T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MÜZİK ANA BİLİM DALI
TÜRK SANAT MÜZİĞİ BİLİM DALI

KLASİK KEMENÇE SAZINDA POZİSYON VE YAY BAĞLARININ

İNCELENMESİ ( SAZ SEMAİSİ, PEŞREV VE ZEYBEK FORMLARI
ÜZERİNDE PARMAK POZİSYONLARI VE YAY BAĞLARI
UYGULANARAK BU ÇALIŞMANIN KLASİK KEMENÇE SAZINA
GETİRECEĞİ FAYDALARIN BELİRLENMESİ)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN
YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA ÇIPAN

HAZIRLAYAN
EMRAH TUNCEL
054251011002

KONYA 2008
 ÖNSÖZ

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Türk Sanat
Müziği Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi olarak hazırladığım bu çalışma; Türk mûsikîsinin en
önemli sazlarından biri olan klasik kemençenin icrasında ortaya çıkan teknik güçlüklerin
aşılmasında uygulanabilecek bir takım yöntemleri ve bu yöntemler hakkında ortaya konulan
teorik bilgilerin nasıl uygulanacağıyla ilgili yöntemler içermektedir. Ayrıca bu yöntemlerin
uygulanabilirliği ve neler yapılması gerektiği konusunda yeni bakış açıları ortaya
koymaktadır.

Bu çalışmamda benden yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr.

Mustafa Çıpan’a, kemençe sazını öğrenmeye başladığım günden bu yana bilgi ve
birikimlerinden faydalandığım klasik kemençe sanatçıları Derya Türkan ve Selim Güler’e,
teşekkür ediyorum.

Emrah TUNCEL
Kasım 2008 KONYA

I
ÖZET

Klasik kemençenin parmak pozisyonları ve yay bağları açısından ele alındığı bu

çalışmada saz semaîsi, peşrev ve zeybek formları seçilmiştir. Eserlerin her birine öncelikle
yay bağları uygulanarak doğru ve en uygun yay tekniğine; seçilen eserlerden alınan bölümler
üzerinde parmak pozisyonları değerlendirerek de bir standarda ulaşma amaçlanmıştır.

Çalışmada kemençenin tarihsel gelişimi de ele alınarak, bu gelişme içerisinde

metod eksikliğinin, sazın gelişimini ne şekilde etkilediğine değinilmiştir. Klasik kemençe
eğitiminde, belirlenmemiş yay bağı ve parmak pozisyonlarıyla seçilen bir yolun ne derece
sağlıklı olacağı konusuna açıklık getirilmiştir.

ABSTRACT

In this study, in which traditional kemençe is considered in terms of finger

positions and arch ties, the forms of saz semaîsi, zeybek, peşrev were chosen. Applying the
arch ties to each of works before all else, the most proper and appropriate bow technique was
reached; and also evaluating the finger positions on the sections drawn from the works
chosen, it is purposed to reach a standard.
In the study, considering the historical development of the kemençe, it is referred to, in this
development, how lack of method influenced the development of the instrument It is thrown
light on, during kemençe education, how healthy a way chosen through an undetermined arch
tie and finger positions will be.

II
İÇİNDEKİLER

Önsöz...........................................................................................................................................i
Özet.............................................................................................................................................ii
Abstract......................................................................... ... ......... .............. .......... ii

İçindekiler.................................................................................................................................iii
Sembol Listesi...........................................................................................................................iv
Şekil Listesi................................................................................................................................v
Tablo Listesi..............................................................................................................................vi
1.Giriş.........................................................................................................................................1

1.2. Klasik Kemençe Sazının Tarihçesi..................................................................................1

1.2.1 Yapısı..........................................................................................................................2
2. KLASİK KEMENÇENİN AKORD SİSTEMİ................................................................5
2.1. Klasik Kemeneçenin Ses Sahası....................................................................................6
2.2. Klasik Kemençede Perdeler...........................................................................................7
3. KLASİK KEMENÇEDE ANA POZİSYONLAR..............................................................8
3.1. Sol El Pozisyonu...........................................................................................................10
3.2. Tırnakların Tele Teması Sırasındaki Durumları...........................................................11

4. PARMAK POZİSYONLARI ve YAY BAĞI UYGULAMALARI.............................................12

4.1. Parmak Pozisyonları ve Yay Bağı Uygulamalarının Yapılacağı Eserlerin Listesi .....12
4.2. Uygulamaların Yapılacağı Saz Eserlerinin Notaları ....................................................13
4.3. Yay Bağlarının Uygulanması........................................................................................18
4.3.1. Sembollerin Uygulamalardaki durumları ve Anlamları..........................................18
4.3.2. Belirlenen Eserlerin Yay Bağları, İtme ve Çekme Uygulamalarının Yapıldıktan
Sonraki Durumları.....................................................................................................................19

5. UYGULAMALARDA KULLANILACAK POZİSYONLAR........................................24

5.1. Rast Teli Pozisyonları...................................................................................................24

5.2. Neva Teli Pozisyonları..................................................................................................26
5.3. Yegâh Teli Pozisyonları................................................................................................27
III
6. YAY BAĞLARI VE PARMAK POZİSYONLARININ BELİRLENEN ESERLER
ÜZERİNDE İNCELENMESİ................................................................................................28

6.1. Bayatî Peşrevi Üzerinde Uygulamalar..........................................................................28

6.2. Hicazkâr Zeybek Üzerinde Uygulamalar......................................................................32
6.3. Ferahfezâ Saz Semsîsi Üzerinde Uygulamalar.............................................................34

7. SONUÇ.................................................................................................................................36

8.ÖNERİLER..........................................................................................................................36

9.KAYNAKÇA.......................................................................................................................37
SEMBOL LİSTESİ

IV
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1.1: Klasik Kemençenin Önden ve Yandan Görünümü....................................................3
Şekil 1.2 : Karakaya (2005), Açın (2001)...................................................................................4
Şekil 1.3: Klasik Kemençenin Yayı...........................................................................................4
Şekil 2.1: Klasik Kemençenin Akordu.......................................................................................5
Şekil 2.2: Klasik Kemençenin Ses Sahası..................................................................................6
Şekil 2.3: Perdeler.......................................................................................................................7
Şekil 3.1: 1. Pozisyon..................................................................................................................8
Şekil 3.2: 2. Pozisyon..................................................................................................................8
Şekil 3.3: 3. Pozisyon..................................................................................................................9
Şekil 3.4: 4. Pozisyon..................................................................................................................9
Şekil 3.5 : Sol El Tutuş Pozisyonu (Özgen,2005).....................................................................10
Şekil 3.6 : Tırnakların Tele Temas Sırasındaki Durumları.......................................................11
Şekil 4.1: Sembollerin Kullanımı..............................................................................................18
Şekil 5.1: 1. Pozisyon................................................................................................................24
Şekil 5.2: 2. Pozisyon................................................................................................................24
Şekil 5.3: 3. Pozisyon................................................................................................................24
Şekil 5.4: 4. Pozisyon................................................................................................................24
Şekil 5.5: 5. Pozisyon................................................................................................................25
Şekil 5.6: 6. Pozisyon................................................................................................................25
Şekil 6.1: 1. Pozisyon................................................................................................................26
Şekil 6.2: 2. Pozisyon................................................................................................................26
Şekil 6.3: 3. Pozisyon................................................................................................................26
Şekil 6.4: 4. Pozisyon................................................................................................................26
Şekil 7.1: 1. Pozisyon................................................................................................................27
Şekil 7.2: 2. Pozisyon................................................................................................................27
Şekil 8.1: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 1............................................................................28
Şekil 8.2: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 2............................................................................29
Şekil 8.3: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 3............................................................................30
Şekil 8.4: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 4............................................................................31
Şekil 9.1: Hicazkâr Zeybekte Uygulamalar 1...........................................................................32
Şekil 9.2: Hicazkâr Zeybekte Uygulamalar 2...........................................................................33
V
Şekil 10.1: Ferahfezâ Saz Semaîsinde Uygulamalar 1..............................................................34
Şekil 10.2: Ferahfezâ Saz Semaîsinde Uygulamalar 2..............................................................35

TABLO LİSTESİ

Tablo 1. Uygulamanın Yapılacağı Eserlerinin Listesi..............................................................12

VI
1.GĠRĠġ

Türk mûsikîsinde kullanılan önemli bir saz olan klasik kemençe, diğer sazlarımızda
olduğu gibi yıllardır bir metod eksikliğiyle karşı karşıya kalmıştır. Yaylı bir saz olduğu için
kemençede uygulanması gereken pozisyon ve yay bağı konusu icrada uygulansa da teoride ve
nota üzerinde bir yol gösterici olarak yer almamıştır. Önde gelen kemençe sanatçılarından
merhum Cüneyd Orhon’un bu konuda 4 telli kemençe için yaptığı çalışmalar ve daha sonra
farklı icracıların bunu izleyen çalışmaları, kemençe icrasındaki aksaklıkların ortadan
kalkmasına ve pozisyon birliğinin oluşmasına bir ölçüde katkıda bulunmuştur.

Bu çalışma bir metod ortaya çıkarmak için yapılmış olmasa da, ortaya konacak
pozisyon ve yay bağı uygulamalarıyla, bu uygulamaların icraya getireceği katkıların önemini
ve ihtiyaçlar doğrultusunda, hangi aşamalarda kullanılabileceğini içermektedir.

1.2. Klasik Kemençenin Tarihçesi

Kemençe aynı zamanda, klasik kemençe, armudî kemençe olarak bilinen üç telli ve
yaylı bir enstrumandır. Eski kaynaklarda ve günümüz araştırmacılarınca rebabla
karıştırılmıştır. 19. yüzyılın başlarına kadar eski minyatürlerde kemençe resmine rastlanılmaz.
Yerli ve yabancı araştırmacılar, uzun yıllar Türk Mûsikîsinde kullanılan yaylı sazların ıklığ ve
rebab olduğunu kabul etmişlerdir. 1

1
M. Nazmi Özalp, Türk Mûsıkîsi Tarihi(Derleme), TRT Yayınları, Ankara, 1986

1
 10 ila 15. yy.larda yalnız Arap ve Bizanslıların değil, İranlılarla Türklerin de
kullandığı kaynaklardan anlaşılan ve 18. yy. sonlarına kadar Türk mûsikîsinin tek yaylı sazı
olan Kemençe'nin yerini, Batının önce Viola d'amore'si (sinekeman adıyla), sonra da
Violino'su (keman) aldı. 19. yüzyılın başından itibaren kabasaz denen saz takımlarında
lavtayla birlikte uzun yıllar kullanıldıktan sonra, aynı yüzyılın son çeyreğinden itibaren klâsik
mûsikîmize girmiştir.2

Kemençeci Vasilaki’nin bu saza bir üslup verdiğini, mûsikîmizin vazgeçilmez bir

sazı durumuna getirdiğini kabul etmek gerekir. Asıl tekniğini Tanburî Cemil Bey ile kazanmış
ve daha sonra en çok aranan sazlardan biri haline gelmiştir. Bu iki ustadan sonra gelen Ruşen
Ferit Kam bu üstün tekniği günümüze aktarmıştır.

Klasik kemençe tellerin üzerine parmakla baskı uygulanılarak değil tırnaklar ile
tellere dayanılarak, diz üstünde dikey tutularak ya da iki bacağın arasına sıkıştırarak çalınır.
İcracılarına kemençevi ya da kemençeci denir. İcra tekniğinin çok güç olması ve perde
aralıklarının darlığı sebebiyle meraklısı geçmişte ve günümüzde çok olmamıştır.

1.2.1. Yapısı
3
Klasik kemençenin boyu ortalama 42 cm, eşiğin bulunduğu yerden en geniş yeri 14
cm, perde kısmından en dar yeri 4 cm dir. En derin yeri eşiğin bulunduğu bölgedir ve
ortalama 3.5-4 cm dir. Bu ölçüler yapıcısının düşüncesine göre 0,5-1.5 cm arasında
değişebilir. Gelmiş geçmiş en iyi kemençe yapımcısı olarak bilinen Boronak’ın kemençeleri
özellikle iricedir

Bin yıllık bir geçmişe sahip olan kemençe günümüzde 3 ve 4 telli olarak
kullanılmaktadır. Gövde kısmı armudî biçimde olup, teknesi dut, erik, ceviz, kelebek, ardıç
gül, pelesenk gibi sert ağaçlardan, ses tablosu servi ağacından, servi kullanılmadığı takdirde
sedir ve ladin ağacından tercih edilir. Burguları 3 tanedir ve abanoz gibi sert ağaçlardan
yapılır, eskiden fildişinden de yapıldığı görüşmüştür. Tornada şekillendirilen burguların boyu
15 cm. kadardır. Kemençenin göğsünde, kuyruğa hemen hemen 5 cm. mesafede, yarım daire

2
Yılmaz Öztuna, Büyük Mûsikî Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı/1163, Kültür Eserleri
Dizisi/149, Ankara, 1990
3
M. Nazmi Özalp, Türk Mûsıkîsi Tarihi(Derleme), TRT Yayınları, Ankara, 1986

2
şeklinde, 4 cm. çapında karşılıklı iki delik bulunur ki bunlar sesi dışarıya vermeye yarar.
Kemençenin eşiği, kuyruğa aşağı yukarı 8,5 cm. mesafede ve bu deliklerin arasındadır. Alt
yüzü ile kemençenin gövdesinin iç yüzü arasında, teması sağlayan, 3-3,5 cm. boyunda, 0.5
cm. kalınlığında çam veya başka uygun bir ağaçtan yapılmış olan can direği, kemençe için
hayatî önem taşır bu kemençe için. Uygun bir ağaçtan yapılmamış ve uygun bir yere
konulmamışsa kemençeden ses alınamaz. 4

Şekil 1.1: Klasik Kemençenin Önden ve Yandan Görünümü

4
M.Nazmi Özalp, Türk Mûsıkîsi Sazlarından Kemençe, TRT Yayınları, Ankara, 1982

3
 Şekil 1.2 : Karakaya (2005), Açın (2001)

Kemençe yayının kendine özgü bir formu vardır. Boyu ortalama 55-60 cm. arasında
değişir. Keman yayı gibi at kuyruğunun beyaz renklisidir. Kıllar esasında gevşek olup,
meşinden yapılmış olan dip kısmına orta parmağın takılması ile gerginlik verilir. Tahta kısmı;
gül, yılan ağacı, abanoz, pelesenk ve en ideali de keman yaylarında kullanılan femnanbuk
ağacından olanıdır.

Şekil 1.3: Klasik Kemençenin Yayı

4 telli kemençe keman gibi sol-re-la-mi; 3 telli kemençe yegâh-rast-nevâ seslerine

sahiptir. Klasik kemençenin 3 tellisinde 11.5 kg. , 4 tellisinde 15 kg. kuvvetlik gerilim
bulunmaktadır.

4
2. KLASĠK KEMENÇENĠN AKORD SĠSTEMĠ

Şekil 2.1: Klasik Kemençenin Akordu

5
2.1.Klasik Kemençenin Ses Sahası

Yegâh Teli Rast Teli Nevâ Teli

Şekil 2.2: Klasik Kemençenin Ses Sahası

Klasik kemençede yegâh ve rast telindeki pozisyonlar nevâ telindeki muhayyerden sonraki
pozisyonlara nazaran daha rahattır. Sesler tizleştikçe kuvvet arttığı için, pest bölgelerde
kuvvetli tiz bölgelerde çok hafif icra gerçekleştirmek zordur. Tiz bölgelerde fazla uzun sesler
kullanıldığı takdirde ses kalitesi düşeceği için fazla tercih edilmez.

6
2.2. Klasik Kemençede Perdeler

Şekil 2.3: Perdeler

7
3. KLASĠK KEMENÇEDE ANA POZĠSYONLAR

Şekil 3.1: 1. Pozisyon Şekil 3.2: 2. Pozisyon

8
Şekil 3.3: 3. Pozisyon Şekil 3.4: 4. Pozisyon

9
3.1. Sol El Pozisyonu

Şekil 3.5 : Sol El Tutuş Pozisyonu (Özgen,2005)

Sol elin kasılmadan, bükülmeden ve sol dirsek vücuttan ayrılmadan doğru tutuşun
sağlanılabilmesi için, doğal durumda kol aşağıdayken elin duruşu dikkate alınmalıdır en doğal
halindeyken nasıl duruyorsa, dirsek kırılarak kemençe üzerine getirildiğinde de aynı düzlemi
ve duruşu korumalıdır.

10
3.2. Tırnakların Tele Teması Sırasındaki Durumları

doğru pozisyon hatalı pozisyon

Şekil 3.6 : Tırnakların Tele Temas Sırasındaki Durumları

İcra sıransında tırnakların durumu şekil:3.6 daki dar açılı pozisyondur. Tırnak tele aşırı bir
basıç uygulamamalıdır, aksi takdirde bu basınç tınının değişmesine neden olur. Baskı görevi
yapmayan tırnaklar telden biraz uzaklaşmalıdır ve baskıyı yapan tırnağın görevini
engellememelidir. Kemençeyi kavrayan baş parmağın çok kasılmaması, rahat bir konumda
olması çok önemlidir. Rahatsız bir kavrama sol el pozisyonlarının tamamını etkileyeceği gibi
bu durum baskı yapılacak seslerin yerlerinde de kayma yapacak, dolayısıyla detonasyonlar
ortaya çıkacaktır.

11
4. PARMAK POZĠSYONLARI ve YAY BAĞI UYGULAMALARI

4.1. Parmak Pozisyonları ve Yay Bağı Uygulamalarının Yapılacağı Eserlerin listesi

FORMU BETEKÂRI MAKAMI

PeĢrev

1-Bayatî Peşrev Seyfettin Osmanoğlu Bayatî

Saz Semaîsi

2-Ferahfezâ Saz Semaisi Tanburî Cemil Bey Ferahfezâ

Zeybek

Yağcılar Zeybeği - Hicazkâr

Tablo 1. Uygulamanın Yapılacağı Eserlerinin Listesi

12
4.2. Uygulamaların Yapılacağı Saz Eserlerinin Notaları

13
14
15
16
17
4.3. Yay Bağlarının Uygulanması

Türk mûsikîsinde kullanılan yaylı sazlarda geçmişten günümüze kadar geçen zaman
içerisinde bir icra birliği sağlanamamıştır. Bu sadece perdelerdeki birlikteliğin
sağlanamamasından ibaret değildir ve en büyük problemlerden birisi de yay birliğindeki
düzensizliktir.

Klasik kemençede ortak bir yay ve parmak pozisyonu oluşmamasının nedeni diğer
Türk mûsikîsi sazlarında da olduğu gibi metod eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu
uygulamaların icraya getireceği avantajların yanında kemençe eğitimine de çok faydalı
olacağını söylemek mümkündür. Gelenekten gelen meşk sistemi her ne kadar hoca ile
öğrencinin karşılıklı çalışmasına dayansa da, şu an kullanmakta olduğumuz nota sistemiyle
birlikte metod anlamında geri kaldığımız açıktır.

4.3.1. Sembollerin Uygulamalardaki durumları ve Anlamları

yay itme yay çekme yay bağı

Şekil 4.1: Sembollerin Kullanımı

18
4.3.2. Belirlenen Eserlerin Yay Bağları, Ġtme ve Çekme Uygulamalarının Yapıldıktan
Sonraki Durumları

19
20
21
22
23
5. UYGULAMALARDA KULLANILACAK POZĠSYONLAR

5.1. Rast Teli Pozisyonları

Şekil 5.1: 1. Pozisyon Şekil 5.2: 2. Pozisyon

Şekil 5.3: 3. Pozisyon Şekil 5.4: 4. Pozisyon

24
 Şekil 5.5: 5. Pozisyon Şekil 5.6: 6. Pozisyon

Şekillerde verilen rast teli ile ilgili olan pozisyonlar, icrada sıklıkla kullanılan ve en
fazla önem teşkil eden parmak pozisyonlarıdır. Klasik kemençenin icrasında özellikle tercih
edilen ve kabul gören boş tel kullanmama tekniği, olabildiğince göz önüne alınarak
belirlenmiş pozisyonlar seçilmiştir. Türk mûsikîsinde bestelenmiş eserlerin ses aralığı
nedeniyle ve özellikle bu eserler transpoze çalındığı zamanlarda klasik kemençe icracısının en
fazla kullanacağı tel haliyle rast teli olacak, dolayısıyla bu tel üzerinde belirlenecek ve
oturtulacak pozisyonların eğitim aşamasından başlanılarak doğru tespit edilmesi ilerisi için
icracıya büyük kolaylıklar sağlayacaktır.

25
5.2. Neva Teli Pozisyonları

Şekil 6.1: 1. Pozisyon Şekil 6.2: 2. Pozisyon

Şekil 6.3: 3. Pozisyon Şekil 6.4: 4.Pozisyon

Neva teli, kemençede icrası en sıkıntılı teldir. Tiz bölgelere çıkıldıkça kemençede
ses aralıkları giderek daraldığı için bu telde kullanılacak pozisyonlar seçilirken dikkat
edilmesi gerekir. Aksi takdirde temiz bir icra ve ses elde etmek mümkün olmayabilir.
Özellikle muhayyer perdesi üzerindeki pozisyonlar icra açısından en zor bölgelerdir.

26
5.3. Yegâh Teli Pozisyonları

Şekil 7.1: 1. Pozisyon Şekil 7.2: 2. Pozisyon

Yegâh telinde kullanılan pozisyonlar rast ve neva tellerindekine göre daha sınırlıdır.
Bunun nedeni, gerek duyulduğunda, yani sesler tizleştikçe rast teline atlamaların
kullanılmasıdır. Diğer bir taraftan yegâh telinden alınan dügâh perdesinden sonraki
pozisyonların sazın fiziki yapısı nedeniyle çok iyi tınlamamasıdır. Bundan dolayı yegâh
telindeki pozisyonlar daha sınırlıdır.

27
6. YAY BAĞLARI VE PARMAK POZĠSYONLARININ BELĠRLENEN ESERLER
ÜZERĠNDE ĠNCELENMESĠ

Eserleri incelerken dikkat edilen en önemli nokta, pozisyonların ve yay bağlarının

uygulanmasına en uygun bölümlerinin alınması ve klasik kemençenin icrasında zorluk
yaratan ses aralıklarında çalışılmış olmasıdır.

6.1. Bayatî PeĢrevi Üzerinde Uygulamalar

Şekil 8.1: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 1

Şekil 8.1 de rast teli 1. pozisyonu için çok iyi bir örnek teşkil etmektedir. Ayrıca
daha önce uygulanan itme ve çekme işaretlerine göre yay bağları yapılarak icra edildiği
zaman daha akıcı ve temiz bir icranın ortaya çıkacağı kesindir.

Şekil 3.1. deki ana pozisyona bakıldığı takdirde bayatî peşrevinin alınan bu bölümü
için uygun görülen şekil 5.1 deki pozisyonun ne derece doğru bir tespit olduğunun açık bir
şekilde ortaya çıktığı görülecektir.

28
 Şekil 8.2: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 2

Alınan bu bölümde, rast teli 1. , 2. ve 3. pozisyonlar uygulandığı takdirde neva teline

hiç geçilmeden 4. ölçüdeki dügâh sesine kadar kapalı pozisyonlarda icra mümkün olacaktır ki
bu da icracıya takdir gören kapalı pozisyonları kullanmasına yardımcı olacak, aynı zamanda
kemençeye has dolgun ve temiz bir tınıya ulaşmada önemli bir aracı olacaktır.

Yay bağı uygulaması, icraya sağladığı faydaları yanında kemençenin eğitimi

sırasında öğrenciye de büyük kolaylıklar sunacaktır. Bu şekilde hazırlanmış eserler verilen bir
öğrenci yanında hocası olmadığı zamanlar nerede ne pozisyonu hangi yay bağını
kullanacağını rahatlıkla seçebilecektir.

29
 Şekil 8.3: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 3

Eserden alınan bu bölümün 4. ölçüye kadar olan kısmına şekil 5.3. ve şekil 6.1.
uygulandığında yukarda görülen 4 ölçü, sol el aşağı ya da yukarı hareket ettirilmeden sadece
tel atlamasıyla sonuna kadar icra edilebilecektir. Bu durum pozisyonların ve işaretli yay
bağlarının kullanılmasıyla daha rahat bir icrayı beraberinde getirecektir. Şekilde de bu rahatlık
kolayca görülebilir, parmak pozisyonları her iki durumda da aynı, değişen sadece rast ve neva
telindeki icra ve basılan perdelerdir.

30
Şekil 8.4: Bayatî Peşrevinde Uygulamalar 4

Doğru pozisyon kullanımı

Hatalı pozisyon kullanımı

31
 Şekil 8.4. ün icrasında doğru pozisyonlar ve işaretlenen yay bağları kullanıldığı
takdirde sol elin durumunda görüldüğü gibi, aşağı yukarı tek bir harekete bile gerek duyulmaz
ve eserin alınan bölümünün icrasının sonuna kadar sağlıklı bir şekilde yapılması mümkün
olur.

6.2. Hicazkâr Zeybek Üzerinde Uygulamalar

Şekil 9.1: Hicazkâr Zeybekte Uygulamalar 1

Şekil 9.1 in icrasında, rast teli için şekil 5.5 ve yegâh teli için şekil 7.1’deki
pozisyonlar kullanıldığı zaman, hem kapalı perde kullanımı hem de asgarî sol el hareketiyle
rahat bir icra tekniğine ulaşılacaktır. Eserin gidişatına göre yapılacak tek şey sadece ya yegâh-
tan rasta tel atlaması ya da bunun tam tersi olacaktır.

32
 Şekil 9.2: Hicazkâr Zeybekte Uygulamalar 2

Doğru pozisyon kullanımı

Hatalı pozisyon kullanımı

Şekil 9.2 nin icrasında doğru ve hatalı pozisyonlar verilmiştir. Hatalı olan örnekte,
gerek olmadığı halde sol el klavye üzerinde sürekli hareket halindedir. Pozisyonların hatalı
kullanımının getirdiği bu fazladan hareketlerin, icrayı güçleştirmenin yanında dikkat
dağılmasınada yol açacağı kesindir. Bununla birlikte bu hatalı durum yay bağlarının da
uygulanabilirliğini azalmaktadır.

33
6.3. Ferahfezâ Saz Semâîsi Üzerinde Uygulamalar

Şekil 10.1: Ferahfezâ Saz Semâîsinde Uygulamalar 1

Şekil 10.1’de ferahfezâ saz semaîsinden alınan bölüm, klasik kemençeyle icrası
bakımından teknik güçlükler içermektedir. Yanlış pozisyonlar kullanıldığı takdirde içinden
çıkılamayacak bir hal alması çok doğaldır. Çünki acelite yönünden de icracıda hakimiyet
isteyen bir pozisyon olduğu için mutlaka doğru yay bağı ve parmak pozisyonları seçilmelidir.
Şekil 6.1 ve şakil 6.2 de belirtilen pozisyonları kullanmak bu ve buna benzer icra hakimiyeti
isteyen eserler için tercih edilecek en doğru yollardan biri olacaktır.

34
 Şekil 10.2: Ferahfezâ Saz Semaîsinde Uygulamalar 2

Eserin şekil 10.2 de gördüğümüz bölümün muhayyer perdesi üzerindeki kısmı,

kemençenin icrasında en fazla zorlanılan durumlara çok güzel bir örnektir. Bu gibi
durumlarda pozisyon ve yay bağı hakimiyeti çok iyi olmalıdır. Bir icracı bazı durumlarda
deşifre çalmak zorunda kalabilir, işte bu gibi anlık karar vermesi gerektiği yerlerde pozisyon
ve yay hakimiyeti, yani yay bağlarına olan hakimiyeti, icracının bu güçlükleri kolaylıkla
yenmesine yardımcı olacaktır .

Şekil 6.3 ve şekil 6.4 bu gibi tiz bölgelerdeki icrası güç eserlerde kullanılabilecek en
doğru pozisyonlardandır.

35
7. SONUÇ

Bu çalışmada klasik kemençe sazının icrasında kullanılan parmak pozisyonu ve yay

bağları konusu ele alınmıştır. Belirlenen eserler üzerinde yapılan uygulamalarla, bu saz
üzerinde daha önce bilimsel olarak ele alınmamış olan parmak pozisyonları ve yay bağları
incelenerek bilimsel bir gerçekliğe dayandırılması amaçlanmıştır.

Çalışmada veri toplama aracı olarak, geçmişte ve günümüzde kabul görmüş en

önemli kemençe sanatçılarının görüntü ve ses kayıtlarının incelenmiş bu suretle ortak
pozisyon kullanımı ve yay teknikleri belirlenmiştir.

Klasik kemençe sazında bir metod çalışması olmamasına rağmen, çalışma sırasında
yapılan araştırmalarda görülmüştür ki pozisyonlar ve yay bağları incelendiğinde olması
gereken yani doğru icra tekniği kendiliğinden ortaya çıkmaktadır, bu durum çalışmada
kullanılan örnek şekil ve notalar üzerinde açıkça görülmektedir.

8. ÖNERĠLER

Yapılan çalışmada söylendiği gibi mûsikîmizdeki en büyük sorunlardan birisi

sazlarımızın çoğunun bir metodunun olmayışıdır. Bu nedenle:

1-Yay bağları uygulamaları yapılmalıdır.

2-Parmak pozisyonları uygulanmalıdır.
3-Metod yazılmalıdır.

36
5. KAYNAKÇA

M. Nazmi Özalp, Türk Mûsıkîsi Tarihi(Derleme), TRT Yayınları, Ankara, 1986 .

M.Nazmi Özalp, Türk Mûsıkîsi Sazlarından Kemençe, TRT Yayınları, Ankara, 1982

Aslıhan Eruzun Özel, Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul, 2006

Yılmaz Öztuna, Büyük Türk Mûsikî Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı/1163, Kültür Eserleri
Dizisi/149, Ankara, 1990

Kemençe sanatçıları İhsan Özgen, Derya Türkan, Selim Güler’in Ses ve Görüntü Kayıtları

37