EGE ÜNİVERSİTESİ

EDEBİYAT FAKÜLTESİ YAYINLARI

A R K EOLOJİ
DERGİSİ
(AYRIBASIM/OFFPRINT)

XVII (2012)

ISSN 1300 – 5685

 EGE ÜNİVERSİTESİ
EDEBİYAT FAKÜLTESİ YAYINLARI

ARKEOLOJİ DERGİSİ
XVII (2012)

© 2012 İzmir/Türkiye
ISSN 1300 – 5685

Sahibi: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi adına Dekan Prof. Dr. Ersin Doğer
Sorumlu Müdürü: E.Ü. Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü adına Prof. Dr. Ersin Doğer

ARKEOLOJİ DERGİSİ hakemlidir ve yılda iki kez basılmaktadır.

TÜBİTAK/ULAKBİM kriterlerine uygun olarak yayınlanmaktadır.
Published twice a year.

EGE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ’nin izni olmadan ARKEOLOJİ DERGİSİ’nin hiçbir

bölümü kopya edilemez. Alıntı yapılması durumunda referans gösterilmelidir.
Yazıların yasal sorumluluğu yazarlara aittir.
It is not allowed to copy any section of ARKEOLOJİ DERGİSİ without the permit of
EGE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ

ARKEOLOJİ DERGİSİ’ne gönderilen makaleler aşağıdaki web adresinde bu cildin son sayfalarında
belirtilen formatlara uygun olduğu takdirde yayınlanacaktır.
Articles should be written according to the guideline mentioned in the following web adress or on the
last pages of this volume.

ARKEOLOJİ DERGİSİ’nin yeni sayılarında yayınlanması istenen makaleler için yazışma adresi:
Correspondance addresses for following submissions for ARKEOLOJİ DERGİSİ

ARKEOLOJİ DERGİSİ
Ege Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi
Arkeoloji Bölümü
Bornova 315110 İZMİR-TURKEY

Diğer İletişim Adresleri

Other Correspondance Addresses:
Fax: 00.90.232.388 11 02
web: arkeolojidergisi.ege.edu.tr
egearkeolojidergisi@gmail.com

Baskı
MAS Matbaacılık A.Ş.
Hamidiye Mh. Soğuksu Cd. No: 3 Kağıthane - İstanbul/Türkiye
Tel: +90 212 294 10 00 info@masmat.com.tr Sertifika No: 12055

Dağıtım / Distribution
Zero Prod. Ltd.
Tel: +90.212.244 75 21 – 249 05 20
info@zerobooksonline.com – http://www.zerobooksonline.com
ARKEOLOJİ DERGİSİ
EGE ÜNİVERSİTESİ
EDEBİYAT FAKÜLTESİ YAYINLARI

YAYIN KURULU / EDITORIAL BOARD

M. Nezih AYTAÇLAR
Eşref ABAY
Fulya DEDEOĞLU
Aytekin ERDOĞAN

DANIŞMA KURULU / EDITORIAL ADVISORY BOARD

Güven Bakır Serra Durugönül

Tomris Bakır Mersin Üniversitesi
Turan EfE
Hasan Malay
Şeyh Edebali Üniversitesi

Altan Çİlİngİroğlu Armağan Erkanal

Ersin Doğer
Coşkun özgünEl
Ege Üniversitesi
Nuran Şahİn
Abdullah yaylalı
Ege Üniversitesi

ISSN 1300 – 5685

İZMİR
2012
 Ege Yayınları
2012 - İstanbul
 ARKEOLOJİ DERGİSİ

Cilt/Volume XVII 2012

KAZI RAPORLARI/FIELD REPORTS

a.TuBa öksE: Salattepe Stratigraisi Işığında Yukarı Dicle Havzası Kronolojisi

(The Chronolog y of Upper Tigris Region in the Light of Salattepe Stratigraphical Sequence).......................................1-29

MAKALELER / ARTICLES

Mehmet Özsait-Turan Efe: Isparta-Gelendost Yakınlarında Yer Alan Yaka-Köşk Höyük’ten

Toplanan Neolitik ve Kalkolitik Dönem Çanak Çömleği
(Neolithic and Chalcolithic Pottery from Yaka-Köşk Höyük in Isparta-Gelendos) .............................................................31-53

MehMet KaŞKa: Ein Spätschwarziguriger Augenschalen-Maler: Dionysoi-Maler

(Bir Geç Siyah Figür Gözlü Kyliks Ressamı: Dionysoi Ressamı) ............................................................................................ 55-72

Elçin Doğan-Gürbüzer: Klaros Lyralı Apollon Figürinleri Üzerine Bir Tipoloji

(A Typolog y on Appollon Figurines with Lyre) ............................................................................................................................................... 73-80

yusuf sEzgin: Antik Dönemde Pergamon-Aigai İlişkileri

(The Relationships between Pergamon and Aigiai in Ancient Period)............................................................................................ 81-96

Gonca canKarDeŞ-Şenol: Aleksandria Shatby Nekropolisinde Ele Geçen Amphora Mühürleri

(Stamped Amphora Handles from the Necropolis of Shatby in Alexandria) ........................................................................97-104

MuraT fıraT: Phokaia Roma Dönemi Seramikleri: Altlıklar

(Ancient Roman Pottery from Phokaia: Pot Stands)............................................................................................................................................ 105-115

Yayın Kuralları / Rules of publication..................................................................................................................................................117-120

 Aleksandria Shatby Nekropolisinde Ele Geçen
Amphora Mühürleri
[STAMPED AMPHORA HANDLES from THE NECROPOLIS of SHATBY in
ALEXANDRIA]

GONCA CANKARDEŞ-ŞENOL

Anahtar Kelimeler:
Amphora Mühürleri, Rhodes, Knidos, Aleksandria, Shatby Necropolis.

Key Words:
Amphora Stamps, Rhodes, Knidos, Alexandria, Shatby Necropolis.

ÖZET
Aleksandria kentinin en erken nekropolislerinden biri olan Shatby Nekropolisi’nde ilk kazılar Greko-Ro-
men Müzesi müdürlerinden E. Breccia tarafından yapılmış ve ele geçen buluntular 1912 yılında yayınlan-
mıştır. 1981 yılında ise Mısırlı arkeologlar tarafından nekropolisin bir kısmında yapılan araştırma ve kazı
çalışmaları sonucunda bir grup amphora mühürü de ele geçmiştir. Toplam yedi adet olan mühürlerden
beş tanesi Rhodos kökenli olup İ.Ö. 3. yüzyılın sonu ile İ.Ö. 2. yüzyıla, ve belki de bir amphora mühürü
İ.Ö. 1. yüzyıl içine tarihlenmektedirler. Diğer iki mühürden biri Knidos kökenli bir amphoraya aittir.
Khios kökenli olduğu düşünülen bir mühür ise olasılıkla bir lagynosa ya da küçük boyutlu bir amphoraya
ait olmalıdır.
ABSTRACT
The earliest excavations in the Necropolis of Shatby which was one of the earliest necropoleis in Alexand-
ria, were held by E. Breccia, the director of the Greco-Roman Museum and the material was published by
him in 1912. In 1981, during the excavations in the necropolis, Egyptian archaeologists discovered some
material including a group of amphora stamps. Five of totaly seven amphora stamps belong to Rhodian
origin and are dated between the late third century and the second century BC. One of them is given to the
first century BC. One of the stamped handles among the finds is identified as Cnidian while the last one is
suggested to belong to a Chian lagynos or a small-sized amphora.
Shatby Nekropolisi’ndeki ilk kazılar Aleksandria larda ele geçen buluntular arasında yer almaktadır.
Greko-Romen Müzesi müdürlerinden biri olan Sayısal olarak yoğun olmamalarına karşın, ele geç-
E. Breccia tarafından yirminci yüzyılın baş- tikleri kontekst ve beraberinde bulunan diğer arkeo-
larında gerçekleştirilmiştir. Aleksandria’daki lojik materyal için önemli tarihleme kriteri ve mühür
önemli arkeolojik alanlardan biri olan nekro- çalışmaları için istatistiksel veri oluşturmaktadırlar.
polis’deki kazı çalışmalarında ele geçen zengin
Shatby Nekropolis’i, Aleksandria’nın en erken nekro-
buluntular 1912’de Breccia tarafından yayınlan-
polislerinden biri olup, kentin kuzey doğusunda yer
mıştır.1 Makaleye konu olan amphora mühürleri,
almaktadır. Kazılarda ele geçen erken Hellenistik bu-
1981 yılında Mısırlı arkeologlar2 tarafından
luntular, nekropolisin, kentin İ.Ö. 332 yılındaki ku-
Nekropolis’in bir kısmında gerçekleştirilen kazı-
ruluşundan sonra ilk Aleksandrialılar tarafından
1 Nekropolis’de Breccia tarafından gerçekleştirilen kazı-
kullanılmış olduğunu göstermektedir. Nekropolis,
larda ele geçen buluntular, nekropolis, gömü tipleri ve üzerlerine mezar anıtlarının yapıldığı kaya oyma me-
Erken Ptolemaioslar Dönemi ölü gömme geleneklerine zarları (hypogea) içermektedir.3 Ayrıca, farklı kap
ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. Breccıa 1912. formları içerisine kremasyon gömülerin de yapılmış
2 Nekropolis’de ele geçen amphora mühürlerini ya- olduğu anlaşılmaktadır.4
yınlamama izin veren ve Aleksandria Greko-Romen
Müzesi’ndeki araştırmalarım esnasında bana ve eki-
bime her konuda yardımcı olan müze eski müdürü Dr. 3 Empereur 1998: 11, 17, 53.
Ahmed Abd el Fattah’a teşekkürlerimi sunarım. 4 Bkz. Breccıa 1912, p. XXII, Fig. 11-12, p. XXIII, Fig. 14-

Arkeoloji Dergisi (2012) 97

98 Gonca Cankardeş-Şenol
1981 yılında Mısırlı arkeologlar tarafından ger-
çekleştirilen çalışmalarda altı adet mühürlü amp-
hora kulpu, bir adet de lagynos kulpu ele geç-
miştir. Mühürlü amphora kulplarının çoğunluğu,
Aleksandria’da diğer kazı alanlarında ele geçen ve
Greko-Romen Müzesi kolleksiyonlarında yer alan
amphora mühürlerinden gözlendiği gibi, Rhodos
Adası kökenlidir. Nekropolis’de ele geçen diğer mü-
hürlerden biri Knidos kökenli bir amphoraya diğe-
ri de Khios kökenli bir lagynosa aittir. Buluntular
arasındaki en erken amphora mühürleri, İ.Ö. 3.
yüzyılın sonuna tarihlenen Rhodoslu üreticiler
Kλɛɩσɩμβροτίδας, Νɩκαγίς ve Σωκράτης II’ye
(No. 1-3) aittir. Khios kökenli lagynosa ya da kü-
çük boyutlu bir amphoraya ait olduğu düşünülen
mühür de (No. 7) bu erken döneme ilişkin bir kanıt
olabilir. Diğer iki Rhodos amphora mühürü (Nos.
4-5) iyi korunmamış oldukları için üzerlerindeki
yazıt okunamamaktadır. Ancak bunları, mühür-
lerin formundan, görünen bazı harflerden ve
kulp formlarından hareketle İ.Ö. 2. yüzyılın ikinci
yarısına tarihlemek mümkündür. Knidos kökenli
tek mühür (No. 6) ise iki kısaltma isim ve kentin
etniğini taşımaktadır. Bu mühürün bir paraleli bi-
linmemekle birlikte mühür stili ve kulp formundan
hareketle İ.Ö. geç 1. yüzyıla tarihlemek yanlış ol-
mayacaktır.
a) Rhodos Amphora Mühürleri:
1. (Shatby 1981, torba 13, No. 1). Yuvarlak, R. 2.6
cm., kil: 5 YR 7/6 reddish yellow, astar: 7.5 YR 8/4 pink.
Fig. 1.
Κλɛɩσɩμ[β]ροτ[ίδα Θɛ]σμοφόρɩ[ος]
gül
Kalıp: RE-KLEISIMBROTIDAS-003(?)
15..
ADerg XVII
Rhodoslu üretici Kleisimbrot…daj’ın ampho-
ralarında, eponym Qeuf£nhj II5 (İ.Ö. c. 203-c.
199),6 Pausan…aj II (İ.Ö. c. 203-c. 199)7 ve
Sèdamoj’un (İ.Ö.c. 195)8 isimlerine rastlanıl-
maktadır. Buna göre üreticinin, İÖ. 3. yüzyılın
sonu-2. yüzyılın ilk çeyreğinin başlarında ampho-
ra üretim faaliyeti gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır.
Üretici kendi adını taşıyan mühürlerinde, burada
da görüldüğü gibi, genellikle ay adını kullanmış-
tır. Aleksandria’da gerçekleştirdiğimiz ampho-
ra mühürleri kalıp çalışmalarında, üreticiye ait
farklı ay adlarını taşıyan çok sayıda kalıp tespit
edilmiştir. Aleksandria Araştırmaları Merkezi
(CEAlex) tarafından kentte gerçekleştirilen kurtar-
ma kazılarında, Cricket sektöründe üreticinin adı ile
birlikte P£namoj9 ay adının yer aldığı bir mühür ele
geçmiştir. Bunun yanısıra ay adının yer almadığı ka-
lıpları da bilinmektedir.
Üreticinin adının yer aldığı, farklı tüketim
merkezlerinde ele geçen bazı mühürler için bkz.
Nılsson 1909: 445, no. 272/3; Grace 1956: 144, no.
110; Arıel 1990: 36, S39-S41; Melaerts 1994: 345-
346, no. 15 (retrograd ve ay adsız); Nıcolaou 2005:
185, no. 474 ve 328, no. 243(aynı ay adı).
2. (Shatby 1981, torba 15, No. 2). Dikdörtgen, 3.4
x 1.8 cm., kil: 5 YR 7/8 reddish yellow, astar: 10 YR
8/3 very pale brown. Fig. 2.
Nikag…doj
Kalıp: RF-NIKAGIS-011.
5 Lungu 1990: 215, no. 2 ve 216.
6 Rhodos amphora mühür kronolojisi ve bu makalede yer
alan eponymlerin tarihleri için bkz. Fınkıelsztejn
2001: 191-193, 195-196.
7 Rhodes, A 131 (J.-Y. Empereur’un arşivinden).
8 Chabıaras 1876: 206, no. 3; Reısner et al. 1924: 311;
Grace 1956: 144, no. 110; Şenol 1996: 38, no. 1.
9 Şenol 2000: 428, no. 53.
2012 Aleksandria Shatby Nekropolisinde Ele Geçen Amphora Mühürleri
Rhodoslu kadın üretici (ya da büyük olasılıkla
amphora atölyesi sahibesi) Nikag…j, Pergamon
depozitinden ele geçen mühürleri yardımıyla
Period III’e (İ.Ö. c. 198-161) tarihlenmektedir.
Üreticinin, depozitte tespit edilen, içlerinden
birisinin burada sunulan mühürle aynı kalıptan
elde edildiği anlaşılan, farklı kalıplardan elde
edilmiş mühürlerinin yanısıra, Pergamon ken-
tindeki diğer kazı alanlarında ve çeşitli tüketim
merkezlerinde çok sayıda mühürü ele geçmiş-
tir10. Üreticinin ya da atölyesinin, Ἀστuμήδης II
(İ.Ö. c. 144)11 ve TimasagÒraj (İ.Ö. c. 184)12 adlı
eponymlerin görevli oldukları yıllarda faaliyette
olduğu bilinmektedir. Bu tespit, Nikag…j’in uzun
bir dönem amphora üretimini gerçekleştirdiğini
kanıtlamaktadır.
3. (Shatby 1981, torba 16, No. 6) Dikdörtgen, 3.7
x 1.5 cm., kil: 5 YR 7/6 reddish yellow, astar: 7.5
YR 8/4 pink. Fig. 3.
[S]wkr£[teuj yanan meşale]
Mühür üzerinde korunmuş olan harfler, üretici-
nin mühürünün kalıbını tespit etmeyi mümkün
kılmamaktadır. Swkr£thj II, yoğun amphora
üretimine paralel olarak, tüketim merkezlerinde
mühürü sıklıkla ele geçen üreticilerden biridir.13
10 Börker ve Burow 1998: 49, no. 491 ve 95, nos. 274-286
(no. 278 bu makalede yer alan mühürle aynı kalıptır);
Calvet 1982: 29, no. 70; Sztetyllo 2000: 107, nos. 94-
95 (üreticinin mühürlerinin dağılımı için bkz. S. 107,
dipnot 422); Barker 1999: 115, no. 5.
11 British Museum’dan, envanter numarasız (J.-Y.
Empereur’un arşivinden).
12 Barker 2004: 79, amphora three; Nıcolaou 2005: 423,
no. 90.
13 Üreticinin adını taşıyan mühürler için bkz. Grace ve
Savvatıanou-Petropoulakou 1970: 302, E3; Calvet
1982: 33, nos. 87-88; Şenol 1996: 52, nos. 28-29; Şenol
2000: 211, no. 128, 448, no. 84.
99
Üreticinin faaliyeti, ἈgloÚmbrotoj (İ.Ö. c. 197),14
Ἀrc…damoj (İ.Ö. c. 179/177),15 Ἀrc…damoj (İ.Ö.
c. 180/178),16 Qeuf£nhj II (İ.Ö. c. 203-c. 199),17
ʼIšrwn I (İ.Ö. c. 186),18 Klšarcoj (İ.Ö. c. 203-199),19
Xenof£nhj (İ.Ö. c. 189),20 Pausan…aj III (İ.Ö.c.
152),21 SÚmmacoj (İ.Ö. c. 173/171),22 Sèdamoj
(İ.Ö. c. 195)23 ve Sèstratoj (İ.Ö. c. 194)24 adlı
yöneticiler tarafından tarihlenmektedir. Bu bağ-
lantılara göre üreticinin atölyesinde İ.Ö. 3. yüzyı-
lın sonlarından İ.Ö. 2. yüzyılın ortalarına kadar
amphora üretildiği anlaşılmaktadır. Üreticinin
mühürünün ele geçtiği bu kontekstte, ayrıca, no.
7’de yer alan mühür de bulunmuştur.
4. (Shatby 1981, torba 23, No. 4) Dikdörtgen,
clay: 5 YR 7/6 reddish yellow, astar: 10 YR 8/3
very pale brown. Kulp üzerinde, amphoranın
tıpalanması işlemiyle ilişkili kırmızı boya izi
bulunmaktadır (10 R 4/6 red). Fig. 4.
[................] ?
[.....]iko[....]
14 Lentini-Sicilya Arkeoloji Müzesi (J.-Y. Empereur’un
arşivi).
15 Empereur ve Guımıer-Sorbets 1986: 130.
16 Nıcolaou 2005: 277. No. 43.
17 Lungu 1990: 215, no. 2 and 216.
18 Grace 1974: 96, A4; Nıcolaou 2005: 428, no. 115;
Bleckmann 1907: 31, no. 2.
19 Nıcolaou 2005: 434, no. 128.
20 Badalıants 1976: 39
21 Rhodes, A 527 (J.-Y. Empereur’un arşivi).
22 Gıveon 1963: 26.
23 Chabıaras 1876: 206, no. 3; Reısner et al. 1924: 311;
Şenol 1996: 38, no. 1.
24 Grace ve Savvatıanou-Petropoulakou 1970, p.
302, E 3.
100 Gonca Cankardeş-Şenol
Mühür üzerinde korunmuş olan harfler yazıtın
kesin restorasyonu için yeterli olmadığı gibi,
mühürün üretici ya da yöneticiden hangisine ait
olduğunun tespitini de olanaksız kılmaktadır.
Kulp profilinden ve formundan hareketle ampho-
ra mühürünü, Rhodos mühür kronolojisine göre,
Period VI’ya (İ.Ö. c. 108-c. 88/86) tarihlemek
mümkündür. Korunan harfler ve yazıtın bir
satırdan fazla olduğunun anlaşılması ile söz
konusu period içerisinde bir yıl yöneticilik
görevini üstlenmiş NikÒmacoj’un adının mü-
hür üzerinde yer aldığını önermek mümkündür.
Yöneticiye ait mühürlerden biri Aleksandria’da
CEAlex tarafından kazı çalışmaları gerçekleş-
tirilen Magestic sektöründe ele geçmiştir.25 V.
Grace yöneticiyi İ.Ö. 100 yılına tarihlemekte ve
üretici Dîroj II ile bağlantısından sözetmekte-
dir.26
Yönetici, ayrıca, ʼApollof£nhj I,27Dîroj I
I,28 `Erma…skoj, 29 N…karcoj30 ve olasılıkla
Filostšfanoj II31 adlı üreticilerin amphorala-
rını da tarihlemektedir.32 Yöneticinin adını taşıyan
farklı mühür kalıpları için bkz. www.amphoralex.org.
Korunan harfler yardımıyla, Period VI ve
VIIA’da (İ.Ö. c. 107-c. 88/86 – İ.Ö. c. 85-c. 40)
yöneticilik görevini üstlenen KleÚdikoj (Pr.
VI-VIIA), NikÒtimoj (Pr. VIIA) ve NaÚsikoj
(Pr. VIIA)’un adlarını da önermek mümkündür.
Yönetici KleÚdikoj’un adına üretici ʼEggέnhj’in
amphoralarında rastlanmaktadır. Hem üreti-
ci hem de yönetici adını içererek iki isim taşı-
yan bu kalıba ait örnekler Aleksandria-Benaki
25 Şenol 2000: 85, no. 21. Yöneticinin adını taşıyan farklı
merkezlerden mühürler için bkz. Dıez 1980: 8-9, nos.
7-9 ve 65-66, no. 8; Pınkwart ve Stamnıtz 1984:, 142,
K 265.
26 Grace ve Savvatıanou-Petropoulakou 1970: 317,
E 46.
27 Fınkıelsztejn 2001: 133, no. 164
28 Grace 1952: 538, under no. 31; Nıcolaou 2005: 414,
no. 46; Grace ve Savvatıanou-Petropoulakou
1970: 317, E 4.
29 Badalıants 1976: 40; Arıel-Fınkıelsztejn 1994:
193, SAH 13 and 205, SAH 49. Yöneticinin adını taşıyan
mühürler için bkz. İbid. 210-211, SAH 66-68.
30 Grace 1952: 538, no. 31; Grace ve Savvatıanou-
Petropoulakou 1970: 309, E 22 and 317, E 46.
31 Bazı mühürlerin stilistik benzerliklerinden hareketle.
Bkz. Fınkıelsztejn 2001, p. 161, tablo 13.
32 Yöneticinin adını taşıyan farklı mühür kalıpları için
bkz. www.amphoralex.org.
ADerg XVII
Koleksiyonunda yer almaktadır.33 Burada ince-
lenen mühür üzerinde adının yer aldığı önerilen
eponym NikÒtimoj’un üretici Ploàtoj ile bağ-
lantısı yine Benaki Koleksiyonundaki iki isimli
bir mühür yardımıyla tespit edilmiştir.34 Benaki
Koleksiyonunda nispeten az sayıda mühürü yer
alan yönetici NaÚsikoj’un üreticilerle bağlantısı
henüz bilinmemektedir.35
5. (Shatby 1981, torba. 23, No. 5) Yuvarlak, kil:
7.5 YR 7/6 reddish yellow, astar: 10 YR 8/3 very
pale brown. Fig. 5.
[............]leuj vac.
[rose ?]
Tamamı korunmamış olan yazıt iki konsantrik
daire arasında yer almakta ve upsilon ve sig-
ma harfleri arasında bir boşluk bulunmaktadır.
Mühürün stili ve korunan harfler, Rhodos ve
Knidos’da amphora üretim faaliyetinde bulunan
Rhodoslu üretici ʼAristoklÁj II’yi önermemi-
zi mümkün kılmaktadır. Üreticinin faaliyeti,
ʼArc…damoj, Kallikr£thj II, NikasagÒraj I
(?), ʼAratof£nhj I, ʼAr…stwn II, ʼArcila…daj,
ʼAgšstratoj I, Peis…stratoj, TimoÚrrodoj,
`HragÒraj, SwsiklÁj, GÒrgwn, Pausan…aj
III, XenÒfantoj II, EÜdamoj, TimÒdikoj,
ʼAn£xandroj, TeisagÒraj36, ʼAristÒgeitoj,
ʼAnax…bouloj ve Lafe…dhj37 adlı yöneticilerle
bağlantısından dolayı, İ.Ö. c. 180/178 – c. 140/138
33 ALEX ABC 0346.14 (MGR P.25987).
34 ALEX ABC 0186.01 (MGR P.19452).
Bkz. www.amphoralex.org.
35 Yöneticinin adını taşıyan mühürler için bkz. www.
amphoralex.org.
36 Gentılı 1958: 37, no. 21.
37 Grace 1949: 187, nos. 4-5; Nıcolaou-Empereur 1986:
519, no. 5; Sztetyllo 1976: 45, no. 94; Sztetyllo 1983:
90, no. 62 and 78, no. 31; Sztetyllo 1992: 201, no. 24.
2012 Aleksandria Shatby Nekropolisinde Ele Geçen Amphora Mühürleri
tarihleri arasına verilmektedir38.
Mühür üzerinde sembol büyük oranda tahrip
olmuştur. Ancak sözü geçen üreticinin mühür-
lerinde gül sembolünü kullandığı bilinmektedir.
Üreticinin uzun sayılabilecek kariyeri içerisinde,
burada incelenen kulpun formu ve profili Period
V’de üretilen amphoraların kulp formlarına daha
yakın görülmektedir. Nitekim aynı tabakada ele
geçen yukarıda No. 4’de incelenen mühürlü kul-
pu da erken Period VI’ya tarihlemek mümkün-
dür.
b) Knidos Amphora Mühürü:
6. (Shatby 1981, torba. 4, No. 3). Dikdörtgen, 3.2
x 1.8 cm., kil: 5 YR 6/6 reddish yellow, astar: 5
YR 8/3 pink. Fig. 6.
ʼAskl[h]-
pi(ʼIas[.]( boustrophedon
[K]n… vac. di(on)
Birinci satırda sağdan başlayan boustrophedon
yazıtta sigma harfleri hilal biçimindedir. Aynı
kalıptan bir mühür bilinmemektedir. ʼAsklhpi(,
V. Grace’nin yayınladığı Knidos eponym lis-
tesinde yer almakta ve Period VII’ye (İ.Ö. geç
1. yüzyıl) tarihlenmektedir39. Mühürdeki yazıt
karakteri ve amphora kulpunun formu bu tarihi
desteklemektedir. Mühürde yer alan ikinci isim,
olasılıkla, üretici ʼI£swn’un40 adını taşımak-
38 Grace ve Savvatıanou-Petropoulakou 1970: 327,
E 66, 313, E34, 297, dipnot 2 ve 280, 291, 320, 380;
Grace 1985: 9-14.
39 Grace 1985: 32.
40 Period IV a’da (İ.Ö. c. 188-167) faaliyette bulunan
aynı isimli bir üretici bilinmektedir. Bkz. Grace ve
Savvatıanou-Petropoulakou 1970: 324, E 52.
101
tadır. Her iki ismin ve yazıtın üçüncü satırın-
da yer alan etnikonun kısaltma olarak verildiği
görülmektedir.
c) Khios Lagynos (?) Mühürü:
7. (Shatby 1981, torba. 16, No. 7) Dikdörtgen, sağ
kırık x 0.9 cm., kil: 5 YR 7/6 reddish yellow, as-
tar: 7.5 YR 8/4 pink. Fig. 7.
[.]oj
Nikan[..]-
Mühür bir lagynos veya küçük bir amphora kul-
bu üzerinde yer almaktadır. İki satır olan yazıt-
ta hilal biçiminde sigma ve retrograd nu kulla-
nılmıştır. Yazıt ikinci satırdan başlamaktadır.
Birinci satırdaki harfler daha küçük yapılmıştır.
Bu nedenle bunların, bir önceki kalıbın izleri
olması da mümkündür. Mühürün sağ tarafının
kırık olması nedeniyle ilk satırın son harfi tam
anlaşılamakta, nu olarak önerilmektedir. İsmi
N…kan[dr]oj olarak tamamlamak olası görül-
mektedir. Ancak alpha olarak önerdiğimiz harfin
yatay olması gereken çizgisi dikey olarak yapıl-
mış olup omega harfine de benzemektedir. Bu
nedenle, restorasyon için diğer önerimiz N…kwn
ismi yönündedir. İsim nominatif yazılmış olabi-
leceği gibi, ilk satırdaki harfler bu isimle ilişkili
ise genitif halde de verilmiş olabilir. Kil özel-
likleri Khios kökenini göstermektedir. Nitekim,
Pergamon’da ele geçmiş bu adı taşıyan bir mü-
hür Khios kökenli olarak sınıflandırılmıştır41.
Bu mühür, yukarıda ele alınan Rhodoslu üretici
Swkr£thj II’nin adını taşıyan mühür (no. 3) ile
aynı tabakada ele geçmiştir.
41 Börker ve Burow 1998: 125, nos. 627-628.
102 Gonca Cankardeş-Şenol ADerg XVII

İNDEKS N…kandroj, Kh. üre., 7

(Rh.: Rhodos, Kn.: Knidos, Kh.: Khios, ür.: üre- N…karcoj, Rh. üre., 4
tici, yön.: yönetici. Numaralar katalog numarala- NikasagÒraj I, Rh. ep., 5
rını işaret etmektedir).
NikÒmacoj, Rh. ep., 4
a) Özel isimler
NikÒtimoj, Rh. ep., 4
ʼAgšstratoj I, Rh. ep., 5
N…kwn, Kh. üre., 7
ʼAgloÚmbrotoj, Rh. ep., 3
Xenof£nhj, Rh. ep., 3
A„nhs…damoj II, Rh. ep., 3
XenÒfantoj II, Rh. ep., 5
ʼAn£xandroj, Rh. ep., 5
Pausan…aj II, Rh. ep., 1
ʼAnax…bouloj, Rh. ep., 5
Pausan…aj III, Rh. ep., 3, 5
ʼAsklhpi(, Kn. ep., 6
Peis…stratoj, Rh. ep., 5
ʼAstum»dhj II, Rh ep., 2
Ploàtoj, Rh. üre. 4
ʼApollÒf£nhj I, Rh. üre., 4
SÚmmacoj, Rh. ep., 3
ʼAratof£nhj I, Rh. ep., 5
Sèdamoj, Rh. ep., 1, 3
ʼAristÒgeitoj, Rh. ep., 5
Swkr£thj II, Rh. üre., 3, 7
ʼAristoklÁj II, Rh. üre., 5
SwsiklÁj, Rh ep., 5
ʼAr…stwn II, Rh. ep., 5
Sèstratoj, Rh. ep., 3
ʼArc…damoj, Rh. ep., 3, 5
TeisagÒraj, Rh. ep., 5
ʼArcila…daj, Rh. ep., 5
TimasagÒraj, Rh. ep., 2
GÒrgwn, Rh. ep., 5
TimÒdikoj, Rh. ep., 5
Dîroj II, Rh üre., 4 TimoÚrrodoj, Rh. ep., 5
ʼEggέnhj, Rh. üre., 4 Filostšfanoj II, Rh. üre., 4
ʼErma…skoj, Rh. üre., 4 b) Ay adları
EÜdamoj, Rh. ep., 5 QesmofÒrioj, Rh., 1
`HragÒraj, Rh. ep., 5 Panamos, Rh., 1
Qeuf£nhj II, Rh. ep., 1, 3 c) Semboller
ʼI£swn, Kn. ep., 6 Yanan meşale, Rh. 3
ʼIšrwn I, Rh. ep., 3 Gül, Rh. 1, 5(?)
Kallikr£thj II, Rh. ep., 5 d) Etnik
Klšarcoj, Rh. ep., 3 Kn…di(on), Kn. 6
Kleisimbrot…daj, Rh. üre., 1
KleÚdikoj, Rh. ep. 4
Lafe…dhj, Rh. ep., 5
NaÚsikoj, Rh. ep., 4
Nikag…j, Rh. üre., 2
N…kan(, Kh. üre., 7
2012 Aleksandria Shatby Nekropolisinde Ele Geçen Amphora Mühürleri
KAYNAKÇA
Arıel 1990: D.T. Ariel, “Imported Stamped Amphora
Handles, Coins, Worked Bone and Ivory, and
Glass”, Excavations at the city of David 1978-1985,
Qedem 30, 1990, Jérusalem, s. 13-98.
Arıel ve Fınkıelsztejn 1994: D.T. Ariel, G.
Finkielsztejn, “Stamped Amphora Handles”,
TelAnafa I, i, Final Report on Ten Years of
Excavation at a Hellenistic and Roman Settlement
in Northern Israel, Ann Arbor, 1994, s. 183-240.
Badalıants 1976: Yu.S. Badaliants, “La concordance
chronologique des noms d’éponymes et de fabri-
cants sur les amphores de Rhodes”, SovArch, 1976,
fasc. 4, s. 32-41 (rusça).
Barker 1999: C. Barker, “Hellenistic Stamped Amphora
Handles Held in the Nicholson Museum, Sydney”,
Mediterranean Archaeology, Vol. 12, 1999, s. 113-
123.
Barker 2004: C. Barker, “The Use of Rhodian
Amphorae in Hellenistic Graves at Nea Paphos,
Cyprus”, Transport Amphorae and Trade in the
Eastern Mediterranean, Acts of the International
Colloquium at the Danish Institute at Athens,
September 26-29, 2002, (ed.) J. Eiring, J. Lund,
Monographs of the Danish Institute at Athens, Vol.
5, Denmark 2004, s. 73-84.
Bleckmann 1907: F. Bleckmann, De Inscriptionibus in
vasculis Rhodiis, Gottingen, 1907, s. 1-45.
Börker ve Burow 1998: C. Börker, J. Burow, Die hel-
lenistischen amphorenstempel aus Pergamon,
Berlin-New York, 1998.
Breccıa 1912: E. Breccia, Catalogue général des antiq-
uités égytiennes (musée d’Alexandrie), Nos. 1-624,
La Necropolis di Sciatbi, Le Caire, 1912.
Calvet 1982: Y. Calvet, “Les timbres amphoriques”,
Kition-Bamboula I, Paris, 1982, s. 4-61.
Chabıaras 1876: D. Chabiaras, “Inscriptions céramiques
et amphores de Rhodes”, Revue Archéologique,
1876, II, s. 295-297.
Dıez 1980: C. Diez, Timbres amphoriques rhodiennes à
Alba Fucens, Universitee Catholique de Louvain,
Institute supériur d’archéologie et d’histoire de
l’art, (yayınlanmamış master tezi).
Empereur 1998: J.-Y. Empereur, Alexandria
Rediscovered, London, 1998.
Empereur ve Guımıer-Sorbets 1986: J.-Y. Empereur,
A.M. Guimier-Sorbets, “Une banque de données
sur les vases conteneurs-amphores et lagynoi-
dans le monde grec et romain”, Recherches sur les
Amphores Grecques, BCH Suppl. 13, 1986, s. 127-
141.
Fınkıelsztejn 2001: G. Finkielsztejn, Chronologie dé-
taillée et révisée des éponymes amphoriques rhodi-
ens, de 270 à 108 av. J.-C. environ, Premier bilan,
BAR International Series, 990, 2001.
103
Gentılı 1958: G. Gentili, “I timbri amforari rodii nel
Museo Nazionale di Siracusa”, Archivio Siracusano
4, 1958.
Gıveon 1963: R. Giveon, “A Ptolemaic Fayence Bowl”,
Israel Exploration Journal, Volume 13, No. 2, 1963.
Grace 1949: V. Grace, “Standard Pottery Containers
of the Ancient Greek World”, Hesperia VIII,
Princeton, 1949, s. 175-189.
Grace 1952: V. Grace, “Timbres amphoriques trouvés à
Délos”, BCH 76, 1952, s. 514-540.
Grace 1956: V. Grace, “Stamped Wine Jar Fragments”,
Hesperia, Suppl.X, Small Objects from The
Pnyx:II, Princeton, 1956, s. 113-189.
Grace 1974: V. Grace, “Stamped Amphora Handles”,
Anatolian Collection of Charles University, Kyme
I, 1974, s. 89-98.
Grace 1985: V. Grace, “The Middle Stoa Dated by
Amphora Stamps”, Hesperia, Vol. 54, No: 1, 1985,
s. 1-49.
Grace ve Savvatıanou-Petropoulakou 1970: V.R.
Grace, M. Savvatianou-Pétropoulakou, Les timbres
amphoriques grecs, dans L’ïlot des Comédiens,
Exploration archéologique de Délos XXVII, Paris,
1970, s. 277-382.
Lungu 1990: V. Lungu, “Nouvelles données concernant
la chronologie des amphores rhodiennes de la fin du
IIIe siècle au debut du IIe siècle av. J.-C. ”, Dacia, n.
s. 34, 1990, s. 209-217.
Melaerts 1994: H. Melaerts, “Timbres amphoriques
d’Egypt”, Chronique d’Egypt LXIX, fasc. 138,
Brussel, 1994, s. 332-352.
Nıcolaou 2005:I. Nicolaou, Paphos Volume V, The
stamped amphora handles from the House of
Dionysos, Nicosia, 2005.
Nıcolaou ve Empereur 1986: I. Nicolaou, J.-Y.
Empereur, “Amphores rhodiennes du Musée de
Nicosie”, BCH Suppl XIII, Recherches sur les am-
phores grecques, Paris, 1986, s. 515-531.
Nılsson 1909: M.P. Nilsson, Timbres amphoriques de
Lindos, Publiés avec une etude sur les timbres am-
phoriques rhodiens, Copenhage, 1909.
Pınkwart ve Stamnıtz 1984: D. Pinkwart, W.
Stamnitz, “Stempel, Henkelstempel”, Altertümer
von Pergamon, Band XIV, Peristylhauser Westlich
der Unteren Agora, Berlin, 1984.
Reısner et al. 1924: G.A. Reisner, C.S. Fisher, D.G.
Lyon, Harvard Excavations at Samaria, 1908-1910,
Cambridge, 1924, s. 310-316.
Şenol 1996: G.C.-Şenol, “Some Rhodian Amphora
Handles in the Istanbul Museum”, ADerg IV, s. 37-
57.
Şenol 2000: G.-C. Şenol, İskenderiye (Mısır) Kurtarma
Kazılarında Ele Geçen Hellenistik Dönem Amphora
Mühürleri (Hellenistic Amphora Stamps Found in
the Rescue Excavations in Alexandria (Egypt),
104 Gonca Cankardeş-Şenol ADerg XVII

Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı, Izmir, 2000
(yayınlanmamış doktora tezi).
Sztetyllo 1976: Z. Sztetyllo, “Les timbres céram-
iques (1965-1973)”, NEA PAPHOS I, Centre
d’archéologique méditerranée de l’academie polo-
naise des sciences, Varsovie, 1976.
Sztetyllo 1983: Z. Sztetyllo, Les timbres céramiques
dans les collections de Musée National de Varsovie,
Editions scientifique de Pologne, Varsovie 1983,
Musée National de Varsovie, s. 18-195.
Sztetyllo 1992: Z. Sztetyllo, “Timbres céramiques
des fouilles polonaises à Alexandrie (1982-1987)”,
Etudes Travaux XVI, 1992, s. 180-223.
Sztetyllo 2000: Z. Sztetyllo, Pottery Stamps, Tell Atrib
1985-1995 I, Varsovie, 2000.

GONCA CANKARDEŞ-ŞENOL
Ege Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi
Arkeoloji Bölümü
Bornova/İzmir
goncasenol@yahoo.fr