96
प्रमतात्भन्.................................................................. 128, 133 प्रसक्ता् ..................................................................... 215, 219
प्रमत्नाद्मतभानस्तु ........................................................... 90, 96 प्रसङ्गेन..................................................................... 235, 249
प्रमाणकारे .......................................................... 115, 116, 121 प्रसतनचेतसो ......................................................................... 35
प्रमाणकारेऽवऩ .............................................................. 106, 110 प्रसतनात्भा.................................................................. 237, 249
प्रमाता ........................................................................ 117, 121 प्रसतनेन ..................................................................... 160, 169
प्रमातत ................................................................ 115, 116, 121 प्रसबॊ..............................................................25, 35, 159, 169
प्रमुक्तोऽमॊ ....................................................................... 47, 53 प्रसविष्मध्िभेष ................................................................ 45, 53
प्ररऩजतिसज
ृ तगह्ृ णतनुजतभषजतनशभषतनवऩ ............................... 75, 81 प्रसाद् ....................................................................... 223, 228
प्ररमॊ ......................................................................... 197, 202 प्रसादभधधगचछतत ............................................................. 25, 35
प्ररम् ........................................................................ 127, 133 प्रसादमे ...................................................................... 159, 169
प्ररमस्तथा .................................................................. 104, 110 प्रसादे ............................................................................ 26, 35
प्ररमातताभऩ
ु ाधश्रता् ....................................................... 214, 219 प्रशसद्ध्मेदकभदण्.............................................................. 45, 53
प्ररमे ......................................................................... 196, 202 प्रसीद .........................................................157, 158, 159, 169
प्ररीनस्तभशस............................................................... 197, 202 प्रसत
ृ ास्तस्म ................................................................ 206, 210
प्ररीमते ...................................................................... 117, 121 प्रहसजतनि ...................................................................... 19, 35
प्ररीमतते..................................................................... 117, 121 प्ररृष्मेजत्प्रमॊ ..................................................................... 76, 81
प्रिक्ष्माशभ........................................................ 60, 68, 196, 202 प्रह्रादश्चाजस्भ ............................................................ 141, 148
प्रिक्ष्माम्मनसूमिे .......................................................... 126, 133 प्राकृत् ....................................................................... 234, 249
प्रिक्ष्मे ........................................................................ 116, 121 प्राक्शयीयविभोऺणात..........................................................
् 77, 81
प्रिदताभहभ ् ................................................................ 141, 148 प्राञ्जरमो ................................................................... 157, 169
प्रिदजतत ......................................................................... 75, 81 प्राणॊ .............................................................................. 61, 68
प्रिदतत्मविऩजश्चत्............................................................ 23, 35 प्राणकभादणण .................................................................... 61, 68
प्रितदते............................................................ 76, 81, 139, 148 प्राणभािेश्म ................................................................. 116, 121
प्रितदतते ...................................................................... 224, 228 प्राणभाजस्थतो .............................................................. 116, 121
प्रिततदतॊ........................................................................... 45, 53 प्राणातप्राणेषु .................................................................... 61, 68
प्रविबक्तभनेकधा .......................................................... 156, 168 प्राणाऩानगती ................................................................... 61, 68
प्रविबक्तातन ................................................................ 236, 249 प्राणाऩानसभामक्
ु त् ....................................................... 207, 211
प्रविरीमते ....................................................................... 61, 68 प्राणाऩानौ ....................................................................... 77, 81
प्रविशजतत........................................................................ 26, 35 प्राणामाभऩयामणा् ............................................................ 61, 68
प्रित्त
ृ ् ......................................................................... 158, 168 प्राणणनाॊ ...................................................................... 207, 211
प्रिवृ त्तॊ......................................... 197, 202, 214, 219, 235, 249 प्राणेऽऩानॊ ....................................................................... 61, 68
प्रिवृ त्तभ.......................................................................
् 158, 168 प्राधातमत् .................................................................. 140, 148
प्रिवृ त्तयायम्ब्................................................................ 197, 202 प्राप्तो ........................................................................ 236, 249
प्रिवृ त्तबत
ूद ानाॊ ................................................................ 236, 249 प्राप्नि
ु जतत .................................................................. 176, 180
प्रित्त
ृ े ................................................................................ 4, 12 प्राप्म ...................... 26, 35, 76, 81, 90, 96, 117, 121, 129, 133

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 247


प्राप्मते ........................................................................... 75, 81

प्राप्स्मशस ........................................................ 22, 36, 237, 250
प्राप्स्मे........................................................................ 215, 219 परॊ24, 36, 105, 110, 128, 133, 197, 202, 223, 224, 228, 233,
प्रायबते ....................................................................... 233, 250 250
प्राथदमतते ..................................................................... 127, 133 परभुद्हदश्म ............................................................... 223, 228
प्राह 59, 68 परभ ्............................................. 75, 81, 197, 202, 233, 250
प्राहु् .......................................................................... 183, 191 परहे ति् ....................................................................... 24, 36
प्राहुयव्ममभ ् ................................................................. 206, 211 पराकाङ्ऺी ................................................................. 235, 250
प्राहुभदनीवषण् ............................................................... 232, 250 परातन ...................................................................... 233, 250
प्राहुमोगॊ .......................................................................... 87, 96 परे .............................................................................. 76, 81
प्राहुस्त्मागॊ................................................................... 232, 250 परेषु ............................................................................ 24, 36
वप्रम् ........... 105, 110, 128, 133, 159, 169, 177, 180, 222, 228
वप्रमकृत्तभ्................................................................... 238, 250

वप्रमधचकीषदि् ..................................................................... 4, 12
वप्रमतयो ...................................................................... 238, 250 फत 7, 13
वप्रमहहतॊ ...................................................................... 223, 228 फध्नातत ..................................................................... 196, 202
वप्रमा् ......................................................................... 177, 180 फतधॊ ......................................................................... 235, 250
वप्रमामाहदशस.................................................................. 159, 169 फतधात्प्रभच
ु मते................................................................. 75, 81
वप्रमो .......................................................... 105, 110, 177, 180 फतधयु ात्भात्भनस्तस्म ........................................................ 87, 96
वप्रमोऽशस ..................................................................... 238, 250 फतधयु ात्भैि ..................................................................... 87, 96
प्रीतभना् .................................................................... 160, 169 फरॊ 3, 13, 104, 110, 215, 220, 237, 250
प्रीतत् ............................................................................... 6, 13 फरिताॊ ...................................................................... 104, 110
प्रीततऩि
ू क
द भ .................................................................
् 139, 148 फरिद्दृढभ .....................................................................
् 89, 96
प्रीम फरिातसख
ु ी ................................................................ 215, 220
प्रीमभाणाम ..................................................................... 139 फराहदि ......................................................................... 47, 53
प्रीमभाणाम .................................................................. 139, 148 फहि्............................................................................... 3, 13
प्रेतातबत
ू गणाॊश्चातमे ...................................................... 222, 228 फहिो ............................................................................. 59, 68
प्रेत्म .......................................................................... 233, 250 फहिोऽम्फि
ु ेगा् ............................................................. 157, 169
प्रोक्त ......................................................................... 214, 219 फहहयततश्च ................................................................. 184, 191
प्रोक्तॊ ......................................................................... 223, 228 फहहफादह्माॊश्चऺुश्चैिाततये .................................................... 77, 81
प्रोक्त् ................................................................ 59, 68, 89, 96 फहुदॊ ष्राकयारॊ .............................................................. 157, 169
प्रोक्तभऻानॊ ................................................................. 184, 191 फहुधा ........................................................................ 127, 133
प्रोक्तभधधदै िॊ ............................................................... 115, 122 फहुनैतन
े ..................................................................... 143, 148
प्रोक्तभात्भफुद्धधप्रसादजभ ् .............................................. 235, 250 फहुफाहूरुऩादभ ..............................................................
् 157, 169
प्रोक्तिानहभव्ममभ ् ........................................................... 59, 68 फहुभतो .......................................................................... 22, 36
प्रोक्तिातनतत.................................................................... 59, 68 फहुरामासॊ ................................................................... 234, 250
प्रोक्ता ............................................................................ 44, 53 फहुिक्त्रनेत्रॊ.................................................................. 157, 169
प्रोक्तातन ..................................................................... 233, 250 फहुविधा ......................................................................... 61, 68
प्रोक्तो ........................................................................ 142, 148 फहुशाखा ......................................................................... 23, 36
प्रोचमते ....................................................................... 234, 250 फहूदयॊ ........................................................................ 157, 169
प्रोचमभानभशेषेण .......................................................... 235, 250 फहूनाॊ......................................................................... 105, 111
प्रोतॊ ........................................................................... 104, 110 फहूतन ............................................................................ 59, 68
फहूतमदृष्टऩि
ू ादणण .......................................................... 155, 169
फहूतिहदष्मजतत ................................................................ 22, 36

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 248


फाह फह
ृ स्ऩततभ ् .................................................................. 141, 148
भहाफाहो21, 26, 46, 48, 75, 89, 90, 103, 138, 157, 196, 232, फोद्धव्मॊ ......................................................................... 60, 69
233 फोधमतत् ................................................................... 139, 148
फाह्मस्ऩशेष्िसक्तात्भा ....................................................... 76, 82 ब्रिीवष........................................................................ 140, 148
त्रफबत्मदव्मम ................................................................. 207, 211 ब्रह्भ45, 54, 61, 69, 76, 82, 106, 111, 115, 116, 117, 122, 140,
फीजॊ........................................................... 104, 111, 142, 148 148, 184, 186, 192, 196, 202, 236, 250
फीजप्रद्...................................................................... 196, 202 ब्रह्भकभद .................................................................... 236, 250
फीजभव्ममभ ................................................................
् 127, 133 ब्रह्भकभदसभाधधना ............................................................ 61, 69
फुद्धमोऽव्मिसातमनाभ ् ....................................................... 23, 36 ब्रह्भचमं..................................................................... 116, 122
फुद्धधॊ............................................................. 44, 53, 176, 180 ब्रह्भचमदभहहॊसा ............................................................ 223, 228
फद्
ु धध् ...................................................... 23, 26, 36, 235, 250 ब्रह्भण्.......................................................................... 90, 96
फुद्धधग्राह्मभतीजतद्रमभ .......................................................
् 88, 96 ब्रह्भणजस्त्रविध् ........................................................... 224, 228
फुद्धधनाशात्प्रणश्मतत ......................................................... 25, 36 ब्रह्भणा .......................................................................... 61, 69
फुद्धधबेदॊ ........................................................................ 46, 53 ब्रह्भणो ...........................................................61, 69, 198, 202
फुद्धधभातभनुष्मेषु ............................................................. 60, 68 ब्रह्भणोऽप्माहदकत्रे ........................................................ 159, 169
फुद्धधभातस्मात्कृतकृत्मश्च .............................................. 207, 211 ब्रह्भण्माधाम ................................................................... 75, 82
फुद्धधमुक्ता ..................................................................... 24, 36 ब्रह्भतनिादण.ॊ .................................................................... 77, 82
फुद्धधमुक्तो ..................................................................... 24, 36 ब्रह्भतनिादणभचृ छतत........................................................... 26, 36
फद्
ु धधमोगॊ ................................................................... 139, 148 ब्रह्भतनिादणभष
ृ म् ............................................................. 77, 82
फुद्धधमोगभऩ
ु ाधश्रत्म ....................................................... 237, 250 ब्रह्भबूत्.................................................................... 237, 250
फुद्धधमोगाद्धनॊजम ........................................................... 24, 36 ब्रह्भबूतभकल्भषभ ...........................................................
् 89, 96
फुद्धधयमुक्तस्म................................................................. 26, 36 ब्रह्भबूतोऽधधगचछतत ......................................................... 77, 82
फुद्धधयव्मक्तभेि ........................................................... 184, 191 ब्रह्भबम
ू ाम.................................................................. 237, 250
फुद्धधयस्माधधष्ठानभुचमते.................................................... 47, 53 ब्रह्भमोगमुक्तात्भा ............................................................ 76, 82
फुद्धधये केह ....................................................................... 23, 36 ब्रह्भिाहदनाभ ..............................................................
् 224, 228
फुद्धधये ि ..................................................................... 103, 111 ब्रह्भविदो ................................................................... 117, 122
फद्
ु धधजदनादद न ................................................................... 44, 53 ब्रह्भविद्ब्रह्भणण............................................................... 76, 82
फुद्धधऻादनभसॊभोह् ........................................................ 139, 148 ब्रह्भविद्मामाॊ26, 36, 62, 69, 77, 82, 91, 96, 106, 111, 118, 122,
फुद्धधफद्
ुद धधभताभजस्भ .................................................... 104, 111 129, 133, 143, 148, 160, 169, 178, 180, 186, 192, 198,
फुद्धधमदस्म .................................................................. 234, 250 202, 207, 211, 216, 220, 224, 228, 239, 250
फुद्धधमो.......................................................................... 47, 53 ब्रह्भसॊस्ऩशदभत्मततॊ........................................................... 89, 96

फुद्धधमोगे ....................................................................... 23, 36 ब्रह्भसूत्रऩदै श्चैि ........................................................... 184, 192

फुद्धधव्मदतततरयष्मतत .......................................................... 24, 36 ब्रह्भाऺयसभुद्बिभ ...........................................................


् 45, 54

फुद्धधसॊमोगॊ ..................................................................... 90, 96 ब्रह्भाग्नािऩये .................................................................. 61, 69

फद् ब्रह्भाणभीशॊ ................................................................ 156, 169


ु धधस्तदा ...................................................................... 24, 36
फुद्धे् ....................................................................... 47, 48, 54 ब्रह्भाऩदणॊ ........................................................................ 61, 69

फुद्धेबेदॊ ..................................................................... 235, 250 ब्रह्भैि ........................................................................... 61, 69

फुद्धौ ............................................................................. 24, 36 ब्रह्भोद्बिॊ ...................................................................... 45, 54

फुद्ध्मा ............................................... 23, 36, 76, 82, 236, 250 ब्राह्भणऺत्रत्रमविशाॊ ........................................................ 236, 250

फुद्ध्िा ........................................................................... 48, 54 ब्राह्भणस्म...................................................................... 23, 36

फुध्............................................................................... 77, 82 ब्राह्भणास्तेन............................................................... 224, 228

फुधा ........................................................................... 139, 148 ब्राह्भणे .......................................................................... 76, 82

फध ब्राह्भी............................................................................ 26, 36
ु ा् .............................................................................. 60, 69
फह ब्रूहह19, 36, 75, 82
ृ त्साभ ..................................................................... 142, 148

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 249


बिजतत .......................................................139, 149, 214, 220

बिानग्र
ु रूऩो................................................................. 158, 169

बक्त् ........................................................ 105, 111, 128, 133 बिान ........................................................................


् 140, 149

बक्ता ........................................................................ 129, 133 बिातबीष्भश्च ................................................................... 3, 13

बक्तास्तेऽतीि .............................................................. 177, 180 बिाप्ममौ ................................................................... 155, 169

बक्तास्त्िाॊ .................................................................. 176, 180 बिाशभ ....................................................................... 176, 180

बजक्तॊ ........................................................................ 238, 250 बिाजन


ुद .............................................. 23, 36, 90, 96, 117, 122

बजक्तभातम् ................................................................ 177, 180 बविता ............................................................20, 36, 238, 251

बजक्तमोगेन ................................................................. 198, 202 बविष्मताभ .................................................................


् 142, 149
बजक्तमोगो .................................................................. 178, 180 बविष्मतत ................................................................... 215, 220

बजक्तयव्मशबचारयणी ...................................................... 184, 192 बविष्मजतत ................................................................. 158, 169

बक्तोऽशस ....................................................................... 59, 69 बविष्माणण .................................................................. 105, 111

बक्त्मा ........ 116, 117, 122, 127, 128, 133, 160, 169, 237, 250 बिेत ...............................................................................
् 7, 13
बक्त्मऩ बिेद्मुगऩदजु त्थता ......................................................... 156, 169
ु रृतभश्नाशभ ....................................................... 128, 133
बगितभमा .................................................................. 140, 148 बिोऽबािो................................................................... 139, 149

बगितव्मजक्तॊ............................................................... 140, 149 बस्भसात्कुरुते ................................................................. 62, 69

बजताॊ ........................................................................ 139, 149 बा् 156, 169

बजते ............................................................. 91, 96, 128, 133 बायत ... 4, 13, 19, 20, 21, 22, 36, 46, 54, 59, 62, 69, 105, 111,

बजत्मेकत्िभाजस्थत्.......................................................... 89, 96 155, 169, 183, 186, 192, 196, 203, 207, 211, 214, 220,
222, 229, 237, 251
बजजतत ...................................................................... 128, 133
बाि् ......................................................................... 115, 122
बजतते ............................................... 104, 106, 111, 139, 149
बािना ........................................................................... 26, 36
बजतत्मनतमभनसो........................................................ 127, 133
बािभजानततो ..............................................105, 111, 127, 133
बजस्ि ....................................................................... 129, 133
बािभव्ममभीऺते .......................................................... 234, 251
बजाम्महभ ......................................................................
् 59, 69
बािभाधश्रता्................................................................ 104, 111
बमॊ 139, 149, 235, 251
बािमतत् ....................................................................... 45, 54
बमात ् ............................................................................ 23, 36
बािमततु ........................................................................ 45, 54
बमाद्रणादऩ
ु यतॊ ................................................................. 22, 36
बािसॊशुद्धधरयत्मेतत्तऩो ................................................... 223, 229
बमानकातन.................................................................. 157, 169
बािसभजतिता्............................................................. 139, 149
बमाबमे ...................................................................... 235, 251
बािा ..........................................................104, 111, 139, 149
बमािह्.......................................................................... 47, 54
बािेषु ........................................................................ 140, 149
बमेन ......................................................................... 159, 169
बािो ..............................................................20, 36, 234, 251
बयतषदब . 47, 54, 104, 111, 117, 122, 185, 192, 197, 202, 235,
बािोऽतमोऽव्मक्तोऽव्मक्तात्सनातन् .................................. 117, 122
251
बाषसे ............................................................................ 19, 37
बयतश्रेष्ठ .................................................................... 223, 228
बाषा ............................................................................. 24, 37
बयतसत्तभ ................................................................... 232, 251
बासस्तिोग्रा् ............................................................... 158, 169
बताद .......................................................................... 185, 192
बास्िता ..................................................................... 139, 149
बि 129, 133, 158, 159, 169, 177, 180, 237, 238, 251
शबतना ....................................................................... 103, 111
बितत . 87, 88, 90, 96, 128, 133, 196, 197, 202, 203, 222, 229
बीतबीत् ................................................................... 158, 169
बितीत्मनुशुश्रभ
ु .................................................................. 7, 13
बीतभेनॊ ..................................................................... 160, 169
बितो............................................................................. 59, 69
बीतातन ...................................................................... 158, 169
बितोऽऻानभेि ............................................................. 197, 203
बीभकभाद .......................................................................... 3, 13
बित्मत्माधगनाॊ ............................................................. 233, 251
बीभाशबयक्षऺतभ ..................................................................
् 3, 13
बितत्............................................................................. 3, 13
बीभाजुन
द सभा .................................................................... 2, 13
बिततभाद्मॊ ................................................................ 158, 169

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 250


बीष्भॊ ......................................................................... 158, 170 बूभािसऩत्नभद्
ृ धॊ ............................................................. 19, 37
बीष्भद्रोणप्रभख
ु त् ............................................................... 5, 13 बूशभयाऩोऽनरो ............................................................. 103, 111
बीष्भभहॊ ......................................................................... 19, 37 बूम 138, 149, 158, 170
बीष्भभेिाशबयऺततु .............................................................. 3, 13 बूम् .. 20, 37, 90, 96, 140, 149, 160, 170, 196, 203, 206, 211,
बीष्भाशबयक्षऺतभ .................................................................
् 3, 13 238, 251
बीष्भो ........................................................................ 157, 170 बूमोऽतमज्ऻातव्मभिशशष्मते ........................................... 103, 111

बक्
ु त्िा ....................................................................... 127, 134 बूमोऽवऩ ..................................................................... 159, 170

बुङ्क्ते ........................................................... 45, 54, 185, 192 बूमोऽशबजामते ............................................................. 185, 192

बुङ्क्ष्ि ........................................................................ 158, 170 बग


ृ ुयहॊ ....................................................................... 141, 149

बुञ्जते ................................................................................. 54 बेदशभभॊ ..................................................................... 222, 229

बुञ्जानॊ ...................................................................... 206, 211 बेमश्द च ............................................................................. 3, 13

बुञ्जीम .......................................................................... 19, 37 बैक्ष्मभऩीह ...................................................................... 19, 37

बूत बोक्ता ........................................................128, 134, 185, 192

सिदबत
ू ानाॊ .................................................. 26, 77, 104, 142 बोक्तायॊ .......................................................................... 77, 82

बत
ू ॊ 142, 149 बोक्तुॊ ............................................................................ 19, 37

बूतॊ 142 बोक्तत्ृ िे .................................................................... 185, 192

बूतग्राभ् ..................................................................... 117, 122 बोक्ष्मसे.......................................................................... 22, 37

बूतग्राभभचेतस् ........................................................... 222, 229 बोगा ............................................................................. 77, 82

बूतग्राभशभभॊ ................................................................ 126, 134 बोगा् .............................................................................. 5, 13

बूतऩथ
ृ ग्बािभेकस्थभनऩ
ु श्मतत.......................................... 186, 192 बोगान ...........................................................................
् 19, 37
बूतप्रकृततभोऺॊ .............................................................. 186, 192 बोगी ......................................................................... 215, 220

बूतबतद ृ....................................................................... 185, 192 बोगैश्िमदगततॊ................................................................... 23, 37

बत
ू बािन .................................................................... 140, 149 बोगैश्िमदप्रसक्तानाॊ............................................................ 23, 37

बूतबािोद्बिकयो .......................................................... 115, 122 बोजनॊ ....................................................................... 222, 229

बूतबतृ न ..................................................................... 126, 134 रभतीि............................................................................ 5, 13

बूतभहे श्ियभ ................................................................


् 127, 134 राभमतसिदबूतातन ......................................................... 237, 251

बूतविशेषसॊघान ् ............................................................ 156, 170 रि


ु ो् ............................................................................. 77, 82

बूतसगौ ...................................................................... 214, 220 रुिोभदध्मे .................................................................... 116, 122

बूतस्थो ...................................................................... 126, 134


बूताहदभव्ममभ .............................................................
् 127, 134 भ
बत
ू ानाॊ ....................................................... 139, 149, 155, 170
बूतानाभचयॊ ................................................................. 184, 192 भॊस्मतते ......................................................................... 22, 37

बूतानाभतत ................................................................. 140, 149 भकयश्चाजस्भ ............................................................... 141, 149

बूतानाभजस्भ ................................................................ 140, 149 भजचचत्त् ..................................................................... 237, 251

बूतानाभीश्ियोऽवऩ .............................................................. 59, 69 भजचचत्ता ..................................................................... 139, 149

बत
ू ातन ..... 21, 22, 26, 37, 45, 47, 54, 104, 105, 111, 117, 122, भजचचत्तो ......................................................................... 88, 97

126, 128, 134, 207, 211 भणणगणा.................................................................... 104, 111


बूतातमशेषेण.................................................................... 62, 69 भणोयणीमाॊसभनस्
ु भये द्म् ............................................... 116, 122
बूततध्रि
ुद ा ..................................................................... 239, 251 भतॊ 183, 192
बूतेज्मा ...................................................................... 128, 134 भत् .................................................................89, 91, 97, 233
बूतेश ......................................................................... 140, 149 भतशभदॊ .......................................................................... 47, 54
बूतेषु .......... 104, 111, 117, 122, 185, 186, 192, 234, 237, 251 भतभ ् .............................................................47, 54, 105, 111
बत
ू ेष्िरोरप्ु त्िॊ ............................................................. 214, 220 भता ...............................................................44, 54, 214, 220
बूत्िा ...... 20, 22, 24, 37, 47, 54, 117, 122, 160, 170, 207, 211 भता् ......................................................................... 176, 180

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 251


भतत् ............................................................. 90, 97, 238, 251 भन 176, 180
भते 117, 122 भन् ............ 5, 25, 37, 47, 54, 76, 82, 87, 88, 89, 97, 223, 229
भतो .......................................................................... 156, 170 भन्प्राणेजतद्रमकक्रमा् ...................................................... 235, 251
भतोऽधधक् ...................................................................... 90, 97 भन्षष्ठानीजतद्रमाणण ..................................................... 206, 211
भत्कभदकृतभत्ऩयभो ........................................................ 160, 170 भनततफाहुॊ .................................................................. 156, 170
भत्कभदऩयभो ................................................................ 177, 180 भनिस्तथा.................................................................. 139, 149
भत्त 104, 111, 139, 149 भनश्चञ्चरभजस्थयभ .........................................................
् 89, 97
भत्त् .......................................... 104, 111, 139, 149, 207, 211 भनश्चामॊ .................................................................... 206, 211
भत्ऩयॊ ......................................................................... 184, 192 भनश्चाजस्भ ................................................................. 140, 149
भत्ऩय्................................................ 25, 37, 88, 97, 237, 251 भनसस्तु .............................................................................. 54
भत्ऩयभा ..................................................................... 177, 180 भनसा.................................................................45, 54, 76, 82
भत्ऩया् ....................................................................... 176, 180 भनसाचरेन................................................................. 116, 122
भत्ऩयामण् .................................................................. 129, 134 भनसैिेजतद्रमग्राभॊ .............................................................. 88, 97
भत्प्रसादात्तरयष्मशस ........................................................ 237, 251 भनीवषण् ....................................................................... 24, 37
भत्प्रसादादिाप्नोतत........................................................ 237, 251 भनीवषणाभ ्................................................................. 232, 251
भत्िा ............................................. 46, 54, 139, 149, 159, 170 भनुरयक्ष्िाकिेऽब्रिीत ् .......................................................... 59, 69
भत्सॊस्थाभधधगचछतत ......................................................... 88, 97 भनुष्मरोके ................................................................. 206, 211
भत्स्थातन .................................................................... 126, 134 भनुष्मा् ..............................................................46, 54, 59, 69
भत्स्थानीत्मऩ
ु धायम ....................................................... 126, 134 भनुष्माणाॊ ..........................................................7, 13, 103, 111
भदनग्र
ु हाम .................................................................. 155, 170 भनो ... 47, 54, 89, 97, 103, 111, 116, 122, 159, 170, 176, 181
भदभेि ....................................................................... 235, 251 भनोगतान ् ...................................................................... 25, 37
भदथदभवऩ .................................................................... 177, 180 भनोयथभ ....................................................................
् 215, 220
भदथे ............................................................................... 3, 13 भततव्म् .................................................................... 128, 134
भदऩदणभ.....................................................................
् 128, 134 भतत्रहीनभदक्षऺणभ........................................................
् 223, 229
भद्गतप्राणा ................................................................. 139, 149 भतत्रोऽहभहभेिाज्मभहभजग्नयहॊ ......................................... 127, 134
भद्गतेनाततयात्भना ........................................................... 91, 97 भतदातकृत्स्नवितन ............................................................ 46, 54
भद्बक्त ..................................................................... 185, 192 भतभना .......................................................129, 134, 238, 251
भद्बक्त् .................................................... 160, 170, 177, 180 भतभमा .......................................................................... 59, 69
भद्बक्ता .................................................................... 105, 111 भतमते .................................... 20, 37, 46, 54, 88, 97, 235, 251
भद्बजक्तॊ .................................................................... 237, 251 भतमतते ..................................................................... 105, 111
भद्बक्तेष्िशबधास्मतत.................................................... 238, 251 भतमसे ............................................ 21, 37, 155, 170, 237, 251
भद्बक्तो .................................................... 129, 134, 238, 251 भतमे ..............................................................89, 97, 140, 149
भद्बािॊ ...................................................... 115, 122, 197, 203 भतमेत ........................................................................... 75, 82
भद्बािभागता् ................................................................. 59, 69 भभ2, 5, 13, 54, 59, 69, 104, 105, 111, 117, 122, 127, 134,
भद्बािा...................................................................... 139, 149 139, 142, 143, 150, 155, 170, 183, 192, 196, 203, 206
भद्बािामोऩऩद्मते ........................................................ 185, 192 भभात्भा ..................................................................... 126, 134

भद्माजजनोऽवऩ ............................................................. 128, 134 भभाऩनुद्माद्मचछोकभच


ु छोषणशभजतद्रमाणाभ ् ........................... 19, 37

भद्माजी ..................................................... 129, 134, 238, 251 भभाव्ममभनुत्तभभ ् ........................................................ 105, 111

भद्मोगभाधश्रत् ............................................................ 177, 180 भभैिाॊशो..................................................................... 206, 211

भद्व्मऩाश्रम्................................................................ 237, 251 भमा 59, 60, 69, 126, 134, 142, 150, 155, 158, 159, 160, 170,

भधुसूदन ................................................... 6, 13, 19, 37, 89, 97 215, 220, 238, 252
भधुसूदन् ........................................................................ 18, 37 भमाध्मऺेण................................................................. 126, 134

भध्मॊ.................................................. 140, 141, 149, 156, 170 भमानघ ..........................................................44, 54, 207, 211

भध्मे.......................................................................... 197, 203 भतम47, 54, 62, 69, 89, 97, 104, 112, 128, 176, 177, 181, 184,
192, 237, 238, 252

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 252


भमैिैते ....................................................................... 158, 170 भहीभ ............................................................................
् 22, 37
भय्मवऩदतभनोफुद्धधभादभेिष्ै मस्मसॊशमभ ...............................
् 116, 122 भहे श्िय् ..................................................................... 185, 192
भय्मवऩदतभनोफुद्धधमो............................................................. 181 भहे ष्िासा.......................................................................... 2, 14
भय्मािेशशतचेतसाभ .......................................................
् 176, 181 भा 18, 24, 37, 158, 160, 170, 214, 220, 238, 252
भय्मािेश्म ................................................................... 176, 181 भाॊ 19, 44, 59, 60, 69, 70, 77, 82, 89, 91, 97, 103, 104, 105,
भय्मासक्तभना्............................................................ 103, 112 106, 112, 116, 122, 126, 127, 128, 129, 134, 139, 141,
भय्मेि........................................................................ 176, 181 150, 155, 160, 170, 176, 181, 183, 192, 198, 203, 207,
भयीधचभदरुताभजस्भ ......................................................... 140, 150
211, 222, 229, 237, 238, 252
भाता ......................................................................... 127, 134
भरुतश्चोष्भऩाश्च .......................................................... 157, 170
भातुरा् ............................................................................ 6, 14
भरुतस्तथा .................................................................. 155, 170
भात्रास्ऩशादस्तु .................................................................. 20, 38
भत्मदरोकॊ .................................................................... 127, 134
भाहदत्मिणं ................................................................. 116, 122
भत्मेषु ........................................................................ 139, 150
भाधि् ............................................................................. 3, 14
भरेन ............................................................................. 47, 54
भानि् ............................................................46, 55, 236, 252
भसङ्गशस्त्रेण .............................................................. 206, 211
भानिा् .......................................................................... 47, 55
भहता ............................................................................. 59, 69
भानसभच
ु मते ............................................................... 223, 229
भहतत............................................................................... 3, 13
भानसा....................................................................... 139, 150
भहतो ............................................................................. 23, 37
भानाऩभानमो् ..................................................87, 97, 177, 181
भहत्ते .......................................................................... 157, 170
भानाऩभानमोस्तल्
ु मस्तुल्मो ............................................. 198, 203
भहत्ऩाऩॊ ........................................................................... 7, 13
भानुषॊ ........................................................................ 160, 170
भहद्मोतनयहॊ ................................................................ 196, 203
भानुषीॊ ....................................................................... 127, 134
भहषदम्....................................................................... 139, 150
भानष
ु े ............................................................................ 60, 70
भहवषदशसद्धसॊघा्........................................................... 157, 170
भाभकभ .....................................................................
् 207, 211
भहषॉणाॊ ............................................................. 139, 141, 150
भाभजभनाहदॊ ............................................................... 139, 150
भहात्भन् .................................................... 156, 170, 239, 252
भाभजभव्ममभ ् ............................................................ 105, 112
भहात्भन .....................................................................
् 157, 170
भाभनतमबाक् .............................................................. 128, 134
भहात्भा ...................................................................... 105, 112
भाभनस्
ु भय .................................................................. 116, 122
भहात्भान् ................................................................... 116, 122
भाभवऩ ....................................................................... 105, 112
भहात्भानस्तु ................................................................ 127, 134
भाभप्रतीकायभशस्त्रॊ ............................................................. 7, 14
भहानब
ु ािातश्रेमो ............................................................... 19, 37
भाभप्राप्मैि ................................................................. 215, 220
भहान.........................................................
् 126, 134, 239, 252
भाभफुद्धम् ................................................................ 105, 112
भहाऩाप्भा ....................................................................... 47, 54
भाभशबजानजतत ............................................................ 128, 135
भहाफाहु् ........................................................................... 4, 13
भाभशबजानातत............................................................. 237, 252
भहाफाहो ... 21, 26, 37, 46, 48, 55, 75, 82, 89, 90, 97, 103, 112,
भाभभत
ृ ोद्बिभ............................................................
् 141, 150
138, 150, 157, 170, 196, 203, 232, 233, 252
भहाबत भाभात्भऩयदे हेषु ............................................................ 215, 220
ू ातमहॊ कायो .......................................................... 184, 192
भहायथ् ........................................................................ 2, 4, 13 भाभाधश्रत्म .................................................................. 106, 112

भहायथ्� .......................................................................... 2, 13 भाशभकाभ ...................................................................


् 126, 135

भहायथा् ............................................................... 2, 13, 22, 37 भाशभचछाप्तुॊ ................................................................ 177, 181

भहाशङ्खॊ .......................................................................... 3, 13 भाभुऩमाजतत ................................................................ 139, 150

भहाशनो ............................................................................... 55 भाभुऩाधश्रता्.................................................................... 59, 70

भहहभानॊ ..................................................................... 159, 170 भाभुऩासते .................................................................. 127, 135

भहीकृते ............................................................................ 6, 13 भाभुऩेत्म .................................................................... 116, 122

भहीक्षऺताभ ........................................................................ भाभऩ


ु ैष्मशस ................................................................. 128, 135
् 5, 13
भहीऩते ............................................................................. 4, 13 भाभेकॊ ....................................................................... 238, 252
भाभेतत............................................................59, 70, 160, 170

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 253


भाभेभ्म् ..................................................................... 104, 112 भूढा् ......................................................................... 104, 112
भाभेि ........................ 104, 112, 115, 122, 128, 135, 176, 181 भूढोऽमॊ ...................................................................... 105, 112
भाभेिभसॊभूढो .............................................................. 207, 211 भूतम
द ्........................................................................ 196, 203
भाभेिानुत्तभाॊ ................................................................ 105, 112 भूध्तमादधामात्भन् ................................................................. 122
भाभेिैष्मत्मसॊशम् ......................................................... 238, 252 भूरातमनुसत
ॊ तातन ......................................................... 206, 211
भाभेिैष्मशस ................................................. 129, 135, 238, 252 भग
ृ ाणाॊ ...................................................................... 141, 150
भाभ ् .................................................................. 128, 129, 135 भग
ृ ेतद्रोऽहॊ ................................................................... 141, 150
भाममा ....................................................................... 237, 252 भत
ृ भ ् ............................................................................ 21, 38
भाममाऩरृतऻाना ........................................................... 104, 112 भत
ृ स्म ........................................................................... 21, 38
भामा.......................................................................... 104, 112 भत्ृ मुॊ ......................................................................... 185, 192
भामाभेताॊ .................................................................... 104, 112 भत्ृ मु् ........................................................................ 142, 150
भागदशीषोऽहभत
ृ न
ू ाॊ ......................................................... 142, 150 भत्ृ मुध्रि
ुद ॊ ......................................................................... 21, 38
भादद िॊ ......................................................................... 214, 220 भत्ृ मुश्च ..................................................................... 127, 135
भाश्चमदिद्िदतत ................................................................ 21, 38 भत्ृ मुसॊसायित्भदतन ......................................................... 126, 135
भासानाॊ ...................................................................... 142, 150 भत्ृ मस
ु ॊसायसागयात ........................................................
् 176, 181
भाहात्म्मभवऩ ............................................................... 155, 171 भे 5, 14, 44, 46, 47, 55, 59, 60, 70, 89, 90, 91, 97, 103, 105,
शभचछाशभ .................................................................... 159, 171 112, 126, 128, 135, 138, 139, 140, 150, 155, 156, 158,
शभत्रद्रोहे ............................................................................ 6, 14 159, 160, 171, 176, 177, 181, 184, 192, 214, 215, 220,
शभत्रारयऩऺमो्............................................................... 198, 203
232, 233, 235, 236, 238, 239, 252
भेऽचमुत ........................................................................... 4, 14
शभत्रे........................................................................... 177, 181
भेऽभत
ृ भ ् .................................................................... 140, 150
शभर्थ्माचाय् ...................................................................... 45, 55
भेधािी ....................................................................... 233, 252
शभर्थ्मैष....................................................................... 237, 252
भेरु् .......................................................................... 141, 150
शभश्रॊ .......................................................................... 233, 252
भैत्र् .......................................................................... 177, 181
भुक्त ............................................................................. 77, 82
भोऺॊ.......................................................................... 235, 253
भुक्त् ........................................................................ 238, 252
भोऺकाङ्क्षऺशब् ............................................................ 224, 229
भुक्तसङ्ग् ...................................................................... 45, 55
भोऺतमष्माशभ .............................................................. 238, 253
भुक्तसङ्गोऽनहॊ िादी....................................................... 234, 252
भोऺसॊतमासमोगो .......................................................... 239, 253
भुक्तस्म ......................................................................... 61, 70
भोक्ष्मसे...................................................................... 128, 135
भुखॊ ................................................................................. 5, 14
भोक्ष्मसेऽशब
ु ात ्.................................................60, 70, 126, 135
भुखातन ....................................................................... 157, 171
भोघॊ .............................................................................. 45, 55
भख
ु े ............................................................................... 61, 70
भोघकभादणो................................................................. 127, 135
भुख्मॊ ......................................................................... 141, 150
भोघऻाना ................................................................... 127, 135
भुचमतते.................................................................... 45, 47, 55
भोघाशा ...................................................................... 127, 135
भुनम् ........................................................................ 196, 203
भोहदष्म...................................................................... 215, 220
भुतन् ......................................................................... 141, 150
भोह .......................................................................... 197, 203
भतु नब्रदह्भ ........................................................................ 75, 82
भोह् ......................................................................... 238, 253
भुनीनाभप्महॊ ............................................................... 142, 150
भोहकशररॊ ...................................................................... 24, 38
भुभुऺशु ब् ........................................................................ 60, 70
भोहजारसभाित
ृ ा् ......................................................... 215, 220
भह
ु ु भह
ुद ु ्....................................................................... 239, 252
भोहनॊ ........................................................................ 196, 203
भुह्मतत .......................................................... 20, 38, 117, 122
भोहनभात्भन् .............................................................. 235, 253
भुह्मजतत......................................................................... 76, 82
भोहभेि ...................................................................... 197, 203
भूढग्राहे णात्भनो ............................................................ 223, 229
भोहमसीि ....................................................................... 44, 55
भूढमोतनषु ................................................................... 197, 203
भोहात्तस्म ................................................................... 233, 253
भढ
ू ा ........................................................... 127, 135, 215, 220
भोहादायभ्मते ............................................................... 234, 253

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 254


भोहाद्गहृ ीत्िासद्ग्राहातप्रितदततेऽशधु चव्रता् ............................ 214, 220 मऻबाविता् .................................................................... 45, 55
भोहहतॊ ........................................................................ 104, 112 मऻविदो ......................................................................... 61, 70
भोहहता् .......................................................................... 60, 70 मऻशशष्टाभत
ृ बुजो ............................................................ 61, 70
भोहहनीॊ ....................................................................... 127, 135 मऻशशष्टाशशन् ................................................................ 45, 55
भोहोऽमॊ ...................................................................... 155, 171 मऻश्च....................................................................... 214, 220
भौनॊ .......................................................................... 142, 150 मऻस्तऩस्तथा ............................................................. 222, 229
भौनभात्भवितनग्रह् ........................................................ 223, 229 मऻा .............................................................................. 61, 70
शिमते ............................................................................ 20, 38 मऻाद्बितत .......................................................................... 55
मऻानाॊ....................................................................... 141, 150
मऻामाचयत्.................................................................... 61, 70

मऻाथादत्कभदणोऽतमत्र ......................................................... 45, 55

म 4, 14, 20, 21, 22, 23, 38, 39, 45, 55, 76, 77, 83, 106, 113, मऻाश्च ...................................................................... 224, 229

139, 151, 155, 171, 185, 192, 223, 229, 238, 253 मऻे.................................................... 45, 55, 61, 70, 224, 229
मॊ 20, 26, 38, 87, 88, 97, 116, 122 मऻेनि
ै ोऩजह्
ु ितत .............................................................. 61, 70
म् 25, 38, 45, 55, 60, 70, 75, 77, 82, 86, 97, 115, 122, 160, मऻेष.........................................................................
ु 117, 123
171, 177, 181, 186, 192, 215, 220, 233, 253 मऻैरयष््िा .................................................................. 127, 135
मऺयऺसाभ ् ................................................................. 141, 150 मऻो .......................................................................... 232, 253
मक्ष्मे.......................................................................... 215, 220 मत् ...........................................................206, 211, 236, 253
मचच.......................................................................... 184, 193 मतधचत्तस्म ..................................................................... 88, 97
मचचतद्रभशस ................................................................ 207, 211 मतधचत्तात्भा .................................................................... 87, 97
मचचाग्नौ .................................................................... 207, 211 मतधचत्तेजतद्रमकक्रम् ............................................................ 87, 97
मचचातमद् ................................................................... 155, 171 मतचेतसाभ .....................................................................
् 77, 83
मचचावऩ ...................................................................... 142, 150 मतता ............................................................................ 90, 98
मचचाप्मत्ु क्राभतीश्िय्..................................................... 206, 211 मतताभवऩ................................................................... 103, 112
मचचािहासाथदभसत्कृतोऽशस.............................................. 159, 171 मतते ............................................................................. 90, 98
मचरद्ध् .................................................................... 222, 229 मततो ............................................................................ 25, 38
मचरे म ........................................................................... 75, 82 मतततश्च ................................................................... 127, 135
मचरे म् .......................................................................... 19, 38 मतजतत ...................................................................... 106, 112
मजतत ........................................................................... 60, 70 मतततो ...................................................................... 207, 211
मजतते ....................................... 128, 135, 215, 220, 222, 229 मतततोऽप्मकृतात्भानो.................................................... 207, 211
मजततो ...................................................................... 127, 135 मतम् ............................................................................ 61, 70
मजतत्मविधधऩि
ू क
द भ ् ...................................................... 128, 135 मतिाक्कामभानस्........................................................ 237, 253
मजुयेि........................................................................ 127, 135 मतश्च ....................................................................... 184, 193
मज्जुहोवष ................................................................... 128, 135 मतात्भिान ् ................................................................. 177, 181
मज्ऻात्िा ...................60, 62, 70, 103, 112, 126, 136, 196, 203 मतात्भा ..................................................................... 177, 181
मज्ऻात्िाभत
ृ भश्नत
ु े ....................................................... 184, 193 मतात्भान् ...................................................................... 77, 83
मज्ऻानॊ ...................................................................... 234, 253 मतीनाॊ ........................................................................... 77, 83
मऻॊ ............................................................... 61, 70, 223, 229 मतेजतद्रमभनोफुद्धधभतुद नभोऺऩयामण् ...................................... 77, 83
मऻ् .............................................................. 45, 55, 127, 135 मतो .............................................................................. 89, 98
मऻऺवऩतकल्भषा्............................................................. 61, 70 मत 76,
् 83, 117, 123, 128, 135, 159, 171, 184, 193, 222, 223,
मऻतऩ्कक्रमा् .............................................................. 224, 229 224, 229, 230
मऻतऩसाॊ ........................................................................ 77, 83 मत्कयोवष .................................................................... 128, 135
मऻदानतऩ्कभद ............................................................ 232, 253 मत्कभद ....................................................................... 233, 253
मऻदानतऩ्कक्रमा् ......................................................... 224, 229 मत्तज्ऻानॊ ................................................................... 183, 193

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 255


मत्तत्ताभसभच
ु मते ........................................................... 234, 253 मद्मदाचयतत ................................................................... 46, 55
मत्तत्प्रिक्ष्माशभ .............................................................. 184, 193 मद्मद्विबूततभत्सत्त्िॊ ..................................................... 142, 151
मत्तत्साजत्त्िकभच
ु मते ....................................................... 234, 253 मद्मप्मेते ......................................................................... 6, 14
मत्तदग्रे ....................................................................... 235, 253 मद्राज्मसख
ु रोबेन ............................................................... 7, 14
मत्तद् .............................................................................. 88, 98 मद्ित ् ........................................................................... 26, 38
मत्तऩस्मशस .................................................................. 128, 135 मद्िा ............................................................................ 19, 38
मत्तु 223, 230, 234, 253 मद्विकारय .................................................................. 184, 193
मत्तेऽहॊ ........................................................................ 139, 150 मतत्रारूढातन................................................................. 237, 254
मत्त्िमोक्तॊ ................................................................... 155, 171 मतभनोऽनु ...................................................................... 26, 38
मत्ऩीडमा..................................................................... 223, 230 मतभभ ....................................................................... 160, 171
मत्प्रबािश्च ................................................................. 184, 193 मतभाॊ ........................................................................ 140, 151
मत्प्रभाणॊ ........................................................................ 46, 55 मतभे ......................................................................... 160, 171
मत्र 88, 98, 117, 123, 235, 239, 253 मतभोहात्करयष्मस्मिशोऽवऩ ............................................. 237, 254
मत्रोऩयभते ....................................................................... 88, 98 मभ् .......................................................................... 141, 151
मत्साॊख्मै्........................................................................ 75, 83 ममा ...............................................................23, 38, 235, 254
मत्स्मातभमा ................................................................ 142, 150 ममेदॊ ......................................................................... 103, 112
मथा... 21, 38, 46, 55, 59, 70, 88, 98, 103, 112, 157, 158, 160, मशो .......................................................................... 158, 171
171, 186, 193, 236, 253 मशोऽमश् ................................................................... 139, 151
मथाकाशजस्थतो ............................................................ 126, 135 मश्चैनॊ ........................................................................... 20, 38
मथाबागभिजस्थता् ............................................................. 3, 14 मष्टव्मभेिेतत............................................................... 223, 230
मथािचछृण..................................................................
ु 234, 253 मस्तॊ ......................................................................... 206, 212
मथेचछशस.................................................................... 238, 253 मस्तु ......................................................................... 233, 254
मथैधाॊशस ......................................................................... 62, 70 मस्त्िात्भयततये ि ............................................................... 46, 55
मथोक्तॊ ...................................................................... 177, 181 मजस्त्िजतद्रमाणण ............................................................... 45, 55
मथोल्फेनाित
ृ ो................................................................... 47, 55 मस्भात्ऺयभतीतोऽहभऺयादवऩ .......................................... 207, 212
मदऺयॊ ........................................................................ 116, 123 मस्भातनोद्विजते.......................................................... 177, 181
मदग्रे.......................................................................... 235, 253 मजस्भतगता ................................................................. 206, 212
मदतोऽतमथा ................................................................ 184, 193 मजस्भजतस्थतो .................................................................. 88, 98
मदिाप्नोतत ................................................................. 206, 211 मस्म .............................................. 60, 70, 206, 212, 234, 254
मदश्नाशस .................................................................... 128, 135 मस्माॊ .................................................................................. 38
मदहॊ कायभाधश्रत्म ........................................................... 237, 253 मस्मातत्स्थातन ................................................................... 123
मदा .... 24, 25, 38, 59, 70, 87, 88, 98, 186, 193, 196, 197, 203 मस्मेजतद्रमाणण.................................................................. 25, 38
मदाहदत्मगतॊ ................................................................ 207, 211 मा 26, 38, 235, 236, 254
महद ...................... 7, 14, 19, 38, 46, 55, 89, 98, 155, 156, 171 माॊ 105, 113
महदचछततो.................................................................. 116, 123 मा् 196, 203
मदीदृशभ ् ........................................................................ 90, 98 मातमाभॊ..................................................................... 222, 230
मदक्
ु तॊ........................................................................ 159, 171 मातत ...... 90, 98, 115, 116, 123, 186, 193, 197, 203, 215, 220
मदृचछमा ........................................................................ 22, 38 मात्मनािवृ त्तभतममाितदते ................................................. 117, 123
मदृचछाराबसॊतष्ु टो ............................................................ 60, 70 मादि ........................................................................ 159, 171
मदे शब् ....................................................................... 235, 253 मादसाभहभ.................................................................
् 141, 151
मद्गत्िा ..................................................................... 206, 212 मादृक्च ...................................................................... 184, 193
मद्दानॊ ....................................................................... 223, 230 मानेि ............................................................................ 19, 38
मद्दानभऩात्रेभ्मश्च ........................................................ 223, 230 माजतत 47, 55, 61, 71, 105, 113, 117, 123, 126, 128, 135, 136
मद्मतमो .................................................................... 116, 123 मातत्मधभाॊ ................................................................. 215, 220

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 256


माशबविदबतू तशबरोकातनभाॊस्त्िॊ ........................................... 140, 151 मेऽिजस्थता् ................................................................ 158, 171
माशभभाॊ .......................................................................... 23, 38 मेन 20, 39, 44, 55, 62, 71, 117, 123, 139, 151, 177, 181, 236,
माित्सॊजामते ............................................................... 185, 193 254
मािदे ताजतनरयऺेऽहॊ .............................................................. 4, 14 मेनात्भैिात्भना ................................................................ 87, 98

मािानथद ......................................................................... 23, 38 मेनैकॊ ........................................................................ 234, 254

मािातमश्चाजस्भ ............................................................ 237, 254 मेषाॊ ................................... 22, 39, 76, 83, 106, 113, 139, 151

मास्मशस ............................................................. 22, 38, 62, 71 मेषाभथे............................................................................ 5, 14

मुक्त ........................................................... 25, 38, 87, 88, 98 मो 45, 55, 59, 71, 75, 83, 89, 91, 98, 105, 113, 116, 123,

मुक्त् .......................................................... 60, 71, 76, 77, 83 128, 136, 139, 151, 177, 181, 182, 184, 193, 207, 212,
मुक्तचेष्टस्म .................................................................... 88, 98
222, 230, 238, 254
मोऽतत्सख
ु ोऽततयायाभस्तथाततज्मोततये ि ................................ 77, 83
मुक्ततभा .................................................................... 176, 181
मोऽशबजानातत.................................................................. 60, 71
मुक्ततभो ........................................................................ 91, 98
मोऽमॊ............................................................................. 89, 99
मुक्तस्तस्मायाधनभीहते .................................................. 105, 113
मोऽजन
ुद .......................................................................... 89, 99
मुक्तस्िप्नािफोधस्म .......................................................... 88, 98
मोऽिततष्ठतत ............................................................... 198, 203
मक्
ु तात्भा .................................................................... 105, 113
मोऽव्मशबचाये ण ............................................................ 198, 203
मुक्ताहायविहायस्म ............................................................. 88, 98
मोक्तव्मो........................................................................ 88, 98
मुक्तो................................. 23, 38, 75, 83, 116, 123, 236, 254
मोग ...................................................................24, 39, 59, 71
मुक्त्िैिभात्भानॊ ............................................................ 129, 136
मोगॊ ........... 59, 71, 75, 83, 103, 113, 139, 140, 151, 239, 254
मुगसहस्रातताॊ ............................................................... 116, 123
मोग् ..................................................................24, 39, 59, 71
मुगे 59, 71
मोगऺेभॊ ..................................................................... 128, 136
मुज्मते ....................................................... 139, 151, 224, 230
मोगधायणाभ ् ............................................................... 116, 123
मुज्मस्ि.................................................................... 23, 24, 38
मोगफरेन ................................................................... 116, 123
मञ्
ु जतो .......................................................................... 88, 98
मोगरष्टोऽशबजामते........................................................... 90, 98
मुञ्जतनेिॊ ................................................................. 88, 89, 98
मोगभिाप्स्मशस ................................................................ 24, 39
मुञ्जतभदाश्रम् ............................................................. 103, 113
मोगभाततष्ठोवत्तष्ठ............................................................. 62, 71
मुञ्जीत .......................................................................... 87, 98
मोगभात्भन् .................................................................... 88, 99
मुञ्ज्माद्मोगभात्भविशुद्धमे................................................. 87, 98
मोगभामासभाित
ृ ् ......................................................... 105, 113
मुद्धभीदृशभ....................................................................
् 22, 39
मोगभैश्ियभ ् .................................................126, 136, 155, 171
मुद्धविशायदा्�♂️ ............................................................ 3, 14
मोगमऻास्तथाऩये .............................................................. 61, 71
मुद्धाचरे मोऽतमत्ऺत्रत्रमस्म .................................................. 22, 39
मोगमुक्तात्भा .................................................................. 89, 99
मद्
ु धाम .................................................................... 22, 23, 39
मोगमुक्तो ........................................................75, 83, 117, 123
मुद्धे................................................................ 5, 14, 236, 254
मोगवित्तभा् ................................................................. 176, 182
मुधाभतमुश्च ...................................................................... 2, 14
मोगशास्त्रे ... 26, 39, 62, 71, 77, 83, 91, 99, 106, 113, 118, 123,
मुधध ................................................................................ 2, 14
129, 136, 143, 151, 160, 171, 178, 182, 186, 193, 198,
मुधधजष्ठय् ......................................................................... 4, 14
203, 207, 212, 216, 220, 224, 230, 239, 254
मध्
ु म .......................................................................... 116, 123
मोगसॊक्षऻतभ ् ................................................................... 88, 99
मुध्मस्ि .......................................................... 47, 55, 158, 171
मोगसॊतमस्तकभादणॊ ........................................................... 62, 71
मुमत्ु सि्........................................................................... 2, 14
मोगसॊशसद्ध् ................................................................... 62, 71
मम
ु त्ु सॊु.............................................................................. 5, 14
मोगसॊशसद्धधॊ ................................................................... 90, 99
मुमुधानो ........................................................................... 2, 14
मोगसेिमा....................................................................... 88, 99
मे 2, 14, 45, 47, 55, 59, 71, 77, 83, 104, 106, 113, 128, 136,
मोगस्त्िमा...................................................................... 89, 99
157, 171, 176, 177, 181, 186, 193, 222, 230
मोगस्थ् ......................................................................... 24, 39
मेऽवऩ ......................................................................... 128, 136
मोगस्म .......................................................................... 90, 99
मेऽप्मतमदे िताबक्ता ...................................................... 128, 136
मोगाचचशरतभानस्........................................................... 90, 99

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 257


मोगारूढस्तदोचमते............................................................. 87, 99 यणसभुद्मभे ...................................................................... 4, 14
मोगारूढस्म...................................................................... 87, 99 यणे 7, 14, 158
मोधगॊस्त्िाॊ ................................................................... 140, 151 यता् ...............................................................77, 83, 176, 182
मोधगनॊ ........................................................................... 89, 99 यथॊ 4, 14
मोधगन् ...................................... 61, 71, 76, 83, 116, 117, 123 यथोत्तभभ ..........................................................................
् 4, 14
मोधगनश्चैनॊ ................................................................. 207, 212 यथोऩस्थ........................................................................... 7, 14
मोधगनाभवऩ ..................................................................... 91, 99 यभते ............................................................................. 77, 83
मोधगनाभेि ...................................................................... 90, 99 यभजतत....................................................................... 139, 151
मोधगनो .......................................................................... 88, 99 यवि् .......................................................................... 186, 193
मोगी ................... 77, 83, 86, 87, 88, 89, 90, 99, 117, 177, 182 यवियॊ शुभान ् ................................................................. 140, 151
मोगेन ........................................ 139, 151, 176, 182, 185, 193 यसनॊ ......................................................................... 206, 212
मोगेनाव्मशबचारयण्मा ...................................................... 235, 254 यसिजं ................................................................................. 39
मोगेश्िय...................................................................... 155, 171 यसात्भक् ................................................................... 207, 212
मोगेश्िय् .................................................................... 239, 254 यसोऽप्मस्म ..................................................................... 25, 39
मोगेश्ियात्कृष्णात्साऺात्कथमत् ........................................ 239, 254 यसोऽहभप्सु ................................................................. 104, 113
मोगो .................................................................. 59, 71, 88, 90 यस्मा् ........................................................................ 222, 230
मोगोऽतनविदण्णचेतसा .......................................................... 88, 99 यहशस............................................................................. 87, 99
मोगोऽजस्त ....................................................................... 88, 99 यहस्मॊ ............................................................................ 59, 71
मोत्स्म ........................................................... 19, 39, 237, 254 याऺसीभासयु ीॊ ............................................................... 127, 136
मोत्स्मभानानिेऺेऽहॊ ............................................................. 4, 14 यागद्िेषविमुक्तैस्तु ........................................................... 25, 39
मोत्स्माशभ ....................................................................... 19, 39 यागद्िेषौ .........................................................47, 56, 236, 254
मोद्धव्मभजस्भन .................................................................
् 4, 14 यागात्भकॊ ................................................................... 196, 204
मोद्धक
ु ाभानिजस्थतान ् ......................................................... 4, 14 यागी .......................................................................... 234, 254
मोधभुख्मै्................................................................... 157, 171 याजगह्
ु मॊ .................................................................... 126, 136
मोधिीयान ्................................................................... 158, 171 याजतभहामोगेश्ियो ........................................................ 156, 171
मोधा् ......................................................................... 158, 171 याजतसॊस्भत्ृ म .............................................................. 239, 254
मोतनभाऩतना................................................................ 215, 220 याजतरृष्माशभ ............................................................... 239, 254
मोतनभदहद्ब्रह्भ ............................................................. 196, 203 याजषदमस्तथा ............................................................... 129, 136
मोतनषु........................................................................ 215, 220 याजषदमो ......................................................................... 59, 71
मौिनॊ ............................................................................. 20, 39 याजविद्मा .................................................................. 126, 136
याजविद्मायाजगह्
ु ममोगो ................................................. 129, 136
याजसॊ ................................................. 223, 230, 233, 235, 254

याजस् ....................................................................... 234, 254

यऺाॊशस........................................................................ 158, 171 याजसभ.......................................................223,


् 230, 234, 254
यज् ........................................................................... 196, 204 याजसस्मेष्टा ................................................................ 222, 230

यजसस्तु ..................................................................... 197, 204 याजसा् .......................................................197, 204, 222, 230

यजशस ........................................................................ 197, 204 याजसास्ताभसाश्च ......................................................... 104, 113

यजसो......................................................................... 197, 204 याजसी ........................................................222, 230, 235, 254

यजस्तथा..................................................................... 196, 204 याजा............................................................................ 2, 4, 15

यजस्तभ ..................................................................... 196, 204 याज्मॊ .................................................... 5, 15, 19, 39, 158, 171

यजस्तभश्चाशबबम
ू ......................................................... 196, 204 यात्रत्रॊ .................................................................................. 123

यजस्मेतातन ................................................................. 197, 204 यात्रत्रस्तथा ................................................................... 117, 123

यजो ........................................................................... 196, 204 यात्र्मागभे ............................................................................ 123

यजोगुणसभुद्बि् .............................................................. 47, 56 यात्र्मागभेऽिश् ..................................................................... 123

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 258


याभ् .......................................................................... 141, 151 रोकभहे श्ियभ ..............................................................
् 139, 151
रयऩुयात्भन् ...................................................................... 87, 99 रोकशभभॊ .....................................................129, 136, 186, 193
रुद्ध्िा............................................................................ 61, 71 रोकसॊग्रहभेिावऩ ..................................................................... 56
रुद्राणाॊ ........................................................................ 141, 151 रोकस्तदनि
ु तदते ............................................................... 46, 56
रुद्राहदत्मा .................................................................... 157, 171 रोकस्म ..........................................................76, 83, 159, 172
रुधधयप्रहदग्धान ् ................................................................. 19, 39 रोका ..............................................................46, 56, 158, 172
रूऩॊ 157, 159, 160, 171 रोका-................................................................................ 158
रूऩभत्मद्बुतॊ ............................................................... 239, 254 रोका-................................................................................ 172
रूऩभस्मेह.................................................................... 206, 212 रोका् ........................................................................ 157, 172
रूऩशभदॊ ....................................................................... 160, 171 रोकानभरातप्रततऩद्मते.................................................. 197, 204
रूऩभग्र
ु ॊ ....................................................................... 157, 172 रोकानुवषत्िा ................................................................... 90, 99
रूऩभैश्ियॊ .................................................................... 155, 172 रोकातनोद्विजते .......................................................... 177, 182
रूऩभैश्ियभ ..................................................................
् 156, 172 रोकातसभाहतशुद भह ........................................................ 158, 172
रूऩस्म ........................................................................ 160, 172 रोके....................................... 19, 39, 60, 71, 90, 99, 207, 212
रूऩाणण ....................................................................... 155, 172 रोकेऽजस्भतदै ि ............................................................. 214, 221
रूऩेण ......................................................................... 159, 172 रोकेऽजस्भतद्विविधा .......................................................... 44, 56
योभहषदणभ ् .................................................................. 239, 255 रोकेषु............................................................................ 46, 56
योभहषदश्च.......................................................................... 5, 15 रोको ..........................................................105, 113, 177, 182
गदचछतत्मभूढा् .............................................................. 206, 212 रोकोऽमॊ ......................................................................... 45, 56
नद 160, 172 रोकोऽजस्त ...................................................................... 62, 71
रोकोऽस्त्ममऻस्म............................................................. 61, 71
रोब .......................................................................... 197, 204

रोब् ......................................................................... 197, 204

रघ्िाशी ...................................................................... 237, 255 रोबस्तस्भादे तत्त्रमॊ ....................................................... 215, 221

रब्धशभभॊ .................................................................... 215, 220 रोबोऩहतचेतस् ................................................................. 6, 15

रब्ध्िा ............................................................... 62, 71, 88, 99


रबते ..................................... 90, 99, 105, 113, 236, 237, 255 ि
रबतते ....................................................... 22, 39, 77, 83, 127
रबस्ि ....................................................................... 158, 172 ि् 45, 56
रबे157, 172 िक्तुभहद स्मशेषेण .......................................................... 140, 151
रबेत .........................................................................
् 233, 255 िक्त्राणण ............................................................. 157, 158, 172
रभ्मस्त्िनतममा ........................................................... 117, 123 िक्त्राण्मशबविज्िरजतत ................................................... 157, 172
राघिभ ्.......................................................................... 22, 39 िक्ष्माशभ ...................................... 117, 123, 139, 151, 238, 255
राबॊ .............................................................................. 88, 99 िक्ष्माम्मशेषत् ............................................................. 103, 113
राबाराबौ ....................................................................... 23, 39 िच् ............................................... 19, 39, 138, 151, 238, 255
शरप्मते........................................... 75, 83, 186, 193, 234, 255 िचनॊ ..........................................................158, 172, 238, 255
शरम्ऩजतत ........................................................................ 60, 71 िचस्तेन ..................................................................... 155, 172
रुप्तवऩण्डोदककक्रमा् ............................................................ 6, 15 िज्रॊ 141, 151
रेशरह्मसे .................................................................... 158, 172 िद 44, 56
रोक .............................................................. 46, 56, 139, 151 िदजतत....................................................................... 116, 123
रोकऺमकृत्प्रिद्
ृ धो ........................................................ 158, 172 िदशस ........................................................................ 140, 151
रोकत्रमॊ ...................................................................... 157, 172 िमॊ 6, 15
रोकत्रमभाविश्म ............................................................ 207, 212 िमभ ...............................................................................
् 7, 15
रोकत्रमेऽप्मप्रततभप्रबाि .................................................. 159, 172 िय 115, 123

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 259


िरुणो......................................................................... 141, 151 िासुदेिस्म .................................................................. 239, 255
िणदसॊकय् .......................................................................... 6, 15 िासुदेिोऽजस्भ............................................................... 142, 152
िणदसॊकयकायकै् .................................................................. 7, 15 िासो ............................................................................... 7, 15
ितद 46, 56 विकजम्ऩतुभहद शस ............................................................... 22, 39
ितदते.................................................. 77, 83, 89, 99, 215, 221 विकणदश्च ......................................................................... 3, 15
ितदतत ................................................ 46, 56, 75, 83, 198, 204 विकभदण् ........................................................................ 60, 71
ितदभानातन .................................................................. 105, 113 विकायाॊश्च ................................................................... 185, 193
ितदभानोऽवऩ ..................................................... 89, 99, 185, 193 विक्रातत ........................................................................... 2, 15
ितेतात्भैि ....................................................................... 87, 99 विगतकल्भष् ................................................................ 89, 100
ितेमॊ.............................................................................. 46, 56 विगतज्िय् ..................................................................... 47, 56
ित्भादनुितदतते ....................................................... 46, 56, 59, 71 विगतबीब्रदह्भचारयव्रते....................................................... 88, 100
िषं 127, 136 विगतस्ऩहृ ् ......................................................25, 39, 236, 255
िशॊ 89, 99 विगतेचछाबमक्रोधो ........................................................... 77, 83
िशभागचछे त्तौ ................................................................... 47, 56 विगतो ....................................................................... 155, 172
िशी ............................................................................... 76, 83 विगण
ु ् ...........................................................47, 56, 236, 255
िशे 39 विचऺणा् ................................................................... 232, 255
िश्मात्भना ...................................................................... 90, 99 विचारमेत ् ...................................................................... 46, 56
िसिो ......................................................................... 157, 172 विचाल्मते ............................................................. 88, 198, 204
िसन
ू ाॊ ........................................................................ 141, 151 विचेतस् .................................................................... 127, 136
िहाम्महभ ...................................................................
् 128, 136 विजमॊ.............................................................................. 5, 15
िजह्नमदथादशो .................................................................. 47, 56 विजानत्........................................................................ 23, 40
िा 5, 19, 20, 21, 22, 39, 89, 99, 100, 142, 151, 206, 212, विजानीतो ....................................................................... 20, 40
223, 230, 233, 234, 235, 255 विजजतात्भा ..................................................................... 75, 83
िाक्मॊ ......................................................................... 223, 230 विजजतेजतद्रम् ................................................................. 87, 100
िाक्मशभदभाह .................................................................... 4, 15 विऻातशु भचछाशभ........................................................... 158, 172
िाक्मभि
ु ाच ..................................................................... 18, 39 विऻानभाजस्तक्मॊ .......................................................... 236, 255
िाक्मेन........................................................................... 44, 56 विऻानसहहतॊ ............................................................... 126, 136
िाङ्भमॊ....................................................................... 223, 230 वितता ........................................................................... 61, 71
िाचॊ ............................................................................... 23, 39 वित्तेशो ....................................................................... 141, 152
िाचमॊ ......................................................................... 238, 255 विदधाम्महभ ्............................................................... 105, 113
िाद् .......................................................................... 141, 151 विहदतात्भनाभ ्................................................................. 77, 83
िाहदन् ........................................................................... 23, 39 विहदत्िा ..................................................................... 117, 123
िावऩ .......................................... 116, 123, 159, 172, 206, 212 विहदत्िैनॊ ........................................................................ 21, 40
िामु् .......................................................... 103, 113, 126, 136 विद्ु ............... 59, 71, 106, 113, 116, 123, 139, 152, 232, 255
िामग
ु तद धातनिाशमात ......................................................
् 206, 212 विदयु ासयु ा् .................................................................. 214, 221
िामन
ु ादिशभिाम्बशस ............................................................ 26, 39 विदद
ु े िा ...................................................................... 140, 152
िामम
ु भ
द ोऽजग्निदरुण् ....................................................... 159, 172 विदम
ु ादजतत................................................................... 186, 193
िामोरयि ....................................................................... 89, 100 विदम
ु क्
ुद तचेतस् ............................................................ 106, 113
िाष्णेम ................................................................. 6, 15, 47, 56 विद्धध ..... 45, 56, 87, 100, 103, 104, 113, 141, 152, 183, 185,
िासि् ........................................................................ 140, 151 193, 196, 204, 207, 212, 223, 230, 234, 255
िासाॊशस .......................................................................... 21, 39 विद्ध्मकतादयभव्ममभ.........................................................
् 60, 71
िासुकक् ...................................................................... 141, 151 विद्ध्मनादी................................................................. 185, 193
िासद
ु े ि् ...................................................................... 105, 113 विद्ध्मेनशभह ................................................................... 47, 56
िासुदेिस्तथोक्त्िा ......................................................... 160, 172 विद्मते .. 20, 22, 23, 40, 46, 56, 62, 71, 90, 100, 116, 123, 214

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 260


विद्माद्द्ु खसॊमोगविमोगॊ .................................................. 88, 100 विभूढो ......................................................................... 90, 100
विद्माद्वििद्
ृ धॊ ............................................................. 196, 204 विभश्ृ मैतदशेषेण ........................................................... 238, 255
विद्मानाॊ ..................................................................... 141, 152 विभोक्ष्मसे....................................................................... 61, 72
विद्माभहॊ .................................................................... 140, 152 वियाटश्च ...................................................................... 2, 4, 15
विद्माविनमसॊऩतने ............................................................ 76, 84 वििस्ित् ....................................................................... 59, 72
विद्िातमुक्त् ................................................................... 46, 56 वििस्िते ........................................................................ 59, 72
विधानोक्ता्................................................................. 224, 230 वििस्िातभनिे ................................................................. 59, 72
विधधदृष्टो.................................................................... 223, 230 विविक्तदे शसेवित्िभयततजदनसॊसहद .................................... 184, 193
विधधहीनभसष्ृ टातनॊ ........................................................ 223, 230 विविक्तसेिी ................................................................ 237, 255
विधीमते ................................................................... 23, 26, 40 विविधा् ..................................................................... 224, 230
विनङ्क्ष्मशस ................................................................. 237, 255 विविधाश्च .................................................................. 233, 255
विनद्मोचचै्....................................................................... 3, 15 वििद्
ृ धे ...................................................................... 197, 204
विनश्मतत ........................................................ 62, 71, 117, 123 विशते ........................................................................ 237, 256
विनश्मत्स्िविनश्मततॊ ..................................................... 186, 193 विशजतत .............................. 116, 124, 127, 136, 157, 158, 172
विना .......................................................................... 142, 152 विशारॊ ....................................................................... 127, 136
विनाशभव्ममस्मास्म .......................................................... 20, 40 विशशष्टा ........................................................................... 2, 15
विनाशस्तस्म ................................................................. 90, 100 विशशष्मते ............................................ 45, 56, 75, 84, 177, 182
विनाशाम ........................................................................ 59, 72 विशद्
ु धात्भा .................................................................... 75, 84
वितनमतॊ ....................................................................... 88, 100 विशद्
ु ध्मा ................................................................... 236, 256
वितनमम्म ..................................................................... 88, 100 विश्ितोभख
ु ् ................................................................ 142, 152
वितनितदतते...................................................................... 25, 40 विश्ितोभख
ु भ ् ...............................................127, 136, 156, 172
वितनित्त
ृ काभा् .............................................................. 206, 212 विश्िभनततभाद्मॊ ......................................................... 160, 172
वितदतत .......................................................... 62, 72, 236, 255 विश्िभनततरूऩ ............................................................ 159, 173
वितदत्मात्भतन .................................................................. 76, 84 विश्िशभदॊ .................................................................... 156, 173
वितदाशभ ..................................................................... 157, 172 विश्िभूते .................................................................... 159, 173
विऩयीतॊ ...................................................................... 233, 255 विश्िरूऩ ..................................................................... 156, 173
विऩयीतातन ........................................................................ 5, 15 विश्िरूऩदशदनमोगो ........................................................ 161, 173
विऩजश्चत् ....................................................................... 25, 40 विश्िस्म ............................................................. 156, 159, 173
विबक्तशभि ................................................................. 185, 193 विश्िेऽजश्िनौ ................................................................ 157, 173
विबक्तेषु .................................................................... 234, 255 विश्िेश्िय .................................................................... 156, 173
विबािसौ .................................................................... 104, 113 विषशभि ..................................................................... 235, 256
विब्ु .............................................................................. 76, 84 विषभे ............................................................................ 18, 40
विबभ
ु ् ........................................................................ 140, 152 विषमप्रिारा् ............................................................... 206, 212
विबतू तॊ ............................................................... 139, 140, 152 विषमा ........................................................................... 25, 40
विबतू तमोगो ................................................................. 143, 152 विषमातनजतद्रमैश्चयन..........................................................
् 25, 40
विबत
ू ीनाॊ .................................................................... 142, 152 विषमानऩ
ु सेिते............................................................. 206, 212
विबत
ू ेविदस्तयो ............................................................... 142, 152 विषमातऩुॊस् .................................................................... 25, 40
विभत्सय् ........................................................................ 60, 72 विषमेजतद्रमसॊमोगाद्मत्तदग्रेऽभत
ृ ोऩभभ.................................
् 235, 256
विभक्
ु तो ..................................................................... 128, 136 विषादॊ ........................................................................ 235, 256
विभच
ु म....................................................................... 237, 255 विषादी ....................................................................... 234, 256
विभञ्
ु चतत ................................................................... 235, 255 विषीदततशभदॊ ............................................................ 18, 19, 40
विभह्
ु मतत ....................................................................... 26, 40 विषीदजतनदभब्रिीत ् ............................................................. 5, 15
विभूढबािो................................................................... 160, 172 विष्टभ्माहशभदॊ ............................................................. 143, 152
विभढ
ू ा ........................................................................ 206, 212 विजष्ठतभ ् ................................................................... 185, 193

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 261


विष्णज्
ु मोततषाॊ .............................................................. 140, 152 िेदे 207, 212
विष्णो ................................................................ 157, 158, 173 िेदेषु...............................................................23, 40, 117, 124
विसगद् ....................................................................... 115, 124 िेदैनद ......................................................................... 160, 173
विसज
ृ ाशभ .................................................................... 126, 136 िेदैश्च........................................................................ 207, 212
विसज
ृ ाम्महभ ...............................................................
् 126, 136 िेद्मॊ ..........................................................127, 136, 159, 173
विसज्
ृ म ............................................................................ 7, 15 िेद्मो ........................................................................ 207, 212
विस्तयश् .................................................................... 214, 221 िेऩथश्ु च ........................................................................... 5, 15
विस्तयशो .................................................................... 155, 173 िैनतेमश्च ................................................................... 141, 152
विस्तयस्म ................................................................... 140, 152 िैयाग्मॊ ....................................................................... 237, 256
विस्तये णात्भनो ............................................................. 140, 152 िैयाग्मभनहॊ काय ............................................................ 184, 194
विस्तायॊ ...................................................................... 186, 193 िैयाग्मेण....................................................................... 89, 100
विस्भमाविष्टो .............................................................. 156, 173 िैरयणभ ..........................................................................
् 47, 56
विस्भमो...................................................................... 239, 256 िैश्मकभद..................................................................... 236, 256
विजस्भताश्चैि ............................................................... 157, 173 िैश्मास्तथा.................................................................. 128, 136
विहाम ...................................................................... 21, 26, 40 िैश्िानयो .................................................................... 207, 212
विहायशय्मासनबोजनेषु ................................................... 159, 173 िो 45, 56
विहहता् ...................................................................... 224, 230 िोऽजस्त्िष्टकाभधक
ु ् ........................................................... 45, 56
विहहताजतह................................................................... 105, 114 व्मक्तभध्मातन ................................................................. 21, 40
िीऺतते....................................................................... 157, 173 व्मजक्तभाऩतनॊ ............................................................. 105, 114
िीतयागबमक्रोध् ..................................................................... 40 व्मतीतातन ...................................................................... 59, 72
िीतयागबमक्रोधा ............................................................... 59, 72 व्मथजतत .................................................................... 196, 204
िीतयागा् .................................................................... 116, 124 व्मथमतत्मेते.................................................................... 20, 40
िीमदिान ............................................................................
् 2, 15 व्मथा......................................................................... 160, 173
िक
ृ ोदय् ............................................................................ 3, 15 व्मधथष्ठा .................................................................... 158, 173
िजृ जनॊ ............................................................................ 62, 72 व्मदायमत ्......................................................................... 4, 15
िष्ृ णीनाॊ ...................................................................... 142, 152 व्मनुनादमन ्...................................................................... 4, 15
िेगॊ 77, 84 व्मऩाधश्रत्म .................................................................. 128, 136
िेत्ताशस........................................................................ 159, 173 व्मऩेतबी् ................................................................... 160, 173
िेवत्त ..... 20, 40, 59, 72, 88, 100, 103, 114, 139, 152, 183, 185, व्मिसामस्ते ................................................................ 237, 256
194, 197, 204, 234, 235, 256 व्मिसामाजत्भका ............................................................... 23, 40
िेत्थ .............................................................. 59, 72, 140, 152 व्मिसामोऽजस्भ............................................................. 142, 152
िेद 21, 40, 59, 72, 105, 114, 206, 212 व्मिशसता ......................................................................... 7, 15
िेदमऻाध्ममनैनद............................................................ 160, 173 व्मिजस्थतातदृष््िा .............................................................. 4, 15
िेदिादयता् ...................................................................... 23, 40 व्मिजस्थतौ ..................................................................... 47, 56
िेदवित .......................................................................
् 206, 212 व्मात्ताननॊ ................................................................... 157, 173
िेदविदो ...................................................................... 116, 124 व्माप्तॊ ....................................................................... 157, 173
िेदा23, 40 व्माप्म ....................................................................... 140, 152
िेदानाॊ ........................................................................ 140, 152 व्माशभश्रेणि
े ..................................................................... 44, 56
िेदाततकृद्िेदविदे ि ........................................................ 207, 212 व्मास् ............................................................... 140, 142, 152
िेदाविनाशशनॊ ................................................................... 21, 40 व्मासप्रसादाचुतिानेतद्गह्
ु मभहॊ ....................................... 239, 256
िेदाश्च ....................................................................... 224, 230 व्माहयतभाभनुस्भयन ......................................................
् 116, 124
िेदाहॊ ......................................................................... 105, 114 व्मुदस्म ...................................................................... 236, 256
िेहदतव्मॊ ..................................................................... 156, 173 व्मूढॊ ................................................................................ 2, 15
िेहदतुभ ् ...................................................................... 232, 256 व्रज 238, 256

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 262


शशाङ्क् .................................................................... 159, 173

शशाङ्को .................................................................... 206, 212

शॊकयश्चाजस्भ ............................................................... 141, 152 शशशसूमन


द ेत्रभ ् .............................................................. 156, 174

शॊसशस ............................................................................ 75, 84 शशशसूमम


द ो् ................................................................. 104, 114

शक्नोतीहै ि...................................................................... 77, 84 शशी .......................................................................... 140, 152

शक्नोम्मिस्थातुॊ ................................................................. 5, 15 शश्िचछाजततॊ ............................................................... 128, 137

शक्नोवष ..................................................................... 177, 182 शस्त्रऩाणम्....................................................................... 7, 16

शक्म ......................................................................... 160, 173 शस्त्रबत


ृ ाभहभ ् ............................................................. 141, 152

शक्मॊ ......................................................................... 233, 256 शस्त्रसॊऩाते ........................................................................ 4, 16

शक्मसे ....................................................................... 155, 173 शस्त्राणण ......................................................................... 21, 40

शक्मोऽिाप्तुभुऩामत् ........................................................ 90, 100 शाखा......................................................................... 206, 213

शङ्खॊ ............................................................................... 3, 15 शाधध ............................................................................. 19, 40

शङ्खातदध्भु् ..................................................................... 4, 15 शाततयजसॊ .................................................................... 89, 100

शङ्खाश्च .......................................................................... 3, 16 शाजततॊ ..........................................................88, 100, 237, 256

शङ्खौ .............................................................................. 3, 16 शाजततभधचये णाधधगचछतत ................................................... 62, 72

शठो........................................................................... 234, 256 शाजततभधधगचछतत............................................................ 26, 40

शतशोऽथ .................................................................... 155, 173 शाजततभाप्नोतत .....................................................26, 41, 76, 84

शत्रुॊ 48, 56 शाजततभचृ छतत ................................................................. 77, 84

शत्रुत्िे .......................................................................... 87, 100 शाजततयऩैशन


ु भ .............................................................
् 214, 221
शत्रह शाजततयशाततस्म .............................................................. 26, 41
ु दतनष्मे ................................................................... 215, 221
शत्रुित..........................................................................
् 87, 100 शाततो ....................................................................... 237, 256

शत्रून ् ......................................................................... 158, 173 शायीयॊ .............................................................60, 72, 223, 230

शत्रौ ........................................................................... 177, 182 शाश्ितॊ .......................................................140, 153, 237, 256

शनै् ............................................................................ 89, 100 शाश्ितधभदगोप्ता .......................................................... 156, 174

शनैरुऩयभेद्फद् शाश्ितभ ्.................................................................... 237, 256


ु ध्मा ........................................................... 89, 100
शब्द् ......................................................................... 104, 114 शाश्ितस्म .................................................................. 198, 204

शब्दब्रह्भाततितदते............................................................ 90, 100 शाश्िता्........................................................................... 7, 16

शब्दस्तभ शाश्िती्....................................................................... 90, 100


ु ुरोऽबित ् .............................................................. 3, 16
शब्दादीजतिषमाॊस्त्मक्त्िा ................................................. 236, 256 शाश्िते ...................................................................... 117, 124

शब्दादीजतिषमानतम........................................................... 61, 72 शास्त्रशभदभुक्तॊ ............................................................ 207, 213

शभॊ157, 173 शास्त्रविधानोक्तॊ ........................................................... 216, 221

शभ् ............................................................ 87, 100, 139, 152 शास्त्रविधधभत्ु सज्


ृ म................................................ 215, 221, 222

शभो .......................................................................... 236, 256 शशखण्डी ........................................................................... 4, 16

शयणॊ ................................................. 127, 136, 237, 238, 256 शशखरयणाभहभ.............................................................


् 141, 153
शयणभजतिचछ .................................................................. 24, 40 शशयसा ....................................................................... 156, 174

शयीयॊ .......................................................... 183, 194, 206, 212 शशष्मस्तेऽहॊ ..................................................................... 19, 41

शयीयमात्रावऩ ........................................................................... 56 शीतोष्णसख


ु द्ु खदा् .......................................................... 20, 41

शयीयिाङ्भनोशबमदत्कभद ................................................... 233, 256 शीतोष्णसख


ु द्ु खेषु .................................................. 87, 100, 182

शयीयस्थॊ ..................................................................... 222, 230 शक्


ु र्........................................................................ 117, 124

शयीयस्थोऽवऩ ................................................................ 186, 194 शुक्रकृष्णे .................................................................. 117, 124

शयीयाणण ......................................................................... 21, 40 शुच् ...........................................................214, 221, 238, 256

शयीरयण् ......................................................................... 20, 40 शुधचददऺ ..................................................................... 177, 182

शयीये .......................................................... 5, 16, 20, 156, 173 शुचीनाॊ ......................................................................... 90, 100

शभद157, 173 शच
ु ौ ............................................................................ 87, 100

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 263


शुतन .............................................................................. 76, 84 158, 160, 174, 176, 182, 183, 194, 196, 197, 204, 206,
शुबाॉल्रोकातप्राप्नम
ु ात्ऩण्
ु मकभदणाभ ् .................................... 238, 256 213, 214, 221, 222, 231, 232, 257
शुबाशुबऩरयत्मागी ................................................................. 182 श्रीभताॊ ......................................................................... 90, 101

शुबाशुबपरैयेिॊ ............................................................. 128, 137 श्रीभदजू जदतभेि .............................................................. 142, 153

शुबाशुबभ ्....................................................................... 25, 41 श्रीभद्बगिद्गीतासऩ


ू तनषत्सु .. 26, 41, 62, 72, 77, 84, 91, 101, 106,

शूद्रस्मावऩ .................................................................... 236, 256


114, 118, 124, 129, 137, 143, 153, 160, 174, 178, 182,
186, 194, 198, 204, 207, 213, 216, 221, 224, 231, 239,
शद्र
ू ाणाॊ ....................................................................... 236, 256
257
शूद्रास्तेऽवऩ .................................................................. 128, 137
श्रीिादक्च ..................................................................... 142, 153
शूया2, 3, 16
श्रीविदजमो.................................................................... 239, 257
शण ु 3, 41, 138, 153, 184, 194, 214, 222, 230, 232, 235, 238,
ृ 2
श्रुतस्म ........................................................................... 24, 41
256, 257
श्रुततऩयामणा् ............................................................... 185, 194
शण
ृ म
ु ादवऩ ................................................................... 238, 257
श्रुततभल्रोके ................................................................ 184, 194
शण
ृ ोतत ........................................................................... 21, 41
श्रतु तविप्रततऩतना ............................................................... 24, 41
शण्ृ ितो ....................................................................... 140, 153
श्रुतौ .......................................................................... 155, 174
शैब्मश्च ............................................................................ 2, 16
श्रुत्िातमेभ्म ................................................................. 185, 194
शोकॊ .......................................................................... 235, 257
श्रुत्िाप्मेनॊ ....................................................................... 21, 41
शोचतत ....................................................... 177, 182, 237, 257
श्रेम् ........................................................................ 45, 47, 57
शोधचतुभहदशस.............................................................. 21, 22, 41
श्रेमस्ततो .................................................................... 215, 221
शोषमतत ......................................................................... 21, 41
श्रेमातद्रव्मभमाद्मऻाज्ऻानमऻ् ............................................ 61, 72
शौचॊ .......................................... 184, 194, 214, 221, 236, 257
श्रेमातस्िधभो ....................................................47, 57, 236, 257
शौचभद्रोहो................................................................... 214, 221
श्रेमो .......................................................................... 177, 182
शौचभाजदिभ ् ................................................................ 223, 230
श्रेमोऽनऩ
ु श्माशभ .................................................................. 5, 16
शौमं .......................................................................... 236, 257
श्रेष्ठस्तत्तदे िेतयो ............................................................... 46, 57
श्मारा् ............................................................................. 6, 16
श्रोतव्मस्म ...................................................................... 24, 41
श्रद्दधाना............................................................................ 182
श्रोत्रॊ .......................................................................... 206, 213
श्रद्धमा ...................................... 105, 114, 176, 182, 223, 231
श्रोत्रादीनीजतद्रमाण्मतमे ........................................................ 61, 72
श्रद्धमाजतिता्.............................................. 128, 137, 222, 231
श्रोष्मशस ..................................................................... 237, 257
श्रद्धमाधचदतशु भचछतत ...................................................... 105, 114
श्िऩाके........................................................................... 76, 84
श्रद्धमोऩेतो ................................................................... 90, 100
श्िशयु ा् ............................................................................ 6, 16
श्रद्धा......................................................................... 222, 231
श्िशुयातसुरृदश्चैि ............................................................... 5, 16
श्रद्धाॊ......................................................................... 105, 114
श्िेतैहदमम
ै क्
ुद ते ..................................................................... 3, 16
श्रद्धात्रमविबागमोगो...................................................... 224, 231
श्रद्धाभमोऽमॊ ............................................................... 222, 231
श्रद्धािततोऽनसूमततो............................................................... 57 ष
श्रद्धािाॉल्रबते ................................................................. 62, 72
षण्भासा ..................................................................... 117, 124
श्रद्धािाननसूमश्च ......................................................... 238, 257
षष्ठोऽध्माम् ........................................................1, 86, 91, 101
श्रद्धािान......................................................................
् 91, 100
षोडशोऽध्माम् ...................................................1, 214, 216, 221
श्रद्धावियहहतॊ ............................................................... 223, 231
धश्रता्......................................................................... 127, 137
श्रीकृष्णाजन
ुद ................................................................ 207, 213 स
श्रीकृष्णाजन
ुद सॊिादे 26, 41, 62, 72, 77, 84, 91, 100, 106, 114, 118,
स 3, 4, 5, 6, 16, 21, 26, 41, 45, 57, 59, 60, 61, 72, 73, 75,
124, 129, 137, 143, 153, 161, 174, 178, 182, 186, 194,
198, 204, 216, 221, 224, 231, 239, 257 76, 77, 84, 86, 88, 89, 91, 101, 105, 114, 115, 116, 117,
श्रीबगिानि
124, 128, 137, 139, 153, 156, 160, 174, 177, 182, 184,
ु ाच 18, 19, 25, 44, 47, 57, 59, 72, 75, 84, 86, 89, 90,
100, 103, 114, 115, 124, 126, 137, 138, 140, 153, 155,

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 264


185, 186, 194, 198, 204, 206, 207, 213, 215, 221, 222, सॊभोहॊ ........................................................................ 105, 114
223, 231, 233, 234, 257 सॊभोह् ........................................................................... 25, 41
सॊकयस्म ............................................................................... 57 सॊभोहात्स्भतृ तविरभ् ......................................................... 25, 41
सॊकयो............................................................................... 6, 16 सॊमतेजतद्रम् ..................................................................... 62, 72
सॊकल्ऩप्रबिातकाभाॊस्त्मक्त्िा.............................................. 88, 101 सॊमभताभहभ ...............................................................
् 141, 153
सॊख्मे ................................................................... 7, 16, 19, 41 सॊमभाजग्नषु ..................................................................... 61, 72
सॊग्रहे ण ....................................................................... 116, 124 सॊमभी............................................................................ 26, 41
सॊग्राभॊ ............................................................................ 22, 41 सॊमम्म .................................. 25, 41, 45, 57, 88, 101, 116, 124
सॊघातश्चेतना ............................................................... 184, 194 सॊमातत ................................................................. 21, 206, 213
सॊजनमतहषं ....................................................................... 3, 16 सॊिादभािमो् ............................................................... 238, 257
सॊजम ...... 2, 4, 7, 16, 18, 19, 41, 156, 158, 160, 174, 239, 257 सॊिादशभभभद्बुतभ ् ....................................................... 239, 257
सॊजमतत...................................................................... 196, 204 सॊिादशभभभश्रौषभद्बत
ु ॊ .................................................. 239, 257
सॊजमत्मत
ु ................................................................... 196, 204 सॊिादे ........................................................................ 207, 213
सॊऻाथं .............................................................................. 2, 16 सॊित्त
ृ ् ........................................................................ 160, 174
सॊतष्ु ट् ....................................................................... 177, 182 सॊशमॊ ...............................................................62, 72, 90, 101
सॊदृश्मतते .................................................................... 157, 174 सॊशम् ........................................ 115, 124, 139, 153, 176, 182
सॊतनमम्मेजतद्रमग्राभॊ........................................................ 176, 182 सॊशमस्मास्म ................................................................. 90, 101
सॊतनविष्टो ................................................................... 207, 213 सॊशमात्भन् .................................................................... 62, 72
सॊतमसनादे ि .................................................................... 45, 57 सॊशमात्भा ....................................................................... 62, 72
सॊतमस्म ..................................................... 176, 182, 237, 257 सॊशशतव्रता् ..................................................................... 61, 73
सॊतमस्माध्मात्भचेतसा ........................................................ 47, 57 सॊशुद्धककजल्फष् ............................................................. 90, 101
सॊतमस्मास्ते..................................................................... 76, 84 सॊधश्रता्...................................................................... 215, 221
सॊतमासॊ .......................................................... 75, 84, 232, 257 सॊशसद्धधॊ .....................................................116, 124, 236, 257
सॊतमास् ......................................................... 75, 84, 233, 257 सॊशसद्धधभाजस्थता ............................................................. 46, 57
सॊतमासशभतत .................................................................. 87, 101 सॊशसद्धौ....................................................................... 90, 101
सॊतमासमोगमुक्तात्भा ..................................................... 128, 137 सॊस्तभ्मात्भानभात्भना ....................................................... 48, 57
सॊतमासस्तु ...................................................................... 75, 84 सॊस्ऩशदजा ....................................................................... 77, 84
सॊतमासस्म .................................................................. 232, 257 सॊस्भत्ृ म ............................................................. 239, 257, 258
सॊतमाशसनाॊ .................................................................. 233, 257 सॊहयते ........................................................................... 25, 41
सॊतमासी ....................................................................... 86, 101 स् 45, 47, 57, 60, 73, 77, 84, 90, 101, 128, 137, 222, 231
सॊतमासेनाधधगचछतत ...................................................... 236, 257 सक्तभहै तक
ु भ ् ............................................................. 234, 258
सॊऩदॊ .......................................................................... 214, 221 सक्ता् ........................................................................... 46, 57
सॊऩदभासयु ीभ ् ............................................................... 214, 221 सक्तो ............................................................................ 76, 84
सॊऩद्मते ..................................................................... 186, 194 सखा ............................................................................. 59, 73
सॊऩद्विभोऺाम .............................................................. 214, 221 सखेतत ....................................................................... 159, 174
सॊऩश्मतकतभ
ुद हदशस .............................................................. 46, 57 सखेि ........................................................................ 159, 174
सॊप्रकीततदत् .................................................................. 232, 257 सख्मु्........................................................................ 159, 174
सॊप्रततष्ठा .................................................................... 206, 213 सङ्गॊ ............................................ 24, 41, 75, 76, 84, 233, 258
सॊप्रित्त
ृ ातन ................................................................... 197, 205 सङ्गयहहतभयागद्िेषत् .................................................. 234, 258
सॊप्रुतोदके ...................................................................... 23, 41 सङ्गिजजदत् ................................................................ 160, 174
सॊफजतधनस्तथा ................................................................... 6, 16 सङ्गवििजजदत् ............................................................. 177, 182
सॊबि् ........................................................................ 196, 205 सङ्गस्तेषूऩजामते ............................................................. 25, 41
सॊबिजतत .................................................................... 196, 205 सङ्गात्सॊजामते ...................................................................... 41
सॊबिाम्मात्भभाममा ........................................................... 59, 72 सङ्गोऽस्त्िकभदणण ............................................................ 24, 41

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 265


सचयाचयभ...................................................
् 126, 137, 155, 174 सनातना्.......................................................................... 6, 16
सचेता् ....................................................................... 160, 174 सन 59,
् 73
सचछब्द् ..................................................................... 224, 231 सततरयष्मशस ................................................................... 62, 73
सज्जते ........................................................................... 46, 57 सततुष्टस्तस्म.................................................................. 46, 57
सज्जतते ......................................................................... 46, 57 सततुष्टो ..................................................................... 177, 182
सत् .............................................................................. 20, 41 सततो ............................................................................ 45, 57
सततॊ ..... 46, 57, 116, 124, 127, 137, 177, 182, 224, 231, 237, सतनव्ममात्भा.................................................................. 59, 73
258 सप्त ......................................................................... 139, 153
सततभात्भानॊ ................................................................. 87, 101 सप्तदशोऽध्माम्................................................1, 222, 224, 231
सततमुक्ता .................................................................. 176, 182 सप्तभोऽध्माम् .................................................1, 103, 106, 114
सततमक्
ु तानाॊ ............................................................... 139, 153 सभॊ76, 84, 87, 89, 101, 186, 194
सतत .......................................................................... 233, 258 सभ्............................................... 60, 73, 177, 183, 237, 258
सत्कायभानऩूजाथं .......................................................... 223, 231 सभग्रॊ .............................................................61, 73, 103, 114
सत्ततनासदचु मते ............................................................ 184, 194 सभधचत्तत्िशभष्टातनष्टोऩऩवत्तषु .......................................... 184, 194
सत्त्ि सभता........................................................................ 139, 153
सत्त्ििताभहभ..................................................................
् 142 सभतीतातन ................................................................. 105, 114
सत्त्िॊ .......................................... 142, 153, 196, 205, 235, 258 सभत्िॊ ........................................................................... 24, 42
सत्त्िभाहो .................................................................... 222, 231 सभदशदन् ..................................................................... 89, 101
सत्त्िशभत्मत
ु ................................................................. 196, 205 सभदशशदन् ...................................................................... 76, 85
सत्त्ििताभहभ ् .............................................................. 142, 153 सभद्ु खसख
ु ॊ .................................................................... 20, 42
सत्त्िसॊशुद्धधऻादनमोगव्मिजस्थतत् ...................................... 214, 221 सभद्ु खसख
ु ् ................................................177, 183, 198, 205
सत्त्िसभाविष्टो ............................................................. 233, 258 सभधधगचछतत ................................................................. 45, 57
सत्त्िस्था ..................................................................... 197, 205 सभततत् ..................................................................... 88, 101
सत्त्िात्सॊजामते.............................................................. 197, 205 सभतता- ............................................................. 156, 158, 174
सत्त्िानरू
ु ऩा .................................................................. 222, 231 सभतता-ल्रोकातसभग्रातिदनैज्िदरद्शब् .............................. 158, 174
सत्त्िे .......................................................................... 197, 205 सभफुद्धम् ................................................................. 176, 183
सत्मॊ .................................. 139, 153, 214, 223, 231, 238, 258 सभफुद्धधविदशशष्मते ......................................................... 87, 101
सत्मभक्रोधस्त्माग् ........................................................ 214, 221 सभरोष्टाश्भकाञ्चन् .......................................87, 101, 198, 205
सदसचचाहभजन
ुद ........................................................... 127, 137 सभिजस्थतभीश्ियभ.......................................................
् 186, 194
सदसत्तत्ऩयॊ .................................................................. 159, 174 सभिेता............................................................................ 2, 16
सदसद्मोतनजतभसु ........................................................ 185, 194 सभा् ........................................................................... 90, 101
सदा ............................... 77, 84, 116, 124, 140, 153, 237, 258 सभागता् ......................................................................... 4, 16
सदात्भानॊ ................................................................ 88, 89, 101 सभाचय .................................................................... 45, 46, 57
सहदतत ....................................................................... 224, 231 सभाचयन ........................................................................
् 46, 57
सहदत्मेतत्प्रमज्
ु मते......................................................... 224, 231 सभाधातुॊ .................................................................... 177, 183
सहदत्मेिाशबधीमते ......................................................... 224, 231 सभाधाम .................................................................... 223, 231
सदृशॊ ................................................................. 47, 57, 62, 73 सभाधािचरा ................................................................... 24, 42
सदृशी ........................................................................ 156, 174 सभाधधस्थस्म .................................................................. 24, 42
सदृशो ........................................................................ 215, 221 सभाधौ........................................................................... 23, 42
सदोषभवऩ ................................................................... 236, 258 सभाप्नोवष .................................................................. 159, 174
सद्बािे ...................................................................... 224, 231 सभायम्बा् ...................................................................... 60, 73
सनातन् ......................................................... 21, 41, 206, 213 सभासत् .................................................................... 185, 194
सनातनभ........................................................
् 61, 73, 104, 114 सभासेन ..................................................................... 184, 194
सनातनस्त्िॊ ................................................................. 156, 174 सभासेनि
ै ................................................................... 236, 258

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 266


सभाहहत् ...................................................................... 87, 101 सिदत् .............................................................23, 42, 184, 194
सशभततॊजम् ....................................................................... 3, 16 सिदतो ........................................................................ 156, 175
सशभद्धोऽजग्नबदस्भसात्कुरुतेऽजन
ुद .......................................... 62, 73 सिदतोऽनततरूऩभ ..........................................................
् 156, 175
सभुद्धताद .................................................................... 176, 183 सिदत्र .................... 89, 101, 102, 176, 183, 186, 194, 236, 258
सभुद्रभाऩ् ....................................................................... 26, 42 सिदत्रगभधचतत्मॊ ............................................................ 176, 183
सभुद्रभेिाशबभुखा........................................................... 157, 174 सिदत्रगो ...................................................................... 126, 137
सभऩ
ु जस्थतभ ् ......................................................... 5, 16, 18, 42 सिदत्रानशबस्नेहस्तत्तत्प्राप्म................................................... 25, 42
सभुऩाधश्रत् .................................................................. 237, 258 सिदत्रािजस्थतो .............................................................. 186, 194
सभद्
ृ धभ.....................................................................
् 158, 174 सिदथा ...........................................................89, 102, 185, 195
सभद्
ृ धिेगा् ................................................................. 158, 174 सिदद्ु खानाॊ ..................................................................... 26, 42
सभे23, 42 सिददग
ु ादणण .................................................................. 237, 258
सभो .............................................................................. 24, 42 सिददेहहनाभ .................................................................
् 196, 205
सभोऽहॊ ....................................................................... 128, 137 सिदद्िायाणण ................................................................ 116, 124
सभौ .............................................................................. 77, 85 सिदद्िाये षु ................................................................... 196, 205
सम्प्रेक्ष्म ....................................................................... 87, 101 सिदधभादतऩरयत्मज्म ....................................................... 238, 258
सम्बिाशभ ....................................................................... 59, 73 सिदऩाऩेभ्मो ................................................................. 238, 258
सम्बावितस्म ................................................................... 22, 42 सिदऩाऩै् ..................................................................... 139, 153
सम्मक्स ..................................................................... 116, 124 सिदबािेन.....................................................207, 213, 237, 258
सम्मगुबमोविदतदते ............................................................. 75, 85 सिदबत
ू स्थभात्भानॊ .......................................................... 89, 102
सम्मग्व्मिशसतो ............................................................ 128, 137 सिदबत
ू जस्थतॊ ................................................................. 89, 102
सयसाभजस्भ ................................................................. 141, 153 सिदबत
ू हहते ......................................................77, 85, 176, 183
सगाद सिदबत
ू ात्भबूतात्भा............................................................ 75, 85
सगादणाभाहदयततश्च........................................................... 141 सिदबत
ू ानाॊ... 26, 42, 77, 85, 104, 114, 142, 153, 177, 183, 196,
सगादणाभाहदयततश्च ....................................................... 141, 153 205, 237, 258
सगे 105, 114 सिदबत
ू ातन ..................................... 89, 102, 105, 114, 126, 137

सगेऽवऩ ....................................................................... 196, 205 सिदबत


ू ाशमजस्थत्......................................................... 140, 153

सगो .............................................................................. 76, 85 सिदबत


ू ेषु ......... 46, 57, 104, 114, 128, 137, 160, 175, 234, 258

सऩादणाभजस्भ ............................................................... 141, 153 सिदबचृ चैि................................................................... 184, 195

सिद 2, 3, 16, 26, 42, 76, 77, 85, 104, 105, 114, 142, 153, 159, सिदभाित्ृ म .................................................................. 184, 195

174, 177, 183, 196, 205, 237, 258 सिदशभतत .................................................................... 105, 114
सिं 61, 62, 73, 89, 101, 126, 137, 139, 153, 159, 174 सिदशभदॊ ........................... 20, 42, 104, 114, 117, 124, 236, 258
सिद्............................................................... 45, 57, 159, 175 सिदभेतदृतॊ .................................................................. 140, 153
सिदकभदणाभ .................................................................
् 233, 258 सिदमऻानाॊ .................................................................. 128, 137
सिदकभदपरत्मागॊ ........................................... 177, 183, 232, 258 सिदमोतनषु ................................................................... 196, 205
सिदकभादणण ...................................................... 62, 73, 237, 258 सिदरोकभहे श्ियभ..............................................................
् 77, 85
सिदकभादण्मवऩ ............................................................... 237, 258 सिदविद्बजतत .............................................................. 207, 213
सिदकाभेभ्मो ................................................................... 88, 101 सिदिऺ
ृ ाणाॊ .................................................................. 141, 153
सिदककजल्फषै् .................................................................... 45, 57 सिदिेदेषु ..................................................................... 104, 114
सिदऺत्र
े ेषु ..................................................................... 183, 194 सिदश् 4, 16, 25, 26, 42, 46, 57, 58, 59, 73, 139, 153, 186, 195
सिदगतॊ ....................................................................... 186, 194 सिदसॊकल्ऩसॊतमासी .......................................................... 87, 102
सिदगत् .......................................................................... 21, 42 सिदस्म ... 22, 42, 105, 114, 116, 124, 139, 153, 185, 195, 207,
सिदगह्
ु मतभॊ................................................................. 238, 258 213, 222, 231
सिदऻानविभढ
ू ाॊस्ताजतिद्धध ......................................................... 57 सिदहयश्चाहभुद्बिश्च..................................................... 142, 153

सिदत ......................................................................... 159, 175 सिांस्तथा ................................................................... 156, 175

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 267


सिाद् .......................................... 117, 124, 157, 175, 207, 213 सागय् ....................................................................... 141, 153
सिादणण .... 25, 42, 47, 58, 59, 73, 126, 137, 176, 183, 207, 213 साजत्त्िक ..................................................................... 234, 259
सिादणीत्मऩ
ु धायम........................................................... 104, 114 साजत्त्िकॊ ...................................... 197, 205, 223, 231, 235, 259
सिादणीजतद्रमकभादणण ........................................................... 61, 73 साजत्त्िक् .................................................................... 223, 231
सिादनशेषत् ................................................................... 88, 102 साजत्त्िकवप्रमा् .............................................................. 222, 231
सिादन ् ............................................................................ 26, 42 साजत्त्िकभ ...................................................................
् 234, 259
सिादतफतधन
ू िजस्थतान ् .......................................................... 5, 16 साजत्त्िका .....................................................104, 115, 222, 231
सिादयम्बऩरयत्मागी................................................. 183, 198, 205 साजत्त्िकी .....................................................222, 232, 235, 259
सिादयम्बा .................................................................... 236, 258 साजत्त्िको .................................................................... 233, 259
सिादथादजतिऩयीताॊश्च........................................................ 235, 258 सात्मककश्चाऩयाजजत् ........................................................... 4, 17
सिादश्चमदभमॊ ................................................................ 156, 175 साधम्मदभागता् ............................................................ 196, 205
सिे 3, 16, 20, 26, 42, 60, 73, 140, 153, 157, 158, 175, 196, साधधबूताधधदै िॊ ............................................................ 106, 115
205 साधधमऻॊ .................................................................... 106, 115
सिेऽप्मेते ........................................................................ 61, 73 साधुबािे ..................................................................... 224, 232
सिेजतद्रमगुणाबासॊ ......................................................... 184, 195 साधयु े ि ...................................................................... 128, 137
सिेजतद्रमवििजजदतभ........................................................
् 184, 195 साधुष्िवऩ ..................................................................... 87, 102
सिेभ्म् .......................................................................... 62, 73 साधूनाॊ ........................................................................... 59, 73
सिेषाॊ ................................................................. 5, 16, 91, 102 साध्मा ....................................................................... 157, 175
सिेष.........................
ु 3, 17, 117, 124, 186, 195, 234, 237, 258 साभर्थ्मं .......................................................................... 22, 42
सिैयहभेि .................................................................... 207, 213 साभिेदोऽजस्भ .............................................................. 140, 154
सविकायभुदारृतभ ..........................................................
् 184, 195 साभाशसकस्म ............................................................... 141, 154
सविऻानशभदॊ ................................................................ 103, 115 साम्नाॊ ....................................................................... 142, 154
सव्मसाधचन .................................................................
् 158, 175 साम्मे ............................................................................ 76, 85
सशयॊ ................................................................................ 7, 17 साम्मेन ........................................................................ 89, 102
सह 4, 17, 103, 115, 185, 195 साहॊ काये ण ................................................................... 234, 259
सहजॊ ......................................................................... 236, 259 शसॊहनादॊ ........................................................................... 3, 17
सहदे िश्च .......................................................................... 4, 17 शसद्धमे.......................................................103, 115, 233, 259
सहमऻा् ......................................................................... 45, 58 शसद्धसॊघा् ................................................................. 158, 175
सहसैिाभ्महतमतत ............................................................... 3, 17 शसद्धानाॊ .....................................................103, 115, 141, 154
सहस्रकृत्ि् .................................................................. 159, 175 शसद्धािशसद्धौ ................................................................ 60, 73
सहस्रफाहो .................................................................... 159, 175 शसद्धधॊ................................................ 45, 58, 60, 73, 236, 259
सहस्रमुगऩमदततभहमदद्ब्रह्भणो ........................................... 116, 124 शसद्धधभिाप्नोतत .......................................................... 215, 221
सहस्रश् ...................................................................... 155, 175 शसद्धधशभतो ................................................................ 196, 205
सहस्रेषु ....................................................................... 103, 115 शसद्धधबदितत ................................................................... 60, 73
सहास्भदीमैयवऩ ............................................................. 157, 175 शसद्धोऽहॊ .................................................................... 215, 221
सहै िाितनऩारसॊघ्ै ......................................................... 157, 175 शसद्ध्मशसद्ध्मो् ............................................................... 24, 42
सा 26, 42, 156, 175, 222, 231, 235, 259 शसद्ध्मशसद्ध्मोतनदविदकाय्................................................ 234, 259
साॊख्मॊ ............................................................................ 75, 85 सीदजतत ........................................................................... 5, 17
साॊख्ममोगो ...................................................................... 26, 42 सक
ु ृ तॊ ............................................................................ 76, 85
साॊख्ममोगौ ...................................................................... 75, 85 सुकृतदष्ु कृते .................................................................... 24, 42
साॊख्मानाॊ ........................................................................ 44, 58 सुकृतस्माहु् ................................................................ 197, 205
साॊख्मे ............................................................ 23, 42, 233, 259 सुकृततनोऽजन
ुद .............................................................. 104, 115
साॊख्मेन ...................................................................... 185, 195 सुख6
ॊ 2, 73, 75, 76, 85, 89, 102, 139, 154, 184, 195, 215, 221,
साऺी ......................................................................... 127, 137 235, 259

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 268


सुखद्ु खसॊऻ-ै ............................................................... 206, 213 सेनानीनाभहॊ ................................................................ 141, 154
सुखद्ु खानाॊ ................................................................. 185, 195 सेिते ......................................................................... 198, 205
सुखद्ु खे ......................................................................... 23, 42 सेिमा ............................................................................ 61, 73
सुखभऺमभश्नत
ु े ............................................................... 76, 85 सैतमस्म ........................................................................... 2, 17
सुखभश्नुते .................................................................... 89, 102 सोऽधधगचछतत ............................................................. 197, 205
सुखभात्मजततकॊ .............................................................. 88, 102 सोऽवऩ........................................................................ 238, 259
सख
ु भत्त
ु भभ....................................................................
् 89, 102 सोऽभत
ृ त्िाम ................................................................... 20, 43
सुखभ ् ................................................................ 26, 42, 76, 85 सोऽविकम्ऩेन ............................................................... 139, 154
सुखसङ्गेन .................................................................. 196, 205 सोढुॊ .............................................................................. 77, 85
सुखस्मैकाजततकस्म........................................................ 198, 205 सोढुभ ........................................................................
् 159, 175
सुखातन ............................................................................. 5, 17 सोऩभा ......................................................................... 88, 102
सुणखन्................................................................. 6, 17, 22, 42 सोभऩा् ...................................................................... 127, 137
सुखी .............................................................................. 77, 85 सोभो ......................................................................... 207, 213
सुखे ........................................................................... 196, 205 सौक्ष्म्मादाकाशॊ............................................................. 186, 195
सख
ु ेन........................................................................... 89, 102 सौबद्रश्च .......................................................................... 4, 17
सुखेषु ............................................................................. 25, 42 सौबद्रो ............................................................................. 2, 17
सुघोषभणणऩष्ु ऩकौ................................................................ 4, 17 सौभदवत्तस्तथैि .................................................................. 3, 17
सुदद
ु द शशद भदॊ .................................................................. 160, 175 सौम्मॊ ........................................................................ 160, 175
सुदर
ु ब
द ् ...................................................................... 105, 115 सौम्मत्िॊ..................................................................... 223, 232
सुदष्ु कयभ ......................................................................
् 89, 102 सौम्मिऩुभह
द ात्भा .......................................................... 160, 175
सुतनजश्चतभ .....................................................................
् 75, 85 स्कतद् ...................................................................... 141, 154
सुयगणा् ..................................................................... 139, 154 स्तब्ध्....................................................................... 234, 259
सयु सॊघा....................................................................... 157, 175 स्तब्धा ....................................................................... 215, 221
सुयाणाभवऩ ...................................................................... 19, 42 स्तिावऩ...................................................................... 158, 175
सुयेतद्ररोक- ................................................................. 127, 137 स्तुततशब् .................................................................... 157, 175
सुरब् ........................................................................ 116, 124 स्तुिजतत .................................................................... 157, 175
सुविरूढभूर-................................................................. 206, 213 स्तेन ............................................................................. 45, 58
सुसख
ु ॊ ........................................................................ 126, 137 जस्त्रमो........................................................................ 128, 137
सुरृत ् ......................................................................... 127, 137 स्त्रीषु ............................................................................... 6, 17
सुरृदॊ .............................................................................. 77, 85 स्थाणयु चरोऽमॊ ................................................................. 21, 43
सरृ
ु जतभत्रामद
ुद ासीनभध्मस्थद्िेष्मफतधष
ु ु ................................. 87, 102 स्थानॊ ............................................. 75, 85, 127, 137, 237, 259
सूक्ष्भत्िात्तदविऻेमॊ ......................................................... 184, 195 स्थाने ........................................................................ 158, 175
सूतऩुत्रस्तथासौ ............................................................. 157, 175 स्थाऩम ............................................................................ 4, 17
सूत्रे 104, 115 स्थाऩतमत्िा ....................................................................... 4, 17
सूमते ......................................................................... 126, 137 स्थाियजङ्गभभ ् ........................................................... 185, 195
सम
ू स
द हस्रस्म................................................................. 156, 175 स्थाियाणाॊ .................................................................. 141, 154
सूमो .......................................................................... 206, 213 स्थास्मतत ....................................................................... 24, 43
सज
ृ तत ............................................................................ 76, 85 जस्थतॊ .............................................................76, 85, 206, 213
सज
ृ ाम्महभ ......................................................................
् 59, 73 जस्थत् ........................................................ 76, 85, 87, 88, 102
सत
ृ ी .......................................................................... 117, 124 जस्थतधी् ........................................................................ 24, 43
सष्ृ टॊ .............................................................................. 60, 73 जस्थतधीभतुद नरुचमते ........................................................... 25, 43
सष्ृ ्िा ........................................................................... 45, 58 जस्थतप्रऻस्तदोचमते .......................................................... 25, 43
सेनमोरुबमोयवऩ .................................................................. 5, 17 जस्थतप्रऻस्म ................................................................... 24, 43
सेनमोरुबमोभदध्मे .................................................... 4, 17, 19, 42 जस्थतभ......................................................................
् 185, 195

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 269


जस्थतश्चरतत ................................................................. 88, 102 स्िकभदणा ................................................................... 236, 259
जस्थतत् .......................................................... 26, 43, 224, 232 स्िकभदतनयत्............................................................... 236, 259
जस्थतो........................................................................ 143, 154 स्िचऺुषा .................................................................... 155, 175
जस्थतोऽजस्भ ................................................................. 238, 259 स्िजनॊ ......................................................................... 5, 6, 17
जस्थतौ.............................................................................. 3, 17 स्िजनभाहिे ...................................................................... 5, 17
जस्थत्िास्माभततकारेऽवऩ ..................................................... 26, 43 स्िजनभुद्मता् .................................................................. 7, 17
जस्थय् .......................................................................... 87, 102 स्ितेजसा.................................................................... 156, 175
जस्थयफुद्धधयसॊभूढो ............................................................. 76, 85 स्िधभं ........................................................................... 22, 43
जस्थयभततबदजक्तभातभे .................................................... 177, 183 स्िधभदभवऩ ..................................................................... 22, 43
जस्थयभासनभात्भन् ......................................................... 87, 102 स्िधभे ................................................................................. 58
जस्थयभ .......................................................................
् 177, 183 स्िधाहभहभौषधभ ् ........................................................ 127, 137
जस्थया ........................................................................ 222, 232 स्िप्नॊ ........................................................................ 235, 259
स्थैमभ
द ात्भवितनग्रह् ....................................................... 184, 195 स्िप्नशीरस्म ................................................................ 88, 102
जस्नग्धा् ..................................................................... 222, 232 स्िबािजभ ् ................................................................. 236, 259
स्ऩशदनॊ ....................................................................... 206, 213 स्िबािजा ................................................................... 222, 232
स्ऩशादतकृत्िा .................................................................... 77, 85 स्िबािजेन.................................................................. 237, 260
स्ऩह
ृ ा ............................................................. 60, 73, 197, 205 स्िबाितनमतॊ............................................................... 236, 260
स्भ 18, 43 स्िबािप्रबिैगण
ुद ्ै .......................................................... 236, 260
स्भयतत ....................................................................... 116, 124 स्िबािोऽध्मात्भभच
ु मते................................................... 115, 125
स्भयन ............................................................................
् 45, 58 स्िमॊ ......................................................................... 140, 154
स्भयतबािॊ ................................................................... 116, 124 स्िमभेिात्भनात्भानॊ ...................................................... 140, 154
स्भयतभुक्त्िा................................................................ 115, 124 स्िमभ .......................................................................
् 239, 260
स्भत
ृ ् ........................................................................ 224, 232 स्िमा ........................................................................ 105, 115
स्भत
ृ भ ्....................................................... 223, 232, 235, 259 स्िगं ............................................................................. 22, 43
स्भत
ृ ा........................................................................... 88, 102 स्िगदततॊ ...................................................................... 127, 138
स्भतृ त स्िगदद्िायभऩाित
ृ भ ् ........................................................... 22, 43
स्भतृ तभेधा ...................................................................... 142 स्िगदऩया ......................................................................... 23, 43
स्भतृ तरॊशाद्फद्
ु धधनाशो ............................................................. 43 स्िगदरोकॊ ................................................................... 127, 138
स्भतृ तऻादनभऩोहनॊ ......................................................... 207, 213 स्िल्ऩभप्मस्म ................................................................. 23, 43
स्भतृ तभेधा ................................................................... 142, 154 स्िस्तीत्मुक्त्िा............................................................. 157, 176
स्भतृ तरदब्धा ................................................................. 238, 259 स्िस्थ् ...................................................................... 198, 205
स्मतदने ............................................................................ 3, 17 स्िस्मा्.......................................................................... 47, 58
स्माज्जनाददन ..................................................................... 6, 17 स्िाध्मामऻानमऻाश्च ........................................................ 61, 73
स्मादात्भतप्ृ तश्च............................................................... 46, 58 स्िाध्मामस्तऩ.............................................................. 214, 221
स्माद्बासस्तस्म ........................................................... 156, 175 स्िाध्मामाभ्मसनॊ .......................................................... 223, 232
स्माजतनजश्चतॊ ................................................................... 19, 43 स्िाभधधष्ठाम .................................................................. 59, 73
स्माभ............................................................................... 6, 17 स्िाभिष्टभ्म ............................................................... 126, 138
स्माशभतत .................................................................... 238, 259 स्िे 236, 260
स्माभऩ
ु हतमाशभभा् ............................................................ 46, 58 स्िेन ......................................................................... 237, 260
स्मु् ........................................................................... 128, 137
स्रॊसते ............................................................................... 5, 17

स्रोतसाभजस्भ................................................................ 141, 154
स्िॊ 87, 102 हत् .......................................................................... 215, 221
स्िकॊ.......................................................................... 160, 175 हतभ .............................................................................
् 20, 43

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 270


हताॊस्त्िॊ ...................................................................... 158, 176 रृद्दे शेऽजन
ुद ................................................................. 237, 260
हतो ............................................................................... 22, 43 रृद्मा......................................................................... 222, 232
हत्िा ...................................................................... 5, 6, 17, 19 रृवषतोऽजस्भ................................................................. 159, 176
हत्िावऩ ....................................................................... 234, 260 रृषीकेश .......................................................158, 176, 232, 260
हत्िाथदकाभाॊस्तु ....................................................................... 43 रृषीकेशॊ .................................................................4, 18, 19, 43
हतत .......................................................................... 140, 154 रृषीकेश् ......................................................................... 19, 43
हततायॊ ............................................................................ 20, 43 रृषीकेशो ....................................................................... 3, 4, 18
हजतत ....................................................... 20, 21, 43, 234, 260 रृष्टयोभा..................................................................... 156, 176
हततुॊ ............................................................................ 6, 7, 17 रृष्मतत....................................................................... 177, 183
हततुशभचछाशभ .................................................................... 6, 18 रृष्माशभ...................................................................... 239, 260
हतमुस्ततभे ........................................................................ 7, 18 हे 159, 176
हयतत ............................................................................. 26, 43 हे ति् ........................................................................ 233, 260
हयजतत ............................................................................ 25, 43 हे त्ु .......................................................................... 185, 195
हरय्........................................................................... 156, 176 हे तन
ु ानेन .................................................................... 126, 138
हये ् 239, 260 हे तभ
ु द्शबविदतनजश्चतै् ..................................................... 184, 195
हषदशोकाजतित्.............................................................. 234, 260 हे तुरुचमते ................................................................... 185, 195
हषादभषदबमोद्िेगैभक्
ुद तो ............................................................ 183 हे तो्................................................................................ 6, 18
हविब्रदह्भाग्नौ ................................................................... 61, 74 ह्मकभदण् ....................................................................... 45, 58
हस्तात्त्िक्चैि ..................................................................... 5, 18 ह्मनतताश्च..................................................................... 23, 43
हजस्ततन .......................................................................... 76, 85 ह्मवऩ .................................................................25, 43, 60, 74
हातनयस्मोऩजामते .............................................................. 26, 43 ह्मियॊ ............................................................................ 24, 44
हह 3, 6, 18, 19, 20, 21, 24, 25, 26, 43, 45, 46, 58, 59, 60, 62, ह्मिश् .......................................................................... 45, 58
74, 75, 76, 77, 85, 87, 89, 90, 102, 105, 115, 128, 138, ह्मिशोऽवऩ.................................................................... 90, 102
140, 154, 155, 157, 158, 176, 177, 183, 185, 195, 198, ह्मसॊतमस्तसॊकल्ऩो ......................................................... 87, 102
206, 232, 233, 236, 260 ह्मस्म ........................................................................... 47, 58
हहॊसात्भकोऽशधु च् .......................................................... 234, 260
ह्महॊ .............................................................................. 46, 58
हहॊसाभनिेक्ष्म ............................................................... 234, 260
ह्माचयतकभद .................................................................... 46, 58
हहत
ह्मात्भनो...................................................................... 87, 102
हहतकाम्ममा ................................................................... 139
ह्मात्भविबत
ू म् ............................................................ 140, 154
हहतकाम्ममा ................................................................ 139, 154
ह्माशु ............................................................................ 26, 44
हहत्िा ............................................................................. 22, 43
ह्मऩ
ु ऩद्मते ................................................................... 90, 102
हहनस्त्मात्भनात्भानॊ....................................................... 186, 195
ह्मेतदत्त
ु भभ ् .................................................................... 59, 74
हहभारम् .................................................................... 141, 154
ह्मेते ......................................................................... 117, 125
हुतॊ 224, 232
ह्मेनॊ ................................................................47, 58, 89, 103
हुतभ..............................................................
् 61, 74, 127, 138
ह्मेषा......................................................................... 104, 115
रृत्स्थॊ ............................................................................ 62, 74
ह्मेषाॊ............................................................................... 6, 18
रृदमदौफदल्मॊ ..................................................................... 18, 43
हिमते .......................................................................... 90, 103
रृदमातन ............................................................................ 4, 18
िीयचाऩरभ ् ................................................................. 214, 221
रृहद116, 125, 185, 195, 207, 213

KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 271


KSHTRGYN.CO.IN | 18. *अथाष्टादशोऽध्माम्* 272

You might also like