Μαθηματικα Κατεύθυνσης 2019 - Μέρος Α PDF

[2]
Στο συγκεκριμένο τεύχος περιέχεται
όλη η θεωρία και μια συλλογή ασκήσεων
για τα Μαθηματικά προσανατολισμού της Γ΄ Λυκείου.
Δεν αντικαθιστά το σχολικό βιβλίο
αλλά λειτουργεί ως συμπλήρωμά του
για την καλύτερη κατανόηση
και εμβάθυνση των μαθηματικών εννοιών
που διαπραγματεύεται το σχολικό βιβλίο.
Σεπτέμβριος 2019
2η έκδοση
Το εξώφυλλο δημιουργήθηκε με τη βοήθεια της ιστοσελίδας https://www.canva.com
[3]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
1.1 – 1.2 Πραγματικοί αριθμοί  Συναρτήσεις …………………………………………………. 5

1.3 Μονότονες συναρτήσεις  Αντίστροφη συνάρτηση ………………………………….. 28
1.4  1.5 Όριο συνάρτησης στο x0  Ιδιότητες ορίων …………………………………………… 51
1.6 Μη πεπερασμένο όριο συνάρτησης στο x0 ……………………………………………. 72
1.7 Όριο συνάρτησης στο άπειρο …………………………………………………………. 86
1.8Α Συνέχεια συνάρτησης …………………………………………………………………. 106
1.8Β Συνέχεια συνάρτησης σε διαστήματα και βασικά θεωρήματα………………………… 119
ΜΕΡΟΣ Β΄
Προτεινόμενα διαγωνίσματα……………………………………………………………………… 16
[4]
§ 1.1 – 1.2 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ - ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
Το σύνολο των πραγματικών αριθμών
Το σύνολο των φυσικών αριθμών είναι: ΙΝ={0, 1, 2, 3, …}

Το σύνολο των ακεραίων αριθμών είναι: Ζ={ …, −2, −1, 0, 1, 2, …}
Ρητοί αριθμοί ονομάζονται οι αριθμοί που μπορούν να γραφούν ως κλάσματα με αριθμητή και
α
παρονομαστή ακεραίους αριθμούς. Το σύνολο των ρητών αριθμών είναι: Q={ / α, βZ με β≠0}
β
Το σύνολο των πραγματικών αριθμών IR αποτελείται από όλους τους ρητούς και άρρητους
αριθμούς και ως γνωστόν μπορεί να παρασταθεί με τη βοήθεια του άξονα των πραγματικών αριθμών.
Για τα σύνολα ΙΝ, Ζ, Q και IR ισχύει: ΙΝ  Ζ  Q  IR .
Παρατήρηση : Τα σύνολα ΙΝ −{0}, Ζ−{0}, Q−{0}, IR −{0} τα συμβολίζουμε συντομότερα με

ΙΝ* , Ζ*, Q*, IR * αντίστοιχα.
Ταυτότητες
α  β 2  α 2  2αβ  β 2 α  β 2  α 2  2αβ  β 2
α 2  β 2  α  β α  β  α  β  γ 2  α 2  β 2  γ 2  2αβ  2βγ  2γα
α  β 3  α 3  3α 2β  3αβ 2  β 3 α  β 3  α 3  3α 2β  3αβ 2  β 3
α 3  β 3  α  β  α 2  αβ  β 2  α 3  β 3  α  β  α 2  αβ  β 2 
α  β  γ 3  α 3  β 3  γ 3  3 α  β β  γ γ  α 

α ν  β ν  α  β  α ν 1  α ν 2 β    αβ ν 2  β ν 1  για κάθε νΙΝ*
[5]
Ταυτότητα Euler : α 3  β 3  γ 3  3αβγ 
1
2

α  β  γ   α  β 2  β  γ 2  γ  α 2 
Αν α  β  γ  0 ή α  β  γ τότε η ταυτότητα του Euler παίρνει την εξής
απλή μορφή: α 3  β 3  γ 3  3αβγ
Επίσης χρήσιμες είναι οι ταυτότητες:

α 2  β 2  α  β   2αβ α 3  β 3  α  β   3αβ α  β 
2 3
και
Απόλυτη τιμή πραγματικού αριθμού
ΟΡΙΣΜΟΣ Η απόλυτη τιμή ενός πραγματικού αριθμού α, συμβολίζεται με α και

ορίζεται ως εξής:
 α, αν α  0
α 
 α, αν α  0
Μερικές από τις βασικές ιδιότητες της απόλυτης τιμής είναι οι εξής:
2
 α  α2
 α2  α
  α α α
α α
 αβ  α β και  (αν β  0 )
β β
 Αν θ  0 τότε x  θ  θ  x  θ
 Αν θ  0 τότε x  θ  x  θ ή x  θ
 α  β  αβ  α  β
Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α (Α IR) μια δια-
δικασία με την οποία κάθε στοιχείο xA αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο πραγ-
ματικό αριθμό y.
Το y ονομάζεται τιμή της f στο x και συμβολίζεται με f(x).
[6]
Παρατηρήσεις : α) Η μεταβλητή x ονομάζεται ανεξάρτητη μεταβλητή ενώ η y ονομάζεται
εξαρτημένη μεταβλητή.
β) Το πεδίο ορισμού Α μιας συνάρτησης, είναι το σύνολο όλων των τιμών του x, για
τις οποίες ο τύπος της συνάρτησης έχει νόημα. Το πεδίο ορισμού μιας συνάρ-
τησης f συμβολίζεται με Df ή Αf.
γ) Το σύνολο που έχει ως στοιχεία τις τιμές της f για όλα τα xA, λέγεται σύνολο
τιμών της f και συμβολίζεται με f(A), δηλαδή:
f(A)={y / y=f(x) για κάποιο xA }
δ) Όταν σε μία συνάρτηση δεν δίνεται το πεδίο ορισμού της, πρέπει να το προσδιο-
ρίσουμε, βρίσκοντας το σύνολο όλων των πραγματικών αριθμών για τους οποί-
ους ο τύπος της συνάρτησης έχει νόημα.
ε) Για την εύρεση του πεδίου ορισμού μιας συνάρτησης της οποίας μας δίνεται ο
τύπος, σημειώνουμε ότι:
 οι πολυωνυμικές συναρτήσεις έχουν πεδίο ορισμού το IR. Το ίδιο συμβαίνει
και για τις συναρτήσεις ημx, συνx και αx

 οι παρονομαστές, όπου κι αν αυτοί εμφανίζονται, πρέπει να είναι διάφοροι
του μηδενός
 οι υπόριζες ποσότητες πρέπει να είναι μεγαλύτερες ή ίσες του μηδενός
 όπου παρουσιάζονται λογάριθμοι logf(x) ή lnf(x) πρέπει να ισχύει f(x)>0.
στ) Για να οριστεί πλήρως μια συνάρτηση f, πρέπει να είναι γνωστά δύο στοιχεία:
 το πεδίο ορισμού της
 ο τύπος της, δηλ. η τιμή της για κάθε x του πεδίου ορισμού της.
Γραφική παράσταση συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε τη συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Το σύνολο των σημείων

Μ(x, f(x)) για κάθε xA, λέγεται γραφική παράσταση της f και συμβο-
λίζεται συνήθως με Cf.
Ο τύπος y  f ( x ) της συνάρτησης, επαληθεύεται μόνο από τις συντεταγμένες των σημείων της γρα-
φικής της παράστασης. Επομένως ο τύπος y  f ( x ) είναι η εξίσωση της γραφικής παράστασης της f.
Παρατηρήσεις : α) Κάθε xA αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο yIR , συνεπώς δεν υπάρχουν σημεία
της γραφικής παράστασης της f που να έχουν την ίδια τετμημένη. Άρα κάθε
κατακόρυφη ευθεία τέμνει τη γραφική παράσταση μιας συνάρτησης σε ένα το
πολύ σημείο.
[7]
β) Το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο των τετμημένων της Cf.
γ) Το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο των τεταγμένων της Cf.
δ) Η τιμή της f στο x0A είναι η τεταγμένη του σημείου τομής της ευθείας
x  x 0 με τη Cf.
ε) Τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων δύο συναρτήσεων f και g βρί-

y  f (x)
σκονται από τη λύση του συστήματος: 
y  g(x )
στ) Τα κοινά σημεία της Cf μιας συνάρτησης f με τον άξονα xx΄ βρίσκονται από
y  f (x)
τη λύση του συστήματος: 
y  0
[8]
ζ) Τα κοινά σημεία της Cf μιας συνάρτησης f με τον άξονα yy΄ βρίσκονται από
y  f (x)
τη λύση του συστήματος: 
x  0
η) Για να βρούμε τη σχετική θέση των γραφικών παραστάσεων Cf, Cg των συ-
ναρτήσεων f, g αντίστοιχα, μελετάμε το πρόσημο της διαφοράς f(x)g(x)
(xDf  Dg). Επομένως:
 αν f ( x )  g( x )  0 για κάθε x ενός διαστήματος Δ, τότε στο Δ η Cf είναι ψη-
λότερα από τη Cg.
 αν f ( x )  g( x )  0 για κάθε x ενός διαστήματος Δ, τότε στο Δ η Cf είναι χαμη-
λότερα από τη Cg.
θ) Η γραφική παράσταση της | f | αποτελείται από τα τμήματα της Cf που είναι
πάνω από τον άξονα xx  και από τα συμμετρικά σημεία ως προς τον xx  της Cf
που βρίσκονται κάτω από αυτόν.
ι) Η γραφική παράσταση της f είναι συμμετρική της γραφικής παράστασης της

f ως προς τον xx  .
ια) Κατακόρυφη μετατόπιση γραφική παράστασης:

 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x )  c , προκύπτει από την
κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα πάνω.

 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x )  c , προκύπτει από την
κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα κάτω.
[9]
ιβ) Οριζόντια μετατόπιση γραφική παράστασης:
 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x  c) , προκύπτει από την
οριζόντια μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα αριστερά.
 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x  c) , προκύπτει από την
κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα δεξιά.
Γραφικές παραστάσεις βασικών συναρτήσεων
 Πολυωνυμική συνάρτηση f ( x)  αx  β
 Πολυωνυμική συνάρτηση f ( x )  αx 2
[10]
 Πολυωνυμική συνάρτηση f ( x )  αx 3
α
 Ρητή συνάρτηση f(x)=
x
 Η συνάρτηση f(x)= x
[11]
 Η συνάρτηση f(x)= | x |
 Εκθετική συνάρτηση f(x) = αx
 Λογαριθμική συνάρτηση f(x) = logαx
[12]
 Τριγωνομετρικές συναρτήσεις
Ιδιότητες λογαρίθμων
 log x  y  x  10 y και ln x  y  x  e y
 log 10  1 και ln e  1
 log 1  0 και ln 1  0
 log x  log y  x  y και ln x  ln y  x  y
 log x  log y  x  y και ln x  ln y  x  y
 log x 1 x 2   log x 1  log x 2 και ln x1x 2   ln x1  ln x 2
x1 x
 log  log x 1  log x 2 και ln 1  ln x 1  ln x 2
x2 x2
 log x κ  κ log x και ln x κ  κ ln x
Όλες οι παραπάνω ιδιότητες ισχύουν με την προϋπόθεση ότι οι λογάριθμοι έχουν νόημα.
[13]
Άρτια – Περιττή συνάρτηση
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f:AIR ονομάζεται άρτια όταν για κάθε xA ισχύει:
 xA
 f ( x )  f ( x )
Η γραφική παράσταση μιας άρτιας συνάρτησης είναι συμμετρική ως προς τον άξονα yy  .
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f:AIR ονομάζεται περιττή όταν για κάθε xA ισχύει:
 xA
 f (x)  f (x)
Η γραφική παράσταση μιας περιττής συνάρτησης είναι συμμετρική ως προς την αρχή των αξόνων.
Παρατήρηση : Αν f είναι περιττή συνάρτηση με πεδίο ορισμού Α και 0Α, τότε:

f (0)  f (0)  f (0)  f (0)  2f (0)  0  f (0)  0
Ισότητα συναρτήσεων
ΟΡΙΣΜΟΣ Δυο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες όταν:

 έχουν το ίδιο πεδίο ορισμού Α
 για κάθε xA ισχύει f(x)=g(x)
Παρατήρηση : Θεωρούμε δυο συναρτήσεις f, g και τα πεδία ορισμού τους Α, Β με Α≠Β. Αν

υπάρχει ένα υποσύνολο Γ των Α, Β έτσι ώστε για κάθε xΓ να ισχύει f(x) =g(x),
τότε λέμε ότι οι συναρτήσεις είναι ίσες στο Γ.
[14]
Πράξεις με συναρτήσεις
Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g με πεδίο ορισμού Α, Β αντίστοιχα. Ορίζουμε τις ακόλουθες πράξεις
μεταξύ των συναρτήσεων:
 Πρόσθεση: (f+g)(x) = f(x) + g(x) με Df+g = AB
 Αφαίρεση: (fg)(x) = f(x)  g(x) με Dfg = AB
 Πολλαπλασιασμός: (fg)(x) = f(x)g(x) με Dfg = AB
f  f (x)
 Διαίρεση:  ( x )  με D f = {xAB / g(x)0}
g g( x ) g
Σύνθεση συναρτήσεων
Αν f, g είναι δυο συναρτήσεις με πεδία ορισμού Df και Dg αντίστοιχα, τότε ονομάζουμε σύνθεση της
f με τη g και τη συμβολίζουμε gοf τη συνάρτηση με τύπο g  f ( x )  gf ( x ) 
Το πεδίο ορισμού της gοf είναι Dgοf ={xDf / f(x)Dg}
Παρατηρήσεις : α) Γενικά ισχύει fοg  gοf

β) Αν f, g, h είναι τρεις συναρτήσεις και ορίζεται η fο(gοh), τότε ορίζεται και η
(fοg)οh και ισχύει: (fοg)οh=fο(gοh)
γ) Είναι προφανές πως η συνάρτηση gοf ορίζεται αν f (A)  D g  .
[15]
Ασκήσεις
Πεδίο ορισμού συνάρτησης
1. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

α) f ( x )  x 2  2 x  7
 π Η εύρεση του πεδίου ορισμού μιας

β) g(x )  ημx  συν  x    x 9
 8 συνάρτησης, γίνεται πριν από
γ) h(x)  3  συνx  ημx οποιαδήποτε πράξη ή απλοποίηση

δ) φ( x )  ln 4x 2  2x  1  του τύπου της.

x 1 x  ημx
α) f ( x )  β) g( x ) 
2x  3x  1
2
3x  4x 2  x  2
3
x 1 x 3 x2  3 x2  3
γ) h ( x )   2 δ) φ( x )  
x  3x  2 x  5x  6
2
x 3  x 2  x  1 x 3  x 2  4x  4
3. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

1 1 2x  1
α) f ( x )   β) g( x ) 
x 3 x 5 x2  4
x 1 x2 x 1
γ) h ( x )   2 δ) φ( x )  
x  9 x 1
2
x x 2 x 3
2
4. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

1 e x  συν x
α) f ( x )  β) g ( x ) 
2
3 x
ex 1 x
5. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

2ημx - 1 x  πx
α) f ( x )  β) g( x ) 
ημ2x  συν2x - 1 3ημx  3συν x

5x 2  x  6 ημx
α) f ( x )  β) g( x ) 
x2 1 x x  4 x 2  5x  2
3
[16]
x2
γ) h ( x )  3 x  e  4 2e  x δ) k ( x )  3
4x
x7
ε) φ( x )  στ) q ( x )  1  3  x
x x

1 | 3  x | 3
9  x2
α) f ( x )  β) g( x ) 
| x | 1 | x | 2  1
8. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

5x x3
α) f ( x )  ln β) g ( x )  ln
x7 x5
x2 x 1 5  4x  x 2
γ) h ( x )  ln  3 log δ) φ( x ) 
5x x 3 ln x

α) f (x)  ln e 2 x  1  e e x  e  β) g( x ) 
2x  x
ln x  e   1
 1 
γ) h ( x )  ln  ln  2  δ) k ( x )  
ln 4 x 2  5x  1 
 x 
ε) φ(x )  ln  x 2  2x  2  x  1 στ) q( x )  e x  e  2  ln x

 
α) f ( x ) 
x2  x
β) g( x ) 
1

 ln x 2  5x  4 
2 4x
 18  4 x  32 x  25
2
x2  x 1 x2  x  5
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
9 x  4  3 x 1  27 2 log( x  1)  3
 x 3
 , αν x  α 2  1
11. Δίνεται ο τύπος f ( x )   x 2  x  1 . Να προσδιορίσετε τις τιμές του
x ln 2  ημx  , αν x  α  α  3
3

αIR , ώστε η f να είναι συνάρτηση.
x2 1
12. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  . Να προσδιορίσετε τις τιμές του
x 2  λx  4λ  7
λIR, ώστε η f να έχει πεδίο ορισμού το IR .
[17]
Γραφική παράσταση συνάρτησης
13. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

α) f ( x )  x  2 β) g( x )  x  2
γ) h(x)  ln x  1 δ) f (x)  ln( x  1)

1
α) f (x)   ln x β) g ( x )  
| x  2|
γ) h ( x )  2 x δ) φ( x )  συν x

2x 2  7 x  4 xe x 1  4e  e x
α) f ( x )  β) g ( x ) 
2x  1 4x
1 1
ln  x ln
x x xημx  π  πημx  x
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
1 x xπ

α) f ( x )  x  2  x β) g( x )  x x  2

α) f ( x )  ημx β) g(x )  | ln x |

 π
α) f (x )  ημ x   β) g ( x )  ln x  1
 2
19. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

 x3 , x  0  ημx , x  0 , π 
α) f ( x )   β) g ( x )  
 x , x  0 1  συν x , x  [  π, 0)
20. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

 x 2  4x  4 , x  2  e x 2 , x2
α) f ( x )   β) g( x )  
ln( x  1) , x2 ημ ( x  2)  1 , x2
[18]
συν x  συν x
α) f (x)  x 2  3x  2  x  2 β) g ( x )  , x[0, π]
2

α) f (x)  ln | x | β) g(x)  | συν x | , x[0, π]
2
 , x0
23. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x
ln( x  1)  1, x  0
α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f.

β) Με τη βοήθεια της γραφικής παράστασης, να προσδιορίσετε το σύνολο τιμών της f.
γ) Να βρείτε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f ( x )  α , για τις διάφορες τιμές του αIR .
24. Αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης f ( x )  αx 2  βx  3 διέρχεται από τα σημεία

Α(2, 5) και Β(1, 4) τότε:
α) να βρείτε τους α, β
β) να βρείτε τα κοινά σημεία της Cf με τον άξονα xx΄
γ) να γίνει η γραφική παράσταση της f.
25. Να ορίσετε τη συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση είναι:
Στη συνέχεια να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.
[19]
26. Να ορίσετε τη συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση είναι:
Στη συνέχεια να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 6 (Α΄ Ομάδας), 1, 5 (B΄ Ομάδας)
Εύρεση τύπου συνάρτησης
27. Δίνεται ορθογώνιο παραλληλόγραμμο με εμβαδόν 30 m2 . Να εκφράσετε την περίμετρο του

ορθογωνίου σε συνάρτηση με το μήκος του.
28. Δίνεται ένα ορθογώνιο φύλλο λαμαρίνας με διαστάσεις 1,5m και 50cm. Από τις γωνίες
κόβονται τέσσερα ίσα τετράγωνα και στη συνέχεια οι πλευρές διπλώνονται προς τα επάνω,
προκειμένου να σχηματιστεί ένα δοχείο σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου (ανοιχτό από
πάνω). Να ορίσετε τη συνάρτηση που εκφράζει:
α) το εμβαδόν της επιφάνειας του δοχείου
β) τον όγκο του δοχείου
29. Θέλουμε να τυπώσουμε σελίδες εμβαδού 600 cm2 έτσι ώστε τα περιθώρια του κειμένου να
είναι 3cm πάνω και κάτω και 2cm δεξιά και αριστερά. Να εκφράσετε το εμβαδόν που μπορεί να
καταλάβει το εκτυπωμένο κείμενο, ως συνάρτηση του πλάτους της σελίδας.
30. Δίνεται η ευθεία (ε): 2x  y  1  0 . Να ορίσετε τη συνάρτηση που εκφράζει την απόσταση
οποιουδήποτε σημείου της (ε) από την αρχή των αξόνων.
[20]
31. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x  1 . Να ορίσετε τη συνάρτηση που εκφράζει την
απόσταση οποιουδήποτε σημείου της γραφικής παράστασης της f από τo σημείο Α(0, 1).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3, 4, 9 (Β΄ Ομάδας)
Σημεία τομής γραφικών παραστάσεων – Σχετικές θέσεις
32. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα σημεία τομής των γραφικών παραστάσεων των παρακάτω
συναρτήσεων με τους άξονες:
α) f ( x )  x 2  4x  5 β) g( x )  4 x  2  9  4 x  16  5 x
4x x 3  2x 2  x  2
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
x  5x  4
2
x 1
 
ε) p( x )  ln x 2  1  ln 2x στ) q(x)  ημ 2x  1
33. Να βρείτε για ποιες τιμές του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται πάνω
από τον άξονα xx΄, όταν:
1 x 
α) f ( x )  4x 3  5x 2  7 x  2 β) f ( x )  ln  
1  x 
34. Να βρείτε για ποιες τιμές του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται κάτω
από τον άξονα xx΄, όταν:
x2 1
α) f (x )  5x 2  1  6x β) f ( x ) 
x2  x
35. 1
2
Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει 4f 3 (x)  4f 2 (x)  f (x)  ημx  e x για
κάθε x IR. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f είναι κάτω από τον άξονα xx΄.
36.  
Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  ln e 2 x  2 και g( x )  x . Να προσδιορίσετε για ποιες τιμές
του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται κάτω από τη γραφική παράσταση
της συνάρτησης g.
37. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  x 2  2x και g( x )  5  2x . Να προσδιορίσετε για ποιες

τιμές του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται πάνω από τη γραφική παρά-
σταση της συνάρτησης g.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3 (Α΄ Ομάδας)
[21]
Σύνολο τιμών συναρτήσεων
38. Να βρείτε τα σύνολα τιμών των συναρτήσεων:

x2 7x
α) f ( x )  , x[4, 6] β) g ( x )  , x[5, 7]
x 3 x2  9
39. Να προσδιορίσετε τα σύνολα τιμών των συναρτήσεων:

2x 1 3
α) f ( x )  ln , x  ,  β) g( x )  x 2  1
x 2 2

6  x, x2  x 2  1, 2x4
α) f ( x )   β) g ( x )  
 3x  2 , x2  3x , 4  x  15

α) f ( x )  2  x  x  2 β) g( x )  4  3 5  x
Άρτια – περιττή συνάρτηση
42. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f: IR IR καθώς και η συνάρτηση g: IR IR με τύπο
 f (x)
 , x0
g( x )   x 2 . Να εξετάσετε αν η g είναι άρτια ή περιττή.
1 , x0

Ισότητα συναρτήσεων
43. Να εξετάσετε σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις είναι f  g . Στις περιπτώσεις που είναι
f  g , να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του IR στο οποίο ισχύει f (x)  g(x) .
α) f ( x )  x 2  2x  1 και g ( x )   x 1  2
9x 2  4 2
β) f ( x )  και g( x )  3 
3x 2  2 x x
x  16
γ) f ( x )  και g( x )  x  4
x 4
[22]
44. Να εξετάσετε σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις είναι f  g . Στις περιπτώσεις που είναι
f  g , να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του IR στο οποίο ισχύει f (x)  g(x) .
x2  4 x3  8
α) f ( x )  και g( x )  2
x2 x  2x  4
x
και g(x)  e lnx x 
2 2
β) f (x)  ln e x
x4
γ) f ( x )  ln x  4  ln x  2 και g ( x )  ln
x2
x 4 e 2 x  xe x 1
δ) f ( x )  και g( x )  x 2 
x 2 e 2x xe x
45. Να αποδείξετε ότι οι συναρτήσεις f ( x)  x 2  5  x 2  1 και g ( x ) 

4
x  5  x2 1
2
είναι ίσες.
x 2  α  3β  1 x  1
46. Να βρείτε τα α, β IR ώστε να είναι ίσες οι συναρτήσεις f ( x )  και
x α β
x 2  2βx  1
g(x )  .
x  α  2β
47. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR . Να αποδείξετε ότι f  g , αν γνωρίζετε ότι για κάθε x IR
ισχύει η σχέση: g( x )  f ( x )  f ( x )  g( x )  1  2f ( x )g( x )  g( x ) 1  f ( x )  g( x )   f ( x ) .
48. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: A IR (A IR ). Να αποδείξετε ότι f  g , αν γνωρίζετε ότι για
κάθε x A ισχύει η σχέση: f 2 ( x )  g 2 ( x )  2x 2  2x f ( x )  g( x )  .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 7 (Α΄ Ομάδας)
Πράξεις συναρτήσεων
2x x2
49. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g( x )  2 . Να ορίσετε τις συναρτήσεις
x 1 x x2
f
f  g , f  g και .
g
[23]
50. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  x  3 και g(x)  9  x 2 . Να ορίσετε τις συναρτήσεις
g
f  g , f  g , f  g και .
f
2 x  1 , x   1 , 1  5  x , x   1 , 3
51. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )   και g ( x )   .
x  1 , x   1 , 2  2 x  3 , 0 , 1
f
Να ορίσετε τις συναρτήσεις f  g , f  g , f  g και .
g
Σύνθεση συναρτήσεων
52. Στο παρακάτω σχήμα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g.
Να υπολογίσετε τις αριθμητικές τιμές:

α) f g(1)  β) f g (1) 
γ) g f (1)  δ) g f (1) 
[24]
53. Στο παρακάτω σχήμα δίνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησης f. Με τη βοήθεια της
γραφικής παράστασης, να βρείτε τη λύση της εξίσωσης f (f ( x ))  0 .
54. Να ορίσετε τη σύνθεση fog και gof των συναρτήσεων:

2x 2  1
α) f ( x )  και g( x )  1  x
x2 1
β) f ( x)  2συν x και g( x)  4  x 2
55. Να ορίσετε τη σύνθεση fog και gof των συναρτήσεων:
α) f ( x )  1  x 4 και g ( x )  1  x
β) f ( x )  ln x 2 και g( x )  e x  1
56. Αν f ( x )  x  1 να ορίσετε τη συνάρτηση fof.
57. Να εκφράσετε τις παρακάτω συναρτήσεις ως σύνθεση δύο ή περισσοτέρων συναρτήσεων:

α) f ( x )  ημx  1 β) f ( x )  ημ 4 x  1
4
γ) f ( x )  ημ 4 x  1 δ) f ( x )  e 3x  e x 1  2
4

ε) f ( x )  ln x 2  e  στ) f ( x ) 
1
ln x  1
58. Να βρείτε συνάρτηση f τέτοια ώστε να ισχύει:

α) f  g  ( x )  4x 2  2x για κάθε xIR, αν g(x)  2x  1
x 4
β) f  g  ( x )  για κάθε x(0, 4)  (4, +), αν g( x )  x  2
x 2
[25]
59. Να βρείτε συνάρτηση g τέτοια ώστε να ισχύει:
 
α) f  g  ( x )  ln e  e x  x για κάθε  1  x  1 , αν f ( x )  ln
e 1 x
x 1
β) f  g  ( x )  x για κάθε xIR, αν f (x )  ln x  2
60. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f  f ( x )  6  2 x , για κάθε x IR. Να αποδειχθεί
ότι f (2)  2 .
61. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f  f  f ( x )  x 3  2x 2  6 , για κάθε x IR. Να

αποδειχθεί ότι f (3)  3 .
62. Δίνονται οι συναρτήσεις f,g: IR  IR. Να αποδείξετε ότι:

α) αν η f είναι άρτια και η g περιττή, τότε οι fog και gof είναι άρτιες
β) αν οι f, g είναι περιττές, τότε οι fog και gof είναι περιττές.
αx  1
63.
1
Δίνεται οι συναρτήσεις f, g με f ( x )  και g ( x )   . Αν η γραφική παράσταση
x2 x 1
της f διέρχεται από το σημείο Α(1, 2), τότε:
α) Να προσδιορίσετε το α.
β) Αν α  1 , να ορίσετε τη συνάρτηση f  f .
γ) Να εξετάσετε αν οι συναρτήσεις f  f και g είναι ίσες.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 10, 11, 12 (Α΄ Ομάδας), 6, 7, 8 (B΄ Ομάδας)
Συναρτησιακές σχέσεις
64. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f: Α  IR (Α IR). Αν 0Α, να αποδείξετε ότι f (0)  0 .
65. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR , για την οποία ισχύει f (x  y)  f (x)  f ( y) για κάθε x,y IR.
Να αποδείξετε ότι η f είναι περιττή.
66. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR , για την οποία ισχύει f (2x  y)  4f (x)  f ( y)  4xy για κάθε
x,y IR. Να αποδείξετε ότι:
α) f (0)  0 β) η f είναι άρτια γ) f ( x )  x 2
[26]
67. Να βρείτε τη συνάρτηση f: IR IR , αν γνωρίζετε ότι ισχύει 3f (x)  f (4  x)  4x  20 για κάθε
x IR.
68. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR , για την οποία ισχύει e f x  1  e x  f ( x ) για κάθε x IR. Να
βρείτε τον τύπο της f.
69. Μια περιττή συνάρτηση f:IR  IR έχει την ιδιότητα f ( x )  x 3  x για κάθε x IR.
α) Να αποδείξετε ότι f(0)=0 β) Να βρείτε τον τύπο της f
70. Βρείτε τη συνάρτηση f: IR  IR η οποία για κάθε x IR ικανοποιεί τη σχέση

f ( x )  x  x 2  f ( x  1)  x .
71. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR με f(0)=1 και f ( x  y)  e y f ( x ) για κάθε x,y IR..

Να αποδειχθεί ότι f(x) = ex, για κάθε x IR..
72. Μια περιττή συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f ( x )  x 3 , για κάθε x0.
α) Να βρεθεί το f(0).
β) Να προσδιοριστεί ο τύπος της f.
γ) Να γίνει η γραφική παράσταση της f.
73. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα 2f ( x )  f (1  x )  1  x 2  2x για κάθε x IR.

α) Να προσδιοριστεί ο τύπος της f.
β) Να γίνει η γραφική παράσταση της συνάρτησης g(x )  f ( x  1) .
74. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα x[f(x)+f(x)+2]+2f(x) = 0, για κάθε x IR..
α) Να αποδειχθεί ότι η f είναι περιττή.
β) Να βρεθεί ο τύπος της f.
[27]
ΜΟΝΟΤΟΝΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
§ 1.3
ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
Μονοτονία συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f λέγεται:

 γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της, όταν για
οποιαδήποτε x1, x2Δ με x 1  x 2 ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) (σχήμα α)

 γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της, όταν για
οποιαδήποτε x1, x2Δ με x 1  x 2 ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) (σχήμα β)
Μια συνάρτηση που είναι γνησίως αύξουσα ή γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ, λέγεται
γνησίως μονότονη στο Δ. Για να δηλώσουμε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση σε ένα διά-
στημα Δ, γράφουμε f  ενώ για να δηλώσουμε ότι είναι γνησίως φθίνουσα, γράφουμε f .
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f:A IR είναι γνησίως μονότονη τότε η εξίσωση f ( x )  0 έχει
το πολύ μία ρίζα στο Α.
β) Μια συνάρτηση f μπορεί να είναι γνησίως αύξουσα (φθίνουσα) στα διαστήματα
Δ1 και Δ2 αλλά μπορεί να μην είναι γνησίως αύξουσα (φθίνουσα) στο Δ1Δ2.
1
π.χ. η συνάρτηση f ( x ) 
x
[28]
γ) Αν η f είναι γνησίως αύξουσα (φθίνουσα) στα (α, β], [β, γ) τότε η f είναι γνησίως
αύξουσα (φθίνουσα) και στο (α, γ).
δ) Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη στο πεδίο ορισμού της, τότε θα λέμε
απλώς ότι η f είναι γνησίως μονότονη.
Ακρότατα συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α θα λέμε ότι:

 παρουσιάζει (ολικό ) μέγιστο στο x0A, το f ( x 0 ) , όταν ισχύει
f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε xΑ (σχήμα α)
 παρουσιάζει (ολικό) ελάχιστο στο x0A, το f ( x 0 ) , όταν ισχύει
f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε xΑ (σχήμα β)
Μπορεί κάποιες συναρτήσεις να παρουσιάζουν μόνο μέγιστο, άλλες μόνο ελάχιστο, άλλες και μέγιστο
και ελάχιστο ενώ κάποιες συναρτήσεις δεν παρουσιάζουν ούτε μέγιστο ούτε ελάχιστο.
Το μέγιστο και το ελάχιστο μιας συνάρτησης f (αν υπάρχουν) λέγονται ακρότατα.
[29]
Συνάρτηση 1-1
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f:A  IR λέγεται συνάρτηση 1−1 όταν για οποιαδήποτε
x1, x2A ισχύει: x 1  x 2  f (x 1 )  f (x 2 )
Δηλαδή μια συνάρτηση είναι 1−1 αν και μόνο αν για κάθε x1, x2A ισχύει:
f (x 1 )  f (x 2 )  x 1  x 2
Παρατηρήσεις : α) Αν η συνάρτηση f είναι 11, τότε για κάθε στοιχείο y του συνόλου τιμών της,
η εξίσωση f (x )  y έχει ακριβώς μια λύση ως προς x
β) Αν μια συνάρτηση f:A  IR είναι 1−1 τότε κάθε ευθεία παράλληλη στον xx΄ τέ-
μνει την Cf το πολύ σε ένα σημείο. Δηλ. δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής πα-
ράστασης με την ίδια τεταγμένη. Αυτό σημαίνει πως κάθε οριζόντια ευθεία
τέμνει τη Cf το πολύ σε ένα σημείο.
γ) Αν η f είναι 1−1 τότε η εξίσωση f ( x )  y έχει το πολύ μια λύση ως προς x.
[30]
δ) Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη είναι και 1−1. Το αντίστροφο δεν
ισχύει.
 x, x  0

π.χ. η συνάρτηση f ( x )   1
 x , x  0
α
ε) Οι συναρτήσεις f ( x)  αx  β , g( x )  αx 3 , h ( x )  , φ( x )  αe x  β με α  0
x
είναι 1−1. Η συνάρτηση p( x )  αx 2  βx  γ με α  0 δεν είναι 1−1.
Αντίστροφη συνάρτηση
ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε μια συνάρτηση f:A  IR η οποία είναι 11. Ορίζεται τότε η
συνάρτηση f 1: f (A)  IR από τη σχέση f ( x )  y  f 1 ( y)  x .
Η f 1 λέγεται αντίστροφη της f.
Συνεπώς, αν η f αντιστοιχίζει το x στο y, τότε η αντίστροφη συνάρτηση f 1 αντιστοιχίζει το y στο x.

Δηλαδή η f 1 είναι η αντίστροφη διαδικασία της f.
[31]
Επομένως:
● D f 1 = f(A)
● Το σύνολο τιμών της f 1 είναι το Df = A.
● Ισχύει: y  f ( x )  x  f 1 ( y) για κάθε yf(A)
Παρατηρήσεις : α) Αν f:A IR είναι αντιστρέψιμη συνάρτηση τότε:

 f 1(f(x)) = x για κάθε xA
 f(f 1(y)) = y για κάθε yf(A)
 (f 1)1 = f
β) Οι εξισώσεις f(x) = x και f1(x) = x είναι ισοδύναμες.
γ) Οι εξισώσεις f1(x) = f(x) και f(x) = x είναι ισοδύναμες μόνον όταν η f είναι γνη-
σίως αύξουσα.
δ) Οι Cf και C f 1 είναι συμμετρικές ως προς την ευθεία y  x .
[32]
Ασκήσεις
Μονοτονία συνάρτησης
1. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις με τις παρακάτω γραφικές παραστάσεις:
[33]
2. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία της συναρτήσεις:
α) f (x)  5x  4 β) g( x )  4  x
γ) h ( x )  ln 5  x   5  x δ) k ( x )  3x  e 2 x
3. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f ( x )  2  x  1 β) g ( x )  1  3  x

α) f ( x )  4x 5  x 3  x  2017 β) g( x )  5  x  2x 3  3x

γ) h ( x )  4x  1  ln x 3  8  δ) k ( x )  ln 5  x   e 2 x 1

α) f ( x )  x 2  e x  1 στο [0, +∞) β) g( x )  ( x  1) 2  ln x στο (0, 1]

α) f ( x )  x 2 β) g( x )  2x 2  4x  1

x 4  4 x 3 , x0
 x 2  4x  3  e x  4 , x  3
α) f ( x )   1 β) g( x )   2
ln x  x , x  0
2
 x  6x  9 , x3

x 2  e x , x  0 x 2  4 x  2  2 x , x  2
 
γ) h ( x )   1 δ) k ( x )   2  x
ln  x , x  0    x , x2
3
 x  3 
8. Αν η f: IR  (0, +∞) είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση, να βρείτε τη μονοτονία των συναρτήσε-
ων:
1
α) g(x)  ln f (x)  x β) h ( x )  f 2 ( x ) 
f (x)
 1  1
γ) φ( x )  e f ( x )  f   δ) k ( x )   f (x)
 f (x)  f (x)
[34]
9. Αν οι συναρτήσεις f, g: IR  IR είναι γνησίως μονότονες κι έχουν το ίδιο είδος μονοτονίας, να
μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f  g β) g  f
10. Αν οι συναρτήσεις f, g: IR  IR είναι γνησίως μονότονες κι έχουν διαφορετικό ίδιο είδος

μονοτονίας, να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f  g β) g  f
11. Αν η συνάρτηση f: A  IR (A IR) είναι γνησίως μονότονη, να μελετήσετε ως προς τη

μονοτονία τη συνάρτηση f  f .
12. Αν η συνάρτηση f: IR  (0, +) είναι γνησίως φθίνουσα και η g: IR  (, 0) γνησίως
αύξουσα, να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f  g β) f  g
1 1
γ)  δ) f 2  g 2
f g
13. Η συνάρτηση f: A IR είναι γνησίως μονότονη και η γραφική της παράσταση διέρχεται από τα
σημεία Α(0, 1) και Β(1, 5). Να βρείτε τη μονοτονία της f.
14. Η συνάρτηση f: A IR είναι γνησίως μονότονη και η γραφική της παράσταση διέρχεται από τα
σημεία Α(3, 1) και Β(10, 2). Να βρείτε τη μονοτονία της f.
15. Η συνάρτηση f: IR IR είναι γνησίως μονότονη και η γραφική της παράσταση διέρχεται από τα
σημεία Α(α2, α) και Β(α2 1, α+1) με α IR . Να βρείτε τη μονοτονία της f.
16. Δίνεται η συνάρτηση f: (0, +)  (0, +) για την οποία ισχύει ότι f (x) f (x)  x για κάθε
x(0, +). Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
17. Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  IR ώστε να ισχύει η σχέση
 
f ( x ) f 2 ( x )  1  e  x  x για κάθε xΙR .
18. Να δείξετε ότι δεν υπάρχει γνησίως φθίνουσα συνάρτηση f: IR (1, +) ώστε να ισχύει η σχέ-
3
ση f (x) ln f (x)  x 3  e x για κάθε xΙR .
[35]
19.
x
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  . Να Για τη μονοτονία μιας συνάρτησης f
x 1
μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το
αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα
σε καθένα από τα διαστήματα (, 1) και λόγο μεταβολής λ= .
(1, +), αλλά δεν είναι γνησίως αύξουσα  αν τότε η f είναι γνησίως
στο πεδίο ορισμού της. αύξουσα
 αν τότε η f είναι γνησίως
φθίνουσα
x 1
20. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  . Να απο-
x 1
δείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα σε καθένα από τα διαστήματα [0, 1) και (1, +), αλλά δεν
είναι γνησίως φθίνουσα στο πεδίο ορισμού της.
21. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR η οποία έχει τη γραφική παράσταση του παρακάτω

σχήματος. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f  f είναι γνησίως φθίνουσα στο   , 0 και
γνησίως αύξουσα στο 0 ,    .
22. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  (0, +) για τις οποίες ισχύει η σχέση f ( x )  gg( x )   1
για κάθε xIR . Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα, να αποδείξετε ότι η g δεν είναι γνησίως μονότονη
στο IR .
[36]
Απόδειξη ανισοτήτων και επίλυση εξισώσεων ή ανισώσεων με χρήση μονοτονίας
23. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x ) 


ln x 3  x 
με x  1
1  e 2 x
α) Να βρείτε τη μονοτονία της f.
    
β) Αν 1  α  β , να δείξετε ότι: 1  e 2β ln α 3  α  1  e 2α ln β 3  β .   
 π 3π 
24. Δίνεται η συνάρτηση f:  ,   IR με τύπο f (x )  ημx  ln x .
2 2 
α) Να βρείτε τη μονοτονία της f.
π 3π α
β) Αν αβ , να δείξετε ότι: ημα  ημβ  ln .
2 2 β
25. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x  ln 1  x  .

α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.
π 
β) Για κάθε x   , π  , να δείξετε ότι: ημx  συν x  ln 1  ημx   ln 1  συν x  .
2 
x
1
26. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )     e x .
2
x2 2 3x
1 1 2
2
β) Να λύσετε την ανίσωση:     ex  e 3x .
2 2
27. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x  e x .

2
4
β) Να λύσετε την ανίσωση: e x  e 3x  x 2  3x  4 .
x4  x
28. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  .
e1 x
β) Να λύσετε την ανίσωση: x 2  4 x  2e1 x
.
[37]
29. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με g(x)  (f  f )( x)  f (x) . Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα
συνάρτηση, τότε:
α) να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία.
   
β) να λύσετε την ανίσωση f f e x  x  f f 1  f e x  x  f 1
30. Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR με f (2)  1 και f (5)  0 . Να λύσετε την
ανίσωση f f ln x  1  f f 3 ln x  1 .
31. Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση f:IR  IR της οποίας η γραφική παράσταση διέρχεται
από τα σημεία Α(4, 2) και Β(5, 10).
α) Δείξτε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο IR .
 
β) Λύστε την ανίσωση f 1  f 1 ( x 2  x )  10 , xIR .
32.  
Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR με f (3)  0 και f x 2  x  f 3x  4  0
για κάθε x IR.
α) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0 .
 
β) Να λύσετε την ανίσωση f x 2  5  f 4x  2 .
33. Δίνεται η συνάρτηση f:   , 0   0 ,    με f 3 ( x )  6xf ( x )  8x 3  1 για κάθε x   , 0  .

α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση στο   , 0  .
  
β) Να λύσετε την ανίσωση f  x 4  11x  f  3x 3  3x 2  6 . 
34.
1 1 1
Δίνονται οι συναρτήσεις f: 0 ,     0 ,    και g: 0 ,    IR με f 5 ( x )    3
f (x) x x
και g( x )  e 2 x  ln x για κάθε x 0 ,    .
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα συνάρτηση στο IR.
β) Να βρείτε τη μονοτονία της g.

γ) Να λύσετε την ανίσωση f e 2 x  ln x  f e 2 .   
35. α) Να αποδειχθεί μια γνησίως μονότονη συνάρτηση έχει το πολύ μια ρίζα.
β) Να λυθεί η εξίσωση: e x 2  ln( x  1)  x  3 .
[38]
x
1
x
 3
36. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )       .
 2 
2  
x
1
x
 3
β) Να λύσετε την εξίσωση      1

2  2 
x
1
x
 3
γ) Να λύσετε την ανίσωση       1.
2  2 
 
 1
 x  1 , x  1
37. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  
 1
, x  1
 x  2 x  1
2
α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της.

β) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  1 .
x x
3 4
38. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f 3 ( x )  f ( x )  2    2   για κάθε xIR .
 
5 5
α) Να βρείτε το f (2) .
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα στο IR .
x x
3 4
γ) Να λύσετε την ανίσωση       1 .
5 5
39.
f (x)
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: (0, +)  (0, +) με g ( x )   x 2 . Αν η g είναι γνησίως
x
αύξουσα συνάρτηση και g(1)  1 , τότε:
α) να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα
β) να λύσετε την εξίσωση f ( x )  3e1 x  x  ln x .
40. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g με f ( x )  x 5  x 3  x  e x και g( x )  ln x  1  x  1 .

α) Να μελετήσετε τις f, g ως προς τη μονοτονία τους.
β) Να λυθεί η ανίσωση: x 5  x 3  x  3  e  1  e x 1 .  
γ) Να λυθεί η εξίσωση:
ln x  1  x  15  ln x  1  x  13  ln x  1  x  x  1  e x 1  4  e .
δ) Θεωρούμε τη συνάρτηση h για την οποία γνωρίζουμε ότι ισχύει η σχέση g( x)  h ( x)  f ( x )
για κάθε x  4 . Να δείξετε ότι : gog  ( x )  hoh  ( x )  fof  (x )
[39]
41. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  e f ( x )  x  1 για κάθε xIR .
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση.
β) Να βρείτε το σημείο τομής της γραφικής παράστασης της f με τον άξονα xx΄.
γ) Να δείξετε ότι f ( x )  x για κάθε xIR .
δ) Να λύσετε την ανίσωση e f ( x  2)  f ( x 2 )  x  1 .
42. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: (0, + ∞)  IR με g(x)  ln x  x  1 . Αν για κάθε x(0, + ∞)
ισχύει ότι f 5 ( x )  f 3 ( x )  f ( x )  g( x ) , τότε:

α) Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία.
β) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
γ) Να αποδείξετε ότι f (1) = 0.
δ) Να προσδιορίσετε για ποιες τιμές του x(0, + ∞) η γραφική παράσταση της f είναι πάνω από
τον άξονα xx΄.
ε) Να λύσετε την εξίσωση f f g ( x )  1  1  0 .
Ακρότατα συνάρτησης
43. Να βρείτε τα ακρότατα των συναρτήσεων με τις παρακάτω γραφικές παραστάσεις:
44. Να μελετήσετε ως προς τα ακρότατα τις συναρτήσεις:

α) f ( x )  x 2  4 β) g( x )  3  x 4
γ) h(x)  | x  4 | 4 δ) φ(x)  3 | x  4 |
[40]
α) f ( x )  2( x  3) 4  5 β) g( x )  5  x
γ) h(x)  | 3  x | 4 δ) φ(x)  4  συν ( x  4)

α) f ( x)  ημ 2x  1 , x[0, π] β) g(x)  3  2συν (x  π) , x[π, π]
47. Να βρείτε την ελάχιστη τιμή των συναρτήσεων:

α) f ( x )  x 2  4x  12 β) g( x )  x  2  3
48. Να βρείτε τη μέγιστη τιμή των συναρτήσεων:

α) f ( x )   x 2  2x  1 β) g( x )  10  1  x
49. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f : IR  IR , με τύπο f ( x )  x 2  2x  5 έχει ελάχιστο το 2.

2
x2  π
α) f ( x )  e  συν x β) g ( x )   x    1  ημx
 2

γ) h ( x )  | x |  ln x 2  e  δ) h(x)  ημx  συν x , x[0, 2π]
51. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με g( x )  f 2 ( x )  2f ( x )  35 για κάθε xIR . Αν η συνάρ-

τηση f παρουσιάζει ελάχιστο το 1 και μέγιστο το 5, να βρείτε τη μέγιστη και την ελάχιστη τιμή
της g.
52. Αν η συνάρτηση f είναι περιττή και έχει μέγιστο, να αποδείξετε ότι έχει και ελάχιστο.
Συνάρτηση 11
53. Να αποδείξετε ότι είναι 11 οι συναρτήσεις:

α) f ( x)  αx  β , α  0 β) g( x )  αx 3 , α  0
54. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω συναρτήσεις είναι 11:

α) f ( x )  3x  1 β) f ( x )  x 3  7 x  1
[41]
x 3
γ) f ( x )  4x  1 δ) f ( x ) 
x 1
4x
ε) f ( x )  στ) f ( x )  x 2  4x  1
x 4
2
1
x 1 x
ζ) f ( x )  ln η) f ( x )  e x
x 1
θ) f ( x )  x  1x  2x  3x  4 ι) f (x)  ημx  συν x
55. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  IR με 4 f  x   4f 2 (x )  1 και g( x )  f 2f ( x )   x 3  x

για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι οι f, g δεν είναι 11.
56. Να εξηγήσετε γιατί οι άρτιες συναρτήσεις δεν είναι 11. Οι περιττές είναι; Να δικαιολογήσετε
την απάντησή σας.
57. Αν οι συναρτήσεις f, g είναι αντιστρέψιμες, τότε να εξετάσετε αν η fog αντιστρέφεται.
58. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR για τις οποίες ισχύει ότι f  f  ( x )   x 3  x 2  1 και

g( x )  x 2  3( x  2) f ( x ) για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι:
α) f (1)  1
β) η g δεν είναι 11.
59. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f 2 (2017  x )  f ( x ) f (2017  x ) , για κάθε x IR.
Να αποδείξετε ότι η f δεν είναι 11.
60. Αν οι συναρτήσεις f, g: IR  IR είναι 11, να αποδείξετε ότι και οι συναρτήσεις f  g και

g  f είναι 11.
61. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR . Αν η f  g είναι συνάρτηση 11, τότε οι συναρτήσεις f

και g είναι 11; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
62. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f ( x )  1  e x  1 για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι η f:

α) είναι 11
β) δεν είναι γνησίως μονότονη
[42]
63. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f f x   f f x   f x   6x  5 για κάθε xIR , f (0)  1
και f (3)  f (1)  4 . Να δείξετε ότι:
α) η f είναι 11.
β) η γραφική παράσταση της f διέρχεται από το σημείο Α(1, 3).
64. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει f 5 ( x )  4f ( x )  x  1 για κάθε xIR . Να
αποδείξετε ότι η f είναι 11.
65. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει f 3 ( x )  2f ( x )  e x  x για κάθε xIR . Να
66. Δίνεται η συνάρτηση f: (1, +∞)  IR για την οποία ισχύει f 2 ( x )  f ( x )  ln x   3 ln x για
2
κάθε x(1, +∞). Να αποδείξετε ότι η f είναι 11.
67. Δίνεται η συνάρτηση f: IR * IR * για την οποία ισχύει f f ( x )   xf ( x ) για κάθε x IR* . Να
68. Δίνεται συνάρτηση f: IR* IR* με f xf ( y)  x   yf ( x )  x για κάθε x, yIR* . Να δείξετε ότι
η f είναι 11.
69. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f ( x )   f ( x )  x για κάθε xIR .

α) Να δείξετε ότι η f είναι 11.
β) Να λύσετε την εξίσωση f f ( x )   0 .
70. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με 2f ( x )  f f ( x )   x για κάθε xIR και f (0)  3 .

β) Να λύσετε την εξίσωση f f ( x  1)  6   3  0
71. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f ( x )  4  4  x  f ( x ) για κάθε xIR .

α) Να αποδείξετε ότι η f είναι 11.
β) Να δείξετε ότι f (4)  2 .
  
γ) Να λύσετε την εξίσωση: f 4  f 3e x  1  2  f f (2)  4 .
[43]
72. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f 2 ( x )  e f ( x )  x για κάθε xIR .
73. Να λυθούν οι εξισώσεις:

α) ln( x  1)  x  e β) e 3x 1  e x  1  0
γ) x 9  x 7  e x 1  3 δ) ln x  15  ln x  13  ln x  2
74. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  x  ln x  2 .

β) Να λύσετε την εξίσωση x 3  x  ln x  2 .
γ) Να λύσετε την ανίσωση e 3 x  e x  x  2 .
Αντίστροφη συνάρτηση
75.Στα παρακάτω σχήματα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις δύο συναρτήσεων. Να βρείτε ποια
από τις δύο συναρτήσεις αντιστρέφεται (δικαιολογώντας την απάντησή σας) και στη συνέχεια να
χαράξετε τη γραφική παράσταση της αντίστροφης.
[44]
76. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f ( x )  e 23x  2 είναι 11 και να βρεθεί η αντίστροφή της.
77. Να ορίσετε την αντίστροφη καθεμιάς από τις παρακάτω συναρτήσεις:

α) f (x)  x  2017 β) g( x )  1  6  2x
γ) h ( x ) 
4x
x 1
 
δ) k ( x )  ln e x  1
78. Να ορίσετε την αντίστροφη καθεμιάς από τις παρακάτω συναρτήσεις:

α) f ( x )  2x 3  1 β) g( x )  e x  1  4
1 x
γ) h ( x )  δ)
x
79.Να εξετάσετε αν αντιστρέφονται οι παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να βρείτε την
αντίστροφη όσων αντιστρέφονται:
α) f ( x )  x 5  1 β) g( x )  x 2  10 x  1
x2  2
γ) h ( x )  δ) k ( x )  x 2  4x  6 με x  2
2x  1
x , x  0

80. Να εξετάσετε αν αντιστρέφεται η συνάρτηση f ( x )   1 και στη συνέχεια να βρείτε
 x , x  0
την αντίστροφη της.
81.Να εξετάσετε αν αντιστρέφονται οι παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να βρείτε την
αντίστροφη όσων αντιστρέφονται:
x 2  2 x  2 , x  1 x 2  4x  1 , x  2
α) f ( x )   β) g( x )  
 x  4 , x  1  x  5 , x  2
82. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR με σύνολο τιμών το IR και 4f 5 ( x )  3f ( x )  x  2 για

κάθε xIR .
α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται
1
β) Να βρείτε την f .
[45]
83. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f  f  ( x )  9x  4 και f  f  f  ( x )  27 x  13 για κάθε
xIR .
α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
β) Να βρείτε τον τύπο της f.
1
γ) Να ορίσετε την f .
84. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f (x)  e x 1

3
 x 1.
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
1
β) Να βρείτε τα σημεία τομής της γραφικής παράστασης της f με την ευθεία y  x .
85. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x  συν x με x  π, 0  .

β) Να λύσετε την εξίσωση f 1 ( x )  x .
86.
x
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x 3  ln  x  1 με x  0 .
3
β) Να λύσετε την εξίσωση f 1 ( x )  x .
87. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: [0, +∞)  [0, +∞) με σύνολο τιμών το [0, +∞), για την οποία ισχύει
f ( x )  f ( x )  x  1 για κάθε x[0, +∞) .
1
β) Να βρείτε την f .
x2
x 1
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη.
β) Να ορίσετε την f 1 .
γ) Να βρείτε συνάρτηση g τέτοια ώστε να ισχύει f 1 g( x )   f ( x ) για κάθε x  1.
89. Θεωρούμε τη γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR , της οποίας η γραφική παράσταση

διέρχεται από τα σημεία Α(1, 2) και Β(2, 1).

α) Να λύσετε την εξίσωση f f 1 (ln x  x )  1  2 . 
β) Να λύσετε την ανίσωση f f 1
(ln x  x  1)  1  1
[46]
90. Έστω f συνάρτηση ορισμένη στο IR με σύνολο τιμών το IR για την οποία ισχύει για κάθε x IR
ότι 2f 3 ( x )  f ( x )  x  2018 .
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1 .
γ) Να λύσετε την ανίσωση: f 1 ( x )  f (2000 )  10 .
91. Δίνεται η συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α= (0, +) και σύνολο τιμών το f (A)  0 ,    .
Αν ισχύει η σχέση 2f 5 ( x )  ln f ( x )  2  x για κάθε x (0, +) τότε:

α) να δείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (0, +)
1
β) να ορίσετε την f
γ) να λύσετε την εξίσωση: f 2  ln x   f 2x 5  
92. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με σύνολο τιμών το IR, για την οποία ισχύει η σχέση
e f ( x )  2017 f ( x )  x  3 για κάθε x IR .
β) Να λύσετε την εξίσωση f (ln x )  f (e1 x  x ) .
1
γ) Να βρείτε την f .
 
δ) Να λύσετε την ανίσωση e f ( x )  2017 f ( x )  2 x 2  x  2  f (2) . 
93. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι f f ( x )   x 2019 για κάθε x IR .
β) Να λυθεί η εξίσωση f ( x )  x .
γ) Να δείξετε ότι ισχύει f (1)  f (1)  f (0)
2019 2019 2019
.

δ) Να λύσετε την εξίσωση: f f (e x  x )  2  f 1 (1) . 
94. Θεωρούμε τη γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR καθώς και τη συνάρτηση g: IR  IR με

g( x )  f  f ( x )   f  f  ( x ) για κάθε x IR. Αν η f έχει σύνολο τιμών το IR , είναι περιττή και
f (1)  1 τότε:
α) Να βρείτε το είδος της μονοτονίας της f
β) Να αποδείξετε ότι η g είναι 11.

γ) Να δείξετε ότι για κάθε x IR ισχύει η σχέση: f ( x )  g  f 1 ( x )  f ( x ) 
[47]
95. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  x 3  2x  e x 1  4 και g 3 ( x )  g( x )  f ( x )
για κάθε xIR.
α) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
β) Να αποδείξετε ότι η g αντιστρέφεται.
γ) Να λύσετε την εξίσωση g( x )  0 .
96. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: (0, + ∞)  IR με g( x )  ln x  e x 1  1 . Για κάθε x(0, + ∞)

ισχύει ότι f 3 ( x )  f ( x )  g( x ) .
α) Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία.
β) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
γ) Να βρείτε τις ρίζες και το πρόσημο της f.
δ) Να αποδείξετε ότι για κάθε x(1, + ∞) ισχύει f f g( x )  1  1  0 .
97. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: (0, + ∞)  IR για την οποία ισχύει f ( x )  ln f ( x )  x για κάθε
x(0, + ∞). Το σύνολο τιμών της f είναι το (1, + ∞).
α) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
β) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να προσδιορίσετε την αντίστροφή της.
γ) Να λύσετε την ανίσωση  
e 2  1  ln f (e 2  1)  f f 1 (x )  1  1  ef (e 2 ) .
98. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι f  f  ( x )  x 9 για κάθε x IR .
β) Να αποδείξετε ότι f 9 ( x )  f ( x 9 )
γ) Να λυθεί η εξίσωση f ( x )  x .
δ) Να δείξετε ότι ισχύει f (1)  f (1)  f (0) .
2019 2019
 
ε) Να λύσετε την εξίσωση: f 1 f f (e x  2)  2  1  0 .  
ex  2
99. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g(x)  1  ln x .
ex  1
1
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε την f .
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1  g .
γ) Να μελετήσετε την f 1  g ως προς τη μονοτονία της.
ln β 3  ln β
δ) Αν 1  α  β  e 3 , να αποδείξετε ότι  .
ln α 3  ln α
[48]
100. Δίνεται η συνάρτηση
x
f (x)  με x  1.
x 1
1
β) Να ορίσετε την f .
γ) Να λύσετε την εξίσωση: f f (3  x )   x  1 .
101. Δίνεται η συνάρτηση f (x )  ln x  x με x  0 και σύνολο τιμών το IR.

1
β) Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και f .
102. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x 3 .

β) Να βρείτε την αντίστροφη της f.
1
β) Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και f .
103. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x 3  7x  7 .

β) Να υπολογίσετε το f 1 (1) .
1
γ) Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και f .
104. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x 3  x  1 .

β) Να βρείτε τα κοινά σημεία της f με την αντίστροφή της.
105. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με την ιδιότητα f x  f (2x  y)   f (2 x )  x  y για κάθε

x, y IR.
α) Να δείξετε ότι f (0)  0 .
β) Να αποδείξετε ότι f  f ( x )  x .
γ) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
δ) Να βρείτε τον τύπο της f.
106. Να αποδείξετε ότι αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη, τότε η αντίστροφη της έχει
το ίδιο είδος μονοτονίας με την f.
[49]
107. Δίνονται οι συναρτήσεις f,g: IR  IR με f(IR) = IR και gf ( x )   f f ( x )   2x για κάθε x IR. Να
απoδείξετε ότι:
α) η f αντιστρέφεται στο IR
β) g( x )  f ( x )  2f 1 ( x ) για κάθε x IR.
γ) αν η f είναι γνησίως μονότονη στο IR , τότε και η g έχει το ίδιο είδος μονοτονίας στο IR .
108. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x  3  ln( x  2) , με x  2 .


β) Να λύσετε την ανίσωση f e x 2  2  e . 
γ) Να εξετάσετε αν υπάρχει 11 συνάρτηση g: IR  IR έτσι ώστε για κάθε x IR. να ισχύει
g(2x 2

2
 
 1)  2f 1 (0)  g x 2  3x  1  9 .
109. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  IR με gg( x )   4x και f g ( x )   8f ( x ) για κάθε x IR.

Δίνεται επιπλέον ότι η f είναι γνησίως μονότονη συνάρτηση και f (1)  1 .
α) Να δείξετε ότι f (0)  0 .
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της.
γ) Να δείξετε ότι η f  f γνησίως αύξουσα συνάρτηση.
1
δ) Να λύσετε την ανίσωση: f ( x )  f ( x ) .
[50]
ΟΡΙΟ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΟ X0
§ 1.4 – 1.5
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΟΡΙΩΝ
Η έννοια του ορίου
O συμβολισμός lim f ( x )   σημαίνει ότι όταν το x τείνει στο x0 τότε η τιμή της συνάρτησης f(x)
x x 0
τείνει στο .
Παρατηρήσεις : α) Για να μπορούμε να αναζητήσουμε το όριο μιας συνάρτησης f στο x0, θα πρέ-
πει η f να είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής (α, x0) ή (x0, β) ή
(α, x0)  (x0, β). Δηλαδή αρκεί το x0 να είναι άκρο ή σημείο ενός διαστήμα-
τος του πεδίου ορισμού της f.
β) Το x0 μπορεί να ανήκει στο πεδίο ορισμού της συνάρτησης ή να μην ανήκει σε
αυτό.
γ) Η τιμή της f στο x0 (αν υπάρχει) μπορεί να είναι ίση με το όριό της στο x0 ή δια-
φορετική από αυτό.
γ) Αν μια συνάρτηση έχει όριο στο x0, τότε αυτό είναι μοναδικό.
[51]
Πλευρικά όρια
Όταν οι τιμές της f προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον αριθμό 1, καθώς το x προσεγγίζει το x0 από μικρό-
τερες τιμές x  x 0  γράφουμε: lim f ( x )   1 και λέμε ότι «το όριο της f όταν το x τείνει στο x0
x x 0 
από αριστερά, είναι 1».

Ομοίως, όταν οι τιμές της f προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον αριθμό 2, καθώς το x προσεγγίζει το x0
από μεγαλύτερες τιμές x  x 0  γράφουμε: lim f ( x )   2 και λέμε ότι «το όριο της f όταν το x
x x 0
τείνει στο x0 από δεξιά, είναι 2».
Οι αριθμοί  1  lim  f ( x ) και  2  lim  f ( x ) ονομάζονται πλευρικά όρια της f στο x0. Ειδικότερα
x x 0 xx 0
το  1  lim  f ( x ) λέγεται αριστερό πλευρικό όριο της f στο x0, ενώ το  2  lim  f ( x ) λέγεται
x x 0 xx 0
δεξιό πλευρικό όριο της f στο x0.
Για μια συνάρτηση f ορισμένη σε διάστημα της μορφής (α, x0)  (x0, β) υπάρχει το όριο της στο x0 ,
αν και μόνο αν τα πλευρικά της όρια να είναι ίσα, δηλαδή:
lim f ( x )    lim  f ( x )  lim  f ( x )  

x x 0 x x 0 x x 0
[52]
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε διάστημα της μορφής (x0, β) αλλά δεν
ορίζεται σε διάστημα της μορφής (α, x0) τότε lim f ( x )  lim  f ( x )
x x 0 x x 0
Ομοίως αν η f είναι ορισμένη στο (α, x0) αλλά όχι στο (x0, β) τότε:
lim f ( x )  lim  f ( x )
x x 0 x x 0
β) Αν για μια συνάρτηση ισχύει lim f ( x )  lim  f ( x ) τότε δεν υπάρχει το όριο
x x 0  x x 0
lim f(x).
x x 0
γ) Ισχύουν οι ακόλουθες σχέσεις:

lim c = c
x x 0
lim x = x0
x x 0
lim f(x) =   lim (f(x)–) = 0

x x 0 x x 0
lim f(x) =   lim (f(x0)+h) = 

x x 0 h0
lim f(x) =   lim (f(x0)+h)= lim (f(x0)+h) = 

x x 0 h 0 h 0
lim f(x) = 0  lim |f(x)| = 0

x x 0 x x 0
lim f(x) =   lim [–f(x)] = – 

x x 0 x x 0
Όλες οι παραπάνω σχέσεις προκύπτουν από τον ορισμό του ορίου.
[53]
Όρια και πράξεις
Αν τα όρια των συναρτήσεων f και g στο x0 υπάρχουν, τότε:

● lim f (x)  g(x)  lim f (x)  lim g(x)
x x 0 x x 0 x x 0
● lim f (x)  g(x)  lim f (x)  lim g(x)

x x 0 x x 0 x x 0
lim f ( x )
f (x) xx 0
● lim = , εφόσον lim g(x)0
x x 0 g ( x ) lim g( x ) x x 0
xx 0
● lim f ( x )  lim f ( x )
x x 0 x x 0
● lim ν f ( x )  ν lim f ( x ) εφόσον f ( x )  0 κοντά στο x0

x x 0 x x 0
ν
lim f ( x )   lim f ( x ) , νIN*
ν
●
x x 0  x x 0 
● lim λf (x)  λ lim f (x) με λIR
x x 0 x x 0
Παρατήρηση : Μπορεί να υπάρχει το όριο μιας πράξης συναρτήσεων, αλλά να μην υπάρχουν τα
όρια των επιμέρους συναρτήσεων.
1 1
π.χ. θεωρούμε τις συναρτήσεις f ( x )  x  και g ( x )  x  .
x x
Παρατηρούμε ότι ενώ τα όρια lim f ( x ) και lim g ( x ) δεν υπάρχουν, υπάρχει το
x 0 x 0
 1
όριο lim f ( x )  g( x )  lim  x   x    lim 2x   0 .
1
x 0 x 0  x x  x 0
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν P(x) και Q(x) είναι πολυώνυμα τότε:

● lim P(x )  P( x 0 )
x x 0
P( x ) P ( x 0 )
● lim = , για κάθε x0 IR με Q(x0)  0.
x x 0 Q( x ) Q( x 0 )
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
[54]
Έστω το πολυώνυμο
Σύμφωνα με τις παραπάνω ιδιότητες έχουμε:
P( x )
Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  όπου P(x), Q(x) πολυώνυμα του x και x0 IR με Q(x0)0.
Q( x )
Τότε:
    
Παρατήρηση : Αν αναζητούμε το όριο μιας συνάρτησης f στο x0 και η f(x) είναι όρος σε κάποια
συνάρτηση της οποίας όμως γνωρίζουμε το όριο στο x0, τότε θέτουμε τη
συνάρτηση αυτή ως g(x) και λύνουμε τη σχέση που προκύπτει ως προς f(x). Στη
συνέχεια υπολογίζουμε το lim f(x) με τη βοήθεια των ιδιοτήτων των ορίων.
x x 0
Όριο και διάταξη
Για το όριο και τη διάταξη ισχύουν οι εξής ιδιότητες:

α) Αν lim f(x) > 0, τότε f(x) > 0 κοντά στο x0.
x x 0
β) Αν lim f(x) < 0, τότε f(x) < 0 κοντά στο x0.

x x 0
γ) Αν οι συναρτήσεις f και g έχουν όριο στο x0 και f(x)  g(x) κοντά στο x0, τότε ισχύει:
lim f(x)  lim g(x)
x x 0 x x 0
δ) Αν οι συναρτήσεις f και g έχουν όριο στο x0 και f(x) < g(x) κοντά στο x0, τότε ισχύει:
lim f(x)  lim g(x)
x x 0 x x 0
[55]
Κριτήριο παρεμβολής
ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g, h. Αν:

 h(x)  f(x)  g(x) κοντά στο x0
 lim h(x)  lim g(x)  
x x 0 x x 0
τότε υπάρχει το lim f(x) και ισχύει lim f(x) = .

x x 0 x x 0
Τριγωνομετρικά όρια
Το κριτήριο παρεμβολής είναι πολύ χρήσιμο για τον υπολογισμό ορισμένων τριγωνομετρικών ορίων.
Αποδεικνύεται ότι για κάθε x IR :
ημx  x
Επίσης ισχύουν:
α) lim ημx  ημx 0 , β) lim συνx  συνx 0

x x 0 x x 0
Ισχύουν επιπλέον οι σχέσεις:
[56]
ημx
lim =1
x0 x
συνx - 1
lim =0
x0 x
Παρατηρήσεις : Για τον υπολογισμό τριγωνομετρικών ορίων χρησιμοποιούμε τους τύπους:

αβ αβ
 ημα+ημβ = 2ημ συν
2 2
αβ αβ
 ημαημβ = 2ημ συν
2 2
αβ αβ
 συνα+συνβ = 2συν συν
2 2
αβ αβ
 συνασυνβ = 2ημ ημ
2 2
 1+συν2α = 2συν2α
 1συν2α=2ημ2α
Όριο σύνθετης συνάρτησης
Αν θέλουμε να υπολογίσουμε το lim f  g (x) της σύνθετης συνάρτησης f  g στο σημείο x0, εργα-
x x 0
ζόμαστε ως εξής:
α) Θέτουμε u = g(x)
β) Υπολογίζουμε (αν υπάρχει) το u0 = lim g(x)
x x 0
γ) Υπολογίζουμε (αν υπάρχει) το = lim f(u)

u u 0
Αποδεικνύεται ότι αν g(x)  u0 κοντά στο x0 τότε το ζητούμενο όριο είναι ίσο με , δηλαδή ισχύει:
lim f g(x)  lim f (u) .
x x 0 u u 0
[57]
Ασκήσεις
Εύρεση ορίου από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης
1. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική πα-

ράσταση της συνάρτησης f. Να προσδιο-
ρίσετε (αν υπάρχουν) τα παρακάτω όρια:
α) lim f ( x )
x  2
β) lim f ( x )
x  1
γ) lim f ( x )
x 0
δ) lim f ( x )
x 2
ε) lim f ( x )
x 4
2. Στο διπλανό σχήμα δίνεται

η γραφική παράσταση της
συνάρτησης f. Να προσδι-
ορίσετε (αν υπάρχουν) τα
παρακάτω όρια:
α) lim  f ( x )
x  3
β) lim  f ( x )
x  2
γ) lim f ( x )
x  1
δ) lim f ( x )
x 0
ε) lim f ( x )
x 3
ημx  1 , x0

3. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2 , x0
συν x , x0

α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της f.
β) Να προσδιορίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
x 0
[58]
x 3 , x 1

4. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x , 1 x 1
 2
 x , x  1
α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της f.
β) Να προσδιορίσετε τα όρια lim f ( x ) και lim f ( x ) .
x  1 x1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 4 (§1.4 - Α΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου ρητών συναρτήσεων
5. Να υπολογίσετε τα παρακάτω όρια:

2x 2  11x  5 x 3  2x  4
α) lim β) lim
x 5 x 2  25 x 2 x3  8
81  x 4 2x 2  3 3x  3
γ) lim δ) lim
x 3 x 3  2x 2  x  6 x 3 x2  3
6. Να υπολογίσετε τα όρια:
x3  x2  x 1 x 4  2x  3
α) lim β) lim
x 1 x 3  2 x 2  2 x  1 x 1 x 2  2x  3
γ) lim
x  23  8 δ) lim
x 4  81
x 0 x x 3 x 3  27

x 4  4x 2  x  2 x4  x3  8
α) lim β) lim
x 1 2x 2  3x  1 x 2 x 4  16
xν  x  2 x 2ν  x
γ) lim δ) lim
x 1 x 1 x  1 x 2  x
xν 1
8. Να υπολογίσετε το όριο lim μ με μ, νIN*.
x 1 x  1

 1  2x 6x   x 3  12 x 
α) lim   2  β) lim  2  
x 1  x  1 x  4x  3  x 3 2 x  7 x  3
 x  3 
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 3 (§1.5 - Α΄ Ομάδας), 1 (§1.5 - Β΄ Ομάδας)
[59]
Εύρεση ορίου άρρητων συναρτήσεων

x2  x  3  3 x2  x 1 1
α) lim β) lim
x  3 x2  9 x  1 x 2  3x  2
2 x 2  5x  2 3x 2  7 x  2
γ) lim δ) lim
x 2 x  2
x2  x  2  2 x2  x  7  3

2x  3  x  1 6x x
α) lim β) lim
x 2 x2  4 x  3 4x x2
x3 2 x2  x3  x  3
γ) lim δ) lim
x 1
2x 2  x  2x  1 x  1 7  3x  2

x  2  2x  4 x  6  x 1  5
α) lim β) lim
x 2 x2 x 3 x 3
x  5  3x  4  1 x  3  x2  5  4
γ) lim δ) lim
x 1 x2 1 x 2 x2

x2  x x x
α) lim β) lim
x 1 x 1 x 1 x x 2
x 2  x  18 x 1  x  5
γ) lim δ) lim
x 4 x 2 x 3 x 1  2
3
x4
14. Να βρείτε (αν υπάρχει) το όριο lim
x0 x

3
x 2 3
x x
α) lim β) lim
x 8 2x  4 x 1 x 1
3
2x  1  1 2 3 x
γ) lim δ) lim
x 0 x4 2 x  1 3 x  2 1
[60]
3
3x  2  2 3
x  1  2x  3
α) lim β) lim
x 2 x2 x 2 x 2  3x  2

x2  5  3 x32
α) lim  β) lim
x 2
2 x2
x 1 5x  4 x  1
2
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 4 (§1.5 - Α΄ Ομάδας), 2i, iv (§1.5 - Β΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου συναρτήσεων με απόλυτες τιμές

x  2 1 x 1 1
α) lim β) lim
x 2 2x  1 x 1 x

x2 x x2  7  x  5
α) lim β) lim
x 1 x 1 x 3 x  3  2x
x 2  2x  3  x 2  1 4 x  x 2  2 x  24
γ) lim δ) lim
x 2 3 x 5 x  4 5  x 1
20. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:

x 1  x2 1 x 2  2x  x  2
α) lim β) lim
x  1 x 2  3x  2 x 2 x2  x  2
x  4  x 2  3x  4  16  x 2 x 2  3x  x 2  9
γ) lim δ) lim
x 4 x4 x  3 x  4 1

x  1  x 2  5x  4 x  ημx  x  ημx
α) lim β) lim
x 1 x 1 x 0 x 1 1
[61]
x 2  6x  9 4x 4  4x 2  1
α) lim β) lim
x 3 x 3 x
2 2x 2  1
2

x 2  4 x  4  x 2  5x  6 x 2  2x  1  x 2  1
α) lim β) lim
x 2 x2  4 x  1 3 x 2
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2 (§1.5 - B΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου τριγωνομετρικών συναρτήσεων

ημx ημ 4 x
α) lim β) lim
x 0 4 x x0 x

εφ 2 x εφ 2x
α) lim β) lim
x 0 x x0 ημx
α) lim

ημ x 2  1  β) lim
ημx  συν x
x 1 x 1 x
π 4x  π
4

3x 2  x  ημx ημ 2x
α) lim β) lim
x 0 x2  x x 0 x 2  2x

x  1  ημ x  1 2  x  ημ( x  2)
α) lim β) lim
x 1 1 x x 2 4  x2
συν x  1
29. Να βρείτε (αν υπάρχει) το όριο lim
xπ x  π
.
[62]
30. Να υπολογιστούν τα όρια:
ημx συν x
α) lim β) lim
x  π x  π π 2x  π
x
2
εφ x
γ) lim δ) lim x  π  σφx
x  π xπ x  π

xημx ημ 2 x
α) lim β) lim
x 0 1  συν 2 x x  0 1  συν x
1  ημ 2 x ημ 2x
γ) lim δ) lim
x
π ημ 2 x x0 ημ 4x
2

εφ5x ημ3x
α) lim β) lim
x 0 10 x  1  1 x 0 ημ 2x  ημx

συν 2 x  1 ημx  4  ημx  2
α) lim β) lim
x  0 2 x  ημx x 0 x
x  2  1  συν 2 x ημ x  1  x  2  1
γ) lim δ) lim
x 0 ημx x  1 x2  x

x 4  ημ 2x  4  ημ 2x
α) lim β) lim
x 0 εφx  ημx x 0 x
συν x  1  ημx
35. Να βρεθεί το lim .
x 0 x 1 1

ημ ( πx ) 4  x2
α) lim β) lim
x 1 x  1 x  2 ημ ( πx )
ημ (2πx ) συν x  1  1
γ) lim δ) lim
x1 ημ ( πx ) x 1 ημ( πx )
[63]
ημ( πx )
37. Να υπολογίσετε το όριο: lim .
x 4 3
x x  6x  12 x  8  4

x ημx  2  x 2  2
α) lim β) lim
x0 ημx x 0 x
ημx  ημx ημx  6 συν x  2 x  π

γ) lim δ) lim
x 0 x x
π ημ 2 x
2

ημ 4 x x  π  ημx
α) lim β) lim
x
π 4x  π x π ημx
4
40. Να βρείτε τα όρια:

συν x  συν 3x εφx  x
α) lim , β) lim
x0 ημx  ημ3x x0
1 x 1
συν 3x  συν x 3  συν 4x  2
γ) lim δ) lim
x0 συν 6 x  συν 2 x x0
1  ημ 2 x  1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 6, 7 (§1.5 - A΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου συναρτήσεων πολλαπλού τύπου
 x 1 1
 , x3

41. Αν f ( x )   x να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
 x 2
 1 x 3
 x  4  9 , x  3
 x  2  3x  2
 , x2
 
42.
2
Αν f ( x )   x 4 να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
 8x  33 x  34
2 x 2
 , x  2
8x  16
[64]
 3ημx  2συν 2 x  2
 , x0
 
43. Αν f ( x )   x x να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
 ημ x
2 x 0
 , x  0
 x
 x 2  3x  2
 , x 1
 x 1

44. Αν f ( x )  x  1 , 0  x  1 να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) και το lim f ( x ) .
 x  ημx x 0 x1
 , x0
 x   x
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 5 (§1.5 - A΄ Ομάδας)
Εύρεση παραμέτρου
 x4 2
24  2β , x  0
 x

45. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2αx 2  x  β , 0  x 1


x 2  x  α , x 1
Nα προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς α, β ώστε να υπάρχουν τα όρια lim f ( x ) και
x 0
lim f ( x ) .
x1
3x 2  x  β, x2  ημ (βx )

  , x0
46. Αν f(x)=  x 4
2 και g(x)=  x , να βρείτε τους
 2  1, x  2 x 2  3β  α, x0
 x 2 
α, β IR, έτσι ώστε να υπάρχουν τα όρια lim f ( x ) και lim g ( x ) .
x 2 x 0
47. Να βρεθούν τα α, β IR έτσι ώστε να ισχύει:
α) lim
α x 3  4x 2  x  β
 1 β) lim
α  1 x 2  β  2 x  14  3
x 1 x2 1 x 2 x2  4
α x 4 β x 2 3 1 x 2  5  αx  β 5
γ) lim  δ) lim 
x 3 x2  9 6 x 2 x2 3
[65]
48. Να βρεθούν τα α, β IR έτσι ώστε να ισχύει:
x 2  (α  β ) x  β  6 x 2  3  αx  β
α) lim  8 β) lim 3
x 2 x2 2 x 2 x2
x  α ημx
49. Να βρεθεί ο αIR ώστε να υπάρχει το όριο lim .
x 0 x 1 1
Κριτήριο παρεμβολής
50. Αν lim f ( x )  0 να αποδείξετε ότι lim f (x )  0 .

x x 0 x x 0
x 1
ημ
x3 2
51. Δίνεται η συνάρτηση f:(1, +)  IR για την οποία ισχύει  f (x)  3 για
x x2
2
4 x  4
κάθε x  1,    . Να υπολογίσετε το lim f ( x ) .
x1
52. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με x 2  4  x  2 f ( x )  x 2 ημx  2 για κάθε xIR. Να

υπολογίσετε το lim f ( x ) .
x 2
53. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με  x 2  8x  12  f (x)  x  2  x 2  4 για κάθε xIR.

Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
x 2
54. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με x f (x)  ημx  x 2018 για κάθε xIR. Να υπολογίσετε το
lim f ( x ) .
x 0
 1 
55. Να υπολογίσετε το lim  ημx  ημ .
x π  x π
 1
56. Να υπολογίσετε το lim  x 3  xσυν  .
x 0  x
[66]
57. Θεωρούμε την συνάρτηση f που είναι ορισμένη στο IR με xf ( x )  ημx  x 2  4  2 για
κάθε xIR*. Να αποδείξετε ότι lim f ( x )  1 .
x 0
f 2 ( x )  10 f ( x )
58. Για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει  x  5 για κάθε x(5, +∞). Να προσδιορί-
x5
σετε το lim f ( x ) .
x 0
59. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR με την ιδιότητα 4xf ( x )  f 2 ( x )  ημ 2 x  4xf ( x )  ημ 2 x

για κάθε xIR. Να αποδείξετε ότι lim f ( x )  f (0)  0 .
x 0
60. Για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει 5x  x 2  f ( x )  5x  x 2 για κάθε x IR. Να αποδείξετε ότι
f ( x )  f (0)
lim 5.
x 0 x2  x
61. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με 4x 2  x 4  f ( x )  x 4  4x 2 για κάθε xIR. Να

f ( x )  f (0)
υπολογίσετε το lim .
x 0 xημx
62. Για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει 6x  x 2  4  f ( x )  x 2  2x  2 για κάθε x IR. Να βρείτε

τα όρια:
f (x)  1 f (x)  2  1
α) lim f ( x ) β) lim γ) lim
x1 x 1 x  1 x 1 x 8 3
63. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι f (x)ημx  x  x 4 για κάθε xIR. Να
βρείτε τα όρια:
x  ημx
α) lim f ( x ) β) lim .
x 0 x 0 xf ( x )  ημx
64. Δίνεται συνάρτηση f: IR IR με | f ( x )  2 |  x 4 για κάθε xIR.

α) Να υπολογίσετε το όριο lim f ( x ) .
x 0
f (x)  2
β) Να δείξετε ότι lim 0 .
x 0 x
f (x)  x  4
γ) Να βρείτε το όριο lim .
x 0 x
[67]
65. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f(x)  0  g(x) για κάθε xIR. Αν lim (f(x)–g(x)) = 0, να
xα
αποδείξετε ότι lim f(x) = lim g(x) = 0.

xα xα
66. Αν f 2 ( x )  2f ( x )  συν 2 x  0 για κάθε xIR, να βρείτε το lim f ( x ) .

x 0
67. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR IR . Αν x0IR και lim f (x)  lim g(x)  0 , να δείξετε ότι
x x 0 x x 0
f 3 ( x )  g 3 ( x )ημx
lim 0.
x x 0 f 2 (x)  g 2 (x)
Εύρεση ορίου με χρήση βοηθητικής συνάρτησης
f (x)  x
68. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  1 , να βρείτε lim f ( x ) .
x 1 x2 1 x1
xf ( x )  ημx
69. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  0 , να βρείτε lim f ( x ) .
x 0 x 2  2x x 0
f (x)  x
70. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim IR , να προσδιορίσετε το lim f ( x ) .
x 1 x3 2 x1
f (α  h )  f (α )
71. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR είναι lim
h 0
 5 , να βρείτε το lim f(x).
xα
h
f (x)  x 2 x  f (x)
72. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  2 , να βρείτε lim .
x  1 x 1 x  1 x  2 1
f (x)  6  x
73. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  6 , να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:
x 5 x 4 3
f (x)  1 f 2 ( x )  4f ( x )  5
α) lim f ( x ) , β) lim , γ) lim .
x 5 x 5 x  5 x 5 x 2  7 x  10
[68]
ημ(2  x)
74.
f (x)
Αν lim  1 , να υπολογίσετε το όριο lim .
x2 x2 x  2 f (x)
75.  
Αν lim f ( x )  x 2  x  7  1 , να βρείτε το lim
x 3 x 3
1  f ( x )  ημ ( x  3)  f ( x )  1
x 3
.
76.  
Για τη μη σταθερή συνάρτηση f: IR IR ισχύει ότι lim f ( x )  2x 2  5x  0 . Να προσδιορίσετε
x 2
τα όρια:
2f ( x )  2 ημ f ( x  1)  2 
α) lim β) lim
x 2 f (x)  4
2 x 1 2f ( x  1)  2
77.
f (x)
Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει ότι lim  4 , να προσδιορίσετε τα όρια:
x 0 x
x 2 f ( x )  f ( x )ημx f ( 4 x 2 )  f (  x )ημ 2 x
α) lim β) lim
x 0 x 2  ημ 3 x x 0 4 x 2  ημ 2 2x
78. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR με 2 x  1 f (x)  f 2 (x)  2x  1  2 x  1 f (x)  x για

κάθε xIR. Να αποδείξετε ότι lim f ( x )  1  f (0) .
x 0
79. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR με 12 xf ( x )  17 x 2  2f 2 ( x )  12 xf ( x )  14 x 2 για κάθε

xIR. Να βρείτε το lim f ( x ) .
x 0
80. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f 2 ( x )  6f ( x )  x 4  9 για κάθε xIR.
Να βρείτε το lim f ( x ) .
x 0
81. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει xf ( x )  x 4  x 2  ημx για κάθε xIR.
Να βρείτε το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x 0
82. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει x  2 f ( x )  x  2  x  7  5 για

κάθε xIR. Να βρείτε το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x 2
[69]
83. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f (x) ημx  x για κάθε xIR. Να βρείτε
το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x 0
84. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει x  3 f ( x )  ημ x  3 για κάθε xIR.
Να βρείτε το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x  3
85. α) Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim f 2 ( x )  0 , να αποδείξετε ότι lim f (x)  0 .
xx 0 x x 0

β) Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR IR για τις οποίες ισχύει lim f 2 ( x )  g 2 ( x )  0 . Να
xx 0

βρείτε τα όρια lim f ( x ) και lim g( x ) .
x x 0 x x 0
Εύρεση ορίου με αλλαγή μεταβλητής
86. Αν lim f ( x )  5 να προσδιορίσετε το lim f (3x  2)

x 1 x 1
f (x)  1 f (5x )  1
87. Αν lim
x 0
 1 να προσδιορίσετε το lim

x x 0 x
ημ(2x 2  x ) ημ( x  5)
88. Να υπολογίσετε τα όρια: α) lim , β) lim
x 0 2x 2  x x 5 x 2  6x  5
89. Δίνεται η συνάρτηση f: (0, +)  (, 0) με f 2 ( x )  ημ 2 x  xf ( x )  7 x 2 για κάθε x  0 . Να

f (x)
προσδιορίσετε το lim , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει.
x 0 x
Γενικές ασκήσεις
90. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f 3 ( x )  f 2 ( x )  f ( x )  2x  ημ 2x για

κάθε x IR και lim f ( x )  IR .
x 0
α) Να δείξετε ότι lim f ( x )  f (0)  0 .

x 0
β) Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

f (x) 4 x 2  ημ 2 2 x
i. lim ii. lim
x 0 x x 0 f (x)
| f (x) |
iii. lim
x 0 x
[70]
91. Δίνεται η συνάρτηση f:(, 0){1} IR με τύπο f ( x )  x  1 . Να εξετάσετε αν υπάρχει το
lim f ( x ) και να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
x1
92. Δίνεται συνάρτηση f: (0, +∞)  IR , με σύνολο τιμών το (0, +∞) τέτοια ώστε να ισχύει η σχέση
f 2 ( x )  2f ( x )  ln x  1 .
α) Να δείξετε ότι η f είναι 1-1.
β) Να βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση της f.
γ) Να υπολογίσετε το όριο lim f 1 ( x ) .
x 0
 π
93. Δίνεται η συνάρτηση f: 0 ,   IR , με τύπο f (x)  ημx  συν x  x .
 2
β) Να υπολογίσετε το lim f 1 ( x ) .
x  1
 π π   π π
94. Δίνεται η συνάρτηση f:   ,  2   IR με σύνολο τιμών το   ,  και
 2 2   2 2
 π π 
ημf (x)  f (x)  x  1 για κάθε x   ,  2  .
 2 2 
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
β) Να ορίσετε την f 1 .
 π π
γ) Αν f 1 ( x )  ημx  x  1 για κάθε x   ,  , να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της
 2 2
 π π
f 1 είναι πάνω από τη γραφική παράσταση της f για κάθε x   ,  .
 2 2
δ) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g με τύπο g( x )  x  1 . Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1  g .
ε) Να υπολογίσετε το όριο lim

f 1

 g (x)  1
.
x 1 x32
e ημx
95. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  e x  x και e g ( x )  g ( x )   ημx  1 για
e
κάθε xIR.
β) Να δείξετε ότι g(x)  ημx  1
1
γ) Να προσδιορίσετε το lim xg   .
x 0 x
[71]
96. Δίνονται οι συναρτήσεις f:[0, 2π]  IR με f (x)  συν x και g:[1, 1]  IR με g( x )  1  x 2 .
α) Να ορίσετε τη συνάρτηση g  f .
β) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της g  f και να τη μελετήσετε ως προς τη μονοτονία
της.
γ) Να βρείτε (αν υπάρχει) το lim

g  f ( x ) .
x 0
1 x2  x 1
§ 1.6 ΜΗ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΟΡΙΟ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΟ X0
Μη πεπερασμένο όριο στο x0IR
Στο διπλανό σχήμα παριστάνεται η γραφική παράσταση

μιας συνάρτησης που έχει όριο το + όταν το x τείνει
στο x0. Δηλαδή lim f(x) = +.
x x 0
Παρατηρούμε ότι, καθώς το x κινούμενο με οποιονδήπο-

τε τρόπο πάνω στον άξονα xʹx πλησιάζει τον πραγματικό
αριθμό x0, οι τιμές f(x) αυξάνονται απεριόριστα και γίνο-
νται μεγαλύτερες από οποιονδήποτε θετικό αριθμό Μ.
Στο διπλανό σχήμα παριστάνεται η γραφική παράσταση

μιας συνάρτησης που έχει όριο το − όταν το x τείνει
στο x0. Δηλαδή lim f(x) = −.
x x 0
Παρατηρούμε ότι, καθώς το x κινούμενο με οποιονδήπο-

τε τρόπο πάνω στον άξονα xʹx πλησιάζει τον πραγματικό
αριθμό x0, οι τιμές f(x) μειώνονται απεριόριστα και γίνο-
νται μικρότερες από οποιονδήποτε αρνητικό αριθμό Μ
(Μ > 0).
[72]
Ανάλογοι ορισμοί μπορούν να δοθούν και όταν x  x 0 και x  x 0 .
Όπως και στην περίπτωση των πεπερασμένων ορίων, έτσι και για τα μη πεπερασμένα όρια συναρτή-
σεων που ορίζονται σε σύνολο της μορφής α , x 0   x 0 , β  , ισχύουν οι παρακάτω ισοδυναμίες:
lim f ( x )    lim  f ( x )  lim  f ( x )  
x x 0 x x 0 x x 0
lim f ( x )    lim  f ( x )  lim  f ( x )  

x x 0 x x 0 x x 0
Ιδιότητες
Ισχύουν οι ακόλουθες ιδιότητες:

 αν lim f(x) = + τότε f(x) > 0 κοντά στο x0
x x 0
 αν lim f(x) = – τότε f(x) < 0 κοντά στο x0

x x 0
 αν lim f(x) = + τότε lim [–f(x)] = –

x x 0 x x 0
 αν lim f(x) = – τότε lim [–f(x)] = +

x x 0 x x 0
1
 αν lim f(x) =  τότε lim =0
x x 0 x x 0 f (x)
1
 αν lim f(x) = 0 και f(x)>0 κοντά στο x0 τότε lim = +
x x 0 x x 0 f (x)
1
 αν lim f(x) = 0 και f(x)<0 κοντά στο x0 τότε lim = –
x x 0 x x 0 f (x)
 αν lim f(x) =  τότε lim |f(x)| = +
x x 0 x x 0
 αν lim f(x) = + τότε lim κ f ( x ) = +

x x 0 x x 0
[73]
Παρατήρηση : Με βάση τις παραπάνω ιδιότητες ισχύουν:
1 1
i. lim 2   και γενικά lim 2 ν = + (νΝ*)
x 0 x x0 x
1 1
ii. lim   και γενικά lim 2 ν 1 = + (νΝ)
x 0 x x 0 x
1 1
iii. lim    και γενικά lim 2 ν 1 = – (νΝ)
x 0 x x 0 x
1
iv. Προφανώς το lim 2 ν 1 (νΝ) δεν υπάρχει.
x 0 x
Όρια αθροίσματος συναρτήσεων
lim f(x) α IR α IR + – + –
x x 0
lim g(x) + – + – – +
x x 0
lim (f+g)(x) + – + – ; ;
x x 0
Όρια γινομένου συναρτήσεων
lim f(x) α>0 α>0 α<0 α<0 0 0 + – + –

x x 0
lim g(x) + – + – + – + + – –
x x 0
lim (fg)(x) + – – + ; ; + – – +
x x 0
0   0 
Παρατηρήσεις : α) Οι μορφές (+)–(+), (–)–(–), , , 0 , 1 , 0 λέγονται απροσδιόρι-
0 
στες μορφές
α
β) Τα όρια που οδηγούν στη μορφή με α  0 είτε δεν υπάρχουν είτε είναι ίσα με
0
f (x)
+ ή –. Αν λοιπόν το lim οδηγεί στην παραπάνω μορφή, τότε κατα-
x x 0 g( x )
σκευάζουμε ένα βοηθητικό πίνακα προσήμου για τον παρονομαστή g(x). Τότε:
[74]
 αν η g(x) διατηρεί σταθερό πρόσημο δεξιά κι αριστερά από το x0, αλλά
κοντά στο x0, τότε το όριο είναι + ή – ανάλογα και με το πρόσημο του α.
 αν η g(x) δε διατηρεί σταθερό πρόσημο δεξιά κι αριστερά από το x0, τότε ερ-
γαζόμαστε με πλευρικά όρια και διαπιστώνουμε ότι το όριο δεν υπάρχει.
γ) Αν f (x)  g(x) κοντά στο x0 και lim f (x)   τότε lim g( x )  
x x 0 x x 0
δ) Αν f (x)  g(x) κοντά στο x0 και lim g( x )   τότε lim f (x)  

x x 0 x x 0
Ασκήσεις
1. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική

παράσταση της συνάρτησης f. Να
προσδιορίσετε (αν υπάρχουν) τα
παρακάτω όρια: Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησ
α) lim  f ( x )
x  2
β) lim  f ( x )
x  2
γ) lim f ( x )
x  2
δ) lim  f ( x )
x 2
ε) lim  f ( x )
x 2
στ) lim f ( x )
x 2
[75]
2. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η
γραφική παράσταση της συ-
νάρτησης f. Να προσδιορίσετε
(αν υπάρχουν) τα παρακάτω
όρια:
α) lim f ( x )
x  1
β) lim  f ( x )
x 2
γ) lim  f ( x )
x 2
δ) lim f ( x )
x 2
ε) lim f ( x )
x 3
στ) lim f ( x )
x 3
ζ) lim f ( x )
x 3
Εύρεση ορίου
3. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα παρακάτω όρια

x2 4x
α) lim β) lim
x 0 x  2 x 2
6 x 0 x  3 x
2
x x 2  3x
γ) lim δ) lim
x  2 x 3  3x 2  4 x 1 x 3  x 2  x  1
4. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα παρακάτω όρια

4x  1 x3
α) lim β) lim
x  2 x2 x 3 x  6x  9
2
x 2  x 5 1  2x
γ) lim δ) lim
x 4 16  x 2 x  1 x  12

x2 x x 1
α) lim β) lim
x 2 x  1
x  4x  4
2
x  2x  1
2
[76]
6. Να βρείτε (αν υπάρχει) το όριο της f στο x 0 , όταν:
3x  1 2x  3
α) f ( x )  , x0  0 β) f ( x )  , x0  3
x2  | x | x  32
1 2 x 1 2
γ) f ( x )   , x0  0 δ) f ( x )   2 , x0  0
x x2 |x| x

x2  3 x 3
α) lim β) lim
x 3 x  3 x 2 4  x 2
x2  5 3x  1
γ) lim δ) lim
x 1 x 2  x  2 x 0 x 2  x

x 1 2x  9
α) lim β) lim
x 1
 x 1  3 x 4
 x 2 
5

1  ln x ln x  1
α) lim β) lim
3  x  e  x  ex  2e 2
x 3 x e 2
x 3
1
e x 1  2 2  e x2
γ) lim δ) lim
x 1
e x

 1 ln x
x  2
ln x  3

x x
α) lim β) lim
x 
π  π x  π π  x  ημx
2  x   συν x
 2

 1 1   x 1 x 
α) lim  2   β) lim   
x 1  x  2x  1 x  1 x  2  x  2 x  22 
 
[77]
1 x2   2x  1 1 
α) lim   2  β) lim   2 
x 0  x x x x 1  x  1 x  x  2
 x x 2  1 4x  3 
γ) lim    δ) lim  2  
x 2  4  x 2
x  2 x   2 x  3x  1
1 2x  1 
2
13. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

1  2x x
α) lim β) lim
x 1 x x  x  x 1 x 9 x x  3x  9 x  27
γ) lim
2x  10
δ) lim
 
συν π x
x 4 2x  x x  4 x  8 x 16 4x  x x  16 x  64

x 1 x
α) lim β) lim
x  π συν x  1 π ημx  1
x
2
x  π2 4x
γ) lim δ) lim
x  2 π συν 2 x  1 π ημ 6x  1
x 
4

x 1 8x
α) lim β) lim
x 0 ημ ( π  x ) x
1 συνπ x
2
xπ συν x
γ) lim δ) lim
x 3 ημ πx  π  x 0
π 
2συν   x   1
3 

x 1 x 1
α) lim β) lim
x 0 ημx  x x 0 ημx  x

ημ 4x ημ 4 x
α) lim β) lim
x0 x x x0 x x
ημx  4 x4
γ) lim δ) lim
x 4
x  4 x4
x 4
x  4 ημ x4
[78]
 3π 
α) lim εφ 2x β) lim σφ  x  
x
π
x
π
 4 
4 4

 ex  ln x 2
α) lim    ln x  β) lim
x 0 x 0 x 2
 x 
x 1
x  4x 2  3x  18
3
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f.

β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια lim f ( x ) και lim f ( x ) .
x 3 x  2

x 2

 4 ημ2  x 
.
x  6x  12 x 2  8x
4 3

β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
x 2
22. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f: IR  IR με lim f ( x )   . Να εξετάσετε αν υπάρχει το

x 0
lim f ( x ) .
x 0
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 2 ( Α΄ Ομάδας), 1, 2 ( Β΄ Ομάδας)
Παραμετρικά όρια
x 2  αx  β
23. Αν lim IR , να προσδιορίσετε τα α, βIR.
x 3 x 3
(α  1) x 2  4 x  β
24. Αν lim IR , να προσδιορίσετε τα α, βIR.
x 2 x  2 3x  2 
[79]
x 2  αx  β
25. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  . Να προσδιορίσετε τις τιμές των α, βIR
2x 2  3x  1
ώστε lim f ( x )  4 .
x  1

α  1 x 3  α  2 x 2  18 x  9β . Να προσδιορίσετε τις
2x 2  9x  9
τιμές των α, βIR ώστε lim f ( x )  4 .
x 3
 x 2  α  1 x  β
 , x2
 
27.
2
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x 4
 x  2  2x  4
 , x2
x2
Να βρεθούν τα α, βIR ώστε να υπάρχει το lim f ( x ) και να είναι πραγματικός αριθμός.
x 2
| x | 1
28. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  . Να προσδιορίσετε τo αIR ώστε να ισχύει
x  αx  1
2
lim f ( x )   .
x  1
x  2λ
29. Να βρείτε το αIR ώστε να ισχύει lim   .
x 2 x  | λ | 2
 λ2  4
 , x0
30. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x . Να βρείτε για ποιες τιμές του λ IR, υπάρχει το
λ, x0
 x
lim f ( x ) .
x 0
31. Να υπολογίσετε τα παρακάτω όρια για τις διάφορες τιμές του λIR :
x 2  6x  λ 3x  λ
α) lim β) lim
x 3 x3 x 1 x  12
x 2  λ  2 x  λ  2 8x 2  2 1  λ  x  2
α) lim β) lim
x 2 x 2  4x  4 x 
1 4x 2  4x  1
2
[80]
2x 3  λ  2 x 2  λ  4 x  2λ 2x 2  x  λ
α) lim β) lim
x 2 x2  4 x 1 3x 2  2x  1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 3 ( Β΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου με χρήση βοηθητικής συνάρτησης
34. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim x 2 f ( x )  5 , να βρεθεί το lim f(x).
x 0 x0
35. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει ότι lim f ( x )   , να βρείτε (αν υπάρχει) το όριο
x  1
x 1
2
lim .
x  1 | xf ( x )  1 |  |1  f ( x ) |
36. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim f (x)   , με x0 IR . Να βρείτε τα
x x 0
όρια:
1 f (x)  1
α) lim β) lim
xx 0 f (x) x x 0 1  f ( x )
f 2 ( x )  3f ( x ) 1  f (x)  f 2 (x)
γ) lim δ) lim
xx 0 f (x)  4 xx 0 f 3 (x)  f 2 (x)  1
37. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim f (x)   , με x0 IR . Να βρείτε τα
x x 0
όρια:
x 6f 4 ( x )  f ( x )
α) lim β) lim
xx 0 f (x) xx 0 2  3f 4 ( x )
f 2 (x)  f (x)  1 f 3 (x)  f (x)  2

γ) lim δ) lim
x x 0 f (x)  1 xx 0 f (x)  1
38. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim x  1 f ( x )  1 . Να βρείτε τα όρια:
x  1
2
f 3 ( x )  2f ( x ) f 2 (x)  f (x)  1
x  1 x  1 f 2 (x)  1 x 1 f (x)  2
[81]
39. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim x  3 f ( x )  1. Να βρείτε τα όρια:
x 3
2f 2 ( x )  f ( x )  2017 f 2 (x)  1  f (x)

x 3 x 3 f 2 (x)  3 x 3 f (x)  1
2x
40. Να βρείτε το lim f ( x ) όταν lim
x  2
  .
x 2 f (x)
x 3
41. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim   . Να βρείτε τα όρια:
x 2 f (x)
f 2 (x) ημf ( x )
x 2
x 2
f 4 (x)  1  1 x2 f ( x )
2017 ημ 2x  3
42. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim
π
  . Να βρείτε τα
x f (x)
4
όρια:
ημf ( x )
α) lim f ( x ) β) lim
π π f (x)
x x
4 4
f ( x ) ημx  2
43. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim   . Να βρείτε το
x 2 x2 2
lim f ( x ) .
x 2
44.
f (x)
Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim   . Να βρείτε τα όρια:
x 0 4x
f 2 (x)  1  f (x)  1 
α) lim f ( x ) β) lim γ) lim  f ( x )ημ 
x 0 x 0 x 2 x 0
 f ( x ) 
x5
45.
g(x )
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR τέτοιες ώστε lim   και lim   . Να
x 5 f (x) x  5 4 x
βρείτε τα όρια:
g( x )
α) lim f ( x ) β) lim g ( x ) γ) lim
x 5 x5 x5 f (x)
[82]
46.  
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με lim f ( x ) x 2  1   και f (x)  g(x) για κάθε xIR.
x 1
Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

α) lim f ( x ) β) lim g ( x )
x1 x 1
47.  
Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει ότι x 2  10 x  25 f ( x )  x για κάθε x  5 , να
υπολογίσετε το lim f ( x ) .
x 5
48. Θεωρούμε την άρτια συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim f ( x )   . Να αποδείξετε
x 0
ότι lim f ( x )   .
x 0
49. Θεωρούμε την περιττή συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim f ( x )   . Να αποδεί-
x 0
ξετε ότι lim f ( x )   .

x 0
Μηδενική επί φραγμένη

 1  1 
α) lim  xημ  β) lim  x  2 συν 
x 0  x x 2  x  2

 x 2  2x  2  1 1   x 2  4x  4  ημx  22 x 
α) lim  συν β) lim   ημ
x 1  x 1 x 1 x 2  x2 x  2 
  

 x2 
α) lim  x  2  ημ
x
 2  x συν 2 
x 2
 x2 x  4 x  4 
 4x 
β) lim  xσυν 3  x 2017  2017 
x 0  x 
[83]
53. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με x  1 f ( x )  x  1 και 1  x  g( x )  x  2 για κάθε
2
x IR. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

 1 1 
α) lim f ( x ) β) lim g ( x ) γ) lim  ημ  xg ( x ) 
x1 x1 x 1 f ( x )
 x 1 
54. Στα παρακάτω σχήματα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g.
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της g  f .

β) Να υπολογίσετε το lim g f ( x ) 
x 0
x 2  2x  1
55.
1
Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g( x )  .
x2 x
α) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x )
x  2
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση g  f .
γ) Να υπολογίσετε το lim gf ( x )  .
x1
56. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x  x  1 και η συνάρτηση g: IR  IR για την οποία

ισχύει x 2  x  1  g( x )  4x 2  e x για κάθε x IR .
β) Να υπολογίσετε το lim g ( x ) .
x 0
[84]
γ) Να προσδιορίσετε το όριο lim gf ( x )  .
x1
x 1
57. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  e x  2 και g ( x )  .
2
α) Να ορίσετε τη συνάρτηση f  g .
β) Να αποδείξετε ότι η f  g αντιστρέφεται και στη συνέχεια να βρείτε την αντίστροφή της.
γ) Να υπολογίσετε το όριο lim f  g  ( x ) .

1
x 2
ex  1
58. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g( x )  x  1 .
1  ex
α) Να ορίσετε τη συνάρτηση f  g .
β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f g( x )  .
x1
γ) Να αποδείξετε ότι η f  g αντιστρέφεται και να ορίσετε τη συνάρτηση f  g  .

1
 π 1  συν x  1  συν x
59. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: 0 ,  IR με f ( x )  και
 2 1  συν x  1  συν x
1  ημx
g(x )   .
συν x
α) Να δείξετε ότι f  g .
β) Να δείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε το f 1 (1) .
γ) Να προσδιορίσετε το lim  f ( x ) .
π
x
2
 π π
δ) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση h:    ,  IR με h(x)  f (x) κοντά στο . Να βρείτε το
 2 2
lim  .
π
x
2
 x2 , x  0
60. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   .
 x , x  0
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε την αντίστροφή της.
1
β) Να βρείτε (αν υπάρχει) το lim 1
.
x 0 f (x)
[85]
 x 2 , x  0
61. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   2 .
 x , x  0
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε την αντίστροφή της.
1
β) Να βρείτε (αν υπάρχει) το lim 1
.
x 0 f (x)
f 1 ( x )
γ) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim .
x 0 f ( x )
§ 1.7 ΟΡΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΑΠΕΙΡΟ
Τα όρια των συναρτήσεων στο 
Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g και h που είναι ορισμένες σε διάστημα της μορφής (α, +)
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε πως η συνάρτηση f(x) προ-

σεγγίζει όσο θέλουμε τον πραγματικό αριθμό  , καθώς το x
αυξάνεται απεριόριστα.
Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η f έχει όριο στο +, τον πραγ-
ματικό αριθμό  και γράφουμε:
lim f ( x )  
x  
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε πως η συνάρτηση g(x) αυξά-

νεται απεριόριστα, καθώς το x αυξάνεται επίσης απεριόριστα .
Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η g έχει όριο στο +, το + και
γράφουμε:
lim g ( x )  
x  
[86]
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε πως η συνάρτηση h(x) μειώ-
νεται απεριόριστα, καθώς το x αυξάνεται απεριόριστα .
Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η h έχει όριο στο +, το 
και γράφουμε:
lim h ( x )  
x  
Ομοίως, για τις συναρτήσεις f, g και h που ορίζονται σε διάστημα της μορφής (, β) μπορούν να
διατυπωθούν ανάλογα συμπεράσματα όταν το x μειώνεται απεριόριστα, δηλ. όταν τείνει στο .
Για τα όρια των συναρτήσεων στο + ή στο – ισχύουν οι γνωστές ιδιότητες των ορίων στο x0 με την
προϋπόθεση ότι:
● οι συναρτήσεις είναι ορισμένες σε κατάλληλα σύνολα
● δεν προκύπτει απροσδιόριστη μορφή
Παρατήρηση : Για τον υπολογισμό του ορίου στο + ή στο – ενός μεγάλου αριθμού
συναρτήσεων χρειαζόμαστε τα παρακάτω βασικά όρια:
1 1
lim xν = +, lim ν
= 0, lim = 0, lim x2ν = +, lim x2ν+1 = – με νΝ*
x   x   x x   x ν x   x  
[87]
Όριο πολυωνυμικής και ρητής συνάρτησης
Αν P(x)=ανxν+αν–1xν–1+…+α1x+α0 και Q(x)=βκxκ+βκ–1xκ–1+…+β1x+β0 με ανβκ0 τότε:

● lim P(x) = lim (ανxν)
x   x  
● lim P(x) = lim (ανxν)

x   x  
P( x ) α xν
● lim = lim ν κ
x   Q( x ) x   β κ x
P( x ) α xν
● lim = lim ν κ
x   Q( x ) x   β κ x
Παρατηρήσεις : α) Αν lim f(x) =  > 0 ή +, τότε υπάρχει x1 < 0 έτσι ώστε f(x1) > 0
x  
β) Αν lim f(x) =  < 0 ή –, τότε υπάρχει x1< 0 έτσι ώστε f(x1) < 0
x  
γ) Αν lim f(x) =  > 0 ή +, τότε υπάρχει x1> 0 έτσι ώστε f(x1) > 0
x  
δ) Αν lim f(x) =  < 0 ή –, τότε υπάρχει x1> 0 έτσι ώστε f(x1) < 0
x  
Όριο εκθετικής – λογαριθμικής συνάρτησης
Για την εκθετική συνάρτηση f(x)=αx ισχύει:

● αν α > 1 τότε lim αx = 0 και lim αx = +
x   x  
● αν 0 < α < 1 τότε lim α = + και lim αx = 0

x
x   x  
[88]
Για την λογαριθμική συνάρτηση f(x) = logx ή g(x) = lnx ισχύουν:
● lim logx = – και lim lnx = –
x0 x0
● lim logx = + και lim lnx = +

x   x  
Όριο τριγωνομετρικής συνάρτησης
Τα όρια lim ημx και lim συνx δεν υπάρχουν. Σε περίπτωση που τα συναντάμε σε κάποια παρά-
x   x  
σταση, χρησιμοποιούμε το κριτήριο παρεμβολής.
Πεπερασμένο όριο ακολουθίας
Γνωρίζουμε από προηγούμενες τάξεις ότι ακολουθία ονομάζεται κάθε πραγματική συνάρτηση με
πεδίο ορισμού το σύνολο των θετικών ακεραίων, δηλ. α: ΙΝ*  IR
Ο ορισμός του ορίου της ακολουθίας διατυπώνεται ως εξής:
ΟΡΙΣΜΟΣ Η ακολουθία (αν) έχει όριο ℓ IR και θα γράφουμε lim α ν   , όταν για
ν 
κάθε ε  0 , υπάρχει ν0 ΙΝ τέτοιο ώστε για κάθε ν  ν 0 να ισχύει

*
αν    ε
Όλες οι ιδιότητες των ορίων συναρτήσεων όταν x   , ισχύουν και για τις ακολουθίες.
[89]
Ασκήσεις

νάρτησης f. Να βρείτε (αν υ-
πάρχουν) τα παρακάτω όρια:
α) lim f ( x )
x  
β) lim f ( x )
x  
1
γ) lim
x  f (x)  1
1
δ) lim
x  f ( x )  1

νάρτησης f. Να βρείτε (αν υ-
πάρχουν) τα παρακάτω όρια:
α) lim f ( x )
x  
β) lim f ( x )
x  
1
γ) lim
x  f ( x )
1
δ) lim
x   f (x)
[90]
3. Στα παρακάτω σχήματα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g.
Να υπολογίσετε τα όρια:
α) lim f  g ( x ) β) lim f  g ( x )
x   x 1
γ) lim g  f ( x ) δ) lim g  f ( x )
x   x 1
[91]
Όριο πολυωνυμικής – ρητής συνάρτησης

α) lim 8x 3  5x 2  x  11
x  
 
β) lim  2x 2  8x  1
x 

γ) lim 6x 6
 4x 4  3x 3  x  2  δ) lim  x 3
x5 
x  x 
 5π   1 
α) lim  2x 4 ημ  x 3  2x  1 β) lim  x 3 ln 2  ln x  1
x   4  x   2 

γ) lim e 2 x 5  ex 3  2x 2  7 x  
δ) lim  x 3 συν
x  
2π 
 6x 2  3 
x   3 
4x 2  3x  1 x 3  2x 2  x  1
α) lim β) lim
x  2x 4  x 2  3 x   x 12  x  1
2x  5  4x 4  x 3  2x  1
γ) lim δ) lim
x   x 2  3x  2 x  x 2018  2018
12 x 3  2x 2  1 6x 5  x 4  x 3  3
α) lim β) lim
x  3x 3  x 2  1 x   3x 5  12 x 2  2
2x 2  x  3  x 2017  12 x  1
γ) lim δ) lim
x  2x 2  5x  2 x  2x 2017  1
4 x 3  5x  1  7 x 4  2x 3  3
α) lim β) lim
x  2x 2  6x  1 x  3x 3  4 x 2  x  4
10 x 4  5x 3  2x  4  x 3  2x 2  x  2017
γ) lim δ) lim
x  5x 4  x  4 x   7 x 4  x 3  2x 2  1
x 4  x 3  2x  1 2 x 7  8x 4  x  8
α) lim β) lim
x  4x 3  6x 2  3x  2 x  x 3  5x 2  9
 5x 5  x 2  5x  1 x 5  2x 3  3x 2  4x  10
γ) lim δ) lim
x  x 2  3x  2 x   x 3  10 x 2  2x  3
[92]
8x 3  3x 2  x  1 x 2  3x  3
ε) lim στ) lim
x  2 x 3  x 2  x  6 x  4x 6  6x 2  5

 2 1   x 4x 2 
α) lim    β) lim  3  
x   x  1 x  3 x   2 x  1
 2 x 2  1 
 4x 3  1 2x 3x  1    x 4  2x  1 x2 4x 
γ) lim  2  2   δ) lim  2  2  2 
x   5x  11
 x  1 x  2  x  
 x  x 1 x  3 x  2016 

 x 2  1 3x 3  x  1   x3  x x 2  x  1
α) lim    β) lim   
x   x  3
 x 2  1  x   x  2
 x  1 
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1 ( Α΄ Ομάδας)
Όριο άρρητης συνάρτησης

α) lim 8x 3  x  1 β) lim 2x 4  x  1
x  x 
γ) lim  x5  x 1 δ) lim 3x 2  x  2
x  x 
α) lim  x 4  3x 3  2  x 3  x  7  β) lim   2x 3  x  3  3x 
x    x   
α) lim  16 x 2  x  2  4x  β) lim  x 2  3x  4  x  1

x    x   
γ) lim  2x 2  3  4x 4  x  3  δ) lim  5x  25 x 2  2x  1 
x    x   
α) lim  3x 2  x 2  1  β) lim  x 4  x  1  2x 
x    x   
[93]
x 2  2x  3  1 x2  x 1  x 1
α) lim β) lim
x  x 
x2 1  x2 x4 1  x 1
x  3 1 3  x  x 1
γ) lim δ) lim
x   x  
x2 1 1 x  3x  1  x  1
2

x2  x 1  x2 x4  x 1  x  2
α) lim β) lim
x  x 
x2 1  x 1 x2  4  x
x2  3 1 1 x  x 1
γ) lim δ) lim
x   x 1 1 x   1  9x  1

x2  x 1  x2 1 4x 2  x  1  9x 2  1
α) lim β) lim
x  x  
x2 1  x2  x 1 4x 2  5x  1  64 x 2  2x  2018
x4 1  x2 1 x2 1  x 1
γ) lim δ) lim
x  x  
x4  x 1  x 1 x 2  3x  2  x  1

x2 2 3 x 3
α) lim β) lim
x   x 5 3 x   1 x 1
4x  1  3 1  81x  5
γ) lim δ) lim
x   x 1 1 x   5  9x  1

2x  4x 2  x  3 x 2  3x  1  x  1
α) lim β) lim
x   x 
9x 2  2x  1  3x 2x  1  4x 2  1

3x  4x 2  x  3 x 2  4x  1  2x
α) lim β) lim
x   x  
x  4x 2  3x  1 5x  1  16 x 4  1
[94]
α) lim  x 2  3x  11  4x 2  x  2  9x 2  2x  1 
x   
β) lim  x 2  x  x 2  x  3  4x 2  7x  1 
x   
γ) lim  9x 2  5x  11  16 x 2  3x  1  49 x 2  11x  1 
x   
δ) lim  9x 2  5x  1  x 2  3x  4  16 x 2  5x  13 
x   
23. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με lim  3x  9x 2  12 x  1  f ( x )   3 . Να βρείτε το

x   
lim f ( x )
x  
2x  1
24. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  .
x2  x
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης.
β) Να προσδιορίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:
i. lim f ( x ) ii. lim f ( x ) ,
x   x  
iii. lim f ( x ) iv. lim f ( x )

x 0 x1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3 ( Α΄ Ομάδας)
Όριο με απόλυτες τιμές

3x  2018  1926  x 2  x 3x  ημx  x 2  συν x
α) lim β) lim
x  5x x   ημx  x
x3  x 1  4  x 7  x  ex  x 2
γ) lim δ) lim
x   x  x2 x  x 1
[95]
2 x  x 2  2017  x 2  x 3x 3  ημx  3x 2  συν x
α) lim β) lim
x   5  x2 x   ημx  x 3
4x 3  x 2  1  1  x  x 3 x 5  e  x  2x  x 2  e  x
γ) lim δ) lim
x   3x 3  x 2 x   x5 1

x 3  x  2x 4  1 4x  1  x 4
α) lim β) lim
x   2x  x 2  1 x  x 2  3x  2  3x
x  x  6x 2  2x 4x  3  x 3  x  x
γ) lim δ) lim
x  2x 2  x  1 x   x 4  2x 2  2  2x

 2   3 5  x  x2 4  x  x 2  x 
2x  1 x  3x  1 
2
 
α) lim    β) lim   
x   x x 1 x   x2 2x  1
   
g(x )
29. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  για κάθε x IR. Αν lim g ( x )   και
g(x ) x 0
lim g ( x )   , να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .

x 0  x 0
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 4 ( B΄ Ομάδας)
Τριγωνομετρικά όρια


 1
α) lim  3x 3  1 συν 
x   x
 
 1 
β) lim  2x 5  x  1 συν 2 
x  

x 
 x 1 
γ) lim  x συν 2 


δ) lim  3x 4  x συν 4 
x 1 
x   x  1 x   x  1
[96]
 1  1
α) lim   x  2 ημ  β) lim  x 4 ημ 
x   x x   x
 x 1 
γ) lim  x  1 ημ 3


δ) lim  x 2  1 ημ 2
x 

x   x  1  x   x  1

 1
α) lim   x  1 εφ 

 1 x 
β) lim  x 2  x  1 εφ 2 
x   x x   x  x 


α) lim x 2  x  ημx
x 
 
β) lim  2x 3  x  συν x
x 


ημ3x ημ5x
α) lim β) lim
x   x x  4  5x  2
ημx 2 x  ημx
γ) lim δ) lim
x   x3  x x   x
α) lim
ημ x 2  1   β) lim
συν x 2  1  
x  x2 1 x  x 1
2
x 1 3 x
γ) lim δ) lim
x   x  ημx
2 x   συν x  x

2
x 2 ημ
x2 xσυν x
α) lim β) lim
x   x 1 x   x  3x  1
2
3x 2  1 πx 2  x
γ) lim εφ δ) lim σφ
x  2x 3  1 x  4x 2  x
[97]
 x4  x 1   x 3  2x 
α) lim   ημx  β) lim   συν x 
 x 1  4x
x   2 x   2
 
x  ημx x 3  x 2  συν x
γ) lim δ) lim
x  x 2  συν x x   x 2  ημx

x 3  xημx 2x 4  xσυν 3x  1
α) lim β) lim
x   x 
x x2 1 x x4 1  x x2 1
x 2 ημx  x 3 συν x 3 xημ 2x  συν 4x
γ) lim δ) lim
x  x4  x 1 x  x2  2

xημx  x 5  1 xημx  x 5  1
α) lim , β) lim
x  x 
xσυν x  x 4  2 xσυν x  x 5  2
xσυν x  x 2  1 x 2 συν x  x 6  3
γ) lim δ) lim
x   x  
xημx  x 4  2 x 2 ημx  x 6  3
Όριο εκθετικών και λογαριθμικών συναρτήσεων

3  4 x  4  3x 3  3x  6  2 x
α) lim β) lim
x  2  3 x  3  2 2 x x  2  3 x  3  2 x
3  5 x  2 x 1  3 e  x  21 x  4
γ) lim δ) lim
32x  2 x  6 32xx  2
2 3
x   x  

4x  5x 3x  2  4 x  1
α) lim β) lim
x  3 x  4 x x  2 x  4  3 x  1
4e x  2  3  4 x 2 2 x  52x
γ) lim δ) lim
x  3  5 x  5  3 x 1 x  2 x  4 x
[98]
2x  5x 2 3x  3 2 x
α) lim β) lim
x  3 x  4 x x   2 x  3 x
2 x  4 x e x  4 x
γ) lim δ) lim
x  3  x  5  x x  2  x  3  x
e x  2 x 5 2 x  3  x
ε) lim στ) lim
x  4  x  3  x x  5  x  3  2 x

2 x  3x 2 3x  3 2 x
α) lim β) lim
x  3 x  4 x x   2 x  3 x
3 x  6  x 3 x  5  x
γ) lim δ) lim
x  e  x  4  x x  5  x  7  x
e  x  e 2 x 16  x  5  x
ε) lim στ) lim
x  4  x  2  x x  5  2 x  2  2 x

x 2
e 2x  1
α) lim 2
β) lim e x  ημx
x   x  
ex 1
x 2 x x 2
 x  συν x
γ) lim e δ) lim e x
x   x  
β) lim ln(1  x )  ln( 2  x ) 

ln x
α) lim
x   ln x  1
2 x  
1
ln x 2  ln
γ) lim  ln( ex  1)  ln x 2  1  δ) lim x
x    x 0 ln x  1


α) lim ln 3 x  ln 5 x  1
x 
  
β) lim ln 2 x  ln 5 x  1
x 
 
[99]
e 2x  e x
47. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln .
ex  e x

β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:
i. lim f ( x ) ii. lim f ( x )
x   x1
x 2  x  2  ημx
48. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln .
x 1
i. lim f ( x ) ii. lim f ( x )
x   x  1
Παραμετρικά όρια
49. Για τις διάφορες τιμές του λIR, να βρείτε τα όρια:
α) lim
λ  3 x 4  x  3 β) lim
λ  4x  λx  2
2 4 2
x   1  λ  x 3  2 x 2  1 x  
 λ  λ  2 x  2
2
γ) lim
λx 3  x 2  λ
δ) lim
λ  2 x 3  x  1
x   λ  1 x 4  x  2 x 
λ3

 8 x2  x  2
α) lim
x 
 λ
2

 5λ  6 x 3  2x 2  1  β) lim
x 
 4  λ  x
2 2
x2 
γ) lim
x 
 2λ 2
 
 λ  1 x 4  λx 3  1 δ) lim
x 
 3  λ 2
 
 2λ x 3  3x 2  x  2

λx  5 x 1  1 3 x  2  3λx  10
α) lim β) lim
x   2 λx  5 x  1 x  3 x  12 λx  1
52. Να βρεθούν οι α, β IR ώστε lim  x 2  6x  1  αx  β   5

x   
 x 4  αx 3  βx  1 
53. Να βρεθούν οι α, β IR ώστε lim   αx  β   3
x  
 x 1
3

[100]
λx  2 x
54. Να βρείτε για ποια τιμή του λIR, ισχύει ότι lim  1 .
x  2 x  3λx
55. Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει το lim   x 2  x  x  συν x 

x   
  
(Υπόδειξη: Χρησιμοποιείστε την απαγωγή σε άτοπο).
56. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με x  2 f ( x )  x 2  συν x για κάθε x IR. Να βρείτε τα όρια:

α) lim f ( x ) β) lim f ( x )
x   x  
57. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: 1,     IR με f (x)  x  x και g( x )  x  1 για κάθε

f (x)
x  1 . Να βρείτε το lim .
x  g( x )
x 3 f (x)  x 3  1
58. Δίνεται συνάρτηση f: (0, +)  IR με lim  2 . Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα
x  x3 1
όρια:
α) lim f ( x )
x  
x 4 f (x)  x  1
β) lim
x  3x 4  1
xf ( x )  ημx
γ) lim
x  x2 1
59. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR* με lim f ( x )  lim g ( x )  0 . Να δείξετε ότι:

x   x  
f 2 (x)  g 2 (x) 1
α)  2
f (x)  g (x) f (x)  g 2 (x)
4 4
f 2 (x)  g 2 (x)
β) lim  
x   f 4 (x)  g 4 (x)
(ψηφιακά εκπαιδευτικά βοηθήματα - www.study4exams.gr)
[101]
60.
f (3x )
Δίνεται η γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: (0, +)  (0, +) με lim  1 . Να δείξετε ότι
x  f (x)
f (8x )
lim 1.
x  f ( x )
61. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με 4x 2  1  f ( x ) x  1  4x 2  ημx για κάθε x IR. Να βρείτε

τα όρια:
α) lim f ( x ) β) lim f ( x )  4 x 
x   x  
f (x) 3xf ( x )  12 x 2  ημx

γ) lim δ) lim
x   x x   f (x)  x
62. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με 3x 3  x  1  f ( x )  3x 3  x  1 για κάθε x IR. Να βρείτε τα

όρια:
f (x) f (x)
α) lim f ( x ) β) lim 3
και lim
x   x   x x   x 3
2
x 5 f    8ημx 2
x 2
3
x
γ) lim f  δ) lim
x 0 8 x x 0 xημ 4x
 1 
63. Δίνεται συνάρτηση f: (0, +)  IR με f ( x )  2x  4x 2  1  4x  2xf    4x  1 για κά-
 4x 
θε x  0 .
α) Να δείξετε ότι f ( x )  4x 2  1  2x , για κάθε x  0 .
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση.
γ) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  3  2 2 .
δ) Να προσδιορίσετε τα όρια:
 1 
 xf ( x )  4 x  x ημ x
2 2
 1 
ii. lim  
f (x)
i. lim  xημ 
x  
 f ( x )  x    συν x  1  x 
 
 
[102]
64. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f  g ( x )  x 3  x , για κάθε x IR .
α) Να μελετήσετε την f  g ως προς την μονοτονία της.
β) Να αποδείξετε ότι η g αντιστρέφεται.
γ) Να λύσετε την εξίσωση g 3 ( x )  g 3 (1  e x )  g(1  e x )  g( x ) .
δ) Να προσδιορίσετε τo όριο lim

f  g 1 ( x ) .
x 0 x
65. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f 3 ( x )  f ( x )  x  συν x για κάθε x IR.
Να προσδιορίσετε το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει.
x  
(Υπόδειξη: Απορρίψτε τις περιπτώσεις lim f ( x )   και lim f ( x )  IR)

x   x  
66. Δίνεται συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  2xf ( x )  3e x 1 , για κάθε x IR και lim f 2 ( x )  α  IR

x 1
α) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 είναι αδύνατη.

β) Να δείξετε ότι η f δεν είναι γνησίως αύξουσα.
γ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει το lim f ( x ) και να το υπολογίσετε.
x1
67. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε f ( x )  2x  2018 για κάθε x IR .

f (x)
α) Να αποδείξετε ότι lim  2.
x   x
β) Να υπολογίσετε τα όρια:
f (x)  1
i. lim , ν IN ii. lim  xf   
x   xν x 0   x
  1  x2  x 1  x2  
iii. lim   xf    iv. lim  f  

x 0   x x  
 x  2x  1  
68. Θεωρούμε συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε να ισχύει  x 2  3x  f ( x )  x 2  x  2 για κάθε

xIR .
α) Να προσδιορίσετε το lim f ( x ) .
x 1
β) Να βρείτε τα όρια:
f ( x )  f (1) ημ f ( x )  2 
i. lim ii. lim
x 1 x 1 x 1 2f ( x )  2
 f (x) 
γ) Να βρεθούν οι α, β IR ώστε να ισχύει lim  3  x 2  2x  4  αx  β  =7
x   x 
[103]
π
69. Δίνονται οι συναρτήσεις f,g: IR IR με xf ( x )  (1  x )f ( x )  x 2  συν 2 x και g ( x )  x
2
για κάθε x IR .
α) Να δείξετε ότι η f είναι άρτια και να προσδιορίσετε τον τύπο της.
γ) Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση h: IR IR με h  g ( x )  f ( x ) . Να προσδιορίσετε τον
τύπο της h.
δ) Να υπολογίσετε τα όρια:
h(x) h(x)
i. lim ii. lim
x  x2 x   f (x)
70. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln  x 2  1  x  .

 
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της.
1
γ) Να βρείτε το lim f  
x 0 x
71.
1
Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x2.
x
α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της και να αποδείξετε ότι είναι αντιστρέψιμη.
β) Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  x .
γ) Να υπολογίσετε τα όρια lim f ( x ) και lim f 1 ( x ) .

x   x  
72. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f (x)  ln x και η γνησίως μονότονη συνάρτηση g:(0, +)  IR
με g(1)  0  g(2) .
α) Να μελετήσετε την g ως προς τη μονοτονία της.
β) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f  g .
γ) Να δείξετε ότι η f  g αντιστρέφεται.
δ) Αν g( x )  x για κάθε x  1 , να βρείτε το lim f  g  ( x ) .

1
x  
[104]
73. Δίνεται η συνάρτηση f: 1 ,    IR με f ( x)  x  ln( x  1) .
α) Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  2 .
β) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g: 2 ,    IR με g( x )  ln f ( x )  ημx  1 . Να προσδιορί-
σετε τα όρια:
συν x  1 
i. lim g( x ) ii. lim iii. lim  g( x )  ημ 
x   x  g ( x ) x 
 g( x ) 
74. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με τύπο f (x)  ln  x 2  1  x 2  .

 
α) Να μελετηθεί η f ως προς τη μονοτονία.
β) Να βρεθεί το σύνολο τιμών της f.
γ) Να λυθεί η ανίσωση f ( x 2 )  f (3x 4 )  f ( x 4 )  f (3x 2 ) .
1   1 
δ) Να υπολογίσετε τα όρια: (i) lim f   , (ii) lim f ( x )  συν f    .
x 0  x  x 0
  x 
[105]
§ 1.8A ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
Συνέχεια συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f λέγεται συνεχής στο σημείο x0 του πεδίου ορισμού της,
όταν lim f ( x )  f ( x 0 ) .
x x 0
Στο προηγούμενο σχήμα παρατηρούμε ότι:

 Η f είναι συνεχής στο x0 διότι lim f ( x )  f ( x 0 )
x x 0
 Η g δεν είναι συνεχής στο x0 διότι lim g(x)  g(x 0 )

x x 0
 Η h δεν είναι συνεχής στο x0 διότι lim h ( x )  lim  h ( x ) , οπότε δεν υπάρχει το lim h ( x ) .
x x 0  x x 0 x x 0
Μια συνάρτηση που είναι συνεχής σε όλα τα σημεία του πεδίου ορισμού της, λέγεται συνεχής
συνάρτηση.
Παρατηρήσεις : α) Μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο του πεδίου ορισμού της
όταν:
 Δεν υπάρχει το όριο στο x0
 Υπάρχει το όριο στο x0, αλλά είναι διαφορετικό από την τιμή της f(x0).
β) Τη συνέχεια μιας συνάρτησης τη μελετάμε μόνο στα σημεία του πεδίου

ορισμού της.
γ) Η f είναι συνεχής στο x0Df αν και μόνο αν lim  f(x)= lim f(x)=f(x0) με την
xx 0 x0
προϋπόθεση ότι έχουν νόημα τα πλευρικά όρια της f στο x0

δ) Οι πολυωνυμικές συναρτήσεις, οι ρητές , οι τριγωνομετρικές, οι εκθετικές
και οι λογαριθμικές αποδεικνύεται ότι είναι συνεχείς συναρτήσεις.
[106]
Πράξεις με συνεχείς συναρτήσεις
Από τον ορισμό της συνέχειας στο x0 και τις ιδιότητες των ορίων αποδεικνύεται ότι ισχύει το θεώ-
ρημα:
Αν οι συναρτήσεις f και g είναι συνεχείς στο x0, τότε είναι συνεχείς στο x0 και οι συναρτήσεις:
f
f  g , c  f όπου cIR, f  g , , f και ν
f
g
με την προϋπόθεση ότι ορίζονται σε ένα διάστημα που περιέχει το x0.
Για τη σύνθεση των συνεχών συναρτήσεων ισχύει το ακόλουθο θεώρημα:
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x0 και η συνάρτηση g είναι συνεχής στο f(x0), τότε η σύν-
θεσή τους g  f είναι συνεχής στο x0.
Παρατηρήσεις : α) Οι πολυωνυμικές συναρτήσεις, οι ρητές , οι τριγωνομετρικές, οι εκθετικές, οι

λογαριθμικές και όσες προκύπτουν από αυτές με πρόσθεση, αφαίρεση, πολλα-
πλασιασμό , διαίρεση, απόλυτη τιμή, ρίζα και σύνθεση, είναι συνεχείς συναρτή-
σεις στο πεδίο ορισμού τους.
f ν
β) Αν οι f, g είναι συνεχείς στο x0, τότε και οι fg, λf, fg, , |f|, f είναι συνεχείς
g
στο x0.
γ) Αν η f είναι συνεχής στο x0 και η g στο f(x0) τότε η gof είναι συνεχής στο x0.
δ) Μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε σημείο x0 του πεδίου ορισμού της αν:
 δεν υπάρχει το όριό της στο x0
 υπάρχει το όριό της στο x0 αλλά είναι διαφορετικό από την τιμή f(x0)
 ένα από τα όρια lim  f(x), lim  f(x), lim f(x) είναι το + ή το −
xx 0 xx 0 x x 0
[107]
Ασκήσεις
Εύρεση συνέχειας από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης

γραξφική παράσταση της συνάρ-
τησης f. Να βρείτε:
α) το πεδίο ορισμού της f
β) το σύνολο τιμών της f
γ) τα όρια lim f ( x ) , lim f ( x )
x  1 x1
και lim f ( x ) (αν υπάρχουν)

x 2
δ) τα σημεία στα οποία η f δεν

είναι συνεχής
Συνέχεια συνάρτησης στο x0
2. Να εξετάσετε ως προς τη συνέχεια στο x0 τις παρακάτω συναρτήσεις:

x 3  5x  1, x 1
α) f ( x )   2 x0 1
x  3x  συν x  1, x  1
e x 3  ln x  2  , 2x3
β) g ( x )   x0  3
 x  2  x  3, x3

 x 2  10 x  25
 , x5
α) f ( x )   x 5 x0  5
1, x 5

x2  x
 , x 1
 x 1
β) g( x )   x0 1
 1 x , x 1
1  x
[108]
 x 2  x  2  2x
 , x  1
 x 1
α) f ( x )   x 0  1
 e  x  6
x 1
 , x  1
 4
 x 1
 , x  1
β) g( x )    x  1 x 0  1
 x2 x
e  3συν x  1, x  1

 συν (ημx )  1
 , x0
 ημx
α) f ( x )   x0  0
συν  π  x  , x  0
 2 
 1
xημ x , x0

β) g( x )  0 , x0 x0  0
 1
ln(1  x )  συν , x0
 x

 ημx 2
 , x0
 x
α) f ( x )  0, x0 x0  0

 3  συν x  2 , x  0
 x
 x 2  8x  7
 , x 1
β) g( x )   x 1 x0 1
ln 2  x   12 x, x 1


 4 ln x  e 
x ημ , ex0
α) f ( x )   x4 x0  0
0, x0

[109]
 x 1  2
 ,  1 x  3
 x 3
β) g( x )   x0  3
1
 4 , x 3
8. Αν η συνάρτηση f: IR  IR είναι συνεχής στο 0 με f (0)  0 , να αποδείξετε ότι και η συνάρτηση
 1
 f ( x ) ημ , x0
g( x )   f (x) είναι συνεχής στο 0.
0 , x0

9. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει ημx  xf ( x )  x για κάθε x IR. Nα
εξετάσετε αν η f είναι συνεχής στο x 0  0 .
10. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f 2 ( x )  g 2 ( x )  2f ( x )  10  6g( x )  ημ 2 x για κάθε

x IR. Να αποδείξετε ότι οι f, g είναι συνεχείς στο x 0  0 .
Συνέχεια συνάρτησης στο πεδίο ορισμού της
11. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις συναρτήσεις:

 x4 1
 x 3  1, x  0  , x 1
α) f ( x )   β) f ( x )   x  1
1  x , x0  3, x 1

12. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να χαράξετε
τις γραφικές τους παραστάσεις:
 x 2 , x 2  e x  1, x0
α) f ( x )   2 β) g ( x )  
 x  8, x 2 ln( x  1), x0
[110]
13. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να χαράξετε
τις γραφικές τους παραστάσεις:

  x 2  2x  1, x  1
  x  1, x 1
α) f ( x )  x 2  1, 1 x  2 β) g ( x )  
 1 ln( x  1), x 1
 , x2
x  2

 ημx
 x 1  x2 , x  0
 , x 1
 x 1 
α) f ( x )   β) g ( x )   0 , x0
 x 1 , x 1  συν x
 5  x  2  , x0
 x
 ημ συν x  1 e x ln x 1  2, 0  x 1
 , x0 
α) f ( x )   x β) g ( x )   2 x  1  1  2 x
0, x0  , x 1
 2x  1  1

 ημ x  1
 x2 1 , x 1

 x 2  x  συν x  1  1
α) f ( x )   , x 1
 2x  2
1
2 , x 1


 ημ x 2  1


, x 1
β) g( x )   x  1
3x  1, x 1

 1
 2h  xh 2 ημ
h , x2
 lim
h   h x  2  hx

 4
17. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τη συνάρτηση f ( x )   , x2
 3
 x 4 ημ x  2 
x2

 3 x 4
2
 ,


[111]
α) f ( x )  5x  2 β) g( x )  xσυν x
γ) h ( x )  σφ 2 x  εφ 3 x 
δ) φ( x )  συν x 2  x  1 
19. Nα αποδείξετε ότι οι παρακάτω συναρτήσεις είναι συνεχείς στο πεδίο ορισμού τους:
 συν x 
α) f ( x )  ημ 



 
β) g( x )  ln e x  x 2  1
 x 1 
2
20. Δίνεται η συνάρτηση f: 0 ,     IR τέτοια ώστε f ( x ) 

1
για κάθε x 0 ,    . Να
x  ημx
αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
x 1
21. Έστω συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε f ( x )  για κάθε x IR* . Να αποδείξετε ότι η f
x
δεν είναι συνεχής.
f ( x ) ημx
22. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε lim
x 0
  . Να αποδείξετε ότι η f δεν
x
είναι συνεχής στο x 0  0 .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 3, 4, 5 ( Α΄ Ομάδας)
Εύρεση παραμέτρου
 x 3  2α , x0

23. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   ημx
 , x0
 x
Να προσδιορίσετε τον πραγματικό αριθμό α ώστε η f να είναι συνεχής.
 α x 2  βx  1
 x  1
24.
,
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x 1
x 2  α  β , x  1

Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς α, β ώστε η f να είναι συνεχής.
[112]
 2 x 2  5x  3
 , x  1
 x 1
25. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  λ , x  1
 ημ ( x  1)
 , x  1
 x  κ
Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς κ, λ ώστε η f να είναι συνεχής.
x3  x  6
 2 , x2
 x 4
 3γ  1
26. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   , x2
 4
 4 x 2  αx  β
 , 0x2
 x  4x
3
Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς α, β και γ ώστε η f να είναι συνεχής.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 2 ( Β΄ Ομάδας)
Προσδιορισμός αριθμητικής τιμής συνάρτησης
27. Αν μια συνάρτηση f: IR IR είναι συνεχής στο x 0  0 και για κάθε xIR ισχύει
xf ( x )  ημx 2  x , να βρείτε το f(0).
28.  
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με x  1f ( x )  ημ x 2  1 για κάθε xIR. Να βρείτε
το f (1) .
f (x)  x 2  1
29. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με lim  4 . Να βρείτε το f (1) .
x  1 x 1
30. Αν για τη συνεχή συνάρτηση f: IR  IR ισχύει xf (x)  ημ2x  x για κάθε xIR, να βρείτε το
f(0).
31.  
Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με x 2  1 f ( x )  1  2ημx  1  x 2 για κάθε x IR. Αν η f
είναι συνεχής στο x 0  1 , να αποδειχθεί ότι f (1)  2
[113]
32. Αν x 3 f ( x)   x 2  1  1  ημ 2x για κάθε xIR και η f είναι συνεχής στο x 0  0 , να υπολογί-
 
σετε το f(0).
33. Δίνεται η συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο x 0  0 και για κάθε xIR ισχύει η σχέση
ημx 2  x 2  x  xf ( x )  x 2  ημx . Να βρείτε το f (0) .
34. Δίνεται η συνεχής στο x 0  2 συνάρτηση f με x  2f (x)  ημx  2  x  22 για κάθε
xIR . Να βρείτε το f (2) .
35. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με ημx  f (x)  συνx  1  x 2 για κάθε xIR . Να
βρείτε το f (0) .
36. Δίνεται η συνεχής στο x 0  1 συνάρτηση f με f ( x ) ημx  1   x 2  4x  3 για κάθε xIR .

Να βρείτε το f (1) .
37. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με x f ( x )  4ημx  x 2  4x για κάθε xIR . Να βρείτε
τον τύπο της f.
38.  
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με x  1 f ( x )  ημ x 2  1 για κάθε xIR .
α) Να βρείτε τον τύπο της f.
β) Να βρείτε το όριο lim f ( x ) .
x  
39.
1
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  e x  x 2  x ημ για κάθε x  0 . Να βρείτε
x
το f (0) .
[114]
Συναρτησιακές σχέσεις
f ( x  3)
40. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  3 και lim
x 0
 3 , να προσδιορίσετε το όριο
x
f ( x )  f (3)
lim .
x 3 x 3
41.
f (x)
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  1 και lim  2018 , να βρείτε το όριο
x 1 x 1
f (1  h )  f (1)
lim .
h 0 h
42.
f (x)
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  5 και lim  1 , να προσδιορίσετε το όριο
x 5 x  5
f (5  2h )  f (5)
lim .
h 0 h
f (x)  x 2
43. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  2 και ισχύει lim  1 , να υπολογίσετε το
x 2 x 2  4
x 2 f ( x )  4f ( 2)
όριο lim .
x2 x2 2
44.
f (x)
Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR η οποία είναι συνεχής στο x 0  1 . Αν lim  1 και
x 1 x 1
f (x  1)  f (x)  2x για κάθε xIR , τότε:
α) να βρείτε το f (1)
β) να βρείτε το f (2)
γ) να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο x 0  2
45. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR για τις οποίες ισχύει f 2 ( x )  2xf ( x )g( x )  x 4 για κάθε
xIR . Αν η g είναι συνεχής στο x 0  0 , να αποδείξετε ότι και η f είναι συνεχής στο x 0  0 .
[115]
 π
 συν x  ημx  x  , x  0
46. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f ( x )   4
e x 1  x , x0

α) Να εξετάσετε αν η f είναι συνεχής.
 π
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της στο    ,  .
 2
γ) Να υπολογίσετε τα όρια:
i. lim f ( x )
x  
 1 
ii. lim ln   
x 
 f (x) 
  1 
iii. lim f ( x )  ημ  
x 
  f ( x ) 
47.  
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  e x  x  1 και xe x  x 2  xσυν x g( x )  ημx
για κάθε xIR .
α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
β) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  f 1 ( x ) .
γ) Να εξετάσετε αν η g είναι συνεχής στο x 0  0 .
48. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  3f ( x )  x  1 για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι:

α) η f αντιστρέφεται
β) η f είναι συνεχής στο IR
f (x)  f (x 0 )
γ) υπάρχει το lim και είναι πραγματικός αριθμός.
x x 0 x  x0
49. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  4f ( x )  x για κάθε xIR και σύνολο τιμών το IR .
β) Να ορίσετε την f 1
γ) Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο IR.
[116]
 π π
50. Δίνεται η συνάρτηση f:  ,   IR με f (x)  x  ημx .
 2 2
 π π
γ) Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση g:  ,   IR για την οποία ισχύει η σχέση
 2 2
 π π
f ( x )  g( x )  x 2  ημ 2x για κάθε x  ,  . Να βρείτε τον τύπο της g.
 2 2
51. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f f ( x )   2 x  1 για κάθε x IR .
α) Να δείξετε ότι f (2x  1)  2f (x)  1 για κάθε x IR .
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι 11.
γ) Να λυθεί η εξίσωση f ( x )  1 .

α  x f (f ( x ))  1 , x 1
 x 1

δ) Δίνεται η συνάρτηση g ( x )  3 , x 1.

 1 β
3   3, x  1
 x  1 2
x 1

Να προσδιορίσετε τα α, β IR ώστε η g να είναι συνεχής στο x 0  1 .
f ( x  3)
52. Δίνεται η συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR IR . Αν lim
x  3 x  3
 2 και
f (1)  0 τότε:
α) να βρείτε το f (0)
xf ( x )  ημ 2 x
β) να προσδιορίσετε το lim
x  0 x 3  x 2 f ( x )  1
γ) να δείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα

δ) να λύσετε την ανίσωση: f  ημx   f  x   0 .

 x  1  x, x  0
2
53. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  

 x  1  x, x  0
2
α) Να δείξετε ότι η f είναι συνεχής.

β) Να αποδείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x IR.
γ) Να δείξετε ότι η f είναι άρτια.
δ) Να μελετήσετε τη συνάρτηση f ως προς τη μονοτονία της.
ε) Να αποδείξετε ότι f ( x )  1 για κάθε x IR.
[117]
54. Δίνεται συνάρτηση f: IR IR με 3f (x)  ημf ( x)  x για κάθε x IR και σύνολο τιμών το IR.
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη συνάρτηση.
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1 .
γ) Να δείξετε ότι f (0)  0 .
δ) Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο x 0  0 .
f (x)
ε) Να προσδιορίσετε το lim .
x 0 x
3
 x ,
2
x0
55. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  

 x ,
3 2
x0
α) Να δείξετε ότι η f είναι συνεχής.
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της και να αποδείξετε ότι είναι αντιστρέψιμη.
γ) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1 .
δ) Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:
f (x) f 1 ( x )
i. lim ii. lim
x 0 x x 0 x
[118]
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ
§ 1.8Β
ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΩΡΗΜΑΤΑ
Συνέχεια συνάρτησης σε διαστήματα
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση θα λέμε ότι είναι συνεχής σε ένα ανοιχτό διάστημα (α, β),
όταν είναι συνεχής σε κάθε σημείο του (α, β).
Μια συνάρτηση θα λέμε ότι είναι συνεχής σε ένα κλειστό διάστημα [α, β],
όταν είναι συνεχής σε κάθε σημείο του (α, β) κι επιπλέον
lim f ( x )  f (α) και lim f ( x )  f (β)
x α  x β 
Ανάλογοι ορισμοί διατυπώνονται και για τα διαστήματα της μορφής (α, β] και [α, β).
Θεώρημα Bolzano
Θεωρούμε μια συνάρτηση f ορισμένη στο κλειστό διάστημα [α, β]. Αν:
 η f είναι συνεχής στο [α, β]
 f(α)f(β) < 0
τότε υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) τέτοιο ώστε f(x0)=0.
Υπάρχει δηλαδή τουλάχιστον μία ρίζα της εξίσωσης f(x)=0 στο ανοιχτό διάστημα (α, β).
[119]
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ :
Παρατηρούμε στο παραπάνω σχήμα ότι έχουμε μια συνεχή συνάρτηση ορισμένη στο διάστημα [α, β].
Επειδή τα σημεία Α(α, f(α)) και Β(β, f(β)) βρίσκονται εκατέρωθεν του άξονα xx΄, η γραφική
παράσταση της f τέμνει τον άξονα σε ένα τουλάχιστον σημείο.
Παρατηρήσεις : α) Το αντίστροφο του θεωρήματος Bolzano δεν ισχύει.

β) Όταν σε ένα θέμα ζητείται η απόδειξη ύπαρξης ενός x0(α, β) ώστε να ισχύει
μια ιδιότητα, είναι αυτονόητο ότι θα επικαλεστούμε σε πρώτη φάση το θεώ-
ρημα Bolzano για μια κατάλληλη βοηθητική συνάρτηση στο διάστημα [α, β].
Για την εύρεση της βοηθητικής συνάρτησης ακολουθείται η εξής πορεία:
 θέτουμε στη ζητούμενη σχέση όπου x0 το x και φέρνουμε όλους τους
όρους στο πρώτο μέλος

 θεωρούμε το α΄ μέλος ως συνάρτηση του x και το θέτουμε g(x), x[α, β]
 εφαρμόζουμε στη g(x) το θεώρημα Bolzano, αφού διαπιστώσουμε ότι
πληρούνται οι προϋποθέσεις του.
γ) Αν κατά την εφαρμογή του θεωρήματος Bolzano για μια συνάρτηση f σε
διάστημα [α, β] προκύψει ότι f(α)f(β)0, τότε διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
 αν f(α)f(β) = 0  f(α) = 0 ή f(β) = 0 τότε επιλέγουμε x0=α ή x0=β (x0 είναι
το ζητούμενο)
 αν f(α)f(β) < 0, τότε από το θεώρημα Bolzano υπάρχει x0(α, β) ώστε
f(x0)=0.
Συνεπώς αν αντί του f(α)f(β) < 0 προκύψει f(α)f(β)0, το ζητούμενο x0 θα
ανήκει στο κλειστό διάστημα [α, β] κι όχι υποχρεωτικά στο ανοικτό (α, β).
δ) Από το θεώρημα Bolzano προκύπτει ότι αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε
ένα διάστημα Δ και δεν μηδενίζεται σ’ αυτό, τότε η f διατηρεί σταθερό πρό-
σημο στο Δ. Το πρόσημό της μπορούμε να το προσδιορίσουμε αν γνωρίζουμε
[120]
ή αν μπορούμε να βρούμε κάποια τιμή της συνάρτησης στο Δ.
ε) Από το θεώρημα Bolzano προκύπτει ότι μια συνεχής συνάρτηση διατηρεί

σταθερό πρόσημο σε καθένα από τα ανοιχτά διαστήματα στα οποία οι
διαδοχικές ρίζες της χωρίζουν το πεδίο ορισμού της.
Θεώρημα ενδιαμέσων τιμών
Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη στο κλειστό διάστημα [α, β]. Αν:
 η f είναι συνεχής στο [α, β]
 f(α)  f(β)
τότε για κάθε αριθμό η μεταξύ των f(α) και f(β) υπάρχει ένας τουλάχιστον x0(α, β) τέτοιος
ώστε f(x0) = η.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Ας υποθέσουμε χωρίς βλάβη της γενικότητας, ότι f(α) < f(β).

Προφανώς θα ισχύει: f(α) < η < f(β).
Θεωρούμε τη συνάρτηση g(x) = f(x) − η με x[α, β] για την
οποία έχουμε:
● είναι συνεχής στο [α, β]
● g(α)g(β) < 0
[121]
διότι g(α)=f(α)−η < 0 και g(β) = f(β) − η > 0
Άρα με βάση το θεώρημα Bolzano προκύπτει ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) τέτοιο ώστε g(x0)
= 0  f(x0) − η = 0  f(x0) = η
    
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής στο [α, β], τότε δεν παίρνει υποχρεωτικά
όλες τις ενδιάμεσες τιμές.
β) Αν Δ είναι ένα διάστημα και υποσύνολο του πεδίου ορισμού μιας συνεχούς και
μη σταθερής συνάρτησης f, τότε με τη βοήθεια του θεωρήματος ενδιαμέσων
τιμών αποδεικνύεται ότι το f(Δ) είναι διάστημα.
[122]
Θεώρημα μέγιστης – ελάχιστης τιμής
Αν f είναι συνεχής συνάρτηση στο [α, β], τότε η f παίρνει στο [α, β] μια μέγιστη τιμή Μ και μια
ελάχιστη τιμή m. Υπάρχουν δηλαδή x1, x2[α, β] τέτοιοι ώστε f(x1) = m  f(x)  M = f(x2) για
κάθε x[α, β].
Παρατηρήσεις : α) Από το θεώρημα ενδιάμεσης τιμής και το θεώρημα μέγιστης - ελάχιστης

τιμής προκύπτει ότι αν Δ=[α, β] και η f είναι συνεχής αλλά όχι σταθερή στο
Δ τότε f(Δ)=[m, M], όπου m η ελάχιστη και Μ η μέγιστη τιμή της f.
β) Έστω η f είναι συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση στο Δ= (α, β) και
Α= lim  f ( x ) και Β= lim  f ( x ) . Το σύνολο τιμών της f είναι:
x α x β
 f(Δ) = (Α, Β), αν η f είναι γνησίως αύξουσα στο Δ

 f(Δ) = (Β, Α), αν η f είναι γνησίως φθίνουσα στο Δ
Ασκήσεις
Ύπαρξη μιας τουλάχιστον ρίζας σε διάστημα (α, β)
1. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 3  x 2  5  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 2).
2. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση e 2 x  ln( x  2)  x 2 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (1, 0).
[123]
3. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ln x 2  e 2  x 2 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (1, e).
4. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ημx  συν x   2συν x  1  ημx έχει τουλάχιστον μια λύση στο
 π
0,  .
 2
5.
1
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ημx  2   e x 1 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, π).
x 1
6. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ημ( π  συν x )  e ημx  2  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο
π 
 , 2π  .
2 
x 1 x  3
7. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση  έχει τουλάχιστον μια λύση στο (3, 4).
x3 x4
x 1 x2 1
8. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση   0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 1).
x x 1
x 2017  1 x 2018  1
9. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση   0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (1, 1).
x 1 x 1
ημx συν x  π π
10. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση   0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο  ,  .
4x  π 4x  π  4 4
11.
1 1
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[α, β]  IR . Να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  
x α x β
έχει τουλάχιστον μια ρίζα στο (α, β).
12. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g:[α, β]  IR με f (α) g(β)  0 . Να δείξετε ότι η εξίσωση
f ( x ) g( x )
  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (α, β).
x α x β
13. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση e x  x 3  x  2e έχει τουλάχιστον μια λύση στο IR .
[124]
14. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[0, 1]  IR με 0  f (x)  1 για κάθε x[0, 1], καθώς και οι ευ-
θείες (ε1): y  x και (ε2): y  x  1 . Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τις
ευθείες (ε1) και (ε2).
15. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g:[α, β]  IR με f (α)  g(α) και f (β)  g(β) . Να αποδεί-
ξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο.
16. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:(0, +)  IR με ln x  x  1  f ( x )  x 2  e ln x για κάθε
x  0 . Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  1  e  ln x  x 2  1 έχει τουλάχιστον μια λύση στο

(1, e).
17. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  x 2  x για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι η
εξίσωση xf ( x )  x 2  e x 1 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 1).
18. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με 0  f ( x )  5 για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι
υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ  0, 4 τέτοιο ώστε f 2 (ξ )  2ξ  5f (ξ ) .
19. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g:[α, β]  IR με g( x )  0 για κάθε x[α, β]. Να αποδείξε-
f (x 0 ) 1 1
τε ότι υπάρχει x0(α, β) έτσι ώστε να ισχύει   .
g( x 0 ) x 0  α x 0  β
20. Δίνεται η συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής στο διάστημα [α, β] με α > 0. Να αποδείξετε ότι
f (x 0 ) α2 β2
υπάρχει x0(α, β) τέτοιο ώστε   .
x0 α  x0 β  x0
21. Για κάθε α(0, 2) να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(0, 3) ώστε να ισχύει
3  x 0 α  2 ln x 2  e   αx 0 ημ
πx 0
.
2
22. Έστω f: IR  IR συνεχής συνάρτηση με f(α)+f(β)+f(γ) = 0 ( α  β  γ ). Να αποδείξετε ότι η εξί-

σωση f(x) = 0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα.
[125]
 π π π
23. Δίνεται η συνεχής και γνησίως φθίνουσα συνάρτηση f: 0 ,   IR με f     . Να απο-
 2 2 2
 π  π
δείξετε ότι υπάρχει x 0   0,  ώστε να ισχύει f ( x 0 )   x 0   συν x 0 .
 2  2
f (x)  x  1
24. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR η οποία είναι περιττή και συνεχής. Αν lim  IR , να
x 1 x32
αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  1 έχει τουλάχιστον μια λύση.
25. Δίνεται η περιττή και συνεχής συνάρτηση f: IR  IR. Αν ημx  3  f ( x )  x 2  9 για κάθε x  0
να δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(0, 3) έτσι ώστε f x 0   x 0  2 .
26.
f (x)
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f : IR  IR , με f ( x )  0 για κάθε xIR . Αν lim   , να
x   x
αποδείξετε ότι η εξίσωση xf 3 ( x )  ( x  2) f 2 ( x )  2x  x 2 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 2).
27. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f : IR  IR , με f (1)  4 . Αν η εξίσωση f ( x )  x 2  x  3 είναι

αδύνατη, τότε:
α) να προσδιορίσετε το f(0)
β) να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
28. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f : IR  IR , με f (1)  0 . Αν η εξίσωση f ( x )  x  1 είναι αδύνα-

τη, τότε:
α) να προσδιορίσετε το f(0).
β) να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
29.Δίνονται οι συναρτήσεις f, g οι οποίες είναι συνεχείς στο IR . Η γραφική παράσταση της f βρί-
σκεται κάτω από την ευθεία y  2 ενώ η γραφική παράσταση της g βρίσκεται πάνω από την ευ-
θεία y  2 . Η ευθεία y  x τέμνει τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g στα ση-
μεία με τετμημένες x1, x2 αντίστοιχα με 0  x 1  x 2 . Να δείξετε ότι η εξίσωση f (x ) g(x )  2x
έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο (x1, x2).
ημ ( x  1)
30. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  xe x   ln(ln x ) .
x 1
α) Να βρείτε τα όρια lim f ( x ) και lim f ( x ) .
x 1 x  
β) Να δείξετε ότι η Cf τέμνει τον οριζόντιο άξονα xx  σε ένα τουλάχιστον σημείο.
[126]
31. 1
2
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f : IR  IR με f 3 (x)  3f 2 (x)  4f (x)  e x  2x για κάθε
xIR. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 1).
32. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ με Α(0, 4), Β(5, 1) και Γ(0, 1). Να αποδείξετε ότι υπάρχει εσωτερικό
σημείο Ε του ύψους ΒΔ έτσι ώστε να ισχύει ΑΕ   ΒΕ   3 ΓΕ  .
33. Δίνεται μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο IR . Αν α  β  γ και f (α)  1 , f (β)  1 , f (γ)  1 , για
να αποδείξετε ότι η f δεν είναι αντιστρέψιμη.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 6, 7 ( Α΄ Ομάδας), 4, 5 (B΄ Ομάδας)
Ύπαρξη δύο τουλάχιστον ριζών
34.  
Αν α  β  0 να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 2  x ημx  1  αx 2  β  0 έχει τουλάχιστον
δυο λύσεις στο (1, 1).
35. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν τουλάχιστον δύο λύσεις:

2
α) x 6  2x 5  5  0 β) e x  x  2  0
36.
1 1 1
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f ( x )    έχει τουλάχιστον δύο ρίζες στο
x2 x x2
(2, 2).
37. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  x 4  2x 2  2 και g( x )  x 3  5x  1 . Να δείξετε ότι οι

γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν τουλάχιστον δύο κοινά σημεία.
38. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο IR με f (0)  2 , f (1)  1 και f (2)  1 , να αποδείξετε
ότι δεν είναι αντιστρέψιμη.
39. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR . Αν για α  β  γ ισχύει ότι f (α)  0 , f (β)  0 και
f (γ)  0 , να αποδείξετε ότι η f δεν είναι αντιστρέψιμη.
[127]
Ύπαρξη μοναδικής ρίζας
40. Να δείξετε ότι υπάρχει μοναδική ρίζα σε καθεμιά από τις παρακάτω εξισώσεις:
α) συν x  π  x  0 στο (0, π) β) ln x  x  2 στο (1, e)
α) x 2  x  1 στο (1, 0) β) x 3  2x 2  x  1 στο (0, 1)
1
α) e 2 x  2x  3 στο (0, 1) β) ln  10  x  x στο (1, e)
x
43. Να δείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν μοναδική ρίζα:

2
α) 2 x  x  2  5 β)  ln( 4  x )  4  x 3  x
ln( x  1)
44. Να δείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x 0  0 , 1 ώστε να ισχύει x 0 e x 0  x 0  1  0 .

3
45. Θεωρούμε τις γνησίως μονότονες και συνεχείς συναρτήσεις f, g: IRIR με f (α)  g(α) και
f (β)  g(β) . Αν οι f, g δεν έχουν το ίδιο είδος μονοτονίας, να αποδείξετε ότι οι γραφικές τους
παραστάσεις έχουν μοναδικό κοινό σημείο με τετμημένη x0 (α, β).
46. Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f ( x )  x 3  ln x και

g( x )  8  x  e x έχουν ένα ακριβώς κοινό σημείο.
Ύπαρξη ρίζας σε κλειστό διάστημα
47. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR . Αν για α  β ισχύει f (α)  f (β)  0 , να δείξετε ότι
υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ[α, β] ώστε f (ξ)  0 .
[128]
48. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, α+2] IR (αΙR) με f (α)  f (α  2) . Να δείξετε ότι η
εξίσωση f (x )  f (x  1) έχει μια τουλάχιστον λύση στο [α, α+1] .
f (α ) f (β)
49. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, β] IR . Αν  2  0 , να δείξετε ότι η εξίσωση
α 1 β 1
2
f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο [α, β].
1 
50. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [0, 3 ]   , 1 . Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον
2 
 π
ένα x0 0 , ώστε f (εφ x 0 )  συν x 0 .
 3 
51. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [0, 3]  [4, 0] . Να αποδείξετε ότι στο διάστημα 0 , 3 η
εξίσωση f 2 ( x )  4f ( x )  9  x 2 τουλάχιστον μια λύση.
Πρόσημο συνάρτησης
52. Να βρείτε το πρόσημο των συναρτήσεων:

α) f ( x )  συν x  ημx , με x  0, 2 π  β) g(x)  συν x  ημx , με x  0, 2 π 
 π
γ) h ( x )  ημx  3 συν x δ) φ(x)  εφx  σφx , με x   0 , 
 2
53. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 2 ( x )  4xf ( x )  x 2  4x για κάθε xIR . Να

αποδείξετε ότι η f διατηρεί σταθερό πρόσημο στο [1, 3].
54. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 3 ( x )  x 2 f 2 ( x )  ημf ( x )  e x  x 2  1 για κάθε

xIR . Να αποδείξετε ότι η f διατηρεί σταθερό πρόσημο στο IR.
55. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 3 ( x )  x 4 f ( x )  2x 4  3x 2  1 για κάθε xIR .

Να αποδείξετε ότι η f ( x )  0 για κάθε xIR .
56. Να βρεθούν οι συνεχείς συναρτήσεις f: IRIR για τις οποίες ισχύει f 2 ( x )  6f ( x )  5  0 για
κάθε xIR .
[129]
57. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 2 ( x )  6f ( x )  e 2 x  6e x και f (x )  1 για κάθε
xIR . Να βρείτε:
α) το f (0) β) τον τύπο της f
58. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 2 ( x )  ( x  4) f ( x )  4e 3x  8e x f ( x ) για κάθε

xIR .
1
α) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 2
 f (0)  ln( x  1)  x έχει μοναδική λύση.
e
β) Να δείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε xIR .
59. Θεωρούμε τις συνεχείς συναρτήσεις f, g, h:[α, β] IR με f (x)  g(x)  h(x) για κάθε x[α, β].
Αν γ(α, β), δίνεται ότι η g είναι γνησίως φθίνουσα στο [α, γ] και γνησίως αύξουσα στο [γ, β],
με g(α)  0 , g(γ)  0 και g(β)  0 .
α) Να δείξετε ότι η g(x) έχει δύο ακριβώς ρίζες.
β) Έστω x1, x2 οι ρίζες της g με x 1  x 2 . Αν οι x1, x2 είναι διαδοχικές ρίζες της f(x), να δείξετε
ότι h ( x 1 ) h ( x 2 )  0 .
60. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR με f 2 ( x )  x 4 για κάθε xIR.

61.  
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR με f 2 ( x )  ln 2 x 2  1 για κάθε xIR.
62. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f:[2, 2] IR με x 4  f 2 ( x )  16 για κάθε x[2, 2].
β) Να δείξετε ότι η f διατηρεί σταθερό πρόσημο στο διάστημα (2, 2).
γ) Αν f (0)  4 , να βρείτε τον τύπο της f.
63. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: IRIR με f 2 ( x )  2xf ( x )  e 2 x και g( x)  f (x)  x

για κάθε xIR . Αν f (0)  1 τότε:
α) να αποδείξετε ότι g( x )  0 για κάθε xIR
β) να βρείτε τον τύπο της f
γ) να προσδιορίσετε το όριο lim f ( x ) .
x  
[130]
64. Αν η συνάρτηση f: IR  IR είναι συνεχής, f ( x )  0 και f (3)  0 , να βρείτε το όριο
f ( 2) x 4  x  2
lim .
x   3x  ημx
65. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[α, β] IR και γ(α, β). Αν f (α) f (β) f ( γ)  8 και f ( x )  0
για κάθε x(α, β) τότε:
α) να δείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x[α, β]
β) να αποδείξετε ότι η εξίσωση f (x)  2  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (α, β).
66. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:AIR με f (1)  f (1)  1  0 και f ( x )  0 για κάθε xA.
α) Να αποδείξετε ότι το σύνολο Α δεν είναι διάστημα.
β) Αν A= IR* και f (1)  f (1) , να βρείτε το πρόσημο της f.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 9 ( A΄ Ομάδας), 7 ( B΄ Ομάδας)
Θεώρημα ενδιαμέσων τιμών – Μέγιστη - ελάχιστη τιμή
67. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β] και x1, x2[α, β] να αποδείξετε ότι υπάρχει
x0[α, β] τέτοιος ώστε 4f ( x 0 )  f ( x 1 )  3f ( x 2 ) .
68. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο [0, 10] και α, β, γ[0, 10] να αποδείξετε ότι υπάρχει
ξ[0, 10] τέτοιος ώστε 9f (ξ)  f (α)  3f (β)  5f (γ) .
69. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως μονότονη στο [α, β] και επιπλέον γ(α, β), να
f (α )  f (β )  f ( γ )
αποδείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) τέτοιος ώστε f ( x 0 )  .
3
70. Έστω η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR . Αν x1, x2IR είναι διαδοχικές ρίζες της f, α, β(x1, x2)
 
 f (α ) x 
 x1  x 2  
2
 x x 
και f    0 , να βρείτε το όριο lim 
x    f (β) x  2 
 2  1
 ln 
 x 
[131]
71. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε f (α)  α και f (β)  β ( α  β ). Αν η εξίσωση
αβ
f (x)  είναι αδύνατη στο IR , να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
2
Σύνολο τιμών συνάρτησης
72. Να βρείτε το σύνολο τιμών των συναρτήσεων:

1
α) f ( x )  ln x  1  x β) g ( x )  x
x 1
x2
γ) h ( x )  x 2  2x  4 δ) φ( x ) 
x2 1

α) f ( x )  x 3  x  2 , x   1 ,    β) g( x )  x x , x    1 ,   
γ) h ( x )  e  x  x , x    , 0  
δ) φ( x )  ln x 2  1  x 2 , x    , 1

x2  x  2 π 
α) f ( x )  , x    1, 2  β) g(x)  ημx  συν x , x   , π 
x2 2 
π   π
γ) h ( x )  ημ  συν x  , x   0 ,  
δ) φ( x )  ln ln x  , x  e , e e 
2   2
75. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν τουλάχιστον μια λύση:

1 8  x3
α) ln  e 2x  x β) ln x
x x2 1
76.
1
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x 1   ln x .
x
α) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
β) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0
77. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e  x  e x  x  1 .

α) Να μελετηθεί η f ως προς τη μονοτονία της.
β) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
γ) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μία μοναδική ρίζα.
[132]
78. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  4e x  x  1 και g( x )   x 3  x .
α) Να μελετήσετε τις f και g ως προς τη μονοτονία τους.
β) Να βρείτε τα σύνολα τιμών των f και g.
γ) Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των f και g έχουν ένα μοναδικό κοινό σημείο.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 10 ( A΄ Ομάδας)
79. Δίνεται η συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  IR με xf ( x )  ημx  x 4 για κάθε
xIR .
α) Να βρείτε το f (0) .
β) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f (x)  x έχει μοναδική λύση στο (1, 1).
 π
80. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ημx  συν x , με x  0 ,  .
 2
α) Να δείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε το πεδίο ορισμού της f 1 .
πx
β) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f 1 ( x )  ημ  0 έχει τουλάχιστον μια λύση.
2
81. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f:IR  IR για την οποία γνωρίζουμε ότι f (1)  1 , f (2)  8 και
f (0)  0 .
α) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  (1, 2) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  x 0  x 0 .
2
β) Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:IR  IR με g( x )  f ( x )  x 2  x  2018 . Να δείξετε ότι

η συνάρτηση g δεν αντιστρέφεται.
82. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f (x )  2 ln x  x  1 .

α) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f  f .
γ) Να λύσετε την εξίσωση f  f ( x )  ln(1  e) 2  e .
[133]
83. Δίνεται η συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση f:(1, +)  IR για την οποία ισχύει ότι
f (x)  2 1 x2 x2
lim  και  f (x)  για κάθε x  1 .
x 3 x  3 2 1 x 1 x2
α) Να προσδιορίσετε το είδος μονοτονίας της f.
β) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
γ) Να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  f 1 ( x ) είναι αδύνατη.
84. Δίνονται οι συνεχής συναρτήσεις f, g: IR  IR έτσι ώστε να ισχύουν οι σχέσεις:

g(x )  3 1
lim  IR , lim   και f (x)  g(x)  x 3  x  1 για κάθε xIR .
x 1 x 1 x  x
g (e )  1
α) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(0, 1) στο οποίο η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο, το οποίο και να
βρείτε.
συν x
β) Να προσδιορίσετε το όριο lim
x  xf ( x )
f (x)  2
85. Δίνεται η συνεχής και περιττή συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε lim  4 . Δίνεται
x 1 ημ ( x  1)
επίσης και η συνάρτηση g: IR  IR με g( x )  x  x  2 ημx  e x x  1 .

α) Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των f και g έχουν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο.
f (x)  2
β) Να προσδιορίσετε το όριο lim
x 1 x 2  1
86. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x  e  x με xIR .

α) Να αποδείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη.
β) Να δείξετε ότι για κάθε λIR υπάρχει μοναδικό xoIR ώστε να ισχύει e  x 0  λ  x 0 .
γ) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f 1 βρίσκεται πάνω από τη γραφική παράσταση
της f.
δ) Να υπολογίσετε τα όρια:
x  f (x)  3x  1
i. lim
x   x  f (x)  2 x  1
x  f (x)  2  x  1
ii. lim
x   x  f (x)  3x  1
f 1 ( x )
iii. lim
x   x
ε) Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  f ( x 3 )  f ( x 2 )  f ( x 4 ) .
[134]
87. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln( x  1)  x  e 2 x .
α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της.
β) Να βρείτε το σύνολο τιμών της.
γ) Να προσδιορίσετε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  α , για τις διάφορες τιμές του
αIR .
x2 1 1 1
δ) Να λύσετε την εξίσωση: ln  x 3 x   18 x
9x  1
2
2 x e
e
88. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f: IR IR και g: IR IR* . H f είναι 11 και ισχύει η σχέση
f (e x )  f ( x  2)  2 f g( x )  για κάθε x IR.
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως μονότονη.
β) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(2, 0) έτσι ώστε να ισχύει e x 0  x 0  2
γ) Να βρείτε το πρόσημο της g.
δ) Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία της.
89. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f: IR  IR για την οποία για κάθε x IR ισχύει η σχέση
x2
 1  f ( x )  x 4  x 2  1 . Η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (∞, 0] και γνησίως αύξουσα στο
2
[0, +∞).
α) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f και η ευθεία y  3x έχουν τουλάχιστον ένα
κοινό σημείο με τετμημένη x 0  0 , 1 .
 1
f  x   x , x  0
  
β) Δίνεται η συνάρτηση g με g( x )   . Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
f  1   x , x  0

 x
γ) Να προσδιορίσετε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης g( x )  3 .
δ) Αν x 1  0 είναι μια λύση της εξίσωσης g( x )  3 , να δείξετε ότι x 0 x 1  1 .
90. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει f 3 ( x )  f ( x )  e1 x  x  3 για
κάθε x IR.
α) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μοναδική λύση στο IR.
β) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
γ) Να βρείτε τα διαστήματα στα οποία η γραφική παράσταση της f είναι πάνω από τη γραφική
παράσταση της f 1 .
δ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
f (1)  f (2)  f (3)
ε) Να αποδείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x0(0, 4) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  .
3
[135]
91. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: ΙR  IR για τις οποίες γνωρίζουμε ότι:
● lim
x  1 f (x)  12
x 1 x  10  3
x4 1
● ( x  1) f ( x )   x 2 για κάθε x IR {1}
2
● f (f (x))  g(x)  x για κάθε x IR
Αν η f είναι γνησίως μονότονη στο IR τότε:
α) Να δείξετε ότι f (1)  2 .
β) Να δείξετε ότι f (1)  0 .
γ) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα συνάρτηση και η g γνησίως αύξουσα.
δ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει ακριβώς ένα x0(1, 1) ώστε f ( x 0 )  1 .
ε) Να λύσετε την ανίσωση f (f ( x  x 0 ))  x  0 .
92. Δίνεται η συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  (0, +) με f (0)  1 , σύνολο τιμών
το (0, +) και f ( x )  x για κάθε x IR. Δίνεται επίσης ότι η f 1 είναι συνεχής συνάρτηση.
α) Να δείξετε ότι η f 1 είναι γνησίως αύξουσα.
f ( x 0 ) f 1 ( x 0 )
β) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  1 , 2  ώστε  0.
x0 1 x0  2
1
γ) Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:(0, +)  IR με g( x )   f 1 ( x ) .
f (x)
i. Να αποδείξετε ότι το σύνολο τιμών της g είναι το ΙR .
ii. Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση της g τέμνει τον xx΄ σε μοναδικό σημείο A(x1, 0).
iii. Να αποδείξετε ότι x 0 f 1 ( x 1 )  x 1f ( x 0 ) .
 
93. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ( Α  90 ο ) με ΑΒ  γ  1 , ΑΓ  β , ΒΓ  α και Γ  θ .
α) Να δείξετε ότι:
1 1  ημθ  συνθ
i. α  β   σφθ ii. α  β  γ 
ημθ ημθ
i. lim α  β 
θ 0
ii. lim
θ 0
 α  β  γ θ
π π
γ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει γωνία θ   ,  τέτοια ώστε να ισχύει α  β  4συνθ .
6 3
[136]
[137]
ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ 1Ο
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΗ ΥΛΗ: § 1.1 – § 1.3
ΔΙΑΡΚΕΙΑ 45 min
ΘΕΜΑ Α : Δίνεται η συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α= (0, +) και σύνολο τιμών το
f (A)  0 ,    . Αν ισχύει η σχέση 2f ( x )  ln f ( x )  2  x για κάθε x (0, +)
5
τότε:
Α1. να δείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (0, +) Μονάδες 20
1
Α2. να ορίσετε την f Μονάδες 15
Α3. να λύσετε την εξίσωση: f 2  ln x   f 2x   5
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β : Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  IR με gg( x )   4x και f g ( x )   8f ( x ) για κάθε

x IR. Δίνεται επιπλέον ότι η f είναι γνησίως μονότονη συνάρτηση και f (1)  1 .
Β1. Να δείξετε ότι f (0)  0 . Μονάδες 15
Β2. Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της. Μονάδες 10
Β3. Να δείξετε ότι η f  f γνησίως αύξουσα συνάρτηση. Μονάδες 10
1
Β4. Να λύσετε την ανίσωση: f ( x )  f ( x ) . Μονάδες 15
[138]
ΘΕΜΑ Α : Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Ισχύει gof = fog για τυχαίες συναρτήσεις f και g Σωστό  Λάθος 
β) Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές ως προς τον
άξονα xx΄. Σωστό  Λάθος 
γ) Αν η συνάρτηση f είναι 1-1 στο IR, τότε κάθε οριζόντια ευθεία τέμνει τη γραφική
της παράσταση το πολύ σε ένα σημείο. Σωστό  Λάθος 
δ) Αν η f+g είναι γνησίως αύξουσα τότε και οι f, g είναι επίσης γνησίως αύξουσες.
Σωστό  Λάθος 
ε) Αν μια συνάρτηση f: IR  IR είναι γνησίως μονότονη και ισχύει ότι f(3)>f(2), τότε η
f είναι γνησίως αύξουσα. Σωστό  Λάθος 
Μονάδες 5x5=25
ΘΕΜΑ Β : Έστω f:IR  IR γνησίως μονότονη συνάρτηση στο IR της οποίας η γραφική παράσταση
διέρχεται από τα σημεία Α(4, 2) και Β(5, 10).
Β1. Δείξτε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο IR . Μονάδες 10
–1
Β2. Λύστε την ανίσωση f(1+f (x +x))<10, xIR .
2
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ : Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: (0, + ∞)  IR με g(x)  ln x  x  1 . Αν για κάθε

x(0, + ∞) ισχύει ότι f 5 ( x )  f 3 ( x )  f ( x )  g( x ) , τότε:
Γ1. Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία. Μονάδες 10
Γ2. Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα. Μονάδες 10
Γ3. Να αποδείξετε ότι f (1) = 0. Μονάδες 10
Γ4. Να προσδιορίσετε για ποιες τιμές του x(0, + ∞) η γραφική παράσταση της f
είναι πάνω από τον άξονα xx΄. Μονάδες 10
Γ5. Να λύσετε την εξίσωση f f g ( x )  1  1  0 . Μονάδες 10
[139]
ΘΕΜΑ Α : A1. Πότε μια συνάρτηση λέγεται 11;
Α2. Θεωρήστε τον παρακάτω ισχυρισμό:

« Αν μια συνάρτηση f είναι 11, τότε είναι και γνησίως μονότονη. »
α) Να εξετάσετε αν είναι αληθής ή ψευδής η παραπάνω πρόταση.
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας στο ερώτημα α.
Α3. Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές ως
προς την ευθεία με εξίσωση y  x .
β) H πρόταση «αν x 1  x 2 τότε f ( x 1 )  f ( x 2 ) » , ισχύει μόνο αν η f είναι 11.
ΘΕΜΑ B : Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln( e x  1)  1 καθώς και η γνησίως αύξουσα

συνάρτηση g: (1, +)  (0, +) με g(2)  ln 2 .
B1. Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
B2. Να ορίσετε την f 1 .
B3. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f  g και να τη μελετήσετε ως προς τη μονοτο-
νία της.
Β4. Να λύσετε την εξίσωση: f  g x  2  f  g x   f  g(4)   f  g(2)  .
 1 
Β5. Να λύσετε την ανίσωση: g( x )  f 1   2
 x 1 
[140]
ΔΙΑΡΚΕΙΑ 3 ώρες
ΘΕΜΑ Α : A1. Πότε μια συνάρτηση λέγεται γνησίως φθίνουσα;

Μονάδες 6
Α2. Πότε δυο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες;
Μονάδες 5
Α3. Θεωρήστε τον ισχυρισμό: « Κάθε περιττή συνάρτηση είναι 11. »

Μονάδες 1+3=4
α) Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α θα λέμε ότι παρουσιάζει στο x0A
μέγιστο το f(x0), όταν f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε xA.
β) Αν μια συνάρτηση είναι γνησίως μονότονη, τότε κάθε οριζόντια ευθεία τέμνει
τη γραφική της παράσταση σε ένα ακριβώς σημείο.
γ) Θεωρούμε συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Αν για κάθε x1, x2A ισχύει ότι
x 1  x 2  f ( x 1 )  f ( x 2 ) , τότε η f είναι πάντοτε 11.
δ) H γραφική παράσταση της | f | αποτελείται από τα τμήματα της γραφικής πα-
ράστασης της f που βρίσκονται πάνω από τον άξονα xx  καθώς και από τα
συμετρικά ως προς τον άξονα xx  των τμημάτων της Cf που βρίσκονται κά-
τω από αυτόν.
ε) Αν υπάρχουν x1, x2 στο πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f με x 1  x 2 τέτοια
ώστε να ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) , τότε συμπεραίνουμε ότι η f είναι γνησίως φθί-
νουσα
[141]
ΘΕΜΑ B : Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση f για την οποία ισχύει f f ( x )   4 x  6 για
κάθε xIR και f (0)  2 .
B1. Να δείξετε ότι f (2)  2 . Μονάδες 10
B2. Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της. Μονάδες 6
B3. Να λύσετε την ανίσωση: f f ( x )  2   2 . Μονάδες 9
ΘΕΜΑ Γ : Θεωρούμε τη συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση φαίνεται στο παρακάτω
σχήμα:
Γ1. Με βάση το σχήμα να βρείτε το πεδίο ορισμού της f, το σύνολο τιμών της και τη
μονοτονία της. Στη συνέχεια να εξετάσετε αν είναι αντιστρέψιμη και αν είναι να
σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της f 1 . Μονάδες 7
 
Γ2. Να λύσετε την εξίσωση f f 1 ( x )  3  1 . Μονάδες 9
Γ3. Δίνεται η συνάρτηση g: IR  IR με g( x )  f ( x )  1f ( x )  4  1 για κάθε xIR .

Να εξετάσετε αν η g είναι 11. Μονάδες 9
[142]
ΘΕΜΑ Δ : Δ1. Στο παρακάτω σχήμα να εκφράσετε το εμβαδόν Ε του γραμμοσκιασμένου χωρίου
ως συνάρτηση του x  OM , όταν το Μ διαγράφει το ευθύγραμμο τμήμα ΟΒ.
Μονάδες 9
 x 2 , 0  x 1
Δ2. Δίνεται η συνάρτηση Ε( x )  
2  (2  x ) , 1  x  2
2
Να βρείτε τη μονοτονία της E(x) σε καθένα από τα διαστήματα (0, 1] και (1, 2].
Μονάδες 7
Δ3. Θεωρούμε τη συνάρτηση f:(1, 2]  IR με f (x)  E(x) για κάθε x(1, 2]. Να ορί-
σετε τη συνάρτηση f 1 . Μονάδες 4
Δ4. Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g με τύπο g( x )  f 1 ( x )  1 . Να προσδιορίσετε τη

συνάρτηση Ε  g . Μονάδες 5
[143]
Διάρκεια: 2 ώρες
Εξεταζόμενη ύλη : 1ο Κεφάλαιο
ΘΕΜΑ Α : Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε διάστημα [α, β] και f ( x )  0 για κάθε
x[α, β], τότε η f διατηρεί σταθερό πρόσημο για κάθε x[α, β].
β) Αν για μια συνάρτηση f: IR  IR ισχύει ότι f (1)  1 και f (1)  1, τότε θα υπάρχει
τουλάχιστον ένα x 0  ( 1 , 1) ώστε f ( x 0 )  0 Σωστό  Λάθος 
γ) Αν οι συναρτήσεις f και g έχουν όριο στο x0 και f(x) < g(x) κοντά στο x0, τότε ισχύει
lim f(x)  lim g(x) Σωστό  Λάθος 
x x 0 x x 0
δ) Αν lim | f ( x ) |  τότε lim f ( x )   Σωστό  Λάθος 

x   x  
ε) Αν μια συνάρτηση είναι γνησίως μονότονη στο πεδίο ορισμού της, τότε είναι και
συνεχής. Σωστό  Λάθος 
ΘΕΜΑ Β : Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f:IR  IR για την οποία γνωρίζουμε ότι f (1)  1 ,
f (2)  8 και f (0)  0 .
Β1. Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  (1, 2) ώστε να ισχύει
f (x 0 )  x 0  x 0
2
Μονάδες 13
Β2. Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:IR  IR με g( x )  f ( x )  x 2  x  2016 . Να
δείξετε ότι η συνάρτηση g δεν αντιστρέφεται. Μονάδες 12
[144]
ΘΕΜΑ Γ : Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: ΙR  IR για τις οποίες γνωρίζουμε ότι:
● lim
x  1 f (x)  12
x 1 x  10  3
x4 1
● ( x  1) f ( x )   x 2 για κάθε x IR {1}
2
● f (f (x))  g(x)  x για κάθε x IR
Αν η f είναι γνησίως μονότονη στο IR τότε:
Γ1. Να δείξετε ότι f (1)  2 . Μονάδες 12
Γ2. Να δείξετε ότι f (1)  0 . Μονάδες 13
Γ3. Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα συνάρτηση και η g γνησίως
αύξουσα. Μονάδες 3+7=10
Γ4. Να αποδείξετε ότι υπάρχει ακριβώς ένα x0(1, 1) ώστε f ( x 0 )  1 .
Μονάδες 10
Γ5. Να λύσετε την ανίσωση f (f ( x  x 0 ))  x  0 . Μονάδες 5
[145]
ΘΕΜΑ Α : A1. Πότε μια συνάρτηση λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της;
Μονάδες 5
Α2. Πότε μια συνάρτηση λέγεται 11;

Μονάδες 5
A3. Θεωρήστε τον παρακάτω ισχυρισμό:

« Αν μια συνάρτηση f είναι 11, τότε είναι και γνησίως μονότονη. »
α) Να εξετάσετε αν είναι αληθής ή ψευδής η παρακάτω πρόταση. Μονάδες 1
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας στο ερώτημα α. Μονάδες 4
α) Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α παρουσιάζει (ολικό ) μέγιστο στο
x0A, το f ( x 0 ) , όταν ισχύει f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε xΑ
β) Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές ως
προς την ευθεία με εξίσωση y  x .
γ) Η γραφική παράσταση της f αποτελείται μόνο από τα τμήματα της Cf που
βρίσκονται πάνω από τον άξονα xx  .
δ) Ο κύκλος δεν αποτελεί γραφική παράσταση συνάρτησης
ε) Η σύνθεση της f με τη g συμβολίζεται f  g
[146]
 x 2  4x  5 , x  2

ΘΕΜΑ B : Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   1
 , x2
x  2
B1. Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.

Μονάδες 9
B2. Να δείξετε ότι η f είναι 11.
Μονάδες 8
B3. 
Να λύσετε την εξίσωση f f 1 ( x )  1  1 . 
Μονάδες 8
ΘΕΜΑ Γ : Δίνονται οι συναρτήσεις f (x)  ln x και g( x )  e x  1 .
Γ1. Να ορίσετε τη συνάρτηση f  g . Μονάδες 6

Γ2. Να μελετήσετε την f  g ως προς τη μονοτονία της. Μονάδες 6
Γ3. Στο παρακάτω σχήμα δίνεται η γραφική παράσταση της f  g .
Να βρείτε το σύνολο τιμών της f  g και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 3
Γ4. Να ορίσετε την f  g 
1
Μονάδες 5
Γ5. Να αποδείξετε ότι f  g  ( x )  f  g ( x ) για κάθε x  0
1
Μονάδες 5
[147]
ΘΕΜΑ Δ : Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f 3 ( x )  f ( x )  g( x )  x για κάθε x IR και
g(1)  1 . Αν η g είναι περιττή και γνησίως αύξουσα συνάρτηση, τότε:
Δ1. Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα
Μονάδες 8
Δ2. Να βρείτε για ποιες τιμές του x η γραφική παράσταση της f είναι πάνω από τον
άξονα xx  .
Μονάδες 5
Δ3. Να δείξετε ότι η f είναι περιττή
Μονάδες 5
Δ4. Να λυθεί η ανίσωση f g( x )  

1
για x  0 .
f (x)
Μονάδες 7
[148]
ΘΕΜΑ Α : A1. Έστω μια συνεχής συνάρτηση f στο κλειστό διάστημα [α, β] και f (α)  f (β) . Να
αποδείξετε ότι για κάθε αριθμό η μεταξύ των f (α) και f (β) υπάρχει ένα τουλάχι-
στον x 0  α, β  , τέτοιο ώστε f x 0   η . Μονάδες 16
α) Αν οι συναρτήσεις f, g έχουν όριο στο x0 και ισχύει f (x)  g(x) κοντά στο x0,
τότε lim f ( x )  lim g(x ) .
x x 0 x x 0
β) Μια συνάρτηση f :Α IR λέγεται 11, όταν υπάρχουν x1, x2A ώστε να
ισχύει η συνεπαγωγή: x 1  x 2  f ( x 1 )  f ( x 2 )
γ) Αν f μια συνάρτηση ορισμένη στο [α, β], τότε η f παίρνει στο [α, β] μια με-
γιστη τιμή Μ και μια ελάχιστη τιμή m.
ΘΕΜΑ Β : Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x  x  1 και η συνάρτηση g: IR  IR για την
οποία ισχύει x 2  x  1  g( x )  4x 2  e x για κάθε x IR .

B1. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f. Μονάδες 5
B2. Να υπολογίσετε το lim g ( x ) . Μονάδες 10
x 0
B3. Να προσδιορίσετε το όριο lim gf ( x )  . Μονάδες 10

x1
[149]
 π π
ΘΕΜΑ Γ : Δίνεται η συνάρτηση f:  ,   IR με f (x)  x  ημx .
 2 2
Γ1. Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται. Μονάδες 9
Γ2. Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0 . Μονάδες 6
 π π
Γ3. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση g:  ,   IR για την οποία ισχύει η σχέση
 2 2
 π π
f ( x )  g( x )  x 2  ημ 2x για κάθε x  ,  . Να βρείτε τον τύπο της g.
 2 2
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Δ : Δίνεται η συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  (0, +) με f (0)  1 , σύνο-
λο τιμών το (0, +) και f ( x )  x για κάθε x IR. Δίνεται επίσης ότι η f 1 είναι συνε-
χής συνάρτηση.
Δ1. Να δείξετε ότι η f 1 είναι γνησίως αύξουσα. Μονάδες 5
Δ2. Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  1 , 2  ώστε
f ( x 0 ) f 1 ( x 0 )
 0. Μονάδες 7
x0 1 x0  2
1
Δ3. Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:(0, +)  IR με g( x )   f 1 ( x ) .
f (x)
α) Να αποδείξετε ότι το σύνολο τιμών της g είναι το ΙR . Μονάδες 6
β) Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση της g τέμνει τον xx΄ σε μοναδικό ση-
μείο A(x1, 0). Μονάδες 2
γ) Να αποδείξετε ότι x 0 f 1 ( x 1 )  x 1f ( x 0 ) . Μονάδες 5
[150]
ΘΕΜΑ Α : A1. Δίνεται μια συνάρτηση f, η οποία είναι ορισμένη σε ένα κλειστό διάστημα [α, β].
Αν η f είναι συνεχής στο [α, β] και f (α)  f (β) τότε να αποδείξετε ότι για κάθε η
μεταξύ των f(α) και f(β) υπάρχει ένας τουλάχιστον x 0  (α, β ) τέτοιος ώστε
f (x 0 )  η . Μονάδες 7
Α2. Πότε μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της; Μονάδες 4
Α3. Θεωρήστε την πρόταση:

«Αν f, g είναι δυο συναρτήσεις και ορίζονται οι f  g και g  f , τότε ισχύει
f ggf »
Μονάδες 1+3 = 4
α) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β] τότε έχει ελάχιστο το f(α) και
μέγιστο το f(β).
β) Αν α  0 τότε lim α x   .
x  
γ) Κάθε ρητή συνάρτηση είναι συνεχής στο IR.

δ) Η εικόνα ενός διαστήματος Δ μέσω μιας συνεχούς και μη σταθερής
συνάρτησης f είναι διάστημα.
ε) Κάθε γνησίως μονότονη συνάρτηση είναι αντιστρέψιμη.
[151]
f (x)
ΘΕΜΑ Β : Δίνεται η συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR με lim  3 και
x 1 x 1
f (0)  1 .
B1. Να δείξετε ότι f (1)  0 και να βρείτε το είδος μονοτονίας της f.

Μονάδες 8
B2. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:

x  f (x)  1
α) lim
x 1 x  13
 1 
β) lim  ημf ( x )  ημ 
x 1
 f ( x ) 

B3. Να λύσετε την εξίσωση f f 1 (ημx  x )  1  1 
Μονάδες 7
ΘΕΜΑ Γ : Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g των οποίων οι γραφικές παραστάσεις φαίνονται

στα παρακάτω σχήματα.
Γ1. Με τη βοήθεια των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και g, να βρείτε

τα πεδία ορισμού τους και το είδος της μονοτονίας τους.
[152]
Μονάδες 5
Γ2. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f  g .
Μονάδες 5
 π 
Γ3. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ( Α  rad) με ΑΓΒ  x rad, β  ΑΓ  1 και
2
π   π
γ  ΑΒ  f   x  για κάθε x  0 ,  .
 2   2
 π 
Να προσδιορίσετε το lim   α  f   x  
x 
π 2 
2
Μονάδες 6
Γ4. Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  0 .

Μονάδες 9
[153]
 x 5  2x  1, x  0
 π 
ΘΕΜΑ Δ : Δίνεται η συνάρτηση f:   ,   IR με f ( x )   π
 2 1  ημx  x , 0  x 
 2
Δ1. Να δείξετε ότι η f είναι συνεχής.
Μονάδες 4
Δ2. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τον xx  σε δύο ακριβώς
σημεία
Μονάδες 7
Δ3. Αν Α(x1, 0) και B(x2, 0) είναι τα σημεία τομής της γραφικής παράστασης της f με
τον xx  με x 1  x 2 , τότε:
α) Να δείξετε ότι υπάρχουν α, β(x1, x2) με α  0  β ώστε να ισχύει
f (α)  f (β) .
Μονάδες 4
β) Να υπολογίσετε το lim
f (α)  f (β)
x
x   f (β)x  f (α)
Μονάδες 3
x
Δ4. Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g:(x1, x2)  IR με g( x )  . Να δείξετε ότι η
f (x)
g είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε το πεδίο ορισμού της g 1

Μονάδες 7
[154]
Διάρκεια 3 ώρες
Εξεταζόμενη ύλη: 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΘΕΜΑ Α : A1. Δίνεται μια συνάρτηση f, η οποία είναι ορισμένη σε ένα κλειστό διάστημα [α, β].
Αν η f είναι συνεχής στο [α, β] και f (α)  f (β) τότε να αποδείξετε ότι για κάθε η
μεταξύ των f(α) και f(β) υπάρχει ένας τουλάχιστον x 0  (α, β ) τέτοιος ώστε
f (x 0 )  η . Μονάδες 7
Α2. Πότε μια συνάρτηση f:A IR λέγεται 11; Μονάδες 4
Α3. Θεωρήστε τον ισχυρισμό: «Δίνεται συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Αν x0 είναι

εσωτερικό σημείο του Α, τότε το lim f ( x ) υπάρχει πάντοτε.»
x x 0

α) Το σύνολο τιμών κάθε γνησίως φθίνουσας συνάρτησης f στο (α, β), είναι το
 
διάστημα  lim f ( x ) , lim  f ( x )  .
 x β x  α 
ημx
β) Για κάθε x0 IR ισχύει ότι lim 1.
xx 0 x
γ) Αν οι συναρτήσεις f, g έχουν όριο στο x0 και ισχύει f (x)  g(x) κοντά στο x0,
τότε lim f ( x )  lim g(x ) .
x x 0 x x 0
δ) Κάθε γνησίως μονότονη συνάρτηση αντιστρέφεται.

ε) Η γραφική παράσταση της συνάρτησης  f είναι συμμετρική ως προς τον άξονα
yy  της γραφικής παράστασης της f.
[155]
ΘΕΜΑ B : Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  3 1  x .
B1. Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να ορίσετε την f 1 . Μονάδες 9
B2. Δίνεται η συνάρτηση g με τύπο g( x )  f ( x )  f 1 ( x ) .

α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της g. Μονάδες 4
β) Να δείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x0(0, 1) ώστε g ( x 0 )  1 .
Μονάδες 7
γ) Να υπολογίσετε το όριο: lim  x 2  x  x 0 x  Μονάδες 5

x   
ΘΕΜΑ Γ : Θεωρούμε τη συνάρτηση f:IR IR με f ( x )  1  e x  x και τη συνεχή συνάρτηση

g: IR  IR με | xg ( x )  ημx 2 |  x 2 για κάθε x IR * . Δίνεται ότι για κάθε x IR ισχύει η
σχέση f 2 ( x )  g 2 ( x )  α  1 (1) με α IR .
Γ1. Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0 . Μονάδες 5
Γ2. Να προσδιορίσετε το g(0) και να δείξετε ότι α  1 . Μονάδες 6
Γ3. Να βρείτε όλες τις συνεχείς συναρτήσεις g που ικανοποιούν τη σχέση (1).
Μονάδες 8
 1  e x  x , x  0
Γ4. Αν g( x )   τότε να δείξετε ότι η g δεν αντιστρέφεται.
 1  e x  x , x  0
Μονάδες 6
[156]
ΘΕΜΑ Δ : Δίνονται οι συναρτήσεις f, g:IR  IR με g( x )  xf ( x ) για κάθε x IR . Η γραφική
παράσταση της συνάρτησης f δίνεται στο παρακάτω σχήμα:
Δ1. Να δείξετε ότι η g είναι συνεχής συνάρτηση. Μονάδες 6
Δ2. Να αποδείξετε ότι η g είναι γνησίως αύξουσα στο IR και να βρείτε το σύνολο
τιμών της. Μονάδες 8
Δ3.  
Να λύσετε την ανίσωση: g 1 gf ( x )  1  3  0 . Μονάδες 6
Δ4. Δίνεται το τετράγωνο ΟΑΒΓ του παρακάτω σχήματος και μια συνάρτηση h συ-
νεχής στο [1, 0] της οποίας η γραφική παράσταση βρίσκεται ολόκληρη μέσα
στο τετράγωνο αυτό.
Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων g και h τέμνονται.

Μονάδες 5
[157]

Μαθηματικα Κατεύθυνσης 2019 - Μέρος Α PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Μαθηματικα Κατεύθυνσης 2019 - Μέρος Α PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

[2]

Στο συγκεκριμένο τεύχος περιέχεται

όλη η θεωρία και μια συλλογή ασκήσεων

για τα Μαθηματικά προσανατολισμού της Γ΄ Λυκείου.

Δεν αντικαθιστά το σχολικό βιβλίο

αλλά λειτουργεί ως συμπλήρωμά του

για την καλύτερη κατανόηση

και εμβάθυνση των μαθηματικών εννοιών

που διαπραγματεύεται το σχολικό βιβλίο.

Το εξώφυλλο δημιουργήθηκε με τη βοήθεια της ιστοσελίδας https://www.canva.com

1.1 – 1.2 Πραγματικοί αριθμοί  Συναρτήσεις …………………………………………………. 5

Το σύνολο των πραγματικών αριθμών

Το σύνολο των φυσικών αριθμών είναι: ΙΝ={0, 1, 2, 3, …}

Για τα σύνολα ΙΝ, Ζ, Q και IR ισχύει: ΙΝ  Ζ  Q  IR .

Παρατήρηση : Τα σύνολα ΙΝ −{0}, Ζ−{0}, Q−{0}, IR −{0} τα συμβολίζουμε συντομότερα με

Επίσης χρήσιμες είναι οι ταυτότητες:

Απόλυτη τιμή πραγματικού αριθμού

ΟΡΙΣΜΟΣ Η απόλυτη τιμή ενός πραγματικού αριθμού α, συμβολίζεται με α και

Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης

και για τις συναρτήσεις ημx, συνx και αx

 όπου παρουσιάζονται λογάριθμοι logf(x) ή lnf(x) πρέπει να ισχύει f(x)>0.

Γραφική παράσταση συνάρτησης

ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε τη συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Το σύνολο των σημείων

γ) Το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο των τεταγμένων της Cf.

ε) Τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων δύο συναρτήσεων f και g βρί-

ι) Η γραφική παράσταση της f είναι συμμετρική της γραφικής παράστασης της

ια) Κατακόρυφη μετατόπιση γραφική παράστασης:

κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα πάνω.

κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα κάτω.

κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα δεξιά.

Γραφικές παραστάσεις βασικών συναρτήσεων

 Εκθετική συνάρτηση f(x) = αx

 Λογαριθμική συνάρτηση f(x) = logαx

Παρατήρηση : Αν f είναι περιττή συνάρτηση με πεδίο ορισμού Α και 0Α, τότε:

ΟΡΙΣΜΟΣ Δυο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες όταν:

Παρατήρηση : Θεωρούμε δυο συναρτήσεις f, g και τα πεδία ορισμού τους Α, Β με Α≠Β. Αν

Παρατηρήσεις : α) Γενικά ισχύει fοg  gοf

Πεδίο ορισμού συνάρτησης

1. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

 π Η εύρεση του πεδίου ορισμού μιας

2. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

3. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

4. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

5. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

6. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

7. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

8. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

9. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

ε) φ(x )  ln  x 2  2x  2  x  1 στ) q( x )  e x  e  2  ln x

10. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

13. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

14. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

15. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

16. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

17. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

18. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

19. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

20. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

22. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f.

24. Αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης f ( x )  αx 2  βx  3 διέρχεται από τα σημεία

25. Να ορίσετε τη συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση είναι:

Στη συνέχεια να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.