___NHANTO_ ENZYME Thue hanh ——___. te tr HIROMI SHINYA Nhu Ni dichNHAN TO ENZYMENha xudt ham Thé Gidi Céng ty Co phan Sach Thai Ha 46 Tran Humg Dao - Hoan Kiém - Ha Nov 19 C8 To Higu - Cau Ha No Tel: (024) 38253841 Tel (024) 3793 0480 Fax (024) 38269878 Fax: (024) 6287 3238 Email: marketingiaithegioipublishers.vn Email: infowathaihabooks.com Web: wow thegioipublishers com vn Web www.thaihabooks.com Chiu trach nhiém xuét ban GIAM DOC - TONG BIEN TAP: TS. TRAN DOAN LAM Bién tap vién nha xudt ban. Hoang Thj Mai Anh Bién tdp Thaihabooks: Chung Quy Trinh bay: Damm Oanh ‘Sita ban in’ Thu Trang Thiet ke bia Cam Chau Byoki Ni Naranai Ikikata 2 Jissen-Hen Copyright€ 2007 by Hiromi Shinya Vietmamese Translation copynght © 2017 by ThaiHabooks JSC All rights reserved Original Japanese edition published by Sunmark Publishing, Inc., Tokyo, Japan Viemamese translation nghts arranged with Sunmark Publishing. Inc., Tokyo Ban quyén ting Viet © 2017, 2018, 2019 Cong ty Cé phan Séch Thai Ha Cudn sdch durgc xuat ban theo hop déng bin quyén gitta Sunmark Publishing. Inc., Tokyo, Japan vi Céng ty Cé phin Sach Théi Ha. Khéng phin néo trong cugn sich nay dugc sao chep hoje chuyén sang bat cur dang thite hogc phuong tign néo, di la dign tis, in dn, ghi am hay bat cit hé théng phyc hdi va hu tri thong tin nao néu khdng c6 sy cho phép bang vin ban cua Céng ty Cé phan Sach ‘Thai Ha. Bign myc tréa Hiromi Shinya Nhdn 16 Enzyme - Thye hinh / Hiromi Shinya ; Nhu Nit dich. Tii ban lin 6 - H. Thé gidi ; Céng ty Sach Thai Ha - 2lem Tén sich tiéng Anh: The enzyme factor ISBN: 978-604-77-5500-4 At ban phim cia The vitn Quéc gia Viet Nam T.2.- 2019. - 300te. 1. Enzyme 2. Site khoé 3, Dinh duimg 612.0151 - de23 ‘TGMO0030p-CIP In 3.000 cudn, khé 14,5 x 20,5 cm tai Céng ty Cé phin In Bic Son, dja chi: $6 262 duéng Phic Dién, P. Xuin Phuong, Q Nam Tir Liém, TP. Ha Noi Sé dang ky KHXB: 70-2019/CXBIPH/28-01-THG. Quyét dinh xudt ban sé: 427/QD-ThG, cip ngay 25/04/2019 In xong va np hu chiéu nim 2019,a TO ____ BAZYPaIe —~—_______. Thue if pated HIROMI SHINYA Nhu Nu dich Tai ban lén6MUC LUC Li ndi dau: Co thé con ngudi co thé séng ma khéng mac bénh CHUONG 1 PHUONG PHAP SONG BAT DEN TUOI THO Ty NHIEN Cau ndi cla miéng cua me tdi la: "Hay trd thanh mét bac si nhu Hideyo Noguchi!" Dirng sdng "bing né dé roi vut tat", hay séng "bung né nhu'ng van dai lau" Ding dé gid tri tudi tho trung binh danh lia Ly do nguéi dan Okinawa s6ng lau di rat hay an thit Ion Tai sao van cé nhitng ngudi cé thdi quen hut thude ma lai s6ng dudc dén 90 tudi? "Ca nha tdi déu bi ung thu’ chuyén nay khéng phai la s6 ménh Ban nén can than vdi céc phudng phap chong ldo héa Phuong phap chéng ldo héa tét nhat chinh [a s6ng lanh manh 31 35 39 42 45 47 51 56Bi quyét trudng tho va khde manh ma enzyme chi cho chung ta CHUONG2 GIAI MA ENZYME T4o b6n cing la nguyén nhan dan dén ung thu Coi nhe nhiing thay déi nhd sé dan dén nhiing bién déi lén Hai mugi diém bao — tin higu nguy hiém théng bdo su thiéu hut enzyme Hp thu “gen di truyén tot” Dudng rudt chinh la “b6 nao thi hai" biét ty suy nghi “Lich sur cua su s6ng” dugc luu lai trong gen di truyén Gen - enzyme - vi sinh vat, méi quan hé ba bén 65 70 75 80 85 92 96 Nam qué trinh luu théng va bay phuong phap s6ng khde 101 CHUONG 3 THO! QUEN AN UONG LANH MANH Tai sao ngudi An 86 lai cé thé uéng nudc séng Hang? Tinh hoa tri tué duge cat gidu trong cdc mén an truyén théng giuip con ngudi séng khde manh WwW 114Quyét dinh an gi dua trén quan diém enzyme Du Ia rau hay thit, tat cd cac loai thc an déu Ia sinh ménh Cac thuc pham cé nguén géc tiinha may khéng c6 sinh ménh Cach an dung dan ném trong ngu céc Lua chon hat ngG céc chua tinh ché hay ngii céc nguyén hat Nau com gao Iut dé hon ban tuong Gao Iut ndy mdm cing cé thé tu lam 6 nha Ly do an s6ng thuc pham tugi mdi la tot Hoa qua la mon qua sinh ménh do thién nhién ban tang Ban cé biét qua trinh ché tao nudc ép hoa qua 6 dac khong? Ly do téi khuyén khich an toan bd Hay nho nhiing loai rau ban thay dep mat cling la “thuc phdm cé nguén géc tif nha may” Thanh phan quan trong bi thiéu trong cdc loai “rau tréng trong nha kinh” Tai sao mu6i n lai khéng tét cho co thé? H&p thu nudc qua cac loai nude ngot la cuc ky ngu ngéc “Phu gia thuc pham [a an toan”, co thuc su nhu vay khong? 118 121 126 128 131 136 140 144 148 151 155 157 163 168 173 176Ndi dang so cia chdt béo chuyén hoa ma ngudi Nhat chua biét dén Téi dang 6m mot mdi lo vé Id vi s6ng Duong cat trang la thuc phdm dang so Hay nho“thuc pham tréng”la “thuc phadm khéng tét cho co thé” San phdm thay thé bo thuc vat, sta bd, sifa chua Nhding bi quyét trong cach hap thu thuc phdm déng vat Cam gidc d6i bung chinh la thudc do cho suc khde Nhiing ngudi khéng chiu lang nghe “tiéng ggi cua da day“sé bi bénh CHUONG 4 PHUONG PHAP THUC HANH GIOP KEO DAI TUOI THO Néu chi cai thién bisa an thi khong thé khde manh Cach phdng tranh lang phi enzyme Ngudi c6 than nhiét thdp dé mac bénh ung thy Phan, nuédc tiéu, mé héi la phuong tién quan trong dé bai tiét"ddc t6” Nam mudi cau kiém tra cdp 46 doc td 181 186 190 195 201 205 210 214 221 225 230 235 239Bén phuong phap gidi déc than thién vdi co thé Ba muoi ném su dung coffee enema Su khac biét giva “thut, rufa rudt thong thudng"” va "coffee enema” Hit thé sau bang byng la phuong phap séng khde uu viét khéng can dung cu, thiét bi Hit tho bang miéng la md chét bénh tat Van déng khéng phai vao ban dém, van dng vao budi sang mdi tot Cac bai gian co don gian co thé thuc hién 6 van phong Tat sao “ngu trua sau khi dn” lai co loi cho co thé? Sng sao cho mdi mot té bao trong co thé déu thay hanh phuc Bo nao va co thé bao gid ciing lang nghe Idi ndi cua ban Lou két Than thé la két qua cia cd cudc di da qua, c4ch s6ng, thai dé séng déu thé hién trén than thé Cach s6ng giup nudi duéng gen di truyén thanh “gen di truyén khée manh” Co thé chung ta nhat dinh khong ndi déi Co thé chung ta tuyét déi khong néi déi 244 250 254 257 260 263 269 272 276 281 281 284 287 288CO THE CHUNG TA KHONG BAO GIG NOI D6IMITE Co thé con ngudi cé thé séng ma khéng mac bénh Ngay nay, nén y hoc hién dai dang khéng nging phat trién, thé nhung tai sao s6 ngudi phai chong choi vi bénh tat van khéng hé gidm bét? Sau hang chuc nam nghién cwu, tdi nhan ra rang viéc mét ngudi hap thu loai thuc pham gi, véi sé lugng bao nhiéu, cing nhu co thdi quen sinh hoat nhu thé nao déu quan hé mat thiét tdi vi tudng, trang tudng (tir t6i tao ra dé chi tinh trang cla da day, dudng ruét nhu tu “nhan tuéng” ma moi ngudi hay st dung). Hon nia, viéc nay con lién quan tdi ca tinh trang stic khée cua chinh ngudi dé. ‘Tai cac co séy té, cdc bac si cing hudng dan an uéng d6i vdi mét sé cén bénh can phai han ché an uéng nhu bénh tiéu dudng. Tuy nhién, nhing huéng dan dé chi giup bénh tinh khéng tré nang hon. Khéng qua 140i khi Loi no: déu 3ndi rang cho dén nay, nhiing hudng dan trong cach an uéng, sinh hoat dé bénh nhan khéng bi bénh, hay co thé séng tho mét cach khde manh van con la diém mu cua nén y hoc hién dai. Vén di co thé con ngudi co rat nhiéu hé thong phong vé va coché mién dich bdo vé khdi bénh tat. Do 46, néu khéng phai 1a cdc vin dé bam sinh, chi cdn khong lam nhitng viéc qué bat thudng thi di déi khi vi pham mot hai diéu, ban van sé khéng bi mac bénh. Nguyén nhan Ién nhat khién co thé vén cé co ché ty bao vé bi m&c bénh chinh 1a do “thdi quen an uéng va sinh hoat sai lam” dugc tich ldy trong thdi gian dai. Do phan Ién moi ngudi khéng biét thuc phém nao 1a tét, thuc phém néo 1a khdéng tét déi v6i co thé con ngudi nén mdi bi mac bénh. Véi tam nguyén gidi thiéu vé théi quen an u6ng va sinh hoat ding dan dé gitip moi ngudi cé thé duy tri strc khée cia ban than, ti da cho ra adi cudn sdch Nhén t6 enzyme - Phuong thic séng lanh manh. Khi xudt ban cuén sdch 46, téi cam thay thuc sy lo lng vi khéng biét 6 mét dt nudéc ma ¥ thttc cé bénh phai dé b4c si chita tri bing thuéc manh mé nhu 6 Nhét Ban thi phuong php &n uéng cia toi sé duge moi ngudi dén nhan nhu thé nao. Trén thuc té, Nhén té enzyme da nhan dugce sy ung hé trén cA mong dgi. Cuén séch 4a ban dugc hon 14 Nh&in t6 Enzyme - Thc hanhm6t trigu ban, tré thanh mét trong sé nhitng cuén sdch ban chay nhat trén thi truong. La m6t bac si, ti cam thay vé cing hanh phic khi nhiéu nguéi da nhan thirc duge ring bénh tat khong phai la van ménh troi djnh ma 1a két qua hinh thanh tr chinh nhitng théi quen, va hanh phic hon nita khi toi thay ngay cang co nhiéu ngudi co y thirc, nd lye dé bao vé sittc khoe cua ban than. Ngay ca nhitng nhan xét khat khe trong cuon sach tryoéc cla téi rang: "Bénh lién quan dén Idi séng sinh hoat that ra la bénh do thiéu kha nang ty quan ly ban than", cing xuat phat ti mong muén hy vong moi nguoi biét duge rang chi co chinh minh mdi cé thé bao vé strc khoe cua ban than. Va tdi thye sy vui ming khi nhan dugc nhiéu phan hdi tit ban doc, nhitng ngudi da don nhan tam y chan thanh Ay cua téi, déng thdi cd y chi va né lye dé ty bao vé stre khoe cua ban than. Chinh nhitng tinh cam nhiét thanh dy cua déc gia da cé va va tiép thém sire manh cho tdi. "Nhitng digu nay di ngugc lai voi kién thirc thong thudng ma tdi hing tin”. Dé chinh la y kién téi nhan duge nhiéu nhat tr déc: gid di voi nhitng sy thyc da duge téi ching minh qua cac s6 ligu lam sang vé viéc cac loai thyc pham von duye cho la co Igi nhung thyc ra lai la nguyén nhan gay ra cac van dé vé sitc khoe cho con ngudi. Vi dy nh Leindiddu Wisita bo hay bo thyc vat khéng tét cho co thé, viéc hap thu qua nhiéu catechin cé hai cho da day hay ngudi thudng xuyén 4n thit hodc sifa chua cé trang tudng kh6ng tét... Qua phan anh cua déc gia, tdi biét rang khi moi ngudi cam thay bat ngé vé nhitng sy thuc trén thi déng thdi ho cing vé cing lo lng, “Liéu 4n gi thi mdi t6t?” hay “Nhang thu nay tuyét déi khéng duge an hay sao?”... Diéu nay khéng cé gi dang ngac nhién béi “nén y hoc 164i thdi” cho rang 4é h4p thu canxi thi nén uéng stta bd, bo thuc vat tét cho sttc khée hon 1a bo str dung mé déng vat, protein déng vat 1a yéu t6 khong thé thiéu trong qua trinh trudng thanh cua tré... Ngoai ra, téi cing nhén duge nhiéu cau hoi nhu: ~Néu thuc su sita bd khéng tét cho co thé con ngudi thi tai sao Nhat Ban vn khéng han ché hay c4m str dung sita bd?”. Thuc ra, ban than téi cing cho rang cn phai c6 cdc quy dinh han ché sifa bd. Dac biét, téi hoan toan phan déi viéc bat ép tré em uéng sita bd dudi hinh thuc la cAc suét com tiéu chudn trong trudng, bat ch4p viéc tré cé thich hay khéng. Tuy nhién, nhiing quan niém phé bién nay sé khong thé thay 46i mét sém mét chiéu. Chang han nhu tir xua con ngudi 44 biét hut thudc 14 cé hai cho suc khée, thé nhung cho dén bay gid ngudi ta van khéng han ché duge tinh trang nay. That déng tiéc khi ching ta phai chdp nh4n nhimg diéu dé trong xa hdi hién dai. 16 NhGn té Enzyme - Thyc hanhDiéu quan trong 1a ban phai biét nhin nhan nhing théng tin tot va dua vao 46 dé chon lya thuc phdm tét cho chinh ban than. Thiét nghi, dé lam dugc nhu vay, ban than cac bac si phai ném bat dugc cdc sé liéu lam sang dé xem loai thuc phdm nhu thé nao thi cé céng hiéu hay tac hai ra sao d6i vi co thé, va sau dé céng khai théng tin cho moi ngudi cing biét. Mang theo suy nghi “truyén tai su that, giéng lén hdi chuéng canh tinh” tdi tat cd moi ngudi, t6i da gidi thiéu vé “bia an ly tudng” va “thdi quen sinh hoat ly tuéng” trong cuén sach Nhan té enzyme - Phuong thc séng lanh manh. Thé nhung, dui thé nao thi do ciing chi 1a ly tuéng. V6i nhitng ai c6é thé duy tri théi quen 4n uéng, sinh hoat nhu vay ma khéng phai chiu 4p luc, cdng thang méi ngay thi nhat dinh sé muén tiép tuc thuc hién, nhung bén canh 46 cing cé khong it ngudi khéng thé duy tri thudng xuyén nhimg thdéi quen nay bdi rAt nhidu yéu t6 ttt mdi trudng sinh hoat xung quanh. Déi khi vi lam an, ban céng chuyén ma cé ngudi khéng thé 4n nhing mon nhu moi khi van ding, hay cing cé ngudi qua thich sita bd hay cdc san phdm tir sita, hay sé cé ai 46 thich 4n bit tét khé day, dn dé chién rén nhu tempura... Khéng sao ca. Mac di noi day 1a nhing loai thyc phém khong tét cho co thé nhung khéng cé nghia 1a Loi néi déu 7ban tuyét déi khong duge an chung. Viéc khéng dé ban than tich tu cang thang, ap luc qua mtc cing quan trong tuong duong véi viéc thuc hién thoi quen an uong dung dan. T&t nhién, néu ban hap thu qué nhiéu céc loai thuc phdm khéng tét cho co thé thi nguy co mac bénh sé rat cao. Nhung nhu téi a néi 6 trén, co thé chung ta cé thé xtr ly duge cdc chat déc hai 6 mét muc dé nao do va dam bao ching ta cé thé sng khée manh. Néu ban thudng xuyén chiu dp luc phai ti bd cdc mon yéu thich chi vi né khéng tét cho co thé thi nguge lai ban cing khéng thé khde manh dugc. Quan trong 1a ban phai biét dau 1a gidi han cla co thé va tir 46 c6 thé thudng thifc céc mon yéu thich trong khi vé co ban v&n duy tri duge théi quen 4n udng va sinh hoat dung din. Thuc té, téi cing 1a mét ngudi thich an thit. Nhung téi luén hiéu ré rang an thit khéng tét cho stic khée nén t6i chi an 2 — 3 1dn trong mét nam. Va tat nhién, mdi lan An téi déu cé gang chon loai thit dugc nuéi duéng khée manh, ty nhién va khéng cé chat phy gia, kfch thich... Cac loai thit nay thudng cé gid cao hon binh thuéng nhung mdi nam téi cing chi an cé vai 14n nén khéng can phai qua lo lng. Hon nita, khi giam sé lan an cdc mon yéu thich, téi con cé thém mét 18 — Nhdn t5 Enzyme - Thyc hanh(gi ich nia 1a “cam gidc hanh phic v6 ngan khi dugc an mon do”. Cho du la mén yéu thich dén dau, nhung néu an thuong xuyén thi cam gidc ngon miéng cing sé phai nhat dan. Trong khi d6, néu thinh thoang mdi an thi ban sé cam thy vé cing hanh phuc, tham chi 1a cho dén tan hém sau van con cam thay tran tré sitc luc. Bi quyét dé séng lau va khée manh chinh Ia co thé thoai mai thuc hién thdi quen an uéng va sinh hoat dung dan. “Phuong phap tri ligu enzyme” gidp da day va dudng rudt sach dep hon Trong cuén sach truéc, téi da giai thich rang khi duy tri thoi quen An uéng va sinh hoat dung dan thi con ngudi 6 thé séng dén tudi tho ma éng trdi ban cho, hay néi cach khac la dat dén “tuéi tho tu nhién” cua minh, diéu nay cé quan hé dén cdc enzyme diéu ky dang hé tro cdc hoat déng séng trong co thé con ngudi. Tom lai, Idi sinh hoat khéng tiéu ton enzyme diéu ky chinh 1a Idi sinh hoat gitip con ngudi séng lau va khée manh. Dé cho nhing ai lan dau tiép xuc véi tu enzyme diéu ky do chinh téi tao ra khéng bi b6é ng@, t6i xin gidi thich ngan gon tai day. Ldi ndi déu 19Enzyme 1a tén ggi chung cho cdc protein xuc tac duge tao ra trong té bao sinh vat va la thanh phan khéng thé thiéu trong cdc hoat déng séng cua sinh vat. Hat gidéng cé thé nay mam, phat trién 1a nhé cé tac d6ng cia enzyme. Tham chi cdc hoat déng song cia con ngudi cing dugc duy tri bang rat nhiéu loai enzyme khdc nhau. Khéng ké dén qua trinh hdp thy, tiéu héa, ngay cd clr dng tay chan hay suy nghi cing déu co sy tham gia cia cdc enzyme. Trong co thé chung ta cé hon 5.000 loai enzyme khac nhau. Cé nhidu loai enzyme dén vay 1a béi mdi enzyme chi dam nhiém mét hoat déng duy nhét. Ban than sinh vat luén tu san sinh ra rAt nhiéu enzyme dé dap ung nhu cau co thé, nhung dén nay ngudi ta van chua gidi thich duge co ché hinh thanh enzyme trong cAc té bao. Khi mét b6é phan nhAt dinh trong co thé tiéu hao mét lugng I6n cdc enzyme chuyén biét thi tai cac bo phan khdc trong co thé lai xuét hién tinh trang thiéu cdc enzyme. Ti thuc té 46, téi dua ra gid thuyét rang enzyme vén khéng hinh thanh truc tiép thanh hang nghin loai riéng biét, ma ban dau co thé sé tao ra cdc enzyme nguyén mau, sau 46 chuyén héa thanh cdc loai enzyme chuyén biét thich hgp dé str dung cho cac hoat déng séng cia co thé. Va téi dt tan cho enzyme nguyén mau cua cdc enzyme trong co thé la enzyme diéu ky. 20 = Nh&n t6é Enzyme - Thc hanhEnzyme tham gia vao rat nhiéu hoat dong song cua co thé, nhung hoat d6ng tiéu tén enzyme nhat chinh 1a qua trinh “giai déc”. Chinh vi vay, ngudi nao cang phai giai déc nhiéu thi lai cang tiéu ton nhiéu enzyme, va két qué 1a co thé sé thiéu hut enzyme dé duy tri suc khée va dé mac bénh hon. Do do, théi quen sinh hoat, 4n uéng lanh manh cing chinh la théi quen an udng gidp co thé khéng phdi giai doc va thdi quen sinh hoat gitp dao thai nhanh chong cac tac nhan khién co thé bat budéc phai thuc hién giai déc. Nhitng s6 liéu lam sang cua téi cho thay trong sé nhiing loai thuc phdm vén dugc moi ngudi tin tudng 1a tét cho co thé, co rAt nhiéu loai thuc ra lai cé hai cho co thé khi lam san sinh ra déc t6 trong co thé chung ta. Chinh vi vay, hién cé rat nhiéu ngudi dang hang ngay hdp thu cdc loai thuc phdm gay tiéu tén enzyme va hau qua 1a co thé ho tré nén dé mac bénh tat hon rat nhiéu. Trong cuén Nhan té6 enzyme - Phuong thtc séng lanh manh, t6i da dua ra canh bdo nghiém trong vé cac loai thuc phém nhu sia bd (cdc san phdm tr sita), thit, bo thuc vat, gao trang... bdi téi hy vong ban sé nh&n ra duuc nhing sai l4m trong nhan thic théng thuéng cua ban than. Tuy nhién, chi phong tranh tiéu hao enzyme thdi van chua du. Dé cé thé séng lau va khée manh, ching ta Loi n6i dau 2can phai tang sé lugng va kich hoat cdc enzyme diéu ky trong co thé chung ta. V&y lam thé nao dé gia tang sé lugng enzyme diéu ky va kich hoat ching? C6 hai phuong phép dé hinh thanh enzyme trong co thé ching ta. Mét 1a hinh thanh enzyme bén trong té bao, va hai 1a dya vao cdc “vi khudn thudng tra” trong co thé. Truéc hét, dé qué trinh hinh thanh enzyme trong té bao dién ra thuan lqi, ta cdn hap thu cc thyc pham chtta nhiéu enzyme dé lam nguyén liéu. Va dé lam tAng sé lugng enzyme theo cach dya vao cdc vi khudn thudng tra trong co thé, ta cdn cé mdi truéng dudng ruét tét. Trong cuén sach trudc, tdi cé noi “ngudi cd vj tudng, trang tuéng tét la ngudi khée manh”, béi vi tuéng, trang tuéng tét khéng chi khién cdc déc té gay anh huéng xu dén sttc khée kh6ng thé tich ty trong co thé ma con hé tro cdc vi khudn thudng tru cé Igi cho ca thé sinh ra nhiéu enzyme hon nita. Hoat déng cua enzyme thay ddi rAt 1én tiy theo méi truéng bén trong co thé, do 6 cé rét nhiéu cdch khéc nhau dé kich hoat enzyme. Vi du nhu khéng dé co thé nhiém lanh, hay cam nhan hanh phic, hoac én dinh lai ddng hé sinh hoc va nghi ngoi day du... Tém lai, bang viéc cai thién thoi quen sinh hoat, ban co thé kich hoat cac enzyme hoat déng manh mé hon. 22 Nhén té Enzyme - Thc hanhChuyén mé6n cua tdi 1a ndi soi tiéu hoa, chan doan va diéu tri dua vao kinh ndi soi. Thong thuéng, bac si ngi soi sé ding kinh nGi soi dé kiém tra bén trong rudt, néu phat hiégn van dé thi sé phau thuat dé tri ligu va két thic vigc tham kham. Tuy nhién, téi khong ding lai o viée phau thuat tri bénh, tdi con rat cha trong dén viéc huéng dan viée an uéng cing nhu sinh hoat cho bénh nhan. Boi ti nhitng kinh nghiém lam sang trong nhiéu nim, t6i da nhan thac sau sic ring nhing chi din dya trén “ly thuyét enzyme digu ky" khong chi gitp ngan ngtra bénh tai phat hay di can ma con gitp bénh nhan khéi phyc tinh trang khoe manh. Hién 6 My, nhitng phuong phap tri ligu nhu vay con duge biét dén voi cai ten phwong phap tri ligu enzyme. Hién tai, ngay cang cé nhiéu bac si va nghién cutu cong nhan rang enzyme chinh la chia khoa bao vé sic khoe cho con ngudi, tt do, cdc phuong phap tri li¢u si dung en?.yme ngay cang duge day manh. Va phuong phap tri ligu dya trén thuyét enzyme diéu ky cua tdi cing cé thé coi la m6t trong cac phuong phap trj ligu enzyme. Den thoi diém hién tai, thuyét enzyme diéu ky van chi la m6t gia thuyét, tuy nhién ban than phuong phap tri ligu nhdm bé sung enzyme cho co thé, phong tranh tién hao enzyme va kich hoat enzyme trong co thé Ldindidéu 23da duoc céng nhan 1a mét phuong phap tri liéu enzyme c6 hiéu qua trong viéc gitip vi tuéng, trang tudng tét hon cing nhu co tac dung trong viéc phong tranh ung thu. Vi vay, trong cuén sdch nay, téi sé tiép thu nhuing phan hdi cla déc gia tur cuén sach trudc va gidi thiéu t6i ban mét cach cu thé hon vé cdc théi quen 4n uéng, sinh hoat dé lam tang lugng enzyme va déng théi kich hoat cdc enzyme trong co thé. Con ngudi la mot tap hop cla vd sé sinh ménh Co thé con ngudi 14 mét tao vat v6 clung tinh xao va cao quy. Ké tir ngay bat adu theo hgc nganh y, téi chua bao gid thay théi thén phuc, tén kinh truéc hai tu “sinh ménh”. Cang nghién cifu sau t6i cang say mé véi su hoan hao trong cau tao cua co thé con ngudi cing nhu su hoan hao trong nhitng triét ly cua tu nhién. Gid day, tdi dudng nhu dé nh4n ra dugc mét quy tac trong cAi thé gidi tham sau huyén do mang tén sinh ménh ma téi van hang theo dudi. D6 1a chinh sy giao tiép gida sinh ménh véi sinh ménh da giup nang 46 cho sinh ménh. Ta hay néi con ngudi khéng thé séng mét minh, t&t cd cdc sinh ménh déu bat dau sy tdn tai cua minh bang viéc sing chung véi cdc sinh ménh khac. 24 Nh&n t6 Enzyme - Thyic hanhCon ngudi chung ta cé thé két néi cac sinh ménh la nho cac déng thuc vat va vi sinh vat trén Trai dat nay. Tat cd cdc sinh ménh déu séng dua trén luong thuc la cac sinh ménh khac. Tu “luong thuc” nay kh6éng chi don thuan mang nghia 1a thuc an. Trong co thé chung ta co vé van sinh ménh Ia vi khudn dang cung ton tai, va néu khéng co su tn tai cla chung thi con ngudi khéng thé s6ng du chi mot ngay. Hon nia, mdi mét té bao trong han 60.000 ti té bao cau thanh nén co thé con ngudi déu la mét thé séng mang gen di truyén ma ching ta nén goi la “kho dif liéu cta sinh ménh”. Nhu vay, chung ta co thé coi mdi mét con ngudi la mét tap thé cdc sinh ménh cua 60 triéu té bao va v6 sé (hang tram nghin ty) vi khudn tao nén. Hay thu tudéng tugng. Ban la mét tap hop cla v6 sé sinh ménh Thuc ra, dé duy tri sic khoe cua ban, v6 so sinh ménh dang tao nén hinh dang con ngudi hién tai cua ban dang phai giao tiép voi nhau (trao déi théng tin) khéng ngung nghi. Cac vi sinh vat trong co thé giao tiép vai cdc gen di truyén trong té bao, nghe that kho tin dung khéng nao? Ldi noi déu 25Vay, gid str néu cac cuéc giao tiép nay khong dugc dién ra thi thir hdi co thé lam sao quyét dinh dugc dau la loai can thiét trong sé hang nghin loai enzyme. va lam sao dé truyén théng tin 46 di, cudi cung 1a lam sao dé san xuat ra ding sé lugng enzyme can thiét? Téi cho rang diéu dé thuc hién dugc 1a do cae vi khu4n trong dudng ruét va gen di truyén trong co thé thuc hién trao aéi théng tin, hay ndi cach khac 1a vua giao tiép vita san xuat ra enzyme can thiét. “Enzyme, vi sinh vat (bao gém céc vi khuan trong dudng ruét) va gen di truyén”, nhé cé cudc giao tiép ba bén nay dién ra thuan Igi ma hé mién dich hoat d6ng mét cach hiéu qua va suc khée con ngudi dugc dam bao. Dé chinh 1a quan diém cua téi. Vay yéu t6 nao gitip cudc giao tiép nay dién ra thanh céng? Téi cho rang nudéc déng vai trd quan trong trong vAn d@ nay. Trong cdc yéu t6 c4u thanh nén co thé ngudi, yéu t6 nhiéu nhat chinh 1a nuéc. Nuéc chiém khoang 60 - 70% co thé con ngudi. Khéng néi dén cdc co quan néi tang hay trong té bao, tham chi dén ca da ngudi, bé phan luén khién ching ta cé cam gidc khd r4o thuc ra ciing chia day nudéc. Nguén nude ddi dao nay sé chay tuan hoan trong co thé nguéi dya vao bén qué trinh luv théng nudc 1a “mau, bach huyét”, “da day, dudng ruét”, “nuéc tigu” va “hé hdp". Nho cdc 26 © NAGn té Enzyme - Thc hanhqua trinh luu théng nudc nay ma gen, vi sinh vat va enzyme co thé trao déi thong tin cho nhau, hay ndi cach khdc 1a giao tiép voi nhau. Ngoai ra con cé m6t qua trinh luu thong nia, khéng ném trong bén qué trinh luu théng nude nhung tdi cho rang no dang déng vai trd quan trong cho cdc cuéc giao tiép bén trong co thé. Do 1a luu théng khi. Khi cing giéng nhu enzyme diéu ky, tuy nhiing anh hudng to lon cla no tdi co thé con ngudi van chua dugc y hoc chting minh nhung da dugc kiém chung qua kinh nghiém thuc té. Va trong nén y hoc phuong Déng, tir hang ngan nam trude ngudi ta da bat dau ap dung cac phuong phap tri ligu dya trén su luu théng khi nay. Thuc té, cac sé liéu lm sang téi thu thap dugc da chi ra rang qua trinh giao tiép gitta gen, vi sinh vat, enzyme va ndm qua trinh luu thong Ién trong co thé co anh hudéng qua lai lan nhau. Khi cuéc giao tiép ba bén nay duoc dién ra thuén Idi thi nam qué trinh luu théng cing tét hon, va ngugc lai, khi ném qué trinh luu théng dién ra suén sé thi cuéc giao tiép ba bén cing rat thuén lgi, noi cach khac 1a co thé con ngudi sé khde manh. Co thé con ngudi la tap hgp cla vé sé sinh ménh, dong théi do cing 1a mét tap thé cung chung sé phan. Chi can mét bé phan nao dé trén co thé chuyén bién xdu Loi ndi déu 2thi toan bé co thé cing chuyén bién xau theo, ngugc lai, chi can co thé c6 ché nao dé tét lén thi cd co thé cing cung tét lén. Vi dy, chung ta hay noi hut thudc la co hai cho phdi, thuc té, nhing chat déc do thudéc 1a gay ra con di theo nam qua trinh luu théng trong co thé dé tac d6ng dén toan than. Nguoc lai, khi hap thu cac loai thuc phdm tét cho duéng ruét thi khdng chi cé trang tuéng tét lén ma strc khde téng thé cing duge cai thién. Co thé ban 1a cua chinh ban, nhung déng thoi 46 cing khéng phdi chi la cua minh ban. Hay nho rang dang cé v6 sé sinh ménh chung tay dé bdo vé sinh ménh nay cua ban. Téi hy vong rang ban sé biét on chinh co thé cua minh, biét on cdc co quan trong co thé, biét on timg té bao trong con ngudi minh, va tham chi 1a ca nhiing vi khudn dang hoat déng trong dudng ruét cla ban. Va khi @@ nghi dugc nhu vay thi tu nhién chinh ban sé han ché nhiing téc nhan cé hai téi sttc khée cua minh. Boi di ban cé sinh hoat, 4n udng khéng didu 46 dén miic nao thi nhitng co quan, té bao, vi khudn trong co thé ban cing sé khéng n6i mét Idi ma cé gang hét minh dé bao vé sinh ménh cia ban. Trong cuén sach nay, téi sé chia cac phuong phdp thuc hién cy thé dé c6 thé séng lau va khdée manh thanh bay phan 1a “An dung cach”, “uéng nuéc tét”, “bai tiét 28 © NhGn 6 Enzyme - Thuc hanhdung cach”, “hé hdp dung cach”, “van dong diéu 46” “ngd nghi tét", “cudi va cam nhan hanh phic”. Mér phan t6i sé cé gang viét chi tiét nht co thé. Bay phuong phap séng khde nay déu cé tac dung phong tranh viéc tiéu tén enzyme, lam tang va kich thich cac enzyme trong co thé, déng thdi con kich thich hoat déng cua nam qua trinh luu thong v6n co mdi quan hé sau sac voi hé mién dich trong co thé. Co thé con ngudi von di co cau tao giup ban than co thé song ma khéng bi bénh. Thé nhung, nhiéu ngudi hién van dang phai dau tranh véi bénh tat 1a bdi hé mién dich cia ho khéng thé hoat déng tét. Nhirng ngudi thuc hién phuong php tri ligu enzyme do ti dé xuéng C6 thé s6ng lau va khoe manh Ia do hé mién dich trong CO thé ho cé thé tré lai hoat déng binh thuéng C6 1é rat nhiéu ngudi cho rang cac phuong phap séng khde hay phuong php tri liéu nghia 1a lam diéu gi do khac biét, nhung thuc ra ho da nham. Sinh ménh cua con ngudi dugc hinh thanh tu tu nhién, do dé, néu muén cac co quan dang bdo vé va duy tri sinh ménh cho chang ta cé thé phat huy 100% stc manh, chung ta cén phai tuan theo cdc triét ly tu nhién. Con ngudi cing giéng nhu cac loai déng thuc vat khac, 1a mét bé phan cua tu nhién. Tat nhién, tudn theo triét ly tu nhién khéng co nghia 1a ban phai song va én udng nhu cac loai déng vat. Ldindidéu 29Viée tiép thu nén van minh nhan loai, tim hiéu cac nén van héa, thudéng thic nhing mén én da dang, Phong phi hoan toan khéng mau thuan vdi viéc tudn theo triét ly tu nhién. Diéu quan trong 1a ching ta phai biét h4p thu cac loai thyc phdm phi hgp vdi co thé va duge nudi tréng trong ty nhién, dong thdi phai biét sinh hoat diéu d6 thuan theo nhip diéu cua ty nhién. Qua cuén sdch nay, néu ban cé thé biét duge phan nao vé nhing gi dang dién ra trong co thé ching ta, t6i tin rang ban sé thay yéu quy nhing sinh ménh dang cdu thanh nén than thé minh. Néu biét yéu thuong, tran trong nhimg sinh ménh Ay, ban cé thé séng mét cuéc séng khéng cén lién quan én bénh tat. Ban khéng can phai vi lo so bénh tat ma qué ha khdc véi chinh minh, bat ép ban than “tuyét adi khéng dugc lam thé nay thé no”. Néu cuén sdch truéc chi la nhig dé xuat “ly tuéng”, thi cuén s&ch nay chinh la “cuén thuc hanh" dé ban co thé vita tan huéng cuéc séng, vira biét cach 4n udng, sinh hoat tét cho co thé cua minh. Trong cuén sach nay, t6i sé cé gAng trinh bay nhiéu phuong phap dé ban cé thé biét dugc gidi han cho phép cua ban than va cé thé thyc hién nhiing théi quen sinh hoat tét cho co thé ma khéng qua ha khac. Hy vong rang ban cé thé tim théy phuong phép phi hop véi 16i séng riéng cua minh dé c6 thé vira tan hudng cuéc séng, via cé thé sing khde manh mii ngay. 30. NhGn td Enzyme - Thyc hanhTT Phuong phap sng dat dén tudi tho ty nhién Cau néi cla miéng cia me ti (a: “Hay trd thanh mét bac si nhu Hideyo Noguchi!” “Hay tré thanh mét bac si vi dai nhu Hideyo Noguchi va céng hién cho moi ngudi.” D6 la nhitng Idi me téi van thudng néi ngay tdi cdn bé. T6i sinh nam 1935 (nam Chiéu Hoa tht 10), va lic d6, Hideyo Noguchi 4a 1a mét vi bac si vi dai cua toan thé ngudi dan Nhat Ban. Hideyo Noguchi sinh ra trong mét gia dinh lam nong nghéo kho. Thué nhé, vi mot vét béng nang ma bi mat canh tay trai, nhung 6ng van khé luyén, tré thanh mot bac si gidi va di sang My dé tiép tuc nghién cuu y hoc. O 46, 6ng da dat dugc nhiéu thanh tich xudt sac ma ngay ca ngudi Au My luc bay gid cing khéng 1am dugc. Tuy ohién, trong mét lan di dén chau Phi dé chia bénh sét Phuong phdp s6ng dat dén tudi the ty nhién avang da cho ngudi dan @ day, khong may 6ng cung bi nhiém déc va qua déi. D6 la cau chuyén vé Hideyo Noguchi ma tur ngay bé me da ké di ké lai cho téi khong biét bao nhiéu lan. Va cuéi clung, khi két thc cau chuyén, me nhat dinh sé néi mét cau: “Con cing hay cé g4ng thanh m6t bac si vi dai nhu Hideyo Noguchi va céng hién cho moi ngudi nhé.” T6i lén lén trong nhitng cau chuyén ké dy cua me, va tur khi hoc tiéu hoc, t6i da tam niém rang, “Tuong lai, minh nhét dinh sé tré thanh bac si cttu giup moi ngudi.” Thé nhung bay gid nghi lai, téi lai thay hoi ky la béi gia dinh téi vén lam nghé buén ban chan mén 6 Yanakawa, thuéc ving Kyushu, Nhat Ban. La con trai truéng trong gia dinh, dang 1é bé me phai bao téi tiép tuc ké thira céng viéc cua éng cha mdi phai. Gia dinh téi khéng nghéo kho nhu gia dinh Hideyo Noguchi. Téi cling khéng hin 1a duge dt ky vong phai tro thanh ngudi thanh céng, danh vong. Khéng phai do nhin vao thanh tich tét 6 truéng ma bé me téi khuyén téi lam bac si hon 1a ké nghiép gia dinh. Trai lai, me n6i vi téi chuyén “hay tré thanh mét bac si vi dai” con truéc ca khi ti di hoc, lic téi bon, nam tudi gi do. Téi nhé me téi ké rang cy cé cua me téi ting lam ngu y trong phi chia 6 Kurume. Chic luc 46, me téi vn cén hoai niém niém ty hao cua té tién dong ho. 32. NhGn té Enzyme - Thyc hanhThé nén, nam 1963, khi téi quyét dinh sang My voi tu cach la mét bac si thyc tap, ngudi hanh phuc nhat luc bay gia chinh la me tdi. Luc mdi dat chan lén dat My, cudc song cla téi chang CO gi la sung sudng ca. Ty gid déng dé la lic do rt cao, mot dé la bang 360 yén. Céng viéc nang nhoc ma tien luong thi it oi. Luc do, t6i cing cam nhan dugc sy phan biét ching téc 6 nai day. Trong nhitng ngay thang Ay, diéu khién téi tru ving 6 My va bude tiép nhitng ngay thang sau nay chinh 1a cau noi cua me: “Hay tré thanh mat bac si vi dai nhu Hideyo Noguchi.” Hon nita, nho me ma téi nhan dugc dai ngé hon han nhing ngudi Nhat khac. Bdi ngay tu bé, me da vach ra con duéng du hoc My va cho téi hoc tiéng Anh, thé nén téi hau nhu khéng gap phai cdc van dé trong ngén ngu. O My, nang luc ngén ng (nang luc tiéng Anh) va nhing danh gia xa hdi (dia vi xa hdi hay thu nhap) cé méi quan hé tuong quan véi nhau. O mét noi tap hop r4t nhiéu chung téc nhu My, dimg néi 1a ngudi nuéc ngoai, du 1a ngudi ban dia, néu khéng cé nang luc ngén ngt thi rat khé dé co thé hudng mét ché dé gido duc tét. Va digu dé anh hudng truc tiép dén thu nhap cing nhu dia vi xa hdi sau nay. Trong xa héi My van con mét bé phan nao dé co su phan biét chung téc, giai cdp rat khdc liét. Thé nhung, mat khac, x4 héi My cing luén danh gid cao nhitng ngudi xuat sic trong cong viée. Phuong phap séng dat dén tudi tho ty nhién xLan dau tién téi cam nhan diéu do 1a khi sang My duoc tam nam, nam 1971. Nam 1969, sau bao nhiéu nghién ctu, thi nghiém that bai, cudi cung téi da tré thanh ngudi dau tién trén thé gidi thanh céng trong phdu thuét cat bé polyp bang kinh néi soi cé gan day thép. Tdi da tém tat lai nhing thanh qua cia minh va céng bé trong héi thao nghién cuu néi soi da day 6 My nam 1971. Néu phuong phap nay duge céng nhan thi bénh nh4n sé khéng can phai lam phau thuat mo 6 bung 4é c&t bé polyp, déng thdi giam dugc nhing tén thuong to Idn cho bénh nhén. Con véi nhimng bac si chi biét sur dung phuong phép phdu thuat m6 6 bung tir truéc t6i gid, day cé 16 sé 1a mét budc cai tién d6t phd trong y hoc. Truéc héi thao, téi vira cam thay hy vong, vira cam thay bat an, khéng biét dung cu va phuong phap phau thuat do minh nghién cuu ra sé duge giéi y hoc My céng nhan dén mirc nao. Sau khi két thtic bai phdt biéu cua minh, phan thuéng Ién nhdt téi nhan dugc chinh 1a tét ca hdi trudng da ding day vé tay ting hd. Tir giay phut 46, “néi soi” - mét linh vuc ngoai khoa méi da dugc ra adi. Nghe tiéng vé tay khéng dit trong khan phong, tdi cam thay dudng nhu minh 4a tién thém mét bude téi gan Hideyo Noguchi. 34 > NhGn t6é Enzyme - Thc hanhung séng “bing né dé réi vut tat”, hdy sng “bing nd Mhung van dai lau” Sau khi dugc gidi y hoc céng nhan, tdi co co héi duoc gap gé nhiéu ngudi trong nganh hon. Téi cing da co dip dugc gap mét bac thay trong nganh y. Qua budi ndi chuyén, tdi duge biét rang hdi con tré, bac thay nay da tung gap Hideyo Noguchi, than tugng tir tam bé cla tdi. Thé nén, téi da hdi ong ta rat nhiéu vé Hideyo Noguchi, hy vong sé dugc nghe nhiéu di tan thuong. Thé nhung, nhing gi téi nghe duoc lai hoan toan khéng gidng vdi ky vong. “Nhing thanh tich ma bac si Hiyode Noguchi lam dugc chang qua chi la do khéng cé ai mudén nhung tay vao ma thdéi. Nhitng viéc dé khéng phai la nhitng viéc ma khéng co 6ng ta thi khéng hoan thanh dugc. Téi thay phuong phap mé ni soi cua cau cén céng hién nhiéu hon nhitng gi 6ng ta da lam duge.” Nghe thay nhitng Idi ay, t6i giét minh thang thét. Tai sao mét ngudi duge dé ctr nhan gidi thuéng Nobel nhu Hideyo Noguchi lai khéng dugce danh gid cao chur? Nguyén nhan chinh 1a do linh vuc nghién citu cua Noguchi 1a mét linh vuc hét ste nguy hiém va khéng ai muén lam. Nghién cuu dau tién Hideyo Noguchi bat tay vao lam khi sang Mg la nghién ctru vé noc déc cua ran. Thoi dé Phuong phap s6ng dat dén tudi tho tynhién 35‘An can, thé 6 MY co rat nhigu ngudi mat mang do bi nén nhiém vu cap thiét luc bay gio 1a tim hiéu vé noc doc rin va tao ra duge huyét thanh dé chita tri. Tuy nhién, dé thye hién nghién citu nay thi can phai lay duge noc déc cua mét con ran dang con song. Vao thdi diém do, day la mét loai nghién ciru rat nguy hiém vi néu trong qua trinh dang nghién ciru ma bj ran can thi déng nghia vai cai chét. Vi m6t ly do nao do, Hideyo Noguchi khi sang My lai khong tim viéc lam ma danh cuge ca tinh mang cua minh vao céng viée nguy hiém ay. Va trong canh bac lan nay, Noguchi da chién thang. Mac di nhan duge nhiéu danh gia cao nhung tu sau thanh céng ay, Noguchi chi m6t myc di theo nhimng nghién cru nguy hiém khac. Nghién ctru tiép theo cua 6éng 1a bénh giang mai, tiép theo nita la sot thiéu mau va cudi clung la bénh sot vang. Trong nghién ctu cudi cling nay, 6ng bi nhiém bénh sét vang va da qua ddi. La m6t bac si, nhitng thanh twu ma 6ng dat duge déu rat ruc ré. Trong mat moi ngudi, éng la mot bac si vi dai, dam dat ca tinh mang minh dé nghién ciru va tim ra két qua cho nhitng linh vc ma khéng mét ai dam thu. Thé nhung, sau khi biét sy that vé cudc doi dng, tdi cam thay that that vong. La mét bac si nhung Noguchi 30° Nh&n t& Enzyme - Thyt hanhlat khong he biét quy trong co thé cia minh. Léi song sinh hoat cua 6ng cing khéng dang dugc khen nggi Trong nhitng truyén ky vé éng dugc viét cho tré nho, nguvi ta da khong ké hét moi chuyén. Trong thuc té, Hideyo Noguchi la mét ngudi séng rat phong ting Ong co thé say mé nghién ctu dén quén 4n quén ngu, nhung mat khac, 6ng cing uéng rugu nhiéu dén mic dang kinh ngac. Sau khi sang My va biét dugc con ngudi thuc su cua than tugng trong long, t6i da quyét dinh mét diéu. Do la: “T6i van sé phan dau lam mét bac si vi dai nhu Hideyo Noguchi, nhung téi sé khéng s6ng phéng ting va ty rut ngan cuéc di minh giéng nhu éng.” Héi tré, téi cing hay dam dau vao céng viéc va luén bi nhac nhé rang “Lic nao thi cau di ngt day”, thé nhung sau khi da quyét tam nhu vay, ctr hé co mét chut thdi gian 1a tdi lai nghi ngoi, kem theo dé 1a tim toi thém nhiéu phuong phap dé phuc hdi thé luc, va cho dén gid thi téi van duy tri duge site khée cua minh. Gan day, téi lai nghi dén mét chuyén, néu luc do, Hideyo Noguchi chiu cht y dén ban than, khéng phong tting va lam co thé tiéu hao hét enzyme diéu ky thi cé lé 6ng da khéng bi mac bénh sét vang. Trén thuc té, vi bac si cung nghién ctu can bénh nay vdi 6ng lai khong bi mac bénh. Hideyo Noguchi da séng qua buéng tha trong Phuong phap séng dat dén tudi tho ty nhién 37mot thdi gian dai, khién co thé tiéu hao hét enzyme diéu ky, do dé co thé éng da khéng thé chong choi lai bénh tat. V6i téi, Hideyo Noguchi la mét than tugng tir thud nhé ma téi luén huéng tdi, nhung déng thdi éng cing 1a mét tam guong xau, chi cho téi biét rang ban than 1a bac si thi cang phai chu y dén suc khde hon nhing ngudi khac, tuyét 44i khéng thé séng nhu nhiing bénh nhén cua minh dugc. T6i da c6 thé mé ra mét linh vuc mdi, linh vuc ndi soi trong y hoc chinh la nhé vao tam nguyén “muén tro thanh mét bac si vi dai nhu Hideyo Noguchi”. Va mac di céng viéc vat va nhung téi van cé mét stic khde tét chinh 1a vi quyét tam “khéng thé séng thiéu didu 46 nhu Hideyo Noguchi.”. Than tugng cua tdi, bac si Hideyo Noguchi da qua doi 6 tudi 51. C6 thé ndi, éng da séng mét cudc doi day nhiét huyét nhung cing vut tat rét nhanh. Téi tin rang 6ng con muén séng lau hon va ctu gitip nhidu ngudi hon nita. Séng bung né nhung van lau dai, didu ma Hideyo Noguchi khéng thé thuc hién chinh 1a diéu ma téi dang huGng téi. 38 = Nhdn td Enzyme - Thc hanhung dé gia tri tudi tho trung binh danh lita Hideyo Noguchi mat nam 51 tudi, dé lai tiéc thuong trong long bao ngudi. Thé nhung, tudi tho luc dé cua nguai Nhat (nam 1928) con chua dén 51 tudi, tuc la Hideyo Noguchi da séng lau hon tudi tho trung binh cua nguoi Nhat. Ngudi ta thudng danh gia mét ngudi “séng tho” dua vao viéc tudi cla ngudi day co vuot qua duge sé tudi trung binh cua ngudi dan hay khong. Thuc ra, cach danh gia nay cling chi mdi phé bién trong nhitng nam gan day. Ngudi Nhat bat dau chu y dén gia tri tudi tho trung binh vao khodng 23 nam truc, khi tudi tho trung binh cla Nhat Ban dat muc cao nhat trén thé gidi. Con thoi diém trudc day, ngudi ta chi ché ¥ dén tudi tho cua ngudi than, gia dinh, hang x6m... tat ca nhing ngudi gan gui vai minh. Boi vay, khi nédi Hideyo Noguchi qua doi nam 51 tudi, dé lai vé van tiéc thuong trong léng méi ngudi dan thi diéu do cing cé nghia la duong thdi van cé nhting ngudi séng khde manh va tho hon nia. Tat nhién, du cé néi la séng tho nhung sé ngudi trén 100 tudi thdi dé van khéng thé nhiéu nhu hién tai duge. Nhung nhing ngudi séng dén 80 tudi thi cing chang hiém chut nao. Néu ca hién tai va qua kh déu cé nhiing ngudi séng tho dén nhu vay thi tai sao tudi tho trung binh cua Nhat Ban lai bién déng nhiéu dén thé. Phuong phap séng dot dén tudi tho tunhién =—.39Néu chi nhin vao con sé, ta sé thay tudi tho trung binh cua ngudi Nhat da tang lén r6 rét. Nam 1947, khéng lau sau chién tranh, tudi tho trung binh cua nam gidi 1a 50,06 tui, 6 ni gidi 1a 53,96 tudi. Nhung dén ném 2005, tudi tho trung binh 6 nam gidi la 78,53 tudi va 6 nit gidi 1a 85,49 tudi. Nhu vay, trong vong sdu muoi nam, tudi tho trung binh cua ngudi Nhat da tang lén khoang 30 tudi. Thé nhung con sé nay kh6ng co nghia 1a nhitng ngudi truéc kia chi séng dén ndm 50 tudi nay séng thém dén ndm 80 tudi. O day chung ta can hiéu “co ché tudi the trung binh”. Tudi tho trung binh chinh 1a sé ndm tuéi tho trung binh con lai cia nhiing bé 0 tudi mdi sinh. Hay néi cu thé hon 1a tinh xem nhimng dua tré 0 tudi duge sinh trong nam dé s6ng thém duge bao nhiéu nam, va lay 46 lam co sé tinh ra “tudi the trung binh”. Trong bang théng ké tudi tho trung binh gian luge do bé Y té céng bé méi nim déu thé hién ca tudi tho trung binh cia ngudi dan va tudi tho trung binh cua nhém tudi phé bién nhét. Tuy nhién, néu nhin ky vao trong cdc biéu dé nay ban sé thdy nhitng didu hét sic thi vi. Nhu téi da ndi, khodng c4ch gita tudi tho trung binh cua cdc bé 0 tudi sinh nam 1947 vi cdc bé 0 tudi 40 = Nhdn té Enzyme - Thc hanhsinh nam 2005 6 nam la 28,47 tudi, 6 ni la 31,53 tdi. Tuy nhién néu xét trong cung diéu kién véi nhitng ngudi 8U tudi th khodng cach nay 6 nam gidi chi la 3,61 tudi va 6 nit gidi la 6,02 tudi. Nhu vay, nguyén nhan chinh giup tudi tho trung binh ca nguoi Nhat tang lén nhiéu nhu vay khéng phai la do sé tudi cua ngudi dan thuc su tang ma la do ty 1é tt vong cla tré so sinh dugc giaém xudng. Noi dén day, téi co mét cau hdi muén dat ra cho moi nguoi. Nhung ngudi 80 tudi trudc day va nhtng ngudi 80 tudi hién tai, nhom nao co ty 16 phai di bénh vién nhiéu hon? Cau tré Idi chinh 1a nhitng ngudi 80 tudi hién tai. Chi can nhin xung quanh thdi la thay, khéng co may ai la khéng phai str dung cdc dich vu cham séc stic khée cua bénh vién. Thyc ra, trong sé nhiing ngudi trén 60 tudi hién nay 6 Nhat Ban, co hon 60% bi mac bénh nao do va phai nhap vién hoac phai di kham dinh ky. Tém lai, con ngudi dung 1a séng lau hon nhung sé théi gian trén giuong bénh cing tang lén theo. Nhu vay thi tudi tho tang co thyc sy 1a mét diéu dang hanh phuc hay khéng? Phuong phdp s6ng dat dén tudi the ty nhién 4Ly do ngudi dan Okinawa séng tau dui rat hay an thit Ion Hap thu qué nhiéu thuc phaém dong vat sé khién vi tudng va trang tuéng xau di, gay anh hudng toi suc khée cia ban than. Diéu nay da dugce téi chting minh qua cac sé liéu lam sang. Thé nhung, nhidu ngudi da dat cau hoi: “Nhung ngudi cao tudi 6 Okinawa ndi rang an thit lon chinh 1a bi quyét séng khde cua ho.” Qua thuc, cdc mén 4n truyén théng 6 Okinawa rat hay str dung thit lon. Thé nhung, téi khéng cho rang 46 la bf quyét séng khée. Khi thudng xuyén n thyc phdém déng vat, co thé con nguéi sé thién vé tinh axit. V6n di co thé chung ta cé d6 pH khoang 7,4 tic 1a cé dé kiém nhe. Khi co thé bi chuyén sang tinh axit, cdc khodng chat nhu canxi, magie trong xuong, rang sé dugc su dyng dé can bang lai d6 pH. Chinh vi thé ma ngudi hay an thyc phém dng vat sé dé bi mac bénh loang xuong. Ngoai ra, do thyc phdm déng vat khéng chia chat xo nén lugng phan bai tiét gidm xuéng. Dé dao thai lugng phan ft 6i nay, ruét sé phai thyc hién nhu déng nhiéu hon mic can thiét, khién co vong va co doc trong thanh ruét day lén, ddng thdi ruét cing tré nén ctmg hon va ngan di. Khi 46, 4p lyc bén trong ruét cing I6n hon, lam hinh thanh cdc tdi nhé hay cdn goi 1a tui thua 6 bén trai 42 NhGn 15 Enzyme - Thyc hanhca dai trang. Khi phan bi tich tu trong cdc wi thira Nay hoac trong cdc nép gap cua rudt sé lam san sinh ra luang Ian déc t6. Cac déc té nay sé lam thay déi hoat déng cua cac vi khuan trong mdi truéng duang ruét va co thé dan dén cdc cin bénh nguy hiém nhu polyp hay ung thu. Hon nia, chat béeo trong thit déng vat con rat dé bi oxy héa va tao ra mot lugng Idn cdc géc tu do oxy hoa trong co thé. Va nhu moi ngudi da biét, céc géc tu do oxy hoa nay gay ra nhitng tac hai v6 cung to I6n cho co thé con ngudi. Vay tai sao 4n nhiéu thit Ign ma ngudi dan ving Okinawa van séng lau? Mét nguyén nhan dugc cho 1a co anh huGng I6n nhat én diéu nay chinh la “nuéc” 6 day. Dao Okinawa nam trén mét ran san hé nén dia chat 6 day chia nhiéu da voi. Chinh vi vay, cdc loai khoang chat nhu canxi, magie... trong nudéc 6 Okinawa nhiéu hon gap may lan so véi nudc trong dat lién. Nuéc trong dun nau cing nhu nudc udng hang ngay cua ngudi dan déu str dung loai nude cé ham lugng khoang chat cao nay, do dé diéu nay cé thé da giup can bang lai dO pH trong co thé du ngudi dan noi day h4p thu rat nhiéu thuc an déng vat. Phuong phdap sing dat dén tud: tho tunhién 43Hon nda, khi so sénh thdi quen an udng cua ngudi dan noi day voi mat bang chung cua ca nudc, téi con nhan ra mét diéu rat tha vi. Trong cdc mon an truyén théng cua ho, mac di lugng thit Ign hp thu cao gap 1,6 lan binh quan ca nuéc, nhung dong théi lugng thuc phdm thuc vat cing v6 cing nhiéu. Cu thé la lugng hap thu cac loai tao bién cao gp 1,5 lan, dau ha gap 2,1 lan hay cc loai rau xanh cing gdp 1,6 lan so voi binh quan ca nudéc. Dang tiéc 14 trong nhing tai liéu tdi thu thap dugc khéng dé cp dén lugng hap thu hoa qua cua ngudi dan 6 day, nhung néu xét dén dac trung dia ly 6 ving d&t nay thi r&t cé thé lugng hap thu hoa qua cla ngudi dan cing rat cao. Ho hap thu nhiéu loai rau cu, téo bién, cé nghia 14 thong qua cdc bifa 4n hang ngay, ho dang hap thu rat nhiéu cdc héa chat thuc vat (phytochemical, vat chdt ma cay tao ra dé bao vé ban than khdi cdc tac nhan cé hai nhu tia cuc tim hay sau hai... Loai chat nay cdn dugc goi la chat dinh dudng thir bay), va chat xo thyc phadm. Ngoai ra, trong cach nau truyén théng cla ngudi dan noi day, thit Ign sé dugc ludc so truéc khi ché bién, thé nén cdc chat béo du thiva trong thit cling sé dugc loai bé bét. Va néu khéng cé cdc chat béo du thira nay thi khi n, ching ta vita cé thé hdp thu cdc chat nhu collagen, vita cé thé gidm nguy co hinh thanh nén cdc géc ty do oxy héa trong co thé. 44 Nhaén t6 Enzyme - Thuc hanhTu nhung diéu trén, téi cho rang an nhiéu thit lon khéng phai la bi quyét trudng tho cla ngudi dan Okinawa ma chinh viée su dung nguén nude chia nhiéu khoang chat c6 Igi cho co thé, déng thoi hap thu nhiéu rau cd qua giau vitamin, enzyme, hoa chat thuc vat mdi la ty do giup ngudi dan noi day gidm thiéu dang ké cac anh hung xau cia thit lon déi vdi co thé. Tai sao van co nhitng ngudi co théi quen hut thudc ma lai sng duge dén 90 tudi? Cang giéng nhu trén, trong xa héi hién nay van cé nhimng ngudi séng khée manh dén 90 tudi, di ho c6 théi quen hut thudc la thugng xuyén. Théng thuéng, séng dén 90 tudi da duge cho la ngudi s6éng tho, tuy nhién, gidi han tudi tho cua con ngudi thuc ra lai trén dudi 120 tuéi. Tinh ra thi nhitng ngudi cé théi quen hut thudc 14 nay da bi rut ngan khoadng 30 nam tudi tho. Tat nhién, chung ta khéng thé khang dinh chac chan rang 30 nam tudi tho bj rat ng&n dé hoan toan 1a do tac hai cla thuéc 1a, nhung néu co thé bé thudc 1a thi chac chan ho cén cé thé séng tho hon naa. Nhitng nguéi hut thudc 14 ma co thé séng dén 90 tudi, thi chi it cng phai séng dén 100 tudi néu khéng hut thudc 1a. M&c du thudc 14 gay nhiéu tén hai cho co thé, nhung téi cho rang néu ching ta biét tao nhitng thdi quen Phuong phdp séng dat dén tudi tho tynhién 45,sinh hoat, 4n uéng dung dan thi sé kich thich hé mién dich ctia co thé hoat déng hiéu qua, tir d6 uc ché cac tac hai cla thudc 14 xuéng mic thap nhat. Ngoai ra, chat nicotine cé trong thudc 1a con cé tac dung kich thich hé than kinh pho giao cém nén viéc hut thuéc cing cé mét chut tac dung nhu gitip co thé thu gian sau khi tap trung vao céng viéc. Do dé, vdi nhitng ai phai chiu qué nhiéu cdng thang trong cong viéc, khién hé than kinh giao cam bi kich thich thudng xuyén thi mét lugng nhé thuéc la cing cé tac dung tét la lam gidi téa cang thang. Mac du vay, trong thuéc 14 con chia nhiéu chat cé hai nhw nicotine, h4c in, cadimi, nitrosamine, formaldehyde... do 46 néu hit nhiéu thuéc 14 thi 6 mot mic 46 nao d4y chac chin sé gay ra céc anh hung xu cho co thé. Trong thyc té, cdc s6 ligu do H6i nghién cutu ung thu phdi quéc té (IASLC) dua ra cho thay 85% nguyén nhan gay ra ung thu phdi 1a do hut thudéc chu déng, 3% nguyén nhan 1a do hut thuéc thy dng (hit phai khdi thudc 1a téa ra do ngudi khdc hut). Dén day, c6 mot théng tin ma toi hy vong nhdng ngudi hut thudc sé nim dugc, 46 1a so véi “ludng khdi chinh” do nguéi hut thuéc hit phdi thi “luéng khoi phy” do nhing ngudi xung quanh ngudi hit thudc hit phai cén chia déc tinh cao g4p may Ian. 46 NhGn té Enzyme - Thyc hanhTrong co thé con ngudi tén tai mét yéu té goi la “su khac biét cé nhan”. Néu co nhitng ngudi rt yéu vai cac loai déc t6 trong thudc la thi cing co nhiing ngudi co kha nang giai déc manh va co thé séng lau hon. Cho du ban than ngudi hut thuéc co kha nang chiu dung tét vat cac déc hai nay va khéng bi mac cac bénh nang do déc 6 trong thudc la gay ra, nhung chac chan bén canh ngudi do sé co nhing ngudi khéng thé chiu dung dugce. Bdi vay, téi hy vong rang nhing ai dang hut thuéc co thé y thutc duge rang ban khéng chi dang pha hoai suc khée cua chinh ban than minh ma con pha hoai stic khoe cua gia dinh va ngudi than xung quanh ban. “Ca nha tdi déu bi ung thu”, chuyén nay khéng phai la sé ménh Ngudi ta van hay noi rang hut qua nhiéu thudc 1a nguyén nhan gay ung thu phdi, uéng qua nhiéu rugu la nguyén nhan gay ung thu gan, an qué nhiéu thit 1a nguyén nhan gay ung thu dai trang, va su thyc dung la nhu vay. Tuy nhién, hap thu vdi lugng bao nhiéu va tan suat nhu thé nao thi bi coi la “hap thu qué nhiéu” va dan dén phat bénh thi tuy vao thé trang mdi ngudi. Tdi kh6ng thé khang dinh cho ban mét con sé cu thé dugc. Vi dy, cdc két qua lam sang cua téi cho thay nguyén nhan gay ra cac bénh hién dang chua r6 nguyén nhan Phuong phdp s6ng dat d6n tudi tho tynhién 47nhu bénh viém loét dai trang hay bénh Crohn (m6t loai bénh viém dudng ruét) chinh la do sia bd va cdc san pham tir sia. Tuy nhién trong thyc té, c6 nhitng naudi du chi dung mét chut sia hay cdc san pham tir sita cing da phat bénh, trong khi cé ngudi uéng sia hang ngay nhung van khéng thay biéu hién gi. Ngoai ra, khi so sdnh s6 liéu gitta ngudi Nha va ngudi My, tdi nh4n ra rang mac di ngudi MY hap thu cc san phdm tir sia nhiéu hon nhung lai cé ty 1é ngudi mac bénh viém loét dai trang va bénh Crohn ft hon ngudi Nhat. Va khi so sénh thdi quen an uéng cilia ting ca nhan, téi nhan ra rang so véi ngudi My da thudng xuyén an cdc san phém wi sita tir xa xua, ngudi Nhat mic du cing hay an cac san pham tir sia nhung véi thdi gian hinh thanh théi quen ngan nén dé mac bénh hon du chi véi mét lugng hap thu rat nhd. Tu dé co thé thdy chinh vi théi gian tich lay it hon nén kha nang “chiu dumg” cla ngudi Nhat véi stra bd hay cdc san phadm tir sta cing kém hon. Nhu vay, dau la nguyén nhan d&n dén su khac biét trong kha nang chiu dyng cla mi gia dinh, mdi ca nhén véi nhitng can bénh? Trong nén y hoc phuong Tay hién dai, ngudi ta nhan ra rang ty 1é tré con mac phai cdc cén bénh bé me tlmg mac phi 1a r&t cao. Do 46, nguyén nhan 1én nhat 48 NhGn 6 Enzyme - Thc hanhdan dén su khac nhau gitta cac ca nhan duoc cho la xuat phat tu “gen di truyén”. Chac han bat ctr ai khi di kham suc khée citing sé dugc hdi cac cau nhu: “Gia dinh anh/chi co ai bi ung thu khéng?”, “Gia dinh anh/chi co ai bi tiéu duéng khéng?”... Nguoi ta dua ra cac cau héi nay bdi ho cho rang nguyén nhan I6n nhat gay ra cac bénh trén chinh la do yéu té di truyén. Tat nhién, chung ta khéng thé phd nhdn anh huéng cua yéu t6 di truyén tdi cdc thé hé sau, nhung tdi cho rang so vdi “di truyén” thi viéc “ké thu” cdc thoi quen sinh hoat, 4n udng tit bé me mdi 1a nguyén nhan lon khién con cdi m&c cac bénh nay. Hay ndi cach khac, thoi quen an uéng trong gia dinh cia mét ngudi sé co anh huéng Ién dén ty Ié phat bénh cia ngudi dé. Va dé ching minh cho gia thuyét nay, tdi da né luc thu thap rat nhiéu dir liéu trong suét mét thi gian dai. Gia su néu “gen di truyén” thuc su la nguyén nhan lon nhat gay bénh thi chac chan ty 1é mac cling mét bénh 6 hai dia tré sinh déi clung triing mang gen di truyén giéng nhau hoan toan sé cao hon ty lé nay 6 cap bé me - con cai. Va téi da cé thu thap cdc dir liéu dé kiém tra xem néu c6 méi trudng séng khdc nhau thi ty 16 cdc cp song sinh cung tring mac cac can bénh gidng nhau la bao nhiéu. Vi co rat it truong hgp théa man hoan toan diéu kién trén nén cho dén nay téi van chua thu thap dugc sé liéu Phuong phap séng dat dén tudi the tu nhién a