PT Tema broja
S. ĆIRIĆ
Cevovodi u procesima - GOST 32388-2013. Norme i metode
proračuna na čvrstoću, vibracije i seizmičke uticaje
N
ovi standard pod gornjim naslovom počeo je da važi u
Rusiji od 1.avgusta 2014. god. Osim u Rusiji, standard
važi i u Jermeniji, Belorusiji, Kirgiziji, Tadžikistanu i Uz-
bekistanu pa zbog toga u originalnom naslovu ima i odrednicu
“međunarodni”.
S obzirom na važnost i široku primenu ovog standarda kod
projektovanja, montaže i rekonstrukcije cevovoda u hemijskim
procesima, u procesima prerade nafte, u procesima gasne privrede
i raširene tehničke veze sa Rusijom i veliki broj firmi koje rade u
Rusiji, treba se upoznati sa detaljima ovog standarda. Zbog obim-
nosti standarda, ovaj prikaz je podeljen na dva dela: u prvom delu
obrađeni su osnovni proračuni debljine zida elemenata cevovoda
a u drugom delu osnovni proračuni čvrstoće cevovodnog sistema.
Standard se odnosi na cevovode koji rade pod unutrašnjim
pritiskom, vakuumom ili spoljašnjim pritiskom, sa cevima od
ugljeničnih i legiranih čelika, obojenih metala (aluminijuma,
bakra, titana i njihovih legura), u rasponu temperatura od -269°C
do +700°C, pri odnosu debljine zida i spoljnog prečnika 0,25 i
cevi od polimernih materijala sa radnim pritiskom do 1,0 MPa
i temperaturom do 100°C, namenjene za transport tečnih i gas-
nih materija (sirovine, polufabrikati, reagensi, međuprodukti ili
finalni produkti) koji se dobijaju ili koriste u tehnološkom pro-
cesu, prema kojima je materijal cevi hemijski otporan ili relativno
otporan.
Cevovodi mogu biti projektovani, novo izgrađeni ili rekon-
struisani, u rizičnim proizvodnim otvorenim ili zatvorenim ob-
jektima, položeni nadzemno (na niske ili visoke nosače, cevne
mostove) ili podzemno (neprohodni, poluprohodni kanali, ili bes-
kanalno).
Ovaj standard ustanovljava zahteve za određivanje debljine
zida cevi i detalja cevovoda pod dejstvom unutrašnjeg ili spoljnog
pritiska i metode proračuna na čvrstoću.
Računska provera cevovoda podrazumeva ocenu statičke
čvrstoće i otpornosti cevovoda pod dejstvom opterećenja i uticaja
koji se odnose kako na normalni režim rada tako i na dopuštene
otklone od normalnog režima. Provera seizmičkih uticaja na cev-
ovod vrši se za cevovode koji se projektuju za stepen 7, 8 i 9 (po
skali MSK-64)
14 PROCESNA TEHNIKA
Predviđen je proračun uticaja vibracija pri puštanju u rad i
eksploataciji cevovoda, date su preporuke za određivanje ampli-
tuda i učestalosti pulsacija pritiska radnog fluida, koje generiše
oprema i sopstvena učestalost vibracija cevovoda. Formulisani su
uslovi obezbeđenja (odstrojki) cevovoda od rezonanse. Dati su
kriterijumi čvrstoće cevovoda pri prisustvu vibracija.
Klasifikacija cevovoda prema ovom standardu
Radi izbora metodologije proračuna, cevovodi se dele prema
ovom standardu, zavisno od temperature na tri kategorije:
• niskotemperaturne (kriogene) sa radnom temperaturom od
-269°C do -70°C,
• srednje temperaturne iznad -70°C
do 370°C za ugljenične i niskolegirane čelike, odnosno
do 450°C za legirane i austenitne čelike,
do 150°C za aluminijumske i od legura aluminijuma,
do 250°C za bakar i njegove legure
do 300°C za titan i njegove legure,
• visokotemperaturne, sve vrednosti iznad navedenih za sred-
nje temperaturne i odgovarajuće materijale.
Pri proračunu cevovoda na hladno i na hidrostatičku probu cevo-
vod se uvek smatra srednjetemperaturnim.
Zavisno od pritiska standard razlikuje tri kategorije cevovoda:
• sa spoljnim pritiskom izmedju 0,1 MPa i 0 MPa (vakuum-
ni),
• sa unutrašnjim pritiskom izmedju 0 MPa i 10 MPa, i
• sa visokim unutrašnjim (izbitočnim) pritiskom većim od 10
MPa.
Ako jedan isti cevovod može da radi u različitim režimima (sa
različitom temperaturom i pritiskom) proračun cevovoda se vrši
odvojeno za svaki režim a provera čvrstoće mora biti ispunjena za
sve režime rada.
Dozvoljena naprezanja
Dozvoljena naprezanja za ugljenične, niskolegirane, feritne,
austenitno feritne i martenzitne čelike na osnovi gvožđe - nikl,
izračunavaju se iz izraza:
6v @ = min ' vB/t ;
v p/t v0,2/t v2.10 /t v1/2.10 /t 1
(1)
5 5
ili ; ;
2, 4 1, 5 1, 5 1, 5 1, 0
 Tema broja PT

Za austenitne hrom nikl čelike, aluminijum, bakar i njihove le- Kod proračuna cevi i cilindričnih elemenata na unutrašnji priti-
gure: sak ne uračunava se poprečni šav, a pri proračunu osnih naprezanja
- podužni šav.
6v @ = min ' vB/t ; 0,2/t ili 1,0/t ; v2.10 /t ; v1/2.10 /t 1
v v
(2)
5 5

3, 0 1, 5 1, 5 1, 5 1, 0 Tabela 1. Koeficijenti čvrstoće zavarenih spojeva za čelične cevo-

vode
Za nisko i srednje temperaturne cevovode ne koriste karakteris- φy na proračunskoj temperaturi
Čelik i način zavarivanja
tike se σ2∙105/t i σ1/2∙105/t. 510 °C i niže 530 °C i više
Ugljenični, niskolegirani, manganski,
U gornjim jednačinama oznake su: hrom molibdenski i austenitni pri bilo 1,0 1,0
kom načinu
σB/t - minimalna vrednost zatezne čvrstoće na proračunskoj
temperaturi t, MPa, Hrom molibden vanadijumski i čelik
sa visokim sadržajem hroma:
σp/t - minimalna vrednost napona tečenja na proračunskoj tem- Zavarivanje:
peraturi t, MPa, 1,0 1,0
• elektro sa šljakom
1,0 0,9
σ0,2/t - minimalna vrednost napona tečenja pri izduženju 0,2% • elektro lučno
1,0 0,7
na proračunskoj temperaturi t, • ručno, kontaktno automatsko
lučno i zavarivanje pod flusom
MPa, Primedba - Pri proračunskoj temperaturi od 510 °S do 530 °S vrednost koe-
σ2∙105/t - granica čvrstoće na proračunskoj temperaturi t, za 2*105 ficijenta φy određuje se linearnom interpolacijom.
h, MPa,
σ1/2∙105/t- granica puzanja pri istezanju pri izduženju 1%, na
proračunskoj temperaturi t, za 0,5*105 h, MPa, Koeficijenti čvrstoće zavarenih spojeva φy, φw, čija se kontrola
σ1,0/t - minimalna vrednost napona tečenja pri izduženju 1,0% kvaliteta ne sprovodi po čitavoj dužini, umanjuju se množenjem
na proračunskoj temperaturi t, MPa. sledećim koeficijentima:
• pri kontroli kvaliteta dužine preko 10% datog šava - 0,8;
Dopušteno naprezanje za titan i legure titana izračunava se po • pri odsustvu kontrole ili kontroli do 10% dužine datog šava
obrascu: - 0,7.
6v @ = vB/t (3)
nBt
Tabela 2. Koeficijenti čvrstoće poprečno zavarenog spoja za
Koeficijent nBt usvaja se: čelične cevovode
• za limove i cevi 2,6; φBW za cevi
Čelik
• za šipke i otkivke 3,0. bešavne šavne
Austenitni, hromnikl čelici i čelici sa
1,0 1,0
Ako ne postoje podaci o zateznoj čvrstoći za aluminijum, bakar visokim sadržajem hroma
i njihove legure, dozvoljeno naprezanje izračunava se po obrascu: Hrom molibden vanadijumski čelici
6v @ = vB/t
pri proračunskoj temperaturi:
(4) • 510 °S i niže 0,9 1,0
nBn
• 530 °S i više 0,6 0,7
sa koeficijentom nBn: Ugljenični, manganski i hrom molib-
• za aluminijum, bakar i legure bakra 3,5 1,0 1,0
denski čelici
• za legure aluminijuma 7,0. Primedba - Pri proračunskoj temperaturi od 510 °S do 530 °S vrednost koe-
ficijenta φBW određuje se linearnom interpolacijom.
Ako je dopušteno naprezanje za radne uslove odredjeno po gorn-
jem obrascu, dopušteno naprezanje pri ispitivanju izračunava se iz
izraza: Tabela 3. Koeficijenti čvrstoće zavarenih spojeva za cevovode od
aluminijuma i njegovih legura
6v @isp = vB/20 (5)
nBn Koeficijent čvrstoće
Vrsta zavarenog spoja i način zavarivanja
zavarenog spoja
sa koeficijentom nBn: Sučeono dvostrani, jednostrani, zavarivanje u
• za aluminijum, bakar i legure bakra 1,8; zaštitnom gasu ili plazmom; ugaoni sa dvostra- 0,90
nim provarom zavarivanje u zaštitnom gasu
• za legure aluminijuma 3,5.
Sučeono jednostrani sa jednostranim prova-
0,85
rom, zavarivanje u zaštitnom gasu
Koeficijenti čvrstoće zavarenih spojeva
Sučeoni sa dvostranim provarom, ručno
Koeficijenti čvrstoće podužno zavarenih spojeva φy, i poprečno 0,80
zavarivanje
zavarenih spojeva φw, pri naprezanju na sabijanje usvajaju se: φy=1,
Sučeono jednostrani sa bilo kojim načinom
φw=1, a pri naprezanju na rastezanje iz priložene tabele. Za bešavne zavarivanja
0,75
cevi i detalje koeficijent čvrstoće je φy=1.

PROCESNA TEHNIKA 15
 PT Tema broja

c - ukupni dodatak na debljinu zida cevi

Tabela 4. Koeficijenti čvrstoće zavarenih spojeva i spojeva izve-
denih lemljenjem za cevovode od bakra i njegovih legura c = c1 + c2 (8)
Koeficijent čvrstoće
Vrsta zavarenog spoja i način zavarivanja
zavarenog spoja c1 - suma dodataka za kompenzaciju izrade i maksimalno odstu-
Sučeoni sa dvostranim provarom, sučeoni sa panje pri tehnološkim operacijama
podvarom korena šava, sučeoni jednostrani,
0,92 c2 - dodatak na koroziju;
automatsko elektro lučno zavarivanje u
zaštitnom gasu c1 = c11 + c12 (9)
Sučeoni sa dvostranim provarom, sučeoni sa
podvarom korena šava, sučeoni jednostrani,
automatsko lučno zavarivanje u zaštitnom c11 - dodatak za kompenzaciju tolerancije minimalne debljine
0,90
gasu, ručno ili poluautomatsko elektrolučno zida pri proizvodnji, usvaja se po standardima ili tehničkim uslovi-
zavarivanje ili automatsko zavarivanje pod ma.
flusom.
c12 - kompenzacija maksimalnog stanjenja zida pri proizvodnji.
Sučeoni sa dvostranim provarom, ručno 0,85
Sučeoni jednostrani ručno zavarivanje 0,80 Tabela 6. Minimalna debljina zida cevi i cevnih elemenata
Letovanje 0,85 u radnim uslovima
Da , mm
Tabela 5. Koeficijenti čvrstoće zavarenih spojeva za cevovode od ≤25 ≤57 ≤114 ≤219 ≤325 ≤377 >426
titana i njegovih legura
Najmanja
1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
Koeficijent čvrstoće zavarenog debljina, mm
spoja
Vrsta zavarenog spoja i način
zavarivanja
Dužina kontro- Dužina kontrolisan- Najmanja debljina zida [s] elemenata cevovoda je
6 s @ = max " sR + c1; smin ,
lisanih spojeva u ih spojeva u odnosu
odnosu na ukupnu na ukupnu dužinu (10)
dužinu 100% 10% do 50%
Sučeoni sa dvostranim prova- Klasifikacija opterećenja i dejstava na cevovod
rom automatsko zavarivanje pod
Računske vrednosti opterećenja i dejstava na cevovod pri
flusom; automatsko ili ručno za- 0,95 0,85
varivanje u argonskoj ili helijumskoj proračunima čvrstoće cevovoda množe se sa koeficijentom sigurn-
zaštitnoj sredini osti γi .
Sučeono sa dvostranim prova-
rom automatsko zavarivanje pod Za visoko temperaturne cevovode koeficijent sigurnosti cevo-
flusom; automatsko ili ručno za- 0,90 0,80 voda po opterećenju ne uzima se u obzir (usvaja se γi =1).
varivanje u argonskoj ili helijumskoj
zaštitnoj sredini
Sučeono bez provara 0,80 0,65 Normativna opterećenja
Sučeono, dostupno za zavarivanje
Proračunski unutrašnji pritisak p i temperatura t određuje se u
sa jedne strane, u zaštitnoj skladu sa tehnološkim pravilima projektovanja.
argonskoj ili helijumskoj sredini sa 0,70 0,60
obezbedjenom zaštitom sa druge Pri proračunu čvrstoće cevovoda, za ispitni probni pritisak pisp
strane
usvaja se najniža vrednost ispitnog pritiska elemenata cevovoda (op-
Nominalna debljina zida elementa cevovoda s odredjuje se pre- rema, kompenzator i td.).
ma c po obrascu
s $ sR + c (6) Proračunski spoljni pritisak za vakuumne cevovode usvaja se iz
podataka o tehnološkom procesu.
i ne sme biti manja od minimalne debljine zida pri radnim us-
lovima sa dodatkom na koroziju Proračunska razlika temperatura Δt jednaka je razlici proračunske
temperature i temperature zida cevi pri montaži. Ako cevovod radi
s $ smin + c2 (7) u različitim režimima rada (temperatura, pritisak, isključivanje i
uključivanje pumpi i armature, prvo punjenje cevovoda parom, ispi-
sa zaokruživanjem na najbližu veću, standardnu vrednost. Ako ranje ili produvavanje cevovoda) tada se proračun čvrstoće cevovoda
razlika između izračunate i najbliže manje standardne vrednosti ne radi za režim rada koji je najnepovoljniji po cevovod.
prelazi 3% može se usvojiti manja vrednost.
Ako se ne može zaključiti koji je režim najnepovoljniji po cevo-
Ovde su: vod, tada se proračun čvrstoće radi za sve režime rada koji se mogu
SR - proračunska debljina zida cevi. javiti.
Smin - minimalna debljina zida cevi i elemenata cevovoda u rad-
nim uslovima data u Tabeli 6.

16 PROCESNA TEHNIKA
 Tema broja PT

Tabela 7. Opterećenja i dejstva na cevovod

Normativna opterećenja i dejstva Način polaganja cevovoda
Koeficijent sig-
Vrsta Kanalno ili un- urnosti, γi
Oznaka Karakteristika Beskanalno Nadzemno
opterećenja utar objekta
Sopstvena težina cevi, elemenata, armature i
1 + + + 1,1 (0,95)
unutrašnjeg sadržaja

2 Težina izolacije i obloge + + + 1,2 (0,9)

3 Težina i pritisak tla + - - 1,2 (0,8)

Stalna
Garantovano predzatezanje i postavljanje fiksnih
4 + + + 1,0
tačaka (osim pod 10)
Sile trenja na osloncima ili pri uzajamnom dejstvu sa
5 + + + 1,0
tlom (kod beskanalnog polaganja cevi)
6 Predzatezanje opružnih oslonaca - + + 1,0
7 Unutrašnji pritisak*; sile osnih kompenzatora + + + 1,0
8 Težina sadržaja u cevi + + + 1,0 (0,95)
Dugotrajna povre-
mena 9 Razlika temperatura* + + + 1,0
Pomeranja nosača zbog zagrevanja priključene
10 + + + 1,0
opreme ili od seizmičkog delovanja
11 Sneg - - + 1,4
12 Težina leda - - + 1,3
Kratkotrajna
13 Vetar - - + 1,4
povremena
14 Rad (izduvavanje) ventila sigurnosti - + + 1,4
15 Uticaj transportnih sredstava + - - Vidi tekst
Seizmička dejstva; hidraulični udar; eksplozivna
dejstva; opterećenja izazvana naglim narušavanjem
Posebna 16 + + + 1,0
tehnološkog procesa zbog privremene neispravnosti
ili loma opreme
Primedbe:
• Znak “+” znači da se dato opterećenje ili uticaj uzima u obzir a znak “-” - ne uzima u obzir kod proračuna čvrstoće.
• Dejstva označena znakom “*”, mogu se takođe odnositi i na kategoriju kratkovremenih. Na primer kratkovremeno povećanje temperaturnih razlika ili
kratkotrajno povećanje pritiska.
• Ako opterećenja i dejstva na cevovod traju manje od 1 h a zbirno manje od 80 h/god, mogu se smatrati kratkovremenim.
• Vrednosti koeficijenta sigurnosti u zagradama primenjuju se u slučajevima kada smanjenje opterećenja pogoršava uslove rada cevovoda

Proračunska razlika temperatura je:
Dt = t - tH (11)
gde je
t - proračunska temperatura jednaka maksimalno mogućoj tem-
peraturi zida cevovoda u procesu eksploatacije,
tH - minimalna moguća temperatura montaže.
Normativno opterećenje od težine tla qgr, N/mm, po jedinici
dužine cevovoda koji se polaže u rov, određuje se po obrascu:
qgr = cgr ZDk (12)
Normativno opterećenje od snega qsn, N/mm po jedinici dužine
cevovoda treba odrediti po obrascu:
qsn = 0, 7sg 10- 3 nDk (13)

Za niskotemperaturne cevovode važi ista formula samo što je:

t - proračunska temperatura jednaka minimalno mogućoj tem-
peraturi cevovoda u procesu eksploatacije,
tH - maksimaln moguća temperatura montaže.
Montažna temperatura tH jednaka je temperaturi okolnog vaz-
duha pri kojoj se zavaruje poslednji komad cevi pri montaži i cev-
ovod postaje kompaktna celina. Obično se tH usvaja sa vrednošću
minimalne temperature vazduha pri kojoj su dozvoljeni zavarivačko
montažni radovi.
gde je:
sg - težina snežnog pokrova po 1 m horizontalne površine tla,
kPa,
μ - koeficijent prelaza od težine snega po m² tla na opterećenje
jedinične površine horizontalne projekcije obloge izolacije cevovo-
da; usvaja se 0,4.
Opterećenje od snega ne računa se za cevovode čija je tempera-
tura površine izolacije (ako su izolovani) ili temperatura zida cevi
(ako nisu izolovani) viša od 0 °S, kao i za vertikalne i cevovode sa
nagibom koji prelazi 45°.

PROCESNA TEHNIKA 17
 PT Tema broja

Normativno opterećenje od vetra qwe, N/mm, po jedinici dužine U cevovodima koji se polažu beskanalno, maksimalni granični
cevovoda određuje se po obrascu: otpor tla pomeranju tpr za peščane i suve glinaste strukture tla iznosi:
qwe = ^wm + w ph Dk (14)
t pr = qk $ tg^ nm {grh + 2cgr ch rD k2 tg^ nm {grh + 0, 6rDk cgr (19)

gde je:
wm - srednje opterećenje od vetra, MPa;
wp - pulsaciono opterećenje od vetra, MPa.
wm = w0 k^ zeh c10- 3 (15)
gde je
wo - normativna vrednost pritiska vetra , kPa
kze - koeficijent koji uračunava promenu pritiska vetra po vi-
sini ose cevovoda ;
c - aerodinamički koeficijent
gde je:
φgr - ugao unutrašnjeg trenja tla, u radijanima
cgr - adhezija tla, m;
nm - koeficijent koji zavisi od konstrukcije izolacije i karak-
tera opterećenja, usvaka se iz tabele br. 8,
qk - sila pritiska tla na cev, N/mm,
qk = qkx2 + qkz2 (20)
qkx - horizontalna sila pritiska tla na cev u horizontalnom pravcu
N/mm;

c = cx sin2 ~ (16) Tabela 8. Preporučene vrednosti koeficijenta nm

Koeficijent nm
cx - aerodinamički koeficijent koji se usvaja:
Karakter opterećenja Druga izolacija ili
za jedan cevovod na posebno postavljenim nosačima PUR-izolacija
bez izolacije
cx=0,7;
za više cevovoda u horizontalnom redu cx=1; Višestruka promena cikllusa zagre-
0,33 0,67
ω - ugao između ose cevovoda i pravca vetra. vanje - hlađenje

Proračun cevovoda na opterećenje od vetra treba razmotriti Jednostruko zagrevanje (hlađenje) 0,67 1,00
najmanje za dve uzajamno perpendikularne varijante pravca ve-
tra.
Kod određivanja pulasacionog opterećenja od vetra wp logari- Kratkovremeno trajanje
1,00 1,15
tamski dekrement promene usvaja se δ=0,15, a koeficijent prostorne opterećenja
korelacije pulsacije pritiska vetra ν=0,95.
qkz - vertikalna sila pritiska na cev, N/mm.
Normativno opterećenje leda qgn, N/mm po jedinici dužine Ako cevovod nema ogranke ili skretanja u zemlji ili su horizon-
nadzemnog cevovoda određuje se po obrascu: talne sile pritiska tla na cev neznatne, može se uzeti da je
za Dk ≤ 70 mm
qk = qtr (21)
qgn = 9 $ 10- 6 rbkn1 ^ Dk + bkn1h (17)
gde je:
za Dk ≥ 70 mm qtr - računska težina cevovoda u radnom stanju N/mm;
ch - bezdimenzioni koeficijent koji zavisi od visine nasipanja,
qgn = 1, 35 $ 10- 6 rk [^ Dk + 2bh - Dk2] (18)
2

za pesak i ilovaču

gde je: ch = - 0, 056b2 + 0, 416b + 0, 095 (22)

b - debljina leda, mm (maksimalna izmerena u 5 god);
k - koeficijent koji uzima u obzir izmenu debljine leda po za gline
visini
ch = - 0, 046b2 + 0, 367b + 0, 06 (23)
μ1 - koeficijent koji uzima u obzir promenu debljine leda u
zavisnosti od prečnika obloge izolacije.
Z
]] Z - Dk /2 pri Z - Dk /2 1 4
Pri izračunavanju koeficijenata b i k visina se uračunava od Dk Dk
b=[ - Dk /2 (24)
Z
površine tla do ose cevi odnosno detalja cevovoda. ]] 4 pri $4
Dk
\
Normativna opterećenja i koeficijente sigurnosti za slučaj trans-
portnih sredstava usvaja se iz posebne literature.

18 PROCESNA TEHNIKA
 Tema broja PT

Određivanje debljine zida cevi i dopuštenog pritiska Cevna kolena

za cevi i detalje cevovoda Proračunska debljina cevnog kolena izračunava se po obrascu:
sR0 = sR ki (33)
Cevi
Proračunska debljina zida cevi:
gde su:
p Da
sR - proračunska debljina zida cevi izračunata za ravnu cev
2{y 6v @ + p
sR = (25)
ki - koeficijent ki za sve vrste kolena srednje i visokotemper-
Dopušteni pritisak u cevi aturnih cevovoda izračunava se na sledeći način:
2{y 6v @^ s - ch • za glatka kolena (sl. 1a) koeficijent se usvaja iz tabele 10:
p = (26)
Da - ^ s - ch • za segmentne lukove koji se sastoje od polusekcija i sekcija
sa uglom α ≤ 22,5° (sl. 1, b) računa se po obrascu:
Za cevovode kod beskanalnog polaganja sa s/Da≤0,015, dopun-
ski uslov koji treba da se ispuni je 4
R -
1
Da ^0, 375g1 + 0, 546g2h ki =
Da - sR
(34)
6v @hb
sR $ (27) R -
4 2
-
Da sR
gde je
g1 - proračunsko opterećenje po jediničnoj dužini cevovoda Za segmentne lukove sa uglom α>22,50 ovaj metod nije primen-
od težine transportovanog fluida i tla, N/mm ljiv.
g2 - proračunsko opterećenje od težine cevi i izolacije po je-
Tabela 10. Koeficijet ki
dinici dužine cevovoda, N/mm
ηb - koeficijent koji uzima u obzir bočne otpore tla i izola- R / Da 1,0 1,2
cionog sloja spljoštavanju cevi ki 1,3 1,0
Za međuvrednosti R/Da koeficijent se određuje linearnom interpolacijom.
hb . 1 + 4 $ 10- 7 ^ k0 Da + 4ph (Da /s) 3 (28)

k0 - koeficijent posteljice (bočno)

k0 = k0u k0gr /^ k0u + k0grh (29)

k0gr, mm³:
0, 12Egr.bok ngr ^1 - e
- 2Z
h
k0gr = (30)
^1 - n2h 1000Dk
Dk

gde je
Egr.bok - modul čvrstoće tla, MPa
μ - relativni koeficijent poprečne deformacije tla (Poasonov
koefficijent)
Z - dubina polaganja računato od površine tla do ose cevi,
mm
ηgr - koeficijent koji zavisi od dubine Z i rastojanja do kraja
rova a; Slika 1: Cevna kolena
hgr = 0, 547b - b + 0, 854
2
(31)
- za segmentne lukove sa položajem zavarenih spojeva na
spoljnoj i unutrašnjoj ivici (sl. 1 v) koeficijent se izračunava po
a a
11 obrascu:
b=*
pri
Z Z (32)
a R -1
1 pri $1 4
Z 1 Da - sR
ki = (35)
{y R -2
4
Preporučene vrednosti koeficijenta kOu za proveru uslova iz Da - sR
jednačine (27) date su u sledećoj tabeli:
za segmentne lukove sa položajem zavarenih spojeva u neutral-
Tabela 9. Preporučene vrednosti za kOu , N/mm³ noj liniji (sl. 1 g) koeficijent je:
PUR izolacija, penobeton pri temperaturi °S kOu R
4 -1
ki = max * ; a - sR
4
100 5∙10 1 D
(36)
{y R -2
20 15∙10 4
Da - sR

PROCESNA TEHNIKA 19
 PT Tema broja

Dopušteni maksimalni pritisak u kolenu izračunava se po obras-

cu: Cevni priključci (T-komadi i urezi)
2{y 6v @^ s - ch Obrasci koji slede, mogu se primenjivati ako su ispunjeni sledeći
p = (37)
Da ki - ^ s - ch uslovi:
1. Rastojanje između spoljnih površina susednih priključaka
mora biti veće od:
Reduciri
Proračunska debljina zida koncentričnih i ekscentričnih reducira 2 $ ^ Da - s - ch^ s - ch (46)
sa strane većeg prečnika (sl. 2) je:
p D1 u suprotnom slučaju (na pr. kod proračuna kolektora sa blizu
2{y 6v @cos a + p
sRP1 = (38)
postavljenim priključcima) proračun koeficijenta φd treba izvršiti za
sve priključke sa uračunatim međusobnim uticajem;

a sa strane manjeg prečnika 2. odnos d / D ≤ 1;

p D2
2{y 6v @cos a + p
sRP2 = (39)
3. odnos (s - c) / Da ≤ 0,1.
Obrazac (38) primenljiv je kada su ispunjeni sledeći uslovi:
Ako je ugao između osa otvora i ose magistrale veći od 75°
proračunsku debljinu zida cevi se određuje prema (48).
a) s1 ≥ s2 (40)

Računsku debljinu zida osnovne cevi pri dejstvu unutrašnjeg pri-

b) za α ≤ 15°
tiska određuje se po jednačini:

p Da
2 min ({y; {d) 6v @ + p
s2 - c sRM = (47)
0, 003 # # 0, 35 (41)
D1 - 2s1
gde je φd - računski koeficijent oslabljenja osnovne cevi
ili za 15° < α ≤ 45°
m (48)
2 /A
{d = c1 +
s -c 1, 75 +
d 2^ s - ch ^ Da - s + ch^ s - ch
0, 003 # 2 # 0, 15 (42) ^ Da - s + ch^ s - ch
D1 - 2s1
s≥sRM+c, ∑A, - zbir površina preseka ogranka i ojačanja (u ko-
D2 - 2s2 2 sin a
`1 + j
s2 s2 liko postoje).
# 1- (43)
D1 - 2S1 cos a D1 - 2s1 D1 - 2s1
∑ A = Ab + An (49)
Ugao nagiba reducira α izračunava se po obrascu:
D - D2 Kod kovanih T-komada na mesto u obrazac treba uneti
a = arctg 1 (44)
kl
deq = d + 0, 25ri (50)
a oznake D1, D2, l uzimaju se prema sl. 2 a ili b. Za koncentrične
reducire koeficijent k=2, a za ekscentrične k=1. pri čemu se unutrašnji radijus ri usvaja prema crtežu za konkre-
tan T-komad, ali ne manje od 5 mm.

Računska debljina zida ogranka:

p da
2{y 6v @b + p
sR = (51)

Površina preseka ojačanja priključka (sl. 3 a) se određuje po

obrascima:
- za cevni ogranak koji odgovara sl.3 a:

Slika 2: Reduciri a - koncentrični, b - ekscentrični Ab = 2hb 6^ sb - cbh - s0b @ (52)

Maksimalni dopušteni pritisak u reduciru izračunava se po - za ogranak kovanog priključka koji odgovara sl.3.b:
obrascu: Ab = 2^ hbs - hbh6^ ss - csh - s0s @ + 2hb 6^ sb - cbh - s0b @ (53)

2{y 6v @cos a^ s2 - ch
p = (45)
D1 - ^ s1 - ch

20 PROCESNA TEHNIKA
 Tema broja PT

Površinu preseka osnovne cevi određuje se prema:

An = 2bn sn (60)

Širina ojačanja osnovne cevi bn (sl. 3 a) ne treba da bude veća

od:
bn = ^ Da - s + ch^ s + sn - ch (61)

Za zavarene cevne ogranke sa uglom vizmeđu 45° i 75° (sl. 4)

dimenzije se proveravaju, posebno za levu i desnu stranu, prema us-
lovu:
+ 0, 5 m # 6v @
Ap
pc (62)
A1 + A2 + 0, 7A3

Površina opterećena pritiskom Ap, i površine otpora zida os-

novne cevi A1, zida cevi ogranka A2 i ojačanja A3, određuju se
prema dimenzijama na sl. 4.

Slika 3: Cevni ogranci (T-komadi) a) zavareni (izrez) i b)

kovani
Nakladka - ojačanje,
Truba - cev ,
Otvetvlenie - cevni ogranak,
Gorlovina - otvor,

Minimalne debljine zidova cevi:

-za zavarene cevne ogranke (T- komade):
pd
2 6v @b - p
s0b = (54)
Slika 4: Šema računskih površina elemenata ojačanja za T-
za kovane T - komade: komad sa nagibom između 45° i 75°
pdeq
2 6v @ - p
s0b = (55)
Uticajna visina ogranka izračunava se po obrascu:
c
pd hb2 = `1 + 0, 25 j ^ da - sb + cbh^ sb - cbh (63)
90
2 6v @b - p
s0s = (56)
gde je γ - ugao između osa ogranka i osnovne cevi, u stepenima
U slučaju kada je hbs < hb, treba usvojiti hbs = hb.
Širina ojačanja bn usvaja se prema crtežu na sl.4 ali ne veća od
Uticajne visine usvajaju se prema crtežu detalja ali ne veće od širine izračunate po obrascu za bn (62).
vrednosti:
za zavareni ogranak: Maksimalni dopušteni pritisak u ogranku cevi je:
hb = hbs = 1, 25 ^ da - sb + cbh^ sb - cbh (57) - za γ ≥ 75°
2 6v @min ^{y, {d h^ s - ch 2{y, 6v @^ sb - sch
6 p @ = min e ; o (64)
Da - ^ s - ch da - ^ sb - cbh
za kovani T - komad:
hb = hbs = 1, 25 ^ da - ss + csh^ ss - csh (58) - pri 75° > γ ≥ 45°
6v @
6p@ = (65)
Ap
Kod istovremenog ojačanja ogranka i osnovne cevi (sl. 3. a), vi- + 0, 5
A1 + A2 + 0, 7A3
sina ojačanja hb usvaja se bez debljine ojačanja osnovne cevi:
hb = 1, 25 ^ da - sb + cbh^ sb - cbh (59)

PROCESNA TEHNIKA 21
 PT Tema broja

Danca Dopušteni probni pritisak za takvu ploču između prirubnica

određuje se prema jednačini:
6p@ = 6v @
Okrugla ravna danca (s - c) 2
(72)
Računska debljina ravnog okruglog cevnog danca zavarenog un- 0, 17 (D + b) 2
utar cevi, prema sl. 5.a, iznosi:
Računska debljina zida slepe prirubnice (sl. 5. g) određuje se po:
0, 53 p
sR3 = D (66) p
m0 v {y sR3 = 0, 5Db (73)
v
Maksimalni dopušteni pritisak za takvo dance iznosi:
gde je Db prečnik podeonog kruga zavrtanja.
6p@ = 0 {L 6v @
m 2 (s - c) 2
(67)
0, 28D2
Dopušteni pritisak za slepu prirubnicu (sl. 5. g)
6p@ = 6v @
Računska debljina ravnog pljosnatog danca sl.5 b: (s - c) 2
(74)
0, 35 p 0, 25D b2
sR3 = ^ D - rh (68)
m0 v {y
Eliptična danca
Maksimalni dopušteni pritisak takvog danca: Proračunska debljina eliptičnog danca bez otvora (sl. 6 a) pri 0,5
≥ h / Da ≥ 0,2 i 0,1 ≥ (s - c) ≥ 0,0025 izračunava se po jednačini:
6p@ = { 6v @
m02 (s - c) 2
(69)
0, 12 (D - r) 2 y
p Da Da
4 6v @{y + p 2h
sR3 = (75)

Ako je dobijena vrednost za sR3 manja od vrednosti sR pri φy=1,0,

usvaja se sR3 = sR3.

Dozvoljeni pritisak za eliptično dance bez centralnog otvora (sl.

6 a) pri 0,5 ≥ h / Da ≥ 0,2 i 0,1 ≥ (s - c) ≥ 0,0025 jednak je:
8^ s - ch h
6p@ = 2 {y 6v @ (76)
D a - 2h^ s - ch

Slika 5: Okrugla ravna danca: a-dance unutar cevi; b-pljosnato

dance; v-dance između prirubnica; g-slepa prirubnica

Za ravna pljosnata danca bez otvora koeficijent m0 = 1,0. Za tak-

va danca sa otvorom prečnika d u osi danca, koeficijent je: Slika 6: Eliptična danca: a-bez otvora; b-sa izvučenim otvorom v-sa
1 priključkom i ojačanjem; g-sa upuštenim priključkom
m0 = (70)
d + ` d j2
1+
D D
Računska debljina zida eliptičnog danceta sa centralnim otvo-
Računska debljina okrugle ravne ploče između prirubnica (sl.5v) rom (sl. 6. b,v,g) pri 0,5 ≥ h / Da ≥ 0,2 i 0,1 ≥ (s - c) ≥ 0,0025 i d /
je: (Da - 2s) ≤ 0,6 jednaka je:
p
sR3 = 0, 41^ D + bh (71) p Da Da
4 min ^{y; {d h6v @ + p 2h
v sR3 = (77)

Širinu zaptivke b se određuje prema tehničkim uslovima ili gde je φd - koeficijent oslabljenja eliptičnog danceta sa otvorom
crtežu. koji se izračunava prema jednačini (49) datoj u odeljku za T- kom-
ade.

22 PROCESNA TEHNIKA
 Tema broja PT

Koeficijenti oslabljenja danaca φd sa otvorom prema sl. 6 v,g Autori

pri sb = sR3 i s ≥ sR3 + c, određuju se prema jednačini (48) a koefici-
jenti oslabljenja za danca sa izvučenim otvorom (sl. 6. b) određuju se Slobodan Ćirić, dipl. inž. maš.
takođe prema (48) sa hb = L - l - h.
Odgovorni projektant za više analiza sila i napona u
Dopušteni pritisak za eliptično dance sa centralnim otvorom 0,5 nadzemnim i podzemnim cevovodima po ANSI B31.1-
≥ h / Da ≥ 0,2 i 0,1 ≥ (s - c) ≥ 0,0025 i d / (Da - 2s) ≤ 0,6 (sl.6. b,v,g) B31.8 i EN13480 (CAESARII, AUTOPipe, START
izračunava se po: - ruski propisi i standardi za cevovode, FE Pipe),
proračune posuda pod pritiskom po SRPS EN stan-
8^ s - ch h
dardima (PV Elite, FE) i hidraulične
6p@ = min ({y; {d) 6v @ (78) proračune i simulacije rada, u realnom vremenu,
D a2 - 2h^ s - ch
cevnih mreža sa kopresabilnim i nekompresibilnim flu-
(kraj prvog dela) idima (PIPELine Studio, PipeNet Vision i PUMPSim).

Novo u SMEITS-u

PROCESNA TEHNIKA 23