STABILNOST

1. Navesti modele linearne teorije konstrukcija redosledom prema opravdanosti

primene. Zašto se uvode?

Pretpostavke linearne teorije konstrukcija se uvode radi lakšeg proračuna, jer se dobijaju
linearne algebarske jednačine, jednačine ravnoteže, uslovi kompatibilnosti i veza deformacija i
pomeranja, važe principi superpozicije.

- Najrealnija pp linearne teorije konstrukcija je pp geometrijske linearnosti ili pp malih

deformacija. Kod ove pp veza između deformacija i pomeranja je linearna i ona važi za
većinu konstrukcija jer je kod većine deformacija mala (e i φ su male veličine, a njihovi
kvadrati i viši stepeni su nula)
- Druga po realnosti je pp statičke linearnosti kod koje je linearna veza između napona i
deformacija i ona takođe važi za većinu konstrukcija osim za neke fleksibilnije. PP o
malim pomeranjima napadnih tačaka spoljnih sila i jednačine ravnoteže se pišu na
nedeformisanom nosaču – linearnost jednačina ravnoteže
- Treća po realnosti je pp materijalne (fizička) linearnosti kod koje je linearna veza
između napona i deformacija, odnosno temperaturnih promena, definisanih Hukovim
zakonom σ=e*E. Ova pp može da se primeni kod čeličnih konstrukcija, dok kod
betonskih i drvenih ne može zbog reoloških svojstava i pojave prslina u betonu.

2. Nabrojati PP teorije I, II i III reda

Osnovne jednačine:
1) veza između deformacija i pomeranja
2) veza između unutrašnjih i spoljašnjih sila (uslovi ravnoteže)
3) veza između unutrašnjih sila i deformacija (konstitutivne jednačine)

Prve dve grupe čine geometrijsku nelinearnost, a treća materijalnu (fizičku) nelinearnost.

Teorija I reda (sve je linearno), odbacuje se materijlana nelinearnost, uvodi pp o geometrijskoj

linearnosti (pp o malim deformacijama) - sina=a, cosa=1, i pp o statičkoj linearnosti (pp o
malim pomeranjima). Tada se uslovi ravnoteže pišu na nedeformisanom štapu, pomeranja
napadnih tačaka unutrašnjih i spoljašnjih sila u uslovima ravnoteže mogu da se zanemare, i
jednačine iz druge grupe postaju linearne.

Teorija II reda, odbacuje meterijalnu nelinearnost i uvodi samo pp o gemetrijskoj linearnosti

(pp o malim deformacijama), jednačine iz treće grupe ostaju nelinearne, a jednačine iz prve
grupe postaju linearne. Usl. rav. su i dalje napisani na deformisanoj osi.

Teorija III reda (potpuna geometrijska nelinearnost), ukoliko odbacimo materijalnu

nelinearnost tada jednačine iz teće grupe postaju linearne algebarske dok jednačine iz prve i
druge grupe ostaju nelinearne.

Sumirano:

a) geometrijska linearnost (e i φ su male veličine, a njihovi kvadrati i viši stepeni su nula)

b) statička linearnost (ispisivanje uslova ravnoteže na nedeformisanoj konstrukciji)
c) materijlna (fizička) linearnost (linearna veza između napona i deformacija)
1
Teorija I reda – važe sve tri
Teorija II reda – važe a) i c)
Teorija III reda – važi samo c)

3. Ukratko objasniti pojmove materijalne i geometrijske nelinearnosti

Materijalna (fizička) nelinearnost – osnovne jednačine su veza između unutrašnjih sila i

deformacija (konstitutivne jednačine), nelinearan odnos napona i dilatacije, tj. ne važi više
Hukov zakon.

Geometrijska nelinearnost – osnovne jednačine su veza između deformacije i pomeranja i veze

između unutrašnjih i spoljašnjih sila ili uslovi ravnoteže, velike deformacije (kvadrati i viši
stepeni deformacijskih veličina se ne mogu zanemariti), što za posledicu ima nelinearnu vezu
između deformacija sa jedne i normalnih sila i temperaturnih promena sa druge strane.

4. Objasniti tipične “P-Δ” dijagrame dejstvo-odziv modela u odnosu na mogućnost

modeliranja realnog ponašanja sistema pod opterećenjem

1) linearno/elastično – linearan odnos P i Δ; elastično ponašanje sistema, najčešće se

koristi zbog jednostavnosti, najmanje realan dijagram (postoji samo u teoriji)
2) linearno/neelastično – uvodimo zaostale deformacije, ali ne i nelinearno ponašanje
materijala
3) nelinearno/elastično – u proračun uvodimo nelinearno ponašanje materijala ali ne i
zaostale deformacije (moguće kod čelika)
4) nelinearno/neelastično – u proračun se uvodi nelinearno ponašanje materijala i
zaostale deformacije, najrealniji dijagram zbog pojave prslina

Prema realnosti primene: 4 – 2 – 3 – 1

2
 5. Da li su karakteristični P i Δ dijagrami merodavni za definisanje ponašanja sistema
pod opterećenjem?

Merodavnost P i Δ dijagrama zavisi od konkretnog slučaja, npr. koji je materijal u pitanju,

kolika je veličina opterećenja P kao i trajanja opterećenja. Dijagram N/N je najrealniji zbog
pojave prslina, a dijagram N/E može biti merodavan kod čelika. Realno je da će se pojaviti
zaostale deformacije pa su tada merodavne kombinacije L/N i N/N. Dijagram L/E nije
merodavan jer je to idealno ponašanje koje postoji samo u teoriji.

6. Navesti mogućnosti geometrijski nelinearne analize i izabrati optimalni pristup

Geometrijska nelinearnost se koristi kod fenomena velikih pomeranja i velikih deformacija, što
podrazumeva promenu položaja (translacija/rotacija) i izraženu promenu oblika.
Geometrijski nelinearni modeli:
1) Opšta geometrijska nelinearna teorija – velika pomeranja i velike deformacije zbog
čega je primenjiva u malom broju slučaja jer kad nam se u konstrukciji pojave velike
deformacije već uveliko će se pojaviti materijalna nelinearnost koja nam je merodavna,
pri čemu postoji linearnost σ – e
2) Geometrijski nelinearna teorija (teorija II reda) – predstavlja uprošćenje opšte
geometrijske nelinearne teorije i uvodi samo pp o malim deformacijama tako da
imamo male deformacije ali i dalje velika pomeranja, što jeste slučaj kod većine
konstrukcija
3) Linearizovana teorija II reda – uprošćenje teorije II reda, zadržava pp o velikim
pomeranjima ali neke veličine uzima po teoriji I reda, radi se u dva koraka – prvo se
radi linearna analiza pa na osnovu nje nelinearna (približno), a to znači da je proizvod
statičke i deformacijske nepoznate jednak proizvodu istih nepoznatih, pri čemu je
statička nepoznata određena prema linearizovanoj teoriji
4) P i Δ postupak - predstavlja grubu aproksimaciju, to je linearna analiza razdvajanjem
opterećenja, prvo se vrši pomeranje usled jednog opterećenja koje nema uticaj na
gubitak stabilnosti, pa onda analiza za vrste opterećenja koje utiču na gubitak
stabilnosti.

Najveća tačnost se postiže u okviru stroge geometrijski nelinearne teorije, a najmanja u

primeni P i Δ postupka. Primena teorije II reda, tj. geometrijski nelinearnosti u užem smislu,
obezbeđuje kvalitet aproksimacije koji je dovoljan za rešavanje najvećeg broja realnih
konstrukcijskih problema. Upotreba P i Δ postupka ograničena je samo na jednostavne
konstrukcijske sisteme ili približne analize.

7. U kojim slučajevima je potrebna primena nekog nelinearnog modela?

Ukoliko se ne primeni nelinearna analiza kod analize nekih nosača bi se dobilo dijametralno
suprotno ponašanje, a kod nekih se čak ne bi moglo doći do rešenja. Nelinearna analiza
omogućava da nešto sračunamo tačno i da nešto uopšte i možemo sračunati.

8. Šta je stabilnost? Definisati kritično opterećenje

Stabilnost je svojstvo sistema da se posle prestanka nekog dejstva koje je izazvalo neki
poremećaj, vrati u prethodno stanje sistema (stanje pre dejstva). Kritično opterećenje je ono
koje izaziva gubitak stabilnosti.

3
Stabilnost konstrukcije je sposobnost da očuva svoj prvobitni položaj i prvobitnu formu
ravnoteže pri deformaciji koja odgovara zadatom opterećenju. Prelaz konstrukcije iz stabilnog
u nestabilno stanje često se naziva kritično stanje konstrukcije, a njemu odgovarajuće
opterećenje kritično opterećenje.

9. Kako konstrukcije gube stabilnost?

Prolom ravnoteže (gubitak stabilnosti probojem) – izbegavati nosače sa kritičnom

konfiguracijom.

Omekšavanje – asimptotsko približavanje graničnoj vrednosti.

Gubitak stabilnosti će se desiti po linearizovanoj teoriji II reda. To je fenomen dostizanja

graničnog stanja u problemima geometrijske nelinearnosti.

10. Dati skice i izraze za kritičnu silu Eulerovih slučajeva izvijanja redosledom prema
veličini kritične sile

4
 11. Objasniti granicu primene Ojlerovog obrasca

Nosač mora da bude od homogenog i izotropnog materijala, linearno elastičan bez obzira na
intenzitet opterećenja i da opterećenje bude simetrično bar oko jedne ose, tj. da deluje u
težištu.

12. Objasniti suštinsku razliku između “gubitka stabilnosti elementa” i “gubitka

stabilnosti sistema”

 statički određeni sistem – gubitak stabilnosti elementa dovodi i konstrukciju u stanje

gubitka stabilnosti
 statički neodređen sistem – gubitak stabilnosti elementa ne utiče na gubitak
stabilnosti konstrukcije

13. Navesti prednosti i nedostatke metoda za analizu stabilnosti sistema štapova

 Približna metoda deformacije

prednost: može se jednostavno sračunati primenom softvera
nedostatak: daje približno rešenje i zbog trigonometrijskih funkcija za određivanje
koeficijenata komplikovana je za proračun, ako je sistem deformacijski određen ne može da se
sračuna sila bez pomeranja
 Metoda konačnih elemenata
prednost: dovoljna tačnost ako se odabere dovoljan broj konačnih elemenata, efikasno
numeričko modeliranje bez ograničenja i univerzalno primenjiva na sve sisteme, jednostavna
implementacija u SAA softver
nedostatak: greške diskretizacije – geometrijske prirode, greške aproksimacije – matematičke
prirode, greške implementacije u SAA softveru, unosi početnu grešku zbog pretpostavki o
izvijenom obliku štapa jer je prava linija izvijanja sinusoida koja odstupa od polinoma trećeg
stepena kojim je aproksimiran, uzimanjem više k.e. ta greška se smanjuje
 Metoda sila - tačnost proračuna zavisi od izbora osnovnog sistema, mane to što je
softverski neprimenjiva i što unosi grešku zbog početnih pretpostavki o izvijenom
obliku štapa

14. Navesti prednosti i nedostatke metoda za analizu stabilnosti štapova

 Direktno rešavanje diferencijalne jednačine (metoda početnih parametara)

prednost: oblik rešenja je dat funkcijom za svaku klasu problema
nedostatak: za svaki problem pišemo novu funkciju i diferencijalne jednačine su najčešće teške
za rešavanje

 Metoda konačnih elemenata

prednost: dovoljna tačnost ako se odabere dovoljan broj konačnih elemenata, efikasno
numeričko modeliranje, jednostavna implementacija u SAA softver
nedostatak: greške diskretizacije – geometrijske prirode, greške aproksimacije – matematičke
prirode, greške implementacije u SAA softveru, unosi početnu grešku zbog pretpostavki o
izvijenom obliku štapa jer je prava linija izvijanja sinusoida koja odstupa od polinoma trećeg
stepena kojim je aproksimiran, uzimanjem više k.e. ta greška se smanjuje

 Metoda konačnih razlika (diferencni postupak)

prednost: numerička metoda (lako se rešava)
nedostatak: približno rešenje i tačnost zavisi od gustine izabrane mreže
5
  Energetske metode (zasnovane na principu o minimumu energije)
prednosti: relativno lako se rešava
nedostaci: rešenje je približno i stepen tačnosti zavisi od pretpostavljenog izvijenog oblika
štapa, rezultat je veći intenzitet kritičnog opterećenja od tačnog

 Iterativni postupci
prednost: dobri su za krupni proračun
nedostaci: približne metode, stepen tačnosti zavisi od broja iterativnih ciklusa i/ili od početne
pretpostavke izvijenog oblika, rezultat proračuna je veći intenzitet kritičnog opterećenja od
tačnog

15. Navesti i opisati metode za analizu stabilnosti štapova

Metoda početnih parametara – direktno rešavanje diferencijalnih jednačina

DJ savijanja štapa sa normalnom silom

- rešenje DJ = opšte + partikularno

- konturni uslovi

- tok proračuna: 1) unošenje poznatih pomeranja i/ili sila iz konturnih uslova u rešenja
DJ; 2) određivanje nepoznatih pomeranja i/ili sila (tj. početnih parametara) iz datih
jednačina; 3) određivanje ostalih pomeranja i/ili sila (tj. početnih parametara)

Metoda konačnih elemenata

- koristi tačnu metodu deformacija
- zasniva se na geometrijskoj diskretizaciji (izbor oblika i broja konačnih elemenata)
- na osnovu veza elemenata vrši se matematička aproksimacija (izbor tipa elemenata i
formiranje matrice krutosti sistema KE)
- trigonometrijske jednačine se svode na sistem algebarskih jednačina

Metoda konačnih razlika – diferencni postupak

- zasniva se na matematičkoj aproksimaciji (sa DJ se aproksimacijom prelazi na
diferencne – linearne)

6
Energetske metode
Postupci zasnivani na principu o minimumu energije

Iterativni postupci
Metoda kolokacije, metoda postupnog približavanja

16. Koje su pretpostavke i osobenosti približne metode deformacije u linearizovanoj

teoriji II reda? Dati algoritam primene metode u proračunu sila u presecima

Pretpostavke:
- nepoznate su rotacije krutih uglova i parametri pomeranja sistema
- aksijalna i smičuća krutost greda EA, GA teži beskonačnosti (nema odgovarajućih
deformacija u gredama: e, φt)
- spoljašnja opterećenja deluju u čvorovima sistema
- matrica krutosti zavisi i od fleksione krutosti i od veličine normalne sile štapa

Osobenosti:

Primena metode kod proračuna sila u presecima:

- proračun normalnih sila u štapovima je po teoriji I reda
- formiranje sistema “m+n” jednačina obrtanja i pomeranja i vektora slobodnih članova
- rešavanje sistema jednačina tj. određivanje nepoznatih obrtanja i pomeranja
- određivanje sila na krajevima štapova

Primena metode kod proračuna kritičnog opterećenja:

- proračun normalnih sila u štapovima po teoriji I reda za opterećenje P
- formiranje sistema “m+n” jednačina obrtanja i pomeranja sa parametrom w=k*L
- određivanje najmanje vrednosti parametra w tako da determinanta matrice bude nula

- određivanje kritičnog opterećenja Pkr = w2EI/L2

7
 17. Ukratko objasniti ograničenja primene približne metode deformacija za
određivanje kritičnog opterećenja

Ne može da se primeni za deformacijski određene nosače.

18. Navesti i ukratko objasniti pretpostavke linearizovane teorije II reda

Sistem jednačina po teoriji II reda može se linearizovati po nepoznatim veličinama polazeći od

pretpostavke da je proizvod statičke i deformacijske nepoznate jednak proizvodu istih
nepoznatih, gde je statička nepoznata određena prema linearizovanoj teoriji Su=SoU. Na taj
način dobijamo linearizovanu teoriju II reda.

Kod linearne stabilnosti pretpostavlja se da je raspodela aksijalnih sila u datom linijskom

sistemu poznata, tj. da može da se odredi pomoću poznatih metoda linearne analize. Ostaje
nepoznat njihov intenzitet, koji može da se menja proporcionalno intenzitetu opterećenja,
odnosno drugog spoljnjeg uticaja. Na taj način, linearna stabilnost se definiše homogenim
jednačinama linearizovane teorije II reda, tj. u formi konturnog svojstvenog problema, čijim
rešenjem se dobija kritično opterećenje, odnosno najmanja vrednost aksijalne sile pritiska pri
kojoj sistem gubi stabilan položaj.

19. Ukratko objasniti na koji način se u praktičnim proračunima prelazi sa teorije II

reda na njen pojednostavljeni oblik, tj. linearizovanu teoriju drugog reda

U praktičnim proračunima obično je dovoljno tačno da se normalne sile H u štapovima sistema

odrede prema linearnoj teoriji (teoriji I reda) i tako, kao poznate, unesu u date izraze. Na taj
način, jednačine postaju linearne, pa se po njima ovaj pojednostavljeni oblik teorije naziva
linearizovana teroja II reda.

20. Objasniti princip superpozicije u teoriji II reda i dati primer

U opštem slučaju nije moguće odrediti aksijalnu silu nezavisno od pomeranja i obrtanja. U
praktičnim proračunima dovoljno je tačno da se normalane sile odrede po teoriji I reda (iz
uslova ravnoteže) i onda kao poznate unesu u konstitutivne jednačine pri čemu one postaju
linearne pa se ovaj pojednostavljeni oblik naziva linearizovana teorija II reda. Bez obzira na to
što je problem linearizovan on ostaje nelinearan zbog proizvoda aksijalne sile i obrtanja pa
važi ograničen princip superpozicije kod koga se mogu samo superponirati uticaji različitih
poprečnih opterećenja pri istim aksijalnim silama.

Uticaji u prostoj gredi opterećenoj transverzalnim silama P1 i P2 i normlanom silom S jednak

je zbiru uticaja u toj gredi opterećenoj silama S i P1 i uticajima u gredi opterećenoj silama S i
P2.

8
 21. Objasniti fizičko značenje geometrijske matrice krutosti pri proračunu po teoriji II
reda

SILA = KRUTOST*POMERANjE

Elementi geometrijske matrice krutosti predstavljaju silu potrebnu da se konstrukcija ili njeni
pojedini delovi izduže ili skrate (deformišu) za jedinicu dužine. Te deformacije su posledica
aksijlanih sila u elementima konstrukcije i zato geometrijska matrica krutosti KG zavisi od
aksijalne sile S na savijanje, tj. uvodi savijajuću krutost štapa.

Geometrijska matrica krutosti KG ne zavisi od mehaničkih karakteristika štapa već od dužine

štapa L i aksijalne sile S. Zavisi i od opterećenja i može biti pozitivna i negativna.

U linearizovanoj teoriji II reda, veza između generalisanih sila i generalisanih pomeranja

uspostavlja se matricom koja je data kao zbir matrica KO i KG, a koja predstavlja ukupnu ili
totalnu matricu krutosti. U odnosu na klasičnu matricu krutosti KO linearne teorije, matricom
totalne krutosti krutost štapa se povećava ili smanjuje zavisno od znaka aksijalne sile, koja se
javlja u matrici KG.

22. Objasniti ulogu geometrijske matrice krutosti i njen uticaj na ponašanje

konstrukcije

Preko geometrijske matrice krutosti se u proračun nelinearne analize numerički uvode efekti
geometrijske nelinearnosti, ona sadrži normalnu silu kao parametar i preko nje se uvodi
nelinearnost.

23. Šta je suština linearne teorije konstrukcija

Zasnovana je na pretpostavci da postoji proporcionalnost između spoljašnjih dejstava i

(ponašanja) odziva konstrukcije.

Materijal je homogen, izotropan i elastičan, a pomeranja su tako mala da se u vezama između

deformacija i pomeranja kvadrati i viši stepeni pomeranja i njihovih izvoda mogu zanemariti
pri ispisivanju uslova ravnoteže. Važe pp o geometrijskoj, materijalnoj i statičkoj linearnosti.

9
 24. Po čemu se razlikuje primena približne metode deformacije u linearnoj i
nelinearnoj analizi?

Razlika je u tome što u nelinearnoj analizi matrica krutosti zavisi i od fleksione krutosti i od
veličine normalne sile štapa, dok u linearnoj analizi zavisi samo od fleksione krutosti štapova.

25. Ravnoteža sa aspekta stabilnosti

26. Izvesti diferencijalnu jednačinu savijanja pravog štapa sa konstantnim momentom

inercije i normlanom silom, opterećenog poprečnim opterećenjem po teoriji II reda

10
 27. Ukratko objasniti pojam elastične stabilnosti, linearne i nelinearne analize

Analizom stabilnosti određuje se intenzitet opterećenja – kritično opterećenje, pod kojim

sistem postaje nestabilan. Fleksibilni nosači od elastičnih materijala, kao što je čelik, često
gube stabilnost pri naponima koji su znatno ispod granice proporcionalnosti. Za njihovo
dimenzionisanje merodavan je kriterijum o graničnom opterećenju, umesto kriterijuma o
dozvoljenim naponima.

Linearna stabilnost se definiše homogenim jednačinama linearizovane teorije drugog reda

čijim rešavanjem se dobija kritično opterećenje, odnosno najmanja vrednost aksijalne sile
pritiska pri kome sistem gubi stabilan položaj. Na ovim pretpostavkama zasnovana je klasična
teorija stabilnosti, Eulerove stabilnosti, koja zbog svoje jednostavnosti ima široku primenu u
projektovanju konstrukcija. Kod njih imamo međusobnu nezavisnost aksijalnih i transverzalnih
deformacija.

Nelinearna stabilnost se definiše jednačinama geometrijski nelinearne analize, odnosno

jednačinama stroge teorije drugog reda, gde imamo spregu i međusobnu zavisnost aksijalnih i
transverzalnih deformacija. Ispitivanje se svodi na određivanje kritičnih tačaka funkcije
“opterećenje-pomeranje”, u kojima ravnotežni položaj sistema nije jednoznačno određen. U
kritičnoj tački ponašanje sistema je nekontrolisano, umesto statičkog, ono često biva
dinamičko.

Realne konstrukcije gube stabilnost u domenu nelinearnog ponašanja.

28. Prikazati algoritam proračuna po teoriji II reda primenom metode konačnih

elemenata i približne metode deformacija za određivanje kritičnog opterećenja, sila
u presecima i pomeranja

MKE
Sistem se podeli na određeni broj KE (ili samo jedan) i na osnovu toga se odredi broj
nepoznatih pomeranja. Za svaki konačni element se ispiše matrica krutosti Ko po teoriji I reda i
geometrijska matrica krutosti KG koja zavisi od aksijlane sile u štapu. Zatim se nađe Ko sistema
(zbir svih pojedinačnih), kao i KG sistema pa je iz toga uslov za određivanje PKR -
det(Ko+KG)=0.

Algoritam za proračun sila u presecima i pomeranjima je isti kao u teoriji I reda, s tom
razlikom što je matrica krutosti po teoriji II reda dobijena kada se matrica krutosti po teoriji I
reda sabere sa geometrijskom matricom krutosti koja zavisi od aksijlane sile.

Algoritam PMD za određivanje kritičnog opterećenja

- proračun normalnih sila u štapovima po teoriji I reda sa opterećenjem P (važi i za sile u
presecima)
- formiranje sistema „m+n“ jednačina obrtanja i pomeranja sa parametrom w=k*L
- određivanje najmanje vrednosti parametara w tako da determinanta „m+n“ matrice
bude nula
- određivanje kritičnog opterećenja Pkr = w2EI/L2
-
Algoritam PMD za određivanje sila u presecima
- formiranje sistema „m+n“ jednačina obrtanja i pomeranja i vektora slobodnih članova
- rešavanje sistema jednačina, tj. određivanje nepoznatih pomeranja i obrtanja
- određivanje sila na krajevima štapa

11
 29. Postupak primene MKE

1. Razmatrani domen (nosač) se deli na konačan broj poddomena (konačnih elemenata)

formiranjem mreže konačnih elemenata
2. Izbor konačnog broja parametara (nepoznatih veličina u čvorovima za opisivanje
razmatranog problema
3. Izbor interpolacionih f-ja N za opisivanje stanja u svakom elementu pomoću usvojenih
nepoznatih veličina
4. Utvrđivanje parametara na konturi domena
5. Utvrđivanje čvornog opterećenja
6. Postavljanje uslovnih jednačina, matrice sistema i vektora slobodnih članova
7. Rešavanje nepoznatih parametara (rešavanje sistema algebarskih jednačina)

30. Ukratko objasniti algoritam primene MKE za određivanje sila u presecima po teoriji II reda

- diskretizacija – geometrijsko modeliranje izborom oblika KE (formiranje mreže KE)

- aproksimacija 1 – numeričko modeliranje izborom tipa KE (formiranje sistema KE)
- aproksimacija 2 – numeričko modeliranje konturnih i prelaznih uslova, dejstva,
ponašanja konstrukcije i materijala
- formiranje matrice krutosti sistema KE i vektor opterećenja (formiranje sistema
linearno-algebarskih j-na LAJ)
- izbor metode za rešavanje sistema LAJ, proračun pomeranja čvorova sistema KE
- proračun uticaja u čvorovima sistema KE

31. Ukratko objasniti fizičko značenje elemenata matrice krutosti štapa tipa K po teoriji II reda
koja se koristi u MKE

Element kij matrice krutosti štapa K jednak je generalisanoj sili Ri koja nastaje usled
generalisanog pomeranja qj=1 (pri čemu su sva ostala generalisana pomeranja jednaka nuli) i
sili P koja nastaje usled normalne sile koja deluje na taj štap.

32. Ukratko objasniti kako se tačnost rešenja MKE pri određivanju kritičnog opterećenja može
popraviti, kao i kakve to posledice ima na proračun

Sa povećanjem broja konačnih elemenata povećava se i tačnost rešenja pri čemu ćemo dobiti
manju vrednost kritične sile, posebno na onim elementima koji imaju apliciranu normalnu silu
jer ona pravi nelinearnost. Pri tome proračun će biti komplikovaniji jer se povećava broj
stepeni slobode.

33. Bifurkaciona teorija

Kod ove treorije moguće je da se javi više položaja stabilnosti, bifurkacija (račvanje) označava
da u teoriji postoji više ravnotežnih položaja kao i vrednosti kritičnih sila usled kojih dolazi do
gubitaka stabilnosti u zavisnosti od veličine opterećenja. Međutim, najmanja vrednost od tih
sila označava stvarnu kritičnu silu po kojoj se radi proračun i ona je od praktičnog značaja,
iako se u matematičkom smislu tolerišu druga i treća kritična sila.

Osnovna karakteristika tačke račvanja je da u njoj dolazi do naglog prelaska sa jedne

ravnotežne grane na drugu. Iznad tačke bifurkacije osnovna grana postaje nestabilna, a
praktično ravnotežno stanje određuje sekundarna grana.
12
 34. Ukratko objasniti pojam bifurkacione stabilnosti

Bifurkaciona stabilnost linijskih sistema zasnovana je na pretpostavci o perfektnom ili

idealnom sistemu, tj. sistemu koji čine idealno pravi štapovi koji su opterećeni idelano
centirčnim aksijlanim silama. Takav sistem se deformiše u pravcu dejstva sila sve do pojave
kritičnog opterećenja, kada naglo dolazi do poprečnih deformacija, odnosno pomeranja
neodređenog intenziteta koja su upravna na pravac dejstva opterećenja. Do gubitka
stabilnosti sistema dolazi zbog gubitka krutosti jednog ili više elementa. Radi se o
matematičkoj idealizaciji koja se praktično teško ostvaruje.

35. Inkrementalno-iterativni postupak

Dobijamo fizička rešenja kod većine slučaja. Inkrementi – delovi opterećenja (ukupno
opterećenje se podeli na više delova). Iteracija – neuravnotežena opterećenja se uravnoteže.

Suština je da se opterećenje podeli na više delova i onda nanosimo deo po deo, prvo na nosač
nanesemo jedan inkrement opterećenja pa se on deformiše, a zatim nanosimo ostale
inkremente redom jedan po jedan. Ovaj postupak se svodi na zamenu celokupnog opterećenja
inkrementima opterećenja najmanjeg intenziteta, a konačno rešenje dobijamo kao sumu
inkrementalnih rešenja.

Prednost ovog postupka je mogućnost stalnog praćenja opterećenja, reoloških osobina

materijala i geometrije konstrukcijskog sistema.

36. Prikazati P i Δ dijagram za različit odnos poprečnog i podužnog opterećenja

13
 37. Prikazati P i Δ dijagram za različit odnos strele i raspona luka

38. Nabrojati nelinearne fenomene i objasniti

1) Kontinualna “glatka” nelinearnost – opisuje se glatkim funkcijama (primer: velike

deformacije i pomeranja, skupljanje, tečenje, relaksacija)
2) Diskontinualna “hrapava” nelinearnost – diskretna raspodela (primer: gubitak
stabilnosti, krti lom, pojava trenja)
Razlika između hrapave i glatke: modeli za opisivanje hrapave nelinearnosti su srazmerno
manje brojni i manje razvijeni od modela za opisivanje glatke nelinearnosti.
3) Kombinovana (glatka+hrapava) nelinearnost – za rešavanje koristimo hibridnu tehniku
(primer: krti lom + kontinualno nelinearno ponašanje, gubitak stabilnosti +
kontinualno nelinearno ponašanje, promena konturnih i prelaznih uslova +
kontinualno nelinearno ponašanje)

14
 39. Analizirati promenu veličine kritične sile modela usled pomeranja: visine stuba i
raspona grede, krutosti stuba i grede, uslova oslanjanja stuba i grede, veze na spoju
stuba grede

Ako povećamo raspon grede i visinu stuba smanjuje se kritična sila, ako smanjujemo visinu
stuba i raspon grede povećaće se kritična sila. Ako povećavamo krutosti povećaće se i kritična
sila. Ako gredu uklještimo povećaće se kritična sila, a ako stub slobodno oslonimo smanjiće se
kritična sila. Ako bi greda bila slobodna smanjila bi se kritična sila, kao i kada bi imali zglobnu
vezu na spoju.

40. Zašto matrica krutosti štapa po teoriji II reda, data kao zbir matrice krtutosti po
teoriji prvog reda i geometrijske matrice krutosti u metodi konačnih elemenata
predstavlja približno rešenje?

Zato što je rešenje dobijeno iz funkcija pomeranja koje ne predstavljaju tačna rešenja dif. jed.
savijanja po teoriji II reda, nego su to polinomi trećeg stepena dobijeni po teoriji I reda
rešavanjem DJ (I reda). Geometrijska matrica krutosti se zasniva ne rešenju DJ linearne teorije
štapa, predstavlja približno rešenje po teoriji II reda. Pretpostavlja se raspodela momenata
duž ose štapa u obliku kubnog polinoma, dok je zapravo neka sinusoidna funkcija.

41. Ukratko objasniti od čega zavise početni parametri štapa i partikularno rešenje u Metodi
početnih parametara

Partikularno rešenje zavisi od opterećenja duž štapa i poprečnog preseka štapa.

Početni parametri su kontrurni uslovi i zavise od načina oslanjanja.

42. Ukratko objasniti kada se može smatrati da je konvencionalna linearna analiza linijskih
sistema korektna

15
 43. Nacrtati grafik promene kritičnog opterećenja proste grede opterećene na svom kraju
aksijlanom silom pritiska u funkciji broja konačnih elemenata i kratko ga komentarisati

Povećanjem broja konačnih elemenata povećava se tačnost rešenja, manja je Pkr, a proračun se
komplikuje jer je veći broj stepena slobode.

44. Ukratko objasniti na koji način se može formirati matrica krutosti u okviru metode konačnih
elemenata radi određivanja kritičnog opterećenja

45. Ukratko objasniti kako se uvodi u proračun po teoriji II reda štap koji je na jednom kraju
kruto vezan, a na drugom potpuno slobodan (konzolni štap) opterećen poprečnim
opterećenjem i aksijalnom silom na svom kraju

16
 46. Ukratko objasniti fenomen bočnog izvijanja nosača

Pri savijanju konzole načinjene od vrlo tanke, jednostrano uklještene trake, prilikom
postupnog povećanja sile P, nastupa u jednom trenutku gubitak stabilnosti jer se deformaciji
savijanja priključuje deformacija bočnog izvijanja. Uklještena traka, koja se dotle samo
savijala u vertikalnoj ravni, sad dobija i bočno izvijanje (van vertikalne ravni). Do pojave
gubitka stabilnosti ove ili one vrste deformacije dolazi po pravilu trenutno, a odmah potom
javljaju se nove vrlo velike deformacije i dolazi do nove raspodele unutrašnjih napona koji
često prouzrokuju nagli slom konstrukcije.

47. Objasniti i nacrtati fizičko značenje konstanti štapova po teorioji II reda primenom približne
metode deformacija

17