Τμήμα: Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας

Μάθημα: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία

ΓΡΑΠΤΗ ΑΠΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2020

Διδάσκοντες
ΤΣΙΤΣΙΓΚΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΦΑΝΑΡΑΣ

Αθανασίου Μάριος: 1231201800002

1
2
Πρόλογος

Αφορμή για την σύνθεση της παρούσης φροντιστηριακής εργασίας αποτέλεσε το

μάθημα της Κοινωνιολογίας. Το μόνο και κύριο εμπόδιο που αντιμετώπισα κατά την
εκπόνηση της εργασίας αφορούσε τον περιορισμό και την γενικότερη αναταραχή
που δημιούργησε η ύπουλη πανδημία που μας ταλαιπωρεί αυτούς τους καιρούς
Παρόλες τις δυσκολίες όμως, το αποτέλεσμα με έκανε περήφανο καθώς, κατά την
ταπεινή μου άποψη, είναι αξιοπρεπές. Κύριο μέλιμά μου ήταν να συμπτήξω την ύλη
των βασικών κεφαλαίων όπως μας υποδείξατε, σε μερικές σελίδες. Φυσικά, ένα
βιβλίο δε μπορεί να συμπτυχθεί ολόκληρο σε μια τόσο περιοριστική εργασία αλλά
ελπίζω να κατάφερα να αποτυπώσω την ουσία του κάθε κεφαλαίου χωρίς να ασθενεί
η εργασία μου σε συνοχή και νόημα.

3
Πίνακας Περιεχομένων
Πρόλογος..................................................................................................................................3
Κεφάλαιο Α’..............................................................................................................................5
Κεφάλαιο Β’..............................................................................................................................8
Βιβλιογραφία..........................................................................................................................10

4
Κεφάλαιο Α’

Στην κοινωνιολογία όπως και σε κάθε θεωριτική επιστήμη δεν ορίζουμε αλλά
προσδιορίζουμε συμπεριφορές, γεγονότα και ιδέες. Έτσι με τις διαφορετικές
προσεγγίσεις έχουμε την δυνατότητα να μην αποφύγουμε τις μονομέριες και να
έχουμε μια πιο ολοκληρωτική αντίληψη για το αντικείμενο που εξετάζουμε.

Η έννοια της κοινωνικότητας προσδιορίζεται διαφορετικά από κάθε κοινωνιολόγο

αλλά γενικότερα, ορίζεται ως η ανάγκη συνύπαρξης των ατόμων δίχως να λαμβάνεται
υπόψη η ωφέλεια. Αυτή η κοινωνικότητα εκφράζεται με τις κοινωνικές δράσεις κάθε
ατόμου. Δράσεις, δηλαδή, συνειδητές και σκόπιμες που πηγάζουν από τις
διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων και χωρίζονται σε: α) σκόπιμες, β) αξιολογικές,
γ)παραδοσιακές, δ) θυμικές. Όταν αυτές οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν σκοπό την
επικοινωνία με σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών, τότε μιλάμε για διαντίδραση.

Μια από τις πλέον τετριμμένες έννοιας είναι αυτή της αλληλεπίδρασης. Η
αλληλεπίδραση έχει σκοπό την αμοιβαία ωφέλεια και είναι μια εξαρτώμενη δράση
μεταξύ δύο ή και παραπάνω ατόμων. Σαφώς, δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο
για την επιστήμη της Κοινωνιολογίας δίχως να ορίσουμε έστω το τι είναι κοινωνία.
Θα μπορούσε κανείς να πει πως αποτελεί απλά ένα σύνολο ατόμων. Ο Ντυρκέμ όμως
λέει πως είναι το σύστημα που προκύπτει από την επαφή των ατόμων. Ας μου
επιτραπεί να δανειστό τα λόγια του περιεκτικού Δ. Τσαούση, από το βιβλίο του ‘Η
κοινωνία του Ανθρώπου’ σελ. 81, όπου λέει πως η κοινωνία ορίζεται ως «ένα
καθολικό, αυτοτελές και οργανωμένο σύνολο ανθρώπων που έχει τη δική του
ταυτότητα και συνέχεια στον χρόνο».

Τι μελετά η επιστήμη της κοινωνιολογίας; Κοινωνικά φαινόμενα, αυτά έχουν τα

εξής χαρακτηριστικά: α) αντιδιαστέλεται από το ατομικό-ψυχολογικό φαινόμενο, β)
προσδιορίζει την συμπεριφορά και τον τρόπο δράσης των ατόμων, γ) συνιστά ένα
όλον, δ) διαθέτει μια αυτοτέλεια, ε) δεν έχει στατικότητα.

Την κοινωνία με την κοινότητα διέκρινε πρώτος ο Τέννις, που είπε πως η κοινότητα
είναι πρωϊόν φυσικής βούλησης, ενώ η κοινωνία λογικής. Διάκριση πρέπει να γίνει
και μεταξύ κοινωνίας και κράτους που, παρόλο που είναι φορέας κοινωνικού
ελέγχου, από το 18ο αιώνα (κατά την Γαλλική επανάσταση) βλέπουμε οι δρόμοι

5
μεταξύ κοινωνίας και κράτους να χωρίζονται καθώς το δεύτερο αμφισβιτείται.
Επίσης, χωριστούς δρόμους μετέπειτα πήρε και η φύση με την κοινωνία ενώ η πρώτη
κοινωνία στις απαρχές της σχετιζόταν άμεσα με την φύση. Τέλος η σχέση κοινωνίας
και ατόμων είναι σε μια διαρκή σύνδεση, καθώς η κοινωνία αποτελείται από άτομα.
Βέβαια η συζήτηση εστιάζει στο ποίος κρατάει τα ηνία, ποιος έχει προτεραιότητα. Ο
Προτεσταντισμός, όπως και το φιλοσοφικό κίνημα το Υπαρξισμού, έδιναν και δίνουν
προτεραιότητα στο άτομο. Σε ουδέτερη στάση βρίσκεται ο Καπιταλισμός που δεν
δίνει προτερεότητα σε κανένα από τα δύο. Ο Νεομαρξισμός, υποστηρίζει πως πρέπει
να υπάρξει συμφιλίωση μεταξύ κοινωνίας και ατόμων. Και ο Ντυρκέμ υποστηρίζει
την υπεροχή της κοινωνίας έναντι του ατόμου. Για τον ίδιο, η κοινωνία είναι στην
ουσία το όλον και η πηγή των πάντων, γιατί από την ίδια πηγάζουν όλα τα κοινωνικά
πράγματα: α) οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, β) η ηθική, γ) η επιστήμη, δ) η
εκπαίδευση, ε) το δίκαιο.

Σημαντικό, τώρα που εξετάσαμε τους βασικούς ορισμούς της κοινωνιολογίας, είναι
να δούμε το πως δομείται μια κοινωνία και τι οργάνωση έχει. Αυτο σημαίνει οτι
βλέπουμε τη μορφολογία που έχουν οι διανθρώπινες σχέσεις και πως αυτές
θεμελιώνονται σε συγκεκριμένους κανόνες και αξίες. Η κοινωνιολογία, μελετά και
πληθυσμιακά ζητήματα και κυρίως το ζήτημα της μετανάστευσης. Την διακρίνει σε
εσωτερική και εξωτερική και υποστηρίζει πως η βασικοί παράγοντες που την
προκαλούν είναι: α) φυσικοί παράγοντες, β) οικονομικοί παράγοντες, γ) κοινωνικοί
παράγοντες, δ) ψυχολογικοί παράγοντες. Στην δομή της κοινωνίας ο πληθυσμός στον
αγροτικό και στον αστεακό. Ο πρώτος χωρίζεται στις εξής υποκατηγορίες:
α)πρωτόγονοι β) χωρικοί γ) γεωργοι, και ο δεύτερος πηγάζει είτε από την φυσική
αύξηση του πληθυσμού σε έναν τόπο είτε από την μετανάστευση του αγροτικού
πληθυσμού. Άρα ο πληθυσμός των πόλεων θα αποτελείται από: α) γηγενείς, β) πρώην
χωρικούς, γ) ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων δ) απόκληρους.

Αυτός ο πολυπολιτισμικός πληθυσμός των πόλεων συνέβη εξαιτίας του φαινόμενου

του αστισμού. Παράγοντες που προκάλεσαν αυτό το φαινόμενο ήταν: α) η εξέλιξη
του πολιτισμού από το στάδιο της βαρβαρότητας στο στάδιο του πολιτισμού. β) στην
επίδραση που άσκησαν οι θεσμοί. γ) στην ανάπτυξη του εμπορίου. Έτσι, τα βασικά
γεγονότα όπως οι δικοικητικές υπηρεσίες δημοσίου και ιδιωτικού χαρακτήρα και
κατοικίες της άρχουσας τάξης (κυρίως παλαιότερα), λαμβάνουν χώρα στο κέντρο της
πόλης.

6
Για να αποφευχθεί η σύγχυση, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε την διαφορά των όρων
‘κοινωνικά στρώματα’ και ‘κοινωνικές τάξεις’. Στα κοινωνικά στρώματα γίνεται
κατανομή των επιμέρους ατόμων με βάση τη θέση, τους ρόλους, το φύλο, την ηλικία,
τον καταμερισμό εργασίας και τον πλούτο. Στις κοινωνικές τάξεις μπορούν υπάρξουν
πολλά στρώματα και εκφράζεται ως μια κοινωνική ομάδα με ορισμένα κοινά και
εξωτερικά χαρακτηριστικά.

Έχουν επίσης διαφορετική ιεραρχία. Τα κοινωνικά στώματα ακολουθούν τρία

σχήματα: α) το λειτουργικό σχήμα: τι έργο επιτελεί η κάθε ομάδα, β) το
διαβαθμιστικό και γ) το διχοτομικό: με ομάδες αντίθετες, κορυφής και βάσης.
Κοινωνικά στρώματα θεωρούνται η δουλεία, οι κατεστημένες τάξεις της μεσαιωνικής
φεουδαρχικής Ευρώπης κατά τον Μποττομόρε και οι κάστες. Όσον αφορά τις
κοινωνικές τάξεις, οι ιεραρχία είναι κάπως διαφορετική. Με βάση τα οικονομικά
κριτήρια έχουμε: α) την ανώτερη τάξη, β) την μεσαία τάξη, γ) την εργατική τάξη.

Η στενότερη έννοια συλλογικής υπόσταση στη δομή της κοινωνίας δεν είναι άλλη
από την κοινωνική ομάδα. Σε αυτήν θα βρεί κανείς άτομα με περιορισμένους κοινούς
σκοπούς και συνείδηση της ιδιαιτερότητας. Φυσικά, οι κοινωνικές ομάδες
περιλαμβάνουν και κανόνες που έχουν ως σκοπό την ρύθμιση της συμπεριφοράς και
δράσης των ατόμων. Τι συντηρεί όμως μια κοινωνική ομάδα; α) η θεσμοποίηση των
σχέσεων και των ρόλων, β) οι πολιτικοί κανόνες και οι αξίες που περιλαμβάνει, γ) η
εξασφάλιση της τάξης και δ) η εχθρική στάση απέναντι στον εξωτερικό κόσμο και
την απομόνωση. Κοινωνικές ομάδες μπορούν να θεωρηθούν: α) η οικογένεια, β) η
κοινότητα, γ) τα πολιτικά κόμματα με τις ιδεολογίες τους δ) ο λαός και ε) οι
κοινωνικοί οργανισμοί.

Προχωράμε τώρα στους κοινωνικούς δεσμούς, που είναι στην φύση τους δεσμοί
συγγένειας, φιλίας, εξουσίας και πολιτικής ελευθερίας. Τέτοιοι είναι:

Α) Η κοινωνική αλυλλεγύη: συνδέει άτομα, ομάδες, κοινότητες, ενώσεις, κοινωνίες

και λαούς. Ο Ντυρκέμ την χώριζε σε αρνητική και θετική και η Σχολή της
Φρανκφούρτης την έβλεπε να πηγάζει από την αίσθηση της περατότητας της
ανθρώπινης φύσεως.

Β) Η Συλλογική ταυτότητα: εδώ το εγώ συνειδητοποιεί την ύπαρξή του μέσα από
την ύπαξη και την διαφορετικότητα του άλλου.

7
 Γ) Η Συλλογική συνείδηση: βάση του ορισμού που έδωσε ο Ντυρκέμ, είναι το
σύνολο των πεποιθήσεων και των αισθημάτων που διακατέχει το μέσο όρο των
μελών μιας κοινωνίας

Δ) Η κοινωνική συνοχή: με τον όρο αυτό εκφράζεται κατά τον Δ.Γ. ΤΣΑΟΥΣΗ ως ο
σύνδεσμος και η συναρμογή των μελών μιας κοινωνίας.

8
Κεφάλαιο Β’

Το προηγούμενο κεφάλαιο το λήξαμε αναλύοντας περιληπτικά τη βασική δομή της

κοινωνίας, καθώς και την οργάνωσή της. Σε αυτή την ενότητα θα εξετάσουμε
συνοπτικά μερικά από τα βασικά κοινωνικά εργαλεία.

Για την εύρυθμη λειτουργεία μιας κοινωνίας χρειάζεται να πληρούνται κάποιες

προϋποθέσεις, αυτές είναι οι εξής:

1) Συστήματα επικοινωνίας
2) Οικονομικό σύστημα που παράγει και διανέμει τα αγαθά
3) Τρόποι κοινωνικοποίησης των νέων γενεών
4) Σύστημα εξουσίας
5) Συστήματα διατήρησης και αύξηση της κοινωνικής συνοχής και
6) Συστήματα αναγνώρισης σημαντικών γεγονότων για πρόσωπα και
κοινωνία

Οι κοινωνικοί θεσμοί είναι ένα από τα κοινωνικά εργαλία και σύμφωνα με τον
Σπένσερ, ο οποίος εισάγει πρώτος τον όρο, εννοείται το σταθερό πλαίσιου που
περιλαμβάνει σταθερή και στοχευμένη συλλογική δράση, προκαθορισμένους και
υποχρεωτικούς κανονες συμπεριφοράς και δραστηριοποίησης. Διακρίνονται σε: α)
βιολογικούς β) θρησκευτικούς, γ) πολιτικούς, δ) δικαιϊκούς, ε) κρατικής προστασίας,
στ) οικονομικούς, ζ) πολιτισμικούς και εκπαιδευτικούς.

Άλλο ένα κοινωνικό εργαλέιο είναι οι ίδιες οι κοινωνικές θέσεις και οι κοινωνικοί
ρόλοι. Κοινωνική θέση για την επιστήμη της κοινωνιολογίας είναι ο χώρος που
κατέχει το άτομο σε ένα σύστημα κοινωνικών σχέσεων. Ο κάτοχος του κοινωνικού
ρόλου είναι υποχρεωμένος να δράσεικατα έναν ορισμένο τρόπο, οι κοινωνικοί ρόλοι
έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: α) διαιώνιση, β) συμπληρωματικότητα, γ) ιεράρχηση.

Τα κοινωνικά σύμβολα, αποτελούς από εκείνα τα κοινωνικά εργαλία που ως

κοινωνικά προϊόντα εξυπηρετούν, όχι μόνο το σύνολο των αναγκών επικοινωνίας
αλλά και το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων και πραγμάτων. Σημαντικό είναι να
επισημανθεί πως έχουν ιερό χαρακτήρα.

Από την μικρή μας ανάλυση για τα κοινωνικά εργαλεία δεν θα ήταν δυνατό να
λείψουν οι κοινωνικοί κανόνες γιατί είνια απαραίτητοι όροι κοινωνικής

9
συμπεριφοράς και κοινωνικής δράσης. Προέρχονται είτε από την παράδοση είτε από
τις παραδεδομένες αξίες και αντλούν το κύρος τους από την γενική τους ισχύ και
αποδοχή. Η παραβίαση τους σημαίνει αυτόματα που το άτομο θα υποστεί συνέπεις
και η συμόρφωση θα στηρίζεται στα εξής κίνητρα: α) το κίνητρο του φόβου απέναντι
σε άμεσες ή και έμμεσες κυρώσεις, β) το κίνητρο της ανταμοιβής, γ) το κίνγτρο της
αυτονόητης υποταγής στα δεδομένα της παράδοσης, δ) το κίνητρο της υποταγής στα
κοινωνικώς παραδεδομένα.

Τέλος, στα κοινωνικά εργαλεία ανήκει, ως φυσικό επακόλουθο των κοινωνικών

κανόνων και ο κοινωνικός έλεγχος. Τι είναι ο κοινωνικός έλεγχος; Τα μέσα που
χρησιμοποιεί μια κοινωνία για να ελέγχει την σκέψη και την δράση των μελών της,
ώστε να μην παραβαίνουν συγκεκριμένους κοινωνικούς κανόνες και κανονισμούς,
αλλά να ζουν σύμφωνα με αυτούς. Διακρίνεται σε θετικό (οταν επιδοκιμάζει
συμπεριφορές), αρνητικό (όταν αποδοκιμάζει συμπεριφορές), σκόπιμο (όταν έχει
συγκεκριμένο σκοπό) και τυχαίο (όταν αναφέρεται στη γενικότερη επιρροή της
κοινωνίας στα άτομα και τις ομάδες). Με ποια μέσα μπορεί να ασκηθεί ο κοινωνικός
έλεγχος;

Α) Μέσω της οικογένειας: καθώς μέσω αυτής συντελείται η αρχική μορφή της
κοινωνικοποίησης

Β) Μέσω της εκπαίδευσης: γιατί έχει μια ελεγκτική δυνατότητα και με παιδαγωγικό
τρόπο συμμορφώνει το άτομο με τις απαιτήσεις της κοινωνίας

Γ) Μέσω της κοινωνικοποίησης

Δ) Μέσω της εξουσίας: που κατά το Βέμπερ η εξουσία χωρίζεται σε τρείς ιδεότυπους
 Την χαρισματική εξουσία που έχει περισσότερο θρησκευτικό χαρακτήρα παρά
ορθολογικό.

 Την Παραδοσιακή: που αποκτά την θέση της από την παράδοση

Και την νόμιμη: που προκύπτει από την έννομη τάξη

Ε) μέσω του διακαίου: η κυριότερη και πλέον αποτελεσματικότερη μορφή

κοινωνικού ελέγχου. Απομονώνει τις αυθαιρεσίες καθώς και τον υποκειμενισμό.

Στ) μέσω ανώνυμων και απροσδιόριστων δυνάμεων: διακρίσεις, κοινωνική

κατακραυγή, επιβράβευση, αποκλεισμός.

10
Ζ) μέσω των εθίμων

Η) μέσω της κοινής γνώμης

Θ) μέσω της θρησκείας

Ι) μέσω της ηθικής

Ια) μέσω της καλλιεργούμενης ανάγκης για ομοιομορφία

Ιβ) μέσω της άμμεσης ή έμμεσης λογοκρισίας

Ιγ) μέσω της γραφειοκρατείας και τεχνολογίας

11
Κεφάλαιο Γ’

Σε αυτό το καταληκτικό μας κεφάλαιο

12
Βιβλιογραφία

Οι πληροφορίες για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας αντλήθηκαν από το

πολύτιμο βιβλίο του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Β. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ «ΕΥΣΥΝΟΠΤΗ
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ», ΑΘΗΝΑ 2008

13