NE a ae A Ca ea Cm Lem) Co) Lees kat eric sea) a een cad eres ume rere poreeT PCat rn) CECE ¥ PV OWL ae Pe Gentile Purdie * aA ya) vadKS. ADAM Boniecki: Wiara i Kosciét naszych dzieci ‘AINTRYGOWAL MNIE ARTYKUL DARIUSZA Kota ,,Wiara po remiksie” (zob. str. 39). Sigganie do amerykariskich doswiadczen, by przewidzieé przysztos¢ Polski, nie zawsze sig sprawdzalo. Shisznie wige autor o polskich drieciach (i wnukach) pisze wstrzemigéli- wie, ograniczajac sig do tego, co juz na pew- no wiadomo. A wiadoma, ze w 2018 r. Pol- ska , byta najszybciej laicyzujacym sie krajem Swiata, jeSli braé pod uwage r6znice miedzypokolenio- we. O ile wéréd starszych 40 proc. stwierdzilo, ze religia jest dla nich wzyciu bardzo wazna, wsréd mlodych — tyl- ko 16 proc.”. Wiadomo tez (na podstawie sondazu CBOS 22015 1.), Ze gdy chodzi o znajomos¢ tresci wiary, to w glo- wach polskich katolikéw (obu pokoleniowych grup) pa- nuje spore zamieszanie. Co 2aé do prryszloéci, to prosta obserwacja pozwala za- notowaé niektére zwiastuny idacych przemian. Rzuca sig w oczy np. to, ze mlodzi Polacy, lepiej poinformowani oSwiecie niz ich réwieSnicy z lat 60. ubieglego wieku, coraz bardziej kwestionuja autorytet KoSciola. Dlaczego? Czasem sig slyszy, ze jest to skutek wszechobecnej antykoscielne} (lewackiej) propagandy i zawlaszczania przez europejskich (i Swiatowych) ateistéw coraz wiekszych przestrzeni kul- tury i oSwiaty. Dowodem tego mialoby byé m.in. poparcie dla Rafala Trzaskowskiego w kampanii wyborczej. Ale — powiadaja zwolennicy tego wyjaSnienia - Bog nas ustrzeg!! Inni przypuszczaja, ze przyczyna obnizenia prestizu Ko- Sciota lezy w popularyzacji nauk przyrodniczych, jeszcze inni, Ze w upadku obyczajéw (czytaj: w moralnym zepsu- Reiyserka Aleksandra Potoczek na premierze w kinie Murandw, Warszawa, 22 lipca 2020 r. ciu, ktére przyszio do nas z Zachodu), a nawet w reformach wprowadzanych przez papieza Franciszka. Sami mlodzi widza to inaczej. Kiedy roz- mawiam o tym z nimi, méwia 0 szokujacym zjawisku pedofilii wstdd ksiezy, o hipokryzji w ukrywaniu tych przypadkow w trosce o wi- zerunek instytucji. Czesto mowig o lekcjach re ligii odklejonych od prawdziwych problemow ich wiary, onudzie kazan i koscielnych zgromadzen, 0 interesownosci ksiezy, o preywilejach dla Koéciota i powiazaniach ludzi Ko- Sciola ze Swieckq whadza. Ostatnio dodaja jeszcze Slub w ta- giewnickim sanktuarium. Jak rozumieé — pytaja—stanow- cz0sé KoSciola w sprawie nierozerwalnosci malzenstwa(zo- bacz rozmowe z jezuita ojcern Markiem Blaza na str. 32), skoro rozerwalnos¢ mozna sobie w Kosciele zatatwic? Ale ci rozgoryczeni Kosciotem mitodzi ludzie, ktorzy przestali chodzi¢ do kosciola, wyszukuja w intemecie msze ihomilie ksiezy, ktdrych cenia. Jak ich dziadkowie i ro- dzice, kiedy sig znajda w tragicanych, a czasem w po pro- stu trudnych sytuacjach, pytaja o ,,jakiegos madrego ksie- dza” i uniego szukaja pomocy. W Polsce, mimo rekordowo szybkiej laicyzacji, ksiadz weiaz jednak czuje sie potrzebny. Jakea prrysztosé czeka nas, wierzacych? Jaki bedzie ,pol- ski katolicyzm” naszych dzieci? Jaki za 40 lat bedzie nasz Koéci6#? Jakiego bySmy chcieli i co~oprocz narzekania— moéemy czy nawet powinnismy zrobié? Wokc? tyle ghiw pochowanych wpiasku. ©® FILM ,,xABo. KSIADZ BONIECKI” — JUZ W KINACH! W Srode 22 lipca w warszawskim kinie Muranéw miata miejsce uroczysta premiera filmu dokumentalnego ,xABo” w rez. Aleksandry Potoczek, zrealizowanego w duzej mierze dzieki Czytelnikom nlygodnika Powszechnego”. Juz teraz film mozna zobaczyé na ekranach kin w catej Polsce - zapraszamy! Wigcej 0 filmie i galeria zdje€ z premiery na www.powszech.net/xabo ES Gc.12 Wysniona rewolucja MARCIN NAPIORKOWSKI Sen dhugo pozostawal jednym zostatnich obszaréw Zycia, gazie mona byto po prostu sie zrelaksowac izdaé na nature. Spanie to spanie? Nic bardziej mylnego! 22 Prosimy sprébowaé ponownie MACIE) MOLLER Kontroluja kolonijne stotdwki, na capleczach restaucragji sprawdzaja, czy droga naczyht brudnych nie przecina sig zdrogq czystych -tak kojarzyli sig do tej pory. Dzig sanepid jest na froncie walkiz epidemig. 32 Co Bég ztaczyt ROZMOWA Z MARKIEM BLAZA S}: W teologii sakramentu matzenstwa istnieje ciggle napigcie miedzy porzqdkiem taski a prawem kanonicznym. Sees deem —— —— 42 Pax Pandemica OLAFOSICA na Czy nowy koronawirus prayczyni ~ sie do budowy nowego ladu Swiatowego?Oraz czy Polska * mote na tym wygrac? spk « 52 Operacja obiad PATRYCIA BUKALSKA Kaida rocznica jest dla nich waina, Ta, po kilku miesiacach izolacji, jest szczegéIna. Jak warszawscy powstarcy praezywajq czas epidemii? INFORMACJA DLA CZYTELNIKOW Z przyczyn przez Wydawce niezawinionych, pismo moze ~ szczeg6tnie tych prowadzonych przez Garmond Press SA. W zaistniatej sytuac{i najkorzyst naszego pisma jest prenumerata ~ szczegéty na stronie TygodnikPowszechny.pl/wykup-prenumerate. Slab ce s 8 Wrézha jaguara ; ~ ROZMOWAZ MARKIEM KAMIASKIM, PODROZNIKIEM: Najdalszym biegunem Ziemi jestdla mnie Japonia. Jeslijestes cudzoziemcem, nigdy nie bedziesz sw5. Y IMAGES // WITOLD SPIS2 / REPORTER // ERICA BECHARO / US AVY / POLARIS / EAST NEWS // AOAM TUCHLINSKL / FORUM // RAFAL SIOERSKI DLA .TP* // JACEK TARAN nie byé dostepne w niektérych punktach sprzedaiy niejszym i najpewnie|szym sposobem atezymywania WroAWcA6 Droga do lockdown MACTIE) MOLLER 7-11 Obraz tygodnia 19 Tygodnik Czytelnikow 20-21 Czytania / Widzenia ABP GRZEGORZ RYS / PAWEL SPIEWAK / 0, WACEAW OSZAJCA } PIOTR SIKORA == KRA) 22 Prosimy sprébowaé ponownie MACIE) MOLLER 26 Zapomniany protest BARTOSZ JOZEFIAK: Blisko 40 lat temu ulicami Lodzi przeszla demonstracja wlékniarek 29 Wichry rentownosci MAREK RABIJ 0 przcjeciu Lotosu przez Orlen = = WIARA 32 Co Bog ziaczyt ROZMOWA Z MARKIEM BLAZA S] 36 Droga do zrodla PIOTR SIKORA: Jaki gdzie pielgrzymowaé w czasie pandemii 39 Wiara po remiksie DARIUSZ KOT: Synkretycane religie bez Boga rozwijajq sig takie w Polsce «0 SWIAT 42 Pax Pandemica OLAF OSICA 45 Tylko nie on MARTA ZOZIEBORSKA Z USA: Diaczego coraz wigcej Republikandw wigeza sig wkampanie wyborezq Joego Bidena? 48 Smieré feministy ROMAN HUSARSKI Z SEULU: Jeden z najwainiejszych politykow Korei Pohudniowej odebrat sobie aycie PA AcLee I UGaey sah Nee Strona swiata Sedziwi wladcy Arabii Saudyjskiej i Kuwejtu, najstarsi praywodcy Swiata arabskiego, trafili do szpitali - 0 tym, jak na ‘tronach monarchii z Pétwyspu Arabskiego dokonuje sie zmiana pokoleA, pisze WOJCIECH |AGIELSKI tygodnikpowszechny.pl/stronaswiata ths Fi 66 WEOCZYKI I POWSINOGA Wtrzecimodcinku wakacyjnego cyklu dodatkow: ® Przeglad najciekawszych wydarzen Kkulturalnych wakacji = Kameralne festiwale muzyczne i wystawy ® Spotkania literackie, w tym Festiwal Miasto Slowa, towarzyszacy Nagrodzie Literackiej Gdynia Zapraszamy do lektury i kulturalnej wloczegi po Polsce! = FELIETONY # 31 ANNA DZIEWIT-MELLER 51 ANDRZE} STASIUK 92 JAN KLATA 93 PAWEt BRAVO 98 STANISLAW MANCEWICZ 98 BARTOSZ MINKIEWICZ Na oktadce: Marek Kaminski Fotografia: Dorota Czoch Redaktor prowadzacy: MICHAL OKONSKI =» HISTORIA 52 Operacja obiad PATRYCJA BUKALSKA # © POZEGNANIE 56 Uniwersytet i miasto TOMASZ BILCZEWSKI o Franciszku Ziejce, wieloletnimrektorze UJ 57 Zhota legenda ANNA CZABANOWSKA-WROBEL es NAUKA 60 Dobrze mie¢ problemy ROZMOWA 2 JUANEM LUISEM ARSUAGA, PALEQANTROPOLOGIEM Co potrzeha, zeby stworzye cywilizacje? 64 Udane biatko PAWEE JEDYNAK, PIOTR GRABARZ: Odpady keratynowe moga sig przydac == KULTURA 78 Wrézba jaguara ROZMOWA 2 MARKIEM KAMINSKIM 83 Potega zartu PIOTR KOSIEWSKI W Zamku Ujazdowskim trwa wystawa ,Zarty zartami™ 86 Droga do Onondaga BARTOSZ HLEBOWICZ: Jak pionierzy wyrqbywali sciezke quwilizagji w dziczy 90 Okna i balkony ANITA PIOTROWSKA ocyklufilmowym HBO,,W domu” 92 Gay Slepnie noc LEKTOR o tomie Giacoma Leopardiego »Piesni/Canti” we ZMYStY 94 Swiety spokoj ROZMOWA Z WIKTOREM SEDLAKIEM, PSYCHOANALITYKIEM: Najbardziej warte staraniasq mitosé ipasja. Takze dozawodu 3) Sztuka powszechnie nieznana [Podkast Powszechny] 174 AOS OSL OnE Coezwartek na TygodnikPowszechny.pl Jak wyobrazano sobie moce jednorozca, zwyczaje gryfa, groze bazyliszka i wyjatkowe zdolnosci bonnacona? Jaka jest symbolika tych niebywalych stworzen? ~ o tajemnicach Sredniowiecznych bestiariuszy opowiada MAGDALENA LANUSZKA powszech.net/podkast Ed stycopnixpowszechny » [J /TYGODNIK = (7) /TYGODNIK » G2YouTube /TYGOONIKPOWSZECHNYDROGA DO LOCKDOWNU Koronawirus jest w Polsce w natarciu. Ale izolacja podobna do tej marcowej nie ma sensu — potrzeba szybkich, punktowych decyzji na poziomie powiatéw. MACIE) MOLLER RZYPOMINAMY O OBOWLAZKU ZASLANIANIA ust i nosa podczas wykonywania ushigi” ~takie esemesy wysyla fryzjer przed wizyta. Ale na miejscu méwi: ,Daj pan spokéj zg maska”. W kosciolach nie lepiej: tlok, dusz- no, malo kto wytrzymuje z zastonieta twarza dtuzej niz do czytani. W restauracjach, pu- bach, kolejkach — maski wiszq na uchu badé podtrzymuja zuchwe. COVID-19 jest w odwrocie? Zniesienie ko- Ienych obostrzen 25 lipca (wieksza liceba uczestnikéw meczow, koncertéw, konfe- Tencji, targow; mniejszy dystans — 1,5 metra) opatrzono komentarzem: ,Sytuacja zwiazana 2COVID-19 w Polsce jest ustabilizowana, jed- nak epidemia trwa nadal i dlatego nie wszyst- kie ograniczenia zostaly zniesione”. Tylko Srodkowa czei tego zdania jest praw- driv: zaden wykaes epidemicany —aniliceby nowych zachorowani, ani zgonéw, ani hospi- talizacji czy przypadkéw kwarantanny — nie ulega wyraznemu wyplaszczeniu. Sanepidy poszukuja uczestnikéw naboieristw, w cza- sie ktérych doszlo do zakazen - wszyscy po- winni trafié na kwarantanne. Media donoszq o takich wydarzeniach jak ,koronawesele” w Mszanie Dolnej czy o imprezach na kata- maranie w Gdyni, ktore staly si¢ ogniskami zakazen. Sq 0 tyle grozne, ze ich uczestnicy rozjeidiaja sig potem po Polsce. Epidemiolo- Thumy na Rynku Gléwnym. Pomimo rekordowe) liceby zakaien koronawirusem w ten weekend w Malopolsce wigkszos¢ turystow nie zachowuje dystansu ani nie nosi maseczek. Krakdw, 26 lipca 2020 r.BEATA ZAWAZEL / NURPHOTO | GETTY IMAGES dzy z niepokojem patrzq na zatlo- ezone stadiony: krzyk zwieksza za- sieg acrozolu wydobywajacego sie Z ust. Trwaja tez podrdze wakacyj- ne, aignorowanie zasad sanitarnych sprawia, ze wirus z mocniej zaata- kowanych wojewédztw Slaskiego, matopolskiego, t6dzkiego czy mazo- wieckiego trafia do nowych popula- cjina Pomorzu czy Mazurach. W zeszlym tygodniu wskazniki dziennych zakazen w Polsce siega- ly 600. Potem opadly, niemniej diu- gi okres, kiedy miescily sie w prze- dziale 250-350, wydaje sie zakoniczo- ny. W poroéwnaniu do 60 tys. przy- padkow dziennie w USA czy 50 tys. w Indiach to moze niewiele, ale wskaénik reprodukcji koronawirusa zblizajacy sig do 1,2 wrdzy jak najgo- rae}. Byly szef NFZ Tadeusz Jedrzej- cayk przewiduje rychle prekxocze- nie tysiaca zachorowani dziennie, Czy nadchodzi druga fala CO- VID-19? Wiasnie praechodzi preez kraje, ktére zdawaly sig mieé epi- demig juz pod kontrola. Jak Ser- bia, gdzie liczba zachorowani sko- czyla do poziomu z kwietnia, czy Izrael - gdzie aktywnos¢ wirusa drastycznie wzrosta po otwarciu szkol, i gdzie praywrécono czeSé obostrzen. W Katalonii zamknigto Kluby, odwotano imprezy, preywr6- conozakaz zgromadzef wiekszych niz na ro osdb. Niekt6re restrykcje przywrécili Czesi iFrancuzi. Tymczasem decyzje polskie- go rzqdu ida w kierunku przeciw- nym, a spora czesé spoleczenistwa nie wierzy w realnos¢ epidemii. To efekt z jednej strony skutecznego zduszenia infekcji podczas marco- wej ikwietniowej izolacji, z drugiej ~nieodpowiedzialnych wypowie- dzi politykdw z czasu kampanii. Szczegélnie premier Morawiecki lubil podkreSlaé, ze wirusa juz nie trzeba sie baé, ale wszyscy kandy- daci organizowali wiece, na ktd- tych nie przestrzegano zasad sa- nitamych. Czy grozi nam kolejny lockdown? Niewykluczone, ale moze mieé inny charakter niz ten marco- wy: eksperci wskazuja, ze zamyka- nie calego kraju jest bezzasadne. Po- trzebne sq raczej szybkie, punktowe decyzje na poziomie powiatow. Nie- stety dzialania radu trudno przewi- dzie¢—zaréwno polityka obostrzen, jak i odmrazania prowadzona jest »Po uwazaniu”. eo Nowak nie zatopi Trzaskovaskiego > ANORZEJ STANKIEWICZ ATRZYMANIE PRZEZ CBA Stawomira No- waka nie zaszkodzi nowemu liderowi opozycji Rafalowi Trzaskowskiemu. To jeden zostatnich ciosdw w odchodzaca do przeszlo- Scistarq Platforme. Wiekszos¢ Polakéw ustyszala o nim na nowo po raz pierwszy od ,afery zegarkowej” 2 2013 r. Jako minister transportu w drugim rzadzie Donalda Tuska, Nowak uporczywie nie wpisywat drogich zegarkéw do oSwiad- czenia majatkowego. Skoriczyto sie afera wmediach, sprawa w sadzie, aco najwazniej- sze-odejéciem zrzadu iz polityki. Po zwycig- stwie PiS Nowak wyjechat na Ukraine, tak jak kilku innych politykéw i urzednikow koja- rzonych z Tuskiem, ktdrzy nie mogli liczyé na prace w Polsce Kaczynskiego. Robit to, co do tej pory — budowal drogi. Ale i tam szybko wpadl w ktopoty -zndw miatnie ujawnié ca- Jego majatku w oswiadczeniu. Choé przed sa- dem sie wybronil,jesienia 2019 ri tak odszedl ze stanowiska szefa Paristwowej Agencji Drdg Ukrawtodor. ‘Wrocit do Polski i zaangazowat sig w kam- panie prezydencka. Potem byt gotow whaczyé sie w tworzenie nowej formacji na bazie do- brego wyniku wyborczego Rafala Trzaskow- skiego. W powyborczy piatek pojawil sie na wiecu w Gdyni, gdzie prezydent Warszawy zapowiedzial tworzenie nowego ruchu poli- tycznego. Choé by! w scistym centrum PO, dla Komisja ds. pedofilii: polityczno-fabularna zbieznos¢ »FILM STYLKONIEMOWNIKOMU bedzie trylogia. Skoro druga czeSé ma byé w pazdzierniku, to kolejna z pewnoscia przed prezydenckimi wyborami w 2020 r. Zapewne zbieznosé po- lityczno-fabulama jest tutaj catkowicie przy- padkowa” — pisal na Twitterze 12 czerwca 2019 r. Blazej Kmieciak, socjolog prawa, do niedawna cztonek Ordo luris, wybrany w ub. tygodniu przez Sejm na przewodniczacego paristwowej komisji ds. wyjasniania przypad- k6w molestowania nieletnich. Tej, ktdrej po- wstanie politycy PiS zapowiedzieli tuz po pre mierze pierwszego dokumentu Sekielskich. Trzymajac sie hasta o zbieznosci poli- tyczno-fabulamej, mozna zadaé kilka py- Sprzedaj uzywane ksiqzki w Tezeuszu - najwiekszym antykwariacie w Polsce! Wszystko. zatatwimy za Cleble EO was wycena ‘© ksiqtek Dziatamy na terenie catego kraju! Bezplatny dojazd iodbidr ksiqzek! PlatnoS¢ gotéwka przy odblorze. interesuja nas takze duze zbiory Instytucjonaine, wycofywane z bibliotek. Mniejsze zblory mozesz sprzeda¢ samodzielnie na www.skupksiazek.p! i A hes tel. +48 539915 890 kontakt@skupksiazek.p! www.skup.tezeusz.p!+> —zla. Oprécz tego, coz nia robi Cristiano Ronaldo, bo przeciez gwiazdy nie moga sie mylié. Choé Littlehales deklaruje, ze jest prze- ciwnikiem cywilizacyjnej pogoni za suk- cesem, najwyzszq wartoscia w jego opo- wieSci 0 Snie jest wydajnoSé. Chodzio to, aby z kazdego aspektu zycia wycisna¢ wiecej, przekraczaé swoje granice, doko- nywa¢ niemozliwego. ,Najwyzsza pora Przesta¢ traci¢ czas na sen bez korzyscil” —apeluje Littlehales, zalecajac wszystkim sw6j system Rgo opracowany zgodnie ztechnologia ,akumulacji zyskow margi- nalnych”, czyli pedantycznego zarzadza- nia licznymi drobiazgami, kt6re sktadaja signa konicowy sukces. To kolejny ciekawy przyktad, jak wspdlczesny sport wyczynowy staje sie laboratorium dla nowoczesnego kapitali- zmu. To tutaj testuje sie, wdraza i oswaja spoleczenstwo ze specyficznym myéle- niem 0 ciele, relacjach spotecznych, zmie- nianiu ludzi w marki itp. Sport, zwlaszcza za§ futbol, jest doskonalym wehikulem marketingowym, poligonem testowym, a takze zrddiem spolecznych dowodéw stusznosci w postaci biografii charyzma- tycznych idoli. Zakoriczenie: Proste i trudne Jezeli kazdego ranka budzisz sie wyspa- na/wyspany, to nie potrzebujesz porad- nika, jak spa¢, ani nowego supermate- raca. A juz na pewno zaden gadiet ani nap6j energetyczny nie zastapi zaleca- nych osmiu godzin snu. Natomiast jezeli mimo Kladzenia sie do !6zka 0 rozsad- nej porze masz problemy z zasypianiem MACROVECTOR J FReCIE | ; | FAKTY I BZDURY NA TEMAT SNU ZBUNTOWANE NASTOLATKI Dzieci na ogot robig sie Spigce wezeénie. Nastolatki natomiast maja silne przesuniecie rytmu dobowego ku wieczorowi. To nie kwestia buntu, kaprysu i nocnego siedzeniana komunikatorach, lecz biologi. Oznacza to, 2e pomyst pod tytutem ,lekeje w liceum na godzine 6smq” po prostu nie ma szansy sie uda€. Niestety, szkota, kt6rej zadaniem jest przekazywante mtodziezy zdobyczy nauki, sama okazuje sig zaskakujaco na te zdobycze odporna. SKOWRONKITSOWY Chof chronotypy brzmig troche jak znaki zodiaku, sq potwierdzonym naukowo faktem. WSréd nas naprawde $4 skowronki { sowy. Niektére osoby maja zegar biologicany naturalnie przesunigty w kierunku wezesnego wstawania, podezas gdy inne peing sprawnose osiagaja dopiero péfniej - przy czym wigksz0§¢ os6b miesci sie Bdzies poSrodku. Nie wiemy doktadnie, co ksztattuje chronotypy, cho€ istnieja solidne przestanki, ze przynajmniej czgSciowo sq one zdeterminowane genetycznie. Do ustalania chronotyp6w stuig zaprojektowane przez naukowcéw kwestionariusze. i chronicane objawy niewyspania ~ byg moie pora skonsultowaé sie ze specjali. sta. Nie z internetem, nie z sympaty, paniaz reklamy, ale z lekarzem, Sani jest w normalnej sytuacji zadaniem pro. stym, niewymagajacym weale specjali- stycznego sprzetu ani instrukcji obshugi. Nie dajmy sobie wmowié, ze jest inaczgj, A jednak, choé spanie jest proste, sen jest zjawiskiem naprawde niezwykle zto- zonym, w dodatku weigz stabo pozna- nym. Popularyzatorzy naukowej wiedzy oSnie maja pelna racje! By€ moze tu wia- Snie kayje sig Zrddto naszego niepokoju? Nie w tym, ze oto — jak przekonuja ob- wozni sprzedawcy dobrych snéw — od- kayligmy juz najglebsze sekrety Morfe- usza, lecz wiasnie w ztozonosci zjawiska, ktdre dopiero zaczynamy rozumieé. Choé sen jest w Swiecie zwierzat powszechny, nadal niewiele wiemy zaréwno 0 jego ewolucji, jak i podstawowych funkcjach. Kaady rok przynosi nowe odkrycia uka- zujace zwiazki snu z zapamietywaniem, przetwarzaniem informacji, a nawet na- wiazywaniem relacji miedzyludzkich (i migdzyzwierzecych). Zwazywszy, Ze sen wypelnia trzecia czeS¢ naszego zycia, weiaz wiemy o nim zaskakujaco mato. To whasnie w tej strefie cienia miedzy cat kowita nieSwiadomoscig a pogiebionym zrozumieniem biologicznych mecha- nizméw doskonale rozwijaja sie réine formy spotecznego zarzadzania niepoko- jem:mody, style zycia, technologiczne in- nowacje i biznesy. Dajmy sig snem zafa- Scynowaé. Nie dajmy sie zastraszyé. Na dzié to tyle. Dobranoc. Spokojnych snéw. ‘© MARCIN NAPIORKOWSKI TYGODNIK POWSZECHNY = www. TygodnikPowszechny.pt Tops Fowszechny”dosgpy dla osthnewidomyehtabowizacyht_ Wie forma na powszeeh nedstepny edaktor macnn Por Mucharsi aurzyna Kabisiowsia, Maris Slot, ‘Stale wipro: bite Adami, aus Bachmann, WYDAWCA Tyg Powszechny. edakior seni. Adem Bonieci Pezemystaw Wirt, Marcin 2a (ierownik) just Brgisha Marek Woidech tan ot usw ge Zasgpcy redatoranacelneg® Foto: Edward Bonen, Woldech Brezfst, Beaty Chomatowska, Ptr Mucharsl (lepers), ‘Michal Kutmltski, Marcin yt Gratyna Makara (Kierownik) ‘& Garbara Chyrowicz, Justyna Ogbrowska, Bartek ‘Maja Kuczmifska (whceprezeska) Dyretocartyaycany Marek, Zaleil Net ons tins Burda Mca Okt Dobe ks An Oragua nab Dymek. Jomsw Ads eraecnt cae rey Kak, ar: Mace Mies ck Pr, Tepes) Wonka chedowsta Fs Andel Fanasek Yami Hill REM LWA en it Str ro Spi er) Tr Yowrata: Adie Leela Mara ogucka, Hei, WacirwHrylemic, Elza cha redakcla@ygodatkPowszechny pL teak (row Sica! odhowst, Plot Kosiewsi, urusz Kost, Rekiama, gromocj: te. 602590 16 Nec hl He Premiere rime otha, Ryazard Kote, Magdalena tehlanagtygodri pl Marius Sepcte. Andzel Sunklewia Soares (row tanuszia, bef, Sryon tuey, romocla@tygodnikFowszech Procter Motte ineeamn eeeirtaanceon, Recetrrana {east okie es ero), Mia lip, Matgorata te Wolcech Ochedowsha, Mats Gavon, cea, | Shee =o (Grown) kas tame feck wrdah specalych Michal Oto Jal Puchalt, zanna Radth, Ady Robi, Kata: Kalra Btatejowska, Tomas: Fatowsk, Feletoniic Woilech Bonmwien, Darius si Jona sine, abp Gregor ys, reer anon, KatareynaKubilowsh, oe Orewt Hele, Semon Holo, Tadeusz Ste, Micha Sowitst, dre Stasiuk, Pou Muchas (kerowmi), Anta Potrowsha jan Kt, Sarton Maroncies Marcelina Seamer Bry, Report: As Gos, Wojciech lett, Barons Minkewice Andra Slasok Pawel Splewah, lace Taran jaachlTeskner {NDAIGIA RL PURACA TOSTOW RUZAMOWIONYCH ORAL ZASTRIUGA SONIE Pwo cx NUGOWIRUNT LAERAMA AUTORSIGE I MAJATIOWE DO WSZYSTKICH MATERIALOW canleszezonych ‘Benactane na kau dodatkonymn znakiem moge byt wytorystane pices ins near coy nese nate do Wydawcy oraz ch AutorGw (54 zastrzetone tralem © ne Kotcu arty. {Inne podmioty tylko { wylacanie po ulszezeniu optaty,, rasowych, zamiesecronyn! pod adesem omnygdeht urna slere ae 2godnie 2 Cennikiem | Regutarninem koreystanta 2 artykulw weydawntcza.Ochrona zycia Serdecanie dziekuje »Tygodnikowi” za tekst ,U nas dzieci nie umieraja”—wywiad Anny Kiedrzynek zlekarzem hospicyjnym Michatem Biochem. Przez wiele lat pracowalam jako nauczyciel dzieciz uposledzeniem umystowym, ktéremu czesto towarzyszyly réwnied inne problemy zdrowotne. Zawsze oburzaly mnie halasliwe akcje tzw. obroricéw zycia—ich walka o karanie i odsadzanie od czci przede wszystkim. matek (a gdzie ojcowie?), ktore nie byly w stanie udéwignaé decyzji o urodzeniu dziecka zciezkimi, nieodwracalnymi wadami. Nie widziatam, by hudziez tego grona ‘wspomagali nasza szkole czy jako wolontariusze odwiedzali rodziny z uposledzonym dzieckiem. Natomiast zdarzato mi sie widzieé niechgtne spojrzenia i styszeé komentarze, ze dzieci te przeszkadzajq w kosciele, sklepie czy Srodkach komunikacji miejskiej. Ogromnie podziwiam idarze szacunkiem pana Michata Blocha. W Lublinie podobnie dziala ojciec dr Filip Buczyriski, franciszkanin, psychoterapeuta, zalozyciel i prezes lubelskiego Hospicjum dla Dzieci im. Malego Ksigcia. Ludzie, ktorzy naprawde OGLOS2ENIE WUASHE WYOAWCY ro pularni pomagaja, nie oceniaja, nie pigtnuja. Ci, ktorzy najglosniej kerzyeza i tworza paragraly, nigdy — podejrzewam — nie spedzili z takimi dzie¢mi jednego dnia. Ciekawe, czy dozyje czasu, gdy w chreeécijariskiej Polsce XXI wieku stworzony zostanie system, ktory pozwoli godnie zaopiekowaé¢ sie takimi dzieémi odich narodzin do naturalnej Smierci. BOZENA MOSKAL TP" 29 (2020 Bog, w kt6rego wierze Od dhuészego czasu nurtuje mnie temat grzechu pierworodnego, dlatego wdzigczna jestem za tekst »Swigci potepieticy” autorstwa Jézefa Majewskiego. Zycie nauczylo mnie, 2e probujac opisaé niepojete, wpadamy w pulapke pojeé, ktére majac oddaé sens, gubia go albo anieksztalcaja. W kontekécie grzechu pierworodnego takiej pokusie znieksztalcenia ulegamy, jak mi sig wydaje, nie biorac pod uwage czasu, tory w Bogu nie istnieje. Kiedy Chrystus umart za cztowieka, ktory u zarania dziejsw agrzeszyl (stajac sie shieprzyjacielem Boga”), bramy rajuna powrét sig otwarly dla wszystkich ludzi wszystkich czaséw i pokoler. Takie dla tych, ktorzy zyjac przed Chrystusem nie znali chratu w Jego imie, oraz dla tych, ktdrzy po Chrystusie nie mieli moiliwosci poznania Go jako Boga jedynego. Bedac uwiktani w czas, nie jestesmy w stanie pojaé Boze} perspektywy, wyjs¢ poza przed-po, wezoraj-jutro. Wieczne trwanie Boga wnieustannym teraz” wymyka sig rozumowi. Moze w tym tkwi blad formulowania kategorycznych osadow, stanowienia wykluczajaco-wlaczajacej normy, czamo-ialego postrzegania kwestii winy, kary, odpowiedzialnosci, odkupienia. Moze rzeczywiscie nadchodzi czas, by przemysleé i przedefiniowaé wykladnie doktryny o grzechu pierworodnym w swietle Miloéci, ktéra w Chrystusie dala nam na nowo utracony przez grzech prarodzicow przystep do Ojca Jakos nie potrafie sobie wyobrazi¢é Jezusa méwiacego: ,Tato, umarlem tylko za niektore zTwoich dzieci”. Taki ‘bég nie byiby Bogiem, wktdrego wierze. JADWIGA BESTER 23P*30 / 2020 Stub prezesa Mam kzy woczach, gdy mysle o slubie Jacka Kurskiego niesakramentalnym i nie iécie motlivroécl przystapienia do komunii. Bardzo mnie to boli, ale traktuje to jako ponoszenie Autorzy opublikowanych listéw dostang ‘ad nas notes TUROWICZ na7s-| konselwencji wyboru, ktérego dokonatam. M6j maz jest rozwodnikiem z bezdzietnego zwiazku. Nawet do glowy nam nie przyszto, by wystepowaé ouniewainienie jego Slubu ~byloby to jak policzek dla bylej zony, jak skreslenie lat, ktore spedzili razem. Dopiero to, moim zdaniem, byloby wysoce niemoralne. Jestem praktykujaca katoliczka Dazisiaj czuje sie, jakby polski Koécidt spluna} mi prosto w twarz To jest chybata Kcropla, ktora preelala care. Zawsze, nawet wystuchujac jakiché kompletnych bedur na kazaniu, myslalam, 2e jestem w kosciele dla Boga, nie dla ksiedza. ale zisiaj couje autentycany wstret na myél o .wizycie” wkoéciele. Na szczescie sqinternetowe transmisje édzkich dominikanow. MAGDALENA Sprostowanie ‘W cwiazkuz opublikowaniem w dniu 29 ceerwea 2020 roku artykulu pt. Komu zabrakio kultury” autorstwa Dariusza Strona radowa” wydala ‘Natali LL w Muzeum Narodowym w Warszawie. ANNA PAWLOWSKA-POJAWA, dyrektor Centrum Informacyjnego Ministerstwa Kultury i Driedzictwa Narodowego = Prawo Prasowe zabrania nam ustosunkowania si¢ do powyzszego sprostowania ‘w momencie jego publikacji. Uczynimy to za tydzien. REDAKCJA -TYGODNIKA POWSZECHNEGO™ ispierat finansSpiewak: Abram, syn Teracha Historia WIEzY BABEL NAGLE SIE URYWA i opowies¢ powraca do dziejéw potom- q kow Noego. ,,Po zrodzeniu Teracha zyt A “el Nachor sto dziewietnaécie lat i zrodzit sy- MBE tiv icssis oto icjerotuTeracha Te rach zrodzit Abrama, Nachora i Harana, a Haran zrodzil Lota”. Przodkowie Abrama mieszkali w Ur chaldejskim. Tam Abram pojat Saraj za zone. A Saraj byla nieptodna”. Terach 2 rodzina wyruszy} z Ur do Kanaanu, za- trzymal sie w Haran, gdzie umark Jego syn Abram na niespo- dziewane wezwanie Boga ruszy! dalej, do ziemi, ktérej imie- nia nie znal. Jaki jest zwiazek migdzy historia Babel a wezwaniem Boga? Powiada sig, 2e wraz z rozproszeniem ludéw koniczy sig pre- historia. Ale sens tych zdarzeri wydaje sie powazniejszy. Z bu- dowa wiezy Babel zamyka sig w sumie nieudany etap naucza- nia jednoczesnie cate| ludzkosci. Bég nie znajdowal w tym zbio- rowisku dobrych stuchaczy. Pokolenie potopu skoriczylo sie zepsuciem etycznym. Pokolenie wiezy Babel chciato o Bogu zapomnieé. Pan wybrat inna droge wychowania ii doskonalenia ludzi: wskazal na jedng rodzine, ktéra zamienila sie z czasem_ wliczny naréd, by zachowujac swoja odrebnosé, zyjac w postu- szenistwie Bogu, dbajac 0 Jego nakazy, stali sie Jego Swiadkami iby przez Abrama—jak czytamy wTorze—byly ,blogostawione wszystkie plemiona ziemi” (Bereszit 12, 3). Pojawia sie idea narodu wybranego. A jego zalozycielem iojcem byt wlasnie Abram, zwany p6zniej Abrahamem. Nie wiemy, dlaczego Bég wybral whasnie jego. Nie mamy pojecia 075 latach jego zycia, dy mieszkal w Ur iw Haran. Nie znamy jego duchowej drogi. Liczne midrasze sq tu oczywiscie pomoca, ale Tory nie zastapia. Powiada sie, ze ojciec Abrama miat skle. pik z figurami bozkéw. Pewnego razu zostawit interes pod opieka syna, a gdy wrdcil, zobaczyl, ze wszystkie figurki sa po thuczone. Zapytal, jak to sie stalo. Abram wyjasnial dlugo, jak to botki sie pokdocily o jedzenie i zaden nie chcial ustapié. Jakie to, zapytal ojciec, przeciez te figurki sq wystrugane z drewna lub zrobione z kamienia. Same nic nie moga zrobié, ‘Wtedy Abram rzekt no wiasnie, sktadacie ofiary tym bogom, karmi- cie i obsypujecie kwiatami czekajac, ze zeSla wam laski, a ‘prze- Giez sq tylko ludzkim tworem i nic same uczynié nie Ppotrafia. Abram — jak wynika z tej opowiesci — byt pierwszym, ktory odkryt monoteizm i odrzucit politeistyezne bajania. Odkryt nie dzieki objawieniu. Zrozumial, jak prawdziwy filozof, ze za wszystkimi zjawiskami tego Swiata stoi On podtrzymujacy tad natury i tylko Bog jedyny zdolny jest prowadzié ludzi droga sprawiedliwych. Midrasz uzasadnia wybor Abrama. Kim by}, w = Eee ‘Wiemy jeszcze, ze gdy przybyt do Kana- anu, tel, po raz piel objawil mu sie Bog. I w ie ta Abamabusiomasion, Z oe wane 0. WACLAW Oszajca: Cud nasz powszedni JezUs PICIOMA CHLEBAMI I DWIEMA RY- bami nakarmif ,okolo pigciu tysiecy mez- czyzn, nie liczac kobiet i dzieci”. A tak na marginesie, a propos tego pominigcia ko- biet i dzieci. Przeciwnicy np. udzielania kobietom swigcen kaplariskich twierdza, ze skoro Jezus, powolujac apostolw, pominal kobiety, to znaczy, ze Koscid} tez powinien tak robié. W opowiadaniu o pieciu chlebach mamy jednak nowy watek w tej sprawie. W przeciwieristwie do Jezusa, ktéry zatroszczyt sie o wszyst- kich bez wyjatku, nakarmit wszystkich, autor Ewangelii do- strzega tylko meiczyzn, natomiast kobiety i dzieci sig nie li- czq. Nawet przy stole. Zanim doszto do cudu rozmnozenia chleba, odbyta sig roz- mowa ucznidw z Jezusem. ,, Wieczorem podeszli do (Jezusa) uczniowie i rzekli: Miejsce to jest odludne i jest juz pdzno. Odeélij ludzi do wsi, aby kupili sobie zywnosci. Lecz Jezus od- powiedziat Nie musza odchodzi¢. Wy dajcie im jesc!”. Jezus wykorzystuje zwyczajna sytuacje, zeby pokazaé uczniom, ocotak naprawde w zyciu chodzi. Uczniowie naraz znaledli sie w sytuacji, ktorej sami zara- dzié nie mogli, amoze nawet nie sadzili, ze powinni sie nia zajaé, szukajactorwigzania Zwyczajnie, postepowali zgodnie zrozumem. Skoro nie ma jedzenia, trzeba je zdobyé, najpro- Sciej droga kupna,Zadna to filazofia. Jezus jednak nie godzi sie na tak latwe zrzucenie z siebie i uczniw odpowiedzialnosci zatych, ktérzy im zaufali. Stad to , Wy dajcie im jesé!”. Pree- niesmy teraz to wydarzeniez przesziosci do naszych czasow. Nieustannie zapewniamy wszystkich wkolo, ze tensam Jezus z Ewangelii zyje i dzialawi przez Kofcidt Dlatego np. w modlitwie powszechnej przypominamy Jezusowi i po- lecamy Mu wielkie sprawy inieszczeécia, jak wojny, pan- demie, ubéstwo, migracje, jak tez chorych, bezrobotnych, umierajacych, ale i szukajacych meza, lepszej pracy, zgody w rodzinie, prosimy o stoneczna pogode albo o deszcz. Zeby tenasze modlitwy byly skuteczniejsze, mnozymy nabozen- stwa, wydhuzamy czas modlitw, podpierajacje hojniejszymi ofiarami ,na Koscid?”. Czasami, a moie i nazbyt czesto, Po- stepujemy tak, jakbyémy nie pamigtali o owym ,Wy daj- Cie im jeSe!”. Wy, Kosci¢t, zajmijcie sig tymi nieszczesciami. Dopiero wtedy, gdy do cierpigcych ludzi i cierpiacej Ziemi nuszymy z pomoca, zaczna dziaé sie cuda. Nie jako nadnatu- ralne zjawiska, ale catkiem powszednie, Jezus przez nas odpowie szukajacym u Niego ratunku. ‘W ten sam sposdb przyjdzie z pomoca rwnied nam i wtedy miloS¢ Boga objawi sie nam na nowo, Zobaceymy, Ze r2eCZY- wiscie jestesmy stowem i czynem Boga, Jego slowem i Jego czynem, a wigc Ciatem. Adoracja zawsze prowadzi do dzia- lania, i odwrotnie, © aeRzeczy sq poza umystem, ale ich obrazy pojeciowe ksztattujq sie wewnatrz umystu. Zatem umyst jest zdolny uzywat tych obrazéw dobrze lub le. MAKSYM WYZNAWCA Jak ryba wyciqgnieta z wody iwyrzucona na ziemig, co rzuca sie i szamocze, taki jest umyst rozgoraczkowany pragnieniami. BUDDA GAUTAMA Wybrat PIOTR SIKORA ABP GRZEGORZ Rys: Sprawiedliwos¢ Dzig rzeczywiscie ,okruch” ~intuicja modliwie najmniej- sza, najdrobniejszy drobiazg—malutki, a otwierajacy po- tena preestrzexi, w ktérej, jak z wyso- kogci dominujacego szczytu, peina piersia nabiera sie kompletnie innego oddechu. Chodzi mio piesfi—psalm zapisany przez proroka Izajasza w 26. rozdziale jego ksiegi. Otwiera go zdanie: ,Sciezka sprawiedliwego jest prosta, Ty réwnasz droge sprawiedli- wego” (1226, 7). Modlitem sie ostatnio tym tekstem, siegajac po nabyty przeszto 30 lat temu w Londynie egzemplarz ,Biblii Jerozo- limskiej”. I tu -— zaraz na wstepie -ab- solutne zdumienie: w zapisie ,BibliiJe- tozolimskiej” nasz tekst przedstawia sig nastepujaco: ,Sciezka Sprawiedli- wego (albo jeszcze lepiej: Tego, ktory jest Sprawiedliwy) jest prosta; Ty row- nasz droge sprawiedliwego” (,,The path of the Upright One is honesty; you smooth the honest way of the upright”). Tak wiec to samo stowo ,sprawie- dliwy” uzyte jest w tej edycji Pisma naj- pierw do Boga (,Sprawiedliwy”), a po- tem do czlowieka (,sprawiedliwy”). Bog jest pierwszy na drogach sprawie- dliwosci, wedruje nimi jako pierwszy; cztowiek uczy sie sprawiedliwoéci, we- drujac po Sladach Boga. O tym zresztq Izajaszowy psalm méwi dwa wersety dalej: ,bo gdy Twe sady ukazuja sie na ziemi, mieszkanicy $wiata ucza sie, czym sprawiedliwos¢ jest” (Iz 26, 9b). Jakiej sprawiedliwosci uczy sie czto- wiek, idac za Tym, ktory jest Sprawie- dliwy? Biblia Jerozolimska” uzywa tu okre- Slenia: ,sprawiedliwos¢ zbawcza” (zba- wiajaca, uzdrawiajaca — ang. saving justice: widzac Boie sady, .mieszkaricy Swiata ucza sie, czym jest zhawcza sprawiedliwos<”. Wnaszym Swiecie zadanie sprawie- dliwosci - czy tez powolywanie sie na nia (rowniez przez chrzeScijan) — jest wigcej niz powszechne Ie wszakze wowych postulatach czy deklaracjach kyje sie Bozego rozumienia sprawie- dliwoésci, ktéra ,zbawia” (a wiec prze- mienia cztowieka, uzdrawia go, pod- nosi z popelnionego zia, .resocjali- zuje")? Nieraz — méwi dalej w swym psal- mie Prorok — 6w glosny i natretny Igzyk o sprawiedliwos¢ jest jak krzyk kobiety z urojona ciazz: .Poczelismy, wiligmy sie w bdlu, ale urodzilismy tylko wiatr” (w. 18). Za to Ten, ktry jest Sprawiedliwy nie tylko potrafi da¢ zycie; On potrafi wskrzesié umartych: ,ozyja Twoi umarli, zmartwychwstang ich trupy, obudza sie i krzykng z radosci spoczy- wajacy w prochu” (w. 19). Wiasnie tak: Boza sprawiedliwos¢ osiaga sw6j cel nie wtedy, gdy zabija, ale wtedy, gdy wskrzesza! Rowniez z zawinione} Smierci. © CZYTANIA LITURGICZNE (2 - 9 VIII) 18. niedriela zwykla; Iz 55, 1-3; Ps 145; Rz 8, 35. 37-39; Mt 14, 13-21; Poniedziatek: Jr 28, 1-17; Ps 119; Mt 16, 2236; Wrorek: Jr30, 1-2. 12-15. 18-22; Ps 102; Mt 15, 1-2. 10-14; Sroda: [r 32, 1-7; Jr 31; Mt 15, 21-28; (Cawartek: Dn 7, 9-10. 13-14; Ps 97; 2P 2, 16-19; Mt iz, 1-9; Platek: Na 2, 1. 3; 3, 1-3, 6-7; Pwt 32; Mt 16, 24-28; Sobota: Ha 1, 12-2, 4; Ps 9; Mt 17, 14-20; 19, niedziela zwykta: 1 Kri 19, 9a. 11-132; Ps 85; Rz 9, 1-5; Mt 14, 22-33.__ PROSIMY SPROBOWAC PONOWNIE Kontroluja kolonijne stol6wki, na zapleczach Testauracji sprawdzaja, czy droga naczyn brudnych nie przecina sie z droga czystych — tak kojarzyli sie do tej pory. Dzis sanepid jest na froncie walki z pandemia. MACIEJ MOLLERW punkcie poboru prdbek do testow na obecnosé COVID-19, Leszno, 22 czerwea 2020 r. = ARCIN JAKUBIONEK, GRAFIK KOMPU- terowy z Krakowa, zachorowat na poczatku marca, Najpierw jegosyn przy- wldkd jakaé infekcje z przedszkola.—Tak dzialo sig co roku: najpierw chorowat on, potem jego zarazki powalaty mnie. Ale nigdy przedtem nie doszediem do temperatury powyzej 41 stopni. Bolaly mnie tez mieénie, koSci i stawy — wspo- mina. COVID-u nie brat pod uwage, bo pedia- tra stwierdzil u syna bakteryjne zapale- nie Phuc — pomégt mu antybiotyk. Poza tym nie widzieli sie z nikim, kto wrdcit do Polski z Chin, Wioch czy Szwajcarii. Zaniepokoit sie, kiedy zapalenia pluc do- stala teSciowa, ktdra przyjechala pomdc pray dziecku. A potem tes¢, Powtarzany w mediach przekaz rzadu byt jasny: po- dejrzewasz infekcje, dzwon do lokalne} stacji sanepidu. Byt ro marca. Marcin: ~ Wszediem na strone i wyno- towalem telefony, bo podano kilka nu- meréw przydzielonych do réznych go- dzin. Szybko odkrylem, ze bez wzgledu na pore i numer telefon byt zajety. Na jed- nejz linii mozna bylo czeka¢, automat po- dawal, ze czas oczekiwania to pie¢ godzin. Prébowalem taczyé sie w ten sposdb, ale po uptywie wskazanego czasu sygnal zmieniat si¢ tak, jakby ktos miat odebra¢, po czym mnie rozlaczalo. Po dwoch ra- zach datem sobie spok6j. Probowata jesz- cze zona, ale tez bez skutku. Zajete Okres lockdownu oznaczai dla sane- pidéw urywajace sie telefony, a dla po- dejrzewajacych u siebie zakazenie —do- Swiadczenie wielogodzinnego wiszenia na linii. Popularnosé zdobyia aplikacja automatycznie ponawiajaca polaczenie. Niektérzy chwalilisie, ze po killcuset pré- bach ktos odebral. I radzili, by dzwoni¢ wnocy. Podobne historie nie dziwia dr. Marka Posobkiewicza, Gtownego Inspektora Sanitarnego w latach 2012-18, ktory pod- czas walki z pierwsza fala pandemii pra- cowat w jednym ze szpitali jednoimien- nych jako koordynator ds. oceny ryzyka COVID-19.1 nie uwaza, by zawinily tu braki kadrowe albo niedobdr narze- dzi informatycznych. — Problemem jest skala—thumaczy.—Byly momenty, kiedy na kwarantannie przebywalo sto kilka- dziesiat tysiecy ludzi. Dyzurujacych pra- cownikow zawsze byto wielu, ale i tak za malo, by z wszystkimi porozmawiaé iunikna¢ bledéw. Obecnie sytuacja jest oniebo lepsza, m.in. dzieki wprowadze- niu elektronicznego systemu rejestracji zakazonych i poddanych kwarantannie. Mijaly dni, temperatura nie spadala; Marcin Jakubionek postanowit zadzwo- nié do lekarza rodzinnego. Ten zrobil te- lefoniczny wywiad i stwierdzik grypa. Preepisat leki przeciwwirusowe i polecit zazywat ibuprofen. Marcin: — Przez jaki$ czas eksperci twierdzili, ze on wzmaga objawy (doniesienia okazaly sig niepraw- dziwe ~red.], ale tylko dzieki niemu mo- giem przez dwie-trzy godziny funkcjono- wac¢ w miare normalnie. Tymczasem u tescidw Marcina cho- roba przyjela drastycznq forme: doszty dusznosci,— Nie mieli kontaktuz nikim, kto wracatz zagranicy, wiec lekarze prze- konywali, ze to grypa. Ostatecznie teSciowie Marcina zostali hospitalizowani, a testy wykazaty zaka- zenie SARS-CoV-2. - WezeSniej, kiedy prosili o test, powtarzano im z uporem, de to nie moze byé COVID-r9 - wspo- mina mezczyzna.— Pomyslatem, ze jesli dodzwonitbym sie do sanepidu, ustyszal- bymto samo. Kryterium Jakubionek ma racje. Przez bardzo dtugi czas do testu kwalifikowato tylko jedno- ezesne spelnienie dwoch kryteri6w: kli- nicznego (objawy, jak goraczka, duszno- Sci, utrata wechu) i epidemiologicznego (podréz do regionu z duza liczba zaka- zen badz kontakt z osoba, ktora stamtad przyjechala). To dlatego chorzy tacy jak Marcin i jego bliscy styszeli: grypa, test sie nie nalezy. Zaczelo sie to zmieniat do- piero pod koniec pierwszego miesiaca lockdownu. 23 marca Glowny Inspekto- rat Sanitamy opublikowal now ,Defini- je przypadku na potrzeby nadzoru nad zakazeniami”, w ktorej ostabil wage kay: teridw epidemiologicznych, a dzien poz- niej wydat komunikat: ,Nie ma moili- wosci odmowy wykonania testow w kie- runku koronawirusa, jesli jest wskaza- nie lekarskie”, czyli pacjent ma objawy niewydolnosci oddechowej, goraczke, kaszel, dusznosci. ,Nie jest konieczne speinienie zadnych dodatkowych kry- teri6w epidemiologicenych” — gtosit ko- munikat. Niemniej jeszcze w kwietniu leka- rze szpitalni oraz chorzy z ewident- nymi objawami COVID-19 skarzyli sie, ze od sanepidu odbijaja sie jak od Sciany ~inspektorzy nie zgadzali sie na testy bez spelnienia kryterium epidemiologicz- nego. Powod moie by¢ trywialny. Na po- ziomie Ministerstwa Zdrowia czy GIS de klarowano dostep do testu dla kazdego potrzebujacego, w terenie wiedziano, ze testw po prostu brakuje. Dlatego scisle je reglamentowano. Do tego dochodzit problem malej liczby laboratoriéw ma- jacych sprzet do badari PCR. W dodatku nieréwnomiernie rozmieszczonych. pay+ Celem dziatan stuzby sanitamej jest przerywanie taricuchéw transmisji ko- ronawirusa. Chodzi o to, by moaliwie szybko namierzy¢ osoby zakazone i ich kontakty, po czym je odizolowaé. Gdy po- tencjalnie chorzy musza tygodniami cze- kaé na test, ani zakazenia nie sq identy- fikowane, ani kontakty monitorowane, strategia walki z wirusem pozostaje mo- delem skutecznym na papierze. Pionizacja Sprawdzaja, czy woda w basenie jest czy- sta, wycofuja ze sklepdw partie skazo- nych pardwek czy éle zapakowanej fa- solki. Kontroluja kolonijne stoléwki, na zapleczach restauracji sprawdzaja, czy droga naczyn brudnych nie przecina sie z droga czystych. Z takimi dziataniami kojarzyli sig do tej pory inspektorzy sa- nepidu. Od prawie pét roku znajduja sie na froncie walki z pandemig SARS-CoV-2. — Shuzba sanitarna powstala sto lat temu i od tamtego czasu pelni rézne funkcje - méwi Marek Posobkiewicz. ~Pilnuje bezpieczeristwa zywnoici, wody do picia i tej w kapieliskach, bezpieczen- stwa zwiazanego z higiena pracy iepide- miologicznego. Opanowuje ogniska cho- 16bzakagnych i pokarmowych, ale takie tworzy program szczepieni ochronnych. W ostatnim dziesiecioleciu Patistwowa Inspekcja Sanitama mierzyla sie tez z pro- blemem dopalaczy, choé trzeba pamietaé, ze nie posiada uprawnieri organdw sciga- nia, a tylko administracyjne. Wcalym kaaju PIS zatrudnia ok. 16 tys. os6b, wliczajac w to pracownikéw admi- nistracji, kierowcéw itd. Potocznie o kaz- dym kontrolerze z sanepidu méwi sig -inspektor”; tymezasem inspektorami de iure sa tylko szefowie poszczegélnych stacji i ich zastepcy. Pozostaly personel to pracownicy PIS — przydzielani do réz- nych sekcji. Z koronawirusem waleza ci zepidemiologicznej. Przed reforma, wprowadzona rzutem na tasme w lutym tego roku (postulo- wang od lat, a procedowana od miesiecy), PIS byla zdecentralizowana. Stanowila sie¢—ale tylko pozornie. Szef calosci, czyli Gtowny Inspektor Sanitary, nie powoly- wat bowiem inspektoréw wojewddzkich (robil to wojewoda, za zgoda GIS) ani po- wiatowych (powolywanych przez staro- ste). Urzednicy ci nie odpowiadali wigc przed nim (z wyjatkiem kwestii meryto- tycznych), ale przed rzeczonymi urzedni- kami. Stacje powiatowe nie odpowiadaly natomiast pred wojewddzkimi. Reforma polegata na wyjeciu stacji powiatowych spod nadzoru samorzadéw i praekazaniu ich wojewodom; z kolei szefow stacji wo- jewddzkich mianuje odtad GIS. ‘Celem zmian mialo by¢ min. wprowa- dzenie jednolitych w catym kraju proce- dur kontroli. Glowny Inspektor dostat tez do reki mozliwoéé przerzucania pra- cownikéw z miejsca na miejsce, co oka- zato signa wage zlota W momencie zapa- Sci epidemicznej na Slasku, w pierwszej potowie maja. Sledztwo W kwietniu Marcinowi Jakubionkowi spadia temperatura, ale wciaz bolaly go ptuca. Stracit ro Kilogramow. Ponownie zadzwonit do lekarza rodzinnego, — Spy- tal, czemu nie skontaktowalem sie z sa- nepidem — wspomina Jakubionek. — Po- radzitem mu, zeby sam sprdébowal. Pél godziny pdzniej oddzwonil i powiedziat, ze porozumial sig ze szpitalem w Proko- cimiu i ze mam tam wykonaé test. Poje- chalem 6 kwietnia, wynik okazat sie po- zytywny. Dzieni pozniej zadzwonili z sa- nepidu. Probowali ustalié, gdzie mogtem sie zakazié, ale nie doszlismy do kon- struktywnych wnioskéw. Nalozyli kwa- rantanne na mnie i catq rodzine. —W przypadku kazdego pozytywnego testu pracownicy PIS prowadza docho- dzenie epidemiologiczne—thumaczy Ma- tek Posobkiewicz. — Rozmawiaja z zaka- zonym, ustalaja jego kontakty stuzbowe i prywatne zostatnich dni, dzwonia do tych ludzi. Czasem chodzio kilka hub kil- kanascie osdb, ale niektérzy maja tak ak- tywne zycie zawodowe, ze w gre weho- dzi nawet powyzej setki. A wszyscy oni muszq zosta¢ objeci kwarantanng wraz ze wspohnieszkanicami_ Dochodzenie epidemiologiczne pro- wadzi na ogét kilku pracownikéw we. dle Scistych procedur, Przyktad? —Za- idimy, Ze pan sie spotkat z osoba zaka- zona, ajaz panem. Sanepid na tym eta- pie nie zainteresuje sie mna, poniewai kontakt z kontaktem nie jest kontak- tem — wyjasnia dr Posobkiewicz,— Ale gdyby u pana rozwinelo sie zakazenie, sanepid sprawdzi, kiedy sie spotkali- Smy. Jesli np. dziei po pana kontakcie zzakazonym, to mnie nic nie grozi, bo infekcja u pana jeszcze sie wtedy nie zdazyta rozwina¢. Dochodzenie jest pelne tego typu szczegéldw. A elemen- téw komplikujacych jest wiele, zeby wspomnieé tylko o wynikach falszywie dodatnich i falszywie ujemnych., Aplikacja Pracownicy Patistwowej Inspekcji Sani. tamej nie opisali Marcinowi doktadnie, na czym polegajq ograniczenia zwiazane z kwarantanna — mial je sam sprawdzié w internecie. I zainstalowaé sobie obo- wigzkowa aplikacje ,Kwarantanna do- mowa”, przygotowana przez Minister. stwo Cyfryzacji. Uzytkownik w losowo wybranych godzinach dostaje powia- domienie, ze ma 20 minut, by wykona¢ w aplikacji selfie. Wladze sprawdzaja w ten sposob, czy przebywa w miejscu zamieszkania. ~Nie éciggnatem tej aplikacji-méwi Marcin. — Nie bytem w stanie zainstalo- ‘wat jej w telefonie, zreszta bylem wécie- ky na sanepid. Zainteresowali sie mn dopiero, kiedy wykonano mi test. Poza tym sam na siebie nalozytem kwaran- tanne juz w momencie, kiedy zachoro- wal syn. Niemniej codziennie przycho- dzit ktos z policji albo z Wojsk Obrony Terytorialnej. Musielimy wtedy wycho- dzié na balkon albo po kolei zglasza¢ sie przez domofon. Funkcjonariusze byli mili, zawsze pytali, czy nie potrzebujemy pomocy, Do Chin daleko Czy sanepid wykazat sie brakiem kom- petencji? Zawinit niski poziom infor- matyzacji? Nie jest tajemnica, Ze podsta- wowym narzedziem pracownikéw po- zostaje skoroszyt i arkusz kalkulacyjny. Krzysztof Landa, wiceminister zdrowia w latach 2015-17, zalozyciel Fundacji Watch Health Care, ktéra zajmuje si¢ min. sprawdzaniem dostepnosci Swiad- czeni zdrowotnych i mierzeniem kolejek do nich, nie zarzuca inspektorom braku wyszkolenia.~Temat choréb zakaénych, bakteryjnych, wirusowych ezy wywoly- wanych przez grzyby zawsze znajdowat sig w spektrum zainteresowania sane pidu —wskazuje. —To naturalne, Ze in- spektorat wlaczono w akcje przeciwko pandemii, bo to ogromna struktura, prawdziwa armia, obecna w kazdym wo- jewddztwie i powiecie, preygotowana do tych dzialan znacznie lepiej niz policja czy wojsko. Landa problemu upatruje gdzie indzie}: ~16 tys. 0s6b w skali kraju to spore nad- zatrudnienie. Nie slyszatem o miarodaj- nych badaniach wydajnosci w tejinsty-tucji. Zarobki sq nieatrakcyjne, co skut- kuje selekcja negatywna. Spora czes per- sonelu to ludzie, ktorzy nie byli w stanie znalez¢ innej pracy, a dawno preestali sie rozwija¢. I nie chodzi o niedofinansowa- nie. Te instytucje da sie naprawié, nie do- sypujac do niej pienigdzy, ale przeprowa- dzajac profesjonalny audyt zewnetrzny, zmniejszajac zatrudnienie, stawiajac na kompetencje i oczywiscie wyposazajac wnowoczesne narzedzia informatyczne. Oraz konsekwentnie tworzac strukture pionowa, zdolna do szybkiego reagowa- nia. Bledéw Landa szuka nie w dziata- niach szeregowych pracownikéw, ale w polityce GIS. Wedkug niego zabrakto ostroznosci w podejsciu do rekomendacji Swiatowej Organizacji Zdrowia.—Ocze- kiwalbym od GIS czy Paristwowego Za- Kladu Higieny, by weryfikowaly zalece- nia WHO, a nie bezkrytycznie przeka- zywaly je ministrowi zdrowia. Stad tyle biednych decyzji i zaleceti wydawanych ‘w styczniu, lutym i marcu. Szef GIS Ja- rostaw Pinkas méwil w wywiadzie dla RMF, ze ,,wirus jest w Chinach, a my mamy catkiem daleko do Chin” i ze groz- niejsza jest grypa. Powtarzano za WHO, ze maseczki powinni nosi¢ tylko zaka- zeni. To bez sensu, bo mozna by¢ zainfe- kowanym io tym niewiedzie¢, natomiast ludzi z wykrytym zakazeniem izoluje sig w szpitalach, a podejrzanych wysyla na kwarantanne. GIS zalecal tez, znowu za WHO, by do- Kladnie gotowaé jajka i mieso, tak jakby miato to wplyw na infekcje. To, wedhug Landy, $wiadezy o braku profesjonali- zmu. — Kiedy juz byto wiadomo, ze koro- nawirus jest bardziej niebezpieceny niz grypa, ize epidemia rozleje sie po swie- cie, unas jeszcze w lutym trwala kampa- nia uspokajania spoleczenstwa — ciagnie tanda.— Nie wykonywano test6w, mini- ster Szumowski obsmiewal noszenie ma- seczek. Reakcja rzadu byla zdecydowanie spdzniona. Brakowato sprzetu ochron- nego, zawiodly koordynacja, zdrowy roz- sqdek i profesjonalizm. Cale szczeécie, ze spoleczeristwo samo si¢ zmobilizowato i przestrzegalo podstawowych srodkow bezpieczetistwa MDD: maseczki, dystans, dezynfekcja. Tyle ze, jak przypomina zalozyciel Watch Health Care, od stycznia do marca brakowato w Polsce Srodkdw de- zynfekcyjnych: — GIS powinien weze- Czy sanepid wykazat sie brakiem kompetencji? Zawinit niski poziom informatyzacji? Nie jest tajemnica, ze podstawowym narzedziem pracownikow pozostaje skoroszyt iarkusz kalkulacyjny. Sniej zwrdcié uwage na to, jak wainy jest powszechny do nich dostep. A w Polsce, kt6ra jest mocarstwem buraka cukro- wego, nie powinno brakowa¢ plynéw dezynfekcyjnych na bazie alkoholu ety- lowego. Swietnie dezynfekuje tez woda utleniona, ktérej mogligmy produkowaé dowolne ilosci. Ceny spekulacyjne, ktdre hulaly az do kwietnia, sq w tym Swietle zupelnie niezrozumiate. Lod Szef GIS, prof. Jarostaw Pinkas, chirurg, od lat utrzymuje sig na waznych stano- wiskach w ochronie zdrowia. Byt m.in. szefem PCK i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego — Paristwowego Zakladu Higieny, dwukrotie wicemi- nistrem zdrowia, ostatnio za Konstan- tego Radziwilla w latach 2015-17. Zredu- kowany w ramach odchudzania rzadu, wkrotce zostat jego peomocnikiem ds, utworzenia instytucji odpowiedzial- nej za bezpieczeristwo zywnosci. We wrzesniu 20x85. premier wreczymu no- minacje do GIS. Pinkas zastynat kilkoma wywiadami na temat koronawirusa. Jeszcze gto- Sniejszy od tego dla RMF byt udzielony Dziennikowi Gazecie Prawnej” —padly tam slynne sformutowaniao lodzie, ktory powinni sobie wsadzi¢ do majtek ci, .kto- rzy postuguja sie straszeniem koronawi- rusem jako elementem gry politycznej”. Stwierdzil tez, ze ,jeSli to ma nas uspo- koié, nauczmy sie sami robié maseczki. Moana tez przecia¢ biustonosz na pot”. Na poczatku lutego powiedzial w parla- mencie, ze SARS-CoV-2 to nie jest wirus, ktorego bedziemy sig bali tak jak SARS czy szczegdlnie MERS. W jego przypadicu Smiertelnosé jest stosunkowo niska, moana ja przyrownat do Smiertelnosci zwigzanej 2 grypa’. Od poczatku lockdownu az do majo- wej podrdzy na Slask, edzie chwalil prace swoich inspektordéw, Pinkas nie udzielat sig w mediach. ,Wypowiadal sie z taka swada, jakby nie miat Swiadomoéci, ze trzeba wazy¢ stowa. Zostat wycofany, boto by! styl z imienin u cioci” - méwit TVN24 anonimowy poset PiS. Doswiadczenie 22 kwietnia Marcin Jakubionek poje- chat do Prokocimia na test, ktory wy- szed} negatywnie. Po dwoch dniach go powtdrzono: zgodnie ze stosowana na calym Swiecie procedurg dopiero drugi negatywny wynik pozwala uznac, ze chory wyzdrowial. Niemniej, zgodnie 2 przepisami, sanepid przedtuiy! kwa- rantanne o kolejne dwa tygodnie. - Le- karka ze szpitala thumaczyla, ze pluca sa juz czyste, ale wirus jest jeszcze obecny w r6mmych wydzielinach ciala. Ostatecz- nie izolacja skoriczyla sie 8 maja—mowi Jakubionek Podczas kwarantanny by} wsciekty na pracownikew sanepidu, ale, jak mowi, dawno mu przeszlo. Wie, ze to nie ich wina. Marek Posobkiewicz uwaza, ze PIS be- dzie w wiekszym stopniu gotowa na ko- lejne fale COVID-r9 badz na inne epide- mie. Nie tyle dzieki reformom czy infor- matyzacji, ale za sprawa doswiadczenia nabytego w ogniu walki. ©@ MACIEJ MOLLER Cc PATRYCIA BUKALSKA. porozmawia z Grzegorzem POLSKIE RADIO. Chiasta o powstaficach warszawskich (tekst na s. 52) w Srode 29 lipca 0 godzinie 7.30 w Polskim Radiu ROC. ‘Audycje moina takte odstuchaé w podcastach na stronie internetowej radia. Warszawa 101 FM | Ostréw Maz. 87,6 FM Radom 89,1 FM | Ostroteka 100,8 FM Plock 101,9 FM | Siedice 103,4 FM oraz na Mazowszu i w Warszawie ~ wwwrde.plZapomniany protest BARTOSZ JOZEFIAK Blisko 40 lat temu ulicami todzi przeszta najwieksza demonstracja PRL-u. Dzié jej uczestniczki méwig: nie o taka Polske maszerowatysmy. ‘AK ZjESC KARTKE NOZEM I WIDELCEM?”, »Generale, jescl”. ,Chleba naszego po- ‘wszedniego daj nam dzisiaj”. Takie m.in. niosty transparenty. Szczelnie wypelnity Piotrkowska. Wtokniarkii inne pracownice, z dzieémi na rekach i w wozkach. Esbecja doliczyta sig ich 20 tysiecy. Zwiazkowcy méwili na- wet o stu tysiacach. Marsz glodowy: naj- wieksza demonstracja uliczna PRLU. Dzisiaj Janina mowi, ze Polski nie po- znaje. Maria najchetniej wrdcilaby do komu- nizmu. Bogda jest pewna, ze po taki kraj to one nie maszerowaly. Tylko Zofii sig wszystko podoba. A naj- bardziej ostatnie wybory. Szum helikopteréw Latem’81 Bogda ma 18 lat i nie w glowie je) protesty. Chwyta, gdzie sig da, skrawki materialu, szyje kolorowe kiecki, farbuje sznuréwki w ciezkich butach. Gra na gi- tarze i poznaje studentow, ktérzy zapra- szaja ja do klubu Juventus. Jest czwartkowe popohudnie, 30 lipca, goraco. Bogda wskakuje do tramwaju, je- dzie odebra¢ mame z porannej zmiany. Jako dziecko wstawala o trzeciej w nocy, a matka zaprowadzala ja z bratem do przedszkolnej kotlowni. U palacza cze- kali na pozostate dzieci. A mama bie- giern do tramwaju, na piata do fabryki, Caly dzien w huku maszyn lapala zrywa- jace sie nici. W domu rzucalasie na lézko: »Dziecko, daj mi 15 minut ciszy”, Bogda cala podstawéwke stawala w ko- lejkach. Dzieki termu mama na obiad goto- wala mortadele smarowana jajkiem albo zalewajke na kartoflach. Ojciec w kole}- kach nie wystawal. Zasuwat na dwie zmiany jako elektryk i w domu tylko go- fal. Tego popotudnia Krystyna powie- dziata: ,Dziecko, dzisiaj zamiast na za- kupy idziemy pod katedre”. A tam mné- stwo kobiet. Transparenty i okrzyki: »Trzy zmiany — jeden gléd!”; ,Kartkami nie nakarmimy naszych dzieci”. Tum. podzielony na zaktady przemystowe (w Lodzi byto ich ponad 70). Im dalej Agoczy, tym bardziej pecznieje. Jezdnia ida kobiety i dzieci-mezczyini na chod- nikach. Bogda przerazona. Styszy szum heli- kopterdw i stukot kopyt milicji konnej. Mama nigdy nie dziatata w Solidarnosci, a teraz z kolezankami zaczyna plaka¢. Nie ma jak dostrzec jadacej na czele mar- szu ciezarowki i karetki, koresponden- tow ,New York Timesa”, , Washington Post” czy telewizji NBC. Z balkonusklepu Mody Polskie) przemawia Janina Kori- czak, dziataczka ,,S”. ,Stoimy dzig w obli- czu kleski naszego spoteczeristwa. Rozta- cza sie przed nami widmo nedzy i glodu. (.) Tragizm tej sytuacji odezuwamy przede wszystkim my, kobiety. Obar- czone rodzina, praca i codziennymi obo- wigzkami(..) Nie przyszlyémy tu dlatego, 2e nie chce nam sig pracowaé. Przygnala nas tu sprawa (...) Sprawa bytu naszych todzin i naszych dzieci” - méwi lamia- cym sie gtosem. Na placu Wolnoéci thum gpiewa ,Nie rzucim ziemi...”. Krystyna nie wytrzy- muje. Odciaga cérke, jest wéciekta. ,Na co to wszystko” -powtarza. Chyba mySlala, ze ktos z komitetu wyjdzie do thumu. Obieca mieso na péikach. Wracajq tram- wajem w ciszy. Nigdy nie Pporozmawiaja © marszu. Skoticzy sie komuna, a Kry- styna dalej bedzie obserwowaé, jak édz- ie zakdady bankrutuja, a fabrycane mury zamieniaja sig w ruiny, Lata pracy wy- niszcza je) zdrowie. Umiera, majac 7o lat. Bogda nie zdazy zapyta¢, czy mamie ta nowa Polska, po ktéra maszerowaly, w ogéle sie podoba. Ale cog czuje, Ze nie bardzo. Cho¢ pétki petne, to w prawach kobiet, aborcji czy edukacji seksualnej na- stapit wrecz regres. Kobiety jeszcze dhupo wPolsce beda mialy po co maszerowaé, Nigdzie indziej Postawmy smiala teze: to sig nie moglo wydarzyé nigdzie indziej. —W 198r r. problemy zaopatrzeniowe byly wszedzie duze, ale w Lodzi szczeg¢}- nie. Mate wojewddztwo nie mialo wia- snego zaplecza rolnego. Do tego War- szawa czy Slask w te} ogdinej nedzy mogly liczyé na wieksze przydzialy zywieniowe — opowiada prof. Krzysztof Lesiakowski, historykz Uniwersytetu Lédzkiego. W Lodzi byly zaklady, gdzie 80 proc. zalogi stanowily kobiety. Widkniarki po pracy na trzy zmiany stawaly w kolej- kach, gotowaly obiady. Lokalna ,S” nie chciata protestowaé —bala si¢ powtorki Poznania’s6 lub Wy- brzeza’70. ,(Marsz gtodowy) zostal zorga- nizowany wbrew negatywnej opinii Le- cha Walesy i wladz centralnych zwiazku. Zwolennicy »samoograniczajacej sie re- wolucjinie popierali demonstracji ulice- nych. Utrata kontroli nad manifestacja mogla oznaczaé thumienie jej sita”—pisze Marta Madejska w ksiaice , Aleja Widk- niarek”. Wlipcu 198r r. kryzys widaé juz golym okiem, a miasto osiaga stan wrzenia. Sze- fowie zwiazku starajasie wiec o zgodena legalny protest. Io dziwo, dostaja ja.—Pre- zydent Lodzi wiedzial, ze w wypadku od- mowy spolecazny gniew moze przybra¢ niekontrolowany ksztalt. A to by jué wy- magalo uzycia sit porzadkowych—mdwi prof. Lesiakowski. Marsz poprzedzily trzy dni protest6w- Takiej liczebnoéci pochodu nikt sie jed- nak nie spodziewat. Tyle ze w dluzszej perspektywie protest wiele nie zmienil. Zaraz przyszed! grudzien i stan wojenny, a marsz na prawie 4o lat zniknat z pa migci Polakow. Do kogo dzisiaj pdjs¢? Maria spaceruje z coreczka po Piotrkow- skiej, az jq kolezanki doganiaja: ,Chod#, jestesmy tu w pigé, nic nam sig nie sta- nie”. No to pcha wézek i dotacza do Humu. Choé Zle jej sig w PRL-u niezyje- Jako asystentka stomatologa zna le karke wysoko postawiona w parti, ktora Pomaga zalatwié firanki albo pralke Fra- nig. Ciotka ze Stanéw przysyla kakao i czekolade. Siostra zza lady zalatwia szynke. Rodzina ze wsi dowozi mleko, jajkai wieprzowine.‘Marsz glodowy — demonstracja w sprawie poprawy zaopatrzenia w sklepach i praeciwko podwytkom cen. Léd, ul. Piotrkowska, lipiec r98r r. Brat Marii szefuje zaktadowej ,S”. ‘W domu urzadza zebrania i ukrywa ga- zetki, W mieszkaniu gniezdia sie razem: onazmalutka corka, rodzice, siostry ibra- cia. ‘Na marszu styszy krzyki przez mega- fon, widzi kobiety pchajace wozki. Boi sie océrke, ktéra zaczyna plakaé. Preechodzi kilometri ucieka w bocana uliczke. Blisko rok pééniej siedza przy stole, sly- szq dzwonek. Maria otwiera i wola brata: »Mirek, jakies glaby do ciebie”. Myéli, ze to koledzy. A to panowie z kajdankami. ae Mama w placz: ,Zostawcie mi syna”. Brat dojdzie do siebie. Ciagle bedzie bolala go gtowa. Umrze na wylew przed pieédzie- siatka. I choé SB skatowala jej brata, chcialaby powrotu komuny. W wolnej Polsce jez- dzita pod Moskwe i Budapeszt z posciela irecznikami, spraatata w szkole. Mimo ze jest na emeryturze, sprzata do dzisiaj. W jednejfirmie kazali jej wykataczka czyScié brud spomiedzy ram okiennych. ‘W drugiej szczoteczka do zebow szoro- wala fugi. By zdazy¢ do trzeciej, wstaje © godzinie piatej. Preespi sie chwilke, na popoludnie rusza do kolejnych biur. Ma 13 ztna reke. Zakomuny nie bylo kamienicznikow. Aw wolnej Polsce gospodarz Marii odei- nat lokatorom wode. Za komuny partia by pomogta albo Solidarnos¢ ~ i miesz- kanie by sig znalazto. A teraz gdzie Ma- tia pojdzie? Kopernik byla kobietq W 2016 r. tysiace lodzian znéw przeszly Piotrkowska, tym razem w czamym pro- teScie. Ale Ewa Kaminska-Buzatek z Lodz- kiego Szlaku Kobiet pomySlala: to miasto widzialo juz macznie wiecej. Razem z kolezankami chcialy przy- pomnieé o marszu glodowym. Dostaly grant. Zbieraly historie protestujacych kobiet. Dotarty do Janiny Koriczak. Za- prosity ja do Lodzi, bo Koriczak od lat mieszka we Francji. Zorganizowaly happening i spacer po trasie marszu. Na obchody zaprosily tez dawnego lidera ,S” Andrzeja Slowika. Z zaproszenia nie sko- Glos zabrat za to Jerzy Kropiwnicki, dawny przewodniczacy zarzadu re- gionu, a w wolnej Polsce prezydent Lo- dzi. Pomyst marszu przypisat sobie i Sto- wikowi. Dowodzil, ze wybrali Konczak do odczytania postulatow ze wzgledu na ladne brzmienie jej gtosu. To on ze Sto- wikiem zdecydowali, by maszerowaly giéwnie kobiety, ,bo trudniej je sprowo- kowaé do czynéw gwaltownych i aktow wandalizmu oraz trudniej uwierzy¢, ze to one byly (ewentualnie) strona ataku- jaca”. Dodal, ze ,byé moze imy z3 pare lat dowiemy sie np,, ze jednak Kopernik byt kobieta...”. Prof. Lesiakowski: - Ciezko wska- za¢ jednego pomystodawce. Pania Kon- zak nalezy docenié, ale jednak nie byta ‘osoba decyzyjna. Zarzad regionu byt pod ogromna presja zakladéw, ale tez marszu nie udatoby sig zorganizowac bez wiel- kiego zaangazowania prezydium. W rozmowie z ,Newsweekiem” Sto- wik powiedzial, ze Koriczak nalezy wy- kreslié z historii preygotowywania mar- zu: ,Dla mnie ona nie istnieje”. Patriotka Zofia na marsz Tusza z patriotycznego obowigzku. Ojciec walezy! w legionach Pit- sudskiego, przed II wojna kierowal >+> krochmalnia pod Sandomierzem. Po wojnie komunisci wyrzucili go z fa- bryki, a w papierach Zofii napisali: reak- cjonistka. Na medycyne sie nie dostala, zostala felczerem. W sanepidzie, gdzie pracuje, dziew- czyny zapisuja sie do ,S”. WieSci o mar- szu ida poczta pantoflowa. Méwi do ro-letniego syna: ,,Tu sig tworzy historia. Musisz to zobaczy¢”. Dziewczyny maszeruja ciasno, skan- duja: ,Nasze dzieci sq glodne”. Placza. Zo- fia mySli: to jest ublizajace, ze musimy wyjséna ulice. Nie boi sie milicji. MySli: przeciez wszystkich nie wsadza. W wolna Polske wchodzi jako eme- tytka. Z duma patrzy, jak sobie radzqa dzieci. Syn zostanie informatykiem. Zapisuje sie do zwiazku strzeleckiego, ku pamigci dziadka co roku rusza z kra- kowskich Oleandréw szlakiem Pierw- szej Kadrowej. Za to cérka éwietnie so- bie radzi jako dziennikarka. Zofia wresz- cie jedzie na wakacje. Zwiedza Rzym i wietdaa na szczyt wiezy Eiffla. Myéli: do czego to doszio, ze w Polsce dobro- byt? I tylko nietadnie, ze tak Polska po- dzielona. A dlaczego? Bo miodzi wsze- dzie dziure znajda. Chca Polski innej, ale jakiej? Przeciez wszystko jest tak, jak powinno. Zwlaszcza w ostatnich la- tach. Gdyby Zofia miala takie soo plus za miodu, to o ile by jej byto tatwiej! Mlodzi nie umieja tego docenié. Wolgja, ze sie demokracja koniczy. Ale jeéli uwazaja, ze w Polsce jest teraz brud i smréd, to niech sami zdzieraja gardia na protestach. Nie byto ofiar W tym roku wiadze Lodzi na rocznice marszu planuja wystawe zdje¢ w inter- necie. W przyszlym mose uda sig cog zro- bic wplenerze, Marcin Golaszewski, przewodniczacy Rady Miejskiej, dziekuje, ze redaktor przypomnial mu o tej waznej dacie. Fak- tycznie w tym roku juz sie pewnie nie- wiele uda zrobic. Ale w przyszlym moze ‘wmuruja tablice na Piotrkowskiej? Pytanie: dlaczego Lédé i Polska zapo- manialy 0 marszu? Ewa Kaminiska-Buia- Jek:—-Same uczestniczki nie pchaja siena afisz. Myéla tak: zrobilySmy swoje i tyle. Nie ma juz zakladéw pracy, ktére by pod- trzymywaly pamigé o protescie, tak jak to sie dzieje np. w MPK. Poza tym Lédz, robotnicze miasto, slabo wpisuje sie wdumng historignarodowa. Przewodniczacy Rady Miejskiej dziekuje, ze redaktor przypomniat mu 0 tej waznej dacie. Faktycznie w tym roku juz sie pewnie niewiele uda zrobi¢. Pytanie: dlaczego Lodz i Polska zapomniaty 0 marszu? Reporterka Marta Madejska:—Kwestie zywieniowe i socjalne nie sq unas uzna- wane za specjalnie istotne. W polityce, publicystyce, edukacji. Po drugie, by! to protest kobiet. Zadna z nich, niestety, nie zostala liderka polityczna, w przeciwien- stwie do meizczyzn, ktérzy moga teraz zwysokich pozycji spiera¢ sie o historie. Takze 0 to, czy to oni zorganizowali ten marsz. Po trzecie, nikt nie zgina}. A w Pol- sce mamy tendencje do upamietniania preede wszystkim wydarzen tragicznych, najlepiej krwawych. Liderka Janina jest przerazona, a kolega Andrzej Stowik wypycha ja: ,Bedziesz przema- wiac”. Dasz rade. Bazgrze kilka st6w, jadac na ciezaréwee na czele marszu. W koricu wbiega na balkon. Dobrze wie, cochce powiedzie¢, Razem z mezem pracuje w zakladach Stomil. Produkuja kalosze, caly dzien przy taémie, w smrodzie chemicznych oparéw, a zima w kufajkach, bo zaktad nieogrzewany. Gdy startuje ,S”, wyktéca si¢ 0 cieply positek dla. zalogi. Zostaje sze- fowa zaktadowej komisji, trafia do za- radu regionn. Zwigzkowa robote dzicli 2 wystawaniem w kolejkach po koéci na zupe. Albo na obiad dla dwéch cérek i sy pote zupe z.chleba. Sama nie do- jada. Jeédzi po zaldadach, wystuchuje pytars Janina, a ty co wkdadasz do garnka? Bo ja niemam co”. Na walnym wyrzuca szefom zwiazku: ~Kobiety i tak wyjdq na ulice — albo 2wami, albo bez was” (jak juz wiemy, jj wspomnienia beda sie rdinié od wspo- mnie kolegéw). Zhosci sie na pWwasaczy z prezydium”, ktdrzy nie rozumieja ro. botnic. Podczas marszu wskakuje na Cieza. réwke. Krzyczy przez megafon: Kart. kami nie nakarmimy naszych dziecj”, MySli: tu idzie cata Lodz. Boi sig, ze mi. licja zacznie strzela¢. Preemawia z bal- konu. Glos jej si¢ amie. WigkszoS¢ ko. biet ptacze. Thum Spiewa ,,Nie rzucim ziemi...”. P6t roku pdéniej pukaja milicjanci. Ja- nina rénie glupa: ,Panom pewnie cho- dzi osiostre. Przekaze, jak wréci”. Chowa sie u kolezanki ze studidw, ta pomaga ja ukryé w szpitalu psychiatrycznym. Dzieémi zajmuje sie coraz bardziej wécie- ky mai sasiedzi. Janina wpada dopiero po pol roku, kiedy zza drzewa oglada ko- munie corki. Wioza ja do wiezienia, a jej dzieci do domu dziecka. Wychodzi po dwoch miesiacach. Na kaucje zrzucaja sie prostytutki z celi. Zdazy jeszcze z Walesa odwiedzié Fran- cjg. ale juz czuje, ze klimat jej nie sprzyja. Sasiedzisie nie ktaniaja. W zakladzie nikt 2niq nie rozmawia. SB rozpuszcza plotki, ze ukzadia pieniadze ze skladek, z Fran- ji przywiozla diamenty, wynajmuje go- sposie i ptaci w dolarach. Nikt z,S” sie nie kontaktuje. Jesienia wyjezdzaja cala rodzing do Francji. W.Paryzu biega po zwiazkach zawodowych, organizuje po- moc dla,,S”, gotuje zupe dla emigrantow 2 Polski. Zyja z zasitkow. Jej malzeristwo tego nie przetrwa. Janina uspokoi sie dopiero, gdy upad- nie komunizm. Wyprowadzi sie z Paryza, zostanie ksiggowa. Do Polski wréci tylko dwa razy, w tym na zaproszenie £édz- kiego Szlaku Kobiet. Powie wtedy, ze Piotrkowska ja przeraza. Z jednej strony przepych, z drugiej obskurne podworka iludzie grzebiacy w Smietnikach. A prze- ciez maszerowaly po to, by robotnikom aylo sig lepiej. Szli po socjalizm z ludzka twarza, dostali dziki kapitalizm. Zakuje, ze za mato czasu poswiecila dzieciom. Ale poza tym — powtérzylaby tosamozycie. Zaraz po marszu glodowym opowiada dziennikarzowi:—Troche sie boje, a jed- noczeSnie wierze w tych ludzi, i Ze to sig nie moze Zle skoriczyé, Po prostu nie moze. © BARTOSZ JOZEFIAK Nakladem Czarnego ukazuje sig wlasnie ksigzka Wojciecha Géreckiego i Bartosza Jézefiaka ,£.ddz, Miasto po praejéciach”. Autor dziekuje Fundacji £ddzki Szlak Kobiet.Przygotowania do uroczystego przyjecia setne} dostawy skroplonego gazu ziemnego do terminal LNG w Swinoujéciu, 3 lipca 2020 r. Wichry rentownosci MAREK RABI} Przejecie Lotosu przez Orlen to dla podatnikéw Swietne éwiczenie z kapitalizmu politycznego — bo sens operacji nie sprowadza sie do pytania ,,czy”, lecz ,,jak”. ‘BSLE NAZWY MOGA BYC WYZNACZNIKIEM celéw, to przemianowanie Minister- Stwa Skarbu Paristwa na Ministerstwo Aktywow Paristwowych miatoz pewno- Scia podkreSli¢, ze paristwo polskie nie zamierza dtuzej pokornie calowat nic widzialnej reki rynku. Akurat rzad PiS nigdy nie ukrywal, 2e taw. spétki Skar- bu Paristwa—choé w wielu z nich pani- stwo jest tylko jednym z wiascicieli —po- winny aktywnie wspiera¢ rzadowego whasciciela w realizacji jego celéw poli- tycznych. Opozycja nazywa to ordynar- nym upolitycznieniem i famaniem wol- norynkowych regut, ale rzqad woli wi- dzieé w tym odmiane spotecznej odpo- wiedzialnoéci biznesu kontrolowanego przez paristwo. I wsumie mialby do tego prawo — gdyby précz dhugofalowych ce- I6w nie chodzilo takze (jeSli nie przede wezystkim) o doraéne polityczne kalku- lacje. Bo rzad kaze Lista decyzji, ktére spol Skarbu Pati- stwa podejmowaly w ostatnich latach na przekér rachunkowi zyskéw i strat, za to zawsze na zyczenie wiadz, na pierwszy rzut oka moze wydat sig krotka —zwiasz- cza jak na prawie pie¢ lat rzadéw PiS. Kagda 2 nich wiazala sie jednak z wyda- niem setek milionow ztotych. Mamy tu zakup nierentownych kopalni wegla ka- miennego przez polskie grupy energe- tycane, a raczej ukrycie strat tych pierw- szych w zyskach drugich. Byla tez akwi- zycyjna goraczka Pekao S.A, ktdry naj- pierw zostat odkupiony od wtoskiego wiasciciela przez konsorcjum z udzia- dem paristwowego PZU, a nastepnie sam przymierzat sie do przejecia Alior Banku imBanku. Dla porzadku trzeba odnotowaé kilka drobiazgéw, jak przejecie przez Orlen kontroli nad resztkami upadiego Ruchu czy utworzenie Funduszu Inwestycji Ka- pitalowych, ktéry dat rzadowi narzedzie do bezposrednich zakupéw akeji w imie- niu Skarbu Patistwa. I wreszcie wielld fi- nat tej politykd, jakim stabo sie najpierw polaczenie Grupy Energa, jednego z naj- wiekszych producentéw i dostawcow pradu w Polsce (11,4 mld zt przychodu ‘w 2019 5.) z najwiekszym producentem paliw w kraju—Orlenem (111,2 mld zi), a nastepnie rozpoczecie fuzji z paliwo- ‘wym numerem dwa, jakim jest w Polsce Lotos (29,5 mld zt przychodu w 2019.) izjeszcze wiekszym od niego holdingiem PGNiG (42,02 mld). Z potaczenia tych ak- tywow powstalby gigant z przychodami tzedu 195 mid zt rocanie. ‘Wszystko to oczywiscie w imig ,inte- resu podatnikéw” i ,obrony narodowych intereséw gospodarczych”. Choé nie spo- 0b nie zapyta¢ stowami starorzymskiej paremii cui prodest? Kto naprawdezyska na tej polityce? Czamne, ale nie ztoto Do proponowanej fuzji identycznie po- deszta Komisja Europejska, wydajac na nia 14 lipea zgode — pod warunkiem zbycia przez kupujacego 30 proc. udzia- t6w w rafinerii Lotos ,wraz z towarzy- szacym duzym pakietem praw zarzad- czych”. Orlen musi tez pozbyé sie 389 sta- ji Lotosu w Polsce, czyli ok. 80 proc. tej sieci. Jak mowila jeszcze przed akceptem +9+ wiceprzewodniczaca Komisji Margrethe Vestager, planowane przejecie moze bo- wiem prowadzié ,do ograniczenia kon- kurencji oraz wyzszych cen lub mniej- szego wyboru paliw i produktéw po- krewnych dla klientéw biznesowych i konsumentéw koricowych w Polsce i innych panstwach cztonkowskich”. Stowem: istnieje ryzyko, ze stony rachu- nek za biznesowo-polityczna roszade pol- skiego rzadu obywatele zaptaca przy tan- kowaniu. Orlen tonie tylko numer jeden w detalicznym obrocie paliwowym (bli- sko 1800 stacji), ale tez glowny dostawca benzyn i oleju napedowego dla swoich, konkurentow. Zgoda Brukseli na polska megafu- zje byta jednak formalnoécia, Komisja Europejska nie udziela ich wprawdzie z automatu (dos¢ przypomnieé zablo- kowanie potaczenia dwoch gigantéw europejskiego rynku kolejowego, czyli Siemensa i Alstomu), ale w tym przy- padku komisarze musieli uwzglednié jeszcze jeden element. Dla firm paliwo- wych niewatpliwie nadchodza ciezkie czasy. Nowy Zielony Lad, ktdry sig ma- rzy Brukseli, oraz jego odpowiedniki w innych regionach $wiata oznaczaja stopniowe pozegnanie gospodarki opar- tej na wszystkich paliwach kopalnych ~nie tylko na weglu. Najwiekszym prze- granym tej zmiany bedzie przemyst naf- towy, ktéry w zesztym roku osiagnat przychody na poziomie 3,3 bln dola- r6w-co datoby mu piate miejsce na li- Scie najzamozniejszych krajéw Swiata, gdyby potraktowaé go jako samodzielny organizm paristwowy. Kazdego dnia na Swiecie wydobywa si¢ obecnie okoto 90 mln barytek ropy naftowej (czyli okolo 1,3 mln ton), glow- nie na potrzeby branzy paliwowej. Jesz- eze kilkanaécie lat temu perspektywy dia tej branzy szacowano z myéla 0 zaso- bach ropy nadajacych sie do eksploatacji. Daié glownym zagrozeniem jest malejacy popyt. Jeden z najwiekszych producen- tow paliw, Shell, szacuje, ze kres domina- ji benzyny i diesla w branzy motoryza- cyjnej nadejdzie najpézniej za 20 lat i te dwie dekady to czas, w ktérym produ- cenci paliw musza w dhuzsze} perspekty- wie zadba¢ o technologicznaalternatywe dla energii z paliw kopalnych. A w krét- szej—o jak najtarisza rope i jak najnidsze koszty produkcji, aby z taniejacego pro- duktu jak najdhuzej wyciskaé satysfakcjo- mujace marze. Dia firm paliwowych nadchodza ciezkie czasy. Nowy Zielony Ead, ktdry sie marzy Brukseli, oznacza stopniowe pozegnanie gospodarki opartej na wszystkich paliwach kopalnych. Zaciekty zesztoroczny wyscig global- nych inwestordw po akcje debiutujace} na gieldzie firmy Saudi Aramco, z ktd- rej zi6z pochodzi dais co dziesiata sprze- dana barylkana éwiecie, miat wlasnie ta- kie podioze. Saudyjska ropa jest najtarisza w produkcji i jej wydobycie bedzie opte- calne jeszcze dhugo po tym, gdy sens straci eksploatacja z16z na Syberii, amerykar- skich hupkow czy funkcjonowanie plat- form wiertniczych na Morzu Pénocnym. Duzy moze taniej 87 eksploatowanych obecnie zz ropy na terenie Polski dostarczaco roku nieco Pponad 936 tys. ton tego surowca, czyli krople w morzu zapotrzebowania szaco- ‘wanego przez Ministerstwo Energii na 24-25 mln ton rocznie, Reszte musimy importowaé. Potaczenie Lotosu z Orlenem, ktéry wehtonie tez PGNiG i Energe, wydaje sie wiec kluczowe dla przetrwania spélki na trudnym srodkowoeuropejskim rynku paliwowym. Jeden duzy gracz bedzie mégt kupié w hurcie rope w cenie nieco nizszej od tej, ktéra Orlen, a zwhaszeza muniejszy Lotos, utargowalyby oddziel- nie —i w ten sposéb nadal kontrolowaé take wzrost cen detalicznych. Wakacje to dobry moment do zaobserwowania, ze paliwo w Polsce weiaz jest zauwazalnie tanisze niz ublizszych i dalszych sasiadéw UE I tonietylko w poréwnaniuz pati- stwami oznacznie wyzszym PKB w prae- liczeniu na glowe — jak Niemey, Francja czy Wtochy -ale tez na tle kaajow, ktore pod tym wzgledem wypadaja stabiej od Polski (np. Chorwacja cry Rumunia), Obecnosé dwéch duzych radzimych gra- czy na polskim rynku bez watpienia dzia- fala stabilizujaco na ceny. W tym kontek- Scie cenne moze byé dla nas poréwnanie z Wegrami, ktore przy niemal identycz- nym PKB per capita maja drozsze paliwo (obecnie réznica siega 30 groszy na litrze), Tamtejszy rynek cierpi jednak na dwie choroby. Pierwsza jest dominacja jednego podmiotu, koncernu MOL. Drugim jego upolitycznienie, przez co strategia ce. nowa spotki jest podporzadkowana do- ragnym interesom politycznym Buda- pesztu. Wegierski skarb panistwa jest wha- Scicielem ledwie 15,24 proc. akcji spétki, ale przy rozproszonym akcjonariacie ma wniej itak decydujacy glos. Doktadnie tak samo jest w Orlenie. Nieco ponad 27 proc. akcji pozwala rzq- dowi decydowac o kierunku rozwoju ca- tej firmy. Janusowe oblicze Dlatego pod najwiekszym znakiem zapy- tania stoi przysztos¢ drugiego strategicz- nego celu, jaki przySwieca polaczeniu, czyli transformacji energetycznej, Nowy »Megaorlen” powstaly po fuzji czterech spdlek bedzie mieé wszystko, czego po- trzeba do sprawnego przeksztatcenia z firmy zajmujacej sie przetworstwem kopalin w dostawce czystej energii odna- wialne}. Moe poza jednym —zielonym Swiatlem od politykéw dla rozpoczecia tego procesu. Prezes Orlenu Daniel Obajtek zapew- nia przy niemal kazdej okazji, Ze elektro- mobilnosé¢ to przysztoéé firmy i chetnie pozuje do zdje¢ przy kolejnych stacjach do tadowania aut elektrycznych. Rzeczy- wista skale zaangazowania koncernu w ten sektor najlepiej oddaja jednak jego wiasne statystyki: na blisko 1800 stacji Orlenu tylko 43 umodliwiaja szybkie do- tadowanie baterii (stan na maj 2020). Strategiczne zgrupowanie aktywow energetycznych paristwa w jednym cze- bolu wnieunikniony sposdb moze 22° tem prowadzié do konfliktu wielkich polskich intereséw gospodarczych i cy- wilizacyjnych z dorazna kallculacja PY lityczna rzadu. Jedna, chetnie pokazy- wana twarza nowego Orlenu bedzie elektromobilnoéé. Druga -—przejete wraz z Energa kopalnie Polskiej Grupy Gér- niczej, ktdre rzad zamierza utrzymywae przy zyciu wbrew rachunkowi zysk6w istrat. Puenta, w ktdrej mawao rachunku wy- stawionym ,,wszystkim podatnikom”, 2 pewnoscia nalezy do najbardziej zg" nych chwytéw publicystycznych. W ty™ przypadku trudno jednak o inna. ©@ MaREK RABI)ANNA Dziewit-Meller: Do szkoty! Konig LIPcA, CZERESNIE CORAZ MNIE] smaczne, bob tez sie juz troche przejadk, sezon na jezyny i grzyby lesne powoli za- ezyna wjezdza¢ do menu, a w sklepach 4 wielkopowierzchniowych, papierni- CMB crych iksiegarniach pojawiaja sie pierw- sze, niesmiale jeszcze zwiastuny nieuniknionego: przybory szkolne w nierozsadnych, jak zawsze, cenach, te oszukanicze przedmioty, majace w sierpniu falszywy urok nowoéci, da- jace ubude, ze od wrzesnia moze dziaé sie cos w sumie fajne- go, skoro tyle koloréw mazakéw jest w nowym pidmiku. Tak bywalo do tej pory, ze mys o jesiennym kieracie odga- nialo sie na poczatku sierpnia lekcka reka. Bo przecied jeszcze wezasy, jeszcze dhugi weekend, kilka co najmniej grilli, woda wieziorze ciepla, osy zlatuja si¢ do piwa, chwilo, trwaj. ‘W tym roku jednak koniec lipca nastroitnas zupelnieina- czej: nie jestesmy pewni, czy ,chwilo, trwaj” to dobre zaklecie naten czas. Krétko méwiac: pod koniec lipca zaczeligmy roz- prawia¢ o tym, czy otworza we wrzesniu szkoly. Zauwaiylam kilka frakcji, pomiedzy ktérymi miotam sie sama, jak dzika kura w agrescie. Po pierwsze, rodzice ma- jacy praekonanie graniczace z pewnoscia, ze t wrzeSnia od- wioza swe najdrozsze pociechy do placéwek, odstawia je pod drzwi lub zamkna drawi za nimi wychodzacymi z domow, by chwile potem odetchnaé gleboko, spokojnie, na myslo tym, ze oto nie ma zadnych lekcji online i ze kosinus, tangens ani kotangens, ani uklad rozrodczy zaby, ani tabliczka mnoze- nia, ani nic z tych wszystkich cholerstw juz im nie zagraza. Twierdza oni, ze ponowne zamlknigcie s2k6t jest po prostu niemoiliwe, nie przyjmuja do wiadomosci zadnej oboczno- Sci w tym zakcresie i w zwiazku z tym z duia nadzieja wypa- ‘truja wrzesnia. Chcialabym do nich przystapic, lecz inna grupa mnie—pe- symistke z natury — bardziej intryguje. To ci, ktorzy wies2- za, ze owszem, wypchniemy we wrzesniu nasze dzieci w ra- miona z pewnoscia ogromnie stesknionych nauczycieli, ale juz w pazdziemniku, najdalej w listopadzie, ponowny lock- OGLOSZENIE EASE WYOAWCY Riga STI Powszechn’ Marcin Napisrkowski thumaczy Marcie FilipiukMich- niewicz, dlaczego wierzy we wrdzke Unig i dlaczego cheialby, zeby dzieci tez potrafity w nig uwierzyt. rer Nasza nowa Europa ‘AAdaé Napidrkowski zdradiza saczegdly swoje} pracy nad wynalazkiem, ktory poprawi warunki aycia ludzi, takze poza naszym kontynentem. panrwenen POOKASTOW JEST PRTEOSTAWICIELSTWO 7 down dojedzie nas na grubo. Lepiej wigc zawczasu sie psy- chicznie do tego szykowaé, planowaé remonty w mieszka- niach tak, by wydzielaé z nich skromne, lecz osobne strefy, zabiega¢ o kredyty na konieczny sprzet elektroniczny itd, itp. Noi jest grupa trzecia posréd moich przyjacidk to ci, co méwig, 2e jak nie otworza lub ponowniezamkna szkoly, oni wyjda na ulice. ,To sie skoriczy rewolucja” — powiadaja, aja, widzac obled w ich spojrzeniach, nie mam powodu, by im nie wierzyé. Tez nieraz podczas lekcji zdalnych widzialam w so- bie wielkd potencjat do mordowania i czynienia zniszczen. Oczywiscie, zdaje sobie sprawe z faktu, ze dzié nawet tak wszechwladne i w swoim przekonaniu nieomylne postacie jak premier Polski nie wiedza wszystkiego. Ten wirusto na- prawde straszna menda i nawet osoby tak wprawne wzakli- naniu rzeczywistosci nie sq go w stanie zignorowaé. Wirus tow koricu nie konstytucja Rzeczypospolitej ani nawet karty wyborcze wydrukowane przez Sasina_ Czytam dzis w gazetach, ze minister Piontkowski ,pra- gnie”, aby dzieci wrdcily do szkel we wrzesniu. Czy to jed- nak wystarczajaco duzo, bysmy jako rodzice dzieci szkolnych czuli sie uspokojeni? Podobno w ministerstwie trwaja prace nad przygotowa- niem awaryjnego planu wsparcia dla szkc# i nauczycieli, na wypadek kolejnego zamkniecia Ja niesmiato chcialabym za- tem wspomnieé, Ze takiego planu wymagaé moga rowniez rodzice, ktdrzy z dnia na dzieti stali sie relewantna czescia polskiego systemu edukacji, i gdyby nie ich codzienne, wie- lomiesieczne zaangazowanie, szkota zdalna bytaby jeszcze wieksza fikcja,niz byla. Wsparcia potrzebuja rodzice, ktorzy jak m6j maz, majacy male jeszcze dzieci — znéw beda mu- sieli zostawa¢ znimi w domu. Wsparcia potrzebuja ci, ktorzy — jak wielu —nie sq w stanie zapewni¢ dzieciom dostepu do koniecznego sprzetu, oprogramowania czy internetu. Wspar- Gia beda potrzebowali wszyscy, ktorzy przejma z rak szkoty prawie calkowita odpowiedzialnosé za to, zego dzieci sie fak- tycznie naucza | nie chodzi mi wylacmmie o wsparcie finan- sowe — jesli mamy tak intensywnie wspierac szkote w reali- zacji jej zadam, to moze powinniémy byé do tego jakkalwiek przygotowani? W szyscy. Jesli szkota ma by¢ w domu, to dom bedacy szkoly staje sie czeScia systemu i nie moze by¢ naszej zgody na to, ze zndw zostanie to na nas po prostu zrzu- cone w duchu ,radz sobie sam”. Nie jestem nauczycielka. Jestem mama i chce byé mama, nie nauczycielkg. I uprzejmie prosze, by Ministerstwo Edu- kacji Narodowej czuto na swoich plecach nasz coraz bandziej nerwowy oddech. Wreesien u bram. ©WIARA CO BOG ZEACZYE MAREK BLAZA Sj: W teologii sakramentu malzenstwa istnieje ciagte napiecie miedzy porzadkiem taski a prawem kanonicznym. Czasami mam wrazenie, jakby kanonisci chcieli nakazaé Duchowi Swigtemu, gdzie ma zstapié. ZUZANNA RADZIK: Rozumie Ojciec oburzenie i dezorientacje, jakie budzi wystawny koScielny Slub oséb po stwierdzeniu niewainosci po- przednich zwigzkow zawieranych w kosciele? MAREK BLAZA S}: W takiej sytuacji po- winno byé przynajmniej zaznaczone wwyroku sadowym, zeby nie bylo splen- doru przy zawieraniu kolejnego matzen- stwa. Zdawato mi sie, ze taka jest wlasnie praktyka. Podobnie wyglada to w przypadku ka- plana usunietego ze stanu duchownego i zawierajacego zwiazek makieriski — ten lub ted jest raczej zawierany w skromne} formie. Robi sie tak wiaSnie ze wzgledu na ewentualne kontrowersje czy zgor- szenie. Ludzie méwia: KoSciét podkresta nierozerwalnos¢ matzefstwa, a jed- noczegnie mona stwierdzié jego niewaznoS¢. W prawie kanonicz- nym mowa jest o tym, ze zgoda na wspolne zycie zostaje przez jezusa Chrystusa podniesiona do godnoéci sakramentu. Co podniesienie do tej godnoSsci robi z ludzka zgodq? Warto doprecyzowaé: Kodeks Prawa Kanonicznego wyraznie stwierdza, ie maizenstwo sakramentalne moze byé tylko miedzy dwiema osobami ochrzczo- nymi. Czyli toniezgoda decydujeo sakra- mentalnosci, a chrzest, obojetne nawet wktdrym chrzeécijariskim Kosciele. Jeéli ten chrzest by}z katolickiego punktu wi- dzenia wainy, to nawet gdyby ktérag ze stron przy zawieraniu malzefistwa porzu- cila wiare, np. stala sie formalnym apo- stata, z dogmatycznego punktu widzenia malzeristwo bedzie i tak zwiazkiem sa- kramentalnym. Acoz nieochrzczonymi? Jesli dotyczy to obu stron, mamy do czynienia z mazefistwem naturalnym, ktore jest legalne z katolickiego punktu widzenia, ale nie jest sakramentem, Jeéli jedna strona jest ochrzczona, a druga nie, to makenstwo jako catoS¢ tez jest niesa- kramentalne, czyli naturalne. Niektérzy dogmatycy méwia, ze dla strony katolic- Kiej to jest makzenistwo sakramentalne, adia tej nieochrzczonej—naturalne. Ale tojuz troche karkolomne dywagacje. Wréémy do nierozerwalnosci. W Koéciele katolickim, oprécz stwier- dzenia niewainoici, istnieje rozwiaza- nie wezla wainie zawartego maKieristwa sakramentalnego. Taki wezel mozna rozwiazaé tylko w jednym przypadku: kiedy makenistwo jest zawarte wainie, ale nie zostato dopelnione. Czyli gdy po jego zawarciu nie nastapit akt seksualny, dokonany na ,sposdb ludzki”, co wyklu- cza gwalt. Po dopelnieniu maléefistwa zadna ludzka wladza nie moze go roz- wiazaé. JACEK TARAN W przypadku niedopetnienia matzefistwo zostaje rozwiqzane Zautomatu? Nie, te mozliwosé ma tylko biskup Tzymskd i jest to wladza zastepcza. To zna- czy, Ze on tej wladzy nikomu nie moze przekaza¢. Wystarcza ustna decyzja. Nav tomiast gdyby byl wakat w stolicy raym™ skiej, to nikt nie ma moéliwosci rozwia- zywaniatakich makeristw. Jest jeszcze druga ewentualnos¢é: roz- wiazywanie malzeristw naturalnych. L twiej to uczynié nié w preypadku tych sa" kramentalnych,KoSciét zajmuje sie rozwiazywaniem zwiazkéw niezawartych w kosciele? Te naturalne mozna rozwiazaé na podstawie tzw. przywileju Pawlowego, ktéry jest opisany w Pierwszym Ligcie do Koryntian (rozdz. 7). Jezeli jedna strona przyjmuje chrzest, a druga nie moze tego zaakceptowaé, to strona ochrzczona ma prawo odejsé ze wzgledu na obrone swo- jej wiary. Czyli jesti wzajemne zobowiqza- nie matzonkéw do wspélnego zycia nie dotyczy ochrzczonych i przez to zgoda nie zostata podniesiona do gadnosci sakramentu, to pies iq tracal? Malzeristwo naturalne jest wartoscia i jest szanowane. Jednak wigksza warto- Scia jest wiara. To wynikaz praktyki i teo- logii KoSciota. To jednak dziwne. Oprécz przywileju Pawlowego jest jeszcze Piotrowy —z niego moze korzy- staé biskup rzymski. Dzieje sie tak, gdy nie mona wprost zastosowat tego pierw- szego. Przywilej Piotrowy stosuje sig, gdy Nowozericy na zamku w Toszku, sierpie 2014 r. zagrozona jest wiara strony katolickiej. Albo w najbardziej skomplikowanym wariancie—ze wzgledu na katolika. Nie rozumiem. Np.sa dwie osoby nieochrzczone, ktére wzi¢ly Slub niechrzescijariski w dowol- nym urzedzie i on jest wazny z punktu wi- dzenia KoSciola katolickiego —jako mal- zenstwo naturalne. Po pewnym czasie te osoby sig rozeszly, maja rozwéd stwier. dzony przez odpowiedni sad. I teraz wy- obrazmy sobie, ze jaki§ katolik spotyka te kobiete po rozwodzie i chcialby z nigh4 wzia¢ Slub. Poniewaz Koscidt katolicki uznaje waznos¢ tego pierwszego malzen- stwa naturalnego, toze wzgledu na owego katolika chcacego wzia¢ lub z nieochrz- zona kobieta papiez ma wiadze rozwia- zac wezel pierwszego malzenistwa. KoSciét rozwiqzuje wezet pierw- szego matzefistwa cywilnego, by spetnié marzenie katolika o Slubie? Czyli gdybym szukata kandydata na meia, to nieochrzczony rozwod- nik moze byé, tylko trzeba bedzie to zatatwié z papiezem? Paradoks polega na tym, ze gdyby, nie daj Boze, osoba nieochrzczona sie ochrzcita, to juz 2 tego praywileju nie moizna skorzystaé. Péznie} moze przyjaé chrzest i—co wigcej—w momencie, gdy to sie dzieje, malzeristwo automatycznie podnosi sie do rangi sakramentu. Sprawia to sam chrzest wezesniej niewierzqcego partnera? Automatycznie — nie ma innego ob- rzedu. Do zastosowania tego preywileju oczywiscie nieodzowny jest rozwéd. Bi- skup Rzymu nie moze rozwigzaé makeri- stwa, ktére trwa. A jesli dwie ochrzczone osoby trwajq w konkubinacie, kt6ry w ich przeko- naniu jest trwatym zwigzkiem, to tez staje sie sakramentem? Nie. Musi by¢ forma kanoniczna, choéby bardzo uproszczona. Zgode mal- zeniska moina wyrazi¢ nawet w kancela- ri parafialnej, w obecnosci np. probosz- cza i dwoch swiadkow zwyktych, czyli gospodyni i koécielnego. Ale musi ona mie¢ miejsce. Nie jest wiec tak, 2e dwoje polskich katolikow idzie do urzedu i zawiera zwigzek cywilny — a bez ich wiedzy robi sie z tego sakrament? Nie, ale dam inny przyklad. Poboina katoliczka ma narzeczonego, ktéry jest wojujacym ateista, choé w dzieciristwie ochrzczonym. On w zadnym wypadku nie chee 2godzié sie na Slub koécielny. Bi- skup moie zgodzié sie na tzw. dyspense od formy — makeristwo w urzedzie stanu cywilnego nabiera rwniez konsekwen- ji prawnych w Koéciele. Bedzie miato wymiar sakramentalny, cho€ tego pana nie bedziemy ciqgnaé do koSciota? MAREK BLAZA SJ jest doktorem habilitowanym teologii, profesorem Papieskiego Wydziatu Teologicznego w Warszawie, wyKtadowca teologii ekumenicznej i dogmatycanej w Collegium Bobolanum oraz Ukrairiskim Uniwersytecie Katolickim we Lwowie. Birytualista, duszpasterz akademicki mlodzieiy grekokatolickiej w Warszawie, Tak jest. Bywaly np. sytuacje, ze ko- bieta wychodzila w PRL-u za maz za nie wierzacego dzialacza partyjnego, brali Slub cywilny bez wspornianej dyspensy, ale pézniej ona jednak uznala, ze trzeba to uregulowaé. Istnieje w takim przypadku procedura, zgodnie z ktéra ta kobieta moze jednostronnie uregulowa¢ sprawy przed kompetentna wiadza koécielna. Nawet bez wiedzy meéa. A jeSli on sie potem nawréci i dowie, ze zawart wezeéniej sakrament? Zrobiono to ze wzgleduna dobro du- chowe: by ona mogla przystepowa¢ do sa- kramentéw. Z jednej strony mamy porzadek re- gulacji. A jak Bog porusza sig w tej rzeczywistosci? W teologii sakramentéw generalnie, a przy sakramencie makzeristwa zwiasz- Cza, istnieje ciagle napigcie migdzy po- tzadkiem taski —czyli tym, czego naucza teologia dogmatyczna —a prawem kano- nicznym, Moiemy sie do tego przyznat tak wprost? Sam podkreglam to na wykladach. Zreszta sq podobne przyklady z innych sakrament6w. Faktycznie, czasami mam wrazenie, jakby kanoniéci chcieli naka. zaé Duchowi Swigtemu, gdzie ma: zstapié. Myéle, ze Duch Swiety sig tym jednak nie Przejmuje. Moie nie zna¢ aktualnej wyktadni ng temat waznosci zgody matzeniskiejz Trzeba powiedzie¢, ze Kodeks Prawa Kanonicmego z 1983 r., czy pézniej Ko. deks Kosciolow Wschodnich w 1990 r,, sq owiele bardziej nasaczone tresciami tep- logicanymi niz wezesniejsze dokumenty, W kodeksie Benedykta XV z 1917 r. byio czyste prawo. Wiele sie zmienilo, jednak weiaz maliefistwo jest sakramentem, w ktérym najbardziej widaé, jak prawo wtraca si¢ w porzadek misterium. No wiaSnie: gdzie jest w tym wszyst- kim Bog? Znowu méwimy o zderzeniu prawa z porzadkiem taski. Typowym przykla- dem owego zderzenia jest dla mnie ka- non 927 Kodeksu. Dotyezy Eucharystii itego, ze nawet w ostatecznej konieczno- Sci nie godzi sig dokonywaé konsekracji jednej postaci bez drugiej, albo obydwu Postaci — poza sprawowaniem Euchary- sti. To jest typowo rzymsko-katolicki problem —6w kanon nie ma odpowied- nika w Kosciele wschodnim. Daje nam do zrozumienia, ze jezeli by kaplan wszedt do piekarni i wypowiedzial stowa: ,To jest cialo moje”, wéwezas konsekracja nie zachodzi. Albo inny przyktad: ide do wi- niami i konsekruje wino. Od strony teo- logii dogmatycznej mozna powiedzieé, ze konsekracja nie ma miejsca, poniewaz ten kaplan nie ma intencji czynienia tego, co chce Koécidt, Nie ma sakramentu —s@ kpinyz niego. Istnieja jednak kanonigci, ktérzy mé- wia, ze da sie w piekarni konsekrowaé wainie, choé niegodziwie. Tak jakby chcieli - znowu — zadekretowaé, kiedy Duch Swiety ma dzialaé. To skad mamy wiedzieé, gdzie 0 taske chodzi, a gdzie o wade zgody? Tego sie nie da zmierzyé—nie ma na to zadnych licznikéw ani tecrmometrow- Czyli znowu prawnicy kanoniczni majq nad teologami przewage ~ oni umiejq zmierzyé, czy cos byto waine, czy nie. Oni to potrafia dlatego, ze prawo kano- niczne rzadzi sie swoimni, prawniczymi metodami naukowymi. A terminologia nie jest zbiezna?© przymierzu makzeriskim, a nie o kon- trakcie. Jeszcze w 1931 r. Pius XI mowil omakzonkach ,kontrahenci”. Na pewno proces ,dekanonizacji” — czyli whasnie usuwania terminéw prawnych ~ bedzie jeszcze dhugo trwal, zeby przejé¢ do po- raadku laski i zeby wyeksponowaé to, co dotyczy samego sakramentu. Gdy Jan Pa- wel II wymienit w adhortacji ,Familia- ris consortio” cztery podstawowe zada- nia todziny ~tworzenie wspélnoty osdb, stuzba zyciu, rozw6j, udziat w rozwoju spoleczenistwa i w zyciu oraz poslannic- twie Kosciota — to juz nie uzywat termi- nologii prawnej. Oczywiscie makzeristwo od starozyt- noéci jest uwiklane w prawo. Wiadomo, ze w prawie rzymskim tez niemato miej- sca poswiecano kwestii malzeristwa czy whasnie rozwodéw. Jest to zatem in- stytucja przede wszystkim panstwowa. ‘W awiazku z tym wiasnie pray tym sa- kramencie najtrudniej o oddzielenie po- rzadku misterium i prawa. WlaSciwie jaka jest réznica miedzy sakramentalnym matzefistwem katolickim a tym naturalnym, zawartym w jakiejkolwiek innej kulturze czy porzqdku prawnym? Gdzie my widzimy te taske sakramentu? Widzimy, ze makeristwo jest bardziej trwale... Chyba w tym sensie, ze trudniej je rozwiazat. Ale czy zawierajacy je matzonkowie dostajq pakiet trwato- Sci w zastrzyku taski? £aski sq obiektywne. To, ze ja przy- jatem sakrament Swi¢ces, nie znaczy, ze jestem od pani pobozniejszy, swiet- szy, madrzejszy. Tak samo jest przy sa- kramencie makieristwa. Zapraszamy Chrystusa, ktdry jest niejako z nami, tak jak byt na weselu w Kanie Galilejskiej. Zreszta w histori teologowie uwazali, ze wlasnie to wesele bylo momentem, kiedy Jezus podnidst malzenstwo do rangi sakramentu. Natomiast jezeli chodzio skutki, to bar- zo dhugo ten najwaimiejszy by! wspolny dla maizeristw sakramentalnych i natu- ralnych —zrodzenie potomstwa. Do tego matzefistwa nie trzeba. Dopiero ,Familiaris consortio” Jana Pawia II bylo pod wieloma wzgledami re- wolucyjnym dokumentem -bardziej niz »Amoris laetitia”. Papiez wyraznie mowil, ze pierwszym skutkiem matzenstwa jest stworzenie wspdlnoty osdb. Dzisiaj lu- daie diuzej zyja. Moga sie pobra¢ siedem- dziesieciolatkowie i wiadomo, ze skut- kiem nie bedzie potomstwo. Trudno jednak pojaé, ze cztowiek wchodzi w zwiazek z cata dobra wola, angazujac rodzine, a potem moze sie dowiedzieé, ze to w ogéle nie byto wazne. Gdybym nie chciata sig rozstaé z mezem, a Kosciét by stwierdzit niewaznoSé wezta, to mia- tabym poczucie krzywdy. Méwiono mi przeciez, ze koScielny wezet jest nierozerwalny. A teraz co: sad wie lepiej ode mnie, czy matzefistwo zaistniata? Wszystko sie rozbija o taw. symulacje. Zawsze w porzadku sakramentalnym sy- mulacja jest bardzo trudna do udowod- nienia~oznacza, ze ktos udaje zgode. Wchodze w to nie wiedzac, ze on udaje. Albo nastepuje symulacja tak na- prawde obiektywna: malzonkowie sq niezdolni do zawarcia sakramentu z przy- czyn natury psychicznej — nie sq gotowi, by podja¢ tak istotne obowiazki. To prawo i psychologia. Co na to teologia? W teologii, tej klasycznej, wyréénia sie tzw. materie i forme sakramentu. Np. ma- teria sakramentu chrztu jest zanurzenie w wodzie albo polanie woda, a forme stanowig stowa, ktore temu towarzysza. W przypadku wiekszosci sakramentéw mozna latwo wyrémié materie i forme ~natomiast przy malzeristwie jest to nie- zmiemnie trudne. Nielatwe jest zwlaszcza ustalenie materii, bo forma z zasady jest zgoda, 6w konsensus materiski. Zacytuje ks. Czestawa Bartnika: ,.Ma- terig blizsza sakramentu malzeristwa jest zespot cech, warunkow, zdolno- Sci i moznosci wzgledem zycia maéen- skiego w sensie somatycznym, psychicz- nym i personalnym, dzieki czemu mal- zenstwo moze sie zrealizowat we wiasci- wym i pelnym znaczeniu”. Cokolwiek toznaczy. Prébuje sobie te materie wyobrazié. Jan Pawel II w ,Familiaris consor- tio” przynajmniej pogrednio wskazal, ze istomym elementem tego, co okresla sie jako materia blizsza, jest sarna mitos¢ mateniska lub Swiadomy i wolny wy- bér, poprzez ktory mezczyzna i kobieta przyjmuja wewnetrzna wspdlnote Zy- Gia i mifoSci zamierzona przez samego Boga. © Rozmawiata ZUZANNA RADZIK Przed sqadem biskupim W KOSCIELE KATOLICKIM matieristwo jest zzasady nierozerwalne, Efektem pro- cesu kanonicznego nie jest wiec uniewadnienie matzen- stwa, ale stwierdzenie jego niewaznoscl, innymi stowy: orzeczenie, te do sakramen- tu nigdy tak naprawde nie doszto, JeSlt matiefistwo nie > gtesewra- 2038 zaistniato - nie ma kanonicz- nych przeszkéd, by wzigé nowy Stub. Sedziéw sqdu biskupiego nie interesuje, czy matzonkowie majq dzieci, czy sie dogady- wali, ani czy dochadzito do adrad. Podczas procesu bada sig przede wszystkim sam mo- ment zawierania Slubu. Prawo kanoniczne wymienia trzy ka- tegorie przyczyn, dla ktérych zwiazek mote byé niewaz- ny. Pierwsza to ,przeszkody do zawarcia matzefistwa”: nieodpowiedni wiek, zbyt bliskie pokrewiefistwo itp. Druga kategoria dotyczy ,wad zgody matzefiskie|”. Przed sqdem trzeba udowodni€, ze kt6raé ze stron nie zdawata sobie sprawy, co robi wste- pujac przed ottarz, albo nie miata podstawowej wiedzy ‘o tym, czym jest matzefistwo. Niewadny jest tez sakrament zawarty pod jakimis ukrytymi warunkami, pod przymusem albo taki, w ktérym ktos z géry postanowi, ze nie bedzie chciat mie¢ dzieci. W praktyce najezeSciej orzeka sie niewaz- noéé matzefistwa ze wzgledu na niedojrzatosé psychiczng. Ostatnia kategoria to ,brak kanonicznej formuty zawarcia zwiazku”, czyli — nieobecnosé ktérejé ze stron lub ksiedza podczas ceremonii. Poza wy- mienionymi istnieje jeszcze jeden powéd, dla ktérego moz- na stwierdzi€ niezaistnienie matiefistwa — jesli nigdy nie zostato skonsumowane.. ©@ MACIE) MOLLERaa W 365. Pieszej Pielgraymce Lowickiej na Jasng Gore z powodu pandemii szta ograniczona liczba wiernych. 30 maja 2020 r. Droga do zrodla PIOTR SIKORA Koronawirus przerwat wiele tradycyjnych szlakéw pielgrzymkowych. Nic to. Najwazniejsze Sanktuarium, do ktérego dazyé warto cate zycie, kazda i kazdy nosi w sobie. AWSZE JEST GDZIES JAKIES SWIETE miejsce. Zwykle troche dalej, na ubo- zu zwyktych spraw naszego zycia. Tu ~dom, praca i szkola. Tam — wieza i ob- raz, fragment drzewa, grdb éwietego. Tu jednak nie wszystko jest tak, jak trze- ba. W domu nieraz chlodne milczenie, a jesli slowa, to sporo z nich tnie ské- re duszy. Z pracy wyciekt sens, a suk- ces umknal. W szkole trwa wyscig nie do wygrania. Do tego jeszcze problemy z tarczyca, cignieniem albo stawem bio- drowym. Swiete miejsce na horyzoncie prayciaga. Rodzi sie mysl—spakuj rzeczy niezbedne, zostaw na jakié czas to, co tu- taj. Wyrusz w droge. Zapetnij brak, kto- ry ghucho odzywa sie w trzewiach. Dojdé tam. Moze nawet w zamian za niewygo- de, bél i wysitek Swigty Bég zmieni na lepsze to, co tu. Topos drogi Tak bylo zawsze, od wiekow: pielgrzymi, zwykli ludzie, ruszali na szlak. Co jednak zrobi¢, gdy sit juz brakuje, kolana prote- stuja po godzinie marszu albo na $wiecie szaleje koronawirus? Gdy ~z tych lub in- nych powodéw — nie mozna isé stad do Swigtego miejsca? I to byto zawsze. Jak nie zaraza, to zbéjcy. Jak nie biodro, to woda w kola- nie. I zawsze — na szczescie ~ byli tacy, ktorzy méwili, jak stary medrzec Laozi, ze nie trzeba wychodzié z domu, by ru- szyé Droga Nieba. Ze owszem, jestesmy cielesni, wiec calodzienny marsz, gléd ispanie na ziemi bardzo pomagaja du- chowej przemianie. Ale jednak najwaz- niejsze} drogi nie ma na tych mapach, na ktdrych naniesiono proste linie potudni- kow, krete szlaczki rzek i odlegtos¢z mia- sta B do sanktuarium A. Bo na nich nie jest ona wiecej nizlijednym punktem, po- kazujacym miejsce, w ktérym iyjesz te- Taz. Krdlestwo, ktérego szukamy — P¥ZY- pomina apokryficzna Ewangelia Toma- sza—jest nie gdzies daleko, na niebie cay w morzu, lecz ,wewnatrz ciebie i wokot ciebie”. A jednak ludzkosé opowiadala histo- Hie 0 tej drodze, pisata przewodniki, ry sowala mapy. Niektdre z tych historit moga wydawaé sig dziecinne — np. ba- Snie:siostra, Scigajaczla krdlowa, by rato” wat brata,z dziewczynki staje sie kobieta; albo: trzech braci wyrusza na poszukiwa- nie wody, ktérej lyk moze uzdrowié ich Ojca—kx6la;i tylkonajmtodszy, ktéremU wméwiono, ze jest do niczego, powraca zeliksirem (odkrywszy, kim naprawdejest). Sq takze legendy wane dla kul- tury - jak wyprawa po runo lub szukanie Swietego Graala. Rowniez w tekstach uznawanych za wprost religijne motyw duchowej we- drowki pelni wazna funkcje. W juda- izmie Drugiej Swiatyni, religii Jezusa, wielkie znaczenie odgrywaly ksiegi, ktére, choé nie weszly do ustalonego nie- diugo pdzniej kanonu, odegraly istotna tole w ksztaltowaniu mistycznych nur- téw wiary Izraelz, z ktorych jeden prae- ksztalcit sie w koncu w chrzescijaristwo. Jednym z ich glownych motywow byla wewnetrzna wedrowka bohatera przez kolejne poziomy duchowego $wiata, az do ,miejsca” przebywania Boga. W No- wym Testamencie znajdujemy zapisane Swiadectwo Pawla z Tarsu, ktory z takim wlasnie doswiadczeniem laczy swoja mi- sje apostola (2 Kor 12, 1-11). Wchrzescijaristwie motyw wewnetrz- nej podrdzy jeszcze rosnie na znaczeniu. Dla pierwszych teologow, takich jak Klemens z Aleksandrii, Orygenes, Grze- gorz z Nyssy czy Pseudo-Dionizy Are- opagita, to whasnie pielgrzymka ducha iumystu stanowi prawdziwy sens biblij- nych histori o wstepowaniu Mojzesza na gére Synaj albo o wedréwce Izraeli- t6w przez pustynie. Tradycja podazania wewnetrzna Sciezka trwa w Sredniowie- czu i pdzniej — co pokazuja tytuly dziet kluczowych dla katolickiej duchowo- Sci: , Wedrowka umystu do Boga” albo »Droga na gére Karmel”. Ai ,Twierdza wewnetrzna” zawiera w sobie motyw ru- chu - wchodzenia coraz bardziej w glab siebie, az do centralnej komnaty duszy, w ktorej mieszka Bog. Tu waina uwaga: wsferze, o ktérej mo- wimy, zaden obraz nie jest adekwatny; konieczna jest korekta jednej metafory za pomoca drugie}. Motyw wstepowa- nia na gére, pielgrzymid przez pustynie mégiby nam sugerowaé niewlasciwy kierunek ruchu - poza siebie. Ulegliby- Smy wowczas zhudzeniu. Szezyt Karmelu czy Synaju albo zamek Graala—nie jest poza nami. Jak pisal Sw. Izaak Syryjezyk: ~Staraj sie wejé¢ do izdebki swego wne- trza, a zobaczysz skarbiec niebianski. Te dwa praybytki sq bowiem jednym. Przez jedno wejgcie dostrzezesz je oba. (...) Dra- bina do krdlestwa niebieskiego ukryta jest w tobie, a wiec w twej duszy. Zanurz sig w sobie samym, 2 dala od grzechu, aznajdziesz tam stopnie, po ktérych mo- zesz sie wspiac”. To, co na gérze, jest tym, cona dole. Wznoszenie sie to schodzenie weglab. Do grodka Poczucie potrzeby zmiany kierunku zy- ciowej energii i uwagi, od jakiej rozpo- czyna sie podréz do Srodka siebie, dobrze ‘wyrazil Sw. Augustyn z Hippony w mo- dlitwie zapisanej w X ksiedze ,Wyznan”: »P6zno Cie pokochatem, Pieknosci tak dawna, a tak nowa, pézno Cie pokocha- Jem. BylaS wewnatrz, aja na zewnatrz. I tam Ciebie szukatem — bezksztaltny ~biegajac za ksztalnymi rzeczami, ktére stworzylas. Bylag ze mna, ja nie bytem zToba”. Moana -~ jak sie okazuje ~ byé niby usiebie, ale tak naprawde zyé calkiem na zewnatrz, gdy cala uwage, wole i pra- gnienie kierujemy ku otaczajacym nas stworzeniom. Sa one, jak pisze Augustyn, ksztaltne: co znaczy nie tylko tyle, iz maja specyficzne cechy umoiliwiajace rozpo- znanie, lecz takze, ze sie podobaja, przy- ‘kuwaja uwage i pociagaja nasze uczucia, myéli i wole. Ciekawe jest stowo uzyte przez Augustyna na oznaczenie relacjido rzeczy: irruo—co min. znaczy: wjechaé, whiec, wpasé w cos. W pewnym sensie nie tylko siegamy do rzeczy, alewpadamy wniezimpetem. Pare wiekéw po Augustynie Mistrz Eckhart poczynit wazne w tym kontek- écie rozréénienie: trzeba angazowaé sie w przemiane Swiata, ale jednoczesnie pilnowaé, by byé tylko ,przy rzeczach”, anie ,w nich”. JeSli jestesmy ,w nich”, to znaczy, iz sprawy tego Swiata pochtonely nas tak bardzo, ze az uwiezily. A jesli jest ich wiele i w kazdej zostawiamy czastke siebie, rozrywaja nas. Stajemy sie rozpro- szeni, pokawatkowani, z uwaga niby tu, niby tam; nieco zyciowej energii odda- lismy pracy, troche — jakiemus hobby, jeszcze troche — bliskim ludziom. Co wie- cej —i to jest gtowny problem — w tym. rozproszeniu upatrujemy spelnienia. Askoro widzimy swoje speinienie w tak réanych miejscach, zmierzamy (lub zmie- rzaé chcemy) jednoczesnie w przeciwne strony. Trudno powiedzie¢, gdzie i kim je- steSmy. Rozerwani—nie mamy spéjnego ksztaltu. Rozproszenie przekracza najezescie} granice przestrzeni. Siega w przesztos¢ i prayszlosé. Czastka nas utknela w daw- nych wydarzeniach, a czes¢ juz uciekla ku temu, co dopiero zamierza sig zdarzy¢. »Kiedy$ dawno” trzyma nas na uwiezi wspomnien, albo nawet w bardziej wy- tafinowany sposdb — trudno dostrzegal- nymi drucikami zastygtych w nas nawy- k6w, emocjonalnych kolein, schematéw myslenia. ,Kiedys dopiero” wciaga w wy- rwe oczekiwani, szczeline albo przepasé miedzy jest” a ,chciatbym, zeby byto”. ‘Wyrazne rozpoznanie, ze jestesmy hen na zewnatrz, w rzeczach, to juz pierwszy krok powrotu do siebie. Ow pierwszy przeblysk roznie moze wyglada¢. Cza- sami ma posta¢ poczucia rozbicia i zme- czenia — ze nie mamy juz sity, a niewi- dzialne nitki ciagna nas w rdzne strony, nie wiemy, w co rece whozyé, odkrywa- jac coraz wyrazniej, ze nie mySmy wy- brali, lecz zostali wciagnieci. Albo: we- wnetrany konflikt- pomiedzy romymi potrzebami lub pragnieniami a poczu- ciem obowiazku... Samo rozpoznanie swego stanu — jako zmiana Swiadomosci — jest juz ruchem, chociaz nie w przestrzeni, pierwszym. krokiem powrotu. Potrzebne sq jednak nastepne. 6w pierwszy krok bowiem to najczeSciej metlik w gtowie. Wiemy, ze chcemy cof zmieni¢, ale nie orientu- jemy sie za bardzo co i w ktorq strone. Na- stepna faza ruchu musi by¢ - chociazby niewielkie— wycofanie. Pozwolenie so- bie na czas jakié spokojnego nicnierobie- nia. Bez aktywnego zajmowania umystu czymkolwiek. Uwainego po prostu bycia —w ktérym moga pojawié sie zarysy prze- sztych pulapek, w ktorych wciaz tkwimy, Slady dawnych zranien niby zabliznio- nych, ale tak naprawde jatrzacych sie podskornie, albo, z drugiej strony, prze- blyski tego, czego tak naprawde chcemy, zarysy marzeii, ktére niemo krzycza, by je zauwazyé. Ten krok potrzebuje samot- noéci, ale takze—czesto-rozmowy z dru- gim cadowiekiem: bliska osoba, duchowa przewodniczka, psychoterapeuta, niezna- nym pasazerem podrdzujacym w tym sa- mym przedziale. Idac do Srodka, powracamy do swo- ich najgtebszych potrzeb i pragnien, do korzeni rodzacych sig emocji, do zakrze- plych od dzieciristwa schematow kieru- jacych mySlami-—a powrst to fascynujacy i trudny zarazem. Wracamy 2 rozprosze- nia w rzeczach i sprawach, stajemy si¢ bardziej Swiadomi, co zrobila z nami hi- storia naszego zycia, gdzie kieruja sie na- sze marzenia — i dlaczego. Trzeba da¢ so- bie czas na bycie z soba samym. Najpierw sig rozgoscié, a potem zamieszkat w so- bie. 4HRto idzie Gdy zrobimy ten krok, moze (powinno?) pojawic sig jednak pytanie: kto dal sierze- czom i sprawom wyciagnac i zamkna¢, kto teraz wraca, ktostaje sie coraz bardziej Swiadomy (kogo?)? Jesli, jak pisata Te- esa z Avili, dusza jest twierdza, palacem z mndostwem komnat, do ktorej trzeba ‘wejs¢, przemierzyé pokoje i dotrzeé do centrum - kim wiesciwie jest ta/ten, kto po twierdzy tej chodzi? Mozna probowa¢ zby¢ pytanie, stwier- dzi¢, ze to tylko metafora. Metafora—za- pewne. Lecz kryje sie pod nia zagadka: skoro moge z uwaga przygladaé sie swoim uczuciom, skionnosciom czy my- Slom, jesli jestem zdolny pozwoli¢ im ja- wic sig i albo poruszaé mna, albo w spo- koju odptywaé - kim jest ten, kto daje sie Pponies¢ lub trwa nieporuszenie i obser- wuje? Starozytni i Sredniowieczni myéliciele ~ tak z grecko-chrzeécijanskiej, jak i z in- nych, np. hinduskich, tradycji - opiera- jac sig nie tylko na spekulacji, lecz takze na medytacyjnym, egzystencjalnym do- Swiadczeniu, rozpoznali, ze w cztowieku istnieje poziom glebszy niz zmienny nurt mysli, sktonnosci iuczué, ze nie jestesmy ani swoja przyjemnoscia lub bélem, ani checia tego czy tamtego, ani strumieniem mySlikothujacym sig w glowie. Historia ludzkoéci zna rozmaite proby opisania tego wymiaru czlowieczen- stwa. Ludzki jezyk dochodzi tu do gra- nic swoich moiliwoéci, nic dziwnego, Wracamy z rozproszenia wrzeczach i sprawach, stajemy sie bardziej $wiadomi, co zrobilaz nami historia naszego zycia, gdzie kieruja sie nasze marzenia. Trzeba da¢ sobie czas na bycie z sobq samym. ze po tych prébach pozostaly raczej me- tafory, obrazy i symbole niz precyzyjne teorie. W chrzescijariskiej tradycji méwi sig o ,,czlowieku wewnetrznym”, ktory jest niewidzialny (Pawel z Tarsu),o ,umy- Sle Swietlistym jak niebo” (Ewagriusz), 0 ,iskierce”, ,dnie duszy” (Eckhart). Jed- nak, jak to wlasnie Eckhart zauwaza, owo ,,cos” nie jest ani tym, ani tamtym, jest ,wolne od wszelkich nazw, pozba- wione wszelkich form oraz tak swobodne i wolne, jak Bég sam w sobie i tak jak On doskonale jedno i proste”. Swiadomy powrét do tego ,,miejsca” (ktore nie jest weale miejscem) nie moze ~zistoty reeczy — wigza¢ sig z zadnym po- igciowym ujeciem samego siebie. Na kaz- dym wezesniejszym etapie pielgrzymki do siebie proces poznawezy wiaze sie z odrdénieniem poznajacego podmiotu i przedmiotu poznania. Gdy Poznajemy swoje uczucia, sktonnoéci, my$li, a na. wet okreslona calos¢, faczaca tamte w cog jednego, co uznajemy za swoja osobowg tozsamos¢ (przyznajac: to ja, ja wlasnie jestem tym, a nie kimS innym, ja mam taka historie zycia, to moje cechy, moje poglady)—czynimy z tego ,siebie” obiekt poznawany jakby z zewnatrz. Prawdziwego podmiotu — kogoé, a nie czegos - nie mozna uprzedmiotowi¢, Tego, kim (nie czym) jestem, nie Moge przedstawi¢ sobie w postaci przedmiotu poznania. Tam, gdzie jestesmy catkiem usiebie, ten, kto poznaje, akt poznania i poznania przedmiot, sq czyms jednym, nie do odrdznienia. Jest to czysta Swiado- mos¢, bez autorefleksji ,»ja« jestem Swia- domy”, i bez myslenia ,jestem Swiadomy »siebie«”. Czysta Swiadomosé nie ma zadnych granic— te bowiem oddzielaja przedmiot od przedmiotu. Nie ma wiec igranicy miedzy nia a Bezgranicznym: »Tutaj glebia Boga jest moja glebia,a moja —Jego”—jak mowil Eckhart. Gdy wiec rozwazamy, gdzie by piel- grzymowa¢, do jakiego Swietego miejsca zaznaczonego na mapach, jestesmy jak uczniowie w rozmowie z Jezusem zapisa- nej w Ewangelii Tomasza:,,Zapytali: »Po- kaz nam miejsce, w ktérym jesteé, ponie- waz musimy koniecznie go szukac«. Po- wiedziat im: »Kto ma uszy do stuchania, niechaj stucha. Wewnatrz cztowieka jest Swiatlo i Swieci na caly Swiat«”. ©© PIOTR SIKORA Na Jasna Gore w dobie pandemii ZE W2GLEDU NA ZAGROZENIE EPIDEMICZNE zadna z tradycyjnych pieszych pielgrzymek na Jasna Gére nie moze sie w tym roku odbyé tak, jak dotad. Duszpasterze zaproponowa- tiw zamian pielgrzymowanie w innych, bardzo réznych formach. = W pielgrzymce pauliiskie} ze Skatki szto tylko 150 os6b = gtéwnie rodziny z dziecmi. Wedréwke relacjonowano na profilu facebookowym. = Niektére pielgrzymki odbyty sie w formie sztafeto- wej — kazdego dnia szta inna grupa pielgrzyméw, dowoio- nych na miejsce, do ktérego docierata grupa poprzednia (np. pielgraymki przemyska i piotrkowska). = W diecezji zielonogérsko- -gorzowskiej organi- zowano pielgrzymki jednodniowe do réznych sanktuariéw maryjnych, «Nieliczna grupa pielgrzy- mow z Biategostoku pieszo przejdzie tylko ostatnie 10 km. Pozostali sq zachecani do pielgrzymowania ducho- wego poprzez odmawianie specjalnych modlitw zamiesz- czonych na stronie diecezji. #2 Poznania pielgrymowali tylko ksieza - przewod- nicy grup. Podobnie, ale Ww systemie sztafetowym, pielgrzymowali przewod- nicy grup Warszawskiej Pielgrzymki Pieszej Akade- mickich Grup ,,17”. Pozostali mogli wtaczy€ sie duchowo ~ przez uczestnictwo w trans- misjach z trasy, rozwazanie Proponowanych materiatow formacyjnych albo podjecie trudu indywidualnego masze- rowania, np. po lesie. « Pielgrzymka géralska 2 Bachled6wki byta najmniej liczna ze wszystkich — jej dro- ga szedt tylko gtowny ksiadz przewodnik z kilkoma towa- tzyszacymi osobami. « Dominikajiskiej pielgrzymki nie bedzie w ogéle. ® Najliczniej catq trase Przemierza patnicy archi- diecezji krakowskiej. P6jda w dziewieciu niezaleanych Pielgrzymkach, po 150 0s6b kazda, zmierzajacych na Jasna Gére réznymi drogami. ©© PSWiara po remiksie DARIUSZ KOT Nowe synkretyczne religie bez Boga rozwijaja sie takze w Polsce. Sq jednak mato widoczne, bo ich sktadnikéw nie potrafiq wychwycié badania statystyczne. RZESTANMY PYTAG: JESTES KATOLI- kiem czy moze buddysta? — propo- nuje w ksiazce ,Dziwne obrzedy. Nowe teligie w Swiecie bez Boga” Tara Isabel- la Burton. I sugeruje zadawanie doktad- niejszych pytan: jak widzisz $wiat, co chcesz osiagnaé w zyciu, co zwykle ro- bisz, zeby sie zmotywowaé do dziatania —iwezyim towarzystwie? Dla teoloz- ki zwiqzanej z amerykariskim Religion News Service religia to kaéda spotecz- nosé, ktdrej czlonkowie podzielaja ten sam $wiatopoglad i biora udzial w tych samych rytualach, przy czym rytualy te pormagaja im w osiaganiu osobistych zy- ciowych celw, logicznie wynikajacych ze Swiatopogladu. Burton teoretycenie zajmuje sig szybko rosnaca grupa os6b bezwyznaniowych (ang. religious nones), odrzucajacych wszelkie oficjalne zorganizowane religie, Wedtlug PEW Research Center w 2019 r. do grupy tej nalezalo juz 26 proc. wszyst- kich Amerykanéw. Czytelnik ,Dziwnych obrzeddw” szybko sig jednak orientuje, ze sita ankiet przeprowadzanych przez osrodki statystyczne przepuszczaja wiek- sz0S¢z tego, co naprawde wazne wzyciu. ludai zyjacych poza Kosciolami. Ichnowe kulty nie potrzebuja ani zawodowych ka- planéw, ani kamiennych katedr, ani na- wet samego Pana Boga. Odraucaja take $wiecki liberalny humanizm i finan- sowy kapitalizm. Nawet ateizm wstylu Richarda Dawkinsa stal sig dla nich zbyt instytucjonalny, elitarny i podejrzany. Sitownie, czary i wielomilos¢ Miejsca, w ktérych Burton potrafi wy- tropi¢ slady religii, bywaja dos¢ zaska- iMaces ALLL nAgveY Sesja treningowa SoulCycle w jednym z klubdw w Austin, Texas, marzec 2015 r. kujace, Zwraca uwage np. na éwiczenia SoulCycle, laczace medytacje z intensyw- nym treningiem i gimnastyka na rowe- rachstacjonarnych. ,Obrzedy” wygladaja tak: podczas gdy uczestnicy kursu wyte- zaja mieSnie, z centralnie ulokowanej »ambony” otoczonej zapalonymi Swie- cami instruktor recytuje motywacyjne »prawdy wiary”: chodzi przede wszyst- kim o ciebie; pora skoniczy¢ z wymow- kami; znajdz swoja wlasna prawde itp. Codzienne zajecia wprowadzaja w zy- cie uczestnikow porzadek i sens, budo- wany wok6l ideahi samorealizacji. Cha- ryzmatyczny trener jest gotowy doradzi¢ Np. w sprawie rozwodu albo zerwania toksycznej przyjazni — z determinacja przypominajaca obyczaje surowych sekt. Cale praedsiewzigcie to jednak przede wszystkim biznes wart ok. 100 mln dol. Waine dla uczestniczek SoulCycle standardy kobiecego 2drowia, urody i ubioru sq uznawane za czes¢ opresyj- nych, patriarchalnych obyczajow i praw+>+4 przez wspéiczesne ,czarownice”. Nawia- zuja one do poceltyckiej religii Wicca, do innych ludowych wierzen, do okulty- zmu. Jest ich w USA okoto miliona. Uzy- ‘waja magii rozumianej symbolicznie, aniekiedy catkiem dostownie — jako na- rzedzia spolecznego protestu, zwtaszcza przeciw administracji Donalda Trumpa. W pazdzierniku 2018 r. najwieksze ga- zety w USA rozpisywaly sie o ,zlocie cza- rownic” w jednym z brookliniskich skle- pow. Zaklecia i recytacja opiséw nad- uzy¢ seksualnych, ktérych ofiarami pa- dly uczestniczki tego spotkania, mialy za- pobiec wybraniu do Sadu Najwyzszego Bretta Kavanaugh, ktorego psycholozka Christine Blasey Ford oskarzyta o mole- stowanie. ,ZhakowalySmy nasze diety, ciala i praktyki religijne” — komentuje au- torka ,Dziwnych obrzeddw”, po czym pyta: ,Dlaczego nie miatybySmy zhako- wac i zoptymalizowaé takze naszego zy- cia seksualnego?”. Prébuja tego jej zda- niem dokonaé utopie seksualne. Najbar- dziej popularna stala sie w ostatnich la- tach wielomilos¢, czyli kochanie i wia- zanie sie 2 wigcej niz jedna osoba, przy wiedzy i zgodzie wszystkich zaintere- sowanych stron. Wielomilos¢ wiaze sie zinnym waznym dla nowych $wieckich religii ideatem: autentycznoécia. ,Gdy za- stepujemy zewnetrzne moralne autory- tety tym, co negocjowane osobiscie przez konkretne osoby — osiagamy co w ro- dzaju zyciowego spelnienia”. Juz 5 proc. ReKUaMe Pytanie »Jak Pani/Pan mysli, co sie staje z nami po Smierci?” z gory zaktada, ze kazdy z nas nieuchronnie um1ze. Jak wiec mieliby na nie odpowiedzie¢ transhumaniéci? Amerykanéw zyje w tego rodzaju rodzi- nach, kt6re akceptuje 25 proc. reszty spo- leczenistwa. Nowe rytualy i wojna kulturowa Ani skomercjalizowana obrzedowos¢ SoulCycle, ani ,mmagiczne podziemie”, ani wielomilosé same przez sig nie spel- niaja wszystkich czterech wymogéw, na podstawie ktorych mozna wedhug Bur- ton mowi¢ o w pelni rozwinietych reli- giach. Funkcjonuja one natomiast jako elementy wiekszych calosci. ,Dzisiejsza kultura mieszania i dopasowywania po- woduje— wyjaSnia autorka ~ ze mozna znalez¢ poczucie wspélnoty w jednym miejscu, a pelniejszy obraz Swiata gdzie indziej, Mozna odprawia¢ rytualy zwia- zane z kultura zdrowia i samodoskonale- nia, ajednoczesnie kierowaé sie w zyciu gldwnie politycznymi priorytetami”. Bur. ton proponuje nawet, aby zastapié termin sbezwyznaniowi” nowym, lepiej pasujg. cym okresleniem ,,wierzacy synkretycz. nie” (religiously remixed). »Magiczne podziemie” tworzy sze- roki sojusz polityczny z ruchami ekolo- gicznymi, z socjalistami potepiajacymi skrajne nieréwnosci majatkowe, a takze zaktywistami broniacymi praw mniej- szoéci seksualnych i rasowych, jak orga- nizacja Black Lives Matter. Stanowia oni spoteczne zaplecze radykalnego skrzydia Partii Demokratycznej. Burton uznaje ten bardzo niejednorodny ruch sprawie- dliwosci spotecznej (ang. social justice movement, SJM) za rodzaj Swieckiej reli- gii. W jej ,kosmologii jestesmy z natury niezapisanymi kartkami, a nasze opre- syjne tozsamoéci zostaly nam sila narzu- cone z zewnatrz, przez spoleczeristwo. Powstaje w ten sposdb przekonujaca nie- teistyczna wizja, ktora wyjasnia, dlaczego Swiat wyglada tak jak wyglada, umiesz- cza grzech pierworodny w samych struk- turach spolecznych, a wyzwolenie wigze zsamo$wiadomoécia i solidarnoscia”. Role rytualéw odgrywaja ogromne kampanie zawstydzania i pietnowania na Tumblr i Twitterze osdb publicanych, ktorym zarzucono np. rasizm lub wy- kroczenia seksualne. Zdaniem Burton, uczestnicy tych akcji wpadaja w Todzaj zbiorowego upojenia, co wzmacnia spéj- nosé catego ruchu. Zdarza sie, ze przeciw Spotkanie z cztowiekiem, ktéry przywraca lud: om nadzieje Kos mi kiedys powiedziat. ze jak Tischner wehadzil do pokojt. Sco tem A Rr or a SOM Naa on Rae ate OT a ae os Tae em Ree Kardy chee w uslyszeé. Renee ow Ue Renee ORONO S72 4 le arranen ea ae acd CTT eo me tere eer eee CL) Seo er ante net te een Pere ec eu oT Se One os aaa oven een Wojciech Bonowicz RVers oangrzesznikom” zostaje wszczete sledztwo lub zostaja oni zwolnieniz pracy. Rosnaca site SJM potwierdzily — juz po wydaniu ksiazki Burton — masowe pro- testy i zamieszki po uduszeniu przez po- licjanta czarnoskdrego George’a Floyda. Z drugiej strony, niedawny list wplywo- wych liberalnych naukowcow i intelek- tualistéw ,,O sprawiedliwoécii otwartej debacie” oskarza uczestnikéw rytualnego pietnowania o dogmatyzm i moralizator- skiezaslepienie. Racjonalizm i transhumanizm W roku 2010 Eliezer Yudkowsky opubli- kowal na stronie Fanfiction.net wlasna wersje historii Harry’ego Pottera, ktory jest synem naukowca i rozwiazuje za- gadki Hogwartu metodami racjonal- nymi. Ta nowa kognitywistyczna wersja ksiazki J.K. Rowling zyskala 13 tys. recen- ajiczytelnikéw, toczacych zywe dyskusje, organizujacych spotkania i starajacych sie usuwa¢ bledy poznawcze ze swojego zycia. Ruch racjonalistéw powstaly wo- k6t Yudkowsky’ego wychodzi od czy- telnej ewolucjonistycznej wizji Swiata, wyjaSniajacej w zrozumialy sposdb — co ponownie podkresla Tara Burton ~ po- chodzenie zla, z ktérym trzeba sie zma- ga¢ (ewolucyjne mankamenty naszych umystw). Zdaniem Burton techno-utopie, jak ra- cjonalizm i transhumanizm, lacza wywo- dzace sig z San Francisco tradycje kontr- kultury hippisow z gteboka wiarg w po- zytywny potencjal nowych technologii informacyjnych, typowa dla Doliny Krze- mowej. Wspieraja je finansowo zalozy- ciele Swiatowych korporacji z branzy IT: Peter Thiel (PayPal), Sergey Brin i Larry Page (Google) czy Bill Gates (Microsoft). W praeciwieristwie do ceniacego intuicje i zywe, indywidualne doswiadczenie ru- chu sprawiedliwoSci spolecznej, dla racjo- nalistéw ,zdobywanie wiedzy naukowej irozw6j duchowy sa tym samym”, Takze transhumanistycena idea wiecanego zy- cia w ciele robota albo w formie kom- puterowego software’u jest traktowana calkowicie serio. [uz 350 0s0b, zamrozo- nych natychmiast po smierci, oczekuje tegonowego zmartwychwstania. ‘Zdaniem Burton ruch sprawiedliwosci spolecznej, techno-utopie i réane bardzie} tradycyjne grupy, jak uczniowie bronia- cego hierarchii spolecznych psychologa Jordana Petersena — zaczynaja wiasnie walke o nowa wielka wizje Ameryki. Na Polska jeszcze przed filmami braci Sekielskich byla najszybciej laicyzujacym sie krajem Swiata. Tylko 16 proc. mtodych uwaza teligie za ,bardzo waznq’ w ich zyciu. przestrzeni XXI w. zastapi ona i prote- stanckie chrzeScijaristwo, i liberalny hu- manizm. Przy czym ksiazka Tary Burton jako 2r6dlo wiedzy o transhumanizmie pozo- stawia nieco do zyczenia. Brakuje zwhasz- czakontekstu chrzescijariskich apokalips i Teilharda de Chardina W tym zakre sie warto uzupelni¢ lekture ,Dziwnych obrzeddw” réwnie interesujacym ,Staé sig maszyna” (,To be a Machine”, 2017) Marka O’Connella. Wzbierajaca fala W kazdym kolejnym pokoleniu Ame- tykan6w bezwyznaniowi czy tez — jak chce Burton — synkretyczni stanowia coraz wiekszy procent. Na dokladnieto samo zjawisko wskazato gtosne bada- nie polskie} religijnosci Pew Research Center z 2018 r. Pokazalo ono, ze Polska jeszcze przed filmami braci Sekielskich bytanajszybciej laicyzujacym sie krajem Swiata, jeSli braé pod uwage rdznice mi¢- dzypokoleniowe. O ile wsrdd starszych 40 proc, stwierdzito, ze religia jest dla nich w zyciu bardzo waéna, wérdd mlodych — tylko 16 proc. .Dziwne obrzedy” zapo- wiadaja wiec byé moze prayszle wierze- nia Polakdw w tym sensie, ze mozemy na ich podstawie odgadywa¢ sposdb widze- nia $wiata i hierarchie wartosci naszych dzieci, a tym bardziej- wnukdw. Znamienne wydaja si¢ takze wyniki sondazu CBOS z roku 2015, ktéry zawie- rat r6wnie konkretne pytania o tresci wiary, jak te w ksiazce Burton. Analizu- jac wyniki tego badania Zuzanna Radzik zauwaiyta wtedy, ze w Polsce ,.wi¢cej sdb (66 proc.) akceptuje niewywodzaca sig z nauki Kosciota wiarg w przeznacze- nie, istnienie dobrego lub ztego losu, ho- roskopy i talizmany niz w katolickie do- gmaty, takie jak zmartwychwstanie zmar- tych (62 proc.), obciazenie grzechem pier- worodnym (59 proc.) czy pieklo(56 proc.). Blisko jedna trzecia respondentéw zade- klarowala wiare w wedrowke dus2”. Wy- glada wiec na to, ze synkretycane religie juz obecnie zaczynaja sie wSrdd Polakow rozwijac, co jest jednak mato widoczne, bo wiele ich nowych sktadnikow w ogdle jeszcze sig nie pojawia w arkuszach staty- stycznych. Jesli np. pytanie dotyczy prak- tyk religijnych i zawiera podpowiedz: ntakich jak: msze, nabozenstwa lub spo- tkania religijne”, to oczywiscie takie sito selekcyjne wylapie obrzedy Kosciola ka- tolickiego czy Chrzescijanskiego Zboru Swiadkow Jehowy. Nie dowiemy sie jed- nak niczego 0 rytualnych zakleciach ani o motywacyjnych medytacjach. Z ko- lei pytanie ,Jak Pani/Pan myili, co sie staje z nami po smierci” z gory zaktada, ze kazdy z nas nieuchronnie umrze. Jak wiec mieliby na nie odpowiedzie¢ polscy transhumanisci? (Moga sie oni nawet po- czué urazeni sposobem sformulowania tego pytania). Nie ma oczywiscie w Polsce tak rady- kalnego i wptywowego sojuszu spotecz- nego jak amerykariski S[M ani bajecznie bogatych i hojnych zatozycieli global- nych korporacji IT, marzacych o umiesz- czeniu swoich umyst6w w maszynach. Najpopulamiejsze wierzenia i rytuaty no- wych religii beda wiec prawdopodobnie nad Wisla nieco inne niz te za oceanem. Moie przynajmniej powstana w podob- nych miejscach? Kto wie, moze nasi ki- bice pilkarscy, jak fani Harry’ego Pottera, spotkaja swojego Yudkowsky’ego i zajma sig kiedyé popularyzacja nauk? A moze polskie feministki nadadza nowy sens stowiariskim gustom i lesnym ogniskom, weiad jeszcze tlacym sig po rdznych Ba- Dich Gorach i Swietych Lipkach? © DARIUSZ KOT Autor jest filologiem, w miesieczniku »Znak” publikowal teksty 0 Jezusie historycznym. Prowadzi strong www.worldviewresearchorg. Tara Isabella Burton STRANGE RITES: NEW RELIGIONS FOR A GODLESS WORLD Nowy Jork 2020PAX PANDEMICA “zy nowy koronawirus przycryni sig de budowy nowego ladu Swialowego? Oraz czy Polska moze na tym wygrac? spoipow! MacMiiaxowl, ran I i= Wiellce) Brytanié speaed hal OSICA lez krawernika na ulice i powrotem, ale tawsze idziemy tam. dokad potocryi Potem, patrzac wetece, probujemry ody tac jalos woor ma chodniku i madac n352¢) ‘waste poltyceny sens. Polityka craséw pandemii pat bicgala dotad doktadnie wediug tee? naszg wwagy 2 pansywramykaain granite | gowpodarck oraz w posrukiwaniu respiratoréw, W te thywreliimy gorger kormentarze, kaGre Wwieurceyty jeili nie koniec cywilizacyi, Jaka enamy, to preynajmnic) giebokie imiany w fankcjonowanie fwista Unis Buropeyska miala sie ponownie raczaé toepadaé, Rosja i Chiny mialy wzmoc- ni€ swoja porycie. a Stany Zjednoczone Donalds Trumps mialy pokazat spraw- cenit godna jedynego mocarstwa na fwiecte, : Po kilku miesigcach wiemy, ze wiele obrw okazalo sie na wyrost, azmiany — jedi w ogdle nastapity - mialy inny pree- bieg i charakter, niz zakdadano, Kto sobie poradzil Swiat w pandemii — bo jest ona z nami przez caly czas ~ nie tyle zmienil nas i po lityke, co pazbawil nas wielu iluzji ina- Wewiica emer yhamokiey ekadry Task Kore po: adesral George Wakyg (2 lower) i downide owskowea USS Reagan” Pat Hannifin dsereegg ¢ moathe bapitaaskioge mancwry heewnskowwica USS, Nima” Oba obopqy naleag #0 eutadry, Anina ad pocngtin lipoa openiie ma Morra Pubedniewys hinskim, w odpouiedsi me corer handrer) ehspanspaing politphy Chin Ww Gm enginnic, 6 Apwa 2020 F veryt odrdeniac reecry waine od nieistot aye, Prerwarg casady katdego powainego Aryrysu jest rytualne Jratul sig kto moe”, Choc syjemy w Swiecie wypelnionym po: ‘yrmngi inetytucjami | regulacjami, w dwie oie, gdeie globalna wymiana gospodar cea ponad granicami jest oczywistoscla, to pdy doseto do wybuchu pandemili pa nil, wowenas cala (a wanstwa cywillea cymege lukru = wypracuwywana preee dekady w pacie crola ~ rorplynela sig w ogniu chaotyeznych, ale jednak sku tncrnych drialan reqdow. O ile dla nas, Polakéw, welinigtych migdzy Odre a Bug, stwierdzente, de pari. stwo jem podstawowa komorka zycla po Linyeenego na twiecie, nic robi wi¢kszego wragenia, o tyle we Wioxech, Hiszpanti cry Vrancji slaba i epdzniona reakcja in stytucfi europejskich byla jednak zasko- czeniem. Tam idea Europy polityczne), tora skuteczniej niz ready narodowe chroni przed negatywnymi skutkami glo halizacji, jest mocno ukorzeniona. Mimo tego odkrycla, teza 0 powro: che pasistwa i tym samym ostatecznym koficu liberalnego porzadku éwiata, ze wezystkimi jego fantasmagoriami 0 koficu suwerennoéci, jest jednak nie do obrony, Dofwiadczenie ostatnich micsigcy pokazalo, 7 Europa ~ projekt na wskros liberalny — radzi soble z pro blemem lepiej niz Stany Zjednoczone, 0 Ros}i nie wspominajac, Wekazywane wezetnic} jako wz6r skutecznosci Chiny okazaly sig nie tylko Zrédlem pandemii, kd6rej mozna bylo zapobiec, ale tez pari stwem na wskroé totalitamym, ktére gotowe jest razwigzywat problemy bez eoded na ludzkie koszty tych rozwia zahi,a krytyk6w po prostu pozbawia wol- nosci lub zycia. Wartoié spotecznej umowy Druga zasadq globalnego .tadu pande- micznego” okazal sig prymat sity umowy spokecmnej nad sila patistwa. To nie wskainiki PKB na mieszkatica, licrebnosé wojska i nowocresnose jego wyposarenia czy sprawnost administra cil okazaly sig kluczowe dla walki z pan demi. To bogata i silna Ameryka, po: temne gospodarceo Chiny ezy weig? sku teczna, chor shabnaca Rosja Putina sq dai: siaj najwic¢kszymi preegranymi kryzysu sanitamego~ patrzac z punktu widzenia ich polityki wewnetrenej, Nawarstwia Jace sig prece lata problemy, specyficene dla tych paristw i spoleczeristw, wybu chly terar ¢ ogroming sila, greebige mity na temat ich globalnej roli. Wprawazle takie wartodci jak zaufa nie, odpowiedzialnosé i zdolnosé do wepdlpracy okazaly sig wazedzie towa rem deficytowym, ale ich brak byl szcze gélnie widoczny w Stanach, Chinach ery Rosi, Gecha wapding tych panistw jak i wielu im podobnych ~ jest sla bos lub wrecz brak umowy spolecz. ne}, ktéra tworeylaby zaufanie migdzy panstwem a spoleczenstwem, porwa Jala na definiowanie odpowiedzialno: ficl tym samym na zarzadzanie kryzy. sem w formule bardziej wspélpracy nit prrymusu. ‘Ten rodzaj umowy nadal wyrétnia ~ choé w ré¢nym stopniu w réénych fej krajach — Europe, nawet jesll jest ona preeciez slaba militarnie i pograzona we wlasnych kryzysach, Jakkolwiek Zle by- &my nie myéleli i nfe oceniali ostatnich miesigcy, to fundament, na kiérym po- litycy 2 kerajéw Unii Europejskie} kopiq migdzy soba puszke, jest weigt mocnie}- szy nit gdzie indziej. Nawet glebokic podzialy polityczne i spolecane, ktére muamy ze swojego polskicgo podworka, nie maja takich pandemicznych konse- kewencji jak te, kiére obserwowaliémy w korespondencjach z drugiej strony Atlantyku. Kubel zimnej wody? Tak jak pandemia zebrala i welgé zbiera swoje zniwo, tak bedacy je) konsekwen- ja kryzys gospodarczy staje si¢ paliwem dla przy$pieszonych zmian politycznych na Swiecie. Jeszcze przed jej wybuchem wielu ekonomistéw i politologéw wieszczylo nadchodzace przesilenie w globalnej polityce, Skala nagromadzonych proble- méw w polaczeniu z wojownicza reto- ryka przyw6dcow — przede wszystkim Donalda Trumpa i Xi Jinpinga ~zwiasto: wala Klopoty. co+) Wojna handlowa Stanéw Zjedno- czonych z Chinami i Unig Europejska, hasta europejskiej ,,strategicznej auto- nomii”, wojna na Bliskim Wschodzie, kolejne rosyjskie agresje czy rosnace napiecie w Azji zwiazane z otwarcie agresywng polityka Chin na Morzu Po- tudniowochinskim - wszystko to chwi- lami przywodzito na mysl ,,Sierpniowe salwy” Barbary Tuchman: nagrodzona Pulitzerem opowies¢ o tym, jak latem 9x4 r. $wiat popedzit ku katastrofie I wojny Swiatowej, i jak nikt i nic nie mogto jej juz zatrzymaé... Inaczej niz w latach 30. XX w. oraz w okresie zimnej wojny - gdy zderzaly sie ze soba wielkie idee i narracje polityczne faszyzmu, ko- munizmu i demokracji — konflikt roku 1914 by! bowiem napedzany przySpie- szonym rozwojem technologicanym igospodarczym $wiata, ktrego nie byty juz w stanie pomiesci¢ ramy XTX-wiec2- nej polityki. W takiej perspektywie wybuch pan- demii moze byé — choé oczywiscie za wezeSnie, aby o tym przesadza¢- wyda- rzeniem studzacym rozpalone glowy. W nawiazaniu do wezeSniejszych ob- serwacji—tych dotyczacych zrddla sily pafistwa w kryzysie - zmusza ono do skupienia sie na polityce wewnetranej ina szukaniu nowych sposob6w na sta- dilizacje spoteczna oraz rozw6j gospo- darezy. Nie mozna oczywiscie wykluczy¢, ze ktos zechce odreagowa¢ swoj we- wnetrzny kryzys w polityce zagranicz- nej. Ale ryzyko i cena takiej prdby wy- daja sie byé o wiele wieksze niz jeszcze pare miesiecy temu. Wydaje si¢ zatem, ze bedziemy Swiadkami prob nowego ulozenia sie najwiekszych graczy — tak aby rozpoczynajaca sia odbudowa do- konywala sie juz w ramach nowych re- gut politycznych. Nie zmieni to retoryki inie wyeliminuje érédet konfliktow, ale pozwoli na stopniowe uktadanie sie ze soba. Sytuacja przetomowa GdybySmy mieli wskaza¢ obszary, w ktorych powstawa¢ beda zreby no- wego fadu, sq to bez watpienia kwestie dotyczace nowoczesnych technologii, handlu miedzynarodowego i polityki klimatycznej, ktéra jest dzig nowa po- lityka energetyczna. To zaS sugeruje, ze nowy tad, jesli bedzie powstawaé, oparty bedzie na trzech filarach: Stanach Zjed- Nowy lad Swiatowy, jesli zacanie powstawaé, oparty bedzie na trzech filarach: Stanach Zjednoczonych, Chinach i Unii Europejskiej. ——— noczonych, Chinach i nadal Unii Euro- pejskiej. Amerykariska presja na Europe, w tym wychodzaca z Unii Wielka Bry- tanie, aby zakaza¢ firmom wspélpracy technologicznej z. czolowymi producen- tami chiftskimi, preypomina czasy za- kazu transferu technologii do paristw- -zlonkéw Rady Wzajemnej Pomocy Go- spodarczej (dla tych, ktérzy nie pami¢- taja: by! to ekonomiczny sojusz paristw komunistycznych). Wéwezas chodzilo ooslabienie postepu technologicznego Zwiazku Sowieckiego i jego satelitow. Dzi§ Chiny sq juz technologiczna potega, ale stawka jest suwerennos¢ cyfrowa, czyli zdolnos¢ kontrolowania tego, co sig dzieje w gospodarce i polityce, ktore coraz bardziej polegaja na przesytaniu danych. Idea jest jednak podobna do tej z cza- séw zimnej wojny: zakaz wspétpracy ma ostabi¢ wplywy polityczne Chin na Swiecie i zwiekszyé znaczenie Standw. Dla Europejezykow, ktérzy nie trak- tuja Chin jako zagrozenia w takim stop- niu jak Amerykanie, dzialanie takie ma tylko sens, jesli pozwala pozyskaé Pekin dia reformy Swiatowej Organizacji Han- dlu. Wzrost sity gospodarczej Niemiec sprawil bowiem, ze cata Unia jest dzig ogromna ,unia hanzeatyck”, ktdra bez dostepu do rynkéw zagranicmych nie jest w stanie sig rozwijaé. Szok spowodowany utrata konkuren- cyjnosci wielu sektorow europejskiej go spodarki (podobnie jak mialo to niegdys miejsce w USA) ma byé zamortyzowany »tielona agenda”. Polityka klimatyczna - obok szczytnych hasel 0 zr6wnowaio- nym rozwoju i ochronie §rodowiska — jest dig przede wszystkim pomyslem na skok technologiczny, ucieczke w strong energetycznej niezaleznoéci i ochrone tynku przed ,brudna” technologia i to- warami z Chin. Dlatego w nowym bu- diecie Unii na lata 2021-2027 co najmniej 30 proc. srodkow ma i8éna ,zielone” pro. jekty. oo. Dla Chin, ktére pelnymi garsciami ko. rzystaly 2 globalizacji, chroniac zarazem sw6j wlasny rynek i spoleczenistwo przed otwarciem na Swiat, obecna sytuacja jest przelomowa. Chiny moga pozostaé na éciezce imperialnej, doskonalac podbdj, szantaz i unikanie odpowiedzialnosci, Ale moga tez sta¢ sig czeScia nowego ladu, akceptujac wspolnie wypracowane nowe zasady i budujac zreby swojej pozytywne} roli nawiecie. Od ich wyboru zalezy, czy Swiat bedzie choé troche bezpieczniejszy ilepszy. Peryferyzacja peryferii JeSli nowy tad — zbudowany wokdt wspélnego kopania puszki przez Ame- rykanéw, Chiriczykéw i nas, Europej- czykéw — zacznie nabiera¢ konturow, mamy szanse na bycie w gronie wygra- nych. To jednak oznacza, ze inni moga pozostaé na straconych pozycjach. Z punktu widzenia Polski dotyczy to zwiaszcza europejskiego Wschodu, ktéry thwi dzié w kryzysie nie tylko go- spodarczym, ale egzystencjalnym. Pod- miana polityki energetycznej na polityke klimatycznq nie tylko zmniejsza rente naftowa (sprawa kluczowa dla Rosji), ale tworzy ogromne wyzwanie dla reformy paristwa. W takiej sytuacji preestaje istnie¢ nie tylko umowa spoleczna, ale nawet je} Po- z6r. Peryferyzacja peryferii—czyli dalsza zapasé wschodnioeuropejskich spote- czetistw i pogiebianie sie po obu stronach Bugu preepasci w poziomie i jakosei zycia ~staje sie ogromnym problemem, przed ktorym nie ochroni nas nawet kilka ame rykaniskich dywizji. Tak jak potudnie Europy jest pod ciagla presja wydarzen w regionie Morza Sr6d- ziemnego, tak my stajemy przed koniecz- noscia sformulowania odpowiedzi wobec zmiany, ktdra zachodzi w Rosji, na Bia- jorusi, a takze na Ulaainie. To sa gléwa przegrani nie tylko pandemii, ale przede wszystkim jej politycznych i gospodat- ezych konsekwencji. W debacie politycenej nie wida¢ jed- nak nie tylko przekonania, ze to jest nas? problem, ale r6wniez zainteresowania s mym wyzwaniem. Idac za radq MacMil- lana, czekamy najpewniej na kolejne WY" nia... © otar OSICA