ŠIFRA

DRŽAVNO TAKMIČENJE

VIII razred

UKUPAN BROJ OSVOJENIH BODOVA

Test pregledala/pregledao

.....................................................

........................................................

Podgorica,............................. 2008. godine

Uputstvo za takmičare

Izrada testa traje 2 sata i 30 minuta. Prilikom izrade dozvoljeno je

koristiti džepni kalkulator - digitron. Upotreba mobilnog telefona, u bilo
kakve svrhe, strogo je zabranjena. Pozajmljivanje digitrona drugim
takmičarima, takođe, nije dozvoljeno.
Zadaci se ne moraju rješavati istim redom kojim su navedeni.
Preporučuje se, upravo, da takmičari prvo rade one zadatke koji im se
čine lakšima i čiju problematiku bolje poznaju, a da se kasnije uhvate u
koštac sa „težim“ zadacima. Poželjno je (ne i obavezno) da takmičari
prilikom rada skiciraju problem. To im može mnogo pomoći u njihovom
rješavanju. Dobar crtež nekad je „pola“ rješenja. U zadacima 2, 3 i 4
ispravan crtež nosi i određeni broj poena. Treba se truditi, mada ni to nije
obavezno, da rješenje bude u obliku krajnje formule u koju treba uvrstiti
podatke.

Zadaci će biti bodovani prema sledećoj tabeli:

Redni
Broj
broj
bodova
zadatka
1. 20
2. 25
3. 15
4. 20
5 20
Ukupno 100

Autor

2
ZADACI

1. Sabirno sočivo daje realan lik predmeta uvećan 2 puta. Ako se

predmet udalji od sočiva za x = 27cm (u odnosu na prethodni položaj)
lik je umanjen 5 puta. Kolika je žižna daljina sočiva?

2. Naelektrisana kuglica koja visi na izolatorskoj niti smještena je između

dvije paralelne metalne ploče. Masa kuglice je m = 0,4g dok su ploče
razmaknute na rastojanje d = 20cm. Kad se ploče priključe na napon U =
200V, kuglica se otkloni tako da nit zaklapa ugao 30° sa vertikalom.
(a) Kolikom silom se zateže nit?
(b) Koliko je naelektrisanje kuglice?
(c) Koliki je period malih oscilacija klatna oko
novog položaja ravnoteže? Dužina niti je l =
300mm.

Gravitaciono ubrzanje je 10m/s2.

3. Elektroni izbijeni pomoću svjetlosti (fotoelektroni) odvajaju se sa

katode brzinom v = 600 km/s koja je usmjerena prema anodi. Katoda je
na višem potencijalu od anode usled čega se elektroni zaustavljaju na
rastojanju x = 2cm od katode. Rastojanje između elektroda (katode i
anode) je d = 5cm. Kolika je razlika potencijala (napon) između
elektroda?
(Električno polje između elektroda je homogeno. Uticaj gravitacije na elektrone
je zanemarljiv. Masa elektrona je m = 9,1· 10-31 kg a naelektrisanje e = 1,6· 10-19
C)

3
4. U električnom kolu sa slike prekidač P je isključen. Vrijednosti električnih
otpora su R1 = 12Ω i R2 = 6Ω , a kapacitet kondenzatora C = 4μF. EMS
(elektromotorna sila) izvora jednosmjerne struje je ε = 15V dok je
njegova unutrašnja otpornost r = 2Ω. Za koliko se promijeni količina
elektriciteta na kondenzatoru kad se uključi prekidač P?
(Poslije punjenja, kondenzator prekida proticanje jednosmjerne struje)

5. U kolu sa slike vrijednosti spoljašnjih otpornosti su R1 = 4Ω, R2 = 9Ω.

Prilikom prebacivanja prekidača iz položaja (1) u položaj (2), snaga koja
se troši u spoljašnjem dijelu kola (na otpornicima R1 i R2) se ne mijenja.
(a) Koliki je unutrašnji otpor izvora struje?
(b) Koliki je odnos snage koja se troši na spoljašnjem otporu prema snazi
koju daje izvor struje (stepen iskorišćenja kola) u slučajevima kada se
prekidač nalazi u položaju (1), odnosno(2)?

4
RJEŠENJA
u1 = 2
1. p1 , p 2 - udaljenosti predmeta
1 l1 ,l 2 - udaljenosti likova
u2 =
5 f - žižna daljina sočiva
x = 27 cm

Ako predmet odmakne od sočiva tada je

(1) p 2 − p1 = x = 27cm ................(2 boda)
Prema definiciji uvećanja, za dva različita položaja predmeta, dobijamo
sledeće odnose:
l l p
(2) u1 = 1 ⇒ l1 = 2 p1 ...........(2 boda) i u 2 = 2 ⇒ l 2 = 2 .........(2 boda)
p1 p2 5
Iz osnovne jednačine sočiva slijedi:
1 1 1 1 1 1
(3) + = ...............(1 bod) i + = .............(1 bod)
p1 l1 f p2 l2 f
S obzirom da su desne strane gornjih jedakosti jednake, tada važi:
1 1 1 1
(4) + = + .............(3 boda)
p1 l1 p 2 l 2
Zamjenom odnosa (2) u jednačinu (4) dobijamo:
3 6
(5) = ⇒ p 2 = 4 p1 ...........(4 boda)
2 p1 p 2
Kada se (5) uvrsti u jednakost (1) dobija se
(6) 4 p1 − p1 = 27cm ⇒ p1 = 9cm ...........(2 boda)
Na osnovu prve od jednakosti (2) slijedi:
(7) l1 = 2 p1 = 18cm ................(1 bod).
Na kraju se, na osnovu prve od jednakosti (3), može izračunati žižna
daljina sočiva:
p ⋅l
(8) f = 1 1 = 6cm ............(2 boda)
p1 + l1

2. m = 0,4g
U = 200V
d = 20cm
α = 30 0
l = 300mm

(a) Kada se metalne ploče priključe na neki napon, naelektrisana

kuglica se nađe u homogenom električnom polju i na nju tada osim
gravitacije i kanapa djeluje i električna sila. Električna sila usmjerena je

5
 horizontalno (u pravcu polja). Sile koje djeluju na kuglicu
prikazane su na slici

.............(2 boda)

Sila zatezanja kanapa T jednaka je rezultanti gravitacione i električne

sile R (ravnoteža)
(1) T = R ................(2 boda)
Na osnovu Pitagorine teoreme, primijenjene na pravougli
trougao, gravitaciona sila Fg i rezultanta R povezane su
relacijom
R 3 a
(2) Fg = mg = .........(3 boda) a 3
2
2
na osnovu čega se konačno dobija (uzimajući u obzir
(1))
2mg a
(3) T =R= = 4,62 ⋅ 10 −3 N .........(2 boda)
3 2
(b) Intenzitet električne sile, po definiciji, jednak je
(4) Fe = q ⋅ E ..........(1 bod)
gdje je E jačina električnog polja a q naelektrisanje kuglice. Na osnovu
Pitagorine teoreme slijedi
R
(5) Fe = ....................(3 boda),
2
odnosno s obzirom na (3) i (4)
mg
(6) qE = .................(2 boda).
3
Imajući u vidu da se jačina homogenog električnog polja može izraziti
preko napona kao
U
(7) E= .................(1 bod),
d
za naelektrisanje kuglice se konačno dobija
mgd
(8) q= = 2,31 ⋅ 10 −6 C ................(3 boda)
U 3
(c) Kada na kuglicu klatna djeluje samo gravitaciona sila Fg = mg tada
se period oscilovanja može izraziti formulom

6
 l
(9) T = 2π .............(1 bod)
g
U novom položaju ravnoteže oscilovanje klatna vrši se pod djelovanjem
rezultantne sile R = mg ' = 2mg 3 , tako da je efektivno gravitaciono
ubrzanje
2g m
(10) g' = = 11,56 2 ..................(3 boda)
3 s
Period oscilovanja klatna oko novog položaja ravnoteže postaje
l l 3
(11) T = 2π = 2π = 1,01s ..............(2 boda)
g' 2g

3. m = 9,1 ⋅ 10 −31 kg
e = 1,6 ⋅ 10 −19 C
km
v = 600
s
d = 5cm
x = 2cm

Homogeno električno polje usmjereno od katode prema anodi (katoda

je na višem potencijalu) i ono usporava elektrone. Pri tome je promjena
kinetičke energije elektrona jednaka radu električnih sila
(1) E k 2 − E k1 = A ............(2 boda)
S obzirom da se elektroni zaustavljaju (krajnja brzina im je nula) razlika
kinetičkih energija jednaka je
mv 2
(2) E k 2 − E k1 = − ..............(3 boda)
2
S druge strane rad električnih sila (konstantnog intenziteta) na
zaustavljanju elektrona je, po definiciji, jednak
(3) A = − Fe x = −eEx .................(3 boda)
gdje je negativan predznak zbog toga što je električna sila usmjerena
suprotno od smjera pomjeranja elektrona.
Zamjenom (2) i (3) u (1) za jačinu električnog polja između elektroda se
dobija
mv 2
(4) E= ......................(3 boda)
2ex
Na kraju pošto je
U
(5) E = ........................(2 boda)
d
napon (potencijalna razlika) između elektroda postaje
mv 2 d
(6) U= = 2,53V ..................(2 boda)
2ex
Napomena: zadatak se može riješiti i primjenom II Newtonovog zakona.

7
4.
R1 = 12 Ω
R 2 = 6Ω
C = 4μF
r = 2Ω
ε = 15 V
Da bi se našla promjena količine elektriciteta na pločama kondenzatora
treba izračunati količinu elektriciteta na kondenzatoru prije i poslije
uključivanja prekidača.
Ukoliko je prekidač P isključen tada grana u kojoj se nalazi otpor R2 u
stvari ne postoji i kolo struje se svodi na

.................(1 bod)

Kada je kondenzator napunjen on prekida proticanje struje tako da

nema padova napona na otpornicima . Napon na kondenzatoru
jednak elektromotornoj sili izvora tj.
(1) U C = ε = 15V .............(5 bodova)
Količina elektriciteta na kondenzatoru pri isključenom prekidaču P tada
je
(3) q = CU C = 60μC ...........(2 boda)
Kada se uključi prekidač otpornik R2 se uključuje u kolo struje. Napon na
kondenzatoru sada je jednak naponu između tačaka A i B. Stujno kolo
koje odgovara ovoj situaciji prikazano je na donjoj slici.

...........(1 bod)

8
Jačina struje u kolu, prema Omovom zakonu za cijelo strujno kolo, može
se izračunati pomoću
ε
(4) I= = 0,75A .............(3 boda)
R1 + R2 + r
Napon između A i B može se izračunati primjenom Omovog zakona a
jednak je naponu na kondenzatoru
(5) U C' = U AB = IR2 = 4,5V ...............(4 boda)
Količina elektriciteta na kondenzatoru nakon uključivanja prekidača
postaje
(6) q ' = CU C' = 18μC ..............(2 boda)
Očigledno je da se uključivanjem prekidača količina elektriciteta na
kondenzatoru mijenja i ta promjena je jednaka
(8) Δq = q − q ' = 42μC ................(2 boda)

5. R1 = 4Ω
R 2 = 9Ω

(a) Kada je prekidač u položaju (1) snaga koja se oslobađa u

spoljašnjem dijelu kola je
(1) P1 = I 12 R1 ...................(1 bod)
Kada je prekidač u položaju (2) snaga oslobođena u spoljašnjem dijelu
kola je
(2) P2 = I 22 R2 ....................(1 bod)
S obzirom da su ove snage jednake dobija se
(3) I 12 R1 = I 22 R2 ................(2 boda)
Zamjenom vrijednosti otpora dobija se veza između jačina struja
2I
(4) 2 I 1 = 3I 2 ⇒ I 2 = 1 (2 boda)
3
Elektromotorna sila izvora u ova dva slučaja može se izraziti formulama
(5) ε = I ( R + r ) ........(1 bod)
1 1
i ε =I 2 ( R2 + r ) ........(1 bod)
Izjednačavanjem lijevih strana gornjih jednačina dobija se
(6) I 1 ( R1 + r ) = I 2 ( R2 + r ) ...............(2 boda)
Zamjenom (4) u (6) dobija se
(7) 3( R1 + r ) = 2( R2 + r ) ..............(2 bod)
Rješavanjem gornje jednačine po r na kraju se dobija
(8) r = 2 R2 − 3R1 = 6Ω ................(2 boda)

(b) Traženi odnosi snaga (prekidač u položaju (1)) su, s obzirom na (5),

P1 I 12 R1 R1
(8) η1 = = = = 0,4 = 40% ...........(3 boda)
Pi1 I 1ε R1 + r

9
i (prekidač u položaju (2))
P2 I 22 R2 R2
(9) η2 = = = = 0,6 = 60% ............(3 boda)
Pi 2 I 2ε R2 + r

10