Ζ Α Γ Ο Ρ Ο Χ Ω Ρ Ι Α Η ανάδειξη του πολιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας PDF

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Μ.Π.Σ.: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Ζ Α Γ Ο Ρ Ο Χ Ω Ρ Ι Α
Η ανάδειξη του πολιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου
με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΜΥΡΩΝ ΜΥΡΙΔΗΣ

ΑΓΡΟΝΟΜΟΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2009
Πρόλογος:
Η παρούσα Μεταπτυχιακή Εργασία με τίτλο «Ζαγοροχώρια: Η ανάδειξη του πο-

λιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας» εκ-
πονήθηκε από τη μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αναστασία Χριστοδούλου, Αγρονό-
μο & Τοπογράφο Μηχανικό, στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος
Σπουδών «Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδίαση και Διαχείριση του
Χώρου» με κατεύθυνση «Χαρτογραφική Παραγωγή και Γεωγραφική Ανάλυση».
Αφορμή για την ενασχόληση μου με το θέμα υπήρξε η ενασχόλησή μου με νέ-
ες τεχνολογίες, όπως τα Πολυμέσα τόσο σε προπτυχιακό επίπεδο (Διπλωματική
Εργασία) όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο (Ανακοινώσεις σε Συνέδρια). Επι-
πλέον η έλλειψη εκτενούς ελληνικής βιβλιογραφίας για την κάλυψη του συγκε-
κριμένου θέματος έκανε το ενδιαφέρον μου ακόμα μεγαλύτερο, αφού θεώρη-
σα ότι το θέμα αυτό είναι κάτι ιδιαίτερο και πρωτότυπο.
Ελπίζω η κάλυψη του θέματος να είναι επαρκής και αρκετά ικανοποιητική. Βέ-
βαια το εν λόγω θέμα, όντας ευρύ, προσφέρεται για περαιτέρω έρευνα, ανά-
λυση και εξέλιξη της εφαρμογής που αναπτύχθηκε..
Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2009

Ευχαριστίες:
Θα ήθελα να εκφράσω τις ιδιαίτερες ευχαριστίες μου στον κ. Μύρων Μυρίδη,

Καθηγητή του Τ.Α.Τ.Μ.-Α.Π.Θ. και επιβλέπων της παρούσας μεταπτυχιακής ερ-
γασίας, για την για την εμπιστοσύνη με την οποία με περιέβαλλε, τις κατευθύν-
σεις που μου έδωσε, τις πολύτιμες υποδείξεις του και τη συνεργασία που είχαμε
καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου ενασχόλησής μου με την εργασία.
Επιθυμώ επίσης να ευχαριστήσω τους φίλους μου Νίκο Δαλάκη, Κατερίνα Ιω-
άννου, Ελένη Καλύβα, Δημήτρη Κουρκουρίδη, Ματίνα Λαλά και Κώστα Πατλά-
κη για την πολύτιμη βοήθειά τους στα διάφορα στάδια της εργασίας.
Τέλος θέλω να ευχαριστήσω τους γονείς μου Γιώργο και Ελένη και την αδελφή
μου Ζωή για την στήριξη και συμπαράστασή τους.
Περιεχόμενα:
Περίληψη……………………………………………………………………………....…Σελ i
Abstract………………………………………………………………………………….Σελ ii
Εισαγωγή…………………………………………………………………………....….Σελ iii
Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα……………….…….….…Σελ 1
1.1 Εισαγωγή………………………………………………….………….….….Σελ 1
1.2 Χαρτογραφία και Διαδίκτυο……………………………………...…..….Σελ 1
1.3 Σύγκριση Ηλεκτρονικού και Έντυπου Χάρτη……………………….…Σελ 3
1.4 Πολυμέσα (multimedia)……………………………………….…….…...Σελ 4
1.5 Τα πολυμέσα στη Χαρτογραφία……………………………..…………Σελ 6
1.6 Οπτικοποίηση………………………………………………………..…….Σελ 8
1.7 Εξέλιξη και Προοπτικές της Χαρτογραφίας Πολυμέσων…………...Σελ 9
1.8 Ποιότητα του περιεχομένου των πολυμεσικών προϊόντων………Σελ 11
Κεφάλαιο 2: Γεωγραφική Θέση και Παρουσίαση των Ζαγοροχωρίων…….Σελ 13
2.1 Εισαγωγή…………………………………………………………………..Σελ 13
2.2 Ιστορικά Στοιχεία ……………………………………………...………….Σελ 22
2.3 Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά……………............................………….Σελ 24
2.4 Οι Οικισμοί του Ζαγορίου……………...……………………………….Σελ 27
2.5 Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου………………………………...………….Σελ 67
2.6 Τα Γεφύρια του Ζαγορίου……………...……………………….……….Σελ 74
Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την Περιοχή των

Ζαγοροχωρίων………………………………………………………………………Σελ 107
3.1 Εισαγωγή…………………………………………………………………Σελ 107
3.2 Περιγραφή της Multimedia Εφαρμογής….……………...………...Σελ 108
Κεφάλαιο 4: Συμπεράσματα………………………………………………………Σελ 118
Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………Σελ 119
Περίληψη
Τις τελευταίες δεκαετίες, η ανάπτυξη που έχει επιτελεστεί στο χώρο του ψηφιακού
περιβάλλοντος έχει οδηγήσει σε ένα ποικίλο αριθμό εργαλείων διαθέσιμων στη
Χαρτογραφία. Τέτοια εργαλεία μπορούν να θεωρηθούν το Διαδίκτυο αφενός
και τα πολυμέσα αφετέρου. Η συνεχόμενη εξέλιξη τους έχει οδηγήσει σε νέες
μεθόδους και εφαρμογές για την αναπαραγωγή, ανάγνωση και πρόσβαση
των δεδομένων.
Στόχος αυτής της εργασίας είναι να αναδείξει τη σημασία και τον ρόλο που έ-
χουν τα νέα ψηφιακά εργαλεία στη χαρτογραφική τεκμηρίωση και τη γεωγρα-
φική προσέγγιση του ευρύτερου χώρου, ειδικότερα όμως περιοχών με ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά, τόσο φυσικά όσο και ανθρωπογενή, όπως είναι η περίπτωση
των Ζαγοροχωρίων.
Έτσι στο πρώτο κεφάλαιο αναπτύσσονται θεωρίες σχετικές με τις νέες αυτές
τεχνολογίες καθώς και με τη χρήση τους στη Χαρτογραφία.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στα Ζαγοροχώρια, αυτό τον ιδιαίτερο τόπο

που εκτείνεται βορειανατολικά της πόλης των Ιωαννίνων. Παρουσιάζονται
πληροφορίες για τη φυσιογνωμία της περιοχής, όπως η διοικητική και γεω-
γραφική διαίρεση, ιστορικά στοιχεία, γεωφυσικά χαρακτηριστικά και στοιχεία
παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Επίσης γίνεται μια αναλυτική καταγραφή ολό-
κληρου του δικτύου των οικισμών.
Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να σχεδιαστεί, να αναπτυχθεί και να

παραχθεί μια πολυμεσική (multimedia) εφαρμογή, με τελικό προϊόν έναν «ο-
δηγό» για τα Ζαγοροχώρια. Παρουσιάζεται η μεθοδολογία σύνθεσης της
multimedia εφαρμογής για τα Ζαγοροχώρια και αναλύεται ο τρόπος λειτουρ-
γίας της. Ο κύριος σκοπός της δημιουργίας της, είναι η χρήση της ως ένας η-
λεκτρονικός τουριστικός οδηγός για τα Ζαγοροχώρια. Έτσι η εφαρμογή περιέχει
στοιχεία που θα ενδιέφεραν τον επισκέπτη, όπως χάρτες της περιοχής, πληρο-
φορίες για την αρχιτεκτονική, αξιοθέατα, καταλύματα, μνημεία, ιστορικά στοι-
χεία, φωτογραφίες κ.α. Αλλά και για ευρύτερους «εκπαιδευτικούς» σκοπούς,
όπως παρουσιάσεις σε ανάλογα πανεπιστημιακά μαθήματα [σε Τμήματα Αρ-
χιτεκτόνων, Γεωγράφων κ.ά.]
Τέλος γίνεται μια σύνοψη των πλεονεκτημάτων της χρήσης των νέων τεχνολο-
γιών και των προβλημάτων που αντιμετωπίστηκαν στην ανάπτυξη της εφαρ-
μογής, καθώς κάποιες προτάσεις για την εξέλιξη της.
-i-
“Zagorohoria: Presentation of cultural heritage
of a unique area by using new technologies”

Anastasia Christodoulou
Abstract
In the past decades there has been a development concerning digital envi-
ronment that lead to a variety of available tools in Cartography. Such tools
are the internet and multimedia as well. Their continuously increasing devel-
opment has resulted to new methods and applications in data reproducing,
reading and access.
The aim of this thesis is to present the important role of these digital tools in
cartographical documentation and geographical approach of a region, es-
pecially places which comprise special natural and man-made features, like
Zagorohoria region.
Thus, theories relevant to these new technologies and their use in Cartogra-
phy, are submitted in the first chapter.
The second chapter refers to Zagorohoria, a rather unique area which lays on
the east-north of Ioannina city and it contains information about the physiog-
nomy of the area, such as its administrative and geographical division, histori-
cal facts, geophysical characteristics and traditional architectural elements.
Furthermore, there is a thorough list of the entire settlement network.
The third chapter is an effort to design, develop and produce a multimedia

application, that can be referred to as a “guide” for Zagorohoria. The
methology used to create such a multimedia tool and its manual are submit-
ted in this chapter as well. The main aim of this application is to be used as an
electronic tourist guide for Zagorohoria. Thus, the application contains data
that should interest a visitor, such as maps of the area, information concern-
ing architecture, the sights, lodgings, monuments, historical data, pictures,
etc. But it can also be used for educational purposes as a supplementary
class material appropriate for universities [Faculties of Architecture, Geogra-
phy etc.]
In conclusion, there is a synopsis of the advantages of the use of new tech-

nologies and the problems that were encountered during the making of the
application and also some suggestions for a further improvement.
- ii -
Εισαγωγή
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η δημιουργία χαρτών ήταν μία χρονοβόρα και επί-
πονη διαδικασία. Η ανάλυση δεδομένων και η σύνθεση των τελικών χαρτών
απαιτούσε χρόνο και κόπο. Με την εισαγωγή της Αυτοματοποιημένης Χαρτο-
γραφίας και τις εξελίξεις που αυτή έφερε, μπορούν να παραχθούν χάρτες εύ-
κολα και γρήγορα. Μια σημαντική εξέλιξη για τη Χαρτογραφία είναι η δημιουρ-
γία χαρτών για δημοσίευση στο Διαδίκτυο.
Σήμερα οι υπολογιστές μέσα από την εξέλιξη τους έχουν πια την δυνατότητα να
παρουσιάζουν και να επεξεργάζονται πληροφορίες σε μορφές πέραν της πα-
ραδοσιακής. Η δυνατότητα αυτή παρουσίασης δεδομένων σε πολλαπλές
μορφές, τεχνολογία που είναι γνωστή ως πολυμέσα έδωσε νέα ώθηση στο εν-
διαφέρον για την χρήση της πληροφορικής γενικότερα. Η χρήση τους στην
Χαρτογραφία εξελίχθηκε ραγδαία εξαιτίας της ανάγκης παρουσίασης των γε-
ωγραφικών πληροφοριών με ένα τρόπο περισσότερο κατανοητό και ελκυστι-
κό. Η χρήση εικόνων, κινούμενων εικόνων (animation), video καθώς και ήχου
ήταν ανέκαθεν ζητούμενα γιατί μέσα από την χρήση τους μπορεί να επιτευχθεί
ένας πολύ παραστατικός, ενδιαφέρον και αποτελεσματικός τρόπος παρουσί-
ασης.
Τα πολυμέσα περιλαμβάνουν από πολύ απλές μέχρι πολύ σύνθετες εφαρμο-

γές. Μπορεί να είναι επαγγελματικές πολυμεσικές εφαρμογές, εκπαιδευτικές ε-
φαρμογές ή εφαρμογές που έχουν ως σκοπό τη ψυχαγωγία. Μπορούν επίσης
να κάνουν χρήση όλων των νέων τεχνολογιών και να χρησιμοποιούν δυνατό-
τητες που προσφέρει το Διαδίκτυο. Πολυμέσα θα βρει κανείς στην εκπαίδευση,
σε μουσεία, στον τομέα της ψυχαγωγίας, στον τουρισμό κ.α. Τα πολυμέσα δια-
τίθενται σε CD_ROMS και στο Διαδίκτυο, γεγονός που τα καθιστά εύκολα προ-
σβάσιμα από το ευρύ κοινό.
Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι οι νέες τεχνολογίες που αφορούν

τη Χαρτογραφία και η χρήση τους για τη δημιουργία μιας εφαρμογής που να
αναδεικνύει μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και μεγάλης πολιτισμικής
σημασίας, τα Ζαγοροχώρια.
Πηγές Στοιχείων
Η εύρεση βιβλιογραφίας για τη διεκπεραίωση της εργασίας ήταν χρονοβόρα

και με αρκετές δυσκολίες, εξαιτίας της έλλειψης εκτενούς ελληνικής βιβλιογρα-
φίας σχετική με τη Χαρτογραφία και τις νέες τεχνολογίες. Η βιβλιογραφία στην
οποία βασίστηκε το θεωρητικό πλαίσιο προέρχεται κυρίως από Επιστημονικά
Περιοδικά και Επιστημονικά Συνέδρια και τη συλλογή ηλεκτρονικών βιβλίων του
εκδοτικού οίκου Springer. Η βιβλιογραφία που αφορά την περιοχή των Ζαγορο-
χωρίων είναι κυρίως ηλεκτρονική.
- iii -
Δομή Εργασίας
Η εργασία οργανώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος με θέμα «Χαρτογραφί-

α, Διαδίκτυο και Πολυμέσα» παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο που πραγμα-
τεύεται έννοιες όπως «Χαρτογραφία» «Διαδίκτυο», «Πολυμέσα», «Οπτικοποίηση»
και πως συνδέονται οι έννοιες αυτές μεταξύ τους. Επίσης παρουσιάζεται η εξέ-
λιξη και οι προοπτικές της Χαρτογραφίας μέσω πολυμέσων και η ποιότητα των
πολυμεσικών προϊόντων.
Στο επόμενο μέρος με θέμα «Γεωγραφική Θέση και Παρουσίαση των Ζαγορο-
χωρίων» γίνεται μιας παρουσίαση της περιοχής του Ζαγορίου, με ιστορικά
στοιχεία, γεωφυσικά χαρακτηριστικά και στοιχεία αρχιτεκτονικής. Επίσης γίνεται
μια καταγραφή όλων των οικισμών της περιοχής με πλήθος πληροφοριών για
καθέναν απ’ αυτούς.
Στο τρίτο μέρος γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης ενός πολυμεσικού προϊόντος

για τα Ζαγοροχώρια, σε μορφή τουριστικού ηλεκτρονικού οδηγού για την πε-
ριοχή.
Τεχνικά Χαρακτηριστικά
Οι χάρτες που δημιουργήθηκαν για την εφαρμογή κατασκευάστηκαν με το λο-

γισμικό ArcMap version 9.3 της εταιρίας ESRI (Εικόνα 1). Χρησιμοποιήθηκε η Ε-
γκάρσια Μερκατορική Απεικόνιση μιας ζώνης (ή Απεικόνιση ΤΜ87), με γεωδαι-
τικό σύστημα αναφοράς (Datum) το Ε.Γ.Σ.Α. 87, κεντρικό μεσημβρινό αυτόν
των 24ο, συντελεστή κλίμακας ίσο με 0.9996 και ελλειψοειδές αναφοράς το
GRS80. Το χαρτογραφικό υπόβαθρο προέρχεται από τον Τομέα Κτηματολογί-
ου, Φωτογραμμετρίας και Χαρτογραφίας του Τμήματος Αγρονόμων & Τοπο-
γράφων Μηχανικών.
Εικόνα 1: Λογισμικό Arcmap, ιδία επεξεργασία.
- iv -
Για την κατασκευή της multimedia εφαρμογής χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό
Macromedia Flash Professional version 8 της εταιρίας Adobe Systems (Εικόνα
2).
Εικόνα 2: Λογισμικό Macromedia Flash, ιδία επεξεργασία.
-v-
Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα
Κεφάλαιο 1:Χαρτογραφία, Διαδίκτυο

και Πολυμέσα
1.1 Εισαγωγή
«Η τέχνη, επιστήμη και τεχνολογία κατασκευής χαρτών, μαζί με την μελέτη τους
σαν επιστημονικών τεκμηρίων και σαν έργων τέχνης. Με την έννοια αυτή, σαν
χάρτες μπορούν να θεωρηθούν όλων των τύπων οι χάρτες, σχέδια, διαγράμ-
ματα και τομές, τρισδιάστατα μοντέλα και σφαίρες που αναπαριστούν τη γη ή
οποιοδήποτε ουράνιο σώμα σε οποιαδήποτε κλίμακα». Ο παραπάνω ορισμός
που χρησιμοποιήθηκε από τη Διεθνή Ένωση Χαρτογραφίας το 1973 με σκοπό
να περιγράψει τη Χαρτογραφία, παραμένει επίκαιρος και πλήρως αντιπροσω-
πευτικός μέχρι σήμερα.
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η δημιουργία χαρτών ήταν μία χρονοβόρα και επί-
πονη διαδικασία. Η ανάλυση δεδομένων και η σύνθεση των τελικών χαρτών
απαιτούσε χρόνο και κόπο. Τις τελευταίες δεκαετίες, η ραγδαία ανάπτυξη της
τεχνολογίας, η ολοένα αυξανόμενη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και
η ανάπτυξη που έχει επιτελεστεί στο χώρο του ψηφιακού περιβάλλοντος έχει
οδηγήσει σε ένα ποικίλο αριθμό εργαλείων διαθέσιμων για εφαρμογές στη
Χαρτογραφία.
Την τελευταία εικοσαετία έχει επικρατήσει ένας καινούργιος όρος, αυτός της
«Αυτοματοποιημένης Χαρτογραφίας» ή «Χαρτογραφίας μέσω Η/Υ». Ο νέος
αυτός όρος δεν αναφέρεται σε νέο – μοντέρνο τμήμα της Χαρτογραφίας αλλά
αφορά στην εξέλιξη του συνόλου των χαρτογραφικών διαδικασιών. Με τον
όρο αυτό εννοούμε το αυτοδύναμο εκείνο κομμάτι της Χαρτογραφίας, το ο-
ποίο συλλέγει, επεξεργάζεται και αποδίδει τα χαρτογραφικά δεδομένα, χρησι-
μοποιώντας ως εργαλεία τους Η/Υ και τις ειδικές περιφερειακές συσκευές τους
(Παρασχάκης, Παπαδοπούλου, Πατιάς 1991). Έτσι η Αυτοματοποιημένη Χαρ-
τογραφία περιλαμβάνει, εκτός από αντικείμενα που παραδοσιακά απασχο-
λούσαν τη Χαρτογραφία, νέες δραστηριότητες όπως τα Γεωγραφικά συστήμα-
τα Πληροφοριών, αυτόματη σχεδίαση με Η/Υ, συστήματα Βάσεων Δεδομένων,
πολυμέσα κ.λ.π.
Με την εισαγωγή λοιπόν της Αυτοματοποιημένης Χαρτογραφίας και τις εξελί-

ξεις που αυτή έφερε, μπορούν να παραχθούν χάρτες εύκολα και γρήγορα. Μια
σημαντική εξέλιξη της χαρτογραφίας είναι η δημιουργία ηλεκτρονικών χαρτών
που μπορούν να δημοσιευθούν στο Διαδίκτυο.
1.2 Χαρτογραφία και Διαδίκτυο
Αν και το Διαδίκτυο υπάρχει από το 1969, μόνο από τα μέσα της δεκαετίας του
’90 με την ανάπτυξη του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web), έγινε ένα σημα-
ντικό μέσο για τη Χαρτογραφία. Έτσι μέσω της Χαρτογραφίας, ανεξάρτητης
-1-
πια από τα φυσικά μέσα, η ανταλλαγή γεωγραφικών πληροφοριών έγινε πιο

εύκολη με αποτέλεσμα μέσα σε λίγα χρόνια εκατομμύρια χάρτες να διακινη-
θούν μέσω αυτού του Διαδικτύου.
Μέσω της αναζήτησης εικόνων στις μηχανές αναζήτησης είναι πολύ εύκολο
να βρεθεί τεράστιος αριθμός χαρτών σε μορφή εικόνας. Παρόλο που αρκετοί
χάρτες είναι χαμηλής ανάλυσης και ποιότητας και πολλές φορές δυσανάγνω-
στοι, παραμένουν παρά τη διαθεσιμότητα πιο προηγμένων χαρτογραφικών
προϊόντων, όπως τα πολυμεσικά. Η ευκολία με την οποία τέτοιου είδους χάρτες
- εικόνες μπορούν να τοποθετηθούν στον Ιστό και η ταχύτητα με την οποία
μπορούν να εντοπισθούν κάνει αυτούς τους χάρτες να αποτελούν ένα υπο-
στηρικτικό υλικό για το χρήστη χαρτών Διαδικτύου.
Η ανάπτυξη της διανομής χαρτών μέσω του Διαδικτύου επηρεάστηκε από τις
γενικές τάσεις που διαμορφώνουν τους τρόπους υιοθέτησης της τεχνολογίας.
Μπορούν να προσδιοριστούν τρεις φάσεις ανάπτυξης του Διαδικτύου ως μέ-
σο για τη Χαρτογραφία. Στη πρώτη φάση, η διανομή των χαρτών μέσω του
Διαδικτύου ήταν απλά μια καινοτομία και μια απόδειξη ότι οι χάρτες θα μπο-
ρούσαν να διανεμηθούν γρήγορα κατά αυτόν τον τρόπο. Στο δεύτερο στάδιο,
που αρχίζει περίπου το 1997, ο Παγκόσμιος Ιστός αναδεικνύεται ως σημαντική
μορφή διανομής για ορισμένους τύπους χαρτών, ιδιαίτερα για τους διαδραστι-
κούς οδικούς χάρτες. Στην τρίτη και τρέχουσα φάση, αναπτύσσονται διάφορες
νέες μορφές χαρτών (κυρίως ανοικτής αρχιτεκτονικής όπου οι χρήστες μπο-
ρούν να επέμβουν) και η συνεχής ανάπτυξη της διανομής χαρτών μέσω του
Διαδικτύου εξαρτάται από την επίλυση εξειδικευμένων προβλημάτων, τεχνικής
αλλά και φιλοσοφικής σκοπιάς (Peterson 2007).
Ο τεράστιος αριθμός χαρτών που «διακινείται» στο Διαδίκτυο καθημερινά και

έχει αυξητικές τάσεις μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε διάφορους τύπους ανά-
λογα με (Κουσουλάκου, Λιβιεράτος 2000):
• Τον σκοπό του χάρτη
o Χάρτες με γενικές χωρικές πληροφορίες/χάρτες γενικής χρήσης

o Χάρτες με θεματικές πληροφορίες
• Τις ανάγκες του χρήστη
o Χάρτες για το ευρύ κοινό

o Χάρτες για τους ειδικούς
o Χάρτες για την εκπαίδευση
o Χάρτες για παροχή υπηρεσιών
• Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του χάρτη
o Στατικούς χάρτες
o Στατικούς διαδραστικούς χάρτες
o Δυναμικούς χάρτες χωρίς δυνατότητες παρέμβασης
o Δυναμικούς διαδραστικούς
-2-
1.3 Σύγκριση Ηλεκτρονικού και Έντυπου Χάρτη
Συγκρίνοντας τις συμβατικές - παραδοσιακές μεθόδους χαρτογράφησης με

την χαρτογράφηση μέσω Η/Υ, τότε τα πλεονεκτήματα της δεύτερης φαίνονται
ξεκάθαρα. Η διαδικασία της παραδοσιακής χαρτοσύνθεσης, περιλαμβάνει την
αποτύπωση των παρατηρήσεων σε χαρτί με το χέρι. Αν κάποιο χαρακτηριστικό
αλλάξει, μετακινηθεί ή σχεδιαστεί λανθασμένα, η αλλαγή αυτή πρέπει να απο-
τυπωθεί σε καινούριο χάρτη. Αν για παράδειγμα κάποιος χάρτης απεικονίζει το
τοπογραφικό διάγραμμα μιας πόλης και η πόλη επεκταθεί, ο χάρτης πρέπει να
ξανασχεδιαστεί.
Αυτά τα προβλήματα μειώνονται ή εξαλείφονται με την αυτοματοποίηση στη

χαρτογραφία. Κάθε χαρακτηριστικό σώζεται ως ξεχωριστό επίπεδο πληροφο-
ρίας. Όταν κάποιο από αυτά αλλάξει, η αλλαγή στο χάρτη γίνεται εύκολα και
χωρίς κόπο. Οι διαδραστικοί χάρτες επιτρέπουν το χρήστη να δει ακριβώς την
περιοχή που τον ενδιαφέρει, χωρίς να περιορίζεται από το μέγεθος μιας εκτυ-
πωμένης σελίδας. Ο χρήστης μπορεί επίσης να επιλέξει τα επίπεδα πληροφο-
ρίας που τον ενδιαφέρουν. Ο χαρτογράφος δεν χρειάζεται να μαντέψει ποιες
πληροφορίες θέλει να δει ο χρήστης, αλλά αφήνει τον χρήστη να διαλέξει.
Μεταξύ του έντυπου και του ηλεκτρονικού χάρτη υπάρχουν σημαντικές διαφο-
ρές. Ο παραδοσιακός τυπωμένος χάρτης έχει αρκετούς περιορισμούς. Καταρ-
χήν από οικονομική σκοπιά δεν είναι προσβάσιμος σε όλους. Ένας ηλεκτρονι-
κός χάρτης θεωρείται και σαν διαδραστικός, γιατί δίνει την δυνατότητα στο
χρήστη, εκτός από την παραδοσιακή εκτύπωση, να κάνει αλλαγή κλίμακας
(μεγέθυνση/σμίκρυσνη - zoom), μετακίνηση (pan) και να θέσει ερωτήματα και
να πάρει απαντήσεις, κάτι που είναι αδύνατο να γίνει με τον έντυπο χάρτη. Ο
ηλεκτρονικός χάρτης μπορεί να περιλαμβάνει πληροφορίες οι οποίες είναι αρ-
κετά δύσκολο να οπτικοποιηθούν στους έντυπους χάρτες. Οι έντυποι χάρτες
είναι στατικοί και το περιεχόμενό τους διαφοροποιείται δύσκολα σε αντίθεση με
τους ψηφιακούς χάρτες που είναι δυναμικοί και στους οποίους κάθε αλλαγή
μπορεί να γίνει εύκολα και γρήγορα. Συνήθως η μελέτη μίας περιοχής απαιτεί
περισσότερους από έναν έντυπους χάρτες και θα πρέπει να μελετώνται ταυτό-
χρονα όλα τα φύλα χάρτη. Αντίθετα στον ηλεκτρονικό χάρτη παρέχεται η δυνα-
τότητα για ενιαία αντιμετώπιση της περιοχής.
Συνοψίζοντας ο ηλεκτρονικός χάρτης έχει τα εξής βασικά πλεονεκτήματα σε

σχέση με τον έντυπο χάρτη: εξειδικευμένα εργαλεία για την ανάκτηση πληρο-
φοριών, πρόσβαση στις πιο ενημερωμένες πληροφορίες, παραγωγή ευρέος
φάσματος χαρτογραφικών προϊόντων με λιγότερες δαπάνες, δυνατότητα ενη-
μέρωσης (ακόμα και από το χρήστη), απεικόνιση της γης σε σχεδόν πραγματι-
κό χρόνο (π.χ. στο Google Earth, Virtual Earth). Επιπλέον οι ηλεκτρονικοί χάρ-
τες παρέχουν περισσότερες ευκαιρίες για την διάχυση της γεωγραφικής και
χαρτογραφικής πληροφορίας στο ευρύ κοινό κυρίως μέσω του Διαδικτύου.
Τέλος σε αντίθεση με τους έντυπους χάρτες, οι ηλεκτρονικοί χάρτες μπορούν
να συνδέσουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα βάσεων δεδομένων με άλλα
-3-
υποστηρικτικά μέσα, όπως άλλοι χάρτες, κείμενα, φωτογραφίες, με τη χρήση

της τεχνολογία των πολυμέσων.
1.4 Πολυμέσα (multimedia)
Τα πολυμέσα είναι μία από τις πιο πολυσυζητημένες τεχνολογίες των αρχών
της δεκαετίας του 90. Ο όρος πολυμέσα (multimedia) δημιουργήθηκε από τον
Bob Goldstein για την προώθηση μιας θεατρικής παράστασης τον Ιούλιο του
1966. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους ο δημοσιογράφος δανείστηκε τον όρο για
να περιγράψει ένα κέντρο διασκέδασης (με «πολλά-μέσα», μουσικά, οπτικά
κ.α.) Δύο χρόνια αργότερα το 1968 ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει
το έργο ενός πολιτικού, ο οποίος σχετιζόταν με τον Goldstein. Τα επόμενα χρό-
νια ο όρος είχε διαφορετικές ερμηνείες και στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, χρη-
σιμοποιήθηκε για να περιγράψει την εναλλαγή φωτογραφιών διαφανειών σε
συνδυασμό με ένα μουσικό κομμάτι (Wikipedia 2009). Μόλις στις αρχές της δε-
καετίας του ’90 τα πολυμέσα χρησιμοποιήθηκαν με τη σημερινή έννοιά τους,
δηλαδή ως η δυνατότητα παρουσίασης δεδομένων σε πολλαπλές μορφές.
Τα πολυμέσα αναφέρονται σε οποιαδήποτε εφαρμογή, η οποία ενσωματώνει

κείμενο, ακίνητες και κινούμενες εικόνες, ψηφιακό ήχο, video και συνδέσμους.
Μια εφαρμογή ονομάζεται εφαρμογή πολυμέσων αν χρησιμοποιεί δύο ή πε-
ρισσότερα από τα παραπάνω συστατικά. Σ’ αυτού του είδους τις εφαρμογές
γίνεται ενσωμάτωση διαφορετικών μορφών πληροφορίας σε ψηφιακή μορφή,
που να μπορεί να αποθηκευτεί, να μεταδοθεί, και να υποστεί επεξεργασία. Οι
εφαρμογές πολυμέσων δέχονται εντολές από το χρήστη, μέσω του πληκτρο-
λογίου ή του ποντικιού και εκτελούν κάποιες ενέργειες. Η χρήση ήχου και video
στις εφαρμογές πολυμέσων, τις κάνει πιο ενδιαφέρουσες και πιο ευχάριστες
στη χρήση. Οι εφαρμογές πολυμέσων διατίθενται σε cd-rom, σε dvd-rom κα-
θώς και στο Διαδίκτυο.
Μια εφαρμογή πολυμέσων μπορεί να ενσωματώνει δύο ή περισσότερα από τα

παρακάτω συστατικά:
Κείμενο
Το κείμενο είναι το θεμελιώδες συστατικό των εφαρμογών πολυμέσων. Η δύνα-

μη του κειμένου και κατ’ επέκταση των λέξεων και των συμβόλων σε κάθε μορ-
φή τους, προφορικά ή γραπτά, έγκειται στη συχνότητα χρήσης του, καθώς
αποτελεί το πιο κοινό σύστημα επικοινωνίας. Η ικανότητα τους να μεταδίδουν
το πιο ευρύ και κατανοητό νόημα σε ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων με ακρί-
βεια και λεπτομέρεια είναι αυτή που τα κάνουν τα ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα
μέσα επικοινωνίας (Vaughan, 2006).
Οι λέξεις που θα χρησιμοποιηθούν στα πολυμέσα, θα βρεθούν στους τίτλους,

στα μενού και στις επιλογές πλοήγησης και γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να είναι
αντιπροσωπευτικοί και συνοπτικοί. Ο σωστός τρόπος χρήσης των χαρακτή-
ρων και η μορφοποίηση των κειμένων βοηθάει την εύκολη ανάγνωση τους, ελ-
κύοντας και όχι απωθώντας το βλέμμα του αναγνώστη. Για την επιλογή στο
-4-
τελικό αποτέλεσμα βασικά κριτήρια αποτελούν η επιλογή της γραμματοσειράς,

χρώματος και μεγέθους, ο αριθμός των λέξεων σε κάθε γραμμή κλπ.
Ακίνητες εικόνες (Γραφικά)
Η επικράτηση των οπτικών επί των ακουστικών μέσων, αποτελεί μια αναμφι-
σβήτητη απόδειξη ότι η εικόνα σήμερα είναι ίσως το πιο σημαντικό μέσο μετά-
δοσης πληροφοριών. Η οπτικοποίηση διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαδι-
κασία επικοινωνίας και οι εικόνες χρησιμοποιούνται για να δώσουν έμφαση και
να προκαλέσουν προσοχή. Έτσι οι ακίνητες εικόνες παίζουν πολύ σημαντικό
ρόλο στις εφαρμογές πολυμέσων και είναι το πιο σημαντικό μέρος κάθε πολυ-
μεσικής εφαρμογής.
Σε μια τέτοια εφαρμογή οι εικόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τους πα-

ρακάτω τρόπους ως φόντο, ως φωτογραφίες θεματικού περιεχομένου, ως
πλήκτρα επιλογών κ.α.
Κινούμενες εικόνες (Animation)
Animation είναι η διαδικασία προσθήκης της κίνησης σε μια εικόνα δίνοντας

την δυνατότητα παρεμβάσεων ανάμεσα στα διαδοχικά καρέ. Έτσι υλοποιείται
ένα πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Με τη χρήση των κινούμενων εικόνων επι-
τυγχάνεται η προσομοίωση διαδικασιών ή μοντέλων και η δημιουργία αίσθη-
σης χρονικής αλληλουχίας. Επιπλέον η χρήση τους προσδίδει δράση, ρεαλι-
σμό αλλά και τα κατάλληλα οπτικά ερεθίσματα για την ορθή και αποτελεσματι-
κή κατανόηση και παρουσίαση των εννοιών.
Ψηφιακό ήχο
Ο ψηφιακός ήχος είναι ήχος ο οποίος έχει μετατραπεί σε ψηφιακή μορφή και
μπορεί να παίζεται από υπολογιστή. Ο ψηφιακός ήχος σε μια εφαρμογή πολυ-
μέσων, δίνει πληροφορίες, που κανένα άλλο συστατικό της εφαρμογής δεν θα
μπορούσε να δώσει τόσο αποτελεσματικά. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως το ερ-
γαλείο που τελειοποιεί την διαδικασία των πολυμέσων (URL28).
Ταινίες video
Οι πιο προχωρημένες εφαρμογές πολυμέσων, χρησιμοποιούν (εκτός από κεί-

μενο, εικόνες και ήχο) ταινίες video. Η χρήση του υποβοηθά στην καλύτερη κα-
τανόηση των εννοιών καθώς παρέχει την ικανότητα της αναλυτικής παρουσί-
ασης των διαδικασιών και μπορεί να προσφέρει οδηγίες πλοήγησης
(Vaughan, 2006).
Συνδέσμους
Οι σύνδεσμοι είναι ένας τρόπος για να πάρουμε πρόσθετες πληροφορίες σε

μια εφαρμογή πολυμέσων. Σύνδεσμος μπορεί να είναι μια λέξη ή μια φράση
μέσα σ' ένα κείμενο, η οποία είναι υπογραμμισμένη ή έχει διαφορετικό χρώμα
από τις υπόλοιπες(URL28). Για παράδειγμα, κάνοντας κλικ πάνω σε μια τέτοια
-5-
λέξη ή φράση, μπορούμε να πάρουμε πρόσθετες πληροφορίες σχετικές μ' αυ-

τή (εμφανίζεται ένα παράθυρο που περιέχει τις πρόσθετες πληροφορίες). Σύν-
δεσμοι επίσης, είναι και τα διάφορα κουμπιά που εμφανίζονται στην οθόνη, τα
οποία (κάνοντας κλικ επάνω τους) επιτρέπουν να μεταφερθούμε σε επόμενες ή
προηγούμενες σελίδες της εφαρμογής.
Σήμερα τα πεδία εφαρμογής των πολυμεσικών εφαρμογών είναι πολλά και

ποικίλα. Είναι ευρεία η χρήση τους στην εκπαίδευση (ηλεκτρονικές εγκυκλοπαί-
δειες και λεξικά, εκπαιδευτικά προγράμματα για την υποβοήθηση των κλασσι-
κών μεθόδων διδασκαλίας), στην ψυχαγωγία (ηλεκτρονικά παιχνίδια), στη δια-
φήμιση, στον τουρισμό (πολυμεσικές εφαρμογές σε πολυκαταστήματα, μου-
σεία, αεροδρόμια, σταθμούς τραίνων, θέατρα, ξενοδοχεία) , στις επιχειρήσεις
(πωλήσεις, επιμόρφωση προσωπικού), στην ιατρική, στην ενημέρωση, καθώς
και σε πολλές επιστήμες. Ιδιαίτερα χρήσιμη για την παρουσίαση πολλαπλών
πληροφοριών είναι η τεχνολογία των πολυμέσων, η οποία πλέον χρησιμοποιεί-
ται και στα πλαίσια της Χαρτογραφίας.
1.5 Τα πολυμέσα στη Χαρτογραφία
Μία εκφραστική μορφή δυναμικής απεικόνισης στα πλαίσια της επεξεργασίας

των χωρικών δεδομένων είναι τα πολυμέσα στη Χαρτογραφία. Η χρήση τους
στην Χαρτογραφία εξελίχθηκε ραγδαία εξαιτίας της ανάγκης παρουσίασης
των γεωγραφικών πληροφοριών με ένα τρόπο περισσότερο κατανοητό και ελ-
κυστικό. Η χρήση των πολυμέσων ενδείκνυται στη Χαρτογραφία, και κυρίως
στην κατασκευή διαφόρων ειδών ατλάντων, δεδομένου ότι το ευρύ κοινό έχει
εύκολη πρόσβαση σ’ αυτά μέσω του Διαδικτύου ή μέσω CD-ROMs.
Αρχικά οι εφαρμογές πολυμέσων στη Χαρτογραφία αντιμετωπίζονταν μόνο

σαν εργαλεία εντυπωσιακότερων παρουσιάσεων, προορισμένων για το ευρύ
κοινό. Αυτό ήταν εύλογο, εξ αιτίας του γεγονότος της ύπαρξης νέων μέσων
παρουσίασης της πληροφορίας (εικόνες, κίνηση, ήχος) τα οποία έχουν μεγάλη
επικοινωνιακή ισχύ, κατάλληλη να επεξηγεί και να υποβοηθά την κατανόηση
του, την κατανόηση του αφηρημένου και αφαιρετικού τρόπου με τον οποίο
παρουσιάζεται η πληροφορία σε έναν χάρτη. Σύντομα όμως έγινε κατανοητό
ότι τα χαρτογραφικά πολυμέσα έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν σε όλο
το φάσμα χρήσης των χαρτών: από παρουσιάσεις για το ευρύ κοινό μέχρι την
δημιουργία χαρτογραφικών προϊόντων για εξειδικευμένη χρήση για ειδικούς.
(Κουσουλάκου, Σαραφίδης 1998)
Είναι δύσκολο να τονιστεί η σημασία των πολυμέσων για τη Χαρτογραφία. Η

αντίληψη μας για τον κόσμο κατά ένα μεγάλο μέρος εξαρτάται από τις απεικο-
νίσεις που βλέπουμε. Πλησιάζουμε τον κόσμο με πληροφορίες που αποκτώνται
μέσω διαφόρων μοντέλων της πραγματικότητας σε μορφή χαρτών. Όμως τα
προηγούμενα μοντέλα δεν εξυπηρετούν αυτό το σκοπό. Οι έντυποι χάρτες
μπορούσαν μόνο να απεικονίσουν έναν στατικό κόσμο και οι νοητικές αναπα-
ραστάσεις που προέκυπταν από αυτό περιόριζαν την διαδραστικότητα μας με
την πραγματικότητα. Το χειρότερο ήταν ότι από τον περισσότερο κόσμο δε
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ικανοποιητικά η και καθόλου, πράγμα που
-6-
σήμαινε ότι ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου έμενε όσον αφορά τους χάρτες
«αναλφάβητο» (Peterson 2007).
Η χαρτογραφία με πολυμέσα στηρίζεται στο ότι η χρήση χαρτών με αλλά μέσα

(κείμενο, εικόνα, βίντεο κτλ) οδηγεί στην πιο ρεαλιστική αναπαράσταση του κό-
σμου δεδομένου ότι επιτρέπει την απεικόνιση αρκετά πολύπλοκων και σύνθε-
των διαδικασιών που μπορούν να έχουν τεράστια επίδραση στον θεατή. Επι-
πλέον μπορεί να διαχειριστεί πραγματικά δεδομένα, όπως η διαμόρφωση του
εδάφους ή το αστικό περιβάλλον, καθώς επίσης και θεωρητικά ή εννοιολογικά
δεδομένα, όπως διάφορες μεταβλητές (π.χ. πυκνότητα πληθυσμού, δείκτης γή-
ρανσης). Τα πολυμέσα δεν είναι απλώς μια διαδικασία, αφού έχουν τη δυνατό-
τητα να παρουσιάσουν δεδομένα που δεν θα ήταν τόσο σαφή από τη μελέτη
μόνο έντυπων χαρτών (Peterson 2007).
Τα μέσα που μεταχειρίζεται ένα πολυμέσο αυξάνουν σημαντικά τον βαθμό

πληροφόρησης του χρήστη και ταυτόχρονα καθιστούν εφικτή, άμεση και απο-
τελεσματική τη συσχέτιση των πληροφοριών με τον χώρο. Σημαντικά στοιχεία
αυτής της λειτουργίας αποτελούν το πλήθος και το είδος των πληροφοριών
που μπορούν να απεικονισθούν σε χάρτες πολυμέσων, σε σχέση με τις πλη-
ροφορίες που μπορούν να παρουσιαστούν σε συμβατικούς χάρτες. Βασικά
μέσα παρουσίασης που λειτουργούν εύκολα στο περιβάλλον των πολυμέσων
(όπως ο ήχος, η κίνηση και το video), είναι τεχνικά αδύνατο να χρησιμοποιη-
θούν στη συμβατική χαρτογραφία. Ακόμη, άλλα μέσα (όπως το κείμενο και η
εικόνα) παρατηρείται ότι δεν χρησιμοποιούνται συχνά στους συμβατικούς χάρ-
τες. Το σημαντικό πλεονέκτημα που έχει ο χρήστης στα «χαρτογραφικά πολυ-
μέσα», είναι η παρουσίαση των χαρτών σε διαφορετικές κλίμακες, με τη δυνα-
τότητα της μεγέθυνσης. (Καρανικόλας, Λαφαζάνη, Μυρίδης, Ράμναλης 2004).
Οι διαφορές μεταξύ ενός στατικού και ενός διαδραστικού μέσου γενικότερα εί-
ναι ως ένα σημείο ανάλογες με τις διαφορές έντυπου και ηλεκτρονικού χάρτη,
και είναι γνωστές κατά κάποιο τρόπο από την αρχαιότητα. Στο Φαίδρο του
Πλάτωνα, ο Σωκράτης βλέποντας έναν πίνακα λέει στο Φαίδρο: «Ξέρεις λοιπόν,
Φαίδρε, ο γραπτός λόγος πραγματικά μοιάζει με τη ζωγραφική. Διότι και αυτά
που γεννιούνται από αυτήν στέκονται σαν να είναι ζωντανά, εάν όμως κάποιος
τα ρωτήσει κάτι, με σεμνότητα σωπαίνουν απολύτως. Το ίδιο και τα γραπτά κεί-
μενα, νομίζεις πως μιλούν σαν να διαθέτουν σε έναν βαθμό τα ίδια φρόνηση,
εάν όμως κάποιος ρωτήσει κάτι από αυτά που ειπώθηκαν, θέλοντας να μάθει,
το ίδιο απαντούν, πάντα και μόνο το ίδιο. Και κάθε λόγος, από τη στιγμή που
θα γραφεί, διαδίδεται παντού με τον ίδιο τρόπο και στους επαΐοντες και σε αυ-
τούς που καθόλου δεν αρμόζει, και δεν ξέρει σε ποιους πρέπει να μιλήσει και σε
ποιους όχι. Και όταν κάπου σφάλλει και κατηγορηθεί άδικα, διαρκώς χρειάζεται
τον δημιουργό του για να τον υποστηρίξει. Ο ίδιος όμως, ούτε να υπερασπιστεί
ούτε να βοηθήσει τον εαυτό του μπορεί.» Ο Πλάτωνας αναφέρεται στον γρα-
πτό λόγο αλλά το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για έναν έντυπο χάρτη (στατικό
μέσο). Ο έντυπος χάρτης δε μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες του κάθε
χρήστη. Πρέπει κάθε φορά ο «δημιουργός» του χάρτη να τροποποιεί το χάρτη
σύμφωνα με τις απαιτήσεις του χρήστη. Αντίθετα ένας χάρτης που έχει κατα-
σκευαστεί με τη βοήθεια πολυμέσων (πολλές φορές διαδραστικό μέσο), αφε-
-7-
νός είναι σε ηλεκτρονική μορφή και αφετέρου μπορεί να έχει πολλά επίπεδα
πληροφοριών, οπότε έχει το πλεονέκτημα των ταχύτερων αλλαγών και τροπο-
ποιήσεων αλλά και της παρουσίασης διαφορετικών επιπέδων πληροφορίας
σύμφωνα με τις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη.
Η κίνηση και η διαδραστικότητα γενικότερα, αλλά και στη Χαρτογραφία ειδικό-

τερα είναι μια πολύ σημαντική τεχνική για την κατανόηση του χώρου. Ο στατι-
κός (έντυπος) χάρτης είναι σαν ένα στιγμιότυπο. Ο χρήστης δεν είναι σε θέση
να γνωρίζει τι συνέβαινε «πριν» και «μετά» και επομένως η μελέτη των στατικών
χαρτών χωρίς την διαδραστικότητα και την κίνηση έχει περιορισμένη αξία σε
σύγκριση με τη μελέτη των πολυμεσικών χαρτών (Peterson 2006). Αυτή η κίνη-
ση και η διαδραστικότητα είναι έννοιες άμεσα συνδεδεμένες με την έννοια της
οπτικοποίησης.
1.6 Οπτικοποίηση
Σύμφωνα με τους Σιδηρόπουλο και Παππά (2003), η κίνηση στην χαρτογραφία

δεν είναι µια συγκυριακή επινόηση που εξωθήθηκε από τη ραγδαία εξέλιξη λο-
γισµικού και υπολογιστών αλλά οι επιστηµονικές της καταβολές παραπέµπουν
σ’ ένα ευρύτερο επιστηµονικό πεδίο, την οπτικοποίηση. Η πρώτη ιεραρχικά ευ-
ρισκόµενη έννοια στην πορεία ερµηνείας της κίνησης στη χαρτογραφία είναι η
Επιστηµονική Οπτικοποίηση.
Η Επιστηµονική Οπτικοποίηση είναι η µετατροπή αριθµητικών και συµβολικών

δεδοµένων και πληροφοριών σε γεωµετρικές εικόνες που παράγονται από υ-
πολογιστή (Rhyne 1999). Η επιστηµονική οπτικοποίηση βασίζεται σε µία σειρά
από εφαρµογές και τεχνικές από συναφή πεδία όπως: η επεξεργασία εικόνας,
τα γραφικά µε Η/Υ, ο σχεδιασµός µε τη βοήθεια Η/Υ, και η έρευνα για το σχε-
διασµό διεπικοινωνιακών εργαλείων µε τον χρήστη). Η έρευνα επιπλέον της Ε-
πιστηµονικής Οπτικοποίησης εστιάζεται σε τοµείς όπως η απόδοση χρωµάτων
στα τρισδιάστατα γραφικά, η κίνηση στις χρονοσειρές, η διαδραστικότητα
στους υπολογιστές, κλπ.
Η Χαρτογραφική οπτικοποίηση, η οποία κατά µερικούς αναλυτές (Peterson

1994) ονοµάζεται και γεωγραφική οπτικοποίηση, αποτελεί τη δεύτερη κατά σει-
ρά έννοια που καθορίζει τη διαδροµή προς τη χαρτογραφική κίνηση. Ορίζεται
ως η µορφή οπτικοποιηµένης πληροφορίας η οποία δίνει έµφαση στην ανά-
πτυξη και την αποτίµηση οπτικών µεθόδων σχεδιασµένων µε τρόπο που να δι-
ευκολυνθεί η ερεύνα, η ανάλυση, η σύνθεση και η παρουσίαση της γεωανα-
φερόµενης πληροφορίας (MacEachren 1997). Η γεωγραφική οπτικοποίηση
δίνει συνδυασµένα έµφαση από τη µία πλευρά στην ανάπτυξη θεωρίας, εργα-
λείων και µεθόδων και από την άλλη στην κατανόηση του τρόπου µε τον οποίο
τα εργαλεία και η µέθοδος χρησιµοποιούνται για να ωθήσουν τη σκέψη και να
διευκολύνουν τη λήψη αποφάσεων.
Η χαρτογραφία µε κίνηση, είναι η αλληλεπίδραση (interaction) και η κίνηση

στους χάρτες, και ενσωµατώνει βασικά στοιχεία της οπτικοποίησης. Σηµαντικό
στοιχείο είναι ότι προσπαθεί να ενσωµατώσει τον χρόνο µέσα στους χάρτες
-8-
δείχνοντας µε δυναµικό τρόπο όχι µόνο «πού» βρίσκονται τα αντικείµενα, αλλά

επίσης «όταν» αυτά θα βρίσκονται, και ακόµα πιο σηµαντικό, πώς αυτά κινού-
νται και συµπεριφέρονται. Ο βασικός στόχος στη χαρτογραφία µε κίνηση είναι
η οπτικοποίηση των «αλλαγών». Έτσι σήμερα το ενδιαφέρον των χαρτογρά-
φων όσον αφορά τους χάρτες σε ηλεκτρονική μορφή στρέφεται στην τεχνολο-
γία των πολυμέσων με σκοπό την παραγωγή χαρτών που παρέχουν αμεσότη-
τα και είναι πιο ελκυστικοί για το χρήστη.
1.7 Εξέλιξη και Προοπτικές της Χαρτογραφίας Πολυμέσων
Σύμφωνα με τον Taylor (1999) η μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον της χαρ-
τογραφίας, αναπόσπαστο κομμάτι της οποίας αποτελεί η Χαρτογραφία πολυ-
μέσων, δεν είναι κατά βάση τεχνολογική. Οι τεχνολογικές προκλήσεις υπάρ-
χουν, αλλά αυτές είναι πολύ πιθανό να επιτευχθούν σε σχέση με άλλες όπως η
ανάγκη να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή από τους χαρτογράφους για τον υψη-
λότερο βαθμό απόδοσης, για πιο δημιουργικές χαρτογραφικές απεικονίσεις,
για να βελτιωθεί η ποιότητα του περιεχομένου της χαρτογραφίας πολυμέσων
ώστε να απευθύνονται στην αγορά της εκπαίδευσης και της ψυχαγωγίας πιο
άμεσα και αποτελεσματικά. Άλλες προκλήσεις είναι να διασφαλιστεί ότι η χαρ-
τογραφία πολυμέσων θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του χρήστη. Η απόλυτη
πρόκληση είναι αυτή που έχει να κάνει με τα ανθρώπινα συναισθήματα και τις
αξίες ως ποιοτικά στοιχεία για την χαρτογραφική έκφραση ως μέρος της χαρ-
τογραφικής διαδικασίας. Παρόλο που το τεχνολογικό περιεχόμενο έχει αλλάξει
και συνεχίζει να αλλάζει, η βασική πεποίθηση για θέματα που αφορούν στο
που οδηγεί το μέλλον της χαρτογραφίας παραμένει ίδια μέχρι και σήμερα.
Το 1997 εισήχθηκε η έννοια της κυβερνο-Χαρτογραφίας (cybercartography)

για να τονίσει την ανάγκη ενός νέου προτύπου για την χαρτογραφία και ορί-
στηκε ως: «η οργάνωση, παρουσίαση, ανάλυση και επικοινωνία της χωρικής
πληροφορίας σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων ενδιαφέροντος και χρησιμότητας
στην κοινωνία με μία άμεση, δυναμική, πολυμεσική, διεπιστημονική μορφή.»
(Taylor, 1997).
Από τότε η έννοια αυτή έχει αναπτυχθεί (Taylor and Caquard, 2006). Τα κύρια
στοιχεία της κυβερνο-Χαρτογραφίας περικλείουν σημαντικά ζητήματα καθορι-
στικής σημασίας για το μέλλον της κυβερνο-Χαρτογραφίας πολυμέσων. Η τε-
χνολογική πρόοδος παράγει νέες δυνατότητες. Η πιο συναρπαστική αυτή τη
στιγμή είναι η εξέλιξη της κινητής τηλεφωνίας και τα συστήματα εντοπισμού θέ-
σης που σχετίζονται με αυτήν και ιδιωτικές πρωτοβουλίες όπως οι χάρτες
Google. Οι τηλεφωνικές συσκευές, κυρίως τα κινητά τηλέφωνα, έχουν τεράστια
απήχηση στην καταναλωτική αγορά ξεπερνώντας το σύνολο των πωλήσεων
τηλεοράσεων και Η/Υ μαζί. Ο Keltie (2005) ισχυρίζεται ότι το μέλλον της χαρτο-
γραφικής οπτικοποίησης, που είναι το κλειδί της Χαρτογραφίας πολυμέσων,
θα οδηγηθεί από τις κινητές συσκευές. Ο Nixon (2005) βλέπει ότι η βιομηχανία
πολυμέσων εξετάζει το «τι υπάρχει» ενώ η χωρική βιομηχανία ασχολείται με το
«πού υπάρχει κάτι», στοιχείο που δεν τις διαχωρίζει ακριβώς αλλά αποδίδει μια
συνέχεια μεταξύ των δύο.
-9-
Η Χαρτογραφία πολυμέσων δίνει τη δυνατότητα απεικόνισης της πληροφορίας

σε οθόνες υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων σε μορφή πολυμέσων καθώς
και της συνένωσης των στοιχείων «τι» και «που» με νέους τρόπους. Ασύρματες
συσκευές εντοπισμού θέσης, παγκόσμιες υπηρεσίες εντοπισμού θέσης και
online χώροι αποθήκευσης γεωδεδομένων συνθέτουν την εύκολη και άμεση
πρόσβαση σε ψηφιακά δεδομένα. Το φυσικό τοπίο στο οποίο ζούμε και κινού-
μαστε αποδίδεται με τεράστιες ποσότητες ψηφιακής πληροφορίας σε κείμενα,
εικόνες, χάρτες και άλλες αισθητήριες μορφές. Η γνώση της θέσης ανθρώπι-
νων κατασκευών, δομών καθώς και περιβαλλοντικών στοιχείων δίνει νέες δυ-
νατότητες αλλά και προκαλεί τους χαρτογράφους.
Ο ιδιωτικός τομέας, μέσω των πρωτοπόρων Google Earth και Microsoft Virtual
Earth που πρωτοεμφανίστηκαν το 2005, έχει εισάγει διαδικτυακούς χάρτες στην
μαζική αγορά. Οι αντιδράσεις των χαρτογράφων και των ειδικών στα Σ.Γ.Π. για
τα προϊόντα αυτά ποικίλλουν. Κάποιοι τα βλέπουν σαν απειλή αλλά όπως επι-
σημαίνει ο Thompson (2005) η Google Earth προσφέρει στον χρήστη μόνο μία
διαδικτυακή εικόνα. Οι χρήστες βέβαια διασκεδάζουν με τη δυνατότητα να
προσθέτουν δικά τους δεδομένα και να βλέπουν τον εαυτό τους πάνω στο
χάρτη. Υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες για τους χαρτογράφους πολυμέσων να
εισέλθουν στην αγορά προσθέτοντας ακρίβεια και ποιότητα στις εικόνες αυτές.
Ο ιδιωτικός τομέας άρχισε ήδη να κινείται σε αυτήν την κατεύθυνση. Ο κατανα-
λωτής στο πεδίο της πληροφορίας αναζητά μία εξατομικευμένη επί της οθόνης
απάντηση.
Σύμφωνα με τον Taylor (1999), «…παρά την δυνατότητα των πολυμέσων ως

αναλυτικό εργαλείο είναι πολύ πιθανή η ανάπτυξη του πεδίου αυτού περισσό-
τερο στο βαθμό της επικοινωνίας και της απεικόνισης και λιγότερο στο βαθμό
της χωρικής ανάλυσης, χωρίς αυτό να είναι κατ΄ουσίαν αποκλειστικό.» Σήμε-
ρα αυτό είναι ακόμα πιο πιθανό. Όπως σχολίασε ο Goodchild (2005) «περισ-
σότεροι άνθρωποι ενημερώθηκαν για τo Google Earth μέσα σε μερικές εβδο-
μάδες από όσους γνωρίζουν για τα Σ.Γ.Π. εδώ και δεκαετίες!». Επιπλέον οι συμ-
μετέχοντες στην «κοινότητα» των χρηστών που χρησιμοποιούν λογισμικό ανοι-
κτού κώδικα, έχουν δημιουργήσει προκύπτουσες αποθήκες γνώσης όπως η
Βικιπαίδεια, και έχουν υιοθετήσει πρακτικές για να συνδέουν και να ονομάζουν
τα αντικείμενα πολυμέσων χρησιμοποιώντας τεχνικές GeoTagging (προσθήκη
γεωδεδομένων σε διάφορα μέσα όπως φωτογραφίες, videos, κείμενα, ιστότο-
ποι κ.α.) και υπηρεσίες όπως Geocoder, Flickr ή BlogMapper. Στην ουσία η
κοινότητα αυτή δημιουργεί μία νέα ποιοτική γεωγραφική αφήγηση του χώρου
και της θέσης. Οι χαρτογράφοι θα επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τις νέες
διαθέσιμες τεχνολογίες για τη βελτίωση της χωρικής πληροφορίας, τη συνερ-
γασία με τον ιδιωτικό τομέα ώστε να ανεβάσουν την ποιότητα και την αξιοπι-
στία του περιεχομένου και της απεικόνισης του χάρτη καθώς και να βοηθή-
σουν τους χρήστες να προσθέτουν τα δικά τους δεδομένα. Επιπλέον, οι χαρτο-
γράφοι θα πρέπει να εφιστούν τη προσοχή τους στις «κοινότητες» των χρη-
στών που χρησιμοποιούν λογισμικά ανοικτού κώδικα για να κατανοήσουν τον
τρόπο που θα επιθυμούσαν οι χρήστες να παίρνουν μέρος στη δημιουργία
των δικών τους χαρτογραφήσεων και να μάθουν από αυτόν τον τρόπο σκέ-
- 10 -
ψης. Η πρόκληση για ακριβές και αξιόπιστο χαρτογραφικό περιεχόμενο παρα-

μένει, όπως και η διαμάχη μεταξύ του τέλειου λογισμικού ανοικτού κώδικα και
του τέλειου χαρτογραφικού προϊόντος πνευματικής ιδιοκτησίας (Goodchild
2005).
1.8 Ποιότητα του περιεχομένου των πολυμεσικών προϊόντων
Το καλό και σωστό περιεχόμενο συνεχίζει να είναι σημαντικό για το μέλλον της
χαρτογραφίας πολυμέσων. Αυτό βέβαια δεν είναι αποκλειστικά πρόβλημα της
χαρτογραφίας καθώς αφορά όλο το σύνολο της διαδικτυακής πληροφορίας.
Ο Keltie (2005) σχολιάζει ότι ο χρήστης χρειάζεται την «απανταχού παρουσία»
(ubiquity) και εγκυρότητα. Η «απανταχού παρουσία» είναι καταρχήν τεχνολογι-
κό ζήτημα και μεγάλη προσοχή δίνεται στις τεχνολογικές εξελίξεις που απαι-
τούνται για τη διάθεση της πληροφορίας σε νέες μορφές με αυξανόμενη ταχύ-
τητα. Η ικανοποίηση των δύο αυτών παραμέτρων αποτελεί τη μεγαλύτερη
πρόκληση για το μέλλον.
Εκτός των δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των πολυμεσι-
κών προϊόντων, καίρια σημασία έχουν τα μεταδεδομένα που είναι αυτά που «ε-
ξάγονται» και τελικά φτάνουν στον χρήστη. Ένα καλό επίπεδο μεταδεδομένων
ενημερώνει τον χρήστη για την προέλευση και την ποιότητα των δεδομένων
που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του πολυμεσικού προϊόντος. Ο Zhou
(2005) τονίζει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναπτυχθούν περισσότερο χρή-
σιμα και αποτελεσματικά μεταδεδομένα για τα πολυμεσικά προϊόντα.
Η αυτόματη παραγωγή μεταδεδομένων βοηθά στη μείωση του χρόνου και της
προσπάθειας που απαιτείται για την παραγωγή τους. Ο Zhou (2005), έδειξε ο-
ρισμένες σημαντικές ερευνητικές οδηγίες για την οπτικοποίηση μεταδεδομένων
ώστε οι χρήστες τους να τα καταλαβαίνουν με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Τα
περιγραφικά χαρακτηριστικά των μεταδεδομένων και τα σχετικά μ’ αυτά εργα-
λεία χαρτογράφησης θα πρέπει να γίνουν ευκολότερα στην χρήση και να είναι
πιο προσιτά.
Οι περιοριστικές πολιτικές πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα συνεχίζουν να είναι

μία πρόκληση. Ο Nixon (2005) παρατηρεί πώς μεγάλο μέρος της διαθέσιμης
πληροφορίας της τηλεπισκοπικής όρασης για παράδειγμα, παραμένει «κλει-
δωμένο» και ένας μεγάλος όγκος χρήσιμων δεδομένων παραμένει αχρησιμο-
ποίητος. Υποστηρίζει ότι πληροφορία υψηλής ανάλυσης είναι συχνά πιο εύκο-
λα διαθέσιμη για τον Άρη παρά για πολλά από τα μέρη της γης και πως ένας
κύριος λόγος για αυτό εντοπίζεται στις πολιτικές των κρατικών υπηρεσιών που
διαχειρίζονται τα χωρικά δεδομένα, οι οποίες και περιορίζουν την χρήση χωρι-
κών πληροφοριών. Αντίθετα στον ιδιωτικό τομέα, η Google Earth και η
Microsoft Virtual Earth διαθέτουν ελεύθερα χωρικές πληροφορίες στο Διαδί-
κτυο.
Η δυνατότητα να προστεθεί επαρκούς ανάλυσης χωρική πληροφορία στο σύ-

νολο των δεδομένων θα μειωθεί αν η σχετική χωρική πληροφορία δεν γίνει πε-
ρισσότερο άμεσα διαθέσιμη τόσο στους παραγωγούς (χαρτογράφους) όσο
- 11 -
και στους καταναλωτές (χρήστες) αντίστοιχα. Πρέπει να επανεξεταστεί ο τρό-

πος ανάκτησης των δεδομένων, όπως και οι περιοριστικές πολιτικές που α-
σκούν οι κυβερνήσεις στο όνομα του απορρήτου και της εθνικής ασφάλειας.
Ένα άλλο θέμα είναι οι ρυθμίσεις για τη νομοθεσία σχετικά με τα πνευματικά δι-
καιώματα και την πνευματική ιδιοκτησία, που αποτελεί και μια πρόκληση για
τους χαρτογράφους πολυμέσων. Η χαρτογραφία πολυμέσων συγκεντρώνει
πληροφορίες από μία ποικιλία πηγών, και μεγάλο αριθμό διαφορετικών μορ-
φών αρχείων όπως μουσική, φωτογραφίες και βίντεο. Αυξανόμενα αυτό γίνε-
ται διαδικτυακά και σε πραγματικό ή σχεδόν πραγματικό χρόνο. Η νομοθεσία
περί πνευματικών δικαιωμάτων και πνευματικής ιδιοκτησίας στο Διαδίκτυο πα-
ραμένει ακόμα ένα αμφισβητούμενο θέμα. Συχνά είναι ασαφές εάν το υλικό
μπορεί να χρησιμοποιείται ελεύθερα ή θα πρέπει να αναζητηθεί άδεια πνευματι-
κής ιδιοκτησίας. Εκτός από την απουσία επαρκών μεταδεδομένων σε πολλές
εικόνες δεν είναι συχνά βέβαιο το αν αυτές οι διαδικτυακές εκδοχές είναι αυθε-
ντικές ή έχουν δημιουργηθεί από άλλες διαδικτυακές πηγές. Οι χαρτογράφοι
πολυμέσων μπορεί πολλές φορές να θέσουν τους εαυτούς τους απέναντι σε
κίνδυνο νομικής αντίδρασης αν κάνουν χρήση πληροφοριών από το Διαδί-
κτυο, ακόμα και αν οι πηγές αυτές αναφέρονται στο τελικό προϊόν.
- 12 -
Κεφάλαιο 2: Γεωγραφική Θέση και Παρουσίαση των Ζαγοροχωρίων
Κεφάλαιο 2:Γεωγραφική Θέση και

Παρουσίαση των Ζαγοροχωρίων
Το τοπωνύμιο Ζαγόρι προέρχεται από τη σλαβική πρόθεση «Za» που σημαίνει

πίσω και την αιτιατική του ουσιαστικού «gora» που σημαίνει βουνό, δηλαδή
περιοχή πίσω από το βουνό. Είναι μετάφραση του αρχαίου ονόματος της
περιοχής, «Παρωραία», που σημαίνει «παρά το όρος», από σλαβικά φύλα που
κατήλθαν στην περιοχή τον 6ο αιώνα (URL1).
Το Ζαγόρι (Χάρτης 2.1) αποτελεί μια ξεχωριστή οικιστική, ιστορική και πολιτιστική
ενότητα 46 χωριών (54 στο σύνολο οικισμών), τα αποκαλούμενα
Ζαγοροχώρια. Εκτείνονται σε μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή, έκτασης
περίπου χιλίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, που μπορεί να χαρακτηριστεί από
ημιορεινή έως ορεινή, βόρεια από το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, στο
βορειοδυτικό άκρο της Πίνδου (καταλαμβάνουν τη μεγαλύτερη επιφάνεια της
Προστατευόμενης Περιοχής Βόρειας Πίνδου). Το Ζαγόρι γεωγραφικά
οριοθετείται από την οροσειρά του Μιτσικελίου (1.810μ.) και τη Βορειοδυτική
προέκτασή του (1.133μ.) στα Νοτιοδυτικά, την οροσειρά της Τύμφης (2.497μ.)
στα Βορειοδυτικά, τον ποταμό Αώο στα Βόρεια, τα όρη Αυγό (2.177μ.),
Μαυροβούνι (2.159μ.) και Τσούκα Ρόσσα (1.910μ.) στα Ανατολικά και την
Ανατολική πλευρά της λεκάνης απορροής του Βάρδα στα Νοτιοανατολικά
(URL2).
Εκτός από τα βουνά που αναφέρθηκαν και που βρίσκονται στην περιφέρεια
του, στο εσωτερικό του Ζαγορίου υπάρχουν μερικές ακόμα μεγάλες κορυφές:
Φλάμπουρο (1.906μ.), Κλέφτες (1.890μ.), Κούστα (1.731μ.) Κοζιακός (1.622μ.),
Κουκουρούτζος (1.785μ.), Τσούκα (1.727μ.) κά. Ένα μεγάλο πλήθος ρεμάτων
ξεκινά από τις πλαγιές των βουνών καταλήγοντας στον Αώο, το Βίκο και
Βοϊδομάτη ή τους παραποτάμους του Αράχθου, Βάρδα και Ζαγορίτικο (ULR2).
Σύμφωνα με την διοικητική διαίρεση του νομού Ιωαννίνων (ULR3), το Ζαγόρι έχει
πληθυσμό 4500 περίπου κατοίκους και αποτελείται από τους εξής Δήμους και
Κοινότητες, όπως φαίνεται και στoν Χάρτη 2.2 :
το Δήμο Ανατολικού Ζαγορίου με πληθυσμό 1814 κατοίκους (Χάρτης

2.3), που αποτελείται από 15 δημοτικά διαμερίσματα, όπως φαίνεται
στον Πίνακα 2.1,
το Δήμο Κεντρικού Ζαγορίου με πληθυσμό 1217 κατοίκους (Χάρτης 2.4),

που αποτελείται από 15 δημοτικά διαμερίσματα, όπως φαίνεται στον
Πίνακα 2.2,
- 13 -
το Δήμο Τύμφης με πληθυσμό 1006 κατοίκους (Χάρτης 2.5), που

αποτελείται από 12 δημοτικά διαμερίσματα, όπως φαίνεται στον Πίνακα
2.3,
την Κοινότητα Βοβούσης με πληθυσμό 150 κατοίκους (Χάρτης 2.6), που

αποτελείται από 1 κοινοτικό διαμέρισμα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.4,
και
Χάρτης 2. 1: Χάρτης Περιφέρειας Ηπείρου. Ιδία επεξεργασία.
την Κοινότητα Παπίγκου με πληθυσμό 161 κατοίκους (Χάρτης 2.7), που

αποτελείται από 1 κοινοτικό διαμέρισμα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.5.
Στην πράξη έχει επικρατήσει η διαίρεση του Ζαγορίου σε Δυτικό, Κεντρικό και
Ανατολικό (Χάρτης 2.8) που δεν ταυτίζεται απόλυτα με την διοικητική διαίρεση
- 14 -
Χάρτης 2. 2: Περιοχή Ζαγοροχωρίων. Ιδία επεξεργασία.
Χάρτης 2. 3: Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου. Ιδία επεξεργασία.
- 15 -
Χάρτης 2. 4: Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου. Ιδία επεξεργασία.
Χάρτης 2. 5: Δήμος Τύμφης. Ιδία επεξεργασία.
- 16 -
Χάρτης 2. 6: Κοινότητα Βοβούσης. Ιδία επεξεργασία.
Χάρτης 2. 7: Κοινότητα Παπίγκου. Ιδία επεξεργασία.
- 17 -
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός

Δ.Δ.Δεματίου 512 Δ.Δ.Ιτέας 125
1 Μηλιωτάδες 225 7 1 Ιτέα 63
2 Αγία Βαρβάρα 59 2 Λιάπη 62
1
3 Άγιος Γεώργιος 83 Δ.Δ.Καβαλλαρίου 44
8
4 Βουτανσαίοι 102 1 Καβαλλάριον 44
5 Δεμάτιον 63 Δ.Δ.Καρυών 72
9
Δ.Δ.Αγίας Παρασκευής 12 1 Καρυαί 72
2
1 Αγία Παρασκευή 12 Δ.Δ.Καστανώνος Ζαγορίου 28
10
Δ.Δ.Ανθρακίτη 50 1 Καστανών 28
3
1 Ανθρακίτης 50 Δ.Δ.Μακρίνου 47
11
Δ.Δ.Γρεβενιτίου 162 1 Μακρίνον 47
4 1 Γρεβενίτιον 162 Δ.Δ.Πέτρα 365
12
2 Άμπελος 0 1 Πέτρα 365
Δ.Δ.Δόλιανης 75 Δ.Δ.Ποταμιά 28
5 13
1 Δολιανή 75 1 Ποταμιά 28
Δ.Δ.Ελατοχωρίου 120 Δ.Δ.Τριστένου 92
14
6 1 Ελατοχώριον 79 1 Τρίστενον 92
2 Δίλακκον 41 Δ.Δ.Φλαμπουραρίου 82
15
1 Φλαμπουράριον 82
Πίνακας 2. 1: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός του Δήμου Ανατολικού Ζαγορίου. Πηγή: ULR3,
ιδία επεξεργασία.

Δ.Δ.Ασπραγγέλων 236 Δ.Δ.Ελάτης 30
1 9
1 Ασπράγγελοι 236 1 Ελάτη 30
Δ.Δ.Αγίου Μηνά 37 Δ.Δ.Ελαφότοπου 85
2
1 Άγιος Μηνάς 37 10 1 Ελαφότοπος 73
Δ.Δ.Άνω Πεδινών 154 2 Καλύβια 12
3
1 Άνω Πεδινά, 154 Δ.Δ.Καλουτά 27
11
Δ.Δ.Αρίστης 158 1 Καλουτάς 27
4 1 Αρίστη 124 Δ.Δ.Κάτω Πεδινών 61
12
2 Βίκος 34 1 Κάτω Πεδινά 61
Δ.Δ.Βίτσης 128 Δ.Δ.Μανασσή 4
5 13
1 Βίτσα 128 1 Μανασσής 4
Δ.Δ.Δικορύφου 24 Δ.Δ.Μεσοβουνίου 56
6 14
1 Δικόρυφον 24 1 Μεσοβούνιον 56
Δ.Δ.Διλόφου 25 Δ.Δ.Μονοδενδρίου 154
7 15
1 Δίλοφον 25 1 Μονοδένδριον 154
Δ.Δ.Διποτάμου 38
8
1 Διπόταμον 38
Πίνακας 2. 2: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός του Δήμου Κεντρικού Ζαγορίου. Πηγή: ULR3,
- 18 -

Δ.Δ.Τσεπελόβου 348 Δ.Δ.Κουκκουλίου 40
1 7
1 Τσεπέλοβον 348 1 Κουκκούλιον 40
Δ.Δ.Βραδέτου 12 Δ.Δ.Λαΐστης 104
2 8
1 Βραδέτον 12 1 Λαΐστα 104
Δ.Δ.Βρυσοχωρίου 58 Δ.Δ.Λεπτοκαρυάς Ζαγορίου 45
3 9
1 Βρυσοχώριον 58 1 Λεπτοκαρυά 45
Δ.Δ.Ηλιοχωρίου 36 Δ.Δ.Νεγάδων 20
4 10
1 Ηλιοχώριον 36 1 Νεγάδες 20
Δ.Δ.Καπεσόβου 36 Δ.Δ.Σκαμνελλίου 163
5 11
1 Καπέσοβον 36 1 Σκαμνέλλιον 163
Δ.Δ.Κήπων 69 Δ.Δ.Φραγκάδων 75
6 12
1 Κήποι 69 1 Φραγκάδες 75
Πίνακας 2. 3: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός του Δήμου Τύμφης. Πηγή: ULR3, ιδία
επεξεργασία.
ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός

Κ.Δ.Βοβούσης 150
1
1 Βοβούσα 150
Πίνακας 2. 4: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός
της Κοινότητα Βοβούσης. Πηγή: ULR3, ιδία
ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός

Κ.Δ.Παπίγκου 161
1 1 Πάπιγκον 130
2 Μικρόν Πάπιγκον 31
Πίνακας 2. 5: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός
της Κοινότητα Παπίγκου . Πηγή: ULR3, ιδία
αλλά κυρίως με την γεωγραφική διάταξη (ULR4):
Το Δυτικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Άγιος Μηνάς, Άνω Πεδινά,

Αρίστη, Βίκος, Ελαφότοπος, Καλύβια, Κάτω Πεδινά, Μεσοβούνι,
Μονοδένδρι, Μεγάλο Πάπιγκο και Μικρό Πάπιγκο.
Το Κεντρικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Ανθρακίτη, Ασπράγγελοι,

Βίτσα, Βραδέτο, Βρυσοχώρι, Δίκορφο, Δίλοφο, Διπόταμο, Ελάτη,
Ηλιοχώρι, Καλουτά, Καπέσοβο, Κήποι, Κουκούλι, Λάιστα, Λεπτοκαρυά,
Μανασσή, Νεγάδες, Σκαμνέλι, Τσεπέλοβο, και Φραγκάδες.
Το Ανατολικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Αγία Βαρβάρα, Αγία

Παρασκευή, Άγιο Γεώργιο, Βουτανσαίοι, Άμπελος, Βοβούσα, Γρεβενίτι,
Δεμάτι, Δίλακκο, Δόλιανη, Ελατοχώρι, Ιτέα, Καβαλλάρι, Καρυές,
Καστανώνα, Λιάπη, Μακρίνο, Μηλιωτάδες, Πέτρα, Ποταμιά, Τρίστενο και
Φλαμπουράρι.
- 19 -
Παρά τον κλασικό χωρισμό του Ζαγορίου σε Κεντρικό, Ανατολικό και Δυτικό
παρατηρούνται επίσης τέσσερις χαρακτηριστικές ενότητες (ULR2), βασισμένες
στα γεωφυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής:
Χάρτης 2. 8: Γεωγραφική Διαίρεση Ζαγοροχωρίων. Ιδία επεξεργασία.
τα Βλαχοχώρια αφενός στις Νότιες πλαγιές της κοιλάδας του Αώου στα
Βόρεια (Βρυσοχώρι, Ηλιοχώρι, Λάιστα, Βοβούσα) και αφετέρου στην
κοιλάδα του Βάρδα στα Ανατολικά (Ελατοχώρι, Μακρίνο, Φλαμπουράρι,
Γρεβενίτι, Τρίστενο),
τα χωριά της κοιλάδας του Ζαγορίτικου (Λάκκα Ζαγορίου) στα Νότια

(Δίκορφο, Μανασσή, Καλουτά, Καβαλλάρι, Ανθρακίτης, Διπόταμο,
Φραγκάδες, Λεπτοκαρυά, Δόλιανη, Καρυές),
τα χωριά της κοιλάδας του Άνω Βίκου στο κέντρο (Κεντρικό Ζαγόρι):
Σκαμνέλι, Τσεπέλοβο, Βραδέτο, Καπέσοβο, Κουκούλι, Κήποι, Νεγάδες,
Βίτσα, Μονοδέντρι, Δίλοφο, Ασπραγγέλοι, Ελάτη, Ελαφότοπος, Άνω
Πεδινά, Κάτω Πεδινά και
τέλος τα χωριά της κοιλάδας του Βοϊδομάτη στα Δυτικά (Δυτικό Ζαγόρι):
Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο, Αρίστη, Βίκος, Άγιος Μηνάς, Μεσοβούνι.
Οπωσδήποτε χωριά που βρίσκονται στα όρια των ενοτήτων μπορεί να

περιέλθουν στην μία ή την άλλη ενότητα. Εκείνο όμως που πρέπει να τονιστεί
- 20 -
είναι πως όλα τα χωριά αυτά συγκρότησαν ιστορικά ένα διοικητικό,

γεωγραφικό και πολιτισμικό σύνολο με έκδηλη ακόμα και σήμερα τη συνείδηση
κοινότητας.
2.2 Ιστορικά Στοιχεία1
Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή του Ζαγορίου ανιχνεύεται ήδη κατά την
ανώτερη παλαιολιθική εποχή (14.000 – 8.000 π.Χ.), και συνεχίζει την ιστορική
διαδρομή με δείγματα από όλες τις περιόδους.
Η ύπαρξη ζωής κατά την Προϊστορική περίοδο επιβεβαιώθηκε από τα

ευρήματα της έρευνας της βρετανικής αρχαιολογικής αποστολής υπό τον G.
Bailey που έγινε το 1987 στη θέση “Κλειδί”, στη δεξιά όχθη του Βοϊδομάτη. Το
“Κλειδί” είναι μια ασβεστολιθική βραχοσκεπή, που σχηματίστηκε κατά την
Ηώκαινο γεωλογική περίοδο. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως πλουσιότατα
ανασκαφικά ευρήματα.
Πρόκειται για πάνω από 30.000 λεπίδες, που προέρχονται από κροκάλες
μαύρου ή γκρίζου πυριτόλιθου του Βοϊδομάτη και πάνω από 20.000 κομμάτια
οστών και εκατοντάδες σφυριά οστέινα εργαλεία, δόντια, λίθινα και άλλα
ενδιαφέροντα μικροευρήματα.
Αυτά, μαζί με τις γενικότερες περιβαλλοντικές μελέτες, προσφέρουν σημαντικά

στοιχεία και πληροφορίες για τις ανθρώπινες δραστηριότητες κατά την
Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο.
Στα νοτιοδυτικά του χωριού Ελαφοτόπου, στη θέση «Κονίσματα»,

ανασκάφηκαν το Μάιο του 1966 υπό την επίβλεψη της επιμελήτριας
αρχαιοτήτων Ιουλίας Βοκοτοπούλου τέσσερις κιβωτιόσχημοι τάφοι με αρκετά
κτερίσματα, χάντρες από περιδέραια, χάλκινα κοσμήματα και όπλα. Η
χρονολόγηση τοποθετεί τα ευρήματα στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ Β΄ περίοδο και
μαρτυρούν την ύπαρξη προϊστορικού οικισμού στην περιοχή ο οποίος δεν έχει
ανασκαφεί ακόμη.
Τα κτερίσματα των τάφων του Καλπακίου, του Ελαφοτόπου καθώς και λίγα
ευρήματα από κιβωτιόσχημους τάφους στα Κάτω Πεδινά, δείχνουν ότι στα
οροπέδια της Ηπείρου συναντώνται πολιτιστικά στοιχεία από το Μυκηναϊκό
Νότο, από τη σύγχρονη Μεσευρώπη και από τη γειτονική Άνω Μακεδονία.
Οι κάτοικοι της περιοχής δεν έμειναν παθητικοί θεατές απέναντι σε αυτά τα

πολιτιστικά ρεύματα, αλλά έβαλαν την προσωπική τους σφραγίδα στην
εγχώρια παραγωγή και αυτό φαίνεται στους χειροποίητους κυάθους των
τάφων του Ελαφοτόπου.
Ανάμεσα στις κοινοτικές περιοχές Βίτσας και Μονοδενδρίου στη θέση

«Γενίτσαρη», η ανασκαφές που ξεκίνησαν από την Ιουλία Βοκοτοπούλου το
1965 και ύστερα έφεραν στο φως έναν μικρό κτηνοτροφικό οικισμό, με δύο
παρακείμενα νεκροταφεία, που η διάρκεια ζωής τους αρχίζει από τον 9ο-8ο
- 21 -
αιώνα π.Χ. ως τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Οι κάτοικοι του οικισμού ανήκαν στην
φυλή των Μολοσσών, οι οποίοι κυριάρχησαν στην ευρύτερη περιοχή της
Ηπείρου από τον 13ο αιώνα π.Χ.
Με βάση τα ευρήματα και κυρίως τα εισηγμένα τροχήλατα αγγεία,

τεκμηριώνεται η θεωρία ότι ο οικισμός της Βίτσας ήταν θερινή διαμονή
νομάδων κτηνοτρόφων, οι οποίοι το χειμώνα μετακινούνταν στα παράλια
όπου και αντάλλασσαν τα προϊόντα τους με άλλους λαούς. Το οριστικό τέλος
του οικισμού επήλθε στα μέσα του Β’ μισού του 4ου αιώνα π.Χ., όταν ο οικισμός
καταστράφηκε από πυρκαγιά.
Στο Δυτικό Ζαγόρι, σώζεται ένα από τα στρατόπεδα του Πύρρου, το αρχαίο
τείχος στο Καστράκι, που βρίσκεται στην κορυφή ενός απότομου λόφου
μεταξύ Κλειδωνιάς και Αγίου Μηνά.
Στη νοτιοδυτική προσιτή πλευρά του λόφου έχουν διασωθεί δύο αλλεπάλληλοι
οχυρωματικοί περίβολοι. Στο τείχος, που το μεγαλύτερο σωζόμενο μέρος του
τοποθετείται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, διακρίνονται τμήματα της
ελληνιστικής περιόδου. Μετά από ένα μακρόχρονο κενό εμφανίζεται πάλι ζωή
στο Καστράκι λίγο πριν την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, για να
διακοπεί οριστικά τον 19ο αιώνα.
Στο χωριό Ελαφότοπος έχει βρεθεί οχυρωμένος οικισμός που χρονολογείται

γύρω στα 300 π.Χ. Πρόκειται πιθανώς για κτηνοτροφικό οικισμό Μολοσσών, οι
οποίοι κατοικούσαν στην γύρω περιοχή και χρησιμοποιούσαν την ακρόπολη
σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής. Ίδιου τύπου οχυρά έχουν βρεθεί και στα
χωριά Σκαμνέλι και Μακρίνο που χρονολογούνται την ίδια περίοδο.
Γενικά παρά τη σποραδικότητα των ευρημάτων, διαπιστώνεται ότι η περιοχή

του Ζαγορίου, κατά την αρχαιότητα, δεν ήταν αποκομμένη και απρόσιτη, αν και
βρίσκονταν σε δύσβατες περιοχές, εξαιτίας του ορεινού όγκου της Πίνδου.
Κατά τη Βυζαντινή εποχή οι ιστορικές μαρτυρίες για την περιοχή του Ζαγορίου
είναι ανύπαρκτες. Από τα πολυάριθμα σλαβικά τοπωνύμια της περιοχής, έχει
γίνει η υπόθεση ότι το Ζαγόρι γνώρισε, όχι μόνο τις μεγάλες επιδρομές των
Σλάβων στην αρχή του 6ου αιώνα, αλλά και εγκαταστάσεις σλαβικών φυλών.
Η παλαιότερη αναφορά στο Ζαγόρι τη βρίσκεται σε χρυσόβουλο του
Ανδρόνικου Β΄ του έτους 1321. Σε άλλα έγγραφα από το 1326-1361
αναφέρονται ιδρύσεις χωριών όπως το Πάπιγκο, ο Ελαφότοπος, τα Άνω και
Κάτω Πεδινά και η Βίτσα.
Στη Βίτσα συγκεκριμένα σώζονται μέχρι σήμερα κτίσματα από εκείνη την εποχή.
Από τα τέλη του 14ου αι. οι Ζαγορίσιοι καταγράφονται στην Ιστορία της
Ηπείρου, εκδιώκοντας τους Αλβανούς, που έκαναν επιδρομές εναντίον των
Ιωαννίνων το 1389. Το γεγονός ότι από τις αρχές του 14ου αι. οι πηγές
αναφέρουν ονόματα οικισμών και τόπων που βρίσκονται στο Δυτικό Ζαγόρι,
μαρτυρά τη δημιουργία των πρώτων οικισμών.
- 22 -
Το Ζαγόρι αναδείχτηκε, άκμασε και μεγαλούργησε στα χρόνια της

Τουρκοκρατίας. Το 1431, 14 χωριά του Κεντρικού Ζαγορίου δηλώνουν υποταγή
στον Σινάν πασά με αντάλλαγμα την εξασφάλιση αυτονομίας, αυτοδιοίκησης
και ατέλειας. Ο Σινάν πασάς αποδέχεται τις προτάσεις τις αντιπροσωπείας και
υπογράφει συνθήκη με την οποία τους παραχωρεί αυτονομία και
αυτοδιοίκηση και, αντί φόρων, συμφώνησαν να στέλνουν κάθε χρόνο στην
Κωνσταντινούπολη έναν ορισμένο αριθμό ανδρών το κάθε χωριό, ανάλογα με
τον πληθυσμό του, που θα υπηρετούσαν ως ιπποκόμοι στο σουλτανικό
στρατό για διάστημα περίπου δύο μηνών. Η συνθήκη αυτή ονομάστηκε
Βοϊνικό.
Μέχρι το 1681, οπότε και σταματούν να αποστέλλουν στρατεύσιμους στην

Κωνσταντινούπολη, προσχωρούν και τα χωριά του Δυτικού Ζαγορίου και
δημιουργείται η «Επιστασία Ζαγορίου».
Η διοίκηση του Ζαγορίου και η εφαρμογή των προνομίων είχαν ανατεθεί στο
γενικό προεστό, τον Ζαγόρ Κοτζαμπάση ή βεκίλη του Ζαγορίου. Ο βεκίλης ήταν
υποχρεωμένος να μαζεύει και να πληρώνει τους φόρους στο τουρκικό
δημόσιο, αλλά και να φροντίζει για την εφαρμογή των προνομίων. Εκδίκαζε τις
διαφορές των Ζαγορίσιων εκτός των ποινικών που υπάγονταν στα τουρκικά
δικαστήρια. Τα προνόμια του Ζαγορίου τα σεβάστηκαν όλοι οι Σουλτάνοι και
κανένας Τούρκος δεν επιτρεπόταν να εισέλθει στην περιοχή του Ζαγορίου.
Τα προνόμια αυτά σε συνδυασμό με το ανήσυχο πνεύμα των Ζαγορίσιων

οδήγησαν σε οικονομική και πνευματική άνθιση την περιοχή του Ζαγορίου. Την
περίοδο αυτή χρηματοδοτούνται πολλά κτίρια και γεφύρια από επιφανείς
Ζαγορίσιους και σχεδόν σε κάθε χωριό λειτουργούν αλληλοδιδακτικά σχολεία
και παρθεναγωγεία.
Η «χρυσή» αυτή εποχή του Ζαγορίου συνεχίζεται μέχρι το 1868, οπότε και
παύουν να ισχύουν τα προνόμια, και ληστρικές ομάδες αρχίζουν να
λυμαίνονται την περιοχή με αποτέλεσμα πολλές οικογένειες αρχόντων, που
ήταν και ο βασικός στόχος των ληστών, να απομακρυνθούν από την περιοχή.
Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι το 1913, οπότε τα Ζαγοροχώρια

απελευθερώθηκαν από τους Τούρκους και ακολούθησαν από εκεί και πέρα
την ιστορική πορεία του Ελληνικού Κράτους.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η συμβολή των κατοίκων του

Ζαγορίου και ειδικά των γυναικών του Ζαγορίου ήταν ανεκτίμητη. Μέρα και
νύχτα μετέφεραν με τα ζώα πυρομαχικά και άλλα εφόδια εκεί όπου οι μάχες
μαίνονταν και γύριζαν πίσω μεταφέροντας τραυματίες.
Με την έναρξη της αντιστασιακής δράσης, ένοπλα σώματα άρχισαν να

συγκεντρώνονται στην περιοχή, λόγω και του δύσβατου και απροσπέλαστου,
και να την χρησιμοποιούν ως ορμητήριο. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε
αντίποινα από την πλευρά των Γερμανών με αποτέλεσμα την πυρπόληση
- 23 -
πολλών από τα χωριά του Ζαγορίου, με καταγεγραμμένες απώλειες 1679

οικημάτων και 171 θυμάτων.
Σήμερα τα Ζαγοροχώρια διατηρούν αναλλοίωτη την πολιτιστική τους

κληρονομιά, σε μια προσπάθεια να συνεχιστούν τα ήθη και έθιμα της
περιοχής. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, η παραδοσιακή μουσική, το φυσικό κάλος,
η άγρια ομορφιά των ορεινών όγκων και η πλούσια πανίδα και χλωρίδα της
περιοχής αποτελούν τα χαρακτηριστικά αυτά που την κάνουν να ξεχωρίζει.
2.3 Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά2
Το φυσικό περιβάλλον στο Ζαγόρι είναι μοναδικό. Το τοπίο συνθέτουν

μαγευτικά τοπία, ορμητικά και κρυστάλλινα ποτάμια, εντυπωσιακά βουνά,
απότομα φαράγγια, μεγάλα δάση, ιδιόμορφοι γεωλογικοί σχηματισμοί, αλπικές
λίμνες, πλούσια χλωρίδα και πανίδα, λιβάδια και οροπέδια.
Τα ορεινά συμπλέγματα
Τα Ζαγοροχώρια εκτείνονται σε μια ορεινή περιοχή, με υψόμετρο που κυμαίνεται

ανάμεσα στα 500μ. και τα 2.000μ περίπου. Τα βουνά της είναι τμήμα του
ορεινού συμπλέγματος της Βόρειας Πίνδου.
Στο κέντρο της περιοχής του Ζαγορίου βρίσκεται ο ορεινός όγκος της Τύμφης.
Στη βόρεια πλευρά της Τύμφης, ο ποταμός Αώος κυλάει στην ομώνυμη
χαράδρα, ενώ δυτικά της, ανάμεσα σε αυτή και τον Στούρο (1.364 μ.), βρίσκεται
το φαράγγι του Βίκου. Ο σχηματισμός της Τύμφης συνδέεται με τον κορμό της
Βόρειας Πίνδου με αυχένα στα ανατολικά, κοντά στη θέση Γυφτόκαμπος. Οι
κορυφές της είναι η Λάπατος (2.251μ.), η Αστρακά (2.436μ.), ο Καλόγερος
(2.112μ.), ο Πλόσκος (2.377μ.), η Γκαμήλα ( 2.497μ.), η Ανώνυμη Κορυφή ή
Γκαμήλα 11 (2.480μ.), ο Καρτερός (2.478μ.), τα Μεγάλα Λιθάρια (2.467μ.), η
Τσούκα Ρόσα (2.377μ.), η Γκούρα (2.466μ.) κ.α. Αυτές οι κορυφές και οι
απότομες ορθοπλαγιές τους, που συχνά φτάνουν τα 400μ. σε κατακόρυφο
ύψος, κυριαρχούν στο βόρειο τμήμα της, ενώ στο νότιο συναντώνται πιο
ομαλές πλαγιές και εκτεταμένα βοσκοτόπια.
Νοτιοδυτικά του Ζαγορίου σχηματίζεται το Μιτσικέλι. Πρόκειται για ένα γυμνό

βουνό, με ψηλότερη κορυφή στα 1.810μ. Βόρεια και απέναντι από την Τύμφη
υψώνεται ο Σμόλικας (2.637μ.), το δεύτερο σε ύψος ελληνικό βουνό μετά τον
Όλυμπο. Ανάμεσα στο Σμόλικα και την Τύμφη, βρίσκεται το μικρό σε έκταση
βουνό Τραπεζίτσα (2.022μ.), που αποτελεί το βόρειο όριο της χαράδρας του
Αώου.
Ανατολικά βρίσκεται η Βασιλίτσα (2.249μ.) και το σύμπλεγμα του Λύγκου

(κυρίως το Μαυροβούνι, 2.050μ.) που χωρίζουν τα Ζαγοροχώρια από την
Βάλια - Κάλντα, ενώ στην περιοχή του Κεντρικού και Ανατολικού Ζαγορίου
βρίσκεται ο Κουκουρούντζος (1.794μ.), η Τσούκα Ρόσα (1.987μ.), ο Κοζιακός
(1.622μ.) και άλλα βουνά με χαμηλότερα γενικά ύψη.
- 24 -
Το γεωλογικό υπόβαθρο
Στην περιοχή του Ζαγορίου κυριαρ-

χούν πλήρως τα ασβεστολιθικά και
κατά δεύτερο λόγο τα αργιλοψαμμι-
τικά πετρώματα (φλύσχης) (Χάρτης
2.9).Τα πετρώματα αυτά σχηματίσ-
τηκαν πριν από 37 έως 150 εκατομ-
μύρια χρόνια, στο βυθό της θά-
λασσας Τηθύος, που κάλυπτε τότε
την Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, τα
ασβεστολιθικά πετρώματα σχημα-
τίστηκαν από εναποθέσεις ανθρα-
κικών αλάτων ή και ανθρακικών
συστατικών διαφόρων οργανισ-
μών (κελύφη κ.λπ.), τα οποία στη
συνέχεια αναδύθηκαν από τον υδά-
τινο πυθμένα.
Εντοπίζονται κυρίως σε ολόκληρη

την οροσειρά της Τύμφης, στο φα-
ράγγι του Βίκου, στη χαράδρα του
Αώου και στο Μιτσικέλι. Ανάμεσα
στα ασβεστολιθικά πετρώματα εμ-
φανίζεται και ο φλύσχης, ο οποίος
έχει προέλθει από τη συσσώρευση
κλαστικού υλικού, λόγω της διαβ-
ρωτικής δράσης του νερού σε λω-
ρίδες ξηράς που βρίσκονται σε θα-
λάσσιες λεκάνες κατά την ορογέ-
νεση. Κύρια σημεία εμφάνισης του
Χάρτης 2. 9: Γεωλογικοί σχηματισμοί. Πηγή:
είναι η χαμηλή υψομετρική ζώνη του Λιβανός Ι., Καψιμάλης Β., Τζιαβός Χ.,
Κεντρικού και Ανατολικού Ζαγορίου, Αναγνώστου Χ. (2004), ιδία επεξεργασία.
το όρος Κλέφτης και μια λωρίδα
ακόμη πιο ανατολικά. Κατά τόπους ο φλύσχης εμφανίζεται στο Δυτικό Ζαγόρι.
Από τις πιο εντυπωσιακές γεωλογικά εικόνες της περιοχής είναι οι τεταρτογενείς
σχηματισμοί, οι οποίοι περιλαμβάνουν ποτάμιες αποθέσεις (π.χ. Βοϊδομάτης),
καθώς και ασβεστολιθικές αποθέσεις που δημιουργήθηκαν μετά την υποχώ-
ρηση παλαιών παγετώνων (Βρυσοχώρι, Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο κ.λπ.).
Ποτάμια και λίμνες
Τα δύο μεγαλύτερα ποτάμια του Ζαγορίου είναι ο Αώος και ο Βοϊδομάτης. Ο

Βοϊδομάτης (μήκος 25 χλμ) τροφοδοτεί με τα νερά του, πολλές φορές και κατά
τους θερινούς μήνες, το φαράγγι του Βίκου. Οι πηγές του βρίσκονται στην
δυτική έξοδο του φαραγγιού του Βίκου και στην αρχή του φαραγγιού του
Βοϊδομάτη, ανάμεσα στα χωριά Βίκος και Πάπιγκο. Ο Βοιδομάτης συμβάλλει με
τον Αώο νοτιοδυτικά της Κόνιτσας, στην ομώνυμη κοιλάδα. Τα κρύα και
- 25 -
ορμητικά νερά του (8-12ο C), καθώς και η σύστασης των πετρωμάτων της
κοίτης του, δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Έτσι, ο Βοϊδομάτης
είναι από τα ελάχιστα ευρωπαϊκά ποτάμια με πόσιμο νερό.
Ο ποταμός Αώος (μήκος 260 χλμ, τα 80 περίπου χλμ βρίσκονται σε ελληνικό

έδαφος) πηγάζει από την ορεινή λεκάνη του Μετσόβου, τις Πολιτσιές, δυτικά
της Κατάρας, και διανύει περίπου 50
χλμ. έως την έξοδο του στην κοιλάδα
της Κόνιτσας. Έως την Κόνιτσα,
λόγω της υψομετρικής διαφοράς,
κυλάει αρκετά ορμητικά προς τα
βόρεια. Από εκεί συνεχίζει την πορεία
του βορειοδυτικά, προς τον
Μολυβδοσκέπαστο. Μετά την
Κόνιτσα δέχεται τα νερά του Βοϊδο-
μάτη και, πριν τα ελληνοαλβανικά
σύνορα, τα νερά του Σαρανταπό-
ρου. Στη συνέχεια διασχίζει την Αλ-
βανία και φτάνει στην Αδριατική, Εικόνα 2.1: Δρακολίμνη. Πηγή: URL9, ιδία
όπου εκβάλλει. επεξεργασία.
Την περιοχή του Ζαγορίου διασχίζουν επίσης αρκετά ορεινά ρεύματα, στα
οποία, αν και δεν έχουν σταθερή παροχή, οφείλονται οι έντονες πτυχώσεις στις
πλαγιές των βουνών. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν οι δυο παραπόταμοι του
Άραχθου (μήκος 143 χλμ), ο Βάρδας και ο Ζαγορίτικος.
Στην ευρύτερη περιοχή του Ζαγορίου

συναντώνται και δυο σημαντικές
λίμνες, η Δρακολίμνη και η τεχνητή
λίμνη των πηγών του Αώου. Η
Δρακολίμνη (Εικόνα 2.1), μία από τις
τρεις αλπικές λίμνες της Πίνδου,
βρίσκεται σε υψόμετρο 2.100μ. Έχει
έκταση 5 τετρ. χλμ., ενώ το βάθος
της δεν έχει ακόμα μετρηθεί.
Σε ένα οροπέδιο, στο νοτιοανατο-

λικό άκρο της περιοχής του Ζαγο-
ρίου, σε υψόμετρο 1.450μ., βρίσκεται
η τεχνητή λίμνη πηγών Αώου. Η
λίμνη κατασκευάστηκε λίγο μετά
από τις πηγές του Αώου, από τη
ΔΕΗ, για να εξυπηρετηθεί ο υδροη-
λεκτρικός σταθμός του Βοτονοσίου.
Εικόνα 2. 2: Φαράγγι του Βίκου. Πηγή: URL6, ιδία

- 26 -
Το φαράγγι του Βίκου
Το φαράγγι του Βίκου (Εικόνα 2.2), ένα από τα μεγαλύτερα, βαθύτερα και
εντυπωσιακότερα φαράγγια του κόσμου, έχει μήκος πάνω από 10χλμ., πλάτος
που κυμαίνεται από 200μ. έως και 1,5χλμ. Και ύψος τοιχωμάτων αρκετές
εκατοντάδες μέτρα (έως και 1.000μ.), ανάλογα με το σημείο. Η κοίτη του
φαραγγιού έχει ανατολικά της την Τύμφη και δυτικά τον Στούρο. Νερό έχει
συνήθως μόνο εποχιακά.
Στο βορειοδυτικό άκρο του, μετά τα χωριά Βίκος και Αρίστη, δημιουργείται το
φαράγγι του Βοϊδομάτη, που τελειώνει στο γεφύρι της Κλειδωνιάς, ενώ στο
νοτιοανατολικό του άκρο σχηματίζεται το ονομαστό Βικάκι, που έχει την αρχή
του κοντά στο Τσεπέλοβο και περνάει δίπλα από τους Κήπους.
Το φαράγγι του Βίκου συναντιέται με ένα άλλο φαράγγι, τον Μέγα Λάκκο, και
νοτιότερα με το μικρότερο φαράγγι της Μεζαριάς, που καταλήγει στο χωριό
Βραδέτο.
Η χαράδρα του Αώου
Ο ποταμός Αώος διασχίζει το τοπίο

ανάμεσα στην Τύμφη και την Τραπε-
ζίτσα, και ειδικότερα στην κορυφή
της Ραιδοβούνι (1.977μ.), σχηματί-
ζοντας μια κατάφυτη χαράδρα (Ει-
κόνα 2.3) μήκους σχεδόν 9χλμ. Και
πλάτους από 300μ. έως 2,5χλμ. Το
χαμηλότερο υψόμετρο της χαράδ-
ρας είναι 400μ. (η κοίτη του Αώου
βρίσκεται στο γεφύρι της Κόνιτσας),
ενώ το μεγαλύτερο αντιστοιχεί στην
κορυφή Γκαμήλα (2.497μ.). Σε γενικές
γραμμές, το δυτικό και ανατολικό
Εικόνα 2. 3: Χαράδρα του Αώου. Πηγή: URL12,
τμήμα της έχουν μεγάλες αλλά όχι ιδία επεξεργασία.
απότομες κλίσεις, ενώ στο μέσο η
χαράδρα στενεύει, αποκτώντας ψηλά και κάθετα τοιχώματα.
2.4 Οι Οικισμοί του Ζαγορίου
Όπως προαναφέρθηκε το Ζαγόρι διοικητικά χωρίζεται σε 3 Δήμους και 2

Κοινότητες. Παρακάτω παρουσιάζονται όλοι οι οικισμοί του Ζαγορίου με έναν
πίνακα για κάθε Δημοτικό ή Κοινοτικό Διαμέρισμα, σύμφωνα με τη «Βάση
Δεδομένων σχετικά με τους τοπικούς πολιτισμούς των ορεινών περιοχών της
Ελλάδας και την αλληλεπίδραση και την αλληλεξάρτησή τους με το φυσικό
ορεινό περιβάλλον» που έχει δημιουργηθεί από το Μετσόβιο Κέντρο
Διεπιστημονικής Έρευνας του Ε.Μ.Π. (URL 13), όπου φαίνονται οι οικισμοί του
κάθε Δημοτικού ή Κοινοτικού Διαμερίσματος, το υψόμετρό του, οι
συντεταγμένες του σε ΕΓΣΑ’87 (ιδία επεξεργασία), η απόστασή του από τα
- 27 -
Ιωάννινα (URL14), η παλαιότερη ονομασία του (εάν υπάρχει), ιστορικά στοιχεία

(URL1, ULR13, ULR15, ULR16, URL17, URL18, URL 19), στοιχεία παραδοσιακής
αρχιτεκτονικής, όπως για παράδειγμα γεφύρια (URL20, URL23), η δομή του
οικισμού (το είδος της δομής περιγράφεται αναλυτικότερα παρακάτω στο
κεφάλαιο 2.5), πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται σε κάθε οικισμό, εικόνα του
κάθε οικισμού (URL21 2009) καθώς και φωτογραφίες των οικισμών. Επίσης
υπάρχουν στοιχεία για την ύπαρξη ιστορικών μνημείων (URL20), μουσείων,
διατηρητέων κτιρίων, εκκλησιών και εάν έχει χαρακτηριστεί ο κάθε οικισμός σαν
παραδοσιακός ή όχι σύμφωνα με τη Διεύθυνση Πολεοδομικού Σχεδιασμού του
Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (URL 22).
Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου
Δημοτικό Διαμέρισμα Δεματίου

Μηλιωτάδες, Αγία Βαρβάρα, Άγιος Γεώργιος,
Οικισμοί
Βουτανσαίοι, Δεμάτιον
Υψόμετρο 1020 μ.
λ= 21Ο01’15’’,41368 φ= 39Ο43’47’’,36560 (Δεμάτι)
λ=21Ο02’02’’,14842 φ= 39Ο44’02’’,13744 (Αγία
Βαρβάρα)
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=21Ο00’47’’,85202 φ= 39Ο43’32’’,04767 (Βουταν-
σαίοι)
λ= 20Ο57’45’’,09522 φ= 39Ο43’49’’,22341 (Μηλιωτ-
άδες)
Απόσταση από Ιωάννινα 41 χλμ
Παλαιότερη Ονομασία -
Παραδοσιακός Οικισμός Όχι
Ιστορικά Στοιχεία -
Γεφύρι Καμπέρ Αγά
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής
Γεφύρι του Αλή Πασά στην τοποθεσία Μπακλάνη
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Λαογραφικό Μουσείο Μηλιωτάδων
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Όχι
Διατηρητέα Κτίρια Όχι
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 7-8 Σεπτεμβρίου: Γεννέσιο της Θεοτόκου
Δομή Οικισμού -
Εικόνα Οικισμού
Βουτανσαίοι Δεμάτιον
Δημοτικό Διαμέρισμα Αγίας Παρασκευής

Οικισμοί Αγία Παρασκευή
- 28 -
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ= 21Ο01’02’’,1393 φ= 39Ο45’06’’,78269
Παλαιότερη Ονομασία Πέτρα
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Όχι
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Όχι
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Όχι
Δομή Οικισμού Διάσπαρτος
Δημοτικό Διαμέρισμα Ανθρακίτη

Οικισμοί Ανθρακίτης
Παλαιότερη Ονομασία Καμινιά
Γεφύρι του Κουτσουλέκκου
Γεφύρι στην τοποθεσία Βουδασιά
Γεφύρι στην τοποθεσία Αμπέλια
Γεφύρι στην τοποθεσία Τσόνια
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 26 Ιουλίου: Γιορτή Αγίας Παρασκευής
- 29 -
Δημοτικό Διαμέρισμα Γρεβενιτίου

Οικισμοί Γρεβενίτιον, Άμπελος
λ= 21Ο00’09’’,11088 φ= 39Ο48’10’’,09530
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος
(Γρεβενίτιον)
Γεφύρι στην τοποθεσία Τσίπιανη
Γεφύρι στην τοποθεσία Κούρτια
Ιερά Μονή Κοίμησης Θεοτόκου Βουτσάς
Εκκλησίες - Ιερές Μονές
Ιερός Ναός Αγ. Δημητρίου
15-16 Aυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια
26 Οκτωβρίου: Γιορτή Αγίου Δημητρίου
Γρεβενίτι
Δημοτικό Διαμέρισμα Δόλιανης

Οικισμοί Δόλιανη
Η ονομασία του οικισμού ήταν ανέκαθεν Δόλιανη.
Παλαιότερη Ονομασία Για λίγα μόνο χρόνια μετονομάστηκε σε Νέο
Αμαρούσιο
- 30 -

To 1943 το χωριό πυρπολήθηκε από τους
Ιστορικά Στοιχεία Γερμανούς. Γλίτωσε μόνο η εκκλησία της
Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Γεφύρι στην τοποθεσία Καλντερούσια
Γεφύρι στο σπίτι του Αλεξιάδη
Γεφύρι στου Παπα-Ηλία
Γεφύρι του Κώτη
Γεφύρι του Λάλου ή της Λάλινας
Γεφύρι του Στάλου
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Κοίμησης Θεοτόκου
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 20-21 Ιουλίου: Γιορτή Προφήτη Ηλία
Εικόνα Οικισμού -
Δημοτικό Διαμέρισμα Ελατοχωρίου

Οικισμοί Ελατοχώριον, Δίλακκον
λ= 20Ο58’’38’’,02845 φ=39Ο52’11’’,20017 (Ελατο-
χώριον)
Παλαιότερη Ονομασία Έως το 1927 το Ελατοχώρι ονομαζόταν Τσερνέσι
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στον Άγιο Νικόλαο
5-7 Αυγούστου: Μεταμόρφωση του Σωτήρος
21 Μαΐου: Κωνσταντίνου και Ελένης
Δομή Οικισμού Ελατοχώρι (Διάσπαρτος)
Ελατοχώρι Δίλακκο
Δημοτικό Διαμέρισμα Ιτέας

Οικισμοί Ιτέα, Λιάπη
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=21Ο00’35’’,85525 φ=39Ο45’52’’,12195 (Ιτέα)
- 31 -
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 5-16 Αυγούστου Κοίμηση της Θεοτόκου
Ιτέα
Δημοτικό Διαμέρισμα Καβαλλαρίου

Οικισμοί Καβαλλάριον
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20Ο54’51’’,31572 φ=39Ο44’28’’,12227
Γεφύρι στην τοποθεσία Γκάνα
Γεφύρι στην τοποθεσία Γυφτόλακκος
Γεφύρι στον Λάκκο των Σημαδιών στην τοποθεσία
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Σημάδια
Γεφύρι στην τοποθεσία Γκούρα
Γεφύρι του Αντρέα στην τοποθεσία Μπότες
Γέφυρα στον ποταμό Ζαγορίτικο
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Μνημείο του 1743 που μοιάζει με κάστρο
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας (1743)
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Αγίου Πνεύματος
- 32 -
Δημοτικό Διαμέρισμα Καρυών

Οικισμοί Καρυαί
Υψόμετρο -
Παλαιότερη Ονομασία Μογγλιοί
Παραδοσιακός Οικισμός -
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής -
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία -
Εκκλησίες - Ιερές Μονές -
Διατηρητέα Κτίρια -
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια -
Δομή Οικισμού Συνεκτικός
Δημοτικό Διαμέρισμα Καστανώνος

Οικισμοί Καστανών
Παλαιότερη Ονομασία Δραγάρι
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στον ποταμό Βάρδα
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 8 Σεπτεμβρίου: Γενέσιον Θεοτόκου
- 33 -
17 Ιουλίου: Αγίας Μαρίνας

Δημοτικό Διαμέρισμα Μακρίνου

Οικισμοί Μακρίνον
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στο μύλο Ζάννου - Χαρβάλη
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Ακρόπολη στο Λόφο Κιτρουλάρια
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1778)
Ιερά Μονή Παναγίας (1700 περίπου)
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 15 - 16 Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου
Δημοτικό Διαμέρισμα Πέτρας

Οικισμοί Πέτρα
- 34 -

Δημοτικό Διαμέρισμα Ποταμιάς

Οικισμοί Ποταμιά
Παλαιότερη Ονομασία Κρυόβρυση
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία των Ταξιαρχών
Δημοτικό Διαμέρισμα Τριστένου

Οικισμοί Τρίστενον
Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1927 ονομαζόταν Δρεστενίκο
Γραπτώς πρώτη φορά αναφέρεται σ' ένα
Ιστορικά Στοιχεία
χρυσόβουλο το 1319 (παραχωρητήριο περίπου)
- 35 -
του Ανδρόνικου Β' σε κάποιο άρχοντα των

Ιωαννίνων με το όνομα Δρεστενίκος, από το
όνομα του οποίου το χωριό ονομάστηκε
Δρεστενίκο.
Αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση της
Ηπείρου μετονομάσθηκε σε Τρίστενο, από τα τρία
στενά που υπάρχουν πάνω από το χωριό.
Επί Ιταλικής κατοχής, πριν την εμφάνιση των
Γερμανών 150 κάτοικοι του χωριού φυλακίστηκαν
διαδοχικά. Οι Γερμανοί ήρθαν για πρώτη φορά
στις 28/12/1943 και έκαψαν 14 σπίτια. Στις
04/02/1944 έκαψαν 35 σπίτια και τον Ιούλιο του
1944 έκαψαν άλλα 29.
Νερόμυλος
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι της Γκούρας
Γεφύρι του Τρίστενου στην τοποθεσία Μύλος
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 22 Αυγούστου
Δημοτικό Διαμέρισμα Φλαμπουραρίου

Οικισμοί Φλαμπουράριον
Παλαιότερη Ονομασία Κρυόβρυση
Κατά τον 18ο αιώνα στο χωριό κατοικούσαν 900
οικογένειες. Κατά την γερμανική κατοχή (1941-
1944) πυρπολήθηκε δύο φορές μεγάλο μέρος του
Ιστορικά Στοιχεία οικισμού, ως αποτέλεσμα σήμερα η παραδοσιακή
ζαγορίσια αρχιτεκτονική έχει διατηρηθεί μόνο σε
τμήμα του χωριού. Παρόλα αυτά διασώθηκε η
ιστορική εκκλησία του Αγίου Νικολάου
Νεροτριβή
Γέφυρα στον ποταμό Βάρδα
Πέτρινο γεφύρι που ενώνει τις δύο γειτονιές του
χωριού (1748)
- 36 -

Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1774)
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 26-27 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής
Εικόνα Οικισμού -
Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου
Δημοτικό Διαμέρισμα Ασπραγγέλων

Οικισμοί Ασπράγγελοι
Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1926 ονομαζόταν Δοβρά ή Ντοβρά
Η χρονολογία οικήσεως του χωριού είναι

άγνωστη. Πρώτη αναφορά γίνεται το 1380 ενώ τα
τείχη που σώζονται κοντά στο χωριό μαρτυρούν
την ύπαρξη οχυρωμένου κτηνοτροφικού οικισμού
στην περιοχή. Χτισμένο σε υψόμετρο 990 μέτρων,
σήμερα αποτελεί την έδρα του Δήμου Κεντρικού
Ζαγορίου.
Το 16ο και 17ο αιώνα αυξήθηκε σημαντικά, όταν οι
Ιστορικά Στοιχεία γειτονικοί οικισμοί διαλύθηκαν. Τον 19ο αιώνα η
Ντοβρά ήταν ένα πολύ μεγάλο και πλούσιο
κεφαλοχώρι.
Η αντιστασιακή δράση των κατοίκων, οδήγησε
τους Γερμανούς σε αντίποινα καίγοντας
ολοκληρωτικά το χωριό στις 15 Ιουλίου του 1943
με απολογισμό 115 καμένα σπίτια και 2 νεκρούς.
Μέχρι και σήμερα είναι ορατά τα σημάδια της
καταστροφής.
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Χάνι Καμτσίκα
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Μνημείο Ζαγορίσιας Γυναίκας (1940)
Ναός Αγίου Νικολάου (1778)
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου (1915)
Μονή Δοβράς ή Ασπραγγέλων (1580)
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 14-16 Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου
- 37 -
Δημοτικό Διαμέρισμα Αγίου Μηνά

Οικισμοί Άγιος Μηνάς
Απόσταση από Ιωάννινα -
Παλαιότερη Ονομασία Ερευνίκιο
Παραδοσιακός Οικισμός Ναι
Το χωριό Άγιος Μηνάς ιδρύθηκε γύρω στα 1750
μ.Χ. Η παράδοση αναφέρει ότι αυτός ο μεγάλος
οικισμός διαλύθηκε ύστερα από αιματηρή
σύγκρουση ανάμεσα στις οικογένειες των δύο
προκρίτων του χωριού, Σταμάτη και Γεραίνη.
Η σημερινή θέση του χωριού δεν είναι εκείνη του
μεγάλου οικισμού που βρισκόταν δυτικά του
κάστρου και γνώρισε σημαντική ακμή την
βυζαντινή εποχή. Ο Ι. Λαμπρίδης τοποθετεί εδώ
την βυζαντινή πόλη Ρευνίκο, φημισμένη για τον
πλούτο της που καταστράφηκε από τους
Τούρκους το 1385.
Το οχυρωμένο ύψωμα «Καστράκι» αποτελεί το
κέντρο γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε ο
οικισμός από τους ελληνιστικούς χρόνους.
Πιθανολογείται ότι η περιοχή χρησιμοποιούνταν
ως στρατόπεδο από τον βασιλιά της Ηπείρου
Πύρρο.
Κατά την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου η
περιοχή χρησιμοποιήθηκε για την άμυνα του
ελληνικού στρατού, ενώ το 1943 το χωριό κάηκε
από τους Γερμανούς.
Ερείπια Ακρόπολης Ελληνιστικών χρόνων
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Βυζαντινό κάστρο «Καστράκι»
Στρατόπεδο και οχυρό του Πύρρου
Εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου (19ου αιώνα)
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία του Αγ.Μηνά
Μονίδριο Ευαγγελίστριας (θέση Καστράκι)
Κτίριο ιδιοκτησίας Aδελφότητας Aγ. Mηνά και
Διατηρητέα Κτίρια
Σοφίας Mαλάμη
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 11 Νοεμβρίου: Μηνά Μεγαλομάρτυρος
- 38 -
25 Μαρτίου: Ευαγγελισμός της Θεοτόκου

Δημοτικό Διαμέρισμα Άνω Πεδινών

Οικισμοί Άνω Πεδινά
Μέχρι το 1634 ονομαζόταν Στούδενα και έπειτα
Παλαιότερη Ονομασία
Άνω Σουδενά
Το τοπωνύμιο «Σουδενά» προέρχεται από το
σλαβικό Studend που σημαίνει ψυχρός, ή από το
Στούντενα -stdena- Zdena, παρετυμολογία της
λέξης Σούδα.
Το χωριό είναι ήδη γνωστό από τη Βυζαντινή
Εποχή (η παλαιότερη γραπτή αναφορά του
ονόματος βρίσκεται στο χρυσόβουλο του
Ανδρονίκου Β' Παλαιολόγου του 1321). Επίσης και
το 1361 αναφέρεται στο χρυσόβουλο του Σέρβου
ηγεμόνα Συμεών, με το οποίο αναγνωρίζει στον
Ιωάννη Τσάφα Ουρσίνη την κατοχή εκτεταμένων
περιοχών στην Ήπειρο. Ωστόσο, είναι άγνωστο
πότε χτίστηκε αρχικά.
Από εδώ κατάγονται οι διδάσκαλοι του γένους
Νεόφυτος Δούκας και Νεόφυτος Δόττος καθώς
επίσης και ο ιατρός και συγγραφέας Ιωάννης
Λαμπρίδης.
Τους χρόνους της ακμής 18ο και 19ο αιώνα
κτίστηκαν αξιόλογα κτίρια και εθεωρείτο
«Πνευματική εστία» , που ξεκίνησε από την μονή
Ευαγγελιστρίας.
Στις 29-8-1944 το χωριό πυρπολήθηκε από τους
Γερμανούς με αποτέλεσμα να καταστραφούν 4
σπίτια.
Λαμπριάδειος Οικοκυρική Σχολή
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία
Βιβλιοθήκη Νεόφυτου Δούκα
Μονή Αγ.Παρασκευής
Γυναικεία Μονή της Ευαγγελίστριας (1793)
- 39 -
Ναός Αγ.Δημητρίου (19ος αι.)

Διατηρητέα χαρακτηρίζονται τα αρχικά εκάστοτε
κτίρια μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο τους καθώς
και τα στοιχεία αυτού όπως μάντρες, πεζούλια και
τοίχοι αντιστήριξης,
Επίσης χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα έξι κτίρια
και τρία αλώνια που βρίσκονται εκτός των ορίων
του οικισμού και καθορίζονται ειδικοί όροι και
περιορισμοί δόμησης αυτών.
24 Αυγούστου: Αγ. Κοσμά του Αιτωλού
25 Μαρτίου: Ευαγγελισμός της Θεοτόκου
Δημοτικό Διαμέρισμα Αρίστης

Οικισμοί Αρίστη, Βίκος
Υψόμετρο 650 μ. (Αρίστη) και 770μ. (Βίκος)
λ=20Ο40’14’’,99211 φ=39Ο55’53’’,82648 (Αρίστη)
λ=20Ο42’16’’,65234 φ=39Ο56’54’’,32713 (Βίκος)
Απόσταση από Ιωάννινα 50 χλμ (Αρίστη) και 53 χλμ (Βίκος)
Παλαιότερη Ονομασία Αρτσίστα και Βιτσικό
Η παράδοση αναφέρει ότι το χωριό κατοικήθηκε
από τους κατοίκους του Βόπατη, χωριού απέναντι
από την Αρίστη, οι οποίοι επειδή στην περιοχή της
έπεφταν βράχοι και σκότωναν ανθρώπους και
ζώα, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό
τους.
Επίσης οικογένειες από τον Άγιο Μηνά
μετακόμισαν στην Αρτσίστα. Οι κάτοικοί της
ταξίδευαν ως επί το πλείστον στη Σερβία. Οι
Ιστορικά Στοιχεία γυναίκες που έμεναν πίσω, εργάζονταν σκληρά
και πολλές φορές πάντρευαν τα ανήλικα παιδιά
τους.
Η περιοχή, όπου είναι κτισμένο το χωριό κατοικείτο
από τους προϊστορικούς χρόνους και ανήκει
στην ευρύτερη περιοχή των ιστορικών θέσεων,
«κλειδί», «καστράκι», μονή Σπηλιώτισας. Τον 17ο ,
18ο αιώνα αποτελούσε έναν από τους
μεγαλύτερους οικισμούς, με αξιόλογα κτίρια που
κτίστηκαν με χρήματα ευεργετών.
- 40 -
Το 1380 το χωριό οχυρώθηκε από τον Δεσπότη

της Ηπείρου για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους.
Ήταν από τα πρώτα χωριά στα οποία
συστάθηκαν σχολεία και από το δεύτερο μισό του
18ου αιώνα διατηρούσε αλληλοδιδακτικό, το 1895
ελληνικό ενώ από το 1900 και Παρθεναγωγείο.
Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 η
περιοχή αποτελεί την αμυντική γραμμή των
ελληνικών δυνάμεων και τα υψώματα του χωριού,
η περίφημη και οχυρωμένη Γκραμπάλα, στάθηκαν
απροσπέλαστα για τους Ιταλούς.
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι της Αρίστης
Μονή Παναγίας Σπηλαιώτισσας (1665)
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία Αγίου Τρύφωνα (στο Βίκο)
Ι. Ν. Κοίμησης Θεοτόκου (Παναγία Βίκου)
26-27 Ιουλίου: Αγ. Παρασκευής
29 Αυγούστου: Αγ. Κοσμά του Αιτωλού
Ζωοδόχου Πηγής
15 Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου (στο Βίκο)
Αρίστη (Πυκνοδομημένος συνεκτικός) Βίκος
Δομή Οικισμού
(Συνεκτικός)
Αρίστη Βίκος
Δημοτικό Διαμέρισμα Βίτσης

Οικισμοί Βίτσα
Το τοπωνύμιο Βίτσα προέρχεται από το σλαβικό
«bezati» που σημαίνει τρέχω, ρέω ορμητικά και την
κατάληξη -ica.
Στη θέση «Γενίτσαρη», ανάμεσα στις κοινοτικές
περιοχές Βίτσας και Μονοδενδρίου , υπάρχει ένας
από τους αρχαιότερους οικισμούς που έχουν
ανακαλυφθεί στη γύρω περιοχή. Είναι ένας μικρός
κτηνοτροφικός οικισμός με δύο παρακείμενα
- 41 -
νεκροταφεία, το Νότιο (151 τάφοι) και το Βόρειο

(26 τάφοι), με διάρκεια ζωής από τον 9ο-8ο π.Χ.
αιώνα ως τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ.
Στα χρόνια του Δεσποτάτου, το 1361, η Βεζίτσα με
χρυσόβουλο του Σέρβου Δεσπότη Συμεών
Παλαιολόγου, παραχωρήθηκε σαν τιμάριο στο
Δούκα Ιωάννη Τσάφα Ουρσίνο, όπως και τα Άνω
και Κάτω Σουδενά και το Τσερβάρι.
Οι δύο συνοικίες Βίτσας και Μονοδενδρίου
αποτελούσαν, πριν από την άλωση της Ηπείρου
από τους Τούρκους και μέχρι το 1753, μια
κοινότητα που ονομαζόταν Βεζίτσα και αργότερα
Βεΐτσα, Βίτσα και Βίτσες.
Το 1820 οι τρείς μαχαλάδες χωρίζονται σε
ξεχωριστές κοινότητες: στο Μονοδένδρι που
ονομαζόταν Άγιος Γεώργιος, η Άνω Βίτσα που
ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος και η Κάτω Βίτσα
που ονομαζόταν Κάτω Παναγία. Το 1919 η Άνω
και Κάτω Βίτσα ενώθηκαν σε μία κοινότητα, τη
Βίτσα.
Στις 27 Ιουλίου 1943 το χωριό πυρπολήθηκε από
τους κατακτητές με αποτέλεσμα την καταστροφή
τριών σπιτιών, ανάμεσα στα οποία ήταν και ένα
από τα καλύτερα αρχοντικά του Ζαγορίου, το
αρχοντικό των αδελφών Πανταζή γνωστό με το
όνομα Αρχοντικό «Βελογιάννη».
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Μίσιου
Προϊστορικός οικισμός των Μολοσσών (9ου-4ου
αι π.Χ)
Νεκροταφείο στη θέση Κλαδερα (9ου-4ου αι π.Χ)
Βριζοπούλειος Σχολή
Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία (1632)
Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (1720)
Ναός Αγίου Νικολάου (1612)
Ιερός Ναός των Ταξιαρχών (17ου αι.)
Οικία Θεοφάνη Σκεύη (19ος-20ος αι.)
Οικία Καραγιάννη Σπύρου (1885)
15-16 Αυγούστου: Παναγίας
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 26 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής
Εκδηλώσεις «Παπαζόγλεια» και ζιαφέτια
- 42 -
Δημοτικό Διαμέρισμα Δικορύφου

Οικισμοί Δικόρυφον
Παλαιότερη Ονομασία Τζουντήλα ή Τσ(ι)οντίλα ή Ζωνδήλα
Το χωριό αναφέρεται στο χρονικό της Βουτσάς το
1431, ημερομηνία κατά την οποία συνθηκολόγησε
με τους Τούρκους. Τότε το χωριό είχε 18 σπίτια και
ονομαζόταν Μικρή Τζοντίλα. Με την
συνθηκολόγηση απέσπασαν από τους τούρκους
τα προνόμια της αυτοτέλειας, της αυτοδιοίκησης,
της ελεύθερης θρησκευτικής λατρείας και την
απαγόρευση να εισέρχονται στην περιοχή Τούρκοι
χωρίς την άδεια των χωριανών. Σαν αντάλλαγμα
έδινε κάθε χρόνο για υπηρεσία στους
σουλτανικούς στάβλους της Κωνσταντινούπολης
38 άνδρες –τους βοϊνίκηδες – που αργότερα
αντικαταστάθηκαν από 1.800 άσπρα (τούρκικο
νόμισμα).
Με την υπηρεσία τους αυτή δημιούργησαν
ιδιαίτερες σχέσεις με τους Τούρκους μεγιστάνες και
μετά την αποστράτευσή τους ξανοίχτηκαν σε
εμπόριο και επιχειρήσεις στη Μ. Ασία, τη Ρωσία, τη
Ρουμανία, την Αίγυπτο. Ήταν κυρίως έμποροι,
κτηματίες και τραπεζίτες. Μερικοί εξασκούσαν το
επάγγελμα του πρακτικού γιατρού, του
Ιστορικά Στοιχεία «βικογιατρού».
Έξω από το χωριό και πάνω στο δρόμο που
πηγαίνει για τη Μανασσή, υπάρχει η περιοχή της
«Γκούβας». Είναι ένα αξιοπρόσεκτο και
χαρακτηριστικό μορφολογικό φαινόμενο. Υπάρχει
μια μικρή χαράδρα, όπου σχηματίζεται και
τετρασύλλαβη ηχώ. Δίπλα από τη χαράδρα αυτή
υπάρχει ένας απότομος και δύσβατος βράχος.
Στη μέση του υπάρχει μια τρύπα, κατοικία
αγριοπερίστερων και η παράδοση λέει ότι εκεί
μέσα οι κάτοικοι του χωριού αλλά και των γύρω
χωριών, έκρυβαν τα πολύτιμα υπάρχοντά τους
κατά τις επιδρομές ληστών και αρβανιτών.
Οι κάτοικοι της περιοχής πρώτοι στην Ελλάδα
αρχίζουν να φοράνε τα φράγκικα - τα ευρωπαϊκά
ρούχα. Η μόδα από την Ευρώπη περνούσε πρώτα
από το Ζαγόρι και μετά πήγαινε στην Αθήνα, ενώ
τα μεταξωτά υφάσματα και τα χρυσαφικά ήταν
πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των γυναικών.
Μάλιστα οι γυναίκες του χωριού ήταν από τις
πρώτες που έβγαλαν από τον προηγούμενο
αιώνα την παραδοσιακή στολή φορώντας δυτικά
- 43 -
ρούχα.
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Στάθη
Ναός του Αγίου Μηνά (1806)
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ναός Αϊ Γιάννη (3 χλμ έξω από το Δικόρυφο)
Μοναστήρι της Στούπαινας (1440)
29 Αυγούστου: Αγ. Ιωάννη
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 24 Μαΐου: Θρησκευτικές Εκδηλώσεις στο εξωκλήσι
του Αι Γιάννη
Δημοτικό Διαμέρισμα Διλόφου

Οικισμοί Δίλοφον
Μέχρι το 1920 ονομαζόταν Σομποτσέλι ή
Παλαιότερη Ονομασία
Σιοποτσέλ
Το τοπωνύμιο Σοποτσέλι προέρχεται από το
αρομουνικό spout, «ο σωλήνας από όπου
χύνεται το νερό μιας πηγής» και την αρομουνική
και ρουμανική υποκοριστική κατάληξη –el, και
σημαίνει «ο τόπος που έχει νερό». Μετονομάστηκε
σε Δίλοφο καθώς είναι κτισμένο πάνω σε δύο
λόφους.
Χτισμένο σε υψόμετρο 850 μέτρων, εδώ υπάρχει
το υψηλότερο σπίτι στην περιοχή του Ζαγορίου. Η
παράδοση αναφέρει ότι κάποια αρχοντοπούλα
από το κοντινό χωριό Κουκούλι παντρεύτηκε στο
Δίλοφο αλλά δεν μπορούσε να δει το χωριό της.
Ο πλούσιος άντρας της, μη μπορώντας να
βλέπει την γυναίκα του στεναχωρημένη, έβαλε να
χτίσουν το πανύψηλο σπίτι (13,5 μέτρα) για να
μπορεί να αγναντεύει το χωριό της.
Δεν είναι γνωστό πότε και από ποιους
συνοικίστηκε πρώτη φορά το χωριό. Ωστόσο,
υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν κατοικημένες
περιοχές στην γύρω του Διλόφου περιοχή. Μετά
- 44 -
την εισβολή των Σλάβων στην Ήπειρο (540 μ.Χ.)

οι κάτοικοι του χωριού Πιτούρνι, κατοίκησαν στην
περιφέρεια του Διλόφου. Από αυτούς πήρε και
την ονομασία Σοποτσέλι (Υδρότοπος).
Αργότερα από τους Σλάβους ονομάστηκε
Ζλάροβον, κοντινό χωριό, το οποίο και αυτό
διαλύθηκε και οι κάτοικοί του συγχωνεύτηκαν στο
Σοποτσέλι. Δεν αναφέρεται η χρονολογία
συμπτύξεως. Πιθανόν το 1583, μετά από
Τουρκικές ενέργειες.
Γεφύρι του Αγίου Μηνά
Γεφύρι του Αρκούδα
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι Νούτσου ή Κόκορου
Τετραώροφος πύργος οικογένειας Μακροπούλου
Τριώροφο Αρχοντικό Λουμίδη
Μεγάλη Σχολή του Ι. Αναγνωστόπουλου
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία (Αρρεναγωγείο – Δημοτικό Σχολείο), ιδρύθηκε το
1855
Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (1850)
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Βυζαντινή μονή της Αγίας Παρασκευής (1413-
1414)
15-16 Αυγούστου: Παναγίας
26 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής
Δημοτικό Διαμέρισμα Διποτάμου

Οικισμοί Διπόταμον
Παλαιότερη Ονομασία Στολοβό
Το τοπωνύμιο Στολοβό, προέρχεται από το
σλαβικό stolb = κάθισμα, θρόνος και ιδιαίτερα
από τη χρήση της λέξης ως γεωγραφικού όρου,
Ιστορικά Στοιχεία που δηλώνει «περιοχή επίπεδη σαν τραπέζι», και
την κατάληξη –ovb. Η επίσημη ονομασία του
οφείλεται στη γεωγραφική του θέση καθώς είναι
κτισμένο σε υψόμετρο 840 μέτρων, ανάμεσα από
- 45 -
δύο παραπόταμοςα του Ζαγορίτικου ποταμού.

Η ίδρυση του χωριού χρονολογείται πριν από
πολλούς αιώνες –από τον 14ο αιώνα- και ήταν
στην αρχή ένας μικρός οικισμός. Ανάμεσα στο
Στολοβό και την Καλουτά έχουν βρεθεί ερείπια
ρωμαϊκού φρουρίου και μια επιγραφή στα
λατινικά: ANTONINUS SALVE, ίσως το όνομα του
φρούραρχου.
Το χωριό μεγάλωσε αρκετά το έτος 1668 όταν
συγκεντρώθηκαν σε αυτό και οι κάτοικοι των
γύρω διαλυθέντων ή ερημωθέντων οικισμών
Σέλιο, Νιρέντζα, και Σταυρός. Αιτία της
εγκατάλειψης των οικισμών αυτών, ήταν η
επιδημική αρρώστια πανώλη, που τότε
αποδεκάτισε τον πληθυσμό του Ζαγορίου.
Οι Γερμανοί βομβάρδισαν το Διπόταμο, χωρίς να
προκληθούν ζημιές.
Γεφύρι στο Μουσιοβό
Γεφύρι του μύλου
Εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου
Ι. Ν. Κοίμησης Θεοτόκου
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 15-16 Αυγούστου: Παναγίας
Δημοτικό Διαμέρισμα Ελάτης

Οικισμοί Ελάτη
Παλαιότερη Ονομασία Μπούλτση
Το τοπωνύμιο πρέπει να θεωρηθεί κυριώνυμο από
το επώνυμο Μπούλτσης, οικογένειας των
Ιωαννίνων. Το επώνυμο Μπούλτσης, προέρχεται
Ιστορικά Στοιχεία από το αλβανικό bulci-a που σημαίνει το μαλακό
μέρος του μάγουλου, από τα μήλα ως το σαγόνι
– αυτός που παίρνει τόση τροφή όση χωράει το
στόμα. Το σημερινό του όνομα οφείλετε στα
- 46 -
αυτοφυή της έλατα.

Το χωριό κατοικήθηκε περίπου το 1620 από
οικογένειες βοσκών από το χωριό Γαβρισιοί και
την Πετσάλη, που είχαν για αρχηγό κάποιο
μεγαλοκτηματία και αρχιτσέλιγκα που λεγόταν
Μπούλτσης. Στα μέσα του 18ου αιώνα
συνοικίστηκαν στη σημερινή θέση του χωριού.
Προσχώρησαν στο Βοϊνίκο και έδιναν 18
Βοϊνίκηδες και αργότερα 100 άσπρα (τουρκικό
νόμισμα). Η πλούσια βλάστηση τους έδωσε τη
δυνατότητα να ασχοληθούν με την ξυλουργική,
γνωστοί ως «ματεράδες».
Ο αρχηγός τους, ονόματι Καρακώστας, είχε
μεγάλη επιρροή στον Αλή Πασά και μόνο σε
αυτούς επιτρεπόταν να βγαίνουν νύχτα από το
Κάστρο των Ιωαννίνων. Αργότερα έγιναν
έμποροι κυρίως ξυλέμποροι, με επιχειρήσεις στα
Γιάννενα και αλλού. Πολλοί ξενιτεύτηκαν στην
Μακεδονία, Θράκη, Ρουμανία, Ρωσία.
Τον 18ο και 19ο αιώνα το χωριό ακμάζει. Χτίζονται
αρχοντικά και εκκλησίες. Λειτούργησαν τρία
σχολεία, Δημοτικό Σχολαρχείο και Παρθεναγωγείο.
Το Δημοτικό και το Σχολαρχείο συστεγάζονταν σε
κτίριο που σήμερα δεν υπάρχει. Δημοτικό υπήρχε
πριν το 1840,αλλά πιο οργανωμένο και πλήρες
έγινε κατά τα έτη 1852-1858.
Λόγω των εύπορων κατοίκων του, το χωριό
αποτέλεσε έναν από τους βασικούς στόχους των
ληστών που λυμαίνονταν την ευρύτερη περιοχή
μετά την άρση των προνομίων που είχαν
εξασφαλιστεί από τους Τούρκους.
Στις 15 Ιουλίου 1943 το χωριό παραδόθηκε στις
φλόγες από τους Γερμανούς με αποτέλεσμα 56
σπίτια να καούν.
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Μύλου
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία Αγίου Γεωργίου (1806)
Διατηρητέα Κτίρια Οικία Γιαννακόπουλου Αλεξ. (19ος αιων.)
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Αγίου Πνεύματος
- 47 -
Δημοτικό Διαμέρισμα Ελαφότοπου

Οικισμοί Ελαφότοπος, Καλύβια
λ=20Ο41’12’’,04865 φ=39Ο53’53’’,05410
(Ελαφότοπος)
λ=20Ο38’52’’,11172 φ=39Ο54’15’’,26071 (Καλύβια)

Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1928 ονομαζόταν Τσερβάρι
Το τοπωνύμιο προέρχεται από το αρομουνικό
terbu που σημαίνει ελάφι (λατινικά cervus) και την
αρομουνική και ρουμανική περιεκτική κατάληξη –
arie, η οποία συνάπτεται ιδιαίτερα με θέματα
λέξεων που δηλώνουν ζώα.
Το Τσερβάρι, κτισμένο στα 1150 μέτρα,
αποτελούνταν από δυο οικισμούς: το μικρό
Τσερβάρι που κατοικήθηκε γύρω στα 1150 μ.Χ. και
το μεγάλο Τσερβάρι που κατοικήθηκε γύρω στα
1200. Στα 1538 με απόφαση της Πύλης
συνενώθηκαν σε μια κοινότητα, την κοινότητα
Τσερβαρίου που μετονομάστηκε σε Ελαφότοπος.
Το 1856 είχε 1330 κατοίκους, περισσότερους από
όλα τα χωριά.
Ιστορικά Στοιχεία Στους πρόποδες του λόφου «Κονίσματα»,
βρέθηκαν τέσσερις κιβωτιόσχημοι τάφοι με
κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά που
δείχνουν πολιτιστικά στοιχεία από τον Μυκηναϊκό
νότο. Ήταν ορθογώνιοι , κατασκευασμένοι από
όρθιες πλάκες ασβεστόλιθου και με όμοιες πλάκες
στρωμένες στο δάπεδο. Εκτός από έναν , όλοι
βρέθηκαν ακάλυπτοι και ανασκαμμένοι. Τα
κτερίσματα μαρτυρούν ταφή ατόμων
διαφορετικής ηλικίας και ίσως διαφορετικού
φύλου.
Επίσης, στα βορειοδυτικά του χωριού σώζεται
οχυρωμένος οικισμός που έχει χρονολογηθεί
γύρω στο 300 π.Χ. και πρόκειται πιθανώς για
κτηνοτροφικό οικισμό των Μολοσσών.
Μουσείο Παραδοσιακών Επαγγελμάτων-
Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ελαφότοπου
(1993)
Τάφοι με κοσμήματα και όπλα (περίπου 1200πΧ)
στην κοιλάδα ανάμεσα στον Ελαφότοπο και τα
Κάτω Πεδινά
Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου
Ι. Ν. Αγ. Νικολάου (Καλύβια)
Αρχοντικό του Κιτσία
Πρώην Δημοτικό Σχολείο
- 48 -
Αρχοντικό ιδιοκτησίας Θ. Καίσαρη

6-7 Αυγούστου: Σωτήρος
20 Μαΐου
Ελαφότοπος
Καλύβια
Δημοτικό Διαμέρισμα Καλουτά

Οικισμοί Καλουτάς
Παλαιότερη Ονομασία Καλωτάς
Το όνομα Καλωτά είναι κυριώνυμο και προέρχεται
από το Σλαβικό προσωνύμιο kalcota- Κald που
σημαίνει μαύρος και την σλαβική κατάληξη ota. Το
χωριό πήρε το όνομά του από την οικογένεια
Καλωτά, η οποία φεύγοντας από τα Γιάννενα
εγκαταστάθηκε εκεί το 1540. Η προφορική
παράδοση αναφέρει, δύο αδέλφια από την
οικογένεια Καλωτά, από τα οποία το ένα
εγκαταστάθηκε εκεί και ίδρυσε το ομώνυμο χωριό,
ενώ το άλλο ίδρυσε τον παλιό συνοικισμό,
Κιουτσούκ Καλωτά, κοντά στο χωριό Γρεβενίτι.
Σύμφωνα με την παράδοση ο Καλωτάς μετέφερε
τους κατοίκους του χωριού Βουρλιάδων και τους
εγκατέστησε στην περιοχή του σημερινού χωριού
στο οποίο έδωσε και το όνομά του. Άλλη
προφορική παράδοση αναφέρει πως το χωριό
- 49 -
ίδρυσαν κάτοικοι από το παλιό χωριό Βισοκκό , το

οποίο αναφέρεται και στη συνθηκολόγηση από
τους Τούρκους.
Το χωριό γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή του την
περίοδο του Αλή Πασά, μεταξύ των ετών 1780 –
1825. Από την Καλωτά καταγόταν και ο
ξακουστός Ρόβας με το περίφημο καραβάνι του.
Ξεκινούσε από την Ντοβρά και έφτανε στη Βλαχιά
όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι.
Στις 23 Οκτωβρίου 1943 το χωριό καίγεται από
τους Γερμανούς με αποτέλεσμα να καούν 70
σπίτια.
Γεφύρι στη Βρύση του Δεσπότη
Γεφύρι στους Βαενάδες
Γεφύρι του Μύλου
Βρύση του Δεσπότη
Μονή Βισσικού ή Βισοκού
Ι. Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
5-7 Αυγούστου: Σωτήρος
14 Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου
Δημοτικό Διαμέρισμα Κάτω Πεδινών

Οικισμοί Κάτω Πεδινά
Παλαιότερη Ονομασία Κάτω Σουδενά
Το τοπωνύμιο «Σουδενά» προέρχεται από το
σλαβικό Studend που σημαίνει ψυχρός, ή από το
Στούντενα -stdena- Zdena, παρετυμολογία της
λέξης Σούδα.
Ιστορικά Στοιχεία Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό μεγάλωσε
από τη συγκέντρωση σε αυτό των γύρω χωριών,
του Καραπουλίου, και κυρίως του Σμολιάσου το
οποίο διαλύθηκε γιατί εμφανίστηκαν «φλογεροί
δαίμονες».
- 50 -
Στις θέσεις «Γκορτζιά» και «Λακκιά Σπανού»

υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα τάφων του
11ου – 12ου αιώνα. Τα ευρήματα φυλάσσονται
στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Βρίσκονται
στις παρυφές αγροτικού δρόμου που ονομάζεται
«βασιλικόδρομος» (δρόμος που συνέδεε την
Ήπειρο με την Θεσσαλία).
Κατά τον 14ο αιώνα η περιοχή οχυρώθηκε για να
προστατευθεί από τις επιδρομές των Τούρκων και
των Αλβανών. Οι κάτοικοί του κατά τον 15ο
αιώνα, μεταναστεύουν μαζί με κατοίκους των Άνω
Σουδενών στα Καλάβρυτα Αχαίας, εξαιτίας
επεισοδίων με κάποιο Τούρκο Αξιωματικό.
Στις 29 Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί πυρπόλησαν
το χωριό καίγοντας 8 σπίτια.
Τάφοι με κοσμήματα και όπλα (περίπου 1200πΧ)
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία στην κοιλάδα ανάμεσα στον Ελαφότοπο και τα
Κάτω Πεδινά
Ενοριακή εκκλησία Αγ. Αθανασίου (1704)
Ναός των Ταξιαρχών (1612)
Διώροφη κατοικία του1840-1860
Συγκρότημα συνολικά 43 καλυβών και αλωνιών
Διατηρητέα Κτίρια μαζί με το φυσικό περιβάλλοντα χώρο τους, που
βρίσκονται στην εκτός ορίων περιοχή των Κάτω
Πεδινών.
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 29 Αυγούστου: Αγ. Ιωάννη
Δημοτικό Διαμέρισμα Μανασσή

Οικισμοί Μανασσής
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20ΟO49’06’’,54927 φ=39Ο47’17’’,22225
Δεν είναι γνωστό από πού έχει ονομαστεί το χωριό
ούτε από ποιους και πότε κτίστηκε. Το τοπωνύμιο
πρέπει να θεωρείται κυριώνυμο από το επώνυμο
Μανασσής. Ήδη από το 1431 η Μανασσή
- 51 -
αναφέρεται ανάμεσα στα 14 χωριά που είχαν

συνθηκολόγηση με τους Τούρκους.
Η ακμή του χωριού συμπίπτει με τα χρόνια της
εξουσίας του Αλή Πασά. Οι Μανασσιώτες
ταξίδευαν στη Ρουμανία και ο πλούτος έμπαινε
στο χωριό άφθονος. Ήταν χωριό φημισμένο για
τα αρχοντόσπιτά του , για το ωραίο του κρασί
αλλά κυρίως για τους γλεντζέδες κατοίκους του.
Για τον πλούτο του αυτό χτυπήθηκε πολύ από
τους ληστές.
Στα μέσα του περασμένου αιώνα είχε 400
κατοίκους και 2 σχολεία. Κάηκε στις 23 Οκτώβρη
1943 από τους Γερμανούς. Σώθηκε μόνο ένα σπίτι
και η Εκκλησία. Στην περίοδο του εμφυλίου
πολέμου μερικές οικογένειες έφυγαν από το χωριό
και εγκαταστάθηκαν σε χώρες της Ανατολικής
Ευρώπης.
Γεφύρι στο Λάκκο τ' Τσιουλού
Γεφύρι του Ματσόπουλου
Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ενοριακός ναός του Αγίου Γεωργίου (1780)
20-21: Ιουλίου Προφήτη Ηλία
Αγίου Γεωργίου
Δημοτικό Διαμέρισμα Μεσοβουνίου

Οικισμοί Μεσοβούνιον
Η σημερινή θέση του χωριού δεν δικαιολογεί αυτή
την ονομασία, αφού δε βρίσκεται ανάμεσα σε
βουνά. Μεταφέρθηκε στη θέση αυτή με της
Ιστορικά Στοιχεία κατοίκους του, από την παλαιά του, περιοχή κοντά
στο εικόνισμα του Αγίου Χαραλάμπους,
πραγματικά ανάμεσα στα βουνά.
Είναι άγνωστο πότε ακριβώς ιδρύθηκε το χωριό
- 52 -
αυτό. Προϋπήρχε πάντως του ερχομού των

Τούρκων. Στην σημερινή του θέση μεταφέρθηκε
της αρχές του 16ου αιώνα. Μέχρι τότε βρισκόταν
στην τοποθεσία «Παλιοχώρι».
Στα τέλη του 17ου αιώνα οι Τουρκαλβανοί της
Καραμουρατιάς απέσπασαν με τη βία την ακίνητη
περιουσία των χωριών Αγίου Μηνά και
Μεσοβουνίου. Οι κάτοικοι των χωριών αυτών
μετοίκησαν οριστικά. Οι Τουρκαλβανοί πούλησαν
τα χωράφια του Μεσοβουνίου στον ηγούμενο της
Μονής των Ραβενίων, Δανιήλ.
Ο ηγούμενος Δανιήλ εγκατέστησε στην περιοχή
Μεσοβουνίου οικογένειες κοντινών περιοχών, το
έτος 1745. Το έτος αυτό θεωρείται και η
χρονολογία ίδρυσης του σημερινού χωριού. Γύρω
στα1750 ο ηγούμενος της μονής Αρτσίστας
Δαμιανός έφερε ζευγίτες για να καλλιεργήσουν τα
χωράφια, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εκεί μόνιμα.
Οι κάτοικοί του δεν ταξίδευαν και το χωριό δεν είχε
την εξέλιξη των άλλων. Μέχρι το 1860 δεν υπήρχε
εκκλησία, ενώ υπήρχε μόνο
γραμματοδιδασκαλείο-2 τάξεις- όπου διδάσκονταν
ανάγνωση και γραφή και οι στοιχειώδεις
μαθηματικές πράξεις.
Το 1885 ιδρύεται δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις. Την
ίδια εποχή ο πληθυσμός ανέρχεται σε 140 άτομα.
Το 1940 με τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο
εγκαταλείπεται και λεηλατείται από του Ιταλούς.
Στον κοντινό λόφο βρίσκεται το νεκροταφείο του
Ιστορικά Μνημεία – Μουσεία
ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-1
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου
15-16 Αυγούστου
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια
10 Φεβρουαρίου
Δημοτικό Διαμέρισμα Μονοδενδρίου

Οικισμοί Μονοδένδριον
- 53 -

Κατά τον Δημήτριο Σάρρο η ονομασία του χωριού
προέρχεται «εκ κολοσσιαίου δένδρου (ελάτης)
υψουμένου παρά την άλλοτε Μονήν του Αγίου
Μηνά, βληθέντος από κεραυνού και σωζόμενου
μέχρι το 1840».
Το Μονοδένδρι στην αρχή αποτελούσε μαζί με τη
Βίτσα μια κοινότητα με το όνομα Βεζίτσα, όνομα
που διατήρησε μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα. Η
κοινότητα ήταν διαιρεμένη σε τρεις μαχαλάδες: το
Μονοδένδρι που ονομαζόταν Άγιος Γεώργιος, η
Άνω Βίτσα που ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος και η
Κάτω Βίτσα που ονομαζόταν Κάτω Παναγία. Το
1820 η μια κοινότητα διαχωρίζεται σε δύο: το
Μονοδένδρι και τη Βίτσα.
Στην περιοχή έδρασε ο Κατσαντώνης (τέλη του
18ου και αρχές του 19ου αιώνα), που πολέμησε τον
Αλή Πασσά με όλα τα μέσα που διέθετε, αφού εξ’
Ιστορικά Στοιχεία αιτίας του έχασε την οικογένεια και την περιουσία
του. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο Κατσαντώνης είχε
το λημέρι του στο μοναστήρι της Αγίας
Παρασκευής, στο Μονοδένδρι.
Από το Μονοδένδρι κατάγονται οι εθνικοί
ευεργέτες Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης οι οποίοι
ίδρυσαν «Κοινή Σχολή των Ελληνικών
Μαθημάτων» στο Μονοδένδρι και 9 χρόνια μετά,
το 1944, γίνονται τα εγκαίνια της Ριζάριου
Εκκλησιαστικής Σχολής στην Αθήνα. Σήμερα,
λειτουργεί στο χωριό η Ριζάριος Χειροτεχνική
Σχολή, το Εκθεσιακό Κέντρο της Ριζαρίου σχολής
όπου φιλοξενούνται εκθέσεις Ελλήνων και ξένων
καλλιτεχνών καθώς της και το υπαίθριο θέατρο
στο οποίο γίνονται παραστάσεις και συναυλίες
κάθε καλοκαίρι.
Της 27 Ιουλίου 1943 οι Γερμανοί έκαψαν ένα σπίτι
στο χωριό.
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Στέρνα του Λαδιά (1850),
Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο (1900)
Ιστορικά Μνημεία – Μουσεία Ριζάρειος Χειροτεχνική Σχολή Μονοδενδρίου
(1979)
Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία (1632)
Ναός Αγ. Μηνά (αρχές 17ου αι.)
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Ναός του Αγ. Αθανασίου (1804)
Μονή της Αγ. Παρασκευής (1413-1414)
Ναός του Αγίου Γεωργίου
Κτίριο Μ. Θεμελή
Διατηρητέα Κτίρια Αρχοντικό Πανταζή
Αρχοντικό Ταρσίτσας Μακριγιάννη
- 54 -
Διώροφο λιθόκτιστο κτίριο

25-27 Ιουλίου: Αγ. Παρασκευής
15 Αυγούστου: πανηγύρι της Παναγιάς
Δήμος Τύμφης
Δημοτικό Διαμέρισμα Τσεπελόβου

Οικισμοί Τσεπέλοβον
Είναι γνωστό από το 16ο αιώνα. Υπήρξε το
διοικητικό κέντρο του Ζαγορίου από τον 18ο αιώνα
και άκμασε εμπορικά κατά τα οθωμανικά χρόνια
ιδιαίτερα λόγω του εμπορίου ξυλείας. Στο χωριό
κατέφυγαν πριν την πτώση του Αλή Πασά και το
ξέσπασμα της Επανάστασης (1820) ο Γιαννιώτης
ποιητής Ιωάννης Βηλαράς και ο δάσκαλος του
Γένους Αθανάσιος Ψαλίδας και συγκρότησαν
κεντρική επαναστατική οργάνωση που ανέλαβε
την καθοδήγηση του Αγώνα κατά την πρώτη του
φάση. Ο Α. Ψαλίδας, μάλιστα δίδαξε για μικρό
χρονικό διάστημα στο σχολείο του χωριού
Γεφύρι του Κονόμου
Γεφύρι του Χάτσιου
Παλιογέφυρο
Γέφυρα Βίκου στο Στόμιο
Ιστορικά Μνημεία – Μουσεία Όχι
Μονή Αγ. Ιωάννη Ρογκοβού (1028), εκκλησία των
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Αγ. Αποστόλων, Ναός του Αγ. Νικολάου (18ος αι.),
Ι.Ναός κάτω Παναγιάς
Οικία Αγγελικής Νάου
Οικία Αδελφών Αποστόλου Βαγγελή (πρώην
Παπάζογλου)
Οικία Αδελφών Αποστόλου Καψάλη
Οικία Αδελφών Γεωργίου Δούβαλα (πρώην
Δώρη)
- 55 -
Οικία Αδελφών Κουμπή (πρώην Καρανάσιου)

Οικία Αδελφών Πέτρου Κουμπή (πρώην Σιόμπολα)
Οικία Αδελφών Φερεντίνου (πρώην Βουλιώτη)
Οικία Αικατερίνης Καπεράκη (πρώην Ρέσσου)
Οικία Αριστούλλας Παπάζογλου (πρώην
Μπέλλου)
Οικία Βασιλικής Γιαννακού
Οικία Δημοσθένους Σιάρκα
Οικία Ελένης Παναγιώτου Βούρβου (πρώην
Κέντρου)
Οικία Ευφροσύνης Βαξίμα
Οικία Ευφροσύνης Ιωαννίδου (πρώην Λιάπη)
Οικία Ιωάννου Κέντρου
Οικία Μιλτιάδου Τσουμάνη (πρώην Κοντοφώτη)
Οικία Παύλου Γιαννάκη (πρώην Τσιάπη)
Οικία Πελαγίας Γερασίμου (πρώην Δαλέση)
Οικία Τερψιχόρης Δεληγιάννη
Οικία Χρήστου Βλαχοπούλου
24 Ιουνίου: πανηγύρι του Ιωάννου Προδρόμου
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια 15 Αυγούστου: 3ήμερο πανηγύρι Κοιμήσεως
Θεοτόκου
Δημοτικό Διαμέρισμα Βραδέτου

Οικισμοί Βραδέτον
Το Βραδέτο κατοικήθηκε της αρχές του 17ου αιώνα
(1616) από κτηνοτρόφους που ήρθαν από τον
Ιστορικά Στοιχεία διαλυθέντα οικισμό Νούκα Σκαμνελίου. Η σκάλα
του Βραδέτου μέχρι το 1973 αποτελούσε τον
μοναδικό δρόμο πρόσβασης για το Βραδέτο.
Σκάλα του Βραδέτου – 1.100 πέτρινα σκαλοπάτια
με 39 στροφές, σε μονοπάτι που οδηγεί από το
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Βραδέτο στο Καπέσοβο
Βραδετινό Γεφύρι
Δύο γεφύρια μεταξύ Βραδέτου και Καπεσόβου
- 56 -
(χαρακτηρισμένα ως ιστορικά διατηρητέα

μνημεία)
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Εκκλησία της Γέννησης της Παναγίας
8 Σεπτέμβρη: πανηγύρι των Γενεθλίων της
Θεοτόκου
Δημοτικό Διαμέρισμα Βρυσοχωρίου

Οικισμοί Βρυσοχώριον
Παλαιότερη Ονομασία Έως το 1927 ονομαζόταν Λεσινίτσα
Από της αρχές του 18ου και το 19ο αιώνα το χωριό
παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη και οικονομική
ακμή που συνεχίστηκε ως και της αρχές του 20ου
αιώνα και αριθμούσε σταθερά πάνω από 1600
κατοίκους, που σε ορισμένες χρονικές περιόδους
έφτασαν και της 1800.
Ξεκίνησε τότε ένα μεταναστευτικό ρεύμα με
προορισμό μέρη περισσότερο εύφορα και
φιλόξενα, της την Κωνσταντινούπολη, την
Ανατολική Θράκη κλπ. Και οι Βρυσοχωρίτες
ασχολήθηκαν κατά κύριο λόγο με το εμπόριο και
Ιστορικά Στοιχεία της επιχειρήσεις. Με χρήματα που έστελναν και την
προσωπική εργασία των κατοίκων, κτίστηκαν και
συντηρήθηκαν εκκλησίες και πέτρινα γεφύρια,
στρώθηκαν καλντερίμια, λειτούργησαν σχολεία
και έγιναν πολλά κοινωφελή έργα.
Το 1940, το Βρυσοχώρι είχε μεταβληθεί σε
νευραλγικό κέντρο των ελληνικών δυνάμεων που
μάχονταν κατά των Ιταλών. Τα γεγονότα εκείνης
της δεκαετίας έπληξαν το Βρυσοχώρι και το χωριό
κινδύνευσε με ολοκληρωτική καταστροφή, αφού
κάηκε δύο φορές από της Γερμανούς και μία στον
εμφύλιο.
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι της Κουίτσας
- 57 -
Γεφύρι της Σκαρβένας

Γεφύρι του Γκαράνη
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους (1819)
26 Ιουλίου Αγίας Παρασκευής
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια 19 Αυγούστου: Γιορτή πίτας
Αγ. Τριάδα
Δημοτικό Διαμέρισμα Ηλιοχωρίου

Οικισμοί Ηλιοχώριον
Παλαιότερη Ονομασία Ντομπρίνοβο
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Πέτσιου
Εκκλησία Αγ. Νικολάου (1850)
Εκκλησίες – Ιερές Μονές
Μονή Δοβρίνοβου
20 Ιουλίου: Προφήτη Ηλία
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια 15 Αυγούστου: εκδηλώσεις, αντάμωμα των
απανταχού Ηλιοχωριτών
Δημοτικό Διαμέρισμα Καπεσόβου
- 58 -
Οικισμοί Καπέσοβον
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20Ο 46’45’’,96637 φ=39Ο53’09’’,48561
Ναι και είναι χαρακτηρισμένος ως ιστορικό και
Παραδοσιακός Οικισμός
τοπίου ιδιαίτερου φυσικού κάλλους
Τον 17ο και 18ο αιώνα πολλοί Καπεσοβίτες
διακρίθηκαν ως αγιογράφοι (μπογάδες στην
τοπική διάλεκτο) και ξυλογλύπτες και της από της
εκκλησίες του Ζαγορίου και γενικότερα της
Ηπείρου διακοσμήθηκαν από έργα εντόπιων
Ιστορικά Στοιχεία τεχνιτών. Από το χωριό κατάγονται και οι
ευεργέτες Κωνσταντίνος και Παύλος Πασχάλης, οι
οποίοι ίδρυσαν με δικές της δαπάνες την
Πασχάλειο σχολή (ιδρύθηκε το 1861), όπου
φιλοξενεί σήμερα ένα από τα τρία πρωτότυπα
έντυπα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου.
Γεφύρι στον ποταμό Βοϊδομάτη
Δύο γεφύρια μεταξύ Βραδέτου και Καπεσόβου
Και τα τρία γεφύρια είναι χαρακτηρισμένα ως
ιστορικά διατηρητέα μνημεία
Λαογραφικό Μουσείο στην Πασχάλειο Σχολή
Βιβλιοθήκη
Πολιτιστικό Κέντρο
Ίχνη από αρχαίο τείχος γύρω από το χωριό
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1793)
Εκκλησίες – Ιερές Μονές
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Η οικία της «Ολγας Φίλιδη» ιδ. Αλίκης Λένη, έχει
Διατηρητέα Κτίρια χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και
έργο τέχνης
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια 20 Ιουλίου: Προφήτη Ηλία
Δημοτικό Διαμέρισμα Κήπων

Οικισμοί Κήποι
Παλαιότερη Ονομασία Μπάγια
- 59 -

Ο οικισμός είναι γνωστός από το 1431. Παλιότερα
υπήρξε η πρωτεύουσα του Ζαγορίου.
Γεφύρι στο λάκκο του Γερομνιού
Γεφύρι στο Μυρίσι
Γέφυρα Λαζαρίδη
Γέφυρα στη θέση Άγιος
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γέφυρα Ντόβρης στον ποταμό Βοϊδομάτη
Γεφύρι του Μύλου
Γέφυρα Καλογήρου
Γεφύρι του Πετσιώνη
Νερόμυλος
Ιστορικά Μνημεία – Μουσεία Λαογραφικό μουσείο Αγάπιου Τόλη
Εκκλησία Αγ. Παρασκευής
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Εκκλησία Αγ. Νικολάου
Μοναστήρι της Παναγιάς
Το αρχοντικό «Σπίτι του Αρτέμη» ιδιοκτησίας Μίνας
Βλαχοπούλου έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό
Διατηρητέα Κτίρια διατηρητέο μνημείο και το αρχοντικό ιδ.
Ευαγγελίας Δέρβα είναι χαρακτηρισμένο ως έργο
τέχνης
6 Αυγούστου: πανηγύρι της Μεταμόρφωσης του
Σωτήρος
Θεοτόκου
Δημοτικό Διαμέρισμα Κουκκουλίου

Οικισμοί Κουκκούλιον
Ιστορικά Στοιχεία Ο οικισμός πρωτοκατοικήθηκε γύρω στο 1430
Γεφύρι του Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη
Καλογερικό γεφύρι ή γεφύρι του Πλακίδα
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Κόκκορου
Γέφυρα Μίσιου στον ποταμό Βοϊδομάτη
Βρύση του Ζεντέλη,
- 60 -
Μουσείο – Πνευματικό Κέντρο Κ. Λαζαρίδη με

φυτά και βότανα της χλωρίδας του Βίκου
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Ιερός Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (1788)
Δημοτικό Σχολείο (19ος αι.)
Οικία Αστερινού Κοκκόρου (1835)
Διατηρητέα Κτίρια Οικία Πλακίδα (1835)
Οικία Γρηγόρη Κοκκόρου (1893)
Κτιριακό Σύνολο
15 Αυγούστου: πανηγύρι Κοιμήσεως Θεοτόκου
Ζωοδόχου Πηγής
Δημοτικό Διαμέρισμα Λαΐστης

Οικισμοί Λαΐστα
Χρονολογείται από το 1580. Κατά τον 18ο και 19ο
αιώνα αποτελούσε την μοναδική κωμόπολη του
Ζαγορίου. Υπέστη της ολοκληρωτική καταστροφή
την περίοδο της Κατοχής από της Γερμανούς.
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Εκκλησία των Ταξιαρχών (1778)
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια 15 Αυγούστου: πανηγύρι Κοιμήσεως Θεοτόκου
- 61 -
Δημοτικό Διαμέρισμα Λεπτοκαρυάς

Οικισμοί Λεπτοκαρυά
Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1927 ονομαζόταν Λιασκοβέτσι
Το όνομα Λεπτοκαρυά δόθηκε χάρη στις άγριες
λεπτοκαρυές που υπάρχουν στην περιοχή.
Ιστορικά Στοιχεία Η Λεπτοκαρυά έχει καεί δυο φορές στο παρελθόν:
το 1912 από της Τούρκους και το 1943 από της
Γερμανούς.
Γεφύρι βορειοανατολικά των Τριών Βρύσεων
Γεφύρι στα Σλίβα
Γεφύρι στις Μπεούτες
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στο Λάκκο Τσιούλας
Γεφύρι στο Λάκκο Ρωμιάς ή στις Μιάσες
Γεφύρι στον Ποταμό
Γεφύρι του Τσάμη
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Όχι
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια 26 Ιουλίου: πανηγύρι Αγ. Παρασκευής
Δημοτικό Διαμέρισμα Νεγάδων

Οικισμοί Νεγάδες
Ο οικισμός των Νεγάδων είναι γνωστός από το
1312. ατά την περίοδο της Οθωμανικής
Ιστορικά Στοιχεία Αυτοκρατορίας, ανέδειξε ευεργέτες, οι οποίοι
αναδείχθηκαν και έκαναν περιουσία στη Ρωσία,
την Αυστρία και τη Μολδοβλαχία.
Γεφύρι στα Ριζιανά
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στη βρύση Βαλαδημέρη
Γεφύρι στην Κάτω Βρύση
- 62 -
Γεφύρι στον ΄γιο.

Τρισύνθετη εκκλησία αφιερωμένη της: Αγ. Τριάδα,
Εκκλησίες – Ιερές Μονές Αγ. Γεώργιο και Αγ. Δημήτριο (18ος αι.)
Εκκλησία της Παναγίας
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις – Πανηγύρια Αγίου Πνεύματος
Δημοτικό Διαμέρισμα Σκαμνελλίου

Οικισμοί Σκαμνέλλιον
Ο οικισμός είναι γνωστός από τους
προϊστορικούς χρόνους, και αυτό μαρτυρούν τα
ερείπια των πελασγικών τειχών που βρίσκονται σε
κοντινή απόσταση.
Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής το
χωριό πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς
Γεφύρι στο Λιντζέτο
Γεφύρι του κυρ-Αλέξη
Γεφύρι του Σαγιάνου
Νερόμυλος στη θέση Δεξαμενή
Ερείπια πελασγικών τειχών κοντά στη Μονή Αγ.
Παρασκευής
Ακρόπολη στη θέση Κατούνη ή Σφίνες
Σρακατσάνικη Στάνη (εκθεσιακός χώρος)
Εκκλησία Πέτρου και Παύλου
Μοναστήρι Αγ. Παρασκευής
Μοναστήρι Αγ. Νικολάου
Ναός των Αγίων Αποστόλων (1793)
Αρχοντικά Γενναδίου, Φραγκούλη, Κυπαρίσσου,
Τσέπη και Θεοδοσίου
1η Κυριακή του Αυγούστου: Αντάμωμα
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Σαρακατσάνων στον Γυφτόκαμπο
26 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής
- 63 -
Δημοτικό Διαμέρισμα Φραγκάδων

Οικισμοί Φραγκάδες
Ιστορικά Στοιχεία Ο οικισμός χρονολογείται από το 1431 περίπου
Παλιός νερόμυλος του Βαλέκα
Γεφύρι του Πετσώνη
Νερόμυλος Αλεξανδρή
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γέφυρα στη θέση Τσιπριές στον ποταμό
Βοϊδομάτη
Γέφυρα στους Φραγκάδες στη θέση Μύλος
Γέφυρα Ρουστιάρας στον ποταμό Βοϊδομάτη
Εκκλησία Αγ. Δημητρίου (1779)
Εκκλησία Αγ. Νικολάου (17ου αι.)
9 Μαΐου: πανηγύρι του Προφήτη Ησαΐα
15 Αυγούστου: πανηγύρι Κοιμήσεως Θεοτόκου
Θεοτόκου
Κοινότητα Βοβούσης
Κοινοτικό Διαμέρισμα Βοβούσης

Οικισμοί Βοβούσα
- 64 -
Το χωριό ήταν γνωστό και με την βλάχικη
ονομασία Μπαϊεάσα.
Γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την αυτονομία του
Ζαγορίου επί Τουρκοκρατίας. Το 1817, το χωριό
Ιστορικά Στοιχεία είχε 2.500 κατοίκους, οι οποίοι λιγόστεψαν
δραματικά και το χωριό ερημώθηκε μετά από
ληστρικές επιδρομές. Επανακατοικήθηκε μετά την
απελευθέρωσή του το 1913.
Το χωριό κάηκε από τους Γερμανούς το 1943.
Γεφύρι της Βοβούσας
Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στην τοποθεσία Ποντίκα
Νεροτριβή Βοβούσας
Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου
Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 26-27 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής
Κοινότητα Παπίγκου
Κοινοτικό Διαμέρισμα Παπίγκου

Οικισμοί Πάπιγκο, Μικρό Πάπιγκο
Υψόμετρο 900 μ. (Πάπιγκο) και 980 μ. (Μικρό Πάπιγκο)
λ=20Ο43’01’’,08520 φ=39Ο57’57’’,92833 (Πάπιγκο)
Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20Ο43’37’’,25215 φ=39Ο57’51’’,67248 (Μικρό
Πάπιγκο)
Ναι
Παραδοσιακός Οικισμός Το Μικρό Πάπιγκο έχει χαρακτηριστεί και ως τόπος
ιδιαίτερου φυσικού κάλλους
H ευρύτερη περιοχή κατοικείται από τους
Ιστορικά Στοιχεία προϊστορικούς χρόνους. Η ανθρώπινη παρουσία
στην περιοχή είναι συνεχόμενη Μολοσσοί και και
- 65 -
Ρωμαίοι κατοικούν έως τις αρχές του 6ου αιώνα

μ.Χ. οπότε εγκαθίστανται και σλαβικές φυλές.
Κατά τον 14ο αιώνα μ.Χ. το Πάπιγκο αποτελεί
ευρεία αυτόνομη περιφέρεια η οποία
συμπεριλαμβανόταν μεταξύ των αυτόνομων
χωρών της μεσαιωνικής Ηπείρου.
Ως «Χώρα του Πάπιγκου», διαδραμάτισε
σημαντικό ρόλο στους αγώνες του Δεσπότη των
Ιωαννίνων, χάρη στη στρατηγική θέση και στη
φυσική οχύρωσή του.
Η τουρκική κατάκτηση βρήκε το Πάπιγκο με
καθεστώς ιδιότυπης στρατιωτικής και διοικητικής
ημιαυτονομίας. Μέχρι τον 17ο αιώνα μ.Χ.
ολόκληρο το Ζαγόρι αποτελούσε αυτοδιοικούμενη
ομοσπονδιακή περιφέρεια με το όνομα «Κοινόν» ή
«Βιλαέτι» του Ζαγορίου. Σύμφωνα με τα προνόμια
αυτά το Ζαγόρι διέθετε αυτονομία και
αυτοδιοίκηση, είχε δε πλήρη ελευθερία στην
εκτέλεση των θρησκευτικών του καθηκόντων. Τα
προνόμια αυτά διατηρήθηκαν μέχρι το 1868 οπότε
και καταργήθηκαν. Μετά την κατάργηση των
προνομίων, την περιοχή άρχισαν να λυμαίνονται
συμμορίες ληστών, με επιπτώσεις τόσο στην
οικονομική ζωή όσο και στο ανθρώπινο δυναμικό
αφού αυτή η κατάσταση απομάκρυνε από το
Ζαγόρι τις περισσότερες οικογένειες αρχόντων,
που ήταν ο κύριος στόχος των ληστών. Η
περίοδος αυτή διήρκησε ως το 1913, οπότε τα
χωριά του Ζαγορίου και το Πάπιγκο
απελευθερώθηκαν από τον τουρκικό ζυγό.
Σημαντική ήταν η συμβολή των κατοίκων του
χωριού στην εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου,
όπου αρκετοί έχασαν τη ζωή τους.
Γεφύρι θέση Λάκκος
Γεφύρι στη Μπουλουγούνσα
Γέφυρα στον ποταμό Βοϊδομάτη
Βρύση «Αβραγόνια»
Κιβωτιόσχημοι τάφοι, του τέλους του 13ου αι. π.Χ.
Προϊστορικός κτηνοτροφικός οικισμός (9ος - 4ος αι.
Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία π.Χ.).
Στρατόπεδο του Πύρρου στο Καστράκι του Αγίου
Μηνά
Ιερός Ναός Αγίου Βλασίου
Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής
Ιερός Ναός Παναγίας (1774)
Ιερός Ναός Ταξιαρχών (18ος αι.) στο Μικρό
Πάπιγκον. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος
Ιερός Ναός Αγ. Γεωργίου (1774)
Διώροφο λιθόκτιστο κτίριο στην οδό Δάσκα
Διατηρητέα Κτίρια ιδιοκτησίας Νικ. Σαξώνη
Διώροφο λιθόκτιστο κτίριο
- 66 -
20 Ιουλίου: Προφήτη Ηλία (Αϊ – Λια) στο Πάπιγκο

Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 8 Σεπτεμβρίου: Παναγίας της Παλιουρής στο
Μικρό Πάπιγκο
Πάπιγκο (πυκνοδομημένος σε δύο άνισες
Δομή Οικισμού ενότητες) Μικρό Πάπιγκο (Πυκνοδομημένος
συνεκτικός)
Πάπιγκο Μικρό Πάπιγκο
2.5 Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου3
Στην περιοχή του Ζαγορίου αναπτύχθηκε μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική, που

βασίζεται στην αφθονία της πέτρας και του ξύλου. Η αρχιτεκτονική του
Ζαγορίου είναι ένα ωραίο παράδειγμα μίμησης της φύσης από τον άνθρωπο.
Οι Ζαγορίσιοι από παλιά, είχαν να αντιμετωπίσουν τη σκληρότητα του κλίματος
και του χώρου. Ένας συνεχής αγώνας χαρακτήριζε τις σχέσεις ανθρώπου και
χώρου. Τα σπίτια λοιπόν είναι δεμένα πολύ με το τοπίο, την ψυχοσύνθεση και
τον τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής.
Πολεοδομική οργάνωση των οικισμών
Παρά τα βασικά κοινά χαρακτηριστικά υπάρχουν ποιοτικές μορφολογικές

διαφορές, ανάμεσα στις τρεις περιοχές του Ζαγορίου, οι οποίες οφείλονται στο
φυσικό περιβάλλον, στα δομικά υλικά, στον κοινωνικό χαρακτήρα και στην
παράδοση κάθε περιοχής. Ανατολικά κυριαρχούν οι δασικές εκτάσεις και το
ξύλο, καθώς και ο νομαδικός τρόπος ζωής, με αποτέλεσμα λιγότερο αυστηρές
μορφές, πιο ελεύθερες και ευχάριστες. Δυτικά κυριαρχούν οι σκληρές
πετρώδεις επιφάνειες της Πίνδου και οι πιο αυστηρές κοινωνικές μορφές ζωής,
με ανάλογα αποτελέσματα στη μορφολογική διαμόρφωση των κτιρίων.
Κριτήρια για την επιλογή της θέσης του οικισμού αποτελούν η τοπογραφία της
περιοχής (θέση κατάλληλη για δόμηση), η απόσταση από τους χώρους
δουλειάς, η σύνδεση με άλλους γειτονικούς οικισμούς, η δυνατότητα οπτικής
επικοινωνίας, οι συνθήκες ασφάλειας (οικισμοί κρυμμένοι από τα μονοπάτια
των ληστών και των Τούρκων), ο προσανατολισμός και η θέα (πλαγιές
απάνεμες, προσήλιες, στραμμένες στη θέα) και τέλος η ύπαρξη βοσκής και
νερού κοντά στα χωριά. Η δυνατότητα οπτικής επικοινωνίας ήταν εξαιρετικά
σημαντική, γιατί στις ορεινές περιοχές το δύσκολο περιβάλλον εντείνει το
- 67 -
συναίσθημα της απομόνωσης και κουράζει ψυχικά. Επομένως η οπτική επαφή

με άλλους οικισμούς δρα καταλυτικά για το κοινωνικό σύνολο, παρέχοντάς
του ασφάλεια και ηρεμία απαλύνοντας το αίσθημα της μοναξιάς και του
φόβου.
Η δόμηση των οικισμών είναι πυκνή με χαρακτήρα αμυντικό. Τα σπίτια έχουν

αυλές οι οποίες περικλείονται με ψηλούς (2 - 2.5μ.) πέτρινους μαντρότοιχους.
Οι τοίχοι αυτοί εκτός από προστατευτικό ρόλο αποτελούν και αυστηρό όριο
ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. Το κτίριο τοποθετείται μέσα στο οικόπεδο
λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία όπως ο προσανατολισμός και η θέα, ενώ ο
ελεύθερος αδόμητος χώρος της αυλής είναι σχετικά μικρός.
Οι οικισμοί είναι μονοκεντρικοί. Έχουν ένα μόνο κέντρο, το μεσοχώρι (πλατεία),

γύρω από την οποία αναπτύσσονται τα σπίτια, στις διάφορες γειτονιές
(μαχαλάδες), όπως φαίνεται και στην Εικόνα 2.4. Στην κεντρική πλατεία
συγκεντρώνονται όλες οι δημόσιες χρήσεις - η εκκλησία, το σχολείο, το
καφενείο, η βρύση. Είναι ο χώρος των κοινωνικών συγκεντρώσεων και των
εμπορικών συναλλαγών. Γύρω από το κέντρο κατοικούν οι πιο πλούσιοι
Ζαγορίσιοι.
Γύρω από το κέντρο του

οικισμού (το μεσοχώρι)
αναπτύσσεται ένα δίκτυο
πεζόδρομων που διασχίζουν τις
γειτονιές και οδηγούν στους
χώρους δουλειάς, τα χωράφια,
τα δάση, τα αμπέλια. Το δίκτυο
των πεζόδρομων αναπτύσσεται
ακολουθώντας τις υψομετρικές
του εδάφους. Στα σημεία όπου
οι δρόμοι συμβάλουν μεταξύ
τους ή στις αυλόθυρες των
σπιτιών, δημιουργούνται
διαπλατύνσεις και διάφορες
κατασκευές - πεζούλια,
σκαλοπάτια, ρείθρα. Είναι χώροι
στάσης, συνάντησης,
συζήτησης, ξεκούρασης.
Σύμφωνα με την Άγα (2008) οι Εικόνα 2. 4: Κάτοψη Παπίγκου. Πηγή URL24.

οικισμοί του Ζαγορίου
χωρίζονται σε δύο ομάδες: σε συνεκτικούς και διάσπαρτους. Στο Δυτικό Ζαγόρι
η περιοχή είναι ορεινή και ως εκ τούτου κτηνοτροφική. Η δομή των οικισμών της
σχετίζεται με την μορφολογία της. Στην πλειοψηφία τους οι οικισμοί είναι
πυκνοδομημένοι. Στο Ανατολικό Ζαγόρι, επικρατούν τα δάση και η πλειονότητα
των οικισμών ανήκει στην κατηγορία των διάσπαρτων μέσα σε δασωμένες
περιοχές με πυκνή βλάστηση. Το Κεντρικό Ζαγόρι κατέχει το σύνολο της
- 68 -
γεωργικής γης και οι οικισμοί του είναι άλλοτε πυκνοδομημένοι και άλλοτε
διάσπαρτοι.
Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά
Το Ζαγορίσιο σπίτι χτίζεται έτσι ώστε να παρέχει προστασία από τις δυσμενείς
συνθήκες του ορεινού χώρου, από τις επιδρομές και τις ληστείες. Είναι
διώροφο ή τριώροφο, ανάλογα με την κλίση του εδάφους. Υλικό δομής είναι η
πέτρα η οποία έχει μικρές διαφορές στις χρωματικές αποχρώσεις της, από
περιοχή σε περιοχή. Η εξωτερική τοιχοποιία είναι πέτρινη και λιτή - χωρίς
διακόσμηση. Η επικάλυψη γίνεται με στέγη από σχιστόπλακα. Οι όγκοι είναι
απλοί, αυστηροί, απόλυτα γεωμετρικοί.
Μορφολογικές διαφορές παρατηρούνται ανάμεσα στο Ανατολικό και το

Δυτικό Ζαγόρι,οι οποίες, όπως προαναφέρθηκε, οφείλονται στο φυσικό
περιβάλλον (ανατολικά δασικές εκτάσεις - ξυλεία και μαύρη γρανιτοειδής
πέτρα), στον κοινωνικό χαρακτήρα και στην παράδοση κάθε περιοχής.
Στο Αν. Ζαγόρι το

ύφος των σπιτιών είναι
λιγότερο βαρύ, με
εξώστες ανοικτούς ή
κλειστούς, πιο μεγάλο
γείσο και περισσότερη
χρήση ξύλου λόγω των
δασικών εκτάσεων. Η
μαύρη πέτρα κυριαρχεί
στην τοιχοποιία. Στο
Δυτικό Ζαγόρι τα σπίτια
έχουν αυστηρό ύφος
σε συνδυασμό με τους
μαύρους
γκριζογάλανους Εικόνα 2. 5: Ταβάνι. Πηγή URL 1.
βράχους και τις λευκές
ασβεστολιθικές πέτρες. Στο Κεντρικό Ζαγόρι το ύφος των σπιτιών είναι
ανάμεικτο από τους δύο παραπάνω τύπους σπιτιών.
Η πέτρα αποτελεί το βασικό δομικό υλικό και διακρίνεται στα παρακάτω είδη: α)
ασβεστόλιθος λευκός ή γκρι ανοικτός για τοιχοποιίες, πλακοστρώσεις κ.α., β)
γρανιτοειδής σε σκούρο γκρι ή γαλαζωπό, γ) πορώδης ασβεστόλιθους για
τρούλους, θόλους, φούρνους. Η τοιχοποιία έχει πάχος 60 – 70 εκ. και χωρίζεται
με οριζόντια διαζώματα από ξυλοδεσιές (καδρόνια πελεκητά δρύινα ή κέδρινα).
Χρήση του ξύλου συναντάται στα ταβάνια (Εικόνα 2.5), πατώματα,
κουφώματα, ξυλοδεσιές και εσωτερική διακόσμηση. Η ξυλεία είναι από
καρυδιά, οξυά, κέδρο, έλατο, πεύκο, δρυ, αγριοκαστανιά.
- 69 -
Τυπολογία κτισμάτων. Η κάτοψη των

σπιτιών έχει σχήμα ορθογωνικό,
τετράγωνο, παραλληλόγραμμο, Γ ή
Π. Συχνά το τελικό αποτέλεσμα
προκύπτει μετά από επεκτάσεις και
προσθήκες στην αρχική κάτοψη. Η
τυπολογική εξέλιξη των σπιτιών
Εικόνα 2. 6: Τύπος κτίσματος Α. Εικόνα 2. 7: Κάτοψη κτίσματος Α.

Πηγή Σταματοπούλου (1991). Πηγή Σταματοπούλου (1991).
σχετίζεται με τη χρονολογική εξέλιξη. Διακρίνονται 3 τύποι: Α – γιαγιά (Εικόνες

2.6 και 2.7), Β - μάνα (Εικόνες 2.8 και 2.9) και Γ – θυγατέρα (Εικόνες 2.10 και
2.11).
Τύπος Α: Σπίτι μικρό, τετράγωνο ή ορθογώνιο, ισόγειο υπερυψωμένο. Έχει ένα

ή δύο δωμάτια ανώγεια και κατώγεια (κελάρια). Η σκάλα είναι πάντα εξωτερική.
Δεν υπάρχει τζάκι. Για θέρμανση άναβαν φωτιά στη μέση ενός τοίχου. Σε
κάποια σημεία Δεν υπήρχαν κρεβάτια - κοιμόταν σε στρώματα που έστρωναν
στο πάτωμα. Μεταγενέστερα προσθέτονταν ένα ή δύο δωμάτια. Τα σπίτια
Εικόνα 2. 8: Τύπος κτίσματος Β. Εικόνα 2. 9: Κάτοψη κτίσματος Β.

Πηγή Σταματοπούλου 1991). Πηγή Σταματοπούλου (1991).
- 70 -
αυτού του τύπου διαμορφώθηκαν το 1650 περίπου, ενώ σήμερα είναι

ακατοίκητα και ερειπωμένα στον τοίχο υπήρχαν εσοχές που χρησίμευαν σαν
ντουλάπια.
Τύπος Β: Σπίτι που αποτελείται από 4 χώρους, με τετράγωνο σχήμα κάτοψης. Οι

χώροι είναι πιο ψηλοί και πιο ευρύχωροι. Κάθε χώρος αποκτά συγκεκριμένο
χαρακτήρα - μαγειρειό με φούρνο, χώρος χειμερινής διαμονής, δωμάτιο
διαμονής και ύπνου (μαντζάτο) και ο χώρος για τους επισκέπτες (οντάς). Η
σκάλα εντάσσεται σε ημιυπαίθριο χώρο του ισογείου, το χαγιάτι. Αυτά τα σπίτια
χτίζονται από τεχνίτες. Τα σπίτια αυτά διαμορφώθηκαν γύρω στο 1700 - 1750
και σήμερα δε σώζονται πολλά, ενώ στην πλειοψηφία τους έχουν υποστεί
μεταγενέστερες προσθήκες.
Τύπος Γ: Σπίτια πλουσιότερα από τα προηγούμενα. Προστίθεται προεξοχή στον

όροφο, το σαχνισί (σιανισίνι). Απέναντι από το τζάκι τοποθετείται η μεσάντρα
(ντουλάπια που καλύπτουν όλο τον τοίχο). Στο μαντζάτο υπερυψώνεται το
δάπεδο και δημιουργείται χώρος ύπνου (τα μπάσια). Τα σπίτια αυτά
χρονολογούνται στα τέλη 18ου αι. με μέσα 19ου αι. Είναι η εποχή που οι
Ζαγορίσιοι ταξιδεύουν και τα χωριά ευημερούν. Τα σπίτια δηλώνουν τον πλούτο
του ιδιοκτήτη τους.
Το Ζαγορίσιο σπίτι αποτελεί ένα συγκρότημα που περιέχει: το κυρίως σπίτι, τα

βοηθητικά κτίσματα και την αυλή. Παρακάτω αναλύεται η μορφή του ισογείου,
των ορόφων, των βοηθητικών κτισμάτων και της αυλής.
Στο ισόγειο, υπάρχουν συνήθως δύο αποθήκες. Παλιά ήταν και αχούρια αλλά
από τα χρόνια της ακμής τα ζώα μεταφέρθηκαν σε παράσπιτα έξω από το
σπίτι και μόνο σε περίπτωση ανάγκης (επιδρομή από ληστές) κλείνονταν στα
κελάρια.
Εικόνα 2. 10: Τύπος κτίσματος Γ. Εικόνα 2. 11: Κάτοψη κτίσματος Γ.

Πηγή Σταματοπούλου (1991). Πηγή Σταματοπούλου (1991).
Στο ισόγειο υπάρχει και η «Μπίμτσα», ένα δωμάτιο, μικρό, σκοτεινό με γερή
θολωτή κατασκευή, συνήθως σε επίπεδο χαμηλότερο από τους άλλους
- 71 -
χώρους του ισογείου όπου έκρυβαν τα αντικείμενα αξίας σε περιόδους

επιδρομών. Σήμερα
χρησιμοποιούνται σαν ψυγεία λόγω
πολύ χαμηλής θερμοκρασίας ή
ακόμη σαν αποθήκες τροφίμων.
Συναντάται συνήθως στα
αρχοντικά.
Το «χαγιάτι» ή «σάλα» (Εικόνα 2.12),

είναι ένα ευρύχωρο δωμάτιο στην
είσοδο του σπιτιού πλακοστρωμένο
με πλάκες μαύρες ή άσπρες,
ορθογώνιες ή τετραγωνικές που
λέγονται καπάκια. Περιμετρικά
υπάρχουν πέτρινα πεζούλια -
Εικόνα 2. 12: Χαγιάτι. Πηγή URL1
καθιστικά για το καλοκαίρι. Από το
χώρο αυτό γίνεται η προσπέλαση
προς τους άλλους χώρους του
σπιτιού. Αρκετές φορές τα μεγάλα
σπίτια έχουν στο ισόγειο
διαμορφωμένο χώρο σε καθιστικό,
το «μαντζάτο».
Η «κρεβάτα» (Εικόνα 2.13) βρίσκεται

στην κύρια όψη του σπιτιού και είναι
ο χώρος όπου καταλήγει η σκάλα
Εικόνα 2. 13: Κρεβάτα. Πηγή URL1 ανόδου μέσα από τον οποίο γίνεται
η προσπέλαση στα άλλα δωμάτια,
στον πρώτο όροφο. Σε μεγάλα
αρχοντικά η κρεβάτα είναι
διαμορφωμένη σε ευρύχωρη σάλα
και το ταβάνι της είναι ξύλινο με
λεπτά πηχάκια. Η διάταξη των άλλων
χώρων του ορόφου σε σχέση με την
κρεβάτα γίνεται με δύο τρόπους: τα
δωμάτια σε σχήμα Γ και τα δωμάτια
σε σχήμα πέταλου (Π) γύρω από
αυτή.
Εικόνα 2. 14: Οντάς. Πηγή URL1 Ο «οντάς» ή «νοντάς» (Εικόνα 2.14)

είναι το δωμάτιο υποδοχής,
ευρύχωρο και φωτεινό, η διακόσμηση του οποίου αποτελεί το κριτήριο της
οικονομικής κατάστασης του ιδιοκτήτη. Συνήθως έχει τζάκι μεγαλύτερο από των
άλλων δωματίων επεξεργασμένο με ιδιαίτερη φροντίδα. Στον τοίχο απέναντι
από το τζάκι βρίσκεται η μεσάντρα, καλοδουλεμένη και ζωγραφισμένη. Το
ταβάνι είναι το πιο προσεγμένο του σπιτιού. Από τα τέλη του 18ου αιώνα ο
νοντάς των μεγάλων αρχοντικών αποκτά ζωγραφική διακόσμηση.
- 72 -
Το «μαντζάτο», δηλαδή το δωμάτιο ύπνου και διαμονής της οικογένειας, είναι

καλοκαιρινό ή χειμερινό ανάλογα με τον προσανατολισμό του. Πάντα διαθέτει
τζάκι και μπάσια για τον ύπνο. Έχει
και αυτό μεσάντρα, που συχνά
παίρνει διαστάσεις μικρού δωματίου.
Σε πολλά σπίτια υπάρχουν
περισσότερα από ένα μαντζάτο.
Στην αυλή της κυρίας κατοικίας είναι

χτισμένα τα βοηθητικά κτίσματα. Η
«αυλόπορτα» (Εικόνα 2.15) είναι
σκεπαστή με στέγη και πεζούλες.
Είναι πραγματικά το κτίσμα, που
συνδέει τη ζωή του χωριού με τη ζωή
του σπιτιού.
Το «μαγειριό» είναι είναι μονώροφο

κτίσμα στην αυλή, βασικής
λειτουργικής σημασίας ιδίως το
καλοκαίρι. Έχει χτιστό φούρνο,
«γωνιά» για μαγείρεμα, μεγάλο
νεροχύτη, ντουλάπια και ράφια,
Εικόνα 2. 15: Αυλόπορτα. Πηγή URL1.
τζάκι για τη γάστρα. Είναι ο
τελευταίος χώρος του σπιτιού που απέκτησε ταβάνι.
Η «θυροπούλα» είναι πόρτα που οδηγεί στην βοηθητική αυλή του σπιτιού που
οδηγούσε στα χαγιάτια των ζώων. Από τη βοηθητική αυλή και χωρίς να
περάσουν από την αυλή του σπιτιού, τα ζώα βγαίνουν για βοσκή, έτσι η
νοικοκυρά κινείται εύκολα από την αυλόπορτα προς το σπίτι στο μαγειριό στα
ζώα και επιστρέφει ακουμπώντας στο μαγειριό ότι από τα προϊόντα χρειάζεται
διαλογή και πρώτη επεξεργασία.
Τα βοηθητικά κτίσματα, ενώνονται με την κύρια κατοικία και την αυλόπορτα. Η

στέγη είναι τετράριχτη και ακολουθεί πιστά το περίγραμμα της κάτοψης και έχει
κλίση 30-40%. Χρησιμοποιείται μαύρη πλάκα που είναι ελαφριά και έχει μεγάλη
αντοχή στις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις. Το κτιριακό συγκρότημα της
κατοικίας εντάσσεται στον οικισμό λειτουργικά και μορφολογικά και μαζί με το
φυσικό περιβάλλον δίνει μια εικόνα πολύμορφη, επιβλητική, αληθινή και
όμορφη.
Τέλος, τα έπιπλα του σπιτιού στο Ζαγόρι είναι λίγα και λιτά. Διακρίνονται σε
σταθερά και κινητά. Σταθερά είναι τα «μπάσια» στην κρεβάτα, στον οντά και
στο μαντζάτο και οι «μεσάντρες».
Κινητά είναι οι καναπέδες, τα κρεβάτια (μεταγενέστερα χρόνια), τα τραπέζια, οι

σοφράδες, χαμηλά σκαμνιά, τα σεντούκια και οι περίφημες ηπειρωτικές
- 73 -
κασέλες (Εικόνα 2.16), (ξυλόγλυπτες, χρωματιστές ή διακοσμημένες με φίλντισι

ή κέρατο ζώου) που διακοσμούσαν
όλα τα σπίτια.
2.6 Τα Γεφύρια του Ζαγορίου4
Οι γεφυρώσεις αποτελούν τα πρώτα

τεχνικά έργα που Εικόνα 2. 16: Κασέλα. Πηγή URL1.
πραγματοποιήθηκαν σε δρόμους.
Χαρακτηριστικό κτίσμα και εξαιρετικά αξιόλογο δείγμα της τοπικής λαϊκής
αρχιτεκτονικής του Ζαγορίου αποτελούν τα πέτρινα γεφύρια. Τα γεφύρια
κατασκευάστηκαν για λόγους καθαρά κυκλοφοριακούς.
Όλη η περιοχή του Ζαγορίου διατρέχεται από ποτάμια, τα οποία το χειμώνα

γίνονται πολύ άγρια και ορμητικά. Τα γεφύρια συνδέουν τους οικισμούς μεταξύ
τους αλλά και τις γειτονιές κάθε χωριού με τους χώρους δουλειάς - τα
χωράφια, τα αμπέλια, τα βοσκοτόπια. Όταν οι κάτοικοι του Ζαγορίου άρχισαν
να ταξιδεύουν και να μεταφέρουν εμπορεύματα με τα καραβάνια σε διάφορες
χώρες της Ευρώπης, τα γεφύρια ήταν πλέον απαραίτητα, για τη διάβαση των
ποταμών. Αρχικά οι κατασκευές ήταν απλές, ξύλινες. Σταδιακά και κυρίως από
τα μέσα του 18ου αι. και μετά άρχισαν να γίνονται πέτρινες. Οι χρηματοδότες
των έργων για την ανέγερση των γεφυριών ήταν συνήθως πλούσιοι ευεργέτες
ή ιδρύματα, τούρκοι αξιωματούχοι ή άνδρες της εκκλησίας. Σπανιότερα ήταν
και χωριά ολόκληρα που έκαναν έρανο ανάμεσα στους κατοίκους για να
φτιάξουν κάποιο γεφύρι που θα εξυπηρετούσε την περιοχή τους και τις
ανάγκες μετακίνησής τους. Το γεφύρι έπαιρνε συνήθως την ονομασία του από
τον χρηματοδότη ή την τοποθεσία. Σε πολλές περιπτώσεις έπαιρνε και το
όνομα του χρηματοδότη μεταγενέστερης επισκευής αλλά πολύ σπάνια το
όνομα του πρωτομάστορα. Τα γεφύρια χτίζονταν από συντεχνίες Ηπειρωτών
μαστόρων, ειδικές στην κατασκευή γεφυριών - τους κιοπρουλήδες.
Δομικό υλικό ήταν η πέτρα, η οποία έπρεπε να είναι ομοιογενής, συμπαγής και
ανθεκτική, να μην έχει ρωγμές και να μην αποσαθρώνεται με το νερό ή τον
αέρα. Στην Ήπειρο χρησιμοποιούνταν κυρίως σχιστόλιθος, πέτρωμα που
αφθονούσε στην περιοχή. Ως συνδετικό κονίαμα χρησιμοποιούνταν το
κουρασάνι, το οποίο διαφοροποιούνταν ανά περιοχή και ανά γεφύρι. Βασικά
συστατικά του ήταν ο σβησμένος ασβέστης, το νερό, το χώμα και το κεραμίδι.
Συχνά στο μίγμα προστίθονταν και ελαφρόπετρα, ξερά χόρτα, ασπράδια
αυγών και τρίχες ζώων, τα οποία λειτουργούσαν ως ενισχυτικές ίνες. Το πάχος
του κονιάματος ήταν μικρό, δεδομένης της μικρότερης, συγκριτικά με την
πέτρα, αντοχής του, η οποία επίσης μειώνεται με το χρόνο. Για την κατασκευή
του, αρχικά στηνόταν ο ξυλότυπος. Το κτίσιμο του τόξου άρχιζε ταυτόχρονα και
από τις δύο πλευρές που έπρεπε να γεφυρώσουν και όταν πλέον έφταναν
στην κορυφή του τόξου η όλη κατασκευή «κλείδωνε» με την τοποθέτηση της
τελευταίας κεντρικής πέτρας (θολίτη) που λεγόταν κλειδί. Στη συνέχεια χτίζεται το
γέμισμα του γεφυριού, επάνω στο τόξο, το οποίο γίνεται από ξηροδομή (χωρίς
- 74 -
κονίαμα). Το γεφύρι κατασκευαζόταν έτσι ώστε να αντέχει στην πίεση του

νερού. Σημαντικό στοιχείο στην κατασκευή αποτελούσε η θεμελίωση.
Χρησιμοποιούνταν πέτρες μικρού μεγέθους, εκτός από εκείνες οι οποίες
χρησιμοποιούνταν στα σημεία της έδρασης στους βράχους, οι οποίες ήταν
μεγαλύτερες. Οι σκαλωσιές κατασκευάζονταν έτσι ώστε να ελαττώνονται οι
παραμορφώσεις του τόξου και ο χρόνος κατασκευής του γεφυριού, αλλά και
να ελαχιστοποιείται ο απαιτούμενος όγκος ξυλείας.
Τα γεφύρια τοποθετούνταν στα σημεία όπου το ποτάμι στένευε και υπήρχαν

πολλά και στέρεα βράχια.
Τα γεφύρια διέφεραν ως προς τη μορφή τους. Διέφεραν σε μέγεθος και σε

αριθμό τόξων. Τα τόξα μπορεί να ήταν ένα, δύο, τρία ή και περισσότερα,
ημικυκλικά ή οξυκόρυφα. Προέκυπταν από το πλάτος του ποταμού (όταν το
πλάτος είναι μικρό αρκεί ένα μόνο τόξο για να γεφυρωθεί η απόσταση), αλλά
και από τη δημιουργικότητα του μάστορα. Εκτός από τα βασικά τόξα υπήρχαν
και μικρότερα τόξα ή καμάρες για να ελαφραίνουν την κατασκευή και να
επιτρέπουν τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας του
ποταμού (ανακουφιστικά τόξα). Στα πλάγια του γεφυριού κατασκευάζονταν
πεζούλια για την προστασία των περαστικών. Τα πεζούλια διαμορφώνονταν με
στενόμακρες πέτρες (αρκάδες), τοποθετημένες κάθετα στην επιφάνεια του
λιθόστρωτου. Συχνά δίπλα σε κάθε γεφύρι υπήρχε και κάποιο κτίσμα (μύλος ή
χάνι).
Παρακάτω παρουσιάζονται διάφορα γεφύρια του Ζαγορίου με έναν πίνακα για

κάθε γεφύρι, όπου υπάρχουν στοιχεία όπως το όνομα του γεφυριού, η
τοποθεσία, το υψόμετρο και τα ποτάμι που είναι χτισμένο, το έτος κατασκευής
του, η μορφή του (μονότοξο, δίτοξο κ.λ.π.), το μέγεθός του,
φωτογραφίες(URL23), καθώς και άλλα στοιχεία, κυρίως ιστορικά.
Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Δεματίου
Όνομα Γεφύρι του Καμπέρ Αγά

Τοποθεσία Καμπέραγα κοντά στους Μηλιωτάδες
Ποταμός Ζαγορίτικος (κοντά στη συμβολή του με τον Βάρδα)
Χρονολογία -
Δίτοξο. Έχει μια κεντρική καμάρα και δύο βοηθητικές από τη μια και την
Μορφή
άλλη πλευρά της
Μέγεθος -
Χτίστηκε με έξοδα του Καμπέρ Αγά από τα Γιάννενα και φέρει το όνομά
Άλλα Στοιχεία του. Ιδιαίτερη η σημασία του καθώς συνδέει τα χωριά του Ανατολικού
Ζαγορίου, για τη διακίνηση των προϊόντων της περιοχής
- 75 -
Φωτογραφίες
Όνομα Γεφύρι του Αλή Πασά

Τοποθεσία Μπακλάνη
Ποταμός Μετσοβίτικος
Μορφή Μονότοξο
Μέγεθος -
Άλλα Στοιχεία -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Ανθρακίτη
Όνομα Γεφύρι του Κουτσουλέκκου

Τοποθεσία Δαρδακάκη - Κοκοβάκια
Ποταμός Ζαγορίτικος
Χρονολογία 1803
Μορφή Δίτοξο
Μέγεθος -
Το κατασκεύασε κάποιος Κουτσουλέκκος, για να πηγαίνει στα κτήματά
Άλλα Στοιχεία
του, απ’ όπου και πήρε το όνομά του
- 76 -
Όνομα Γεφύρι στα Βουδάσια

Τοποθεσία Βουδάσια, 2 χλμ έξω από τον Ανθρακίτη
Χρονολογία 19ος αι.
Δίτοξο. Κεντρικό τόξο καλύπτει την κοίτη του ποταμού, ενώ δύο
Μορφή
μικρότερα στο ένα άκρο βοηθούν στην ομαλή επαφή του με την όχθη
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι στα Τσόνια

Τοποθεσία Τσόνια
Μέγεθος -
- 77 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Γρεβενιτίου
Όνομα Γεφύρι στη Τσίπιανη

Τοποθεσία Τσίπιανη
Ποταμός Βάρδας
Μέγεθος -
Είναι έργο του Αναστάση Πασπαλιάρη και των κατοίκων του χωριού
Γρεβενίτι
Όνομα Γεφύρι στα Κούρτια

Τοποθεσία Κούρτια
Μέγεθος -
- 78 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Δόλιανης
Όνομα Γεφύρι στην Καλντερούσια

Τοποθεσία Καλντερούσια
Μέγεθος -
Άλλα Στοιχεία Το γεφύρι χτίστηκε με έξοδα του Δ. Στέλιου από το χωριό Τσερνέσι
Όνομα Γεφύρι στο σπίτι του Αλεξιάδη

Τοποθεσία Στο σπίτι του Αλεξιάδη μέσα στο χωριό
Ποταμός Ανώνυμο ρέμα, παραπόταμος του Βάρδα
Μέγεθος -
- 79 -
Όνομα Γεφύρι στου Παπα-Ηλία

Τοποθεσία Στο σπίτι του Παπα-Ηλία μέσα στο χωριό
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι του Κώτη

Τοποθεσία -
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
- 80 -
Όνομα Γεφύρι του Λάλου ή της Λάλινας

Τοποθεσία Στάλος (μέσα στο χωριό)
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι του Στάλου

Τοποθεσία Στάλος (μέσα στο χωριό)
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Ελατοχωρίου
Όνομα Γεφύρι στον Άγιο Νικόλαο

Τοποθεσία Άγιος Νικόλαος
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
- 81 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Καβαλλαρίου
Όνομα Γεφύρι στη Γκάνα

Τοποθεσία Γκάνα
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι στο Γυφτόλακκο

Τοποθεσία Γυφτόλακκος
Μέγεθος -
- 82 -
Όνομα Γεφύρι στο Λάκκο των Σημαδιών

Τοποθεσία Σημάδια
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι της Γκούρας

Τοποθεσία Γκούρα, λίγο έξω από το χωριό
Μέγεθος Το άνοιγμα του γεφυριού είναι 3,60μ και το ολικό ύψος του 3,20μ.
- 83 -
Όνομα Γεφύρι του Αντρέα

Τοποθεσία Μπότες
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Καστανώνος
Όνομα Γεφύρι στον ποταμό Βάρδα

Τοποθεσία 1 χλμ έξω από τον Καστανώνα
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
Το γεφύρι κατασκευάστηκε με έξοδα του Αθανασίου Μέγγλα από το
Δραγάρι
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Μακρίνου
Όνομα Γεφύρι στο μύλο Ζάννου - Χαρβάλη

Τοποθεσία Μύλος Ζάννου - Χαρβάλη
- 84 -
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Τριστένου
Όνομα Γεφύρι της Γκούρας

Τοποθεσία Γκούρα
Ποταμός Ρέμα Γκούρα του Βάρδα
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι του Τρίστενου

Τοποθεσία Μύλος
Ποταμός Ρέμα Γκούρα του Βάρδα
Μέγεθος -
- 85 -
Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Βίτσης
Όνομα Γεφύρι Μίσιου

Τοποθεσία Σκάλα Βίτσας
Ποταμός Βίκος
Τα δύο τόξα έχουν μήκος 18,40μ και 4,5μ ενώ τα αντίστοιχα ύψη είναι
Μέγεθος
6,90 και 2,25μ. Το συνολικό ύψος στο μεγάλο τόξο είναι 10,65μ.
Χτίστηκε από τον άρχοντα Αλέξιο Μίσιο από Μονοδένδρι.
Προπολεμικά, οι γυναίκες που δε γεννούσαν ζωντανά τα παιδιά τους
έριχναν στο ποτάμι τις αρκάδες (όρθιες μεγάλες πέτρες, τα στηθαία
του γεφυριού).
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Δικορύφου
Όνομα Γεφύρι του Στάθη

Τοποθεσία Λίγο έξω από το χωριό
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
Χτίστηκε με έξοδα του Στασούλη Στάθη, με σκοπό να εξυπηρετεί την
ανάγκη πρόσβασης των κατοίκων του χωριού στο μύλο.
- 86 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Διλόφου
Όνομα Γεφύρι του Αγίου Μηνά

Τοποθεσία Άγιος Μηνάς
Ποταμός Ξηροπόταμος
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι Αρκούδα

Τοποθεσία Σκούρτη, 1 χλμ έξω από το χωριό
Μορφή Μονότοξο, διακρίνονται τα οδοντωτά περβάζια
Μέγεθος μήκος 8,85μ., ύψος 3,50μ
Παλιότερα ονομαζόταν «γεφύρι του Ξηροποτάμου» ή «γεφύρι του
Εβραίου», επειδή ο χρηματοδότης της κατασκευής του γεφυριού ήταν
Εβραίος από τα Ιωάννινα, που είχε κινδυνεύσει σ’ αυτήν την περιοχή,
Άλλα Στοιχεία κατά τη διάρκεια μιας κακοκαιρίας. Στις 6 Αυγούστου 1906, ο
τουρκικός στρατός σκότωσε σ’ αυτό το σημείο τον Σαμαρινιώτη
μακεδονομάχο οπλαρχηγό Καπετάν-Αρκούδα και από τότε το γεφύρι
πήρε το όνομά του
- 87 -
Όνομα Γεφύρι Νούτσου ή Κόκορου

Τοποθεσία Κεφάλια
Ποταμός Βικάκης
Μέγεθος Μήκος 23, 60μ., ύψος 13μ.
Ανακατασκευάστηκε το 1768 από τον Καπεσοβίτη Νούτσο
Καραμεσίνη. Λέγεται, όμως, και γεφύρι του κυρ-Αλέξη επειδή αργότερα
το επισκεύασε και ο γιος του τελευταίου, Αλέξης Νούτσος. Στα 1910
διέθεσε ένα μικρό ποσό ο Γρηγόρης Κόκκορος από το Κουκούλι. Έτσι
έγινε περισσότερο γνωστό σαν γεφύρι του Κόκκορου. Το 1960 έκανε
μια μικρή συντήρηση η «Ένωση Ζαγορισίων Αθηνών». Το 1977
κατέστρεψαν τμήμα του καλντεριμιού του, που αποκατέστησε η
Αρχαιολογική Υπηρεσία
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Διποτάμου
Όνομα Γεφύρι στο Μουσιοβό
- 88 -
Τοποθεσία Μουσιοβό
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι μύλου

Τοποθεσία Μύλοι
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Ελάτης
Όνομα Γεφύρι του Μύλου

Τοποθεσία Μύλοι
Μέγεθος -
- 89 -
Άλλα Στοιχεία Ονομάστηκε έτσι από τον παρακείμενο μύλο
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Καλουτά
Όνομα Γεφύρι στη βρύση του Δεσπότη

Τοποθεσία Βρύση του Δεσπότη
Ποταμός Ανώνυμο ρέμα, παραπόταμος του Ζαγορίτικου
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι στους Βαενάδες

Τοποθεσία Βαενάδες
Μέγεθος -
- 90 -

Τοποθεσία Μύλος Στέφου Γούλα
Υψόμετρο -
Μορφή Τρίτοξο, με ένα βοηθητικό τόξο
Μέγεθος Μήκος 51μ., ύψος 5,50μ., πλάτος 2,90μ.
Οι Καλουτιώτες ζήτησαν από τον Κοσμά τον Αιτωλό να ,μεσολαβήσει
Άλλα Στοιχεία για την κατασκευή του γεφυριού κι εκείνος τους επέπληξε, επειδή δεν
είχαν ως πρώτη προτεραιότητα την κατασκευή σχολείου
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Μανασσή
Όνομα Γεφύρι στο Λάκκο τ' Τσιουλού

Τοποθεσία Λάκκο τ' Τσιουλού
Ποταμός Ρέμα Κασίμαινας, παραπόταμος του Ζαγορίτικου
Μέγεθος -
Κοντά στο γεφύρι είχε κήπο κάποιος Τσιόλος, που έδωσε και το όνομά
του στο γεφύρι. Οι Μανσσιώτες πήγαιναν στους Κήπους και τους
Νεγάδες, αλλά και στα αμπέλια το «Καλοερκά», που ονομάζονταν έτσι,
επειδή ανήκαν στη Μονή Βισσσικού Καλωτάς
- 91 -
Όνομα Γεφύρι του Ματσόπουλου

Τοποθεσία Πλάκες
Ποταμός Ρέμα Ιτιάς, παραπόταμος του Ζαγορίτικου
Μέγεθος -
Δήμος Τύμφης
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Τσεπελόβου
Όνομα Γεφύρι του Κονόμου

Τοποθεσία Κονόμου
Ποταμός Ρέμα Κοτσώρη, παραπόταμος Βοϊδομάτη
Μέγεθος -
- 92 -
Όνομα Γεφύρι του Χάτσιου

Τοποθεσία Βικάκι
Μέγεθος μήκος 17,50μ., ύψος 9,90μ.
Το έχτισε το ο Τσεπελοβίτης Λάμπρος Χάτσιος, ανοίγοντας το δρόμο
για τη Μπάγια (Κήποι) και ταυτόχρονα ανακουφίζοντας τους
Άλλα Στοιχεία συγχωριανούς του από το προηγούμενο επικίνδυνο πέρασμα. Από το
επώνυμο του δωρητή επικράτησε να ονομάζεται το γεφύρι «γέφυρα
του Χάτσιου»
Όνομα Παλιογέφυρο
Τοποθεσία Βικάκι
Μέγεθος Μήκος 9,50μ., ύψος 10μ.
Ονομάστηκε έτσι, επειδή είναι παλαιότερο από το παρακείμενο γεφύρι
του Χάτσιου
- 93 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Βραδέτου
Όνομα Βραδετινό Γεφύρι

Τοποθεσία Μτσίφα στη Σκάλα Βραδέτου
Ποταμός Ρέμα Μεζαριάς, παραπόταμος Βοϊδομάτη
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Βρυσοχωρίου
Όνομα Γεφύρι της Κουίτσας

Τοποθεσία Κουίτσα
Ποταμός Ρέμα Κουίτσας, παραπόταμος Βοϊδομάτη
Μέγεθος -
- 94 -
Όνομα Γεφύρι της Σκαρβένας

Τοποθεσία Τσούμα
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι του Γκαράνη

Τοποθεσία Γκαράνη
Μέγεθος -
- 95 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Ηλιοχωρίου
Όνομα Γεφύρι του Πέτσιου

Τοποθεσία Πέτσιου
Ποταμός Βοϊδομάτης
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Κήπων
Όνομα Γεφύρι στο λάκκο του Γερομνιού

Τοποθεσία Λάκκος Γερομνιού ή Περιβόλι
Ποταμός Ρέμα Γερομνιού, παραπόταμος του Μπαγιώτικου
Μέγεθος Μήκος 4μ., ύψος 2,30μ.
Ονομάστηκε έτσι, επειδή σ’ αυτό το ρέμα πνίγηκε ένας κάτοικος των
Κήπων, που είχε το παρωνύμιο «Γιρομνιός», επειδή είχε έρθει
σώγαμπρος από το χωριό Γερομνήμη (Ιερομνήμη) Κουρέντων. Ο
θάνατος αυτός έγινε και η αιτία να χτιστεί το γεφύρι
Όνομα Γεφύρι στο Μυρίσι

Τοποθεσία Μυρίσι
- 96 -
Ποταμός Ρέμα Μυρίσι, παραπόταμος του Μπαγιώτικου

Μέγεθος Μήκος 8,20μ., ύψος 3,60μ.
Όνομα Γεφύρι στον Άγιο

Τοποθεσία -
Υψόμετρο -
Όνομα Γεφύρι Ντόβρης

Τοποθεσία 1,5 χλμ έξω από το χωριό
Υψόμετρο -
Μορφή Δίτοξο, με ένα μεγάλο και ένα μικρό τόξο
Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 11μ. και το μικρό 1,95μ.Το ύψος του είναι
Μέγεθος
5,5μ.
- 97 -

Τοποθεσία Μύλος
Ποταμός Μπαγιώτικος
Υψόμετρο -
Μορφή Τρίτοξο με άνισα τόξα
Μέγεθος Η μεσαία καμάρα έχει μήκος 9,60μ. και ύψος 5,10μ.
Πήρε το όνομά του από τον εκκλησιαστικό μύλο που υπάρχει στην
απέναντι όχθη. Ανάμεσα στα δύο μεγάλα τόξα προς την ανατολική
πλευρά σώζεται χαραγμένη στον τοίχο επιγραφή γραμμένη
«ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΗΣ ΤΟΥΣ ΕΤΟΣ 1748 ΙΟΥΝΙΟΥ».
Απ’ αυτό το γεφύρι τη γιορτή των Φώτων ρίχνει ο παπάς του χωριού
το σταυρό στο ποτάμι
Όνομα Γεφύρι του Πετσιώνη

Τοποθεσία Μπαγιώτικα Ριζιανά
Ποταμός Μπαγιώτικο ρέμα
Μορφή Μονότιξο
Μέγεθος Μήκος 17μ., ύψος 5,90μ
Ο Πιτσιώνης έφτιαξε αυτό το μοναστήρι, επειδή κινδύνεψε να πνιγεί σ’
αυτό το σημείο.
- 98 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Κουκκουλίου
Όνομα Γεφύρι Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη

Τοποθεσία Καντήλα
Το έχτισε ο Τόλης Κοντοδήμος, διερμηνέας της Γαλλικής πρεσβείας
Άλλα Στοιχεία στην Πόλη. Τη δεύτερη ονομασία του, του Λαζαρίδη, την οφείλει στον
ομώνυμο ιδιοκτήτη μύλου που λειτουργούσε δίπλα του.
Όνομα Γεφύρι Καλόγερου ή Πλακίδα ή Καλογερικό

Τοποθεσία Καλογερικό
Υψόμετρο -
Μορφή Τρίτοξο με οδοντωτά περβάζια
Τα μήκη των τόξων του είναι 10.5μ, 12.5μ και 14.40μ ενώ τα ύψη τους
Μέγεθος
είναι αντίστοιχα 3.65μ, 6.10μ και 5μ.
Ξύλινο αρχικά, ο Ηγούμενος Σεραφείμ της Μονής Προφήτη Ηλία της
Βίτσας το μετέτρεψε το 1814 σε πέτρινο ξοδεύοντας 20.000 γρόσια. Γι'
αυτό ονομάστηκε και Καλογερικό. Το άλλο του όνομα, Πλακίδα, άρχισε
να χρησιμοποιείται μετά το 1865, όταν μέλη της ομώνυμης οικογένειας
φρόντισαν για τη συντήρησή του. Το επισκεύασαν η Κοινότητα
Κουκουλίου το 1950 και η Αρχαιολογική Υπηρεσία αργότερα
- 99 -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Λεπτοκαρυάς
Όνομα Γεφύρι βορειοανατολικά των Τριών Βρύσεων

Τοποθεσία ΒΑ των Τριών Βρύσεων
Ποταμός Ρέμα Ρουσιαντίνης, παραπόταμος του Ζαγορίτικου
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι στα Σλίβα

Τοποθεσία Λάκκος Σλίβων
Ποταμός Ρέμα Ρουσιαντίνης, παραπόταμος του Ζαγορίτικου
Μέγεθος -
- 100 -
Όνομα Γεφύρι στις Μπεούτες

Τοποθεσία Μπεούτες
Ποταμός Λάκκος, παραπόταμος του Ζαγορίτικου
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Νεγάδων
Όνομα Γεφύρι στα Ριζιανά

Τοποθεσία Νεγαδιώτικα Ριζιανά
Ποταμός Μπαγιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη
Μέγεθος Μήκος 10μ., ύψος 5μ., πλάτος 2,75μ.
- 101 -
Όνομα Γεφύρι στη Βρύση Βαλαδημέρη

Τοποθεσία Κήποι
Ποταμός Νεγαδιότικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι στην Κάτω Βρύση

Τοποθεσία Νανάτικα
Ποταμός Νεγαδιότικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη
Μέγεθος -
- 102 -
Όνομα Γεφύρι στον ΄γιο

Τοποθεσία Νεγαδιώτικα Ριζιανά
Ποταμός Μπαγιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
Το γεφύρι αυτό ονομάστηκε έτσι, επειδή, κατά παράδοση, στο σημείο
αυτό μίλησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Σκαμνελλίου
Όνομα Γεφύρι στο Λιντζέτο

Τοποθεσία Λιντζέτο
Ποταμός Σκαμνελλιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι του κυρ-Αλέξη

Τοποθεσία Ανήλιο
- 103 -
Μέγεθος -
Όνομα Γεφύρι του Σαγιάνου

Τοποθεσία Σαγιάνου
Μέγεθος -
¾ Δημοτικό Διαμέρισμα Φραγκάδων
Όνομα Γεφύρι του Πετσώνη

Τοποθεσία Πετσώνη
Ποταμός Μέγας Λάκκος
Μέγεθος -
- 104 -
Κοινότητα Βοβούσης
¾ Κοινοτικό Διαμέρισμα Βοβούσης
Όνομα Γεφύρι της Βοβούσας

Τοποθεσία Κέντρο χωριού
Ποταμός Αώος
Μέγεθος -
Κατασκευάστηκε από τον Αλέξιο Μίσιο, για να ενωθούν οι δύο
μαχαλάδες του χωριού
Όνομα Γεφύρι του Ποντίκα

Τοποθεσία Ποντίκα
Ποταμός Ρέμα Αρού ’λμπου, παραπόταμος Αώου
Μέγεθος -
- 105 -
Κοινότητα Παπίγκου
¾ Κοινοτικό Διαμέρισμα Παπίγκου
Όνομα Γεφύρι του Λώλη ή του Λάκκου

Τοποθεσία Λάκκος
Υψόμετρο -
Μέγεθος -
1: Προέκυψε από τις πηγές URL,URL5, URL6,URL7, URL18, URL19

2: Προέκυψε από τις πηγές URL8, URL9, URL10, URL11, URL12
3: Προέκυψε από τις πηγές URL1, URL13
4: Προέκυψε από τις πηγές URL13, URL18, URL23, URL25, URL26, URL27
- 106 -
- 107 -
Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων
Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής

για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων
Αν και η Ελλάδα είναι μια τουριστική χώρα με εκατομμύρια επισκέπτες, δεν υ-

πάρχουν στο εμπόριο ενημερωμένοι και ολοκληρωμένοι τουριστικοί οδηγοί
που να περιέχουν και χάρτες και πληροφορίες σχετικά με τον κάθε τόπο, αλλά
συγχρόνως να παρέχουν και αντικειμενική πληροφόρηση. Έτσι στο κεφάλαιο
αυτό γίνεται προσπάθεια να σχεδιαστεί, να αναπτυχθεί και να παραχθεί μια πο-
λυμεσική (multimedia) εφαρμογή σε περιβάλλον Macromedia Flash.
Σκοπός αυτής της εφαρμογής δεν είναι να αντικαταστήσει το υπάρχον έντυπο

και ηλεκτρονικό υλικό, αλλά μέσω της συλλογής διαφόρων τουριστικών, πολι-
τισμικών, ιστορικών κ.α. στοιχείων, να αναδείξει τα Ζαγοροχώρια, και να μπορεί
να αξιοποιηθεί για τουριστικούς λόγους.
Η ανάπτυξη και υλοποίηση μιας τέτοιας multimedia εφαρμογής για τουριστική

χρήση στηρίχθηκε στην αναγκαιότητα, την σπουδαιότητα αλλά και την ιδιαιτε-
ρότητα ενός τέτοιου συστήματος για τα ελληνικά δεδομένα. Ο κύριος σκοπός
της εφαρμογής είναι η εξυπηρέτηση των τουριστών. Για τον σκοπό αυτό, η ε-
φαρμογή πρέπει να είναι:
¾ Προσιτή στο ευρύ κοινό αφού να διανέμεται μέσω Διαδικτύου αλλά και
μέσω CD-ROMs.
¾ Εύκολη στη χρήση, οπότε το περιβάλλον της εφαρμογής σχεδιάστηκε
απλά και κατανοητά.
¾ Χρήσιμη, οπότε περιέχει πληροφορία η οποία είναι απαραίτητη στον
χρήστη, ώστε η εφαρμογή να αποτελέσει εργαλείο κατά τη διαμονή του
στα Ζαγοροχώρια.
¾ Αποδοτική, εφόσον παρουσιάζει οικονομική αξιοποίηση (μπορεί να έχει
και διαφημιστικό χαρακτήρα).
Οι δυνατότητες που παρέχει μια τέτοια εφαρμογή είναι αρκετές, καθώς η χρήση
της εικόνας, του ήχου, και του video, βοηθά στην εύρεση πληροφορίας με πιο
εύκολο τρόπο. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί δυναμικά να προσομοιώ-
σει της δυνατότητες κάποιου άλλου μέσου και ακόμη καλύτερα να χρησιμο-
ποιήσει μέσα που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Δεδομένου ότι το mul-
timedia εφαρμογή είναι πιο άμεση από ένα κείμενο ή έναν έντυπο χάρτη ή α-
κόμα και από έναν τουριστικό οδηγό και σίγουρα πιο ελκυστική για το χρήστη,
η χρήση της την καθιστά ψυχαγωγική, ενημερωτική και κατατοπιστική όσον
αφορά τα Ζαγοροχώρια.
- 107 -
3.2 Περιγραφή της multimedia Εφαρμογής
Η εφαρμογή σχεδιάστηκε και βασίστηκε στο διάγραμμα που φαίνεται στην Ει-
κόνα 3.1. Έτσι οι πληροφορίες που έχουν ανευρεθεί για τα Ζαγοροχώρια κατη-
γοριοποιούνται σε πέντε βασικές ενότητες από τις οποίες ο χρήστης μπορεί να
περιηγηθεί στην περιοχή των Ζαγοροχωρίων.
Γενικά Στοιχεία, οριοθέτηση περιοχής, διοικητική

διαίρεση, γεωγραφική διαίρεση
Γενικά Ιστορικά Στοιχεία από την Παλαιολιθική

εποχή μέχρι σήμερα Η περιοχή του Ζαγορίου
Ορεινά Συμπλέγματα, γεωλογικό υπόβαθρο, πο-
τάμια, λίμνες κ.α. Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά
Τα Ζαγοροχώρια
Παλαιά και νέα ονομασία κάθε οικισμού, υψόμε-
τρο, συντεταγμένες, απόσταση από τα Ιωάννινα, Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου
ιστορικά στοιχεία, στοιχεία παραδοσιακής αρχιτε-
κτονικής, πολιτιστικές εκδηλώσεις, φωτογραφίες,
διαδρομές κ.α.
Πολεοδομική Οργάνωση, αρχιτεκτονικά χαρα-

κτηριστικά, αρχιτεκτονική γεφυριών
Εικόνα 3. 1: Διάγραμμα Σχεδιασμού της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία.
Κατά την εκκίνηση της εφαρμογής ο χρήστης πατώντας πάνω στον τίτλο (Ει-
κόνα 3.2) μεταβαίνει στο βασικό μενού (Εικόνα 3.3).
Εικόνα 3. 2: Αρχική σελίδα κατά την έναρξη της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία.
- 108 -
Εικόνα 3. 3: Βασικό μενού της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία.
Τα βασικά κουμπιά (Εικόνα 3.4) που χρησιμοποιούνται είναι η έξοδος, η μετά-

βαση στην επόμενη σελίδα), η μετάβαση στην αρχή της ενότητας, οι πληρο-
φορίες και η επιστροφή στο βασικό μενού.
Έξοδος
Μετάβαση στην επόμενη σελίδα
Πληροφορίες
Μετάβαση στην αρχή της ενότητας
Επιστροφή στο
βασικό μενού
Εικόνα 3. 4: Βασικά κουμπιά της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία.
Στο βασικό μενού υπάρχουν 6 κουμπιά με τίτλους «Η περιοχή του Ζαγορίου»,

«Ιστορικά Στοιχεία», «Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά», «Τα Ζαγοροχώρια», «Αρχιτε-
κτονική του Ζαγορίου» και «Εθνικοί Δρυμοί». Επίσης στη σελίδα του βασικού με-
νού υπάρχουν δύο ακόμα κουμπιά, ένα για την έξοδο από την εφαρμογή και
ένα για τη μετάβαση σε μια σελίδα με στοιχεία για τον συγγραφέα.
Πατώντας πάνω στο κουμπί «Η περιοχή του Ζαγορίου» γίνεται μετάβαση σε μια
σελίδα όπου φαίνεται η θέση των Ζαγοροχωρίων στην ευρύτερη περιοχή της
- 109 -
Ηπείρου (Εικόνα 3.5). Στο σημείο αυτό δίδονται γενικές πληροφορίες για τα Ζα-
γοροχώρια.
Εικόνα 3.5: Θέση Ζαγορίου και γενικές πληροφορίες, ιδία επεξεργασία.
Μεταβαίνοντας στην επόμενη σελίδα (Εικόνα 3.6) παρουσιάζεται η διοικητική

διαίρεση της περιοχής του Ζαγορίου. Στο κάτω μέρος της σελίδας, πατώντας
πάνω σε κάποιο Δήμο η Κοινότητα εμφανίζεται ο χάρτης του Δήμου ή της Κοι-
νότητας με τους οικισμούς, καθώς και ένα πίνακας που περιέχει τους οικισμούς
και τους πληθυσμούς τους (Εικόνα 3.7). Με το κουμπί της μετάβασης στην αρ-
χή της ενότητα εμφανίζεται η Εικόνα 3.6. Από κει πατώντας με το κουμπί μετά-
βασης στην επόμενη ενότητα εμφανίζεται η σελίδα όπου παρουσιάζεται η γεω-
γραφική διαίρεση του Ζαγορίου (Εικόνα 3.8) και έπειτα ένας χάρτης με τις ζώνες
της γεωγραφικής διαίρεσης (Εικόνα 3.9).
Στη συνέχεια επιστρέφοντας στο βασικό μενού, πατώντας στο κουμπί «Ιστορικά
Στοιχεία» ο χρήστης μπορεί να ενημερωθεί για την ιστορία των Ζαγοροχωρίων
(Εικόνα 3.10). Έπειτα με το κουμπί «Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά» παρουσιάζο-
νται πληροφορίες για τα ορεινά Συμπλέγματα, το γεωλογικό υπόβαθρο, τα
ποτάμια και τις λίμνες (Εικόνα 3.11) της περιοχής.
- 110 -
Εικόνα 3.6: Διοικητική Διαίρεση Ζαγορίου, ιδία επεξεργασία.
Εικόνα 3.8: Χάρτης του Δήμου και Πίνακας με οικισμούς και πληθυσμό,
ιδία επεξεργασία. - 111 -
Εικόνα 3.8: Γεωγραφική Διαίρεση του Ζαγορίου, ιδία επεξεργασία.
Εικόνα 3.9: Χάρτης Ζωνών Διοικητικής Διαίρεσης,

- 112 -
Εικόνα 3.10: Σελίδα Ιστορικών Στοιχείων, ιδία επεξεργασία.
Εικόνα 3.11: Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά, ιδία επεξεργασία.
- 113 -
Στη συνέχεια στο βασικό μενού με το κουμπί «Τα Ζαγοροχώρια» εμφανίζεται έ-

νας χάρτης (Εικόνα 3.12), πάνω στον οποίο υπάρχουν πέντε κουμπιά, ένα για
κάθε Δήμο ή Κοινότητα, που είναι και το όνομα του Δήμου ή της Κοινότητας.
Επιλέγοντας έναν από τους Δήμους ή Κοινότητες εμφανίζεται και ο χάρτης
του/της (Εικόνα 3.13). Πάνω στο χάρτη το σημειακό σύμβολο που αντιπροσω-
πεύει τον κάθε οικισμό αποτελεί και ένα κουμπί για τη μετάβαση στην καρτέλα
του οικισμού (Εικόνα 3.14). Στην καρτέλα του οικισμού δίδονται πληροφορίες
για το υψόμετρό του, τις συντεταγμένες του, την απόστασή του από τα Ιωάννι-
να, η παλιότερη ονομασία του, ιστορικά στοιχεία, στοιχεία παραδοσιακής αρχι-
τεκτονικής, ο χαρακτηρισμός του ως παραδοσιακός οικισμός ή όχι πληροφο-
ρίες για ιστορικά μνημεία, μουσεία, εκκλησίες, διατηρητέα κτίρια, εκδηλώσεις και
πανηγύρια που λαμβάνουν καθώς και ξενοδοχεία που υπάρχουν στον οικι-
σμό. Στην καρτέλα του οικισμού υπάρχει ένα κουμπί με το οποίο εμφανίζονται
φωτογραφίες του οικισμού (Εικόνα 3.15) καθώς και ένα κουμπί που δείχνει τη
διαδρομή από τα Ιωάννινα προς τον οικισμό (Εικόνα 3.16). Επιπλέον με το
κουμπί των πληροφοριών ο χρήστης μεταβαίνει σε μια καρτέλα με πληροφορί-
ες για κάποιο χαρακτηριστικό (Εικόνα 3.17). Κατόπιν στο κεντρικό μενού με το
κουμπί «Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου» εμφανίζονται πληροφορίες για την Πολε-
οδομική Οργάνωση, τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, την αρχιτεκτονική γεφυ-
ριών (Εικόνα 3.18).
Εικόνα 3.12: Χάρτης Δήμων και Κοινοτήτων, ιδία επεξεργασία.
- 114 -
Εικόνα 3.13: Χάρτης Δήμου, ιδία επεξεργασία.
Εικόνα 3.14: Καρτέλα Οικισμού, ιδία επεξεργασία.

- 115 -
Εικόνα 3.15: Φωτογραφίες οικισμού, ιδία επεξεργασία.
Εικόνα 3.16: Διαδρομή από τα Ιωάννινα προς τον

οικισμό, ιδία επεξεργασία. - 116 -
Εικόνα 3.17: Πληροφορίες για ένα γεφύρι, ιδία επεξεργασία.
Εικόνα 3.18: Αρχιτεκτονική Ζαγορίου, ιδία επεξεργασία.

- 117 -
Κεφάλαιο 4: Συμπεράσματα
Κεφάλαιο 4: Συμπεράσματα
Το Διαδίκτυο είναι το νέο μέσο για την παρουσίαση και τη διάδοση της χωρικής
πληροφορίας. Σ’ αυτή τη διαδικασία ο χάρτης παίζει σημαντικό ρόλο και έχει
πολλαπλές λειτουργίες. Από τη μία πλευρά έχει τον παραδοσιακό του ρόλο, να
παρέχει πληροφορίες για τα χωρικά δεδομένα και σχέσεις. Απ΄ την άλλη πλευ-
ρά και λόγω της φύσης του παγκόσμιου ιστού, οι γεωγραφικές τοποθεσίες
μπορούν να συνδεθούν με φωτογραφίες, κείμενα, ήχο ή και άλλους χάρτες. Η
σύνδεση των παραπάνω συστατικών και η ενσωμάτωσή τους σε μία εφαρμο-
γή είναι και το σημαντικότερο πλεονέκτημα των πολυμέσων.
Έτσι και στην εφαρμογή που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της εργασίας, ένα σύ-
νολο πληροφοριών που αφορούν τα Ζαγοροχώρια ενσωματώθηκαν σε ένα
εργαλείο, που αποτελεί έναν ηλεκτρονικό οδηγό για την περιοχή και μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για τουριστικούς κατ’ αρχήν σκοπούς, δεδομένου ότι εμπεριέχει
το είδος των πληροφοριών που ενδιαφέρουν τον επισκέπτη της περιοχής.
Η ηλεκτρονικής μορφή της εφαρμογής εμφανίζει μεγάλα οφέλη και στον τομέα
της διάθεσης της στο ευρύ κοινό αφού το κόστος της διάθεσής της μειώνεται
αισθητά εφόσον δεν απαιτείται εκτύπωση. Επίσης διευκολύνεται η πρόσβαση
στο ευρύ κοινό είτε μέσω της έκδοση της εφαρμογής στο Διαδίκτυο είτε μέσω
της έκδοσής της σε CD-ROM.
Η εφαρμογή αυτή δεν έχει ως στόχο να αντικαταστήσει το υπάρχον υλικό έντυ-

πο ή ηλεκτρονικό. Αντίθετα στόχος της είναι να λειτουργήσει ως ένα μέσο για
την άντληση των πληροφοριών που συλλέχθηκαν και να φανεί χρήσιμη σε
διάφορους τομείς, όπως στην τουριστική προβολή του τόπου και επομένως
στην ανάπτυξη του, στην εκπαίδευση και στην ψυχαγωγία.
Βέβαια η υλοποίηση πολυμεσικών εφαρμογών σημαίνει πολύ περισσότερο

από έναν απλό σχεδιασμό μερικών «σελίδων» και τον καθορισμό της σειράς
διαδοχής τους. Τέτοιες εφαρμογές πρέπει πρώτα να σχεδιάζονται μεθοδικά, έ-
πειτα να λαμβάνονται υπόψη τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους και τέλος τίθεται
το θέμα της αξιολόγησης της πληροφορίας και του φιλτραρίσματος της πιο
χρήσιμης, φάση που αποδείχτηκε ιδιαίτερα χρονοβόρα στην εργασία αυτή.
Στο πολυμεσικό λοιπόν σύστημα που δημιουργήθηκε έγινε προσπάθεια να λη-

φθούν υπόψη οι παραπάνω παράμετροι και να είναι όσο το δυνατότερο χρη-
στικό. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης της εφαρμο-
γής τόσο σε ό,τι αφορά την πληροφορία που περιέχει όσο και στην τεχνική της
πλευρά, αφού η τεχνολογία ολοένα εξελίσσεται. Επίσης σε μια εξελιγμένη μορ-
φή της θα μπορούσε να διακινείται μέσω Palmtops (υπολογιστές παλάμης) ή
κινητών τηλεφώνων. Τέλος η όλη εργασία μπορεί να αποτελέσει μια αρχή για τη
μελλοντική τυποποίηση του σχεδιασμού και της υλοποίησης τέτοιου τύπου συ-
στημάτων.
- 118 -
Βιβλιογραφία
Βιβλιογραφία:
1. Άγα Ε. (2008), «Ζαγοροχώρια: Συνέχειες & Ασυνέχειες στο ανθρωπογενές

και φυσικό περιβάλλον», Πρακτικά Συνεδρίου: Χαρτογραφία της Ηπειρω-
τικής Περιφέρειας: Όρια – Φραγμοί – Άξονες – Πρότυπα – Ποιότητα, Ιω-
άννινα.
2. Καρανικόλας Ν., Λαφαζάνη Π., Μυρίδης Μ., Ράμναλης Δ. (2004), «Η

Θεσσαλονίκη τη Νύχτα: Μια Ηλεκτρονική Χαρτογραφική Περιήγηση»,
Πρακτικά Συνεδρίου: Η Χαρτογραφία του Ευ Ζην, Θεσσαλονίκη.
3. Κουσσουλάκου Α., Λιβιεράτος Α. (2000), «Χάρτες και Διαδίκτυο: Προς μια

άλλη Χαρτογραφία;», Πρακτικά Συνεδρίου: Η Χαρτογραφία σε Εξέλι-
ξη,Αθήνα.
4. Κουσουλάκου Α., Σαραφίδης Δ. (1998), «Δυνατότητες γεωγραφικής α-

ναφοράς σε χάρτες πολυμέσων:Εφαρμογή για χρήση στα πλαίσια αστι-
κού σχεδιασμού», Πρακτικά Συνεδρίου: Χαρτογραφία Μεγάλης Κλίμακας
Αστικοί Χάρτες, Θεσσαλονίκη.
5. Λιβανός Ι., Καψιμάλης Β., Τζιαβός Χ., Αναγνώστου Χ. (2004), «Η νέα εκ-
βολή του Άραχθου ποταμού (ΒΔ Ελλάδα): Παράγοντες που επηρεάζουν
την γεωμορφολογική εξέλιξη», Πρακτικά Συνεδρίου: 7ο Πανελλήνιο Γεω-
γραφικό Συνέδριο, Μυτιλήνη.
6. Παρασχάκης Ι., Παπαδοπούλου Μ., Πατιάς Π. (1991), «Αυτοματοποιημέ-

νη Χαρτογραφία», Εκδόσεις ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη.
7. Πλάτων, «Φαίδρος», Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
8. Σιδηρόπουλος Γ., Παππάς Β. (2003), «Η µη χρονική χαρτογραφική κίνηση

και η αστική (µεγάλη) κλίµακα έργων», Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, Τό-
μος 9 (7), Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερεια-
κής Ανάπτυξης, Παν/μιο Θεσσαλίας.
9. Σταματοπούλου Χ. (1991), «Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική: Θεσ-

σαλία-Ήπειρος», τόµος 6, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα.
10. Ψημένος Σ. (2005), «Ανεξερεύνητα Ζαγοροχώρια», Εκδόσεις ROAD, Αθή-

να.
11. Goodchild M. (2005), «What Does Google Earth Mean for the Spatial
Sciences?», Πρακτικά Συνεδρίου Conference on Spatial Intelligence, In-
novation and Praxis, Australia.
12. Keltie G. (2005), «Sustainable Urban Simulation - New Problems, Old So-
lutions», Πρακτικά Συνεδρίου Conference on Spatial Intelligence, Innova-
tion and Praxis, Australia.
- 119 -
13. Mac Earhen A. (1997), «Exploratory cartographic visualization: advanc-

ing the agenda», Πρακτικά 18ου Συνεδρίου ICA, Stockholm.
14. Nixon S. (2005), «Spatial Information – The Next Big Thing», Πρακτικά Συ-
νεδρίου Conference on Spatial Intelligence, Innovation and Praxis, Aus-
tralia.
15. Peterson M. (2004), «Spatial Visualization Through Cartographic Anima-

tion: Theory and Practise», Πρακτικά Συνεδρίου Advances in geographic
information systems, Washington.
16. Peterson M. (2006), «Cartographic Animation», Περιοδικό Cartographic

Perspectives No 26, North American Cartographic Information Society.
17. Peterson M. (2007), «The Internet and Multimedia Cartography»,

Springer.
18. Peterson M. (2007), «Elements of Multimedia Cartography», Springer.
19. Rhyne Τ. (1999), «Going Virtual with Geographic Information & Scientific
Visualization», Περιοδικό Computer & Geosciences, Volume 23, Issue 4.
20. Taylor F. (1999), «Future Directions for Multimedia Cartography»,

Springer.
21. Taylor F. and Caquard, S. (2006), «Cybercartography», Περιοδικό Carto-

graphica, 42(1).
22. Thompson B. (2005), «Strategic Directions for the Spatial Information In-
dustry», Πρακτικά Συνεδρίου Conference on Spatial Intelligence, Innova-
tion and Praxis, Australia.
23. Vaughan T. (2006), «Multimedia: Making it Work», McGraw-Hill Educa-

tion – Europe, 7thedition, United States.
24. Zhou Y. (2005), «Profiling and Visualizing Metadata for Multimedia Infor-
mation in a Geospatial Portal», Μεταπτυχιακή Εργασία, Department of
Geography and Environmental Studies, Carleton University, Ottawa,
Canada.
Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία
25. URL1: www.kentrikozagori.gov.gr
26. URL2: 6dim-ioann.ioa.sch.gr/nomos_perioxes.htm
27. URL3: www.statistics.gr
28. URL4: www.hellenicmountains.gr
- 120 -
29. URL5: hellas.teipir.gr
30. URL6: www.zagoroxoria.gr
31. URL7:users.forthnet.gr/lar/efc/dikorfo/perizag.htm
32. URL8: www.nea-acropoli-ioannina.gr
33. URL9: www.ipeirorama.gr
34. URL10: www.papigo.gr
35. URL11: www.epirussa.gr
36. URL12:www.stomio.gr
37. URL13:www.ntua.gr/MIRC/db/epirus_db/20_Iwannina/
38. URL14:ee.admin.uoi.gr/km.htm
39. URL15:www.e-city.gr/ioannina
40. ULR16:www.epcon.gr
41. URL17:www.timfi.gov.gr
42. URL18:about-ioannina.gr/Zagori_gr
43. URL19: www.zagori.info
44. URL20:www.epirus.org
45. URL21wikimapia.org
46. URL22:estia.minenv.gr
47. URL23:www.petrinagefiria.uoi.gr
48. URL24:www.spitia.gr/ergasia/ergasia3.htm#_Toc87471126
49. URL25: www.eipe.gr
50. URL26:www.elliniko-panorama.gr
51. URL27:cultureportalweb.uoi.gr
52. URL28:www.schools.ac.cy/tech-mak-nic/polimesa.doc
- 121 -

Ζ Α Γ Ο Ρ Ο Χ Ω Ρ Ι Α Η ανάδειξη του πολιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ζ Α Γ Ο Ρ Ο Χ Ω Ρ Ι Α Η ανάδειξη του πολιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΜΥΡΩΝ ΜΥΡΙΔΗΣ

Η παρούσα Μεταπτυχιακή Εργασία με τίτλο «Ζαγοροχώρια: Η ανάδειξη του πο-

Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2009

Θα ήθελα να εκφράσω τις ιδιαίτερες ευχαριστίες μου στον κ. Μύρων Μυρίδη,

Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα……………….…….….…Σελ 1

1.2 Χαρτογραφία και Διαδίκτυο……………………………………...…..….Σελ 1

1.3 Σύγκριση Ηλεκτρονικού και Έντυπου Χάρτη……………………….…Σελ 3

1.4 Πολυμέσα (multimedia)……………………………………….…….…...Σελ 4

1.5 Τα πολυμέσα στη Χαρτογραφία……………………………..…………Σελ 6

1.7 Εξέλιξη και Προοπτικές της Χαρτογραφίας Πολυμέσων…………...Σελ 9

1.8 Ποιότητα του περιεχομένου των πολυμεσικών προϊόντων………Σελ 11

Κεφάλαιο 2: Γεωγραφική Θέση και Παρουσίαση των Ζαγοροχωρίων…….Σελ 13

2.2 Ιστορικά Στοιχεία ……………………………………………...………….Σελ 22

2.3 Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά……………............................………….Σελ 24

2.4 Οι Οικισμοί του Ζαγορίου……………...……………………………….Σελ 27

2.5 Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου………………………………...………….Σελ 67

2.6 Τα Γεφύρια του Ζαγορίου……………...……………………….……….Σελ 74

Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την Περιοχή των

3.1 Εισαγωγή…………………………………………………………………Σελ 107

3.2 Περιγραφή της Multimedia Εφαρμογής….……………...………...Σελ 108

Κεφάλαιο 4: Συμπεράσματα………………………………………………………Σελ 118

Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στα Ζαγοροχώρια, αυτό τον ιδιαίτερο τόπο

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να σχεδιαστεί, να αναπτυχθεί και να

of a unique area by using new technologies”

The third chapter is an effort to design, develop and produce a multimedia

In conclusion, there is a synopsis of the advantages of the use of new tech-

Τα πολυμέσα περιλαμβάνουν από πολύ απλές μέχρι πολύ σύνθετες εφαρμο-

Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι οι νέες τεχνολογίες που αφορούν

Η εύρεση βιβλιογραφίας για τη διεκπεραίωση της εργασίας ήταν χρονοβόρα

Η εργασία οργανώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος με θέμα «Χαρτογραφί-

Στο τρίτο μέρος γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης ενός πολυμεσικού προϊόντος

Οι χάρτες που δημιουργήθηκαν για την εφαρμογή κατασκευάστηκαν με το λο-

Εικόνα 1: Λογισμικό Arcmap, ιδία επεξεργασία.

Εικόνα 2: Λογισμικό Macromedia Flash, ιδία επεξεργασία.

Κεφάλαιο 1:Χαρτογραφία, Διαδίκτυο

Με την εισαγωγή λοιπόν της Αυτοματοποιημένης Χαρτογραφίας και τις εξελί-

1.2 Χαρτογραφία και Διαδίκτυο

πια από τα φυσικά μέσα, η ανταλλαγή γεωγραφικών πληροφοριών έγινε πιο

Ο τεράστιος αριθμός χαρτών που «διακινείται» στο Διαδίκτυο καθημερινά και

• Τον σκοπό του χάρτη

o Χάρτες με γενικές χωρικές πληροφορίες/χάρτες γενικής χρήσης

• Τις ανάγκες του χρήστη

o Χάρτες για το ευρύ κοινό

• Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του χάρτη

1.3 Σύγκριση Ηλεκτρονικού και Έντυπου Χάρτη

Συγκρίνοντας τις συμβατικές - παραδοσιακές μεθόδους χαρτογράφησης με

Αυτά τα προβλήματα μειώνονται ή εξαλείφονται με την αυτοματοποίηση στη

Συνοψίζοντας ο ηλεκτρονικός χάρτης έχει τα εξής βασικά πλεονεκτήματα σε

υποστηρικτικά μέσα, όπως άλλοι χάρτες, κείμενα, φωτογραφίες, με τη χρήση

1.4 Πολυμέσα (multimedia)

Τα πολυμέσα αναφέρονται σε οποιαδήποτε εφαρμογή, η οποία ενσωματώνει

Μια εφαρμογή πολυμέσων μπορεί να ενσωματώνει δύο ή περισσότερα από τα

Το κείμενο είναι το θεμελιώδες συστατικό των εφαρμογών πολυμέσων. Η δύνα-

Οι λέξεις που θα χρησιμοποιηθούν στα πολυμέσα, θα βρεθούν στους τίτλους,

τελικό αποτέλεσμα βασικά κριτήρια αποτελούν η επιλογή της γραμματοσειράς,

 Ακίνητες εικόνες (Γραφικά)

Σε μια τέτοια εφαρμογή οι εικόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τους πα-

 Κινούμενες εικόνες (Animation)

Animation είναι η διαδικασία προσθήκης της κίνησης σε μια εικόνα δίνοντας

Οι πιο προχωρημένες εφαρμογές πολυμέσων, χρησιμοποιούν (εκτός από κεί-

Οι σύνδεσμοι είναι ένας τρόπος για να πάρουμε πρόσθετες πληροφορίες σε

Ακίνητες εικόνες (Γραφικά)

Κινούμενες εικόνες (Animation)

το Δήμο Ανατολικού Ζαγορίου με πληθυσμό 1814 κατοίκους (Χάρτης

το Δήμο Κεντρικού Ζαγορίου με πληθυσμό 1217 κατοίκους (Χάρτης 2.4),

το Δήμο Τύμφης με πληθυσμό 1006 κατοίκους (Χάρτης 2.5), που

την Κοινότητα Βοβούσης με πληθυσμό 150 κατοίκους (Χάρτης 2.6), που

την Κοινότητα Παπίγκου με πληθυσμό 161 κατοίκους (Χάρτης 2.7), που

Το Δυτικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Άγιος Μηνάς, Άνω Πεδινά,

Το Κεντρικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Ανθρακίτη, Ασπράγγελοι,

Το Ανατολικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Αγία Βαρβάρα, Αγία

τα χωριά της κοιλάδας του Ζαγορίτικου (Λάκκα Ζαγορίου) στα Νότια