‫الجامعـ ـ ـت الاظالمي ـ ـ ـت _ غضة‬

‫وليـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـت ؤصـ ـ ـ ـ ـ ـىٌ ال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذًً‬

‫كعم الخفعيروعلىم اللشآن‬

‫ملــــزمة األجــــزاء األربعــــة‬

‫أحكام جزء قرآن كريم ﴿ ‪﴾ 2‬‬

‫اع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذاد‬

‫‌ؤ‪ .‬خسٍت‌دمحم‌ُصام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ؤ‪ُ‌.‬صٍصة‌دمحم‌خالوة‬
‫‌ؤ‪.‬آالء‌خظً‌ُُاغ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ؤ‪‌.‬زباب‌طامي‌الخُتي ‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‪ َ0441‬ــ‌‌__‌‌‪8108‬م ‌‬

‫‌‬
 ‫اإلالـ ـذمـ ـ ـت‬

‫ميحرلا نمحرلا هللا مسب‬

‫ً‬
‫آن‌ػ٘اء‌إلاا‌في‌الـدوز‪‌،‬‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الحمد‌هلل‌الري‌ؤهاز‌‪ٛ‬لىب‌ُبادٍ‌اإلاخ‪ٜ‬ين‌بىىز‌‪ٟ‬خابه‌اإلابين‪‌،‬وحِل‌ال‪ٜ‬س‬
‫ً‬
‫وزخمت ‌ للمامىين‪‌ ،‬والـالة ‌والظالم ‌ُلى ‌زاجم ‌ألاهبُاء ‌وؤػسٖ ‌اإلاسطلين ‌طُدها ‌دمحم ‌الىبي‌‬
‫‌‬ ‫ً‌‬
‫وَدي ‌‬
‫ّ‌‬
‫الِسبي‌ألامي‌ؤما‌بِد‪‌ :‬‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ل‪ٜ‬د‌ؤمس‌هللا‌ُبادٍ‌ؤن‌ًخ٘‪١‬سوا‌وٍخدبسوا‌في‌مِاوي‌و‪٠‬لماث‌ال‪ٜ‬سآن‌ال‪١‬سٍم‪‌،‬ووُدَم‌بالثىاب‌‬
‫الٌُِم‌ُلى‌‪٠‬ل‌خسٖ‌مىه‌ُؼس‌خظىاث‪‌،‬ول‪ٜ‬د‌ػسَ‌هللا‌حِالى‌لِبادٍ‌الوسٍ‪‌ٝ‬اإلاِظىز‌ل‪ٜ‬ساءة‌ال‪ٜ‬سآن‌‬
‫ال‪١‬سٍم‌ُلى ‌مبادت ‌ ‌وؿ٘اث ‌مُِىت‌ختى ‌ًـلىا ‌بلى ‌اإلا‪ٜ‬ـىد ‌وَى ‌جد‪‌ ُٜٝ‬مبادثه ‌وجوبُ‪‌ ٝ‬ؤخ‪٢‬امه‪‌،‬‬
‫ّ ْ َ َ ً‬
‫وؤمس‌هللا‌‌‪‌‬هبُه‌ﷺ‌برل‪ٜٗ‌٣‬ا‪َ ﴿‌٤‬و َزِج ِ ‌ل‌ال ُ‪ْ ٜ‬سآ َ ‌ن‌ج ْسِج ‌‬
‫ُال﴾‌(اإلاصمل‪‌ .)4/‬‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ومً ‌َرا ‌الباب ‌زؤًىا ‌ؤن ّ ‌‬

‫‌هِظس ‌ُلى ‌هلبدىا ‌َرا ‌الِلم‪‌ ،‬وؤن ‌هسخـسٍ ‌لهم ‌في ‌َُئت ‌ؤطئلت‌‬
‫وإحاباث‪‌،‬وذل‪‌٣‬وٗ‪‌ٝ‬ال‪١‬خاب‌اإلا‪ٜ‬سز‌مِهم‌ألخ‪٢‬ام‌الخجىٍد‪‌،‬وُلى‌الوالب‌ؤن‌ٌعي‌ؤَمُت‌ما‌ه‪ٜ‬دمه‌له‌‬
‫في ‌الى‪ٛ‬ذ ‌ذاجه‪٘ٗ‌ ،‬ي ‌َرٍ ‌اإلالصمت ‌الؼاملت‌لألحصاء ‌ألازبِت ‌اإلا‪ٜ‬سزة ‌ُلُه ‌مىاكّ ‌ؤطئلت ‌َامت‪‌ ،‬و‪ٟ‬را‌‬
‫الظىز‌ال‪ٜ‬سآهُت‌التي‌ًيبغي‌ُلُه‌ؤن‌ًدٌ٘ها‪‌ .‬‬

‫طاثلين‌اإلاىلى‌‪‌‬ؤن‌ًىّ٘‌بها‌وؤن‌ًجِلها‌في‌ميزان‌الحظىاث‪‌ .‬‬

‫_‌ٗسٍ‪‌ٝ‬الاُداد‌_‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‪2‬‬
 ‫ميحرلا نمحرلا هللا مسب‬

‫ألاحىـ ـام اإلاؼلـ ـىبـ ـت ف ـي حضء ك ـ ـشآن هشٍم ﴿ ‪﴾ 2‬‬

‫اإلاـذ ألاصلـي و ؤهىاعـه‪.‬‬

‫( مذ ؤلفاث حي ػهش‪ ،‬العىض‪ ،‬الخمىين‪ ،‬الصلت الصغشي‪ ،‬البذٌ)‬

‫اإلاذ الفشعي و ؤهىاعه‪.‬‬

‫( اإلاذ اإلاخصل‪ ،‬اإلاذ اإلاىفصل‪ ،‬الصلت الىبري‪ ،‬العاسض للعىىن‪ ،‬اللين)‬

‫اإلاذ الالصم و ؤهىاعه‪.‬‬

‫(اإلاذ اليلمي املخفف واإلاثلل‪ ،‬اإلاذ الحشفي املخفف واإلاثلل‪ ،‬مذ الفشق)‬

‫مشاجب اإلاذ‬

‫َاء الىىاًت‬

‫مخاسج الحشوف وصفاتها‬

‫ؤكعام املخاسج وجفصيلها‬

‫( الجىف‪ ،‬الحلم‪ ،‬اللعان‪ ،‬الشفخان الخيشىم)‬

‫ؤللاب الحشوف‬

‫الصفاث ( التي لها طذ‪ ،‬والتي ليغ لها طذ)‬

‫الللللت و ؤكعامها‬

‫ؤكعام الصفاث مً حيث اللىة والظعف‬

‫‪3‬‬
 ‫العىس وألاحيام اإلاؼلىبت في الامخحان الىصفي والنهائي ل ـ ـ ـ حضء ك ـ ـشآن هشٍم ﴿ ‪﴾ 2‬‬

‫ؤوال‪ :‬الىصفي‬

‫العىساإلاؼلىبت‪ :‬مً‌بداًت‌طىزة‌ؤلاطساء‌بلى‌ز‪ٛ‬م‌آًت‌(‪.)69‬‬

‫ألاحى ــام اإلاؼل ــىب ــت‪ :‬اإلاـد‌ألاؿلـي‌وؤهىاُـه‪‌(،‬مد‌ؤل٘اث‌حي‌ههس‪‌،‬الِىق‪‌،‬الخم‪١‬ين‪‌،‬الـلت‌‬

‫الـٔسي‪‌،‬البد‪‌،)٤‬اإلاد‌ال٘سعي‌وؤهىاُه‪‌(،‬اإلاد‌اإلاخـل‪‌،‬اإلاد‌اإلاى٘ـل‪‌،‬الـلت‌ال‪١‬بري‪‌،‬الِازق‌‬
‫للظ‪٢‬ىن‪‌،‬اللين)‪‌،‬اإلاد‌الالشم‌وؤهىاُه‪(‌،‬اإلاد‌ال‪٢‬لمي‌املخ٘‪‌ٙ‬واإلاث‪ٜ‬ل‪‌،‬اإلاد‌الحسفي‌املخ٘‪‌ٙ‬‬
‫واإلاث‪ٜ‬ل‪‌،‬مد‌ال٘س‪‌،)‌ٚ‬مساجب‌اإلاد‪.‬‬
‫ً‬
‫ثاهيا النهائي‬

‫العىس اإلاؼلىبت‪ :‬خٍ٘‌طىزحي‌ؤلاطساء‌والحجساث‪.‬‬

‫ألاحى ــام اإلاؼل ــىب ــت‪ :‬ألاخ‪٢‬ام‌الظاب‪ٜ‬ت‌باإلكاٗت‌بلى‪َ‌،‬اء‌ال‪١‬ىاًت‪‌،‬مسازج‌الحسوٖ‌وؿ٘اتها‪‌،‬‬

‫ؤ‪ٛ‬ظام‌املخازج‌وج٘ـُلها‪‌(‌،‬الجىٖ‪‌،‬الحل‪‌،ٝ‬اللظان‪‌،‬الؼ٘خان‪‌،‬الخِؼىم‌)‌ؤل‪ٜ‬اب‌الحسوٖ‪‌،‬‬
‫الـ٘اث‌(‌التي‌لها‌كد‪‌،‬والتي‌لِع‌لها‌كد)‪‌،‬ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‌وؤ‪ٛ‬ظامها‪‌،‬ؤ‪ٛ‬ظام‌الـ٘اث‌مً‌خُث‌‬
‫ال‪ٜ‬ىة‌واللِ‪‌ .ٙ‬‬

‫‪4‬‬
 ‫حضء ك ـ ـشآن هشٍم ﴿ ‪﴾ 2‬‬

‫اإلا ـ ـذ واللص ـش‬

‫ط‪ /‬ما اإلاذ لغت واصؼالحا؟‬

‫ْ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ً‬
‫‌﴿ً ْم ِد ْد‪ْ ٟ‬م َ‌زُّب‪ْ ١‬م ِ‌بس ْم َظ ِت ‌آال ٍٖ ِ‌م ًَ ‌اإلاال ِث‪ِ ١‬ت ُ‌م َظ ّ ِى ِم َين ‌﴾ ‌( ‌آ‪‌٤‬‬ ‫‌لٔت‪‌ :‬الصٍادة‪‌ ،‬ومىه ‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬‬
‫ُمسان‪‌،)085‌/‬ؤي‌ًصد‪ٟ‬م‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اؿوالخا‪َ‌:‬ى‌بهالت‌شمً‌الـىث‌بإخد‌خسوٖ‌اإلاد‌الثالزت‪‌،‬ؤو‌ؤخد‌خسفي‌اللين‌ُىد‌وحىد‌طبب‌‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‬
‫للمد‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اللصشلغت واصؼالحا؟‬
‫ُ ٌ َْ ُ َ ٌ ْ‬ ‫ً‬
‫اث ِ‌في‌ال ِخ َُ ِام﴾‌(السخمً‪‌،)78/‬ؤي‌مدبىطاث‌‬
‫لٔت‪‌:‬الحبع‌واإلاىّ‪‌،‬ومىه‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿خىز‌م‪ٜ‬ـىز‬ ‫‌‬
‫َّ َ َ ُ َّ‬
‫اث ‌الو ْس ِٖ ‌﴾ ‌(السخمً‪‌ ،)56/‬ؤي‌ماوِاث ‌ؤُُنهً ‌مً ‌الىٌس ‌بلى ‌ٓير‌‬‫اؿس‬
‫ٗيها ‌و‪ٛ‬ىله ‌حِالى ‌﴿ ِٗ ِيهً ‌‪ِ ٛ‬‬
‫ؤشواحهً‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اؿوالخا‪‌:‬ازباث‌خسٖ‌اإلاد‌ؤو‌اللين‌وامخىاَ‌الصٍادة‌في‌شمً‌ؿىجه‌لِدم‌وحىد‌طبب‪‌ .‬‬ ‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‬
‫ط‪ /‬إلاارا اللصشَى ألاصل بيىما اإلاذ فشع عىه؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬ألن‌ال‪ٜ‬ـس‌ال‌ًدخاج‌بلى‌طبب؛‌بِىما‌اإلاد‌ًدخاج‌بلى‌طبب‌َمص‌ؤو‌ط‪٢‬ىن‪‌ ‌.‬‬
‫ض‪‌/‬ما‌اإلا‪ٜ‬ـىد‌بال‪ٜ‬ـس‌ُىد‌ُلماء‌الخجىٍد؟ ‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌‌/‬وإذا‌ؤهل‪‌ٝ‬مـولح‌ال‪ٜ‬ـس‌ُىد ‌ُلماء‌الخجىٍد‪ٗ‌،‬اإلاساد‌مىه‌امخىاَ‌الصٍادة‌في‌ؿىث‌خسٖ‌‬
‫اإلاد ‪‌،‬وذل‪‌٣‬بمدٍ‌ب‪ٜ‬دز‌خس‪ٟ‬خين‌ٗ‪ٜ‬ى‪‌،‬ؤما‌مـولح‌اإلاد‌ٗاإلاساد‌مىه‌الصٍادة‌ُلى‌الحس‪ٟ‬خين‪‌،‬وذل‪‌٣‬بإن‌‬
‫ًمد‌ؤزبّ‌ؤو‌زمع‌ؤو‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف اإلاذ الثالثت؟‬
‫َ َ ُ‬
‫‪ -0‬ألال‪‌ٙ‬وال‌ج‪٢‬ىن‌بال‌طا‪ٟ‬ىت‌وما‌‪ٛ‬بلها‌م٘خىح‌هدى‌﴿ َوال‌ ًَساٖ ُ‌ُ ْ‪َ ٜ‬ب َاَا﴾‌(الؼمع‪‌ .)05‬‬
‫َ‬ ‫ُْ‬
‫‪ -8‬الىاو‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلالمىم‌ما‌‪ٛ‬بلها‌هدى‌﴿اإلا ْا ِم ُىى ‌ن﴾‪‌ .‬‬
‫ُْ‬
‫ين﴾‌(اليظاء‪‌ .)95/‬‬ ‫‪ -3‬الُاء‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلا‪١‬ظىز‌ما‌‪ٛ‬بلها‌‌هدى﴿ ِم ًَ‌اإلا ْا ِم ِى َ ‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌وهي‌مجمىُت‌في‌(واي)‪‌،‬في‌‪٠‬لمت‌(هىخيها‪‌،‬ؤوذًىا‪‌،‬ؤوجِىا)‪‌ .‬‬
‫ُ‬
‫‪ ‬ؤما‌خسٗا‌اللين‌َما‪‌:‬الىاو‌والُاء‌الظا‪ٟ‬ىخان‌اإلا٘خىح‌ما‌‪ٛ‬بلهما‌هدى‌﴿‪َ ٛ‬سَْ ٍ ‌‬
‫ؽ﴾ ‌‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫‌﴿ال َب ْيذ ﴾﴿ ِف ْش َع ْىن﴾ ﴿ز ْى ٍٖ﴾‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام اإلاذ؟‬
‫ج‪ً‌/‬ى‪ٜ‬ظم‌اإلاد‌بلى‌‪ٛ‬ظمين‪‌:‬اإلاد‌ألاؿلي‌واإلاد‌ال٘سعي‪‌ .‬‬
‫‪5‬‬
 ‫ط‪ /‬ما اإلاذ ألاصلي‪ ،‬وما ملذاسٍ؟‬
‫ج‪‌ /‬وَى ‌ما ‌ال ‌ج‪ٜ‬ىم ‌ذاث ‌خسٖ ‌اإلاد ‌بال ‌به ‌وال ‌ًخى‪ُ‌ ٙٛ‬لى ‌طبب ‌مً ‌ؤطباب ‌اإلاد‪٠‌ ،‬الهمص ‌ؤو‌‬
‫الظ‪٢‬ىن‪‌ .‬‬
‫ملذاسٍ‪ :‬حشهخان‪ ،‬والحشهت‪‌ :‬هي‌وخدة‌‪ُٛ‬اطُت‌ً‪ٜ‬اض‌بها‌هى‪‌ ٤‬ؿىث‌ما‌في‌ُلم‌الخجىٍد‪‌،‬و‪ٛ‬دز‌‬
‫الِلماء ‌الحس‪ٟ‬ت ‌بالصمً ‌الري ‌ٌظخٔس‪ٛ‬ه ‌‪ٛ‬بم ‌ألاؿبّ ‌ؤو ‌بظوه ‌بدالت ‌مخىطوت ‌ال ‌بالظسَِت ‌وال‌‬
‫بالبوُئت‪ٗ‌،‬األزبّ‌خس‪٠‬اث‌َى‌الصمً‌االري‌ٌظخٔس‪ٛ‬ه‌‪ٛ‬بم‌ؤو‌بظى‌‌ؤزبّ‌ؤؿابّ‌ُلى‌الخىالي‪‌ ‌.‬‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي اإلاذ ؤصليا‪ ،‬وػبيعيا؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬ؤؿلُا‌ألهه‌ؤؿل‌لباقي‌اإلادود‪‌،‬وخسٖ‌اإلاد‌ال‌ً‪٢‬ىن‌زابخا‌بال‌به‪ٗ‌،‬لى‌‪ٛ‬ل‌ًُ‌الحس‪ٟ‬خين‌إلاا‌طمّ‌‬
‫لحسٖ‌اإلاد‌ؿىث‪‌ .‬‬
‫‪ ‬ػبيعيا‪ :‬ألهه صاحب الؼبيعت العليمت ًمذٍ دون صٍادة ؤو هلص‪ ،‬وٍىفي وي هحىم على‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫ؤن في اليلمت مذا ؤصليا ( ػبيعيا) ؤن ًىحذ ؤحذ حشوف اإلاذ الثالثت وليغ بعذٍ َمضؤو ظىىن‪.‬‬
‫ط‪ /‬ؤًً ًىحذ اإلاذ الؼبيعي؟‬
‫ُ‬ ‫‌َّللا َ‌َ َرا َ‌ً ْى ُم َ‌ً ْى َ٘ ُّ َّ‬
‫‌الـ ِاد ِ‪َ ٛ‬ين ِ‌ؿ ْد‪ُ ٛ‬ه ْ‌م﴾‌‬ ‫ج‪‌ /‬في ‌‪٠‬لماث ‌ال‪ٜ‬سآن ‌ال‪١‬سٍم ‌هدى ‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى ‌﴿ َ‪َ ٛ‬‬
‫ا‪ُ َّ ٤‬‬

‫(اإلااثدة‪‌،)009/‬ؤو‌في‌خسٖ‌مً‌خسوٖ‌ٗىاجذ‌الظىز‌هدى‌‪ٛ‬ىله‌﴿هه﴾‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما هي ؤحىاٌ اإلاذ؟‬
‫ج‪ /‬لحشف اإلاذ ثالثت ؤحىاٌ وهي‪-:‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫وو‪٘ٛ‬ا‪.‬‬
‫‌زابخا‌وؿال‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪ -0‬ؤن‌ً‪٢‬ىن‬
‫ُ َ ًّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫ـلى‪‌،‬‬ ‫‪ -8‬ؤن‌ً‪٢‬ىن ‌زابخا‌و‪٘ٛ‬ا ‌ال‌وؿال‪‌،‬وذل‪٠‌٣‬الى‪ُ‌ٙٛ‬لى‌ألال‪‌ٙ‬في‌ألاطماء‌اإلا‪ٜ‬ـىزة‌هدى‌﴿م‬
‫ي‪‌،‬ط ًدي﴾‪‌ .‬‬
‫َُ ًد ُ‬
‫ان َّ ُ‬
‫‌َّللا‌‬ ‫‪‌ ‬و‪٠‬الى‪ُ‌ ٙٛ‬لى ‌ألال‪‌ ٙ‬اإلابدلت ‌مً ‌الخىىًٍ ‌في ‌ألاطماء ‌اإلاىـىبت ‌هدى ‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى﴿ ‌ َو َ‪َ ٠‬‬
‫َ‬
‫﴿‌ل ِْ ُظ َ‬ ‫ُم َ‬ ‫َُ ِل ً‬
‫ىا‌ط َى ًاء‌﴾‌(‌آ‪ُ‌٤‬مسان‪‌ .)003/‬‬ ‫ُما‌﴾‌(‌اليظاء‪‌)07/‬‬ ‫ا‌خ ِ‪ً ١‬‬
‫َ َ َّ َ‬
‫‪ ‬و‪٠‬الى‪ُ‌ٙٛ‬لى‌خسٖ‌اإلاد‌املحروٖ‌وؿال‌جسلـا‌مً‌الخ‪ٜ‬اء‌الظا‪ٟ‬ىين‌هدى‌﴿ذا‪ٛ‬ا‌الص َج َس ‌ة﴾‌‬
‫‌آم ُىىا﴾‌‬ ‫ًً َ‬ ‫‌الدازل َين﴾ ‌(الخدسٍم‪ًَ ﴿‌ ،)01/‬ا َ‌ؤ ُّي َها َّ‌الر َ‬ ‫‌الى َاز َ‌م َّ َّ‬ ‫‌اد ُز َال َّ‬ ‫ُل ْ‬ ‫(ألاُسٖ‪َ ‌ ،)88/‬‬
‫﴿و ِ‪َ ٛ‬‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َّ‬ ‫ْ َ ُ َّ‬
‫اك ِسي ‌اإلا ْس ِج ِد‌‬ ‫ى‌َّللا﴾‌(الب‪ٜ‬سة‪﴿‌ ،)849/‬خ ِ‬ ‫ألاه٘ا‪ُ ﴿‌ ،)38/٤‬مال‪‌ِ ٛ‬‬ ‫(الب‪ٜ‬سة‪َ ﴿‌ ،)014/‬وِإذ ‌‪ٛ‬الىا‌الل ُه َّ‌م﴾‌( ‌‬
‫ي‌الـ ْ‌ُد َ‌و َؤ ْه ُخ ْم ُ‬ ‫ّ‬ ‫َْ‬ ‫ال َح َس ِ ‌‬
‫ْ‬
‫‌خ ُس ٌم‌﴾‌(اإلااثدة‪‌ .)0/‬‬ ‫ام﴾‌(الب‪ٜ‬سة‪ٓ﴿‌،)096/‬ي َر ُ‌م ِد ِل َّ ِ‬
‫ََ َ‬ ‫ََ‬
‫ين﴾‌(‌‬ ‫‪ ‬و‪٠‬الى‪ُ‌ٙٛ‬لى‌ألال٘اث‌الظبّ‌وهي‪‌﴿‌‌ :‬ؤها‌﴾‌خُث‌حاءث‌هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‪‌﴿‌،‬ؤها‌ه ِر ًٌس ُ‌م ِب ٌ ‌‬
‫ُّ ُ َ َّ َ‬ ‫ا‌َ َى َّ ُ‬
‫﴿‌ل‪َّ ١‬ى ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫الس ُط ‌‬
‫ىال‪‌،‬‬ ‫‌َّللا َ‌زِّبي﴾‌(‌ال‪١‬ه‪‌،)38/ٙ‬و﴿الٌىىها‪‌،‬‬ ‫الِى‪١‬بىث‪‌،)51/‬و﴿ل ِ‪١‬ىا﴾‌مً‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌ ِ‬

‫‪7‬‬
 ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬
‫ُال﴾‌في‌آلاًاث‌(‪‌،67‌،66‌،01‬مً‌طىزة‌ألاخصاب)‌و‌﴿‌‪َ ٛ‬ى ِاز ٍَسا‌﴾‌مً‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿‌‪٠‬اه ْذ‌‪َ ٛ‬ى ِاز ٍَسا‌‬ ‫الظ ِب ‌‬
‫َ َْ ً‬ ‫َّ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ََ َ‬
‫ًٍ َ‌طال ِط َل َ‌وؤٓالال َ‌و َط ِِ ًيرا‌﴾‌(‌‬ ‫ا‌لل‪٢‬ا ِٗ ِس‬
‫﴿بها‌ؤُخده ِ‬
‫ِ‬ ‫مً‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‬ ‫﴾‌‬‫ال‬ ‫﴾‌(‌ؤلاوظان‪‌،)05/‬و﴿‌طال ِط‬
‫ؤلاوظان‪‌)4/‬في‌ؤخد‌وحهيها‪‌ .‬‬
‫ان ِ‌ب ِه‌‬ ‫‪ -3‬ؤن ‌ً‪٢‬ىن ‌زابخا ‌وؿال ‌ال ‌و‪٘ٛ‬ا‪ٟ‌ ،‬مد ‌َاء ‌الـلت ‌في ‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى ‌﴿ َب َلى ‌ب َّن َ َّب ُه َ‌‪َ ٠‬‬
‫ِ ‌ز‬
‫َب ِـ ًيرا﴾(الاوؼ‪ٜ‬ا‪‌ .)05/ٚ‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلاذود اإلالحلت باإلاذ الؼبيعي(ألاصلي)؟‬
‫ج‪ً /‬لحم باإلاذ الؼبيعي ( ألاصلي) ؤهىاع مً اإلاذود اهؼبم عليها ششغ اإلاذ الؼبيعي (‬
‫ألاصلي)‪ ،‬فلم ًإث بعذ حشف اإلاذ فيها َمض ؤو ظىىن‪ ،‬ولها ؤحيام اإلاذ الؼبيعي‪ ،‬فخمذ بملذاس‬
‫حشهخين فلؽ وهي‪:‬‬
‫‪ -0‬مد‌ؤل٘اث‌(حي‌ههس) ‌‬
‫‪ -8‬مد‌الِىق ‌‬
‫‪ -3‬مد‌الخم‪١‬ين ‌‬
‫‪ -4‬مد‌الـلت‌الـٔسي‌ ‌‬
‫‪ -5‬مد‌البد‪‌ ٤‬‬
‫ط‪ /‬ما مذ (ؤلفاث ػهش)؟‬
‫ج‪‌ /‬وهي ‌الحسوٖ ‌الهجاثُت ‌في ‌ٗىاجذ ‌بِم ‌طىز ‌ال‪ٜ‬سآن ‌التي ‌زطمها ‌في ‌اإلاصح‪ُ‌ ٙ‬لى ‌خسٖ‌‌‌‬
‫واخد‪‌،‬ولٌ٘ها‌خسٗان‌الثاوي‌منهما‌خسٖ‌مد‪ُٗ‌،‬ىو‪‌ٝ‬بها‌َ‪١‬را﴿‌خا‪ً‌،‬ا‪‌،‬ها‪‌،‬زا‪َ‌،‬ا﴾‌وؤًلا‌﴿هه﴾‌‬
‫و﴿‌خم﴾‌و﴿ٌع﴾‌و﴿الس﴾‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما مذ العىض؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪٢ً‌/‬ىن ‌في‌ألال‪‌ٙ‬التي‌ًى‪‌ٙٛ‬بها‌ُىكا‌ًُ‌الخىىًٍ‌في‌ال‪٢‬لماث‌التي‌آزسَا‌جىىًٍ‌ال٘خذ‌﴿ َو َ‪َ ٠‬‬
‫ان‌‬
‫اء﴾(آ‪ُ‌٤‬مسان‪‌ .)003/‬‬ ‫ُما﴾(ال٘خذ‪َ ﴿‌)4/‬ل ِْ ُظ َ‬
‫ىا‌ط َى ً‌‬ ‫ُم َ‬
‫ا‌خ ِ‪ً ١‬‬ ‫َّ ُ‬
‫َّللا َ‌ُ ِل ً‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي مذ العىض بهزا الاظم؟‬
‫ج‪ /‬ألن حشف اإلاذ ُٗه‌ُىكا‌ًُ‌الخىىًٍ‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما معخثىياث مذ العىض؟‬
‫ً‬ ‫َ ً‬
‫ج‪ٌ‌ /‬ظدثنى ‌مً ‌ذل‪‌ ٣‬جاء ‌الخإهِث ‌اإلاىىهت ‌بال٘خذ‪‌ ،‬هدى ‌﴿ال ِٓ َُ ‌ت﴾ ‌و﴿ َم َد َّب ‌ت﴾ ‌ٗةهىا ‌ه‪ُ‌ ٜٙ‬ليها‌‬
‫َ‬
‫بدرٖ‌الخىىًٍ‌وابدا‪‌٤‬الخاء‌َاء‌طا‪ٟ‬ىت؛‌َ‪١‬را‌﴿ال ِٓ َُه﴾‌و﴿ َم َد َّبه﴾‪‌ ‌.‬‬

‫‪8‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ؤما ‌ألاطماء ‌اإلا‪ٜ‬ـىزة ‌هدى﴿ ُط ًدي﴾ ‌و﴿ َُ ًدي﴾ ‌ٗاإلاد‌ٗيها ‌ُىد ‌الى‪ُ‌ ٙٛ‬ليها ‌هبُعي‪‌ ،‬وذل‪‌ ٣‬ألن‌‌‬
‫ألال‪‌ ٙ‬اإلا‪ٜ‬ـىزة ‌في ‌آزسَا ‌خرٗذ ‌وؿال ‌لىحىد ‌الخىىًٍ‪ٗ‌ ،‬ةذا ‌و‪٘ٛ‬ىا ‌ُليها ‌هدرٖ ‌الخىىًٍ ‌وه‪‌‌ٜٙ‬‬
‫باألل‪‌ٙ‬التي‌هي‌ؤؿل‌في‌ال‪٢‬لمت‪‌ .‬‬
‫ط‪/‬ما مذ الخمىين؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪ً‌ /‬ىحد ‌ في ‌ال‪٢‬لماث ‌التي ‌ٗيها ‌ًاءان ‌مخخالُخان‪‌ ،‬ألاولى ‌مؼددة ‌م‪١‬ظىزة ‌والثاهُت ‌طا‪ٟ‬ىت‪ٗ‌ ،‬مد‌‬
‫َ َ ُ ّ ُ ْ َ َّ َ َ ُّ َ‬
‫ىا‌بإ ْخ َظ ًَ ِ‌م ْن َها‌﴾ ‌(‌‬
‫الخم‪١‬ين‌في‌الُاء‌الثاهُت‌ؤي‌الظا‪ٟ‬ىت‪‌،‬هدى ‌‪ٛ‬ىله‌حِالى ‌﴿وِإذا‌خ ُِِخم ِ‌بخ ِدُ ٍت ‌ٗدُ ِ‬
‫ْ َ َ َْ‬ ‫َ َّ‬ ‫ا‌‪َ ْ َ ْ َ َ ّ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ ٛ‬‬ ‫َ َ َ‬
‫ى‌َّللا﴾‌(الـ‪َ ﴿‌،)04/ٙ‬وِإذ‌ؤزرها‌‬ ‫ا‪ُِ‌ِ ٤‬س ى‌ابً‌م ْسٍم ِ‌للحى ِ‌ازٍِين‌مً‌ؤهـ ِازي ِ‌بل ِ‬ ‫اليظاء‪ٟ‌﴿‌‌،)86/‬م‬
‫َ َ‬
‫‌الى ِب ُِّ َين ِ‌مُثا‪ُ ٛ‬ه ْم‌﴾ ‌‬
‫(ألاخصاب‪‌ .)7/‬‬ ‫م ًَ َّ‬
‫ِ‬
‫ط‪ /‬ما ظبب حعميت مذ الخمىين؟‬
‫َّ‬
‫ج‪‌/‬ألن‌وحىد‌الُاء‌اإلاؼددة‌م‪‌ً١‬الُاء‌الظا‪ٟ‬ىت‌في‌الىو‪‌ .ٝ‬‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‬
‫ط‪ /‬ما ملحلاث مذ الخمىين؟‬
‫َُ َ َ ُ‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬بذا‌ججاوزث‌واوان‌ ؤو‌ًاءان‌ألاولى‌خسٖ‌مد‌والثاهُت‌مخدس‪ٟ‬ت‌هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿آمىىا‌وُ ِملىا﴾‌‬
‫ىا‌َّللا‌﴾‌(آ‪ُ‌٤‬مسان‪﴿‌،)811/‬ف َ‬ ‫وا‌و َزاب ُو َ‬
‫ىا‌و َّاج ُ‪َ َّ ٜ‬‬ ‫ؿاب ُس َ‬ ‫‌آم ُى ْ‬
‫ىا‌اؿب ُر َ‬
‫وا‌و َ‬ ‫ا‌الر َ‬‫َ َ ُّ َ َّ‬
‫ي‌ً ْى ٍ ‌م‌﴾‌‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ًً َ‬ ‫(ًىوع‪ً﴿‌،)4/‬ا‌ؤيه ِ‬
‫ض﴾ ‌(الىاض‪ٗ‌ ‌،)5/‬ال‌مً‌جم‪١‬ين‌الىاو‌والُاء‌اإلادًخين‌لئال‌ًددر‌بدٓام‪‌،‬‬ ‫(‌اإلاِازج‪َّ ﴿‌،)4/‬ال ِر ُ‬
‫ي‌ً َى ْط ِى ُ ‌‬
‫ُٗرَب‌اإلاد‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما مذ الصلت الصغشي مع بيان اإلالذاس؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪٢ً‌/‬ىن ‌َرا‌اإلاد‌بذا‌و‪ِٛ‬ذ‌َاء‌اللمير‌التي‌ً‪١‬نى‌بها‌ًُ‌اإلا٘سد‌اإلار‪ٟ‬س‌الٔاثب(َاء‌ال‪١‬ىاًت)‌‬
‫اإلالمىمت‌ؤو‌اإلا‪١‬ظىزة‌بين‌مخدس‪ٟ‬ين‌لِع‌زاهيهما‌َمصا‪ٗ‌،‬دؼبّ‌خس‪ٟ‬تها‌لُخىلد‌ًُ‌ال‪١‬ظسة‌ًاء‌وًُ‌‬
‫َ‬ ‫اللمت‌واو‪‌،‬وذل‪‌٣‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿‌‌ب َل ٰى ‌ب َّن َ َّب ُه َ‌‪َ ٠‬‬
‫ان ِ‌ب ِه َ‌ب ِـ ًيرا‌﴾(الاوؼ‪ٜ‬ا‪‌ )05/ٚ‬و‪ٛ‬ىله‌﴿ ‌ ِب َّها‌ه ْد ًُ‌‬ ‫َ ِ ‌ز‬
‫ً‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ ْ َ ّ ْ‬
‫ا‌الر‪َ ٟ‬س َ‌وِإ َّها‌ل ُه‌ل َحا ٌِٗىن‌﴾(الحجس‪ُٗ‌،)9/‬ىو‪‌ٝ‬بها‌َ‪١‬را‌(‌بلى‌بن‌زبهى‌‪٠‬ان‌بهي‌بـيرا)‪(‌،‬وإها‌لهى‌‬ ‫هصلى ِ‬
‫لحاٌٗىن)‪‌ .‬‬
‫‪ ‬م‪ٜ‬داز‌مد‌الخم‪١‬ين‌خس‪ٟ‬خين‌خا‪‌٤‬الىؿل‪‌ .‬‬
‫ض‪‌/‬ما‌ُالمت‌الـلت‌الـٔسي‌في‌اإلاصح‪ٙ‬؟ ‌‬
‫‌‌ج‪‌/‬وُالمخه‌في‌اإلاصح‪‌ٙ‬وكّ‌واو‌ؿٔيرة‌بِد‌الهاء‌بن‌‪٠‬اهذ‌ملمىمت‪‌،‬ووكّ‌ًاء‌ؿٔيرة‌‬
‫مسدودة‌بلى‌الخل‪‌ٙ‬بِدَا‌بن‌‪٠‬اهذ‌م‪١‬ظىزة‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وال‪ٜ‬اُدة‌الِامت‌في‌زواًت‌خ٘ف‌ؤن‌جىؿل‌‪٠‬ل‌َاء‌‪ٟ‬ىاًت‌بدسٖ‌مد‌مجاوع‌لحس‪ٟ‬تها‪‌،‬وٍمد‌‬
‫بم‪ٜ‬داز‌خس‪ٟ‬خين‪‌،‬وذل‪‌٣‬بذا‌و‪ِٛ‬ذ‌بين‌مخدس‪ٟ‬ين‌لِع‌زاهيهما‌َمصة‪‌ .‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ط‪ /‬ما معخثىياث مذ الصلت الصغشي؟‬
‫ُْ‬ ‫ْ‬ ‫‪‌َ ٙ‬ل ُه ْ‌ال َِ َر ُ‬
‫اب َ‌ً ْى َم‌ال ِ‪َ َُ ٜ‬ام ِت َ‌و ٍَسل ْد‌‬
‫ُ َ َ ْ‬
‫‪ -1‬بذا‌و‪ِٛ‬ذ‌َاء‌ال‪١‬ىاًت‌بين‌طا‪‌ًٟ‬ومخدس‪‌ٞ‬هدى‌﴿‌ًلاُ‬
‫ً‬
‫ِٗ ُِه ُ‌م َهاها‌﴾‌ٗةن‌خ٘ف‌وؿل‌﴿ ِٗ ِ‌‬
‫ُه﴾‪.‬‬
‫‌﴿وِإن‌‬‫‪ -2‬بذا ‌و‪ِٛ‬ذ ‌َاء ‌ال‪١‬ىاًت ‌بين ‌مخدس‪ٟ‬ين‪ٗ‌ ،‬ةن ‌خ٘ف ‌‪ٛ‬سؤَا ‌باللم ‌دون ‌ؿلت ‌هدى ‌ َ‬
‫َ ْ ُُ َْ َ َُ‬
‫ك ُه‌ل‪ْ ١‬م﴾‪.‬‬‫حؼ‪١‬سوا‌ًس‬
‫‪ً‌ ‬لح‪‌ٝ‬بهاء‌ال‪١‬ىاًت‌وبالؼسون‌ه٘ظها‌َاء‌اطم‌ؤلاػازة‌﴿َرٍ﴾‌وحِامل‌مِاملتها‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما مذ البذٌ؟‬
‫ج‪َ‌/‬ى‌ؤن‌جخ‪ٜ‬دم‌الهمصة‌ُلى‌خسٖ‌اإلاد‌ُلى‌ؤال‌ً‪٢‬ىن‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌َمص‌ؤو‌ط‪٢‬ىن‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫ءام ُ‌ىىا﴾‪﴿‌ ،‬ءادم﴾‪﴿‌ ،‬بًماها﴾‪﴿‌ ،‬اوجىا﴾‪‌ ،‬و‪ٟ‬رل‪﴿‌ ٣‬اًخىوي﴾‪﴿،‬اًرن ‌لي﴾‪﴿‌ ،‬اوجمً﴾‪ُ‌ ،‬ىد‌‬
‫‌هدى ‌﴿ َ‌‬
‫الابخداء‌بها‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي بمذ البذٌ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ ج‪‌/‬ألن‌خسٖ‌اإلاد‌مبد‪‌٤‬مً‌الهمصة‌ٓالبا‪ٗ‌،‬إؿل‌ال‪٢‬لمت‌َمصجان‌ألاولى‌مخدس‪ٟ‬ت‌والثاهُت‌طا‪ٟ‬ىت‪‌،‬‬
‫ٗإبدلذ‌الهمصة‌الثاهُت(الظا‪ٟ‬ىت)‌خسٖ‌مد‌مجاوع‌لحس‪ٟ‬ت‌ألاولى‌ٗإؿل‌‪٠‬لمت ‌﴿ءامىىا﴾﴿ءؤمىىا﴾‪‌،‬‬
‫ٗإبدلذ ‌الهمصة ‌الظا‪ٟ‬ىت ‌ؤل٘ا‪‌ ،‬ألن ‌ألاولى ‌م٘خىخت‪‌ ‌ ،‬وؤؿل ‌﴿اًخىوي﴾‪﴿،‬اثخىوي﴾‪ٗ‌ ،‬إبدلذ ‌الهمصة‌‬
‫ً‬
‫الظا‪ٟ‬ىت‌ًاء‪‌،‬ألن‌ألاولى‌م‪١‬ظىزة‪‌،‬وؤؿل‌﴿اوجمً﴾‪﴿،‬ائجمً﴾‪ٗ‌،‬إبدلذ‌الهمصة‌الظا‪ٟ‬ىت‌واوا‌ألن‌ألاولى‌‬
‫ملمىمت‪‌ ‌‌‌.‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلاذ الشبيه بالبذٌ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪َ‌/‬ى‌ما‌ال‌ً‪٢‬ىن ‌خسٖ‌اإلاد‌ُٗه‌مبدال‌مً‌الهمصة‪‌،‬وذل‪‌٣‬هدى‌﴿‪ٛ‬سءان﴾ ‌﴿هبئىوي﴾‌﴿ٗاءو﴾‌﴿‌‬
‫مخ‪١‬ئين﴾‪‌،‬ؤما‌ما‌‪٠‬ان‌خسٖ‌اإلاد‌ُٗه‌مبد‪‌٤‬مً‌الهمصة‌ٗهى‌البد‪‌٤‬ألاؿلي‪‌ .‬‬
‫‪ ‬ؤما‌بذا‌‌و‪‌ّٛ‬بِد‌مد‌البد‪َ‌٤‬مص‌ؤو‌ط‪٢‬ىن‪ٗ‌،‬اإلاِخبر‌في‌اإلاد‌الهمص‌ؤو‌الظ‪٢‬ىن‌التي‌بِد‌خسٖ‌‬
‫َ‬
‫﴿و َح ُاءوا‌ؤ َب ُاَ ْم‌﴾‪﴿‌،‬بسءائا﴾‪﴿‌،‬مئاب﴾‪.‬‬ ‫‌الظببين‌وذل‪‌٣‬هدى‌﴿ءامين﴾‪َ ‌،‬‬
‫ِ‬
‫ّ‬ ‫اإلاد‪ُ‌،‬مال‌بإ‪ٛ‬ىي‬
‫ً‬
‫‪ ‬ومً‌البد‪‌٤‬ما‌ال‌ً‪٢‬ىن ‌زابخا ‌بال‌ُىد‌الابخداء‌بال‪٢‬لمت‪‌،‬وذل‪‌٣‬هدى‌﴿اًخىوي﴾‪﴿‌،‬اوجمً﴾‪‌،‬ؤما‌‬
‫َ‬
‫ت‪‌،‬وَ‪١‬را‌﴿ؤ ْم َ‌ل ُه ْم ‌ػ ْس ٌ‪‌ ٞ‬ف َّ َ‬
‫ي‌الظ َماو ِ‬
‫اث‌‬ ‫ِ ِ‬ ‫ُىد‌وؿل‌ال‪٢‬لمت‌بما‌‪ٛ‬بلها‌ٗال‌ًىو‪‌ٝ‬بال‌بهمصة‌واخدة‌طا‪ٟ‬ى‬
‫ُْ َ َ‬ ‫َ ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْاث ُخىو َ‬
‫اب ِ‌م ًْ‌‪ْ ٛ‬ب ِل َ‌َرا﴾‌(‌ألاخ‪ٜ‬اٖ‪ٗ﴿‌)4/‬ل ُُا ِ ّد‌ال ِري‌ائج ِم ًَ‌ؤ َماه َخ ُ‌ه‌﴾(‌الب‪ٜ‬سة‪‌ .)883/‬‬
‫ي‌ب ِ‪١‬خ ٍ‬
‫ِ ِ‬

‫‪01‬‬
 ‫اإلا ـذ الف ـشعي‪:‬‬

‫ط‪ /‬ما اإلاذ الفشعي؟‬

‫‌‌‌‌‌‌ ج‪‌/‬وَى‌ما‌ج‪ٜ‬ىم‌ذاث‌الحسٖ‌بدوهه‌ًخى‪ُ‌ٙٛ‬لى‌طبب‌مً‌ؤطباب‌اإلاد‪‌،‬ؤو‌َى‌اإلاد‌الصاثد‌ُلى‌‬
‫م‪ٜ‬داز‌اإلاد‌ألاؿلي‪‌ .‬‬
‫ٗةذا‌‪٠‬ان‌اإلاد‌الوبُعي‌َى‌ازباث‌خسٖ‌اإلاد‌دون ‌شٍادة‌وذل‪‌٣‬بمدٍ‌م‪ٜ‬داز‌خس‪ٟ‬خين‌ٗ‪ٜ‬ى‪ٗ‌،‬ةن‌اإلاد‌‬
‫ال٘سعي‌َى‌الصٍادة‌في‌خسٖ‌اإلاد‌ُلى‌الحس‪ٟ‬خين‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي اإلاذ فشعيا‪ ،‬وما ظببه؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌‌/‬لخ٘سُه‌ًُ‌اإلاد‌ألاؿلي‪‌،‬وألن‌ذاث‌خسٖ‌اإلاد‌‪ٛ‬اثمت‌بدوهه‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫وظببه‪‌:‬الهمص‌والظ‪٢‬ىن‪‌،‬ألن‌‪ٟ‬ال‌منهما‌ُلت‌لصٍادة‌م‪ٜ‬داز‌اإلاد‌ال٘سعي‌ُلى‌اإلاد‌الوبُعي‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلاذود الفشعيت التي ظببها الهمضوالتي ظببها العىىن؟‬
‫‪ -0‬طبب‌الهمص‌هي‪‌:‬اإلاد‌اإلاخـل‪‌،‬واإلاد‌اإلاى٘ـل‪‌،‬ومد‌الـلت‌ال‪١‬بري‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬طبب‌الظ‪٢‬ىن‌هي‪‌:‬اإلاد‌الِازق‌للظ‪٢‬ىن‪‌،‬ومد‌اللين‪‌،‬واإلاد‌الالشم‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬هم حىم للمذ الفشعي؟‬
‫‌‌‌‌‌ج‪‌‌/‬زالزت‌ؤخ‪٢‬ام‌وهي‪‌:‬الىحىب‪‌،‬الجىاش‪‌،‬اللصوم‪‌ .‬‬
‫وَرٍ‌ألاخ‪٢‬ام‌الثالزت‌اإلا‪ٜ‬ـىد‌بها‌الصٍادة‌في‌شمً‌ؿىث‌خسٖ‌اإلاد‌ُلى‌اإلاد‌الوبُعي‪ٗ‌،‬الصٍادة‌بما‌‬
‫واحبت‌وَى‌خ‪١‬م‌اإلاخـل‪‌،‬ؤو‌حاثصة‌وَى‌خ‪١‬م‌اإلاد‌اإلاى٘ـل ‌واإلاد‌الِازق‌للظ‪٢‬ىن ‌ومد‌اللين‪‌،‬ؤو‌‬
‫الشمت‌وَى‌خ‪١‬م‌اإلاد‌الالشم‌بإهىاُه‪‌ .‬‬
‫اإلاذود الفشعيت التي ظببها الهمض‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلاذ اإلاخصل؟‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫وء﴾‌﴿ ِطُئ ْ ‌‬
‫ذ﴾‪‌ .‬‬ ‫الظ َم ِ‌‬
‫اء﴾‌﴿‪ُ ٛ‬س ٍ‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌ج‪َ‌/‬ى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌َمص‌في‌‪٠‬لمت‌واخدة‪‌،‬وذل‪‌٣‬هدى‌﴿ َّ‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي اإلاذ مخصال؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬الجـا‪‌٤‬خسٖ‌اإلاد‌بظببه‌ؤي‌الهمصة‌في‌‪٠‬لمت‌واخدة‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حىم اإلاخصل وما ملذاسٍ؟‬
‫‌‌‌‌‌ج‪‌/‬خ‪١‬مه‪‌:‬الىحىب‪ُٗ‌،‬جب‌مدٍ‌شٍادة‌ُلى‌م‪ٜ‬داز‌اإلاد‌الوبُعي‌باج٘ا‪‌ٚ‬ال‪ٜ‬ساء‪‌،‬وإن‌ازخل٘ىا‌في‌‬
‫م‪ٜ‬داز‌َرٍ‌الصٍادة‪‌ .‬‬
‫ٍ‪‌ٝ‬الؼاهبُت‌لها‌خالخان‪‌،‬ؤزبّ‌او‌زمع‌خس‪٠‬اث‪‌،‬ؤما‌بذا‌جوسٗذ‌‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌ ‌وم‪ٜ‬دازٍ‪‌:‬في‌زواًت‌خ٘ف‌مً‌هس‬
‫الهمصة‌وو‪ُ‌ٙٛ‬ليها‌بالظ‪٢‬ىن‌ُٗمد‌ؤزبّ‌ؤو‌زمع‌ؤو‌طذ‌خس‪٠‬اث؛‌ألحل‌الظ‪٢‬ىن‌الِازق‪‌ .‬‬

‫‪00‬‬
 ‫ط‪ /‬ما اإلاذ اإلاىفصل؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪َ‌/‬ى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌َمص‌في‌‪٠‬لمخين‪‌،‬وذل‪‌٣‬بإن‌ً‪٢‬ىن ‌خسٖ‌اإلاد‌في‌آزس‌‪٠‬لمت‌والهمصة‌‬
‫ُ َْ ُ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ‬
‫ا‪‌ ٞ‬ال‪ْ ٢‬ىزس﴾(ال‪٢‬ىزس‪ٛ﴿‌)0/‬ىا‌ؤه ُ٘ َظ‪‌ْ ١‬م﴾‌‬ ‫في‌ؤو‪‌ ٤‬ال‪٢‬لمت‌التي‌جليها‪‌،‬وذل‪‌٣‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿ ِبها‌ؤُوُى‬
‫َ َّ‬ ‫ََُّ ُ َ‬
‫ق‌ؤ ْم ِسي ِ‌بل ‌‬
‫ى‌َّللا﴾‌(‌ٓاٗس‪‌ .)44/‬‬ ‫(الخدسٍم‪‌‌)6‌/‬و‪ٛ‬ىله‌﴿وؤٗ ِى‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي مىفصال؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬اله٘ـا‪‌ ٤‬خسٖ ‌اإلاد ‌ًُ ‌طببه ‌(ؤي ‌الهمص) ‌في ‌‪٠‬لمت ‌ؤزسي‪‌ ،‬طىاء ‌‪٠‬ان ‌الاه٘ـا‪‌ ٤‬خ‪ُُٜٜ‬ت‪‌،‬‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫‪٠‬األمثلت‌الظاب‪ٜ‬ت‌ٗدسٖ‌اإلاد‌ٗيها‌زابذ‌زوا ‌ولٌ٘ا‪‌،‬وٍم‪‌ً١‬الى‪‌ٙٛ‬اكوسازا ‌ُلى‌ال‪٢‬لمت‌ألاولى‪‌،‬ؤو‌‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫خ‪١‬ما‪‌،‬وذل‪‌٣‬بإن‌ً‪٢‬ىن ‌خسٖ‌اإلاد‌مدروٗا ‌في‌زطم‌اإلاصح‪‌ٙ‬زابخا ‌لٌ٘ا‪‌،‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى ‌﴿ ًَا‌ؤ ُّي َها‌‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫َّ َ َ ُ ُ ُ‬
‫اث َ‌ما َ‌ز َش‪َ ٛ‬ىا‪‌ْ ٟ‬م﴾ ‌( ‌الب‪ٜ‬سة‪ََ ﴿‌ )070‌ /‬ا ‌ؤه ُ‌خ ْم َ‌َ ُاال ِء ‌﴾ ‌( ‌آ‪ُ‌ ٤‬مسان‪‌)66‌ /‬‬
‫‌آمىىا ‌‪٠‬لىا ِ‌مً ‌ه ُِّ َب ِ‬ ‫ال ِرًً‬
‫﴿ً ـ ــةبساَُم﴾‪ ٗ‌،‬ـ ــ‌(ًاء)‌و(‌َا)‌وإن‌اجـلذ‌في‌زطم‌اإلاصح‪‌ٙ‬مّ‌ال‪٢‬لمت‌التي‌بِدَا‌ٗهما‌مى٘ـلخان‪‌،‬‬
‫و‪ٛ‬د‌حاء‌خسٖ‌اإلاد‌في‌آزس‌ال‪٢‬لمت‌ألاولى‌والهمصة‌في‌ؤو‪‌٤‬ال‪٢‬لمت‌التي‌جليها‪‌،‬وال‌ًصح‌الى‪ُ‌ٙٛ‬لى‌ال‪٢‬لمت‌‬
‫ألاولى‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما هىع اإلاذ في ولمت ﴿َؤالء﴾؟‬
‫ج‪ /‬فيها مذان‪:‬‬
‫ألاو‪‌:‌٤‬مى٘ـل‪‌:‬وٍخمثل‌في‌﴿‌َا‌ؤوالء)‌ٗةهه‌حاء‌بِد‌﴿َا﴾‌َمصة‌في‌‪٠‬لمت‌زاهُت‌وهي﴿‌ؤوالء﴾‪‌ .‬‬
‫الثاوي‪‌:‬مخـل‪‌:‬وٍخمثل‌في‌الىـ‪‌ٙ‬الثاوي‌مً‌‪٠‬لمت‌‌﴿ؤوالء﴾‪‌،‬خُث‌حاء‌بِد‌ألال‪َ‌ٙ‬مصة‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حىم وملذاساإلاذ اإلاىفصل؟‬
‫‌‌‌‌‌ج‪‌/‬خ‪١‬مه‪‌:‬الجىاش‌وذل‪‌٣‬لجىاش‌مدٍ‌و‪ٛ‬ـسٍ‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌وم‪ٜ‬دازٍ‪‌:‬م‪ٜ‬داز‌مدٍ‌في‌زواًت‌خ٘ف‌مً‌هسٍ‪‌ٝ‬الؼاهبُت‌ؤزبّ‌ؤو‌زمع‌خس‪٠‬اث‌ٗ‪ٜ‬ى‪‌،‬ؤما‌‪ٛ‬ـس‌‬
‫اإلاى٘ـل‌ٗلِع‌مً‌هسٍ‪‌ٝ‬الؼاهبُت‪‌،‬بهما‌مً‌هسٍ‪‌ٝ‬هُبت‌اليؼس‌في‌ال‪ٜ‬ساءاث‌الِؼس‌البً‌الجصزي‪‌،‬‬
‫وُلى‌َرا‌ٗال‌ًصح‌لل‪ٜ‬ازت ‌ال‪ٜ‬ساءة‌ب‪ٜ‬ـس‌اإلاى٘ـل‌بن‌‪٠‬ان‌ً‪ٜ‬سؤ‌مً‌هسٍ‪‌ٝ‬الؼاهبُت‪‌،‬ؤما‌بن‌ؤزاد‌‬
‫ال‪ٜ‬ساءة‌ب‪ٜ‬ـس‌اإلاى٘ـل‌ٗال‌بد‌ؤن‌ً‪٢‬ىن‌ُاإلاا‌باألخ‪٢‬ام‌اإلاترجبت‌ُلى‌ال‪ٜ‬ساءة‌ب‪ٜ‬ـس‌اإلاى٘ـل‌مً‌هسٍ‪‌ٝ‬‬
‫هُبت‌اليؼس‪‌،‬لئال‌ًدـل‌زلى‌في‌الوس‪‌ ‌‌.ٚ‬‬
‫ط‪ /‬ما مذ الصلت الىبري؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬وٍ‪٢‬ىن ‌َرا ‌اإلاد ‌بذا ‌و‪ِٛ‬ذ ‌َاء ‌ال‪١‬ىاًت ‌اإلالمىمت ‌ؤو ‌اإلا‪١‬ظىزة ‌بين ‌مخدس‪ٟ‬ين ‌ُلى ‌ؤن ‌ً‪٢‬ىن‌‬
‫اإلاخدس‪‌ٞ‬الثاوي‌َمص‪ٗ‌،‬دؼبّ‌خس‪ٟ‬تها‌لُخىلد‌مً‌اللمت‌واو‌ومً‌ال‪١‬ظسة‌ًاء‪‌،‬جمدان‌ُىد‌الىؿل‌‪٠‬اإلاد‌‬
‫َََ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ‬
‫الجاثص ‌اإلاى٘ـل‪‌ ،‬هدى‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى ‌﴿ ًَ ْد َظ ُب ‌ؤ َّن َ‌مال ُه ‌‌ؤزل َد ُ‌ٍ﴾ ‌( ‌الهمصة‪َ ﴿‌ ،)3/‬و َُ َى ُ‌ً َد ِاو ُز ٍُ ‌ؤ‪ْ ٟ٘‬سث﴾‌‬

‫‪01‬‬
 ‫ُْ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َّ‬
‫ؿ َّد َ‪‌ِ ٚ‬ب ِه‌ؤول ِئ َ‪ُ َ‌ُ ٣‬م‌اإلا َّخ ُ‪ٜ‬ىن﴾‌(‌الصمس‪ُٗ‌،)33/‬ىو‪‌ٝ‬بها‌َ‪١‬را‌(‌‬
‫الـ ْد‪‌َ ٚ‬و َ‬
‫ّ‬ ‫َ َ‬
‫(ال‪١‬ه‪﴿‌،)37/ٙ‬وال ِري‌حاء ِ‌ب ِ ِ‬
‫مالهى‌ؤزلدٍ)‪ً‌(‌،‬داوزٍ‌ؤ‪ٟ٘‬سث)‪(‌،‬وؿد‪‌ٚ‬بهي‌ؤولئ‪‌ .)٣‬‬
‫ط‪ /‬ما عالمت مذ الصلت الىبري في اإلاصحف؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬وُالمخه ‌في ‌اإلاصح‪‌ ٙ‬وكّ ‌واو ‌ؿٔيرة ‌بِد ‌الهاء ‌بن ‌‪٠‬اهذ ‌ملمىمت‪‌ ،‬ووكّ ‌ًاء ‌ؿٔيرة‌‬
‫مسدودة‌بلى‌الخل‪‌ٙ‬بِدَا‌بن‌‪٠‬اهذ‌م‪١‬ظىزة‪‌،‬ووكّ‌ُالمت‌اإلاد‌ُليها‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما مذ العاسض للعىىن؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪َ‌/‬ى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌ط‪٢‬ىن‌ُازق‌ألحل‌الى‪‌،ٙٛ‬وذل‪‌٣‬بإن‌ًى‪‌ٙٛ‬بالظ‪٢‬ىن‌ُلى‌‪٠‬لمت‌‬
‫َْ‬
‫ُم﴾‌﴿الٔ ُ٘ ُ‌‬
‫ىز﴾ ‌‬ ‫الس ِخ ِ ‌‬ ‫الس ْخ َم ِ ‌‬
‫ً﴾‌﴿ َّ‬ ‫آزسَا‌مخدس‪‌،ٞ‬وٍ‪٢‬ىن‌الحسٖ‌‪ٛ‬بل‌الازير‌خسٖ‌مد‪‌،‬هدى‌﴿ َّ‬
‫ط‪ /‬ما َى حىم اإلاذ العاسض للعىىن وما ملذاسٍ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬خ‪١‬مه‌الجىاش‪‌،‬ؤي‌ًجىش‌مدٍ‌و‪ٛ‬ـسٍ‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌وم‪ٜ‬داز‌مدٍ‌‪‌،6،4،8‬خس‪٠‬اث‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بمذ اللين؟‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫الـ ُْ ِ ‌‬
‫‪﴿‌﴾ٙ‬ش ْي ٍ‌ء﴾‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌ج‪َ‌/‬ى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اللين‌ط‪٢‬ىن‌ُازق‌ألحل‌الى‪‌،ٙٛ‬هدى‌‌﴿‪َ ٛ‬سَْ ٍ ‌‬
‫ؽ﴾‌﴿ َّ‬
‫َ‬
‫ٖ﴾‌﴿ َط ْى ٍ‌ء﴾‪‌ .‬‬
‫﴿ز ْى ٍ ‌‬
‫ط‪ /‬ما ظبب حعميخه بهزا الاظم وما هي حشوفه؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬ألن‌الحسٖ‌الري‌ًمد‌َى‌خسٖ‌لين‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌وخسوٗه‪َ‌:‬ما‌الىاو‌والُاء‌الظا‪ٟ‬ىخان‌اإلا٘خىح‌ما‌‪ٛ‬بلهما‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌وطبب‌اإلاد‌في‌الِازق‌للظ‪٢‬ىن‌واللين‪‌،‬الظ‪٢‬ىن‌الِازق‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حىم مذ اللين وما ملذاسٍ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬حاثص‪‌،‬ؤي‌ًجىش‌مدٍ‌و‪ٛ‬ـسٍ‪‌ .‬‬
‫وم‪ٜ‬داز‌مدٍ‌‪‌6،4،8‬خس‪٠‬اث‌ ‌‬
‫ط‪ /‬ما َى الاخخالف بين مذ اللين ومذ العاسض للعىىن؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬الازخالٖ‌َى‌ؤن‌مد‌اللين‌ُىد‌الىؿل‌ال‌ًمد‌مول‪ٜ‬ا‪‌،‬بهما‌ٌِامل‌مِاملت‌الحسوٖ‌الصحُدت‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ؤما ‌اإلاد ‌الِازق ‌للظ‪٢‬ىن ‌ُٗـبذ ‌ُىد ‌الىؿل ‌مً ‌‪ٛ‬بُل ‌اإلاد ‌الوبُعي ‌لصوا‪‌ ٤‬طبب ‌اإلاد‪‌ ،‬وَى‌‬
‫الظ‪٢‬ىن‌الِازق‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪02‬‬
 ‫اإلاـ ـ ـذ ال ـ ـالصم‬

‫ط‪ /‬ما اإلاذ الالصم ؟‬

‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وَى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌ؤو‌اللين‌خسٖ‌طا‪‌ًٟ‬ط‪٢‬ىها‌الشما‌وؿال‌و‪٘ٛ‬ا‌في‌‪٠‬لمت‌واخدة‌ؤو‌في‌‬
‫خسٖ‌مً‌خسوٖ‌ٗىاجذ‌الظىز‪‌ .‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ َ ُّ ّ‬ ‫ْ َ َّ ُ‬ ‫ْ َ ََْ َ َْ َ َْ ُ‬
‫ي‌َّللا﴾ ‌(‌‬
‫ي‌ف ِ‌‬ ‫وذل‪‌٣‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿آْلن ‌و‪ٛ‬د ‌ُـِذ ‌‪ٛ‬بل﴾‌(‌ًىوع‪‌ ﴿)90/‬الحا‪‌ ٛ‬ت﴾‌﴿‪ٛ‬ا‪‌ ٤‬ؤجداح ِىو ِ‬
‫ألاوِام‪﴿‌)81‌/‬ؾ﴾‌﴿ن﴾‌﴿‪‌ .﴾ٚ‬‬
‫‌‌‌‌‌‌ٗ‪ٜ‬ىلىا‌في‌(‌‪٠‬لمت‌واخدة)‌زسج‌به‌ما‌بذا‌‪٠‬ان‌خسٖ‌اإلاد‌في‌آزس‌‪٠‬لمت‌والظ‪٢‬ىن‌الالشم‌في‌ؤو‪‌٤‬ال‪٢‬لمت‌‬
‫التي‌جليها‪٘ٗ‌،‬ي‌َرٍ‌الحالت‌ًخِين‌خرٖ‌خسٖ‌اإلاد‌جسلـا‌مً‌الخ‪ٜ‬اء‌الظا‪ٟ‬ىين‪‌،‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َّ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ‬
‫‌َّللا َ‌ول ًدا ُ‌ط ْ‌ب َداه ُ‌ه﴾ ‌( ‌الب‪ٜ‬سة‪﴿‌ )066/‬آْل َن َ‌و‪ْ ٛ‬د‌‬ ‫﴿ٗل َّما ‌ذا‪ٛ‬ا ‌الص َج َسة﴾ ‌(ألاُساٖ‪﴿‌ )88/‬و‪ٛ‬الىا ‌اجسر‬
‫َ َ َ‬
‫ـ ِْ َذ‌‪ْ ٛ‬ب ُل﴾‌(الب‪ٜ‬سة‪‌ .)096/‬‬ ‫ُ‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي الصما؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬للصوم‌طببه‪‌،‬وَى‌الظ‪٢‬ىن‌الثابذ‌وؿال‌وو‪٘ٛ‬ا‪‌،‬ؤو‌للصوم‌مدٍ‌طذ‌خس‪٠‬اث‌ُىد‌حمُّ‌ال‪ٜ‬ساء‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حىم اإلاذ الالصم وما ملذاسٍ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬خ‪١‬مه‌اللصوم‪‌،‬وم‪ٜ‬دازٍ‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌،‬مً‌ٓير‌زالٖ‌بين‌ال‪ٜ‬ساء‌في‌ذل‪‌٣‬بال‌﴿ُين﴾‌في‌ٗاجدت‌‬
‫طىزحي‌مسٍم‌والؼىزي‌و﴿مُم﴾‌في‌ٗاجدت‌آ‪ُ‌٤‬مسان‪‌ ‌.‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام اإلاذ الالصم؟‬
‫‌‌‌‌‌ج‪ً‌/‬ى‪ٜ‬ظم‌اإلاد‌الالشم‌بلى‌‪ٛ‬ظمين‪‌ :‬‬
‫اإلاذ الالصم اليلمي‪‌:‬وَى‌ما‌‪٠‬ان‌في‌‪٠‬لمت‌مً‌‪٠‬لماث‌ال‪ٜ‬سآن‌ال‪١‬سٍم‪‌ .‬‬
‫اإلاذ الالصم الحشفي‪‌:‬وَى‌ما‌‪٠‬ان‌في‌خسٖ‌مً‌خسوٖ‌ٗىاجذ‌الظىز‪‌ .‬‬
‫‌وٍى‪ٜ‬ظم‌اإلاد‌ال‪٢‬لمي‌بلى‌‪ٛ‬ظمين‌َما‪‌ :‬‬
‫‪ ‬اإلاذ الالصم اليلمي املخفف‪:‬‬
‫‌‌‌‌‌‌وَى‌ؤن‌ً‪‌ّٜ‬بِد‌خسٖ‌اإلاد‌خسٖ‌طا‪‌ًٟ‬ط‪٢‬ىها‌الشما‌في‌‪٠‬لمت‌واخدة‌ٓير‌مدٓم‌ُٗما‌بِدٍ‪‌،‬ؤي‌‬
‫ٓير‌مؼدد‪‌ ‌.‬‬
‫ْ َ‬ ‫ْ‬
‫ولم‌ًخد‪‌ٜٝ‬ذل‪‌٣‬بال‌في‌‪٠‬لمت‌واخدة‌وهي‌﴿آْل َن﴾‌‪ٟ‬سزث‌مسجين‌في‌طىزة‌ًىوع‌في‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿آْل َن َ‌و‪ْ ٛ‬د‌‬
‫ًً ‌﴾‌(‌‬ ‫ـ ِْ َذ َ‌‪ْ ٛ‬ب ُل َ‌و ُ‪ْ ٟ‬ى َذ ‌م ًَ ْ‌اإلاُ ْ٘ظد َ‬
‫ُ‪ْ ٟ‬ى ُخ ْم ‌به َ‌ح ْظ َخ ْعج ُلى َ ‌ن﴾‌(‌ًىوع‪‌ ‌ )50/‬و‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿ ْآْل َن َ‌و َ‪ْ ٛ‬د َ‌ُ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ًىوع‪‌ .)90/‬‬
‫ظبب حعميخه باملخفف‪‌:‬لخ٘ت‌الىو‪‌ٝ‬به‌لخلىٍ‌مً‌الدؼدًد‪‌ .‬‬

‫‪03‬‬
 ‫‪ ‬اإلاذ الالصم اليلمي اإلاثلل‪.‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌وَى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌خسٖ‌طا‪‌ًٟ‬ط‪٢‬ىها‌الشما‌في‌‪٠‬لمت‌واخدة‌مدٓم‌ُٗما‌بِدٍ‪‌،‬ؤي‌ًإحي‌‬
‫ان ‌﴾‌﴿ ‌ َّ ُ‬ ‫َ ُ َ ُّ‬
‫اح ّىوي‌﴾ ‌ َ‬
‫﴿‌ح ٌّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ ّ َ‬
‫آَّلل‌‬ ‫بِد‌خسٖ‌اإلاد‌خسٖ‌مؼدد‪‌،‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌﴿ ‌الل ِالين ‌﴾ ‌﴿ ‌الو َّامت ‌﴾ ‌﴿ ‌ؤجد ِ‬
‫َّ َ‬
‫﴾﴿‌آلر‪َ ٟ‬سٍْ ًِ‌﴾‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌والحسٖ‌اإلاؼدد‪ُ‌:‬بازة‌ًُ‌خسٗين‌مخمازلين‌ألاو‪‌٤‬طا‪‌ًٟ‬ط‪٢‬ىها‌الشما‌والثاوي‌مخدس‪‌ .ٞ‬‬
‫طبب‌حظمُخه‌باإلاث‪ٜ‬ل‪‌:‬لث‪ٜ‬ل‌الىو‪‌ٝ‬به‌ألن‌الحسٖ‌الري‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌خسٖ‌مؼدد‪‌ .‬‬
‫اإلاذ الالصم الحشفي وٍىلعم إلى كعمين‪:‬‬
‫‪ ‬اإلاذ الالصم الحشفي املخفف‪:‬‬
‫ً ً‬
‫الشما‌في‌خسٖ‌مً‌خسوٖ‌ٗىاجذ‌الظىز‌ج‪ٜ‬خط ي‌‬
‫طا‪‌ًٟ‬ط‪٢‬ىها‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وَى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌خسٖ‌‬
‫ؤخ‪٢‬ام‌الخجىٍد‌ُدم‌ادٓامه‌ُٗما‌بِدٍ‪‌،‬هدى‌الالم‌مً‌﴿الس﴾‌﴿الم﴾‌﴿اإلاس﴾‌﴿‪﴿‌﴾ٚ‬ؾ﴾‪‌ ‌.‬‬
‫وظبب حعميخه مخففا‪‌:‬لخ٘ت‌الىو‪‌ٝ‬به‌وذل‪‌٣‬لخلىٍ‌مً‌الدؼدًد‪‌ .‬‬
‫‪ ‬اإلاذ الالصم الحشفي اإلاثلل‪:‬‬
‫ً ً‬
‫الشما‌في‌خسٖ‌مً‌خسوٖ‌ٗىاجذ‌الظىز‌ج‪ٜ‬خط ي‌‬
‫ط‪٢‬ىها‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ وَى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌خسٖ‌طا‪‌ًٟ‬‬
‫ؤخ‪٢‬ام‌الخجىٍد‌بدٓامه‌ُٗما‌بِدٍ‪ُٗ‌،‬يخج‌ًُ‌ؤلادٓام‌الدؼدًد‪‌،‬هدى‌﴿الم﴾‌﴿هظم﴾‪‌ .‬‬
‫وطبب‌حظمُخه‌مث‪ٜ‬ال‪‌:‬لث‪ٜ‬ل‌الىو‪‌ٝ‬به‌لدؼدًد‌الحسٖ‌الري‌بِد‌خسٖ‌اإلاُم‪‌ .‬‬
‫ض‪‌/‬ما‌خسوٖ‌اإلاد‌الالشم‌الحسفي‌وما‌م‪ٜ‬داز‌مدٍ؟ ‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬خسوٖ ‌اإلاد ‌الالشم ‌الحسفي ‌مجمىُت ‌في ‌خسوٖ ‌(ه‪ٜ‬ف ‌ُظل‪١‬م) ‌وَرٍ ‌الحسوٖ ‌حمُِها‌‬
‫هجائَا‌زالزت‌ؤخسٖ‌ؤوطوها‌وَى‌الحسٖ‌الثاوي‌خسٖ‌مد‌والحسٖ‌الثالث‌طا‪‌ًٟ‬ط‪٢‬ىها‌الشما‪‌،‬هدى‌‌‬
‫﴿‪ٛ‬اٖ﴾‪﴿‌،‬ؿاد﴾‌وذل‪‌٣‬ألن‌‌خسوٖ‌ٗىاجذ‌الظىز‌مبيُت‌ُلى‌الظ‪٢‬ىن‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌وؤخسٖ‌(ه‪ٜ‬ف‌ُظل‪١‬م)‌جمد‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌،‬بال‌خسٖ‌﴿ُين﴾‌في‌ٗاجدت‌طىزحي‌مسٍم‌والؼىزي‪‌،‬‬
‫ُٗ٘ه‌اإلاد‌ؤزبّ‌ؤو‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬إلاارا جمذ لفظت ﴿عين) ؤسبع ؤو ظذ حشواث ؟‬
‫ج‪ /‬ألن الحشف الزي ًمذ فيها َى حشف لين وليغ حشف مذ فلصشث مشجبخه عً مشجبت‬
‫حشف اإلاذ‪.‬‬
‫ط‪ /‬هيف ًلشؤ حشف ﴿اإلايم﴾ في لفظت ﴿ اإلام﴾ في فاجحت ظىسة آٌ عمشان؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ ج‪ُ‌/‬ىدما‌جىؿل‌باْلًت‌التي‌بِدَا‌ٗةنها‌جدس‪‌ٞ‬بال٘خذ‌جسلـا‌مً‌الخ‪ٜ‬اء‌الظا‪ٟ‬ىين‪‌،‬وازخير‌ال٘خذ‌‬
‫لث‪ٜ‬ل‌ال‪١‬ظسة‌بِد‌الُاء‌ولخ٘سُم‌لٍ٘‌الجاللت‌مىاطبت‌لخ٘سُم‌مِىاٍ‪‌ .‬‬

‫‪04‬‬
 ‫ٗيها‌ُىدثر‌وحهان‪‌ ‌‌:‬‬
‫ٍ‬ ‫‌و‬

‫‪ -0‬مدَا‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌،‬وذل‪‌٣‬اُخدادا‌باألؿل‌وُدم‌الاُخداد‌بال٘خدت‌الِازكت‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬مدَا‌خس‪ٟ‬خان‪‌،‬اُخدادا‌بال٘خدت‌الِازكت‌ُلى‌اإلاُم‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌ؤما‌في‌خالت‌الى‪ُ‌ٙٛ‬لى‌﴿الم﴾‌ُٗخِين‌مدَا‌طذ‌خس‪٠‬اث‌بال‌زالٖ‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلاذ الالصم الحشفي الشبيه باإلاثلل‪ ،‬وإلاارا ظمي شبيها باإلاثلل؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وَى‌ؤن‌ًإحي‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌خسٖ‌طا‪‌ًٟ‬ط‪٢‬ىها‌الشما‌في‌خسوٖ‌ٗىاجذ‌الظىز‌ج‪ٜ‬خط ي‌ؤخ‪٢‬ام‌‬
‫الخجىٍد ‌بز٘ائٍ ‌ُىد ‌الحسٖ ‌الري‌بِدٍ ‌ُىد ‌الىؿل‪‌،‬ولم ‌ًىحد ‌مىه ‌في ‌ال‪ٜ‬سآن ‌ال‪١‬سٍم ‌بال ‌ؤزبِت‌‬
‫مىاكّ‪‌،‬وهي‪ُ﴿‌:‬ين﴾‌في‌ٗاجدت‌طىزحي‌مسٍم‌والؼىزي‌و﴿طين﴾‌مً‌ٗاجدت‌طىزحي‌الىمل‌والؼىزي‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ظمي شبيها باإلاثلل‪‌:‬لىحىد‌بِم‌الث‪ٜ‬ل‌في‌الىو‪‌ٝ‬به‌ل‪٢‬ىن‌الحسٖ‌الري‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌مس٘ي‪‌‌،‬‬
‫و‪ٛ‬د‌ؤلح‪ٟ‌ٝ‬ثير‌مً‌ال‪١‬خاب‌َرا‌الىىَ‌باإلاد‌الالشم‌الحسفي‌املخ٘‪‌،ٙ‬ألن‌الحسٖ‌الري‌بِد‌خسٖ‌اإلاد‌‬
‫ٓير‌مدٓم‌في‌الحسٖ‌الري‌بِدٍ‪‌ .‬‬
‫‌والحسوٖ ‌الهجاثُت ‌في ‌ٗىاجذ ‌الظىز ‌ًجمِها ‌ُبازة ‌( ‌ؿله ‌سحيرا ‌مً‌‪ٛ‬وِ‪‌ ،)٣‬ؤو ‌( ‌هس‪‌ ٚ‬طمِ‪‌٣‬‬
‫الىـُدت)‪‌،‬ؤو‌(‌هف‌خ‪ُ١‬م‌‪ٛ‬اهّ‌له‌طس)‪‌ ‌.‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام حشوف فىاجح العىس؟‬
‫‪ -0‬ما‌ال‌ًمد‌مول‪ٜ‬ا‌وَى‌ألال‪‌ .ٙ‬‬
‫‪ -8‬ما‌ًمد‌مدا‌هبُُِا‌ب‪ٜ‬دز‌خس‪ٟ‬خين‌وهي‌خسوٖ‌(حي‌ههس) ‌‬
‫‪ -3‬ما‌ًمد‌خس‪ٟ‬خين‌ؤو‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌،‬وَى‌مُم‌آ‪ُ‌٤‬مسان‌وؿال‪‌ .‬‬
‫‪ -4‬ما‌ًمد‌ؤزبّ‌ؤو‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌،‬وَى‌خسٖ‌الِين‪‌ .‬‬
‫‪ -5‬ما ‌ًمد ‌مدا ‌الشما ‌(‪6‬خس‪٠‬اث)وهي ‌خسوٖ ‌( ‌ه‪ٜ‬ف ‌ُظل‪١‬م) ‌ُدا ‌(َ) ‌و(م) ‌آ‪ُ‌ ٤‬مسان ‌ُىد‌‬
‫وؿلها‌بما‌بِدَا‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بمذ الفشق؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬وٍ‪٢‬ىن ‌في‌ألال‪‌ٙ‬اإلابدلت‌مً‌الهمصة‪‌،‬وذل‪ُ‌٣‬ىد‌دزى‪َ‌ ٤‬مصة‌الاطخ٘هام‌ُلى‌اطم‌مِسٖ‌بإ‪‌٤‬‬
‫َّ َ‬
‫الخِسٍ‪‌،ٙ‬خُث‌جب‪ٜ‬ى‌َمصة‌الىؿل‌وال‌جدرٖ‪‌،‬وب‪ٜ‬ائَا‌لل٘س‪‌ٚ‬بين‌الاطخ٘هام‌والخبر‪‌،‬هدى‌﴿آلر‪َ ٟ‬سٍْ ِ ‌‬
‫ً‌‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫آَّلل﴾‌آلاًت‌‬ ‫﴾في‌آلاًخين‌‪044،043‬مً‌طىزة‌ألاوِام‪‌،‬و﴿آْل َ ‌ن﴾‌في‌آلاًخين‌‪50،90‬مً‌طىزة‌ًىوع‪‌،‬و﴿ ُ‌‬
‫‪‌59‬مً‌طىزة‌ًىوع‌وآلاًت‌‪‌59‬مً‌طىزة‌الىمل‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما هي ؤوحه اللشاءة في اليلماث الخاليت؟‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ‬
‫ً‌–‌آْل َن‌–‌ ُ‌‬
‫آَّلل﴾ ‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌﴿آلر‪َ ٟ‬سٍْ ِ ‌‬

‫‪05‬‬
 ‫اج٘‪‌ٝ‬ال‪ٜ‬ساء‌ُلى‌‪ٛ‬ساءة‌ال‪٢‬لماث‌الثالزت‌بىحهين‪‌ :‬‬
‫‪ -0‬ببدا‪َ‌٤‬مصة‌الىؿل‌خسٖ‌مد‪‌،‬ومدٍ‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌،‬إلاجيء‌الظ‪٢‬ىن‌الالشم‌بِدٍ‪‌،‬وَى‌مً‌باب‌‬
‫اإلاد‌الالشم‌ال‪٢‬لمي‪‌،‬والري‌ٌظمى‌ؤًلا‌مد‌ال٘س‪‌ .ٚ‬‬
‫حظهُل‌َمصة‌الىؿل‌بين‌الهمصة‌وألال‪‌،ٙ‬وال‌مد‌خُيئر‌لِدم‌وحىد‌خسٖ‌مد‪‌ .‬‬
‫ٍ‬ ‫‪-8‬‬
‫ط‪ /‬ما مشاجب اإلاذ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ ج‪‌/‬جخ٘اوث‌مساجب‌اإلادود‌‪ٛ‬ىة‌وكِ٘ا‌جبِا‌لخ٘اوث ‌ؤطبابها‪ٗ‌،‬ةذا‌‪٠‬ان‌طبب‌اإلاد‌‪ٛ‬ىٍا‌‪٠‬ان‌اإلاد‌‬
‫‪ٛ‬ىٍا‪‌،‬وإرا وان ظبب اإلاذ طعيفا وان اإلاذ طعيفا‪.‬‬
‫‪‌ -0‬ؤ‪ٛ‬ىي ‌اإلادود ‌اإلاد ‌الالشم‪‌ ،‬وذل‪‌ ٣‬لثبىث ‌طببه ‌وَى ‌الظ‪٢‬ىن ‌وؿال ‌وو‪٘ٛ‬ا‪‌ ،‬وملجُئه ‌في ‌‪٠‬لمت‌‬
‫واخدة‪‌،‬وإلحماَ‌ال‪ٜ‬ساء‌ُلى‌مدٍ‌طذ‌خس‪٠‬اث‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬اإلاد‌اإلاخـل‪‌،‬وذل‪‌٣‬لثبىث‌طببه‌وَى‌الهمصة‌وؿال‌وو‪٘ٛ‬ا‪‌،‬ومجُئه‌مّ‌خسٖ‌اإلاد‌في‌ال‪٢‬لمت‌‬
‫ه٘ظها‪‌،‬وإلحماَ‌ال‪ٜ‬ساء‌ُلى‌وحىب‌مدٍ‪‌ .‬‬
‫‪ -3‬اإلاد‌الِازق‪‌،‬وذل‪‌٣‬لثبىث‌طببه‌في‌الى‪ٜٗ‌ٙٛ‬ى‪‌،‬والحخماُه‌مّ‌خسٖ‌اإلاد‌في‌‪٠‬لمت‌واخدة‪‌ .‬‬
‫‪ -4‬اإلاد‌اإلاى٘ـل‪‌،‬وذل‪‌٣‬لثبىث‌طببه‌وَى‌الهمصة‌في‌الىؿل‌ٗ‪ٜ‬ى‪‌،‬واله٘ـاله‌ًُ‌خسٖ‌اإلاد‌في‌‬
‫‪٠‬لمت‌ؤزسي‪‌،‬والزخالٖ‌ال‪ٜ‬ساء‌في‌م‪ٜ‬داز‌مدٍ‪‌ .‬‬
‫‪ -5‬مد‌البد‪‌،٤‬وذل‪‌٣‬لخ‪ٜ‬دم‌طبب‌اإلاد‪‌،‬ول‪٢‬ىهه‌مبد‪‌٤‬مً‌الهمصة‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬إرا احخمع ظببان للمذ ؤحذَما كىي وآلاخشطعيف‪ ،‬ؤي منهما هلذم؟‬
‫َ ه ُ ْ َ ُ ُ ْ ُ َْ‬
‫ج‪ /‬عمل باللىي وؤلغي الظعيف‪ ،‬ورلً هحى كىله حعالى ﴿وَّللا ِعىذٍ حعً اإلا ِ‬
‫أب﴾ ( آٌ‬
‫عمشان ‪ ،)14 /‬فلذ احخمع في ولمت ﴿مئاب﴾ ظببان للمذ فاأللف باعخباس ما كبلها مذ بذٌ‪،‬‬
‫وباعخباس ما بعذَا مذ عاسض للعىىن‪ ،‬فيعمل باإلاذ العاسض للعىىن‪ ،‬ألهه ألاكىي‪ ،‬وٍلغى مذ‬
‫َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬
‫البذٌ‪ ،‬ألهه ألاطعف‪ ،‬وهحى كىله حعالى ﴿ َوال ِّآمين ال َب ْيذ ال َح َش َام﴾ ( اإلاائذة‪ ،)2 /‬فلذ احخمع في‬
‫ولمت ﴿ءامين﴾ ظببان للمذ‪ ،‬فاأللف باعخباس ما كبلها مذ بذٌ‪ ،‬وباعخباس ما بعذَا مذ الصم ولمي‬
‫مثلل‪ ،‬واإلاذ الالصم ؤكىي مً مذ البذٌ فيعمل به‪ ،‬وٍلغي البذٌ‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما ملذاساإلاذ ارا احخمع في الجملت اللشآهيت ؤو آلاًت مذان ؤو ؤهثرمً هىع واحذ همىفصلين ؤو‬
‫مخصلين ؤو عاسطين؟‬
‫ج‪ /‬ججب الدعىٍت بينهما في ملذاساإلاذ‪ ،‬فئرا مذدها اإلاىفصل ألاوٌ ؤو اإلاخصل ألاوٌ ؤسبع حشواث‬
‫وحب مذ اإلاىفصل آلاخش ؤو اإلاخصل آلاخش ؤسبع حشواث‪ ،‬وهزا لى مذدها العاسض للعىىن حشهخين‬
‫وحب مذ العاسض للعىىن بعذ رلً حشهخين‪‌ .‬‬

‫‪07‬‬
 ‫َ ـاء الىى ـاً ـت‬

‫ط‪ /‬ما اإلالصىد َاء الىىاًت؟‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬هي‌َاء‌اللمير‌الصاثدة‌ًُ‌بيُت‌ال‪٢‬لمت‪‌،‬التي‌ً‪١‬نى‌بها‌ًُ‌اإلا٘سد‌اإلار‪ٟ‬س‌الٔاثب‪‌ .‬‬
‫َ َ ْ‬ ‫َ َ‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌ٗسسج‌ب‪ٜ‬ىلىا‌(‌الصاثدة‌ًُ‌بيُت‌ال‪٢‬لمت)‌الهاء‌ألاؿلُت‪‌،‬هدى‌﴿ه ْ٘‪ُ ٜ‬ه‌﴾(‌َىد‪﴿‌،)90‌/‬ل ِئ ْن‌ل ْم َ‌ًي َخ ِه‌‬
‫َ ُ‬ ‫ُْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫﴿‌واه َه َ‌ُ ًِ‌اإلا ْى‪ِ ١‬س﴾(‌ل‪ٜ‬مان‪َ ﴿‌،)07/‬و ْح ُه‌ؤ ِبُ‪‌ْ ١‬م﴾‌(‌ًىط‪٢ٗ‌،)9/ٙ‬ل‌َرٍ‌الهاءاث‌‬ ‫﴾‌(‌ألاخصاب‪،)61‌ /‬‬
‫وما‌مازلها‌ؤؿلُت‪‌،‬وال‌ؿلت‌ٗيها‌في‌الخالوة‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌وزسج ‌ب‪ٜ‬ىلىا ‌( ‌التي ‌ً‪١‬نى ‌بها ‌ًُ ‌اإلا٘سد ‌اإلار‪ٟ‬س ‌الٔاثب) ‌الهاء ‌في ‌(بليها ‌وُليها ‌وُليهما ‌وُليهم‌‬
‫ً‬
‫وُليهً)‌ٗهي‌وإن‌‪٠‬اهذ‌َاءاث‌كمير‌ل‪١‬نها‌ال‌حظمى‌َاءاث‌‪ٟ‬ىاًت‌اؿوالخا؛‌ألنها‌لِظذ‌دالت‌ُلى‌‬
‫اإلا٘سد‌اإلار‪ٟ‬س‪‌ .‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُْ‬
‫‌‌‌‌‌‌وجلح‪َ‌ٝ‬اء‌اللمير‌ألاِٗا‪‌،٤‬هدى‌﴿‌‪ٛ‬ل ُخ ُ‌ه﴾‪‌،‬وألاطماء‌هدى‌﴿‌ َمال ُ‌ه﴾‪‌،‬والحسوٖ‌﴿‌ ِبل ُْ ِه﴾‪‌،‬وألاؿل‌‬
‫َ َّ‬
‫‌َّللا﴾‪‌،‬وج‪١‬ظس‌بذا‌و‪ٛ‌ّٛ‬بلها‌‪ٟ‬ظس‌ؤو‌ًاء‌للمىاطبت‌وٍجىش‌كمها‌‬ ‫في‌َاء‌اللمير‌اللم‪‌،‬هدى﴿‌‌ ٌَ ِْل ْم ُه ُ‌‬
‫َ َ َ ْ َ ُ َّ َّ َ‬
‫ان﴾ ‌(‌ال‪١‬ه‪‌،)63‌/ٙ‬‬ ‫ُه ِ‌بال ‌الؼ ُْو ُ ‌‬ ‫ُمال‌باألؿل‪‌،‬و‪ٛ‬د‌‪ٛ‬سؤ‌خ٘ف‌بلمها‌في‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌ ‌﴿‌وما‌ؤوظا ِه‬
‫‌َّللا﴾‌(‌ال٘خذ‪‌)01‌/‬زالٗا‌لل‪ٜ‬اُدة‌ووٗ‪ٜ‬ا‌للسواًت‪‌ .‬‬
‫َ َّ‬ ‫و‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿‌ َو َم ًْ َ‌ؤ ْو َفى‌ب َم َ‬
‫ا‌ُ َاَ َد َ‌ُل ُْ ُه َ‌‬ ‫ِ‬
‫ض‪‌/‬ما‌هي‌ؤخىا‪َ‌٤‬اء‌ال‪١‬ىاًت؟ ‌‬
‫َ َ‬ ‫َ ََْ ُ ْ ْ‬
‫ُل﴾ ‌(‌اإلااثدة‪﴿‌ ،)46‌/‬ؤ ْن ‌آج ُاٍ‌‬ ‫‌ؤلاه ِج َ‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌الحالت‌ألاولى‪‌:‬ؤن‌ج‪‌ّٜ‬بين‌طا‪ٟ‬ىين‪‌،‬هدى‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى ‌﴿وآجِىاٍ ِ‬
‫َّ ُ ْ ُ ْ‬
‫‪‌(‌﴾٣‬الب‪ٜ‬سة‪‌ .)858/‬‬ ‫َّللا‌اإلال َ ‌‬
‫َ ْ ُْ َ ْ‬
‫‌‌‌‌‌‌الحالت‌الثاهُت‪‌:‬ؤن‌ً‪٢‬ىن ‌‪ٛ‬بلها‌مخدس‪‌ٞ‬وبِدَا‌طا‪‌،ًٟ‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿ ‌ل ُه ‌اإلال ُ‪‌َ ٣‬ول ُه ‌ال َح ْم ُد ‌﴾(‌‬
‫الخٔابً‪‌ .)0/‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌و‪ٛ‬د‌اج٘‪‌ٝ‬ال‪ٜ‬ساء‌ُلى‌ُدم‌ؿلت‌الهاء‌في‌َاجين‌الحالخين‪‌،‬لئال‌ًجخمّ‌طا‪ٟ‬ىان‪‌ .‬‬
‫ُ ً ْ‬
‫ي‌لل ُم َّخ ِ‪َ ٜ‬ين‌‌﴾‪‌(،‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌الحالت‌الثالثت‪‌:‬ؤن‌ً‪٢‬ىن‌‪ٛ‬بلها‌طا‪‌ًٟ‬وبِدَا‌مخدس‪‌ٞ‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿‌ ِٗ ُِه‌َد ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ىٍ ‌ب َل َ‬
‫ُ ُ ُ َ ْ ُ ُ‬
‫ى‌ط َى ِاء ‌ال َج ِح ُِم ‌‌﴾‪‌(‌ ،‬الدزان‪َ ‌ ﴿‌،)47‌/‬آوي ِ‌بل ُْ ِه ‌ؤز ُاٍ ‌﴾‌(‌ًىط‪‌/ٙ‬‬ ‫الب‪ٜ‬سة‪‌ ﴿،)8/‬زروٍ ‌ٗاُ ِخل ِ‬
‫‪‌ .)69‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌الحالت ‌السابِت‪‌ :‬ؤن ‌ج‪‌ ّٜ‬بين ‌مخدس‪ٟ‬ين‪‌ ،‬هدى ‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى ‌﴿ َب َلى ‌ب َّن َ َّب ُه َ‌‪َ ٠‬‬
‫ان ِ‌ب ِه َ‌ب ِـ ًيرا﴾(‌‬ ‫ِ ‌ز‬
‫َ‬ ‫ْ ُ ْ ُ ُُْ َ َ‬
‫ؤلاوؼ‪ٜ‬ا‪ِ ﴿‌،)05/ٚ‬إن هىذ كلخ ُه فل ْذ َع ِل ْمخ ُه ﴾ ( اإلاائذة‪ ،)116 /‬حمُّ‌ال‪ٜ‬ساء‌ًصل الهاء في َزٍ‬
‫الحالت بىاو لفظيت إن واهذ مظمىمت وبياء لفظيت إن واهذ مىعىسة‪ ،‬إال ما ٌعدثنى لبعظهم‪‌.‬‬

‫‪08‬‬
 ‫ط‪ /‬ما معخثىياث حفص للحالت الشابعت؟‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫‪‌ ﴿ -0‬ؤ ْز ِح ْ‌ه﴾ ‌و‪ٛ‬د‌و‪ِٛ‬ذ‌في‌مىكِين‌ألاو‪‌ ٤‬في‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿ ‌‪ٛ‬الىا‌ؤ ْز ِح ْه َ‌وؤز ُاٍ َ‌وؤ ْز ِط ْل ِ‌في‌اإلادا ِث ًِ‌‬
‫ًٍ‌﴾‌(‌‬ ‫‌خاػس َ‬ ‫ىا‌ؤ ْزح ْه َ‌و َؤ َز ُاٍ َ‌و ْاب َِ ْث‌في‌ا ْإلاَ َداثً َ‬
‫َ ُ َ‬
‫ًٍ‌﴾(‌ألاُساٖ‪‌ ‌)000/‬والثاوي‌في‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿‪ٛ‬ال‬ ‫َخاػس َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫الؼِساء‪ٜٗ‌‌)36/‬د‌‪ٛ‬سؤَا‌بةط‪٢‬ان‌الهاء‌وؿال‌وو‪٘ٛ‬ا‪‌ .‬‬
‫َ‬
‫َْ ْ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫َْ‬
‫ي‌َرا‌ٗإل ِ‪ْ ٜ‬ه ِ‌بل ْي ِه ْم ‌﴾ ‌ٗ‪ٜ‬د‌‪ٛ‬سؤَا‌بةط‪٢‬ان‌الهاء‌وؿال‌‬ ‫‪﴿ -8‬ؤل ِ‪‌ْ ٜ‬ه﴾ ‌في‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿ ‌اذَب ِ‌ب ِ‪١‬خ ِاب‬
‫وو‪٘ٛ‬ا‪‌(‌.‬الىمل‪‌ .)88‌/‬‬
‫َ ْ َ ْ ُُ َْ َ َُ‬
‫ك ُه‌ل‪ْ ١‬م‌﴾‌(‌الصمس‪ٜٗ‌،‌)7/‬د‌‪ٛ‬سؤَا‌بلم‌الهاء‌مً‌‬ ‫ك ُه‌﴾‌في‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿‌وِإن‌حؼ‪١‬سوا‌ًس‬ ‫‪ْ ًَ ‌﴿ -3‬س َ‬

‫ٓير‌ؿلت‪ٗ‌،‬هرٍ‌ال‪٢‬لمت‌اطخىٗذ‌ػسون‌الـلت‌ل‪١‬ىه‌ال‌ًـلها‌وٗ‪ٜ‬ا‌للسواًت‪.‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌وبهرا‌ً‪٢‬ىن‌خ٘ف‌‪ٛ‬د‌حمّ‌بين‌زواًخه‌ًُ‌ُاؿم‌بين‌اللٔاث‌الثالر‌التي‌في‌َاء‌اللمير‪‌،‬وهي‌‬
‫الـلت‌وال‪ٜ‬ـس‌والاط‪٢‬ان‪‌ .‬‬
‫‪ ‬وال ‌زالٖ ‌بين ‌ال‪ٜ‬ساء ‌في ‌ؤن ‌الـلت ‌بهما ‌ج‪٢‬ىن ‌في ‌خالت ‌الىؿل‪‌ ،‬ؤما ‌خالت ‌الى‪٢ُٗ‌ ٙٛ‬ىن‌‬
‫بظ‪٢‬ىن ‌الهاء‪‌،‬وُلى‌َرا‌ٗمً‌ط‪‌ً١‬الهاء‌ُٗ‪٢‬ىن ‌ط‪٢‬ىهه‌في‌الىؿل‌والى‪‌،ٙٛ‬ومً‌وؿلها‌ُٗ‪٢‬ىن ‌في‌‬
‫الىؿل‌ٗ‪ٜ‬ى‪.‬‬
‫ط‪َ /‬ل ٌعامل مذ الصلت الىبري معاملت اإلاذ الجائضاإلاىفصل؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ ‌/‬مد‌الـلت‌ال‪١‬بري‌ ‌خ‪١‬مها‌‪٠‬اإلاد‌اإلاى٘ـل‪ٗ‌،‬اإلاد‌ٗيها‌حاثص‪‌،‬وم‪ٜ‬دازٍ‌ؤزبّ‌ؤو‌زمع‌خس‪٠‬اث‪‌،‬‬
‫َ َ َ َْ‬ ‫ََ ُ ْ ُ ُ ْ َ‬
‫‪‌،‬و‪ٛ‬ىله‌حِالى﴿‌ً ْد َظ ُب‌ؤ َّن َ‌مال ُه‌ؤزل َد ٍُ‌﴾‌‬
‫َ‬ ‫ي‌خ‪ِ ١‬م ِه‌ؤ َخ ًدا﴾‌(ال‪١‬ه‪)86/ٙ‬‬ ‫هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿وال‌ٌؼ ِس‪‌ِ ٞ‬ف‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫(‌الهمصة‪﴿‌،)3/‬ؤ ًَ ْد َظ ُب‌ؤ ْن‌ل ْم َ‌ً َس ٍُ‌ؤ َخ ٌد‌﴾‌(‌البلد‪‌ .)7/‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌وؤًلا‌مد‌الـلت‌الـٔسي‌‌خ‪١‬مها‌‪٠‬اإلاد‌الوبُعي‪ٗ‌،‬خمد‌بم‪ٜ‬داز‌خس‪ٟ‬خين‌ٗ‪ٜ‬ى‪‌،‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌‬
‫َ ُ ُ ْ ُ َّ َ َ َ ْ َ‬
‫ألا ْ‬ ‫‌ح َه َّى َ‬
‫ـ له َ‬ ‫﴿ ُ‌ه َى ّله َ‌ما َ‌ج َى َّلى َ‌و ُه ْ‬
‫ق﴾ ‌(‌‬ ‫ِ‬ ‫ز‬ ‫‌و‬ ‫اث‬
‫ِ‬ ‫او‬ ‫م‬ ‫‌الظ‬ ‫‪٣‬‬ ‫ل‬ ‫‌م‬ ‫ه‬ ‫‌ل‬ ‫‌﴿‬ ‫‌حِالى‬ ‫‌و‪ٛ‬ىله‬ ‫‪،‬‬ ‫)‬‫‪005‬‬‫‌‬ ‫‌اليظاء‪/‬‬ ‫‌(‬ ‫‌﴾‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫َ‬
‫﴿‌ب َّه ُه‌ ِب ِِ َب ِاد ٍِ‌ز ِب ٌير َ‌ب ِـ ٌير‌﴾‌(‌الؼىزي‪‌ .)87‌/‬‬
‫الب‪ٜ‬سة‪‌،)017‌/‬و‪ٛ‬ىله‌حِالى‌ ِ‬
‫ط‪َ /‬ل اظم الاشاسة ﴿َزٍ﴾ حعامل معاملت الصلت الصغشي ؤو الىبري؟‬
‫‌َمصة‪‌ ،‬وبالـلت ‌ال‪١‬بري ‌بذا ‌ؤحى ‌بِدَا‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ ‌ /‬حِامل ‌مِاملت ‌الـلت ‌الـٔسي ‌بذا ‌لم ‌ًإحي ‌بِدَا ‌‬
‫َمصة‪‌،‬وٍلح‪‌ٝ‬بهاء‌اللمير‌في‌الح‪١‬م‌ُىد‌حمُّ‌ال‪ٜ‬ساء‌الهاء‌في‌اطم‌ؤلاػازة‌للم٘سدة‌اإلااهثت‌في‌لٍ٘(‌‬
‫َرٍ)‌خُث‌و‪ِٛ‬ذ‌في‌ال‪ٜ‬سآن‌ال‪١‬سٍم‪ٗ‌،‬خىؿل‌بُاء‌لٌ٘ا‌في‌الىؿل‌بن‌وليها‌مخدس‪‌،ٞ‬هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌ ‌‬
‫َْ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ‬
‫﴿‌و‪ٛ‬الىا‌ ََ ِر ٍِ‌ؤو َِ ٌام﴾‌(‌ألاوِام‪ٗ‌،)038/‬ةن‌‬ ‫ا‌ز َّد ْث ِ‌بل ُْ َىا‌﴾‌(‌ًىط‪‌،)65/ٙ‬و‪ٛ‬ىله‌حِالى‌‬
‫اُ ُخ َى ُ‬
‫ل َ‬‫﴿‌ ََرٍ‌ب َ‬
‫ِِ ِ‬
‫َ‬
‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪٠‬ان‌ما‌بِدَا‌َمصة‌ٗالـلت‌‪ٟ‬بري‌هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌ َ‬
‫ىا‌َ ِر ٍِ‌ؤو َِ ٌام﴾‌(‌ألاوِام‪‌،)038/‬وإن‌‪٠‬ان‌ما‌‬ ‫﴿‌و‪ٛ‬ال‬
‫َ‬
‫اُ ُخ َىا ُ‌ز َّد ْث ِ‌بل ُْ َىا ‌﴾ ‌(‌‬
‫ل َ‬‫بِدَا ‌ؤي ‌خسٖ ‌ٓير ‌الهمصة ‌ٗالـلت ‌ؿٔسي ‌هدى ‌‪ٛ‬ىله ‌حِالى ‌﴿ َ‌َرٍ ‌ب َ‬
‫ِِ ِ‬
‫‪09‬‬
 ‫َ َ ُ‬
‫ا‌ن َها‪َ ٟ‬ما‌‬‫ًىط‪‌،)65/ٙ‬بما‌بن‌و‪ ‌ ّٛ‬بِدَا‌طا‪ٗ‌ًٟ‬ال‌جىؿل‌لئال‌ًجخمّ‌طا‪ٟ‬ىان‌هدى‌‪ٛ‬ىله‌حِالى ‌﴿‌م‬
‫َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َزُّب ُ‪َ ١‬م َ‬
‫)‌﴿‌و ََ ِر ٍِ‌ألا ْن َه ُاز‌ج ْج ِسي ِ‌م ًْ‌ج ْد ِتي﴾‌(‌الصزسٖ‪‌ .)50/‬‬
‫‌الص َج َسة﴾‌(ألاُساٖ‪َ 81/‬‬
‫ِ‬ ‫ا‌ُ ًْ َ‌َ ِر ٍِ‬

‫كع ـم املخ ـاسج والصف ـاث‬

‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما املخشج لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬املخازج‌حمّ‌مسسج‪‌،‬وَى‌لٔت‪‌:‬اطم‌إلاىكّ‌زسوج‌الص يء‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌واصؼالحا‪‌:‬مدل‌زسوج‌الحسٖ‌الري‌ًى‪ٜ‬وّ‌ُىدٍ‌ؿىث‌الىو‪‌ٝ‬به‌ُٗخميز‌ًُ‌ٓيرٍ‌مً‌ألاخسٖ‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما الحشف؟‬
‫ً‬
‫اض َ‌م ًْ َ‌ٌ ِْ ُب ُد‌‬ ‫َ َ َّ‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬الحسوٖ‌حمّ‌خسٖ‪‌،‬وَى‌لٔت‪‌:‬الوسٖ‌مً‌‪٠‬ل‌ش يء‪‌،‬ومىه‌‪ٛ‬ىله‌حِالى﴿‌و ِمً‌الى ِ‬
‫َّ َ َ‬
‫َّللا َ‌ُلى‌ َخ ْس ٍٖ ‌﴾ ‌(‌الحج‪‌ )00/‬ؤي‌ُلى‌هسٖ‌مً‌الدًً‌ؤي‌ٌِبدٍ‌في‌الظساء‌دون ‌اللساء‪‌،‬واإلاساد‌َىا‌‬
‫واخد‌مً‌خسوٖ‌التهجي‌(ؤ‪-‬ب‪-‬ث)‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌:‬ؿىث‌مِخمد‌ُلى‌مسسج‌مد‪‌ٜٝ‬ؤو‌م‪ٜ‬دز‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما املخشج املحلم واإلالذس؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬املخسج‌املح‪َ‌:ٜٝ‬ى‌ما‌اُخمد‌ُلى‌حصء‌مِين‌مً‌ؤحصاء‌ال٘م‪٠‌،‬الحل‪‌ٝ‬ؤو‌اللظان‌ؤو‌الؼ٘خين‪‌ .‬‬
‫املخسج‌اإلا‪ٜ‬دز‪ٗ‌:‬هى‌الري‌ال‌ٌِخمد‌ُلى‌حصء‌مِين‌مً‌ؤحصاء‌ال٘م‪ٟ‌،‬دسوٖ‌الجىٖ‌الثالزت‪ٗ‌،‬هي‌‬
‫‪ٛ‬اثمت‌بهىاء‌ال٘م‪‌،‬و‪ٟ‬را‌الٔىت‪‌ .‬‬
‫ض‪‌/‬ما‌ؤ‪ٛ‬ظام‌املخازج؟ ‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬جى‪ٜ‬ظم‌املخازج‌بلى‌‪ٛ‬ظمين‪‌:‬مسازج‌ُامت‌ومسازج‌زاؿت‪‌ .‬‬
‫وهي‌ألاُلاء‌السثِظُت‌ؤو‌ال‪٢‬لُت‌التي‌جسحّ‌بليها‌املخازج‌‪٠‬لها‪‌،‬وَؼخمل‌الىاخد‌‬
‫‌‬ ‫املخاسج العامت‪‌ :‬‬
‫منها‌ُلى‌مسسج‌واخد‌ٗإ‪ٟ‬ثر‪‌ .‬‬
‫وُددَا‌زمظت‪‌،‬وهي‪‌:‬الجىٖ‌والحل‪‌ٝ‬واللظان‌والؼ٘خان‌والخِؼىم‪‌ .‬‬
‫املخاسج الخاصت‪‌:‬وهي‌التي‌جددد‌م‪٢‬ان‌زسوج‌الحسٖ‌بد‪ٛ‬ت‪‌،‬وَؼخمل‌املخسج‌الخاؾ‌ُلى‌مسسج‌‬
‫واخد‌ٗ‪ٜ‬ى‪‌،‬لحسٖ‌ؤو‌خسٗين‌ؤو‌زالزت‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌واملخازج‌الخاؿت‌ًسحّ‌‪٠‬ل‌مسسج‌منها‌بلى‌ؤخد‌املخازج‌الِامت‪‌ ‌.‬‬
‫ط‪ /‬ما خالف علماء اللشاءاث في عذد املخاسج العامت والخاصت؟‬
‫‌‌‌ ج‪ /‬ازخل‪‌ٙ‬الِلماء‌في‌ُدد‌مسازج‌الحسوٖ‌الِامت‌والخاؿت‌ُلى‌الىدى‌الخالي‪‌ :‬‬
‫‌‌‌‌‌السؤي‌ألاو‪‌:٤‬ذَب‌الخلُل‌بً‌ؤخمد‌ال٘ساَُدي‌‌وم‪٢‬ي‌بً‌ؤبي‌هالب‌ ‌‬
‫وؤلامام‌ابً‌الجصزي‌بلى‌ؤن‌‬
‫ً‬
‫مسازج‌الحسوٖ‌الِامت‌زمظت‌والخاؿت‌طبِت‌ُؼس‌مسسحا‌مىشُت‌‪٠‬الخالي‪‌ -:‬‬
‫‪11‬‬
 ‫‪ -0‬الجىف‪‌‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌مسسج‌واخد‌مً‌املخازج‌الخاؿت‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬الحلم‪‌‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌زالزت‌مسازج‌زاؿت‪‌ .‬‬
‫‪ -3‬اللعان‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌ُؼسة‌مسازج‌زاؿت‪‌ .‬‬
‫‪ -4‬الشفخان‪‌:‬وحؼخمل‌ُلى‌مسسحين‌زاؿين‪‌ .‬‬
‫‪ -5‬الخيشىم‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌مسسج‌واخد‌مً‌املخازج‌الخاؿت‪‌ .‬‬
‫وَزا الشؤي َى الشاجح‪.‬‬
‫الشؤي الثاوي‪ :‬ذَب‌طِبىٍه‌وؤلامام‌الؼاهبي‌بلى‌ؤن‌مسازج‌الحسوٖ‌الِامت‌ؤزبِت‌والخاؿت‌طخت‌‬
‫ً‬
‫ُؼس‌مسسحا‪‌،‬مىشُت‌‪٠‬الخالي‪:‬‬
‫‪ -0‬الحلم‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌زالزت‌مسازج‌زاؿت‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬اللعان‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌ُؼسة‌مسازج‌زاؿت‪‌ .‬‬
‫‪ -3‬الشفخان‪‌:‬وحؼخمل‌ُلى‌مسسحين‌زاؿين‪‌ .‬‬
‫‪ -4‬الخيشىم‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌مسسج‌واخد‌مً‌املخازج‌الخاؿت‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ؤصحاب‌َرا‌السؤي‌ؤط‪ٜ‬وىا‌الجىٖ‌مً‌املخازج‌الِامت‌والخاؿت‪‌،‬ووشُىا‌الحسوٖ‌التي‌جسسج‌‬
‫مىه‪‌،‬وهي‌خسوٖ‌اإلاد‌الثالزت‌ُلى‌مسازج‌ؤزسي‪ٗ‌،‬جِلىا‌ألال‪‌ٙ‬اإلادًت‌مً‌ؤ‪ٛ‬ص ى‌الحل‪‌ٝ‬مّ‌الهمصة‪‌،‬‬
‫والُاء‌اإلادًت‌مً‌وطى‌اللظان‌مّ‌ٓير‌اإلادًت‪‌،‬والىاو‌اإلادًت‌مً‌الؼ٘خين‌مّ‌ٓير‌اإلادًت‪‌ .‬‬
‫الشؤي الثالث‪ :‬وذَب‌ال٘ساء‌و‪ٛ‬وسب‌وابً‌‪ِٟ‬ظان‌بلى‌ؤن‌مسازج‌الحسوٖ‌الِامت‌ؤزبِت‪‌،‬والخاؿت‌‬
‫ً‬
‫ؤزبِت‌ُؼس‌مسسحا‪‌،‬مىشُت‌‪٠‬الخالي‪:‬‬
‫‪ -0‬الحلم‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌زالزت‌مسازج‌زاؿت ‌‬
‫‪ -8‬اللعان‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌زماهُت‌مسازج‌زاؿت‪‌ .‬‬
‫‪ -3‬الشفخان‪‌:‬وحؼخمل‌ُلى‌مسسحين‌زاؿين‪‌ .‬‬
‫‪ -4‬الخيشىم‪‌:‬وَؼخمل‌ُلى‌مسسج‌واخد‌مً‌املخازج‌الخاؿت‪‌ .‬‬
‫‌‌‌ٗإط‪ٜ‬ى ‌ؤصحاب ‌َرا ‌السؤي ‌الجىٖ ‌مً ‌املخازج ‌الِامت ‌والخاؿت‪‌ ،‬ووشُىا ‌ؤخسٗه ‌‪٠‬إصحاب‌‬
‫السؤي‌الظاب‪‌،ٝ‬وحِلىا‌مسازج‌اللظان‌زماهُت‪‌،‬وذل‪‌٣‬بإن‌حِلىا‌ؤخسٖ‌الالم‌والىىن ‌والساء‌جسسج‌مً‌‬
‫مسسج‌واخد‪‌،‬وَى‌هسٖ‌اللظان‌مّ‌لثت‌ألاطىان‌الِلُا‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما ػشٍلت معشفت مخشج ؤي حشف؟‬
‫ج‪‌ /‬بن ‌الوسٍ‪ٜ‬ت ‌التي ‌هخِسٖ ‌مً ‌زاللها ‌ُلى ‌مسسج ‌ؤي ‌خسٖ ‌مً ‌خسوٖ ‌الهجاء ‌هي‪‌ :‬ؤن‌هىو‪‌ٝ‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫بالحسٖ‌طا‪ٟ‬ىا‌ؤو‌مؼددا‪‌،‬بِد‌َمصة‌م٘خىخت‌ؤو‌ملمىمت‌ؤو‌م‪١‬ظىزة‪‌،‬زم‌هـغي‌بلى‌الحسٖ‪ٗ‌،‬دُث‌‬
‫اه‪ٜ‬وّ‌ؿىث‌الىو‪‌ٝ‬به‌ٗهى‌مسسحه‪‌ .‬‬
‫‪10‬‬
 ‫املخشج ألاوٌ‪ :‬الجىف‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالجىف لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪ :‬الخالء‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌ :‬الخالء ‌الىا‪‌ ّٛ‬في ‌ال٘م ‌والحل‪‌ ،ٝ‬ومىه ‌جسسج ‌الحسوٖ ‌الثالزت ‌وهي‪‌ :‬ألال‪‌ ٙ‬الظا‪ٟ‬ىت‌‬
‫اإلا٘خىح‌ما‌‪ٛ‬بلها‌هدى(‪ٛ‬ا‪‌)٤‬والىاو‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلالمىم‌ما‌‪ٛ‬بلها‌هدى‌(ً‪ٜ‬ى‪‌)٤‬والُاء‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلا‪١‬ظىز‌ما‌‬
‫‪ٛ‬بلها‪‌،‬هحى (كيل)‪.‬‬
‫وحعمى الحشوف الجىفيت؛ لخشوحها مً الجىف‪ ،‬وخسوٖ‌اإلاد‌المخداد‌الـىث‌مِها‌في‌طهىلت‌‬
‫ً‬
‫وَظس‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بها‪‌،‬و‌حظمى‌خسوٖ‌الِلت‌لخإوٍ‌الِلُل‌ؤي اإلاشٍع بها إرا اشخيى ؤإلاا‪.‬‬
‫املخشج الثاوي‪ :‬الحلم‪.‬‬
‫ط‪ /‬هم مخشج للحلم؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌وَؼخمل‌ُلى‌زالزت‌مسازج‌وهي‪‌ :‬‬
‫‪ -1‬ؤكص ى الحلم‪ :‬ؤي‌ؤبِدٍ‌مما‌ًلي‌الـدز‪‌،‬وجسسج‌مىه‌الهمصة‌والهاء‪.‬‬
‫‪ -2‬وظؽ الحلم‪ :‬وجسسج‌مىه‌الِين‌والحاء‪.‬‬
‫‪ -3‬ؤدوى الحلم‪ :‬ؤي‌ؤ‪ٛ‬سبه‌مما‌ًلي‌ال٘م‪‌،‬وجسسج‌مىه‌الٔين‌والخاء‪.‬‬
‫املخشج الثالث‪ :‬اللعان‪:‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام اللعان‪‌ :‬‬
‫‪ -1‬هسٖ‌اللظان‪‌:‬مما‌ًلي‌الؼ٘خان‪‌،‬وخاٗخاٍ‪‌،‬ووطوه‪‌،‬وؤ‪ٛ‬ـاٍ‌مما‌ًلي‌الحل‪‌ .ٝ‬‬
‫‪ً -2‬هس‌اللظان‪َ‌:‬ى‌طوده‌ألاُلى‌الري‌ًلي‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‪‌،‬وبوىه‌َى‌طوده‌الظ٘لي‌الري‌ًلي‌‬
‫الحى‪‌٣‬الظ٘لي‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد الحىً؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ ج‪َ‌/‬ى‌باهً‌ال٘‪‌٣‬مً‌دازل‌ال٘م‌مً‌ؤُلى‌ؤو‌ؤط٘ل‪‌،‬والحى‪‌٣‬ألاُلى‌له‌هسٗان‪‌:‬ؤمامي‌وزل٘ي‪‌،‬‬
‫ٗاألمامي‌َى‌الري‌ًداذي‌هسٖ‌اللظان‪‌،‬وُٗه‌ؿالبت‪‌،‬وَى‌الري‌ٌظمى‌بٔاز‌الحى‪‌،٣‬والوسٖ‌الخل٘ي‌‬
‫َى‌املحاذي‌أل‪ٛ‬ص ى‌اللظان‪‌،‬وُٗه‌ززاوة‌وملىطت‪‌،‬وٍيخهي‌َرا‌الوسٖ‌ُىد‌ؤو‪‌٤‬الحل‪‌ .ٝ‬‬
‫ط‪ /‬هم مخشج للعان؟‬
‫ً‬
‫لثماهُت‌ُؼس‌خسٗا‌وهي‪‌ :‬‬
‫‌‬ ‫‌ج‪‌/‬للظان‌ُؼسة‌مسازج‌‬
‫‪ -1‬ؤ‪ٛ‬ص ى‌اللظان‌مً‌ٗى‪‌ٚ‬مما‌ًلي‌الحل‪‌ٝ‬مّ‌ما‌ًداذًه‌مً‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‌وجسسج‌مىه‌ال‪ٜ‬اٖ‪‌ .‬‬
‫‪ -2‬ؤ‪ٛ‬ص ى ‌اللظان ‌مً ‌ٗى‪‌ ٚ‬ؤط٘ل ‌مسسج ‌ال‪ٜ‬اٖ ‌مّ ‌ما‌ًداذًه ‌مً ‌الحى‪‌ ٣‬ألاُلى ‌وجسسج ‌مىه‌‬
‫ال‪٢‬اٖ‪‌ .‬‬
‫‪11‬‬
‫‪ -3‬وطى‌اللظان‌مّ‌ما‌ًداذًه‌مً‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‪‌،‬وجسسج‌مىه‌ُلى‌الترجِب‌الجُم‌ٗالؼين‌ٗالُاء‌‬
‫ٓير ‌اإلادًت‪‌ ،‬وهي ‌اإلاخدس‪ٟ‬ت ‌بال٘خذ‪‌ ،‬هدى﴿‌ٌِلمىن﴾‪‌ ،‬ؤو ‌بال‪١‬ظس ‌هدى ‌ ‌﴿ ‌َين﴾‪‌ ،‬ؤو ‌باللم ‌هدى ‌﴿‌‬
‫ًامىىن﴾‪‌‌،‬ؤو‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلا٘خىح‌ما‌‪ٛ‬بلها‪‌،‬هدى‌﴿زير﴾‪‌ .‬‬
‫‪ -4‬بخدي‌خاٗتي‌اللظان‌مّ‌ما‌ًليها‌مً‌ألاكساض‌الِلُا‪‌،‬وَى‌مسسج‌اللاد‪‌،‬وٍم‪‌ً١‬زسوحها‌مً‌‬
‫الحاٗخين ‌مِا ‌مّ ‌ما ‌ًلي ‌‪٠‬ل ‌خاٗت ‌مً ‌ألاكساض ‌الِلىٍت ‌مً ‌الُمين ‌ؤو ‌الِظاز‪‌ ،‬وَى ‌ُصٍص ‌وهادز‌‬
‫وزسوحها‌مً‌الحاٗت‌الُمنى‌مّ‌ما‌ًليها‌مً‌ألاكساض‌الِلىٍت‌الُمنى‌ؿِب‌ؤما‌زسوحها‌مً‌الحاٗت‌‬
‫ً‬
‫الِظسي‌ ‌مّ‌ما‌ًليها‌مً‌ألاكساض‌الِلىٍت‌الِظسي ‌ٗهى‌ؤطهل‌وؤ‪ٟ‬ثر‌اطخِماال‪‌،‬واللاد‌ال‌جىحد‌في‌ؤي‌‬
‫ً‬
‫لٔت‌طىي ‌اللٔت‌الِسبُت‪‌،‬لرل‪‌٣‬حظمى‌لٔت‌اللاد‪‌،‬وهي‌مً‌ؤؿِب‌الحسوٖ‌هو‪ٜ‬ا ‌ُلى‌اللظان‪‌،‬و‪ٛ‬د‌‬
‫جميز‌الىبي‌ﷺ‌ب‪١‬ما‪‌٤‬الىو‪‌ٝ‬بها‪‌ .‬‬
‫‪ -5‬ؤدوى‌خاٗتي‌اللظان‌مِا‌وما‌ًداذيهما‌مً‌لثت‌ألاطىان‌الِلُا‪‌(‌،‬ؤي‌لثت‌اللاخ‪١‬ين‌والىابين‌‬
‫والسباُُخين‌والثىِخين)‌وَى‌مسسج‌الالم‪‌،‬وٍم‪‌ً١‬زسوحها‌مً‌اخدي‌خاٗتي‌اللظان‪‌،‬وزسوحها‌مً‌ؤدوى‌‬
‫ً‬
‫الحاٗت‌الُمنى‌ؤٌظس‌وؤ‪ٟ‬ثر‌اطخِماال‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪ -6‬هسٖ‌اللظان‌مّ‌ما‌ًداذًه‌مً‌لثت‌الثىاًا‌الِلُا‌جدذ‌مسسج‌الالم‌وَى‌مسسج‌الىىن‪‌ .‬‬
‫‪ -7‬هسٖ‌اللظان‌وًهسٍ‌الري‌ًلي‌زؤطه‌مّ‌لثت‌الثىاًا‌الِلُا‌جدذ‌مسسج‌الىىن‌وَى‌مسسج‌الساء‪.‬‬
‫وٍالخٍ‌ؤن‌ال٘س‪‌ٚ‬بين‌مسسج‌الىىن‌والساء‌ؤن‌مسسج‌الساء‌ؤدزل‌بلى‌ًهس‌اللظان‪‌ .‬‬
‫‪ً -8‬هس‌هسٖ‌اللظان‌مّ‌ما‌ًلُه‌مً‌ؤؿى‪‌ ٤‬الثىاًا‌الِلُا‪‌،‬وخسوٗه‌زالزت‪‌،‬وهي‌ُلى‌الترجِب‌مً‌‬
‫ألاط٘ل‌بلى‌ألاُلى‌الخاء‌ٗالدا‪ٗ‌٤‬الواء‪‌ .‬‬
‫‪ -9‬هسٖ‌اللظان‌مّ‌ما‌بين‌الثىاًا‌الِلُا‌والظ٘لى‌‪ٛ‬سٍب‌بلى‌ؤهساٖ‌الثىاًا‌الظ٘لى‌بال‌ؤهه‌ًىحد‌‬
‫اه٘ساج‌ٌظير‌بين‌هسٖ‌اللظان‌وؤهساٖ‌الثىاًا‪‌،‬ومىه‌جسسج‌زالزت‌ؤخسٖ‪‌،‬وهي‌ُلى‌الترجِب‌مً‌ؤط٘ل‌‬
‫بلى‌ؤُلى‌الظين‌ٗالصاي‌ٗالـاد‪‌ .‬‬
‫‪ً‌ -11‬هس ‌هسٖ ‌اللظان ‌وؤهساٖ ‌الثىاًا ‌الِلُا‪‌ ،‬ومىه ‌جسسج ‌زالزت ‌ؤخسٖ ‌وهي ‌ُلى ‌الترجِب ‌مً‌‬
‫ألاط٘ل‌بلى‌ألاُلى‌الثاء‌ٗالرا‪ٗ‌٤‬الٌاء‪.‬‬
‫ً‬
‫وٍالخٍ‌زسوج‌هسٖ‌اللظان‌‪ٛ‬لُال‌بلى‌الخازج‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بهرٍ‌الحسوٖ‪.‬‬
‫املخشج الشابع‪ :‬الشفخان‪.‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌وحؼخمل‌ُلى‌مسسحين‪‌،‬وَما‪‌ :‬‬
‫‪ -0‬بوً‌الؼ٘ه‌الظ٘لى‌مّ‌ؤهساٖ‌الثىاًا‌الِلُا‪‌،‬وَى‌مسسج‌ال٘اء‪‌ .‬‬

‫‪12‬‬
‫‪ -8‬الؼ٘خان ‌ مِا‪‌،‬ومىه‌جسسج‌الباء‌واإلاُم‪‌،‬مّ‌اهوبا‪‌ٚ‬الؼ٘خين‪‌،‬واهوبا‪ٛ‬هما‌مّ‌الباء‌ؤػد‌مً‌‬
‫اهوبا‪ٛ‬هما‌مّ‌اإلاُم ‪‌،‬واإلاىوب‪‌ٝ‬مّ‌الباء‌هسٗا‌الؼ٘خين‌اللران‌ًلُان‌ألاطىان‪‌،‬واإلاىوب‪‌ٝ‬مّ‌اإلاُم‌هسٗا‌‬
‫الؼ٘خين‌اللران‌ًلُان‌البؼسة‌الخازحُت‪‌ .‬‬
‫‪ -3‬بِىما‌الىاو‌ٓير‌اإلادًت‌مً‌الؼ٘خين‌باهلمام‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالىاو غيراإلاذًت؟‬
‫َ ُ َّ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ىا‌الص‪٠‬اة‌‬‫ج‪‌/‬وهي‌اإلاخدس‪ٟ‬ت‌بال٘خذ‪‌،‬هدى‌﴿‌ذ ْز ًوا‌﴾‪‌،‬ؤو‌بال‪١‬ظسة‌هدى‌﴿ ‌ َو‪ً ٛ‬سا‌﴾‪‌،‬ؤو‌باللم‌هدى﴿‌وآج‬
‫َ ٌ‬
‫﴾‪‌،‬ؤو‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلا٘خىح‌ما‌‪ٛ‬بلها‌هدى‌﴿‌ز ْىٖ‌﴾‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌ؤما‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلالمىم‌ما‌‪ٛ‬بلها‌ٗخسسج‌مً‌الجىٖ‪.‬‬
‫املخشج الخامغ‪ :‬الخيشىم‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالخيشىم؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪ ‌ /‬وَى ‌ؤ‪ٛ‬ص ى ‌ألاه‪‌ ٙ‬مً ‌الدازل‪‌ ،‬وَؼخمل‌ُلى ‌مسسج ‌واخد‌لـ٘ت ‌ولِع ‌لحسٖ‪‌ ،‬وهي‌ؿ٘ت‌‬
‫الٔىت‪‌،‬اإلاس‪ٟ‬بت‌في‌خسفي‌الىىن‌واإلاُم‌ٗ‪ٜ‬ى‌وَما‌خسٗا‌الٔىت‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤللاب الحشوف؟‬
‫للحشوف عششة ؤللاب للبها بها إمام الىحاة الخليل بً ؤحمذ الفشاَيذي‪ ،‬شيخ ظيبىٍه‪،‬‬
‫وكذ ؤخز َزٍ ألاللاب مً ؤظماء اإلاىاطع التي جخشج منها َزٍ الحشوف‪ ،‬ؤو ؤظماء اإلاىاطع اللشٍبت‬
‫منها وهي‪‌ :‬‬
‫‪ -0‬الجىفيت والهىائيت‪‌ :‬وهي‌خسوٖ‌اإلاد‌الثالزت‪‌،‬ول‪ٜ‬بذ‌حىُٗت‌لخسوحها‌مً‌الجىٖ‪‌،‬وَىاثُت‌‬
‫ألن‌ؿىتها‌ًيخهي‌باهتهاء‌الهىاء‌مً‌ال٘م‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بها‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬الحلليت‪‌ :‬وهي ‌الهمصة ‌والهاء ‌والِين ‌والحاء ‌والٔين ‌والخاء‪‌ ،‬ول‪ٜ‬بذ ‌خل‪ُٜ‬ت ‌لخسوحها ‌مً‌‬
‫الحل‪‌ .ٝ‬‬
‫ه‬
‫‪ -3‬الل ْه ِى هٍت‪ :‬وَما‌ال‪ٜ‬اٖ‌وال‪٢‬اٖ‪‌،‬ول‪ٜ‬بذ‌لهىٍت‌لخسوحها‌مً‌‪ٛ‬سب‌اللهاة‪‌،‬وهي‌اللحمت‌التي‌جسي‌‬
‫في‌آزس‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‌وبداًت‌الحل‪‌ .ٝ‬‬
‫ه‬
‫الش ه‬
‫جشٍت‪‌:‬وهي‌الجُم‌والؼين‌والُاء‌ٓير‌اإلادًت‪‌،‬ول‪ٜ‬بذ‌برل‪‌٣‬لخسوحها‌مً‌شجس‌ال٘م‪‌،‬و‪ٛ‬د‌‬ ‫‪-4‬‬
‫ذ‪ٟ‬س‌بِم‌الِلماء‌ؤن‌اللاد‌مً‌ألاخسٖ‌الصجسٍت‪‌ .‬‬
‫‪ -5‬الزلليت‪‌ :‬وهي ‌الالم ‌والىىن ‌والساء‪‌ ،‬ول‪ٜ‬بذ ‌برل‪‌ ٣‬وظبت ‌بلى ‌مىكّ ‌زسوحها‪‌ ،‬وَى ‌هسٖ‌‬
‫اللظان‌وهسٖ‌‪٠‬ل‌ش يء‌ذل‪ٜ‬ه‪‌ .‬‬
‫‪ -6‬الىؼعيت‪‌:‬وهي‌الواء‌والدا‪‌٤‬والخاء‪‌،‬ول‪ٜ‬بذ‌برل‪‌٣‬لخسوحها‌مً‌‪ٛ‬سب‌هوّ‌ال٘م‪‌،‬وَى‌ما‌ًهس‌‬
‫مً‌الٔاز‌ألاُلى‪‌،‬وَى‌الجصء‌ألامامي‌مً‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‌ال‪ٜ‬سٍب‌مً‌ألاطىان‪‌ ‌.‬‬
‫‪13‬‬
‫‪ -7‬ألاظليت‪‌:‬وهي‌الـاد‌والظين‌والصاي‪‌،‬ول‪ٜ‬بذ‌برل‪‌٣‬لخسوحها‌مً‌ؤطلت‌اللظان‪‌،‬وَى‌هسٗه‌ؤو‌‬
‫مظخد‪ٛ‬ه‌ؤي‌ما‌د‪‌ٚ‬مىه‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬اللثىٍت‪‌ :‬وهي ‌الٌاء ‌والرا‪‌ ٤‬والثاء‪‌ ،‬ل‪ٜ‬بذ ‌برل‪‌ ٣‬وظبت ‌للثت ‌املجاوزة ‌ملخسحها‪‌ ،‬وهي ‌اللحم‌‬
‫اإلاس‪ٟ‬ب‌ُٗه‌ألاطىان‪‌ .‬‬
‫‪ -9‬الشفىٍت ؤو الشفهيت‪‌ :‬وهي‌ال٘اء‌واإلاُم‌والباء‌والىاو‌ٓير‌اإلادًت‪‌،‬ل‪ٜ‬بذ‌برل‪‌٣‬لخسوحها‌مً‌‬
‫الؼ٘خين‌ؤو‌مً‌بخداَما‪‌ .‬‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‪14‬‬
 ‫‌‬

‫‌‬

‫صف ـ ـاث الحـ ـ ـشوف‬

‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالصفاث لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬الـ٘اث‌حمّ‌ؿ٘ت‪‌،‬وهي‌لٔت ‌ما‌‪ٛ‬ام‌بالص يء‌مً‌اإلاِاوي‌خظُا‌‪٠‬ان‌‪٠‬البُاق‌والظىاد‪‌،‬ؤو‌‬
‫مِىىٍا‌‪٠‬ال‪١‬سم‌والصجاُت‌والِلم‪.‬‬
‫ً‬
‫واصؼالحا‪ :‬هي‌‪ُُٟ٘‬ت‌جثبذ‌للحسٖ‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‌ٗخميزٍ‌ًُ‌ٓيرٍ‌مً‌ألاخسٖ‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما فىائذ الصفاث؟‬
‫‪ -0‬جمُيز‌الحسوٖ‌اإلاؼتر‪ٟ‬ت‌في‌املخسج‪ٗ‌،‬لىال‌الـ٘اث‌إلاا‌ؤم‪‌ً١‬الخمُيز‌بين‌الحسوٖ‌التي‌حؼتر‪‌ٞ‬‬
‫في‌مسسج‌واخد‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬مِسٗت ‌الحسوٖ ‌ال‪ٜ‬ىٍت ‌والحسوٖ ‌اللُِ٘ت‪‌ ،‬والحسٖ ‌ً‪٢‬ىن ‌‪ٛ‬ىٍا ‌ب‪ٜ‬دز ‌ما ‌ًخـ‪‌ ٙ‬به ‌مً‌‬
‫ؿ٘اث‌ال‪ٜ‬ىة‪‌،‬وَرا‌ًُ٘د‌في‌مِسٗت‌ما‌ًصح‌بدٓامه‌وماال‌ًصح‌بدٓامه‪‌ ‌.‬‬
‫‪ -3‬جدظين‌الىو‪‌ٝ‬بالحسوٖ‌املخخل٘ت‌في‌املخازج‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام صفاث الحشوف؟‬
‫‪ -1‬صفاث راجيت‪ :‬وهي‌اإلاالشمت‌لراث‌الحسٖ‌وال‌جى٘‪ُ‌٣‬ىه‌ؤبدا‪٠‌،‬ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‌والجهس‪.‬‬
‫‪ -8‬صفاث عشطيت‪‌ :‬وهي ‌التي ‌ًخـ‪‌ ٙ‬بها ‌الحسٖ ‌ؤخُاها ‌وج٘از‪ٛ‬ه ‌ؤخُاها ‌ؤزسي‪٠‌ ،‬الخ٘سُم‌‬
‫والتر‪‌ُٝٛ‬باليظبت‌للساء‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اخخالف العلماء في عذد الصفاث؟‬
‫‌ج‪‌/‬ذَب‌حمهىز‌الِلماء‌ومنهم‌ابً‌الجىشي‌وَى‌السؤي‌الساجح‌بلى‌ؤنها‌زمان‌ُؼسة‌ؿ٘ت‌وهي‌‬
‫اإلار‪٠‬ىزة‌في‌اإلا‪ٜ‬دمت‌الجصزٍت‪‌،‬وؤه‪ٜ‬ـها‌بِلهم‌بلى‌زمع‌ُؼسة‌ؿ٘ت‪‌،‬وذل‪‌٣‬بتر‪‌ٞ‬ؿ٘اث‌ؤلاؿماث‌‬
‫وؤلاذال‪‌ٚ‬واللين‪‌،‬وُدَا‌بِلهم‌ُؼسًٍ‪‌،‬وشادث‌ُىد‌بِلهم‌ُلى‌ألازبِين‪‌ ‌.‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام الصفاث الزاجيت؟‬
‫‪ -1‬كعم له طذ‪ ،‬وعذدَها إحذي عششة صفت‪ ،‬وهي‪-:‬‬
‫‪ ‬الجهس‌وكدٍ‌الهمع‪‌ .‬‬
‫‪ ‬السزاوة‌وكدَا‌الؼدة‌وبُنهما‌الخىطى‪‌ .‬‬
‫‪ ‬الاطخ٘ا‪‌٤‬وكدٍ‌الاطخِالء‪‌ .‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪ ‬الاه٘خاح‌وكدٍ‌ؤلاهبا‪‌ .ٚ‬‬
‫‪ ‬الاصماث وطذٍ الارالق‪.‬‬
‫‪ -2‬كعم ال طذ له‪ ،‬وعذدَا ظبع صفاث‪ ،‬وٍضاد عليها الغىت والخفاء فخصبح حعع صفاث‪،‬‬
‫وهي‪(‌-:‬الـ٘ير‪‌،‬ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‪‌،‬اللين‪‌،‬الاهدساٖ‪‌،‬الخ‪١‬سٍس‪‌،‬الخ٘ص ي‪‌،‬الاطخوالت‪‌،‬الٔىت‪‌،‬الخ٘اء)‪.‬‬
‫ً‬
‫ؤوال‪ :‬الصفاث التي لها طذ‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالهمغ لغت واصؼالحا‪.‬‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪ :‬الخ٘اء‪.‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪ ‌ :‬ز٘اء ‌الحسٖ ‌للِ٘ه‪‌ ،‬وحسٍان ‌الى٘ع ‌مِه ‌ُىد ‌الىو‪‌ ٝ‬به ‌للِ‪‌ ٙ‬الاُخماد ‌ُلى‌‬
‫مسسحه‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الهمغ؟‬
‫‌‌‌‌‌ج‪ٗ(‌/‬دثه‌شخف‌ٗظ‪١‬ذ)‪‌،‬ومٌِم‌الىاض‌الرًً‌ًىو‪ٜ‬ىن‌الِسبُت‌ًثبخىن‌الهمع‌ٗيها‌ٗوسٍا‌بال‌في‌‬
‫ال‪٢‬اٖ‌والخاء‪ٗ‌،‬هي‌جدخاج‌بلى‌مجاَدة‪‌،‬وٌٍهس‌الخ‪٢‬ل‪‌ٙ‬مً‌ال‪ٜ‬ازت‌في‌ؤو‪ٛ‌٤‬ساءجه‌لهما‪‌،‬ول‪‌ً١‬بالخدزب‌‬
‫ُليهما‌ًصو‪َ‌٤‬را‌الخ‪٢‬ل‪‌،ٙ‬بل‌ًخدى‪‌٤‬بلى‌هبّ‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما مشاجب حشوف صفت الهمغ مً حيث اللىة والظعف؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬خسوٖ‌الهمع‌بِلها‌ؤ‪ٛ‬ىي ‌مً‌بِم‪ٗ‌،‬إ‪ٛ‬ىاَا‌الـاد‌ل‪٢‬ىنها‌جخـ‪‌ٙ‬باالطخِالء‌وؤلاهبا‪‌ٚ‬‬
‫والـ٘ير‪‌،‬زم‌الخاء‪ٗ‌،‬ال‪٢‬اٖ‌والخاء‪‌،‬زم‌الظين‌والؼين‪‌،‬وؤكِ٘ها‌‪٠‬لمت‌(‌ٗدثه)‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ؤًً جىحذ صفت الهمغ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬جىحد‌في‌خسوٗها‌طىاء‌ؤ‪٠‬اهذ‌طا‪ٟ‬ىت‌ؤم‌مخدس‪ٟ‬ت‪‌،‬بال‌ؤنها‌ال‌جٌهس‌بال‌في‌الظا‪‌ًٟ‬منها‪‌،‬وج‪٢‬ىن‌‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َْ َ‬
‫في‌الظا‪‌ًٟ‬اإلاى‪ٛ‬ىٖ‌ُلُه‌ؤًهس‌منها‌في‌الظا‪‌ًٟ‬اإلاىؿى‪‌ ٤‬هدى‌﴿ ‌اه٘و َس ْث ‌﴾‪ْ ِٗ ‌ ﴿‌،‬خ َىت ‌﴾‪ًَ ‌ ﴿‌ ،‬س َخ ِل ُ٘ىن‌‬
‫ْ َ‬ ‫﴾‪َ ْ٘ ًُ ‌﴿‌،‬خ ُىى َن‌﴾‪ْ ًَ ‌﴿‌،‬د َظ ُب‌﴾‪ْ ‌﴿‌،‬ال ُج ُس َ‬
‫وح‌﴾‪ْ ٌَ ‌﴿‌،‬ظ َم ُّ‌﴾‪﴿‌،‬الخ َّى ِ ‌‬
‫اض﴾‪‌ ‌.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالجهشلغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬طذ الهمغ‪ ،‬لغت‪ :‬الظهىسوؤلاعالن‪.‬‬
‫ً‬
‫اؿوالخا‪ً‌:‬هىز‌الحسٖ‌واُالهه‌ل‪ٜ‬ىجه‌واهدباض‌الى٘ع‌ًُ‌الجسٍان‌مِه‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‌ل‪ٜ‬ىة‌‬
‫الاُخماد‌ُلى‌مسسحه‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الجهش؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وخسوٖ‌الجهس‌هي‌باقي‌خسوٖ‌الهمع‌اإلاخمثلت‌في‌الِبازة‌(‌ٌُم‌وشن‌‪ٛ‬ازت‌ٓم‌ذي‌هلب‌حد)‌‬
‫بكاٗت‌بلى‌الىاو‌اإلادًت‌والُاء‌اللُىت‪‌ .‬‬

‫‪17‬‬
 ‫ط‪ /‬ؤًً جىحذ صفت الجهش؟‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫وو‪٘ٛ‬ا‪‌ ،‬ول‪١‬ىه ‌في ‌الظا‪‌ًٟ‬‬
‫‌وؿال ‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪٢ً‌ /‬ىن ‌الجهس ‌في ‌خسوٗه ‌الظاب‪ٜ‬ت‪‌ ،‬بذا ‌ط‪١‬ىذ ‌ؤو ‌جدس‪ٟ‬ذ‬
‫ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُْ‬
‫ىد‌﴾‌﴿‌ ٌَؼإ‌﴾﴿‌ال َِ ِاإلا َ ‌‬
‫ين﴾‪‌ ‌.‬‬ ‫اإلاى‪ٛ‬ىٖ‌ُلُه‌ؤًهس‌هدى‪‌﴿‌:‬الب ُر ِوج‌﴾‌﴿‌و َمؼ ُه ٍ‬
‫ط‪ /‬ما الفشق بين صفتي الهمغ والجهش؟‬
‫ج‪ /‬الهمغ‪:‬‬
‫‪ -0‬ز٘ت‌الحسٖ‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬حسٍان‌الى٘ع‪‌ .‬‬
‫‪ -3‬كِ‪‌ٙ‬ؤلاُخماد‌ُلى‌مسسحه‪.‬‬
‫‪ -4‬خسوٗه‌ٗدثه‌شخف‌ط‪١‬ذ‪‌ .‬‬
‫الجهش‪:‬‬
‫‪ً -0‬هىز‌الحسٖ‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬اهدباض‌الى٘ع‌ًُ‌الجسٍان‪‌ .‬‬
‫‪ٛ -3‬ىة‌ؤلاُخماد‌ُلى‌مسسحه‪.‬‬
‫‪ -4‬خسوٗه‌ب‪ُٜ‬ت‌ؿ٘ت‌الهمع‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالشذة لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬ال‪ٜ‬ىة ‌‬
‫ً‬
‫اؿوالخا ‪ٛ‌:‬ىة‌الحسٖ‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‌الهدباض‌الـىث‌ًُ‌الجسٍان‌مِه‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‌ل‪ٜ‬ىة‌‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌‬
‫الاُخماد‌ُلى‌مسسحه‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الشذة؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬مجمىُت‌في‌‪ٛ‬ى‪‌٤‬ابً‌الجصزي‌(‌ؤحد‌‪ٛ‬ى‌ب‪١‬ذ)‪ٗ‌،‬لى‌هو‪ٜ‬ذ‌بالحسٖ‌طا‪ٟ‬ىا‌بِد‌َمصة‌لالخٌذ‌‬
‫اهدباض‌الـىث‌ًُ‌الجسٍان‌مّ‌الحسٖ‪١َ‌،‬را‌(‌ؤد‪‌،‬ؤب‪‌،‬ؤج)‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌وَرٍ‌الحسوٖ‌مسخل٘ت‌في‌‪ٛ‬ىتها‪ٗ‌،‬الواء‌مثال‌ؤ‪ٛ‬ىاَا‌ل‪٢‬ىنها‌جخـ‪‌ٙ‬مّ‌الؼدة‌بالجهس‌وؤلاهبا‪‌ .ٚ‬‬
‫ط‪ /‬ؤًً جىحذ صفت الشذة؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ ج‪‌/‬والؼدة‌ؿ٘ت‌لهرٍ‌ألاخسٖ‌في‌حمُّ‌ؤخىالها‪‌،‬بذا‌ط‪١‬ىذ‌ؤو‌جدس‪ٟ‬ذ‌في‌وطى‌ال‪١‬الم‌ؤو‌آزسٍ‪‌،‬‬
‫بال‌ؤنها‌في‌الظا‪‌ًٟ‬اإلاى‪ٛ‬ىٖ‌ُلُه‌ؤًهس‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بصفت الخىظؽ لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌‌/‬وحظمى‌البُيُت‌ؤي‌بين‌الؼدة‌والسزاوة‌لٔت‪‌:‬الاُخدا‪‌ .٤‬‬

‫‪18‬‬
 ‫ً‬
‫اؿوالخا‪‌:‬اُخدا‪‌٤‬ؿىث‌الحسٖ‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‌لِدم‌لِدم ‌‪ٟ‬ما‪‌٤‬اهدباطه‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‌‬
‫‌‬ ‫‌‌‌‌‌‌‬
‫‪٠‬اهدباطه‌مّ‌خسوٖ‌الؼدة‌وُدم‌‪ٟ‬ما‪‌٤‬حسٍاهه‌‪ٟ‬جسٍاهه‌مّ‌خسوٖ‌السزاوة‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الخىظؽ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬مجمىُت‌في‌‪ٛ‬ى‪‌٤‬ابً‌الجصزي(‌لً‌ُمس)‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ؤًً جىحذ صفت الخىظؽ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬جٌهس‌َرٍ‌الـ٘ت‌في‌الظا‪‌ًٟ‬ؤ‪ٟ‬ثر‌منها‌في‌اإلاخدس‪‌،ٞ‬وفي‌الظا‪‌ًٟ‬اإلاى‪ٛ‬ىٖ‌ُلُه‌ؤًهس‪‌ .‬‬
‫ولم‌ٌِد‌بِم‌ػساح‌الجصزٍت‌الخىطى‌مً‌الـ٘اث‪‌،‬وهي‌ُىدَم‌طبّ‌ُؼسة‌ؿ٘ت‪‌،‬والـىاب‌ُدَا‌‬
‫ً‬
‫ٗهي‌ؿ٘ت‌لها‌حِسٍ‪‌ٙ‬ولها‌ؤخسٖ‌‪ٟٔ‬يرَا‌مً‌الـ٘اث‪‌،‬بل‌لى‌هو‪ٜ‬ىا‌بإخد‌ؤخسٖ‌الخىطى‌طا‪ٟ‬ىا‌بِد‌‬
‫َمصة‌لىحدها‌ال٘س‪‌ٚ‬واضح‌بين‌خسوٖ‌الخىطى‌وخسوٖ‌الؼدة‌ؤو‌السزاوة‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالشخاوة لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬اللين‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌اؿوالخا‪‌:‬لين‌الحسٖ‌وحسٍان‌الـىث‌مِه‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‌للِ‪‌ٙ‬الاُخماد‌ُلى‌مسسحه‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الشخاوة؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬هي‌باقي‌خسوٖ‌الؼدة‌والخىطى‌وهي(ا‪‌،‬ر‪‌،‬ح‪‌،‬ر‪‌،‬ذ‪‌،‬ش‪‌،‬ض‪‌،‬غ‪‌،‬ؾ‪‌،‬ق‪‌،‬ي‪‌،ٌ‌،ٖ‌،ْ‌،‬و‪‌،‬‬
‫ي‪‌،‬الىاو‌اإلادًت‪‌،‬الُاء‌اإلادًت)‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ؤًً جىحذ صفت الشخاوة؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ ‌/‬ؿ٘ت‌السزاوة‌مالشمت‌لحسوٗها‌في‌حمُّ‌ؤخىالها‪‌،‬طىاء‌ط‪١‬ىذ‌ؤو‌جدس‪ٟ‬ذ‌في‌وطى‌ال‪١‬الم‌ؤو‌‬
‫آزسٍ‪ ‌ ،‬ل‪١‬نها ‌في ‌الظا‪‌ ًٟ‬ؤًهس ‌منها ‌في ‌اإلاخدس‪‌ ٞ‬وفي ‌الظا‪‌ ًٟ‬اإلاى‪ٛ‬ىٖ ‌ُلُه ‌ؤًهس ‌منها ‌في ‌الظا‪‌ًٟ‬‬
‫اإلاىؿى‪‌ .٤‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باالظخعالء لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬الِلى‌والازج٘اَ‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌اؿوالخا‪‌:‬ازج٘اَ‌ؤ‪ٛ‬ص ى‌اللظان‌بلى‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الاظخعالء؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وهي‌مجمىُت‌في‌‪ٛ‬ى‪‌ ٤‬ابً‌الجصزي(‌زف‌كٔى‌‪‌)ٍٛ‬وَرٍ‌ألاخسٖ‌التي‌ج٘سم‌داثما‌طىاء‌‬
‫َ َ ََ َ َََ ْ‬
‫‪ِ ٌَٔ ‌،ٝ‬ل ْب﴾‌ول‪١‬نها‌‬
‫ب‪‌،‬زل ‌‬
‫ين‪‌،‬كس ‌‬
‫‪٠‬اهذ‌طا‪ٟ‬ىت‌ؤم‌مخدس‪ٟ‬ت‌بإي‌خس‪ٟ‬ت‌مً‌الحس‪٠‬اث‌الثالر‪‌،‬هدى‌﴿ها ِج ِِ ‌‬
‫‌‬
‫مً‌خُث‌الخ٘سُم‌دزحاث‪‌ ‌.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باالظخفاٌ لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬كد‌ؤلاطخِالء‪‌،‬لٔت‪‌:‬وَى‌كد‌الاطخِالء‪‌،‬وَى‌الاهس٘اق‌والاهدوان‪‌ .‬‬
‫‪19‬‬
 ‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌اؿوالخا‪‌:‬اهس٘اق‌ؤ‪ٛ‬ص ى‌اللظان‌ًُ‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‌بلى‌‪ٛ‬اَ‌ال٘م‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الاظخفاٌ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وهي‌باقي‌خسوٖ‌الاطخِالء‌وهي‌(‌ء‪‌،‬ب‪‌،‬ث‪‌،‬ر‪‌،‬ج‪‌،‬ح‪‌،‬د‪‌،‬ذ‪‌،‬ز‪‌،‬ش‪‌،‬ض‪‌،‬غ‪‌،٤‌،ٞ‌،ٖ‌،َ‌،‬م‪‌،‬‬
‫ن‪‌،ٌ‌،‬و‪‌،‬ي‪‌،‬ا‪‌،‬الىاو‌اإلادًت‪‌،‬والُاء‌اإلادًت)‪‌ .‬‬
‫وَرٍ‌هي‌الحسوٖ‌التي‌جس‪‌ٝٛ‬داثما‌بال‌ألال‪‌ٙ‬والالم‌في‌لٍ٘‌الجاللت‌والساء‪ٗ‌،‬إ‪ٛ‬ص ى‌اللظان‌ًىس٘م‌‬
‫ق‌‪َ ‌،‬طا ِث ِل َين‌﴾‪‌ .‬‬ ‫ص َح َ ‌‬
‫ف‪َ ‌،‬م َس ٌ‬ ‫مّ‌ؤخسٖ‌الاطخ٘ا‪‌٤‬بلى‌‪ٛ‬اَ‌ال٘م‪‌،‬هدى‌﴿‌ َباه َ‌ل‪َ ‌،‬خ ْ‬
‫ِ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باإلػباق لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬ؤلالـا‪‌ .ٚ‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌اؿوالخا‪‌:‬الخـا‪‌ٚ‬هاث٘ت‌مً‌اللظان‌بالحى‪‌٣‬ألاُلى‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‌ُٗىدـس‌الـىث‌بُنهما‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف ؤلاػباق؟‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬وهي ‌ؤزبِت ‌خسوٖ( ‌ن‪‌ ،‬ق‪‌ ،‬ؾ‪‌ ،‬ي)‪‌ ،‬وهي ‌مخ٘اوجت ‌في ‌ال‪ٜ‬ىة‪ٗ‌ ،‬إ‪ٛ‬ىاَا ‌الواء ‌زم ‌اللاد ‌زم‌‬
‫الـاد‌زم‌الٌاء‪ٗ‌،‬واث٘ت‌مً‌اللظان‌جلخـ‪‌ٝ‬بالحى‪‌٣‬ألاُلى‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬باألخسٖ‌الظاب‪ٜ‬ت‪‌،‬هدى‌﴿‌‬
‫َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َّ ّ‬ ‫َّ ُ‬
‫اث‪‌،‬الٌ ِ ِاإلا َين‌﴾‪‌ .‬‬
‫الـ َد ‌‪‌ ِ ٛ‬‬ ‫الل ِال َ ‌‬
‫ين‪‌،‬‬ ‫الو َّام ‌ت‪‌،‬‬
‫ط‪ /‬ؤًً جىحذ صفت ؤلاػباق؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬جىحد‌في‌الظا‪‌ًٟ‬ول‪١‬نها‌ج‪٢‬ىن‌ؤًهس‌منها‌في‌اإلاخدس‪‌،ٞ‬وفي‌اإلاؼدد‌ؤًهس‌منهما‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ؤيهما ؤعم ؤلاػباق ؤم الاظخعالء؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ج‪‌/‬ؤلاهبا‪‌ٚ‬ؤزف‌مً‌الاطخِالء‪‌،‬والاطخِالء‌ؤُم‌مً‌ؤلاهبا‪٢ٗ‌،ٚ‬ل‌بهبا‪‌ٚ‬اطخِالء‪‌،‬ولِع‌‪٠‬ل‌‬
‫اطخِالء‌بهبا‪‌ .ٚ‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باالهفخاح لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬وَى‌كد‌ؤلاهبا‪‌،ٚ‬وَى‌الاٗترا‪‌ .ٚ‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌اؿوالخا‪‌:‬اٗترا‪‌ٚ‬اللظان‌ًُ‌الحى‪‌٣‬ألاُلى‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‪ٗ‌،‬ال‌ًىدـس‌الـىث‌بُنهما‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف الاهفخاح؟‬
‫َ ٌ َ ٌ َْ‬
‫ُد‪‌ ،‬الٔ ُْ ِ ‌‬
‫ب‪‌،‬‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬وهي ‌طبِت ‌وُؼسون ‌خسٗا‪‌ ،‬باقي ‌خس ‌وٖ ‌ؤلاهبا‪‌ ٚ‬ألازبِت‪‌ ،‬هدى ‌﴿ ‌خ ِم ‌‬
‫ُد‪‌ ،‬م ِج ‌‬
‫ون ‌﴾‪ٗ‌ ،‬جمُّ ‌خسوٖ ‌ال‪٢‬لماث ‌الظاب‪ٜ‬ت ‌ُىد ‌الىو‪‌ ٝ‬بها ‌ً٘تر‪‌ ٚ‬اللظان ‌وال ‌ًلخـ‪‌ ٝ‬بالحى‪‌٣‬‬ ‫َزاط ُس َ‬
‫ِ‬
‫ألاُلى‪‌ .‬‬

‫‪21‬‬
 ‫ط‪ /‬ؤيهما ؤعم الاهفخاح ؤم الاظخفاٌ؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬الاه٘خاح‌ؤُم‌مً‌الاطخ٘ا‪‌،٤‬والاطخ٘ا‪‌ ٤‬ؤزف‌مً‌الاه٘خاح‪٢ٗ‌،‬ل‌اطخ٘ا‪‌٤‬اه٘خاح‪‌،‬ولِع‌‪٠‬ل‌‬
‫اه٘خاح‌اطخ٘ا‪‌ .٤‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باإلرالق لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬ال٘ـاخت‌والبالٓت‌والخ٘ت‪‌،‬و‪ُٛ‬ل‌الوسٖ‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اؿوالخا‪‌:‬ز٘ت‌الحسٖ‌وطسُت‌الىو‪‌ٝ‬به‌لخسوحه‌مً‌ذل‪‌ٝ‬اللظان‌ؤي‌هسٗه‪‌،‬ؤو‌مً‌بخدي‌الؼ٘خين‌‬
‫ؤو‌منهما‌مِا‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف ؤلارالق؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وهي‌مجمىُت‌في‌‪ٛ‬ى‪‌ ٤‬ابً‌الجصزي(‌ٗس‌مً‌لب)‌ٗالالم‌والىىن ‌والساء‌جسسج‌مً‌ذل‪‌ٝ‬اللظان‪‌،‬‬
‫وال٘اء‌جسسج‌مً‌باهً‌الؼ٘ت‌الظ٘لى‌مّ‌ؤهساٖ‌الثىاًا‌الِلُا‪‌،‬واإلاُم‌والباء‌جسسحان‌مً‌الؼ٘خين‌‬
‫مِا‪‌ ‌‌.‬‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظميذ بالحشوف الزلليت؟‬
‫ؤلاذال‪‌ ٚ‬بهرا ‌الاطم ‌لخ٘تها ‌وطسُت ‌الىو‪‌ ٝ‬بها‪‌ ،‬لرل‪‌ ٣‬البد ‌مً ‌هو‪ٜ‬ها ‌بخادة‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ /‬طمُذ ‌خسوٖ ‌ ‌‬
‫وجإوي‪‌،‬ختى‌ال‌ًرَب‌بِلها‌ؤو‌بِم‌خس‪ٟ‬تها‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باإلصماث لغت واصؼالحا؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌‌/‬كد‌ؤلاذال‪‌،ٚ‬لٔت‪‌:‬اإلاىّ‌ومىه‌اؿمذ‌ؤي‌امخىّ‌ًُ‌ال‪١‬الم‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌اؿوالخا‪‌ :‬مىّ ‌اه٘ساد ‌خسوٗها ‌في ‌ؤؿى‪‌ ٤‬ال‪٢‬لماث ‌الِسبُت ‌السباُُت ‌ؤو ‌الخماطُت‪‌ ،‬لث‪ٜ‬لها ‌وُدم‌‬
‫طسُت‌الىو‪‌ٝ‬بها‌لبِد‌مسسحها‌ًُ‌ذل‪‌ٝ‬اللظان‌ؤو‌الؼ٘ت‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما حشوف ؤلاصماث؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وهي‌باقي‌خسوٖ‌ؤلاذال‪‌ٚ‬وُددَا‌زمظت‌وُؼسًٍ‌خسٗا‪‌ .‬‬
‫لرل‪‌٣‬البد‌ؤن‌ً‪٢‬ىن‌بين‌ال‪٢‬لماث‌الِسبُت‌السباُُت‌ؤو‌الخماطُت‌ألاؿى‪‌٤‬ؤخد‌ؤخسٖ‌ ‌‬
‫ؤلاذال‪‌ٚ‬وإال‌‪٠‬اهذ‌‬
‫ال‪٢‬لمت‌ٓير‌ُسبُت‪‌،‬هدى‌‪٠‬لمتي‌(ُسجد‪‌،‬وؤطخاذ)‌ٗهاجان‌ال‪٢‬لمخان‌إلاا‌‪٠‬اهذ‌حمُّ‌ؤخسٗها‌مـمخت‌وهي‌‬
‫زباُُت‌وزماطُت‌خ‪١‬مىا‌ُليهما‌بإنهما‌ٓير‌ُسبِخين‪‌ .‬‬
‫ط‪َ /‬ل صفت ؤلاصماث جخعلم بالىؼم هبليت الصفاث؟ وإلاارا؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪َ‌/‬رٍ‌الـ٘ت‌ال‌جخِل‪‌ٝ‬بالىو‪ٟ‌ٝ‬ما‌َى‌الحا‪‌٤‬في‌ب‪ُٜ‬ت‌الـ٘اث‌بل‌جخِل‪‌ٝ‬باللٔت‌ٗخد‪ُ‌٤‬لى‌‬
‫ُسبُت ‌ال‪٢‬لمت ‌في ‌ؤؿلها ‌ؤو ‌ؤعجمُتها‪‌ ،‬وَرٍ ‌ال‪ٜ‬اُدة ‌مً ‌ال‪ٜ‬ىاُد ‌التي ‌وكِها ‌ُلماء ‌اللٔت؛ ‌وذل‪‌٣‬‬
‫‌‬
‫لُميزوا‌بها‌بين‌ال‪٢‬لماث‌الِسبُت‌ألاؿل‌وال‪٢‬لماث‌اإلاِسبت‪‌ ‌.‬‬

‫‪20‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ال‌ٌِني‌‪ٛ‬ىلىا‌ٓير‌ُسبُت‌ؤن‌في‌ال‪ٜ‬سآن‌ال‪١‬سٍم‌‪٠‬لماث‌ٓير‌ُسبُت‪ٗ‌،‬هرٍ‌ال‪٢‬لماث‌‪٠‬اهذ‌في‌ؤؿل‌‬
‫وكِها‌ٓير‌ُسبُت‪‌،‬ول‪‌ً١‬الِسب‌ؤدزلىَا‌في‌لٔتهم‌واطخِملىَا‌في‌‪ٟ‬المهم‪‌،‬وؤؿبذ‌ال‌ٗس‪‌ٚ‬بِىتها‌وبين‌‬
‫ال‪٢‬لماث‌الِسبُت‌ألاؿل‪‌،‬زم‌هص‪‌ ٤‬ال‪ٜ‬سآن‌ال‪١‬سٍم‌بها‌ُلى‌ؤنها‌مً‌‪ٟ‬الم‌الِسب‪ٗ‌،‬ال‪ٜ‬سآن‌بذا‌هص‪‌ ٤‬بلظان‌‬
‫ُسبي‌مبين‪‌،‬وزاهب‌الِسب‌بما‌ٌِسٗىن‌وٍ٘همىن‌‪‌ .‬‬
‫ض‪ٟ‌/‬م‌ُدد‌الـ٘اث‌التي‌ًيبغي‌ؤن‌ًخـ‪‌ٙ‬بها‌الحسٖ‌الىاخد؟ ‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌ ‌ /‬البد ‌ل‪٢‬ل ‌خسٖ ‌مً ‌خسوٖ ‌الهجاء ‌ؤن ‌ًخـ‪‌ ٙ‬بسمع ‌ؿ٘اث ‌مً ‌الـ٘اث ‌الظاب‪ٜ‬ت‪‌ ،‬ألن‌‬
‫الحسٖ‌بن‌لم‌ج‪‌ً١‬ؿ٘خه‌الهمع‌ٗال‌بد‌ؤن‌ج‪٢‬ىن‌ؿ٘خه‌الجهس‌وَ‪١‬را‌باقي‌الـ٘اث‪‌ .‬‬
‫ٗالواء‌مثال‌جخـ‪‌ٙ‬بالجهس‌والؼدة‌وؤلاطخِالء‌وؤلاهبا‪‌ٚ‬وؤلاؿماث‪‌ .‬‬
‫ثاهيا‪ :‬الصفاث التي ال طذ لها‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالصفيرلغت واصؼالحا‪ ،‬وما هي حشوفه؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪‌ :‬خدة‌الـىث‪٠‌ ،‬الـىث‌الخازج‌مً‌الث‪ٜ‬ب‌ُىد‌كٔى‌الهىاء‌ُٗه‪‌ ،‬ؤو‌َى‌ؿىث‌ٌؼبه‌‬
‫ؿىث‌الواثس‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌:‬اهدـاز‌الـىث‌بين‌هسٖ‌اللظان‌وٗىٍ‪‌ٝ‬الثىاًا‪‌،‬و‪ُٛ‬ل‌َى‌زسوج‌ؿىث‌ٌؼبه‌ؿىث‌‬
‫الواثس‌مّ‌الحسٖ‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‪‌ ‌‌.‬‬
‫وحشوفه ثالثت وهي‪‌(‌:‬الـاد‌والصاي‌والظين)‪‌،‬ووؿ٘ذ‌برل‪‌٣‬ألنها‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بها‌ٌظمّ‌لها‌ؿىث‌‬
‫ٌؼبه ‌ؿ٘ير ‌الواثس‪ٗ‌ ،‬الـاد ‌حؼبه ‌ؿىث ‌ألاوش‪‌ ،‬والصاي ‌حؼبه ‌ؿىث ‌الىدل‪‌ ،‬والظين‌حؼبه ‌ؿىث‌‬
‫ً‬
‫الجساد‪ٗ‌،‬الـاد‌ؤ‪ٛ‬ىاَا‌ؿ٘يرا‌إلاا‌ٗيها‌مً‌بهبا‪‌،ٚ‬جليها‌الصاي‌إلاا‌ٗيها‌مً‌الجهس‪‌،‬زم‌الظين‪‌ .‬‬
‫وؿ٘ت‌الـ٘ير ‌ زابخت‌لهرٍ‌ألاخسٖ‌الثالزت‌في‌حمُّ‌ؤخىالها ‌في‌وطى‌ال‪٢‬لمت‌ؤو‌آزسَا‌بذا‌ط‪١‬ىذ‌ؤو‌‬
‫َّ‬ ‫َ َ ْ ْ َّ َ ُ َ‬
‫‪َ ْ ٗ‌،‬‬
‫اطخ ِم ّْ‪َ‌،‬الص ِاح َس ِ‬
‫اث‪‌،‬‬ ‫جدس‪ٟ‬ذ‪ٓ‌،‬ير‌ؤنها‌في‌الظا‪‌ًٟ‬واإلاؼدد‌ؤًهس‌هدى‌﴿‌ َّ‬
‫الـ ِال ِ ‌حين‪‌،‬واؿ ِبر‪‌ ،‬الظاُت‬
‫ُم ْص َد َح ٌ‌س﴾‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باللللت لغت واصؼالحا وما هي حشوفها؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬الاكوساب‌والخدسٍ‪ًٜ‌،٣‬ا‪‌٤‬ج‪ٜ‬ل‪ٜ‬ل‌الص يء‌ؤي‌جدس‪‌ٞ‬واكوسب‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌اؿوالخا‪‌:‬اكوساب‌املخسج‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‌ختى‌ٌظمّ‌له‌هبرة‌‪ٛ‬ىٍت‪‌ .‬‬
‫خسوٗها‪‌:‬مجمىُت‌في‌‪ٛ‬ى‪‌٤‬ابً‌الجصزي‌(‌‪ٛ‬وب‌حد) ‌‬
‫ط‪ /‬ما ظبب الللللت؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ ج‪‌/‬وطبب‌ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‌في‌َرٍ‌ألاخسٖ‌ؤنها‌حمُِها‌جخـ‪‌ٙ‬بـ٘تي‌الجهس‌والؼدة‪ٗ‌،‬الجهس‌اهدباض‌‬
‫الى٘ع‌مً‌الجسٍان‌مّ‌الحسٖ‌ل‪ٜ‬ىة‌الاُخماد‌ُلى‌مسسحه‪‌،‬والؼدة‌اهدباض‌الـىث‌مً‌الجسٍان‌مّ‌‬
‫‌الاُخماد ‌ُلى ‌مسسحه‪ُٗ‌ ،‬لخـ‪‌ ٝ‬املخسج ‌الخـا‪ٛ‬ا ‌مد‪١‬ما‪‌ ،‬وال ‌ً‪٢‬اد ‌الحسٖ ‌ؤن ‌ٌظمّ‌‬
‫الحسٖ ‌ل‪ٜ‬ىة ‌‬
‫‪21‬‬
‫ُٗخ‪٢‬ل‪‌ ٙ‬بُاهه ‌بال‪ٜ‬ل‪ٜ‬ت‪‌ ،‬بذ ‌لىالَا ‌إلاا ‌جبين ‌الحسٖ ‌الري‌امخىّ ‌حسي ‌ؿىجه ‌وحسي ‌الى٘ع ‌مِه ‌ُىد‌‬
‫الىو‪‌ٝ‬به‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ؤًً جىحذ الللللت؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬وال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‌ؿ٘ت‌زابخت‌في‌خسوٗها‌في‌حمُّ‌ؤخىالها‌طىاء‌ؤ‪٠‬اهذ‌طا‪ٟ‬ىت‌ؤم‌مخدس‪ٟ‬ت‪‌،‬ول‪١‬نها‌ال‌‬
‫جٌهس ‌في ‌اإلاخدس‪‌ ،ٞ‬بهما ‌ً‪٢‬ىن ‌ًهىزَا ‌في ‌الظا‪‌ ،ًٟ‬ألن ‌الحسٖ ‌اإلاخدس‪‌ ٞ‬ال ‌ٌظخمس ‌ُىد ‌الىو‪‌ ٝ‬به‌‬
‫الخـا‪‌ ٚ‬املخسج‪‌ ،‬بل ‌ًلخـ‪‌ٝ‬زم ‌ًى٘خذ ‌بظبب ‌الحس‪ٟ‬ت‪‌ ،‬ؤما ‌الحسٖ ‌الظا‪ِٗ‌‌ ًٟ‬ظخمس ‌مِه ‌الخـا‪‌ٚ‬‬
‫املخسج‪‌،‬وال‌ًى٘خذ‌بال‌بال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام الللللت؟‬
‫‌‌‌جى‪ٜ‬ظم‌ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‌بلى‌زالزت‌ؤ‪ٛ‬ظام‪‌،‬وهي‪‌ :‬‬
‫‪‌ -0‬كلللت صغشي‪‌:‬بذا‌حاء‌ؤخد‌خسوٖ‌ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‌طا‪ٟ‬ىا‌وطى‌ال‪١‬الم‪‌،‬طىاء‌‪٠‬ان‌وطى‌ال‪٢‬لمت‌ؤو‌‬
‫َ َ َ َْ‬ ‫ْ‬
‫في‌آزسَا‌هدى‌﴿‌ ُم ْ‪َ ٜ‬خ ِد ًزا‪ًَ ‌،‬و َم ُ‌ّ‪ُ ‌،‬ط ْب َد َ ‌‬
‫ان‪ُ ‌،‬م ْج ِس ُمىن‪ْ ٛ‌،‬د‌ؤٗل َ‌ح﴾‪‌ .‬‬
‫ٌ‬ ‫ََْ‬
‫‪ُ ‌،ٝ‬م ِد ‌‬
‫ُى‪‌،‬‬ ‫‪‌ -8‬كلللت هبري‪‌:‬بذا‌حاء‌ؤخد‌خسوٖ‌ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬ت‌طا‪ٟ‬ىا‌مس٘٘ا‌مى‪ٛ‬ىٗا‌ُلُه‪‌،‬هدى‌﴿‌ال٘ل ِ ‌‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬
‫ب‪‌،‬ال ُب ُر ِوج‪‌،‬ؤ َخ ٍد‌﴾ ‌‬ ‫الٔ ُْ ِ ‌‬
‫ْ َ ُّ َ‬
‫‪َ ‌،ٝ‬وج َّ ‌‬
‫ب‪‌،‬‬ ‫‪ -3‬كلللت ؤهبر‪‌ :‬بذا‌حاء‌ؤخد‌خسوٖ‌ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬ت‌طا‪ٟ‬ىا‌مؼددا‌مى‪ٛ‬ىٗا‌ُلُه‪‌،‬هدى‌﴿ ‌الح ‌‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬
‫ال َح َّ‌ج‪‌،‬ؤػ ُّد‌﴾‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما مشاجب الللللت؟‬
‫‪‌ -0‬الظا‪‌ًٟ‬اإلاؼدد‌اإلاى‪ٛ‬ىٖ‌ُلُه‪(‌،‬ألا‪ٟ‬بر)‌وهي‌ؤ‪ٛ‬ىاَا‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬الظا‪‌ًٟ‬املخ٘‪‌ٙ‬اإلاى‪ٛ‬ىٖ‌ُلُه‌(‌ال‪١‬بري)‪‌ .‬‬
‫‪ -3‬الظا‪‌ًٟ‬اإلاخىطى‌(‌الـٔسي)‪‌ .‬‬
‫َ‬
‫‪‌ -4‬اإلاخدس‪‌ٞ‬هدى‌(ه َب َ‌ّ‪ُٜ ًَ ‌،‬ى ُ‌‪َ ‌،٤‬ب ِـ ٌ‌‬
‫ير)‌وهي‌ؤكِ٘ها‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما هيفيت ؤداء الللللت؟‬
‫ج‪ /‬ازخل‪‌ٙ‬الِلماء‌في‌‪ُُٟ٘‬ت‌الىو‪‌ٝ‬بال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫‪ٗ‌ -0‬رَب‌بِلهم‌بلى‌ؤنها‌ماثلت‌بلى‌ال٘خذ‌مول‪ٜ‬ا‪‌،‬طىاء‌‪٠‬ان‌ما‌‪ٛ‬بلها‌م٘خىخا ‌ؤو‌ملمىما ‌ؤو‌‬
‫ً‬
‫م‪١‬ظىزا‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫‪ -8‬وذَب ‌آزسون‌ ‌بلى‌ؤنها‌ماثلت‌بلى‌خس‪ٟ‬ت‌الحسٖ‌الري‌‪ٛ‬بلها‪ٗ‌،‬ةن‌ما‌‪٠‬ان‌‪ٛ‬بلها‌م٘خىخا‪‌،‬هدى‌﴿‌‬
‫ً‬
‫‪٠‬اهذ‌‪ٛ‬سٍبت‌بلى‌ال٘خذ‪‌،‬وإن‌‪٠‬ان‌ما‌‪ٛ‬بلها‌ملمىما ‌هدى‌﴿ ‌ ُط ْب َد َ‬ ‫َْ‬
‫ان ‌﴾ ‌‪٠‬اهذ‌‪ٛ‬سٍبت‌بلى‌اللم‪‌،‬‬ ‫ؤ‪َ ٛ‬س ُب ‌﴾ ‌‬
‫ْ ْ‬ ‫ً‬
‫وإن‌‪٠‬ان‌ما‌‪ٛ‬بلها‌م‪١‬ظىزا‪‌،‬هدى‌﴿‌ا‪َ ٛ‬سؤ‌﴾‌‪٠‬اهذ‌‪ٛ‬سٍبت‌بلى‌ال‪١‬ظس‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫‪ -3‬والسؤي‌الساجح‌الري‌ُلُه‌ؤ‪ٟ‬ثر‌ؤَل‌ألاداء‌ؤنها‌ماثلت‌بلى‌ال٘خذ‌مول‪ٜ‬ا‪‌ .‬‬
‫‪22‬‬
 ‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باللين لغت واصؼالحا وما َما حشفاٍ؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪‌:‬الظهىلت‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌:‬بزساج‌الحسٖ‌مً‌مسسحه‌بظهىلت‌مً‌ٓير‌‪٠‬ل٘ت‌ُلى‌اللظان‪‌ .‬‬
‫َ ُ‬ ‫َ ٌ‬
‫ؽ‪َ ‌،‬ب ِْ ٍ ‌‬
‫ذ﴾‪‌ .‬‬ ‫ٖ‪ْ ِٗ ‌،‬س َُ ْى ‌ن‪َ ٛ‌،‬سَْ ٍ ‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌وخسٗاٍ‪‌:‬الىاو‌والُاء‌الظا‪ٟ‬ىخان‌اإلا٘خىح‌ما‌‪ٛ‬بلهما‪‌،‬هدى‌﴿ز ْى ‌‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌ؤما‌ألال‪‌ٙ‬وال‌جإحي‌بال‌طا‪ٟ‬ىت‌وال‌ًإحي‌ما‌‪ٛ‬بلها‌بال‌م٘خىخا‪‌،‬والىاو‌الظا‪ٟ‬ىت‌اإلالمىم‌ما‌‪ٛ‬بلها‌والُاء‌‬
‫الظا‪ٟ‬ىت‌اإلا‪١‬ظىز‌ما‌‪ٛ‬بلها‌ٗهي‌خسوٖ‌مد‌ولين‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد باالهحشاف لغت واصؼالحا‪ ،‬وما حشفاٍ؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪‌:‬وَى‌اإلاُل‌ًُ‌الص يء‌والِدو‪ُ‌٤‬ىه‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌:‬مُل‌الحسٖ‌ًُ‌مسسحه‌بِد‌الىو‪‌ٝ‬به‌ختى‌ًخـل‌بمسسج‌ٓيرٍ‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌وخسٗاٍ‪‌:‬الالم‌والساء‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ٗالالم ‌ٗيها ‌اهدساٖ ‌بلى ‌هسٖ ‌اللظان ‌بلى ‌مسسج ‌الىىن‪‌ ،‬لرل‪‌ ٣‬لى ‌لم ‌ًىدبه ‌بلى ‌هو‪ٜ‬ها ‌في ‌هدى ‌(‌‬
‫حِلىا)‌جسسج‌هىها‪‌،‬والساء‌ٗيها‌اهدساٖ‌بلى‌ًهس‌اللظان‌ومُل‌‪ٛ‬لُل‌بلى‌حهت‌الالم‪‌،‬ولرل‪ً‌٣‬ىو‪ٜ‬ها‌ألالثٕ‌‬
‫ً‬
‫الما‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما الخىشٍشلغت واصؼالحا وما َى حشفه؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪‌:‬ؤلاُادة‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪َ‌:‬ى‌ازحِاد‌زؤض‌اللظان‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‪‌ .‬‬
‫وخسٗه‪‌:‬الساء‪‌،‬والخ‪١‬سٍس‌ال‌ًٌهس‌بال‌في‌الساء‌اإلاؼددة‌والظا‪ٟ‬ىت‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما الغشض مً معشفت صفت الخىشٍش؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬الٔسق‌مً‌مِسٗت‌َرٍ‌الـ٘ت‌َى‌ُدم‌اإلابالٔت‌ٗيها‪‌،‬ألن‌ؿ٘ت‌الخ‪١‬سٍس‌مالشمت‌للساء‪ُٗ‌،‬جب‌‬
‫ُلى‌ال‪ٜ‬ازت ‌ؤن‌ًس٘ي‌الخ‪١‬سٍس‪‌،‬ولِع‌اإلا‪ٜ‬ـىد‌مً‌بز٘اثه‌اُدامه‌بال‪٢‬لُت‪‌،‬بل‌البد‌ؤن‌ًسحِد‌زؤض‌‬
‫اللظان‌ازحِادة‌واخدة‪٠‌،‬ي‌ال‌ًىدـس‌الـىث‌بين‌زؤض‌اللظان‌واللثت‌ٗخىِدم‌الـ٘ت‪‌،‬واوِدامها‌‬
‫بال‪٢‬لُت‌زوإ‪ٗ‌،‬ـ٘ت‌الخ‪١‬سٍس‌حِسٖ‌لخجخيب‌اإلابالٔت‌ٗيها‪‌،‬ال‌لخجخيب‌بال‪٢‬لُت‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬هيف هخجىب جىشٍشالشاء؟‬
‫‌‌‌‌ج‪‌ /‬للخسلف ‌مً ‌الخ‪١‬سٍس ‌في ‌الساء ‌اإلا٘سمت ‌ًلـ‪‌ ٝ‬ال‪ٜ‬ازت ‌ًهس ‌هسٖ ‌اللظان ‌بىطى ‌الحى‪‌٣‬‬
‫ألاُلى‪‌ ،‬ؤما ‌في ‌الساء ‌اإلاس‪ٜٛ‬ت ‌ُٗلـ‪ً‌ ٝ‬هس ‌هسٖ ‌اللظان ‌بلثت ‌الثىِخين ‌الِلىٍخين؛ ‌‪٠‬ي ‌ال ‌ًسحِد ‌زؤض‌‬
‫ً‬
‫اللظان‌‪ٟ‬ثيرا‌ٗخخ‪١‬سز‌الساء‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما هي صفت الخفش ي لغت واصؼالحا وما َى حشفه؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪‌:‬الاهدؼاز‌والاحظاَ‪‌ .‬‬
‫‪23‬‬
 ‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌:‬اهدؼاز‌السٍذ‌في‌ال٘م‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‪‌ .‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌وخسٗه‪‌:‬الؼين‪‌،‬وؿ٘ت‌الؼين‌في‌حمُّ‌ؤخىالها‌طىاء‌‪٠‬اهذ‌طا‪ٟ‬ىت‌ؤو‌مخدس‪ٟ‬ت‌في‌وطى‌ال‪٢‬لمت‌ؤو‌‬
‫ْ َ ْ ُ‬ ‫ْ‬
‫في‌آزسَا‪‌،‬ل‪١‬نها‌في‌الظا‪‌ًٟ‬ؤًهس‌منها‌في‌اإلاخدس‪‌ٞ‬هدى‌﴿‌ َمؼ َ َسب ُه ْ‌م‪َُ ‌،‬ؼ َس‌ة‪ُ ‌،‬بؼ َسا‪ُ ٟ‬م‌﴾ ‌‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما صفت الاظخؼالت لغت واصؼالحا وما َى حشفها؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪‌:‬الامخداد‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌:‬امخداد‌الـىث‌مً‌ؤو‪‌٤‬خاٗت‌اللظان‌بلى‌آزسَا‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بالحسٖ‪‌ .‬‬
‫الل ّال َين‌‪ْ ًَ ‌،‬‬
‫ل ِس َب‌﴾‪‌ .‬‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫ؤو‌مؼددا‌هدى‌﴿‌ ِ‬‫‌‬ ‫وخسٗها‪‌:‬اللاد‪‌،‬وجٌهس‌الاطخوالت‌بذا‌‪٠‬ان‌الحسٖ‌طا‪ٟ‬ىا‌‬
‫‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ُٗالخٍ‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬باللاد‌في‌ألامثلت‌الظاب‪ٜ‬ت‌امخداد‌الـىث‌مً‌ؤو‪‌٤‬خاٗت‌اللظان‌بلى‌آزسَا‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬ما اللحً في حشف الظاد؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌ج‪َ‌ /‬ى ‌الىو‪‌ ٝ‬بدسٖ ‌الٌاء ‌بد‪‌ ٤‬خسٖ ‌اللاد‪‌ ،‬وَرا ‌لحً ‌حلي ‌ال ‌ٌٔخ٘س ‌و‪ٛ‬د ‌ًادي ‌بلى ‌مِنى‌‬
‫في‌‪ٛ‬ىله‌حِالى‌﴿ك َّل َ‌م ًْ َ‌ج ْد ُُى َن‌ب َّال‌ب ًَّ ُاٍ﴾‪‌،‬ألن‌ َ‬
‫﴿‌ك َّل‌﴾‌‬ ‫َ‬ ‫مسال‪ٟ‌ٙ‬مً‌‪ٛ‬سؤ‌﴿‌ ًَ َّ‌ل‌﴾‌بد‪٠‌٤‬لمت‌﴿‌ َ‬
‫ك َّل‌﴾‌‬
‫ِ ِ‬
‫َ‬
‫التي‌هي‌كد‌الهدي‌ٓير‌﴿‌ً َّل‌﴾‌التي‌هي‌بمِنى‌دام‌وب‪ٜ‬ي‪‌ ‌.‬‬
‫ط‪ /‬ما الفشق بين الاظخؼالت واإلاذ؟‬
‫‪ -0‬الاطخوالت‪‌:‬هي‌حسي‌الـىث‌في‌مسسج‌الحسٖ‌ب‪ٜ‬دز‌هىله‌دون‌ؤن‌ًخجاوش‌املخسج‪‌ .‬‬
‫‪ -8‬اإلاذ‪ٗ‌:‬هى‌حسي‌الـىث‌في‌ذاث‌الحسٖ‌وال‌ًى‪ٜ‬وّ‌بال‌باه‪ٜ‬واَ‌الهىاء‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بالخفاء لغت واصؼالحا وما هي حشوفه؟‬
‫ً‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬لٔت‪‌:‬الاطدخاز‌وُدم‌الٌهىز‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫اصؼالحا‪‌:‬اطدخاز‌ؿىث‌الحسٖ‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬به‪‌ .‬‬
‫حشوفه‪‌:‬وهي‌خسوٖ‌اإلاد‌الثالزت‌والهاء‌وٍجمِها‌‪٠‬لمت‌(َاوي)‌‪‌ .‬‬
‫ط‪ /‬إلاارا ظمي الخفاء بهزا الاظم؟‬
‫‌‌‌‌‌‌‌ج‪‌/‬ألنها‌جس٘ى‌في‌اللٍ٘‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بها‪‌،‬وخسوٖ‌اإلاد‌زُ٘ت‌الحظاَ‌مسسحها‪‌،‬لرا‌ًصاد‌في‌مدَا‌ًُ‌‬
‫باقي‌ألاخسٖ‌زؼُت‌ط‪ٜ‬ىهها‪ٗ‌،‬جمُّ‌ألاخسٖ‌جثبذ‌في‌الىو‪‌ٝ‬بدس‪ٟ‬ت‌واخدة‪‌،‬ؤما‌خسوٖ‌اإلاد‌الثالزت‌‬
‫ٗخثبذ‌في‌الىو‪‌ٝ‬بدس‪ٟ‬خين‪‌،‬وَِخني‌بها‌ؤ‪ٟ‬ثر‌بن‌حاوزث‌الهمصة‌ٗيزاد‌ٗيها‪‌ .‬‬
‫وؤما‌ز٘اء‌الهاء‪ٗ‌،‬ألن‌ؿ٘اتها‌كُِ٘ت‌لرا‌‪ٛ‬ىٍذ‌بالـلت‪‌،‬والبد‌مً‌جىكُدها‌بذا‌حاءث‌آزس‌ال‪١‬الم‌‬
‫َّ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ً‬
‫زاؿت‌لئال‌جسخ٘ي‪‌،‬هدى﴿‌ َز ْخ َم ‌ت‪ِ ‌،‬و ِْ َمت‪‌،‬ال ِ‪َ َُ ٜ‬ام ِت‪‌،‬الو َّامت‌﴾‪‌ .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ط‪ /‬ما اإلالصىد بصفت الغىت لغت واصؼالحا وما هي حشوفها؟‬
‫ً‬
‫ج‪ /‬لغت‪‌:‬ؿىث‌له‌زهين‌ًسسج‌مً‌الخِؼىم‪‌ .‬‬

‫‪24‬‬
 ‫ً‬
‫اصؼالحا‪َ‌ :‬ى‌ؿىث‌ؤًٓ‌مس‪ٟ‬ب‌في‌حظمي‌الىىن ‌– ‌ولى‌جىىٍىا‪‌ -‬واإلاُم‌ًسسج‌مً‌الخِؼىم‌ال‌‬
‫ُمل‌للظان‌ُٗه‪‌ .‬‬
‫وحشفا الغىت‪َ‌ :‬ما‌اإلاُم ‌والىىن‪‌،‬وؿ٘ت‌الٔىت‌زابخت‌في‌َرًً‌الحسٗين‌في‌حمُّ‌ؤخىالهما‪ٗ‌،‬ةذا‌‬
‫جدس‪َ‌ٞ‬ران‌الحسٗان‌ؤو‌ؤًهسا‌ٗإؿل‌الٔىت‌مىحىد‌ول‪١‬نها‌لِظذ‌ًاَسة‪‌،‬ولِع‌ؤد‪ُ‌٤‬لى ‌ذل‪‌٣‬مً‌‬
‫حِرز‌الىو‪‌ٝ‬بالىىن ‌واإلاُم‌اإلاٌهسجين‌ؤو‌املحس‪ٟ‬خين‌بذا‌طد‌ال‪ٜ‬ازت ‌ُىد‌الىو‪‌ٝ‬بهما‌ٗخدتي‌ألاه‪‌ٙ‬وَى‌‬
‫م‪٢‬ان‌زسوج‌الٔىت‪‌،‬وج‪٢‬ىن‌الٔىت‌ًاَسة‌في‌ؤخىا‪‌٤‬مُِىت‌‪٠‬اإلدٓام‌بٔىت‌وؤلاز٘اء‪‌ ‌.‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام الصفاث مً حيث اللىة والظعف؟‬
‫ً‬
‫‌ُؼسة ‌ؿ٘ت‪‌ :‬الجهس‪‌ ،‬الؼدة‪‌ ،‬الاطخِالء‪‌ ،‬ؤلاهبا‪‌،ٚ‬‬
‫ج‪ /‬ؤوال‪ :‬الصفاث اللىٍت‪‌ :‬وهي ‌اخدي ‌‬
‫الـ٘ير‪‌،‬ال‪ٜ‬ل‪ٜ‬لت‪‌،‬الاهدساٖ‪‌،‬الخ‪١‬سٍس‪‌،‬الخ٘ص ي‪‌،‬الاطخوالت‪‌،‬الٔىت‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫ثاهيا‪ :‬الصفاث الظعيفت‪‌ :‬وهي ‌طذ ‌ؿ٘اث‪‌ :‬الهمع‪‌ ،‬السزاوة‪‌ ،‬الاطخ٘ا‪‌ ،٤‬الاه٘خاح‪‌ ،‬اللين‪‌،‬‬
‫الخ٘اء‪‌ .‬‬
‫ؤما الصفاث اإلاخبليت‪‌:‬وهي‌ؤلاذال‪‌،ٚ‬ؤلاؿماث‪‌،‬الخىطى‪ٗ‌،‬هي‌ال‌جىؿ‪‌ٙ‬ب‪ٜ‬ىة‌وال‌كِ‪‌ .ٙ‬‬
‫ط‪ /‬ما ؤكعام الحشوف؟‬
‫‪ -1‬حشوف كىٍت‪ :‬وهي‌الحسوٖ‌التي‌حمِذ‌ؿ٘اث‌ال‪ٜ‬ىة‌حمُِها‪‌،‬ؤو‌ٗيها‌ؿ٘ت‌كِ‪‌ٙ‬واخدة‪‌،‬‬
‫وهي‌الواء‌واللاد‌والٌاء‌وال‪ٜ‬اٖ‌وؤ‪ٛ‬ىاَا‌الواء؛‌ألن‌حمُّ‌ؿ٘اتها‌‪ٛ‬ىٍت‪.‬‬
‫‪ -2‬حشوف طعيفت‪‌ :‬وهي‌التي‌حمِذ‌ؿ٘اث‌اللِ‪‌ٙ‬حمُِها‪‌،‬ؤو‌ٗيها‌ؿ٘ت‌‪ٛ‬ىة‌واخدة‪‌،‬وهي‌‌‬
‫الثاء‌والحاء‌وال٘اء‌والهاء‪‌،‬وؤكِ٘ها‌ال٘اء؛ ألن حميع صفاتها طعيفت‪.‬‬
‫‪ -3‬حشوف مخىظؼت‪ :‬وهي‌التي‌احخمّ‌ٗيها‌ؿ٘اث‌ال‪ٜ‬ىة‌وؿ٘اث‌اللِ‪ٗ‌ ،ٙ‬ةن‌اطخىث‌ؿ٘اث‌‬
‫ال‪ٜ‬ىة‌وؿ٘اث‌اللِ‪ٗ‌ٙ‬هي‌اإلاخىطوت‌خ‪ُٜٜ‬ت‪٠‌ ‌ ،‬الهمصة‌ ‌‌والٔين‌والالم‌واإلاُم‌والىىن‪‌ ‌،‬وؤما‌بن‌‪٠‬اهذ‌‬
‫ؿ٘اث ‌ال‪ٜ‬ىة ‌ؤ‪ٟ‬ثر ‌ٗالحسٖ ‌بلى ‌ال‪ٜ‬ىة ‌ؤ‪ٛ‬سب‪٠‌ ،‬الجُم ‌والدا‪‌ ،٤‬وؤما ‌بن ‌‪٠‬اهذ ‌ؿ٘اث ‌اللِ‪‌ ٙ‬ؤ‪ٟ‬ثر‌‬
‫ٗالحسٖ‌بلى‌اللِ‪‌ٙ‬ؤ‪ٛ‬سب‪٠‌،‬الصاي‌والظين‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما ػشٍلت معشفت صفاث ؤي حشف؟‬
‫ج‪‌/‬بذا‌ؤزدها‌الخِسٖ‌ُلى‌ؿ٘اث‌ؤي‌خسٖ‌مً‌خسوٖ‌الهجاء‌ٗىبدث‌ُىه‌‪٠‬اْلحي‪‌ :‬‬
‫ً‬
‫ؤوال ‌في ‌الـ٘اث ‌التي ‌لها ‌كد‪ٗ‌ ،‬ىِسكه ‌ُلى‌خسوٖ ‌الهمع ‌ٗةن ‌‪٠‬ان ‌منها ‌ٗهي ‌ؿ٘خه ‌وإال ‌ٗـ٘خه‌‬
‫الجهس‪‌ ،‬زم ‌وِسكه ‌ُلى ‌خسوٖ ‌الؼدة ‌والخىطى ‌ٗةن ‌‪٠‬ان ‌مً ‌بخداَما ‌ٗهي ‌ؿ٘خه ‌وإال ‌ٗـ٘خه‌‬
‫السزاوة‪‌،‬زم‌وِسكه‌ُلى‌خسوٖ‌الاطخِالء‌ٗةن‌‪٠‬ان‌منها‌ٗهي‌ؿ٘خه‌وإال‌ٗـ٘خه‌الاطخ٘ا‪‌،٤‬زم‌وِسكه‌‬
‫ً‬
‫ُلى ‌خسوٖ ‌ؤلاهبا‪ٗ‌ ٚ‬ةن ‌‪٠‬ان ‌منها ‌ٗهي ‌ؿ٘خه ‌وإال ‌ٗـ٘خه ‌الاه٘خاح‪‌ ،‬زم ‌وِسكه ‌ؤزير‌ا ‌ُلى ‌خسوٖ‌‬

‫‪25‬‬
 ‫ؤلاذال‪ٗ‌ٚ‬ةن‌‪٠‬ان‌منها‌ٗهي‌ؿ٘خه‌وإال‌ٗـ٘خه‌ؤلاؿماث‪‌،‬وُلى‌َرا ‌ٗالبد‌ؤن‌ًخـ‪‌ٙ‬الحسٖ‌بسمع‌‬
‫ؿ٘اث‌مً‌الـ٘اث‌التي‌لها‌كد‪‌ .‬‬
‫زم‌وِسكه‌ُلى‌باقي‌الـ٘اث‌التي‌ال‌كد‌لها‪ٗ‌،‬ةن‌‪٠‬ان‌مً‌خسوٖ‌ؤي‌منها ‌ٗهي‌ؿ٘خه‪‌،‬وجلاٖ‌‬
‫بلى‌الخمع‌الظاب‪ٜ‬ت‪‌،‬وإن‌لم‌ً‪‌ً١‬مً‌خسوٖ‌ؤي‌ؿ٘ت‌منها‌ؤزبدىا‌له‌الـ٘اث‌الخمع‌الظاب‪ٜ‬ت‌ٗ‪ٜ‬ى‪‌ .‬‬
‫حذوٌ مفصل للصفاث ألاصليت ليل حشف‪:‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫الصفاث‬ ‫الحشف‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫شذًذ‬ ‫حهشي‬ ‫‪5‬‬ ‫الهمضة‬
‫مزلم ملللل‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫شذًذ‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫الباء‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫شذًذ‬ ‫مهمىط‬ ‫‪5‬‬ ‫الخاء‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫سخىي‬ ‫مهمىط‬ ‫‪5‬‬ ‫الثاء‬
‫مصمذ ملللل‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫شذًذ‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫الجيم‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫سخىي‬ ‫مهمىط‬ ‫‪5‬‬ ‫الحاء‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخعلي‬ ‫سخىي‬ ‫مهمىط‬ ‫‪5‬‬ ‫الخاء‬
‫مصمذ ملللل‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫شذًذ‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫الذاٌ‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫سخىي‬ ‫حهشي‬ ‫‪5‬‬ ‫الزاٌ‬
‫مزلم مىحشف مىشس‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫مخىظؽ‬ ‫حهشي‬ ‫‪7‬‬ ‫الشاء‬
‫مصمذ صفير‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫سخىي‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫الضاي‬
‫مصمذ صفير‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫سخىي‬ ‫مهمىط‬ ‫‪6‬‬ ‫العين‬
‫مصمذ مخفش ي‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫سخىي‬ ‫مهمىط‬ ‫‪6‬‬ ‫الشين‬
‫مصمذ صفير‬ ‫مؼبم‬ ‫معخعلي‬ ‫سخىي‬ ‫مهمىط‬ ‫‪6‬‬ ‫الصاد‬
‫مصمذ معخؼيل‬ ‫مؼبم‬ ‫معخعلي‬ ‫سخىي‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫الظاد‬
‫مصمذ ملللل‬ ‫مؼبم‬ ‫معخعلي‬ ‫شذًذ‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫الؼاء‬
‫مصمذ‬ ‫مؼبم‬ ‫معخعلي‬ ‫سخىي‬ ‫حهشي‬ ‫‪5‬‬ ‫الظاء‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫مخىظؽ‬ ‫حهشي‬ ‫‪5‬‬ ‫العين‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخعلي‬ ‫سخىي‬ ‫حهشي‬ ‫‪5‬‬ ‫الغين‬
‫مزلم‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫سخىي‬ ‫مهمىط‬ ‫‪5‬‬ ‫الفاء‬
‫مصمذ ملللل‬ ‫مىفخح‬ ‫معخعلي‬ ‫شذًذ‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫اللاف‬
‫مصمذ‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫شذًذ‬ ‫مهمىط‬ ‫‪5‬‬ ‫الياف‬
‫مزلم مىحشف‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫مخىظؽ‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫الالم‬
‫مغً‬ ‫مزلم‬ ‫مىفخح‬ ‫معخفل‬ ‫مخىظؽ‬ ‫حهشي‬ ‫‪6‬‬ ‫اإلايم‬

‫‪27‬‬
 ‫مغً‬ ‫مزلم‬ ‫حهشي مخىظؽ معخفل مىفخح‬ ‫‪6‬‬ ‫الىىن‬
‫خفي‬ ‫مهمىط سخىي معخفل مىفخح مصمذ‬ ‫‪6‬‬ ‫الهاء‬
‫ليييت‬ ‫حهشٍت سخىٍت معخفلت مىفخحت مصمخت‬ ‫‪6‬‬ ‫حشوف اإلاذ‬
‫ليييان‬ ‫حهشٍان سخىٍان معخفالن مىفخحان مصمخان‬ ‫‪6‬‬ ‫حشفا اللين‬
‫ؤخؼاء شائعت عىذ بعع الىاط‪:‬‬

‫جىحد‌بِم‌ألازواء‌الؼاجِت‌ُىد‌بِم‌الىاض‌في‌الىو‪‌ٝ‬ببِم‌ألاخسٖ‌البد‌مً‌الحرز‌منها‪‌ .‬‬
‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬بال٘اء‌في‌هدى‌﴿ؤٗلل﴾‌‪ٟ‬دسٖ‌(‪‌)V‬باإلهجليزًت‪.‬‬
‫‪ ‬الىو‪‌ٝ‬بالـاد‌في‌هدى‌﴿‌ ًُ ْ‬
‫ـ ِد َ‌ز﴾مؼمت‌ؿىث‌الصاي‪.‬‬
‫اس ُج ُدوا﴾‌شاًا‪١َ‌،‬را‌(‌اشحدوا)‪.‬‬
‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬بالظين‌في‌هدى‌‪٠‬لمت‌‌﴿ ْ‬

‫اَ‌﴾‌‪ٛ‬سٍبت‌مً‌الدا‪‌.٤‬‬ ‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬بالخاء‌في‌هدى‌‪٠‬لمت‌‌﴿‌ َم َخ ٌ‌‬

‫َ‬
‫اث﴾‌طِىا‪١َ‌،‬را‌(‌طِباث)‪‌.‬‬‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬بالثاء‌في‌هدى‌‪٠‬لمت‌﴿ز ِِّ َب ٍ ‌‬
‫َ‬
‫‪‌﴾٣‬شاًا‪١َ‌،‬را‌(‌شل‪‌،)٣‬و‪ٟ‬رل‪‌٣‬الٌاء‪.‬‬‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬بالرا‪‌٤‬في‌هدى‌‪٠‬لمت‌‌﴿‌ذ ِل َ ‌‬
‫اء‌﴾ُىد‌بِم‌الىاض‌‪‌G‬باإلهجليزًت‪.‬‬ ‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬بالجُم‌في‌هدى‌‪٠‬لمت‌‌﴿‌ َح َ‌‬
‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬بال‪ٜ‬اٖ‌ُىد‌بِم‌الىاض‌‪٠‬اٗا‪‌،‬وُىد‌بِلهم‌ُٓىا‪‌‌‌.‬‬
‫َّ ّ‬
‫الل ِال َ ‌‬
‫ين‌﴾ًاء‪.‬‬ ‫‪‌ ‬الىو‪‌ٝ‬باللاد‌في‌هدى‌﴿‌‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ٗلخدرز‌ؤيها‌ال‪ٜ‬ازت ‌مً‌ذل‪٠‌٣‬له‪ٗ‌،‬هى‌‌ؤمس‌ال ‌ًصح‪‌،‬وَى‌لحً‌حلي‌خ‪١‬مه‌الخدسٍم‪‌،‬ألن‌ببدا‪‌٤‬‬
‫خسٖ‌بأزس‌في‌ال‪ٜ‬سآن‌ال‪١‬سٍم‌ال‌ًجىش‪ٗ‌،‬ال‪ٜ‬سآن‌‪ٟ‬الم‌هللا‪‌،‬والبد‌ؤن‌ًادي‌دون‌جبدًل‌ُلى‌الىدى‌الري‌‬
‫ًسض ي‌هللا‌حِالى‪‌ .‬‬
‫ً‬
‫ؤظئلت مهمت حذا‪:‬‬
‫ط‪ /‬ما هي الحشوف التي جخشج مً ؤكص ى اللعان و ؤكص ى الحلم؟‬
‫ج‪ /‬ؤكص ى اللعان‪( :‬ق‪،‬ن)‪.‬‬
‫ؤكص ى الحلم‪( :‬ء‪)ٌ،‬‬
‫ط‪ /‬ما هي الحشوف التي جخشج مً ػشف اللعان مع ؤصىٌ الثىاًا العليا‪ ،‬وػشفه مع ؤػشاف الثىاًا‬
‫العليا بالخفصيل؟‬
‫ج‪ /‬الحشوف التي جخشج مً ػشف اللعان مع ؤصىٌ الثىاًا العليا‪ ،‬هي (الخاء فالذاٌ فالؼاء)‪،‬‬
‫ومخشحهما مً ظهشػشف اللعان مع ما ًليه مً ؤصىٌ الثىاًا العليا‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫وػشفه مع ؤػشاف الثىاًا العليا‪ ،‬هي (الثاء فالزاٌ فالظاء)‪ ،‬ومخشحهما مً ظهش ػشف اللعان‬
‫وؤػشاف الثىاًا العليا‪.‬‬
‫ط‪ /‬هم عذد املخاسج اإلاخفشعت عً مخشج الخيشىم وما هي؟‬
‫ج‪ /‬مخشج واحذ لصفت وليغ لحشف‪ ،‬وهي صفت الغىت‪ ،‬اإلاشهبت في حشفي الىىن واإلايم فلؽ وَما‬
‫حشفا الغىت‪.‬‬

‫ط‪ /‬ما الفشق بين مخشج الىاو اإلاذًت‪ ،‬والىاو غيراإلاذًت‪ ،‬والياء اإلاذًت‪ ،‬والياء غيراإلاذًت؟‬

‫الياء غيراإلاذًت‬ ‫الياء اإلاذًت‬ ‫الىاو غيراإلاذًت‬ ‫الىاو اإلاذًت‬

‫واو ظاهىت وما كبلها وهي اإلاخحشهت بالفخح‪ً ،‬اء ظاهىت وما كبلها ًاء مخحشهت بالفخح ؤو‬
‫مىعىسوٍيخهي صىتها الىعشؤو الظم‪ ،‬ؤو‬ ‫ؤو بالىعشة‪ ،‬ؤو‬ ‫مظمىم وٍيخهي‬
‫ظاهىت وما كبلها‬ ‫صىتها باهتهاء الهىاء بالظم‪ ،‬ؤو واو ظاهىت باهتهاء الهىاء مً‬
‫مفخىح( الليييت)‪.‬‬ ‫الفم‪.‬‬ ‫وما كبلها مفخىح(‬ ‫مً الفم‪.‬‬
‫ليييت)‪.‬‬
‫جخشج مً وظؽ‬ ‫جخشج مً الجىف‪.‬‬ ‫جخشج مً الشفخين‬ ‫جخشج مً الجىف‪.‬‬
‫اللعان مع ما ًحارًه‬ ‫باهظمام‪.‬‬
‫الحىً ألاعلى‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما الفشق بين مخشجي حشفي الالم والظاد؟‬
‫حشف الظاد‬ ‫حشف الالم‬
‫بخدي‌خاٗتي‌اللظان ‌‬ ‫ؤدوى‌خاٗتي‌اللظان‌مِا ‌‬
‫ما‌ًليها‌مً‌ألاكساض‌الِلُا ‌‬ ‫ما‌ًداذيهما‌مً‌لثت‌ألاطىان‌الِلُا ‌‬
‫زسوحها‌مً‌الحاٗخين‪‌،‬مِا‌الُمنى‌ؤو‌الِظسي‌ ‌‬ ‫وٍم‪‌ً١‬زسوحها‌مً‌اخدي‌الحاٗخين ‌‬
‫الحاٗت‌الِظسي‌ؤٌظس‌مً‌الحاٗت‌الُمنى ‌‬ ‫والحاٗت‌الُمنى‌ؤٌظس‌وؤ‪ٟ‬ثر‌اطخِماال ‌‬
‫ط‪ /‬ما َى الللب اإلاىاظب مً ؤللاب الحشوف لحشف الظاد؟‬
‫ج‪ /‬الللب اإلاىاظب حعب ما رهشٍ بعع العلماء ؤن الظاد مً ألاحشف الشجشٍت‪.‬‬
‫ط‪ /‬ما الفشق بين الشذة والشخاوة؟‬
‫الشخاوة‬ ‫الشذة‬
‫لين‌الحسٖ‪‌ .‬‬ ‫‪ٛ‬ىة‌الحسٖ‪‌ .‬‬
‫حسٍان‌الـىث‪‌ .‬‬ ‫اهدباض‌الـىث‌ًُ‌الجسٍان‪‌ .‬‬
‫ُدم‌ا‪ٟ‬خما‪‌٤‬اهدباض‌الـىث‌ؤو‌حسٍاهه‪‌ .‬‬ ‫‪ٛ‬ىة‌الاُخماد‌ُلى‌املخسج‪‌ .‬‬
‫‪29‬‬
 ‫ط‪ /‬هيف هحىم على كىة الحشف وطعفه؟‬
‫ج‪ /‬هحىم على كىة الحشف‪ ،‬إرا احخمعذ فيه حميع الصفاث اللىٍت‪ ،‬ؤو وحذ فيه صفت‬
‫طعف واحذة‪ ،‬مثل الؼاء والظاد والظاء واللاف و ؤكىاَا الؼاء؛ ألن حميع صفاتها كىٍت‪.‬‬
‫و ؤًظا هحىم على طعف الحشف‪ ،‬إرا احخمعذ فيه حميع الصفاث الظعيفت‪ ،‬ؤو وحذ فيه‬
‫صفت كىة واحذة‪ ،‬مثل الثاء والحاء والفاء والهاء‪ ،‬وؤطعفها الفاء؛ ألن حميع صفاتها طعيفت‪.‬‬
‫ط‪ /‬صفت الخىظؽ َل هي طعيفت ؤم كىٍت ؤم لها حىم آخش؟‬
‫ج‪ /‬احخمع في الخىظؽ صفاث كىٍت وصفاث طعيفت‪ ،‬فئن اظخىث صفاث اللىة وصفاث‬
‫الظعف فهي اإلاخىظؼت حليلت‪ ،‬والهمضة والغين والالم واإلايم والىىن‪ ،‬وؤما إن واهذ صفاث‬
‫اللىة ؤهثر‪ ،‬فالحشف إلى اللىة ؤكشب‪ ،‬والجيم والذاٌ‪ ،‬وؤما إن واهذ صفاث الظعف ؤهثر‬
‫فالحشف إلى الظعف ؤكشب‪ ،‬والضاي والعين‪.‬‬

‫جمذ‌بدمد‌هللا‌حِالى‪‌ ،،،‬‬

‫اع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــذاد‬

‫‌ؤ‪ .‬خسٍت‌دمحم‌ُصام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ؤ‪ُ‌.‬صٍصة‌دمحم‌خالوة‬

‫‌ؤ‪‌.‬آالء‌خظً‌ُُاغ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ؤ‪‌.‬زباب‌طامي‌الخُتي ‌‬ ‫‌‬

‫‪31‬‬