Tipos de sistemas lineares: O prezo das entradas

Esta fin de semana, no Principal, temos concerto o sábado e teatro o domingo. Uxía,
Antón e Lois queren ir e deciden comprar as entradas anticipadamente. Encárgase
Antón. Cando ía por elas, Lois mándalle un wassap para dicirlle que o domingo non
pode ir, que lle colla só para o concerto do sábado.

Vemos
Cando que a primeira
se xuntan, fila é esquecéronlle
ao Antón do dobre da segunda.
os prezos,Precisamente de aíque
aínda que lembra derivan as
en total
incompatibilidades
pagou 61€. Comodebos
cada un dos sistemas
matemáticos non anteriores.
chaman para preguntar, queren indagar.
Escriben 3x + 2y = 61, pero iso non lles adianta moito: poida 2que4fosen a 7€ e 20€,
 
Ese feito,
ou 9€ podemos comprobar cruzando os números: 
que ou...
e 17€,
  2·2  1· 4  0
1 2

relaciónase directamente
Nisto que chega co que
a Carme, concepto
vai nade determinante,
outra que que
clase, e dilles vén vén
a seguir.
de coller entradas
para case todos os do seu grupo. “Tiven que recargar a tarxeta no móbil, 427€, tíos!
Eran 21 para o concerto e 14 para o teatro”. “Que a canto cada unha? Pois... agora
non lembro.”
A situación éralles moi familiar:
Insisten matematicamente e escriben: 21x +14y = 427.

 3x  2 y  61 7·(3 x  2 y  61) 21x  14 y  427 restamos

      0  0
21x  14 y  427 21x  14 y  427 21x  14 y  427

pero este resultado é... desconcertante!

“Repasa aí, Uxía, non serán de balde!”

“E quen di x =0 e y=0 . O que nos sae é, simplemente, que 0 é igual a 0, cousa que
xa sabiamos dende antes de irmos á escola”.

Nisto que chega o Xanciño: “Xusto acabo de comprar seis para o concerto e catro
para oao
Volven teatro.
choio:Paguei...”. Mira na carteira, rebeira: “Deille tres de 50€ e devolveume...
18€, logo foron... 132€”.

 3 x  2 y  61 2·(3 x  2 y  61) 6 x  4 y  122) restamos

      0  10 !!!
6 x  4 y  132  6 x  4 y  132  6 x  4 y  132

“Érache boa, Xanciño! Desde cando 0 é o mesmo ca 10?” Seguro que deixaches
quedar algún billete na ventaíña”.

“Chamade aí, que isto é unha mofa!”

E chaman, pero a moza do despacho de billetes, apurada e medio pensando que a
estaban a chancear, respóndelles: “Acabo de vender unha para o concerto e tres
A verose
para destapor
teatro, vai:39€”. E colga.

1
3 x  2 y  61  3 x  2 y  61  3x  2 y  61 2 ª 1ª  y 8
   restamos
  7 y  56  
 x  3 y  39 3·( x  3 y  39) 3 x  9 y  117 )  x  15

i) O primeiro sistema que intentaron resolver está formado por ecuacións

equivalentes: unha é múltiplo da outra, polo tanto podían xa eles mesmos
obtela sen ter que esperar pola Carme.

A información que proporcionan ambas as dúas ecuacións é a mesma, logo foi unha
redundancia. Efectivamente, o intento de resolver conduce a algo verídico (0=0) pero
totalmente irrelevante. Non adianta nada.

Trátase dun sistema compatible indeterminado: as ecuacións non se contradín pero

non podemos determinar a solución, caben moitas, como eles xa se apercibiran. De
feito hai infinitas solucións posibles (...se xogamos con decimais).

ii) No segundo sistema as ecuacións contradinse, xa que o dobre de entradas de

cada tipo debería custar o dobre exactamente, pero Xanciño di que custaron
máis diso. Non hai solución posible, condúcenos a unha falsidade (0=10 !!!).
Dicimos que é un sistema incompatible.

iii) Ao fin, no terceiro sistema, todo encaixa e podemos determinar unha solución.
O sistema dise compatible determinado.

Xa podemos prever se hai solución: rango dunha matriz

Hai, na propia estrutura dun sistema de ecuacións, algo que nos permita prever
se haberá ou non solución e, caso haxa, cantas solucións hai?

Esta idea foi a que historicamente xustificou a introdución do termo matriz (do latín
matrix, procedente de mater, madre).

Estudemos os tres sistemas das entradas ao concerto e ao teatro:

 3 x  2 y  61 C: matriz de coeficientes
i) Sistema compatible indeterminado: 
21x  14 y  427 A: matriz ampliada cos termos
independentes
3 2 3 2 61 
As matrices asociadas: C    A   
 21 14   21 14 427 

2
A 2ª ec. é múltiplo da 1ª (por 7), logo é redundante: non achega nada novo, o que
queda perfectamente reflectido na matriz ampliada. Chamaremos rango (Rg) ao
número de filas independentes que teña unha matriz.

Neste caso RgC = 1 e RgA = 1

 3 x  2 y  61
ii) Sistema incompatible:  Matrices asociadas:
6 x  4 y  132

3 2 3 2 61 
C    A   
6 4  6 4 132 

A 2ª ec. é múltiplo da 1ª (o dobre) só no relativo a C, pero non o é no en A (xa que 132

non é o dobre de 61) logo hai contradición.

Neste caso RgC = 1 e RgA = 2

3 x  2 y  61 3 2 3 2 61 
iii) Sistema compatible determinado:  Matrices: C    A   
 x  3 y  39 1 3  1 3 39 

Non se observa relación entre as filas, pero debemos asegurarnos:

3 2
En C as filas non son proporcionais  , polo tanto xa non poden selo en A, que
1 3
esixía iso e algo máis.

Neste caso RgC = 2 e RgA = 2.

As anteriores consideracións deron lugar ao coñecido como Teorema de Rouché-

Frobenius (matemáticos francés e alemán, respectivamente, que viviron entre os
séculos XIX e XX):

Se RgC = RgA = nº de incógnitas compatible determinado: solución única

Se RgC = RgA ≠ nº de incógnitas compatible indeterminado: infinitas solucións

Se RgC ≠ RgA incompatible: non hai ningunha solución

Estudo dos rangos por determinantes

3
 3 x  2 y  61 3 2 3 2 61
i) Compatible determinado:  Matrices: C    A   
 x  3 y  39 1 3  1 3 39 

3 2 3 2
Se   3·3  2·1  0  0
1 3 1 3

Se imos dereitos ao determinante:

3 2
C   7  0 , logo Rg=2 , polo que RgA = 2 xa que non pode ser inferior e
1 3

habendo dúas filas, 2 é o máximo valor posible para o Rango.

 3 x  2 y  61 3 2 3 2 61 
ii) Incompatible:  Matrices asociadas: C    A   
6 x  4 y  132 6 4  6 4 132 

3 2
C   0 , logo Rg=1. Formamos novos determinantes dentro de A que inclúan
6 4

a columna que non había en C (a dos termos independentes):

61 2
para x: 132  20  0 e logo RgA=2
4

 3 x  2 y  61 3 2 3 2 61 
iii) Compatible indeterminado:  C    A   
21x  14 y  427  21 14   21 14 427 

3 2
C   3·14  2 ·21  0 , logo RgC=1
21 14

Formamos determinantes dentro de A que inclúan a columna que non había en C (a

dos termos independentes):

61 2
para x:  61·14  2·427  0 e para y:
427 14

3 61
 3·427  21·61  0
21 427

Isto garántenos que as filas completas, en A, son tamén proporcionais RgA=1

Unha propiedade moi útil

En realidade, no caso iii) non necesitabamos comprobar o determinante “para y”, pois
dos anteriores xa podíamos deducir que ía dar 0:
4
de C  0 e de  3·14  2·21 3 61
  3·14 · 2·427  2·21 · 61·14  3 · 427  21 · 61  0
" para x"  0 61·14  2·427 21 427

Estas simplificacións, eliminar factores comúns, poden facerse sempre que non
ande o 0 entre eles, pois “tachar” significa que dividimos os dous membros da
igualdade entre o número correspondente (2 nun caso e 14 no outro), e unha tal
división non podería realizarse se fose entre 0.

Ex: 0·5 = 0·6, pero 5 non é igual ca 6

En sistemas 3x3, ou superiores, os posibles determinantes a calcular serían moitos e

os cálculos de cada un, longos, polo que interesa economizar. Vemos un exemplo:

 x  y  z  2 1 1  1 1 1 1  2
    
 3x  y  4 z  1  C  3 1 4  ; A 3 1 4 1 
 x  y  2 z  3  1 1 2   1 1 2  3 
  

Calculo C  0  RgC  3 .
No relativo aos coeficientes, as tres ecuacións serían dependentes.
Busco se hai en C algún menor de orde 2 non nulo:

1 1
As dúasprimeiras
1  3  2ecuacións
 0  RgCsonindependentes.
2
3 1

No relativo aos coeficientes, a 3ª podería obterse da 1ª e 2ª, aínda que non saiba como.

Agora debo buscar RgA, que aínda podería ser 3. Utilizo o menor anterior, non nulo,

1 1 2
completándoo e engadindo a columna nova: 3 1 1  0. (*)
1 1 3
A 3ª ec. pode obterse das 1º e 2ª, tamén no relativo aos termos independentes.

Podería construír outros determinantes 3x3 dentro de A, pero xa sei que tamén darían
0, pois xa sei que a 3ª ec. é unha combinación das outras dúas, polo que non é
necesario calcular máis determinantes.

Logo RgA=2, xa que non pode ser inferior ao de C.

Se, polo contrario, obtivese que ese novo determinante era  0 , entón RgA=3.