FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

METALÜRJİ EĞİTİMİ BÖLÜMÜ

MEKANİK VE TAHRİBATSIZ MUAYENE

YÖNTEMLERİ DERSİ

SÜRÜNME DENEYİ

Kontrol: Hazırlayan:
Doç. Dr. Tülay Yıldız Sinan İnci (091122105)
sinaninci@ymail.com
SÜRÜNME DENEYİ

Resim 1: Sürünme Deney Aleti

(Instron Model 3367)
 SÜRÜNME DENEYİ

 Malzemeler yüksek
sıcaklıkta sabit bir
yük altında (hatta
kendi ağırlıkları ile
bile) zamanla kalıcı
plastik şekil
değiştirmesine
sürünme denir.
Şekil 1: Tipik Sürünme Deney Aleti Şeması
 SÜRÜNME DENEYİ
 Sürünme deneyi, malzemenin statik bir yük
altındaki karakteristiğini belirlemek için kullanılır.
 Sürünme deneyi, metalik malzemelerde
sürünme ergime sıcaklığının ~1/3’ünde
seramik malzemelerde ergime sıcaklıklarının
~2/5 sıcaklıklarında gerçekleşir.
 Standartlara göre hazırlanan sürünme test
numunesi test cihazında tutma başlarından
tutturularak yüksek sıcaklıkta sabit yük
uygulanır.
 SÜRÜNME DENEYİ

 Malzemenin sürünme davranışını

etkileyen faktörler:
» Malzeme Cinsi,
» Sıcaklık,
» Yükleme Cinsi,
» Yükleme Miktarı
Bunlara çevre şartları ve malzeme
özellikleri de eklenebilir.
 SÜRÜNME DENEYİ

 Zamana bağlı olarak her zaman diliminde

numunede meydana gelen uzama oranı
kaydedilerek Zaman-Uzama grafiği elde edilir.
 Ölçümlerin uzatılmış bir zaman aralığında ve
yüksek sıcaklıklarda, sabit gerilme ile yapılması
sonucunda teknik bir 'Sünme Eğrisi' gözlenir.
 Bu sünme eğrisi zamanla oluşan deformasyona
tekabül eder.
 Tipik bir sürünme grafiği Şekil 2’deki gibidir.
SÜRÜNME EĞRİLERİ

Şekil 2: Tipik bir sürünme eğrisi (Sabit

sıcaklık ve yük altında)
 SÜRÜNME EĞRİLERİ

 A`dan B`ye olan birinci bölgede sürünmede

dislokasyon hareketliliği çok hızlı olmaktadır.
 İkinci bölgede (B`den C`ye olan bölge)
sürünme gerinim hızının zamana bağlı olarak
artış oranı sabit kalmaktadır.
 C`den D`ye olan üçüncü bölgede iç boşluk
oluşumları vuku bulur.
 SÜRÜNME EĞRİLERİ

 Malzemenin sürünme özelliklerine sıcaklık gerilme

hızı ve mikro yapıları daha çok etki eder (Şekil 3).
 Şekilden de anlaşılacağı üzere her iki faktördeki
artış sürünme eğrisinde benzer etkilere neden
olmaktadır.
 Bunlar başlangıç ve kararlı sürünme hızlarındaki
artış, kararlı sürünme süresinin kısalması ve üçüncü
sürünmenin daha çabuk başlaması ve erken
kırılmadır.
SÜRÜNME EĞRİLERİ

Şekil 3: Sürünme eğrisi üzerine

sıcaklık ve gerilmenin etkisi
 KARARLI SÜRÜNME HIZI

 Arrhenius Eşitliği (sıcaklıkla aktive edilmiş fiziksel

bir süreçte hız-oran) ile yakından ilgilidir.
εos = A e -H/RT
» εos kararlı sürünme hızı,
» H aktivasyon enerjisi,
» R genel gaz sabiti,
» T mutlak sıcaklık
» A sabit sayıdır.
 Burada A ve H birer mutlak sabit değil basınç,
sıcaklık ve metalürjik değişkenlere bağlıdır.
 KARARLI SÜRÜNME HIZI ve
BASINÇ
 Kararlı sürünme hızı basınç artışı ile de artar.
Her ikisi arasındaki ilişki daha çok "Güç Kanunu
Eşitliği" ile ifade edilir.
εos = β σn
» β sabit değer
» n sabit değer
( n, 3 veya 8 arasında bir değer alabilir)
 Aşağıdaki eşitlikte sıcaklık ve basınç birlikte
kullanılmıştır.
εos = K σn e-H/RT
 SÜRÜNME EĞRİLERİ

 Şekil4`te artan sıcaklık ve basıncın sürünme

grafiğine etkisini göstermektedir.
 Şekilden de anlaşılacağı üzere her iki faktördeki
artış sürünme eğrisinde benzer etkilere neden
olmaktadır.
 Bunlar başlangıç ve kararlı sürünme hızlarındaki
artış, kararlı sürünme süresinin kısalması ve
üçüncü sürünmenin daha çabuk başlaması ve
erken kırılmadır.
SÜRÜNME EĞRİLERİ

Şekil 4: Artan sıcaklık veya basıncın

sürünme gerinimi üzerine etkisi
 SÜRÜNME EĞRİLERİ

 Sürünme hareketi belli zaman aralıklarında

üç farklı davranış gösterir (Şekil 5):

1. Birincil Aşama

2. İkincil Aşama (Kararlı Aşama)

3. Üçüncül Aşama
SÜRÜNME EĞRİLERİ

Sürünme Hızı= ε=tan=/t

Şekil 5: Tipik bir sürünme eğrisi (Sabit

sıcaklık ve yük altında)
Birincil Sürünme Bölgesi
 Yükün etkisiyle numune uzar, burada
dislokasyon hareketleri hakimdir.
 Numunede deformasyon sertleşmesi olur.
 Diğer taraftan yüksek sıcaklık nedeni ile iç
gerilmeler giderilir.
 Kendine gelme, toparlanma oluşur.
 Deformasyon sertleşmesi hakim olduğundan
sürünme hızı gittikçe düşer.
İkincil Sürünme Bölgesi

 Bu bölgede deformasyon sertleşmesi ile kendine

gelme hızı birbirine eşittir.
 Bu bölgeye Kararlı Sürünme Bölgesi de denir.
 Bu bölge sürünmeye karşı direnmede en yüksek
değere sahiptir. Uygulamada çok önemlidir.
 Mühendislik hesaplarında saatteki belli sıcaklıktaki
sürünme hızı “SÜRÜNME MUKAVEMETİ” olarak alınır.
 Örnek olarak % saatte 105–107 gibi.
Üçüncül Sürünme Bölgesi

 Bu bölgede sürünme hızı tekrar artar.

 Numune boyun vermeye başlar.
 Hızdaki bu değişim malzemenin iç
yapısındaki değişimden, boşluk
oluşumundan, boşlukların birleşmesinden ve
tane sınırlarının kaymasından dolayı hızlı bir
plastik deformasyon oluşur.
 Sonunda kopma meydana gelir.
SÜRÜNME DENEYİ

 Yüksek sıcaklıklara veya gerilmelere

maruz kalan malzemelerin sürünme
hareketlerini kısıtlamak için malzemenin iç
yapısında değişiklikler yapmak yaygın bir
yöntemdir.
 Bu sayede malzemenin, sürünme davranışına
karşı direnç göstermesi sağlanır.
SÜRÜNME DENEYİ

 Günümüzde yüksek sıcaklık uygulamaları

» Türbinler
» Kimyasal ve petrokimyasal endüstriler
» Nükleer Reaktör alanlarında görülür.
 Sürünme genel bir kural olarak;

Metaller için : T > (0.3-0.4) Tm

Seramikler için : T > (0.4-0.5) Tm
şartlarında başladığı bilinmelidir.

(Tm malzemenin Kelvin cinsinden ergime sıcaklığı)

Sürünmeye Dayanıklı Alaşımlar

 Sürünmeye dayanıklı alaşımların geliştirilmesi

dislokasyon hareketliliğinin zor olduğu malzemelerin
üretilmesi ile mümkündür.
Ergime sıcaklığı çok yüksek bazı metaller,
» W-V (Tm 3377 oC) işlenmesi çok zordur,
» Mo (Tm 2607 oC) uçucu oksitler oluşturur ,
» Os (Tm 3027 oC) ise çok pahalıdır.

Bu nedenle günümüzde

» Ni (Tm 1453 oC) ve Co (Tm 1492 oC) kullanılmaktadır.
SÜRÜNME DENEYİ

Sıcaklık
ve yükleme miktarı arttıkça
sürünme hareketinde de artış meydana gelir.
Üretilen bazı ürünlerin malzemeleri yüksek
sıcaklıklara maruz kalmaktadır.

» Gaz türbinlerinde bulunan türbin pervaneleri (Resim 2),

» Uçak türbin kanadı (Resim 3) buna örnek olabilir.

Sürünme Hasarı Örnekleri

Resim 2: Gaz türbin Resim 3: Uçak türbin kanadında

kanadındaki sürünme taneler arası çatlama ve
sebebiyle oluşan çatlak tipik sürünme deformasyonu
Sürünme Hasarları

 Kırılma olsun ya da olmasın parçanın

yüksek sıcaklık ve gerilme altında aşırı
plastik deformasyona veya çarpılmaya
uğraması bir sürünme hasarıdır.
Yüksek Sıcaklıkta Kırılma

 Bir kırılmanın şekli malzemeye, sıcaklığa ve

uygulanan gerilmeye bağlıdır.
 Yüksek sıcaklıkta altında kırılma (Resim 4);

» Kopma şeklinde (a)

» Taneleri keserek sürünme şeklinde (b)
» Taneler arası sürünme şeklinde olur. (c)
Yüksek Sıcaklıkta Kırılma

Resim 4: Yüksek Sıcaklık Altında Kırılmalar

Sürünme Hasarı Örnekleri

Resim 5: Çeşitli Malzemelerde ki Sürünme Hasarı Örnekleri

Sürünme Hasarı Örnekleri

Resim 6: Sürünmede boşluk ve küçük çatlaklar Resim 7: Taneler arası kırılma

Sürünme Hasarı Örnekleri
Resim 8: Sürünme
testinden sonra düşük bir
sıcaklıkta darbe ile kırılmış
bir numunenin kırılma
yüzeyindeki sürünme
boşlukları TEM de 5000X
büyütme
Resim 9: Uçak türbin
kanadındaki sürünme
sebebiyle germe ve boyun Resim 10: 618 °C
teşekkülü östenitik paslanmaz
çeliğin gerilme kırılma
yüzeyine yakın 300X
büyütmedeki yapısı
Faydalanılan Kaynaklar:

 Prof. Dr. İrfan AY, Sürünme Hasarları,

http://w3.balikesir.edu.tr/~ay/lectures/ha/lecture4.pdf

 Doç. Dr. Ali Osman KURT, "Malzemelerin Yüksek Sıcaklık

Davranışları“ Ders Notu,
http://web.sakarya.edu.tr/~aokurt/dersler/malzyuk/ders_notu.pdf

 Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜRAL, “Mekanik” Ders Notu,

http://w3.gazi.edu.tr/~agural/Mekanik.doc

 ODTÜ Merkezi Laboratuarı, Mekanik Test Cihazları, Sürünme Test

Cihazı, http://www.centrallab.metu.edu.tr/?q=node/21