Α' κλίση των ουσιαστικών

Τι ονόματα περιλαμβάνει η πρώτη κλίση;

 
Η πρώτη κλίση στα αρχαία ελληνικά περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά
και θηλυκά. Δεν περιλαμβάνει ουδέτερα (ευτυχώς).
Στα αρσενικά ανήκουν όσα λήγουν σε:
1. -ης, π.χ. στρατιώτης και σε
2. -ας, π.χ. λοχίας
Στα θηλυκά ανήκουν όσα λήγουν σε:
1. -η, π.χ. ψυχή, μουσική και σε
2. -α, π.χ. ὥρα, γλῶσσα
Εδώ όμως χρειάζεται λίγη προσοχή, γιατί από τα θηλυκά σε -α άλλα
1. σχηματίζουν τη γενική σε -ας, π.χ. ὥρα, ὥρας και άλλα
2. σχηματίζουν τη γενική σε -ης, π.χ. γλῶσσα, γλώσσης.
Ποια σχηματίζουν τη γενική σε σε -ας και ποια σε -ης θα το δούμε
παρακάτω, όταν θα εξετάσουμε την κλίση των θηλυκών.
Προς το παρόν ας έχουμε στο νου μας τις παρακάτω:
 
Παρατηρήσεις:
• Το -α στην κατάληξη -α είναι άλλοτε μακρόχρονο και άλλοτε
βραχύχρονο· δες παρακάτω
Το -α στην κατάληξη -ας σε οποιαδήποτε πτώση είναι
πάντοτε μακρόχρονο, π.χ. τῆς χώρᾱς, τὰς χώρᾱς, τάς γλώσσᾱς
• Η γενική του πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει
περισπωμένη, π.χ. τῶν χωρῶν

 
Συγκεντρωτικός πίνακας
 ουσιαστικών α' κλίσης

αρσενικά -ης πολίτης

σε: -ας λοχίας

-η ψυχή,

-α ὥρα,
θηλυκά σε: -ας ὥρας

-α γλῶσσα,
-ης γλώσσης
 
 

Ασυναίρετα ουσιαστικά

Kαταλήξεις των ουσιαστικών της α' κλίσης

 
Τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ας και σε -ης είναι παρόμοια με τα νέα
ελληνικά. Βεβαίως έχουν και κάποιες διαφορές. Είναι ευνόητο ότι με το
πέρασμα του χρόνου κάποια πράγματα έχουν αλλάξει. Για να
διαπιστώσεις αυτές τις αλλαγές, μπορείς να δεις αυτές τις ασκήσεις: για
τα ουσιαστικά λοχίας,πολίτης, ὥρα, γλῶσσα, ψυχή.
Οι καταλήξεις των ουσιαστικών της α' κλίσης είναι οι παρακάτω.
Όπως διαπιστώνεις, στον πληθυντικό αριθμό τα αρσενικά και τα
θηλυκά έχουν τις ίδιες καταλήξεις. Κάτι είναι κι αυτό! 
 

Ενικός
   αρσενικά θηλυκά

  σε -ας σε -ης σε -α σε -η

ον. -ας -ης -α -η

γεν. -ου -ου -ας ή -ης -ης
δοτ. -ᾳ -ῃ -ᾳ ή -ῃ -ῃ
αιτ. -αν -ην -αν -ην
κλ. -α -α ή -α -η
-η

Πληθυντικός

ον. -αι
γεν. -ῶν
δοτ. -αις
αιτ. -ας
κλ. -αι
 
 

αρσενικά σε -ας και σε -ης

 
  σε -ας σε -ης σε -ης σε -ης
(οξύτονα) (παροξύτονα)

ὁ νεανί- ποιητ-ής στρατιώτ-ης εὐπατρίδ-ης

τοῦ ας ποιητ-οῦ στρατιώτ-ου εὐπατρίδου
τῷ νεανίου ποιητ-ῇ στρατιώτ-ῃ εὐπατρίδ-ῃ
τὸν νεανί-ᾳ ποιητ-ήν στρατιώτ-ην εὐπατρίδ-ην
ὦ νεανίαν ποιητ-ά στρατιῶτ-α εὐπατρίδ-η
νεανί-α

οἱ νεανί-αι ποιητ-αί στρατιῶτ-αι εὐπατρίδ-αι

τῶν νεανιῶν ποιητ-ῶν στρατιωτ-ῶν εὐπατριδῶν
 τοῖς νεανίαις ποιητ-αῖς στρατιώτ-αις εὐπατρίδαις
τοὺ νεανί- ποιητ-άς στρατιώτ-ας εὐπατρίδ-ας
ς ας ποιητ-αί στρατιῶτ-αι εὐπατρίδ-αι
ὦ νεανί-αι
 
Σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε -α:
 τα εθνικά: ὦ Πέρσα, ὦ Σκύθα
 όσα λήγουν σε -της, π.χ. ὦ ποιητά
 τα σύνθετα με β' συνθετικό ρήμα, π.χ. ὦ γυμνασιάρχα, ὦ
παιδοτρίβα, ὦ βιβλιοπῶλα
 
Ασκήσεις:
1. ουσιαστικά αρσενικά της α΄ κλίσης σε -ας, λοχίας * 
2. ουσιαστικά αρσενικά της α' κλίσης σε -ης, στρατιώτης  * 
 

Θηλυκά
 
Όπως είπαμε και παραπάνω τα θηλυκά τα συναντάμε με δύο
καταλήξεις: σε -α και σε -η. Από αυτά που λήγουν σε -α άλλα
σχηματίζουν τη γενική σε -ας και άλλα σε -ης.
 
 

θηλυκά σε -α (γενική -ας)

 
οξύτονα παροξύτονα προπαροξύτονο εξαίρεση

ἡ στρατι-ά πολιτεί-α ὥρ-α ἀλήθει-ᾰ σφαῖρ-ᾰ

τῆς στρατι-ᾶς πολιτεί-ας ὥρ-ας ἀληθεί-ᾱς σφαίρ-ᾱς
τῇ στρατι-ᾷ πολιτεί-ᾳ ὥρ-ᾳ ἀληθεί-ᾳ (ᾱ) σφαίρ-ᾳ (ᾱ)
τὴν στρατι-άν πολιτεί-αν ὥρ-αν ἀλήθει-ᾰν σφαῖρ-ᾰν
 ὦ στρατι-ά πολιτεί-α ὥρ-α ἀλήθει-ᾰ σφαῖρ-ᾰ

αἱ στρατι-αί πολιτεῖ-αι ὧρ-αι ἀλήθει-αι σφαῖρ-αι

τῶν στρατι-ῶν πολιτει-ῶν ὡρ-ῶν ἀληθει-ῶν σφαιρ-ῶν
ταῖ στρατι-αῖς πολιτεί-αις ὥρ-αις ἀληθεί-αις σφαίρ-αις
ς στρατι-άς πολιτεί-ας ὥρ-ας ἀληθεί-ᾱς σφαίρ-ᾱς
τὰς στρατι-αί πολιτεῖ-αι ὧρ-αι ἀλήθει-αι σφαῖρ-αι
ὦ

  Το -α είναι μακρό Το -α είναι βραχύ

 
Στα παραπάνω ουσιαστικά σε –α η γενική του ενικού σχηματίζεται
σε -ας.
● Αυτό γίνεται, όταν στην ονομαστική πριν από το -
α  υπάρχει φωνήεν (στρατιά, πολιτεία) ή ρ (ὥρα).
● Το α αυτό είναι μακρόχρονο και  λέγεται καθαρό.
 
● ΠΡΟΣΟΧΗ στον τονισμό των προπαροξύτονων.
προπαροξύτονο
ἡ ἀ λή θει -α
τῆς ἀ λη θεί -ας
τῇ ἀ λη θεί -ᾳ
τὴν ἀ λή θει -αν
ὦ ἀ λή θει -α
         
αἱ ἀ λή θει -αι
τῶν ἀ λη θει -ῶν
ταῖς ἀ λη θεί -αις
τὰς ἀ λη θεί -ας
ὦ ἀ λή θει -αι
 
Εξαιρέσεις:
Το καθαρό -α δεν είναι μακρόχρονο αλλά βραχύχρονο.
• Όταν η λέξη τονίζεται στην προπαραλήγουσα π.χ. ἡ ἀλήθεια, ἡ
εὐσέβεια
• Στα ονόματα: γραῖα, μαῖα, μυῖα,
• Στα εξής δισύλλαβα ονόματα σε -ρα: μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα, σφαῖρα,
σφῦρα
Η εξαίρεση αυτή αφορά μόνο τον τονισμό.
 
Σημείωση:
Στην αιτιατική και κλητική του ενικού το -α είναι μακρόχρονο ή
βραχύχρονο, όπως στην ονομαστική του ενικού, π.χ. ἡ ὥρα, τήν ὥραν,
ὦ ὥρα, ἡ σφαῖρα, τήν σφαῖραν, ὦ σφαῖρα, ἡ γλῶσσα,  τήν γλῶσσαν ὦ
γλῶσσα
 
Ασκήσεις:
ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ας, πολιτεία   * 
Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ δράκαινα. φόρμα google ©
Βασιλική Παπαθανασίου   
Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ ὁμόνοια. φόρμα google © Βασιλική
Παπαθανασίου   
Να κλίνεις το ουσ. της α' κλίσης ἡ θύελλα. φόρμα google © Βασιλική
Παπαθανασίου   
 

θηλυκά σε -α (γενική -ης)

 
παροξύτονα προπαροξύτονα

ἡ γλῶσσ-α τράπεζ-α
τῆς γλώσσ-ης τραπέζ-ης
τῇ γλώσσ-ῃ τραπέζ-ῃ
τὴν γλῶσσ-αν τράπεζ-αν
ὦ γλῶσσ-α τράπεζ-α

αἱ γλῶσσ-αι τράπεζ-αι
τῶν γλωσσ-ῶν τραπεζ-ῶν
ταῖ γλώσσ-αις τραπέζ-αις
 ς γλώσσ-ας τραπέζ-ας
τὰς γλῶσσ-αι τράπεζ-αι
ὦ
 
Στα παραπάνω ουσιαστικά η γενική του ενικού σχηματίζεται σε -ης.
● Αυτό γίνεται, όταν στην ονομαστική πριν από το -α υπάρχει
σύμφωνο, εκτός από το ρ.
● Το α αυτό είναι βραχύχρονο και λέγεται μη καθαρό.

Εξήγηση για τον τονισμό του ουσ. ἡ γλῶσσα:

Το -ω είναι μακρόχρονο, ενώ το -α είναι σε κάθε πτώση:

● γλῶσσ-α (το -α είναι βραχύχρονο, μη καθαρό -α, άρα ΜΒ,

περισπωμένη)
● γλώσσ-ης (το -η είναι μακρόχρονο, άρα ΜΜ, οξεία)
● γλώσσ-ῃ (το -η είναι μακρόχρονο, άρα ΜΜ, οξεία)
● γλῶσσ-αν (το -α είναι μη καθαρό -α, επειδή και στην ονομαστική
είναι μη καθαρό, άρα ΜΒ, περισπωμένη)
● γλῶσσ-α (το -α είναι μη καθαρό -α, επειδή και στην ονομαστική
είναι μη καθαρό), άρα ΜΒ, περισπωμένη
● γλῶσσ-αι (το -αι ως δίφθογγος στο τέλος λέξης είναι βραχύχρονο,
άρα ΜΒ, περισπωμένη
● γλωσσ-ῶν (η μακροκατάληκτη γενική, όταν τονίζεται στη λήγουσα,
παίρνει περισπωμένη)
● γλώσσ-αις (το -αι ως δίφθογγος είναι μαχρόχρονο, άρα ΜΜ, οξεία)
● γλώσσ-ας (το -ας πάντοτε μαχρόχρονο στην α' κλίση, άρα ΜΜ, οξεία)
● γλῶσσ-αι (το -αι στο τέλος λέξης είναι βραχύχρονο, άρα ΜΒ,
περισπωμένη)
 
Για να εξασκηθείς στη διάκριση μεταξύ των ουσιαστικών με γεν. -ας ή
-ης δοκίμασε αυτήν την άσκηση και μετά αυτήν.
 
Ασκήσεις:
ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -α, ης, γλῶσσα 
Άσκηση στα ουσιαστικά της α' κλίσης 
  

θηλυκά σε -η (γενική -ης)

 
  οξύτονα παροξύτονα

ἡ ψυχ-ή κώμ-η
τῆς ψυχ-ῆς κώμ-ης
τῇ ψυχ-ῇ κώμ-ῃ
τὴν ψυχ-ήν κώμ-ην
ὦ ψυχ-ή κώμ-η

αἱ ψυχ-αί κῶμ-αι
τῶν ψυχ-ῶν κωμ-ῶν
ταῖ ψυχ-αῖς κώμ-αις
ς ψυχ-άς κώμ-ας
τὰς ψυχ-αί κῶμ-αι
ὦ
 
Άσκηση: ουσιαστικά θηλυκά της α' κλίσης σε -η, ης, (ουσ. ἡ πηγή) 
 
Επαναληπτικές ασκήσεις:
1. 1η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   ** 
2. 2η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α' κλίσης   ** 
3. 3η άσκηση για τα αρσενικά και θηλυκά της α'
κλίσης σύγκριση με τα νέα ελληνικά * 
4. Άσκηση σωστού - λάθους στα αρσενικά ουσιαστικά της α'
κλίσης   * 
5. Άσκηση σωστού - λάθους στα θηλυκά ουσιαστικά της α'
κλίσης   * 
 

Πίνακας ασυναίρετων ουσιαστικών της α' κλίσης (που δείχνει

ιδίως την ορθογραφία των λέξεων)
  

1. Αρσενικά
α) σε -ᾱς: κοχλίας (ῐ), λοχίας (ῐ), τραυματίας (ῐ), Γοργίας (ῐ), Ἱππίας (ῐ),
Καλλίας (ῐ), Φιντίας (ῐ), μανδύας (ῠ), Αἰνείας
 
β) σε -ης: εὐπατρίδης (ῐ), Εὐριπίδης (ῐ), Πελοπίδης (ῐ), Ατρείδης,
Ἡρακλείδης, Αἰσχίνης, ἐλάτης1 (ᾰ), ἁμαξηλάτης (ᾰ),
ἁρματηλάτης (ᾰ), ἐργάτης (ᾰ), πελάτης (ᾰ), πλάστης (ᾰ), Ἐλεάτης (ᾱ),
Κροτωνιάτης (ᾱ), Σπαρτιάτης (ᾱ), Τεγεάτης (ᾱ), κομήτης2, κωμήτης3,
πλανήτης, προφήτης, σφενδονήτης, Αἰγινήτης, ἀθλητής, μαθητής,
μιμητής, ζευγίτης (ῑ),  μεσίτης (ῑ), ὁπλίτης (ῑ), πολίτης (ῑ), τενχίτης (ῑ),
Ἀβδηρίτης (ῑ), Σταγιρίτης (ῑ), κριτής, ἀκοντιστής, δύτης (ῠ), θύτης (ῠ),
λύτης (ῠ), πρεσβύτης (ῡ), μηνυτής, δεσμώτης, ἠπειρώτης, θιασώτης,
ἰδιώτης, νησιώτης, πατριώτης, ζηλωτής, μισθωτής, ἀγρότης, δεσπότης,
δημότης, ἐξωμότης ἱππότης, προδότης, τοξότης
 
2. Θηλυκά
α) σε -α, -ας: Πλάταιᾰ, Φώκαιᾰ, ἐλαία, ἡλιαία, κεραία, σημαία,
μηλέα, πτελέα, γενεά, δωρεά, βοήθειᾰ, ἐνέργειᾰ, ἀμέλειᾰ, ἐπιμέλειᾰ,
ἀσέβειᾰ, εὐσέβειᾰ, ἔνδειᾰ, ὠφέλειᾰ (και ὠφελίᾱ), βασίλειᾰ4, ἱέρειᾰ,
ἀκρώρειᾰ, Ὀδύσσειᾰ, Μαντίνειᾰ, Ψυττάλειᾰ, ἁλιεία, βασιλεία, δουλεία,
ἐφορεία, στρατεία, ἀνδρεία, λεία, Ἐρέτριᾰ, αὐλήτριᾰ, μαθήτριᾰ, ἀδικία
(ῐ), εὐφορία (ῐ), σοφία (ῐ), ἐκκλησία (ῐ), συνωμοσία (ῐ), μυρμηκιά,
στρατιά, ἄγνοια, ἄνοια, ἔννοια, εὔνοια, ὁμόνοια, πρόνοια, ἄπνοια,
δύσπνοια, εὔπλοια, ἀπόρροια, ῥοιά5, χροιά, Ἅρπυια6, ὀργυιά, μητρυιά,
μυῖα, γαῖα, γραῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα, σπεῖρα, σφαῖρα, σφῦρα,
Αἴθρα, Φαίδρα, αὔρα, λαύρα, σαύρα, θήρα, θύρα
 
β) σε -α, -ης: ἅμιλλα, δίκελλα, θύελλα, βδέλλα, βασίλισσα, μέλισσα,
κίσσα (ῐ), πίσσα (ῐ), δίψα (ῐ), κνῖσα (ῑ), μᾶζα (μᾱ), μύξα (ῠ), πεῖνα, πῖνα
(ῑ), πρύμνα (ῠ) (και πρύμνη), ῥίζα (ῐ), ῥῖνα (ῑ) (και ῥίνη)7, δράκαινᾰ,
θέαινᾰ, θεράπαινᾰ, λέαινᾰ, τρίαινᾰ
 
 γ) σε -η: αἰσχύνη (ῡ), βλάβη (ᾰ), δάφνη (ᾰ), δίκη (ῐ), δίνη8 (ῑ), ἴλη (ῑ),
κλίνη ῑ), λίμνη (ῐ), λύπη (ῡ), νίκη (ῑ), νύμφη (ῠ), πλάνη (ᾰ), πύλη (ῠ),
ῥύμη9, σκαπάνη (ᾰ), σκάφη (ᾰ), σπάθη (ᾰ), τύχη (ῠ), ὕλη (ῡ), φάτνη (ᾰ),
τιμή, ψυχή...