‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު ‪1‬‬

‫)‪(ISL107- Fiqh of Worship -1‬‬

‫ސްޓަޑީ ގައިޑް‬

‫ލިޔުނީ‬

‫މުޙައްމަދު ރަމީޒު އަޙްމަދު‬

‫ޝާއިޢުކުރީ‬

‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލަރނިންގ‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީ‬
‫މާލެ‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖެ‬
‫© ‪2012‬‬
 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފިހުރިސްތު‬

‫ފެށުން ‪9 .... ................................................................................................................................‬‬

‫ޔުނިޓު‪10 ...............................................................................................................................1:‬‬

‫ފިޤްހުގެ ފެށުން ‪10 ........................................................................................................................‬‬

‫ފިޤްހުގެ ތަޢާރަފު ‪10.............................................................................................................................‬‬

‫ފިޤްހުގެ މާނަ‪10.......................................................................................................................... :‬‬

‫ފިޤްހުގެ ޚާއްޞަ ސިފަތައް‪10........................................................................................................... :‬‬

‫ފިޤްހުގެ ބައިތައް‪12....................................................................................................................... :‬‬

‫ފިޤްހަށް ޢަމަލުކުރުމުގެ ޙުކުމް‪12....................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪13...................................................................................................................... 1.1‬‬

‫ފިޤްހީ ޙަރަކާތް ފެށިގެން އައި ގޮތް ‪14........................................................................................................‬‬

‫ޞަޙާބީންގެ ދައުރު‪14.................................................................................................................... :‬‬

‫ތާބިޢީންގެ ޒަމާން‪15...................................................................................................................... :‬‬

‫ތާބިޢީންނަށް ފަހު އައި ޒަމާން‪16...................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪17...................................................................................................................... 1.2‬‬

‫ހަތަރު އިމާމުން ‪18..............................................................................................................................‬‬

‫އިމާމު އަބޫ ޙަނީފާ‪18.................................................................................................................... :‬‬

‫އިމާމު މާލިކު‪20........................................................................................................................... :‬‬

‫އިމާމުއްޝާފިޢީ‪22......................................................................................................................... :‬‬

‫އިމާމު އަޙްމަދު‪25......................................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪27...................................................................................................................... 1.3‬‬

‫ޔުނިޓު‪28 ...............................................................................................................................2:‬‬

‫ޠަހާރަތު ‪28 ................................................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޠަހާރަތު ‪28.......................................................................................................................................‬‬

‫ޠަހާރަތުގެ މާނަ‪28........................................................................................................................ :‬‬

‫ޠަހާރަތުގެ ޙުކުމް‪28...................................................................................................................... :‬‬

‫ޠަހާރަތުގެ ބައިތައް‪29.................................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪29...................................................................................................................... 2.1‬‬

‫ފެނުގެ ބައިތައް ‪30...............................................................................................................................‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪32...................................................................................................................... 2.2‬‬

‫ނަޖިހުން ޠާހިރުވުން ‪33.........................................................................................................................‬‬

‫ނަޖިހުގެ ތަޢުރީފު‪33...................................................................................................................... :‬‬

‫ނަޖިހުގެ ބައިތައް‪33...................................................................................................................... :‬‬

‫ޢަފޫ ވަނިވި ނަޖިސް‪40.................................................................................................................. :‬‬

‫ނަޖިހުން ތާހިރުވުން‪40................................................................................................................... :‬‬

‫ނަޖިސް ފިލުވާލާ ތަކެތި‪42.............................................................................................................. :‬‬

‫ﺍِ ْﺳﺘِ ْﻨ َﺠﺎء ކުރުން‪43....................................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪47...................................................................................................................... 2.3‬‬

‫ޔުނިޓު‪48 ...............................................................................................................................3:‬‬

‫ވުޟޫއު ‪48 . ................................................................................................................................‬‬

‫ވުޟޫއު ‪48........................................................................................................................................‬‬

‫ވުޟޫގެ މާނަ‪48........................................................................................................................... :‬‬

‫ވުޟޫގެ ޙުކުމް‪48......................................................................................................................... :‬‬

‫ވުޟޫގެ މާތްކަން‪49....................................................................................................................... :‬‬

‫ވުޟޫގެ ރުކުންތައް‪49.................................................................................................................... :‬‬

‫ވުޟޫގެ ސުންނަތްތައް‪52................................................................................................................ :‬‬

‫ވުޟޫ ގެއްލޭ ކަންތައްތައް‪55............................................................................................................ :‬‬

‫‪3‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ވުޟޫ ވާޖިބުވާ ކަންތައްތައް‪60.......................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪62...................................................................................................................... 3.1‬‬

‫ފެންޖެހުން މަނާކުރާ އެއްޗެތި ‪63...............................................................................................................‬‬

‫ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން‪63................................................................................................................. :‬‬

‫ޖައުރަބުގައި ފެން ފުހުން‪67............................................................................................................. :‬‬

‫ބޮލުގައި އަޅާ އެތީގައި ފުހުން‪68....................................................................................................... :‬‬

‫ޖަބީރާގައި ފެންފުހުން‪70................................................................................................................. :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪70...................................................................................................................... 3.2‬‬

‫ޔުނިޓު‪71 ...............................................................................................................................4:‬‬

‫ޣުސްލު ‪71 . ................................................................................................................................‬‬

‫ޣުސްލު ‪71........................................................................................................................................‬‬

‫ޣުސްލުގެ މާނަ‪71......................................................................................................................... :‬‬

‫ހިނެއިން ވާޖިބުވާ ކަންތައްތައް‪71...................................................................................................... :‬‬

‫ސުންނަތް ހިނެއިންތައް‪75............................................................................................................... :‬‬

‫ހިނެއިމުގެ ރުކުންތައް‪76................................................................................................................. :‬‬

‫ހިނެއިމުގެ ސުންނަތްތައް‪77............................................................................................................. :‬‬

‫އަންހެނާ ހިނައިގަތުން‪79................................................................................................................ :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪81...................................................................................................................... 4.1‬‬

‫ޖުނުބުވެރިކަން ‪82................................................................................................................................‬‬

‫ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ޙަރާމް ކަންތައްތައް‪82............................................................................................... :‬‬

‫ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ހުއްދަ ކަންކަން‪83................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪84...................................................................................................................... 4.2‬‬

‫ޙައިޟު‪-‬ނިފާސްކަމާއި އިސްތިޙާޟާ ‪85........................................................................................................‬‬

‫ޙައިޟުގެ ލޭ‪85............................................................................................................................ :‬‬

‫‪4‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނިފާސްކަމުގެ ލޭ‪87....................................................................................................................... :‬‬

‫ޙައިޟު ނިފާސްވެރިންނަށް ޙަރާމް ކަންތައްތައް ‪88....................................................................................‬‬

‫ޙައިޟު ނިފާސްވެރިންނަށް ހުއްދަ ކަންތައްތައް ‪90....................................................................................‬‬

‫އިސްތިޙާޟާގެ ލޭ‪91...................................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪93...................................................................................................................... 4.3‬‬

‫ޔުނިޓު‪94 ...............................................................................................................................5:‬‬

‫ތަޔައްމުމު ‪94 ..............................................................................................................................‬‬

‫ތަޔައްމުމުގެ ތަޢާރަފު ‪94........................................................................................................................‬‬

‫ތަޔައްމުމުގެ މާނަ‪94...................................................................................................................... :‬‬

‫ތަޔައްމުމު ޝަރްޢުވުން‪94................................................................................................................ :‬‬

‫ތަޔައްމުމު ކުރެވެނީ ކޮން ކަމެއްގެ ބަދަލުގައި؟ ‪95...........................................................................................‬‬

‫ތަޔައްމުމު ހުއްދަވާ ޙާލަތުތައް ‪95..............................................................................................................‬‬

‫ތަޔައްމުމު ހުއްދަވާ ވެލި )ޞަޢީދު( ‪98........................................................................................................‬‬

‫ތަޔަންމުމު ކުރާ ގޮތް ‪99........................................................................................................................‬‬

‫ތަޔަންމުމު ބާޠިލުވާ ކަންތައްތައް ‪100.........................................................................................................‬‬

‫ތަޔަންމުމުކުރުމަށްފަހު ނަމާދުކުރަމުން ދަނިކޮށް ފެން ލިބުން‪100................................................................. :‬‬

‫ތަޔަންމުމުކޮށް ނަމާދުކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ވަގުތުގެ ތެރޭގައި ފެން ލިބުން‪101.......................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪102.................................................................................................................... 5.1‬‬

‫ޔުނިޓު‪103 .............................................................................................................................6:‬‬

‫ނަމާދު ‪103 ................................................................................................................................‬‬

‫ނަމާދުގެ ތަޢާރަފު ‪103..........................................................................................................................‬‬

‫ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ ޙުކުމް‪105......................................................................................................... :‬‬

‫ނަމާދު ވާޖިބުވާ މީހާ‪107................................................................................................................ :‬‬

‫‪5‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރްޟުގެ ޢަދަދު ‪109......................................................................................................................‬‬

‫ރަކްޢަތުގެ ޢަދަދު ‪110......................................................................................................................‬‬

‫ނަމާދުގެ ވަގުތުތައް ‪111........................................................................................................................‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪119.................................................................................................................... 6.1‬‬

‫އަޛާން އާއި އިޤާމާ ‪120........................................................................................................................‬‬

‫ތަޢާރަފު‪120............................................................................................................................... :‬‬

‫ބަންގީގެ މާތްކަން‪120.................................................................................................................... :‬‬

‫ބަންގި ޝަރްޢުކުރެއްވުން‪120........................................................................................................... :‬‬

‫ބަންގީގެ ޙުކުމް‪121...................................................................................................................... :‬‬

‫ބަންގީގެ ޝަރްޠުތައް‪122................................................................................................................ :‬‬

‫މުއައްޛިން )މުދިމު( ގެ ސިފަތައް‪123................................................................................................ :‬‬

‫ބަންގީގެ ސިފަ‪125....................................................................................................................... :‬‬

‫ބަންގީގެ ސުންނަތްތައް‪127............................................................................................................. :‬‬

‫ގަމަތުގެ ސިފަ‪129....................................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪131.................................................................................................................... 6.2‬‬

‫ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠުތައް ‪132........................................................................................................‬‬

‫‪ -1‬ނަމާދުގެ ވަގުތު ވަދެއްޖެ ކަން އެނގުން ‪132.....................................................................................‬‬

‫ފާއިތުވީ ނަމާދު ޤަޟާކުރުން‪134....................................................................................................... :‬‬

‫ނަމާދު ނަހީކުރެވިފައިވާ ވަގުތުތައް‪138................................................................................................ :‬‬

‫‪ -2‬ދެ ޙަދަޘުން ޠާހިރުވުން ‪141.........................................................................................................‬‬

‫‪ -3‬ޢައުރަ ނިވާކުރުން‪143.............................................................................................................. :‬‬

‫‪ -4‬ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިލުން‪145........................................................................................................ :‬‬

‫‪ -5‬ނިޔަތްގަތުން‪147..................................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪151.................................................................................................................... 6.3‬‬

‫ނަމާދުގެ ރުކުންތައް ‪152........................................................................................................................‬‬

‫‪6‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދުގެ ރުކުންތައް‪152................................................................................................................. :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪157.................................................................................................................... 6.4‬‬

‫ނަމާދުގެ ވާޖިބުތައް ‪158........................................................................................................................‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪159.................................................................................................................... 6.5‬‬

‫ނަމާދުގެ ސުންނަތްތައް ‪160....................................................................................................................‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪161.................................................................................................................... 6.6‬‬

‫ނަމާދު ބާޠިލުވާ ކަންތައްތައް ‪162.............................................................................................................‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪163.................................................................................................................... 6.7‬‬

‫ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދު ‪164..........................................................................................................................‬‬

‫ފެށުން‪164................................................................................................................................. :‬‬

‫ޖަމާޢަތުގައި ފަރްޟު ނަމާދުކުރުން‪164................................................................................................ :‬‬

‫ޖަމާޢަތް އެކަށައެޅޭ ޢަދަދު‪166.......................................................................................................... :‬‬

‫ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދުކުރެވޭ ތަން‪167...................................................................................................... :‬‬

‫ޖަމާޢަތަށް ނުގޮސް ފަސްޖެހުމަށް ހުއްދަދެވޭ ޢުޛުރުތައް‪168....................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪170.................................................................................................................... 6.8‬‬

‫އިމާމުކަން ‪171...................................................................................................................................‬‬

‫އިމާމުކަމަށް އެންމެ ޙައްޤުކަން ބޮޑު މީހާ‪171....................................................................................... :‬‬

‫އެމީހެއްގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަވާ މީހާ‪171............................................................................................. :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪173.................................................................................................................... 6.9‬‬

‫ބަލިމީހާގެ ނަމާދު ‪174..........................................................................................................................‬‬

‫އިށީނދެ އިން އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުން‪175............................................................................. :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪176.................................................................................................................. 6.10‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދު ‪177...............................................................................................................................‬‬

‫ފެށުން‪177................................................................................................................................. :‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދުގެ ޙުކުމް‪177............................................................................................................. :‬‬

‫‪7‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވާ މީހުން‪178.................................................................................................... :‬‬

‫ހުކުރު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠުތައް‪178.................................................................................................. :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪179.................................................................................................................. 6.11‬‬

‫ސަފަރުވެރިޔާގެ ނަމާދު ‪181....................................................................................................................‬‬

‫ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން‪181............................................................................................................... :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪185.................................................................................................................. 6.12‬‬

‫ކުށު ސަޖިދަ ‪187................................................................................................................................‬‬

‫ތަޢުރީފު‪187............................................................................................................................... :‬‬

‫ކުށު ސަޖިދަ ކުރެވޭ ސަބަބުތައް‪187................................................................................................... :‬‬

‫ކުށު ސަޖިދައިގެ ޙުކުމް‪189............................................................................................................. :‬‬

‫ކުށު ސަޖިދަ ކުރެވޭ ވަގުތު‪189........................................................................................................ :‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪191.................................................................................................................. 6.13‬‬

‫ނަމޫނާ އިމްތިޙާން ކަރުދާސް ‪192 ........ ................................................................................................‬‬

‫މައިގަނޑު މަރްޖިޢުތައް‪197 .............. ................................................................................................‬‬

‫‪8‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފެށުން‬
‫ِِْ أَﻤ ْﺟَﻌ َ‬
‫�‪.‬‬
‫ِ ﺎ � ٍ ﻠ َ َ وَﺻ ﺤ ﺒ‬
‫َ‬ ‫ﻟِ‬ ‫ﻋ‬ ‫َﻰ‬ ‫َّﺪ‬
‫ﻤ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬‫ّ‬ ‫بِﻴ‬
‫َ‬ ‫�‬
‫بِ‬
‫َْﻧْﻴَﺎءِ وَالْﻤُﺮْﺳَ ِﻠ َ‬
‫ﻷ‬ ‫َّﻼَمُ ﻰ َﻋَ أَﺮﺷَْف ا‬
‫ِ‬ ‫ﻠ‬ ‫الﺴ‬ ‫ﻌَلَﻤِ�َ‪ّ ،‬‬
‫َﻼَةُ وَ‬
‫ْ‬
‫ﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ ِﷲ ﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻧ‬ ‫ وَالﺼ‬ ‫ِ‬

‫މިއީ ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަސިޓީގެ ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ އިން ހިންގާ "އިސްލާމް މުދައްރިސްކަމުގެ‬

‫ޑިޕްލޮމާ ކޯސް" ގައި "ފިޤްހު އޮފް ވޯޝިޕް‪ "1-‬ކިޔަވައިދިނުމަށް ތައްޔާރުކުރެވިފައިވާ ސްޓަޑީ ގައިޑެކެވެ‪.‬‬

‫މިމާއްދާ އަކީ އިސްލާމީ ފިޤްހުގެ އެންމެ މުހިންމު އެއްބައި ކަމުގައިވާ އަޅުކަމުގެ ޙުކުމްތައް ދަރިވަރުންނަށް‬

‫އަންގައިދިނުމަށް ތައްޔާރުކުރެވިފައިވާ މާއްދާއެކެވެ‪ .‬ފިޤްހުގެ މިބަޔަކީ ކޮންމެ މުސްލިމަކަށް އެނގުން ލާޒިމުވާ ބައެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ ދުވަހަކު‬

‫ތިމާއާ ﷲ އާ ދެމެދު ގުޅުވައިދޭ މަތިވެރި އަޅުކަމުގެ ޙުކުމްތައް އެނގެނީ ފިޤްހުގެ މިމަޢުޟޫތަކުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ‪ .‬ހަމައެހެންމެ‬

‫މުސްލިމު ދަރިވަރުންތަކަކަށް އުނގަންނައިދިނުމުގެ މަސައްކަތްކުރާ ބަޔަކަށް ޢިބާދާތުގެ މައުޟޫޢު ތަނަވަސްކޮށް ފުޅާކޮށް އެނގިފައި‬

‫ހުރުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫މިމާއްދާ ކިޔަވައިދިނުމުގެ މަޤްޞަދަކީ‪ ،‬މުޤައްރަރުގައި ހިމެނިފައިވާ ބައިތައް ދަރިވަރަށް އޮޅުންފިލުވައިދިނުމާއި‪ ،‬ކީރިތި‬

‫ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުން ޙުކުމްތައް ހޯދުމުގެ ފިޤްހީ ހުނަރަށް ދަރިވަރުގެ ލޯހުޅުވައިދިނުމާއި‪ ،‬އިސްލާމީ ފިޤްހުގެ މުހިންމު ފޮތްތަކާ‬

‫އިޞްޠީލާޙުތަކަށް ދަރިވަރު ރައްޓެހިކުރުވުމެވެ‪ .‬މިމާއްދާގައި‪ ،‬ފިޤްހުގެ ތަޢާރަފާއި ފިޤްހީ ޙަރަކާތްތައް އުފެދިގެން އައި ގޮތާއި މަޛްހަބުތައް‬

‫އުފެދުނު ގޮތުގެ އިތުރުން‪ ،‬އަޅުކަމުގެ ތެރެއިން ނަމާދާ ގުޅުންހުރި ފިޤްހީ މައްސަލަތަކާއި އެމައްސަލަތަކުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި‬

‫ހުރި އިޚްތިލާފުތަކާއި އެބޭކަލުންގެ ދަލީލުތައް ދަރިވަރުންނަށް ހުށަހެޅިފައިވާނެއެވެ‪.‬‬

‫މިފޮތަކީ ސްޓަޑީ ގައިޑަކަށް ވުމާއެކު‪ ،‬މައްސަލަތަކުގައިވާ ފިޤްހީ ހުރިހާ ތަފްޞީލެއް މިފޮތުގައި ހިމެނިފައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން އިތުރަށް ހޯދަން ބޭނުންވާ މަޢުލޫމާތު އެހެނިހެން ފޮތްތަކާއި ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުން އޮޅުންފިލުވުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ޠަހާރަތާއި ނަމާދާ ގުޅޭ ގޮތުން ޝާފިޢީ މަޛްހަބަށް ލިޔެވިފައިވާ ވަރަށް ގިނަ ފޮތްތަކެއް ރާއްޖޭގައި ގެންގުޅެވެމުންދާއިރު‪ ،‬ތަފާތު‬

‫މަޛްހަބުގެ ރައުޔުތައް އެނގޭ ގޮތަށް ބައެއް ފޮތްތައް މިހާރު ލިޔެވެމުން އެބަދެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި "ފިޤްހުއްސުންނާ"ގެ ތަރުޖަމާއާއި‬

‫"ކިތާބުއްޠަހާރާ" އާއި "ކިތާބުއްޞަލާތު" ފަދަ ފޮތްތައް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫މިފޮތް އެކުލަވާލުމުގައި އަޞްލަކަށް ބަލާފައިވާނީ‪ ،‬الﺸﻴﺦ أﺑﻮ ﻣﺎلﻚ ﻛﻤﺎل ﺑﻦ الﺴﻴﺪ ﺳﺎلﻢ ލިޔުއްވާފައިވާ ﺻﺤﻴﺢ ﻓﻘﻪ الﺴﻨﺔ‬

‫އެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ބައެއް އެހެން މަރްޖިޢުތަކުން ވެސް މަޢުލޫމާތު ނެގިފައިވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އުންމީދަކީ މިގައިޑްލައިނަކީ ދަރިވަރުންނަށް ފައިދާކުރަނިވި މުހިންމު އެއްޗަކަށް ވުމެވެ‪ .‬ދުޢާއަކީ މިފޮތް އުނގެނޭ‬

‫ދަރިވަރުންނަކީ އިސްލާމްދީނަށާއި ދިވެހި ޤައުމަށް ޚިދްމަތްކުރާ ޢިލްމުވެރި ކެރޭ ހީވާގި ބައެއްކަމުގައި ލެއްވުމެވެ‪ .‬آﻣ�!‬

‫‪9‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފިޤްހުގެ ފެށުން‬ ‫ޔުނިޓު‪1:‬‬

‫ފިޤްހުގެ ތަޢާރަފު‬

‫ފިޤްހުގެ މާނަ‪:‬‬
‫ُْ‬
‫ބަހުގެ މާނަ‪ :‬ﻓِﻘﻪ މިލަފުޒުގެ މާނައަކީ ފަހުމުވުން ނުވަތަ‬
‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ތަޢުރީފުގެ ޝަރަޙަ‪:‬‬
‫ދެނެގަތުމެވެ‪.‬‬
‫• "ތަފްޞީލީ ދަލީލުތައް" މިބަހުގެ މުރާދަކީ‪ ،‬ޝަރްޢީ‬
‫ވަކިވަކިން‬ ‫ނެގެވޭ‬ ‫އެއިން‬ ‫ޙުކުމެއް‬ ‫ކޮންމެވެސް‬
‫ވާރިދުވެފައިވާ ދަލީލުތަކެވެ‪ .‬އެގޮތުން ޤުރްއާނުގެ ވަކި‬ ‫ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މިލަފުޒު މިމާނައިގައި އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އާޔަތަކުން ނުވަތަ ރަސޫލާﷺގެ ވަކި ޙަދީޘަކުން ދީނުގެ‬
‫އޭގެ ތެރެއިން އެއް ތަނެއްގައި‪ ،‬މޫސާގެފާނު ވިދާޅުވި ކަމަށް اﷲ‬
‫ޙުކުމަކަށް ދަލީލުކުރާނަމަ އެއީ ތަފްޞީލީ ދަލީލެކެވެ‪.‬‬
‫• "ޝަރްޢީ" މިބަހުގެ މުރާދަކީ‪ ،‬ދީނީ ޙުކުމްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ ْ‬
‫) ‪(1‬‬
‫اﺣﻠُﻞ ُﻋﻘ َﺪ ًة ِّﻣﻦ ﻟِّﺴ ِﺎ� ﻳﻔ َﻘ ُﻬﻮا َﻗ ْﻮ ِ�﴾‬‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬و‬
‫މިޢިބާރާތުގެ ސަބަބުން ބުއްދީގެ ޙުކުމްތަކާއި‪ ،‬ޙިއްސީ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F0‬‬

‫ދ އާދަކާދައިން ކަނޑައެޅޭ ޙުކުމްތައް‬ ‫ޙުކުމްތަކާއި‪ ،‬އަ ި‬

‫ُْ‬ ‫"މިއަޅާގެ ވާހަކަތައް އެމީހުންނަށް ފަހުމުވުމަށްޓަކައި‪ ،‬މިއަޅާގެ ދުލުގެ‬
‫މއް ﻓِﻘﻪ ގެ މާނައިން ނެރެލައެވެ‪.‬‬‫މިއެންމެހައި ކަ ެ‬
‫• "ޢަމަލީ" މިބަހުގެ މުރާދަކީ‪ ،‬މުކައްލަފުގެ ޢަމަލުތަކަށް‬
‫ކަންތައްތަކަށް‬ ‫ދޫކޮށްލާ‬ ‫ކުރާކަންތައްތަކާއި‬ ‫ނުވަތަ‬
‫އުނދަގޫތައް ފިއްލަވާނދޭވެ‪ ".‬ޤުރްއާނުގައި މިލަފުޒު އައިސްފައިވާ މާނައަށް‬
‫ކަނޑައެޅޭ ޙުކުމެވެ‪ .‬މިބަޔަށް "ފަރްޢީ" ޙުކުމްތަކޭ‬
‫ބަލާއިރު އެނގެނީ ފިޤްހުގެ މުރާދަކީ ހަމައެކަނި އެއްޗެއް އެނގުން‬
‫ޢަޤީދާގެ‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫މިޢިބާރާތުގެ‬ ‫ކިޔެއެވެ‪.‬‬ ‫ވެސް‬
‫ޙުކުމްތަކާއި އަޚްލާޤީ ޙުކުމްތައް ފިޤްހުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ނޫންކަމެވެ‪ .‬އެނގުމުގެ އިތުރުން‪ ،‬ފިޤްހަކީ ވާހަކަދައްކާ މީހާގެ މަޤްޞަދު‬
‫ނުހިމެނެއެވެ‪.‬‬
‫މުކައްލަފުންގެ‬ ‫މުރާދަކީ؛‬ ‫މިބަހުގެ‬ ‫• "ޙުކުމްތައް"‬ ‫ރަނގަޅަށް ވިސްނުން ކަމެވެ‪.‬‬
‫ނިޔާއެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑައަޅުއްވާ‬ ‫ﷲ‬ ‫މާތް‬ ‫ޢަމަލުތަކަށް‬
‫އެގޮތުން ކަނޑައެޅިފައިވާ ޝަރްޢީ ޙުކުމްތަކުގެ ގޮތުގައި‬ ‫ُْ‬
‫ޝަރްޢީ މާނަ‪ :‬ޢިލްމުވެރިންގެ އިޞްޠިލާޙުގައި ﻓِﻘﻪ ގެ‬
‫ބެލެނީ މައިގަނޑު ފަސް ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬واﺟﺐ އާއި‪،‬‬
‫ﻣﻨﺪوب ނުވަތަ ﺳﻨﺔ އާއި‪ ،‬ﺣﺮام އާއި‪ ،‬مﻜﺮوه އާއި‪،‬‬ ‫މާނައަކީ؛ "ތަފްޞީލީ ދަލީލުތަކުން ނެގިފައިވާ ޝަރްޢީ ޢަމަލީ ޙުކުމްތައް‬
‫ﻣﺒﺎح )ހުއްދަ( މިކަންކަމެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން‪ ،‬ކަމެއް‬
‫ޞައްޙަވުން ނުވަތަ ޞައްޙަ ނުވުން ނުވަތަ ބާޠިލުވުން‬ ‫ދަތުމެވެ‪".‬‬
‫ފަދަ ކަންކަމަކީ ވެސް ޝަރްޢީ ޙުކުމްތަކެވެ‪.‬‬
‫• "ދަތުން" މިބަހުގެ މުރާދަކީ؛ ކޮންމެ ގޮތަކުންވިޔަސް‬
‫އެނގުމެވެ‪ .‬އެކަމުގައި ޔަގީންކޮށް އެނގުމާއި ހީގެ‬ ‫ފިޤްހުގެ ޚާއްޞަ ސިފަތައް‪:‬‬
‫މައްޗަށް ބިނާކޮށް އެނގުން ވެސް ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަމަލީ‬
‫ﻄ‬
‫ޙުކުމްތައް ކަށަވަރު )َ ﻲْ ِﻌ( ދަލީލުތަކުން ސާބިތު‬ ‫އިންސާނުން އުފައްދާ ވަޟުޢީ ގާނޫނުތަކާއި ގަވައިދުތަކުގައި‬
‫َ‬
‫ވާއިރު‪ ،‬ބޮޑަށް ހީވާ ގޮތަށް ބިނާވާ ﻇ ِ ّ� ދަލީލުން‬
‫ނެތް ޚާއްޞަ ސިފަތަކެއް އިސްލާމީ ފިޤްހަށް ލިބިގެން ވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬
‫ވެސް ބައެއް ޙުކުމްތައް ސާބިތުވެއެވެ‪.‬‬

‫ފާހަގަކުރެވޭ ބައެއް ކަންކަމަކީ؛‬

‫)‪ (1‬ﺳﻮﺭﺓ ﻁﻪ‪28-27 :‬‬

‫‪10‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -1‬ފިޤްހުގެ އަސާސަކީ އިލާހީ ވަޙީކަމުގައިވުން‪ :‬ފިޤްހުގެ މަޞްދަރަކީ ކީރިތި ޤުރްއާނާއި މާތް ރަސޫލާﷺގެ‬

‫ސުންނަތުގައި އައިސްފައިވާ އިލާހީ ވަޙީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މި ދެ މަޞްދަރާއި މި ދެ މަޞްދަރުން އުފެދިފައިވާ‬

‫އުޞޫލުތަކާއި ގަވައިދުތަކާއި ޢާންމު މަޤްޞަދުތަކުގެ ދަށުން މެނުވީ ޝަރްޢީ ޙުކުމްތައް ނުނެރުން މުޖުތަހިދަށް‬

‫ލާޒިމުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ދިރިއިރުޅުމުގެ ހުރިހާ ޙާޖަތްތަކެއް ޝާމިލުވުން‪ :‬ޤާނޫނުތަކުގައި ބެލެވިފައިވަނީ ހަމައެކަނި އިންސާނާގެ މާއްދީ‬

‫ދުނިޔަވީ ބޭނުންތަކަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފިޤްހުގައި އިންސާނާގެ ތިން ގުޅުމަކަށް ރިޢާޔަތްކުރެވިއެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާގެ ވެރި‬

‫ނ ެގ ުމ ުޖ ަތ ަމ ާޢ މެދު އޮންނަ ގުޅުމެވެ‪.‬‬

‫އ ާ‬
‫ރައްބާމެދު އޮންނަ ގުޅުމާއި‪ ،‬އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސާމެދު އޮންނަ ގުޅުމާއި‪ޭ ،‬‬

‫ސަބަބަކީ އިސްލާމް ދީނަކީ ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތަށްޓަކައި ވާ ދީނެކެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ދީނާކާއި ދައުލަތެކެވެ‪ .‬އެދީން މުޅި‬

‫އިންސާނިއްޔަތަށް ޢާންމުވެގެންވުމާއެކު ޤިޔާމަތާ ހަމައަށް ދެމިގެންދެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޙަލާލާއި ޙަރާމްކަމުގެ ގޮތުން ދީނީ ސިފަޖެހިފައިވުން‪ :‬ފިޤްހުގައި އިންސާނާ ކުރާ ކޮންމެ ޢަމަލަކީ އެކަމުގައި‬

‫ޙަލާލުކަމުގެ ނުވަތަ ޙަރާމްކަމުގެ ސިފަޖެހޭ ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ މުޢާމަލާތެއް ނުވަތަ މަދަނީ ތަޞައްރުފެއް ކަމުގައި ވިޔަސް‬

‫ނުވަތަ ކުރާ ކަމެއް ކަމުގައި ވިޔަސް ކަން އޮތީ މިފަދައިންނެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ފިޤްހާއި އަޚްލާޤު ގުޅިފައިވުން‪ :‬ޤާނޫނާ ތަފާތުކޮށް ފިޤްހަށް އަޚްލާޤު ވަނީ ގުޅި ލާމެހިފައެވެ‪ .‬އެގޮތުން ނަފްސު‬

‫ޠާހިރުކޮށް މުންކަރާތްތައް ނަހީކުރުމަށްޓަކައި އަޅުކަންތައްލައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އެހީތެރިކަމާއި‬

‫އަޅާލުން އަދި ރަނގަޅު ކަންކަމުގައި އެއްބާރު ލުމުގެ ރޫޙު އާލާކުރުމަށް ރިބާފަދަ ކަންކަން ހަރާމްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬ޚިލާފުވާ މީހާއަށް ދުނިޔަވީ އަދި އުޚުރަވީ އަދަބު ކަނޑައެޅިފައިވުން‪ :‬ފިޤްހުގައި‪ ،‬އޭގެ ޙުކުމްތަކާ ޚިލާފުވާ މީހާއަށް ދެ‬

‫ބާވަތެއްގެ ޖަޒާ ކަނޑައެޅެއެވެ‪ .‬އެއީ ދުނިޔަވީ އަދަބާއި‪ ،‬މަރުވުމަށް ފަހު ދެވޭ އުޚުރަވީ ޢުޤޫބާތްތަކެވެ‪ .‬ދުނިޔަވީ‬

‫ޢުޤޫބާތުގެ ތެރޭގައި‪ ،‬މިންވަރު ކަނޑައެޅިފައިވާ ޢުޤޫބާތް )ޙައްދު( އާއި މިންވަރުކަނޑަނޭޅޭ ޢުޤޫބާތް )ތަޢުޒީރު(‬

‫ވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -6‬ފަރުދުންނާއި ޖަމާޢަތުގެމަޞްލަޙަތަށް ރިޢާޔަތްކުރުން‪ :‬ފިޤްހުގައި ފަރުދުގެ މަޞްލަޙަތާއި ޖަމާޢަތުގެ މަޞްލަޙަތަށް‬

‫ބަލައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދެ މަޞްލަޙަތު ފުށުއަރާ ޙާލަތުގައި އިސްކުރަނީ ޖަމާޢަތުގެ މަޞްލަޙަތެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬ދެމި އޮތުމާއި ދާއިމީ ގޮތުގައި ޢަމަލުކުރުމަށް އެކަށީގެންވުން‪ :‬ފިޤްހުގައިވާ ދާއިމީ އަސާސްތަކަށް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ‪.‬‬

‫އެގޮތުން މިސާލަަކށް ޢަޤްދުތަކަށް ރުހުން އޮތުން ޝަރްޠުވުމާއި ޙައްޤުތައް ޙިމާޔްކޮށްދިނުމާއި ފަރުދީ ޒިންމާ‬

‫އުފުލަންޖެހުން ފަދަ އުޞޫލުތަކަށް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޢުރުފާއި ޤިޔާސް އާއި މަޞްލަޙަތަށް ރިޢާޔަތްކުރެވޭ‬

‫‪11‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މުޢާމަލާތުގެ ކަންތައްތައް‪ ،‬ތަނާއި ޒަމާން ބަދަލުވުމުން އަންނަ ތަރައްޤީއާއި މީސްތަކުންގެ ބޭނުންތަކާ އެއްގޮތަށް‬

‫ބަދަލުކުރެވެއެވެ‪.‬‬

‫ފިޤްހުގެ ބައިތައް‪:‬‬

‫މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ފިޤްހުގެ ދެބަޔަކަށް ބެހެއެވެ‪ .‬އެއީ؛‬

‫َ‬
‫‪ِ -1‬ﻋﺒَﺎدات‪ :‬މިއީ މާތް ﷲ އަށްޓަކައި ކުރެވޭ އަޅުކަމާ ގުޅުންހުރި ޙުކުމްތަކެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި؛ ޠަހާރަތާއި ނަމާދާއި‬

‫ރޯދައާއި ޒަކާތާއި ޙައްޖާއި މިނޫން ކަންކަންވެސް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫ُ َ َ َ‬
‫ﺎمﻼت‪ :‬އަޅުކަން ފިޔަވައި ދެންހުރި ކަންކަމަކީ މިބައިގެ ތެރެއަށް ވަންނަ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި‪،‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻌ‬

‫ޢާއިލާއާ ގުޅޭ ޙުކުމްތަކާއި ވިޔަފާރިއާއި އިޤްތިޞާދާ ގުޅުން ހުރި ކަންކަމާއި މުޖުތަމަޢުގެ ސިޔާސަތާ ގުޅުންހުރި‬

‫ކަންކަން ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫ފިޤްހަށް ޢަމަލުކުރުމުގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ފިޤްހަށް ޢަމަލުކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އެގޮތުން މުޖުތަހިދަށް ވާޖިބުގެންވަނީ އޭނާގެ އިޖުތިހާދުން ނެރެވުނު ޙުކުމަށް‬

‫ޢަމަލުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި މުޖުތަހިދަކަށް ނުވާ މީހާއަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ މުޖުތަހިދުގެ ފަތުވާއަށް ޢަމަލުކުރުމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ޝަރްޢީ ޙުކުމް‬

‫ދެނެގަތުމަށް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި އެނޫން މަގެއް ނެތުމެވެ‪.‬‬

‫ކަނޑައެޅިގެންވާ ޤަޠުޢީ ދަލީލަކުން ސާބިތުވާ ޝަރްޢީ ޙުކުމަކަށް އިންކާރުކުރުން ނުވަތަ ޙައްދުތައް ފަދަ ޝަރްޢީ ޙުކުމަކީ‬

‫އަނިޔާވެރި ޙުކުމެއްކަމަށް ގަބޫލުކުރުމަކީ ނުވަތަ ޝަރްޢީ ޙުކުމްތަކަކީ އެތަންފީޒުކޮށް ޢަމަލުކުރުން އެކަށީގެން ނުވާ އެއްޗެއްކަމަށް‬

‫ދަޢުވާކުރުމަކީ؛ އިސްލާމް ދީނުން ބޭރުވެ‪ ،‬މުރުތައްދުވެ ކުފުރުވުމެވެ‪ .‬އަދި ބޮޑަށް ލަފާކުރެވޭ ގޮތުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް އިޖުތިހާދުން‬

‫ސާބިތުވާ ޙުކުމަކަށް އިންކާރުކުރުމަކީ ފާފައެކެވެ‪ .‬އެއީ އަނިޔާވެރިވުމާއި ފާސިޤުވުމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ޙައްޤު ގޮތް ދެނެގަނެ ﷲ ގެ ޙުކުމް‬

‫ބަޔާންކުރުމުގައި‪ ،‬މުޖުތަހިދު އެވަނީ އެއްވެސް އަމިއްލަ އެދުމެއް ނެތި‪ ،‬މަޝްހޫރުވުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތި ޝަރްޢީ ދަލީލުގެ މައްޗަށް ބުރަވެ‬

‫އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު އޭނާއަށް ވީ އެންމެ ބޮޑަކަށް މަސައްކަތްކޮށްފައެވެ‪.‬‬

‫‪12‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪1.1‬‬

‫އ ބޭނުންކުރާ މާނައާ‬
‫ނނީ‪ ،‬ޢަރަބި ބަހުގައި އެލަފުޒެ ް‬
‫ނ ަ‬
‫އޞްޠިލާޙުތައް ނެގިފައި ހު ް‬
‫‪ -1‬ޢާންމު ގޮތެއްގައި ފިޤްހީ ި‬

‫ގުޅިގެންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން "ﻓﻘﻪ" މި ބަހުގެ ލަފްޒީ މާނައާއި އި ް‬

‫ޞޠިލާޙީ މާނައާ ދެމެދު ހުރި ގުޅުމާއި‪ ،‬ހުރި ތަފާތު‬

‫ލިޔާށެވެ!‬

‫އޗަށް ހިންގުން މާ‬

‫‪ -2‬ކިޔަވައިގެން ތިބި ބައެއް މީހުން ހީކުރާ ގޮތުގައި‪ ،‬އިންސާނުން ހަދާ ޤާނޫނުތައް އެމީހުންގެ މަ ް‬

‫ހ‬
‫ކ ތާކުންތާކު ނުޖެ ޭ‬
‫ގ ވާހަކަތަކަ ީ‬
‫ރަނގަޅުވެފައި މާ ފަސޭހައެވެ‪ .‬އަދި ޒަމާނާ އެކަށީގެންވެއެވެ‪ .‬މިފަދަ މީހުން ެ‬

‫ކ‬
‫ގތަށް ވާހަކަދައް ާ‬
‫ޤހުގެ ޚާއްޞަ ސިފަތަކުގެ އަލީގައި ސާބިތުކޮށްދޭށެވެ! އަދި އެ ޮ‬
‫ވާހަކަތަކެއްކަން‪ ،‬އިސްލާމީ ފި ް‬

‫މީހުންނަށް‪ ،‬އެވާހަކަ ދެއްކެނީ ކީއްވެގެންކަމާމެދު ތިޔަ ދަރިވަރު ދެކޭ ގޮތް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪" -3‬މުޖުތަހިދަކަށް ނުވާ މީހާއަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ މުޖުތަހިދުގެ ފަތުވާއަށް ޢަމަލުކުރުމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ޝަރްޢީ ޙުކުމް‬

‫ތަފްޞީލުކޮށް‬ ‫ވާހަކަ‬ ‫ބުނާ‬ ‫މިޢިބާރާތުގައި‬ ‫ނެތުމެވެ‪".‬‬ ‫މަގެއް‬ ‫އެނޫން‬ ‫ކުރިމަތީގައި‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ދެނެގަތުމަށް‬

‫ޝަރަޙަކުރާށެވެ!‬

‫‪13‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފިޤްހީ ޙަރަކާތް ފެށިގެން އައި ގޮތް‬

‫ފިޤްހަކީ މުސްލިމުންގެ އަޅުކަމާއި މުޢާމަލާތްތަކުގެ ޙުކުމްތައް އަންގައިދޭ ޢިލްމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ‬

‫ޙަޔާތްޕުޅުގައި‪ ،‬އެންމެ ފުރަތަމަ އިސްލާމްދީން ފައުޅުވުމާ ހަމައިން ފިޤްހު އުފެދެން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ޝަރީޢަތުގެ ބައިތައް މަޑުމަޑުން‪،‬‬

‫ކަމަކަށްފަހު ކަމެއް އަންނަމުން ދިޔައިރު‪ ،‬އެކަމާ ގުޅޭ ފިޤްހީ ޙުކުމްތައް ވެސް ކަމަކަށްފަހު ކަމެއް ދިޔައީ ބަޔާންވަމުންނެވެ‪ .‬އަލަށް‬

‫ކުރިމަތިވާ ކަންކަމުގެ ޙުކުމާމެދު ކުރެވޭ ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބު ދެއްވަމުން ދިޔައީ ކީރިތި ރަސޫލާﷺއެވެ‪ .‬ހަމައެހެންމެ އެކަލޭގެފާނުން‬

‫ގެންދެވީ އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހަށް ހުށަހެޅޭ މައްސަލަތައް ފައިސަލާކުރައްވަމުނެވެ‪ .‬މީސްތަކުން ރަނގަޅުކަމެއް ކުރާނަމަ އެކަމަށް‬

‫ތަޢުރީފުކުރައްވައި ނުބައި ކަމެއް ކުރައްވާނަމަ އެކަމަށް އިންކާރު ކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ‪.‬‬

‫ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺގެ ޞަޙާބީން އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުން ފިޤްހީ މައްސަލަތައް ދަސްފުޅުކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ‪.‬‬

‫އިތުރަށް އޮޅުންފިލުއްވަން ބޭނުންފުޅުވާ ކަންކަމާ މެދުގައި ސުވާލުކުރައްވަމުންނެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުންގެ އަމަލުފުޅުތައް ބައްލަވަމުން‬

‫އެގޮތަށް ޢަމަލުކުރައްވަމުންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނުން ދެއްވި ފަތުވާތަކާއި‪ ،‬ކުރެއްވި ފައިސިލާތަކާއި އެއްބަސްވެވަޑައިގެންނެވި ނުވަތަ‬

‫އިންކާރުކުރައްވި ހުރިހާ ކަމެއް ހިނގާފައިވަނީ އެންމެންގެ ކުރިމައްޗަކު ނޫނެވެ‪ .‬އެކަންތައްތައް އެކި ޞަޙާބީންނަށް ފެނިވަޑައިގެންފައިވަނީ‬

‫އެކި މިންވަރަށެވެ‪.‬‬

‫ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި ފިޤްހުގެ ޙުކުމްތައް ލިޔެވި ތަދުވީނުކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ރުކުނާއި ފަރްޟާއި‬

‫ބާޠިލާއި ފާސިދު ފަދަ އިޞްޠިލާޙުތަކެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫ޞަޙާބީންގެ ދައުރު‪:‬‬

‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ދުނިޔޭގައި ހުންނެވި އިރު‪ ،‬މުސްލިމުން ދެނެގަތުމަށް ބޭނުންވާ ކަންތައްތައް އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުން‬

‫އޮޅުންފިލުއްވިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެވަޑައިގަތުމަށްފަހު‪ ،‬ދީނުގެ ޙުކުމްތައް އޮޅުންފިލުވުމަށް މީސްތަކުން ދާންޖެހުނީ‬

‫އެކަލޭގެފާނުންގެ ޞަޙާބީންގެ އަރިހަށެވެ‪ .‬އޭރު މުސްލިމުންގެ ދައުލަތްވަނީ ޢަރަބި ކަރަ ފަހަނައަޅައި ދުނިޔޭގެ ތެރެއަށް ފެތުރެން‬

‫ފަށާފައެވެ‪ .‬ގިނަ ޞަޙާބީން ވެސް ވަނީ މަދީނާ ދޫކުރައްވައި އެކި ރަށްތަކަށް ހިޖުރަކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެހިސާބުން އެރަށްތަކުގެ އަހުލުވެރިން‬

‫އެބައިމީހުންގެ އިމާމުންގެ ގޮތުގައި އެޞަޙާބީން ބަލައިގަނެ އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން ދީނުގެ ޢިލްމު އުނގެނެން ފެއްޓިއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން ފަތުވާ އައްސަވައި އެބޭކަލުންނަށް އިޤްތިދާވާން ފެށިއެވެ‪.‬‬

‫‪14‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޞަޙާބީންނަކީ ޢިލްމީ ގޮތުން ހަމަހަމަ ބައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރަސޫލާ ﷺގެ އަރިހުން އެކި ޞަޙާބީންނަށް ކަންކަން‬

‫އޮޅުންފިލާވަޑައިގެންފައިވަނީ އެކި މިންވަރަށެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ ފަރާތްޕުޅުން އެކި ބޭކަލުންނަށް ފެނިވަޑައިގެންފައިވަނީ އެކި‬

‫ހާދިސާތަކެވެ‪ .‬އެކި ބޭކަލުންނަށް އިވިވަޑައިގެންފައިވަނީ އެކި ބަސްފުޅުތަކެވެ‪ .‬އެކަންކަން އެކި ބޭކަލުންނަށް ފަހުމުވެވަޑައިގަތީ ވެސް‬

‫އެކި މިންވަރަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެބޭކަލަކަށް ދަސްފުޅުވެފައިވާ މިންވަރަކުން އެބޭކަލަކު ޖަވާބުދެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ޖަވާބަކަށް ފުދޭފަދަ‬

‫އެއްޗެއް ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން ދަސްފުޅުވެފައި ނުވާނަމަ‪ ،‬އެބޭކަލަކު އަމިއްލަފުޅަށް އިޖުތިހާދުކުރައްވައި އެކަމެއް ނިންމެވިއެވެ‪.‬‬

‫ޞަޙާބީންގެ މެދުގައި ޚިލާފު އުފެދުނު ސަބަބުތައް‪ :‬އެއްވެސް ޞަޙާބީއަކީ ދީނުގެ މައްސަލައެއްގައި އެބޭކަލެއްގެ އަމިއްލަފުޅު‬

‫އެދުންފުޅާ އެއްގޮތަށް އެއްވެސް އެއްޗެއް ވިދާޅުވި ބޭކަލެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންނަކީ ﷲ ގެ ރުއްސެވުން ލިބިވަޑައިގެން ތިއްބެވި‬

‫ބޭކަލުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ފިޤްހީ މައްސަލަތަކުގައި‪ ،‬އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި އުފެދިފައި ހުރި ޚިޔާލުތަފާތުވުންތަކަކީ‪ ،‬ހަމައެކަނި‬

‫އެބޭކަލުންގެ ޢިލްމީ ޤާބިލިއްޔަތާއި ވިސްނެވުމުގެ ތަފާތުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައި ހުރި ކަންކަމެވެ‪ .‬މިގޮތުން ޚިލާފު އުފެދެން މެދުވެރިވި‬

‫ބައެއް ސަބަބުތަކަކީ؛‬

‫‪ -1‬މައްސަލައެއްގެ ޙުކުމް އެއް ޞަޙާބީއަކަށް އިވިވަޑައިގެން އިރު އަނެއް ޞަޙާބީއަކަށް އިވިވަޑައިނުގަތުން‬

‫‪ -2‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ކަމެއް ކުރައްވާ ތަން ފެނިވަޑައިގަތުމުން‪ ،‬ބައެއް ބޭކަލުން އެއީ ހުއްދަކަމެއް ކަމަށް ބައްލަވާއިރު‬

‫އަނެއްބައި ބޭކަލުން އެއީ މުސްތަހައްބުކަމެއް ކަމަށް ދެކެވަޑައިގަތުން‬

‫‪ -3‬ފަހުމުވެވަޑައިގަތުމުގައި ތަފާތުވުން‬

‫‪ -4‬ހަނދުމަފުޅުނެތުމާއި އޮޅުންއެރުމުގައި ތަފާތުވުން‬

‫‪ -5‬ޙުކުމުގެ ޢިއްލަތާމެދު ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތް ތަފާތުވުން‬

‫‪ -6‬ބޭރުފުށުން ފުށުއަރާކަމަށް ފެންނަ ދެޙަދީޘެއް ޖަމްޢުކުރެއްވުމުގައި ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތް ތަފާތުވުން‬

‫ތާބިޢީންގެ ޒަމާން‪:‬‬

‫ޞަޙާބީންގެ ފަރާތްޕުޅުން ތާބިޢީން ދީނުގެ ޙުކުމްތައް ދަސްފުޅުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލަކަށް ފަސޭހަފުޅުވީ މިންވަރަކުންނެވެ‪.‬‬

‫އެގޮތުން ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘުން އިވިވަޑައިގަތް އެއްޗަކާއި ޞަޙާބީންގެ ރައުޔުތައް ވެސް ދަސްފުޅުކުރައްވައި ވިސްނުންފުޅުގައި‬

‫ހަރުލެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އިޚްތިލާފުވެފައިވާ ކަންތައްތައް ވެސް ވެވަޑައިގަތް މިންވަރަކުން ޖަމާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް‬

‫ރައުޔުތައް އަނެއް ބައި ރައުޔުތަކުގެ މައްޗަށް އިސްކުރައްވައި ރާޖިޙުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫‪15‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އެގޮތުން ކޮންމެ ތާބިޢީ ޢިލްމުވެރިއެއްގެ މަޒުހަބެއް ޤާއިމުވިއެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ ރަށެއްގައި ވަކި ބޭކަލުންތަކެއް އިމާމުންގެ‬
‫ْ‬
‫ގޮތުގައި ބެލެން ފެށުނެވެ‪َ .‬ﻣ ِﺪ�ﻨَﺔ ގައި ސަޢީދު ބުނުލްމުސައްޔިބާއި ސާލިމް ބުނު ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އައްޒުހުރީ އާއި‬
‫ُ َ‬ ‫َﻜَّ‬
‫ﺔ ގައި ޢަޠާއު ބިން އަބީ ރަބާޙްއެވެ‪ .‬ﻛ ْﻮﻓﺔ ގައި އިބްރާހީމުއްނަޚަޢީ އާއި‬ ‫ރަބީޢަތު ބުނު ޢަބްދުއްރަޙްމާން ފަދަ ބޭކަލުންނެވެ‪.‬‬

‫ﺼةގައި އަލްޙަސަނުލްބަޞަރީއެވެ‪َ �َ .‬ﻤ ْﻦގައި ޠާއޫސް ބުނު ކައިސާންއެވެ‪َ .‬ﺷ ُ‬

‫ﺎمކަރާގައި މަކްޙޫލް އެވެ‪ .‬މިޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫އައްޝަޢުބީއެވެ‪َ .‬ﺮ َ َ‬

‫އަރިހުން އެރަށްތަކުގެ މީހުން ޢިލްމު ހޯދިއެވެ‪ .‬އަދި އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން ޙަދީޘާއި ޞަޙާބީންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ފަތުވާތައް ރިވާކުރިއެވެ‪.‬‬

‫އަދި އެބޭކަލުންގެ މަޛްހަބުތަކާއި އެބޭކަލުންގެ ދިރާސާތަކުގައި ހިފިއެވެ‪.‬‬

‫ޞަޙާބީންނަށް ތަބާވެވަޑައިގަތުމުގައި ތާބިޢީންގެ ތެރޭގައި މައިގަނޑު ދެ ގޮތްޕެއް އުފެދުނެވެ‪ .‬އެގޮތުން‪َ ،‬ﺳ ِﻌﻴْ ُﺪ �ُ ُﻦ‬

‫ْ ُ‬
‫لﻤ َﺴﻴّ ُ‬
‫ﺐ އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ބައިވެރިން ދެކެވަޑައިގެންނެވި ގޮތުގައި ދެޙަރަމްފުޅުގެ އަހުލުވެރިންނަކީ ފިޤްހީ މައްސަލަތަކުގައި އެންމެ‬ ‫ا ِ‬
‫ُْ‬ ‫ُ‬
‫އިތުބާރުކުރެވޭ މީހުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެބޭކަލުންގެ މަޛްހަބުގެ އަޞްލެއް ކަމުގައި ވީ � َﻤﺮގެފާނާއި �ﺜ َﻤﺎنގެފާނުގެ ފަތުވާތަކާއި‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ސަރިއަތްތަކެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ اﺑﻦ � َﻤﺮއާއި َﻋ�ِﺸﺔއާއި ﺑﻦ �َﺒَّﺎس އާއި މަދީނާގެ ޤާޟީން ނިންމެވި ޤަޟިއްޔާތަކެވެ‪.‬‬

‫َ‬ ‫ﻲ‬
‫َّﺨَ ِﻌ އާއި އެކަލޭގެފާނުންގެ އެކުވެރިން ދެކެވަޑައިގަތް ގޮތުގައި �ﺒْ ُﺪ اﷲ ﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮد އާއި އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫"އެކުވެރިންނަކީ" ފިޤްހުގައި އެންމެ އިތުބާރުހުރި ފަރާތްތަކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެބޭކަލުންގެ މަޒުހަބުގެ އަޞްލެއްކަމުގައިވީ أﺑْﻦ َم ْﺴ ُﻌﻮدގެ‬

‫ފަތުވާތަކާއި َﻋ�ގެފާނުގެ ފަތުވާތަކާއި ޤަޟިއްޔާތަކެވެ‪ .‬އަދި ُ َ‬

‫ﺷ�ْ ُﺢ އާއި ކޫފާގެ އެހެނިހެން ޤާޟީންގެ ޤަޟިއްޔާތަކެވެ‪.‬‬

‫މިދެގޮފީގެ ބޭކަލުން ވެސް އެބޭކަލުންނަށް ޖަމާކުރެވޭ އެއްޗެއްސާ މެދު ފުންކޮށް ވިސްނަވައި ތަޙްޤީޤުކުރައްވަމުން‬

‫ގެންދެވިއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އިޖުމާޢުވެވިފއިވާ މައްސަލަތަކުގައި ގަދައަށް ހިއްޕެވިއެވެ‪ .‬އަދި އިޚްތިލާފު ހުރި‬

‫މައްސަލަތަކުގެ ތެރެއިން‪ ،‬އެންމެ ވަރުގަދަ އަދި އެންމެ ރާޖިޙު ގޮތެއްގައި ހިއްޕެވިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންނަށް ދަސްފުޅުވެފައިވާ އެއްޗެތީގެ‬

‫ތެރޭގައި މައްސަލައެއްގެ ޖަވާބު ފެނިވަޑައިނުގެންނަމަ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތައް ދިރާސާކުރައްވައި އެއިން އިޝާރާތްކުރާ ކަންތައްތަކާއި‬

‫"ދެފޮޅުވަތް ދޭތެރެއިން" ދޭހަވާ މާނައިން ޖަވާބު ހޯއްދަވައެވެ‪ .‬އެގޮތުން ފިޤްހުގެ ކޮންމެ ބާބަކަށް އެތައް މައްސަލަތަކެއް އެބޭކަލުން‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ތާބިޢީންނަށް ފަހު އައި ޒަމާން‪:‬‬

‫ތާބިޢީންގެ ދައުރަށްފަހު ވެސް ބޮޑަތި ޢިލްމުވެރިންގެ ޖަމާޢަތެއް އުފެދިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬ތާބިޢީންގެ އަރިހުން އެބޭކަލުން‬

‫ޢިލްމު ހޯއްދެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެބޭކަލުންގެ އެދުރުންގެ މަގުން ހިންގަވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘްގެ ތެރެއިން ސަނަދު‬

‫ބަޔާންވެފައިވާ ޙަދީޘްތަކުގައި ހިއްޕެވިއެވެ‪ .‬އަދި ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީންގެ ބަސްފުޅުތަކުން ދަލީލު ނެންގެވިއެވެ‪.‬‬

‫‪16‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މިދައުރުގެ ބޭކަލުން ދެކެވަޑައިގަތް ގޮތުގައި‪ ،‬ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީންގެ ބަސްފުޅުތަކަކީ‪ ،‬އެހެންނާ ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ‬

‫އަރިހުން ނަޤްލުކުރެވިފައިވާ އެހެން ނަމަވެސް އެބޭކަލުން އަމިއްލަފުޅު ވާހަކައެއްގެ ގޮތުގައި ގެންނަވާ ވާހަކަފުޅެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ‬

‫ނައްޞުތަކަށް ބުރަވެވަޑައިގެން ނެރުއްވާފައިވާ އަދި އެބޭކަލުން އަމިއްލަފުޅަށް އިޖުތިހާދުކުރައްވާ ވިދާޅުވާ ވާހަކަފުޅެކެވެ‪ .‬އެކަމުގައި‬

‫އެބޭކަލުންގެ ފަހުން އަންނަ މީހުންނަށްވުރެ އެބޭކަލުން ރަނގަޅުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ފަހުގެ މީހުންނަށްވުރެ އެބޭކަލުން ޢިލްމުވެރިކަން‬

‫ބޮޑުވެފައި ރަނގަޅު ގޮތް ދެނެވަޑައިގަތުން މާގާތްވާނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޞަޙާބީންގެ ވާހަކަފުޅަކާއި ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘަކާ‬

‫ބޭރުފުށުން ޚިލާފެއް ފެނިގެން ނުވަތަ އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފެއް ހުރެގެން މެނުވީ އެބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކުގައި ހިފުމަށް‬

‫ނިންމެވިއެވެ‪.‬‬

‫މި ފަންތީގެ ބޭކަލުން ތަދުވީންކުރުން ނުވަތަ ފޮތް އެކުލަވައިލުމުގެ މަސައްކަތް ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އެގޮތުން َﻣ ِﺪﻳْﻨﺔގައި‬

‫ُ ْ‬ ‫َﻜَّ‬ ‫ْ‬
‫ﺔ ގައި اِﺑْﻦ ُﺟ َﺮ�ْ ُﺞ އާއި اِﺑْﻦ �ﻴَيﻨَﺔ ތަދްވީންކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ކޫފާގައި‬ ‫َﻣﺎلِﻚއާއި َّﺪ ﺑْﻦ �َﺒْﺪُ الﺮَّﻤﺣْﻦ ﺑﻦ أﻲﺑ ِذﺋﺐ ފޮތް ލިޔުއްވިއެވެ‪ި .‬‬

‫ﻟَّ ْﻮ ِري‪ ،‬ބަޞަރާގައި لﺮَّ �ِﻴْﻊ ﺑْﻦ َﺻﺒِﻴْﺢ ލިޔުއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪1.2‬‬

‫މެދުގައި‬ ‫މިޒަމާނުގައިމީހުންގެ‬ ‫ސަބަބުތަކާއި‬ ‫ދިމާވި‬ ‫އުފެދެން‬ ‫ޚިޔާލުތަފާތުވުން‬ ‫މެދުގައި‬ ‫‪ -1‬ޞަޙާބީންގެ‬

‫ކިޔާލުތަފާތުވުންތަކާއި އަރާރުންތައް އުފެދެން ދިމާވާ ސަބަބުތަކާ ދެމެދު ހުރި ތަފާތާ މެދު ދަރިވަރު ދެކެ ގޮތް‬

‫ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ރުކުނާއި ފަރްޟާއި ބާޠިލާއި ފާސިދު ފަދަ އިޞްޠިލާޙުތަކަކީ‪ ،‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ދުވަސްވަރު ބޭނުންކުރެވުނު‬

‫ފިޤްހީ އިޞްޠިލާޙުތަކެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއިޞްޠިލާޙުތަކުގެ ސަބަބުން ފިޤްހު ޢިލްމަށް ކުރިއެރުމެއް ލިބުނުތޯ ނުވަތަ‬

‫ނުލިބޭތޯ ވިސްނުމަށްފަހު‪ ،‬އެކަމާ ގުޅިގެން ދަރިވަރުގެ ނިންމުމަކީ ކޮބައިކަން ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ނިންމަވާފައިވާ‬ ‫ޤަބޫލުކުރެއްވުމުގައި‬ ‫ބަސްފުޅުތައް‬ ‫ޞަޙާބީންގެ‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫ބޭކަލުން‬ ‫ފަހުގެ‬ ‫‪ -3‬ތާބިޢީންގެ‬

‫ﷲ‬ ‫މާތް‬ ‫ޞަޙާބީންނަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ބަޔާންކުރާށެވެ!‬ ‫ތަފްޞީލުކޮށް‬ ‫ޚިޔާލު‬ ‫ތިޔަދަރިވަރުގެ‬ ‫ނިންމެވުމާމެދު‬

‫ރުއްސަވާފައިވާކަން އަންގައިދޭ ޤުރްއާނުގެ އާޔަތެއް މާނައާއެކު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪17‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހަތަރު އިމާމުން‬

‫އިމާމު އަބޫ ޙަނީފާ‪:‬‬

‫َ‬ ‫ُ َ َ‬
‫ﺣﻨِﻴْﻔﺔ ގެ އަޞްލު ނަންފުޅަކީ؛ ُّﻌْﻤَﺎن ﺑْﻦ ﺛَ ﺎﺑِﺖُ ﺑﻦ زُوْﻰ ﻃއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ‪80‬‬ ‫އިމާމު أﺑﻮ‬

‫ވަނަ އަހަރު‪ ،‬ޢިރާޤުގެ ކޫފާގައެވެ‪.‬‬

‫َ‬
‫أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ އަކީ ފިޤްހު ޢިލްމަށް އަރާހުންނެވި ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނާ ބެހޭ ގޮތުން ﺸَّﺎﻓِﻲ ِﻌ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ފިޤްހު‬

‫ޢިލްމުގައި އެންމެހައި މީސްތަކުންނަކީ‪ ،‬أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْ َﻔﺔ އަށް ބަރޯސާވާ ބައެކެވެ‪ِ ".‬ﺑْﻦ اْﻤ ُ‬
‫ﻟـﺒَ َ‬
‫ﺎرك ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން‬

‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ފިޤްހުވެރިކަމަށް އެންމެ ބޮޑު މީހަކީ أﺑُﻮ َﺣ ِﻨﻴْﻔﺔ އެވެ‪ ".‬ޙަދީޘް ޢިލްމުގައި އެކަލޭގެފާނަކީ ﺛِﻘﺔއެއް ކަމުގައި � َى ﺑﻦ ُﻣ ِﻌ� ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫އުސްތާޛުން‪ :‬أﺑُﻮ َﺣﻨﻴْ َﻔﺔ ގެ އެންމެ އިސް އުސްތާޛަކީ َّﺎ‬
‫ُدُ �ْﻦُ أﻲﺑ ُﺳﻠﻴْ َﻤﺎن އެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވާންދެން ވެސް‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُُ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫ﺣ ِﻨﻴْﻔﺔ‪َّ ،‬ﺎدގެ އަރިހުގައި އުޅުއްވިއެވެ‪ .‬މި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުގައި أﺑُﻮ َﺣ ِﻨﻴْﻔﺔ އުޅުއްވިއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ‪ 18‬އަހަރު ވާންދެން أﺑﻮ‬
‫َﻜَّ‬ ‫َ‬
‫ﺔ އާއި َﻣ ِﺪﻳْﻨﺔގެ ޢިލްމުވެރިންނާ‬ ‫ދުވަސްތަކުގައި أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ އެކި ފަހަރު މަތިން ޙައްޖަށް ވަޑައިގެންފައި ވެއެވެ‪ .‬މި ދަތުރުފުޅުތަކުގަ ި‬
‫އ‬

‫ބައްދަލުވެވަޑައިގެން އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން ވެސް ޢިލްމު ހޯއްދަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ﻲ‬
‫ތާބިޢީންގެ ތެރެއިން َﻄَﺎءُ �ْﻦُ أَ ِﺑ َر�َﺎح އާއި‪ِ ،‬اﺑْﻦ � َﻤﺮ މިނިވަންކުރެއްވި ﻧﺎﻓِ ُﻊއާ أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ‬
‫ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ރަސޫލާﷺގެ ޞަޙާބީއެއް ކަމުގައިވާ أ� ْﺲ ُ� ُﻦ َﻣﺎلِﻚއާ أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬
‫َ‬
‫އެހެންކަމުން أﺑُﻮ َﺣ ِﻨﻴْﻔﺔ އަކީ ތާބިޢީ ބޭކަލެކެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ދަރިވަރުން‪َّ :‬ﺎد އަވަހާރަވުމަށްފަހު ކޫފާގެ މިސްކިތުގައި َّﺎد ގެ މަގާމުގައި أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ ކިޔަވައިދެއްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުން ވަރަށް ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ދަރިވަރުން ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރައްވާފައިވާއިރު‪ ،‬އޭގެ ތެރެއިން އެކަލޭގެފާނުންގެ‬
‫ﻟَﺴَﻦ الﺸَّ ْ‬ ‫َ‬
‫يﺒَ ِﺎ�އެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އަރިހުގައި އެންމެ ގިނަ ވަގުތު އުޅުއްވި‪ ،‬އެންމެ ފާހަގަކޮއްލެވޭ ދެ ދަރިވަރުންނަކީ‪ ،‬أﺑُﻮ ﻳ ُ ْﻮ ُﺳﻒ އާއި ﻤَّﺪُ �ْﻦُ اْﺤ‬

‫އިތުރުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބައެއް ދަރިވަރުންނަކީ؛‬

‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫ْﻦُ أﻲﺑ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ‬
‫ِ‬ ‫‪َّ -1‬ﺎد‬

‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪ُ -2‬زﻓ ُﺮ �ْ ُﻦ ﻫ َﺰ�ْﻞ‬

‫‪َ -3‬ﺒْﺪُ اﷲ �ْﻦُ اْﻤ ُ‬

‫ﻟـﺒَ َ‬
‫ﺎرك‬

‫‪18‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ލިޔުއްވި ފޮތްތައް‪ :‬ފިޤްހު ޢިލްމަށް އަރާ ހުންނެވި ނަމަވެސް‪ ،‬މި ޢިލްމުގައި އެކަލޭގެފާނު ފޮތެއް ލިޔުއްވާފައިވާ ކަމަށް‬

‫އައިސްފައި ނުވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބައެއް އެހެން ރޮނގުތަކުން ލިޔެވިފައިވާ ފޮތްތަކެއް އެކަލޭގެފާނަށް ނިސްބަތްކުރެވިފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ‬

‫ތެރެއިން ބައެއް ފޮތްތަކަކީ؛‬

‫‪ -1‬ﻟﻔﻘﻪ اﻷ�ﺮﺒ‪ :‬މިފޮތަކީ ފިޤްހު ޢިލްމުގެ ފޮތެއް ކަމަށް ބައެއް މީހުންނަށް ހީވި ނަމަވެސް ހަޤީޤަތުގައި މިއީ ޢަޤީދާގެ‬

‫ފޮތެކެވެ‪.‬‬
‫ّ‬
‫اﻟﻌﺎل ِ ِﻢ اﻤﻟ ُـﺘَ َﻌ ِﻠﻢ‬
‫‪ -2‬ر َﺳﺎﻟﺔ َ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُّ َ‬
‫‪ -3‬لﺮَّ ﻋ اﻟﻘ َﺪ ِرَّﺔ‬
‫َ‬
‫އަވަހާރަވުން‪ :‬أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ އަވަހާރަވެފައި ވަނީ ހިޖުރައިން ‪ 150‬ވަނަ އަހަރު ބަޣްދާދުގައެވެ‪ .‬އޭރު އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫َﻤ ْ ْ‬ ‫ُ َ َ‬
‫ﺣ ِﻨﻴْﻔﺔ ޤާޟީކަމަށް ޢައްޔަންކުރައްވަން ﻟ َـﻨ ُﺼ ْﻮر އުޅުއްވުމުން‬ ‫ޢުމުރުފުޅަކީ ‪ 70‬އަހަރުފުޅެވެ‪ .‬ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬أﺑﻮ‬

‫َﻤ ْ ْ‬
‫އެކަމަށް އެކަލޭގެފާނު އިންކާރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ﻟ َـﻨ ُﺼ ْﻮر އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި ހައްޔަރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ‬

‫ޖަލުގައެވެ‪.‬‬

‫َ‬
‫މަޛްހަބު‪ :‬އެކަލޭފާނަށް ނިސްބަތްކޮށް ޙަނަފީ މަޛްހަބު އުފެދުނެވެ‪ .‬އެމަޛްހަބުގެ އެއް އިމާމު ކަމުގައިވާ أﺑُﻮ ﻳُ ْﻮ ُﺳﻒ އަށް‬

‫ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުގައި ޤާޟީކަން ލިބިވަޑައިގަތުމަށްފަހު ޢައްބާސީންގެ ރަސްމީ މަޛްހަބު ކަމުގައި ޙަނަފީ މަޛްހަބު ވެގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬

‫އެގޮތުން ޙަނަފީ މަޛްހަބު އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އެގޮތުން ޢިރާޤުން ފެށިގެން ޝާމްކަރައާއި‬

‫ތުރުކިސްތާނާއި ހިންދުކަރައާއި ޗައިނާއާ ހަމައަށް މިމަޛްހަބު ވާޞިލުވިއެވެ‪.‬‬

‫ޙަނަފީ މަޛްހަބުގެ އުޞޫލުތަކުގެ ގޮތުގައި ބެލެވިފައި ވަނީ އަންނަނިވި އުޞޫލުތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ކީރިތި ޤުރްއާން‬

‫‪ -2‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ސުންނަތް‬

‫‪ -3‬އަލްއިޖުމާޢު‬

‫‪ -4‬އަލްޤިޔާސް‬

‫‪ -5‬ޞަޙާބީންގެ ބަސްފުޅުތައް‬

‫‪ -6‬އަލްއިސްތިޙްސާން‬

‫‪ -7‬އަލްޢުރުފު‬

‫‪19‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޙަނަފީ މަޛްހަބުގެ ފޮތްތައް‪ :‬ޙަނަފީ މަޛްހަބުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބައެއް ފޮތްތައް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻤﻟبﺴﻮط މިފޮތުގެ މުޞައްނިފަކީ ﺷﻤﺲ أﻲﺑ ﺑ�ﺮ �ﻤﺪ ﺑﻦ أﻤﺣﺪ الﺮﺴﺧﻲﺴ އެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻔﺔ اﻟﻔﻘﻬﺎء މިއީ ﻼء اﺪﻟﻳﻦ الﺴﻤﺮﻗﻨﺪي ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﻳﺮ މިއީ ﺑﻦ اﻬﻟﻤﺎم ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺑﺪاﺋﻊ الﺼﻨﺎﺋﻊ މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ اﺪﻟﻳﻦ أﻲﺑ ﺑ�ﺮ الﺎﻜﺳﺎ� އެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬رد اﻤﻟﺤﺘﺎر ﻰﻠﻋ اﺪﻟر اﻤﻟﺨﺘﺎر މިފޮތް މަޝްހުރުވެފައިވަނީ ﺎﺷﻴﺔ اﺑﻦ ﺎﻋﺑﺪﻳﻦ މިނަމުންނެވެ‪ .‬ފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ‬

‫�ﻤﺪ أﻣ� ‪ ،‬ﺑﻦ ﺎﻋﺑﺪﻳﻦ އެވެ‪.‬‬

‫އިމާމު މާލިކު‪:‬‬
‫ﻚ ْ‬ ‫َ ُ ْ ُ ََْ ُ ُ َ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫اﻷﺻﺒَ ِﺤ އެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ކުންޔަތަކީ أﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ އެވެ‪.‬‬ ‫އިމާމު ﻣﺎلِﻚގެ ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ؛ ﻣﺎل ِﻚ �ﻦ أ�ﺲ �ﻦ ﻣﺎل ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ ُ‬
‫ﻬﻟﺠﺮة ގެ ނަމުން އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެފައިވެފައިވެއެވެ‪َ .‬ﻣﺎلِﻚ އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ‪ 93‬ވަނަ‬
‫ލަޤަބެއްގެ ގޮތުން ِإﻣﺎم دار ِ‬

‫އަހަރު މަދީނާގައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު މަދީނާއިން ބޭރަށް ނުކުމެ ވަޑައިގަންނަވަނީ ހަމައެކަނި ޙައްޖަށް ނުވަތަ ޢުމުރާއަށް ވަޑައިގަތުމަށް‬

‫ކަމުގައި ބުނެވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނާ ބެހޭ ގޮތުން لﺸّﺎﻓﻲﻌ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޢިލްމުވެރިންގެ ވާހަކަ ދެކެވޭނަމަ‪) ،‬އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން(‬

‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ُ‬
‫ﺎري ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ސަނަދުތަކެއްގެ ތެރެއިން އެންމެ ޞައްޙަކަން ބޮޑީ؛ "اِﺑْﻦ � َﻤﺮގެ އަރިހުން‬
‫ތަރިއަކީ ﻣﺎلِﻚ އެވެ‪ ".‬ﺒﻟﺨ ِ‬
‫ْ َُ ّ‬
‫ﻟَ َﻫ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫)ރަނުގެ ބޮޅުފަތި( އެވެ‪.‬‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺎري ދެއްވާފައިވާ ނަމަކީ ِﺳﻠ ِﺴﻠﺔ‬ ‫ﻧﺎﻓِ ُﻊ ެ‬
‫ގ އަރިހުން ﻣﺎلِﻚ" މިސަނަދެވެ‪ .‬މިސަނަދަށް ﺒﻟﺨ ِ‬

‫އުސްތާޛުން‪ :‬މަދީނާގައި ތިއްބެވި ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުން އެކަލޭގެފާނު ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެގޮތުން އެންމެ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ފުރަތަމަ ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވީ �ﺒْ ُﺪ لﺮَّﺣﻦ �ُ ُﻦ ﻫ ْﺮ ُم ُﺰގެ އަރިހުންނެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން އުނގެނިވަޑައިގެންނެވުމުގައި‬

‫‪ 7‬އަހަރު ދެމިހުންނެވިއެވެ‪ .‬ދެން އެހެނިހެން ޝައިޚުންގެ އަރިހުން ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ތެރޭން ބައެއް ބޭކަލުންނަކީ؛‬

‫َ‬
‫‪ -1‬ﻧﺎﻓِ ُﻊ‬
‫ْ‬ ‫‪ -2‬اﺑﻦ ﺷ َﻬ ُ‬
‫ﺎب لﺰُّ ﻫ ِﺮي‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪� -3‬ﺒْ ُﺪ اﷲ ﺑ ْﻦ ِد�ﻨَﺎر‬

‫‪20‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ُ‬
‫ދަރިވަރުން‪َ :‬ﻣﺎلِﻚ ވަރަށް ޒުވާން ޢުމުރުފުޅުގައި އުނގަންނައިދެއްވުމާއި ފަތުވާދެއްވުމުގެ މަސައްކަތްފެއްޓެވިއެވެ‪.‬‬

‫ﺄم ْﻮنގެ ދުވަސްވަރު‪ ،‬އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުން އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހަށް ދަރިވަރުން އަންނަމުން‬ ‫الﻤﻨْ ُﺼ ْﻮر އާއި َ‬
‫الﻤ ُ‬ ‫َ‬

‫ދިޔައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވުމަށް ދާންދެންނެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބައެއް ބޭކަލުންނަކީ؛‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫‪ -1‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ َوﻫﺐ ﺑﻦ ُم ْﺴ ِﻠﻢ اﻟﻘ َﺮ ِﺷ‬
‫ْ‬
‫‪ -2‬ﺪ الﺮﻤﺣﻦ ﺑﻦ اﻟﻘﺎﺳﻢ الﻤِﺮ ﺼي‬
‫َْ‬
‫‪ -3‬أﺷ َﻬﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰ�ﺰ‬
‫ُ‬
‫ލިޔުއްވި ފޮތްތައް‪َ :‬ﻣﺎلِﻚ ގިނަ ފޮތްތަކައެއް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ފޮތްތަކަކީ؛‬

‫‪ .1‬ﻤﻟ ُـ َﻮ َّﺄ‪ :‬މިއީ އެކަލޭގެފާނުންގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މަޝްހޫރު އެންމެ މާތް ފޮތެވެ‪ .‬އެފޮތް ލިޔުއްވުމުގައި‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 40‬އަހަރު އެކަލޭގެފާނު ހޭދަކުރެއްވި ކަމުގައި ވެއެވެ‪ .‬ﺒﻟﺨﺎري އެކަލޭގެފާނުންގެ ޞަޙީޙު‬

‫ލިޔުއްވުމުގެ ކުރިން ލިޔެވުނު އެންމެ ފުރިހަމަ‪ ،‬އެންމެ ޞައްޙަކަން ބޮޑު‪ ،‬ޙަދީޘް ފޮތަކީ ﻤﻟﻮﻃﺄ ކަމުގައި ގިނަ‬

‫ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻤﻟ ُـ َﺪَّ ﺔ الﻜﺮﺒى‪ :‬މިއީ އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުން ރިވާކުރެވިފައިވާ ފިޤްހީ މައްސަލަތަކުގެ މައްޗަށް ލިޔެވިފައިވާ ކުދި‬

‫ފޮތްތަކުގެ މަޖުމޫޢާއެކެވެ‪ .‬މިފޮތުގައި ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 3600‬ފިޤްހީ މައްސަލަ ހިމެނިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫َ‬ ‫ٌَ‬
‫‪ِ .3‬ر َﺳﺎﻟﺔ ِﻓ اﻟﻘ َﺪ ِر‬
‫ُّ َ َ ْ َ‬
‫‪ .4‬لﺮَّ ﻋ اﻟﻘ َﺪ ِرَّﺔ‬
‫َْ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫ﺐ اﻟﻘ ْﺮآن‬ ‫‪� .5‬ﻔ ِﺴ� ﻏ ِﺮ�‬
‫ُ‬
‫އަވަހާރަވުން‪ :‬އިމާމު َﻣﺎلِﻚ ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ޢުމުރުފުޅުން ‪ 83‬އަހަރުފުޅުގައި‪ ،‬ހިޖްރައިން ‪ 179‬އަހަރު މަދީނާގައެވެ‪.‬‬

‫ފަސްދާނުލެވިފައިވަނީ އަލްބަޤީޢުގައެވެ‪.‬‬
‫ُ‬
‫މަޛްހަބު‪ :‬ޝަރްޢީ ޙުކުމްތައް ނެރުއްވުމުގައި َﻣﺎلِﻚ ގެންގުޅުއްވި އުޞޫލުތަކަށް ތަބާވާ މީހުންގެ‪ ،‬އެތަބާވާ ގޮތަށް މާލިކީ‬

‫މަޛްހަބޭ ކިޔުނެވެ‪ .‬މާލިކީ މަޛްހަބު ފުރަތަމަ ފެށިގެން އައީ މަދީނާގައެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު މި މަޛްހަބު ފެތުރިފައިވާ ޤައުމުތަކުގެ ތެރޭގައި‬

‫މިޞްރާއި އަންދުލަސް އާއި ތޫނިސް އާއި މަޣްރިބު ފަދަ ތަންތަން ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫މާލިކީ މަޛްހަބުގެ އަޞޫލުތަކުގެ ގޮތުގައި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ‪ 14‬އުޞޫލު ބަޔާންކުރައްވައެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން މުހިންމު‬

‫ބައެއް އުޞޫލުތަކަކީ؛‬

‫‪21‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -1‬ކީރިތި ޤުރްއާން‬

‫‪ -2‬ރަސޫލާﷺ ގެ ސުންނަތް‬

‫‪ -3‬އުންމަތުގެ އިޖުމާޢު‬

‫‪ -4‬މަދީނާގެ އަހުލުވެރިންގެ އިޖުމާޢު‬

‫‪ -5‬އަލްޤިޔާސް‬

‫‪ -6‬ޞަޙާބީންގެ ބަސްފުޅު‬

‫‪ -7‬އަލްމަޞްލަޙަތުލްމުރުސަލާ‬

‫‪ -8‬އަލްއިސްތިޞްޙާބު‬

‫‪ -9‬އާދަކާދަ‬

‫‪ -10‬ސައްދުއްޒަރާއިޢު‬

‫‪ -11‬އަލްއިސްތިޙްސާން‬

‫މާލިކީ މަޛްހަބުގެ މުހިންމު ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި މާލިކުގެ ފޮތްތަކުގެ އިތުރުން‪ ،‬އަންނަނިވި ފޮތްތައް ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻮادر اﺑﻦ أﻲﺑ ز�ﺪ‬

‫‪ -2‬ﺬﻟﺧ�ة މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ اﻘﺮاﻲﻓއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻟﺨﺘﺮﺼ މިއީ الﺸﻴﺦ أﺑﻮ الﻀﻴﺎء ﺧﻠﻴﻞ ﺑﻦ إﺳﺤﺎق ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬الﺰرﻗﺎ� ﻰﻠﻋ �ﺘﺮﺼ ﺧﻠﻴﻞ މިއީ ﺧﻠﻴﻞ ގެ ފޮތް ޝަރަޙަކުރައްވައި ﺪاﺒﻟﺎﻲﻗ الﺰرﻗﺎ� ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻰﻠﻋ ّ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ّ‬
‫ﺔ اﺪﻟﺳﻮ� އެވެ‪.‬‬ ‫ﺪﻟﻳﻦ �ﻤﺪ ﺑﻦ َﻋ َﺮ‬
‫ّ‬
‫لﺮﺸَح الﻜﺒ� މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ ﺷﻤ ُﺲ ِ‬ ‫ﺎﺷﻴَﺔ ﻟُّ ُﺳ‬
‫‪ -5‬ﺣ ِ‬

‫އިމާމުއްޝާފިޢީ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ ُ�ََّ ﺪ ﺑﻦ إ ْدر�ﺲ ﺑﻦ َ‬
‫اﻟﻌَّﺎس ﺑﻦ �ﺜ َﻤﺎن اﻟﻘ َﺮ ِﺷ އެވެ‪ .‬ކުންޔަތަކީ أﺑُﻮ �ﺒْ ُﺪ اﷲ އެވެ‪.‬‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫އެކަލޭގެފާނަށް ال ﺎﻓِﻌއޭ ކިޔެނީ ތިންވަނަ ކާފާފުޅު ﺷﺎﻓِﻊ ﺑ ْ الﺴَّ ﺎﺋِﺐ އަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ‪ .‬އަޞްލު ނަންފުޅަށްވުރެ ބޮޑަށް‬

‫މަޝްހޫރުވެފައި ވަނީ "الﺎﻓﻲﻌ" މިނަންފުޅެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނަކީ ޤުރައިޝް ވަންހައަށް ނިސްބަތްވާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ‬
‫َُْ ََ ُ‬
‫ﺎف �ْ ُﻦ ﻗُ ُّ‬
‫َ އާ ހިސާބުން ގުޅެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަސަބުފުޅާއި َر ُﺳﻮل اﷲ ﷺގެ ނަސަބުފުޅު‪� ،‬ﺒﺪ ﻣﻨ‬

‫‪22‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ‪ 150‬ވަނަ އަހަރު ފަލަސްޠީނުގެ ޣައްޒާގައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫ޢުމުރުފުޅުން ދެއަހަރުފުޅުގައި‪ ،‬މައިކަނބަލުން އެކަލޭގެފާނާއެކު ކާބަފައިންގެ ބިންކަމުގައިވާ މައްކާއަށް ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫ބޮޑުފުޅުވީ މައްކާގައެވެ‪.‬‬

‫ْ‬ ‫الﺸﻓﻲﻌ އާ ބެހޭގޮތުން ْ َ‬

‫َﻤﺣﺪ ﺑْﻦ َﺣﻨﺒَﻞ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ޙަދީޘްތައް މަންސޫޚު ކުރާ ނާސިޚް‬
‫ّ‬

‫ّ‬
‫ޙަދީޘްތަކަކީ ކޮބައިކަން އެނގިވަޑައިގަތީ الﺸﻓﻲﻌގެ އަރިހުން ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވުމުންނެވެ‪َْ ".‬ىَ ﺑْﻦ ﺳَﻌِﻴْﺪ اﻟﻘَﻄَّﺎن ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ّ‬
‫"الﺸﻓﻲﻌއަށް ވުރެ ވިސްނުންފުޅު ތޫނު‪ ،‬ފިޤްހުވެރި ބޭކަލަކު ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ‪".‬‬

‫ޢިލްމު‬ ‫އަރިހުން‬ ‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ޢިރާޤުގެ‬ ‫ޔަމަނާއި‬ ‫އަދި‬ ‫މަދީނާ‬ ‫އާއި‬ ‫މައްކާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އުސްތާޛުން‪:‬‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ އުސްތާޛުންނަކީ؛‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪ُ -1‬م ْﺴ ِﻠﻢ ﺑﻦ ﺧ ِﺪﻟالﺰَّ ﻧﺠ‬

‫ُ ْ‬ ‫ْ‬
‫‪ُ -2‬ﺳﻔﻴَﺎن ﺑﻦ �ﻴَيﻨَﺔ‬
‫ََ‬ ‫ُ‬
‫‪َ -3‬ﻣﺎل ِﻚ �ْ ُﻦ أ� ْﺲ‬

‫‪َ -4‬و�ِﻴْ ُﻊ ﻦ اﺠﻟ ََّ اح‬

‫‪ -5‬ﻤﺪ ﺑﻦ اﺤﻟﺴﻦ‬

‫ދަރިވަރުން‪ :‬އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމު ނަޤްލުކޮށްދެއްވި ގިނަގުނަ ދަރިވަރުންތަކެއް ތިއްބެވިއެވެ‪ .‬މިގޮތުން މައްކާ އާއި‬

‫ބަޣްދާދު އަދި މިޞްރުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރުން އުޅުއްވިއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބޭކަލުންނަކީ؛‬

‫َ ُ ْ‬
‫ﺪﻟ ﺒﻟَﻐ َﺪا ِدي‬ ‫ْ‬
‫‪ -1‬إﺑ َﺮا ِﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺧ ِ‬
‫َ‬
‫‪ -2‬لﺮَّ �ِﻴْﻊ ﺑﻦ ُﺳﻠﻴْ َﻤﺎن‬
‫ْ‬ ‫َ ْ‬
‫‪ -3‬أﺣَﺪ ﺑﻦ َﺣﻨﺒَﻞ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ ُ‬
‫ﺤﺎق ﺑﻦ َراﻫ َﻮ�ْ ِﻪ‬ ‫‪ -4‬إِﺳ‬

‫ّ‬
‫ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތްތައް‪ :‬الﺸﻓﻲﻌ ގިނަ ފޮތްތަކެއް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ފިޤްހާއި ޙަދީޘް ޢިލްމުގެ އިތުރުން ޢަރަބި ބަހާއި‬

‫އަދަބުގެ ރޮނގުންވެސް ފޮތް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ފޮތްތަކަކީ؛‬

‫‪23‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ّ َ‬
‫الﺮ َﺳﺎﻟﺔ‪ :‬މިއީ‪ ،‬ޤުރްއާނުގެ ތަފްސީރާއި ސުންނަތް ގަބޫލުކުރުމާއި އިޖުމާޢުގެ ޙުއްޖިއްޔަތާއި ނާސިޚާއި މަންސޫޚާ ބެހޭ‬
‫‪ِ -1‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ފޮތެއް ލިޔުއްވައްދެއްވުމަށް �ﺒْ ُﺪ لﺮَّﺣﻦ ﺑﻦ َمﻬ ِﺪي އެދިވަޑައިގަތުމުން ލިޔުއްވި ފޮތެކެވެ‪ .‬މިއީ އުޞޫލުލްފިޤްހުގައި‬

‫ފުރަތަމަ އެކުލަވާލެވުނު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ފޮތެކެވެ‪ .‬އަދި އަހަރެމެންނާ ހަމައަށް ވާސިލުވެފައިވާ‪ ،‬އުޞޫލުލްފިޤްހުގެ‬

‫ފުރަތަމަ ފޮތެވެ‪ .‬އުޞޫލުލްފިޤްހުގެ އިތުރުން މުޞްތަލަޙު ޢިލްމުގެ މައުޟޫޢުތައް ވެސް މިފޮތުގައި ވެއެވެ‪.‬‬
‫َ ُ ُ‬
‫ﺎب اﻷُّ ‪ :‬މިއީ ފިޤްހު ފޮތެކެވެ‪.‬‬ ‫‪ِ -2‬ﻛﺘ‬
‫ْ َُ‬
‫‪ -3‬اِﺧ ِﺘﻼف ﺤﻟﺪﻳﺚ‬
‫ّ‬
‫‪ُ -4‬م ْﺴﻨَﺪ الﺸﻓﻲﻌ‬
‫َ ْ َ‬
‫‪ -5‬أﺣﻜم اﻟﻘﺮآن‬
‫ْ‬ ‫ﻟَّ ُ‬
‫ﺎﺳﺦ َوﻤﻟ َـن ُﺴﻮخ‬
‫ِ‬ ‫‪-6‬‬
‫ّ‬
‫‪ِ -7‬دﻳ ْ َﻮان الﺸﻓﻲﻌ‬

‫ّ‬
‫އަވަހާރަވުން‪ :‬الﺸﻓﻲﻌގެ ޢުމުރުފުޅުގެ ފަހުކޮޅުގައި ބަވާސީރުއޭ ކިޔާ ބައްޔެއް ޖެހި ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެބަލީގައި ‪ 4‬އަހަރު‬

‫ވޭތުވެގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު މި ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން ‪ 204‬ވަނަ އަހަރު މިޞްރުގެ ޤާހިރާގައެވެ‪.‬‬

‫ّ‬
‫މަޛްހަބު‪ :‬الﺸﻓﻲﻌ އަށް ތަބާވާ މީހުންގެ މަޛްހަބަށް "ޝާފިޢީ މަޛްހަބު" އޭ ކިޔެއެވެ‪ .‬ޝަރްޢީ ޙުކުމްތައް ނެރުއްވުމުގައި‬

‫އެކަލޭގެފާނުން ދެ މަރްޙަލާއެއްގައި ތަފާތު އުޞޫލުތަކެއް ގެންގުޅުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ޙިޖާޒާއި ޢިރާޤުގައި އެކަލޭގެފާނުން ދެއްވި ފަތުވާތަކާއި‬

‫ލިޔުއްވި ފޮތްތަކާއި‪ ،‬ގެންގުޅުއްވި އުޞޫލުތަކަށް "މަޛްހަބުލްޤަދީމް" އޭ ކިޔެއެވެ‪ .‬އަދި މިޞްރުގައި ވޭތުކުރެއްވި ހަތަރު އަހަރުގެ ތެރޭގައި‬

‫ކުރެއްވި އިޖުތިހާދުތަކާއި ދެއްވި ފަތުވާތަކާއި ހިއްޕެވި އުޞޫލުތަކަށް "މަޛްހަބުލްޖަދީދު" އޭ ކިޔެއެވެ‪ .‬ޝާފިޢީ މަޛްހަބު ފެތުރިފައިވާ‬

‫ޤައުމުތަކުގެ ތެރޭގައި މިޞްރުގެ އިތުރުން‪ ،‬ޝާމްކަރައާއި ޔަމަނުކަރައާއި އިރުމަތީ އެފްރިކާއާއި ދެކުނު އިރުމަތީ އޭޝިއާ )އިންޑޮނޭޝިއާ‬

‫އާއި މެލޭޝިއާ( ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގެ އުޞޫލުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ އަންނަނިވި އުޞޫލުތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ކީރިތި ޤުރްއާން‬

‫‪ -2‬ކިރިތި ރަސޫލާﷺގެ ސުންނަތް‬

‫‪ -3‬ޢިލްމުވެރިންގެ އިޖުމާޢު‬

‫‪ -4‬އަލްޤިޔާސް‬

‫‪24‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ފޮތްތަކަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺤﻟﺎوي މިފޮތުގެ މުޞައްނިފަކީ‪ ،‬اﻲﺿ أﺑﻮ اﺤﻟﺴﻦ اﻤﻟﺎورديއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻤﻟﺠﻤﻮع މިފޮތަކީ الﺸ�ازي ލިޔުއްވާފައިވާ ﻤﻟﻬﺬب ޝަރަޙަކުރައްވައި ﻨﻟﻮوي ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺿﺔ اﻟﻄﺎﺒﻟ� وﻋﻤﺪة اﻤﻟﻔﺘ� މިފޮތަކީވެސް ﻨﻟﻮوي ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻔﺔ اﻤﻟﺤﺘﺎج މިއީ ﻨﻟﻮوي ގެ ﻨﻬﺎج اﻟﻄﺎﺒﻟ� ޝަރަޙަކުރައްވައި ﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﻬﻟﻴﺘ� ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﻤﻟﺤﺘﺎج إﻰﻟ ﻣﻌﺮﻓﺔ أﻟﻔﺎظ اﻤﻟﻨﻬﺎج މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ ﺨﻟﻄﻴﺐ لﺮﺸ�ي� އެވެ‪.‬‬

‫އިމާމު އަޙްމަދު‪:‬‬
‫َ الﺸَّ ْ‬ ‫ْ‬
‫يﺒَﺎ� އެވެ‪ .‬ކުންޔަތަކީ أﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ އެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ ﻤﺣﺪ ﺑﻦ َﺣﻨﺒَﻞ ﺑﻦ ِﻫﻼ‬

‫އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖްރައިން ‪ 164‬ވަނަ އަހަރު ބަޣްދާދުގައެވެ‪ .‬ބަޣްދާދުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުން ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވުމަށް ފަހު‬

‫މައްކާ އާއި މަދީނާ އާއި ޔަމަން ފަދަ ރަށްތަކަށް ދަތުރުކުރައްވައި ޢިލްމު ހޯއްދެވިއެވެ‪ .‬ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ މަޚްލޫޤެއްކަމަށް ބުނެވެމުން‬

‫ދިޔަ މައްސަލާގައި އެކަމާ އެކަލޭގެފާނު ދެކޮޅު ހެއްދެވުމުގެ ސަބަބުން ވަރަށް ބޮޑަތި އަނިޔާތަކާ އެކަލޭގެފާނު ކުރިމަތިލައްވަން‬

‫ޖެހިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު ސާބިތުވެ ހުންނެވުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެކަލޭގެފާނަށް "إﻣﺎم أﻫﻞ الﺴﻨﺔ‬
‫ّ‬
‫اﺠﻟﻤﺎﻋﺔ" މި ލަޤަބު ލިބިފައިވެއެވެ‪ .‬الﺸﻓﻲﻌ މިސްރަށް ދަތުރު ކުރައްވަމުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﻤﺣﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ އަށް ވުރެ‬

‫ވަރަޢުވެރި‪ ،‬ތަޤްވާވެރި‪ ،‬ފިޤްހުވެރި ބޭކަލަކު‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނު‪ ،‬ބަޣްދާދު ދޫކުރެއްވި އިރު‪ ،‬އެތަނުގައި ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫އުސްތާޛުން‪ :‬ﻤﺣﺪގެ ޝައިޚުންގެ އަދަދު ސަތޭކައަށް އަރާކަމަށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް‬

‫اﺳ ِﻄﻲ ފަރާތްޕުޅުންނެވެ‪ .‬އަދި ފިޤްހު ޢިލްމު ޙާޞިލު‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ ْ َ‬

‫ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވުމުގައި އެންމެ ބޮޑަށް އަސަރުކޮށްފައިވަނީ ﻫيﺸﻢ �ﻦ � ِﺸ� الﻮ ِ‬

‫ކުރެއްވުމުގައި އެންމެ ބޮޑަށް އަސަރުކޮށްފައިވަނީ لﺸﺎﻓﻲﻌ ގެ ފަރާތްޕުޅުންނެވެ‪.‬‬

‫ދަރިވަރުން‪ :‬ﻤﺣﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞގެ އަރިހުން ގިނަ ދަރިވަރުންތަކެއް ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރައްވާފައިވާއިރު‪ ،‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް‬

‫ދަރިވަރުން ޙާޞިލުކޮށްފައިވަނީ ޙަދީޘް ޢިލްމެވެ‪ .‬އަނެއް ބައި ދަރިވަރުން ޙާޞިލުކޮށްފައިވަނީ ފިޤްހު ޢިލްމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫ދަރިވަރުންގެ ތެރެއިން ފާހަކޮށްލެވޭ ބައެއް ބޭކަލުންނަކީ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺻﻟﺢ ﺑﻦ أﻤﺣﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‬

‫‪25‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -2‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻤﺣﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‬

‫‪ -3‬ﻤﺣﺪ ﺑﻦ �ﻤﺪ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﺊ أﺑﻮ ﺑ�ﺮ اﻷﺛﺮم‬

‫‪ -4‬ﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ إﺳﺤﺎق اﺤﻟﺮ�‬

‫ލިޔުއްވި ފޮތްތައް‪ :‬ﻤﺣﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ގިނަ ފޮތްތަކެއް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ފޮތްތަކަކީ؛‬

‫‪ -1‬ﻤﻟﺴﻨﺪ‪ :‬މިއީ ޙަދީޘް ފޮތެކެވެ‪ .‬މިފޮތުގައި ސާޅީސް ހާހަސްވުރެ ގިނަ ޙަދީޘްވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻨﻟﺎﺳﺦ اﻤﻟنﺴﻮخ‬

‫‪ -3‬لﺴُّ ن ﻓ اﻟﻔﻘﻪ‬

‫‪ -4‬أﺻﻮل الﺴﻨﺔ‬

‫‪ -5‬ﻛﺘﺎب ﺣﺎﻜم اﻟنﺴﺎء‬

‫އަވަހާރަވުން‪ :‬އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔެ ދޫކުރައްވާފައިވަނީ ހިޖްރައިން ‪ 241‬ވަނަ އަހަރުއެވެ‪.‬‬

‫މަޒުހަބު‪ :‬ޙަންބަލީ މަޒުހަބު ފެތުރެފައިވާ ޤައުމުތަކުގެ ތެރޭގައި ޢިރާޤާއި މިޞްރާއި ސަޢޫދީ ޢަރަބިޔާއާއި ފަލަސްޠީން ފަދަ‬

‫ތަންތަން ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ އުޞޫލުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ އަންނަނިވި އުޞޫލުތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ކީރިތި ޤުރްއާން‬

‫‪ -2‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ސުންނަތް‬

‫‪ -3‬ޞަޙާބީންގެ ފަތުވާތައް‬

‫‪ -4‬އަލްއިޖުމާޢު‬

‫‪ -5‬އަލްޤިޔާސް‬

‫‪ -6‬އަލްއިސްތިޞްޙާބު‬

‫‪ -7‬އަލްމަޞްލަޙަތުލްމުރުސަލާ‬

‫‪ -8‬އައްޒަރާއިޢު‬

‫ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ މުހިއްމު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް ފޮތް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫ُْ‬
‫‪� -1‬ﺼ اﺨﻟﺮ� މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ أﺑﻮ ﻟﻘﺎﺳﻢ اﺨﻟﺮ� އެވެ‪ .‬މިފޮތުގައި ‪ 2300‬މައްސަލަ ވެއެވެ‪.‬‬
‫ُْ‬
‫‪ -2‬ﻤﻟﻐ� މިފޮތަކީ �ﺼ اﺨﻟﺮ� ޝަރަޙަކުރައްވައި ﻦ ﻗﺪاﻣﺔ اﻤﻟﻘﺪﻲﺳ ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪26‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬ف اﻟﻘﻨﺎع ﻰﻠﻋ ﻣﻦﺘ اﻻﻗﻨﺎع މިއީ اﻟﻬﻮ� ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻻرادات ﻲﻓ ﻤﺟﻊ اﻤﻟﻘﻨﻊ ﻣﻊ اﺘﻟﻨﻘﻴﺢ وز�ﺎدات މިފޮތުގެ މުޞައްނިފަކީ ﻟﻔﺘﻮﻲﺣ އެވ‪ .‬އޭނާ މަޝްހުރުވެފައިވަނީ‬

‫ﺑﻦ اﻨﻟﺠﺎر ގެ ނަމުންނެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺷح ﻣﻨﺘ� اﻻرادات މިއީވެސް ﺒﻟﻬﻮ� ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪1.3‬‬

‫‪ -1‬ތިރީގައިވާ ސުވާލުތަކާ އެންމެ ގުޅޭ ޖަވާބެއް އިޚްތިޔާރުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫َ‬
‫ހ‪ -‬أﺑُﻮ ﻳ ُ ْﻮ ُﺳﻒ އަކީ ކޮން ބޭކަލެއް ހެއްޔެވެ؟‬
‫َ‬
‫އ أﺑُﻮ َﺣ ِﻨﻴْﻔﺔ ގެ އުސްތާޛެކެވެ‪.‬‬‫އެ ީ‬ ‫•‬
‫َ‬
‫އ أﺑُﻮ َﺣ ِﻨﻴْﻔﺔ ގެ ދަރިވަރެކެވެ‪.‬‬‫އެ ީ‬ ‫•‬
‫އެއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ދަރިވަރެކެވެ‪.‬‬ ‫•‬
‫ْ َُ ّ‬
‫ﻟَ َﻫ ُ‬
‫ﺐ އަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ށ‪ -‬ޙަދީޘްގެ ސަނަދުތަކުގެ ތެރެއިން ِﺳﻠ ِﺴﻠﺔ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫އ "� َﻤﺮގެ އަރިހުން ﻧﺎﻓِ ُﻊގެ އަރިހުން َﻣﺎلِﻚ" މިސަނަދެވެ‪.‬‬ ‫އެ ީ‬ ‫•‬
‫ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﺣﻨِﻴْﻔﺔ" މިސަނަދެވެ‪.‬‬ ‫އ "اِﺑْﻦ � َﻤﺮގެ އަރިހުން ﻧﺎﻓِ ُﻊގެ އަރިހުން أﺑﻮ‬‫އެ ީ‬ ‫•‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫އއީ "اِﺑْﻦ � َﻤﺮގެ އަރިހުން ﻧﺎﻓِ ُﻊގެ އަރިހުން َﻣﺎلِﻚ" މިސަނަދެވެ‪.‬‬ ‫ެ‬ ‫•‬

‫ނ‪ -‬ހަތަރު އިމާމުންގެ ތެރެއިން ޤުރައިޝް ވަންހައަށް ނިސްބަތްވަނީ ކޮން އިމާމެއް‪/‬އިމާމުންނެއް ހެއްޔެވެ؟‬

‫ހަމައެކަނި لﺸﺎﻓﻲﻌ އެވެ‪.‬‬ ‫•‬

‫ُ‬
‫لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި َﻣﺎلِﻚ އެވެ‪.‬‬ ‫•‬
‫لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ އެވެ‪.‬‬ ‫•‬

‫ރ‪ -‬ﻤﺣﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ އަށް "ﻣﺎم أﻫﻞ الﺴﻨﺔ واﺠﻟﻤﺎﻋﺔ" މި ލަޤަބު ލިބިވަޑައިގަތީ ކޮން ސަބަބަކާ ހުރެހެއްޔެވެ؟‬

‫ޤާޟީކަމުގެ މަޤާމު ހުށަހެޅުއްވުމުން އެކަން ގަބޫލުނުކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން‬ ‫•‬

‫ޤުރްއާނަކީ މަޚްލޫޤެކޭ ބުނެވެމުން ދިޔަ މައްސަލާގައި ދެކޮޅު ހެއްދެވުމުން ލިބިވަޑައިގަތް ބޮޑަތި‬ ‫•‬
‫އަނިޔާތަކަށް ކެތްކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން‬
‫ރަސޫލާﷺގެ ސުންނަތް އެކުލެވޭ ﻤﻟﺴﻨﺪ ލިޔުއްވުމުގެ ސަބަބުން‬ ‫•‬

‫‪27‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޠަހާރަތު‬ ‫ޔުނިޓު‪2:‬‬

‫ޠަހާރަތު‬

‫ޠަހާރަތުގެ މާނަ‪:‬‬
‫ﻲﺴِّ‬ ‫َ َ َُ‬
‫ْ ނަޖިހާއި ހަޑި މުޑުދާރު‬ ‫ﺎرةގެ މާނައަކީ ސާފު ތާހިރުކަމެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ލޮލަށް ފެންނަ‬‫ޢަރަބި ބަހުގައި ﻃﻬ‬

‫ތަކެތިން ސަލާމަތްވެގަތުމާއި‪ ،‬އަދި‪ ،‬ފާފަ އާއި އަޚްލާޤީ ޢައިބުތައް ފަދަ މަޢުނަވީ ކަންތައްތަކުން ސަލާމަތްވުން ވެސް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ބަހުގައި "ޠަހާރަތު" މިބަސް ބޭނުންކުރެވެނީ ޝަރްޢީ މާނައިގައެވެ‪.‬‬

‫َ َ َُ‬
‫ﺎرةގެ އިޞްޠިލާޙީ މާނައަކީ؛ ”ނަމާދުކުރުން މަނާކުރަނިވި ނަޖިހަކުން ނުވަތަ ޙަދަސްވެރިވުމަކުން‪،‬‬‫އިސްލާމީ ފިޤްހުގައި ﻃﻬ‬

‫ފެން ނުވަތަ ފެނުގެ ޙުކުމް ހިނގާ އެއްޗެއް ބޭނުންކޮށްގެން ދުރުވެގަތުމެވެ‪“.‬‬

‫މިމާނައިގައި؛ ފެނުގެ ޙުކުމް ހިނގާ އެއްޗެކޭ‪ ،‬ބުނާ ބަހުގެ މުރާދަކީ ހިލަ އާއި ވެލިފަދަ ތަކެއްޗެވެ‪.‬‬

‫ޠަހާރަތުގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ތިމާގެ ހަށިގަނޑުގައި ނުވަތަ ފޭރާމުގައި ނުވަތަ ތިމާ އުޅޭ ތަނުގައި ނަޖިހެއް ހުރިކަން އެނގި‪ ،‬ހަނދާން ހުރިނަމަ‪ ،‬އަދި‬

‫އެ ނަޖިހުން ޠާހިރުވެގަތުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ހުރިނަމަ ނަޖިސްފިލުވައި ޠާހިރުވުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬ތިމާގެ ހަށިގަނޑާއި ފޭރާމާއި ނަމާދުކުރާ‬

‫ތަނުގައި ނަޖިހެއް ހުރިނަމަ ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ނަޖިހުން ޠާހިރުވުމެކޭ އެއް ފަދައިން ޙަދަޘުން ޠާހިރުވުމަކީ ވެސް ނަމާދު‬

‫ޞައްޙަވުމަށްޓަކައި ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫اﻟﺴﺠﻮ ِد‬ ‫ﻛ ِﻊ‬
‫اﻟﺮ ّ َ‬ ‫ﻃ ِّﻬﺮا ﺑ ْﻴ ِﺘﻲ ﻟِﻠﻄّ َﺎ�ﻔﲔ واﻟﻌﺎﻛﻔﲔ و‬
‫ﻴﻞ أَن َ‬
‫ﺎﻋ َ‬
‫� ِ‬ ‫اﻫ� و ِإ‬ ‫� ِإ ْﺑﺮ‬
‫މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وﻋ ِﻬﺪ َﻧﺎ ِإ َ ٰ‬
‫ُّ ُ‬ ‫ِ ِ َ َ َ ِ ِ َ َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫"އަދި إِﺑ ْ َﺮا ِﻫﻴْﻢ ގެފާނާއި إِ ْﺳ َﻤﺎ ِ�ﻴْﻞ ގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެންގެވީމެވެ‪َ .‬ﻃ َﻮاف ކުރާ މީހުންނާއި އަޅުކަންކުރުމަށް ތިބޭ‬ ‫) ‪(2‬‬
‫‪F1‬‬ ‫﴾‬
‫ُ ُْ ُ ُ ُ ُ‬
‫ﺠ ْﻮد ކުރާ މީހުންނަށްޓަކައި ތިޔަ ދެބަފައިކަލުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގެފުޅު َﻃﺎ ِﻫ ُﺮ ކުރައްވާށެވެ!" އަދިވެސް‬‫މީހުންނާއި رﻛﻮع ﺳ‬

‫آنގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬و ِﺛﻴﺎﺑ َﻚ ﻓَﻄَ ِّﻬ ْﺮ﴾‬

‫ْ ُ‬ ‫ُ‬
‫"އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ފޭރާންކޮޅުތައް َﻃﺎ ِﻫ ُﺮ ކުރައްވާށެވެ !" ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ‬ ‫ﻗﺮ‬
‫) ‪(3‬‬
‫َ َ َ‬
‫‪F2‬‬

‫َ َُُْ َ ًَ َْ‬
‫"ޠާހިރުކަމާ ނުލައި ނަމާދެއް ޤަބޫލުނުވެވޭ ހުއްޓެވެ‪".‬‬ ‫� ُﻃ ُﻬ ْﻮرٍ (‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻻ �ﻘﺒﻞ ﺻﻼة ﺑِﻐ ِ‬
‫) ‪(4‬‬
‫‪F3‬‬

‫)‪ (2‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪125 :‬‬

‫)‪ (3‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺪﺛﺮ‪4 :‬‬
‫)‪ (4‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪224 :‬‬

‫‪28‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޠަހާރަތުގެ ބައިތައް‪:‬‬

‫ޠަހާރަތު ބެހެނީ ދެބަޔަކަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬މަޢުނަވީ ޠަހާރަތު‪ :‬އެއީ ފާފަ އާއި ކުށްތަކުގެ ނުތާހިރުކަމުން ހިތް ސާފުކުރުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ޙިއްސީ ޠަހާރަތު‪ :‬އެއީ ގުނަވަންތަކާއި ފޭރާމާއި ތަނުގެ ތާހިރުކަމެވެ‪ .‬ނަމާދުކުރުމަށްޓަކައި ބޭނުންވާ ޠަހާރަތަކީ‬

‫َ َ َُ‬
‫ﺎرة ވެސް ދެބަޔަކަށް ބެހެއެވެ‪.‬‬‫މިއެވެ‪ .‬މިބަޔަށް ޝަރްޢީ ޠަހާރަތޭ ވެސް ކިޔައެވެ‪ .‬ޝަރްޢީ ﻃﻬ‬

‫َ َ َُ‬
‫ﺎرة ހުންނަން‪-‬‬‫ހ‪ .‬ޙަޤީޤީ ޠަހާރަތު‪ :‬އެއީ ނަޖިހުން ޠާހިރުވުމެވެ‪ .‬ހަށިގަނޑާއި ފޭރާމާއި ތަނުގައި ވެސް މި ﻃﻬ‬

‫َ َ َُ‬
‫ﺎرة ލިބިގަނެވޭނީ ތިން ކަމަކުންނެވެ‪ .‬އެއީ؛ ފެނުން ދޮވުމާއި‪ ،‬ފުހުމާއި‪ ،‬ފެން ވިއްސާލުމެވެ‪.‬‬‫ޖެހެއެވެ‪ .‬މިﻃﻬ‬

‫ށ‪ .‬ޙުކުމީ ޠަހާރަތު‪ :‬އެއީ ޙަދަޘުން ޠާހިރުވުމެވެ‪ .‬މިއީ ހަމައެކަނި ހަށިގަނޑަށް ބޭނުންވާ ޠަހާރަތެކެވެ‪ .‬ފޭރާމާއި‬

‫ތަނަކަށް މިޠަހާރަތު ބޭނުމެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިބަޔަށް ޙުކުމީ ޠަހާރަތޭ ކިޔެނީ‪ ،‬މިއީ ހަށިގަނޑުގައިވާ ޙަޤީޤީ‬

‫ނަޖިސްކަމެއް ފިލުވާލަން ބޭނުންވާ ޠަހާރަތެއް ނޫން ކަމަށް ވާތީއެވެ‪ .‬މިއީ ހަމައެކަނި ދީނުގެ ޙުކުމެއްގެ‬

‫ގޮތުން‪ ،‬ކުރަން އެންގިފައިވާ ކަމަށްޓަކައި ކުރަންޖެހޭ ޠަހާރަތެކެވެ‪ .‬މިއީ މިކަމުގެ ޙަޤީޤީ ބޭނުން ބުއްދިން‬
‫َ َ َُ‬
‫ﺎرة ލިބިގަނެވޭނީ ވެސް ތިން‬‫ވިސްނައި ނުގަނެވޭ ކަމެކެވެ‪ .‬ޙުކުމީ ޠަހާރަތޭ ކިޔެނީ މިސަބަބަށްޓަކައެވެ‪ .‬މިﻃﻬ‬

‫ކަމަކުންނެވެ‪ .‬އެއީ؛ ވުޟޫ އާއި ޣުސްލު )ހިނައިގަތުން( އަދި މި ދެކަންތަކުގެ ބަދަލުގައި ކުރެވޭ ތަޔަންމުމެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪2.1‬‬

‫ކން ޝަރްޠުތަކެއް ފުރިހަމަވެގެން ކަން ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -1‬ނަޖިސް ފިލުވާލުން ވާޖިބުވަނީ ޮ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫�إْ‬ ‫ْ‬
‫ﻛ ِﻊ‬
‫اﻟﺮ ّ َ‬ ‫ﻛ ِﻔﲔَ و‬
‫ِ‬ ‫َﺎ� ِﻔﲔَ واﻟﻌﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﻃ ِّﻬﺮا ﺑ ْﻴ ِﺘﻲ ﻟِﻠﻄّ‬
‫َ‬ ‫ﻴﻞ أَن‬
‫َ‬ ‫ﺎﻋ‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫اﻫ‬
‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺑ‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬‫‪ -2‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ﴿ .‬و َﻋ ِﻬ َ‬
‫ﻧ‬‫ﺪ‬
‫َ ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬

‫اﻟﺴﺠُﻮ ِد ﴾ މިއާޔަތުން ދަލީލުކުރާ ފިޤްހީ މައްސަލައަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬

‫ُّ‬

‫‪ -3‬ތިރީގައިވާ ކަންކަމުގެ ތެރެއިން ޙުކުމީ ޠަހާރަތާއި ޙަޤީޤީ ޠަހާރަތު ވަކިކުރާށެވެ!‬

‫ނ‬
‫ހ‪ -‬ކުޑަފިރިހެން ކުއްޖާ ކުޑަކަމުދިޔަ ތަނަށް ފެން ވިއްސާލު ް‬

‫ފހަރު ދޮވުން‬
‫ށ‪ -‬ކުއްތާ ދޫލާފައިވާ ތަށި ހަތް ަ‬

‫ނ‪ -‬މައްޔިތާ ހިނެވުން‬

‫‪29‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފެނުގެ ބައިތައް‬

‫ދަންނަބޭކަލުން ތިން ބަޔަކަށް ފެން ބައްސަވައެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬މުޠުލަޤް ފެން )ޠަހޫރު ފެން(‪:‬‬

‫އެއީ އޭގެ އަޞްލު ގޮތުގައި ހުރި ފެނެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ބިމުން ނެގޭ ފެނާއި އުޑުން ވެހޭ ފެނާއި ކަނޑާއި ކޯރުގެ ފެން‬

‫އަދި ވަޅުފެނާއި ގަނޑުފެނާއި ސުނޯ ހިމެނެއެވެ‪ .‬މިފަދަ ފެން ގިނަ ދުވަހު ހުރުމުގެ ސަބަބުން‪ ،‬ނުވަތަ އެއިން ރައްކާތެރިވުން ކުޅަދާނަ‬

‫ނުވާ ޠާހިރު އެއްޗެއް އެކުވުމުގެ ސަބަބުން ތަޣައްޔަރު ވިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬ވުޟޫކުރުމަށާއި ހިނައިގަތުމަށް މިފެން‬

‫ބޭނުންކުރެވިދާނެ ކަމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫اﻟﺴ َﻤﺎ ِء ﻣﺎءً ﻟِّﻴﻄَ ِّﻬﺮﻛُﻢ ِﺑ ِﻪ﴾‬

‫�ﻢ ِّﻣﻦ ّ َ‬ ‫ل ﻋ َﻠ ْﻴ‬ ‫އުޑުން ވެހޭ ފެނާ ބެހޭގޮތުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وﻳﻨﺰ‬
‫ُ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ‬
‫) ‪(5‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F4‬‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫"އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ﻃﺎ ِﻫ ُﺮ ކުރެއްވުމަށްޓަކައި‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އުޑުން ފެން ބާވައިލެއްވިއެވެ‪﴿ ".‬وأَﻧﺰﻟﻨَﺎ ِﻣﻦ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬

‫"އަދި ﻃﺎﻫﺮ ކުރަނިވި ފެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އުޑުން ބާވައިލެއްވީމެވެ‪ ".‬ކަނޑުގެ ފެނާ ބެހޭ ގޮތުން‬ ‫ﻃ ُﻬ ً‬
‫ﻮرا﴾‬ ‫اﻟﺴ َﻤﺎ ِء ﻣﺎءً َ‬
‫َّ‬
‫) ‪(6‬‬
‫َ‬
‫‪F5‬‬

‫ُ َ ﻟﻄَّ ُ ْ ُ َ ُ ُ ﻟِْﻞُّ َ ُ‬
‫"އެއީ އޭގެ ފެން ޠަހޫރު‪ ،‬އޭގެ މުޅަ ތަކެތި ޙަލާލު ތަނެކެވެ‪".‬‬ ‫) ‪(7‬‬
‫‪F6‬‬ ‫َﻣﻴْتﺘُﻪ(‬ ‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻫﻮ ﻬﻮر ﻣﺎؤه ﺤ‬

‫‪ -2‬ޠަހޫރުކަން ނެތް ޠާހިރު ފެން‪:‬‬

‫ޠާހިރު އެއްޗެއް ފެނާ އެކުވެ އޭގެ ކުލަ ނުވަތަ ރަހަ ނުވަތަ ވަސް ތަޣައްޔަރުވެއްޖެ ނަމަ؛ މާލިކީންނާއި ޝާފިޢީންނާއި‬

‫ޙަންބަލީން ވިދާޅުވަނީ އެއީ ޠާހިރު ފެނެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޠަހޫރު ފެނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ވީމާ އެއިން ﻃﺎﻫﺮވެގަތުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ޙަނަފީން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޠާހިރު އެއްޗެއް އަޅައިގެން ނުކައްކާހާ ހިނދަކު ނުވަތަ އެޠާހިރު އެތި އެފެނުގެ ބައިތަކަށް ގަދަވެ ނުގަންނަހާ‬

‫ހިނދެއްގައި އެއީ ޠާހިރު އަދި ޠަހޫރު ފެނެކެވެ‪ .‬އެފެނުން ނަޖިސްފިލުވާލެވޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހަދަސުން ޠާހިރެއް ނުވެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން ފެނަށް އެއްޗެއް އަޅައިގެން ކައްކައިފިނަމަ‪ ،‬އެއިން ﻃﺎﻫﺮވެގަތުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ފިނިފެން ފަދަ ﻃﺎﻫﺮ އެއްޗަކުން ފެލާ ދިޔައާއި މޭވާގެ އެތެރޭގައި ހުންނަ ފެނުން ވެސް ﻃﺎﻫﺮވެގަތުން ހުއްދައެއް‬

‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެއީ ޙަޤީޤީ ފެނަށް ނުވާތީއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (5‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻷﻧﻔﺎﻝ‪11 :‬‬

‫)‪ (6‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪48 :‬‬
‫)‪ (7‬ރިވާކުރެއްވީ ﻣﺎﻟﻚ އާއި ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴﻨﻦ ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ އާއި ﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﻥ ޞައްޙަކުރައްވާ!‬

‫‪30‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ބޭނުންކޮށްފައިވާ ފެން‪ :‬ބޭނުންކޮށްފައިވާ ފެންކަމުގައި ބުނެވެނީ ވުޟޫކުރުމަށާއި ހިނައިގަތުމަށް ބޭނުންކޮށްފައިވާ ފެނެވެ‪.‬‬

‫ބޭނުންކޮށްފައިވާ ފެން އެއީ ﻃﺎﻫﺮ ކޮށްދޭ އެއްޗެއްތޯ ނޫންތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬މުޠުލަޤްކޮށް ފެނުގެ ނަން އެއަށް ދެވޭހާ ހިނދަކު އެހުންނާނީ ޠާހިރުކޮށްދޭ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬މިއީ‪ ،‬މާލިކީ‬

‫މަޛްހަބުގެ މަޝްހޫރު ޤައުލެވެ‪ .‬އަދި އައްޝާފިޢީ އާއި އަޙްމަދުގެ އަރިހުން ރިވާކުރެވިފައިވާ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪.‬‬

‫އިބްނު ޙަޒްމާއި އިބުނުލްމުންޛިރާއި އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ ޤައުލަކީވެސް މިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ފެނުގެ‬

‫އަޞްލަކީ‪ ،‬އެއާ ނަޖިހެއް އެކުނުވާހާ ހިނދެއްގައި ޠާހިރުކޮށްދޭ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ވުމެވެ‪.‬‬

‫ُ‬
‫ށ‪ .‬ބޭނުންކޮށްފައިވާ ފެނުން ވުޟޫކުރުން ހުއްދައެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ َﻣﺎلِﻚ އާއި އަލްއައުޒާޢީ އާއި އައްޝާފިޢީގެ އެއް‬

‫ރިވާޔަތެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ނަޖިސް ފެން‪:‬‬

‫ނަޖިސް ފެނުގެ ގޮތުގައި ދެބާވަތެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫މަދު ފެނުގެ ތެރެއަށް ޢަފޫނުވަނިވި ނަޖިހެއް ވެއްޓިއްޖެނަމަ އެއީ ނަޖިސް ފެނެވެ‪ .‬ޙަނަފީ މަޛްހަބުގައި މަދު ފެން‬

‫ކަމުގައި ބެލެނީ‪ ،‬އާދައިގެ މުށުގެ ދިހަ އަކަ މުށަށް ވުރެ މަދު ފެނެވެ‪ .‬މާލިކީންގެ އަރިހުގައި އެއީ ވުޟޫކުރުމަށް ނުވަތަ ހިނައިގަތުމަށް‬

‫ފެން އަޅާ އެތީގެ މިންވަރެވެ‪ .‬މާލިކީން ވިދާޅުވަނީ އެއަށް ތިއްކެއް ވަރުގެ ނަޖިހެއް ވެއްޓިއްޖެ ނަމަ އެފެނުން ޠާހިރުވުން މަކުރޫހައެވެ‪.‬‬
‫َ َ َ‬
‫)إِذا ﻛن‬ ‫ޝާފިޢީންނާއި ޙަންބަލީންގެ އަރިހުގައި މަދު ފެނަކީ‪ ،‬ދެ ގުއްލައަށްވުރެ މަދު ފެނެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ُﻠَّ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ َ ُ ُﻠَّ َ ْ َ َ ْ‬
‫"ދެ ޤުއްލައިގެ ފެން ކަމުގައި ވާނަމަ ނަޖިހެއް ނުވާނެއެވެ‪ ".‬ﺔ އަކީ އެޒަމާނުގައި މަދީނާގައި ފެން‬ ‫) ‪(8‬‬
‫‪F7‬‬ ‫�؛ ل ْﻢ � ِﻤ ِﻞ ﺨﻟَﺒَﺚ(‬
‫الﻤﺎء ﺘ ِ‬

‫އަޅަން ގެންގުޅުނު ރުނބާ ފާޑުގެ ކަންވާރެކެވެ‪ .‬ދެ ޤުއްލައިގެ މިންވަރަކީ ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 270‬ލީޓަރެވެ‪.‬‬

‫މީގެ އިތުރުން‪ ،‬ގިނަ ފެނުގެ ތެރެއަށް ނަޖިހެއް އެކުވެ އޭގެ ސިފަތަކުން ސިފައެއް ތަޣައްޔަރުވެފައި ހުރި ފެނަކީ ވެސް‬

‫ނަޖިސް ފެނެވެ‪ .‬އެގޮތުން އެފެނުގެ ވަސް ނުވަތަ ކުލަ ނުވަތަ ރަހަ ބަދަލުވެއްޖެ ނަމަ އެއީ ނަޖިސް ފެނެވެ‪ .‬ވުޟޫކުރުމަށާއި‬

‫ހިނައިގަތުމަށް މިފެން ބޭނުންކުރުން ހުއްދައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫)‪ (8‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،67 :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،63 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻰ‪46/1 :‬‬

‫‪31‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪2.2‬‬

‫ކންމެ ބަޔަކަށް މިސާލެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫ނބައިގެ ތެރެއިން ޮ‬
‫‪ -1‬ފެން ބެހޭ ތި ް‬

‫ވރުމަށް ފަހު މީރު‬

‫ގތުމުގެ ޙުކުމަކީ ކޮބައިކަން ދަލީލާއެކު ބަޔާންކުރާށެވެ! އަދި ލޮނުފެނުން ފެން ެ‬
‫‪ -2‬ލޮނުފެނުން ހިނައި ަ‬

‫ނކުރާށެވެ!‬
‫ނންކަން ބަޔާ ް‬
‫މދާނެކަން ނުވަތަ ޫ‬
‫ފެން ނާޅައި ގައިހިއްކައިގެން ނަމާދު ކޮށްފިނަމަ އޭނާގެ ނަމާދު ކަ ު‬

‫ފތު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬
‫‪ -3‬ޠަހޫރު ފެނާއި ޠާހިރު ފެނުގެ ތަ ާ‬

‫‪ -4‬ޙަނަފީން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ފެނުގެ ތެރެއަށް ޠާހިރު އެއްޗެއް އަޅައިގެން ނުކައްކާހާ ހިނދަކު އެއީ ޠާހިރު އަދި ޠަހޫރު‬

‫ފެނެކެވެ‪ .‬ވީމާ ޙަނަފީންގެ އަރިހުގައި ޠާހިރު‪ ،‬އެހެން ނަމަވެސް ޠަހޫރު ފެން ކަމުގައި ނުހިމެނޭ ތިން އެއްޗެއް‬

‫ލިޔާށެވެ!‬

‫ގން ގިރާ ޖޫހަކީ‪ ،‬މާލިކީންގެ އަރިހުގައި ޠަހޫރު އެއްޗެއްކަން ނުވަތަ ނޫންކަ ް‬

‫ނ‬ ‫ބނުންކޮށް ެ‬
‫‪ -5‬ޞިނާޢީ ރަހަތައް ޭ‬

‫ސަބަބާއެކު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ރމުގެ ޙުކުމަކީ ކޮބައިކަން ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -6‬ކެއުމަށް ބޭނުންކުރާ ކަރައިގެ އެތެރޭގައި ހުންނަ ފެނުން ވުޟޫކު ު‬

‫‪32‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަޖިހުން ޠާހިރުވުން‬

‫ނަޖިހުގެ ތަޢުރީފު‪:‬‬

‫ޢަރަބި ބަހުގައި ﻟَّ ِﺠ ْﺲ ގެ މާނައަކީ؛ ހަޑިމުޑުދާރު ކޮންމެ އެއްޗެކެވެ‪ .‬ދިވެހި ބަހުން "ނަޖިސް"ގެ މާނައަކީ؛ ކުޑަކަމު‬

‫ނުވަތަ ބޮޑުކަމުދާ ތަކެއްޗާއި‪ ،‬ގައިގައި ނުވަތަ ފޭރާމުގައި އެހުއްޓައި ނަމާދު ހެއުނުވާ ކޮންމެ އެއްޗެކެވެ‪.‬‬

‫ނަޖިހުގެ ބައިތައް‪:‬‬

‫ޠަހާރަތެކޭ އެއްފަދައިން ނަޖިހުގެ ވެސް މައިގަނޑު ދެބައެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ ޙުކުމީ ނަޖިހާއި ޙަޤީޤީ ނަޖިހެވެ‪.‬‬

‫ޙުކުމީ ނަޖިހަކީ‪ ،‬އެއީ އެކަމެއް ހަށިގަނޑަށް މެދުވެރިވުމުން ނަމާދު ޞައްޙަވުން މަނާކުރާ ކަންކަމެކެވެ‪ .‬އޭގައި ހިމެނެނީ‬

‫ވުޟޫކޮށްގެން ފިލުވާލެވޭ ކުޑަ ހަދަޘްއާއި ހިނައިގަތުމުން ފިލުވާލެވޭ ބޮޑު ޙަދަޘްއެވެ‪.‬‬

‫ފިޤްހީ އިޞްޠިލާޙުގައި ޙަޤީޤީ ނަޖިހަކީ "ނަމާދު ޞައްޙަވުން މަނާކުރަނިވި ހަޑި މުޑުދާރު ކޮންމެ އެއްޗެކެވެ‪ ".‬މިބާވަތުގެ‬

‫ނަޖިސް މައިގަނޑު ދެބަޔަކަށް ބެހެއެވެ‪ .‬އެއީ ގަދަވެގެންވާ ނަޖިހާއި ލުއިވެގެންވާ ނަޖިހެވެ‪.‬‬

‫ނަޖިސް ތަކެތީގެ ގޮތުގައި އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގައި ކަނޑައެޅިފައި އެއްޗެތިތަކެއް ވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ބާވަތަކީ‪،‬‬

‫އެއީ ނަޖިހެއް ކަމަށް ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވާ ބާވަތްތަކެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ބާވަތަކީ‪ ،‬އެއީ ނަޖިހެއް ކަމާމެދު‪ ،‬ފިޤްހު‬

‫ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުރި ބާވަތްތަކެވެ‪.‬‬

‫އެގޮތުން ތިރީގައި މިވަނީ އިޚްތިލާފެއް ނެތް ނަޖިހުގެ ބާވަތްތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬އިންސާނާ ކުޑަކަމުދާ ތަކެއްޗާއި ބޮޑުކަމުދާ ތަކެތި‪:‬‬

‫ْ ُ َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ ْ َ ُ ْ َ ْ ْﺠ َ‬
‫"ތުއްތު އަންހެންކުއްޖާ‬ ‫) ‪(9‬‬
‫‪F8‬‬ ‫ﺎر�َ ِﺔ‪َ ،‬و�ُ َﺮش ِﻣ ْﻦ ﺑَ ْﻮ ِل اﻟﻐﻼمِ (‬
‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪�) .‬ﻐﺴﻞ ِﻣﻦ ﺑﻮ ِل ﻟ ِ‬

‫ކުޑަކަމުދާ ތަނަށް ދޮވެވޭނެތެވެ‪ .‬ތުއްތު ފިރިހެންކުއްޖާ ކުޑަކަމުދާ ތަނަށް ފެންވިއްސާލެވޭނެތެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުން އެނގޭ ގޮތުގައި‬

‫ތުއްތުކުދިންގެ ކުޑަކަމުދާ ތަކެއްޗަކީ ވެސް ނަޖިހެވެ‪ .‬އަދި އިސްތިންޖާކުރުމަށް އަމުރުކުރައްވައި އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތަކުން ބޮޑުކަމުދާ‬

‫ތަކެއްޗަކީ ނަޖިހެއްކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (9‬ﺻﺤﻴﺢ ﻟﻐﻴﺮﻩ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،376 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،158/1:‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪526 :‬‬

‫‪33‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -2‬މަޛްޔު އާއި ވަދްޔު‪:‬‬

‫މަޛްޔަކީ ޝަހްވާނީ އެދުން ގަދަވާހިނދު ކުރިމަތި ފަރާތުން ނުކުންނަ ކުލަ ސާފު އޮލަ ފެނެކެވެ‪ .‬މިއީ ނަޖިހެއްކަމަށް‬
‫َْ ُ‬
‫ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬މަޛްޔާ ބެހޭގޮތުން ބޭކަލަކު ސުވާލު ދެންނެވުމުން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪�) .‬ﻐ ِﺴﻞ‬

‫َّ‬ ‫َ َ‬
‫"އޭނާގެ ޛަކަރު ދޮވެ ވުޟޫކުރާނީއެވެ‪ ".‬ވަދްޔަކީ ކުޑަކަމުދިޔުމާ ގުޅިގެން ކުރިމަތި ފަރާތުން ނުކުންނަ އޮލަ ހުދު‬ ‫) ‪(10‬‬
‫‪F9‬‬ ‫ذﻛ َﺮهُ َو�َﺘَ َﻮ ﺄ(‬

‫ފެނެކެވެ‪ .‬މިއީ ނަޖިހެއްކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޙައިޟުގެ ލޭ‪:‬‬

‫أﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ أﺑﻮ��ﺮ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަންހެން ބޭކަނބަލަކު ވަޑައިގެން ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ އަށް ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން މީހެއްގެ ފޭރާމުގައި ޙައިޟުގެ ލޭ އުނގުޅިއްޖެ ނަމަ ހަދާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ُ ﻢَّ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ﻢَّ َ ْ َ ُ ُ ﻢَّ ﺼ �ِّ‬
‫"އިނގިލިން ކާއްތާ އެ ފިލުވާލާށެވެ! ދެން ފެންލައިގެން އިނގިލިކޮޅުން އުނގުޅައި‬ ‫) ‪(11‬‬
‫‪F10‬‬ ‫ﻴﻪ(‬
‫ﺎء ُ �ﻨﻀﺤﻪ ُ َُ ِ� ِ‬ ‫)َُﺘُّﻪ ُ �ﻘﺮﺻﻪ ﺑِﺎلﻤ ِ‬

‫ދޮންނާށެވެ‪ .‬ދެން އެހެދުމުގައި ނަމާދުކުރާށެވެ!"‬

‫‪ -4‬މަސްކެއުން ހުއްދަ ނޫން ޖަނަވާރުގެ ބޮޑުކަމުދާ ތަކެތި‪:‬‬

‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޤަޟާޙާޖަތަކަށް ވަޑައިގަންނަވަންވެގެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(12‬‬

‫‪F1‬‬ ‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ مﺴﻌﻮد ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ََ ََ َ ْ‬
‫ﺣ َ‬ ‫ْ‬
‫ﺠﺎرٍ ( "ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތިން ހިލަކޮޅު ގެނެސްދެއްވާށެވެ!" ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތީ ދެ ހިލަކޮޅާއި‬ ‫)اِﺋتِ ِ� ﺑِﺜﻼﺛﺔ أ‬

‫َ ْ‬
‫� ِرﺟ ٌﺲ(‬‫)ޙިމާރެއްގެ( ގުއިގަނޑެކެވެ‪ .‬ދެން ދެ ހިލަކޮޅުގައި ހިއްޕަވައި އެގުއިގަނޑު އެއްލަވައިލެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ِ ) .‬‬

‫އެއީ ނަޖިހެކެވެ‪".‬‬

‫‪ -5‬ކުއްތާގެ ކުޅު‪:‬‬
‫ُ َُ‬ ‫َْ َ‬ ‫لﻠﻜ ْ ُ‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُُْ َ َ‬
‫َﺮَّات أ ْوﻻﻫ ّﻦ‬
‫ٍ‬ ‫ﺐ أن �ﻐ ِﺴﻠﻪ َﺳﺒْ َﻊ‬ ‫ﺎء أ َﺣ ِﺪ�ﻢ إذا َوﻟﻎ ِ�ﻴﻪ‬
‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻃﻬﻮر إِﻧ ِ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހެއްގެ ކަންވާރު )ތަށިތެލިފަދަ ހިފާގެންގުޅޭ ތަކެތި( ގައި ކުއްތާ ދޫލައިފިނަމަ އޭގެ ޠާހިރުކަމަކީ‪،‬‬ ‫) ‪(13‬‬
‫‪F 12‬‬
‫َّ‬
‫ﻟﺮﺘُاب(‬

‫ހަތް ފަހަރު ދޮވުމެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ފުރަތަމަ ފަހަރު ވެލި ލައިގެންނެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުން ދަލީލުކުރަނީ ކުއްތާގެ ކުޅަކީ ނަޖިހެއް ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ޝާފިޢީ މަޛްހަބާއި ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގައި ކުއްތާގެ ކުޅުގެ އިތުރުން ކުއްތާއާއި އޭގެ ދަރިއާއި އޭގެ ދަލަކީ ވެސް ނަޖިހެވެ‪.‬‬

‫ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،269 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪303:‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬ ‫)‪(10‬‬

‫ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،227 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪291:‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬ ‫)‪(11‬‬
‫ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪156 :‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬ ‫)‪(12‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪279:‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬ ‫)‪(13‬‬

‫‪34‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -6‬އޫރު މަސް‪:‬‬

‫ْ ْ‬
‫ﻳﺮ‬
‫ﻨﺰ ٍ‬
‫ﺧ ِ‬
‫އެއީ ނަޖިހެއް ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬أَو ﻟَﺤﻢ ِ‬
‫َ‬

‫"ނުވަތަ އޫރުމަސް ކަމުގައި ވެއްޖެ އެއްޗެއް މެނުވީއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‪ ،‬އެ އޫރު މަހަކީ‪ ،‬ހަޑިމުޑުދާރު އެއްޗެކެވެ‪".‬‬ ‫) ‪(14‬‬
‫‪F13‬‬ ‫ﻓَ ِﺈ ّﻧَﻪُ ِر ْﺟ ٌﺲ﴾‬

‫ޝާފިޢީ މަޛްހަބާއި ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގައި އޫރާއި އޭގެ ދަރިއާއި އޭގެ ކުޅާއި ދަލަކީ ނަޖިހެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬މުޅަ ތަކެތި‪:‬‬

‫މުޅަ ތަކެއްޗަކީ‪ ،‬ޝަރްޢީ ކަތިލުމަކާ ނުލައި އޭގެ އަމިއްލަ ޒާތުގައި މަރުވާ ތަކެއްޗެވެ‪ .‬މިއީ ނަޖިހެއް ކަމަށް‬
‫ْ‬ ‫َ ُ َ ْ َ ُ ََ ْ‬
‫) ‪(15‬‬
‫‪F14‬‬ ‫ﺎب �ﻘﺪ َﻃﻬ َﺮ(‬ ‫ޢިލްމުވެރިން އިޖްމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވެއެވެ‪) .‬إِذا دﺑِﻎ ا ِ‬
‫ﻹﻫ‬

‫"މަރުވެފައިވާ ޖަނަވާރުގެ ހަން ދިބާޣުކުރުމުން ޠާހިރުވެދެއެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުން އެނގެނީ މަސްކެއުން ހުއްދަ ޖަނަވާރެއް ނަމަވެސް އޭގެ‬

‫އަމިއްލަ ޒާތުގައި މަރުވުމުން އެއީ ނަޖިހެއް ކަމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭގެ ހަންގަނޑު ދިބާޣުކޮށް ކުނިފިލުވައިފި ނަމަ އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެއް‬

‫ކަމެވެ‪.‬‬

‫އިސްތިސްނާ‪ :‬އާންމުކޮށް މުޅަ ތަކެއްޗަކީ ނަޖިހެއް ނަމަވެސް‪ ،‬އޭގެ އަމިއްލަ ޒާތުގައި މަރުވާ ޖަނަވާރުގެ ތެރެއިން‬

‫އަންނަނިވި ތަކެތި އިސްތިސްނާކުރެވިގެން ވެއެވެ‪.‬‬

‫ََّ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫ހ‪ .‬މަހާއި ގޮއްފުޅަނގި‪ :‬ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬أُﺣَّ َﻟَﺎ َﻣﻴْت َﺘَ َ َ َ‬
‫ﺎن ﻓﺤﻟ ُـ ْﻮت‬
‫ﺎن‪ :‬أ ﺎ الﻤﻴتﺘ ِ‬
‫ﺎن ودﻣ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻜﺒﺪ َوﻟﻄِّ َ‬‫َ ْ َ َ ُ َ ََّ ﻟَّ َ َ ْ َ‬
‫ﺎل( ) ‪" (16‬އަހުރެމެންނަށް މުޅަ ދޭއްޗަކާއި ދެ ލެއެއް ޙަލާލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މުޅަ ދޭތި‬
‫‪F 15‬‬

‫ِ‬ ‫ﺤ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎن ﻓﺎﻟ ِ‬

‫واﻟﺮاد وأ ﺎ ﻣ ِ‬

‫ދަންނައެވެ‪ .‬އެއީ މަހާއި ގޮއްފުޅަންގެވެ‪ .‬އަދި ދެ ލޭ ދަންނައެވެ‪ .‬އެއީ މޭގަނޑާއި ހުންކޮށްޓެވެ‪".‬‬

‫ށ‪ .‬އޮހޮރޭ ލޭ ނުހުންނަ ދިރޭ ތަކެތި‪ :‬އެއީ މެއްސާއި ކުޅަނދުރާއި ހިނިފަދަ ތަކެއްޗެވެ‪ .‬އެފަދަ އެއްޗެއް މަރުވެފައި އޮތް‬

‫ނަމަވެސް އެއީ ނަޖިހެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ .‬މުޅަ ތަކެތީގެ ކައްޓާއި ދަޅާއި ނިޔަފައްޗާއި ކެހެރި އާއި ފިޔަ‪ :‬ޝާފިޢީން ފިޔަވައި ގިނަ ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ‬

‫ގޮތުގައި މިތަކެއްޗަކީ ޠާހިރު އެއްޗެއްސެވެ‪ .‬އެއިން އެއްޗެއް ނަޖިސްކަމަށް ދަލީލުކުރާ އެއްވެސް ދަލީލެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (14‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪145 :‬‬

‫)‪ (15‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪366:‬‬
‫)‪ (16‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪ ، 3218،3314:‬ﺃﺣﻣﺩ‪97/2 :‬‬

‫‪35‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -8‬ދިރިއޮތް ޙައިވާނެއްގެ ގައިން ބުރިކުރެވޭ ބައި‪:‬‬

‫މަސްކެއުން ޙަލާލު ޖަނަވާރެއް ނަމަވެސް އޭތި ދިރިއޮއްވައި އޭގެ ގައިން ބުރިކުރެވޭ ބަޔަކީ ނަޖިހެކެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާ‬

‫"މަސްކެއުން ޙަލާލު ޖަނަވާރެއް ދިރި އޮއްވައި އެއިން‬ ‫) ‪(17‬‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ َ‬ ‫ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ) .‬ﻣﺎ ﻗُ ِﻄ َﻊ ِﻣ َﻦ ا ْﻟَﻬﻴْ َﻤ ِﺔ َو ِ َ‬
‫� َﺣَّﺔ � ُﻬ َﻮ َﻣﻴْﺘَﺔ(‬
‫‪F 16‬‬

‫ِ‬

‫ބުރިކުރަވޭ އެއްޗެއް އެއީ މުޅަ އެއްޗެކެވެ‪".‬‬

‫‪ -9‬މަސްކެއުން ހުއްދަ ނޫން ޖަނަވާރާއި މިނިކާ ސޫފި ފެން ބުއިމަށްފަހު ބާކީ ހުންނަ ފެން‪:‬‬

‫މިނިކާ ސޫއްޕާއި ވަލު ޖަނަވާރު ފެންބޮއި ހަދާ ފެންގަނޑުގަނޑާ ބެހޭ ގޮތުން ރަސޫލާﷺއާ ސުވާލުދެންނެވުމުން‬

‫ْ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ُﻠَّ َ ْ َ َ ْ‬
‫"ދެ ޤުއްލައިގެ ފެން ކަމުގައި ވާނަމަ ނަޖިހެއް ނުވާނެއެވެ‪".‬‬ ‫) ‪(18‬‬
‫‪F17‬‬ ‫�؛ ل ْﻢ � ِﻤ ِﻞ ﺨﻟَﺒَﺚ(‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا ﻛن الﻤﺎء ﺘ ِ‬

‫މިޙަދީޘުން އެނގެނީ އެފެން ދެޤުއްލައަށް ވުރެ މަދު ނަމަ ނަޖިސްވާނެ ކަމެވެ‪.‬‬

‫‪ -10‬މަސްކެއުން ހުއްދަ ނޫން ޖަނަވާރުގެ މަސް‪:‬‬

‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ّ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ‬
‫) ‪(19‬‬
‫‪F18‬‬ ‫ﺤ ْﻮمِ اﻟ ُ ُﻤ ِﺮ ﻓﺈَِ َﻬﺎ ِرﺟ ٌﺲ‪ ،‬أ ْو �َ ٌﺲ(‬‫ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِ اﷲ ورﺳﻮﻟ �ﻨﻬﺎ�ﻢ �ﻦ ﻟـ‬

‫"ހަމަ ކަށަވަރުން ﷲ އާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާﷺ ތިޔަބައި މީހުންނަށް‪ ،‬ހިމާރުގެ މަސް ނަހީކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ މުޑުދާރު‬

‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ ނަޖިހެކެވެ‪".‬‬

‫ތިރީގައި މިވަނީ އެއެއްޗަކީ ނަޖިހެއް ކަމާމެދު ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުރި ބައެއް ބާވަތްތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬މަނީގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫މަންޏަކީ ޖިމާޢުވާހިނދު ލައްޒަތާއެކު ނުކުންނަ ހުދުކުލައިގެ އޮލަ ފެނެކެވެ‪ .‬އިންސާނާގެ މަނި އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެއްތޯ‬

‫ނުވަތަ ނަޖިހެއްތޯ އުފެދިފައިވާ އިޚްތިލާފުގައި ވަނީ ދެ ރައުޔެކެވެ‪.‬‬

‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َُ َ َ‬
‫ﺣﻨِﻴْﻔﺔ އާއި َﻣﺎلِﻚ އާއި أﺣَﺪގެ އެއް ރިވާޔަތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ހ‪ .‬އެއީ ނަޖިހެކެވެ‪ .‬މިހެން ވިދާޅުވަނީ أﺑﻮ‬

‫"ތިމަންކަމަނާ‬ ‫) ‪(20‬‬
‫‪F19‬‬ ‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ޢާއިޝަތުގެފާނުންގެ ބަސްފުޅެކެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަސޫލާﷺގެ ހެދުންކޮޅުން މަނިޖެހިފައިވާ ތަން ދޮންނަވަމެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދުފުޅަށް ނިކުމެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫އޭރު އެދޮންނެވުމުން ފެން ޖެހުނު ތަނުގެ އަސަރު އެކަލޭގެފާނުގެ ހެދުންކޮޅުގައި ހުރެއެވެ‪ ".‬މިބޭކަލުން‬

‫ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެކަމަނާ އެދޮންނަވަނީ އެއީ ނަޖިހެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ‪.‬‬

‫ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،1480 :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،2858 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪3216 :‬‬ ‫)‪(17‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،67 :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،63 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻰ‪46/1 :‬‬ ‫)‪(18‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1940 :‬‬ ‫)‪(19‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،230 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪289 :‬‬ ‫)‪(20‬‬

‫‪36‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެކެވެ‪ .‬މިހެން ވިދާޅުވަނީ؛ އައްޝާފިޢީ އާއި ދާއޫދު އާއި އަޙްމަދުގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާ‬

‫އެންމެ ޞައްޙަ ރިވާޔަތުގައެވެ‪.‬‬

‫) ‪(21‬‬
‫‪F 20‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާ‬ ‫ބަސްފުޅެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުންގެ‬ ‫ދަލީލަކީ؛‬ ‫މިބޭކަލުންގެ‬

‫"ތިމަންކަމަނާ އިނގިލިފުޅުގެ ކޮޅުން ކާއްތަވައިގެން ރަސޫލާ ﷺ ގެ ހެދުންކޮޅުން މަނި ފިލުއްވަމެވެ‪".‬‬

‫އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ އެކަމަނާ އެ ނުދޮންނެވުމުން އެނގެނީ އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެއް ކަމެވެ‪.‬‬

‫މިދެ ރައުޔަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ބޮޑަށް ބުރަވެވެނީ؛ މަނި އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެއް ކަމުގައި ބުނާ ރައުޔަށެވެ‪ .‬އެއީ ރަސޫލާﷺގެ‬

‫ޙަޔާތްޕުޅުގައި ޞަޙާބީން އިޙްތިލާމުވެވަޑައިގެން އެބޭކަލުންގެ ހަށިކޮޅުގައްޔާއި ފޭރާންކޮޅުގައި އެޖެހިފައި ހުންނާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ނަޖިހެއް‬

‫ކަމުގައިވާނަމަ އެ ދޮވުމަށް ރަސޫލާﷺ އަމުރުކުރެއްވީހެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެފަދަ ޚަބަރެއް ރިވާވެފައި ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ބަނގުރަލުގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ބަނގުރަލަކީ ނަޖިހެއްތޯ ނޫންތޯ ވެސް ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އެއީ ނަޖިހެކެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު )ގިނަ( ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ހަތަރު އިމާމުން ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫އަދި މިއީ ﺑﻦ �َﻴْﻤِﻴ َّﺔ ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތެވެ‪.‬‬

‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ ْ‬
‫اﻷز َﻻم ِرﺟ ٌﺲ‬
‫ﺎب و َ‬ ‫اﻷﻧﺼ‬
‫َ‬ ‫ﺨﻤﺮ واﻟﻤ� ِ� و‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މިއާޔަތެވެ‪ِ ﴿ .‬إ ّﻧَﻤﺎ اﻟ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬

‫ﺎن ﴾‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން‪ ،‬ރާއާއި‪ ،‬ޖުވާކުޅުމާއި‪ ،‬އަޅުކަންކުރަން ހަދާފައި ހުންނަ ބުދުތަކާއި‬ ‫اﻟﺸﻴﻄَ ِ‬
‫ِّﻣﻦ َﻋ َﻤ ِﻞ ّ َ‬
‫) ‪(22‬‬
‫‪F21‬‬

‫ﻧﺼﻴﺐ ހުރިގޮތް ބަލަން ގެންގުޅޭ ދުނިދަނޑިތަކަކީ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن އާގެ ﻋﻤﻞ ތަކުގެ ތެރެއިންވާ މުޑުދާރު‬

‫ْ‬
‫ތަކެއްޗެވެ‪ ".‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މިއާޔަތުގައި މިވާ ِرﺟﺲގެ މާނައަކީ ނަޖިހެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ބަނގުރަލަކީ‬

‫ޙިއްސީ )ޙަޤީޤީ( ނަޖިހެކެވެ‪.‬‬

‫ُ‬
‫ﻤﻟـ َﺰ�އާއި އެނޫން ވެސް ބައެއް‬
‫ُ‬ ‫ށ‪ .‬އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެކެވެ‪ .‬މިހެން ވިދާޅުވަނީ؛ َر�ِﻴْ َﻌﺔ އާއި لﻠَّﻴْﺚ އާއި‬

‫ْ‬
‫ސަލަފުންނެވެ‪ .‬ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން ﺸَّﻮْﺎ ﻛ� އާއި لﺼَّﻨ َﻌﺎ� ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫މިބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ ބަނގުރަލަކީ ޙިއްސީ ނަޖިހެއް ކަމަށް މިއާޔަތުން ދަލީލެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ބަނގުރަލާއެކު މިއާޔަތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ އެހެން އެއްޗެއްސަކީ ވެސް ޙިއްސީ ނަޖިހަށް ނުވާތީއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (21‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪288 :‬‬

‫)‪ (22‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪90 :‬‬

‫‪37‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬ލޭގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ލޭގެ ތިން ބާވަތެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ ޙައިޟުގެ ލެއާއި އިންސާނުންގެ ހަށިގަނޑުން ނުކުންނަ އެނޫން ލެއާއި މަސްކެއުން‬

‫ޙަލާލު ޙައިވާނުންގެ ލެއެވެ‪ .‬މީގެ ތެރެއިން ޙައިޟުގެ ލެއަކީ ނަޖިހެއް ކަމާމެދު ދަންނަބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫ނިފާސްކަމުގެ ލެއާއި މުސްތަޙާޟާގެ ލޭ ވެސް ހަމަ މިފަދައެވެ‪.‬‬

‫އިންސާނުންގެ ހަށިގަނޑުން ޒަޚަމެއް ފަދަ ތާކުން ނުކުންނަ އެނޫން ލެއަކީ ނަޖިހެއް ކަމާމެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި‬

‫އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އެއީ ނަޖިހެކެވެ‪ .‬މިއީ ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި މަޝްހޫރު ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫ﺣﺎ أ َ ْو ﻟَﺤﻢ‬
‫ﻜﻮن ﻣ ْﻴﺘ ًﺔ أ َ ْو د ًﻣﺎ ﻣ ْﺴﻔُﻮ ً‬‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މިއާޔަތެވެ‪ ...﴿ .‬إ ّ َﻻ أن ﻳ‬
‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ِ َ َ ُ َ َ َ‬

‫ْ‬ ‫ْ ٌ ْ ْ ً‬
‫"‪ ...‬އެ އެއްޗަކީ މަރުވެފައިވާ އެއްޗެއް ކަމުގައި‪،‬‬ ‫) ‪(23‬‬
‫‪F2‬‬ ‫اﷲِ ِﺑ ِ ۚﻪ﴾‬
‫ﲑ َّ‬
‫ﻳﺮ ﻓ َ ِﺈ ّﻧَﻪ ُ ِرﺟﺲ أَو ﻓِﺴﻘﺎ أ ُ ِﻫ ّ َﻞ ﻟِ َﻐ ِ‬
‫ﻨﺰ ٍ‬
‫ﺧ ِ‬
‫ِ‬

‫ނުވަތަ އޮހޮރޭ ލޭ ކަމުގައި‪ ،‬ނުވަތަ އޫރުމަސް ކަމުގައި ވެއްޖެ އެއްޗެއް މެނުވީއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‪ ،‬އެއީ‪،‬‬

‫ހަޑިމުޑުދާރު އެއްޗެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ اﷲ ނޫން ފަރާތަކަށް ކަތިލާފައިވާ ﻓﺎﺳﻖ އެއްޗެއް ކަމުގައި ވެއްޖެ އެއްޗެއް‬

‫މެނުވީއެވެ‪) .‬އެބަހީ‪ :‬މިހަތަރު ބާވަތް ﺣﺮام ވެގެންވެއެވެ‪ "(.‬އަދި އެއީ ނަޖިހެއް ކަމަށް އިޖުމާޢުވެފައިވާ‬

‫ކަމަށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެކެވެ‪ .‬މިއީ ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން ޖަމާޢަތެއްގެ ބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އޭގެ‬
‫َُ ْ‬ ‫ﻷَﺒ ْ‬ ‫ّْ َ‬ ‫َ‬
‫ތެރޭގައި ﺸَّﻮْﺎ ﻛ ِ� އާއި ِﺻ ِﺪ� ُﻖ ﺧﺎن އާއި ﻟَ ِﺎ� އާއި اِ�ْ ُﻦ �ﺜﻴْ ِﻤ� ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މިމައްސަލާގައި އިޖުމާޢު ސާބިތެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ނަޖިހެއް ކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުން‬

‫ދަލީލު ނަންގަވާ އާޔަތުގައި އަންގަވާފައި އެވަނީ އެއީ ޙަރާމް އެއްޗެއް ކަމެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޙަރާމް ކޮންމެ‬

‫އެއްޗަކީ ނަޖިހަކަށްވުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫މިމައްސަލައިގައި ރާޖިޙު ގޮތާ މެދު ވިސްނާއިރު ފުރަތަމަ ވިސްނަންޖެހޭ ކަމަކީ‪ ،‬އިޖުމާޢު ސާބިތުވުމާއި ނުވުމާ‬

‫މެދުގައެވެ‪ .‬އިޖުމާޢު ސާބިތު ނުވާނަމަ‪ ،‬ދަލީލުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔު ވަރުގަދައެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ކޮންމެ‬

‫އެއްޗެއްގެ އަޞްލަކީ؛ އެއީ ނަޖިހެއްކަމަށް ދަލީލު ނާންނަހާ ހިނދަކު އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެއް ކަމުގައި ވުމެވެ‪ .‬އެގޮތުން ބަލާއިރު ޙައިޟުގެ‬

‫ލޭ ފިޔަވައި އެހެން ލެއެއް ދޮވުމަށް އަމުރުކުރެއްވިކަމަށް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ޞަޙާބީން އެބޭކަލުންގެ ޒަޚަމްތަކާއެކު ނަމާދުކުރައްވާ‬

‫)‪ (23‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪90 :‬‬

‫‪38‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހައްދަވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެޒަޚަމުތަކުން ލޭދޮވުމަށް ރަސޫލާﷺ އަމުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އެއިން ރައްކާތެރިވުމަށް ޞަޙާބީން މަސައްކަތެއް‬

‫ނުކުރައްވާމެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިޖުމާޢު ސާބިތުވާނަމަ‪ ،‬ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަހަކީ ބުރަދަނެއް ހުރި އެއްޗެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫މަސްކެއުން ޙަލާލު ޖަނަވާރުގެ ލޭވެސް ހަމަ މިފަދައެވެ‪ .‬އެއީ ނަޖިހެއް ކަމަށްވެސް ދަލީލެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫َّﺔއަށް ا ْﺳﺘ ْﺼ َ‬
‫ﺤ ُ‬
‫ﺎبކޮށް އެއީވެސް ޠާހިރު އެއްޗެއްކަމަށް ބެލެއެވެ‪ .‬އެކަމަށް ދަލީލުކުރާ ބައެއް އަޘަރުތައް‬ ‫ِ ِ‬ ‫އެހެންކަމުން َﺮَاءَةُ اْﻷَﺻْﻠِﻴ‬

‫އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‪ ،‬ރަސޫލާﷺގެ ހަށިކޮޅަށް ޤުރައިޝްގެ މީހުން ޖަނަވާރުންގެ ލެއާއި ގޮހޮރު އެޅި ޙާދިޘާގައި އެކަލޭގެފާނު‬

‫ނަމާދު ދޫކޮށްލައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެއީ ނަޖިހެއް ނަމަ އެކަލޭގެފާނު އެތަކެއްޗާއެކު ނަމާދުފުޅު ނުކުރެއްވީހެވެ‪ .‬އަދި اﺑﻦ مﺴﻌﻮد ގެ‬

‫ހެދުންކޮޅުގައި ޖަނަވާރުގެ ލޭ ހުއްޓާ ނަމާދުކުރެއްވި ކަމަށްވެސް ރިވާކުރެވިގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ހޮޑުގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫އިންސާނާގެ ހޮޑަކީ ނަޖިހެއް ކަމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އިމާމުން‬ ‫ހަތަރު‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫އޭގެ‬ ‫ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ގިނަ‬ ‫މިއީ‬ ‫ނަޖިހެކެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‬ ‫ހ‪.‬‬

‫ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ބޮޑުކަމުދާ އެއްޗެތިންނާއި ކުޑަކަމުދާ އެއްޗެތިންނާއި ހޮޑުންނާއި ލެއިންނާއި މަނިން‪،‬‬

‫ފޭރާން ދޮންނަން ވާނެކަމަށް ރަސޫލާﷺ ﻋﻤﺎر އަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިކަމަށް އައިސްފައިވާ ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫َْ‬
‫ﻮ اﺪﻟَّرداء ރިވާކުރައްވާ‬ ‫ނަމަވެސް އެއީ ޟަޢީފު ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬ދެން އެބޭކަލުން ގެންނަވާ އަނެއް ދަލީލަކީ‬

‫) ‪(24‬‬
‫‪F23‬‬ ‫ބަސްފުޅެކެވެ‪ .‬އޭގައި ވެއެވެ‪" .‬ރަސޫލާﷺ ހޮޑުލެއްވުމަށްފަހު ރޯދަދޫކޮށްލައްވައި ވުޟޫކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫َ‬
‫ށ‪ .‬އެއީ ނަޖިހެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ اﺑﻦ َﺣ ْﺰمއާއި ﺸَّﻮْﺎ ﻛ ِ�ގެ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴّﺔ ރާޖިޙުކުރައްވަނީ ވެސް‬

‫މިގޮތެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ނަޖިހެއް ކަމަށް ދަލީލެއް އައިސްފައި ނުވާ ކޮންމެ އެއްޗަކީ ޠާހިރު އެއްޗެކެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ހޮޑަކީ ނަޖިހެއް ކަމާމެދު ޞައްޙަ ދަލީލެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (24‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 2381 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 87 :‬ﺃﺣﻤﺪ‪443/6 :‬‬

‫‪39‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޢަފޫ ވަނިވި ނަޖިސް‪:‬‬

‫ހަށިގަނޑުގައި ނުވަތަ ފޭރާމުގައި ނުވަތަ ތަނެއްގައި ޖެހޭ ނަޖިހެއް ޢަފޫވާ ބާވަތާއި މިންވަރާ މެދު ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިންގެ‬

‫މެދުގައި ތަފާތު ރައުޔުތައް ވެއެވެ‪ .‬އެރައުޔުތަކަށް ބަލާއިރު ނަޖިސް ޢަފޫވުމުގެ ޟާބިޠު ނުވަތަ މިންގަނޑަކީ؛ އަންނަނިވި ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬

‫ޟަރޫރަތްތެރިކަން‬ ‫•‬

‫އެކަމުން ރައްކާތެރިވުން އުނދަގޫވެ ބަލްވާ ޢާންމުވުން‬ ‫•‬

‫އެފިލުވާލުމުގައި ދަތި އުނދަގޫ ވުން‬ ‫•‬

‫ނަޖިހުން ތާހިރުވުން‪:‬‬

‫ބައެއް ބާވަތްތަކުގެ ނަޖިހުން ތާހިރުވާނެ ގޮތް ސީދާ ނައްޞުގައި ބަޔާންވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ނައްޞުގައި ބަޔާންވެފައިވާ‬

‫ނަޖިހުގެ ބައިތަކާއި ތާހިރުވާނެ ގޮތް މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ޙައިޟުގެ ލޭން ޠާހިރުވުން‪:‬‬

‫ޙައިޟުގެ ލެއިން ފޭރާން ތާހިރުކުރާނެ ގޮތް ކަމަށް ނައްޞުގައި ބަޔާންވެގެންވާ ގޮތަކީ؛ އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅުން ކާއްތައި‬

‫ފެނުން ދޮވުމެވެ‪ .‬އަސްމާ ބިންތި އަބޫބަކުރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އަންހެނަކު އައިސް ކީރިތި ރަސޫލާﷺއަށް ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން މީހެއްގެ ފޭރާމުގައި ޙައިޟުގެ ލޭ އުނގުޅިއްޖެ ނަމަ ހަދާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ُ ﻢَّ َ ْ ُ ُ ْ َ ﻢَّ َ ْ َ ُ ُ ﻢَّ ﺼ �ِّ‬
‫"އިނގިލިން ކާއްތާ އެ ފިލުވާލާށެވެ! ދެން ފެންލައިގެން އިނގިލިކޮޅުން އުނގުޅައި‬ ‫) ‪(25‬‬
‫‪F24‬‬ ‫ﻴﻪ(‬
‫ﺎء ُ �ﻨﻀﺤﻪ ُ َُ ِ� ِ‬ ‫)َُﺘُّﻪ ُ �ﻘ ِﺮﺿﻪ ﺑِﺎلﻤ ِ‬

‫ދޮންނާށެވެ‪ .‬ދެން އެހެދުމުގައި ނަމާދުކުރާށެވެ!"‬

‫‪ -2‬ތުއްތުކުއްޖާ ކުޑަކަމުދާ ތަކެތިން ޠާހިރުވުން‪:‬‬

‫ْ ُ َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُْ َ ُ ْ َْ ْ َ‬
‫"ތުއްތު އަންހެންކުއްޖާ‬ ‫) ‪(26‬‬
‫‪F 25‬‬ ‫ﺎر�َ ِﺔ‪َ ،‬و�ُ َﺮش ِﻣ ْﻦ ﺑ َ ْﻮ ِل اﻟﻐﻼمِ (‬
‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪�) .‬ﻐﺴﻞ ِﻣﻦ ﺑﻮ ِل اﻟ ِ‬

‫ކުޑަކަމުދާ ތަނަށް ދޮވެވޭނެތެވެ‪ .‬ތުއްތު ފިރިހެންކުއްޖާ ކުޑަކަމުދާ ތަނަށް ފެންވިއްސާލެވޭނެތެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘްގެ މައްޗަށް ބިނާކުރައްވައި‪،‬‬

‫ގިނަ ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިންނާއި ޙަދީޘް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ކިރުނޫން އެހެން އެއްޗެއް ނުކާ ކުޑަ ފިރިހެން ކުއްޖާ ކުޑަކަމުދިޔަ ތަނަށް‬
‫ﻲ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ފެންވިއްސާލުމުން ޠާހިރުވާނެ ކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް أﺑُﻮ َﺣﻨِﻴْﻔﺔ އާއި ﻟَّ ْﻮ ِري އާއި َّﺨَ ِﻌ ފަދަ ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ މިކަމުގައި ކުޑަ‬

‫އަންހެންކުއްޖާ އާއި ކުޑަ ފިރިހެންކުއްޖާ ތަފާތެއް ނެތްކަމަށެވެ‪.‬‬

‫)‪ (25‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 307 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪291 :‬‬

‫)‪ (26‬ﺻﺤﻴﺢ ﻟﻐﻴﺮﻩ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،376 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،158/1:‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪526 :‬‬

‫‪40‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬މަޛްޔުން ފޭރާން ޠާހިރުކުރުން‪:‬‬

‫ُ‬ ‫ُْ‬
‫ފޭރާމުގައި މަޛްޔު ޖެހިފައިވާ ތަން ތާހިރުކުރާނީ އެތަނަށް ފެން ވިއްސާލައިގެންނެވެ‪َ .‬ﺳﻬﻞ ُ� ُﻦ ُﺣﻨَﻴْﻒއަށް ރަސޫލާﷺ‬

‫ُ َْ َ َ َ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َ َ ْ َْ ُ َ ّ‬
‫"ފެން އަތްގޮއްޓެއް ނަންގަވައި‪،‬‬ ‫) ‪(27‬‬
‫‪F26‬‬ ‫ﺎب ِﻣﻨﻪ(‬‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻳَ� ِﻔﻴْﻚ أن ﺗﺄﺧﺬ َﻔًﺎ ِﻣ ْﻦ َﻣﺎءٍ �ﺘَﻨ َﻀ ُﺢ ﺑِ ِﻪ ﺛ ْﻮ�َﻚ َﺣﻴْﺚ ﺗ َﺮى َﻧَّﻪ ﻗﺪ أﺻ‬

‫ކަލޭގެފާނުންގެ ފޭރާންކޮޅުގައި އެ )މަޛްޔު( ޖެހިފައިވާކަމަށް ކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަންނަވާ ތަނަށް ވިއްސާލުމުން ކަލޭގެފާނަށް‬

‫ފުދޭހުއްޓެވެ‪".‬‬

‫‪ -4‬އަންހެނުންގެ ހެދުމުގެ ފަސްބައި ޠާހިރުކުރުން‪:‬‬

‫ހިނގާފައިދާއިރު އަންހެނުންގެ ހެދުމުގެ ފަސްބައިގައި ނަޖިހެއް އުނގުޅިއްޖެ ނަމަ ޠާހިރު ވެލީގައި ބީހިގެން‬
‫َ‬
‫އެޠާހިރުވާނެއެވެ‪ ُّ .‬اْﻤﻟـُﺆ ْﻣِﻨِ�ْ أُمُّ َﺳﻠ َﻤﺔ އަރިހުގައި އަންހެނަކު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތިމަންނާއަކީ ފަސްބައި ދިގުކޮށް ބަހައްޓާ މީހަކީމެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫"ފަހުން ކޭއްތޭ‬ ‫) ‪(28‬‬
‫‪F27‬‬ ‫ހަޑި ތަންތާނގައި ހިނގައިއުޅެމެވެ‪ُ .‬مُّ َﺳﻠ َﻤﺔ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ْ �) .‬ﻄ ُﻬ ُﺮهُ َﻣﺎ َ�ﻌ ُﺪه(‬

‫ތަނުން އެތާހިރުވާނެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -5‬ފައިވާނުގެ ދަށްފުށް ޠާހިރުކުރުން‪:‬‬

‫ْ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ً َْ‬ ‫ْ ُْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ ُ ْ َ ْ َ َﻠْﻴُﻘَﻠِّ ْ َ ْ َ‬
‫ﺐ �ﻌﻠﻴْ ِﻪ َﻴ ﻟَﻨﻈ ْﺮ ِ�ﻴْ ِﻬ َﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺈِن َرأى ﺧﺒْﺜﺎ ﻓﻠﻴَ ْﻤ َﺴﺤﻪ‬ ‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا ﺟﺎء أﺣﺪ�ﻢ الﻤﺴ ِﺠﺪ‬

‫ﻞِّ‬ ‫َ َ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު މިސްކިތަށް އަތުވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ ދެފައިވާން ކިބަ ފުށުން ޖަހައި ބަލާށެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(29‬‬
‫‪F 28‬‬ ‫ﺑِﺎﻷ ْر ِض‪ُ ،‬ﻢَّ ُِﺼَ ِ�ﻴْﻪ(‬

‫އެއިން ނަޖިހެއް ފެނިއްޖެނަމަ ބިންމަތީގައި ކާއްތާލާށެވެ‪ .‬ދެން އޭގައި ނަމާދުކުރާށެވެ!"‬

‫‪ -6‬ކުއްތާ ދޫލާފައިވާ ކަންވާރު ޠާހިރުކުރުން‪:‬‬

‫ُْ َ‬
‫ﻻ ُﻫ ّﻦ ّ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫لﻠﻜ ْ ُ‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُْ َ َ‬
‫) ‪(30‬‬
‫‪F29‬‬ ‫ﻟﺮﺘُاب(‬ ‫َﺮَّات أو‬
‫ٍ‬ ‫ﺐ أن �ﻐ ِﺴﻠﻪ َﺳﺒْ َﻊ‬ ‫ﺎء أ َﺣ ِﺪ�ﻢ إذا َوﻟﻎ ِ�ﻴﻪ‬
‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻃﻬﻮر إِﻧ ِ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހެއްގެ ކަންވާރު )ތަށިތެލިފަދަ ހިފާގެންގުޅޭ ތަކެތި( ގައި ކުއްތާ ދޫލައިފިނަމަ އޭގެ ޠާހިރުކަމަކީ‪ ،‬ހަތް ފަހަރު‬

‫ދޮވުމެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ފުރަތަމަ ފަހަރު ވެލި ލައިގެންނެވެ‪".‬‬

‫ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،210 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 115 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪506 :‬‬ ‫)‪(27‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،383 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،143 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪531 :‬‬ ‫)‪(28‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،646 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،143 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪531 :‬‬ ‫)‪(29‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪279 :‬‬ ‫)‪(30‬‬

‫‪41‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -7‬މުޅަތަކެތީގެ ހަން ދިބާޣުކޮށްގެން ޠާހިރުކުރުން‪:‬‬

‫ُ ََ ْ ْ‬ ‫ُ َ‬
‫"ޖަނަވާރުގެ ހަން ދިބާޣުކޮށްފިނަމަ ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫) ‪(31‬‬
‫‪F30‬‬ ‫اﻹﻫﺎب �ﻘﺪ َﻃﻬ َﺮ(‬ ‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬إذا دﺑِﻎ‬

‫ޠާހިރުވެއްޖެއެވެ‪ ".‬ދިބާޣުކުރުމަކީ ފަތްޕިލާވެލި ނުވަތަ ކެމިކަލެއް ބޭނުންކޮށްގެން ޖަނަވާރުގެ ހަންގަނޑުން ކުނިފިލުވައި ސާފުކޮށް‬

‫ޠާހިރުކުރުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -8‬ކުޑަކަމުދާ ތަކެތިންނާއި އެފަދަ އެހެން ނަޖިހުން ބިން ޠާހިރުކުރުން‪:‬‬

‫އެފަދަ ތަކެތިން ބިން ތާހިރުވާނީ އެތަނަކަށް ފެން އަޅައިގެންނެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺގެ މިސްކިތްކޮޅުގެ ތެރެއަށް‬

‫ހަމަ އެފަދައިން ފެންނާޅައި އެހެން‬ ‫) ‪(32‬‬

‫‪F31‬‬ ‫އަޢުރާބީއަކު ކުޑަކަމު ދިޔުމުން އެތަނަށް ފެން އޮއްސުމަށް ރަސޫލ ާﷺ އަމުރުފުޅުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ހުރެ ހިކި ނަޖިސްކަމުގެ އަސަރު ފިލައިދިޔަ ނަމަވެސް ޠާހިރުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -9‬ގިތެޔޮ އެއްޗަށް ނަޖިހެއް ވެއްޓިއްޖެ ނަމަ ޠާހިރުކުރުން‪:‬‬

‫َُْ َ‬
‫ގިތޮޔޮ ނުވަތަ ބަޓަރު އެތީގެ ތެރެއަށް މީދަލެއް ވެއްޓުމާމެދު ސުވާލުކުރެވުން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أﻟﻘﻮﻫﺎ َو َﻣﺎ‬

‫ُ‬ ‫ُُ‬ ‫َﺣ ْﻮل َ َﻬﺎ ‪ ،‬ﻓَ ْ‬

‫"އެއެއްޗާއި އޭގެ ވަށައިގެންވާ ބައި ނަގައި އުކާލާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ގިތެޔޮ ކާށެވެ!"‬ ‫) ‪(33‬‬
‫‪F 32‬‬ ‫ﺎﻃ َﺮ ُﺣﻮهُ َو�ﻮا َﺳ ْﻤﻨَ� ْﻢ(‬

‫ނަޖިސް ފިލުވާލާ ތަކެތި‪:‬‬

‫ނަޖިސް ފިލުވާލެވޭނީ ހަމައެކަނި ފެނުންތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އުފެދިފައިވާ ޚިޔާލުތަފާތުވުމުގައި‬

‫މަޝްހޫރު ދެ ރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ނަޖިސް ފިލުވާލުމަށްޓަކައި ފެން ބޭނުންކުރުމަކީ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ދަލީލަކާ ނުލައި އެނޫން އެއްޗެއް ބޭނުންކުރުން‬

‫ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚއާއި ﻤﺣﺪގެ މަޝްހޫރު ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އަދި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޖަދީދުގައިވާ‬

‫اﻟﺴﻤﺎ ِء ﻣﺎءً ﻟِّﻴﻄَ ِّﻬﺮﻛُﻢ‬ ‫�ﻢ ِّﻣﻦ‬ ‫ل ﻋ َﻠ ْﻴ‬ ‫ގޮތެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ކީރިތި ޤުރްއާނުގައިވާ މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬وﻳﻨﺰ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ ِّ ُ َ‬

‫ِﺑ ِﻪ﴾ "އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ﻃﺎﻫﺮ ކުރެއްވުމަށްޓަކައި‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އުޑުން ފެން‬

‫ބާވައިލެއްވިއެވެ‪ ".‬ހަމަ އެހެންމެ އަޢުރާބީ ކުޑަކަމުދިޔަ ތަނަށް ފެން އޮއްސުމަށް ރަސޫލާﷺ އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫އަދި އަހުލުކިތާބީންގެ ކަންވާރު ފެނުން ދޮވުމަށް ވެސް އެކަލޭގެފާނު އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (31‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪838 :‬‬

‫)‪ (32‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 219 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪284 :‬‬
‫)‪ (33‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪230 :‬‬

‫‪42‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬ނަޖިސް ފިލުވާލެވޭ ކޮންމެ އެއްޗަކުން ޠާހިރުކުރުން ވެސް ހުއްދައެވެ‪ .‬ފެން ބޭނުންކުރުމަކީ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ‬
‫ُ‬
‫أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި َﻣﺎلِﻚ އާއި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬لﺸﺎﻓﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޤަދީމްއަކީ ވެސް މިރައުޔެވެ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴّﺔ ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ފެނަކީ ޠާހިރުކޮށްދޭ އެއްޗަކަށް‬

‫ކަނޑައެޅޭ‬ ‫އަދި‬ ‫ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މަނާކުރާ‬ ‫އެއްޗަކަށްވުން‬ ‫އެއީ ޠާހިރުކޮށްދޭ‬ ‫އެއްޗެއް‬ ‫އެހެން‬ ‫ވުމަކީ‪،‬‬

‫ހާދިސާތަކެއްގައި ފެނުން ނަޖިސް ފިލުވާލުމަށް އަމުރުވެފައި ވިޔަސް ކޮންމެ ނަޖިހެއް ފިލުވަން ޖެހޭނީ ފެނުން ކަމަށް‬

‫އަމުރެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫މައްސަލައިގެ ފައިދާ‪ :‬ހަށިގަނޑުގައި ނުވަތަ ފޭރާމުގައި ނަޖިހެއް ހުރި މީހަކު އެ ފިލުވާލުމަށް‪ ،‬ފެން ނޫން ޠާހިރުކުރެވޭ‬

‫އެހެން އެއްޗެއް ބޭނުންކޮށްފިނަމަ އެކަން އޭނާއަށް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ކޮންމެހެން ފެނުން އެ ދޮންނާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މުހިންމު‬

‫ބޭނުމަކާ ނުލައި‪ ،‬ނަޖިސް ފިލުވާލުމަށްޓަކައި ކެއުން ބުއިމަށް ބޭނުންކުރާ އެއްޗެއް ބޭނުންކުރުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ފެން ނޫން އެހެން ދިޔާ ތަކެއްޗާއި އެނޫން ތަކެތިން ވެސް ޠާހިރުކުރެވޭނީ ހަށިގަނޑާ ފޭރާމާއި ތަނުގައިވާ ޙަޤީޤީ‬

‫ނަޖިސްކަމެވެ‪ .‬ވުޟޫ އާއި ޣުސްލު ފަދަ ޙުކުމީ ޠާހިރުކަން ފެން ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗަކުން ފިލުވައެއް ނުލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ا ْﺳتﻨْ َ‬
‫ﺠﺎء ކުރުން‪:‬‬ ‫ِ ِ‬

‫އެއީ؛ ކުރިމަތި ފަރާތާއި ފުރަގަސް ފަރާތުން ނުކުންނަ ތަކެތި‪ ،‬ފެން ނުވަތަ ހިލަ ނުވަތަ އެފަދަ އެހެން އެއްޗަކުން‬

‫ފިލުވައިލުމެވެ‪.‬‬

‫اﻹ ْﺳ ِﺘ َﻄﺎﺑ َﺔ މިދެބަސް ވެސް ބޭނުންކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ْ ْ َ‬ ‫ْ ْ َ‬

‫اﻹﺳ ِﺘﺠﻤﺎر އާއި ِ‬
‫اﻹﺳتِﻨﺠﺎء ގެ އިތުރުން ِ‬
‫މިކަމަށް ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިން ِ‬

‫ޙުކުމް‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި؛ ކުޑަކަމުދާ ތަކެއްޗާއި ބޮޑުކަމުދާ ތަކެއްޗާއި މަޛްޔުފަދަ‪ ،‬ދެދޮރުންކުރެ‬
‫ދޮރަކުން ޢާންމު ގޮތެއްގައި ނުކުންނަ އެއްޗެތިން ޠާހިރުވުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ރަސޫލާﷺ ގެ މިޙަދީޘެވެ‪) .‬إذا َذ َﻫ َ‬
‫ﺐ‬
‫ُْ ُ‬ ‫ََْ ْ َ ْ َ َََ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ހަނޑަސްބުރިއަށް ހިނގައްޖެ‬ ‫) ‪(34‬‬
‫‪F3‬‬ ‫ﺠﺎرٍ ﻓﺈﻧﻬﺎ ﺗ ِﺰئ َﻋﻨﻪ(‬
‫ﺣ َ‬ ‫أ َﺣ ُﺪ�ﻢ ﻰﻟ اﻟﻐﺎﺋِ ِﻂ ﻓﻠيﺴﺘ ِﻄﺐ ﺑِﺜﻼﺛﺔ أ‬

‫ކަމުގައިވާނަމަ ފަހެ‪ ،‬ތިން ހިލައިން ސާފުވާހުށިކަމެވެ! އެކަމަށް އެވަރުން ފުދޭނެއެވެ‪".‬‬

‫ނަމަވެސް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންނާ ޚިލާފަށް‪ ،‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ا ْﺳتﻨْ َ‬

‫ﺠﺎء ކުރުމަކީ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ِ ِ‬

‫)‪ (34‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 40 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪18/1 :‬‬

‫‪43‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ا ْﺳتﻨْ َ‬
‫ﺠﺎء ކުރާ ތަކެތި‪:‬‬ ‫ِ ِ‬
‫ََ‬
‫"ރަސޫލާﷺ ހަނޑަސްބުރިއަށް ވަދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނާއި‬ ‫) ‪(35‬‬
‫‪F34‬‬ ‫‪ -1‬ފެން‪ :‬أ�ﺲ ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ހުރި ކުއްޖަކާ ދެމީހުންވެގެން ފެން ހަމެއް ގެންދެވީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އެއިން‬

‫އިސްތިންޖާކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫އިސްތިންޖާ ކުރުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރެވޭނީ ޠަހޫރު ފެނެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ހިލަ ނުވަތަ ނަޖިސްފިލުވައިލެވޭ އެފަދަ އެހެން ހަރު ކުރަކި އަދި‪ ،‬އިޙްތިރާމުނުކުރެވޭ )ކަރުދާސް‪ ،‬ފޮތި‪ ،‬ލަކުޑި ފަދަ(‬
‫ْ ْ‬
‫ﺠ َﻤ ُ‬
‫ﺎر ކުރުމުގައި ތިން ހިލަކޮޅަށް ވުރެ‬ ‫ތަކެތި‪ :‬މިފަދަ ކޮންމެ އެއްޗަކުން ا ْﺳتﻨْ َ‬
‫ﺠﺎء ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ހިލައިން ِاﺳ ِﺘ‬ ‫ِ ِ‬

‫މަދުނަމަ ނުފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ْ ْ‬ ‫ْ َ ًَ‬ ‫ُ ُ َْ‬ ‫َ ْ ْ‬
‫ﺠ َﻤ ُ‬
‫ﺎر‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ِاﺳ ِﺘ‬ ‫) ‪(36‬‬
‫‪F35‬‬ ‫أﺣﺪ�ﻢ ﻓﻠي َ ْﺴﺘَﺠ ِﻤﺮ ﺛﻼﺛﺎ(‬ ‫اﺳﺘَﺠ َﻤ َﺮ‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘްގައި ވެއެވެ‪) .‬إِذا‬

‫ْ ْ‬
‫ﺠ َﻤ ُ‬
‫ﺎر ކުރާށެވެ!" ނަމަވެސް ތިން ހިލަކޮޅުން ސާފު ނުވިނަމަ އެއަށްވުރެ ގިނައިން‬ ‫ކުރާނަމަ ތިން ހިލަކޮޅުން اِﺳﺘِ‬

‫ވިޔަސް ބޭނުންކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ْ ْ‬
‫ﺠ َﻤ ُ‬
‫ﺎر ކުރުމަށް ކައްޓާއި ޖަނަވާރުގެ ބޮޑުކަމުދާ ނަޖިސްފަދަ ތަކެތި ބޭނުންކުރުން ހުއްދައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫اِﺳﺘِ‬
‫ُ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ‬
‫"ޖަނަވާރު ބޮޑުކަމު ގޮސް‬ ‫) ‪(37‬‬
‫‪F 36‬‬ ‫ﺠﻟ ّﻦ[(‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ޙަދީޘްގައި ވެއެވެ‪) .‬ﻻ �ﺴتﻨﺠﻮا ﺎلﺮَّو ِث وﻻ ﺑ ِ‬
‫ﺎﻟﻌﻈﺎمِ ‪ ،‬ﻓﺈﻧﻪ زاد إِﺧﻮاﻧِ�ﻢ ] ِﻣﻦ ِ‬

‫ހިކިފައިވާ ގުޔާއި ކަށިން އިސްތިންޖާ ނުކުރާހުށިކަމެވެ! ހަމަކަށަވަރުން އެއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚުންގެ )ޖިންނީންގެ(‬

‫ކޮއްތެވެ‪".‬‬

‫ا ْﺳتﻨْ َ‬
‫ﺠﺎء ކުރުމުގެ ބައެއް އަދަބުތައް‪:‬‬ ‫ِ ِ‬

‫‪ -1‬ކަނާތުން އިސްތިންޖާ ނުކުރުން އަދި ކަނާތުން ޢައުރަ ގުނަވަނުގައި އަތްނުލުން؛ ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ْ‬ ‫َ َ َ َّ ْ َ َ َ َ ْ‬ ‫ْ َ َ ُ ُ َ َ َُ َ ْ َ ُ َُ‬ ‫َْ‬

‫) ‪(38‬‬
‫‪F37‬‬ ‫اﻹﻧﺎء(‬
‫)ﻻ �ﻤ ِﺴ�ﻦ أﺣﺪ�ﻢ ذﻛﺮه �ِﻴ ِﻤﻴﻨِﻪ وﻫﻮ �ﺒﻮل‪ ،‬وﻻ �ﺘﻤﺴﺢ ِﻣﻦ ﺨﻟﻼ ِء �ِﻴ ِﻤﻴﻨِﻪ‪ ،‬وﻻ ﻳتﻨﻔﺲ ِﻓ ِ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ކުޑަކަމުދާއިރު ކަނާތުން ޛަކަރުގައި ނުހިފާއްޓާހުށިކަމެވެ! އަދި ކަނާތުން އިސްތިންޖާ‬

‫ނުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ފެންބޯ ތައްޓަށް ނޭވާނާޅާހުށިކަމެވެ!"‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 151 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪270 :‬‬ ‫)‪(35‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺣﻤﺪ‪ ، 14128 :‬ﺍﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ‪76 :‬‬ ‫)‪(36‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪682 :‬‬ ‫)‪(37‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 153 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪267 :‬‬ ‫)‪(38‬‬

‫‪44‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -2‬އިސްތިންޖާ ކުރުމަށްފަހު ބިމުގައި އަތް އުނގުޅުން ނުވަތަ ސައިބޯނި ފަދަ އެއްޗެއް ލައިގެން އަތް ދޮވުން؛‬

‫"ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ހަނޑަސްބުރިއަށް ވަޑައިގަންނަވާއިރު ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫) ‪(39‬‬

‫‪F38‬‬ ‫އަބޫހުރައިރާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫އަތްޕުޅު‬ ‫ބިމުގައި‬ ‫އިސްތިންޖާކުރެއްވުމަށްފަހު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ގެންގޮސްދެއްވަމެވެ‪.‬‬ ‫ފެން‬ ‫ކަންވާރެއްގައި‬

‫ކާއްތަވައެވެ‪".‬‬

‫ﻗَ َﻀ َ‬
‫ﺎءﺣ َ‬
‫ﺎﺟﺔ ކުރުމުގެ ބައެއް އަދަބުތައް‪:‬‬

‫"ތިމަންބޭކަލުން ކީރިތި‬ ‫) ‪(40‬‬

‫‪F 39‬‬ ‫‪ -1‬އެހެން މީހުންނާ އެއްފަރާތްވެ ފަރުދާވުން؛ ޖާބިރުގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި ދަތުރެއްގައި ނުކުމެވަޑައިގަތީމެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޤަޟާޙާޖަތަކަށް ވަޑައިގަންނަވާ ނަމަ‬

‫ނުފެންނަ ހިސާބަށް ވަޑައިގެން ޣައިބުވެވަޑައިގަންނަވާ ކަމުގައި ވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ބިސްމި އާއި އަޢޫޛު ކިޔުން؛ ފާހާނާއަށް ވަންނަނަމަ ނުވަތަ ހާމަ ތަނަކަށް ނަމަ )އަތިރިއަށް ނުވަތަ ސަހަރާގެ‬

‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިޔުން‬ ‫ބިސްމި‬ ‫އަޢޫޛު‬ ‫ތިރިކުރާއިރު‬ ‫ހެދުން‬ ‫ދާނަމަ(‬ ‫ތެރެއަށް‬

‫ْ ُ َ َ ْ َ َ ْ ُ ﻟِْﻦِّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ‬
‫ﷲ(‬
‫ﻼء أن �ﻘﻮل‪ � :‬ا ِ‬ ‫ات ﺑ ِ� آدم إِذا دﺧﻞ أﺣﺪﻫﻢ ﺨﻟ‬
‫وﻋﻮر ِ‬ ‫�‬‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ) .‬ﺮﺘ ﻣﺎ �� أ� ِ‬
‫) ‪(41‬‬
‫‪F 40‬‬

‫"އާދަމުގެ ދަރީންކުރެ މީހަކު ހަނޑަސްބުރިއަށް ވަންނައިރު‪ ،‬އެމީހުންގެ ޢައުރަތަކާއި ޖިންނީންގެ ލޯތަކާ‬

‫ََ‬
‫ރަސޫލާﷺ ހަނޑަސްބުރިއަށް‬ ‫) ‪(42‬‬
‫‪F 41‬‬ ‫ﷲ ކިޔުމެވެ‪ ".‬أ�ﺲ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ދެމެދުގައިވާ ފަރުދާއަކީ‪ ،‬އޭނާ � ا ِ‬
‫َْ َ‬ ‫ّ َ ُ ْ ُ َ َ ْ ُُ‬
‫ﺚ َوﺨﻟﺒﺎﺋِ ِ‬
‫ﺚ(‬ ‫ވަދެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު މިފަދައިން ދުޢާކުރައްވައެވެ‪) .‬ا� إِ ِ� أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ اﻟﺒ ِ‬

‫ފުރަގަސްނުދިނުން؛ ރަސޫލާﷺ‬ ‫ޤިބްލައަށް‬ ‫ކުރިމަތިނުލުމާއި‬ ‫ޤިބްލައަށް‬ ‫އިންނައިރު‬ ‫ޙާޖާކުރުމަށް‬ ‫‪ -3‬ޤަޟާ‬

‫ُ َ‬ ‫َ ََُْ ْ َْ َ ََ َ ْ َْ ُ ْ ََْ َ َ ْ َ ْ َ َ‬
‫) ‪(43‬‬
‫‪F42‬‬ ‫� ْﻦ َِّ ﻗﻮا أ ْو َﺮِّ �ُﻮا(‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا أﺗيﺘﻢ اﻟﻐﺎﺋِﻂ ﻓﻼ �ﺴﺘﻘ ِﺒﻠﻮا اﻟ ِﻘﺒﻠﺔ َوﻻ �ﺴﺘﺪﺑِ ُﺮوﻫﺎ َوﻟ ِ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން ހަނޑަސްބުރިއަށް ވަންނައިރު‪ ،‬ފަހެ ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިނުލާހުށިކަމެވެ! އަދި އެތަނަށް ފުރަގަސް‬

‫ނުދޭހުށިކަމެވެ! އެކަމަކު އިރުމައްޗަށް ނުވަތަ ހުޅަނގަށް ތިބޭހުށިކަމެވެ!" )މިއީ މަދީނާގައި ނަމައެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޤިބްލައާ ވީ ފަރާތަކީ ހުޅަނގުފަރާތެވެ‪(.‬‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނު އެއް ދުވަހަކު ތިމަންބޭކަލުންގެ ގެއެއްގެ ފުރާޅު މައްޗަށް‬ ‫) ‪(44‬‬

‫‪F43‬‬ ‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫އެރުއްވީމެވެ‪ .‬އޭރު ދެ ފާރުގަނޑުގެ ދެމެދުގައި ބައިތުލްމަޤްދިސާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިލައްވައިގެން ޤަޟާޙާޖާ‬

‫ﺣﺴﻦ ﻟﻐﻴﺮﻩ‪ :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪ ، 678 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪45/1 :‬‬ ‫)‪(39‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 2 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪335 :‬‬ ‫)‪(40‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،606 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪297 :‬‬ ‫)‪(41‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 142 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪375 :‬‬ ‫)‪(42‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 394 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪264 :‬‬ ‫)‪(43‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 145 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪266 :‬‬ ‫)‪(44‬‬

‫‪45‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ކުރައްވަން ރަސޫލާﷺ އިންނަވަނިކޮށް ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪ ".‬ބައިތުލްމަޤްދިސަށް ކުރިމަތިލުމަކީ ކަޢުބާއަށް‬

‫ފުރަގަސް ދިނުމެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން މިމައްސަލާގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ ރައުޔު ތަފާތުވެގެން ގޮސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻤﺣﺪއާއި اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި އަދިވެސް ވަރަށް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬މި ނަހީގައި‪،‬‬

‫ގެތަކުގެ ތެރެއާއި ސަހަރާތެރެ )ހާމަތަން( ވެސް ހަމަހަމަ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ ވިދާޅުވަނީ އަދި‬

‫ﻤﺣﺪގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާ އެންމެ ޞައްޙަ ރިވާޔަތުގައި ވަނީ؛ މިނަހީ ޚާއްޞަވެގެންވަނީ ޞަޙަރާއަށް‬

‫)ނުވަތަ ހާމަ ތަންތަނަށް( ށެވެ‪ .‬އަދި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻤﺣﺪގެ ކިބައިން ވާރިދުވެގެންވާ ރިވާޔަތެއްގައި؛‬

‫ފުރަގަސް ދިނުން ހުއްދަކަމަށާއި ނަމަވެސް ކުރިމަތިލުން ހުއްދައެއް ނޫންކަމަށް އަންނައިރު‪ ،‬ﻋ�ﺸﺔއާއި ُﻋ ْﺮ َوة‬

‫އާއި َر�ِﻴْﻌﺔއާއި َاوُدُ اﻟﻈَّﺎ ِﻫﺮيގެ އަރިހުން ވާރިދުވެގެންވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ކޮންމެ ގޮތަކަށް ވިޔަސް‪ ،‬ކުރިމަތިލުން‬

‫ވެސް ފުރަގަސްދިނުން ވެސް ހުއްދައެވެ‪.‬‬

‫"ރަސޫލާ ﷺ‬ ‫) ‪(45‬‬
‫‪F4‬‬ ‫‪ -4‬ޟަރޫރަތަކަށްޓަކައި މެނުވީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ވާހަކަނުދެއްކުން؛ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ކުޑަކަމު ޤަޟާޙާޖަތަކަށް ވަޑައިގަންވަން އިންނަވަނިކޮށް ދިޔަ މީހަކު އެކަލޭގެފާނަށް ސަލާމްދެންނެވުމުން އޭނާއަށް‬

‫ޖަވާބެއް ނުދެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ފިރިހެނުން ކޮޅަށް ތިބެ ކުޑަކަމުދިޔުން‪:‬‬ ‫ތިބޭ‬ ‫ހިޔާވާން‬ ‫މަގާއި‬ ‫ހިނގާއުޅޭ‬ ‫‪ -5‬މީސްތަކުން‬
‫އަރިހުން‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫ގޮތުން‬ ‫ގުޅޭ‬ ‫• މިކަމާ‬
‫ބިނާކުރައްވައި‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ޙަދީޘްތަކުގެ‬ ‫އައިސްފައިވާ‬ ‫أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة‬ ‫ނުކުރުން؛‬ ‫ޤަޟާޙާޖާ‬ ‫ތަންތަނަށް‬
‫ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫• ޙަނަފީންނާއި ޝާފިޢީންގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬ޢުޒުރަކާ ނުލައި‬ ‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާ‪-‬‬ ‫) ‪(46‬‬
‫‪F 45‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ކޮޅަށް ހުރެ ކުޑަކަމު ދިޔުމަކީ މަކްރޫހަ ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ‬
‫َّ ُ لﻼَّ ْ‬
‫ޢާއިޝާއާއި އިބްނު މަސްޢޫދާއި އަބޫ މޫސަލްއަޝްޢަރީ‬ ‫ِﻋﻨَ�( "ބަދުބަސް ރައްދުވާ‬ ‫ފައިވެއެވެ‪ِ ) .‬ا ﻘﻮا‬
‫އާއި ޢުމަރުގެ އަރިހުން ވެސް ރިވާވެގެންވާ ގޮތެވެ‪.‬‬
‫ޖާއިޒު‬ ‫މުޠުލަޤްކޮށް‬ ‫އެއީ‬ ‫ރައުޔަކީ‪،‬‬ ‫• ޙަންބަލީންގެ‬ ‫ރައްކާތެރިވާށެވެ!"‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ދެކަމުން‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ ޢުމަރުގެ ދެވަނަ ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ރައްދުވާ‬ ‫ބަދުބަސް‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޞަޙާބީން‬
‫ޢަލީއާއި ޒައިދު ބްނު ޘާބިތާއި އިބްނު ޢުމަރާއި ސަހްލު‬
‫ހުރައިރާއާއި‬ ‫އަބޫ‬ ‫އާއި‬ ‫އަނަސް‬ ‫ސަޢުދާއި‬ ‫ބުނު‬ ‫ّ‬
‫ދެކަމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ِ ) .‬‬
‫ﻟَي‬
‫ޙުޒައިފާގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ ّ‬
‫• މާލިކުގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬އެތަނަކީ ގަޔަށް ތިކި ނުބުރާ ކަހަލަ‬ ‫�ﺘﺨَ ِﻓ َﻃ ِﺮ� ِﻖ ﻟَّ ِ‬
‫ﺎس أو ﻓ ِﻇ ِﻠ ِﻬﻢ( "އެއީ‬
‫ފަސްމަޑު ތަނެއްނަމަ ހުއްދަ ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫މީސްތަކުންގެ މަގުމައްޗަށް ނުވަތަ އެމީހުން ހިޔާހޯދާ‬

‫ތަންތަނަށް ޤަޟާޙާޖާކުރުމެވެ‪".‬‬

‫)‪ (45‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪370 :‬‬

‫)‪ (46‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪68 :‬‬

‫‪46‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪2.3‬‬

‫ލއް ލިޔާށެވެ!‬
‫‪ -1‬އިންސާނުންގެ ބޮޑުކަމުދާ ތަކެއްޗަކީ ނަޖިހެއްކަން އަންގައިދޭ ދަލީ ެ‬

‫ރންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪ .‬އެ އިޚްތިލާފު‬

‫ނތޯ ޢިލްމުވެ ި‬
‫‪ -2‬ކުއްތާ އާއި އޫރުގެ ދަލަކީ ނަޖިހެއްތޯ ނުވަތަ ނޫ ް‬

‫ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ހ ނެގޭ ހަންގަނޑަކީ ޠާހިރު އެއްޗެއްކަން ނުވަތަ‬

‫‪ -3‬މަސްކެއުން ޙަލާލު ޖަނަވާރެއް‪ ،‬ޝަރްޢީ ގޮތުން ކަތިލުމަށްފަ ު‬

‫ކރާށެވެ!‬
‫ޞލުކޮށް ބަޔާން ު‬
‫ނޫންކަން ތަފް ީ‬

‫ބކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ތ ޠާހިރު އެއްޗެއްތޯ ދަންނަ ޭ‬
‫‪ -4‬ބަނގުރާއަކީ ނަޖިހެއްތޯ ނުވަ ަ‬

‫ދރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫މިމައްސަލައިގެ ޚިލާފު ބަޔާންކުރުމަށްފަހު އޭގެ ތެރެއިން‪ ،‬ތިޔަ ަ‬

‫‪" -5‬މަސްކެއުން ޙަލާލު ޖަނަވާރުގެ ލެއަކީ ނަޖިހެއް ކަމަށް ދަލީލެއް އައިސްފައި ނުވާތީ َﺮَاءَةُ اْﻷَﺻْﻠِﻴَّﺔއަށް‬

‫ا ْﺳﺘ ْﺼ َ‬
‫ﺤ ُ‬
‫ﺎبކޮށް އެއީވެސް ޠާހިރު އެއްޗެއްކަމަށް ބެލެއެވެ‪ ".‬މިޢިބާރާތުގައި ދަށު ރޮނގު ދަމާފައިވާ ޢިބާރާތްތަކުގެ‬ ‫ِ ِ‬

‫މުރާދު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬
‫َْ‬
‫ﻮ اﺪﻟَّرداء ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ރަސޫލާﷺ ހޮޑުލެއްވުމަށްފަހު ރޯދަދޫކޮށްލައްވައި ވުޟޫކުރެއްވިއެވެ‪ ".‬ނަމަވެސް‬ ‫‪-6‬‬
‫َ‬
‫اﺑﻦ َﺣ ْﺰمއާއި ﺸَّﻮْﺎ ﻛ ِ�އާއި اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴّﺔ ވިދާޅުވަނީ ހޮޑަކީ ނަޖިހެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ނަޖިހެއް ކަމާމެދު ޞައްޙަ‬

‫ދަލީލެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ހޮޑުގެ މައްސަލާގައި ތިޔަ ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރަނީ މިބޭކަލުންގެ ރައުޔުކަމަށް‬

‫ބަލައިގެން‪ ،‬އެ ޙަދީޘުން ދައްކާ ޙުއްޖަތަށް‪ ،‬ތިޔަ ދަރިވަރު ދޭނެ ރައްދު ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬
‫ُ َْ َ َ َ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َ َ ْ َْ ُ َ ّ‬
‫ﺎب ِﻣﻨﻪ( "ފެން‬‫ލﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻳَ� ِﻔﻴْﻚ أن ﺗﺄﺧﺬ َﻔًﺎ ِﻣ ْﻦ َﻣﺎءٍ �ﺘَﻨ َﻀ ُﺢ ﺑِ ِﻪ ﺛ ْﻮ�َﻚ َﺣﻴْﺚ ﺗ َﺮى َﻧَّﻪ ﻗﺪ أﺻ‬
‫‪ -7‬ރަސޫ ާ‬

‫ކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ޖެހިފައިވާކަމަށް‬ ‫)މަޛްޔު(‬ ‫އެ‬ ‫ފޭރާންކޮޅުގައި‬ ‫ކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫ނަންގަވައި‪،‬‬ ‫އަތްގޮއްޓެއް‬

‫ފެނިވަޑައިގަންނަވާ ތަނަށް ވިއްސާލުމުން ކަލޭގެފާނަށް ފުދޭހުއްޓެވެ‪ ".‬މަޛްޔުން ފޭރާން ޠާހިރުކުރުމުގައި މިހާ‬

‫ލުއިގޮތެއް ކަނޑައެޅިފައިވަނީ ކީއްވެގެންކަމާ މެދު ތިޔަ ދަރިވަރު ދެކޭ ގޮތް ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪47‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ވުޟޫއު‬ ‫ޔުނިޓު‪3:‬‬

‫ވުޟޫއު‬

‫ވުޟޫގެ މާނަ‪:‬‬

‫الﻮ ُﺿ ْﻮء އަކީ‬

‫الﻮ ُﺿ ْﻮء އަކީ ކަމެވެ‪ .‬އެއީ ވުޟޫކުރުމެވެ‪َ .‬‬
‫ޢަރަބި ބަހުގައި ُو ُﺿ ْﻮءގެ މާނައަކީ ސާފުކަމާއި އުޖާލާކަމެވެ‪ُ .‬‬

‫ނަމެވެ‪ .‬އެއީ ވުޟޫކުރަން ބޭނުންކުރާ ފެނެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ބަހުގައި "ވުޟޫ" މިބަސް ބޭނުންކުރެވެނީ ޝަރްޢީ މާނައިގައެވެ‪.‬‬

‫އިސްލާމީ ފިޤްހުގައި ވުޟޫގެ އިޞްޠިލާޙީ މާނައަކީ؛ "ނަމާދު )ނުވަތަ އެނޫން އެފަދަ ކަމެއް( މަނާކުރަނިވި ކަމަކުން‪،‬‬

‫ދުރުވެގަތުމަށްޓަކައި ޚާއްޞަ ގުނަވަންތަކެއްގައި ފެން ޖެއްސުމެވެ‪".‬‬

‫ވުޟޫގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ނަމާދާއި އެނޫންވެސް ވުޟޫކުރުން ޝަރްޠުވާ ކަންކަން ކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި اﷲ‬

‫� ْﻢ‬ ‫ﺎﻏﺴﻠﻮا وﺟﻮﻫ� ْﻢ وأ ْﻳﺪﻳ� ْﻢ إ� اﻟْﻤﺮاﻓﻖ و ْ‬

‫ْ‬ ‫ْ ْ‬
‫وﺳ‬
‫ﺤﻮا ِﺑﺮء ِ‬ ‫ﺴ‬‫اﻣ‬
‫ُ َِ َ َ ِ ِ َ َ ُ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﺼ َﻼ ِة ﻓ َ ِ ُ ُ ُ َ‬
‫آﻣﻨُﻮا ِإذَا ﻗُﻤ ُ� ِإ َ� ّ َ‬ ‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أ َ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"އޭ إﻳﻤﺎن ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދަށް ތެދުވެއްޖެނަމަ‪) ،‬އެބަހީ‪ :‬ނަމާދުކުރާން‬ ‫ﲔ﴾‬
‫�ﻌﺒ ِ ۚ‬ ‫� ْﻢ ِإ َ� اﻟ‬
‫ُ‬ ‫وأ َ ْرﺟ َﻠ‬
‫َ َ‬
‫) ‪(47‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪F 46‬‬

‫ﻗﺼﺪ ކޮށްފިނަމަ( ފަހެ‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ މޫނުތަކާއި‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ އަތްތައް‪ ،‬އުޅަނބޮށިތަކާ ހަމަޔަށް ދޮންނާށެވެ! އަދި‬

‫ތިޔަބައިމީހުންގެ ބޯތަކުގައި )ފެން( ފުހޭށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފައިތައް ދެތަނބިކަށްޓާ ހަމަޔަށް ދޮންނާށެވެ!"‬

‫ُ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ﻰﺘ ّ َﺘَﻮَﺿَّ َ‬ ‫َ َْ ُ‬
‫) ‪(48‬‬
‫‪F 47‬‬ ‫ﺄ(‬ ‫އަދި ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻻ �ﻘﺒَﻞ اﷲ ﺻﻼة أﺣ ِﺪ�ﻢ إِذا أﺣﺪث َ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ޙަދަޘްވެރިވެއްޖެނަމަ ވުޟޫއުކުރުމަށް ދާންދެން އެމީހެއްގެ ނަމާދު ﷲ ޤަބޫލުނުކުރައްވާނެއެވެ‪".‬‬

‫މީގެ އިތުރުން ވުޟޫކުރުމަކީ ޝަރްޢުކުރެވިފައިވާ ކަމެއްކަމަށް މުސްލިމުން އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (47‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬

‫)‪ (48‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 135 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪225 :‬‬

‫‪48‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ވުޟޫގެ މާތްކަން‪:‬‬
‫َ ْ َﻮَﺿَّ َ َ ْ‬
‫ﺄ � َﻮ‬ ‫ވުޟޫގެ މާތްކަމާ ގުޅޭ ގޮތުން ވަރަށް ގިނަ ޙަދީޘްތަކެއް އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އެއް ޙަދީޘަކީ )ﻣﻦ‬
‫َْ‬ ‫اﷲ َ ُ‬ ‫َ َ ﻢَّ � ّ َ ْ َ َ ْ َ َُﺪِّ ُ‬
‫ث �ﻴﻬ َﻤﺎ َ� ْﻔ َﺴ ُﻪ َ� َﻔ َﺮ ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ މި ވުޟޫއާ އެއްގޮތަށް‬ ‫) ‪(49‬‬
‫‪F48‬‬ ‫َﻘَﺪَّم ِﻣ ْﻦ ذﻧ ِﺒ ِﻪ(‬
‫َ‬ ‫ﻟ َﻣﺎ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻻ‬ ‫ﻮ� ﻫﺬا ُ ََ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫وﺿ ِ‬

‫ައ‬
‫ވުޟޫކޮށް ދެން ދެ ރަކްޢަތް ނަމާދެއް‪ ،‬އޭގައި ނަމާދުން ބޭރުގެ ކަންތައްތައް ހިތަށް ނުގެނެސް ކޮށްފި މީހަކަށް އޭނާގެ އިސްވެ ދިޔަހ ި‬

‫ފާފައެއް ﷲ ފުއްސަވާދެއްވާނެތެވެ‪".‬‬

‫މީގެ އިތުރުން ވުޟޫކުރުމަކީ އަޅާގެ ދަރަޖަ މަތިވެރިކުރައްވާ ކަމެއްކަމަށާއި‪ ،‬އެއީ ސުވަރުގެއަށް ދިޔުމަށް މަގުފަހިކޮށްދޭ‬

‫ކަމެއް ކަމަށާއި‪ ،‬އަދި އެއީ‪ ،‬ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ޙައުޟުގެ ކައިރިއަށް މީސްތަކުން ދާއިރު މިއުންމަތުގެ މީހުން ވަކިކޮށްދޭ ފާހަގައެއް‬

‫ކަމަށާއި‪ ،‬އެއީ ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އަޅާއަށް ލިބޭ ނޫރެއް ކަމަށާއި‪ ،‬ޝައިޠާނާގެ ވަސްވާސްތަކުގެ ގޮށް މޮހެލާ އެއްޗެއް ކަމުގައި‬

‫ޙަދީޘްތަކުގައި އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ވުޟޫގެ ރުކުންތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ނިޔަތްގަތުން‪:‬‬

‫ނިޔަތްގަތުމަކީ އެކަމެއް ކުރުމަށް ގަސްތުކުރުމެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާ ކުރަން އުޅޭ ކަމަކަށް ހިތުގައި ޢަޒުމުކަނޑައެޅުމެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން‪ ،‬ދުލުން ނިޔަތް ކިޔުމީ ޝަރްޢުވެގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ވުޟޫއާއި މިނޫންވެސް މިފަދަ ޢަމަލުތައް ކުރުމަށް ނިޔަތްގަންނަން‬
‫َ‬ ‫ِّ ْ‬
‫"ޢަމަލުތައް ވަނީ‬ ‫) ‪(50‬‬
‫‪F49‬‬ ‫ޖެހޭނެކަމުގެ ދަލީލަކީ ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ މިބަސްފުޅެވެ‪ ) .‬اﻷَ�ْﻤَﺎلُ ﺑﺎﻨﻟِّﻴَّﺎتِ و�ﻧَّﻤﺎ لﻞﻜُ ام ِﺮىءٍ ﻣﺎ ﻧ َﻮى(‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ނިޔަތްގަން ގޮތެއްގެ މަތީގައެވެ‪ .‬ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް އޮތީ އެމީހަކު ނިޔަތްގަން ކަމެކެވެ‪َ ".‬ﻣﺎلِﻚ އާއި ﺸَّﺎﻓِﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި أﺑُﻮ ﺛ ْﻮر‬

‫އާއި داود އަރިހުގައި ނިޔަތް ގަތުމަކީ ވުޟޫގެ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް َﻨَﻲ ِﻔ މަޛްހަބުގައި ނިޔަތްގަތުމަކީ ވުޟޫގެ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ނިޔަތް ގަތުމުގެ މަޙައްލަކީ ހިތެވެ‪ .‬ނިޔަތް ދުލުން ކިޔުމަކީ ޝަރްޢުވެގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺއާއި‬

‫އެކަލޭގެފާނުންގެ ޞަޙާބީން އެއްގޮތަކަށްވެސް ނިޔަތް ދުލުންކިޔުއްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬މޫނު ދޮވުން‪:‬‬

‫މޫނަކީ‪ ،‬ދިގަށް‪ ،‬ނިއްކުރިން އިސްތަށި ފެޅި ހިސާބުން ތިރިއަށް އައިސް ދަތްދޮޅީގެ ދަށާ ހަމައަށެވެ‪ .‬އަދި ހުރަހަށް‪ ،‬އެއް‬

‫ކަންފަތުން އަނެއް ކަންފަތާ ދެމެދެވެ‪ .‬މޫނު ދޮވުމާ ނުލައި ވުޟޫ ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މާތް اﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬إذا ﻗ ْﻤ�ْ‬
‫َِ ُ ُ‬

‫)‪ (49‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 6433 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪226 :‬‬

‫)‪ (50‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪1907 :‬‬

‫‪49‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ْ‬
‫� ْﻢ﴾ "ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދަށް ތެދުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ފަހެ‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ މޫނުތައް ދޮންނާށެވެ!" ހަމަ‬
‫ُ‬ ‫ﻮﻫ‬
‫ﺟ َ‬ ‫ِإ َ� اﻟﺼﻼة ﻓﺎﻏﺴﻠﻮا و‬
‫َّ َ ِ َ ِ ُ ُ ُ‬

‫އެފަދައިން މޫނު ދޮވުމަކީ ވުޟޫގެ ރުކުނެއްކަން ރަސޫލު اﷲ ﷺގެ ސުންނަތާއި އިޖުމާޢުން ސާބިތުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ދެއަތް ދެ އުޅަނބޮށްޓާއެކު ދޮވުން‪:‬‬

‫ْ‬
‫� ْﻢ‬
‫ُ‬ ‫ﻮﻫ‬
‫ﺟ َ‬ ‫ވުޟޫކުރުމުގައި އަތް ދޮވުމަކީ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ޤުރްއާނުގައި اﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻓَﺎﻏ ِﺴﻠُﻮا و‬
‫ُ ُ‬
‫ْ‬
‫� ْﻢ ِإ َ� اﻟ َﻤﺮاﻓِﻖ﴾ "ފަހެ‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ މޫނުތަކާއި‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ އަތްތައް‪ ،‬އުޅަނބޮށިތަކާ ހަމަޔަށް ދޮންނާށެވެ!" މީގެ‬
‫ُ‬ ‫وأ َ ْﻳ ِﺪﻳ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫އިތުރުން މިކަން ރަސޫލާﷺގެ ސުންނަތާއި އިޖުމާޢުން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬އަތް ދޮވުމުގައި‬

‫އުޅަނބޮށި ހިމަނަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ޢަރަބި ބަހުގައި )ﻰﻟ( "އަށް" މިބަހުގެ މާނައިގެ ތެރޭގައި )ﻣﻊ( "އެކުގައި" ވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ‬

‫ދަލީލަކީ ރަސޫލާﷺގެ ޢަމަލުފުޅެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވުޟޫކުރައްވާއިރު އުޅަނބޮއްޓާއެކު އަތްޕުޅު ދޮންނަވައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބައެއް މާލިކީން‬

‫ވިދާޅުވަނީ؛ އަތްދޮވުމުގައި އުޅަނބޮށި ހިމެނުން ވާޖިބު ނޫންކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ބޮލުގައި ފެންފުހުން‪:‬‬

‫ބޮލުގައި ފެން ފުހުމަކީ ވުޟޫގެ ޝަރްޠެއްކަމަށް ޤުރްއާނާއި ސުންނަތާއި އިޖުމާޢުން ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬ޤުރްއާނުގައި ވެއެވެ‪.‬‬

‫� ْﻢ﴾ "އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ބޯތަކުގައި )ފެން( ފުހޭށެވެ!"‬ ‫وﺳ‬ ‫ْ‬

‫އަދި ބޮލުގައި ފެން ފުހުމަކީ ޝަރްޠެއްކަމަށް‬ ‫ُ‬ ‫﴿واﻣﺴﺤُﻮا ِﺑﺮء ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ َ‬

‫ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބޮލުން ފެން ފުހެން ޖެހޭ މިންވަރާ މެދު އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ވެސް މުޅި ބޮލުގައި ފެންފުހުން ވާޖިބެވެ‪ .‬މިއީ މާލިކީ މަޛްހަބުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪ‬

‫ގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬ބޮލުން ބައެއްގައި ފެން ފުހުމުން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﺸَّﺎﻓِﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިބޭކަލުންގެ‬

‫މެދުގައި އެއީ ކިހާ ބައެއް ކަމާ މެދު އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެއީ ތިން‬

‫އަދި‬ ‫އިސްތަށީގެ މިންވަރު ކަމަށެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ ބޮލުގެ ހަތަރުބައިކުޅަ އެއްބައި ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ބޭކަލުން ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ކަމުގައި ވެސް ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ .‬ފިރިހެނުން މުޅި ބޮލުގައި ފެން ފުހުން ވާޖިބެވެ‪ .‬އަންހެނުންނަށް ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫‪50‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -5‬ދެފައި ދެތަނބިކައްޓާއެކު ދޮވުން‪:‬‬

‫އަހުލުއްސުންނަތުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި‪ ،‬ވުޟޫކުރުމުގައި ފައި ދޮވުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ވުޟޫގެ‬

‫ْ‬‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﲔ﴾ "އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފައިތައް ދެތަނބިކަށްޓާ ހަމަޔަށް ދޮންނާށެވެ!"‬
‫�ﻌ َﺒ ِ‬
‫ْ‬
‫�ﻢ ِإ َ� اﻟ َ‬‫ُ‬ ‫އާޔަތުގައިވާ މިޢިބާރާތެވެ‪ ﴿ .‬وأ َ ْرﺟ َﻠ‬
‫ُ‬ ‫َ‬

‫ނަމަވެސް ރަސޫލު اﷲ ﷺގެ ސުންނަތުން ސާބިތުވާ ގޮތުގައި ދެފައި ދޮންނަން ޖެހޭނީ ދެ ތަނބިކައްޓާ އެކުގައެވެ‪ .‬އަހުލުއްސުންނާތާ‬

‫ޚިލާފަށް ޝީޢީންގެ ގިނަ ބަޔަކު‪ ،‬ބުނަނީ ވުޟޫގައި ވާޖިބުވެގެންވަނީ ފައިފުހުން ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -6‬ރުކުންތައް ތަރުތީބުން ކުރުން‪:‬‬

‫މިމައްސަލާގައި ޢިލްމުވެރިންގެ ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ވުޟޫގެ ގުނަންތައް ދޮވުން ވާޖިބުވެގެންވަނީ އާޔަތުގައިވާ ތަރުތީބުންނެވެ‪ .‬މިއީ ﺎﻓِﻲﻌ މަޛްހަބާއި ޙަންބަލީ‬

‫ُ‬
‫މަޛްހަބާއި ޡާހިރީ މަޛްހަބު އަދި أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި أﺑﻮ �ﺒَﻴْﺪ ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ކިރިތި‬

‫ޤުރްއާނުގައި ދޮންނަ ގުނަވަންތަކުގެ ތެރެއަށް ފުހޭ ގުނަވަން ގެންނެވުމަށްފަހު އަނެއްކާ ދޮންނަ ގުނަވަނެއް‬

‫ގޮތް‬ ‫ވުޟޫކުރެއްވި‬ ‫ރަސޫލު اﷲ ﷺ‬ ‫އަދި‬ ‫ވާޖިބެއްކަމެވެ‪.‬‬ ‫ތަރުތީބުކުރުމަކީ‬ ‫އަންގައިދެނީ‬ ‫ގެންނެވުމުން‬

‫ބަޔާންކޮށްދެއްވި ހުރިހާ ބޭކަލުންވެސް އެކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައިވަނީ ތަރުތީބުންނެވެ‪.‬‬

‫ُ‬
‫ށ‪ .‬ތަރްތީބުން ދޮވުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ َﻣﺎلِﻚއާއި ﻟَّﻮري އަދި َﻨَﻲﻔން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އާޔަތުގައި އެގޮތަށް އައިސްފައިވިޔަސް އެއީ ވާޖިބެއް ކަމަށް ދަލީލެއް ނުކުރެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬މުޥާލާތުކުރުން‪:‬‬

‫ވުޟޫކުރުމުގައި މުޥާލާތުކުރުމަކީ މެދުކެނޑުމަކާ ނުލައި ގުނަވަނަކަށްފަހު ގުނަވަނެއް ދޮވުމެވެ‪ .‬އެއީ ވުޟޫކުރާ މީހާ‪،‬‬

‫ވުޟޫއިން ބޭރުގެ ޢަމަލަކުން ވުޟޫ މެދުކަނޑާނުލުމެވެ‪ .‬ވުޟޫގައި މުޥާލާތުކުރުމުގެ ޙުކުމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު‬

‫ވެއެވެ‪.‬‬

‫)މިއީ އިބްނު‬ ‫ހ‪ .‬އެއީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬މިއީ ﺸَّﺎﻓِﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޤަދީމްއެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ މަޝްހޫރު ޤައުލަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫ތައިމިއްޔާ ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތެވެ‪(.‬‬

‫‪51‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬އެއީ ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﺸَّﺎﻓِﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޖަދީދުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫اﺑﻦ َﺣ ْﺰمގެ ރައުޔަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫ވުޟޫގެ ސުންނަތްތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ސިވާކު )ދަތްއުނގުޅުން(‪:‬‬

‫ސިވާކުކުރުމަކީ އަރާކުދަނޑި ނުވަތަ އެނޫންވެސް ކުރަކި އެއްޗަކުން އުނގުޅައި ދަތްތައް ސާފުކުރުމެވެ‪ .‬ކީރިތި‬
‫َ‬ ‫ْ َ ُّ‬ ‫َ‬
‫ﻷ َم ْﺮ ُ� ُﻬ ْﻢ ِﺎلﺴِّ َ‬ ‫َ ْ َ ْ ﺷُﻖَّ َ َ‬
‫ﻋ ﻣَّﻲ‬
‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އުންމަތުގެ‬ ‫) ‪(51‬‬
‫‪F50‬‬ ‫ﻛ َﺻﻼةٍ(‬
‫ِ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻨ‬‫ﻋ‬‫ِ‬ ‫اك‬
‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺘ‬‫ِ‬ ‫ރަސޫލުاﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬لﻮﻻ أن َ‬

‫މައްޗަށް ދަތިކުރުމަކަށް ނުވާނަމަ‪ ،‬ކޮންމެ ނަމާދަކަށް ސިވާކުކުރުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވީމުހެވެ‪ ".‬އެހެން‬
‫َ‬
‫ﻷ َم ْﺮ ُ� ُﻬ ْﻢ ِﺎلﺴِّ‬
‫"ވުޟޫއާއެކުގައި ސިވާކުކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވީމުހެވެ‪ ".‬މިފަދައިންނެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(52‬‬
‫‪F 51‬‬ ‫الﻮ ُﺿ ْﻮء(‬
‫اك َﻣ َﻊ ُ‬
‫َﻮ ِ‬ ‫ރިވާޔަތުގައި ވަނީ )‬

‫‪ -2‬ވުޟޫކުރަން ފެށުމުގެ ކުރިން އަތްދޮވުން‪:‬‬

‫ُْ‬
‫"ދެން‬ ‫) ‪(53‬‬
‫‪F 52‬‬ ‫ރަސޫލު اﷲ ﷺ ވުޟޫކުރެއްވި ގޮތް �ﺜ َﻤﺎن ރިވާކުރައްވާފައި ވާއިރު އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްތިލަފުޅަށް ތިން ފަހަރަށް އޮއްސަވައި ދޮންނެވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ -3‬ތިން ފަހަރު ކޯދޮވުމާއި ނޭފަތަށް ފެންލުން‪:‬‬

‫ވުޟޫކުރަން ފެށުމުގެ ކުރިން ތިން ފަހަރު އަނގައަށް ފެންލައި ކޯދޮވުމާއި ނޭފަތަށް ފެންލައި އެފެން ފޮޅައިލުން‬

‫ﻷَوْزَاﻲﻋ އާއި އަދިވެސް ޢިލްމުވެރިންގެ ޖަމާޢަތެއްގެ ބޭކަލުންގެ‬

‫ِ‬ ‫ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌއާއި لﻠَّﻴْﺚ އާއި‬

‫ރައުޔެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އަނގައާއި ނޭފަތަކީ މޫނުގެ ބައެއްކަމަށް ވާތީ‪ ،‬އަނގައާއި ނޭފަތަށް ފެން ލުމަކީ ވާޖިބެއް‬

‫ކަމުގައެވެ‪.‬‬
‫ُ ْ‬
‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ވުޟޫކުރެއްވި ގޮތާ ބެހޭގޮތުން �ﺜ َﻤﺎن ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘްގައި ވަނީ؛ "ދެން އެކަލޭގެފާނު‬

‫އަނގަފުޅަށް ފެންލެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ނޭފަތްޕުޅަށް ފެންލެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ފޮޅާލެއްވިއެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުން އެނގޭ ގޮތުގައި ކޯދޮވެ ނޭފަތަށް‬

‫އަނގައަށާއި ނޭފަތަށް ފެންލާނީ އެއް‬ ‫) ‪(54‬‬

‫‪F 53‬‬ ‫ފެންލާނީ މޫނު ދޮވުމުގެ ކުރިންނެވެ‪ .‬އަދި ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ َز�ْﺪގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ގޮތުގައި؛‬

‫އަތްގޮށިންނެވެ‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 6813 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪252 :‬‬ ‫)‪(51‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺣﻤﺪ‪:‬‬ ‫)‪(52‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 159 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪226 :‬‬ ‫)‪(53‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪235 :‬‬ ‫)‪(54‬‬

‫‪52‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -4‬ތުނބުޅި ވިނަވައިލުން‪:‬‬

‫ތުނބުޅީގެ އިސްތަށިތައް ބޯނަމަ‪ ،‬ދަތްދޮޅީގެ ހަމުގައި ފެން ނުޖެހުނު ނަމަވެސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ތުނބުޅި‬
‫ُْ‬
‫ވިނަވާލައި ރަނގަޅަށް ފެން ޖެއްސުމަކީ ވުޟޫގެ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ވުޟޫކުރެއްވި ގޮތާމެދު �ﺜ َﻤﺎن ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ އެކަލޭގެފާނުންގެ ތުނބުޅިފުޅު ވިނަވައިލެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ -5‬އިނގިލިތައް ވިނަވައިލުން‪:‬‬

‫ވުޟޫކުރާއިރު އަތާއި ފައިގެ އިނގިލިތައް ވިނަވާލައި ރަނގަޅަށް ފެން ޖެއްސުމަކީ ވުޟޫގެ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ރަސޫލުاﷲ‬

‫ْ ْ َ ِﻻَّ َ ْ َ ُ َ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ْ ُ ُ َ َﺧَﻠِّ ْ َ ْ َ ْ َ‬ ‫ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬أَ ْ‬

‫"ވުޟޫ ފުރިހަމަކުރާށެވެ!‬ ‫) ‪(55‬‬
‫‪F54‬‬ ‫ﺎق أن ﺗ�ﻮن َﺻﺎﺋِ ًﻤﺎ(‬ ‫ِ‬ ‫ﺸ‬ ‫ن‬ ‫ﺘ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬‫اﻻ‬
‫ِ‬ ‫ﻓ‬‫ِ‬ ‫ﻎ‬ ‫ﺎﻟ‬
‫ِ‬ ‫�‬‫و‬ ‫ﻊ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺑ‬‫ﺻ‬‫اﻷ َ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻮء‬ ‫ﺿ‬‫ﻮ‬ ‫ال‬ ‫ﻎ‬
‫ِ‬ ‫ﺒ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬

‫އަދި އިނގިލިތަކުގެ ދެމެދު ވިނަވައިލާށެވެ‪ .‬އަދި ރޯދަވެރިއަކު ކަމުގައި ނުވާނަމަ‪ ،‬ނޭފަތަށް ފެންލުމުގައި ބޮޑަށް އެތެރެއަށް ދަމާލާށެވެ!"‬

‫‪ -6‬ދޮވުމުގައި ތިންފަށް ކުރުން‪:‬‬

‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ވުޟޫކުރެއްވި ގޮތާމެދު އައިސްފައިވާ ރިވާޔަތްތަކުގައި‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުން ކޮންމެ ގުނަވަނެއް އެއްފަހަރު‬

‫ދޮންނެވި ކަމަށާއި ދެފަހަރު ދޮންނެވި ކަމަށާއި ތިންފަހަރު ދޮންނެވިކަމަށް ވެސް އައިސްފައި ވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެއް ފަހަރު ދޮވެގެން‬

‫ވެސް ރަނގަޅަށް ގުނަވަނުގައި ފެން ޖެހިއްޖެ ނަމަ ވުޟޫ ޞައްހަވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ފުރިހަމަ ގޮތަކީ‬

‫ތިންފަހަރު ދޮވުން ކަމުގައެވެ‪ .‬އަދި ތިންފަހަރަށްވުރެ އިތުރުކުރުމަކީ މަކުރޫހަކަމެއް ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬ކަނާތް ކިބަ އިސްކުރުން‪:‬‬

‫"ރަސޫލާﷺ ފެން އަތްގޮއްޓެއް ނަންގަވައި ކަނާތްޕުޅު ދޮންނެވިއެވެ‪ .‬ދެން ފެން‬ ‫) ‪(56‬‬

‫‪F5‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫އަތްގޮއްޓެއް ނަންގަވައި ވާތްޕުޅު ދޮންނެވިއެވެ‪"...‬‬

‫‪ -8‬ގުނަންތަކުގައި އަތް އުނގުޅުން‪:‬‬

‫ވުޟޫކުރުމުގައި‪ ،‬ގުނަންތައް ދޮންނައިރު ފެނާ އެކުގައި ނުވަތަ ފަހުން އަތް އުނގުޅުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ز�ﺪ‬

‫އަތްދަނޑިފުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪.‬‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ވުޟޫކުރައްވަނިކޮށް‬ ‫"ރަސޫލާﷺ‬ ‫) ‪(57‬‬

‫‪F56‬‬ ‫ރިވާކުރެއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އުނގުޅުއްވިއެވެ‪".‬‬

‫)‪ (55‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، :‬ﺃﺑﻭ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 142 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،66/1 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪407 :‬‬
‫)‪ (56‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪140 :‬‬
‫)‪ (57‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﻥ‪ ، 1082 :‬ﺍﻟﺑﻳﻬﻘﻲ‪196/1 :‬‬

‫‪53‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -9‬ވާޖިބު މިންވަރަށްވުރެ އިތުރުކުރުން‪:‬‬

‫َْ ُ‬
‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މޫނާއި އަތްފައި ދޮވުމުގައި ވާޖިބު މިންވަރަށްވުރެ އިތުރުކުރުމަކީ )ُﺮَّة ﺗ ِﺠﻴْﻞ‬
‫َْ ُ‬
‫ދިގުކުރުމަކީ( ސުންނަތެއް ކަމުގައެވެ‪ُ .‬ﺮَّة އަކީ މޫނު ދޮންނައިރު ބޮލުން ބަޔަކާއެކު ދޮވުމެވެ‪ .‬ﺗ ِﺠﻴْﻞއަކީ އަތް ދޮވުމުގައި‬

‫ދ ފައި ދޮވުމުގައި ތަނބިކަށީގެ މައްޗަށް ދޮވުމެވެ‪ .‬ރަސޫލު اﷲ ﷺ ޙަދީޡްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ َّ) .‬أُﻣَّﻲ ِﺘ‬ ‫އޮޅަނބޮއްޓަށްވުރެ މައްޗަށް އަ ި‬
‫َ ْ‬
‫ﺎر ال ُﻮ ُﺿﻮ ِء( ) ‪" (58‬ހަމަކަށަވަރުން ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އުންމަތް އަންނާނީ‪،‬‬‫آﺛ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻳَﺄ ْﺗ ُ ْﻮ َن ﻳ َ ْﻮ َم ْﻘِﻴَﺎﻣَﺔِ ﻏُﺮًّا �َُﺠَّﻠ َ‬
‫�‬
‫ِ‬
‫‪F57‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫ވުޟޫގެ ސަބަބުން މޫނާއި އަތްފައި އަލިވެ އުޖާލާވެގެންވާ ޙާލުގައެވެ‪ ".‬ނަމަވެސް َﻣﺎلِﻚ ވިދާޅުވަނީ އެއީ ސުންނަތެއް ނޫން ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫މިއީ ﻤﺣﺪގެ ވެސް އެއް ރިވާޔަތެވެ‪.‬‬

‫‪ -10‬ކަންފަތުގައި ފެން ފުހުން‪:‬‬

‫"އެކަލޭގެފާނު‬ ‫) ‪(59‬‬
‫‪F58‬‬ ‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ވުޟޫކުރެއްވި ގޮތާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި ވެއެވެ‪.‬‬

‫އިސްތަށިފުޅާއި ކަންފަތްޕުޅުގައި އެއްފަހަރު ފުއްސެވިއެވެ‪ ".‬ކަންފަތުގައި ފެންފުހުމުގައި ސުންނަތް ގޮތަކީ ބޮލުގައި ފެން ފުހޭއިރު‬

‫ޝަހާދައިނގިލިން ކަންފަތުގެ އެތެރޭގައި އަދި ބޮޑުވާއިނގިލިން ބޭރު ފެންފުހުމެވެ‪ .‬ބޮލާއި ކަންފަތުގައި ފެން ފުހޭނީ އެއް ފަހަރާއެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ ކަންފަތަކީ ބޮލުގެ ބައެއް ކަމުގައި ވާތީ ބޮލާއެކުގައި ކަންފަތުގައި ފެން ފުހުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -11‬ވުޟޫކޮށް ނިމިގެން ދުޢާކުރުން‪:‬‬

‫� ْﻢ ﻣ ْﻦ أَ َ‬
‫ﺣ ٍﺪ‬
‫َ ْ ُ‬
‫ވުޟޫކޮށް ނިމިގެން ވުޟޫގެ ދުޢާކިޔުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ރަސޫލު اﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻣﺎ ِﻣﻨ‬
‫ِ‬
‫َﺘَﻮَﺿَّ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ ُ َ ﻢَّ َ ُ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ ِﻻَّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ نَّ َُﻤَّ ً َ ْ ُ ُ َر ُ ُ ِﻻَّ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ﻟَْﻨَّ ّ َ ُ‬
‫ﺎ�ﻴَﺔ‬
‫ِﺔ ﻟَﻤ ِ‬ ‫ﺪا �ﺒﺪه َﺳُﻮﻪﻟ؛ ﻓﺘِﺤﺖ ﻟ أﺑﻮاب‬ ‫ﺷ�ﻚ ﻟ‪ ،‬وأﺷﻬﺪ َ‬ ‫ﺄ ﻓيﺴﺒِﻎ الﻮﺿﻮء‪� ُ ،‬ﻘﻮل‪ :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِﻪﻟ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ވުޟޫކުރުމުގައި ފުރިހަމައަށް ކޮށް ދެން އެއަށްފަހު؛ أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ‬ ‫) ‪(60‬‬ ‫ﻳ َ ْﺪ ُﺧ ُﻞ ِﻣ ْﻦ َ�ﻳّ َﻬﺎ َﺷ َ‬
‫ﺎء(‬
‫‪F59‬‬

‫ِ‬

‫وﺣﺪه ﻻ ﺷ�ﻚ ﻟ وأﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا ﻋﺒﺪه رﺳﻮﻪﻟ ކިޔައިފި މީހަކަށް ސުވަރުގޭގެ އަށް ދޮރުކޮޅު ނުހުޅުވި ނުދެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އޭނާ‬

‫ބޭނުން ދޮރުކޮޅަކުން ވަދެވޭނެތެވެ‪".‬‬

‫‪ -12‬ވުޟޫކޮށް ނިމިގެން ދެ ރަކްޢަތްކުރުން‪:‬‬

‫َ ْ َﻮَﺿَّ َ‬
‫ﺄ‬ ‫ވުޟޫކޮށް ނިމިގެން ދެރަކްޢަތް ނަމާދެއް ކުރުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ރަސޫލު اﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻣﻦ‬
‫َْ‬ ‫اﷲ َ ُ‬ ‫َ َ ﻢَّ � ّ َ ْ َ َ ْ َ َُﺪِّ ُ‬
‫ث �ﻴﻬ َﻤﺎ َ� ْﻔ َﺴ ُﻪ َ� َﻔ َﺮ ُ‬ ‫ََْ ُ ُ‬
‫َﻘَﺪَّم ِﻣ ْﻦ ذﻧﺒِ ِﻪ( "ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ މި ވުޟޫއާ އެއްގޮތަށް‬
‫َ‬ ‫ﻟ َﻣﺎ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�ﻻ‬ ‫ﻮ� ﻫﺬا ُ ََ ر�ﻌﺘ ِ‬ ‫�ﻮ وﺿ ِ‬

‫)‪ (58‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 36 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪246 :‬‬

‫)‪ (59‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 133 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 36 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 74/1 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪439 :‬‬
‫)‪ (60‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪234 :‬‬

‫‪54‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ވުޟޫކޮށް ދެން ދެ ރަކްޢަތް ނަމާދެއް‪ ،‬އޭގައި ނަމާދުން ބޭރުގެ ކަންތައްތައް ހިތަށް ނުގެނެސް ކޮށްފި މީހަކަށް އޭނާގެ އިސްވެ ދިޔަހައި‬

‫ފާފައެއް اﷲ ފުއްސަވާދެއްވާނެތެވެ‪".‬‬

‫ވުޟޫ ގެއްލޭ ކަންތައްތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ދެދޮރުންކުރެ ދޮރަކުން ކުޑަކަމުދާ ތަކެތި ނުވަތަ ބޮޑުކަމުދާ ތަކެތި ބޭރުވުން‪:‬‬

‫َ‬
‫ﻏﺋِﻂ އަކީ ކުޑަކަމުދިއުމާއި ބޮޑުކަމުދިއުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ ކިނާޔަތެއް )މަޖާޒީ ބަހެއް( ކަމަށާއި‪ ،‬ދެދޮރުން ކުޑަކަމުދާ‬

‫اﷲ‬ ‫މާތް‬ ‫އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ގެއްލޭނެކަމަށް‬ ‫ވުޟޫ‬ ‫ނަމަ‬ ‫ނުކުމެއްޖެ‬ ‫ތަކެތި‬ ‫ބޮޑުކަމުދާ‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ތަކެތި‬

‫ْ‬ ‫ٌ‬
‫"ނުވަތަ ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ހަނޑަހުން އަތުވެއްޖެނަމަ‪... ،‬‬ ‫ﻂ﴾‬
‫ﺎ� ِ‬
‫ﻨ�ﻢ ِّﻣﻦ اﻟ َﻐ ِ‬
‫ُ‬ ‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ ﴿ .‬أ َ ْو ﺟﺎء أَﺣﺪ ِّﻣ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫) ‪(61‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F60‬‬

‫)ދެން‪ ،‬ފެން ނުލިބިއްޖިއްޔާ ﻃﺎﻫﺮ ވެލީން ތިޔަބައިމީހުން ّ‬

‫ﺗﻴﻤﻢ ކުރާށެވެ!("‬

‫ދެދޮރު ފިޔަވައި އެހެން ތާކުން އެއްޗެއް ނުކުތުން‪ :‬ކުރިމަތި ފަރާތާއި ފުރަގަސް ފަރާތް ފިޔަވައި އެނޫން ދޮރަކުން‪،‬‬

‫މިސާލަކަށް؛ ގޮހޮރުގައިވާ ޒަޚަމަކުން އެފަދަ އެއްޗެއް ނުކުމެއްޖެ ވުޟޫ ގެއްލޭނެތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ނުކުންނަ އެއްޗަށް ރިޢާޔަތްކުރައްވާ ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ އެނޫން ދޮރަކުން )ގޮހޮރުގައިވާ ޒަޚަމަކުން ވިޔަސް(‬

‫ނަޖިސް ނުކުމެއްޖެ ނަމަ ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި اﺑﻦ َﺣ ْﺰم އާއި ﻟَّﻮريގެ ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬ނުކުންނަ ތަނަށް ރިޢާޔަތްކުރައްވާ ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ އެނޫން ދޮރަކުން ނަޖިސް ނުކުތަސް ވުޟޫ ނުގެއްލޭނެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަމަކު ހިލަފަދަ އެއްޗެއް ވިޔަސް ދެދޮރުން ކުރެ ދޮރަކުން ނުކުމެއްޖެނަމަ ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ‬

‫ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫އިޚްތިޔާރެއް ނެތި ކުޑަކަމުދެވޭ މީހާ ހަދާނީ ކިހިނެތް؟‪ :‬މިމައްސަލާގައި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر‬

‫އާއި إﺳﺤﺎق އަދި މިނޫން ގިނަ ދަންނަބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅަކީ؛ އެފަދަ މީހާ ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ވަގުތުވަނުމުން އިސްތިންޖާކޮށްގެން‬

‫ވުޟޫކުރާނީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ﻣﺎلﻚ ވިދާޅުވަނީ؛ އޭނާ އެހެން ގޮތަކުން ޙަދަޘްވެރި ނުވާހާ ހިނދަކު އިސްތިންޖާކުރާކަށް ވެސް އަދި‬

‫ވުޟޫކުރާކަށް ވެސް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (61‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬

‫‪55‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -2‬ފުރަގަސް ފަރާތުން ވައެއް ބޭރުވުން‪:‬‬

‫ދަންނަބޭކަލުން‬ ‫ގެއްލޭނެކަމަށް‬ ‫ވުޟޫ‬ ‫ނަމަ(‬ ‫)ފޮޑިޖެހިއްޖެ‬ ‫ނަމަ‪،‬‬ ‫ބޭރުވެއްޖެ‬ ‫ވައެއް‬ ‫ފަރާތުން‬ ‫ފުރަގަސް‬
‫ُ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ﻰﺘ ّ َﺘَﻮﺿَّ‬ ‫َ َْ ُ‬
‫) ‪(62‬‬
‫‪F61‬‬ ‫ﺄ(‬ ‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައި ވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻻ �ﻘﺒَﻞ اﷲ ﺻﻼة أﺣ ِﺪ�ﻢ إذا أﺣﺪث َ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ޙަދަސްވެރިވެއްޖެ ނަމަ އޭނާ ވުޟޫކޮށްފުމަށް ދާންދެން އެމީހެއްގެ ނަމާދު اﷲ ޤަބޫލުނުކުރައްވަތެވެ‪ ".‬އަދި‬
‫ُ‬
‫ޙަޟްރަމައުތުގެ މީހަކު أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة އަރިހުގައި‪ ،‬ޙަދަޘްވެރިވުމަކީ ކޮބައިތޯ ސުވާލުދެންނެވުމުން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއީ ﻓ َﺴﺎء‬

‫)އަޑުއިވުމަކާ ނުލައި ފުރަގަސް ފަރާތުން ބޭރުވާ ވައި( ނުވަތަ ُ َ‬

‫ﺿاط )އަޑާއެކު ފުރަގަސް ފަރާތުން ބޭރުވާ ވައި( އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫އަޑު ނުއިވުނަސް ނުވަތަ ވަސް ނުދުވިޔަސް ވައި ބޭރުވިކަން ޔަގީންވިނަމަ ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ކުރިމަތި ފަރާތުން ވައެއް ބޭރުވެއްޖެ ނަމަވެސް ވުޟޫ ގެއްލޭނެ ކަމަށް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާއިރު‪ ،‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ‬

‫އާއި اﺑﻦ َﺣ ْﺰم ވިދާޅުވަނީ ކުރިމަތި ފަރާތުން ވައެއް ބޭރުވެގެން ވުޟޫ ނުގެއްލޭނެ ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ތަންދޮރު ނޭގޭ ވަރަށް ގަދައަށް ނިދުން‪:‬‬

‫ނިދުމުން ވުޟޫ ގެއްލުމާ މެދު ބޭރުފުށުން ފުށުއަރާ ޙަދީޘްތަކެއް އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬

‫ފުށުއަރާ ޙަދީޘްތައް ޖަމްޢުކުރައްވައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ނިންޖަކީ ޙަދަޘްވެރިވެދާނެ ކަމަށް ހީވާ ޙާލަތެއް ކަމަށާއި އެހެންކަމުން‬

‫ބައެއް ޙާލަތުގައި ވުޟޫ ގެއްލި އަނެއްބައި ޙާލަތުގައި ނުގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ޢިލްމުވެރިން ބައެއް ޙަދީޘްގެ މައްޗަށް އަނެއްބައި‬

‫ޙަދީޘް ރާޖިޙުކުރައްވައި ނިދައިފިނަމަ ވުޟޫގެއްލޭނެކަމަށް ނުވަތަ ނިދިއަސް ވުޟޫ ނުގެއްލޭނެކަމަށް ނިންމަވައެވެ‪.‬‬

‫މިމައްސަލާގައި އަށް ރައުޔު ވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން މުހިންމު ރައުޔުތަކަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ނިދުމަކީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ވުޟޫ ގެއްލޭ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި ﺑﻮ مﻮﻰﺳ اﻷﺷﻌﺮي‬
‫َ ْ‬
‫ﻜ ُ‬ ‫އާއި َﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ُ‬
‫ﻷَوْزَاﻲﻋގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺤ ْﻮل އާއި‬ ‫ﺟﺒَ�ގެ އަރިހުން ވާރިދުވެފައިވަނީ މިގޮތެވެ‪ .‬އަދި މިއީ ﻣ‬ ‫ِ‬

‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫ށ‪ .‬ނިދައިފިނަމަ ކަނޑައެޅިގެން ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން أﺑ ُﻮ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة އާއި أﺑُﻮ َراﻓِ ُﻊ ގެ ޤައުލެވެ‪.‬‬

‫َﻌِﻴﺪ ﺑﻦ اﻤﻟـ َﺴ ِﻴّﺐ އާއި لﺰُّﻫﺮي އާއި اﺑﻦ َﺣ ْﺰمގެ‬

‫ُ‬ ‫އަދި ُﻋ ْﺮةُ �ْﻦُ الﺰُّ �َ ْ� އާއި َﻋﻄﺎء އާއި َﺴَﻦ اﺒﻟَﺮ َﺼي އާއި‬

‫ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫)‪ (62‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 135 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪225 :‬‬

‫‪56‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ރ‪ .‬އޮށޯވެ ނުވަތަ ކުރުއަތް މައްޗަށް އޮވެ ނިދައިފިނަމަ ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ނަމާދުގެ ސިފަތަކުން‬
‫َ‬
‫ސިފައެއްގައި )ރުކޫޢުގައި‪ ،‬ސަޖިދާގައި‪ ،‬ޤިޔާމުގައި‪ ،‬އިށީނދެ( ވާ ޙާލު ނިދައިފިނަމަ ނުގެއްލޭނެއެވެ‪َّ .‬ﺎد އާއި‬

‫ﻟَّ ْﻮري އާއި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި داودގެ ރައުޔަކީ މިއެވެ‪ .‬އަދި މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ވެސް އެއް ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ބ‪ .‬ނަމާދުގައި ވިޔަސް ނަމާދުން ބޭރުގައި ވިޔަސް‪ ،‬އަދި ކުޑަކޮށް ވިޔަސް ބޮޑަށް ވިޔަސް ރަނގަޅަށް ހަމަޖެހިގެން‬

‫އިށީނދެއިނދެ ނިދައިފިނަމަ ނުގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫މީގެ އިތުރުން؛ ރުކޫޢުގައި ނުވަތަ ސަޖިދާގައި އޮވެ ނިދުމުން ނޫނީ ނުގެއްލޭނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ސަޖިދާގައި އޮވެ ނިދުމުން‬

‫ނޫނީ ނުގެއްލޭނެ ކަމަށް ބުނާ ރައުޔުތައްވެސް ވެއެވެ‪ .‬އަދި ބޮޑަށް ނިދުމުން ވުޟޫ ގެއްލޭނެކަމަށާއި ކުޑަކޮށް ނިދާލުމަކުން ނުގެއްލޭނެ‬

‫ކަމަށްވެސް އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި ނިދައިފިނަމަ ވުޟޫ ނުގެއްލޭނެ ކަމަށާއި ނަމާދުން ބޭރުގައި ނަމަ ގެއްލޭނެކަމަށް ވިދާޅުވާ‬

‫ބޭފުޅުންވެސް ތިއްބެވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ބުއްދި ފިލައިދިޔުން‪:‬‬

‫މަސްތުވުމުގެ ސަބަބުން ނުވަތަ ހޭނެތުމުގެ ސަބަބުން ނުވަތަ މޮޔަވުމުގެ ސަބަބުން ބުއްދި ފިލައިގެން ދިޔަ ނަމަ ވުޟޫ‬

‫ގެއްލޭނެ ކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬ހުރަހަކާ ނުލައި ޖިންސީ ގުނަވަނުގައި ބީހުން‪:‬‬

‫މި މަސްއަލާގައި ހަތަރު ރައުޔުވެއެވެ‪.‬‬

‫َ َ‬
‫ހ‪ .‬ޖިންސީ ގުނަވަނުގައި )ذﻛﺮގައި( ބީހުމަކީ ކޮންމެ ގޮތަކުން ވިޔަސް ވުޟޫ ގެއްލޭ ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚގެ މަޝްހޫރު‬

‫ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އަދި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި ގިނަ ޞަހާބީންގެ ރައުޔަކީ ވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬
‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާ‬ ‫ޙަދީޘެކެވެ‪.‬‬ ‫ُﺮﺴة ﺑِﻨﺖ َﺻﻔ َﻮان ރިވާކުރެއްވި‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛‬
‫َ َ‬ ‫َ ْ َّ‬ ‫َ َ‬
‫ފަހެ‪،‬‬ ‫މީހާ‬ ‫ބީހިއްޖެ‬ ‫ذﻛﺮގައި‬ ‫"އެމީހެއްގެ‬ ‫) ‪(63‬‬
‫‪F62‬‬ ‫) َﻣ ْﻦ َم َّﺲ ذﻛ َﺮهُ ﻓﻠﻴَﺘَ َﻮ ﺄ(‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ވުޟޫކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬

‫ށ‪ .‬ޖިންސީ ގުނަވަނުގައި ބީހުމަކީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ވުޟޫ ގެއްލޭ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ﻨﻲﻔ މަޛްހަބުގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫އަދި ﻣﺎلﻚގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬ބައެއް ޞަހާބީންގެ އަރިހުން ވެސް މިގޮތަށް ވާރިދުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (63‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 181 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 100/1 :‬ﺍﺑﻥ ﺣﺑﺎﻥ‪1112 :‬‬

‫‪57‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ْ‬
‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ َﻃﻠ ُﻖ �ْ ُﻦ َﻋ ِ� ރިވާކުރެއްވާފައިވާ ޙަދީޘެވެ‪ .‬ވުޟޫކުރުމަށްފަހު ޖިންސީ ގުނަވަނުގައި އަތްލި‬
‫َ ْ ُ َّ ْ ً ْ َ‬
‫މީހަކު އެކަމާ ބެހޭގޮތުން ސުވާލުކުރެވުމުން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻫﻞ ﻫ َﻮ إِ ﺑ َﻀ َﻌﺔ ِﻣﻨﻚ( ) ‪" (64‬އެއީ‬
‫‪F 63‬‬

‫ތިބާގެ ގުނަވަނެއް ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟" މިޙަދީޘުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި ތިމާގެ ހަށިގަނޑުގެ އެހެން‬

‫ގުނަވަނެއްގައި ބީހުމުން ވުޟޫ ނުގެއްލޭ ފަދައިން‪ ،‬ޖިންސީ ގުނަވަނުގައި ބީހުމަކުންވެސް ވުޟޫއެއް ނުގެއްލޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ .‬ޝަހްވަތްތެރިކަމާ އެކު ބީހިއްޖެ ނަމަ ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬މިބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛‬

‫َﻃﻠ ْ ُﻖ ގެ ޙަދީޘްގައި އެވަނީ ޝަހްވަތެއް ނެތި ބީހުމުގެ ވާހަކައެވެ‪َ ْ .‬‬

‫ُﺮﺴةގެ ޙަދީޘްގައި އެވަނީ ޝަހްވަތާއެކު ބީހުމުގެ‬

‫ވާހަކައެވެ‪.‬‬

‫ރ‪ .‬ޖިންސީ ގުނަވަނުގައި ބީހިއްޖެ މީހަކު ވުޟޫކުރުމަކީ ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻤﺣﺪގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އަދި اﺑﻦ �ﻴْﻤﻴّﺔ ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬މިބޭކަލުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪َ ،‬ﻃﻠ ُﻖ ގެ‬

‫ޙަދީޘްގައި އެމީހާ ސުވާލުކޮށްފައިވަނީ ވުޟޫކުރުން ވާޖިބުވާނެތޯއެވެ‪ .‬ޖަވާބުގައި ވުޟޫކުރަން ނުޖެހޭނެކަމަށް‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވުމުން ދޭހަވަނީ‪ ،‬އެއީ ވާޖިބެއް ނޫންކަމަށެވެ‪َ ْ .‬‬

‫ُﺮﺴةގެ ޙަދީޘްގައި އެވަނީ ވުޟޫކުރުމަކީ މުސްތަޙައްބު‬

‫ކަމެއްކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -6‬ޖަމަލު މަސް ކެއުން‪:‬‬

‫މި މަސްއަލައަކީ ވެސް ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އިޚްތިލާފު މައްސަލައެކެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ރޮލާ ނުވަތަ ކައްކައިގެން ނުވަތަ ފިހެގެން ވިޔަސް ޖަމަލު މަސް ކައިފިނަމަ ވުޟޫގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި ﺟﺎﺑﺮ‬

‫ﺑﻦ َﺳ ْﻤ َﺮة އާއި ﻤﺣﺪ އާއި إﺳﺤﺎق އާއި اﺑﻦ ﺣﺰمގެ ރައުޔަކީ މިއެވެ‪ .‬އަދި މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ އެއް ޤައުލެވެ‪ .‬اﺑﻦ‬

‫ﻤﻟﻨﺬر އާއި اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴّﺔ ރާޖިޙުކުރައްވަނީ މިގޮތެވެ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮة ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ޖަމަލު މަސް ކެއުމުން‬
‫َ‬
‫ވުޟޫކުރަންޖެހޭނެތޯ ރަސޫލުاﷲﷺގެ އަރިހުގައި މީހަކު ސުވާކުރެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ �) .‬ﻌﻢ‪،‬‬
‫ُ‬ ‫َ َّ‬
‫"އާއެކެވެ‪ .‬ޖަމަލު މަސް ކެއުމުން ވުޟޫކުރާށެވެ!"‬ ‫) ‪(65‬‬
‫‪F64‬‬ ‫ﺗ َﻮ ﺄ ِﻣ ْﻦ ﻟ ُ ْﻮمِ ِاﻹﺑ ْﻞ(‬

‫ށ‪ .‬ޖަމަލު މަސް ކެއުމުން ވުޟޫ ވާޖިބެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޖަމަލު މަސް ކައިފިނަމަ ވުޟޫކުރުމަކީ މުސްތަޙައްބު‬

‫ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﺜﻟﻮري އާއި ސަލަފުންގެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫)‪ (64‬ﺿﻌﻴﻒ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 182 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 85 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 101/1 :‬ﺍﺑﻥ ﺣﺑﺎﻥ‪) 1112 :‬ﺻﺣﺣﻪ ﺍﻷﻟﺑﺎﻧﻲ(‬
‫)‪ (65‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪360 :‬‬

‫‪58‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫"ރަސޫލާﷺގެ ޢަމަލުފުޅުތަކުގެ ތެރެއިން ފަހުގެ ގޮތަކީ އަލިފާނުން‬ ‫) ‪(66‬‬

‫‪F65‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރޯފިލުވުނު އެއްޗެއް ކެއުމުން ވުޟޫ ނުކުރެއްވުމެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘްގައި މިވަނީ ޢާންމު ޙުކުމެކެވެ‪ .‬ޖަމަލު މަސް ވެސް‬

‫އޭގައި ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި މިއީ ފަހުގެ ގޮތް ކަމުގައި ވާތީ ޖަމަލު މަސްކެއުމުން ވުޟޫގެއްލުމުގެ ޙުކުމް ނަސްޚު‬

‫ވީކަން ސާބިތުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬ހަންހުރަހަކާ ނުލައި ހިލޭ ފިރިހެނަކާއި އަންހެނަކު ބީހުން‪:‬‬

‫ރައުޔުތައް‬ ‫ދަންނަބޭކަލުންގެ‬ ‫ވެސް‬ ‫މަސްއަލައިގައި‬ ‫މި‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ތަފާތުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ވުޟޫ ނުގެއްލޭ ބައެއް ކަންތައްތައް‪:‬‬
‫• ޙައިޟުގައި ލޭ ނުކުންނަ ދޮރު ފިޔަވައި އެހެން ތާކުން‬
‫ލޭ ނުކުތުމުން ވުޟޫ ގެއްލޭނެކަމަށް އަބޫ ޙަނީފާ‬ ‫ހ‪ .‬ހަންހުރަހަކާ ނުލައި ހިލޭ ފިރިހެނަކާ އަންހެނަކު ބީހިއްޖެ‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އަޙްމަދު ވިދާޅުވަނީ ގިނައިން‬
‫ނަމަ ކޮންމެ ގޮތަކުން ވިޔަސް ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ‬
‫ލޭއައިނަމަ ގެއްލޭނެކަމަށެވެ‪ .‬ނަަމވެސް މިމައްސަލާގައި‬
‫ޞައްޙަ ޙަދިޘެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰمގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި اﺑﻦ مﺴﻌﻮد‬
‫• ހޮޑުލުމަކުން ވުޟޫއެއް ނުގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬ހޮޑުލުމުން‬
‫ފަދަ‬ ‫ޤާއިމުކުރެވޭ‬ ‫ޙުއްޖަތް‬ ‫ގެއްލޭނެކަމަށް‬ ‫ވުޟޫ‬ ‫އާއި اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ އަރިހުން މިޤައުލު ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މިކަމުގައި‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އައިސްފައެއް‬ ‫ޙަދީޘެއް‬
‫ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައިވާ ޚިލާފަކީ ލެއާ މެދުގައި‬
‫ވެސް ހުރި ޚިލާފެވެ‪.‬‬ ‫ށ‪ .‬ހިލޭ ފިރިހެނަކާ އަންހެނަކު ބީހިގެން އެއްގޮތަކަށް ވެސް‬
‫• ނަމާދުގައި ހުރެ ނުވަތަ ނަމާދުން ބޭރުގައި ވެސް‬
‫ވުޟޫ ނުގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫ހީނގަތުމަކުން ވުޟޫއެއް ނުގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިކަމުގައި‬
‫ޞައްޙަ‬ ‫ދަލީލުކުރާ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ވުޟޫގެއްލޭނެ‬ ‫ވެސް‬
‫ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ތާބިޢީންގެ ތެރެއިން‬
‫ޙަދީޘެއް ނެތެވެ‪ .‬މިއީ ޝާފިޢީ އާއި މާލިކު އާއި‬
‫َُ‬
‫އަޙްމަދުގެ ވެސް ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫ﻃﺎؤوس އާއި َﻋﻄﺎءގެ ޤައުލަކީ މިއެވެ‪ .‬އަދި اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴّﺔ‬
‫• މައްޔިތަކު ހިނަވައިގެން ވުޟޫއެއް ނުގެއްލޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ދަލީލުތައް‬ ‫ހުރި‬ ‫ގެއްލޭނެކަމަށް‬ ‫ވުޟޫ‬ ‫އެކަމުން‬ ‫ރާޖިޙު ކުރައްވާ ގޮތަކީވެސް މިއީއެވެ‪.‬‬
‫ޟަޢީފެވެ‪.‬‬
‫• ވުޟޫކޮށްގެން ހުރި މީހަކު ޙަދަސްވެރިވީ ކަމާމެދު‬
‫ޝައްކު އުފެދިގެން ވުޟޫއެއް ނުގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬ޝައްކު‬
‫ނ‪ .‬ޝަހްވަތާއެކު ބީހިއްޖެ ނަމަ ވުޟޫ ގެއްލޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ‬
‫އުފެދިއްޖެ ނަމަ ޔަގީނުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރާނީއެވެ‪.‬‬
‫ﻣﺎلﻚ އާއި ﻤﺣﺪގެ މަޝްހޫރު ޤައުލެވެ‪.‬‬

‫) ‪(67‬‬
‫މިމައްސަލާގައި ވުޟޫ ގެއްލޭނެކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ﴿أ َ ْو ﻻَ َﻣ ْﺴ ُ� ُ اﻟ�ِّﺴﺎء ﻓَﻠَ ْﻢ َﺗ ِﺠ ُﺪ ْوا َﻣﺎءً ﻓَ َﺘﻴ َّﻤ ُﻤﻮا﴾‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫‪F6‬‬

‫މިއާޔަތުގައި ﴿ﻻَﻣ ْﺴ ُ� ﴾ ގެ މާނައަކީ ބީހުން ކަމުގައި ބުނާބުނުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ވިދާޅުވަނީ މިތާނގައި އެލަފުޒުގެ މާނައަކީ‬
‫ُ‬ ‫َ‬

‫)‪ (66‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 192 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 8 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪108/1 :‬‬

‫)‪ (67‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬

‫‪59‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޖިމާޢުވުން ކަމުގައެވެ‪ .‬އަދި މިގޮތް ރާޖިޙުކުރައްވާ ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ އާޔަތުގެ ސިޔާޤަށް )ކަންތައްތައް ތަރުތީބުވެގެން އައިސްފައިވާ‬

‫ގޮތަށް( ބަލާއިރުވެސް މިތާނގައި މާނައަކީ ޖިމާޢުވުން ކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫ވުޟޫ ވާޖިބުވާ ކަންތައްތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ނަމާދުކުރުން‪:‬‬

‫ހަދަސްވެރިވެފައިވާ މީހަކު ނަމާދުކުރަން ބޭނުންވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ވުޟޫކުރުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ފަރްޟު ނަމާދެއް‬

‫ކަމުގައި ވިޔަސް ނުވަތަ ސުންނަތް ނަމާދެއް ކަމުގައި ވިޔަސް އަދި ކަށުނަމާދެއް ކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬މާތް ﷲ‬

‫ْ‬ ‫ْ ْ‬
‫اﻟﺼ َﻼ ِة ﻓَﺎﻏ ِﺴﻠُﻮا ‪" (68 ) ﴾...‬އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން‬
‫آﻣﻨُﻮا ِإذَا ﻗُﻤ ُ� ِإ َ� ّ َ‬ ‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ ﴿ .‬ﻳﺎ أ َ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫‪F67‬‬

‫َ ََُْ ُ َ ََ‬
‫ނަމާދަށް ތެދުވާހިނދު ‪) ...‬ވުޟޫގެ ގުނަވަންތައް( ދޮންނާށެވެ!" އަދި ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻻ �ﻘﺒﻞ اﷲ ﺻﻼة‬
‫َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ﻰﺘ ّ َﺘَﻮَﺿَّ َ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ޙަދަޘްވެރިވެއްޖެނަމަ ވުޟޫއުކުރުމަށް ދާންދެން އެމީހެއްގެ ނަމާދު اﷲ‬ ‫) ‪(69‬‬
‫‪F68‬‬ ‫ﺄ(‬ ‫أﺣ ِﺪ�ﻢ إِذا أﺣﺪث َ‬

‫ޤަބޫލުނުކުރައްވާނެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ޠަވާފުކުރުން‪:‬‬

‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން )މާލިކީންނާއި ޝާފިޢީންނާއި ޙަންބަލީން( ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ޠަވާފުކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުން‬

‫ْ ْ‬ ‫َ ٌ َﻟَ�ِﻦَّ َ ﺣَﻞَّ‬ ‫ﻟﻄَّ َ ُ ْ ْ‬
‫ﻴﻪ ال َﻤﻨ ِﻄ َﻖ ‪،‬‬
‫ِ� ِ‬ ‫اﷲ َ‬ ‫ޝަރްޠުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ރިވާކުރައްވާ މިޙަދީޘެވެ‪ ) .‬ﻮاف ِﺎﺒﻟَﻴ ِ‬
‫ﺖ ﺻﻼة‬

‫"ގެފުޅުގައި ޠަވާފުކުރުމަކީ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެކަމުގައި ވާހަކަދެއްކުން ﷲ ހުއްދަކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬ ‫�(‬‫َ� َﻤ ْﻦ َ� َﻄ َﻖ ﻓَﻼ َ�ﻨْﻄ ْﻖ ِﻻَّ ﺑَ ْ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫) ‪(70‬‬
‫‪F69‬‬

‫ވާހަކަދައްކާ މީހަކު ހެޔޮ ވާހަކައެއް ނޫނީ ނުދައްކާހުށިކަމެވެ!" އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ ޠަވާފަކީ ނަމާދެއް ކަމުގައި ވާތީ ނަމާދެކޭ‬

‫އެއްފަދައިން ޠަވާފުކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުން ވާޖިބުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ޙަނަފީންގެ ރައުޔަކީ އަދި أﺣﺪގެ އެއް ރިވާޔަތުގައި ވަނީ؛ ޠަހާރަތަކީ ޠަވާފު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫ޠަވާފުކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޠަވާފަކީ ޙައްޖުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެކެވެ‪ .‬ސަޢުޔާއި‬

‫ޢަރަފާތުގައި ތިބުންފަދަ ކަންކަމަށް ޠަހާރަތު ޝަރްޠުނުވާތީ ޠަވާފުކުރުމަށްޓަކައިވެސް ޠަހާރަތަކީ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވަނީ ވުޟޫކުރުމަކީ ޠަވާފުގެ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ވާޖިބެއް ވެސް ނޫނެވެ‪ .‬މިރައުޔު‬
‫ُ‬
‫ރާޖިޙުކުރައްވާ ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ގެ ޙަދީޘް َم ْﺮﻓﻮعކޮށް ޞައްޙައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި ޞައްޙަވީ ކަމުގައިވިޔަސް އެއިން‬

‫)‪ (68‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬

‫)‪ (69‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 135 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪225 :‬‬
‫)‪ (70‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 960 :‬ﺍﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ‪ ، 2739:‬ﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﻥ‪) 3836 :‬ﺻﺤﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﻧﻲ(‬

‫‪60‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ދޭހަވަނީ ޠަވާފަކީ ނަމާދާ އެއްފަދަ އަޅުކަމެއް ކަމެވެ‪ .‬އެއީ ޙަޤީޤީ ނަމާދެއްކަމަށް ދަލީލެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬އަދި ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ‬

‫ޒަމާނުގައި އެތަކެއް ޞަޙާބީން ޠަވާފުކުރައްވައި އުޅުއްވި އިރު އަދި އޭގެ ތެރެއިން ގިނަ ބޭކަލުންތަކެއް ޠަވާފުގެ ތެރޭގައި‬

‫ހަދަސްވެރިވުމުގެ އިޙްތިމާލު އޮތް އިރު‪ ،‬ވުޟޫކުރެއްވުމަށް އެއިން އެއްވެސް ބޭކަލަކަށް ރަސޫލު اﷲﷺއަމުރުކުރެއްވި ކަމަށް އައިސްފައެއް‬

‫ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬މުޞްޙަފުގައި ބީހުން‪:‬‬

‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން؛ އޭގެ ތެރޭގައި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޙަދަޘްވެރިވެފައިވާ މީހާ‬

‫ْ‬
‫"ﻃﺎﻫﺮ ވެގެންވާ މީހުން މެނުވީ‪،‬‬ ‫ﺴﻪ ُ ِإ ّ َﻻ اﻟ ُﻤﻄَ ّ َﻬﺮون﴾‬
‫މުޞްޙަފުގައި ބީހުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ﴿ ّ َﻻ َﻳ َﻤ ّ ُ‬
‫ُ َ‬
‫) ‪(71‬‬
‫‪F70‬‬

‫َ‬
‫އެ ފޮތުގައި ނުބީހޭނެތެވެ‪ ".‬މިއާޔަތެވެ‪ .‬އަދި ޔަމަނުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ރަސޫލުاﷲﷺ ފޮނުއްވި ފަތްކޮޅެއްގައި ލިޔުއްވިކަމަށް � ْﻤ ُﺮو ﺑْﻦ‬
‫ْ ُ َ َّ‬ ‫َ َ‬
‫"ޠާހިރު މީހަކު މެނުވީ ޤުރްއާނުގައި ނުބީހޭށެވެ!"‬ ‫) ‪(72‬‬
‫‪F 71‬‬ ‫َﺣ ْﺰم ވިދާޅުވާ މިބަސްފުޅެވެ‪) .‬ﻻ � َﻤُّ اﻟﻘ ْﺮآن إِ َﻃﺎ ِﻫ ٌﺮ(‬

‫ﻇﺎﻫﺮي މަޛްހަބުގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬މުސްޙަފުގައި ބީހުމަށްޓަކައި ވުޟޫ ވާޖިބުނޫން ކަމުގައެވެ‪ .‬މިއީ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس އާއި‬

‫ސަލަފުންގެ ތެރެއިން ޖަމާޢަތެއްގެ ބޭކަލުންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ އާޔަތުގެ ކުރިއަށް އޮތް ދެ އާޔަތަށް ބެލުމުން އެނގޭ‬

‫ގޮތުގައި މިއާޔަތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި މިވާ ވާހަކައަކީ ކީރިތި ޤުރްއާން لﻠﻮح اﻤﻟﺤﻔﻮظގައި ވީއިރު‪ ،‬އޭގައި ޠާހިރުވެގެންވާ މަލާއިކަތުން‬

‫ނޫނީ ނުބީހޭ ވާހަކައެވެ‪ .‬މިކަމަށް ﻋبﺲ ﺳﻮرةގެ މިއާޔަތްތަކުން ތާއީދު‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬

‫ﻜﺮﻣ ٍﺔ ﴿﴾ ّ َﻣ ْﺮﻓُﻮﻋ ٍﺔ ّ ُﻣﻄَ ّ َﻬﺮ ٍة ﴿﴾ ِﺑﺄ َ ْﻳ ِﺪي ﺳ َﻔﺮ ٍة‬ ‫ލިބެއެވެ‪﴿ .‬ﰲ ﺻﺤﻒ ﻣ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِ ُ ُ ٍ ّ ُ َ َّ َ‬
‫﴿﴾‬
‫ވުޟޫކުރުން ސުންނަތް ކަންތައްތައް‪:‬‬ ‫َ‬
‫• މާތް ﷲ އަށް ޒިކުރުކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުން‬
‫• ނިދުމުގެ ކުރިން ވުޟޫކުރުން‬ ‫"އެ ﻗﺮآن ވަނީ‪ ،‬މާތްކުރައްވާފައިވާ ފަތްފުށްތަކެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(73‬‬
‫ِﻛﺮ ٍام َﺑﺮ َر ٍة﴾‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F72‬‬

‫• ޖުނުބުވެރިޔާ ކެއުމަށް ނުވަތަ ބުއިމަށް ނުވަތަ ނިދުމަށް‬

‫ނުވަތަ އަލުން ޖިމާޢުވުމަށް ބޭނުންވާނަމަ ވުޟޫކުރުން‬ ‫ދަތުރުކުރައްވާ‬ ‫ފަތްފުށްތަކެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫ކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ﻃﺎﻫﺮ‬ ‫މަތިވެރި‪،‬‬
‫• ހިނައިގަތުމުގެ ކުރިން ވުޟޫކުރުން‬
‫ކެއުމަށްފަހު‬ ‫އެއްޗެއް‬ ‫ފިހެފައިވާ‬ ‫• އަލިފާނުން‬ ‫مﻼﺋ�ﺔންގެ އަތްޕުޅުތަކުގައެވެ‪ .‬މާތްވެގެންވާ ހެޔޮލަފާ مﻼﺋ�ﺔންނެވެ‪".‬‬
‫ވުޟުކުރުން‬
‫• ކޮންމެ ނަމާދަކަށް ވުޟޫ އައުކުރުން‬ ‫މިބޭކަލުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އެޙަދީޘަކީ ވެސް ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫• ވުޟޫ ގެއްލުމާއެކު ވުޟޫކުރުން‬
‫• ހޮޑުލެވުމުން ވުޟޫކުރުން‬ ‫އަދި ޞައްޙަކަމަށް ބެލި ނަމަވެސް "ޠާހިރު މީހާ" މިބަސް "ގައިގައި‬

‫ނަޖިހެއް ނެތް މީހާ" އާއި "ކުޑަ ހަދަސް އެރެގެންފައިވާ މީހާ" އާއި "ބޮޑު‬

‫ހަދަސް އެރެގެންފައިވާ މީހާ" އާއި "މުއުމިނު މީހާ" އަށް ވެސް ރައްދުވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމަށް ވުމާއެކު އެއީ ހަމައެކަނި ވުޟޫ ނެތް މީހާ‬

‫)‪ (71‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﺔ‪79 :‬‬

‫)‪ (72‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪) ، 257/2 :‬ﺻﺤﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﻧﻲ(‬
‫)‪ (73‬ﺳﻮﺭﺓ ﻋﺒﺲ‪16-13 :‬‬

‫‪61‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން މުއުމިނާ ނަޖިހެއް‬ ‫ކަމަށް ބުނުމުގެ ޖާގައެއް ނެތެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ِ) .‬نَّ ال ْ ُﻤ ْﺆﻣ َﻦ ﻻ َ�ﻨْ ُ‬
‫ﺠ ُﺲ(‬ ‫ِ‬
‫) ‪(74‬‬
‫‪F 73‬‬

‫ނުވާނެއެވެ‪".‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪3.1‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫� ْﻢ ِإ َ�‬ ‫� ْﻢ وأ َ ْﻳ ِﺪﻳ‬‫ﻮﻫ‬
‫ﺟ َ‬ ‫ا�ﻳﻦ آﻣﻨُﻮا ِإذَا ﻗُﻤ ُ�ْ ِإ َ� اﻟﺼﻼة ﻓﺎﻏﺴﻠﻮا و‬
‫‪ -1‬اﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أ َ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ َ ِ َ ِ ُ ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ﲔ﴾ މިއާޔަތުގައި ދަށު ރޮނގު ދަމާފައިވާ ބަސްތަކުގެ‬
‫�ﻌﺒ ِ ۚ‬ ‫� ْﻢ ِإ َ� اﻟ‬
‫ُ‬ ‫� ْﻢ وأ َ ْرﺟ َﻠ‬‫وﺳ‬
‫اﻟ َﻤﺮا ِﻓ ِﻖ واﻣﺴﺤُﻮا ِﺑﺮء ِ‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬

‫މާނަ ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ވުޟޫގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން‪ ،‬މަތީގައިވާ އާޔަތުގައި ނުހިމެނޭ ތިން ރުކުން ލިޔާށެވެ!‬

‫ށ ޝީޢީން ބުނާ‬
‫ގންވަނީ ފައިގައި ފެންފުހުންކަމަ ް‬
‫‪ -3‬ވުޟޫގައި ވާޖިބުވެގެންވަނީ ފައިދޮވުން ނޫންކަމަށާއި ވާޖިބުވެ ެ‬

‫ށވެ!‬
‫ސަބަބަކީ ކޮބައިކަން ބަޔާންކުރާ ެ‬
‫َ ْ ُ ْ ْ َ َ َﺘَﻮَﺿَّ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ ُ َ ﻢَّ َ ُ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ ِﻻَّ‬
‫ﺄ ﻓيﺴ ِﺒﻎ الﻮﺿﻮء‪� ُ ،‬ﻘﻮل‪ :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِﻪﻟ‬ ‫‪ -4‬ރަސޫލު اﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻣﺎ ِﻣﻨ�ﻢ ِﻣﻦ أﺣ ٍﺪ‬

‫ﺧ ُﻞ ِﻣ ْﻦ َ�ﻳّ َﻬﺎ َﺷ َ‬
‫ﺎء(‬
‫ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ نَّ َُﻤَّ ً َ ْ ُ ُ َر ُ ُ ِﻻَّ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ﻟَْﻨَّ ّ َ َ ُ َ ْ ُ‬
‫ﺎ�ﻴﺔ ﻳﺪ‬‫ِﺔ ﻟَﻤ ِ‬ ‫ﺪا �ﺒﺪه َﺳُﻮﻪﻟ؛ ﻓﺘِﺤﺖ ﻟ أﺑﻮاب‬ ‫ﺷ�ﻚ ﻟ‪ ،‬وأﺷﻬﺪ َ‬
‫ِ‬ ‫اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬

‫ވުޟޫކޮށް ނިމިގެން ކިޔުން ސުންނަތްވެގެންވާ ޛިކުރެއް މިޙަދީޘްގައި ހިމެނެއެވެ‪ .‬ޙަދީޘްގެ ތެރެއިން އެޛިކުރުގެ ބައި‬

‫ވަކިކޮށް ހަމައެކަނި އެޛިކުރު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -5‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ޠަވާފުކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުން ޝަރްޠުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫ޙަނަފީންގެ ރައުޔަކީ އަދި ﻤﺣﺪގެ އެއް ރިވާޔަތުގައި ވަނީ؛ ޠަވާފުކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬ވީމާ މި‬

‫ދެރައުޔުގެ ތަފާތު ބަޔާންކޮށްދޭށެވެ!‬

‫‪ -6‬ވުޟޫ ނެތް މީހާ މުޞްޙަފުގައި ބީހުމުގެ ޙުކުމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ދެރައުޔެއްވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ތިޔަ‬

‫ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ރައުޔު‪ ،‬ރާޖިޙުކުރި ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫)‪ (74‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 279 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪371 :‬‬

‫‪62‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފެންޖެހުން މަނާކުރާ އެއްޗެތި‬

‫ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން‪:‬‬
‫ُﻒُّ‬
‫އަކީ ތަނބިކަށި ފޮރުވޭ ވަރަށް‪ ،‬ހަމުން )ލެދަރުން( ހަދާފައިވާ ފައިވާނެކެވެ‪ .‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމުގެ މާނައަކީ‪،‬‬ ‫މާނަ‪:‬‬

‫”ވުޟޫގައި ފައިދޮވުމުގެ ބަދަލުގައި‪ ،‬ޚާއްޞަ ތަނެއްގައި ޚާއްޞަ ޒަމާނެއްގައި ޚާއްޞަ ޚުއްފެއްގައި ފެންޖެއްސުން“ މިއެވެ‪.‬‬

‫ޙުކުމް‪ :‬މީހަކު ފުރިހަމައަށް ވުޟޫކުރުމަށްފަހު ޚުއްފެއް ލައިގެން ހުއްޓައި ޙަދަޘްވެރިވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން‬

‫ހުއްދަކަމުގެ މައްޗަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ُ‬
‫ދަލީލު‪ :‬ޚުއްފުގައި ފެން ފުހުމަކީ ހުއްދަކަމެއްކަމުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކުރާ ޙަދީޘްތަކެއް އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ﻫ َﻤﺎم‬

‫َﺟ ِﺮ�ْﺮ ޤަޟާޙާޖާ ކުރެއްވުމަށްފަހު ވުޟޫކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުންގެ ޚުއްފުގައި ފެންފުއްސެވިއެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫) ‪(75‬‬
‫‪F74‬‬ ‫ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫"އާނއެކެވެ!‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ކުރައްވަނީތޯއެވެ؟‬ ‫ކަންތައް‬ ‫ތިޔަގޮތަށް‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެންނެވުނެވެ‪.‬‬

‫ޤަޟާޙާޖާކުރެއްވުމަށް ފަހު ވުޟޫކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނުންގެ ޚުއްފުގައި ފެންފުއްސަވަނިކޮށް ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪".‬‬

‫ُ‬
‫އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތް‪ :‬ﺟْ ُﻬﻮر ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން ހުއްދައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެންމެ ރަނގަޅު‬
‫ْ‬
‫ގޮތަކީ ފައިދޮވުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ﻤﺣﺪ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ُ ،‬رﺧ َﺼﺔގައި ހިފުމުގެ ގޮތުން ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމެވެ‪.‬‬

‫މުއްދަތު‪ :‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމުގެ މުއްދަތާ މެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމުގެ މުއްދަތަކީ ދަތުރުވެރިންނަށް ތިންރޭ ތިންދުވާލެވެ‪ .‬ރަށުގައި ހުރި މީހާއަށް ރެއަކާ ދުވާލެވެ‪.‬‬

‫މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ )ޙަނަފީންނާއި ޙަންބަލީންނާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ މަޒްހަބުލްޖަދީދު އަދި ޡާހިރީންގެ( ބަހެވެ‪.‬‬

‫"ޚުއްފުގައި‬ ‫) ‪(76‬‬
‫‪F75‬‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވާ‬ ‫ﻋ�ގެފާނު‬ ‫ދަލީލަކީ‪،‬‬ ‫އެބޭކަލުންގެ‬

‫ފެންފުހުމަށްޓަކައި‪ ،‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ދަތުރުވެރިންނަށް ތިން ދުވަހާއި އެދުވަސްތަކުގެ ރޭތައް އަދި ރަށުގައި ހުރި‬

‫މީހާއަށް ރެއަކާ ދުވާ ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ‪".‬‬

‫)‪ (75‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 387 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1568 :‬‬

‫)‪ (76‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪276 :‬‬

‫‪63‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމުގައި ވަކި މުއްދަތެއް ނެތެވެ‪ .‬ޚުއްފު ބާލަންދެން ނުވަތަ ޖުނުބުވެރިވާނދެން ފުހެވިދާނެއެވެ‪.‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ َﻮَﺿَّ َ َ‬
‫މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޤަދީމް އެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬މިޙަދީޘްއެވެ‪) .‬إِذا ﺄ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ َوﻟ ِب َﺲ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު‬ ‫) ‪(77‬‬ ‫ُﻔَّﻴْ ِﻪ َﻠْﻴُﺼَﻞِّ ِ�ﻴﻬ َﻤﺎ ‪َ ,‬ﻴ ْﻟَ ْﻤ َﺴ ْﺢ َﻋﻠَﻴْﻬ َﻤﺎ ُﻢَّ ﻻ َ�ْﻠَ ْﻌ ُﻬ َﻤﺎ إ ْن َﺷ َ‬
‫ﺎء إِﻻ ِﻣ ْﻦ َﺟﻨَﺎﺑ َ ٍﺔ(‬
‫‪F76‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ވުޟޫކޮށްފައި އޭނާގެ ޚުއްފުލައިފިނަމަ‪ ،‬އެއާ އެކުގައި ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ މަތީގައި ފުހޭހުށިކަމެވެ‪ .‬ދެން‬

‫އޭނާ ބޭނުންވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ޖުނުބުވެރިކަމުން މެނުވީ އެނުބާލާށެވެ!" ނަމަވެސް މިއީ َﺿ ِﻌﻴﻒ ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މިބޭކަލުންގެ ހުރިހާ ދަލީލެއް ވެސް َﺿ ِﻌﻴﻒ އެވެ‪.‬‬

‫މުއްދަތުގެ ފެށުން‪ :‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމުގެ މުއްދަތު ފެށޭއިރަކާ މެދު ވެސް ތަފާތު ރައުޔުވެއެވެ‪.‬‬

‫ﻷَوْزَاﻲﻋ އާއި‬
‫ِ‬ ‫ހ‪ .‬ފެން ފުހުމުގެ މުއްދަތު ފެށޭނީ ޙަދަޘްވެރިވުމަށްފަހު ފުރަތަމަ ފުހުމާ ހަމައިންނެވެ‪ .‬މިއީ ﻤﺣﺪ އާއި‬

‫ﻟَّ َﻮ ِوي އާއި ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬرގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬ފެށޭނީ ޚުއްފުލުމަށްފަހު ފުރަތަމަ ޙަދަޘްވެރިވާ ހިސާބުންނެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﺣﻨﺒ� މަޛްހަބުގެ‬
‫ُﻔْﻴ‬
‫َﺎن اﺜﻟﻮريގެ ރައުޔަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬ ‫ރާޖިޙް ގޮތެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ .‬ފެށޭނީ ޚުއްފު ލާ ވަގުތުންނެވެ‪ .‬މިއީ ﺴﻦ اﺒﻟﺮﺼيގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ޝަރްޠުތައް‪ :‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން ޞައްހަވުމަށް ދަންނަބޭކަލުން ޝަރްޠުތަކެއް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި‬

‫ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވާ ޝަރްޠުތަކަކާއި ޚިލާފު ހުރި ކަންތައްތަކެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ޚުއްފު ލާފައިވަނީ ފުރިހަމަ ޠަހާރަތަކަށް ފަހުގައިކަމަށް ވުން‪ :‬މިއީ ޚުއްފުގައި ފެން ފުހުމުގެ ޝަރްޠެއްކަމަށް‬
‫ُ ْ‬ ‫ﻤﻟـﻐ ْ َ‬
‫�ة ﺑﻦ ﺷﻌﺒَﺔ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ދަތުރެއްގެ މަތީގައި އެއްރެއަކު‬ ‫ُِ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ރަސޫލާﷺއާ އެކުގައި ވީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވުޟޫކުރެއްވުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ފެން‬

‫އޮއްސައިދެއްވީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު މޫނުފުޅާއި ދެއަތްޕުޅު ދޮންނަވައި އިސްތަށިފުޅުގައި ފެންފުއްސެވިއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫َ ْ ُ َ َﺈِ�ِّ‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޚުއްފު ބާލުއްވާން އުޅުއްވީމެވެ‪ .‬ދެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬د�ﻬﻤﺎ‬

‫)‪ (77‬ﺿﻌﻴﻒ‪ :‬ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪280/1 :‬‬

‫‪64‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َْ َ ُُْ َ َ َ َْ‬

‫"ތިޔައާ އަޅުއްވާނުލައްވާށެވެ! ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނު އެޚުއްފުލީ‬ ‫) ‪(78‬‬
‫‪F7‬‬ ‫�(‬
‫أدﺧﻠﺘﻬﻤﺎ ﻃﺎ ِﻫﺮ� ِ‬

‫ޠާހިރުކަން މަތީގައެވެ‪ ".‬ދެން އެ ދެޚުއްފުގައި ފެންފުއްސެވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ޚުއްފަކީ ޠާހިރު އެއްޗަކަށްވުން‪ :‬ނަޖިސް ޚުއްފެއްގައި ފުހުން ހުއްދަ ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ޝާފިޢީންނާއި‬

‫ޙަނަފީން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މަރުވެފައިވާ ޖަނަވާރުގެ ހަން ދިބާޣުނުކުރާނަމަ އެ ޚުއްފުގައި ފުހުން ހުއްދަ‬

‫ނުވާނެކަމަށެވެ‪ .‬މާލިކީންނާއި ޙަންބަލީންގެ އަރިހުގައި މުޅަ ތަކެތީގެ ހަން ދިބާޣުކުރުމުން ޠާހިރެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން ޝަރްޢީ ކަތިލުމަކާ ނުލައި މަރުވެފައިވާ ޖަނަވާރުގެ ހަމުން ހަދާފައިވާނަމަ‪ ،‬ދިބާޣުކޮށްފައިވިޔަސް‬

‫އެޚުއްފުގައި ފުހުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޚުއްފަކީ ދޮވުން ވާޖިބުވާ ހިސާބު ފޮރުވޭ އެއްޗަކަށް ވުން‪ :‬މިޝަރްޠުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރައްވައި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި‬

‫ﻤﺣﺪ ވިދާޅުވަނީ؛ ވީދިފައިވާ ޚުއްފުގައި ފުހުން ހުއްދައެއް ނޫންކަމަށެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ވީދިފައިވާ ތަނުން ދޮވުން‬

‫ވާޖިބުވާ ބައި ފެންނާތީއެވެ‪ .‬އަދި ދޮވުމާއި ފުހުން އެކުއެކުގައި ނުގެނެވޭތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހިނގުން އެކަށީގެންވާ‬

‫ހާލުގައި ޚުއްފު އޮތްނަމަ‪ ،‬އަދި އެއަށް ޚުއްފެކޭ ކިޔޭ ހާލުގައި އޮތްނަމަ‪ ،‬ވީދިފައި އޮތް ނަމަވެސް ފުހުން ހުއްދަ‬

‫ކަމަށް أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި ﺜﻟﻮري އާއި إﺳﺤﺎق އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ﺎﻓﻲﻌ މަޛްހަބުގެ ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬر އާއި ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬އޭގެ ޒާތުގައި ހިފެހެއްޓިފައި ހުންނަ އެއްޗަކަށް ވުން‪ :‬ޙަނަފީންނާއި މާލިކީންނާއި ހަންބަލީން ވިދާޅުވަނީ؛‬

‫އެޚުއްފަކީ އެއްސުމަކާ ނުލައި ނުސޮހި އޭގެ ޒާތުގައި ހިފެހެއްޓިފައި ހުންނަ އެއްޗަކަށް ވާންޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬އާދައިގެ ގޮތެއްގައި އޭގައި ހިނގުން ކުރިއަށް ގެންދެވޭ އެއްޗަކަށް ވުން‪ :‬މީގެ މިންގަނޑު ކަނޑައެޅުމުގައި‬

‫އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬ޙަނަފީން ވިދާޅުވަނީ އާދައިގެ ހިނގުމުގައި ފަރްސަޚަކަށް އަދި އެއަށްވުރެ ދުރަށް‬

‫ހިނގޭހާ އެއްޗަކަށް ވުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ތަންކޮޅަކަށް ހިނގާލުމުން ފޫދާފަދަ ތުނި ޚުއްފެއްގައި ފުހުން‬

‫ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ޝާފިޢީން ވިދާޅުވަނީ ރަށުގައި ހުރި މީހަކަށް ރެއަކާ ދުވާލު އަދި ދަތުރުވެރިއަކަށް ތިން‬

‫ރެއާ ތިންދުވާ އޭނާގެ ބޭނުންތަކުގައި އުޅެވޭފަދަ އެއްޗަކަށް އެޚުއްފު ވާންޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއަށްވުރެ އަވަހަށް‬

‫ހަލާކުވާފަދަ އެއްޗެއް ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ފުހޭ ތަން‪ :‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހޭނީ ޚުއްފުގެ ކޮންތަނެއްގައިތޯ ނުވަތަ ކިހާ ހިސާބެއްގައިތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި‬

‫ޚިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫)‪ (78‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 206 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪232 :‬‬

‫‪65‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހ‪ .‬ޚުއްފުގައި ފެން ފުހުން ޝަރްޢުވެގެންވާ ތަނަކީ؛ އޭގެ މަތީ ފަރާތެވެ‪ .‬މިއީ ﻤﺣﺪ އާއި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻟَّ ْﻮري އާއި‬

‫"ބުއްދިއަށް ފެންނަ ގޮތަށް ދީން‬ ‫) ‪(79‬‬

‫‪F78‬‬ ‫ﻷوزاﻲﻋގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ﻋ� ވިދާޅުވި މިބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫އޮތްނަމަ‪ ،‬ޚުއްފުގެ މައްޗަށް ވުރެ ޚުއްފުގެ ދަށުގައި ފެންފުހުން އައުލާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‪ ،‬ކީރިތި‬

‫ރަސޫލާﷺ އެކަލޭގެފާނުންގެ ޚުއްފުގެ މަތީ ފަރާތުގައި ފެންފުއްސަވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪".‬‬

‫ށ‪ .‬ޚުއްފުގައި ފެން ފުހުން ޝަރްޢުވެގެން ވާ ތަނަކީ؛ އޭގެ މަތީ ފަރާތާއި ދަށް ފަރާތެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި މަތީ ފަރާތުގައި‬
‫ُ ْ‬ ‫الﻤﻐ ْ َ‬
‫ُ‬
‫�ة ﺑﻦ ﺷﻌﺒِﺔ‬ ‫ِ‬ ‫ފުހުނަސް ކަމުދާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪،‬‬

‫"ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ވުޟޫކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ޚުއްފުގެ ދަށް ފަރާތުގައްޔާއި މަތީ‬ ‫) ‪(80‬‬

‫‪F79‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވާ މިބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫ފަރާތުގައި ފެންފުއްސެވިއެވެ‪".‬‬

‫ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ މިތާނގައި ގެންނަވާ ޙަދީޘަކީ ޟަޢީފު ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬އަދި އެބޭކަލުން މިމައްސަލާގައި ގެންނަވާ ހުރިހާ‬

‫ދަލީލެއްވެސް ޟަޢީފެވެ‪ .‬ވީމާ ޚުއްފުގައި ފެން ފުހެން ޖެހޭނީ މަތީ ފަރާތުގައެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ދަށް ފަރާތުގައި ފުހުނު ނަމަ ޞައްޙައެއް‬

‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން ބާޠިލުވާ ކަންތައްތައް‪ :‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން ބާޠިލުވަނީ ތިން ކަމަކުންނެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬މުއްދަތު ހަމަވުން‬

‫‪ -2‬ޖުނުބުވެރިވުން ނުވަތަ ހިނައިގަންނަން ޖެހޭ )ޙައިޟް ނިފާސްފަދަ( ކަމެއް މެދުވެރިވުން‬

‫‪ -3‬ޚުއްފު ބޭލުން؛ ޚުއްފު ބޭލިފަހުން ޙަދަޘްވެރި ވުމަށްފަހު އަލުން ޚުއްފު ލައިގެން އޭގެ މަތީ ފުހުން ހުއްދައެއް‬

‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަލުން ފުހުން ހުއްދަވާނީ ފުރިހަމަ ވުޟޫއެއް ކުރުމަށްފަހު ޚުއްފު ލައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން ބާޠިލުވުމުން އަލުން ވުޟޫކުރަން ޖެހޭނެތަ؟ ޚުއްފުގައި ފުހުން ބާޠިލުވުމުން ވުޟޫގެއްލޭނެތޯ އަދި‬

‫އެއަށްފަހު ނަމާދުކުރަން ބޭނުންވެއްޖެ ނަމަ ވުޟުކުރަންޖެހޭނެތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އަލުން ވުޟޫކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ފައި ދޮވުމުން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ‬

‫މަޛްހަބުލްޖަދީދު އެވެ‪ .‬އަދި ﻟَّ ْﻮري އާއި أﺑﻮ ﺛﻮرގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫)‪ (79‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 162 :‬ﺍﻟﺩﺍﺭﻗﻁﻧﻲ‪ ، 73 :‬ﺍﻟﺑﻳﻬﻘﻲ‪111/2 :‬‬

‫)‪ (80‬ﺿﻌﻴﻒ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 165 :‬ﺍﻟﺗﺭﻣﺫﻱ‪ ، 93 :‬ﺍﺑﻥ ﻣﺎﺟﺔ‪ ، 550 :‬ﺃﺣﻣﺩ‪251/4 :‬‬

‫‪66‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬އަލުން ވުޟޫކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻤﺣﺪ އާއި‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ﻲ‬
‫ފުހުމަށްފަހު‬ ‫ޚުއްފުގައި‬ ‫މީހަކު‬ ‫ޤާއިމުވެހުރި‬ ‫ރަށުގައި‬ ‫لﺸﺎﻓﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޤަދީމް އެވެ‪ .‬އަދި َّﺨَ ِﻌ އާއި‬
‫ދަތުރަކު ނުކުތުން‪:‬‬
‫ﻷوزاﻲﻋ އާއި إﺳﺤﺎقގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫މިޙާލަތުގައި؛ ރަށުގައި ހުރެ ފުހުނު ދުވަހާ އެކު ތިން‬
‫ދުވަހާއި ތިން ރޭ ފުހުން ހުއްދަ ކަމަށް އަބޫ ޙަނީފާ އާއި‬
‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދޮންނަން‬ ‫ފައި‬ ‫ވަގުތު‬ ‫ޚުއްފު ބާލާ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫އައްޘައުރީ އާއި އިބްނުޙަޒްމު އާއި އަދި އަޙްމަދުގެ އެއް‬
‫ރިވާޔަތުގައި ވާއިރު‪ ،‬އައްޝާފިޢީ އާއި އަޙްމަދު އާއި‬
‫ފަސްވެއްޖެ ނަމަ ޖެހޭނީ ވުޟޫކުރާށެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚގެ‬
‫އިސްޙާޤު ވިދާޅުވަނީ؛ އެފަދަ މީހާއަށް ފުހެވޭނީ ރެއަކާ‬
‫ދުވާވަންދެން ކަމަށާއި އެއަށްފަހު ވުޟޫކުރާނަމަ ފައިދޮވުން‬ ‫ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫ލާޒިމުކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް )ﻳﻤﺴﺢ ﻤﻟﺴﺎﻓﺮ ﺛﻼﺛﺔ أﻳﺎم‬
‫ﻟﺎﻴﻟﻬﻦ( މިޙަދީޘްގެ މާނައަށް ބަލާއިރު‪ ،‬އެންމެ ރަނގަޅު‬
‫ވެސް‬ ‫ރ‪ .‬އަލުން ވުޟޫކުރާކަށް ވެސް ފައިދޮންނާކަށް‬
‫ވާންދެން‬ ‫ދުވަސް‬ ‫ތިން‬ ‫ފެންނަނީ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ގޮތެއް‬
‫ފުހެވޭނެކަމަށެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ މިމީހާ ރެއަކާ ދުވާ ވާއިރު‬
‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﺤﻟﺴﻦއާއި ﻋﻄﺎءއާއި اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި‬
‫އޭނާއަކީ ދަތުރުވެރިއަކަށް ވެފައިވާތީއެވެ‪.‬‬

‫ﺎﻓﻲﻌ މަޛްހަބުން ﻟَّ َﻮ ِوي އާއި ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬرގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ދަތުރުވެރިއަކު ޚުއްފުގައި ފުހުމަށްފަހު ރަށުގައި ޤާއިމުވުން‪:‬‬
‫ދަތުރުވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ހުރެ ރެއަކާ ދުވާލު ނުވަތަ‬
‫ޙަންބަލީ މަޛްހަބުން اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫އެއަށްވުރެ ދިގު މުއްދަތަކަށް ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމަށްފަހު‬
‫ރަށަށް އަތުވެއްޖެ ނަމަ ޚުއްފު ބާލަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ވުޟޫކުރާނަމަ ފައިދޮންނަން ވެސް ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އޭނާއަށް‬ ‫ޖައުރަބުގައި ފެން ފުހުން‪:‬‬
‫ދެން އޮންނާނީ ރަށުގައި ހުންނަ މީހާއަށް އޮތް ޙުކުމެވެ‪.‬‬
‫މާނަ‪ :‬ޖައުރަބު އެއީ ކެހެރިން ނުވަތަ ކަފައިން ނުވަތަ‬
‫ނަމަވެސް ރެއަކާ ދުވާލަށްވުރެ ކުރު މުއްދަތަކަށް ފުހެފި‬
‫ނަމަ ރަށަށް އަޔަސް ރެއަކާ ދުވާލުން ބާކީ އޮތް ބައިގައި‬ ‫ކީއްތާނި ފަދަ އެއްޗަކުން ހަދާފައި ހުންނަ‪ ،‬ފަޔަށް ލުމަށް ބޭނުންކުރާ‬
‫ޚުއްފު‬ ‫ޖެހޭނީ‬ ‫ފަހު‬ ‫އެއަށް‬ ‫ފުހެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާއަށް‬
‫ބާލާށެވެ‪ .‬ފެންފުހުމަށް ވަކި މުއްދަތެއް ކަނޑައަޅުއްވާ‬ ‫އެއްޗެއްކެވެ‪ .‬އެއަށް ފައިއުރަ ނުވަތަ އިސްޓާކީންއޭ ވެސް ކިޔައެވެ‪.‬‬
‫ހުރިހާ ބޭކަލުން މިކަމަށް އިއްތިފާޤުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ޙުކުމް‪ :‬ޖައުރަބުގައި ފެންފުހުމުގެ ޙުކުމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ‬

‫އަރިހުގައި އިޚްތިލާފު ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ޖައުރަބުގެ މަތިން ހަމުގެ ފައިވާނެއް ނެތްނަމަ‪ ،‬ޖައުރަބުގައި ފުހުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ‬

‫ބަސްފުޅެވެ‪ .‬މިހެން ވިދާޅުވާ ސަބަބެއްކަމަށް މިބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޖައުރަބަށް ޚުއްފޭ ނުކިޔޭތީ ޚުއްފުގެ ޙުކުމް‬

‫އެއަށް ނާންނާނެތީއެވެ‪ .‬އަދި ޖައުރަބުގައި ފުހުމާ ގުޅޭ ގޮތުން ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް އައިސްފައި ނުވާތީއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬އެއީ ދޮވުން ވާޖިބު ހިސާބު ފޮރުވޭ ބޯ އެއްޗަކަށް ވާނަމަ ފުހުން ހުއްދަ އެވެ‪ .‬މިއީ ﺤﻟﺴﻦ އާއި اﺑﻦ ﻤﻟﺴﻴﺐ އާއި‬

‫ﻤﺣﺪގެ ޤައުލެވެ‪ .‬އަދި މިއީ ﻨﻲﻔ މަޛްހަބާއި ﺎﻓﻲﻌ މަޛްހަބާއި ﺣﻨﺒ� މަޛްހަބުގައި ޢަމަލުކުރެވޭ ގޮތެވެ‪.‬‬

‫‪67‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނ‪ .‬ކޮންމެ ގޮތަކަށް ވިޔަސް ޖައުރަބުގައި ފުހުން ހުއްދައެވެ‪ .‬މާނައަކީ‪ ،‬އެއީ ތުނި އެއްޗެއް ކަމަށް ވިޔަސް މައްސަލައެއް‬

‫ނެތެވެ‪ .‬މިއީ اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫މިރައުޔުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ރާޖިޙު ގޮތެއްކަމަށް ބެލެނީ‪،‬‬
‫ގިނަ‬ ‫މީގައި‬ ‫ލުން‪:‬‬ ‫ޖައުރަބެއް‬ ‫މަތިން‬ ‫ޖައުރަބުގެ‬
‫ޙާލަތުތަކެއް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޠުލަޤުކޮށް ޖައުރަބުގައި ފުހުން ހުއްދަކަމަށް ބުނާ ޤައުލެވެ‪ .‬ﻤﻟﻐ�ة ﺑﻦ‬
‫މައްޗަށް‬ ‫މަތި‬ ‫ޖައުރަބު‬ ‫ދެ‬ ‫ފަހު‬ ‫• ވުޟޫކުރުމަށް‬
‫އަދި‬ ‫ވުޟޫކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫"ރަސޫލާﷺ‬ ‫) ‪(81‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺒﺔ‬
‫ލައިފިނަމަ‪) ،‬ދެން އެއަށްފަހު ޙަދަޘްވެރި ވީނަމަ( އޭގެ‬
‫‪F 80‬‬

‫ފުހުމުން‬ ‫ޖައުރަބުގައި‬ ‫އޮތް‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫ޖައުރަބާއި ފައިވާންކޮޅުގައި ފުއްސެވިއެވެ‪".‬‬

‫މާލިކީންގެ‬ ‫މަޛްހަބާއި‬ ‫ޙަނަފީ‬ ‫މިއީ‪،‬‬ ‫ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ޙަންބަލީންގެ ގާތުގައި ރާޖިޙު ގޮތެވެ‪.‬‬ ‫ޖައުރަބުގައި ފުހުން ހުއްދަކަމަށް ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން ‪11‬‬
‫އައްޝާފިޢީގެ ޤައުލުލްޤަދީމްއަކީމިއެވެ‪.‬‬
‫• ވުޟޫކުރުމަށްފަހު ދެޖައުރަބު ލައި އަދި އޭގެ މަތީގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ﻋﻤﺮއާއި‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫އޭގެ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބޭކަލަކު‬
‫ފުހުމަށް ފަހު އޭގެ ތެރެއިން މަތީގައިވާ ޖައުރަބު ބޭލި‬
‫أ�ﺲ‬ ‫އާއި‬ ‫اﺑﻦ مﺴﻌﻮد‬ ‫އާއި‬ ‫ﻋ�‬ ‫އާއި‬ ‫ﻋﺒﺪ اﷲ‬ ‫ދަރިކަލުން‬
‫ނަމަވެސް‪ ،‬މުއްދަތު ފުރިހަމަ ވާންދެން ދަށުގައި އޮތް‬
‫ޖައުރަބުގައި ފުހެވޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ އެދެ ޖައުރަބު ވެސް‬ ‫ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި އެބޭކަލުންނާ ތަފާތު‬
‫ލެއްވީ ޠާހިރުކަންމަތީ ކަމަށްވާތީއެވެ‪.‬‬
‫ޚިޔާލެއް އެއްވެސް ބޭކަލަކު ވިދާޅުވެފައި ނުވާތީ ބެލޭނީ އެއީ އިޖުމާޢެއް‬
‫އަދި‬ ‫ލައިފިނަމަ‪،‬‬ ‫ޖައުރަބެއް‬ ‫• ވުޟޫކުރުމަށްފަހު‬
‫ޙަދަޘްވެރި ނުވަނީސް އޭގެ މައްޗަށް ދެވަނަ ޖައުރަބެއް‬ ‫ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫އެއްޗެއްގައި‬ ‫ބޭނުން‬ ‫ދޭތީންކުރެ‬ ‫އެ‬ ‫ލައިފިނަމަ‬
‫ފުހެވިދާނެއެވެ‪.‬‬
‫މީގެ އިތުރުން‪ ،‬ޢުޒުރަކަށްޓަކައި ފައިގައި އޮޅާ ބެންޑޭޖު ފަދަ‬
‫އޭގައި‬ ‫ލައި‬ ‫ޖައުރަބު‬ ‫އެއް‬ ‫• ވުޟޫކުރުމަށްފަހު‬
‫ޖައުރަބެއް‬ ‫ދެވަނަ‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އޭގެ‬ ‫ފުހުމަށްފަހު‬ ‫ދަންނަބޭކަލުން‬ ‫ބައެއް‬ ‫ހުއްދަވާނެކަމަށް‬ ‫ފުހުން‬ ‫ވެސް‬ ‫އެއްޗެތީގައި‬
‫ޠާހިރުކަން‬ ‫އެލީ‬ ‫)އަދި‬ ‫ލައިފިނަމަ‪،‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އިބްނު ތައިމިއްޔާ މިގޮތް ރާޖިޙުކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫މަތީގައިކަމަށްވާނަމަ( އޭގެ ތެރެއިން މަތީ އެތީގައި‬
‫ފުހެވިދާނެއެވެ‪ .‬އެއީ ޠާހިރުކަންމަތީ ލާފައިވާ އެއްޗެއް‬
‫ވީފަހުން‬ ‫ޙަދަޘްވެރި‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ބެލޭތީއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ބޮލުގައި އަޅާ އެތީގައި ފުހުން‪:‬‬
‫ދެވަނަ ޖައުރަބު ލީނަމަ މަތީ އެތީގައި ނުފުހެވޭނެއެވެ‪.‬‬
‫މިހާލަތުގައި ފުހެވޭނީ ދަށުގައިވާ ޖައުރަބުގައެވެ‪.‬‬ ‫ބޮލުގައި އަޅާ‬ ‫ޢިމާމާ )ފަގުޑީ( ގައި ފެންފުހުން‪:‬‬

‫ފަގުޑީގައި ފެންފުހުމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬ޢިމާމާގައި އެކަނި ފެން ފުހުމަކުން ނުފުދޭނެއެވެ‪ .‬އޭގެ އިތުރުން‬

‫ނިއްގަނޑުގައި ފުހެން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ނިއްގަނޑުގައި ފުހުމުން ފަރްޟު އަދާވީއެވެ‪ .‬ޢިމާމާގައި ފުހުމަކީ އިތުރު ގޮތެވެ‪.‬‬

‫އިރު‪،‬‬ ‫ވުޟޫކުރެއްވި‬ ‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫"ކީރިތި‬ ‫) ‪(82‬‬

‫‪F81‬‬ ‫މިބަސްފުޅެވެ‪.‬‬ ‫ﻤﻟﻐ�ة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﺔގެ‬ ‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛‬

‫)‪ (81‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 159 :‬ﺍﻟﺗﺭﻣﺫﻱ‪ ، 99 :‬ﺃﺣﻣﺩ‪) 252/4 :‬ﺻﺣﺣﻪ ﺍﻷﻟﺑﺎﻧﻲ(‬
‫)‪ (82‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪275 :‬‬

‫‪68‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫لﺸﺎﻓﻲﻌ‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ފެންފުއްސެވިއެވެ‪".‬‬ ‫ޚުއްފުގައި‬ ‫އަދި‬ ‫ނިއްގަނޑުގައި‬ ‫ޢިމާމާގައްޔާއި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ؛ ޢިމާމާގައި ފުހުމުގެ ޙަދީޘް ޞައްޙަނަމަ‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅަކީ އެއީއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ﻤﺣﺪ އާއި إﺳﺤﺎق އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި ﻷوزاﻲﻋ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰمގެ ރައުޔަކީ؛ ޢިމާމާގައި ފެން ފުހުން މުޠުލަޤަށް‬

‫ހުއްދައެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺑ�ﺮ އާއި ﻋﻤﺮ އާއި أ�ﺲ އާއި އެނޫންވެސް ބައެއް ޞަޙާބީންގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ގޮތެވެ‪.‬‬

‫َّﺔُ الﻀَّ‬
‫"ރަސޫލުاﷲ ﷺ ޚުއްފުގައްޔާއި ޢިމާމާގައި ފުއްސަވަނިކޮށް‬ ‫) ‪(83‬‬
‫‪F 82‬‬ ‫ْﻤ ِﺮي ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ﻤْﺮُو ﺑﻦ أُﻣَﻴ‬

‫ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪.‬‬

‫ِﺧَ ُ‬
‫ﺎر )ބުރުގާ( ގައި ފެންފުހުން‪ :‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬އަދި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެއްގައި‬

‫ވަނީ ޚިމާރުގައި ފުހުން ހުއްދައެއް ނުވާނެކަމަށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ﻋ�ﺸﺔގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ މިބަސްފުޅެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ِ َ‬
‫ﺧ ُ‬
‫ﺎر‬

‫"ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ތިމަން ކަމަނާއަށް‬ ‫) ‪(84‬‬

‫‪F83‬‬ ‫ގެ ދަށަށް އަތްޕުޅު ލައްވައި އިސްތަށިފުޅުގައި ފެންފުއްސެވުމަށްފަހު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫އަމުރުކުރެއްވީ މިގޮތަށެވެ‪ ".‬ނަމަވެސް މިބަސްފުޅަކީ ޙަދީޘް ފޮތެއްގައި އޮތް ބަސްފުޅެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިބަސްފުޅު ގެންނަވާފައިވަނީ ﺑَ َﺪاﺋِﻊ‬
‫َ‬
‫لﺼَّﻨَﺎﺋِﻊ އޭ ކިޔޭ ފޮތުގައި لﺎﻜ َﺳ ِﺎ�އެވެ‪.‬‬

‫މިމައްސަލާގައި‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺰمގެ ޤައުލަކީ‪ ،‬އަދި ޙަންބަލީންގެ އެއް ޤައުލުގައިވަނީ ޚިމާރުގައި ފުހުން ހުއްދަކަމަށެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ޢިމާމާއަށް ޤިޔާސް ކުރުމެވެ‪.‬‬

‫ޤަލަންސުވާ )ތާކިހާ( ގައި ފެންފުހުން‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ބޮލުގައި ފެން ފުހުމުގެ ބަދަލުގައި‬

‫ތާކިހަލުގައި ފުހުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬ފަރްޟަކީ ބޮލުގައި ފެން ފުހުންކަމަށް ވެފައި‪ ،‬ޢިމާމާގައި ފެން‬

‫ފުހެވެނީ އެބާލާ ހެދުމަށް އުނދަގޫ ވާތީ‪ ،‬ނުވަތަ ނައްޞު އައިސްފައި ވާތީ ކަމަށްވުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ތާކިހަލުގައި ފުހުމަށް ނައްޞު‬

‫އައިސްފައި ނުވާއިރު‪ ،‬އެބާލާ ހެދުމަކީ އުނދަގޫ ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ޖުމްހޫރުންނާ ޚިލާފަށް‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ތާކިހަލުގައި ފެން ފުހުން ހުއްދަ އެވެ‪ .‬މިގޮތް އިބްނު ތައިމިއްޔާ‬

‫އާއި ބައެއް މުޙައްޤިޤު ޢިލްމުވެރިން ރާޖިޙުކުރައްވައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬ޢިމާމާގައި ފެން ފުހުމަށް ޤިޔާސްކުރުމެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ‬

‫ޢިމާމާގައި ފެން ފުއްސެވުމުން އެނގެނީ ފަރްޟަކީ ސީދާ ބޮލުގައި ފެންފުހުން ނޫންކަމެވެ‪.‬‬

‫)‪ (83‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪205 :‬‬

‫)‪ (84‬ﺍﻟﺒﺪﺍﺋﻊ‪5/1 :‬‬

‫‪69‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޖަބީރާގައި ފެންފުހުން‪:‬‬

‫މާނަ‪ :‬ޖަބީރާ އަކީ ކަށިގަނޑެއް ބިނދުމުން‪ ،‬ގުނަވަނުގެ ދެބައި އެކީގައި ހިފެހެއްޓުމަށްޓަކައި އައްސާ ދަނޑިގަނޑު ނުވަތަ‬

‫އަޅާ އޮއްޓެވެ‪ .‬މިޒަމާނުގައި އެކަމަށް ބޭނުންކުރާ ޕްލާސްޓަރާއި ފާރުގަނޑުގެ މަތީގައި އަޅާ ބޭސްގަނޑުވެސް ބެލޭނީ ޖަބީރާގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬

‫ޙުކުމް‪ :‬ވުޟޫގައި ދޮންނަން ޖެހޭ ގުނަވަނެއް )އަތްދަނޑި‪ ،‬ފައި( ގައި ޖަބީރާއެއް އޮތްނަމަ‪ ،‬އޭގެ މަތީގައި ފެން ފުހުމަކީ‬

‫ހުއްދަކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު )ހަތަރު އިމާމުންނާއި އެނޫން ޢިލްމުވެރިން( ގެ ޤައުލެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ އެއް ޙުއްޖަތަކީ اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ‬

‫"މީހެއްގެ ގައިގައި ބޭސްއަޅާފައިވާ ޒަޚަމެއް ހުރިނަމަ ވުޟޫކުރުމަށްފަހު ބޭސްގަނޑާއި‬ ‫) ‪(85‬‬

‫‪F84‬‬ ‫ބަސްފުޅެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އޭގެ ވަށައިގެންވާ ހިސާބު ދޮންނާށެވެ‪ ".‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ އެއްވެސް ޞަޙާބީއަކު اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ މިބަސްފުޅާ ދެބަސްވެވަޑައިގެންކަން‬

‫އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ އަނެއް ދަލީލަކީ ޤިޔާސް އެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޢުޛުރަކާ ނުލައިވެސް ޚުއްފުގައި ފެންފުހުން‬

‫ހުއްދައެވެ‪ .‬ވީމާ ޢުޛުރަކާ ލައިގެން ޖަބީރާގައި ފެންފުހުން މާއައުލާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް މިބޭކަލުންނާ ޚިލާފަށް‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޖަބީރާއެއް އޮތް މީހަކު ކޮންމެހެން ފެން ފުހޭކަށް ނުޖެހޭނެ‬

‫ކަމަށާއި‪ ،‬އެމީހެއްގެ ކިބައިން އެގުނަވަން ދޮވުމުގެ ޙުކުމް އުފުލިގެން ދާނީ ކަމަށެވެ‪ .‬މި މައްސަލާގައި ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް އައިސްފައެއް‬

‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ޤިޔާސް ފުރިހަމައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެއީ އޭގެ އަޞްލުގެ ޙުކުމާއި ފަރްޢުގެ ޙުކުމް ތަފާތުވާތީއެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪3.2‬‬

‫‪ -1‬ޚުއްފުގައި ފެން ފުހުން ހުއްދަކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަތުމާއެކު އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތާމެދު އިޚްތިލާފު‬
‫ُ‬
‫އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬ﺟْ ُﻬﻮر ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ފައިދޮވުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ﻤﺣﺪ‬
‫ْ‬
‫ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ُ ،‬رﺧ َﺼﺔގައި ހިފުމުގެ ގޮތުން ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމެވެ‪ .‬މިދެރައުޔުގެ ތެރެއިން‬

‫ތިޔަ ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ޚުއްފު އާއި ޖައުރަބުގެ ތަފާތު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމުގެ މައްޗަށް ޖަބީރާގައި ފެންފުހުން ޤިޔާސްކުރުން ރަނގަޅެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫އެއީ އޭގެ އަޞްލުގެ ޙުކުމާއި ފަރްޢުގެ ޙުކުމް ތަފާތުވާތީއެވެ‪ .‬މިއިބާރާތުގައި ދަށު ރޮނގު ދަމާފައިވާ ބައި އިތުރަށް‬

‫ތަފްޞީލުކޮށްދޭށެވެ!‬

‫)‪ (85‬ﺍﺑﻦ ﺃﺑﻲ ﺷﻴﺒﺔ‪ ، 126/1 :‬ﺍﻟﺑﻳﻬﻘﻲ‪228/1 :‬‬

‫‪70‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޣުސްލު‬ ‫ޔުނިޓު‪4:‬‬

‫ޣުސްލު‬

‫ޣުސްލުގެ މާނަ‪:‬‬
‫ْ‬ ‫ُ ْ ُ‬
‫اﻹﻏتِ َﺴﺎل މިބަހުންނެވެ‪ .‬މާނައަކީ؛ އެއްޗެއްގެ މައްޗަށް ފެން އޮއްސުމެވެ‪.‬‬
‫ޢަރަބި ބަހުގައި ﻏﺴﻞ ނެގިފައިވަނީ‪ِ ،‬‬
‫ُ ُ‬
‫ﻏ ْﺴﻞގެ ދިވެހި މާނައަކީ‪ ،‬ހިނެއިން ނުވަތަ ހިނައިގަތުމެވެ‪ .‬ފެންވެރުމޭ ވެސް ޢާންމުން ކިޔާއުޅެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޢިލްމީ‬
‫ُ ُ‬
‫ފޮތްތަކުގައި ﻏ ْﺴﻞ ގެ މާނައިގައި ބޭނުންކުރަނީ ހިނައިގަތުމެވެ‪ .‬އޭގެ މާނަކަމުގައި ރަދީފުގައި ވަނީ؛ ޝަރްޢީ ގޮތުން ފެންވެރުން‪ ،‬އަދި‬

‫ބޮޑު ހަދަސް އެރިގަތުމެވެ‪ .‬އަދި މައްޔިތާ ޝަރްޢީ ގޮތުން ފެންވެރުވުމަށް ކިޔަނީ ހިނެވުމެވެ‪.‬‬
‫ُ ُ‬
‫ފިޤްހުގެ އިޞްޠިލާޙުގައި ﻏ ْﺴﻞ މާނައަކީ؛ "ޚާއްޞަ ގޮތަކަށް މުޅި ހަށިގަނޑަށް ޠަހޫރު ފެން އެޅުމެވެ‪".‬‬

‫ހިނެއިން ވާޖިބުވާ ކަންތައްތައް‪:‬‬

‫ހިނައިގަތުން ވާޖިބުވާ ކަންކަމަކީ‪،‬‬

‫‪ -1‬ނިދީގައި ނުވަތަ ހޭލާ ހުއްޓައި މަނި ބޭރުވުން‪ :‬މިއީ ހިނެއިން ވާޖިބުވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ދަލީލަކީ؛‬

‫ﺟﻨ ُ ًﺒﺎ ﻓَﺎ ّﻃ ّ ََﻬﺮواۚ﴾‬ ‫ޤުރްއާނުގެ މިއާޔަތެވެ‪ .‬މާތް اﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وإن ﻛﻨ�ْ‬
‫ِ ُ ُ ُ‬
‫"އަދި ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫) ‪(86‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪F 85‬‬

‫ޖުނުބުވެރިން ކަމުގައި ވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ޠާހިރުވެގަންނާށެވެ!" އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ‬

‫َ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻴﻞ ﺣ ّ َﺘ ٰﻰ‬‫ﺎﺑ ِﺮي ﺳ ِﺒ‬‫ﻜﺎر ٰى ﺣ ّ َﺘ ٰﻰ َﺗﻌ َﻠ ُﻤﻮا ﻣﺎ َﺗ ُﻘﻮﻟُﻮن و َﻻ ﺟﻨ ُ ًﺒﺎ ِإ ّ َﻻ ﻋ‬ ‫ﻧ�ْ ﺳ‬ ‫أ‬‫و‬ ‫ة‬ ‫ﻼ‬ ‫اﻟﺼ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﺑ‬‫ﺮ‬‫ﻘ‬ ‫أ�ﺎ ّ َ‬
‫ا�ﻳﻦ آﻣﻨﻮا ﻻ ﺗ‬
‫َ‬ ‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ َ ِ َ َ ُ َ َ َ ُ‬

‫ْ‬
‫"އޭ إﻳﻤﺎن ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން )ނަމާދުގައި( ކިޔާ އެއްޗެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫) ‪(87‬‬
‫‪F86‬‬ ‫َﺗﻐ� َ ِﺴﻠُﻮاۚ﴾‬

‫އެނގިއްޖައުމަށް ދާނދެން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން މަސްތުވެގެން ތިބޭ ﺣﺎل ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދާ ގާތްނުވާށެވެ! އަދި‪ ،‬މަގު‬

‫ހުރަސްކޮށް ދަތުރުކުރާ ދަތުރުވެރިން މެނުވީ‪ ،‬ﺟﻨﺐ ވެރިވެގެންވާ ﺣﺎل ވެސް‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން ހިނައިގެންފުމަށް‬

‫ދާނދެން‪) ،‬ނަމާދާ ގާތްނުވާށެވެ!( "‬

‫)‪ (86‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬

‫)‪ (87‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪43 :‬‬

‫‪71‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ْ‬ ‫އަދި ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘްގައި ވެއެވެ‪) .‬إ َّ َﻤﺎ ا ْ َ‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން ފެންވެރުން ވަނީ ފެނުން )މަނީގެ‬ ‫) ‪(88‬‬
‫‪F87‬‬ ‫ﺎء ِﻣ َﻦ اﻟ َـ ِ‬
‫ﺎء(‬ ‫لﻤ ُ‬
‫ِ‬
‫َ َ َْ‬ ‫َ َ ْ‬
‫ﺨ َ‬
‫"ބާރާއެކު މަނިބޭރުވެއްޖެ‬ ‫) ‪(89‬‬
‫‪F8‬‬ ‫ﻤﻟﺎء ﻓﺎﻏت ِﺴﻞ(‬ ‫ﺖ‬ ‫ސަބަބުން( ނެވެ‪ ".‬އަދި ވެސް ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވެއެވެ‪) .‬إذا ﻓﻀ‬
‫ُ َ‬ ‫ُ َ‬
‫ނަމަ ފަހެ ހިނެއިގަންނާށެވެ!" أ ّم َﺳﻠ َﻤﺔ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬أ ّم ُﺳﻠﻴْﻢ ރަސޫލާﷺގެ އަރިހަށް ވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ‪" .‬އޭ‬

‫اﷲގެ ރަސޫލާﷺއެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ޙައްޤު ބަހާމެދު ލަދުވެތިވެވޮޑިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬އަންހެނާ އިޙްތިލާމްވެއްޖެ ނަމަ‬

‫َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ހިނައިގަތުން އޭނާގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވާނޭތޯއެވެ؟ ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ �) .‬ﻌﻢ‪ ،‬إِذا َرأ ِت اﻟﺎء() ‪"»(90‬އާއެކެވެ‪.‬‬
‫‪F89‬‬

‫ފެން )މަނި( ފެނިއްޖެ ނަމައެވެ‪".‬‬

‫މިދަލީލުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރައްވައި‪ ،‬ހޭލާ ހުއްޓައި ޝަހްވަތާއެކު މަނިބޭރުވެއްޖެ ނަމަ އަދި ނިދީގައި‬

‫އިޙްތިލާމުވުމާއެކު މަނިބޭރުވެއްޖެ ނަމަ ވެސް ހިނައިގަތުން ވާޖިބުކަމުގެ މައްޗަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫މިކަންކަމުގައި އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ހަމަހަމައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ޝަހްވަތަކާ ނުލައި )ބައްޔެއްގެ ސަބަބުން ނުވަތަ‬

‫ފިނިގަދަވުންފަދަ ކަމަކުން( މަނި ނުކުމެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އޭނާ ހިނައިގަންނާކަށް ނުޖެހޭނެ ކަމަށް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން‬

‫اﺑﻦ ﺣﺰمގެ‬ ‫لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬

‫ޖިމާޢުވުމާ ގުޅޭ އިތުރު ޙުކުމްތައް‪:‬‬ ‫ހިނައިގަންނަން‬ ‫މީހުންވެސް‬ ‫އެފަދަ‬ ‫ރައުޔަކީ‪،‬‬

‫• ފަރުޖުގައި ޛަކަރު ބީހުނު ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬އެތެރެއަށް‬ ‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ނުޖެހޭނެކަމަށް‬ ‫ހިނައިގަންނަން‬ ‫ނަމަ‬ ‫ނުވަންނަ‬
‫ދަންނަބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެއެވެ‪.‬‬
‫ބުނެވެނީ‬ ‫ޚިތާނޭ‬ ‫ދެ‬ ‫‪ -2‬ދެ ޚިތާނު ބައްދަލުވުން‪:‬‬
‫َ َ َ‬
‫ﺣﺸﻔﺔ އަށް ވުރެ ކުޑަ މިންވަރެއް ވަދެފައިވަނިކޮށް‬ ‫•‬ ‫َ َ‬
‫ފިރިހެނާގެ ޖިންސީ ގުނަވަން )ذﻛﺮ( އާއި އަންހެނާގެ‬
‫ފިރެހެނާ މަނިބޭރުވެ އަންހެނާ މަނިބޭރު ނުވާނަމަ‪،‬‬
‫َ‬
‫އަންހެނާއަށް ހިނައިގަންނާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޖިންސީ ގުނަވަން )ﻓ ْﺮج( އަށެވެ‪ .‬އެގޮތުން ފިރިހެނާގެ‬
‫• ޖިމާޢުވުމަށްފަހު އަންހެނާ ހިނައިގަތް ފަހުން އަންހެނާގެ‬
‫َ َ‬
‫ބައި(ގެ‬ ‫ހާމަވާ‬ ‫)ޚިތާނުކުރުމުން‬ ‫َﺣﺸﻔﺔ‬ ‫ޛަކަރުން‬
‫ފަރުޖުން ފިރިހެނާގެ މަނިނުކުތަސް ހިނައިގަންނާކަށް‬
‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬
‫މިންވަރު އަންހެނާގެ ފަރުޖުގެ ތެރެއަށް ވަދެ ނިވާވެއްޖެ‬
‫• ނަމަވެސް އެހާލަތުގައި އަންހެނާ ވުޟޫކުރަން ޖެހޭނެތޯ‬
‫ޚިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫މެދުގައި‬ ‫ދަންބޭކަލުންގެ‬ ‫ނޫންތޯ‬ ‫ނުވިޔަސް‬ ‫ބޭރުވިޔަސް‬ ‫މަނި‬ ‫އެދެމީހުންގެ‬ ‫ނަމަ‪،‬‬
‫ޖުމްހޫރުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ވުޟޫކުރަން ޖެހޭނެ އެވެ‪.‬‬
‫އެދެމީހުންގެ މައްޗަށް ހިނެއިން ވާޖިބުވާނެއެވެ‪ .‬އެކަމުގެ‬
‫ސަބަބެއްކަމަށް ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެއީ ދެދޮރުންކުރެ ދޮރަކުން‬
‫ނުކުތް އެއްޗަކަށް ވާތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިބްނު ހަޒްމު‬ ‫ރަސޫލުاﷲ‬ ‫ޙަދީޘެވެ‪.‬‬ ‫އަންނަނިވި‬ ‫ދަލީލަކީ‪،‬‬
‫އެއީ‬ ‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ވުޟޫކުރާކަށް‬ ‫ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬
‫َ َ َ َ ََْ ُ‬
‫� ﺷ َﻌ ِﺒ َﻬﺎ‬ ‫ﷺޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا ﺟﻠﺲ �‬
‫އަންހެނާގެ ކިބައިން ނުކުތް އެއްޗަކަށް ނުވާތީއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (88‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪343 :‬‬

‫)‪ (89‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 206 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 193 :‬ﺃﺣﻤﺪ‪247/1 :‬‬
‫)‪ (90‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 282 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪313 :‬‬

‫‪72‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ﻢَّ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ ُ‬ ‫َْ‬
‫اﻷ ْر�َ‬
‫"އެކަނބުލޭގެ ހަތަރެސްފައިގެ މެދުގައި އޮވެ‪ ،‬ދެން‬ ‫) ‪(91‬‬
‫‪F90‬‬ ‫�ل[(‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻢ‬ ‫ل‬ ‫ن‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫]‬ ‫ﻞ‬‫ﺴ‬ ‫ﻐ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺟ‬‫و‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻘ‬‫�‬ ‫ﺎ‬‫ﻫ‬‫ﺪ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺟ‬ ‫ُ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻊ‬
‫ِ‬

‫އެކަނބުލޭގެއާ ޖިމާޢުވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ހަމަކަށަވަރުން ޣުސްލު ވާޖިބުވެއްޖެއެވެ‪] ".‬ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި؛ "މަނި‬

‫މިރިވާޔަތުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރައްވައި ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬ ‫ބޭރުނުވިޔަސް މެއެވެ‪ ".‬މިޢިބާރާތްވެއެވެ‪[.‬‬

‫މަނިބޭރު ނުވި ނަމަވެސް ހިނައިގަންނަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫އެއާ ޚިލާފަށް داود ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މަނިބޭރު ނުވި ނަމަ ހިނައިގަންނާކަށް ނުޖެހޭނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ ދަލީލަކީ‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން ފެންވެރުން ވަނީ ފެނުން )މަނީގެ ސަބަބުން( ނެވެ‪".‬‬ ‫) ‪(92‬‬

‫‪F91‬‬ ‫ﺎء(‬ ‫ﺎء ِﻣ َﻦ ْﻤ َ‬
‫ﻟـ ِ‬ ‫މިޙަދީޘެވެ‪َ َّ ) .‬ﻤﺎ ا ْ َ‬
‫لﻤ ُ‬
‫ِ�‬

‫‪ -3‬ޙައިޟުން ޠާހިރުވުމާއި ނިފާސްކަމުން ޠާހިރުވުން‪ :‬ޙައިޟާއި ނިފާސްކަމަކީ ވެސް ހިނެއިން ވާޖިބުވާ ދެ‬

‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ‬
‫ﺖ أ ِﺑ ُﺣﺒَيﺶ އަށް‬ ‫ސަބަބެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހިނެއިން ވާޖިބުވާނީ‪ ،‬ލޭއައުން ހުއްޓި ޠާހިރުވުމުންނެވެ‪ .‬ﻓ ِ‬
‫ﺎﻃﻤﺔ ﺑِﻨ‬
‫ّ‬ ‫َْ‬ ‫َْ ْ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫ލﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬إذا أَ ْ�ﺒَﻠَ ْ‬
‫ﺖ ﺤﻟَﻴْ َﻀﺔ َﺪَﻲ ِﻋ لﺼَّﻼة‪ ،‬و�ذا أدﺑ َ َﺮت ﻓﺎﻏت ِﺴ� َو َﺻ ِ�() ‪ " (93‬ޙައިޟު‬
‫‪F92‬‬ ‫ރަސޫ ާ‬

‫ފެށިއްޖެ ނަމަ ކަމަނާ ނަމާދު ދޫކޮށްލައްވާށެވެ‪ .‬އަދި ނިމިއްޖެނަމަ‪ ،‬ޣުސްލުކުރައްވައި ނަމާދުކުރައްވާށެވެ!"‬

‫މިކަމުގައި‪ ،‬ނިފާސްކަމުގެ ޙުކުމް ޙައިޟުގެ ހުކުމާ އެއްފަދަ ކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢު ވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ކާފިރަކު އިސްލާމްވުން‪ :‬މިކަމުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ ތިން ރައުޔުވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬އެފަދަ މީހާއަށް ކޮންމެ ގޮތަކުންވިޔަސް )މުޠުލަޤަށް( ހިނައިގަތުން ވާޖިބުވެގެން ވެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި ﻤﺣﺪއާއި‬

‫َ‬
‫َيْﺲ ﺑُﻦ ﺎﻋ ِﺻﻢ‬ ‫ދަލީލަކީ‪،‬‬ ‫އެބޭކަލުންގެ‬ ‫ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬ ‫ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬرގެ‬ ‫އަދި‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺰم‬ ‫އާއި‬ ‫أﺑﻮ ﺛﻮر‬

‫ފަތް‬ ‫ކުންނާރު‬ ‫ފެނާއި‬ ‫އިސްލާމްވެވަޑައިގަތުމުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫) ‪(94‬‬

‫‪F93‬‬ ‫ހާދިސާއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމްވެވަޑައިގަޔުމުގެ‬
‫َُ‬ ‫ُ� َﻤ َ‬
‫ﺎﻣﺔ �ْ ُﻦ أﺛﺎل‬ ‫އަދި‬ ‫އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ޣުސްލުކުރެއްވުމަށް‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެން‬
‫َْ ََْ َ‬ ‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫) ‪(95‬‬
‫‪F94‬‬ ‫އިސްލާމްވެވަޑައިގަތުމުން ޞަޙާބީންނަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬اذﻫﺒُﻮا ﺑِ ِﻪ ِﻰﻟ َﺣﺎﺋِ ِﻂ ﺑَ ِ� ﻓﻼ ٍن ‪ُ � ،‬ﻤ ُﺮوهُ أن �ﻐت ِﺴﻞ(‬

‫ޣުސްލުކުރެއްވުމަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔަބޭކަލުން‬ ‫ދަނޑަށް‬ ‫ބައެއްގެ‬ ‫މިވެނި‬ ‫"އެކަލޭގެފާނައިގެން‬

‫އެކަލޭގެފާނަށް އަންގަވާށެވެ!"‬

‫ށ‪ -‬ކާފިރަކު އިސްލާމްވުމަށްފަހު ހިނައިގަތުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިސްލާމްވީއިރު ޖުނުބުވެރި ޙާލުގައި‬

‫ހުރިނަމަ ހިނައިގަތުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺣﻨﻔ މަޛްހަބުގެ ޤައުލެކެވެ‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 291 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪348 :‬‬ ‫)‪(91‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪343 :‬‬ ‫)‪(92‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 228 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪262 :‬‬ ‫)‪(93‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 355 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 605 :‬ﺍﻟﻧﺳﺎﺋﻲ‪109/1 :‬‬ ‫)‪(94‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺣﻤﺪ‪ ، 7839 :‬ﺍﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ‪252 :‬‬ ‫)‪(95‬‬

‫‪73‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނ‪ -‬އޭނާ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ހިނައިގަތުން ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ﻨﻲﻔ މަޛްހަބުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪،‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"ކާފިރުވީ މީހުންނަށް ކަލޭގެފާނު‬ ‫) ‪(96‬‬
‫ﻨ�ُﻮا ﻳُﻐ َﻔ ْﺮ ﻟَ ُ� ّ َﻣﺎ َﻗﺪ ﺳ َﻠ َﻒ﴾‬
‫ﻛ َﻔﺮوا ِإن ﻳ َ‬ ‫މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬ﻗُﻞ ﻟِّ ّ َ ِ‬
‫�ﻳﻦ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪F95‬‬

‫ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން )ކާފިރުކަން( ހުއްޓާލައިފިނަމަ‪ ،‬އިސްވެ ގޮސްފައިވާހައިކަމެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬

‫َ َ َ َُ‬ ‫َ َْ‬ ‫نَّ‬
‫) ‪(97‬‬
‫‪F96‬‬ ‫اﻹ ْﺳﻼ َم �ﻬ ِﺪ ُم َﻣﺎ ﻛن �ﺒْﻠﻪ(‬
‫ِ‬ ‫ފުއްސެވޭނެއެވެ‪ ".‬އަދި ރަސޫލާﷺގެ މިޙަދީޘުންވެސް ދަލީލު ނަންގަވައެވެ‪َ) .‬‬

‫"އިސްލާމްކަމަކީ‪ ،‬އޭގެ ކުރީގައި ވެފައިވާ ކަންކަން ބާޠިލުކުރާ ކަމެކެވެ‪".‬‬

‫‪ -5‬ހުކުރު ނަމާދު‪ :‬މިކަމުގައިވެސް ދަންނަބޭކަލުންގެ ރައުޔުތައް ތަފާތެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ހުކުރު ނަމާދަށް ހިނައިގަތުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އަދި އެކަން ދޫކޮށްލައިފި މީހަކު ފާފަވެރިވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ޞަޙާބީންގެ‬
‫ْ‬
‫ތެރެއިން أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮ އާއި َﻤَّﺎر އާއި ﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ اﺨﻟُﺪ ِريގެ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އަދި ﺤﻟﺴﻦ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰمގެ ރައުޔަކީވެސް‬

‫މިއެވެ‪ .‬އަދި މިއީ ﻣﺎلﻚއާއި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫ْ ُ ُ َ َ ٌ َ َ ُِّ ُ ْ‬ ‫ُ ْ ُ َْ‬
‫) ‪(98‬‬
‫‪F97‬‬ ‫�ﺘَ ِﻠ ٍﻢ(‬ ‫اﺟﺐ ﻋ‬‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘްތަކެކެވެ‪ .‬އެއީ‪) ،‬ﻏﺴﻞ ﻳﻮمِ ﺠﻟﻤﻌ ِﺔ و ِ‬
‫ْ َ َْ َْ ْ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫) ‪(99‬‬
‫‪F98‬‬ ‫ﺎء ِﻣﻨ� ُﻢ ﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌﺔ ﻓﻠﻴَﻐت ِﺴﻞ(‬‫"ބާލިޣުވެފައިވާ ކޮންމެ މީހަކު ހުކުރު ދުވަހު ޣުސްލުކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪) ".‬ﻣﻦ ﺟ‬
‫ُِّ‬ ‫َ ْ ََْ َ‬ ‫ّ َ َ ُِّ‬
‫ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ أن �ﻐت ِﺴﻞ ِﻓ‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ހުކުރަށް އަންނަނަމަ ފަހެ ޣުސްލުކުރާހުށިކަމެވެ!" )َﻖٌ ﻋ‬

‫ْ ُ‬ ‫ًَْ َْ ُ‬
‫ﻴﻪ َرأ َﺳﻪ َو َﺟ َﺴ َﺪهُ() ‪" (100‬ކޮންމެ ހަތް ދުވަހަކުން އެއްދުވަހު ޣުސްލުކޮށް‪ ،‬އޭނާގެ ބޮލާއި‬ ‫َ َْ‬
‫ﺳﺒﻌ ِﺔ َﻳَّﺎمٍ ﻳﻮﻣﺎ‪� ،‬ﻐ ِﺴﻞ ِ� ِ‬
‫‪F9‬‬

‫ހަށިގަނޑު ދޮވުމަކީ ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ވާ ޙައްޤެކެވެ‪".‬‬

‫)أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة އާއި‬ ‫ށ‪ .‬ހުކުރު ނަމާދަށް ހިނައިގަތުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسގެ އަރިހުން ވެސް މިގޮތަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ‪(.‬‬

‫َْ َ‬ ‫َ ْ َﻮَﺿَّ َ َ ْ َ ْ‬
‫ﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌﺔ ﻓَﺒ َﻬﺎ َوﻧ ْﻌ َﻤ ْ‬
‫ﺖ ‪َ ،‬و َﻣ ِﻦ اﻏت َﺴﻞ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫މިބޭކަލުން ވެސް ދެ ޙަދީޘަކުން ދަލީލު ނަންގަވައެވެ‪ .‬ފުރަތަމައަށް )ﻣﻦ ﺄ ﻳﻮم‬
‫َ ُْ ُ َْ ُ‬
‫"ހުކުރު ދުވަހު ވުޟޫކޮށްފި މީހަކަށް އެކަން ފުދި ނިޢުމަތް ޙާޞިލުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫) ‪(101‬‬
‫‪F10‬‬ ‫ﻓﺎﻟﻐ ْﺴﻞ أﻓ َﻀﻞ(‬

‫ޣުސްލުކޮށްފި މީހާ‪) ،‬ދަންނައެވެ‪ (.‬ފަހެ ޣުސްލުކުރުން އިތުރުވެގެންވެއެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘެވެ‪ .‬އަނެއް ޙަދީޘަކީ‪َ ) ،‬ﻣ ْﻦ‬
‫َُ َ َ‬ ‫َﻮَﺿَّ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ﻢَّ ﻰ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ‬
‫"މީހަކު‬ ‫) ‪(102‬‬
‫‪F10‬‬ ‫� ﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌ ِﺔ َو ِز َ�ﺎدة ﺛﻼﺛ ِﺔ َﻳَّﺎمٍ (‬ ‫ﺄ ﻓﺄﺣﺴﻦ الﻮﺿﻮء ُ َﺗ ﺠﻟﻤﻌﺔ ﻓﺎﺳﺘﻤﻊ وأﻧﺼﺖ ﻏ ِﻔﺮ ﻟ ﻣﺎ ﺑيﻨﻪ و�‬

‫)‪ (96‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻷﻧﻔﺎﻝ‪38 :‬‬

‫)‪ (97‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪121 :‬‬
‫)‪ (98‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 879 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪846 :‬‬
‫)‪ (99‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 851 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪844 :‬‬
‫)‪ (100‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 856 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪849 :‬‬
‫)‪ (101‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 354 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 1380 :‬ﺍﻟﺗﺭﻣﺫﻱ‪) 497 :‬ﺣﺳﻧﻪ ﺍﻷﻟﺑﺎﻧﻲ(‬
‫)‪ (102‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪857 :‬‬

‫‪74‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ވުޟޫކުރި އިރު ފުރިހަމައަށް ވުޟޫކޮށް ދެން ހުކުރަށް އައިސް ކަނުލައި އަޑުއަހައިފިނަމަ‪ ،‬އެހުކުރުން އަނެއް ހުކުރާ‬

‫ދެމެދުގެ‪ ،‬އަދި އިތުރަށް ތިން ދުވަހުގެ ފާފަ ފުއްސެވޭނެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -6‬މަރުވުން‪ :‬މުސްލިމަކު މަރުވެއްޖެ ނަމަ އެމީހަކު ހިނެވުމަކީ ދިރިތިބި މީހުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ޙައްޖަތުލްވަދާޢުގައި ޢަރަފާތް ދުވަހު ސަވާރީގެ މަތިން ވެއްޓި އަވަހާރަވީ ޞަޙާބީއާ ގުޅޭ ގޮތުން ރަސޫލާﷺ‬
‫ُ ُ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُﻠَﺒ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ‬
‫) ‪(103‬‬
‫‪F102‬‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ ِّﻴًﺎ(‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬اﻏ ِﺴﻠﻮهُ ﺑِ َﻤﺎءٍ َو ِﺳﺪرٍ َ�َﻔِّﻨُﻮهُ ِﻓ ﺛ ْﻮ�َﻴْ ِﻪ ‪َ ،‬وﻻ ُﻘَﺮِّ �ُﻮهُ ِﻃﻴﺒًﺎ ‪َ ،‬ﺈِﻧَّﻪ �ﺒﻌﺚ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬

‫"ތިޔަބޭކަލުން ފެނާއި ކުންނާރުފަތުން އޭނާ ޣުސްލުކުރައްވާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ދެފޮށާގައި އޭނާ ކަފުންކުރައްވާށެވެ‪.‬‬

‫މީރުވަސްދުވާ އެއްޗެއް އޭނާއާ ގާތްނުކުރައްވާށެވެ! ޤިޔާމަތްދުވަހު އޭނާ ފޮނުއްވޭހުށީ ތަލްބިޔާ ކިޔާ ޙާލުގައެވެ‪".‬‬

‫ސުންނަތް ހިނެއިންތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ޢީދު ނަމާދަށް ހިނައިގަތުން‪ :‬މިކަމާ ގުޅޭ ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ﻋ� އާއި اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ އަރިހުން‬

‫َ‬
‫ޣުސްލު ނުވަތަ ފެންވެރުމާ ބެހޭ ގޮތުން‬ ‫) ‪(104‬‬
‫‪F103‬‬ ‫މިކަމާ ގުޅޭ އަޘަރުތައް އައިސްފައިވެއެވެ‪َ .‬زاذان ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫މީހަކު ﻋ�ގެފާނާ ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ތިބާ ބޭނުމިއްޔާ ކޮންމެ ދުވަހަކު ފެންވަރާށެވެ‪ .‬އެމީހާ‬

‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪) .‬އަޅުގަނޑު މިސުވާލުކުރަނީ( ފެންވަރަންޖެހޭ ފެންވެރުމާ ބެހޭ ގޮތުންނެވެ‪ .‬ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬ ‫) ‪(105‬‬

‫‪F104‬‬ ‫"ހުކުރު ދުވަހާއި ޢަރަފާތު ދުވަހާއި ނަޙްރުގެ ދުވަހާއި ފިޠުރުގެ ދުވަހުއެވެ‪ ".‬ﻧﺎﻓﻊ ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ކޮންމެ ފިޠުރު ޢީދު ދުވަހަކު ނަމާދުކުރާ ތަނަށް ނުކުމެވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން ޣުސްލުކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫َ‬
‫) ‪(106‬‬
‫‪F105‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫َز�ْ ُﺪ ﺑْﻦ ﺛﺎﺑِﺖ‬ ‫‪ -2‬ޙައްޖާއި ޢުމުރާއަށް އިޙްރާމްބަނުމަށްޓަކައި ހިނައިގަތުން‪:‬‬

‫"އިޙްރާމުބެއްނެވުމަށްޓަކައި ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޣުސްލުކުރައްވަނިކޮށް ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪".‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު مﻜﺔއަށް‬ ‫) ‪(107‬‬

‫‪F106‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ -3‬މައްކާއަށް ވަނުމަށްޓަކައި ހިނައިގަތުން‪:‬‬

‫ވަޑައިގަންނަވާ ނަމަ ފަތިސްވާންދެން ِذ ْي ُﻃ َﻮى ގައި ރޭކުރެއްވުމަށް ފަހު ޣުސްލުކުރައްވައިގެން‪ ،‬ދުވާލުގެ ވަގުތުގައި‬

‫مﻜﺔއަށް ވަދެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޢަމަލުކުރެއްވި ގޮތްކަމަށް ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،1268 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1206 :‬‬ ‫)‪(103‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻹﺳﻨﺎﺩ‪ :‬ﻣﺴﻨﺪ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ‪114 :‬‬ ‫)‪(104‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻹﺳﻨﺎﺩ‪ :‬ﻣﺆﻁﺄ ﻣﺎﻟﻚ‪426 :‬‬ ‫)‪(105‬‬
‫ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪831 :‬‬ ‫)‪(106‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،1573 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1259 :‬‬ ‫)‪(107‬‬

‫‪75‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހިނެއިމުގެ ރުކުންތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬މުޅި ހަށިގަނޑުގައި ފެން ޖެއްސުން‪ :‬ހިނެއިމުގެ ޙަޤީޤަތަކީ މުޅި ހަށިގަނޑުގެ ބޭރުފުށުން ހަމުގައްޔާއި ހުރިހާ‬

‫އިސްތައްޓެއްގައި ފެން ޖެއްސުމެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޣުސްލުކުރެއްވި ގޮތް ސިފަކުރެވިފައިވާ ޙަދީޘްތަކުން މިކަން‬

‫"‪...‬ދެން‬ ‫) ‪(108‬‬
‫‪F107‬‬ ‫ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އެއް ޙަދީޘަކީ ﻋ�ﺸﺔ ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ُ ُ‬ ‫َ‬
‫އެއަށްފަހު އެކަލޭގެފާނުންގެ މުޅި ހަށިކޮޅަށް ފެން އޮއްސެވިއެވެ‪ ".‬އަދި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أَّ ﺎ أﻧﺎ ﻓﺂﺧﺬ‬
‫ْ َ َ ََ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ْ َ ّ َ َ‬
‫ﻼﺛ ًﺎ ﻓَ ُ‬
‫"ދަންނައެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫) ‪(109‬‬
‫‪F108‬‬ ‫ﺄﺻُّ ﻋ َرأ ِﺳ‪ َّ� ،‬أ ِ�ﻴْﺾ َ�ﻌ َﺪ ذل ِﻚ ﻋ َﺳﺎﺋِ ِﺮ َﺟ َﺴ ِﺪي(‬ ‫ِمﻞء ﻔًﺎ ﺛ‬

‫ތިންއަތްގޮށި ފުރާ ނަންގަވައި އިސްތަށިފުޅަށް އޮއްސަވަމުއެވެ‪ .‬ދެން އެއަށްފަހު މުޅި ހަށިކޮޅަށް ފެން އޮއްސަވަމެވެ‪".‬‬

‫މިޙަދީޘްތަކުން ދަލީލުކުރާ ގޮތުގައި ހިނައިގަތުމުގެ ހަމައެކަނި ރުކުނަކީ ނުވަތަ ފަރްޟަކީ ހަށިގަނޑުގެ ބޭރުފުށުގައި‬

‫ފެން ޖެއްސުމެވެ‪ .‬أم ﺳﻠﻤﺔގެ މިބަސްފުޅުންވެސް އެކަމަށް ބާރުލިބެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ތިމަންކަމަނާ‬

‫ދެންނެވީމެވެ‪ .‬އޭ! ﷲ ގެ ރަސޫލާއެވެ‪ .‬ތިމަންކަމަނާއީ ބާރުކޮށް އިސްތަށިތައް ގަތާފައި ހުންނަ ބޭކަނބަލަކީމެވެ‪.‬‬

‫َ ْ ُْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ِﻧَّ‬
‫ވީމާ ޖުނުބުން ހިނައިގަންނަ އިރު މޮހާލަން ޖެހޭނެތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻻ‪ ،‬ﻤﺎ ﻳَ�ﻔ ِﻴ ِﻚ أن ﺗ ِﺜ‬
‫ََ َْ‬
‫�ﻦ() ‪" (110‬ނޫނެކެވެ‪ .‬ކަމަނާ އިސްތަށިފުޅަށް ތިން އަތްގޮށީގެ‬ ‫� َﻋﻠَﻴْ ِﻚ ال ْ َﻤ َ‬
‫ﺎء َ�ﺘَ ْﻄ ُﻬﺮ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ‬
‫ث َﺣﺜَﻴَﺎتٍ‪ُ ،‬ﻢَّ ﺗُﻔﻴﻀ َ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻚ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬ ‫ﻋ رأ‬
‫ِ‬ ‫‪F109‬‬
‫ِ‬

‫ފެން އެޅުއްވުމަށް ފަހު‪ ،‬ދެން މުޅި ހަށިކޮޅަށް އެކުގައި ފެން އަޅުއްވައި ޠާހިރުވެވަޑައިގަތުމުން ކަމަނާއަށް‬

‫ފުދޭނެއެވެ‪ ".‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ މަޛްހަބެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ނިޔަތްގަތުން‪ :‬ނިޔަތްގަތުމަކީ ހިނެއިން ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ހިނެއިގަތުމަކީ ޝަރްޢުގެ ފަރާތުން ނޫނީ‬

‫އެކަންކުރުމަށް‬ ‫ގޮތުން‬ ‫ބޯލެނބުމުގެ‬ ‫އަމުރުފުޅަށް‬ ‫ގެ‬ ‫اﷲ‬ ‫ނިޔަތްގަތުމަކީ‬ ‫އަޅުކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ނުވާ‬ ‫އެނގިފައި‬

‫ޢަޒުމުކަނޑއެޅުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެއަށް ނިޔަތް ބޭނުންވާނެއެވެ‪ .‬އެކަމަށް ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘުން ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬މާތް‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"اﷲ އަށް ދީން ޚާލިޞްކުރާ‬ ‫�ﻳﻦ﴾‬
‫اﷲ ﻣُﺨ ِﻠ ِﺼﲔَ َ� ا ِّ‬
‫َّ َ‬ ‫ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وﻣﺎ أ ُ ِﻣﺮوا ِإ ّ َﻻ ﻟِﻴﻌﺒ ُ ُ‬
‫ﺪوا‬
‫) ‪(111‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫‪F10‬‬

‫ޙާލުގައި އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމަށް މެނުވީ އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުވެވިގެން ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި ރަސޫލާﷺ‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން ޢަމަލުތައް ވަނީ ނިޔަތްތަކުގެ މަތީގައެވެ‪ ".‬މި‬ ‫ّﻤﺎ اﻷَ�ْﻤَﺎلُ ﺑﺎﻨﻟّ ِ‬

‫َّﺎت(‬ ‫ِ‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِ‬
‫) ‪(112‬‬
‫‪F1‬‬

‫ފަދަ ދަލީލުތަކުގެ މައްޗަށް ބުރަވެ ބައެއް ފިޤްހުވެރިން ނިޔަތަކީ ރުކުނެއް ކަމުގައި ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،1573 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1259 :‬‬ ‫)‪(108‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺣﻤﺪ‪81/4 :‬‬ ‫)‪(109‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪330 :‬‬ ‫)‪(110‬‬
‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻴﻨﺔ‪5 ::‬‬ ‫)‪(111‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪1907 :‬‬ ‫)‪(112‬‬

‫‪76‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހިނެއިމުގެ ސުންނަތްތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ކަންވާރުގެ ތެރެއަށް އަތްލުމުގެ ކުރިން ނުވަތަ ހިނައިގަންނަން ފެށުމުގެ ކުރިން ތިން ފަހަރު‬
‫ُ ْ ْ ْ‬
‫އަތްދޮވުން‪ :‬މިއީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޣުސްލުކުރެއްވި ގޮތާ ބެހޭގޮތުން ވާހަކަފުޅުދައްކަވަމުން أُّ ﻤﻟ ُـﺆ ِﻣﻨِ�‬

‫َ‬
‫"‪ ...‬ފައްޓަވަމުން އެކަލޭގެފާނުންގެ ދެއަތްޕުޅު ދޮންނެވިއެވެ‪ ".‬އެކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫) ‪(113‬‬
‫‪F12‬‬ ‫َﻋ� ِﺸﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫َ‬ ‫ُ ْ ْ ْ‬
‫"‪ ...‬ދެން އެކަލޭގެފާނުންގެ ދެއަތްޕުޅު ދެފަހަރު‬ ‫) ‪(114‬‬
‫‪F13‬‬ ‫ބެހޭގޮތުން أُّ ﻤﻟ ُـﺆ ِﻣﻨِ� َﻣﻴْ ُﻤ ْﻮﻧﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޣުސްލާ‬

‫ނުވަތަ ތިންފަހަރު ދޮންނަވައެވެ‪ .‬ދެން ކަންވާރަށް އަތްޕުޅުލައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ޖިންސީ ގުނަވަނާއި ޖިމާޢުވުމުގެ ސަބަބުން ޖެހިފައި ހުރި އެއްޗެއް ވާތުން ދޮވުން‪ :‬މިއީ ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬

‫އަދި ޖިންސީ ގުނަވަން ދޮވުމަށްފަހު ސައިބޯނި ނުވަތަ ވެލިފަދަ އެއްޗެއް ލައިގެން އަތްދޮވުމަކީވެސް ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ ْ ْ ْ‬
‫"‪ ...‬ދެން އެކަލޭގެފާނުންގެ އަތްޕުޅު ބިންމަތީގައި ކޭއްތެވުމަށް ފަހު‬ ‫) ‪(115‬‬
‫‪F14‬‬ ‫أُّ ﻤﻟ ُـﺆ ِﻣ ِﻨ� َﻣﻴْ ُﻤ ْﻮﻧﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ދޮންނެވިއެވެ‪".‬‬

‫ُ ْ ْ ْ‬ ‫ُُّ ْ ُ ْ ْ َ َ‬
‫ﺎﻋ� ِﺸﺔ އާއި أُّ ﻤﻟ ُـﺆ ِﻣﻨِ�‬ ‫‪ -3‬ނަމާދަށް ވުޟޫކުރާ ފަދައިން ފުރިހަމަ ވުޟޫއެއް ކުރުން‪ :‬މިކަން أ ﻤﻟـﺆ ِﻣﻨِ�‬

‫َ‬
‫َﻣﻴْ ُﻤ ْﻮﻧﺔ ރިވާކުރެއެްވި ޙަދީޘުން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އެކަމާ ގުޅޭގޮތުން އިބްނު ޙަޖަރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި داود‬

‫اﻟﻈﺎﻫﺮي ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ހިނެއިމުގެ ކުރިން ވުޟޫކުރުމަކީ ސުންނަތެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ހިނައިގަތުމުގައި ކޯދޮވުމާއި ނޭފަތަށް ފެންލުން‪ :‬މިއީ ދަންނަ ބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އިޚްތިލާފު މައްސަލައެކެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ކޯދޮވުމާއި ނޭފަތަށް ފެން ލުމަކީ ހިނެއިމުގެ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި އެކަލޭގެފާނުންގެ އެކުވެރިންނާއި‬

‫ﺜﻟﻮري އާއި ﻋﻄﺎء އާއި ﺑﻦ اﻤﻟﺒﺎركގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ﻤﺣﺪގެ މަޝްހޫރު ޤައުލަކީ ވެސް މިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ‬

‫ދަލީލަކީ؛ މުޅި ހަށިގަނޑު ދޮވުމަކީ ވާޖިބަކަށް ވާއިރު މޫނު ވެސް އޭގައި ހިމެނޭނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކޯދޮވުމާއި‬

‫ނޭފަތަށް ފެންލުން ވާޖިބުވާނެއެވެ‪ .‬އެދެތަނަކީ ވެސް މޫނުގެ ބައެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ‪ .‬މިބޭކަލުން ދަލީލުގެ‬

‫ގޮތުގައި ބައެއް ޙަދީޘްވެސް ގެންނަވައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެ ހުރިހާ ޙަދީޘެއް ވެސް ޟަޢީފެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬ކޯދޮވުމާއި ނޭފަތަށް ފެންލުމަކީ ހިނެއިމުގެ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރުގެ )ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި الﻠﻴﺚ‬

‫އާއި ﻷوزاﻲﻋގެ( ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ހިނައިގަތުމުގައި ވުޟޫކުރުމަކީ ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކޯދޮވުމާއި‬

‫ނޭފަތަށް ފެންލުމަކީ ވުޟޫއާ ގުޅިފައިވާ ދެކަންތަކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ވުޟޫކުރަން ނުޖެހޭއިރު‪ ،‬އެއާ ގުޅިފައިވާ‬

‫)‪ (113‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 248 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪316 :‬‬

‫)‪ (114‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 266 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪317 :‬‬
‫)‪ (115‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 266 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪317 :‬‬

‫‪77‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ކަމެއްވެސް ކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ޙަދީޘުން ގެންނަ ދަލީލުތަކަށް އެބޭކަލުން ދެއްވާ ރައްދަކީ؛ ރަސޫލާﷺ‬

‫ވ ނަމަވެސް އެއީ ވާޖިބުކަމަށް ދަލީލުކުރާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކަމުން ދަލީލުކުރަނީ އެއީ ސުންނަތް‬ ‫ނ ކުރެއް ި‬‫އެކަ ް‬
‫ُ َ ُ ْ َ َ ََ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ُ ُ ْ َ ّ َ َ‬
‫ﻼﺛ ًﺎ ﻓَ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺄﺻُّ ﻋ َرأ ِﺳ‪ َّ� ،‬أ ِ�ﻴ ْﺾ َ�ﻌ َﺪ ذل ِﻚ ﻋ َﺳﺎﺋِ ِﺮ‬ ‫އ ކަމަށެވެ‪ .‬އެއީ ވާޖިބެއްނަމަ‪) ،‬أَّ ﺎ أﻧﺎ ﻓﺂﺧﺬ ِمﻞء ﻔًﺎ ﺛ‬‫ކަމެ ް‬

‫َﺟ َﺴ ِﺪي( މިޙަދީޘްގައި ރަސޫލ ާﷺ އެކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވީހެވެ‪.‬‬

‫َ‬ ‫ُ ْ ْ ْ‬
‫‪ -5‬ފައިދޮވުން ފަސްކުރުން‪ :‬أُّ ﻤﻟ ُـﺆ ِﻣﻨِ� َﻣﻴْ ُﻤ ْﻮﻧﺔ ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘުގެ ބޭރު ފުށުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި ކީރިތި ރަސޫލާ‬

‫”‪...‬ފަހެ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ޣުސްލުކުރައްވައި‬ ‫) ‪(116‬‬

‫‪F15‬‬ ‫ﷺ ފައިދޮންނެވުން ފަސްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ُُّ ْ ُ ْ ْ َ َ‬
‫ﺎﻋ� ِﺸﺔ ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވަނީ‬ ‫ނިމުމުން ފައިންޕުޅު ދޮންނަވައެވެ‪ “.‬ނަމަވެސް أ ﻤﻟـﺆ ِﻣ ِﻨ�‬

‫އެކަލޭގެފާނު ޣުސްލުކުރެއްވުމުގެ ކުރިން ވުޟޫކުރެއްވި ކަމަށެވެ‪ .‬މިދެޙަދީޘްގައި މިވާ ތަފާތުގެ މައްޗަށް ބައްލަވައި‪،‬‬

‫ހިނައިގަންނަ އިރު ފައިދޮވުމުގައި ސުންނަތް ގޮތަކީ ކޮބައިކަމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އިޚްތިލާފު‬

‫އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ފައިދޮވުން ފަސްކުރުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫َ‬
‫ށ‪ .‬ހިނެއިގަތުމުގެ ކުރިން ޖެހޭނީ ފުރިހަމަ ވުޟޫއެއް ކުރާށެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ َﻋ� ِﺸﺔގެ ޙަދީޘްގައި ވަނީ އެކަލޭގެފާނު‬

‫َ‬
‫ގިނައިން ޢަމަލުކުރެއްވި ގޮތެވެ‪َ .‬ﻣﻴْ ُﻤ ْﻮﻧﺔގެ ޙަދީޘްގައި ވަނީ އެއް ފަހަރު ޣުސްލުކުރެއްވި ގޮތެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ .‬ވުޟޫއާ އެކުގައި ފައިދޮވުމާއި‪ ،‬ހިނައިގަނެ ނިމިގެން ފައިދޮވުމަށް ފަސްކުރުމާ ދެމެދު އިޚްތިޔާރު އެބައޮތެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫ރ‪ .‬ސާފު ނޫން ތަނެއްގައި ހިނައިގަންނަ ނަމަ ފައި ދޮވުން ފަސްކުރާނީއެވެ‪ .‬ނޫންނަމަ ވުޟޫއާ އެކުގައި ކުރިން‬

‫ފައި ދޮންނާނީއެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚގެ ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫‪ -6‬އިސްތަށިތަކުގެ ބުޑާ ހަމައަށް ފޯރަންދެން‪ ،‬ބޮލަށް ތިން ފަހަރަށް ފެން އޮއްސުން‬

‫‪ -7‬ކަނާތް ފަރާތުން ފެށުން ދެން އެއަށްފަހު ވާތް ފަރާތަށް ފެން އެޅުން‬

‫)‪ (116‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 266 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪317 :‬‬

‫‪78‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َ‬
‫އަތްޕުޅުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ދެން‬ ‫"‪...‬‬ ‫) ‪(117‬‬
‫‪F16‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫َﻋ� ِﺸﺔ‬ ‫‪ -8‬އިސްތަށިގަނޑު ވިނަވައިލުން‪:‬‬

‫ޖެހިދާނެހެން ހީފުޅުވާންދެން ތިން ފަހަރު މަތިން ފެން‬ ‫އިސްތަށިފުޅު ވިނަވައިލެއްވިއެވެ‪ .‬ހަމުގައި ފެން‬

‫އެޅުއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ -9‬ހިނައިގަތުމުގައި ތުނބުޅި ވިނަވައިލުން‪ :‬މިކަމާ މެދު ގިނަ ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެއީ ވާޖިބެއް ނޫން‬

‫ކަމަށެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ﻣﺎلﻚ އާއި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ‬

‫އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހަމުގައި ފެން ނުޖެހޭ ނަމަ ވިނަވައިލުން‬

‫ވާޖިބުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ -10‬މުޅި ހަށިގަނޑަށް ތިން ފަހަރު ފެންއެޅުން‪َ :‬ﻋ� ِﺸﺔ އާއި َﻣﻴْ ُﻤ ْﻮﻧﺔ ގެ ޙަދީޘްގައި ވަނީ ރަސޫލާﷺ އަތްޕުޅާއި‬

‫َ‬
‫އިސްތަށިފުޅު ދޮންނެވި އިރު ތިންތިންފަށްކުރެއްވިކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މުޅި ހަށިކޮޅަށް ފެން އެޅުއްވުމާމެދު َﻋ� ِﺸﺔ‬

‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‪ ...” ،‬ދެން އެކަލޭގެފާނުންގެ މުޅި ހަށިކޮޅަށް ފެން އެޅުއްވިއެވެ‪ “.‬މިޙަދީޘަށް ބިނާކުރައްވައި‪،‬‬

‫ﻤﺣﺪ އާއި ﻣﺎلﻚ ދެކެވަޑައިގަންނަވަނީ؛ މުޅި ހަށިގަނޑަށް ފެން އެޅުން އޮތީ އެއް ފަހަރު ކަމުގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ހަށިގަނޑަށް ފެން އެޅުމުގައި ވެސް ތިންތިންފަށްކުރުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -11‬ހިނައިގަތުމުގައި ގުނަވަންތަކުގައި އަތް އުނގުޅުން‪ :‬މުޅި ހަށިގަނޑުގައި އަތްއުނގުޅުން ޝަރްޠެއްތޯ ނުވަތަ‬

‫ހަމައެކަނި ފެން އެޅުމުން ފުދޭނެތޯ ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬

‫އަތް އުނގުޅުމަކީ ވާޖިބެއް ނޫންކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއްކަމަށެވެ‪ .‬ﻣﺎلﻚ އާއި ﺎﻓﻲﻌ‬

‫ﻤﻟـ َﺰ� ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އަތް އުނގުޅުން ވާޖިބުވެގެން ވެއެވެ‪ .‬ދެފަރާތުގެ ދަލީލުތަކަކީ ކޯދޮވުމާއި ނޭފަތަށް‬
‫މަޛްހަބުގެ ُ‬

‫ފެންލުމުގެ މައްސަލާގެ ވެސް ދަލީލުތަކެވެ‪.‬‬

‫އަންހެނާ ހިނައިގަތުން‪:‬‬

‫އަންހެނާ ޖުނުބުން ހިނައިގަތުން‪ :‬އަންހެނާ ޖުނުބުން ހިނައިގަތުމުގައި ކަންތައް ކުރާނޭ ގޮތް ފިރިހެނާ ހިނައިގަތުމާ‬

‫މުޅީން އެއްގޮތެވެ‪ .‬އޭނާ އިސްތަށިގަނޑު ގަތާފައި ވިޔަސް ކޮންމެހެން ނިއުޅުވާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިސްތަށިތަކުގެ ބުޑާ‬
‫َ‬ ‫ُ ْ ْ ْ‬
‫ހަމައަށް ފެން ފޯރުވަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ގަތާފައިވާ އިސްތަށިގަނޑު ނިއުޅުވަން ޖެހޭނެތޯ مّ اﻤﻟ ُـﺆ ِﻣ ِﻨ� ُمُّ َﺳﻠ َﻤﺔ ސުވާލުދެންނެވުމުން ރަސޫލާ‬
‫َ ْ ُْ ََ َْ‬
‫�ﻦ( "ނޫނެކެވެ‪ .‬ކަމަނާ‬ ‫� َﻋﻠَﻴْ ِﻚ ال ْ َﻤ َ‬
‫ﺎء َ�ﺘَ ْﻄ ُﻬﺮ َ‬ ‫ﺣﺜَﻴَﺎتٍ‪ُ ،‬ﻢَّ ﺗُﻔﻴﻀ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ‬
‫ث َ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻚ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬
‫ِ‬
‫َ ْ‬ ‫َ ِﻧَّ‬
‫ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻻ‪ ،‬ﻤﺎ ﻳَ�ﻔ ِﻴ ِﻚ أن ﺗ ِﺜ ﻋ رأ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫)‪ (117‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 248 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪316 :‬‬

‫‪79‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ކމަނާއަށް‬
‫އިސްތަށިފުޅަށް ތިން އަތްގޮށީގެ ފެން އެޅުއްވުމަށް ފަހު‪ ،‬ދެން މުޅި ހަށިކޮޅަށް އެކުގައި ފެން އަޅުއްވައި ޠާހިރުވެވަޑައިގަތުމުން ަ‬
‫َ‬ ‫ْ ْ ْ‬ ‫ُ‬
‫) ‪(118‬‬
‫‪F17‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫َﻋ� ِﺸﺔ‬ ‫مّ اﻤﻟ ُـﺆ ِﻣﻨِ�‬ ‫ފުދޭނެއެވެ‪".‬‬
‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ބަނދެގެންނާއި‬ ‫އިޙްރާމު‬ ‫އަރިހުގައި‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫"ތިމަންބޭކަނބަލުން‬
‫ހިނައިގަތުމާ ގުޅުން ހުރި ބައެއް ޙުކުމްތައް‪:‬‬

‫• ހިނައިގަތުމަށް ފަހު ގައިހިއްކުން ހުއްދައެވެ‪.‬‬ ‫ތިމަންބޭކަނބަލުންގެ‬ ‫ވެސް‪،‬‬ ‫ތިއްބަވާއިރު‬ ‫ކަނޑައިގެން‬ ‫އިޙްރާމް‬

‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ލާޒިމެއް‬ ‫ވުޟޫކުރުން‬ ‫• ހިނައިގަތުމަށްފަހު‬
‫ވުޟޫނުކުރިއަސް‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ހިނައިގަތުމުގެ‬ ‫އެގޮތުން‬
‫ބެހެއްޓުމަށް‬ ‫ތަތްކޮށްފައި‬ ‫)އިސްތަށިގަނޑު‬ ‫َﺿ َﻤﺎد‬ ‫އިސްތަށިގަނޑުގައި‬
‫ރަނގަޅު ޝަރްޢީ ހިނައިގަތުމަކަށްފަހު ނަމާދުކުރަން‬
‫ބޭނުންކުރާ ތެރަސް ފާޑު އެއްޗެއް( ވަނިކޮށް ޣުސްލުކުރައްވަމުއެވެ‪".‬‬
‫ބޭނުންވާ މީހާ އިތުރަށް ވުޟޫކުރުމަކާ ނުލައި ނަމާދު‬
‫ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ޢާއިޝާވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ރަސޫލާﷺ‬
‫ވުޟޫއެއް‬ ‫ޣުސްލުކުރެއްވުމަށްފަހު‬ ‫ޖުނުބުން‬ ‫އަންހެނާ ޙައިޟުންނާއި ނިފާސްކަމުން ހިނައިގަތުން‪:‬‬
‫ނުކުރައްވައެވެ‪ ".‬އަދިވެސް އެކަމަނާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫"އެކަލޭގެފާނު ޣުސްލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ދެރަކްޢަތް‬ ‫ޙައިޟު ނިފާސްކަމުން އަންހެނާ ހިނައިގަތުން‪ ،‬އޭނާ ޖުނުބުން ހިނައިގަތުމާ‬
‫ވުޟޫކުރެއްވި‬ ‫ޣުސްލަށްފަހު‬ ‫ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދެއް‬
‫މިޙާލަތުގައި‬ ‫ނުގަންނަވަމެވެ‪".‬‬ ‫ދެކެވަޑައެއް‬ ‫ތަން‬ ‫އެއްގޮތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއަށް ވުރެ އިތުރަށް ބައެއް ކަންތަން ކުރުން‬
‫ހިނައިގަތުމުގައި‬ ‫ޖުނުބުން‬ ‫އަރިހުގައި‬ ‫ޖުމްހޫރުންގެ‬
‫އޮވެއެވެ‪.‬‬
‫ކުޑަހަދަސް އެރެގަތުމަށް ނިޔަތްގަތުން ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫ޠަހާރަތަށް‬ ‫ދެ‬ ‫ކަމުދާނީ‬ ‫އެގޮތް‬ ‫އެކަމަކު‪،‬‬
‫ނިޔަތްގަތްނަމައެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ޣުސްލަށް ނިޔަތްގަތް‬ ‫ސާފުކޮށްދޭ‬ ‫އެނޫންވެސް‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫‪ -1‬ސައިބޯނި‬
‫ނަމަ ނުފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫َ‬
‫ހިނެއިމުން‬ ‫އެއް‬ ‫ނަމަ‬ ‫އެކުވެއްޖެ‬ ‫ހިނެއިން‬ ‫• ދެ‬ ‫َﻋ� ِﺸﺔ‬ ‫ބޭނުންކުރުން‪:‬‬ ‫ފެނާއެކު‬ ‫އެއްޗެއް‬
‫ފުދޭނެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް؛ ޙައިޟާއި ޖުނުބުގެ ހިނެއިން‪،‬‬
‫އެކުގައި‬ ‫އެދެކަމަށް‬ ‫ހިނެއިން‪،‬‬ ‫ހުކުރުގެ‬ ‫ޖުނުބާއި‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޙައިޟުގެ ހިނެއިމާ ބެހޭ ގޮތުން‬
‫ނިޔަތްގަތްނަމަ އެއް ހިނެއިމުން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ގިނަ‬
‫َ‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ސުވާލުދެންނެވުމުން‬ ‫أ ْﺳ َﻤﺎء‬ ‫އަރިހުގައި‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬
‫• އަންހެނަކު ޖުނުބުވެރިވުމަށް ފަހު ހިނައިނުގަންނަނީސް‬
‫َ ْ ُ ُ ِﺣْﺪَا�ُﻦَّ َ َ َ‬
‫ޙައިޟުވީނަމަ؛ ޖުނުބުގެ ހިނައިގަތުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ﺎءﻫﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﺗﺄﺧﺬ‬
‫ލާޒިމުވެގެންވަނީ ހައިޟުން ޠާހިރުވުމަށް ފަހު ޖުނުބުގެ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ُ َُ ْ‬ ‫ْ َ‬
‫ނިޔަތްގަނެ‬ ‫ހިނެއިމަށް‬ ‫ހައިޟުގެ‬ ‫ހިނެއިމާއި‬ ‫ﻮر ‪ُ ،‬ﻢَّ َﺼُﺐُّ ﻋ َرأ ِﺳ َﻬﺎ‬ ‫ﺤﺴ ُﻦ ﻟﻄُّ ُﻬ َ‬
‫َﺘَﻄَﻬَّﺮ �ﺘ ِ‬ ‫َو ِﺳﺪ َر� َﻬﺎ‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ހިނައިގަތުންކަމަށް އަޙްމަދު‬
‫ﻮن َرأْﺳ َﻬﺎ ‪ُ ،‬ﻢَّ َﺼُﺐُّ‬‫َ َ ْ ُ َ ُ َﻟْﺎ ً َ ً ﻰﺘ ّ َ ْ ُ َ ُ ُ َ‬
‫�ﺘﺪﻟﻜﻪ ﻜ ﺷ ِﺪﻳﺪا َ �ﺒﻠﻎ ﺷﺌ‬
‫އަލްޙަސަން އާއި ޢަޠާއުއާއި އައްނަޚަޢީ ވިދާޅުވަނީ‬ ‫ِ‬
‫ޖުނުބުގެ ހިނައިގަތުން ލާޒިމުކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް‬ ‫ُ َ ) ‪(119‬‬ ‫ًَ‬ ‫ً‬ ‫َْ ُ ُ‬ ‫َﻋﻠَﻴْ َﻬﺎ ال ْ َﻤ َ‬
‫ﺎء ‪ُ ،‬ﻢَّ ﺗﺄﺧﺬ ﻓِ ْﺮ َﺻﺔ ُﻤَﺴَّ ﻜﺔ َﺘَﻄَﻬَّﺮ ﺑِﻬﺎ(‬
‫ދޮވުން‬ ‫ކުރިމަތިފަރާތް‬ ‫ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬
‫‪F18‬‬

‫ލާޒިމެވެ‪ .‬ދެން ޙައިޟު ނިމުމުން ހިނައިގަންނާނީއެވެ‪.‬‬

‫އެކަމަނާގެ‬ ‫ބޭކަނބަލަކު‪،‬‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫"ތިޔަކަނބަލުންގެ‬
‫ކުރިން‬ ‫ނިމުމުގެ‬ ‫ހިނައިގަނެ‬ ‫• ޖުނުބުވެރިއަކު‬
‫ހަދަސްވެރިވީނަމަ ވެސް ހިނެއިން ފުރިހަމަކުރާނީއެވެ‪.‬‬ ‫ވަޑައިގެން‬ ‫ހިއްޕަވައިގެން‬ ‫ކުންނާރުފަތް‬ ‫ފެނާއި‬
‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަށާކަށް‬ ‫ހިނައިގަންނަން‬ ‫އަލުން‬
‫ހަދަސްވެރިވުމަކީ ހިނެއިން ބާޠިލުވާކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ޠާހިރުވުން‬ ‫އަދި‬ ‫ޠާހިރުވެވަޑައިގަންނަވާނީއެވެ‪.‬‬
‫ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬
‫އެކަނބަލެއްގެ‬ ‫ދެން‬ ‫ފުރިހަމަކުރައްވާނީއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (118‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 254 :‬ﺍﻟﺑﻳﻬﻘﻲ‪182/2 :‬‬

‫)‪ (119‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 314 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪332 :‬‬

‫‪80‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އިސްތަށިފުޅަށް ފެން އޮއްސަވައި ބާރަށް އުނގުޅާލައްވާނީއެވެ‪ .‬އިސްތަށިތަކުގެ ބުޑާހަމައަށް ފެން ފޯރަންދެނެވެ‪ .‬ދެން‬

‫އެއިން‬ ‫ނަންގަވައި‬ ‫ކަފަކޮޅެއް‬ ‫މީރުވަސްދުވާ‬ ‫ދެން‬ ‫އަޅުއްވާނީއެވެ‪.‬‬ ‫ފެން‬ ‫ހަށިކޮޅަށް‬ ‫މުޅި‬

‫َ‬
‫ޠާހިރުވެވަޑައިގަންނަވާނީއެވެ‪ ".‬أ ْﺳ َﻤﺎء ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އެއިން ޠާހިރުވާނީ ކިހިނެތްތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﺳﺒﺤﺎن‬
‫َ‬
‫َﻄَﻬِّﺮ�ﻦ ﺑﻬﺎ( " ﺳﺒﺤﺎن اﷲއެވެ‪ .‬ކަމަނާ އެއިން ޠާހިރުވެވަޑައިގަންނަވާނީއެވެ!" ދެން َﻋ�ِﺸﺔ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اﷲ!‬

‫ކަމަނާ އެއިން ލޭގެ އަސަރު ފިލުވާލާނީއެވެ‪".‬‬

‫َ‬
‫‪ -2‬ގަތާފައިވާ އިސްތަށިގަނޑު ނިއުޅުވައި އިސްތަށިތަކުގެ ބުޑާ ހަމައަށް ފެން ފޯރުވުން‪َ :‬ﻋ� ِﺸﺔ ރިވާކުރައްވާފައިވާ‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫َ ُْ َ‬ ‫ََ ْ‬
‫މަތީގައިވާ ޙަދީޘްގައި‪ َّ) ،‬ﺗَﺼُﺐّ ﻰﻠﻋ َرأ ِﺳ َﻬﺎ �ﺘَﺪﻟﻜدَﻟْﺎﻜً ﺷَﺪِﻳﺪًا ﺣَﻰﺘ َّ �ﺒْﻠﻎ ﺷﺌُﻮن َرأ ِﺳ َﻬﺎ( މިހެން އޮތުމުން‪ ،‬ދޭހަވާ‬

‫ގޮތުގައި‪ ،‬ހައިޟުގެ ހިނެއުމުގައި ޖުނުބުގެ ހިނެއުމާ އެއްގޮތަށް ހަމައެކަނި ބޮލަށް ފެން އަޅައިގެން ނުފުދޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ޖުނުބާ ގުޅޭ ޙަދީޘުގައި ބޮޑަށް އުނގުޅުމުގެ ވާހަކައެއް ނާދެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިކަމުގެ ޙުކުމާމެދު ޢިލްމުވެރިން‬

‫މެދުގައި އިޚްތިލާފުވެއެވެ‪ .‬ﻤﺣﺪ އާއި ﺤﻟﺴﻦ އާއި ﻃﺎؤوسގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬އިސްތަށިތަކުގެ ބުޑާ ހަމައަށް ފެން ފޯރުވުން‬

‫އެއީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬ގަތާފައިވާ އިސްތަށިގަނޑު ރޫޅާލުން ވާޖިބުކަމަށް ޙަދީޘްގައި ޞަރީޙަކޮށް ނެތް ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬މީރުވަސްދުވާ އެއްޗެއް އުނގުޅާފައިވާ ފޮތިކޮޅަކުން ނުވަތަ ކަފަކޮޅަކުން ލޭގެ އަސަރުފިލުވައިލުން‪:‬‬

‫މަތީގައިވާ ޙަދީޘަށް ބިނާކުރައްވައި‪ ،‬ހިނައިގަތުމަށްފަހު މީރުވަސްދުވާ ފޮތިކޮޅެއް ނުވަތަ ކަފަކޮޅެއް ކުރިމަތި ފަރާތަށް‬

‫ލެއްވުމަކީ އަދި‪ ،‬ހަށިގަނޑުގައި ލޭ އުނގުޅުނު ކޮންމެ ތަނެއްގައި ވެސް މީރުވަސްދުވާ ފޮތިކޮޅު އުނގުޅުން‬

‫މުސްތަޙައްބު ކަމެއްކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪4.1‬‬

‫‪ -1‬ކާފިރަކު އިސްލާމްވުމުން ހިނައިގަތުން ވާޖިބުކަމަށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާއިރު‪ ،‬އަނެއްބައި ޢިލްމުވެރިން‬

‫ވިދާޅުވަނީ އެއީ މުސްތަޙައްބުކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬މިމައްސަލާގައި ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ހިނެއިމުގެ ރުކުންތަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ސުންނަތްތައް ހިމަނައިގެން ފުރިހަމައަށް ތަރުތީބުން ހިނައިގަންނާނެ ގޮތް‬

‫ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬އަންހެނާގެ ހިނައިގަތުމާއި ފިރިހެނާގެ ހިނައިގަތުމުގައި ހުރި ތަފާތު ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪81‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޖުނުބުވެރިކަން‬

‫ޖުނުބުވެރިކަމޭ ބުނެވެނީ ދެކަމަކަށެވެ‪ .‬އެއްކަމަކީ‪ ،‬ހޭލައި ހުއްޓައި ޝަހްވަތްތެރިކަމާއެކު ނުވަތަ ނިދީގައި އިޙްތިލާމްވެ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫މަނިބޭރުވުމެވެ‪ .‬އަނެއްކަމަކީ ޖިމާޢުވުމެވެ‪ .‬އޭގެ އެންމެ ކުޑަ މިންވަރަކީ‪ ،‬ފިރިހެނާގެ ذﻛ ُﺮން َﺣﺸﻔﺔގެ މިންވަރު އަންހެނާގެ ﻓ ْﺮجގެ‬

‫ތެރެއަށް ވެއްދުމެވެ‪ .‬މިދެކަމުގައި ވެސް އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ހަމަހަމައެވެ‪.‬‬

‫ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ޙަރާމް ކަންތައްތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ޖުނުބުވެރިޔާ މިސްކިތުގައި މަޑުކުރުން‪ :‬މިމައްސަލާގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ދެ ރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ޖުނުބުވެރިޔާ އާއި ޙައިޟުވެރިޔާ އާއި ނިފާސްވެރިޔާ މިސްކިތުގައި މަޑުކުރުން ޙަރާމެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރުގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫އޭގެ ތެރޭގައި ހަތަރު އިމާމުން ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި اﺑﻦ ﻋﺒﺎس އާއި اﺑﻦ مﺴﻌﻮدގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވަނީވެސް‬

‫މިގޮތަށެވެ‪.‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻜﺎر ٰى ﺣ ّ َﺘ ٰﻰ َﺗﻌ َﻠ ُﻤﻮا‬
‫َ‬ ‫ﻧ�ْ ﺳ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫اﻟﺼ َﻼ َة وأ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ އަންނަނިވި އާޔަތެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أ َ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ آﻣﻨُﻮا َﻻ َﺗﻘﺮﺑﻮا‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ْ‬
‫"އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ﺣ ّ َﺘ ٰﻰ َﺗﻐ� َ ِﺴﻠُﻮا﴾‬
‫ِ ٍ َ‬ ‫ﺟﻨ ُ ًﺒﺎ ِإ ّ َﻻ َﻋ ِ‬
‫ﺎﺑ ِﺮي ﺳﺒﻴﻞ‬ ‫ﻣﺎ ﺗﻘﻮﻟﻮن وﻻ‬
‫َ ُ ُ َ َ ُ‬
‫) ‪(120‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F19‬‬

‫މަސްތުވެގެން ތިބެ ނަމާދާ ގާތްނުވާށެވެ‪ .‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ކިޔާ އެއްޗެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގިއްޖައުމަށް‬

‫ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި މަގު ހުރަސްކޮށް ދަތުރުކުރާ މީހަކު މެނުވީ ޖުނުބުވެރިވެގެންވާ ޙާލުގައި ތިޔަބައިމީހުން‬

‫ْ‬
‫اﻟﺼ َﻼ َة﴾‬
‫ހިނައިގެންފުމަށް ދާންދެން ނަމާދާވެސް ގާތްނުވާށެވެ!" އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ މިތާނގައި ﴿ َﻻ َﺗﻘﺮﺑُﻮا ّ َ‬
‫َ‬

‫މިޢިބާރާތުގެ މުރާދަކީ ނަމާދުކުރާ ތަނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިއާޔަތުން ނެގޭ ދަލީލަކީ‪ ،‬ދަތުރުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ޙާލު‬

‫މެނުވީ ޖުނުބުވެރިޔާ މިސްކިތަށް ވަނުން ވަނީ މަނާކުރެވިފައި ކަމެވެ‪ .‬ދެން ޖުނުބުވެރިޔާގެ މައްޗަށް ޙައިޟު‬

‫ނިފާސްވެރިން ޤިޔާސްކުރެވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ އަނެއް ދަލީލަކީ ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ ޟަޢީފު ޙަދީޘެކެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬އެމީހުން މިސްކިތުގައި މަޑުކުރުން ހުއްދައެވެ‪ .‬މިއީ ޡާހިރީންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫)‪ (120‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪43 :‬‬

‫‪82‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪َ ،‬ﺮَاءَةُ اﻷَﺻْﻠِﻴَّﺔއެވެ‪ .‬މާނައަކީ އަޞްލުގައި އޮތް ބަރީއަކަމެވެ‪ .‬ކަމެއް ޙަރާމްކަމަށް ދަލީލެއް‬

‫ނާންނަހާ ހިނދަކު އެއީ ހުއްދަކަމެއް ކަމުގައި ވުމެވެ‪ .‬ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް އަޞްލަކީ ހުއްދަވުމެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން‬

‫ވިދާޅުވަނީ؛ ޖުނުބުވެރިޔާ މިސްކިތުގައި މަޑުކުރުމަށް‪ ،‬ޞައްޙަ ގޮތަކަށް ނަހީއެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫اﻟﺼ َﻼ َة﴾ އޭގެ މާނައަކީ ސީދާ ނަމާދެވެ‪ .‬ވީމާ މަނާކުރެވިފައި އެވަނީ‬
‫އާޔަތާމެދު ވިދާޅުވަނީ‪َ ﴿ ،‬ﻻ َﺗﻘ َﺮﺑُﻮا ّ َ‬

‫ޖުނުބުވެރިޔާ ހިނައިގަތުމަކާ ނުލައި ނަމާދާ ކުރުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދަތުރުވެރިއަކު ކަމުގައި ވާނަމަ ހިނައި ނުގަނެ‬

‫ތަޔަންމުމުކޮށްގެން ނަމާދުކުރެވެއެވެ‪ .‬ޤިޔާސާމެދު ވިދާޅުވަނީ؛ ޙައިޟުވެރިޔާ ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ޤިޔާސްކުރުމުގައި‬

‫ވިސްނާލަންޖެހެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ޙައިޟުވެރިޔާއަކީ ޢުޒުރުވެރިއެކެވެ‪ .‬އޭނާ ބޭނުން އިރެއްގައި ޠާހިރުވެ ނުގަނެވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ޖުނުބުވެރިޔާ ބޭނުން އިރެއްގައި ހިނައިގަނެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ޖުނުބުވެރިޔާ މުޞްޙަފުގައި ބީހުން‪:‬‬

‫‪ -3‬ޖުނުބުވެރިޔާ ޤުރްއާން ކިޔެވުން‪ :‬މިދެ މައްސަލާގެ ޚިލާފުތައް ވުޟޫގެ ބައިގައި އެވަނީއެވެ‪.‬‬

‫ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ހުއްދަ ކަންކަން‪:‬‬

‫‪ -1‬ޖުނުބުން ހިނައިގަތުން ފަސްކުރުން‪ :‬ޖުނުބުވެރިޔާ ޖުނުބުވެރިވުމާއެކު ހިނައިގަތުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާއަށް‬

‫ހިނައިގަތުން ފަސްކުރުން ޖާއިޒެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެންމެ އިތުރު ގޮތަކީ ވީހާ އަވަހެއްކުރުމެވެ‪.‬‬

‫މަދީނާގެ މަގަކުން އެކަލޭގެފާނާ ރަސޫލާﷺއާ ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(121‬‬

‫‪F120‬‬ ‫أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮةގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އޭރު أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة ހުންނެވީ ޖުނުބުވެރި ޙާލުކޮޅުގައެވެ‪ .‬ދެން ފަހަތަށް ޖެހިވަޑައިގެން‪) ،‬ގެކޮޅަށް( ވަޑައިގެން‬

‫َ ُ‬ ‫ޣުސްލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އެނބުރި ވަޑައިގަތުމުން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أَ ْ� َﻦ ُﻛﻨْ َ‬

‫ﺖ ﻳَﺎ أﺑﺎ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة؟(‬

‫"އޭ أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة އެވެ! )ކުރިން( ކަލޭގެފާނުވީ ކޮންތާކުތޯއެވެ؟" ދެންނެވިއެވެ‪" .‬އަޅުގަނޑު ހުރީ ޖުނުބުވެރި‬

‫ހިތްޕުޅު‬ ‫މަޖިލީސްކުރެއްވުމަށް‬ ‫އެކު‬ ‫ކަލޭގެފާނާ‬ ‫ހާލުގައި‬ ‫ނެތް‬ ‫ޠަހާރަތެއް‬ ‫އެހެންވެ‬ ‫ޙާލުގައެވެ‪.‬‬

‫ﺎن اﷲ! إَّ ا ْﻟ ُـ ْﺴﻠ َﻢ ﻻَ َ�ﻨْ ُ‬
‫ﺠﺲ( "ﺳﺒﺤﺎن اﷲ އެވެ!‬
‫ُ ْ َ َ‬
‫ހަމަޖެހިވަޑައިނުގަތީއެވެ‪ ".‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﺳﺒﺤ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬

‫ހަމަކަށަވަރުން މުސްލިމާ ނަޖިސްނުވާނެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ޖުނުބުވެރިޔާ ނިދުން‪ :‬ޖުނުބުވެރިޔާ ހިނައި ނުގަނެ ވުޟޫކޮށްގެން ނިދުން ހުއްދައެވެ‪.‬‬

‫)‪ (121‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 283 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪371 :‬‬

‫‪83‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އަވަހާރަލައްޕަވަން‬ ‫ވަނިކޮށް‬ ‫ޙާލުކޮޅުގައި‬ ‫ޖުނުބުވެރި‬ ‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫) ‪(122‬‬

‫‪F 12‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ﻋ�ﺸﺔ‬

‫ވުޟޫއާ އެއްގޮތަށް‬ ‫ކުރައްވާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު ނަމާދަށް‬ ‫ގުނަވަން ދޮންނަވައި‬ ‫ބޭނުންފުޅުވެއްޖެ ނަމަ ޢައުރަ‬

‫ވުޟޫކުރައްވައެވެ‪ ".‬ރޭގަނޑު ޖުނުބުވެރި ވުމުން ކަންތައް ކުރާނެ ގޮތާމެދު ﻋﻤﺮ ސުވާލުދެންނެވުމުން ރަސޫލާ ﷺ‬
‫ّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َﻮَﺿَّ‬
‫"ކަލޭގެފާނު ކުރިމަތި ފަރާތް ދޮންނަވައި ވުޟޫކުރައްވާށެވެ!‬ ‫) ‪(123‬‬
‫‪F12‬‬ ‫ﺛﻢ � ْﻢ(‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ ) .‬ﺄ‪َ ،‬واﻏ ِﺴﻞ ذﻛ َﺮك ‪،‬‬

‫ދެން އަވަހާރަފުޅުލައްޕަވާށެވެ!"‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪4.2‬‬

‫‪ -1‬ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ޙަރާމް ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ބައެއް ބޭކަލުން‪" ،‬މުޞްޙަފުގައި ބީހުން" ހިމަނުއްވައެވެ‪.‬‬

‫މިމައްސަލާގައި ހުރި ޚިލާފުތައް ބަޔާންކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -2‬أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮةގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬މަދީނާގެ މަގަކުން އެކަލޭގެފާނާ ރަސޫލާﷺއާ ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އޭރު‬

‫ވަޑައިގެން‬ ‫)ގެކޮޅަށް(‬ ‫ޖެހިވަޑައިގެން‪،‬‬ ‫ފަހަތަށް‬ ‫ދެން‬ ‫ޙާލުކޮޅުގައެވެ‪.‬‬ ‫ޖުނުބުވެރި‬ ‫ހުންނެވީ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫َْ َ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ﺖ ﻳَﺎ أﺑﺎ ﻫ َﺮ�ْ َﺮة؟( "އޭ أﺑﻮ‬ ‫ޣުސްލުކުރެއްވުމަށް ފަހު އެނބުރި ވަޑައިގަތުމުން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أ�ﻦ ﻛﻨ‬

‫ﻫﺮ�ﺮة އެވެ! )ކުރިން( ކަލޭގެފާނުވީ ކޮންތާކުތޯއެވެ؟" ދެންނެވިއެވެ‪" .‬އަޅުގަނޑު ހުރީ ޖުނުބުވެރި ޙާލުގައެވެ‪.‬‬

‫އެހެންވެ ޠަހާރަތެއް ނެތް ހާލުގައި ކަލޭގެފާނާ އެކު މަޖިލީސްކުރެއްވުމަށް ހިތްޕުޅު ހަމަޖެހިވަޑައިނުގަތީއެވެ‪".‬‬

‫ِنَّ ْﻤ ُ ْ َ َ‬
‫ﻻ َ�ﻨْ ُ‬ ‫ُ ْ َ َ‬
‫ﺠﺲ( "ﺳﺒﺤﺎن اﷲ އެވެ! ހަމަކަށަވަރުން މުސްލިމާ‬ ‫ﻟـﺴ ِﻠﻢ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﺳﺒﺤﺎن ا ِ‬
‫ﷲ!‬

‫ނަޖިސްނުވާނެއެވެ‪ ".‬މިހާދިސާއިން ނެގޭ ފިޤްހީ ދެ ޙުކުމެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫)‪ (122‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 288 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪305 :‬‬

‫)‪ (123‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 290 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪306 :‬‬

‫‪84‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޙައިޟު‪-‬ނިފާސްކަމާއި އިސްތިޙާޟާ‬

‫އަންހެނާގެ ހަށިގަނޑުން ބޭރުވާ ޠަބީޢީ ލޭ ބެހެނީ ތިން ބަޔަކަށެވެ‪ .‬އެއީ ޙައިޟުގެ ލެއާއި‪ ،‬ނިފާސްކަމުގެ ލެއާއި‪،‬‬

‫އިސްތިޙާޟާގެ ލެއެވެ‪.‬‬

‫ޙައިޟުގެ ލޭ‪:‬‬

‫ޙައިޟުގެ ލެއަކީ‪ ،‬އަންހެނާގެ ވަކި ޚާއްޞަ ތަނަކުން‪ ،‬އެނގިގެންވާ ވަކި ވަގުތުތަކެއްގައި ނުކުންނަ‬ ‫މާނަ‪:‬‬

‫ނުބައިވަސްދުވާ ކަޅުކުލައިގެ އޮލަ ލެއެކެވެ‪ .‬މިކަމަށް ދިވެހި ބަހުން‪ ،‬މައްސަރުކަންތައް ނުވަތަ މަހުކަންތަކޭ ކިޔައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޢިލްމީ‬

‫ލިޔުންތަކުގައި ޢާންމުކޮށް ބޭނުންކުރަނީ "ޙައިޟު" މިބަހެވެ‪.‬‬

‫ޙައިޟަކީ އާދަމުގެފާނުންގެ އެންމެހައި އަންހެން ދަރީންގެ މައްޗަށް މާތް ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ކީރިތި‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ْ ٌ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން މިކަމަކީ މާތް ﷲ އާދަމުގެފާނުންގެ‬ ‫) ‪(124‬‬
‫‪F123‬‬
‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِ ﻫﺬا أمﺮ ﻛﺘﺒﻪ اﷲ ﻋ �ﻨ ِ‬
‫ﺎت آدم(‬

‫އަންހެން ދަރީންގެ މައްޗަށް ލިޔުއްވާފައިވާ ކަމެކެވެ‪ ".‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޙައިޟު ފެށިފައިވަނީ ސުވަރުގެއިން ބިމަށް‬

‫ފޮނުއްވުމަށްފަހު َﻮَّىގެފާނާ ހަމައިންނެވެ‪".‬‬

‫ޙައިޟުގެ މުއްދަތު‪ :‬ޙައިޟުގެ މުއްދަތާމެދު ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ޚިޔާލު ތަފާތުވެފައިވެއެވެ‪ .‬لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި‬

‫ﻤﺣﺪ ވިދާޅުވަނީ؛ ޙައިޟުގެ ދިގުމިނީ ‪ 15‬ދުވަސް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި‪ ،‬މަދުމިނީ ‪ 1‬ދުވަސްކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ﻣﺎلﻚ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެކަމަށް‬

‫ކަނޑައެޅޭ މިންގަނޑެއް ނެތް ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ޙަޤީޤަތުގައި ޙައިޟުގެ މަދުމިނާއި ގިނަމިން ބަޔާންކުރާ އެއްވެސް ޞައްޙަ ދަލީލެއް ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން އައިސްފައެއް‬

‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޞަޙާބީއެއްގެ އަރިހުންވެސް ވާރިދުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬ވީމާ ޙައިޟުގެ މަދުމިނާއި ގިނަމިނަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި‬

‫މިންވަރެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަމުގައި ބައެއް ފިޤްހުވެރިން ބަޔާންކުރައްވާފައިވަނީ އެބޭކަލުންގެ ތަޖުރިބާއެވެ‪ .‬މީހުން އުޅޭ މާޙައުލާއި ޒަމާނާއި‬

‫ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް އަންނަ ބަދަލުން އެމުއްދަތުތައް ބަދަލުވެގެން ދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިކަމުގައި އެންމެ‬

‫ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ ،‬އާދައިގައި ކަންހިނގާ ގޮތަށް ބެލުމެވެ‪.‬‬

‫)‪ (124‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، :‬ﻣﺳﻠﻡ‪:‬‬

‫‪85‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޙައިޟުވުން ފެށުމާއި ނިމުން‪ :‬ޙައިޟުވުން ފެށުނުކަން އެނގޭ ގޮތަކީ‪ ،‬ޙައިޟުވުން އެކަށީގެންވާ ވަގުތެއްގައި ބާރާއެކު‬

‫ކުއްލިކުއްލިއަށް ލޭ ނުކުތުމުންނެވެ‪ .‬އެއީ ނުބައިވަސް ދުވާ ކަޅުކުލައިގެ އޮލަ ލެއެކެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫ޙައިޟު ނިމުނުކަން އެނގޭނީ ލޭ މަނާވުމުންނާއި لﺼُّ ﻔ َﺮة )އަންހެނާގެ ކުރިމަތި ފަރާތުން ނުކުންނަ ރީނދޫ ކުލައަށްދާ‬

‫ُ ْ‬
‫ފެނެއް( އާއި الﻜﺪ َرة )އަންހެނާގެ ކުރިމަތި ފަރާތުން ނުކުންނަ މަޑުރަތް ނުވަތަ މުށިކުލައަކަށްދާ ފެނެއް( އިންނެވެ‪ .‬މިކަންކަން‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬ ‫ދެގޮތަކުން އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫ޙައިޟާ ގުޅުން ހުރި ބައެއް ޙުކުމްތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺠﻟُﻔﻮف‪ :‬އެއީ އަންހެނާ ކުރިމަތި ފަރާތަށް ކަފަގަނޑެއް‬
‫އިރު‪،‬‬ ‫ފެނުނު‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ޠާހިރުވެއްޖެ‬ ‫• އަންހެނާ‬
‫ނަމަ‬ ‫ނުލިބިއްޖެ‬ ‫ފެން‬ ‫ހިނައިގަތުމަށްޓަކައި‬ ‫ނުވަތަ ފޮތިގަނޑެއް ލުމަށްފަހު ނަގާއިރު އެއެއްޗެއް‬
‫ފިރިމީހާއާ‬ ‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަޔަންމުމުކޮށް‪،‬‬
‫ހިކިކޮށް ހުރުމެވެ‪.‬‬
‫ޖިމާޢުވެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ޢިލްމުވެރިން‬
‫ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތެވެ‪.‬‬
‫ﻟﻘَﺼ ُ‬
‫• އެއަންހެނެއްގެ އާދައަށްވުރެ ދިގު މުއްދަތަކަށް ލޭއަންނަ‬ ‫ކެނޑުމުން‬ ‫ލޭ‬ ‫ހައިޟުގެ‬ ‫އެއީ‬ ‫َّﺔ ﺒﻟَﻴْ َﻀﺎء‪:‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ނަމަ‪) ،‬މިސާލަކަށް؛ އާދައަކީ ކޮންމެ މަހަކު ‪ 6‬ދުވަހު‬
‫ހައިޟުވުން ކަމުގައި ވަނިކޮށް އެއް މަހެއްގައި ‪ 7‬ދުވަހު‬ ‫ﻋ�ﺸﺔ‬ ‫ނުކުތުމެވެ‪.‬‬ ‫ފެނެއް‬ ‫ހުދު‬ ‫ރަޙިމުން‬
‫ނުވަތަ ‪ 8‬ދުވަހު ލޭ އަތުވެއްޖެ ނަމަ( އޮތީ ދެ‬
‫ގޮތެކެވެ‪.‬‬
‫) ‪(125‬‬
‫‪F 124‬‬ ‫މިނިވަންކުރެއްވި ބޭކަނބަލަކު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫‪ ‬ޙައިޟުގެ ލެއާއި އެނޫން ލެއި ވަކިކުރަން އެނގުން؛‬
‫"ބައެއް އަންހެނުން‪ ،‬ޙައިޟުގެ ލެއިން ރީނދޫ ކުލަ‬
‫އެގޮތުން އޭގެ ކުލައާއި ވަހާއި ޠަބީޢަތަށް ބަލާއިރު‪،‬‬
‫ޙައިޟުގެ ލެއާ އެއްގޮތް ނަމަ‪ ،‬ނަމާދާއި ރޯދައާއި‬
‫ޖެހިފައިވާ ކަފަގަނޑު ފޮތިގަނޑަކަށް ލާފައި ﻋ�ﺸﺔގެ‬
‫ސަބަބަކީ؛‬ ‫ހުންނާނީއެވެ‪.‬‬ ‫ދުރުވެގެން‬ ‫ޖިމާޢުވުމުން‬
‫ޙައިޟުގެ ކަނޑައެޅޭ މުއްދަތެއް ނެތުމެވެ‪ .‬ޙައިޟުގެ‬ ‫އަރިހަށް ފޮނުއްވައެވެ‪) .‬އެހާވަރުން( ނަމާދުކުރެވޭނެތޯ‬
‫ލެއާ ތަފާތުނަމަ ހިނައިގަނެ ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪.‬‬
‫‪ ‬ޙައިޟުގެ ލޭ ވަކިކުރަން ނޭގޭނަމަ ޠާހިރުވާންދެން‬ ‫ސުވާލުކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އެކަމަނާ އެބައިމީހުންނަށް‬
‫ހުންނާނީއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ޙައިޟުގެ ދިގު މުއްދަތެއް‬
‫ﻟﻘَﺼ ُ‬
‫ސާބިތުވާން ނެތުމެވެ‪) .‬މިއީ އިބްނު ޢުޘައިމީންގެ‬ ‫ﺒﻟَﻴ ْ َﻀﺎء‬ ‫َّﺔ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަތުވާއެވެ‪(.‬‬
‫ނުލާށެވެ‪.‬‬ ‫އަވަސްއަރުވާ‬ ‫ދާންދެން‬ ‫ފެނިއްޖައުމަށް‬

‫އެކަމަނާގެ މުރާދަކީ ޙައިޟުން ޠާހިރުވެއްޖެކަމަށް ނިންމުމުގައި އަވަސްއަރުވާނުލުމެވެ‪".‬‬

‫ُ ْ‬ ‫لﺼُّ ْ‬
‫ﻔﺮة އާއި الﻜﺪرةގެ ޙުކުމް‪ :‬ލޭއައުން ހުއްޓުމަށްފަހު ނުވަތަ ﺠﻟُﻔﻮف އަށްފަހު‬ ‫ޙައިޟުން ޠާހިރުވުމަށްފަހު‬

‫އެފަދަ ފެން ފެނިއްޖެ ނަމަވެސް އެއީ ޙައިޟެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އޭނާ ނަމާދުކޮށް ރޯދަ ހިފައި ފިރިމީހާއާ ޖިމާޢުވެވޭނެއެވެ‪ .‬أم‬

‫ُ ْ‬ ‫ْ‬
‫َﻄِﻴ َّﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪)" .‬ޠުހުރަށްފަހު( ފެންނަ لﺼُّ ﻔﺮة އާއި الﻜﺪرة އަކީ އެއްޗެއް ކަމުގައި )ޙައިޟުގެ ލޭކަމުގައި( ތިމަން‬

‫ބޭކަނބަލުން ނުބައްލަވަމެވެ‪".‬‬

‫)‪ (125‬ﺣﺴﻦ ﻟﻐﻴﺮﻩ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ‪ :‬ﺹ‪ ، 59:‬ﺍﻟﺑﻳﻬﻘﻲ‪337/1 :‬‬

‫‪86‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނިފާސްކަމުގެ ލޭ‪:‬‬

‫މާނަ‪ :‬ނިފާސްކަމުގެ ލެއަކީ ވިހެއުމާ ގުޅިގެން އަންނަ ލެއެވެ‪.‬‬

‫ނިފާސްކަމުގެ މުއްދަތު‪ :‬ނިފާސްކަމުގެ ކުރު މުއްދަތަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ މިންވަރެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪،‬‬

‫ވިހެއުމަށްފަހު ކިތަންމެ އަވަހަށްވިޔަސް ލޭއައުން ހުއްޓި ޠާހިރުވެއްޖެ ކަމަށް ފެނިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ހިނައިގަނެ ނަމާދުކޮށް ފިރިމީހާއާ‬

‫ޖިމާޢުވެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ޢިލްމުވެރިންގެ އިޖުމާޢުއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ލޭއައުން ނުހުއްޓި ދެމިގެން ދާނަމަ‪ ،‬އިންތިޒާރުކުރަން ޖެހޭނީ ކިހާ‬

‫މުއްދަތަކަށް ކަމާމެދު އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އެއީ ސާޅީސް ދުވަހެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ދެން ހިނައިގަނެ ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫"ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫) ‪(126‬‬
‫‪F125‬‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬أم ﺳﻠﻤﺔ ރިވާކުރައްވާ މިޙަދީޘެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޒަމާނުގައި ނިފާސްވެރިން އެމީހުންގެ ނިފާސްކަމަށް ފަހު ސާޅީށް ދުވަސް ނުވަތަ ސާޅީސް ރޭ ތިބެއެވެ‪".‬‬

‫ޝާފިޢީންގެ އަރިހުގައި މިއީ މެދުމިނެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬އެއީ ފަސްދޮޅަސް ދުވަހެވެ‪ .‬މިއީ މާލިކީންނާއި ޝާފިޢީންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ޙައިޟާއި ނިފާސް އަޅައިކިޔުން‪ :‬ނިފާސްވެރިޔާއަށް ޙަލާލު )ހުއްދަ( ކަންކަމާއި ޙަރާމް ކަންކަމާއި މަކްރޫހަ ކަންކަމާއި‬

‫ސުންނަތް ކަންތައްތައް ޙައިޟުވެރިޔާއެކޭ އެއް ގޮތް ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ޙައިޟާ ނިފާސްކަމާ ދެމެދުގައިވާ‬

‫ތަފާތުވާ ކަމަކީ‪ ،‬ޢިއްދަ ބެލުމުގައި ނިފާސްކަމަށް ނުބެލުމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ނިފާސްކަމަކީ ވިހެއުމަށްފަހު އަންނަ ހާލަތަކަށް ވާއިރު‪ ،‬އޭގެ‬

‫ކުރިން‪ ،‬ވިހެއުމުން ޢިއްދަ ހަމަވާތީއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (126‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 307 :‬ﺍﻟﺗﺭﻣﺫﻱ‪ ، 139 :‬ﺍﺑﻥ ﻣﺎﺟﺔ‪648 :‬‬

‫‪87‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬ ‫ޙައިޟު ނިފާސްވެރިންނަށް ޙަރާމް ކަންތައްތައް‬

‫ވަގުތުގެ‬ ‫އަސުރު‬ ‫ހުއްޓައި‬ ‫ނުކޮށް‬ ‫ނަމާދު‬ ‫• މެންދުރު‬
‫‪ -1‬ނަމާދު‪ :‬ޙައިޟުވެރިންނާއި ނިފާސްވެރިންގެ މައްޗަށް‬
‫ޠާހިރުވުމުން‪،‬‬ ‫މީހާ‬ ‫ޙައިޟުވީ‬ ‫ކުރިން‬ ‫ކުޑައިރުކޮޅެއް‬
‫ޖުމްހޫރު‬ ‫ޖެހޭނެތަ؟‬ ‫ޤަޟާކުރަން‬ ‫ނަމާދު‬ ‫މެންދުރު‬
‫ނަމާދާއި‬ ‫)ފަރްޟު‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ޙަރާމްވެގެންވާ‬ ‫ނަމާދު‬
‫ނަމާދު‬ ‫މެންދުރު‬ ‫އޭނާ‬ ‫ރައުޔަކީ‪،‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬
‫ޤަޟާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬އޭނާ ޠާހިރު ކަމުގައި‬
‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ނަމާދުވެސް(‬ ‫ސުންނަތް‬
‫ހުއްޓައި އޭނާގެ މައްޗަށް ނަމާދުވަނީ ސާބިތުވެފައެވެ‪.‬‬
‫ނަމަވެސް އަބޫ ޙަނިފާ އާއި މާލިކު ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މެންދުރު‬ ‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައި ވެއެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަސްތަކުގެ‬
‫ނަމާދު ކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪،‬‬
‫ރަސޫލާﷺގެ ޒަމާނުގައި ވެސް ކޮންމެ ހިނދެއްގައި ވެސް‬ ‫ނަމާދުގެ ފަރުޟުކަން އެމީހުންގެ ކިބައިން އުފުލިގެން‬
‫އަންހެނުން ޙައިޟުވަމުން ދާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއިން‬
‫ނަމާދެއް‬ ‫ފާއިތުވެއްޖެ‬ ‫ގޮތަކަށް‬ ‫މިފަދަ‬ ‫މީހަކު‬
‫ދާނީ ކަމަށާއި ޠާހިރު ވުމުން އެނަމާދުތައް ޤަޟާކުރަން‬
‫ޠާހިރުވުމަށްފަހު ޤަޟާކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު އެންގެވިކަމެއް‬
‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވެސް‬ ‫ނުޖެހޭނެކަމަށް‬
‫އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ََْ‬
‫• އަސުރު ވަގުތުގެ ކުޑައިރުކޮޅެއް ކުރިން ޠާހިރުވީ މީހާ‪،‬‬ ‫)أﻟي َﺲ إِذا‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ﷺ‬ ‫ރަސޫލު‬
‫ހިނައިގަތް އިރު ޢަޞުރު ވަގުތު ވަދެފައި ވާނަމަ މެންދުރު‬
‫ََ َ ُْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ﺼ ﻞِّ َ َ‬
‫ނަމާދު ކުރަން ޖެހޭނެތަ؟ އަލްފަތާވާގައި އިބްނު ތައިމިޔާ‬ ‫) ‪(127‬‬
‫‪F126‬‬ ‫ﺖ ل ْﻢ َُ َول ْﻢ ﺗ ُﺼ ْﻢ ﻓﺬلِﻚ �ﻘ َﺼﺎن ِدﻳﻨِ َﻬﺎ(‬ ‫ﺣﺎﺿ‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މާލިކާއި އައްޝާފިޢީއާއި އަޙްމަދު ފަދަ‪،‬‬
‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ މަޒުހަބަކީ‪ ،‬ޙައިޟުވެރިޔާ ދުވާލުގެ‬ ‫ނުކުރޭ‬ ‫ނަމާދެއް‬ ‫ނަމަ‬ ‫ޙައިޟުވެއްޖެ‬ ‫"އޭނާ‬
‫ފަހުކޮޅު ޠާހިރުވީނަމަ މެންދުރާއި އަޞުރު އެކުގައި ކުރަން‬
‫ޠާހިރުވީނަމަ‪،‬‬ ‫ފަހުކޮޅުގައި‬ ‫ރޭގަނޑުގެ‬ ‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނޫންހެއްޔެވެ؟ އަދި ރޯދަ ނުހިފާ ނޫންހެއްޔެވެ؟ ދީނުގެ‬
‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރަން‬ ‫އެކުގައި‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫މަޣްރިބާއި‬
‫ޢަބްދުއްރަޙްމާން ބުނު ޢައުފާއި އަބޫހުރައިރާ އާއި އިބްނު‬
‫ގޮތުން އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ އުނިކަމަކީ އެއީއެވެ‪".‬‬
‫ޢައްބާސްގެ އަރިހުންވެސް ރިވާވެގެންވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪.‬‬
‫‪ -2‬ރޯދަ‪ :‬ޙައިޟުވެރިންނާއި ނިފާސްވެރިން ރޯދަ ހިފުން‬
‫ވަގުތުވަނީ‬ ‫ދެނަމާދުގެ‬ ‫ޙާލަތުގައި‬ ‫ޢުޛުރުގެ‬ ‫ސަބަބަކީ‬
‫ބައިވެރިވެގެން ވެއެވެ‪.‬‬
‫ދޫކޮށްލަން ޖެހޭނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ނަމަވެސް ރަމަޟާން މަހުގެ‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬ ‫ރޯދަ ޤަޟާކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށް އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫• ފަޖުރުލުމުގެ ކުރިން ޠާހިރުވެ ހިނައިނުގެން ހުރި ނަމަ‬
‫އެކަމަނާ‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރިވާވެގެން‬ ‫އަރިހުން‬ ‫ﻋ�ﺸﺔގެ‬
‫ރޯދަހިފަން ޖެހޭނެތަ؟ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬
‫ޙައިޟުވެރިޔާ ފަޖުރުލުމުގެ ކުރިން ޠާހިރުވުމުން ރޯދަ‬
‫އެކަން‬ ‫"ތިމަންބޭކަނބަލުންނަށް‬ ‫) ‪(128‬‬
‫‪F 127‬‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހިފުމަށް ނިޔަތްގަތް ނަމަ ރޯދަ ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬ނަމާދާ‬
‫މައްޗަށް‬ ‫ހިނައިގަތުމުގެ‬ ‫ޞައްޙަވުން‬ ‫ރޯދަ‬ ‫ޚިލާފަށް‬ ‫)ޙައިޟު( ޖެހޭ ކަމުގައި ވިއެވެ‪ .‬އަދި ރޯދަ ޤަޟާކުރުމަށް‬
‫ހުއްޓިގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ޠާހިރުވީނަމަ‪،‬‬ ‫ޙައިޟުވެރިޔާ‬ ‫ކުރިން‬ ‫• އިރުއޮއްސުމުގެ‬ ‫އަމުރުވެވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ނަމާދު ޤަޟާކުރުމަށް އަމުރެއް‬
‫ދުވަހުގެ ބާކީ އޮތްބައި ރޯދައަށް ހުންނަން ޖެހޭނެތަ؟‬
‫ދުވަހުގެ ބާކީ އޮތްބައި ހުރުން ލާޒިމުވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނުވެވެއެވެ‪".‬‬
‫އެދުވަހުގެ ކުރީކޮޅު އޭނާ ހުރީ ރޯދައަށް ކަމަށް ނުވާތީ‬
‫ބޭނުން‬ ‫އެއީ‬ ‫ވީމާ‬ ‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޤަޟާކުރަން‬ ‫އެރޯދަ‬
‫ކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫)‪ (127‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1951 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪80 :‬‬

‫)‪ (128‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪265 :‬‬

‫‪88‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬ޖިމާޢުވުން‪ :‬ޙައިޟުވެފައިވާ އަނބި މީހާއާ ޖިމާޢުވުން ހުއްދަ ނޫންކަމަށް އިމާމުން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގެންފައި‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻴﺾۖ و َﻻ‬
‫ވެއެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަނީ އެކަން ޙަރާމްކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ވަޙީކުރައްވާފައި ވެއެވެ‪﴿ .‬ﻓَﺎﻋ َﺘ ِﺰﻟُﻮا اﻟ�ّ ِﺴﺎء ِﰲ اﻟ َﻤ ِﺤ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"ފަހެ‪ ،‬ﺣﻴﺾ ގެ ދުވަސްވަރުގައި ތިޔަބައިމީހުން އަންހެނުންނާ ދުރުހެލިވާށެވެ!‬ ‫) ‪(129‬‬
‫ﺣ ّ َﺘ ٰﻰ ﻳﻄ ُﻬ ْﺮ َ ۖن﴾‬ ‫ﺗﻘﺮﺑﻮﻫﻦ‬
‫َ ُ ُ َّ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F128‬‬

‫އެކަނބަލުންނާ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ވެއްޖައުމަށްދާނދެން‬ ‫ﻃﺎﻫﺮ‬ ‫ހިނައި‬ ‫އެކަނބަލުން‬ ‫އަދި‬ ‫ނުވާށެވެ!(‬ ‫)ﺟﺎع‬

‫َ‬
‫"ޖިމާޢުވުން ފިޔަވައި‬ ‫) ‪(130‬‬
‫‪F129‬‬ ‫ގާތްނުވާށެވެ!" ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻮا ﻞﻛَُّ ﻲﺷَْءٍ إِﻻَّ اﻨﻟِّﺎﻜ َح(‬

‫އެހެން ކޮންމެ ކަމެއް ތިޔަބައިމީހުން ކުރާށެވެ!"‬

‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޙައިޟުވެރިންނާ ޖިމާޢުވުމެކޭ އެއްފަދައިން ނިފާސްވެރިންނާ ޖިމާޢުކުރުމަކީ ވެސް‬

‫އިމާމުންގެ އިއްތިފާޤުން ޙަރާމްކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ﻨﻟﻮوي ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޙައިޟުވެރިއަކާ ޖިމާޢުވުމަކީ ޙަލާލުކަމެއް ކަމަށް މުސްލިމަކު އިޢުތިޤާދު ކުރާ ނަމަ‬

‫އޭނާއަކީ ވާނީ މުރުތައްދުވެފައިވާ ކާފިރަކަށެއެވެ‪ .‬ޙަލާލުކަމަށް އިޢުތިޤާދުކުރުމަކާ ނުލައި މީހަކު އެކަން ކޮއްފިނަމަ؛‬

‫ހަނދާންނެތިގެން ނުވަތަ ހައިޟުވެފައިކަން ނޭނގި ނުވަތަ ޙަރާމްކަން ނޭނގި ނުވަތަ މަޖުބޫރުކޮށްގެން ނަމަ‬

‫އޭނާއަކަށް ފާފައެއް އަދި ކައްފާރާއެއް ވެސް ނުވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޙައިޟުވެފައިކަން އެނގިހުރެ އަދި އެއީ‬

‫ޙަރާމްކަމެއްކަން އެނގިހުރެ އިޚްތިޔާރުލިބިގެންވާ ޙާލު ގަސްތުގައި ޖިމާޢުވީނަމަ‪ ،‬އޭނާ އެއަރައިގަތީ ބޮޑު ފާފައަކަށެވެ‪.‬‬

‫އަދި ތައުބާވުން އޭނާގެ މައްޗަށް ވާޖިބެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޖުމްހޫރުންގެ ބަހަކީ‪ ،‬މިޙާލަތުގައި އޭނާގެ މައްޗަށް‬

‫ކައްފާރާދިނުން ވާޖިބެއް ނޫން ކަމަށެވެ‪ .‬ﻤﺣﺪ ވިދާޅުވަނީ ކައްފާރާ ދިނުން ވާޖިބު ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ޠަވާފުކުރުން‪ :‬ގެފުޅު އަރިހުގައި ޠަވާފުކުރުމަކީ ޙައިޟުވެރިޔާއަށް ޙަރާމްވެގެންވާ ކަމެއް ކަމުގެ މައްޗަށް‬

‫�ْﻌَ�ِ ﻣَﺎ �َﻔْﻌَﻞُ اﺤﻟَْﺎجُّ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫� أن ﻻ‬ ‫�‬ ‫ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ﻋ�ﺸﺔއަށް ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވާފައިވެއެވެ‪) .‬‬

‫َ‬
‫"ގެފުޅުގައި ޠަވާފުކުރުން ފިޔަވައި‪ ،‬ކަމަނާ ޠާހިރުވާންދެން ޙައްޖުވެރިޔާ ކުރާ‬ ‫) ‪(131‬‬
‫‪F 130‬‬ ‫ّﻬَّﺮي(‬
‫�ِ ﺑِﺎﺒﻟَْﻴْﺖِ ﺣَﻰﺘَّ �َﻄ ِ‬

‫ހުރިހާ ކަމެއް ކުރައްވާށެވެ!"‬

‫)‪ (129‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪222 :‬‬

‫)‪ (130‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪203 :‬‬
‫)‪ (131‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪1650 :‬‬

‫‪89‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޙައިޟު ނިފާސްވެރިންނަށް ހުއްދަ ކަންތައްތައް‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬

‫މަނާވެގެންވާ‬ ‫ލިބިގަތުން‬ ‫ކިބައިން‬ ‫• ޙައިޟުވެރިޔާގެ‬ ‫ކިޔެވުން‪:‬‬ ‫ޤުރްއާން‬ ‫ޛިކުރުކުރުމާއި‬ ‫އަށް‬ ‫‪ -1‬ﷲ‬

‫މިއީ‬ ‫ޖިމާޢުވުމެވެ‪.‬‬ ‫ފަރުޖުގައި‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫ކަމަކީ‪،‬‬
‫ޙައިޟުވެރިޔާއާއި ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ޤުރްއާން ކިޔެވުން‬
‫އައްޘައުރީ އާއި އަޙްމަދު އާއި އިސްޙާޤު އާއި އިބްނު‬
‫ޙަޒްމު އާއި ޙަނަފީންގެ ތެރެއިން މުޙައްމަދު ބުނުލް‬
‫ހުއްދައެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ‬
‫ޙަސަން އާއި އައްޠަޙާވީ‪ ،‬އަދި މާލިކީންގެ ތެރެއިން‬
‫އަޞްބަޣު‪ ،‬އަދި ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގެ ދެރައުޔުން އެއް‬ ‫އާއި اﺑﻦ ﺣﺰمގެ ރައުޔެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬އިބްނުލްމުންޛިރާއި އައްނަވަވީ ރާޖިޙު‪-‬ކުރައްވާ‬
‫ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬ ‫ޤުރްއާން ކިޔެވުމާއި ތިލާވަތުގެ ސަޖިދައާއި މުޞްޙަފުގައި‬
‫• އެހެންކަމުން އެނޫން ކޮންމެ ގޮތަކުންވެސް އަނބިމީހާގެ‬
‫ކިބައިން ލައްޒަތު ހޯދުމަކީ ފިރިމީހާއަށް ލިބިގެންވާ‬ ‫ބީހުމާއި ﷲ އަށް ޛިކުރުކުރުމަކީ ހެޔޮ ޢަމަލުގެ ތެރޭގައި‬
‫ْ‬
‫ޙައްޤެކެވެ‪ .‬އަނަސްވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻓَﺎﻋﺘ ِﺰﻟُﻮا‬
‫َ‬ ‫ހިމެނޭ ކަންކަމެވެ‪ .‬އެކަންކުރާ މީހާއަށް ޘަވާބު ލިބޭ‬
‫ْ‬
‫ﻴﺾ﴾ މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވުމުން‬ ‫اﻟ�ّ ِﺴﺎء ِﰲ اﻟ َﻤ ِﺤ ِ‬
‫ْﻨَﻌُﻮا ﻞﻛَُّ َْءٍ إِﻻَّ‬ ‫َ َ‬
‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬‬ ‫ޙާލަތްތަކުގައި‬ ‫ބައެއް‬ ‫ކަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ސުންނަތްވެގެންވާ‬
‫َ‬
‫ِّﺎﻜ َح( އަދި ރަސޫލާގެ ބައެއް އަނބިއަނބިކަނބަލުން‬
‫އެކަންކަން މަނާކުރާ މީހާއަށް އޮތީ ދަލީލު ގެނައުމެވެ‪.‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޙައިޟުވެރި ބޭކަނބަލެއްގެ ކިބައިން‬
‫އެކަލޭގެފާނު ކަމެއް ބޭނުންފުޅުވެއްޖެ ނަމަ ކުރިމަތި‬ ‫‪ -2‬ސަޖިދައިގެ އާޔަތެއް އަޑުއިވިއްޖެ ނަމަ ސަޖިދަކުރުން‪:‬‬
‫ފަރާތުގައި ފޮތިގަނޑެއް އަޅުއްވައެވެ‪.‬‬
‫• ޙައިޟުން ޠާހިރުވީ ނަމަވެސް ހިނައިގަތުމުން ނޫނީ‬ ‫އެކަމަށްޓަކައި‬ ‫އަދި‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދެއް‬ ‫ސަޖިދައަކީ‬
‫އޭނާއާ ޖިމާޢުވުން ފިރިމީހާއަށް ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ލޭއައުން‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ޖުމްހޫރުންގެ‬ ‫މިއީ‬ ‫ވީމާ‬ ‫ޝަރްޠުކުރެވިފައެއް ވެސް ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޠަހާރަތު‬
‫ހުއްޓިއްޖެ ނަމަ ހިނައިނުގަތަސް ހުއްދަ ވާނެ ކަމަށް‬
‫ގ ދަލީލަކީ‪،‬‬ ‫އިބްނު ޙަޒްމު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރުން ެ‬
‫ޙައިޟުވެރިޔާ އަށް ސަޖިދައިގެ އާޔަތެއް އަޑުއިވޭ ހިނދު‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻦ ﺣ ّ َﺘ ٰﻰ ﻳﻄ ُﻬ ْﺮن ﻓ َ ِﺈذَا‬ ‫މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬وﻻ ﺗﻘﺮﺑﻮﻫ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ ُ َّ َ‬ ‫ސަޖިދަ ޖެހުމަކީ މަނާކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫اﷲ ﴾ މިއާޔަތުގެ‬ ‫ﻦ ﺣ ْﻴﺚ أﻣﺮﻛﻢ‬ ‫ﺗﻄﻬ ْﺮن ﻓﺄْﺗﻮﻫﻦ ﻣ ْ‬
‫َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ ِ َ ُ َ َ َ ُ ُ َّ ُ‬
‫َ‬ ‫‪ -3‬މުޞްޙަފުގައި ބީހުން‪ :‬ޙައިޟުވެރިޔާ މުޞްޙަފުގައި ބީހުން‬
‫ތަފްސީރުގައި މުޖާހިދު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ﻰﺘ � ْﻄ ُﻬ ْﺮن‬
‫ވީމާ‬ ‫ހިނައިގަތުމެވެ‪.‬‬ ‫އެކަނބަލުން‬ ‫މާނައަކީ‪،‬‬ ‫ވިދާޅުވި‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ގިނަ‬ ‫ނޫންކަމަށް‬ ‫ހުއްދަ‬
‫ހިނައިގަނެއްޖައުމަށް ދާންދެން ފިރިންނަށް އެކަނބަލުން‬
‫ހުއްދަ ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬ޙައިޟުވެރިޔާ މުޞްޙަފުގައި ބީހުން މަނާކުރާ‬
‫• އަނބިމީހާއަކީ އަހްލުކިތާބީ އަންހެނަކަށް ވިޔަސް އޭނާ‬
‫ހިނައިގަތުމަށް ފިރިމީހާ އަށް މަޖުބޫރުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ޞަރީޙަ ދަލީލެއް ނެތެވެ‪.‬‬
‫ހުއްދަ‬ ‫ޖިމާޢުވުން‬ ‫ހިނދެއްގައި‬ ‫ނުގަންނަހާ‬ ‫ހިނައި‬
‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ޙައިޟުވެރިޔާގެ އުނގުގައި ބޯއަޅައިގެން އޮވެ ފިރިމީހާ‬
‫• ޙައިޟުގައި އިންދާ‪ ،‬ފިރިމީހާ ޖިމާޢުވާން ބޭނުންވާނަމަ‬ ‫) ‪(132‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ﻋ�ﺸﺔ‬ ‫ކިޔެވުން‪:‬‬ ‫ޤުރްއާން‬
‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އިންކާރުކުރަން‬ ‫އެކަމަށް‬ ‫އަނބިމީހާ‬
‫‪F 13‬‬

‫ނަމަވެސް ފިރިމީހާ އަނބިމީހާގެ މައްޗަށް ގަދަވެގަންފި‬

‫އިންނަވަނިކޮށް‬ ‫ޙައިޟުވެފައި‬ ‫"ތިމަންކަމަނާ‬
‫ނަމަ އެއަންހެނާގެ މައްޗަށް އެއްވެސް ފާފައެއް ނެތެވެ‪.‬‬
‫އިސްތަށިފުޅު‬ ‫އުނގުފުޅުގައި‬ ‫ތިމަންކަމަނާގެ‬

‫)‪ (132‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 7549 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪246 :‬‬

‫‪90‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އަޅުއްވައިގެން އޮންނަވައި ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޤުރްއާން ކިޔަވައިވިދާޅުވާ ކަމުގައި ވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -5‬ދެޢީދުގައި ބައިވެރިވުން‪ :‬ޙައިޟުވެރިޔާ ދެޢީދުގެ އުފަލުގައި ބައިވެރިވަކީ މައްސަލައެއް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމާދު‬

‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބު‬ ‫ޙައިޟުވެރިންނަށް‬ ‫ބައިވެރިވުމަކީ‬ ‫ޢީދުގައި‬ ‫ނުކުރިއަސް‬

‫ُ‬ ‫َ ْ ُ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ ُ ْ ُ ُ اﺤﻟُْﻴ ّ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ�َﻌْﺰ َ ُ‬

‫ﺘل ﻟُْﻴَّﺾ‬‫ِ‬ ‫َﺾ وﻟيﺸﻬﺪن ﺨﻟ� ودﻋﻮة الﻤﺆ ِﻣﻨِ� ‪،‬‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪�) .‬ﺮج اﻟﻌﻮاﺗِﻖ وذوات ﺨﻟﺪ ِ‬
‫ور‬
‫ّ‬
‫"ފުރާވަރު އަންހެން ކުދިންނާއި ބިކުރުވެރި އަންހެންކުދިންނާއި ޙައިޟުވާ އަންހެނުން ނުކުމެ‪،‬‬ ‫) ‪(133‬‬
‫‪F132‬‬ ‫لْﻤُﺼ �ََ(‬

‫މުއުމިނުންގެ ދުޢާއާއި ހެޔޮކަމުގައި ބައިވެރިވާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ޙައިޟުވެރިން ނަމާދުކުރާ ތަނާ ދުރުހެލިވާށެވެ!"‬

‫‪ -6‬މިސްކިތަށް ވަނުން‪ :‬މިމައްސަލާގައި ދަންނަބޭކަލުން ވަރަށް ބޮޑަށް އިޚްތިލާފުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޙައިޟުވެރިން‬

‫މިސްކިތަށް ވަނުން މަނާކުރާ ޞަރީޙަ ޞައްޙަ ދަލީލެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫"ތިމަންކަމަނާ ޙައިޟުގެ ޙާލަތުގައި އިންނަވައި‬ ‫) ‪(134‬‬

‫‪F13‬‬ ‫‪ -7‬ފިރިމީހާއާ އެކުގައި ކައިބޮއި ހެދުން‪ :‬ﻋ�ﺸﺔވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ފެންފޮދުހިއްޕެވުމަށް ފަހު ކީރިތި ރަސޫލާﷺއަށް ތަށިދެއްވުމުން ތިމަންކަމަނާގެ ތުންފަތްޕުޅު ޖެހުނުތާނގައި‬

‫އެކަލޭގެފާނުންގެ ތުންފަތްޕުޅު ޖެހޭގޮތަށް ފެންފޮދުހިއްޕެވިއެވެ‪".‬‬

‫ދިނުމާއި‬ ‫ބޯދޮވެ‬ ‫ފިރިމީހާގެ‬ ‫ޙައިޟުވެރިޔާއަށް‬ ‫ޚިދްމަތްކޮށްދިނުން‪:‬‬ ‫ފިރިމީހާއަށް‬ ‫އަންހެނާ‬ ‫‪ -8‬ޙައިޟުވެފައިވާ‬

‫"ތިމަންކަމަނާ ޙައިޟުގެ ޙާލަތުގައި‬ ‫) ‪(135‬‬

‫‪F 134‬‬ ‫ފުނާއަޅުވައިދިނުން ފަދަ ކަންކަން ކޮށްދެވޭނެއެވެ‪ .‬ﻋ�ﺸﺔވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އިންނަވައި ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ އިސްތަށިފުޅުގައި ފުނާއަޅުއްވައިދެއްވަމެވެ‪".‬‬

‫) ‪(136‬‬
‫‪F135‬‬ ‫‪ -9‬ޙައިޟުވެފައިވާ އަންހެނާ ފިރިމީހާ އާ އެކު އެއް ތަންމަތީގައި ނިދުން‪ :‬أم ﺳﻠﻤﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ދެން‬ ‫ޙައިޟުވެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫އޮންނަވަނިކޮށް‬ ‫މަތީގައި‬ ‫ފޮތިގަނޑުގެ‬ ‫އަރިހުގައި‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫"ތިމަންކަމަނާ‬

‫ތިމަންކަމަނާ މަޑުމަޑުން ތެދުވެވަޑައިގެން ޙައިޟުގައި ބޭނުންކުރައްވާ ހެދުންކޮޅު ތުރުކުރެއްވީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ކަމަނާ ޙައިޟުވީތޯއެވެ؟ ތިމަންކަމަނާ އާދޭހޭ ދެންނެވީމެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަމަނާއަށް ވިދާޅުވެ‬

‫އެކަލޭގެފާނު އަރިހުގައި އެފޮތިގަނޑުގެ މަތީގައި ބޭއްވެވިއެވެ‪".‬‬

‫އިސްތިޙާޟާގެ ލޭ‪:‬‬

‫އެއީ ޙައިޟާއި ނިފާސްކަމުގެ ވަގުތު ނޫން ވަގުތުތަކުގައި އަންނަ ލޭ ނުވަތަ އާދައަކަށް ނުވާ ގޮތުގައި އެދެކަމާ ގުޅިގެން‬

‫އަންނަ ލެއެވެ‪ .‬އެއީ ބައްޔެއްގެ ސަބަބުން އަންނަ ރަތްކުލައިގެ ލެއެކެވެ‪ .‬އެކަން ހުއްޓޭނީ ބަލި ރަނގަޅުވުމުންނެވެ‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪324 :‬‬ ‫)‪(133‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪300 :‬‬ ‫)‪(134‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 295 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪297 :‬‬ ‫)‪(135‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 298 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪296 :‬‬ ‫)‪(136‬‬

‫‪91‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޙުކުމް‪ :‬އެފަދަ އަންހެނާއަކީ ޠާހިރު މީހެކެވެ‪ .‬އޭނާއަށް ނަމާދުކުރުމާއި ރޯދަހިފުން މަނައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫ދަންނަބޭކަލުންގެ އިޖުމާޢުއެވެ‪.‬‬
‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬

‫މުސްތަޙާޟު ވެރިޔާގެ އިތުރު ޙުކުމްތައް‪:‬‬

‫މުއްދަތު‪ :‬ޙައިޟާއި ނިފާސްކަމުގެ ވަގުތު ނޫންނަމަ‪ ،‬މުއްދަތު‬
‫• މުސްތަޙާޟުވެރިޔާ އަށް އޮންނާނީ ޠާހިރު އަންހެނާގެ‬
‫ބެލުން މުހިންމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޙައިޟު ނިފާސްކަމާ ގުޅިގެން އަންނަ‬
‫ޙުކުމެވެ‪ .‬ޙައިޟުގެ ސަބަބުން ޙަރާމްވާ އެއްވެސް ކަމެއް‬
‫އަންހެނެކޭ‬ ‫ޠާހިރު‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަރާމެއް‬ ‫އޭނާއަށް‬
‫ނަމަ އެކަމުގައި ހަތަރު ޙާލަތެއް ވެއެވެ‪.‬‬
‫އަށް‬ ‫މުސްތަޙާޟުވެރިޔާ‬ ‫އެއްފަދައިން‪،‬‬
‫ކިޔަވައި‬ ‫ޤުރްއާން‬ ‫ހިފައި‬ ‫ރޯދަ‬ ‫ނަމާދުކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި‬ ‫ބީހެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޞްޙަފުގައި‬ ‫އަދި‬ ‫ހެދޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ޙައިޟުގެ މިންވަރު އެނގިގެންވާ އާދައެއް އޮންނަ މީހެއް‬
‫މިއީ‬ ‫ކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ވެސް‬ ‫އަޅުކަން‬ ‫އެނޫން‬
‫ނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ ޙައިޟުގެ މުއްދަތަށް މަޑުކުރުމަށްފަހު‬
‫ދަންނަބޭކަލުންގެ އިޖުމާޢުއެވެ‪.‬‬
‫ކޮންމެ‬ ‫ނުވާނަމަ‪،‬‬ ‫ހަދަސްވެރި‬ ‫• މުސްތަޙާޟުވެރިޔާ‬
‫ދުވަސްތަކަކީ‬ ‫އިތުރުވާ‬ ‫އަދި‬ ‫ހިނައިގަންނާނީއެވެ‪.‬‬
‫ވުޟޫކުރަން‬ ‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ވުޟޫކުރާކަށް‬ ‫ނަމާދަކަށް‬
‫ޟަޢީފެވެ‪.‬‬ ‫ޙަދީޘްތައް‬ ‫އައިސްފައިވާ‬ ‫ޖެހޭނެކަމަށް‬ ‫ބަލާނީއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަސްކަމަށް‬ ‫އިސްތިޙާޟާގެ‬
‫ނަމަވެސް އިތުރު ގޮތަކީ ކޮންމެ ނަމާދަކަށް ވުޟޫކުރުން‬
‫ނުވަތަ ޣުސްލުކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ﻋ�ﺸﺔވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޙައިޟާ ބެހޭގޮތުން أم ﺣﺒيﺒﺔ‬
‫• ޙައިޟުގެ ވަގުތުގައި ނޫން ވަގުތެއްގައި އިސްތިޙާޟާވާ‬
‫އަންހެނާއާ އެކު ޖިމާޢުވުން )ލޭ ހުރިކަމުގައި ވިޔަސް(‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ސުވާލުކުރެއްވުމުން‬ ‫ރަސޫލާﷺއާ‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ގިނަ‬ ‫މިއީ‬ ‫ހުއްދައެވެ‪.‬‬ ‫ފިރިމީހާއަށް‬
‫َْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ َْ‬ ‫ﻣْﻜُﻲ‬
‫ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ﺖ ﺗ ِب ُﺴ ِﻚ َﺣﻴْ َﻀﺘُ ِﻚ ُﻢَّ اﻏت ِﺴ ِ�‬ ‫) ِﺜ ﻗﺪر ﻣﺎ ﻛﻧ‬
‫އިނުން‬ ‫އިޢުތިކާފަށް‬ ‫މިސްކިތުގައި‬ ‫• މުސްތަޙާޟުވެރިޔާ‬ ‫�ِّ‬
‫ޠާހިރު‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އައްނަވަވީ‬ ‫ހުއްދައެވެ‪.‬‬
‫"ކަމަނާގެ ޙައިޟުގައި ވޭތުވާ މުއްދަތުގެ‬ ‫) ‪(137‬‬
‫‪F136‬‬ ‫َﺻَ (‬
‫މުސްތަޙާޟުވެރިޔާއަށް‬ ‫ފަދައިން‬ ‫އެއް‬ ‫އަންހެނެކޭ‬
‫މަޑުކުރައްވާށެވެ! ދެން ޣުސްލުކުރައްވައި‬ ‫މިންވަރަށް‬
‫ދަންނަބޭކަލުން‬ ‫ކަމަށް‬ ‫އިޢުތިކާފުކުރެވޭނެ‬
‫އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކުރައްވާށެވެ!"‬

‫‪ .2‬ޙައިޟުގެ މުއްދަތު ނޭގޭ‪ ،‬އެކަމަކު ޙައިޟުގެ ލޭ ވަކިކުރަން އެނގޭ މީހެއްނަމަ ޙައިޟުގެ ލޭ ހުއްޓުމުން‬

‫ހިނައިގަންނާނީއެވެ‪ .‬ﻋ�ﺸﺔވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺎﻃﻤﺔ ﺑﻨﺖ أﻲﺑ ﺣﺒيﺶ ރަސޫލާﷺގެ އަރިހަށް ވަޑައިގެން‬

‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތިމަންކަމަނާއީ އިސްތިޙާޟާގެ ލޭއަންނަ ބޭކަނބަލަކީމެވެ‪ .‬ލޭއައުމެއް ނުހުއްޓެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ނަމާދު‬

‫َ َ َ‬ ‫ދޫކޮށްލަންވީތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ ) .‬ﻻ َّ َﻤﺎ َذلﻚ ﻋ ْﺮ ٌق َوﻟَي ْ َﺲ ﺑَﻴْﺾ ‪ ،‬ﻓَﺈ َذا أَ ْ�ﺒَﻠَ ْ‬
‫ﺖ َﺣﻴْ َﻀﺘُ ِﻚ َﺪَﻲ ِﻋ لﺼَّﻼة َو�ِذا‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ�‬
‫�ِّ‬ ‫َْ‬ ‫َْ ْ َ َْ‬
‫"ނޫނެކެވެ‪ .‬އެއީ ލޭނާރެކެވެ‪ .‬ޙައިޟެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކަމަނާގެ ޙައިޟު‬ ‫) ‪(138‬‬
‫‪F137‬‬ ‫أدﺑ َ َﺮت ﻓﺎﻏت ِﺴ ِ� �ﻨ ِﻚ ﻟَّمِ ُﻢَّ َ (‬

‫ޣުސްލުކުރައްވައި‬ ‫ދޮންނަވައި‬ ‫ލޭ‬ ‫ނަމަ‪،‬‬ ‫ނިމިއްޖެ‬ ‫ޙައިޟު‬ ‫އަދި‬ ‫ދޫކޮށްލައްވާށެވެ!‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ފެށިއްޖެނަމަ‬

‫ނަމާދުކުރައްވާށެވެ!"‬

‫)‪ (137‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪:‬‬

‫)‪ (138‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 228 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪262 :‬‬

‫‪92‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ .3‬އަލަށް ޙައިޟުވާ އަންހެނެއް ނަމަ‪ ،‬ޙައިޟުގެ ލެއާއި އެނޫން ލޭ ވަކިކުރަން ނޭގޭނެއެވެ‪ .‬ވީމާ އޭނާ ބަލާނީ ގިނަ‬

‫އަންހެނުންގެ ޙާލަތަށެވެ‪ .‬އޭނާއާ ގާތުގައި އުޅޭ )ޢާއިލާގެ( ގިނަ އަންހެނުންގެ ގޮތަކީ‪ ،‬މިސާލަކަށް މަހަކު ހަދުވަސް‬

‫ނުވަތަ ހަތް ދުވަސް ޙައިޟުވުން ނަމަ‪ ،‬އޭނާވެސް ހަދުވަސް ނުވަތަ ހަތް ދުވަސް އެއީ ޙައިޟުކަމަށް ބަލައި‬

‫މަޑުކުރާނީއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ހިނައިގަންނާނީއެވެ‪ .‬އަދި ފަހުން އަންނަ ލެއަކީ އިސްތިޙާޟާގެ ލޭކަމަށް ބަލާނީއެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ﺤﺶއަށް ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ َّ ) .‬ﻤﺎ َﻫﺬه َر ْ� َ‬
‫ﻀ ٌﺔ ﻣ ْﻦ َر َ� َﻀﺎت لﺸَّﻴْ َﻄﺎن‪َ ،‬ﺘﺤَ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻴّﻲ ِﻀ ِﺘَّﺔ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ�‬ ‫ﺣْﻨَﺔ ﺑِﻨﺖ ﺟ‬
‫ْ َ َ ًَ َ‬ ‫َ ّ َ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َﺼ �ِّ َ َ ً‬ ‫ﻢَّ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ َ ََْ‬
‫�ﻦ ﻟْﻠﺔ أ ْو‬‫َﻋِﺮﺸ‬
‫ِ‬ ‫اﺳتﻨﻘﺄ ِت؛ َ ﺛﻼﺛﺎ‬ ‫ﺖ � ِﻚ ﻗﺪ ﻃﻬﺮ ِت و‬
‫َﻳَّﺎمٍ‪ ،‬أو ﺳﺒﻌﺔ َﻳَّﺎمٍ ِﻓ ِﻋﻠ ِﻢ اﷲ‪ ُ ،‬اﻏت ِﺴ ِ�‪ ،‬ﺣَ إِذا رأﻳ ِ‬

‫"އެއީ ޝައިޠާނާގެ‬
‫ُّ َ ْ‬
‫ ﻞﻛ ﺷﻬﺮٍ (‬ ‫�‬ ‫ﻌ‬
‫َ ْ‬
‫ﺎ� َ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬‫ﺬ‬
‫ََ َ‬
‫�‬‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻚ‬
‫َﺈِنَّ َ َ ُ ْ ُ‬
‫ﺋ‬ ‫ﺰ‬ ‫�‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫؛‬ ‫ﻮ�‬ ‫�ﻦ َْﻠَﺔً وَ�َﻳَّﺎم َﻬﺎ‪َ ،‬و ُ‬
‫ﺻ‬
‫ْ‬
‫َﻋِﺮﺸ َ‬ ‫ﺎ‬‫ﻌ‬‫أَ ْر�َ ً‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫) ‪(139‬‬
‫‪F138‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫އުނދަގޫތަކުން އުނދަގުލެކެވެ‪ .‬ﷲ ގެ ޢިލްމުފުޅުގައިވާ ގޮތަށް ކަމަނާ ހަދުވަހު ނުވަތަ ހަތްދުވަހު ޙައިޟުގައި‬

‫އިންނަވާށެވެ‪ .‬ދެން ޣުސްލުކުރައްވާށެވެ! ކަމަނާ ޠާހިރުވެ ސާފުވެއްޖެ ކަމަށް ފެނިވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ތޭވީސް ރޭ ނުވަތަ ސައުވީސް ރެއާއި އޭގެ ދުވަސްތަކުގައި ނަމާދުކުރައްވައި ރޯދަ ހިއްޕަވާށެވެ! އޭރުން ކަމަނާއަށް‬

‫ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ދެން ކޮންމެ މަހަކު އެގޮތަށް ކަންތައްކުރައްވާށެވެ!"‬

‫‪ .4‬އޭނާގެ އާދައަކީ ނުވަތަ މުއްދަތަކީ ކޮބައިކަން ހަނދާންނެތިފައިވާ އަންހެނެއްނަމަ‪ ،‬އަދި ޙައިޟުގެ ލެއާއި‬

‫އިސްތިޙާޟާގެ ލޭ ވަކިކުރަން ނޭނގޭނަމަ‪ ،‬އެކަމާމެދު އައިސްފައިވާ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތަކުން އެންމެ ރާޖިޙު‬

‫ރައުޔަކީ؛ އެއަންހެނާ ކަންތައް ކުރާނީ އަލަށް ޙައިޟުވާ އަންހެނާ ފަދައިންނެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪4.3‬‬

‫‪ -1‬ޙައިޟުގެ މުއްދަތާމެދު އައިސްފައިވާ ޚިލާފުތައް ބަޔާންކުރުމަށްފަހު ތިޔަ ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު‬

‫ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ޙައިޟުވެރިޔާ ދޫކޮށްލާ ނަމާދު ޤަޟާކުރަން ނުޖެހިފައި‪ ،‬އޭނާ ދޫކޮށްލާ ރޯދަ ޤަޟާކުރަން ޖެހުމުގެ ޙިކްމަތާމެދު‬

‫ދަރިވަރު ދެކޭގޮތް ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬ހައިޟުވެރިޔާއަކީ ނަޖިހެއް ކަމަށް ހަދައި އޭނާއާ ގާތްނުވުމަށް‪ ،‬އިސްލާމްދީނުގައި އައިސްފައި ވާކަމަށް‪،‬‬

‫އިސްލާމްދީނުގެ އަދާވާތްތެރިން ތުހުމަތުކުރެއެވެ‪ .‬އެކަން އޮތީ އެމީހުން އެބުނާ ގޮތަށް ނޫންކަން ހެއްކާއެކު‬

‫ބަޔާންކޮށް ތިޔަ ދަރިވަރު ކިޔަވާފައިވާ ފިލާވަޅުގެ އަލީގައި އެބައިމީހުންނަށް ރައްދު ދޭށެވެ!‬

‫)‪ (139‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 287 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،128 :‬ﺍﺑﻥ ﻣﺎﺟﺔ‪622 :‬‬

‫‪93‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ތަޔައްމުމު‬ ‫ޔުނިޓު‪5:‬‬

‫ތަޔައްމުމުގެ ތަޢާރަފު‬

‫ތަޔައްމުމުގެ މާނަ‪:‬‬
‫َ‬
‫ޢަރަބި ބަހުގައި �ﻴَُّ ُﻢ ގެ ލުޣަވީ މާނައކީ ގަސްތުކުރުމެވެ‪ .‬ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މިބަސް މިމާނައިގައި ގެންނަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"އަދި‪ ،‬އެއިން ހޭދަކުރުމަށްޓަކައި‪ ،‬ދެރަ ތަކެތި ﻗﺼﺪ ނުކުރާށެވެ!"‬ ‫) ‪(140‬‬
‫ﻮن ﴾‬ ‫ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪﴿ .‬و َﻻ َﺗﻴ ّ َﻤ ُﻤﻮا اﻟﺨﺒﻴﺚ ﻣﻨﻪ ﺗﻨﻔﻘ‬
‫َ ِ َ ِ ُُ ِ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F 139‬‬

‫ހުއްދަކުރުމަށް‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫ހުއްދަވާ‬ ‫ހިނައިގަތުމުން‬ ‫އާއި‬ ‫"ވުޟޫ‬ ‫ތަޔަންމުމަކީ؛‬ ‫އިޞްތިލާޙުގައި‬ ‫ފިޤްހީ‬

‫ޠާހިރުވެގަތުމަށްޓަކައި ވެލި ބޭނުންކުރުމެވެ‪".‬‬

‫ތަޔައްމުމު ޝަރްޢުވުން‪:‬‬

‫ތަޔަންމުމުކުރުމަކީ‪ ،‬އިސްލާމްދީނުގައި ޝަރްޢުކުރެވިފައިވާ ކަމެއްކަން ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތާއި އިޖުމާޢުން‬

‫ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬ޤުރްއާނުގައި ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻓﻠ ْﻢ ﺗﺠﺪوا ﻣﺎء ً ﻓﺘﻴﻤﻤﻮا ﺻ ِﻌ ً‬

‫ﻴﺪا َﻃ ِ ّﻴ ًﺒﺎ﴾‬
‫"ފަހެ ފެން ނުފެނިއްޖެ‬ ‫َ َ َّ ُ‬ ‫ََ َ ِ ُ‬
‫) ‪(141‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F140‬‬

‫ކަމުގައި ވާނަމަ ފަހެ ޠާހިރު ވެލީން ތަޔަންމުމުކުރާށެވެ!"‬

‫ً‬ ‫ﻮرا ‪ ,‬ﻓَﺄ َ ْ�ﻨَ َﻤﺎ أَ ْد َر َ� ْ‬ ‫َ ُ َ ْ َْ‬
‫اﻷ ْر ُض ُُّ َﻬﺎ ﻟ ﻷُِﻣَّﻲ ﺘ َم ْﺴﺠ ًﺪا َو َﻃ ُﻬ ً‬
‫ﺖ َر ُﺟﻼ ِﻣ ْﻦ ﻣَّﻲ ِﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘްގައި ވެއެވެ‪) .‬وﺟ ِﻌﻠﺖ‬
‫َ‬
‫ّﻼةُ ﻓَﻌﻨ ْ َﺪهُ َم ْﺴﺠ ُﺪهُ ‪َ ,‬وﻋﻨْ َﺪهُ َﻃ ُﻬ ُ‬
‫"ތިމަންކަލޭގެފާނާއި ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އުއްމަތަށްޓަކައި‪ ،‬މުޅި ބިމަކީ ނަމާދުކުރެވޭ ތަނެއް‬ ‫) ‪(142‬‬
‫‪F14‬‬ ‫ﻮرهُ(‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لﺼَ‬

‫ކަމުގައި އަދި ޠާހިރުވެވޭ ތަނެއް ކަމުގައި ލެއްވުނެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އުންމަތުގެ މީހަކަށް ނަމާދު ވަގުތު ޖެހޭއިރު ހުރެވޭ‬

‫ތަނެއްގައި އޭނާ ނަމާދުކުރާ ތަންވެއެވެ‪ .‬އަދި ޠާހިރުވާ ތަކެތިވެއެވެ‪ ".‬ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼ� ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޖުނުބުވެރިވުމުގެ‬
‫ْ َ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ َْ َ‬
‫لﺼَ ِﻌﻴْ ِﺪ ﻓﺈِ ﻪ ﻳ َ� ِﻔﻴْﻚ( "ތިބާއަށް އޮތީ‬
‫ﻚﺑ ّ‬
‫ސަބަބުން ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުނުކޮށް އިން މީހަކަށް ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻋﻠﻴ ِ‬

‫ވެއްޔެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން އެއިން ތިބާއަށް ފުދޭނެއެވެ‪".‬‬

‫މިފަދަ ދަލީލުތަކުގެ މައްޗަށް ބުރަވެވަޑައިގެން މިކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން ވަނީ އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬އިބްނު ޤުދާމާ‬

‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޖުމްލަ ގޮތެއްގައި ތަޔައްމުމު ހުއްދަކަމުގެ މައްޗަށް އުންމަތް އިޖުމާޢުވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (140‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪267 :‬‬

‫)‪ (141‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬
‫)‪ (142‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺣﻤﺪ‪21564 :‬‬

‫‪94‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ތަޔައްމުމު ކުރެވެނީ ކޮން ކަމެއްގެ ބަދަލުގައި؟‬

‫ތަޔައްމުމު ހުއްދަވަނީ‪ ،‬ފެން ނެތިއްޖެ ނަމަ ނުވަތަ ފެން ބޭނުންކުރުން ކުޅަދާނަނުވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ވުޟޫ އާއި ހިނައިގަތުމުގެ‬
‫ْ‬ ‫ٌ‬
‫ﻂ أ َ ْو‬
‫ﺎ� ِ‬
‫ﻦ اﻟ َﻐ ِ‬ ‫ﻨ�ﻢ ِﻣ‬ ‫� ﺳ َﻔ ٍﺮ أ َ ْو ﺟﺎء أَﺣﺪ ِﻣ‬
‫ﻨ� ﻣ ْﺮ َﺿ ٰﻰ أ ْو ﻋ ٰ‬ ‫ބަދަލުގައެވެ‪ .‬ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި اﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وإن ﻛ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ِ ُ ُ َ‬

‫ﻳ� ْ ۗﻢ﴾‬ ‫� ْﻢ وأ َ ْﻳ ِﺪ‬‫ﻮﻫ‬

‫ﺟ ِ‬ ‫ﺎﻣﺴﺤﻮا ﺑﻮ‬ ‫ﻻﻣ ْﺴ� اﻟ� ِﺴﺎء ﻓﻠ ْﻢ ﺗﺠﺪوا ﻣﺎءً ﻓﺘﻴﻤﻤﻮا ﺻ ِﻌ ً‬
‫ﻴﺪا ﻃﻴ ًﺒﺎ ﻓ ْ‬
‫"އަދި‪ ،‬ބަލިމީހުން ކަމުގައި‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ ِ ُ ُ‬ ‫َ ِّ َ‬ ‫َ َ َّ ُ‬ ‫ََ َ ِ ُ‬ ‫ُُ ّ‬ ‫َ‬
‫) ‪(143‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫‪F142‬‬

‫ތިޔަބައިމީހުން ވާނަމަ‪ ،‬ނުވަތަ‪ ،‬ދަތުރެއްގެ މަތީގައިވާނަމަ‪ ،‬ނުވަތަ‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ހަނޑަހުން އައިނަމަ‪) ،‬އެބަހީ‪ :‬ކުޑަކަމު‬

‫ނުވަތަ ބޮޑުކަމު ހިނގައްޖެނަމަ( ނުވަތަ‪ ،‬އަންހެނުންގައި ތިޔަބައިމީހުން ބީހިއްޖެނަމަ‪ ،‬ދެން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފެން ނުލިބިއްޖިއްޔާ‪،‬‬

‫ﻃﺎﻫﺮ ވެލިން ތިޔަބައިމީހުން ﺗﻴﻤﻢ ކުރާށެވެ! ފަހެ‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ މޫނުތަކާއި‪ ،‬އަތްތަކުގައި‪) ،‬އެ ވެލިން( ފުހޭށެވެ!"‬

‫ﻨﻟﻮوي ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އެންމެހައި ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީން‪ ،‬އަދި އޭގެ ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ އާއި ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ مﺴﻌﻮد އާއި ﺮاﻫﻴﻢ اﻨﻟﺨﻲﻌ ފިޔަވައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން އެކަން )ބޮޑުހަދަސުގެ ބަދަލުގައި ތަޔަންމުމުކުރުން(‬

‫މަނާކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫އާޔަތުގައި‪ ،‬ތަޔަންމުމުކުރުމަށް އޮތް އަމުރުފުޅު ހަދަސްވެރިޔާ އަށާއި ޖުނުބުވެރިޔާއަށް ރައްދުވެއެވެ‪ .‬މިއާޔަތުގައި މިވާ‪،‬‬

‫﴿ َﻻﻣ ْﺴ ُ�﴾ މިޢިބާރާތުގެ މުރާދަކީ ޖިމާޢުވުންކަމަށް اﺑﻦ ﻋﺒﺎس އާއި އެނޫން ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺮﺳ‬
‫ُ‬ ‫َ‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނު ޖުނުބުވެރިވުމުން ވެލީގައި ފުރޮޅުނީމުއެވެ‪ .‬ދެން އެވާހަކަ ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި‬ ‫) ‪(144‬‬

‫‪F 143‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ْ َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ّ‬
‫ދެންނެވުމުން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ َ�ِ) .‬ﻤﺎ ﻛن ﻳَ� ِﻔﻴﻚ ﻫﻜﺬا( "ކަލޭގެފާނު މިގޮތަށް ކަންތައްކުރެއްވުމުން ފުދޭނެއެވެ‪ ".‬އަދި‬

‫އެކަލޭގެފާނުންގެ ދެއަތްޕުޅު ބިމުގައި ޖައްސަވައި މޫނުފުޅާއި ދެއަތްތިލަފުޅުގައި ފުއްސެވިއެވެ‪".‬‬

‫ތަޔައްމުމު ހުއްދަވާ ޙާލަތުތައް‬

‫ތައްމުމުކުރުން ހުއްދަވަނީ ދެ ޙާލަތެއްގައެވެ‪.‬‬

‫‪ .1‬ދަތުރެއްގެ މަތީގައި ނުވަތަ ރަށުގައި ވިޔަސް ފެން ނެތުން‬

‫‪ .2‬ފެން ބޭނުންކުރުމަށް ޢުޛުރުވެރިވުން‬

‫)‪ (143‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪43 :‬‬

‫)‪ (144‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 338 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪798 :‬‬

‫‪95‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ދަތުރުވެރިޔާއަށް ތަޔަންމުމު ހުއްދަވުމުގައި ދިގު ދަތުރަކަށްވުމަކީ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪ .‬ދަތުރުވެރިޔާއަށް ފެން ނުލިބިއްޖެ‬

‫ނަމަ‪ ،‬ދިގު ދަތުރެއްގައި ވިޔަސް ކުރު ދަތުރެއްގައި ވިޔަސް ތަޔައްމުމު ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ މިކަމާމެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވާ ދެ‬

‫ރައުޔުގެ ތެރެއިން އެންމެ ޞައްޙަ ރައުޔެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬އާޔަތުގައި ދަތުރުގެ ވަކި ހައްދެއް ކަނޑައެޅިފައި ނުވުމެވެ‪.‬‬

‫ހަމަ އެހެންމެ ދަތުރުވެރިޔާއަށް ތަޔަންމުމު ހުއްދަވުމުގައި‪ ،‬ދަތުރަކީ ހުއްދަ ކަމަކަށް ކުރާ ދަތުރަކަށްވުމަކީ ވެސް‬

‫ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެ ދަތުރަކީ ހުއްދަ ކަމަކަށްކުރާ ދަތުރެއް ކަމުގައި ވިޔަސް ނުވަތަ ނުބައިކަމެއް ކުރުމަށް ކުރާ ދަތުރަކަށް ވިޔަސް‬

‫ތަޔަންމުމު ކުރެވޭނެ އެވެ‪ .‬މިއީ ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔުތަކުން އެންމެ ޞައްޙަ ގޮތެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އެފަދަ ދަތުރެއް ކުރާ މީހަކަށް ވެސް‬

‫ނަމާދުގެ ފަރްޟުކަން ކެނޑިގެނެއް ނުދާނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެ ފަރްޟު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠު )ތަޔައްމުމު( ޞައްޙަވުން‬

‫ލާޒިމުވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭނާއަށް އޮންނާނީ އޭނާ އެދަތުރުކުރާ ނުބައި ކަމުގެ ފާފައެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ގުނަވަންތަކަށް ފުދޭ ވަރަށް މެނުވީ ފެން ނެތް މީހާ‪ :‬މިކަމުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ ދެ ރައުޔުވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އެފަދަ މީހާއަށް ދޮވެވުނު ގުނަވަންތަކެއް ދޮންނާނީއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ދެން ހުރި ގުނަވަންތަކުގެ ބަދަލުގައި‬

‫ތަޔަންމުމުކުރާނީއެވެ‪ .‬މިއީ ﻤﺣﺪ އާއި اﺑﻦ مﺴﻌﻮدގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ‬

‫اﺳ َﺘﻄَ ْﻌ ُ�ْ﴾‬

‫ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬ﻓﺎﺗﻘﻮا اﷲ ﻣﺎ ْ‬
‫َ َّ ُ‬
‫َّ َ َ‬
‫"އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީ ވަރަކުން‪،‬‬ ‫) ‪(145‬‬
‫‪F14‬‬

‫ތިޔަބައިމީހުން اﷲ އަށް ތަޤްވާވެރިވާށެވެ!" އަދި މިޙަދީޘުން ވެސް އެބޭކަލުން މިކަމަށް ޙުއްޖަތްޤާއިމުކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َُْ ْ ُ َ ْ ْ‬
‫"އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަމުރެއްކުރައްވައިފިނަމަ‪،‬‬ ‫) ‪(146‬‬
‫‪F145‬‬ ‫اﺳﺘَ َﻄﻌﺘُ ْﻢ(‬ ‫)و�ِذا أمﺮﺗ�ﻢ ﺑِﺄمﺮٍ ﻓﺄﺗﻮا ِﻣﻨﻪ ﻣﺎ‬

‫އޭގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީ މިންވަރެއް ގެނެސްގަންނާށެވެ!"‬

‫اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬މިފަދަ މީހާއަކީ ވުޟޫއުން ނުވަތަ ޣުސްލުން ބައެއް ގެނެސްގަތުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ‬

‫އަނެއްބައި ގެނެސްގަތުމަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާ މީހެކެވެ‪ .‬ވީމާ އޭނާއަށް ފަރްޟުވެގެން ވަނީ‪ ،‬ވުޟޫގެ ނުވަތަ‬

‫ޣުސްލުގެ ގުނަވަންތަކުން ފުރަތަމަ ދޮވެވޭ ބައެއް ދޮވުމެވެ‪ .‬އަދި ފެން ހުސްވުމުން ދެން ހުރި ގުނަންތަކުގެ‬

‫ބަދަލުގައި ތަޔަންމުމުކުރުމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އޭނާއަކީ އެގުނަވަންތައް ދޮވުމަށް ފެން ނުލިބުނު މީހެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫އޭނާއަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ اﷲ އަމުރުކުރެއްވި ފަދައިން ބަދަލުގައި ވެލި ބޭނުންކުރުމެވެ‪".‬‬

‫)‪ (145‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪16 :‬‬

‫)‪ (146‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 7288 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪3199 :‬‬

‫‪96‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬އެފަދަ މީހާ ފުރަތަމައިން ވެސް ތަޔަންމުމު ކުރާނީއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ‬

‫އެއް ޤައުލެވެ‪ .‬ސަބަބެއްކަމަށް އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ފެނުގެ ޠަހާރަތާއި ވެލީގެ ޠަހާރަތު ޖަމްޢު ނުކުރެވޭނެތީއެވެ‪.‬‬

‫ގެނެސްގަންނަން ޖެހެނީ ދެކަމުން ކުރެ އެއްކަމެއް ކަމުގައި ވާތީ‪ ،‬އޭނާ އަތުގައި ހުރި ފެނުން ވުޟޫ އެކުގައި ކުރާހާ‬

‫ނުވާނަމަ އޭނާ ކުރާނީ ތަޔަންމުމެވެ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﻤﻟﻨﺬر ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޖުނުބުވެރިޔާއަށް اﷲ ވާޖިބުކުރައްވާފައިވަނީ ފެނުން ހިނައިގަތުމަށެވެ‪ .‬ފެން ނެތިއްޖެ‬

‫ނަމަ ތަޔަންމުމުކުރުމަށެވެ‪ِ .‬ﻇ َﻬﺎرކުރާ މީހާއަށް ވާޖިބުކުރައްވާފައި ވަނީ އަޅަކު މިނިވަންކުރުމަށެވެ‪ .‬އެކަން‬

‫ކުޅަދާނަނުވެއްޖެ ނަމަ ދެ މަސްދުވަހު ރޯދަ ހިފުމަށެވެ‪ .‬އަޅަކު މިނިވަންކުރުމުގެ )އަގުގެ( ބައެއް މިލްކުވާ މީހާ‬

‫އެކަން ކުޅަދާނަ ނުވާ މީހާގެ މާނައިގައި ވާތީ އޭނާއަށް ފަރްޟުވެގެންވަނީ ރޯދަހިފުމެވެ‪ .‬އެގޮތަށް‪ ،‬ހަށިގަނޑުގެ‬

‫ބައެއް ދޮވުމަށް ފެން ލިބުނު މީހާ ބެލޭނީ ފެން ނުލިބުނު މީހެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އޭނާއަށް‬

‫ފަރްޟުވެގެންވަނީ ތަޔަންމުމެވެ‪".‬‬

‫ފެންހުރި ނަމަވެސް‪ ،‬އެބޭނުންކޮށްފި ނަމަ އޭނާ ނުވަތަ އޭނާގެ ދަތުރުގެ ބައިވެރިޔާ ނުވަތަ އޭނާގެ ސަވާރީ ބޯފެނަށް‬

‫ޖެހޭނެކަމަށް ބިރުހީވާ މީހާ‪ :‬ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬر ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ދަތުރުވެރިޔާ ބޯފެނަށް ޖެހިދާނެކަމަށް ބިރު ހީވާނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ އަތުގައި‬

‫ޠާހިރުވެވޭ ވަރަށް ފެން ހުރި ނަމަވެސް‪ ،‬ބުއިމަށް އެފެން ބަހައްޓާފައި ތަޔައްމުމު ކުރުން ހުއްދަކަމުގެ މައްޗަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު‬

‫ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪".‬‬

‫ފެން ބޭނުންކުރުމުން މަރުވެދާނެކަމަށް ބިރުވެތިވާ ބަލި މީހާ‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން )އޭގެ ތެރޭގައި‪ ،‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި‬

‫� ﺳ َﻔ ٍﺮ أ َ ْو ﺟﺎء‬
‫ﻨ� ّ َﻣ ْﺮ َﺿ ٰﻰ أ َ ْو ﻋ َ ٰ‬
‫لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم( ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެފަދަ މީހާއަށް ތަޔަންމުމު ހުއްދަވާނެއެވެ‪َ ﴿ .‬و ِإن ﻛُ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬

‫ﻂ أ ْو ﻻﻣ ْﺴ� اﻟ� ِﺴﺎء ﻓﻠ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬

‫ﺪوا ﻣﺎء ً ﻓَﺘﻴ ّ َﻤ ُﻤﻮا﴾ މި آﻳﺔގެ ތަފްސީރުގައި‪� ،‬ﺎﻫﺪ ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬آﻳﺔގައި‬‫ﺠ‬‫ِ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻢ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎ�‬
‫ِ‬ ‫ﻐ‬‫ﻦ اﻟ َ‬ ‫أَﺣﺪ ِّﻣﻨ�ﻢ ِﻣ‬
‫ََ‬ ‫َ ُُ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ُ ّ َ‬ ‫َ‬
‫ْ‬
‫އެވަނީ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ބިރުގަންނަ ބަލިމީހާ ޖުނުބުވެރިވުމާ ބެހޭ ގޮތުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އޭނާއަށް ﺗﻴﻤﻢކުރުމުގެ ُرﺧ َﺼﺔދެއްވީއެވެ‪".‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫�ﻢ﴾ "އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތައް ގަތުލުނުކުރާށެވެ!" މިއާޔަތުންވެސް އެބޭކަލުން‬
‫ُ‬ ‫وﻻ َﺗﻘﺘُﻠ ُ ْﻮا أَﻧﻔُﺴ‬
‫އަދި ﴿ َ‬
‫َ‬

‫ހުއްޖަތްޤާއިމުކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް‪ ،‬ފެން ނެތިއްޖެ ނަމަ މެނުވީ ބަލި މީހާއަށް ތަޔަންމުމު ހުއްދައެއް ނުވާނެކަމަށް ﻋﻄﺎء އާއި ﺤﻟﺴﻦ‬

‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ އާޔަތުގެ ﻇﺎﻫﺮي )ބޭރުފުށުގެ( މާނައެވެ‪.‬‬

‫‪97‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފެން ބޭނުންކުރުމުން ބަލި ބޮޑުވެދާނެކަމަށް ނުވަތަ ރަނގަޅުވުން ލަސްވެދާނެ ކަމަށް ބިރުވެތިވާ ބަލިމީހާ‪ :‬ފެން‬

‫މިމައްސަލާގައި‬ ‫ބޭކަލުން‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ހުއްދަ‬ ‫ތަޔަންމުމުކުރުން‬ ‫މީހާ‬ ‫ބަލި‬ ‫ބިރުވެތިވާ‬ ‫މަރުވެދާނެކަމަށް‬ ‫ބޭނުންކުރުމުން‬

‫ޚިޔާލުތަފާތުވެއެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރުގެ )أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم އަދި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ އެއް ޤައުލު( ރައުޔަކީ؛ ފެން ބޭނުންކުރުމުން ބަލި‬

‫ބޮޑުވެދާނެކަމަށް ނުވަތަ ރަނގަޅުވުން ލަސްވެދާނެ ކަމަށް ބިރުވެތިވާ ބަލިމީހާ‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬

‫ﺪ‬ ‫ْ‬
‫ފެން ފިނިކަމުން މަރުވެދާނެކަމަށް ބިރުގަންނަ މީހާ‪:‬‬ ‫ތަޔަންމުމު ހުއްދަ ވާނެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬ﻳ ُ ِﺮﻳ ُ‬

‫ފެން ފިނިކަމުގެ ސަބަބުން‪ ،‬އެފެނުން ހިނައިގެންފި‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫�﴾‬
‫ﻟﻌ ِ‬‫� ُﻢ ا ُ‬
‫ُ‬ ‫ﺪ ِﺑ‬
‫ﻻ ﻳ ُ ِﺮﻳ ُ‬
‫� َو َ‬ ‫�ﻢ اﻟ�‬ ‫اﷲ ِﺑ‬
‫ّ ُ‬
‫ُ ُ‬
‫"اﷲ‬
‫ُ َ‬
‫) ‪(147‬‬
‫ޖުނުބުން‬ ‫މީހާ‬ ‫ބިރުގަންނަ‬ ‫މަރުވެދާނެކަމަށް‬ ‫ނަމަ‬ ‫‪F146‬‬

‫ހިނައިގަތުމުގެ ބަދަލުގައި ތަޔައްމުމުކުރުން ހުއްދަތަ؟‬

‫މިކަމުގައި ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީ؛ )އޭގެ‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ގޮތެވެ‪.‬‬ ‫ލުއި‬ ‫އިރާދަކުރައްވަނީ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬
‫ތެރޭގައި ޙަނަފީންނާއި ޝާފިޢީންނާއި ޙަންބަލީންނާއި އަދި‬
‫ތަޔަންމުމު‬ ‫މީހާއަށް‬ ‫އެފަދަ‬ ‫ރައުޔަކީ(‬ ‫ޡާހިރީންގެ‬
‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް އުނދަގޫ ގޮތް އިރާދަނުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ْ‬
‫ﻻ َﺗﻘﺘُﻠُﻮا‬
‫﴿ َو َ‬ ‫ދަލީލަކީ‪،‬‬ ‫އެބޭކަލުންގެ‬ ‫ހުއްދަވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬ﻤﺣﺪގެ ރައުޔަކީ އަދި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ އެއް ޤައުލަކީ‪،‬‬
‫އަމިއްލަ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫"އަދި‬ ‫�ﻢ﴾‬
‫ُ‬ ‫أَﻧﻔُﺴ‬
‫َ‬
‫ނަފުސުތައް ގަތުލުނުކުރާށެވެ!" މިއާޔަތެވެ‪ .‬އަދި އެފަދަ‬
‫ބަލިމީހާއަށް ތަޔައްމުމު ހުއްދަވުމަށްޓަކައި މަރުވެދާނެކަމަށް ބިރުހީވުމަކީ‬
‫މީހާ ބަލިމީހަކާ އެއްފަދަކޮށް ޤިޔާސްކުރުމެވެ‪.‬‬

‫ޝަރްޠެކެވެ‪.‬‬

‫ތަޔައްމުމު ހުއްދަވާ ވެލި )ޞަޢީދު(‬

‫މާތް اﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ؛ ﴿ﻓﺘﻴﻤﻤﻮا ﺻ ِﻌ ً‬

‫ﻴﺪا َﻃ ِ ّﻴ ًﺒﺎ﴾‬
‫"ފަހެ‪ ،‬ﻃﺎﻫﺮ ވެލިން ތިޔަބައިމީހުން ﺗﻴﻤﻢ ކުރާށެވެ!"‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫) ‪(148‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F147‬‬

‫މިފަދައިންނެވެ‪ .‬މިއާޔަތުގައި މިވާ ﴿ َﺻ ِﻌﻴﺪ﴾ މިބަހުގެ މާނައަށް ބަލައި‪ ،‬ތަޔަންމުމުކުރުން ހުއްދަވާ ވެއްޔާ މެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ‬

‫އަރިހުގައި ދެ ރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އެއީ މުޠުލަޤްކޮށް ބިންމައްޗެވެ‪ .‬ވެއްޔަށް ވިޔަސް ފަހަށް ވިޔަސް ކުދި ހިލައަށް ވިޔަސް ފަރުބަދައަށް ވިޔަސް އޭގައި‬

‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ ގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މިބަސް‬

‫މިޢިބާރާތުގައި މިވާ‪ُ ،‬ﺟ ْﺮز އަކީ އެއްވެސް‬ ‫ﺟ ْﺮ ًزا﴾‬ ‫ގެންނަވާފައިވާ އެހެން ތަންތަނެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް؛ ﴿ﺻ ِﻌ ْﻴ ًﺪا‬
‫ُ‬
‫) ‪(149‬‬
‫َ‬
‫‪F148‬‬

‫َ ُ َ ْ َ ْ َ َ‬
‫) ‪(150‬‬
‫‪F149‬‬ ‫ﻟ اﻷ ْرض َم ْﺴ ِﺠ ًﺪا َو َﻃ ُﻬ ْﻮ ًرا(‬‫)وﺟ ِﻌﻠﺖ ِ‬ ‫ޙަދީޘް؛‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ބިމެވެ‪.‬‬ ‫ނުފަޅާ ހަރު‬ ‫ގަހެއް‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪185 :‬‬ ‫)‪(147‬‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬ ‫)‪(148‬‬
‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻜﻬﻒ‪8 :‬‬ ‫)‪(149‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 335 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪521 :‬‬ ‫)‪(150‬‬

‫‪98‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ބިމަކީ ނަމާދުކުރެވޭ އަދި ޠާހިރުވެވޭ ތަނެއް ކަމުގައި ލެއްވުނެވެ‪ ".‬މީގައި "ބިން" މިވަނީ ޢާންމު‬

‫"ރަސޫލާﷺ ފާރުގައި އަތްޕުޅުޖައްސަވައި‬ ‫) ‪(151‬‬

‫‪F 150‬‬ ‫މާނައިގައެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން َﺑُﻮ اﺠﻟ ُ َﻬﻴْﻢ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ތަޔަންމުމުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬

‫އިތުރު ޙުކުމްތައް‬ ‫ﺻﻌﻴﺪއަކީ ހަމައެކަނި ވެއްޔެވެ‪ .‬ތަޔަންމުމުކުރުމަށް‬ ‫ށ‪.‬‬

‫• ޠާހިރުކޮއްދޭ ފެނާއި ވެލިވެސް ނުލިބުނު މީހާ އެހުރި‬
‫އެނޫން އެއްޗެއް ނުފުދޭނެ އެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި أﺑﻮ‬
‫ގޮތަށް ވަގުތުގައި ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪ .‬އޭނާ އެނަމާދު‬
‫އަލުން އިޢާދަކުރާކަށް ނުޖެހޭނެ އެވެ‪ .‬މިއީ އައްޝާފިޢީ‬
‫ﺛﻮرގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺣﻨﺒ� މަޛްހަބުގެ ރައުޔު މެއެވެ‪.‬‬
‫އާއި އަޙްމަދު އާއި އިބްނު ޙަޒްމުއާއި އިބްނު ތައިމިޔާގެ‬
‫َ ُ َ ْ َ ْ َ َ‬
‫ޤައުލެވެ‪.‬‬ ‫ﻟ اﻷ ْرض َم ْﺴ ِﺠ ًﺪا(‬‫އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪) ،‬وﺟ ِﻌﻠﺖ ِ‬
‫ހުރިހާ‬ ‫ތަޔަންމުމު‬ ‫މަގާމަށް‬ ‫ޠާހިރުވުމުގެ‬ ‫• ފެނުން‬
‫َ ُ َ ْ ُ‬
‫ގޮތަކުން ކަމުދާނެއެވެ‪ .‬ފެނުން ޠާހިރުވުމުން ހުއްދަވާ‬ ‫ﺖ ﺗ ْﺮ�َﺘَ َﻬﺎ ِﻟ‬ ‫މިޙަދީޘުގެ އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި )وﺟ ِﻌﻠ‬
‫ހުރިހާ ކަމެއް ހުއްދަވާނެއެވެ‪.‬‬
‫• ނަމާދަށް ފަހުގައި ވެސް ތަޔަންމުމު ދެމިއޮންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޠާހިރުވެވޭ‬ ‫"ތިމަންކަލޭގެފާނަށްޓަކައި‬ ‫) ‪(152‬‬
‫‪F15‬‬ ‫َﻃ ُﻬ ْﻮرا(‬
‫މާނައަކީ‪ ،‬ސުންނަތެއް ކުރުމަށް ތަޔަންމުމުކުރުމަށްފަހު‬
‫ފަރްޟު ނަމާދު ވެސް ކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއްޗެއް ކަމުގައި އެބިމުގެ ވެލި ލެއްވުނެވެ‪ ".‬މިފަދައިން‬
‫• ޖުނުބުން ޠާހިރުވުމަށް ނިޔަތްގަނެ ތަޔަންމުމު ކުރުމުން‪،‬‬
‫ޙަދަޘުގެ ބަދަލަކަށް ވެސް ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޚާއްޞަކުރާ‬ ‫ރިވާޔަތް‬ ‫ކުރީގެ‬ ‫މިރިވަޔާތަކީ‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬

‫ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫ތަޔަންމުމު ކުރާ ގޮތް‬

‫ތަޔަންމުމު ކުރާނެ ގޮތާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި ދެ ރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ބިމުގައި އެއް ފަހަރު ދެއަތުން ޖެހުމަށްފަހު ދެއަތަށް ފުމެލައި‪ ،‬ދެން ދެއަތުން މޫނުގައްޔާއި ދެއަތްތިލައިގައި‬

‫ފުހެލާނީއެވެ‪ .‬މިއީ ﺣﻨﺒ� މަޛްހަބެވެ‪ .‬އަދި اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި ސަލަފުންކުރެ ޖަމާޢަތެއްގެ ބޭކަލުންގެ ރައުޔަކީވެސް‬

‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(153‬‬

‫‪F152‬‬ ‫މިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ މިޙަދީޘެވެ‪ .‬ﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺮﺳ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ْ َ َ َ َ‬ ‫ّ َ َ‬
‫)ِ�َ َﻤﺎ ﻛن ﻳَ� ِﻔﻴﻚ ﻫﻜﺬا( "ކަލޭގެފާނަށް މިގޮތް ފުދޭނެއެވެ!" ދެން އެކަލޭގެފާނުންގެ ދެއަތްތިލަފުޅުން ބިމުގައި‬

‫ދެއަތްތިލަފުޅުގައި‬ ‫މޫނުފުޅުގައްޔާއި‬ ‫ދެއަތްޕުޅުން‬ ‫ދެން‬ ‫ފުމެލެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެދެއަތްޕުޅަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ޖެއްސެވިއެވެ‪.‬‬

‫ފުއްސެވިއެވެ‪".‬‬

‫)‪ (151‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،337 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪848 :‬‬

‫)‪ (152‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪522 :‬‬
‫)‪ (153‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،338 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪798 :‬‬

‫‪99‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬ތަޔަންމުމުގައި ދެފަހަރަށް ޖެހުންވެއެވެ‪ .‬އެއްފަހަރު ޖަހާފައި މޫނުގައި ފުހޭނީއެވެ‪ .‬ދެވަނަ ފަހަރު ދެއަތް‬

‫ދެއުޅަނބޮއްޓާ އެކު ފުހޭނީއެވެ‪ .‬މިއީ ﻨﻲﻔ މަޛްހަބު އާއި ﺎلﻲﻜ މަޛްހަބު އާއި ﺎﻓﻲﻌ މަޛްހަބުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި‬

‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި لﺸﻌﻲﺒ އާއި ﺴﻦ اﺒﻟﺮﺼي އާއި އެނޫން ބޭކަލުންގެ އަރިހުން މިޤައުލު ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ‬

‫ޙުއްޖަތަކީ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ٌ ْ َ ْ َﺮ َ ْ ٌ ْ‬ ‫)ا ََّﻴُّّ ُﻢ َ ْ‬

‫"ތަޔަންމުމަކީ ދެ ޖެހުމެކެވެ‪ .‬އެއްޖެހުން މޫނަށެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(154‬‬
‫‪F153‬‬ ‫ﺿ�َﺔ ل ِﻠﻴَ َﺪﻳ ْ ِﻦ ِﻰﻟ ال ِﻤ ْﺮ�ﻘ�(‬ ‫ﺿ�َﺘَﺎن ﺮﺿ�ﺔ ل ِﻠﻮﺟ ِﻪ‬

‫އަނެއް ޖެހުން ދެއަތަށް އުޅަނބޮއްޓާ އެކުގައެވެ‪ ".‬ނަމަވެސް މިޙަދީޘަކީ ﺿﻌﻴﻒ ޙަދީޘެކެވެ‪.‬‬

‫ތަޔަންމުމު ބާޠިލުވާ ކަންތައްތައް‬

‫ވުޟޫ ގެއްލޭ ކޮންމެ ކަމަކުން ތަޔަންމުމު ބާޠިލުވާނެކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ތަޔަންމުމުކުރުމަށްފަހު ނަމާދު ފެށުމުގެ ކުރިން ފެން ލިބިއްޖެ ނަމަ ތަޔަންމުމު ބާޠިލުވާނެކަމަށާއި‪ ،‬އެ ތަޔައްމުމާއެކު ނަމާދުކުރުން‬

‫ހުއްދައެއް ނުވާނެ ކަމަށްވެސް އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫ތަޔަންމުމުކުރުމަށްފަހު ނަމާދުކުރަމުން ދަނިކޮށް ފެން ލިބުން‪:‬‬

‫މިޙާލަތުގައި‪ ،‬ވުޟޫ ގެއްލޭނެތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އެޙާލަތުގައި‪ ،‬ލާޒިމުވެގެންވަނީ ނަމާދު ދޫކޮށްލުމަށްފަހު ފެނުން ޠާހިރުވެގެން އަލުން ފަށައިގެން ނަމާދުކުރުމެވެ‪ .‬މިއީ‬
‫ُ ﻄَّﻴِّ ُ َ ُ ُ ْ‬
‫ﻮء ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻢ‬ ‫ّﻌﻴﺪ ﺐ وﺿ‬ ‫أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި ﺜﻟﻮري އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم ގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪) ،‬لﺼَ ِ‬
‫ُ ْ َ َ َﺈِنَّ َ َ‬
‫ﻚ َﺧ ْ ٌ‬ ‫ت ال ْ َﻤ َ‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫َو� ْن ل َ ْﻢ َ� ِﺪ ال ْ َﻤ َ‬
‫ﺎء ْ َ‬
‫" ދިހަ އަހަރު ވާންދެން ފެން‬ ‫) ‪(155‬‬
‫‪F154‬‬ ‫�(‬ ‫ذل ِ‬ ‫ﺎء َﺄَمِﺴَّﻪ ِﺟ�ك‬ ‫َﺮﺸ ِﺳنِ�‪ ،‬ﻓﺈِذا وﺟﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ނުލިބުނު ކަމުގައި ވިޔަސް؛ ސާފުތާހިރު ވެއްޔަކީ މުސްލިމާގެ ޠާހިރުވާ އެއްޗެވެ‪ .‬ފަހެ ފެން ލިބިއްޖެ ނަމަ ތިބާގެ‬

‫ހަމުގައި އެޖައްސާށެވެ!" މި ޙަދީޘެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއީ ﺿﻌﻴﻒ ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬ދެން އެބޭކަލުން ގެންނަވާ އަނެއް‬

‫ޙުއްޖަތަކީ؛ ފެން ބޭނުންކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން އޭނާއަށް ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ނަމާދުން ބޭރުގައި ހުރި މީހެކޭ‬

‫އެހެންމެ‪ ،‬ތަޔަންމުމަކީ ޟަރޫރަތަށްޓަކައި ލިބިގަނެވޭ‬ ‫އޭނާގެ ތަޔަންމުމު ބާޠިލުވީއެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫އެއްފަދައިން‬

‫ޠަހާރަތެއްކަމަށް ވުމާއެކު‪ ،‬ޟަރޫރަތް ފިލައިދިޔުމުން އެކަން ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬އެއީ މުސްތަޙާޟުވެރިޔާ ލޭއައުން‬

‫ހުއްޓުމުން އޭނާގެ ޠަހާރަތަށް ވާފަދައިންނެވެ‪.‬‬

‫)‪ (154‬ﺿﻌﻴﻒ‪ :‬ﺍﻟﺤﺎﻛﻢ‪ ،179/1 :‬ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪207/1 :‬‬

‫)‪ (155‬ﺿﻌﻴﻒ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 124 :‬ﺃﺑﻮ ﺩﻭﺩ‪ ، 329 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪171/1 :‬‬

‫‪100‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ށ‪ .‬އެޙާލަތުގައި ވެސް ނަމާދު ދޫކޮށްނުލައި ނަމާދައިގެން ކުރިއަށް ދާނީއެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި داودގެ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫) ‪(156‬‬
‫� ْﻢ﴾‬
‫ُ‬ ‫ﻄﻠُﻮا أَﻋ َﻤﺎﻟَ‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬و َﻻ ﺗُﺒ ِ‬
‫َ‬
‫‪F 15‬‬

‫"އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ތިޔަބައިމީހުން ބާޠިލުނުކުރާށެވެ!" އަނެއް ޙުއްޖަތަކީ؛ ޠަހާރަތަށް ވަގުތެއް ނަމާދަށް‬

‫ވަގުތެއްވެއެވެ‪ .‬ނަމާދަށް ފެށުމަށްފަހު ޠަހާރަތުގެ ފަރްޟު އަދާކުރުމުގެ ތަކްލީފު އެވަނީ ނިމިފައެވެ‪ .‬އަމުރުވެވިގެން‬

‫ވާފަދައިން ތަޔަންމުމު ކުރުމަށްފަހު ނަމާދަށް ތަކްބީރުކިޔުމުން ޠަހާރަތު ލިބިގަތުމުގެ ވަގުތު އެފާއިތުވީއެވެ‪.‬‬

‫ތަޔަންމުމުކޮށް ނަމާދުކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ވަގުތުގެ ތެރޭގައި ފެން ލިބުން‪:‬‬

‫މިޙާލަތުގައި‪ ،‬ވުޟޫ ގެއްލޭނެތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ވެސް އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬މި ޙާލަތުގައި ނަމާދު އަލުން ކުރާކަށް ނުޖެހޭނެ އެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި ﺜﻟﻮري އާއި ﻷوزاﻲﻋ އާއި ﺎﻓﻲﻌ ންގެ‬

‫ﺎويގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺰمގެ‬ ‫َ‬

‫ތެރެއިން‪ ،‬ﻤﻟﺰ� އާއި ﻨﻲﻔންގެ ތެރެއިން ﻟﻄَّﺤ ِ‬

‫ޤައުލަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬ފެން ބޭނުންކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިއްޖެނަމަ ނަމާދު އަލުން އިޢާދަކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި‬

‫لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫ދެބޭކަލަކު ދަތުރެއްގައި ނުކުމެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ނަމާދު ވަގުތު ޖެހުނު‬ ‫) ‪(157‬‬
‫‪F156‬‬ ‫أﺑﻮ َﺳ ِﻌﻴْ ُﺪ ﺨﻟُﺪ ِريގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އިރު އެބޭކަލުންގެ އަތްޕުޅުގައި ފެނެއް ނެތެވެ‪ .‬ދެން ޠާހިރު ވެލިން ތަޔަންމުމުކުރައްވައިގެން ދެބޭކަލުން ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫އެއަށްފަހު ވަގުތުގެ ތެރޭގައި އެބޭކަލުންނަށް ފެން ލިބިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން އޭގެ ތެރެއިން އެއްބޭކަލަކު ވުޟޫކުރައްވައިގެން ނަމާދު‬

‫ވަޑައިގެން‬ ‫އަރިހަށް‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫އެދެބޭކަލުން‬ ‫ދެން‬ ‫ނުކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫އިޢާދައެއް‬ ‫ބޭކަލަކު‬ ‫އަނެއް‬ ‫އިޢާދަކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ََ َ‬ ‫َّ َ ْ َ ُ َ‬ ‫އެވާހަކަދެންނެވިއެވެ‪ .‬ދެން އިޢާދަނުކުރައްވާ ޞަޙާބީއަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أَ َﺻﺒْ َ‬
‫ﺖ لﺴُّ ﺔ َوأﺟ َﺰأﺗﻚ َﺻﻼﺗﻚ( "ކަލޭގެފާނު ސުންނަތާ‬

‫އެއްގޮތަށް ކުރައްވައިފީމުއެވެ‪ .‬އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ނަމާދު ކަލޭގެފާނުންގެ ކިބައިން ފުދިއްޖެއެވެ‪ ".‬އަދި ވުޟޫކޮށް އިޢާދަކުރެއްވި‬
‫َْ‬ ‫َ َ ْ َ ْ‬
‫ޞަޙާބީއަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬لﻚ اﻷﺟ ُﺮ َمَّ ��( "ކަލޭގެފާނަށް ދެފަހަރަށް ސަވާބުހުއްޓެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުން އެނގޭ ގޮތުގައި‪،‬‬

‫ތަޔަންމުމުކޮށްގެން ނަމާދުކުރުމަށްފަހު ވަގުތުގެ ތެރޭގައި ފެން ލިބުނުކަމަށް ވިޔަސް އެނަމާދު އިޢާދަކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (156‬ﺳﻮﺭﺓ ﻣﺤﻤﺪ‪47 :‬‬

‫)‪ (157‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 334 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪) 213/1 :‬ﺻﺤﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﻧﻲ(‬

‫‪101‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪5.1‬‬

‫ވާގޮތް‬ ‫ލޔަކަށް‬
‫ު‬ ‫ނ‬
‫މިކަ ް‬ ‫ލުޔެކެވެ‪.‬‬ ‫ބޮޑު‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ދެއްވާފައިވާ‬ ‫اﷲ މުސްލިމުންނަށް‬ ‫މާތް‬ ‫‪ -1‬ތަޔަންމުމަކީ‬

‫ނމުމާ އެއްފަދަ އެހެން ތިން ލުޔެއް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ދށެވެ! އަދި ތަޔަ ް‬
‫ތަފްޞީލުކޮށް ޭ‬

‫‪ -2‬ބައެއް ގުނަވަންތަކަށް ފުދޭ ވަރަށް މެނުވީ ފެން ނެތް މީހާ ޢަމަލުކުރަން ޖެހޭ ގޮތާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި‬

‫އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪ .‬މިކަމުގައި ހުރި ރައުޔުތައް ބަޔާންކުރުމަށްފަހު ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬
‫ْ‬
‫‪ -3‬އަންނަނިވި ކަންތައްތަކުގެ َْﻲ ِﻋ ُﺣ�ﻢ ސަބަބާއެކު ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫َ ُ‬ ‫َﻴ‬ ‫ُﻨَّ‬ ‫َﻴ‬ ‫ُﻨَّ‬

‫ހ‪ .‬ﺔ އެއް ކުރުމަށް َﻤُّ ُﻢކުރި މީހާ‪ ،‬ﺔ ނިމުމަށްފަހު އަލުން َﻤُّ ُﻢ ނުކޮށް ﻓ ْﺮض ނަމާދުކުރުން‬

‫ށ‪ .‬ފެން ބޭނުންކުރުމުން ބަލި ފަސޭހަވުން ލަސްވެދާނެކަމަށް ބިރު ހީވާތީ‪ ،‬ތަޔަންމުމުކޮށްގެން ނަމާދުކުރުން‬
‫َﻴ‬
‫ނ‪َ .‬ﻤُّ ُﻢކުރުމަށްފަހު ނަމާދު ފެށުމުގެ ކުރިން ފެން ލިބުމުން‪ُ ،‬و ُﺿ ْﻮء ނުކޮށް ނަމާދުކުރުން‬

‫‪ -4‬ތިރީގައިވާ ޖުމްލަތަކުގެ ކުރީބަޔާ އެންމެ ގުޅޭ ބައެއް ފާހަގަކުރުމަށްފަހު ލިޔާށެވެ!‬

‫ހ‪ .‬ތަޔަންމުމުކުރާއިރު ބިމުގައި ޖަހާނީ؛‬

‫އެއް ފަހަރުއެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ތިން ފަހަރުއެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ފަސް ފަހަރުއެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ށ‪ .‬ތަޔަންމުމުކުރާއިރު ފުހެން ޖެހެނީ؛‬

‫ބޮލާއި މޫނާއި އަތުގެ ކުޑަހުޅާ ހަމައަށެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ދެއަތުގެ އޮޅަނބޮއްޓާ ހަމައަށެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫މޫނާއި ދެއަތްތިލައިގައެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ށ‪ .‬ތަޔަންމުމުކޮށް ނަމާދުކުރި ފަހުން‪ ،‬ވަގުތުގެ ތެރޭގައި ފެން ލިބުނު މީހާ؛‬

‫އަލުން ނަމާދުކުރުން ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫އަލުން އެނަމާދު ކުރުން މަކްރޫހައެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫އަލުން އެނަމާދުކުރުން މުސްތަޙައްބެވެ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪102‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދު‬ ‫ޔުނިޓު‪6:‬‬

‫ނަމާދުގެ ތަޢާރަފު‬

‫ލުޣަވީ މާނަ‪ :‬ނަމާދަށް ޢަރަބި ބަހުން ކިޔަނީ )الﺼﻼة( އެވެ‪ .‬އެބަހުގެ މާނައަކީ ދުޢާއެވެ‪ .‬މިމާނައިގައި ކީރިތި‬

‫�ﻢ﴾‬ ‫ْ‬
‫"އަދި އެބައިމީހުންނަށްޓަކައި ކަލޭގެފާނު‬ ‫ޤުރްއާނުގައި މިބަސް ގެންނަވާފައިވެއެވެ‪ .‬ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وﺻ ّ ِﻞ َﻋ َﻠ ِ‬
‫) ‪(158‬‬
‫َ َ‬
‫‪F 157‬‬

‫َ‬
‫ދުޢާކުރައްވާށެވެ!" ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘްގައި ވެސް މިބަސް ދުޢާގެ މާނައިގައި ބޭނުންކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا‬
‫َْ ّ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫ُﻲ َ َ َ ُ ُ‬
‫� ْﻢ ﻓَﻠْﻴُﺠ ْ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކަށް ދަޢުވަތެއް ލިބިއްޖެނަމަ އިޖާބަދޭހުށިކަމެވެ!‬ ‫) ‪(159‬‬
‫‪F158‬‬ ‫ﺐ ‪ ،‬ﻓﺈِن ﻛن َﺻﺎﺋِ ًﻤﺎ ﻓﻠﻴُ َﺼ ِﻞ(‬ ‫ِ‬ ‫ِﻋ أﺣﺪ‬

‫ރޯދަވެރިއެއް ކަމުގައި ވާނަމަ ހެޔޮދުޢާކުރާށެވެ!" ނަމާދަށް އެނަން ދެވިފައިވަނީ‪ ،‬ނަމާދުގައި ދުޢާތައް ހިމެނިފައިވާތީއެވެ‪ .‬ދިވެހި ބަހުން‬

‫"ނަމާދު" މިބަސް ބޭނުންކުރަނީ ޝަރްޢީ މާނައިގައެވެ‪ .‬ނަމާދަށް ބޭނުންކުރާ އަނެއް ބަހަކީ "ސަލޯކަ" އެވެ‪.‬‬

‫އިޞްޠިލާޙީ މާނަ‪ :‬ޝަރްޢީ އިޞްޠިލާޙުގައި ﺻﻼةގެ މާނައަކީ؛ ނިޔަތަކާއެކު‪ ،‬ތަކްބީރުން ފަށައިގެން ސަލާމްދިނުމުން‬

‫ނިމޭ‪ ،‬ޚާއްޞަ ޝަރްޠުތަކެއްގެ މަތީން‪ ،‬ކަނޑައެޅޭ ޢަމަލުތަކަކާއި ބަސްތަކަކުން ﷲ އަށް އަޅުވެތިވާ އަޅުވެތިވުމެކެވެ‪.‬‬

‫އަހަންމިއްޔަތު‪ :‬ނަމާދަކީ ދެޝަހާދަތް ކިޔުމަށްފަހު‪ ،‬އިސްލާމްދީނުގެ އެންމެ ބޮޑުވެގެންވާ ފަރްޟެވެ‪ .‬އެއީ އިސްލާމްކަމުގެ‬
‫َ‬ ‫ُ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ‬ ‫� ْ ْ َ ُ ََ َْ‬ ‫ُ‬
‫ﷲ َو�ِﻗﺎمِ‬
‫اﻹﺳﻼم ﻋ ﺧ ٍﺲ‪ ،‬ﺷﻬﺎدةِ أن ﻻ ِﻪﻟ إِﻻ اﷲ َوأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ا ِ‬ ‫ރުކުނެކެވެ‪ .‬ކީރިތ ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﺑ ِ َ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ لﺰَّﺎ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫"އިސްލާމްކަން ބިނާވެގެން ވަނީ ފަސް ކަމެއްގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ﷲ މެނުވީ އިލާހަކު‬ ‫) ‪(160‬‬
‫‪F159‬‬ ‫ﻀﺎن َاﺤﻟ َ ِ ّﺞ(‬ ‫ﺎء ﻛةِ وﺻﻮمِ رم‬ ‫الﺼﻼ ِة و�ِﻳﺘ ِ‬

‫ނުވާކަމަށާއި މުޙައްމަދުގެފާނީ ﷲ ގެ ރަސޫލާކަމަށް ހެކިވުމާއި‪ ،‬ނަމާދު ޤާއިމުކުރުމާއި ޒަކާތް ދިނުމާއި ރަމްޟާންމަހު ރޯދަހިފުމާއި‬

‫ޙައްޖެވެ‪".‬‬

‫ނަމާދު އަޅާ މީހާއަށް އިސްލާމްދީނުގައި ވަރަށް ބޮޑަށް އިންކާރުގެ ބަސްފުޅު އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލ ާﷺ ވަނީ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ ْ َ‬ ‫� ّ ْ‬‫� لﺮَّ ُﺟﻞ ‪َ ،‬و�َ ْ َ‬
‫އެފަދަ މީހާއަށް ކާފިރުކަން ނިސްބަތް ކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ِ) .‬نَّ َ� ْ َ‬
‫) ‪(161‬‬
‫‪F160‬‬ ‫لﺮﺸ ِك َواﻟ�ﻔ ِﺮ ‪ ،‬ﺗ ْﺮ َك لﺼَّﻼةِ(‬‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َْْ ُ ّ‬
‫ﻟَي ﺑَيﻨَﻨَﺎ‬
‫އަދިވެސް ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬اﻟﻌﻬﺪ ِ‬ ‫"މީހާއާ ކާފިރުކަމާ އަދި ޝިރްކާ ދެމެދުގައިވާ ކަމަކީ ނަމާދު ދޫކޮށްލުމެވެ‪".‬‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪103 :‬‬ ‫)‪(158‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1431 :‬‬ ‫)‪(159‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 8 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪16 :‬‬ ‫)‪(160‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪987 :‬‬ ‫)‪(161‬‬

‫‪103‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َ َ ََ ْ َ َ‬ ‫َُ َ‬ ‫ْ‬
‫"އަހުރެމެންނާ އެބައިމީހުންނާ‬ ‫) ‪(162‬‬
‫َو�َيﻨَ ُﻬ ُﻢ لﺼَّﻼة ‪َ � ،‬ﻤ ْﻦ ﺗ َﺮ� َﻬﺎ �ﻘﺪ �ﻔ َﺮ(‬
‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫‪F16‬‬

‫ނަމާދުގެ އަހަންމިއްޔަތު‪:‬‬
‫މީހާ‬ ‫އަޅައިފި‬ ‫އެނަމާދު‬ ‫ފަހެ‪،‬‬ ‫ނަމާދެވެ‪.‬‬ ‫ފާހަގައަކީ‬ ‫ދެމެދުގައިވާ‬
‫• ނަމާދަކީ ދީނުގެ ތަނބެވެ‪ .‬އެއާ ނުލައި އިސްލާމްދީން‬
‫ދެމިނުހުންނާނެއެވެ‪ .‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬رأس‬ ‫ކާފިރުވެއްޖެއެވެ‪".‬‬
‫اﻷمﺮ اﻹﺳﻼم‪ ،‬وﻋﻤﻮده الﺼﻼة‪ ،‬وذروة ﺳﻨﺎﻣﻪ ﺠﻟﻬﺎد ﻓ‬
‫ﺳبﻴﻞ اﷲ( "ކަންތައްތަކުގެ ބޮލަކީ އިސްލާމްކަމެވެ‪.‬‬
‫ވައްތަރުތައް‪ :‬ނަމާދުގެވަނީ ވަނީ ދެ ވައްތަރެކެވެ‪.‬‬
‫އޭގެ ތަނބުތަކަކީ ނަމާދެވެ‪ .‬އޭގެ ކުރިބޯއްޓަކީ ﷲ ގެ‬
‫މަގުގައި ޖިހާދުކުރުމެވެ‪"،‬‬
‫• އެއީ އެންމެ ފުރަތަމަ އަޅާއާ މެދު ހިސާބުބެއްލެވޭ‬ ‫‪ -1‬ފަރްޟު‪ :‬އެއީ އެކަމެއް ގަސްތުގައި ދޫކޮށްލައިފި‬
‫ކަންތަކެވެ‪ .‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬أول ﻣﺎ �ﺎﺳﺐ‬
‫މީހަކީ މާތް اﷲ އަށް އުރެދިއްޖެ މީހަކަށް ވާ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﻌﺒﺪ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ الﺼﻼة‪ ،‬ﻓﺈن ﺻﻠﺤﺖ ﻓﻘﺪ أﻓﻠﺢ‬
‫و�ﺢ‪ ،‬و�ن ﻓﺴﺪت ﻓﻘﺪ ﺧﺎب ﺧﺮﺴ( "ޤިޔާމަތް‬
‫ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬މީގައި ވެސް ދެބާވަތެއް ވެއެވެ‪.‬‬
‫ޙިސާބު‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އެންމެ‬ ‫މެދު‬ ‫އަޅާއާ‬ ‫ދުވަހުން‬
‫ބެއްލެވޭނެ ކަމަކީ ނަމާދެވެ‪ .‬އެކަން ރަނގަޅުވެއްޖެ‬ ‫ހ‪ .‬ފަރްޟު ޢައިން‪ :‬އެއީ ބާލިޣުވެ ބުއްދި ހުރި‬
‫ނަމަ‪ ،‬ކާމިޔާބާއި ބާއްޖަވެރިކަން ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަން ރަނގަޅު ނުވެއްޖެ ނަމަ ނާކާމިޔާބާއި ގެއްލުން‬ ‫ކޮންމެ މީހަކަށް؛ އަންހެނަކަސް ފިރިހެނަކަސް‬
‫ލިބިއްޖެއެވެ‪".‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫ޙަޔާތްޕުޅުގައި‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫• އެއީ‬ ‫ފަރްޟުވެގެންވާ‬ ‫އަޅަކަސް‬ ‫މިނިވަނަކަސް‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފިނިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ލޯފުޅުގެ‬
‫ކަންތައްތައްތަކެވެ‪ .‬ފަރުޟު ފަސް ނަމާދު ފަދަ‬
‫)وﺟﻌﻠﺖ ﻗﺮة ﻋﻴ� ﻓ الﺼﻼة(‬
‫• އެއީ ރަސޫލާﷺގެ އެންމެ ފަހުގެ ވަޞިއްޔަތްޕުޅެވެ‪.‬‬
‫ފަރްޟުތަކެވެ‪.‬‬
‫مﻠﻜﺖ‬ ‫وﻣﺎ‬ ‫)الﺼﻼة‪،‬‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫މިލްކުގެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫"ނަމާދާއި‬ ‫أﻳﻤﺎﻧ�ﻢ(‬ ‫ށ‪ .‬ފަރްޟު ކިފާޔާ‪ :‬އެއީ ބަޔަކު މީހުން އެކަމެއް‬
‫ދަށުގައި ތިބި މީހުންނެވެ‪) .‬އެއަށް ފަރުވާތެރިވާށެވެ!"‬
‫ޚާއްޞަ‬ ‫ނުލިބޭ‬ ‫އަޅުކަންތައްތަކަށް‬ ‫• އެހެން‬ ‫ކިބައިން‬ ‫މީހުންގެ‬ ‫ތިބި‬ ‫ދެން‬ ‫ކުރުމުން‬
‫ކަންތައްތަކެއް ނަމާދަށް ލިބިގެންވެއެވެ‪ .‬މާތް ﷲ‬
‫އެކަމެއްގެ ފަރްޟުކަން ކެނޑޭ ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬
‫ކީރިތި‬ ‫ރޭ‬ ‫މިޢުރާޖުގެ‬ ‫ފަރްޟުކުރެއްވީ‬ ‫ނަމާދު‬
‫އެއީ‬ ‫ވަޙީކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ބަސްފުޅު‬ ‫ރަސޫލާﷺއަށް‬
‫މިސާލަކަށް‪ :‬ކަށުނަމާދެވެ‪.‬‬
‫ޒިކުރުކުރެވިފައިވާ‬ ‫ގިނައިން‬ ‫އެންމެ‬ ‫ޤުރްއާނުގައި‬
‫އަޅުކަމެވެ‪ .‬އެއީ އަޅުކަމުގެ ތެރެއިން އެންމެ ފުރަތަމަ‬ ‫‪ -2‬ސުންނަތް‪ :‬އެއީ އެކަމެއް ކޮށްފިނަމަ ސަވާބު ލިބޭ‪،‬‬
‫އެހެން‬ ‫ކަންތަކެވެ‪.‬‬ ‫ވާޖިބުކުރެއްވި‬ ‫އަޅާއަށް‬ ‫ﷲ‬
‫ދުވާލު‬ ‫ރެއަކާ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ޚިލާފަށް‬ ‫އަޅުކަންތަކާ‬ ‫ނުކޮށް ދޫކޮށްލިއަސް ޢަޛާބު ނުލިބޭ ކަންކަމެވެ‪.‬‬
‫ފަސްފަހަރު އެއަޅުކަން ކުރަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬
‫ގަސްތުގައި އެކަން ދޫކޮށްލާ މީހާ ވެސް އެއީ‪ ،‬اﷲ‬

‫އަށް އުރެދޭ މީހަކު ކަމުގައި ނުވާ ކަންކަމެވެ‪ .‬އެކަންކަމަކީ‪ ،‬ފަރްޟުތައް އަދާކުރުމުގައި އުނިވާ އުނިވުން‬

‫ރަވާތިބު‬ ‫މިސާލަކަށް‪:‬‬ ‫ކަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ލައްވާފައިވާ‬ ‫ހޯދުމަށްޓަކައި‬ ‫ދަރުމަ‬ ‫ސަވާބާއި‬ ‫އިތުރު‬ ‫ފޫބައްދައި‬

‫ސުންނަތްތަކެވެ‪.‬‬

‫)‪ (162‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 2621 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 231/1 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪1079 :‬‬

‫‪104‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ ދެޙާލަތެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ ނަމާދަކީ މުސްލިމުންނަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ފަރްޟުކަމަށް އިންކާރުކޮށް އެއީ‬

‫ވާޖިބެއް ކަމާމެދު ދެކޮޅު ހެދުމާއެކު ނަމާދު ދޫކޮށްލުމާއި‪ ،‬ވާޖިބުކަމަށް އިޤްރާރުވުމާއެކު‪ ،‬ފަރުވާ ކުޑަކަމާއި ކަންނެތްކަމުން ނަމާދު‬

‫ދޫކޮށްލުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬އިންކާރުކުރުމާއެކު ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ ޙުކުމް‪ :‬ފަރްޟުކަމަށް އިންކާރުކުރުމާއެކު‪ ،‬ނަމާދު ދޫކޮށްލާ މީހާ ނުވަތަ‬

‫އިންކާރު ކުރުމާއެކު ވެސް ނަމެއްގައި އެކަން ކުރުން ދޫކޮށްނުލާ މީހާއަކީ‪ ،‬މުރުތައްދުވެފައިވާ ކާފިރެކެވެ‪.‬‬

‫މިކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬އޭނާއަށް ނަސޭހަތްދީ ތައުބާކުރުވަން އިމާމާއަށް‬

‫)ނުވަތަ ޙާކިމާއަށް( ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ތައުބާ ނުވިނަމަ މުރުތައްދުވުމުގެ ޙައްދުގެ ގޮތުގައި ޤަތުލުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫މި ހާލަތުގައި އޭނާއަށް އޮންނާނީ ހުރިހާ ކަމެއްގައި ވެސް މުރުތައްދުވީ މީހެއްގެ ޙުކުމެވެ‪ .‬މިކަމުން އިސްތިޘާނާ‬

‫ވަނީ‪ ،‬އަލަށް އިސްލާމްވީ މީހާއެވެ‪ .‬ނުވަތަ މުސްލިމުންނާ ދުރުގައި‪ ،‬ދީނުގެ ޚަބަރުތައް ނުފޯރާ ހިސާބުގައި‬

‫ބާދިޔާގައި އުޅޭ މީހާއެވެ‪ .‬މިފަދަ މީހުން ފުރަތަމަ އެކަމަށް އިންކާރުކުރުމާއެކު‪ ،‬މުރުތައްދެއްކަމަށް ކަނޑައެއް‬

‫ނޭޅޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭނާއަށް އެކަންކަން އަންގައިދީ އޮޅުންފިލުވައިދިނުމަށްފަހު އޭނާ އިންކާރުކުރާނަމަ‪،‬‬

‫އޭނާއަކީވެސް މުރުތައްދުވެފައިވާ މީހެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ކަންނެއްކަމާއި ފަރުވާކުޑަކަމުން ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ ޙުކުމް‪ :‬ޝަރްޢީ ޢުޛުރެއް ނެތި ނަމާދު ދޫކޮށްލުމަކީ އެންމެ‬

‫ބޮޑަތި ފާފައިގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެއްކަމާއި އެކަމުގެ ފާފަވެރިކަން‪ ،‬މީހަކު މެރުމާއި މީސްތަކުންގެ މުދާތައް‬

‫ނުޙައްޤުން ކެއުމާއި ޒިނޭއާއި ވައްކަމާއި ބަނގުރާ ބުއިމަށްވުރެ ވެސް ބޮޑުކަމާމެދު މުސްލިމުންގެ މެދުގައި‬

‫ޚިލާފެއް ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެފަދަ މީހާގެ ޙުކުމާމެދު އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި ދެ ރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬އޭނާއަކީ ބޮޑު ފާފައަކަށް އަރައިގެންފައިވާ އުރެދުންތެރި ފާސިޤެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު ކާފިރެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ގިނަ‬

‫ދަންނަބޭކަލުން )ﺜﻟﻮري އާއި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ)މަޝްހޫރު ޤައުލު( އާއި ﻤﺣﺪގެ އެއް‬

‫ރިވާޔަތް( ގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬އޭނާއަކީ އިސްލާމް ދީނުން ބޭރުވެފައިވާ ކާފިރެކެވެ‪ .‬މިއީ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒ� އާއި لﺸﻌﻲﺒ އާއި ﻟﺨﻲﻌ އާއި‬

‫ﻷوزاﻲﻋ އާއި ﺑﻦ اﻤﻟﺒﺎرك އާއި إﺳﺤﺎق ގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ އެންމެ ޞައްޙަ ރިވާޔަތެވެ‪ .‬ﺎﻓﻲﻌ‬

‫މަޛްހަބުގެ ވެސް ރައުޔެކެވެ‪ .‬ޞަހާބީންގެ ތެރެއިން‪ ،‬ﻋﻤﺮ އާއި ﻣﻌﺎذ އާއި ﺒﺪ الﺮﻤﺣﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف އާއި أﺑﻮ‬

‫ﻫﺮ�ﺮة އާއި އެނޫން ޞަޙާބީންނަށް اﺑﻦ ﺣﺰم މިރައުޔު ނިސްބަތް ކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫‪105‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދު އަޅާ މީހާއަށް ހުރި ދުނިޔަވީ ޙުކުމްތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ކަންނެތްކަމުން ނަމާދު އަޅާ މީހާ އެއީ ފާސިޤެކޭ‪ ،‬ކާފިރެއް ނޫނޭ ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި؛ އޭނާއަކީ‬

‫މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން އެނޫން ވެސް ބޮޑަތި ފާފަކުރާ މީހުންނާ އެއްފަދަ މީހެކެވެ‪ .‬އޭނާއަށް އޮތީ އެމީހުންގެ ވެސް‬

‫ޙުކުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިމާމާ އޭނާއަށް ދޭންޖެހޭ އަދަބާ މެދުގައި އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ .‬ޙައްދުގެ ގޮތުގައި އޭނާ ގަތުލުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ ވަގުތު ކުޑަތަންވެފައިވާނަމަ އޭނާގެ ގާތުން‬

‫ނަމާދުކުރުމަށް އެދޭނީއެވެ‪ .‬އަދި ވަގުތަށް ވުރެ ފަސްކޮށްފިނަމަ ގަތުލުކުރާނެ ކަމަށް އިންޒާރު ދޭނީއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ވަގުތު ފިލަންދެން ނަމާދުނުކޮށް ހުރި ނަމަ ގަތުލުކުރާނީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ގަތުލުކުރެވޭނީ ތައުބާ ލައިދިނުމަށްފަހު‪،‬‬

‫އެގޮތުގެ މަތީގައި ދެމިހުރިނަމަ އެވެ‪ .‬މިއީ ﺎلﻲﻜންނާއި ﺎﻓﻲﻌންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ﺣﻨﺒ�ންގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬އޭނާ‬

‫ގެނެސް ނަމާދުކުރާށޭ‪ ،‬ނޫނިއްޔާ ގަތުލުކުރާނަމޭ؛ ބުނާނީއެވެ‪ .‬ނަމާދު ނުކޮށްފިނަމަ ގަތުލު ވާޖިބުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަމަކު ގަތުލުކުރުމުގެ ކުރިން ތިން ދުވަހަށް ހައްޔަރުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިތިން ދުވަހުވެސް ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ‬

‫ވަގުތުގައި އޭނާއަށް ނަމާދުކުރުމަށް އަންގާނީއެވެ‪.‬‬

‫ކަނދުރާގައި‬ ‫ގަތުލުކުރާނީ‬ ‫އޭނާ‬ ‫ބަހަކީ؛‬ ‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ޖުމްހޫރު‬ ‫މެދު‪،‬‬ ‫ގޮތާ‬ ‫ގަތުލުކުރާނެ‬ ‫އޭނާ‬

‫ކަނޑިންޖަހައިގެން ކަމަށެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬މިގޮތަށް ގަތުލުކުރެވޭ މީހާ ހިނަވައި‬

‫ކަށުނަމާދުކޮށް މުސްލިމުންގެ ގަބުރުސްތާނުގައި ވަޅުލެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ މުދާ ވާރުތަކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ .‬اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި الﺰﻫﺮي އާއި ﺑﻦ اﻤﻟﺴﻴﺐ އާއި داود اﻟﻈﺎﻫﺮي ީ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި ﻤﻟﺰ� ވިދާޅުވަނީ؛ އޭނާ‬

‫ގަތުލެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ތަޢުޒީރުކޮށް‪ ،‬މަރުވާންދެން ނުވަތަ ތައުބާ ވާންދެން ހައްޔަރުކުރާނީއެވެ‪.‬‬

‫ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ ِﻻَّ‬ ‫َ َِﻞُّ َ ُ ْ‬
‫اﷲ‪َ ،‬و� ِ�‬ ‫ئ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ �ﺸﻬﺪ أن ﻻ ِﻪﻟ‬ ‫دم ام ِﺮ ٍ‬ ‫ގ ދަލީލަކީ؛ ރަސޫލާ ﷺ ގެ މިޙަދީޘްއެވެ‪) .‬ﻻ‬ ‫އެބޭކަލުން ެ‬

‫ﺎﻋ ِﺔ( ) ‪ُ " (163‬‬ ‫ﺎر ُق لﻠْ َ‬

‫ﺠ َﻤ َ‬ ‫ﺣ َﺪى ﺛَ َﻼث‪ :‬ﻟَّﻴْ ُ‬
‫ﺐ لﺰَّا�‪ ،‬اﻨﻟَّ ْﻔ ُﺲ ﺎﻨﻟَّ ْﻔﺲ‪ ،‬اﺘﻟَّﺎر ُك ﻟﻳﻨﻪ ُ‬
‫الﻤ َﻔ َ‬ ‫ْ‬ ‫ِﻻَّ‬ ‫َُ ُ‬
‫اﷲ‬ ‫‪F162‬‬
‫ِ‬ ‫ِ ِِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺑِﺈِ‬ ‫ﷲ‬
‫رﺳﻮل ا ِ‬

‫ُ‬
‫اﷲގެ ރަސޫލާކަމަށް ހެކިވާ‪ ،‬މުސްލިމު މީހެއްގެ ލޭ‪ ،‬ތިން‬ ‫މެނުވީ އިލާހަކު ނުވާ ކަމަށާއި ތިމަންކަލޭގެފާނީ‬

‫ކަމެއްގެ ތެރެއިން ކަމަކުން މެނުވީ ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪) .‬އެއީ( ޒިނޭކުރާ މުޙުޞަނާއާއި ނަފުސެއްގެ‬

‫ބަދަލުގައި ނަފުސަކާއި ޖަމާޢަތާ ވަކިވެ ދީން ދޫކޮށްލާ މީހާއެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬އެއީ ކާފިރެކޭ ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި؛ އޭނާއާ މެދު ޢަމަލުކުރެވޭނީ މުރުތައްދު ކާފިރަކާ މެދު ޢަމަލުކުރެވޭ‬

‫ދަރީން‬ ‫އަންހެން‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކެނޑިގެން‬ ‫ވަލީ‬ ‫އެގޮތުން؛ އޭނާގެ‬ ‫ބީދައިންނެވެ‪.‬‬

‫ކައިވެނިކޮށްދިނުމާއި ޅަދަރިންގެ މައްޗަށް އޮންނަ ވިލާޔަތު ވެސް ކެނޑިގެން ދާނެއެވެ‪ .‬ޢާއިލާގެ މީހުންނަށް އޭނާގެ‬

‫)‪ (163‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 6878 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1676 :‬‬

‫‪106‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ވާރުތައިން ނުލިބޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ޢާއިލާގެ މީހަކު މަރުވިޔަސް އޭނާއަށް ވާރުތައަކުން ނުލިބޭނެއެވެ‪) .‬ﻻ ﻳﺮث ﻤﻟﺴﻠﻢ‬

‫"މުސްލިމަކަށް ކާފިރެއްގެ ފުށުން އަދި ކާފިރަކަށް މުސްލިމެއްގެ ފުށުން ވާރުތައެއް‬ ‫) ‪(164‬‬

‫‪F163‬‬ ‫لﺎﻜﻓﺮ‪ ،‬وﻻ ﻛﻓﺮ ﻤﻟﺴﻠﻢ(‬

‫ނުވާނެއެވެ‪ ".‬ހަމަ އެހެންމެ މައްކާއަށް ވަނުން އޭނާއަށް މަނާކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އޭނާ ކަތިލާ ތަކެތި ކެއުން‬

‫ހަރާމްވާނެއެވެ‪ .‬އޭނާ މަރުވުމަށްފަހު ކަށުނަމާދު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާއަށްޓަކައި ދުޢާއެއްވެސް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫މުސްލިމު އަންހެނުންނާ އޭނާ ކައިވެނިކުރުން ހަރާމްވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ކާފިރު އަންހެނުންނާ މުސްލިމުން ކައިވެނިކުރުން‬

‫ޙަރާމް ވެގެންވާތީ‪ ،‬ދެމަފިރިންކުރެ މީހަކު މުރުތައްދުވެއްޖެ ނަމަ ކައިވެނި ފަސްޚުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ހަތަރު‬

‫އިމާމުންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދު ވާޖިބުވާ މީހާ‪:‬‬

‫ބާލިޣުވެ ބުއްދިހުރި ކޮންމެ ފިރިހެނަކާއި އަންހެނަކާއި މިނިވަނަކާއި އަޅަކަށް ނަމާދު ވާޖިބުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ބާލިޣުވުން‪ :‬އެއީ‪ ،‬ނަމާދު ވާޖިބުވުމުގެ ޝަރްޠެއް ކަމާ މެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ނެތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫ކުޑަކުއްޖާ ބާލިޣުވާންދެން ނަމާދު ވާޖިބެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬رﻓﻊ اﻟﻘﻠﻢ ﻋﻦ‬

‫"ތިން‬ ‫) ‪(165‬‬
‫‪F164‬‬ ‫ﺛﻼث‪ :‬ﻋﻦ ﻨﻟﺎﺋﻢ ﻰﺘ �ﺴتﻴﻘﻆ‪ ،‬وﻋﻦ لﺼﻲﺒ ﻰﺘ �ﺮﺒ )و� رواﻳﺔ‪� :‬ﺘﻠﻢ( وﻋﻦ ﻤﻟﺠﻨﻮن ﻰﺘ ﻳﻌﻘﻞ(‬

‫މީހެއްގެ ކިބައިން ޤަލަމް އުފުލިގެން ވެއެވެ‪) .‬މުރާދަކީ‪ ،‬އެމީހުންގެ ކިބައިން ތަކްލީފީ ޙުކުމްތައް އުފުލިގެން ވެއެވެ‪(.‬‬

‫ނިދާފައިވާ މީހާ ހޭލައްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ކުޑަކުއްޖާ ބޮޑުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪) .‬ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި ވަނީ؛‬

‫އިޙްތިލާމުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ (.‬އަދި މޮޔަމީހާ ބުއްދިޖެހިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪".‬‬

‫ކުޑަކުއްޖާއަށް ނަމާދު ވާޖިބު ނުވި ނަމަވެސް‪ ،‬ކުޑަކުއްޖާއަށް ނަމާދުކުރަން ދަސްކޮށްދީ‪ ،‬ހަތް އަހަރުވުމުން‬

‫ނަމާދުކުރުމަށް އަމުރުކުރުމަކީ‪ ،‬އަދި ދިހަ އަހަރުވުމުން )ނުކުރާނަމަ( އަދަބުދިނުމަކީ ވަލީވެރިޔާގެ މައްޗަށް އޮތް‬

‫ވާޖިބެއް ކަމަށް‪ ،‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން )ޙަނަފީންނާއި ޝާފިޢީންނާއި ޙަންބަލީން( ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންނާ ޚިލާފަށް‬

‫މާލިކީން ވިދާޅުވަނީ؛ އެކަމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއްކަމަށެވެ‪.‬‬

‫"ކުޑަކުއްޖާއަށް ހަތް‬ ‫) ‪(166‬‬

‫‪F165‬‬ ‫ޖުމްހޫރުންގެ ދަލީލަކީ‪) ،‬مﺮوا لﺼﻲﺒ ﺑﺎلﺼﻼة اﺑﻦ ﺳﺒﻊ ﺳن�‪ ،‬اﺮﺿ�ﻮا ﻋﻠﻴﻬﺎ اﺑﻦ ﺮﺸ(‬

‫އަހަރުގައި ނަމާދުކުރުމަށް އަމުރުކުރާށެވެ! އަދި ދިހަ އަހަރުގައި އެކަމުގެ މައްޗަށް އަދަބުދޭށެވެ!" މި ޙަދީޘެވެ‪.‬‬

‫)‪ (164‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 4283 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1614 :‬‬

‫)‪ (165‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 4398 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 156/6 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪2041 :‬‬
‫)‪ (166‬ﺻﺤﻴﺢ ﻟﻐﻴﺮﻩ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 494 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪407 :‬‬

‫‪107‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މާލިކީން ވިދާޅުވަނީ މިތާނގައި މިވާ އަމުރަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމަށް ދަލީލުކުރާ ކަމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަދަބުދިނުން‬

‫އޮތުމުން އެހެން ނޫންކަން ދޭހަވެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ދޫކޮށްލުމަށް އަދަބު އައިސްގެން ނުވާނެތީއެވެ‪.‬‬

‫މާލިކީންގެ މައްސަލައަކީ‪ ،‬ކުޑަކުއްޖާއަކީ މުކައްލަފަކަށް ނުވާކަމެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރުންގެ ޖަވާބަކީ‪ ،‬މިތާނގައި ވާޖިބުކަން‬

‫މިއަންނަނީ ކުޑަކުއްޖާއަކަށް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާގެ ވަލީވެރިޔާއަށެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ މުކައްލަފެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ވަލީވެރިޔާއަށް‬

‫އެކަން ވާޖިބުވެގެން ވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކުޑަކުއްޖާ ނަމާދު ނުކުރުމަކުން އެކުއްޖާ ފާފަވެރިއެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ބުއްދިހުރުން‪ :‬ބުއްދިއަކީ‪ ،‬މީހާގެ މައްޗަށް ނަމާދު ވާޖިބުވުމުގެ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ވީމާ މޮޔައެއްގެ މައްޗަށް ނަމާދު‬

‫ވާޖިބެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ދަންނަބޭކަލުންގެ އިޖުމާޢުއެވެ‪ .‬މިއިޖުމާޢު އައިސްފައިވަނީ ކުރީގައި ބަޔާންކުރެވުނު‬

‫ޙަދީޘްގެ މައްޗަށް ބިނާކުރެވިގެންނެވެ‪ .‬އޭގައި ވެއެވެ‪) .‬وﻋﻦ ﻤﻟﺠﻨﻮن ﻰﺘ ﻳﻌﻘﻞ( "އަދި މޮޔަމީހާ ބުއްދިޖެހިއްޖައުމަށް‬

‫ދާންދެނެވެ‪".‬‬

‫މިޙަދީޘުން އެނގޭ ގޮތުގައި ބައްޔެއްގެ ސަބަބުން ނުވަތަ ހޭނެތިގެން ބުއްދިފިލާ ގޮސް‪ ،‬ވާނުވާ ނޭނގޭ މީހާގެ‬

‫ކިބައިން ތަކްލީފު އުފުލިގެންވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި އޭނާގެ ކިބައިން ތަކްލީފުގެ ޚިޠާބު އުފުލިގެން‬

‫ވާތީ‪ ،‬ފަހުން އެނަމާދު އަދާކުރުން ވާޖިބެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ނަމާދު ކުރެވޭހާ ވަގުތު އޮއްވައި ހޭއަރައި ބުއްދި‬

‫ލިބިއްޖެ ނަމަ އެނަމާދު އަދާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫މިއާ ޚިލާފަށް‪ ،‬ނަމާދުގެ ވަގުތު ދަންދެން ހަނދާން ނެތިފައިވާ މީހާއާއި ނިދާފައި އޮތް މީހާ އާއި މަސްތުވެފައިވާ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫اﻟﺼﻼ َ َة وأَﻧ ُ�‬ ‫ﻻ َﺗﻘﺮﺑﻮا‬
‫َ َ ُ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫މީހާ އެމީހުންނަށް ފާއިތުވާ ނަމާދު ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬‬
‫َ‬

‫ﺣ ّ َﺘﻰ َﺗ ْﻌ َﻠ ُﻤﻮا ﻣﺎ َﺗ ُﻘ ْﻮﻟ ُ ْﻮن﴾‬ ‫ﻜﺎرى‬ ‫ﺳ‬

‫ُ َ َ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން މަސްތުވެފައިވާ ޙާލުގައި ނަމާދާ ގާތްނުވާށެވެ!‬
‫َ‬
‫) ‪(167‬‬
‫َ‬
‫‪F 16‬‬

‫ދާންދެނެވެ‪ ".‬މިއާޔަތުގައި‪ ،‬މަސްތުވެފައިވާ މީހާއަށް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން ކިޔާ އެއްޗެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެގިއްޖައުމަށް‬

‫ކިޔޭނުކިޔޭ އެނގެންދެން ނަމާދުކުރުން ﷲ މިވަނީ ނަހީކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ވީމާ މަސްތުފިލުމުން އޭނާ ނަމާދުކުރަން‬

‫ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إذا ﻲﺴ أﺣﺪ�ﻢ ﺻﻼة أو ﻧﺎم ﻋﻨﻬﺎ ﻓﻠﻴﺼﻠﻬﺎ إذا‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދެއް ހަނދާންނެތިއްޖެ ނަމަ ނުވަތަ ނަމާދުނުކޮށް ނިދިއްޖެ ނަމަ‪،‬‬ ‫) ‪(168‬‬
‫‪F167‬‬ ‫ذﻛﺮﻫﺎ(‬

‫ހަނދާންވުމުން ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ!" މިއީ މާލިކީންނާއި ޝާފިޢީން އަދި އިބްނު ޙަޒްމުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ޢުޘައިމީން‬

‫ވިދާޅުވަނީ؛ އެމީހެއްގެ އިޚްތިޔާރާއެކު ކުރާ ކަމަކުން‪ ،‬މަސްތުވާ އެއްޗެއް ބޭނުންކުރުން ފަދަ ކަމެއް ކޮއްފިނަމަ‬

‫ޤަޟާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އިޚްތިޔާރަކާ ނުލައިނަމަ ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (167‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪43 :‬‬

‫)‪ (168‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪684 :‬‬

‫‪108‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬އިސްލާމްކަން‪ :‬ކާފިރުންނަށް ނަމާދު ވާޖިބުވާނެތޯ ނޫންތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ކާފިރުންނަށް ވެސް ނަމާދު ވާޖިބުވާނެއެވެ‪ .‬ޝާފިޢީންނާއި ޙަންބަލީންގެ ރައުޔަކީ؛‬

‫އަސްލު ކާފިރުންނަށް ނަމާދު ވާޖިބެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެމީހުން އިސްލާމްވުމުން ޤަޟާކުރަން ނުޖެހެނީ އެހެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ވާޖިބުވާނެ ކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ އުޞޫލުލްފިޤްހުގައި ޞައްޙަ ގޮތެއްކަމަށް ބެލިފައިވަނީ‪،‬‬

‫ކާފިރުންނަކީ ވެސް ޝަރީޢަތުގެ ފަރްޢީ މައްސަލަތަކަށް ޚިޠާބު އައިސްފައިވާ ބައެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އެކަންތައްތައް‬
‫ْ‬
‫ﻚ ِﻣﻦ اﻟ ُﻤﺼ ِّﻠﲔَ*‬ ‫�� ْﻢ ﰲ ﺳﻘﺮ * ﻗﺎﻟﻮا ﻟ ْﻢ ﻧ‬
‫ދޫކޮށްލިކަމަށްޓަކައި ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ޢަޛާބު ލިބޭނެކަމަށެވެ‪َ ﴿ .‬ﻣﺎ َﺳ َﻠ َ‬
‫َ‬ ‫ُ ِ َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻜﲔَ﴾‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ނަރަކަޔަށް ވެއްދީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން ބުނާނެތެވެ‪.‬‬ ‫ﻚ ﻧُﻄ ِﻌﻢ اﻟ ِﻤﺴ ِ‬
‫َوﻟَﻢ َﻧ ُ‬
‫) ‪(169‬‬
‫ُ‬
‫‪F168‬‬

‫ނަމާދުކުރާ މީހުންގެ ތެރެޔަކު ތިމަންމެން ނުވަމުއެވެ ‪ .‬އަދި ތިމަންމެން مﺴﻜ� ންނަށް ކާންދީއެއް ނޫޅެމުއެވެ ‪".‬‬

‫ވާޖިވު ނުވާނެކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭފުޅުން ވެސް ވިދާޅުވަނީ ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އެކަމުގެ ޢަޛާބު އެމީހުންނަށް‬

‫ލިބޭނެކަމަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދެރައުޔުގެ ބޭކަލުންގެ މެދުގައިވާ ޚިލާފަކީ‪ ،‬ލަފުޒީ ޚިލާފެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ރަނގަޅު‬

‫ގޮތަކީ‪ ،‬ކާފިރުންނަށް ވެސް ނަމާދު ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެމީހުން ކުރާ ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ވީމާ‪ ،‬އިސްލާމްކަމަކީ‪ ،‬ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ވާޖިބުވުމުގެ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ފަރްޟުގެ ޢަދަދު‬

‫މުސްލިމުން ރެއަކާ ދުވާލުކުރުމަށް ފަރްޟުކުރެވިފައިވާ ނަމާދުގެ ޢަދަދަކީ ފަހެކެވެ‪ .‬އެއީ؛ މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞްރު‬

‫ނަމާދާއި މަޣްރިބު ނަމާދާއި ޢިޝާ ނަމާދު‪ ،‬އަދި ފަތިސް ނަމާދެވެ‪ .‬މިނަމާދުތަކުގެ ފަރްޟުކަން ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތާއި‬

‫އިޖުމާޢުން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬މިކަމަކީ‪ ،‬ކަނޑައެޅިގެން އިސްލާމްދީނުން އެނގިފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިކަމާ އިންކާރުކުރާ މީހަކީ‬

‫ކާފިރެކެވެ‪.‬‬
‫َ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسއަށް ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ اﻷ ْز َرق )ޚަވާރިޖުންގެ އަޒާރިޤާ ގޮފީގެ މުއައްސިސް( ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ޤުރްއާނުގައި ފަސް ނަމާދު‬

‫ބަޔާންވެގެންވާ ތަން ކަލޭގެފާނުން ދެކެވަޑައިގަތީމުތޯއެވެ؟ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އާނއެކެވެ‪ .‬ދެން ކިޔަވާ ވިދާޅުވިއެވެ‪﴿ .‬ﻓَﺴ ْﺒﺤﺎن‬
‫ُ َ َ‬

‫ْ‬
‫"ފަހެ‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން ރޭގަނޑުގެ ތެރެޔަށް ވަންނަހިނދު‪ ،‬اﷲ އަށް �ﺴبﻴﺢ ކިޔައި ނަމާދުކުރާށެވެ!" މިއީ‬ ‫) ‪(170‬‬
‫ﻮن ﴾‬
‫َ‬
‫ﺣﲔَ ﺗُﻤﺴ‬
‫اﷲِ ِ‬
‫َّ‬
‫ُ‬
‫‪F169‬‬

‫)‪ (169‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺪﺛﺮ‪42،43 :‬‬

‫)‪ (170‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺮﻭﻡ‪17 :‬‬

‫‪109‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ﻮن ﴾‬ ‫މަޣްރިބެވެ‪ ﴿ .‬وﺣﲔ ﺗ ْﺼﺒﺤ‬

‫ِ َ ُ ِ ُ َ‬
‫"އަދި ފަތިހުގެ ތެރެޔަށް ތިޔަބައިމީހުން ވަންނަހިނދުގައި މެއެވެ‪ ".‬މިއީ ފަތިހެވެ‪﴿ .‬‬ ‫) ‪(171‬‬
‫َ‬
‫‪F170‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"އަދި ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫) ‪(173‬‬
‫"އަދި އަނދިރިވަމުން އަންނަ ވަގުތުގައި މެއެވެ‪ ".‬މިއީ އަޞްރެވެ‪﴿ .‬و ِﺣﲔَ ﺗُﻈ ِﻬﺮون﴾‬ ‫) ‪(172‬‬
‫و َﻋ ِﺸ ّﻴًﺎ﴾‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F172‬‬ ‫‪F 17‬‬

‫"އަދި‬ ‫) ‪(174‬‬
‫މެންދުރުގެ ތެރެއަށް ވަންނަހިނދުގައި ވެސް )ނަމާދުކުރާށެވެ‪ "(.‬މިއީ މެންދުރެވެ‪ .‬ދެން ﴿ و ِﻣ ْﻦ ﺑ ْﻌ ِﺪ ﺻﻼ ِة اﻟ ِﻌ َﺸﺎ ِء﴾‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F 173‬‬

‫َ‬
‫ِﻋﺸﺎء ނަމާދުގެ ފަހުންވެސް‪) ،‬އަޅުންނާއި‪ ،‬ކުޑަކުދިންވެސް‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން إذن ލިބިގަންނަހުށިކަމެވެ!("‬

‫އަޢުރާބީއަކު ކީރިތި ރަސޫލާﷺއަށް ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲ ގެ‬ ‫) ‪(175‬‬

‫‪F174‬‬ ‫ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަސޫލާއެވެ! ﷲ އަހުރެންގެ މައްޗަށް ފަރްޟުކުރެއްވި ނަމާދާ ބެހޭ ގޮތުން ޚަބަރުދެއްވަބައްލަވާށެވެ! އެކަލޭގެފާނުން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫لﻠَّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ ُ َ ََ‬
‫ات ِﻓ اﻟَ ْﻮمِ َو ﻴْﻠ ِﺔ( "ރެއަކާ ދުވާލު ފަސް ނަމާދެވެ‪ ".‬އޭނާ ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އެނޫން ނަމާދެއް އަޅުގަނޑުގެ މައްޗަށް‬ ‫)ﺧﺲ ﺻﻠﻮ ٍ‬
‫َ َّ َ َ‬
‫ވޭތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻻ‪ ،‬إِ أن � َﻄَّ ٍع( "ނޫނެކެވެ‪ .‬ތަޠައްވުޢުގެ ގޮތުން މެނުވީއެވެ‪".‬‬

‫"އިސްރާކުރެއްވުނު ރޭ ނަމާދު ފަރްޟުކުރެއްވުނީ ފަންސާސް ނަމާދެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫) ‪(176‬‬

‫‪F175‬‬ ‫أ�ﺲގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ފަސް ނަމާދަށް ވާންދެން އުނިކުރެވުނެވެ‪ .‬ދެން ނިދާ އައެވެ‪) .‬ﻳﺎ �ﻤﺪ‪ ،‬إﻧﻪ ﻻ ﻳﺒﺪل اﻟﻘﻮل ﻟي‪ ،‬و�ن لﻚ ﺑﻬﺬه ﺨﻟﻤﺲ ﺧﺴ�( "އޭ‬

‫މުޙައްމަދުއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނިންމެވުން ބަދަލެއް ނުވާނެތެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނަށް މިފަސް ނަމާދުން ފަންސާސް‬

‫)ހެޔޮކަން( ވެއެވެ‪".‬‬

‫ރަކްޢަތުގެ ޢަދަދު‬

‫ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬر ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މެންދުރު ނަމާދުގައި ވަނީ ހަތަރު ރަކްޢަތްކަމަށާއި‪ ،‬އެނަމާދުގައި ކިޔަވާނީ ސިއްރުން‬

‫ަދއިން‬
‫ކަމަށާއި‪ ،‬ކޮންމެ ދެރަކްޢަތަކަށްފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީންނުން ވާކަމަށާއި؛ ޢަޞުރު ނަމާދުގައި ވަނީ މެންދުރު ނަމާދެކޭ އެއް ފ ަ‬

‫ހަތަރު ރަކްޢަތް ކަމަށާއި‪ ،‬އެނަމާދުގައި ކިޔެވުން ފާޅުނުކުރާނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ކޮންމެ ދެރަކްޢަތަކަށްފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީންނުން‬

‫ވާކަމަށާއި؛ މަޣްރިބު ނަމާދުގެ ރަކްޢަތުގެ އަދަދަކީ ތިނެއް ކަމަށާއި‪ ،‬އޭގެ ފުރަތަމަ ދެރަކްޢަތުގެ ކިޔެވުން ފާޅުކުރާނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ތިންވަނަ‬

‫ރަކްޢަތުގައި ސިއްރުކުރާނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ފުރަތަމަ ދެރަކްޢަތަށްފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް އިނދެފައި ފަހު ރަކްޢަތުގައި ވެސް އައްތަޙިއްޔާތަށް‬

‫އިންނާނެ ކަމަށާއި؛ ޢިޝާ ނަމާދުގެ ރަކްޢަތުގެ ޢަދަދަކީ ހަތަރެއް ކަމަށާއި‪ ،‬ފުރަތަމަ ދެރަކްޢަތުގެ ކިޔެވުން ފާޅުކުރާނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ފަހު‬

‫ދެރަކްޢަތުގައި ސިއްރުކުރާނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ކޮންމެ ދެރަކްޢަތަކަށް ފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީންނުން ވާކަމަށާއި؛ ފަތިސް ނަމާދުގެ ޢަދަދަކީ‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺮﻭﻡ‪17 :‬‬ ‫)‪(171‬‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺮﻭﻡ‪18 :‬‬ ‫)‪(172‬‬
‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺮﻭﻡ‪18 :‬‬ ‫)‪(173‬‬
‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﻮﺭ‪58 :‬‬ ‫)‪(174‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 46 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪11 :‬‬ ‫)‪(175‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 349 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪162 :‬‬ ‫)‪(176‬‬

‫‪110‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ދެރަކްޢަތް ކަމަށާއި‪ ،‬އެދެރަކްޢަތުގައި ކިޔެވުން ފާޅުކުރާނެ ކަމަށާއި އައްތަޙިއްޔާތަށް އިންނާނީ އެއް ފަހަރު ކަމަށް؛ އަދި މިއީ ރަށުގައި‬

‫ހުންނަ މީހާއަށް އޮތް ގޮތް ކަމަށާއި‪ ،‬ދަތުރުވެރިންނަށް މަޣްރިބު ނަމާދު ފިޔަވައި އޭނާއަށް ފަރްޟުވެގެންވަނީ ދެރަކްޢަތް ކަމަށާއި‪،‬‬

‫މަޣްރިބު ނަމާދުގައި އޭނާގެ ފަރްޟަކީ ރަށުގައި ހުރި މީހާއެކޭ އެއްފަދައިން ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގެ ވަގުތުތައް‬

‫ފަރްޟު ފަސް ނަމާދުކުރުމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި ވަގުތުތަކެއް ވާކަމަށް މުސްލިމުން އިއްތިފާޤުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ﻛﺘﺎ ًﺑﺎ ﻣ ْﻮﻗ ً‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ‬

‫) ‪(177‬‬
‫‪F176‬‬ ‫ﻮﺗﺎ﴾‬‫َّ ُ‬ ‫ﺎﻧﺖ َﻋ َ� اﻟ ُﻤﺆ ِﻣﻨِﲔَ َِ‬
‫ﻛ َ‬
‫اﻟﺼ َﻼ َة َ‬
‫މިއާޔަތުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ِ ﴿ .‬إ ّ َن ّ َ‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން‪ ،‬ނަމާދަކީ مﺆﻣﻦތަކުންގެ މައްޗަށް ވަގުތު ކަނޑައެޅިގެންއޮތް ﻓﺮض އެއްކަމުގައި ވެއެވެ‪ ".‬އެހެންކަމުން ނަމާދުގެ‬

‫ވަގުތުތަކަކީ ނަމާދުގެ އެންމެ މުހިންމު ފަރްޟެވެ‪ .‬ނަމާދުގެ ވަގުތަށް ފަރުވާތެރިވާ މީހުންނަށް ﷲ ވަނީ މަދަޙަ ވަޙީކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬

‫ﻮن﴾‬ ‫� ﺻﻼ� ْﻢ ﻳﺤﺎﻓﻈ‬

‫ا�ﻳﻦ ُ�ْ ﻋ َ ٰ‬
‫ޤުރްއާނުގައި ވެއެވެ‪﴿ .‬و ّ َ ِ‬
‫َ ِِ ُ َ ِ ُ َ‬
‫"އަދި‪ ،‬އެއުރެންނީ‪ ،‬އެއުރެންގެ ނަމާދުގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިވާ‬
‫َ‬
‫) ‪(178‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F17‬‬

‫މީހުންނެވެ‪".‬‬

‫ނަމާދު އޭގެ ވަގުތުގައި އަދާކުރުމަކީ އެންމެ ހެޔޮކަން ބޮޑު ޢަމަލު ކަމުގައި ވަނީ ލައްވާފައެވެ‪ .‬އެންމެ ހެޔޮ ޢަމަލަކީ‬

‫ކޮބައިތޯ )ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުގައި އެންމެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑު ޢަމަލަކީ ކޮބައިތޯ( ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި ދެންނެވުމުން އެކަލޭގެފާނު‬

‫"އެއީ ނަމާދު އޭގެ ވަގުތުގައި ކުރުމެވެ‪".‬‬ ‫) ‪(179‬‬

‫‪F178‬‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬الﺼﻼة ﻋ وﻗﺘﻬﺎ(‬

‫َ ُ ﻟﻈُّ ْ‬
‫މެންދުރު ނަމާދު ) َﺻﻼة ﻬﺮ(‪:‬‬

‫اﻟﻈﻬﺮގެ މާނައަކީ އިރުމެދުން ފިލާ ވަގުތެވެ‪ .‬މެދުން ފިލުމޭ ބުނާ ބަހުގެ މާނައަކީ‪ ،‬އުޑުގެ މެދަށްވުރެ ހުޅަނގަށް އިރު‬

‫ދިޔުމެވެ‪ .‬މި ވަގުތު ވަނުމުން ވާޖިބުވާ ނަމާދަކީ މެންދުރު ނަމާދެވެ‪ .‬މި ނަމާދަށް )اﻷو�( އޭ ކިޔެއެވެ‪ .‬އެއީ ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގެން‬

‫"އިރު މެނދުން‬ ‫) ‪(180‬‬

‫‪F 179‬‬
‫ކުރެއްވި ފުރަތަމަ ނަމާދަށް ވާތީއެވެ‪ .‬އަދި މިނަމާދަށް ) َ‬
‫الﻬ ِﺠ�ة( އޭވެސް ކިޔެއެވެ‪ .‬أﺑﻮ ﺑ َ َﺮ َزة ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ُ َ‬ ‫الﻬﺠ ْ َ‬
‫ލަނބާލާ ހިނދު ކީރިތި ރަސޫލާﷺ َ‬
‫�ة ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪ .‬އެއީ މީސްތަކުން اﻷ ْو� އޭ ކިޔާއުޅޭ ނަމާދެވެ‪".‬‬ ‫ِ‬

‫މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތު ފެށުން‪ :‬މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތު ފެށެނީ‪ ،‬އިރު މެދުން ފިލުމުންނެވެ‪ .‬މާނައަކީ‪ ،‬އުޑުގެ މެދުން‬

‫ހުޅަނގު ފަރާތަށް އިރު ލަނބާލުމުންނެވެ‪ .‬އިރު މެދުން ލެނބުމުން ކީރިތި ރަސޫލާﷺ މެންދުރު ނަމާދުކުރެއްވި ކަމަށް އައިސްފައިވާ‬

‫ޙަދީޘްތައް ޞައްޙަކަމާމެދު ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪103 :‬‬ ‫)‪(177‬‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﻌﺎﺭﺝ‪34 :‬‬ ‫)‪(178‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،527 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪85 :‬‬ ‫)‪(179‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪541 :‬‬ ‫)‪(180‬‬

‫‪111‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َ‬
‫އޭގެ ތެރެއިން އެއް ޙަދީޘަކީ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ � ْﻤﺮو ރިވާކުރެއްވި މި ޙަދީޘެވެ‪) .‬وﻗﺖ اﻟﻈﻬﺮ إذا زاﻟﺖ الﺸﻤﺲ‪ ،‬و�ن ﻇﻞ‬

‫الﺮﺟﻞ ﻄﻮﻪﻟ ﻣﺎ لﻢ ﺮﻀ ﻟﻌﺮﺼ‪ ،‬ووﻗﺖ ﻟﻌﺮﺼ ﻣﺎ لﻢ ﺼﻔﺮَّ الﺸﻤﺲ‪ ،‬ووﻗﺖ ﺻﻼة ﻤﻟﻐﺮب ﻣﺎ لﻢ ﻳﻐﺐ الﺸﻔﻖ‪ ،‬ووﻗﺖ ﺻﻼة اﻟﻌﺸﺎء ﻰﻟ‬

‫ﻧﺼﻒ الﻠﻴﻞ اﻷوﺳﻂ‪ ،‬ووﻗﺖ ﺻﻼة الﺼﺒﺢ ﻣﻦ ﻃﻠﻮع اﻟﻔﺠﺮ‪ ،‬ﻣﺎلﻢ ﺗﻄﻠﻊ الﺸﻤﺲ‪ ،‬ﻓﺈذا ﻃﻠﻌﺖ الﺸﻤﺲ ﻓﺄمﺴﻚ ﻋﻦ الﺼﻼة ‪ ،‬ﻓﺈﻧﻬﺎ ﺗﻄﻠﻊ ﺑ�‬

‫"މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތަކީ‪ ،‬އިރު މެދުން ލަނބާ ހިނދެވެ‪ .‬މީހާގެ ހިޔަނި އޭނާގެ އިސްކޮޅާ އެއްވަރުވެ އަޞްރު‬ ‫) ‪(181‬‬
‫‪F 180‬‬ ‫ﻗﺮ� ﺷﻴﻄﺎن(‬

‫ނަމާދު ވަގުތު ނުޖެހޭހާ ހިނދެކެވެ‪ .‬ޢަޞްރު ނަމާދު ވަގުތަކީ އިރަށް ރަތްކަން ނާންނަހާ ހިނދެކެވެ‪ .‬މަޣްރިބު ނަމާދު ވަގުތަކީ ރަތްވިލާ‬

‫ނޯއްސޭހާ ހިނދެކެވެ‪ .‬އިޝާނަމާދު ވަގުތަކީ ރޭގަޑު ދެބައިވެ މެދުޖެހުމާ ހަމައަށެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދު ވަގުތަކީ ފަޖުރުލުމުން ފެށިގެން އިރު‬

‫ނާރާ ހިނދެކެވެ‪ .‬އިރު އަރައިފިނަމަ ނަމާދުކުރުން ހުއްޓާލާށެވެ! ފަހެ އިރު އަރަނީ ޝައިޠާނާގެ ދެދަޅު ދެމެދުންނެވެ‪".‬‬

‫މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތު ނިމުން‪ :‬އެއީ އިރު މެދު ޖެހުނު ހުރި ހިޔަނި ފިޔަވައި އެއެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗަކާ‬

‫އެއްވަރުވުމެވެ‪ .‬އެއީ ޢަޞްރު ނަމާދު ވަންނަ ވަގުތެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަބޫ ޙަނީފާގެ ރައުޔަކީ‪،‬‬

‫މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތު ނިމެނީ‪ ،‬އިރުމެދު ޖެހުނު ހުރި ހިޔަނި ފިޔަވައި އެއެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ ދެގުނައަށްވުމުން ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ޖުމްހޫރުގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘްއެވެ‪) .‬وﻗﺖ اﻟﻈﻬﺮ إذا زاﻟﺖ الﺸﻤﺲ‪ ،‬و�ن ﻇﻞ الﺮﺟﻞ ﻄﻮﻪﻟ ﻣﺎ لﻢ ﺮﻀ ﻟﻌﺮﺼ( "މެންދުރު‬

‫ނަމާދު ވަގުތަކީ‪ ،‬އިރު މެދުން ލަނބާ ހިނދެވެ‪ .‬މީހާގެ ހިޔަނި އޭނާގެ އިސްކޮޅާ އެއްވަރުވެ އަޞްރު ނަމާދު ވަގުތު ނުޖެހޭހާ‬

‫ހިނދެކެވެ‪".‬‬

‫"ރަސޫލާﷺ ނުކުމެވަޑައިގެން؛ އިރު މެދުން ފިލި ހިނދު މެންދުރު‬ ‫) ‪(182‬‬

‫‪F 18‬‬ ‫އަދި ޖާބިރު ބްނު ޢަބްދުﷲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އޭރު ހިޔަނި ހުރީ ފައިވާނުގެ ވަދުގެ މިންވަރަށެވެ‪ .‬ދެން ހިޔަނި ފައިވާނުގެ ވަދާއި މީހާގެ ހިޔަނީގެ މިންވަރަށް‬

‫ހުއްޓައި އަޞްރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އިރު ނިވާވި ހިނދު މަޣްރިބު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ރަތްވިލާ ނިވާވި ހިނދު‬

‫ޢިޝާނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ފަޖުރު ލީ ހިނދު ފަތިސް ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އޭގެ އަނެއް ދުވަހު؛ މީހާގެ ދިގުމިނާ އެއްވަރަށް‬

‫ހިޔަނި ވީ ހިނދު މެންދުރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން މީހާގެ ހިޔަނި ދެގުނައަށް ވީ ހިނދު ޢަޞްރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ )ކުރީ‬

‫ދުވަހު ކުރެއްވި ވަގުތަށްފަހު( ޖަމަލު މަތީގައި ދަތުރުކުރާ މީހަކު ޛިލްޙުލައިފާއަށް ދާހައި މިންވަރެވެ‪ .‬ދެން އިރު ނިވާވި ހިނދު މަޣްރިބު‬

‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ރޭގަނޑުގެ ތިންބައިކުޅަ އެއް ބަޔަށް )ނުވަތަ ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔަށް( ވީ ހިނދު ޢިޝާ ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫އިރަށް ދޮންކުރި ހިނދު ފަތިސް ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫މެންދުރު ނަމާދު އަވަސްކުރުން‪ :‬ވަގުތުގެ ކުރީ ކޮޅުގައި މެންދުރު ނަމާދު އަވަސްކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ޖާބިރު ބްނު ޢަބްދުﷲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އިރު މެދުން ފިލި ހިނދު‪ ،‬ރަސޫލާﷺ ނުކުމެވަޑައިގެން މެންދުރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫)‪ (181‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪612 :‬‬

‫)‪ (182‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪261/1 :‬‬

‫‪112‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އަނަސްގެފާނު‬ ‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަސްކުރުން‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ފިނިޖެހިލާންދެން‬ ‫ކުޑަކޮށް‬ ‫ނަމަ‬ ‫ގަދަ‬ ‫ހޫނު‬ ‫ނަމަވެސް‬

‫"ފިނި ގަދަވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ )މެންދުރު( ނަމާދު އަވަސްކުރައްވައެވެ‪ .‬ހޫނު ގަދަވެއްޖެ ނަމަ‬ ‫) ‪(183‬‬
‫‪F 182‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫"ތިމަން ބޭކަލުން ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި‬ ‫) ‪(184‬‬

‫‪F 183‬‬ ‫އަބޫ ޛައްރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފިނިޖެހިލަންދެން ނަމާދު ފަސްކޮއްލައްވައެވެ‪".‬‬
‫َ‬
‫ނ ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أﺑ ْ ِﺮد( "ފިނިކޮށްލާށެވެ!"‬‫ދަތުރެއްގައި ވީމުއެވެ‪ .‬މުއައްޛިނު މެންދުރު ނަމާދަށް ބަންގިގޮވަން އުޅުމު ް‬
‫َ‬
‫ދެން އަނެއްކާ ވެސް މުއައްޛިނު ބަންގިގޮވަން އުޅުމުން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أﺑﺮد( މިގޮތަށް ދެފަހަރު ނުވަތަ ތިން ފަހަރު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫ފަރުބަދަތަކުގެ ހިޔަނި ތިމަން ބޭކަލުންނަށް ފެނިއްޖައުމަށްދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ )ِﺪَّةُ ﻟَْﺮِّ ِﻣ ْﻦ َ�ﻴْﺢ َﻬَﻨَّ َﻢ‪ ،‬ﻓَﺈ َذا ﺷْﺘَﺪَّ ﻟَْﺮُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ََ ُ‬
‫ﻓﺄﺑ ْ ِﺮدوا َﻋ ِﻦ لﺼَّﻼ ِة( "ގަދަ ހޫނަކީ ނަރަކައިގެ ނޭވާގެ ތެރެއިން ވާކަމެކެވެ‪ .‬ހޫނު ގަދަވެއްޖެ ނަމަ ތިޔަބައިމީހުން ފިނިޖެހިލަންދެން‬

‫ނަމާދު ފަސްކޮށްލާށެވެ!"‬

‫ޢަޞްރު ނަމާދު )ﺻﻼة ﻟﻌﺮﺼ(‪:‬‬

‫ﺮﺼއަކީ؛ މެންދުރު ފަހުން ފެށިގެން އިރަށް ރަތްކަން އައުމާ ދެމެދެވެ‪ .‬އެއީ ދުވާލުގެ ފަހުކޮޅެވެ‪ .‬ޢަޞްރު ވަގުތު‬

‫ވަނުމުން ކުރަން ވާޖިބުވާ ނަމާދަކީ ޢަޞްރު ނަމާދެވެ‪ .‬މިނަމާދަށް )الﺼﻼة الﻮﺳﻄﻰ( އޭ ކިޔެއެވެ‪.‬‬

‫ޢަޞްރު ނަމާދު ވަގުތު ފެށުން‪ :‬ޢަޞުރު ނަމާދު ފެށެނީ‪ ،‬އެއެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗަކާ އެއްވަރުވުމުންނެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫ޖުމްހޫރުންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަބޫ ޙަނީފާގެ އަރިހުގައި އެވަގުތަކީ‪ ،‬އެއެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ ދެގުނައަށް ވުމެވެ‪.‬‬

‫މިމައްސަލާގައި‪ ،‬ޖުމްހޫރުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ހަމަ މެންދުރު ވަގުތާ މެދުވެސް އައިސްފައިވާ ދަލީލެވެ‪.‬‬

‫ޢަޞްރު ނަމާދު ވަގުތު ނިމުން‪ :‬މިކަމާ ގުޅޭގޮތުން ވާރިދުވެފައިވާ ޙަދީޘްތަކުގެ ބޭރު ފުށް ތަޢާރުޟުވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން‬

‫)ޖިބްރީލުގެފާނުންގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ރަސޫލާﷺ ނަމާދުކުރެއްވި ވާހަކަ އަންނަ‬ ‫) ‪(185‬‬

‫‪F184‬‬ ‫އެއް ޙަދީޘަކީ‪ ،‬ޖާބިރުގެފާނު ރިވާކުރައްވާ ހަދީޘެވެ‪.‬‬

‫ޙަދީޘް( އެޙަދީޘުގައިވަނީ؛ ފުރަތަމަ ދުވަހު އެ އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗަކާ އެއްވަރު ވީހިނދު؛ ދެވަނަ ދުވަހު އެ އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި‬

‫އެއެއްޗެއްގެ ދެގުނައަށް ވީހިނދު ޢަޞްރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ ... .‬ދެން ވިދާޅުވިއެވެ‪) .‬الﻮﻗﺖ ﺑ� ﻫﺬﻳﻦ الﻮﻗﺘ�( "ވަގުތަކީ މި‬

‫َّ‬
‫ﺗﺼﻔﺮ‬ ‫ދެވަގުތުގެ ދެމެދެވެ‪ ".‬އަނެއް ޙަދީޘަކީ‪ ،‬ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢަމްރޫގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ مﺮﻓﻮع ޙަދީޘެކެވެ‪) .‬وﻗﺖ ﻟﻌﺮﺼ ﻣﺎ لﻢ‬

‫"ފުރަތަމަ ދުވަހު‬ ‫) ‪(186‬‬

‫‪F 185‬‬ ‫الﺸﻤﺲ( "ޢަޞްރު ވަގުތަކީ އިރަށް ދޮންކުލަ ނާންނަހާ ހިނދެކެވެ‪ ".‬އަބޫ މޫސަލްއަޝްޢަރީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އުހުގައި އިރުވަނިކޮށް ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޢަޞްރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެވަނަ ދުވަހު ޢަޞްރު ފަސްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫ނިމިވަޑައިގަތުމުން މީހަކު ބުންޏެވެ‪ .‬އިރު ރަތްވެއްޖެއެވެ‪ ".‬އަނެއް ޙަދީޡަކީ‪ ،‬އަބޫހުރައިރާ ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘެކެވެ‪) .‬ﻣﻦ أدرك ر�ﻌﺔ ﻣﻦ‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 906 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪615 :‬‬ ‫)‪(183‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 539 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪616 :‬‬ ‫)‪(184‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪261/1 :‬‬ ‫)‪(185‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪614 :‬‬ ‫)‪(186‬‬

‫‪113‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫"އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން އަޞްރު ނަމާދު ރަކްޢަތެއް ލިބިއްޖެ މީހާއަށް އަޞްރު‬ ‫) ‪(187‬‬
‫‪F186‬‬ ‫ﻟﻌﺮﺼ ﻗﺒﻞ أن ﺗﻐﺮب الﺸﻤﺲ ﻓﻘﺪ أدرك ﻟﻌﺮﺼ(‬

‫ނަމާދު ލިބިއްޖެއެވެ‪".‬‬

‫މިމައްސަލާގައިވާ ރައުޔުތަކަކީ؛‬

‫‪ -1‬އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ ދެގުނައަށް ވުން؛ މިއީ އައްޝާފިޢީގެ އަރިހުގައި އިޚްތިޔާރު ލިބިގެންވާ މީހާގެ‬

‫ވަގުތެވެ‪ .‬މިއީ މާލިކުގެ އެއް ރިވާޔަތްމެއެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ފުރަތަމަ ޙަދީޘެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬އިރަށް ރަތްކުލަ ޖެހުން؛ މިއީ އަޙްމަދު އާއި އަބޫޘައުރުގެ‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި މާލިކުގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬މިބޭކަލުން‬
‫ޢަޞްރު ނަމާދަށް ރައްކާތެރިވުން‪:‬‬
‫މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﺣﺎ ِﻓﻈُﻮا ﻋ َ�‬ ‫ހިއްޕަވަނީ ދެވަނަ އަދި ތިންވަނަ ޙަދީޘުގައެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ‬
‫اﻟﺼ َﻼ ِة اﻟﻮ ْﺳﻄَ ٰﻰ وﻗُﻮﻣﻮا ِ ّ َﷲِ َﻗﺎ ِﻧ ِﺘﲔَ﴾‬
‫ات َو ّ َ‬
‫اﻟﺼ َﻠﻮ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫‪ -3‬އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން ރަކްޢަތެއް ކުރާހާ ވަގުތަށް‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުތަކާއި‪ ،‬އަދި‪ ،‬މެދު ނަމާދުގެ‬
‫މައްޗަށް ރައްކާތެރިވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ﷲ އަށް‬ ‫ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ޡާހިރީންގެ‬ ‫އާއި‬ ‫އިސްޙާޤު‬ ‫މިއީ‬ ‫ވުން‪.‬‬
‫ކިޔަމަންތެރިވެ‪ ،‬މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު )ނަމާދުގައި( ﻗﺎﺋﻢ ވެ‬
‫ތިބޭށެވެ!" މިއާޔަތުގެ ތަފްސީރުގައި އެންމެ ޞައްޙަ ގޮތަކީ‬ ‫މިބޭކަލުން ހިއްޕަވަނީ ހަތަރުވަނަ ޙަދީޘްގައެވެ‪.‬‬
‫އެއީ ޢަޞްރު ނަމާދު ކަމުގައި ބުނާ ބަހެވެ‪.‬‬
‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫ދުވަހުގައި‬ ‫ޚަންދަޤުގެ‬
‫މިޙަދީޘްތަކާއި މިނޫން ޙަދީޘްތައް ޖަމްޢުކުރުމުން ނުކުންނަ‬
‫)ﺷﻐﻠﻮﻧﺎ ﻋﻦ الﺼﻼة‬ ‫ކަމުގައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވި‬
‫ނަތީޖާއަކީ؛ ޙަދީޘް ﺮﺒ�ﻞގައި އެވަނީ އިޚްތިޔާރު ލިބިގެންވާ ޙާލަތުގެ‬
‫الﻮﺳﻄﻰ‪ :‬ﺻﻼة ﻟﻌﺮﺼ( "އެބައިމީހުން ތިމަންމެން މެދު‬
‫ނަމާދު؛ ޢަޞްރު ނަމާދުކުރުމުން މަޝްޣޫލުކޮށްފިއެވެ‪".‬‬ ‫ވަގުތެވެ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘްގައި އެވަނީ ހުއްދަ ވަގުތެވެ‪.‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަލްޣިފާރީ‬ ‫ބަޞްރާ‬ ‫އަބޫ‬
‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ތިމަންބޭކަލުންނައިގެން‬ ‫އަލްމަޚްމަޞްގައި‬ ‫أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘްގައި އެވަނީ ޢުޛުރާއި ޟަރޫރަތުގެ ވަގުތެވެ‪.‬‬
‫ޢަޞްރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫)إن ﻫﺬه الﺼﻼة ﻋﺮﺿﺖ ﻋ ﻣﻦ ﻛن ﻗﺒﻠ�ﻢ ﻓﻀﻴﻌﻮﻫﺎ‪،‬‬ ‫އެހެންކަމުން އަމިއްލަ އިޚްތިޔާރު ލިބިގެންވާ ޙާލު‪ ،‬ވަގުތު ނިމޭ އިރަކީ‬
‫ﻓﻤﻦ ﺣﺎﻓﻆ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻛن ﻟ أﺟﺮه مﺮﺗ�‪ ،‬وﻻ ﺻﻼة ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻰﺘ‬
‫އިރުމެދު ޖެހުނު އިރު ހުރި ހިޔަނި ފިޔަވައި އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ‬
‫ﻳﻄﻠﻊ الﺸﺎﻫﺪ( "ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިން އުޅުނު މީހުންގެ‬
‫މައްޗަށް މިނަމާދު ހުށަހެޅުނެވެ‪ .‬އެބައިމީހުން އެއާ މެދު‬
‫ދެގުނައަށް ވުމުން ފެށިގެން އިރަށް ދޮންވާންދެނެވެ‪ .‬ޢުޛުރަކާ ނުލައި‬
‫އިހުމާލުވިއެވެ‪ .‬ފަހެ‪ ،‬އެނަމާދަށް ރައްކާތެރިވީ މީހަކަށް‬
‫ދެފަހަރަށް ދަރުމަހުއްޓެވެ‪ .‬އެނަމާދަށްފަހު ތަރި އަރާންދެން‬ ‫އިރު‬ ‫އޮތްނަމަ‬ ‫ޢުޛުރެއް‬ ‫މަކުރޫހަކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ފަސްކުރުމަކީ‪،‬‬ ‫އެއަށްވުރެ‬
‫ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ޢައްމާރު ބްނު ރުވައިބާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ކީރިތި‬ ‫ފަސްކުރުމުގައި‬ ‫ހިނދުކޮޅަކަށް‬ ‫ކުރާހާ‬ ‫ރަކްޢަތެއް‬ ‫ކުރިއަށް‬ ‫އޮއްސުމުގެ‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް‬ ‫މިފަދައިން‬ ‫ރަސޫލާﷺ‬
‫އަޑުއެއްސެވީމެވެ‪) .‬ﻟﻦ ﻳﻠﺞ ﻨﻟﺎر أﺣﺪ ﺻ� ﻗﺒﻞ ﻃﻠﻮع‬ ‫މަކުރޫހަކަމެއް ނެތެވެ‪.‬‬
‫ކުރިންނާއި‬ ‫"އިރުއެރުމުގެ‬ ‫الﺸﻤﺲ وﻗﺒﻞ ﻏﺮو�ﻬﺎ(‬
‫އަނަސް‬ ‫އަވަސްކުރުން‪:‬‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢަޞްރު‬
‫އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރިން ނަމާދު ކޮށްފި މީހަކު ދުވަހަކުވެސް‬
‫ނަރަކައަށް ނުވަންނާނެއެވެ‪ ".‬މިތާނގައި މުރާދަކީ ފަތިސް‬ ‫ހުއްޓައި‬ ‫އުހުގައި‬ ‫އަލިކަމާއެކު‬ ‫ގަދަ‬ ‫"އިރުގެ‬ ‫) ‪(188‬‬
‫‪F 187‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދާއި ޢަޞްރު ނަމާދެވެ‪.‬‬

‫)‪ (187‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 579 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪608 :‬‬

‫)‪ (188‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 550 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪621 :‬‬

‫‪114‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ރަސޫލާﷺ ޢަޞްރު ނަމާދުކުރައްވާ ކަމުގައި ވެއެވެ‪ .‬ދެން ދާ މީހަކު އަލްޢަވާލީއަށް )މަދީނާއާ ހަތަރު މޭލު ހިސާބުގައި އޮންނަ އަވަށެއް(‬

‫"ތިމަންބޭކަލުން ރަސޫލާﷺގެ‬ ‫) ‪(189‬‬

‫‪F18‬‬ ‫ގޮސްފައި އަންނައިރު ވެސް އިރު ނުއޮއްސި ހުރެއެވެ‪ ".‬ރާފިޢު ބުނު ޚަދީޖު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އަރިހުގައި އަޞްރު ނަމާދުކުރައްވަމެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންބޭކަލުން ޖަމަލު ކަތިލައިގެން އެ ދިހަ ބަޔަށް ބަހަމެވެ‪ .‬ދެން އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރިން‬

‫އެމަސް ކެއްކުމަށްފަހު ހޫނުކޮށް ހުއްޓައި ތިމަން ބޭކަލުން ފަރީއްކުޅުއްވަމެވެ‪".‬‬

‫ވިއްސާރަ ދުވަހެއް ނަމަ ޢަޞްރު ނަމާދު އަވަސްކުރުން ބޮޑަށް އައުލާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އިރު އޮއްސިދާނެ ކަމާމެދު‬

‫ޝައްކު އުފެދުން ގާތްކަމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ފަސްކޮށްފިނަމަ ފަހަރެއްގައި ވަގުތު ފާއިތުވެދާނެތީއެވެ‪.‬‬

‫މަޣްރިބު ނަމާދު )ﺻﻼة ﻤﻟﻐﺮب(‪:‬‬

‫ﻣﻐﺮب ނެގިފައިވަނީ ﻏﺮ�ﺖ الﺸﻤﺲ މިބަހުންނެވެ‪ .‬މާނައަކީ އިރު އޮއްސުމެވެ‪ .‬ބަހުގެ ގޮތުން ﻣﻐﺮب ކިޔަނީ އިރު‬

‫އޮއްސޭ ވަގުތަށާއި އިރު އޮއްސޭ ތަނަށް ނުވަތަ ދިމާއަށެވެ‪ .‬އަދި މިވަގުތުގައި ކުރެވޭ ނަމާދަށް ވެސް ކިޔެނީ މިނަމެވެ‪.‬‬

‫މަޣްރިބު ނަމާދު ވަގުތު ފެށުން‪ :‬މިނަމާދުގެ ވަގުތު ފެށެނީ އިރު އެކުގައި އޮއްސި ނިވާވުންނެވެ‪ .‬މިކަމަށް ހުރިހާ‬

‫ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އިރު އޮއްސުނުކަން އެނގޭނީ ޞަޙަރާ އާއި ކަނޑުމަތީގައި ނަމަ ލޮލަށް ފެނިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ބޮޑަތި ރަށްރަށުގެ ތެރޭގައި ނަމަ ފަރުބަދަ ނުވަތަ ގަސްތަކުގެ މަތިން ދޯދިތައް ފިލައިގޮސް އިރުމަތީ ފަރާތަށް އަނދިރިކަން ވެރިވެ‬

‫ތަރިތައް ފެންނަން ފެށުމުންނެވެ‪.‬‬

‫މަޣްރިބު ނަމާދު ވަގުތު ނިމުން‪ :‬މިކަމުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬މަޣްރިބު ނަމާދުގައިވަނީ އެއް ވަގުތެވެ‪ .‬އެއީ އިރު އޮއްސުމަށްފަހު މީހާ ޠާހިރުވެ ޢައުރަ ނިވާކޮށް ބަންގި ގޮވައި‬

‫ނަމާދުކުރާ ހާ މިންވަރެވެ‪ .‬މިއީ މާލިކު އާއި އަލްއަޢުޒާޢީ އާއި އައްޝާފިޢީގެ ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ޙަދީޘް ޖިބްރީލުއެވެ‪ .‬އެޙަދީޘްގައި ވާގޮތުން‪ ،‬ފުރަތަމަ ދުވަހާއި ދެވަނަ ދުވަހު ވެސް މަޣުރިބު‬

‫ނަމާދުކުރެއްވީ އިރު އޮއްސުމުން އެއް ވަގުތެއްގައެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬މަޣްރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ވަގުތަކީ‪ ،‬ރަތްވިލާ އޮއްސުމެވެ‪ .‬މިއީ އައްޘައުރީ އާއި އަޙްމަދު އާއި އިސްޙާޤު އާއި‬

‫އަބޫޘައުރު އާއި ރައުޔުގެ އަހްލުވެރިން )އަބޫޙަނީފާއާއި އެކަލޭގެފާނަށް ތާއީދުކުރައްވާ ބޭކަލުން( ގެ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ބައެއް ޝާފިޢީންގެ ރައުޔަކީވެސް މިއެވެ‪ .‬އައްނަވަވީއާއި އިބްނުލްމުންޛިރު ޞައްޙަކުރައްވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢަމްރުގެ މަރްފޫޢު ޙަދީޘެވެ‪ .‬އޭގައި ވެއެވެ‪) .‬ووﻗﺖ ﺻﻼة ﻤﻟﻐﺮب ﻣﺎ لﻢ ﻳﻐﺐ‬

‫الﺸﻔﻖ( "މަޣްރިބު ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ ރަތްވިލާ ނުއޮއްސޭހާ ހިނދެކެވެ‪".‬‬

‫)‪ (189‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 2485 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪625 :‬‬

‫‪115‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އަބޫ މޫސަލްއަޝްޢަރީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ފުރަތަމަ ދުވަހު އިރު އޮއްސުނު ވަގުތު ރަސޫލާﷺ މަޣްރިބު ނަމާދު‬

‫ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެވަނަ ދުވަހު ރަތްވިލާ ފިލުމާ ހަމައަށް މަޣްރިބު ފަސްކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫َ ْ َ َ ْ ﺼ ﻠُّ َ َ َ‬ ‫َ َْ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎء ﻓﺎﺑ ْ َﺪ ُءوا ﺑِ ِﻪ �ﺒﻞ أن َُ ﻮا ﺻﻼة‬‫އަދި އަނަސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬إِذا ُﺪِّم اﻟﻌﺸ‬

‫ﺠﻠُﻮا َ� ْﻦ َﻋ َﺸﺎﺋ ْ‬ ‫َ َ‬
‫ﻻ َ� ْﻌ َ‬ ‫ْ ْ‬
‫"ރޭގަނޑުގެ ކެއުން ގެނެވިއްޖެ ނަމަ މަޣްރިބު ނަމާދުކުރުމުގެ ކުރިން‬ ‫) ‪(190‬‬
‫‪F189‬‬ ‫�ﻢ(‬‫ِ‬ ‫ال َﻤﻐ ِﺮ ِب‪ ،‬و‬

‫ކާންފަށާށެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ކެއުމުގައި އަވަސްއަރުވާނުލާށެވެ!" މަޣްރިބު ވަގުތު ވަނުމަށްފަހު ވެސް ކެއުމުގެ‬

‫ފަހުން ނަމާދުކުރުމަށް ފަސްކޮށްލެވިދާނެކަން މިޙަދީޘުން ޞަރީޙަކޮށް ޘާބިތުވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި މަޣްރިބު ނަމާދުކުރެއްވުމަށްފަހު‬ ‫) ‪(191‬‬

‫‪F190‬‬ ‫މުޢާޛުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމުގެ މީހުން ގާތަށް ވަޑައިގެން އެމީހުންނައިގެން އިމާމުވެ ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫ޢިޝާ ނަމާދު )ﺻﻼة اﻟﻌﺸﺎء(‪:‬‬

‫َ‬
‫ﺎءاﻵﺧ َﺮة( މިނަމާއި‬
‫ِ‬ ‫ﻋﺸﺎء އެއީ އިރު އޮއްސުމުން ފެށިގެން އިރާކޮޅުގެ ވަގުތަށް ކިޔޭ ނަމެކެވެ‪ .‬މިނަމާދަށް ) ِ‬
‫اﻟﻌﺸ‬

‫اﻟﻌﺘَ َﻤﺔ( މިނަން ކިޔުން މަކުރޫހަކަމަށް ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫اﻟﻌﺘَ َﻤﺔ( މިނަން ވެސް ކިޔެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިނަމާދަށް ) َ‬
‫) َ‬

‫ޢިޝާ ނަމާދު ވަގުތު ފެށުން‪ :‬ޢިޝާނަމާދު ފެށެނީ الﺸﻔﻖ އޮއްސުން ކަމަށް އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް الﺸﻔﻖގެ‬

‫މާނައާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެއީ ހުޅަނގު ފަރާތު އުދަރެހުން ފެންނަ‬
‫َ‬
‫ރަތްކުލަ ނުވަތަ ރަތްވިލާ ކަމުގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ُزﻓﺮ އާއި ﻷوزاﻲﻋ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެއީ ރަތްވިލައަށް ފަހު އަންނަ‬

‫ހުދުކަން ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ޢިޝާ ނަމާދު ވަގުތު ނިމުން‪ :‬މިކަމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ތިން ރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފަހު ވަގުތަކީ ރޭގަނޑުގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ދިޔުމެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺎلﻲﻜ‬

‫މަޛްހަބުގެ މަޝްހޫރު ޤައުލަކީ މިއެވެ‪ .‬لﺸﺎﻓﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޖަދީދުގައި ވެސް އިޚްތިޔާރުގެ ވަގުތަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ޙަދީޘް ޖިބްރީލު އެވެ‪ .‬އޭގައިވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ދެވަނަ ދުވަހު ޢިޝާނަމާދު ކުރެއްވީ ރޭގަނޑުގެ‬

‫ތިންބައިކުޅަ އެއްބައިގައެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ޢިޝާގެ ފަހު ވަގުތަކީ ރޭ ދެބައިވުމެވެ‪ .‬މިއީ އައްޘައުރީ އާއި އިބްނުލްމުބާރިކު އާއި އިސްޙާޤު އާއި އަބޫ ޘައުރުގެ‬

‫ރައުޔެވެ‪ .‬އައްޝާފިޢީގެ މަޛްހަބުލްޤަދީމްއަކީ ވެސް މިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ޢަބްދުﷲ ބުން ޢަމްރޫ‬

‫)‪ (190‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 672 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪557 :‬‬

‫)‪ (191‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 711 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪465 :‬‬

‫‪116‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘެވެ‪ ..) .‬ووﻗﺖ ﺻﻼة اﻟﻌﺸﺎء ﻰﻟ ﻧﺼﻒ الﻠﻴﻞ اﻷوﺳﻂ( "އަދި ޢިޝާ ނަމާދު ވަގުތަކީ ރޭގަނޑުގެ‬

‫ދެބައިވެ މެދުޖެހޭ ވަގުތެވެ‪".‬‬

‫"ކީރިތި ރަސޫލާﷺ މެންދަމާ ހަމައަށް ޢިޝާނަމާދު ލަސްކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬ ‫) ‪(192‬‬

‫‪F19‬‬ ‫އަނަސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬ފަހު ވަގުތަކީ ފަޖުރުއްޞާދިޤްގެ އަލިކަން ފާޅުވުމެވެ‪ .‬ޢުޛުރެއް ނެތްކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬މިއީ ޢަޠާއު އާއި‬

‫ޠާވޫސް އާއި ޢިކްރިމާ އާއި ދާއޫދުއްޡާހިރީގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އިބްނު ޢައްބާސްއާއި އަބޫ ހުރައިރާގެ ކިބައިން ވެސް‬

‫މިގޮތަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އިބްނުލްމުންޛިރު އިޚްތިޔާރުކުރެއްވި ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ )لﻮﻻ أن أﺷﻖ‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އުންމަތަށް ދަތިކަމަކަށް ނުވާނޭނަމަ‪،‬‬ ‫) ‪(193‬‬

‫‪F192‬‬ ‫ﻋ ﻣﻲﺘ ﻷﺧﺮت اﻟﻌﺸﺎء ﻰﻟ ﺷﻄﺮ الﻠﻴﻞ(‬

‫ރޭދެބައިވުމާ ހަމައަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ޢިޝާނަމާދު ފަސްކުރެއްވީމުހެވެ‪ ".‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ ރޭދެބައިވުމާ‬

‫ހަމައަށް ޢިޝާނަމާދު ފަސްކުރުން ހުއްދަކަމަށް މިޙަދިޘުން ދަލީލުލިބެއެވެ‪ .‬އަދި ރޭދެބައިވުމުން އެކަލޭގެފާނު‬

‫ނުކުމެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވާނަމަ އޭރު އޮންނާނީ ރޭގަނޑުގެ ފަހުބަޔަށް އެޅިފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ފަޖުރު‬

‫ލުމާހަމައަށް ޢިޝާވަގުތު އޮތްކަން އެއިން އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫ޢާއިޝާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެއްރެއަކު ރޭގަނޑުގެ ބޮޑުބައެއް ދާންދެން‪ ،‬އަދި މިސްކިތުގައި ތިބި މީހުން‬

‫ނިދައިފުމަށްދާންދެން ކީރިތި ރަސޫލާﷺ އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވިއެވެ‪ .‬ދެން ނުކުމެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫َ ْ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬إﻧﻪ ل َﻮ�ﺘُﻬﺎ لﻮﻻ أن‬

‫ޢިޝާ ނަމާދުގެ ކުރިން ނިދުމާއި‬ ‫) ‪(194‬‬

‫‪F193‬‬ ‫ﻣﻲﺘ(‬ ‫ﻋ‬ ‫أﺷﻖ‬

‫އޭގެ ފަހުން ވާހަކަދައްކަން ތިބުމަކީ މަކްރޫހަ ކަމެކެވެ!‬ ‫އުންމަތަށް‬ ‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫އެނަމާދުގެ‬ ‫ނުވާނޭނަމަ‪،‬‬ ‫ދަތިކަމަކަށް‬

‫ވަގުތަކީ މިއެވެ‪".‬‬

‫ޢިޝާ ނަމާދު ފަސްކުރުން‪ :‬ޢިޝާ ނަމާދު ފަސްކުރުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއްކަމަށް ދޭހަވާ ބައެއް ޙަދީޘްތައް‬

‫އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީންގެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިން އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއްކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫) ‪(195‬‬
‫‪F194‬‬ ‫ތެރެއިން އެއް ޙަދީޘަކީ މިއެވެ‪) .‬لﻮﻻ أن أﺷﻖ ﻋ ﻣﻲﺘ ﻷمﺮﺗﻬﻢ أن ﻳﺆﺧﺮوا اﻟﻌﺸﺎء ﻰﻟ ﺛﻠﺚ الﻠﻴﻞ أو ﻧﺼﻔﻪ(‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪572 :‬‬ ‫)‪(192‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪:‬‬ ‫)‪(193‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪219 :‬‬ ‫)‪(194‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺗﺭﻣﺫﻱ‪ ، 167 :‬ﺍﺑﻥ ﻣﺎﺟﺔ‪691 :‬‬ ‫)‪(195‬‬

‫‪117‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އުއްމަތަށް ދަތިކަމަކަށް ނުވާނޭ ނަމަ‪ ،‬ރޭގަނޑުގެ ތިންބައިކުޅަ އެއް ބަޔަށް ނުވަތަ ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔަށް ޢިޝާ ނަމާދު އެބައިމީހުން‬

‫ފަސްކުރުމަށް އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވީމުހެވެ‪".‬‬

‫"ބައެއް ފަހަރަށް ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޢިޝާނަމާދު ފަސްކޮށްލައްވައެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރު‬ ‫) ‪(196‬‬

‫‪F195‬‬ ‫ޖާބިރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އަވަސްކޮއްލައްވައެވެ‪ .‬މީސްތަކުން ޖަމާވެއްޖެ ނަމަ އަވަސްކޮއްލައްވައެވެ‪ .‬މީސްތަކުން ލަސްވެއްޖެ ނަމަ ފަސްކޮއްލައްވައެވެ‪".‬‬

‫ފަތިސް ނަމާދު )ﺻﻼة اﻟﻔﺠﺮ(‪:‬‬

‫اﻟﻔﺠﺮގެ އަޞްލަކީ الﺸﻔﻖ އެވެ‪ .‬އޭގެ މުރާދަކީ ހެނދުނުގެ އަލިކަމެވެ‪ .‬ﻓﺠﺮގެ ދެ ވަގުތެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ފުރަތަމަ ފަޖުރަކީ ފަޖުރުލްކާޛިބު އެވެ‪ .‬އެއީ އުދަރެހުގެ ކޮންމެވެސް ދިމާއަކުން ދިގުކޮށް ފެންނަ ހުދު އަލިކަމެކެވެ‪.‬‬

‫މިއަލިކަން ފެންނާނީ ފަޖުރުއްޞާދިޤުގެ ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 15-10‬މިނެއްޓު ކުރިންނެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އަނެއްކާވެސް އަނދިރިކަން ވެރިވެއެވެ‪.‬‬

‫ދެވަނަ ފަޖުރަކީ؛ ފަޖުރުއްޞާދިޤު އެވެ‪ .‬އެއީ އުދަރެހުގައި ވައްކޮށް ހުންނަ ހުދު އަލިކަމެކެވެ‪ .‬އިރު އަރާންދެން‬

‫އެއަލިކަން ދާނީ އިތުރުވަމުންނެވެ‪ .‬ދީނުގެ ޙުކުމްތައް ގުޅިފައިވަނީ މިފަޖުރާއެވެ‪ .‬މިނަމާދަށް މިނަން ދެވުނީ އެވަގުތުގައި ކުރެވޭ‬

‫ނަމާދަކަށް ވާތީއެވެ‪ .‬މިނަމާދަށް )الﺼﺒﺢ( އަދި )اﻟﻐﺪاة( މި ދެނަންވެސް ކިޔެއެވެ‪.‬‬

‫ފަތިސް ނަމާދު ވަގުތު ފެށުން‪ :‬މިނަމާދުގެ ވަގުތު ފެށެނީ ފަޖުރުއްޞާދިޤްގެ އަލިކަން ފާޅުވުންނެވެ‪ .‬މިއީ ދަންނަބޭކަލުންގެ‬

‫އިޖުމާޢުއެވެ‪.‬‬

‫ފަތިސް ނަމާދު ވަގުތު ނިމުން‪ :‬އެއީ އިރު އެރުމެވެ‪ .‬މިކަމަށްވެސް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢު ވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫ފަތިސް ނަމާދު އަވަސްކުރުން‪ :‬ފަތިސްނަމާދު ކުރުމުގައި ބޮޑަށް ރަނގަޅީ އަނދިރިކޮށް އޮއްވައި ކުރުން )ﺘﻟﻐﻠيﺲ( ތޯ‬

‫ނުވަތަ ކުޑަކޮށް އަލިވާންދެން ފަސްކުރުން )اﻹﺳﻔﺎر( ތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ބޮޑަށް ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ ،‬އަނދިރިކޮށް އޮއްވައި ފަތިސްނަމާދު އަވަހަށް ކުރުކުރުމެވެ‪ .‬އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫މިއީ މާލިކު އާއި އައްޝާފިޢީ އާއި އަޙްމަދު އާއި އިސްޙާޤު އާއި އަބޫޘައުރުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ހަތަރު ޚަލީފާއިންނާއި‬

‫އިބްނު މަސްޢޫދުގެ އަރިހުން ރިވާވެފައިވާ ގޮތަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ބޮޑަށް ރަނގަޅީ އަލިވާންދެން ފަސްކުރުމެވެ‪ .‬މިއީ އައްޘައުރީ އާއި އަބޫ ޙަނީފާ އާއި އެކަލޭގެފާނުންގެ ދެއެކުވެރިންގެ‬

‫ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫)‪ (196‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 560 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪233 :‬‬

‫‪118‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.1‬‬

‫‪ -1‬ތިރީގައިވާ މައްސަލަތަކުގައި ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގެ ރައުޔަކީ ކޮބައިކަން ލިޔާށެވެ!‬

‫ހ‪ .‬އިންކާރުކުރުމާއެކު ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ ޙުކުމް‬

‫ށ‪ .‬ކަންނެތްކަމާއި ފަރުވާ ކުޑަކަމުން ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ ޙުކުމް‬

‫ނ‪ .‬އިންކާރުކުރުމާއެކު ނަމާދު އަޅާ މީހާއަށް ހުރި ދުނިޔަވީ ޙުކުމް‬

‫ރ‪ .‬ފަރުވާ ކުޑަކަމުން ނަމާދު އަޅާ މީހާއަށް ހުރި ދުނިޔަވީ ޙުކުމް‬

‫ބ‪ .‬ކާފިރުންނަށް ނަމާދު ވާޖިބުވުމާއި ނުވުން‬

‫‪ -2‬ތިރީގައިވާ ތާވަލު ފުރިހަމަކުރާށެވެ!‬

‫ނިމޭ ވަގުތު‬ ‫ފެށޭ ވަގުތު‬ ‫ޢަރަބި ނަން‬ ‫ނަމާދު‬

‫މެންދުރު ނަމާދު‬
‫ޢަޞްރު ނަމާދު‬
‫މަޣްރިބު ނަމާދު‬
‫ޢިޝާ ނަމާދު‬
‫ފަތިސް ނަމާދު‬

‫‪" -3‬ފަހެ އިރު އަރަނީ ޝައިޠާނާގެ ދެދަޅު ދެމެދުންނެވެ‪ ".‬މިޢިބާރާތުގައި މިބުނާ ވާހަކައިގެ ތަފްޞީލު ހޯދައިގެން‬

‫ލިޔާށެވެ! )މަޢުލޫމާތު ހޯދި މަޞްދަރު ބަޔާންކުރަންވާނެއެވެ‪(.‬‬

‫‪" -4‬ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އުންމަތަށް ދަތިކަމަކަށް ނުވާނޭނަމަ‪ ،‬ރޭދެބައިވުމާ ހަމައަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ޢިޝާނަމާދު‬

‫ފަސްކުރެއްވީމުހެވެ‪ ".‬މިޢިބާރާތުން ދޭހަވާ ތިން ކަމެއް ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -5‬ފަޖުރުލްކާޛިބާއި ފަޖުރުއްޞާދިޤުގެ ތަފާތު ބަޔާންކުރާށެވެ! އަދި ފަޖުރުލްކާޛިބަށް އެނަން ދެވުނު ސަބަބު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -6‬ތިރީގައިވާ ސުވާލާ އެންމެ ގުޅޭ ޖަވާބު ފާހަގަކުރާށެވެ!‬

‫ނަމާދަށް ބަންގި ގޮވިއިރު ކާތަކެތި ގެނެވިފައިވާ ނަމަ ހެދުން އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬ ‫‪-‬‬

‫ހ‪ -‬ފުރަތަމަ ނަމާދުކުރުމަށް ފަހު ދެން ކާނީއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ފުރަތަމަ ކެއުމަށްފަހު ދެން ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬އަވަސް އަވަހަށް ކާލައިގެން ގޮސް ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪.‬‬

‫‪119‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އަޛާން އާއި އިޤާމާ‬

‫ތަޢާރަފު‪:‬‬
‫ََ ُ‬
‫ލުޣަވީ މާނަ‪ :‬ބަހުގެ ގޮތުން اﻷذان ގެ މާނައަކީ ކަމެއް އެންގުމެވެ‪ .‬މިމާނައިގައި ޤުރްއާނުގައި މިލަފުޒު އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫"އަދި ކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނަށް َﺣ ّﺞ އަށް އައުމަށް‬ ‫) ‪(197‬‬
‫ﺎس ِﺑﺎﻟ َﺤ ِ ّﺞ﴾‬
‫މާތް ﷲ ވަޙިކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وأ َ ِ ّذن ِﰲ اﻟﻨّ َ ِ‬
‫َ‬
‫‪F196‬‬

‫َ َُ‬
‫ﺎﻣﺔ ގެ މާނައަކީ ހަމަޖެހުމާއި ފާޅުވުމާއި ގޮވާލުމެވެ‪ .‬އަޛާންއަށް ދިވެހިބަހުން ކިޔަނީ ބަންގިއެވެ‪.‬‬ ‫ގޮވައިލައްވާށެވެ!" ބަހުގެ ގޮތުން ِ‬
‫اﻹﻗ‬

‫އިޤާމާއަށް ކިޔަނީ ގަމަތެވެ‪.‬‬

‫އިސްޠިލާޙީ މާނަ‪ :‬އަޛާންގެ ޝަރްޢީ މާނައަކީ‪ ،‬އެއީ‪ ،‬ނަމާދު ވަގުތު ވަދެއްޖެކަން އެންގުމުގެ ގޮތުން ޚާއްޞަ ޛިކުރަކުން‬

‫ﷲ އަށް އަޅުވެތިވުމެވެ‪ .‬އިޤާމާގެ އިޞްޠިލާޙީ މާނައަކީ؛ ނަމާދަށް ތެދުވުމަށާއި ނަމާދު ފެށުމަށް އެންގުމުގެ ގޮތުން ޚާއްޞަ ޛިކުރަކުން‬

‫ﷲ އަށް އަޅުވެތިވުމެވެ‪.‬‬

‫ބަންގީގެ މާތްކަން‪:‬‬

‫ބަންގީގެ މާތްކަމާ ބެހޭގޮތުން ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން ބައެއް ޙަދީޘްތައް އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫َ ْ َ َ ﻟَّ ْ َ َ َ ُﻲ َ ﻟِّ َ ُ َ ْ َ‬ ‫ﺎن َ ُ‬
‫َْ ُ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ ُ‬
‫"ނަމާދަށް‬ ‫) ‪(198‬‬
‫‪F197‬‬ ‫اء أ�ﺒَﻞ(‬‫اط ﻰﺘ َّ ﻻ �ﺴﻤﻊ ﺄ ِذﻳﻦ ‪ ،‬ﻓﺈِذا ِﻀ ﺪ‬ ‫َﻪﻟ ُ َ‬
‫ﺿ ٌ‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا ﻧﻮ ِد َي ِﻠﺼَّﻼةِ ‪ ،‬أدﺑ َ َﺮ لﺸَّﻴﻄ‬

‫ގޮވާލެވިއްޖެނަމަ‪ ،‬ބަންގީގެ އަޑު ނުއިވޭނޭ ގޮތަށް އަޑުލައްވަމުން ޝައިޠާނާ ދެއެވެ‪ .‬ބަންގި ނިމުމުން އެނބުރި އާދެއެވެ‪".‬‬

‫َ‬ ‫ﻟِّ َ الﺼَّﻒِّ َوَّ ﻢَّ َ ْ َ ُ ِﻻَّ َ ْ‬ ‫َ ََْ‬

‫أن � َ ْﺴﺘَ ِﻬ ُﻤﻮا َﻋﻠﻴ ْ ِﻪ‬ ‫�ﺪوا‬
‫ﻷْ ِل ُ لﻢ ِ‬ ‫اء‬ ‫ُ َ‬
‫އަދިވެސް ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ل ْﻮ �ﻌﻠ ُﻢ ﻟَّﺎس ﻣﺎ ِﻓ ﺪ ِ‬
‫َ‬
‫"ބަންގިއާއި ފުރަތަމަ ސަފުގެ މާތްކަން މީސްތަކުންނަށް އެނގޭނަމަ‪ ،‬އަދި އެމާތްކަން ހޯދުމަށް ޤުރުއަތުލުން ނޫން ގޮތެއް‬ ‫) ‪(199‬‬
‫‪F 198‬‬ ‫ﻻ ْﺳﺘَ َﻬ ُﻤﻮا(‬

‫ނުފެނުނުނަމަ އެކަމަށްޓަކައި އެމީހުން ގުރުއަތުވެސް ލީހެވެ‪".‬‬

‫ބަންގި ޝަރްޢުކުރެއްވުން‪:‬‬

‫ބަންގި ޝަރްޢުކުރެއްވުނީ ހިޖުރައިން ފުރަތަމަ އަހަރު މަދީނާގައެވެ‪ .‬މިކަން ހިނގައި ދިޔަ ގޮތާ ބެހޭގޮތުން‪ ،‬އިބްނު‬

‫"މުސްލިމުން ފުރަތަމަ މަދީނާއަށް ދިޔައިރު‪ ،‬ނަމާދަށް ޖަމާވާއިރު ނުއެއް ގޮވައެވެ‪ .‬ދެން އެމީހުން އެކަމާ‬ ‫) ‪(200‬‬
‫‪F19‬‬ ‫ޢުމަރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺤﺞ‪27 :‬‬ ‫)‪(197‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 608 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪389 :‬‬ ‫)‪(198‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 615 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪437 :‬‬ ‫)‪(199‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 604 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪377 :‬‬ ‫)‪(200‬‬

‫‪120‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ގުޅޭ ގޮތުން ވާހަކަދެއްކިއެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު ބުންޏެވެ‪ .‬ނަޞާރާއިންގެ ރަނގަބީލު ކަހަލަ ރަނގަބީލެއް ހޯދާށެވެ‪ .‬އަނެއް ބަޔަކު ބުންޏެވެ‪.‬‬

‫ނޫނެކެވެ‪ .‬ޔަހޫދީންގެ ދުންމާރި ކަހަލަ ދުންމާރިއެކެވެ‪ .‬ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ނަމާދަށް ގޮވާލާނޭ މީހަކު ފޮނުވަންވީ ނޫންހެއްޔެވެ؟‬
‫َ‬
‫ދެން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ) .‬ﺎ ﺑِﻼَلُ �ُﻢْ �َﻨَﺎدِ ﺑِﺎلﺼَّﻼ ِة( "އޭބިލާލެވެ! ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދަށް ގޮވައިލައްވާށެވެ!"‬

‫ބަންގީގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ބަންގިއަކީ އިސްލާމް ދީނުގައި ޝަރްޢުކުރެވިފައިވާ ކަމެއް ކަމުގެ މައްޗަށް އިސްލާމީ އުންމަތް އިއްތިފާޤުވެއެވެ‪ .‬ކީރިތި‬

‫ރަސޫލާﷺގެ ދުވަސްވަރުން ފެށިގެން މިއަދާ ހަމައަށް އެއްވެސް އިޚްތިލާފެއް‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ދަތުރުވެރިން ބަންގިގޮވުން‪:‬‬
‫ނެތި އަންނަނީ އެގޮތަށް ޢަމަލުކުރެވެމުންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބަންގިގޮވުމަކީ‬
‫ދަލީލުތަކަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ރަށުގައި ތިބި މީހުންނެކޭ އެއް‬
‫ފަދައިން ދަތުރުވެރިން ވެސް ބަންގިގޮވުން ވާޖިބެވެ‪.‬‬ ‫ވާޖިބެއްތޯ ނުވަތަ ސުންނާ މުއައްކިދާއެއް )ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެއް( ތޯ‬
‫ފާއިތުވީ ނަމާދަށް ބަންގިގޮވުން‪:‬‬
‫އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ދަލީލުތަކަށް ބަލާއިރު‪ ،‬އަދާއަށް ވިޔަސް ޤަޟާއަށް‬
‫ވިޔަސް ފަރްޟު ފަސް ނަމާދަށް ބަންގިގޮވުން ވާޖިބެވެ‪.‬‬ ‫ހ‪ -‬އެއީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬މިއީ އަޙްމަދު އާއި ޢަޠާއު އާއި މުޖާހިދު‬
‫ނަމަވެސް ޖަމާޢަތެއްގެ މީހުން ނިދާފައި ތިބި ރަށެއްގައި‬
‫ބަންގި ގޮވާފައިވާނަމަ އެބައިމީހުން ޖަމާޢަތުގައި ކުރިއަސް‬ ‫އާއި އަލްއަޢުޒާޢީ އާއި ދާއޫދު އާއި އިބްނު ޙަޒްމުގެ‬
‫ބަންގިގޮވުން ވާޖިބެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި މާލިކުގެ ޤައުލެކެވެ‪ .‬ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގެ‬
‫ޖަމާޢަތުގަޔާއި‬ ‫މިސްކިތެއްގައި‬ ‫ނިމިފައިވާ‬ ‫ނަމާދުކޮށް‬
‫އެކަހެރިން ނަމާދުކުރާ މީހާ ބަންގިގޮވުން‪:‬‬ ‫ރައުޔެއް މެއެވެ‪ .‬ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގެ އިބްނުލްމުންޛިރު‬
‫ބަންގި ގޮވާފައިވާ ރަށެއްގައި‪ ،‬އެކަނި ނަމާދުކުރާ މީހާ‬
‫ބަންގި ނުގޮވިޔަސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެފަދަ މީހާވެސް‬ ‫އިޚްތިޔާރުކުރައްވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬
‫ބަންގިގޮވައިފި ނަމަ ބަންގީގެ މާތްކަން ލިބޭނެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ށ‪ -‬އެއީ ސުންނާ މުއައްކިދާ އެކެވެ‪ .‬މިއީ އަބޫ ޙަނީފާ އާއި‬
‫ޖަމާޢަތް ފާއިތުވީ މީހާ‪ ،‬ބަންގި ގޮވާފައިވާ މިސްކިތަކަށް‬
‫ނަމަވެސް‬ ‫ފުއްދާލައިފި‬ ‫އެބަންގިން‬ ‫އަރައިފިނަމަ‬
‫އައްޝާފިޢީގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި މާލިކުގެ އެއް ޤައުލެވެ‪.‬‬
‫ބަންގިގޮވައި‬ ‫ގޮތަކީ‬ ‫ރަނގަޅު‬ ‫އެންމެ‬ ‫ކަމުދާނެއެވެ‪.‬‬
‫ގަމަތްދިނުމެވެ‪ .‬މިއީ އައްޝާފިޢީގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި އަޙްމަދު‬ ‫ބެލެނީ؛‬ ‫ގޮތްކަމަށް‬ ‫ރާޖިޙް‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫މިދެރައުޔުގެ‬
‫ޤައުލެކެވެ‪ .‬މާލިކާއި އަލްއައުޒާޢީ ވިދާޅުވަނީ؛ ހަމައެކަނި‬
‫ގަމަތްދޭނީ ކަމުގައެވެ‪ .‬އަބޫ ޙަނީފާ އާއި ބައިވެރިން‬ ‫ބަންގިގޮވުމަކީ‪ ،‬ފަރްޟު ކިފާޔަތެއް ކަމަށް ބުނާ ރައުޔެވެ‪ .‬ވީމާ ރަށެއްގެ‬
‫ވިދާޅުވަނީ؛ ބަންގިގޮވާކަށް ވެސް އަދި ޤަމަތްދޭކަށްވެސް‬
‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަކަށް‬ ‫ހުއްދަ‬ ‫ދޫކޮށްލުމަކީ‬ ‫ޤަމަތްދިނުން‬ ‫ބަންގިގޮވުމާއި‬ ‫އެންމެން‬

‫ކުރާއިރު‬ ‫ޖަމްޢުކޮށް‬ ‫ދެނަމާދު‬ ‫ވަގުތެއްގައި‬ ‫އެއް‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬މާލިކު ބުނުލްޙުވައިރިޘްއާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް‬
‫ބަންގިގޮވުން‪:‬‬ ‫ُ َﻠْﻴُﺆَذِّ ْ َ‬
‫ُ‬
‫ن أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ‬ ‫ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬إ َذا َﺮ َ َ‬
‫ﻀ ِت لﺼَّﻼة‬
‫އެއް ވަގުތެއްގައި ދެ ނަމާދު ޖަމްޢުކޮށް ކުރާނަމަ އެއް‬ ‫ِ‬
‫ބަންގިން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދެ ނަމާދަށް ވަކިން‬ ‫�ْﺮ َ ُ ُ‬ ‫ُ‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ޖުމްހޫރު‬ ‫މިއީ‬ ‫ވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ގަމަތްދޭން‬
‫ފަހެ‬ ‫ނަމަ‪،‬‬ ‫ވަގުތުވަދެއްޖެ‬ ‫"ނަމާދު‬ ‫) ‪(201‬‬
‫‪F20‬‬ ‫ﺒ� ْﻢ(‬ ‫َ‬ ‫ﻴﻟَْﺆُﻣَّ � ْﻢ‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬އެއީ ޙައްޖުގައި ކީރިތި ރަސޫލާﷺ‬
‫ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ބަންގިގޮވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އެންމެ ދޮށީ‬
‫ކަންތައް ކުރެއްވި ގޮތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މާލިކީން ބުނަނީ؛‬
‫ކޮންމެ ނަމާދަކަށް ބަންގި ވެސް ގޮވަން ޖެހޭނެކަމަށެވެ‪.‬‬
‫)‪ (201‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 631 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪674 :‬‬

‫‪121‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫"ބަންގީގައި ކީލިހަމަކުރުމަށާއި‬ ‫) ‪(202‬‬

‫‪F201‬‬ ‫މީހަކު ތިޔަބައިމީހުންގެ އިމާމަކަށް ވާށެވެ!" ހަމަ އެހެންމެ އަނަސް ބުނު މާލިކު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ގަމަތުގައި އޮނަހިރިކުރުމަށް ބިލާލަށް އަމުރުވެވުނެވެ‪".‬‬

‫ބަންގި ޝަރްޢުކުރެވިފައިވަނީ ކޮންކޮން ނަމާދަކަށް؟ ބަންގި ޝަރްޢުކުރެވިފައިވަނީ ފަރްޟު ފަސް ނަމާދަށެވެ‪ .‬އެނޫން‬

‫ނަމާދަކަށް )ވިތުރި އާއި ކަށު ނަމާދާއި ޢީދު ނަމާދު ފަދަ ނަމާދަކަށް( ބަންގިގޮވާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ދަންނަބޭކަލުން‬

‫އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގެންފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ބަންގިގޮވެނީ ނަމާދު ވަގުތު ވަދެއްޖެކަން އެންގުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އެގޮތުން ވަކި ވަގުތެއް‬

‫ކަނޑައެޅިފައިވާ ނަމާދުތަކަކީ ފަރްޟު ނަމާދުތަކެވެ‪ .‬ސުންނަތްތަކަކީ އެނަމާދުތަކަށް ތަބާވާ ނަމާދުތަކެކެވެ‪َ .‬ﺟﺎﺑِ ُﺮ ُ� ُﻦ َﺳ ْﻤ َﺮة ގެ އަރިހުން‬

‫"ބަންގި ގޮވުމެއް ޤަމަތްދިނުމެއް ނެތި‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނު ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި ޢީދު ނަމާދުކުރެއްވީ އެއް‬ ‫) ‪(203‬‬
‫‪F20‬‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ފަހަރަކު ދެފަހަރަކު ނޫނެވެ‪".‬‬

‫ބަންގީގެ ޝަރްޠުތައް‪:‬‬

‫ބަންގިގޮވުން ޞައްޙަވުމަށްޓަކައި ފުރިހަމަވާން ޖެހޭ ޝަރްޠުތަކަކީ؛‬

‫‪ -1‬ނަމާދު ވަގުތު ވަނުން؛ ފަތިސް ނަމާދު ފިޔަވައި ފަރްޟު ނަމާދުގެ ވަގުތުވަނުމަކީ ބަންގިގޮވުމުގެ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ވަގުތު‬

‫ވަނުމުގެ ކުރިން ބަންގި ގޮވުން ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ވަގުތު ވަނުމާއެކު އެވަގުތުގެ އެންމެ ކުރީ ކޮޅުގައި ބަންގި‬
‫َ‬
‫"އިރު މެދުން ލަނބާލުމާއެކު ﺑِﻼل‬ ‫) ‪(204‬‬
‫‪F203‬‬ ‫ގޮވުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪َ .‬ﺟﺎﺑِ ُﺮ ُ� ُﻦ َﺳ ْﻤ َﺮة ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ބަންގިދެއްވައެވެ‪ .‬އޭގެ އެއްވެސް ބައެއް އުނިނުކުރައްވައެވެ‪ .‬ދެން ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ނުކުމެވަޑައިގެންފުމަށް‬

‫ދާންދެން ގަމަތް ނުދެއްވައެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާ ތަން ފެނިވަޑައިގަތުމުން ޤަމަތްދެއްވައެވެ‪".‬‬

‫ފަތިސް ނަމާދުގައި؛ ފަޖްރުއްޞާދިޤުގެ އަލިކަން ފާޅުވުމުގެ ކުރިން ބަންގިގޮވުން ޝަރްޢުކުރެވިފައިވެއެވެ‪ .‬މިއީ َﻣﺎلِﻚ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬
‫َﻤﺣَﺪ އާއި إ ْﺳ َ‬
‫ﺤﺎق އާއި أﺑُ ْﻮ ﺛ ْﻮ ُر އާއި أﺑ ُ ْﻮ ﻳ ُ ْﻮ ُﺳﻒ އާއި اِ�ْ ُﻦ َﺣ ْﺰ ُمގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻷَوْزَاﻲﻋ އާއި‬
‫ِ‬ ‫އާއި ﺸَّﺎﻓِﻲ ِﻌ އާއި‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ً ُﺆَذِّ ُ َ َﻠ ُ ُ‬ ‫ِنَّ‬
‫َاﺮﺷ�ُﻮا ﻰﺘ َّ �ﻨَﺎ ِد َي ا�ْ ُﻦ ُمِّ َﻣﻜﺘُﻮمٍ (‬
‫) ‪(205‬‬
‫‪F204‬‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬މިޙަދީޘެވެ‪ ) .‬ﺑِﻼﻻ ن ﺑِﻠﻴْ ٍﻞ ﻜﻮا‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ވނީ ރޭގަނޑުއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ا�ْ ُﻦ أمِ ّ َﻣﻜﺘُﻮم ބަންގިދެއްވަންދެން ތިޔަބައިމީހުން‬‫"ހަމަކަށަވަރުން ﺑِﻼل ބަންގިދެއް ަ‬

‫ގޮވުން‬ ‫ބަންގިއެއް‬ ‫ދެވަނަ‬ ‫ވަނުމުން‬ ‫ވަގުތު‬ ‫ގޮވިނަމަ‬ ‫ބަންގި‬ ‫ކުރިން‬ ‫ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ކައިބޮއިހަދާށެވެ!"‬
‫ُ‬
‫މުސްތަޙައްބުވެގެން ވާކަމަށް ﺟْ ُﻬ ْﻮر ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 605 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪378 :‬‬ ‫)‪(202‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪887 :‬‬ ‫)‪(203‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪606 :‬‬ ‫)‪(204‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 617 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪1092 :‬‬ ‫)‪(205‬‬

‫‪122‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ْ‬
‫‪ -2‬ބަންގީގެ ނިޔަތްގަތުން‪َ :‬ﺎﻟِﻲ ِﻜންނާއި َﺣﻨﺒَ ِ�ން ވިދާޅުވަނީ؛ އެހެނިހެން އަޅުކަމެކޭ އެއްގޮތަށް ބަންގިއަށް ނިޔަތްގަތުން‬

‫ޝަރްޢުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ْ‬
‫َﻨﻲﻔންނާއި َﺣﻨﺒَ ِ�ން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬އެއީ ބަންގި ކަން އެނގުނު ކަމުގައި ވިޔަސް‬
‫ِ‬ ‫‪ -3‬ޢަރަބި ބަހުން ބަންގި ގޮވުން‪:‬‬

‫އެހެން ބަހަކުން ބަންގި ގޮވުން ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪َ .‬ﺎﻓِﻲ ِﻌން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޢަރަބި ބަހުން ރަނގަޅަށް ގޮވަން‬

‫އެނގޭ މީހަކު ނެތްނަމަ ކަމުދާނެ ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ُ‬
‫‪ -4‬މާނަ ބަދަލުވާ ފަދަ ކުށެއް ނުކިޔުން‪ :‬ﺟْ ُﻬ ْﻮر ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ނަމާދުގެ ކަލިމަތައް ކިޔާއިރު މާނަ އޮޅޭ‬

‫ގޮތަށް މާބޮޑަށް ދެމުމާއި އެނޫންވެސް ކަމަކުން މާނަ ނުބައިވެއްޖެ ނަމަ ބަންގި ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި މާނަ‬

‫ނުބައިނުވި ނަމަވެސް މާބޮޑަށް ދެމުންފަދަ ކަންކަން މަކްރޫހައެވެ‪.‬‬

‫ُ‬
‫‪ -5‬ބަންގީގެ ކަލިމަތައް ތަރުތީބުން ކިޔުން‪ :‬ﺟْ ُﻬ ْﻮر ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި‪ ،‬ސުންނަތުގައި އައިސްފައިވާ ތަރުތީބުން‬

‫އެގޮތަށް ބަންގީގެ ކަލިމަތައް ކިޔުމަކީ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬އޮޅުވާލައިފިނަމަ ޖެހޭނީ އަލުން ފަށާށެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬އެއީ‬

‫ސުންނަތުން ވާރިދުވެފައިވާ ޛިކްރެކެވެ‪ .‬ވީމާ ތަރުތީބު ދޫކޮށްލުމަކީ އޭގެ މަޤްޞަދާ ފުށުއަރާ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ -6‬ކަލިމަތަކުގެ މެދުގައި މުއާލާތްކުރުން‪ :‬ﺟْ ُﻬ ْﻮر ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި‪ ،‬ބަންގިގޮވުމުގައި އެހެން ވާހަކައަކުން ނުވަތަ‬

‫ކަމަކުން ބަންގީގެ ލަފުޒުތައް މެދުކަނޑާނުލައި ބަންގި ގޮވުމަކީ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކިނބިހި އެޅުންފަދަ ކަމަކުން‬

‫ކުޑަކޮށް މެދުކެނޑުނަސް ކަމުދާނެއެވެ‪ .‬އެއާ ޚިލާފަށް‪ ،‬އަނބުރައިގަތުން ފަދަ ކަމަކުން ދިގު ވަގުތަކަށް‬

‫މެދުކެނޑިއްޖެ ނަމަ ޖެހޭނީ އަލުން ފަށާށެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬ޙާޟިރުވެ ތިބި މީހުންނަށް އަޑުއިއްވުން‪ :‬އަޑު ގަދަކޮށްގެން‪ ،‬ނުވަތަ އަޑުގަދަކުރާ ބޭނުންކޮށްގެން ހާޒިރުވެތިބި‬
‫ْ‬
‫َﻨﻲﻔންގެ ޤައުލެކެވެ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫މީހުންނަށް އިއްވުން އެއީ ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬މިއީ َﺎﻓِﻲ ِﻌންނާއި َﺣﻨﺒَ ِ�ންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ސަބަބަކީ‪ ،‬ބަންގީގެ މަޤްޞަދަކީ އެއީ ކަމަށް ވާތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް َﺎﻟِﻲ ِﻜންގެ ގާތުގައި އެއީ ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬

‫މުއައްޛިން )މުދިމު( ގެ ސިފަތައް‪:‬‬

‫ބަންގިގޮވުމަކީ އިސްލާމްދީނުގެ ޝިޢާރުތަކުގެ ތެރެއިން ޝިޢާރަކަށް ވާ ހިނދު‪ ،‬އަދި އެއީ އަޅުކަމަކަށް ވާހިނދު‪،‬‬

‫އެކަންކުރާ މީހާއަކީ ރިވެތި ސިފަތަކަކުން ޒީނަތްތެރިވެފައިވާ މީހަކަށް ވާން ޖެހެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން މުދިމުގެ ކިބައިގައި ހުންނަންޖެހޭނެ‬

‫ސިފަތައް ކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވާ ބައެއް ސިފަތައް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫‪123‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -1‬ﷲ ގެ ވަޖްހުފުޅަށްޓަކައި ބަންގިގޮވުން‪ :‬ބަންގި އާއި ޤަމަތް ދިނުމަކީ އަޅުކަމަކަށް ވާތީ‪ ،‬އެކަމަށް އުޖޫރަ ނެގުން‬
‫ُ ََ ََ َ ْ‬ ‫ّ ْ‬
‫"އަދި އެމީހެއްގެ‬ ‫) ‪(206‬‬
‫‪F205‬‬ ‫ﺗَﺬ َذِّﻧًﺎ ﻻَ ﻳَﺄْﺧُﺬ ﻰﻠﻋ أذاﻧِ ِﻪ أﺟ ًﺮا(‬
‫ޖާއިޒެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬و ِ‬

‫ބަންގީގެ މައްޗަށް މުސާރައެއް ނުހިފާ މުދިމެއް ހޯދާށެވެ!" ނަމަވެސް ހިލޭ އެކަން ކޮއްދޭނޭ މީހަކު ނުލިބުނު ނަމަ‪،‬‬

‫މީހަކު‬ ‫ގޮތަށް‬ ‫މުސާރަދޭ‬ ‫ބައިތުލްމާލުން‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ކަނޑައެޅިދާނެއެވެ‪.‬‬
‫އަންހެނުން ބަންގިގޮވުމާއި ޤަމަތްދިނުމުގެ ޙުކުމް‪:‬‬
‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން )ހަތަރު އިމާމުންނާއި ޡާހިރީން(‬ ‫‪ -2‬ޢަދްލުވެރި އަމާނާތްތެރިއެއް ކަމުގައި ވުން‪ :‬ބަންގިއަކީ‬
‫ގަމަތްދިނުން‬ ‫ބަންގިގޮވުމާއި‬ ‫އަންހެނުން‬ ‫ވިދާޅުވަނީ؛‬
‫ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ބަންގިގޮވުމަށް އަދި ގަމަތް‬
‫ނަމާދުވަގުތު ވަދެއްޖެކަން މީސްތަކުންނަށް އެންގުމަށް‬
‫އަމުރުކުރެއްވިކަމަށް‬ ‫އަންހެނުންނަށް‬ ‫ދިނުމަށް‬
‫ކުރެވޭ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ މީހަކު ނަމާދުގެ ވަގުތު‬
‫ވާރިދުވެފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ގޮތުގައި‪،‬‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ޖުމްހޫރު‬ ‫އަދި‬ ‫ވަދެއްޖެތޯ ބެލުމުގެ ބަދަލުގައި މީހުން ބަރޯސާވަނީ‬
‫ގޮވުން‬ ‫ބަންގި‬ ‫އަންހެނަކު‬ ‫ޖަމާޢަތަކަށް‬ ‫ފިރިހެނުންގެ‬
‫ހުއްދައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި އަންހެނަކު ބަންގިގޮވިޔަސް އެއީ‬ ‫މުއައްޛިނަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މުއައްޛިނަކީ އަމާނާތެއް‬
‫ނުފުދޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަކަށް‬ ‫ބަންގިގޮވުން‬ ‫އެޖަމާޢަތަށް‬
‫ސަބަބަކީ‪ ،‬ބަންގި ގޮވެނީ މީސްތަކުންނަށް އެންގުމަށްޓަކައި‬ ‫އޭނާއަކީ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫މީހެކެވެ‪.‬‬ ‫ޙަވާލުވެފައިވާ‬
‫ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އުފުލަން‬ ‫އަޑު‬ ‫އެކަމަށްޓަކައި‬ ‫ކަމަށްވާއިރު‪،‬‬
‫ގަދަކޮށް‬ ‫އަޑު‬ ‫އެކަނބަލުންގެ‬ ‫އަންހެނުން‬ ‫ނަމަވެސް‬
‫ޢަދްލުވެރި އަމާނާތްތެރިއަކަށް ވާން ޖެހެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬
‫ُ‬
‫ﺟْ ُﻬ ْﻮر ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ފާސިޤެއްގެ ބަންގި‬
‫އަޑުއުފުލުމަކީ ޝަރްޢުކުރެވިފައިވާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫އަދި‬ ‫ޒަމާނުގައި‪،‬‬ ‫ނަބިއްޔާﷺގެ‬ ‫އެހެންމެ‬ ‫ހަމަ‬
‫ُ‬
‫ޞަޙާބީންނާއި އޭގެ ފަހުގެ ދުވަސްވަރުގައި ވެސް ނަމާދަށް‬ ‫އާ‬ ‫ﺟْ ُﻬ ْﻮر‬ ‫ޞައްޙަވާނެވެ‪.‬‬ ‫މަކްރޫހަކަމާއެކު‬ ‫ވެސް‬
‫އެނގޭކަށް‬ ‫ބަންގިގޮވިކަން‬ ‫އަންހެނަކު‬ ‫ގޮވުމަށްޓަކައި‬
‫ْ‬
‫ނެތެވެ‪ .‬މިކަމުގައި ޖުމްހޫރުންނާ ޚިލާފުވަނީ ޙަނަފީންނެވެ‪.‬‬ ‫ފާސިޤުކަން‬ ‫ރައުޔެއްގައިވަނީ‬ ‫َﺣﻨﺒَ ِ�ންގެ‬ ‫ޚިލާފަށް‬
‫އަންހެނުންގެ‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫ނެތި‬ ‫ފިރިހެނުން‬
‫ގަމަތްދިނުމުގެ‬ ‫ބަންގިގޮވުމާއި‬ ‫އެމީހުން‬ ‫ޖަމާޢަތެއްގައި‬ ‫ފާޅުވެފައިވާ މީހާގެ ބަންގި ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ޙުކުމާމެދު ވެސް ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފުވެއެވެ‪.‬‬
‫َ‬
‫އޭގެ ތެރެއިން ބޮޑަށް ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ ،‬އެމީހުން އެކަނި‬ ‫‪ -3‬އަޑު ރަނގަޅު މީހެއް ކަމުގައިވުން‪ :‬ރަސޫލާﷺ �ﺒْ ُﺪ‬
‫ތިބި ނަމަ‪ ،‬ބަންގިގޮވައި ގަމަތް ދިނުމަކީ އެންމެ ރަނގަޅު‬
‫ِنَّ َ‬ ‫ُ َْ‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ ﷲ އަށް ކުރެވޭ ޛިކްރަކަށް ވާތީއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫اﷲ ﺑﻦ ز�ﺪއަށް ޙަދީޘްކުރެއްވާފައިވެއެވެ‪ ) .‬ﻫ ِﺬهِ‬
‫އެކަން މަނާކުރާނެ ދަލީލެއް ނެތަތީއެވެ‪ .‬މިއީ އައްޝާފިޢީ‬ ‫ُ َْ‬ ‫ﻼل ﻓَﺄَﻟْﻖ َﻋﻠَﻴْﻪ َﻣﺎ َرأَﻳ ْ َ‬
‫ﺖ‪َ ،‬ﺈِﻧَّﻪ أﻧ َﺪى‬
‫ّ َُ ْ َ َ َ‬
‫އަޙްމަދުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޒްމުގެ‬ ‫އިބްނު‬ ‫އާއި‬ ‫ِ‬ ‫َﺮُؤْ�َﺎ ﺣَﻖٍ �ﻘﻢ ﻣﻊ ﺑِ ٍ ِ‬
‫ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬އަންހެނުން ބަންގި ގޮވުމާމެދު އިބްނު ޢުމަރާ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬
‫ތެދު‬ ‫ތިޔައީ‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫) ‪(207‬‬
‫َﺻ ْﻮﺗﺎ ِﻣﻨﻚ(‬
‫ވިދާޅުވިކަމަށް‬ ‫އިސްކުރައްވައި‬ ‫ކޯފާ‬ ‫ސުވާލުކުރެވުމުން‬
‫‪F 206‬‬

‫ޛިކްރުކުރުން‬ ‫އަށް‬ ‫"ﷲ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫َ‬

‫ވަޑައިގެން‬ ‫ﺑِﻼلއާއެކު‬ ‫ވީމާ‪،‬‬ ‫ހުވަފެންފުޅެކެވެ‪.‬‬
‫މަނާކުރަންވީހެއްޔެވެ؟"‬

‫އެއްޗެއް‬ ‫ފެނިވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ކަލޭގެފާނަށް‬

‫ކިޔައިދެއްވާށެވެ! ކަލޭގެފާނަށްވުރެ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޑު ރަނގަޅުވާނެއެވެ‪ ".‬އެހެންކަމުން އަޑު ބާރުކޮށް ރީތިކޮށްދޭ‬

‫)‪ (206‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،531 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 672:‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 209 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪714 :‬‬
‫)‪ (207‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،499 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 189 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪706 :‬‬

‫‪124‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އަދި ދުރަށް ފޮނުވައިދޭ ޒަމާނީ ވަސީލަތްތައް ބޭނުންކުރުމަކީ ވެސް މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއުޒިކަށް‬

‫ވާގޮތަށް ރާގުރާގު އެޅުވުމާއި މާބޮޑަށް ދަމައިހެދުން މަކްރޫހައެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ވަގުތު އެނގޭ މީހެއް ކަމުގައިވުން‪ :‬އަމިއްލައަށް ވަގުތު ނޭނގޭ )ލޯފަން މީހެއްފަދަ( މީހަކަށް ވެސް ބުނެދޭނެ އެހެން‬

‫މީހަކު ހުރިނަމަ ހުއްދައެވެ‪.‬‬

‫ބަންގީގެ ސިފަ‪:‬‬

‫ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން ބަންގީގެ ކަލިމަތައް ތިން ގޮތަކަށް އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ފުރަތަމަ ގޮތް‪ 15 :‬ޖުމްލަ‬

‫َ‬
‫ނަމާދަށް މީހުން ޖަމާކުރުމަށްޓަކައި ރަނގަބީލު ޖެހުމަށް ރަސޫލާﷺ‬ ‫) ‪(208‬‬
‫‪F207‬‬ ‫�ﺒْ ُﺪ اﷲ ﺑُﻦ َز�ْﺪގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެންގެވުމަށްފަހު‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނު އަވަހާރަފުޅުގައި އޮންނަވަނިކޮށް ރަނގަބީލުތަކެއް ހިފައިގެން އުޅޭ މީހަކު ހުވަފެނުގައި ފެނިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬

‫ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲ ގެ އަޅާއެވެ‪ .‬ތިބާ ރަނގަބީލު ވިއްކަނީހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ބުންޏެވެ‪ .‬ތިބާ އެއިން ކުރާނީ‬

‫ަމއް‬
‫ކީއްހެއްޔެވެ؟ ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ‪ .‬އެއިން މީސްތަކުންނަށް ނަމާދަށް ގޮވާނީއެވެ‪ .‬އޭނާ ބުންޏެވެ‪ .‬އެއަށްވުރެ ރަނގަޅު ކ ެ‬

‫ދައްކަންހެއްޔެވެ؟ ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީމެވެ‪ .‬އާނއެކެވެ‪ .‬ދެން އޭނާ ބުންޏެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު މިހެން ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ‬

‫‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬ﺣ ﻋ‬

‫الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬ﻻ � إﻻ اﷲ ދެން ކުޑަކޮށް މަޑުކޮށްލާފައި ބުންޏެވެ‪.‬‬

‫ދެން ނަމާދަށް ޤަމަތް ދޭއިރު ކިޔާށެވެ‪ .‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ‬

‫اﻟﻔﻼح ‪ ،‬ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ‪ ،‬ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬ﻻ � إﻻ اﷲ ދެން ހެނދުނު ވުމުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ރަސޫލާﷺގެ‬
‫َ َ ْ َ َ ْ َ أ ﻳْﺖَ ﻓَﻠْﻴُﺆَذِّ ْ‬ ‫ّ ْ َ َ ُ َُ ْ ََ‬ ‫َّ َ‬
‫ن ﺑِ ِﻪ‬ ‫އަރިހަށް ވަޑައިގެން މިޚަބަރުދެއްވީމެވެ‪ .‬ދެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ�ِ) .‬ﻬﺎ لُؤْ�َﺎ ﺣَﻖٌ إِن ﺷﺎء اﷲ �ﻘﻢ ﻣﻊ ﺑِ ٍ‬
‫ﻼل ﻓﺄﻟ ِﻖ ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻣﺎ ََ‬
‫ً ْ َ‬ ‫ُ َْ‬
‫َﺈِﻧَّﻪ أﻧ َﺪى َﺻ ْﻮﺗﺎ ِﻣﻨﻚ( "އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ އެއީ ތެދު ހުވަފެންފުޅެކެވެ‪ .‬ވީމާ ﺑِﻼل އާއެކު ވަޑައިގެން ކަލޭގެފާނަށް ތިޔަ ފެނިވަޑައިގެން‬

‫އެއްޗެއް އެކަލޭފާނަށް ކިޔައިދެއްވާށެވެ! އެގޮަތަށް އެކަލޭގެފާނު ގޮވާލައްވުމަށެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނަށްވުރެ އެކަލޭގެފާނު އަޑު‬
‫َ‬
‫ރަނގަޅުވާނެއެވެ‪ ".‬ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ﺑِﻼلއަށް އެކަލިމަތައް ލައިދެއްވީމެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ބަންގިދެއްވިއެވެ‪� .‬ﺒْ ُﺪ اﷲ‬

‫ُ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ގެކޮޅުގައި � َﻤ ُﺮ އިންނަވަނިކޮށް އެއަޑު އިވިވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުންގެ ރިދާކޮޅު ދަންމަވަމުން ނުކުމެވަޑައިގެން‬

‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލާއެވެ‪ .‬ޙައްޤު ދީނައިގެން ކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވި ކަލާންގެ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނަށް‬

‫)‪ (208‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،499 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 189 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪706 :‬‬

‫‪125‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ދެއްކެވުނު ފަދައިން ތިމަންކަލޭގެފާނު ވެސް ހުވަފެންފުޅުގައި ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪ .‬ދެން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ) .‬ﻠِﻠَّﻪ ﺤﻟﻤﺪ!(‬

‫"ފަހެ ﷲ އަށް ޙަމްދުހުއްޓެވެ!" މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ ހިއްޕަވާ ގޮތެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ މަޝްހޫރު ރިވާޔަތެވެ‪.‬‬

‫ދެވަނަ ގޮތް‪ 19 :‬ޖުމްލަ‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫އެއީ ހަމަ ކުރީގެ ގޮތަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޝަހާދަތް ﺗ ْﺮ ِﺟﻴْ ُﻊ ކޮށް އިތުރުކޮށްފައެވެ‪ .‬ﺗ ْﺮ ِﺟﻴْ ُﻊ އަކީ ޙާޟިރުވެތިބި މީހުންނަށް އަޑު‬
‫َْ ُ‬
‫އިވޭ ވަރަށް އަޑުމަޑުކޮށް ދެ ޝަހާދަތް ކިޔުމަށްފަހު‪ ،‬ދެން އަޑު ހަރުކޮށް އަނެއްކާ ވެސް އެދެކަލިމަ ކިޔުމެވެ‪ .‬މި ގޮތް أﺑﻮ �ﺬ ْو َرة‬

‫ބަންގި‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫) ‪(209‬‬

‫‪F208‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ސާބިތުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަދީޘަކުން‬ ‫ރިވާކުރެއްވި‬

‫ދަސްކޮށްދެއްވިއެވެ‪) .‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ‪،‬‬

‫َ‬
‫أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ( ދެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ﺗ ْﺮ ِﺟﻴْ ُﻊ ކުރައްވާށެވެ‪ .‬އަދި ކަލޭގެފާނުގެ އަޑުފުޅު ދަންމަވާލައްވާށެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ވިދާޅުވާށެވެ‪) .‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل‬

‫اﷲ ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬ﻻ � إﻻ اﷲ( މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌ ހިއްޕަވާ‬

‫ގޮތެވެ‪.‬‬

‫ތިންވަނަ ގޮތް‪ 17 :‬ޖުމްލަ‬

‫އެއީ ހަމަ ކުރީގެ ގޮތަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ތަކްބީރު ހަތަރު ފަހަރުގެ ބަދަލުގައި ދެފަހަރު ކިޔައިގެންނެވެ‪ .‬މިއީ އަބޫ‬

‫މަޙްޛޫރާގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ޙަދީޘްގެ އެހެން ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ އެކަލޭގެފާނަށް‬

‫ބަންގި ދަސްކޮށްދެއްވިއެވެ‪) .‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن‬

‫�ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ( ދެން ދެން އަނެއްކާ ވެސް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل‬

‫اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬ﻻ � إﻻ اﷲ(‬

‫މިއީ ﻣﺎلﻚ ހިއްޕަވާ ގޮތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިރިވާޔަތަކީ ޟަޢީފު ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި މިހުރިހާ ގޮތަކީ ވެސް ހުއްދަ ގޮތްތަކެކެވެ‪ .‬ވީމާ އެމީހަކު އިޚްތިޔާރުކުރާ‬

‫ގޮތެއްގައި އެމީހަކަށް ހިފިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (209‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،500 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 192 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،4/2 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪709 :‬‬

‫‪126‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ބަންގީގެ ސުންނަތްތައް‪:‬‬

‫ބަންގީގެ ސުންނަތުގެ ތެރޭގައި ދެބާވަތެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ ބަންގިގޮވާ މީހާއަށް ހުރި ސުންނަތްތަކާއި ބަންގީގެ އަޑުއިވޭ‬

‫މީހާއަށް ސުންނަތްވެގެންވާ ކަންތައްތަކެކެވެ‪ .‬ތިރީގައި މިވަނީ ބަންގިގޮވާ މީހާއަށް ސުންނަންވެގެންވާ ބައެއް ކަންތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ޠަހާރަތުގެ މަތީގައި ހުރެ ބަންގިގޮވުން‪ :‬އެއީ ޠަހާރަތުގެ މަތީގައި ހުރެ ޒިކުރުކުރުމަށް ދަލީލުތައް އައިސްފައިވާތީއެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ކުޑަ ޙަދަސްވެރިއަކު ބަންގިގޮވުން ހުއްދަކަމަށް ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެއެވެ‪ .‬ޖުނުބުވެރިއަކު‬

‫ބަންގިގޮވުން ހުއްދަކަމަށް އަޙްމަދާއި އިސްޙާޤު ފިޔަވައި އެހެން ފިޤްހުވެރިން އެއްބަސްވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ކޮޅަށް ހުރެ ބަންގިގޮވުން‪ :‬ބަންގިގޮވާ މީހާ ސަބަބަކާ ލައިގެން މެނުވީ ކޮޅަށް ހުރުމަކީ ސުންނަތެއްކަމާމެދު އެއްވެސް‬

‫އިލްމުވެރިޔަކު ދެބަސްވެފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް ޙާލެއްގައި އިށީންދެ އިނދެ ބަންގިގޮވުން މަކުރޫހަ ކަމަށް‬

‫މާލިކު އާއި އަލްއައުޒާޢީވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ސުންނަތެއް‬ ‫ކުރިމަތިލުމަކީ‬ ‫ޤިބްލައަށް‬ ‫ބަންގިދޭއިރު‬ ‫ކުރިމަތިލުން‪:‬‬ ‫‪ -3‬ޤިބްލައަށް‬

‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ َ َ‬
‫"ﺑِﻼل ބަންގިދެއްވާ ތަން އަދި އެކަލޭގެފާނު‬ ‫) ‪(210‬‬
‫‪F209‬‬ ‫ﺤﻴْﻔﺔ ރިވާކުރައްވައެވެ‪.‬‬‫‪ -4‬ދެ ކަންފަތަށް އިނގިލި ލުން‪ :‬أﺑﻮ ﺟ‬

‫އެފަރާތަށާއި މިފަރާތަށް މޫނުފުޅުލައްވައި އެނބުރިވަޑައިގަންނަވާ ތަން ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪ .‬އޭރު އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫ދެއިނލިފުޅު ދެ ކަންފަތްޕުޅުގައި ވެއެވެ‪".‬‬

‫َ‬
‫‪ -5‬ފަތިހުގެ ފުރަތަމަ ބަންގީގައި ﺗﺜﻮ�ﺐ ކުރުން‪ :‬ﺗﺜﻮ�ﺐ އަކީ ފަތިހުގެ ބަންގީގައި َﺣﻴْ َﻌﻠﺔ )ﺣ ﻋ الﺼﻼة ﺣ ﻋ‬

‫اﻟﻔﻼح( އަށް ފަހު މުދިން މީހާ )الﺼﻼة ﺧ� ﻣﻦ ﻨﻟﻮم( މިފަދައިން ކިޔުމެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރުންގެ އަރިހުގައި އެއީ‬

‫ސުންނަތެކެވެ‪ .‬އަބޫ މަޙްޛޫރާގެ ޙަދީޘްގައި ވެއެވެ‪) .‬ﺈِنْ ﺎﻛَنَ ﺻَﻼةُ الﺼُّﺒْﺢ ﻗُﻠ ْ َ‬
‫ﺖ ‪ّ :‬ﻼةُ ﺧَ�ٌْ ﻣِﻦَ اﻨﻟَّﻮْمِ ‪ ،‬الﺼَّﻼةُ َﺧ ْ ٌ‬
‫�‬ ‫ِ‬

‫ﻦَ اﻨﻟَّ ْﻮمِ ( "ފަތިސް ނަމާދުގައި ނަމަ‪ ،‬ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާނީ؛ الﺼﻼة ﺧ� ﻣﻦ ﻨﻟﻮم الﺼﻼة ﺧ� ﻣﻦ ﻨﻟﻮم‬

‫)މިފަދައިންނެވެ‪ "(.‬ބައެއް ރިވާޔަތުގައި ވަނީ )ﻓ اﻷو� ﻣﻦ الﺼﺒﺢ( "ފަތިހުގެ ފުރަތަމަ ބަންގީގައެވެ‪".‬‬

‫މިފަދައިންނެވެ‪ .‬ބިލާލާއި ސަޢުދުލްޤުރަޡީ އާއި އަބޫހުރައިރާއާއި އިބްނު ޢުމަރާއި ނަޢީމުއްނުޙާމްއާއި ޢާއިޝާގެ‬

‫އަރިހުން ވެސް ފަތިސް ވަގުތު ﺗﺜﻮ�ﺐކުރުމާބެހޭގޮތުން ރިވާޔަތްތައް އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬މިޙަދީޘްތަކުން އެނގޭ‬

‫ގޮތުގައި ﺗﺜﻮ�ﺐކުރުން ވަނީ ފަތިހުގެ ފުރަތަމަ ބަންގީގައެވެ‪.‬‬

‫)‪ (210‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪197 :‬‬

‫‪127‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫الﻤ َﺆ ّذ ُن‪ُ :‬‬ ‫َ َ‬

‫ﻗﺎل ُ‬
‫اﷲ‬ ‫‪ -6‬ކޮންމެ ދެ ތަކްބީރެއް ޖަމްޢުކޮށް )އެކުއެކުގައި( ކިޔުން‪ :‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إذا‬
‫ُ �ْﺮ َ ُ ُ �ْﺮ‬ ‫�ْﺮ َ ُ ُ �ْﺮ َ ُ َ َ َ ُ‬
‫"اﷲ �ﺮﺒ اﷲ �ﺮﺒ މިފަދައިން މުދިމު ކިޔުމުން‬ ‫) ‪(211‬‬
‫‪F210‬‬
‫َُ‬
‫ﺒ(‬ ‫أﺣ ُﺪ� ْﻢ ‪:‬اﷲ ﺒ اﷲ‬ ‫ﺒ اﷲ ﺒ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‬

‫ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ކިޔައެވެ‪ .‬اﷲ �ﺮﺒ اﷲ �ﺮﺒ އެވެ‪".‬‬

‫‪ -7‬ދެފަރާތަށް އެނބުރިލުން‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ކިޔާއިރު ކަނާތް ފަރާތަށް އަދި‬

‫ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ކިޔާއިރު ވާތް ފަރާތަށް އެނބުރުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬މިކަންކުރާއިރު ސުންނަތް ވެގެންވަނީ‬

‫ހަށިގަނޑު ޤިބްލައަށް ބަހައްޓައި މޫނު ނުވަތަ ބޯ އަނބުރައިލުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މާލިކު އެކަމަށް އިންކާރުކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫އަޙްމަދާއި އިސްޙާޤު ވިދާޅުވަނީ އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރާނީ މުންނާރެއްގައި )ނުވަތަ އުސްތަނެއްގައި( ބަންގިގޮވާ މީހާ‬

‫ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ތިރީގައި މިވަނީ ބަންގި އަޑުއަހާ މީހާއަށް ސުންނަންވެގެންވާ ބައެއް ކަންތަކެވެ‪.‬‬

‫َ َ ْ ُ ُ ﻟِّ َ َ َ ُ ُ ْ َ‬
‫اء �ﻘﻮلﻮا ِﻣﺜﻞ َﻣﺎ‬‫‪ -1‬މުއައްޛިންގެ އަޑުދަށުން ސިއްރުން ކިޔުން‪ :‬ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا ﺳ ِﻤﻌﺘﻢ ﺪ‬

‫َ ُ ُ لْﻤُﺆَذِّ ُ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބަންގި އަޑުއިވިއްޖެނަމަ މުދިމު ކިޔާ ފަދައިން ކިޔާށެވެ!"‬ ‫) ‪(212‬‬
‫‪F21‬‬ ‫ن(‬ ‫�ﻘﻮل‬

‫‪ -2‬ބަންގި ދީ ނިމުމުން ރަސޫލާއަށް ޞަލަވާތް ކިޔުމާއި އެކަލޭގެފާނަށް الﻮﺳﻴﻠﺔ ދެއްވުން އެދި ދުޢާކުރުން‪ :‬ރަސޫލުﷲﷺ‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا َﺳ ِﻤﻌﺘُ ُﻢ‬
‫ﻠُّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫لْﻤُﺆَذِّ َ َ ُ ُ‬
‫ބަންގިއާއި ގަމަތާ ދެމެދުގައި ކުރެވޭ ދުޢާއަކީ މުސްތަޖާބު ދުޢާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ن �ﻘﻮلﻮا ِﻣﺜﻞ َﻣﺎ �ﻘﻮل ُﻢَّ َ ﻮا‬
‫ّﺎﻋَءُ ﻻَ ﻳُﺮَدُّ َ ْ َ ْ َ‬
‫اﻷ َذان َو ْاﻹﻗَ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ‬ ‫ِ ِ‬ ‫��‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬‬
‫اﷲ‬ ‫َ�َ َﺻ َﻼةً �‬
‫َ َّ ُ‬ ‫َ َّ َ ّ‬ ‫َّ ُ‬
‫َﺈِﻧَّﻪ َﻣ ْﻦ �‬ ‫َ�َ‬
‫َ ْ‬
‫>ﻓﺎد ُﻋﻮا<( "ބަންގިއާއި ގަމަތާ ދެމެދުގައި ކުރާ ދުޢާ ރައްދު‬ ‫ْ ََ‬ ‫َﺮﺸا ُﻢَّ َﺳﻠُﻮا َ‬
‫َﻋﻠَﻴْ ِﻪ ﺑ َﻬﺎ ْ ً‬
‫اﷲ ِﻟ ال َﻮ ِﺳﻴﻠﺔ‬ ‫ِ‬
‫ނުކުރެވޭހުއްޓެވެ‪>.‬ވީމާ ދުޢާކުރާށެވެ!<" އަދި‬ ‫ِﻻَّ‬ ‫ّ َ َ ْ َ ٌ ﻟَْﻨَّ َ‬
‫ِﺔ ﻻ َنْﺒَﻲ ِﻐ ﻟِ َﻌﺒْ ٍﺪ‬ ‫�ﻟﺔ ِﻓ‬
‫َﺈِ�َﻬﺎ ﻣ ِ‬
‫� � َ ْﺴ َﻤ ُﻊ لْﻤُﺆَذِّ َن أَ ْﺷ َﻬ ُﺪ أَ ْن َﻻ َ َ‬
‫ِﻪﻟ‬
‫َ ْ َ َ‬
‫ﺎل ﺣ َ‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ ) .‬ﻣﻦ ﻗ ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ ََ ُ‬ ‫َ‬
‫ﷲ َوأ ْر ُﺟﻮ أن أ�ﻮن أﻧﺎ ﻫ َﻮ‬ ‫ْ َ‬
‫ِﻣﻦ ِﻋﺒﺎ ِد ا ِ‬
‫ﻴﺖ ِﺎﷲَّ ّ‬ ‫ﻟ َأَنَّ َُﻤَّ ًﺪا َ�ﺒْ ُﺪهُ َر ُ ُ‬
‫َﺳُﻮﻪﻟ َرﺿ ُ‬ ‫ِﻻَّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫�ﻚ َ ُ‬
‫َ�ًﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺷ‬‫ﷲَّ وﺣﺪه ﻻ ِ‬ ‫ََ‬
‫ْ َ ُ لﺸَّ َ َ ُ‬ ‫ْ ََ‬ ‫َ‬
‫ً ُ َ َُ َْ ُ‬ ‫َ�ِﻤُﺤَﻤَّ َ ُ ً َ ْ َ‬ ‫ﺎﻋﺔ(‬ ‫� َﻤ ْﻦ َﺳﺄل ِﻟ ال َﻮ ِﺳﻴﻠﺔ َﻠَّﺖ ﻟ ﻔ‬
‫ﻟ ذ�ﺒُﻪ( "މުއައްޛިނުގެ އަޑު‬ ‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨﺎ ﻏ ِﻔﺮ‬‫ٍﺪ رﺳﻮﻻ و�ِ ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ ِﻻَّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫�ﻚ َ ُ‬
‫ﻟ َأَنَّ َُﻤَّ ًﺪا َ�ﺒْ ُﺪهُ‬ ‫މުދިމުގެ‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫) ‪(213‬‬

‫އިވޭހިނދު )أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِﻪﻟ ﷲَّ وﺣﺪه ﻻ ِ‬

‫ﺷ‬
‫‪F21‬‬

‫ّ َ�ِﻤُﺤَﻤَّ َ ُ ً َ ْ َ‬ ‫َر ُ ُ َ ُ‬ ‫ކިޔާފަދައިން‬ ‫އޭނާ‬ ‫އަޑުއިވޭނަމަ‪،‬‬

‫ﺎﻹ ْﺳﻼمِ ِدﻳﻨًﺎ( ކިޔައިފި‬ ‫ٍﺪ رﺳﻮﻻ و�ِ ِ‬ ‫ِﺎﷲَّ َ�ًﺎ‬
‫َﺳُﻮﻪﻟ ر ِﺿﻴﺖ ِ‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ދެން‬ ‫ކިޔާށެވެ!‬
‫މީހަކަށް އޭނާގެ ފާފަތައް ފުއްސެވޭހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫)‪ (211‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 611 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪383 :‬‬

‫)‪ (212‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪385 :‬‬
‫)‪ (213‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪384 :‬‬

‫‪128‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މައްޗަށް ޞަލަވާތްކިޔާށެވެ! ފަހެ ތިމަންކަލެގެފާނުންގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތެއް ކިޔައިފި މީހެއްގެ މައްޗަށް މާތް ﷲ‬
‫ْ ََ‬
‫އެއީ‬ ‫ދިހަފަހަރު ޞަލަވާތްލައްވާނެއެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ال َﻮ ِﺳﻴﻠﺔ ދެއްވުން އެދި ﷲ އަށް ދަންނަވާށެވެ!‬

‫ސުވަރުގޭގައިވާ ދަރަޖައެކެވެ‪ .‬ﷲގެ އަޅުންގެ ތެރެއިން އެއް އަޅަކަށް މެނުވީ އެކަން އެކަށީގެންނުވެއެވެ‪ .‬ވީމާ‬
‫ْ ََ‬
‫އެއަޅަކީ ތިމަންކަލޭގެފާނުކަމުގައި ވުމަށް އުއްމީދުކުރައްވަމެވެ‪ .‬ފަހެ‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ال َﻮ ِﺳﻴﻠﺔ ދެއްވުން އެދި‬

‫ދަންނަވައިފި މީހަކަށް ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ ޝަފާޢަތް ޙައްޤުވެއްޖެއެވެ‪".‬‬

‫آت‬ ‫َ َْ َ‬ ‫اء ﻠَّﻬُﻢَّ َبَّ َﻫﺬه ﻟَّ ْﻋ َﻮة َّﺎﻣَّ‬

‫� � َ ْﺴ َﻤ ُﻊ ﻟِّ َﺪ َ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ﺎل ﺣ َ‬ ‫އަދިވެސް ޙަދީޘް ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻣﻦ ﻗ‬
‫ِﺔ َالﺼَّﻼةِ اﻟﻘﺎﺋِﻤ ِﺔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ﻟ َﺷَﺎﻋَﻲ ﺘ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬
‫َﻠَّﺖ َ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ َ َُْ‬ ‫َُﻤَّ ً ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ ً َ ْ ُ ً ّ‬
‫"ބަންގި އިވޭހިނދު‪،‬‬ ‫) ‪(214‬‬
‫‪F213‬‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ (‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺗ‬‫ﺪ‬ ‫ﻋ‬‫و‬ ‫ي‬ ‫ﻟَ‬
‫ِ‬ ‫ﺪا الﻮ ِﺳﻴﻠﺔ واﻟﻔ ِﻀﻴﻠﺔ وا�ﻌﺜﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎ �ﻤﻮدا‬

‫َُْ‬ ‫َُﻤَّ ً ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ ً َ ْ ُ ً ّ‬ ‫َ َْ َ‬ ‫)ﻠَّﻬُﻢَّ َبَّ َﻫﺬه ﻟَّ ْﻋ َﻮة َّﺎﻣَّ‬

‫ﻟَي َو َﻋﺪﺗﻪ( މިހެން‬
‫آت ﺪا ال َﻮ ِﺳﻴﻠﺔ َواﻟﻔ ِﻀﻴﻠﺔ َوا�ﻌﺜﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎ �ﻤﻮدا ِ‬
‫ِﺔ َالﺼَّﻼةِ اﻟﻘﺎﺋِﻤ ِﺔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬

‫ކިޔައިފި މީހަކަށް ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ ޝަފާޢަތް ޙައްޤުވެއްޖެއެވެ‪".‬‬

‫ގަމަތުގެ ސިފަ‪:‬‬

‫ގަމަތުގެ ސިފައާމެދު ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން ދެ ގޮތެއް ޘާބިތުވެއެވެ‪.‬‬

‫ފުރަތަމަ ގޮތް‪ 11 :‬ޖުމްލަ‬

‫އެއީ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ز�ﺪ ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘެވެ‪ .‬އޭގައިވާ ޢިބާރާތަކީ؛ اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن‬

‫�ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ‪ ،‬ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬ﻻ � إﻻ اﷲ މިއެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ހިއްޕަވާ ގޮތެވެ‪.‬‬

‫ދެވަނަ ގޮތް‪ 17 :‬ޖުމްލަ‬

‫َْ ُ‬
‫އެއީ أﺑﻮ �ﺬ ْو َرة ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘްގައިވާ ޢިބާރާތެވެ‪ .‬އެއީ؛ اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ �‬

‫إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ الﺼﻼة ‪ ،‬ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪،‬‬

‫ﺣ ﻋ اﻟﻔﻼح ‪ ،‬ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ‪ ،‬ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬اﷲ �ﺮﺒ ‪ ،‬ﻻ � إﻻ اﷲ މިއެވެ‪.‬‬

‫ޤަމަތްދިނުން ލާޒިމުވާ މީހާ‪ :‬ބަންގި ގޮވި މީހާއަށް ގަމަތްދިނުން ލާޒިމުތޯ ނޫންތޯ އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬ގިނަ‬

‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ؛ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ބަންގި ގޮވި މީހާ ގަމަތް ދިނުންކަމަށެވެ‪ .‬އެހެނީ‪ ،‬ރަސޫލާﷺގެ ދުވަސްވަރު‬

‫)‪ (214‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪614 :‬‬

‫‪129‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬ ‫ހުންނެވީ‬ ‫ހަވާލުވެވަޑައިގެން‬ ‫ޤަމަތްދެއްވުމާ‬ ‫ބަންގިގޮވާލެއްވުމާއި‬

‫މީސްތަކުން ނަމާދަށް ތެދުވާނީ ކޮން އިރަކު؟‬ ‫ބިލާލުގެފާނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބަންގި ގޮވި މީހާ ފިޔަވައި އެހެން މީހަކު‬
‫ގޮތަކީ‬ ‫ސުންނަތް‬ ‫ނެތްނަމަ‪،‬‬ ‫އިމާމާ‬ ‫• މިސްކިތުގައި‬
‫އިމާމާ ފެންނަންދެން ނުތެދުވުމެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރުންގެ‬ ‫ޤަމަތްދިނުން ވެސް ހުއްދައެވެ‪.‬‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬މިޙަދީޘްއެވެ‪) .‬إذا‬
‫ގަމަތްދޭ މީހާގެ ފަހަތުން ކިޔުން‪ :‬ބަންގިއެކޭ އެއް ފަދައިން‬
‫أﻗﻴﻤﺖ الﺼﻼة ﻓﻼ ﺗﻘﻮمﻮا ﻰﺘ ﺗﺮو�( "ގަމަތްދެވިއްޖެ‬
‫ނަމަ‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނު ފެނުމުން ނޫނީ ނުތެދުވާށެވެ!"‬ ‫ވެސް‬ ‫ކިޔުން‬ ‫އަޑުދަށުން‬ ‫މީހާގެ‬ ‫ގަމަތްދޭ‬ ‫މީހުން‪،‬‬ ‫އަޑުއަހާ‬ ‫ގަމަތް‬
‫ވިދާޅުވަނީ؛‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ގިނަ‬ ‫އާއި‬ ‫• އައްޝާފިޢީ‬
‫މިސްކިތުގައި އިމާމާ ހުރިނަމަ‪ ،‬ތެދުވާނީ ޤަމަތް ދީ‬ ‫ޝަރްޢުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ގަމަތަށް ވެސް أذانގެ ނަން ރަސޫލާﷺ‬
‫ނިމުމުންނެވެ‪.‬‬
‫ފެށުމުން‬ ‫ޤަމަތްދޭން‬ ‫ތެދުވާނީ‬ ‫ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬ ‫• މާލިކު‬ ‫ދެއްވާފައިވުމެވެ‪ .‬ދެން އުފެދޭ ސުވާލަކީ‪ ،‬ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ކިޔުމުން އަޑުއަހާ‬
‫ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫• އަޙްމަދުގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬މުދިން މީހާ ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة‬ ‫މީހާ ކިޔާނީ ކީކޭހެއްޔެވެ؟ ޙަދީޘްގެ ޢާންމު މާނައަށް ބަލާއިރު ސުންނަތް‬
‫ކިޔުމުން ކަމުގައެވެ‪.‬‬
‫ގޮތަކީ އަޑުއަހާ މީހާވެސް ﻗﺪ ﻗﺎﻣﺖ الﺼﻼة ކިޔުމެވެ‪ .‬އެނޫން ޛިކުރެއް‬
‫• އަބޫޙަނީފާ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ތެދުވާނީ މުދިން މީހާ ﺣ ﻋ‬
‫الﺼﻼة ކިޔުމުން ކަމަށެވެ‪".‬‬
‫ރަސޫލާﷺ ގެ އަރިހުން ސާބިތެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫ސަމްރާ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޖާބިރު‬ ‫ނުދިނުމެވެ‪.‬‬ ‫ޤަމަތް‬ ‫ނޫނީ‬ ‫ފެނުމުން‬ ‫އިމާމާ‬ ‫ގޮތަކީ‪،‬‬ ‫އަޞްލު‬ ‫ވަގުތު‪:‬‬ ‫ގަމަތްދޭނެ‬

‫"އިރު މެދުން ލަނބާލުމާއެކު ބިލާލުގެފާނު ބަންގިގޮވާލައްވައެވެ‪ .‬އެކަމަކު ރަސޫލާﷺ ނުކުމެވަޑައިގަތުމުން ނޫނީ‬ ‫) ‪(215‬‬
‫‪F 214‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޤަމަތް ނުދެއްވައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާ ތަން ފެނިވަޑައިގަތުމުން ޤަމަތްދެއްވައެވެ‪ ".‬ނަމަވެސް‪ ،‬ދުރުން އިމާމާ ފެނުމުން‬

‫"ކީރިތި‬ ‫) ‪(216‬‬
‫‪F215‬‬ ‫ނުވަތަ ނުކުންނަން ގާތްވެއްޖެ ކަން އެނގުމުން ޤަމަތްދިނުން ވެސް ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަބޫ ހުރައިރާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަސޫލާﷺ އެކަލޭގެފާނުންގެ ޖާގައަށް ތެދުވެވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން މީސްތަކުން އެބައިމީހުންގެ ސަފުތައް ހަދައެވެ‪".‬‬

‫)‪ (215‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪606 :‬‬

‫)‪ (216‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪605 :‬‬

‫‪130‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.2‬‬

‫‪ -1‬ތިރީގައިވާ މައްސަލަތަކުގައި އަބޫ ޙަނީފާގެ ނުވަތަ ޙަނަފީ މަޛްހަބުގެ ރައުޔަކީ ކޮބައިކަން ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫ހ‪ .‬ބަންގިގޮވުމުގެ ޙުކުމް‬

‫ށ‪ .‬އަންހެނުން ބަންގި ގޮވުމުގެ ޙުކުމް‬

‫ނ‪ .‬ފިރިހެނުންގެ ޖަމާޢަތަކަށް އަންހެނުން ބަންގި ގޮވުން‬

‫ރ‪ .‬ޖަމާޢަތް ފާއިތުވި މީހާ‪ ،‬ބަންގިގޮވާފައިވާ މިސްކިތަކަށް އަރައިފިނަމަ އޭނާ ކަންތައްކުރަން ޖެހޭ ގޮތް‬

‫ބ‪ -‬ސުންނަތް ނަމާދަށް ބަންގިގޮވުން‬

‫‪" -2‬ﷲ ގެ ވަޖުހުފުޅަށްޓަކައި ބަންގި ގޮވުން" މިއީ މުއައްޛިނު )މުދިމު( ގެ ސިފަތަކުގެ ތެރޭގައި ޢިލްމުވެރިން‬

‫ފާހަގަކުރައްވާފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިޒަމާނުގައި މިސްކިތްތަކުގެ މުދިންކަމުގެ ވަޒީފާ އަދާކުރާ މީހުންނާމެދު‬

‫ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތަކަކީ ކޮބައިކަން ހޯދައި‪ ،‬އެމައްސަލާގައި ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ލިޔާށެވެ! )މަޢުލޫމާތު‬

‫ހޯދި މަޞްދަރު ބަޔާންކުރަންވާނެއެވެ‪(.‬‬

‫َ‬
‫‪" -3‬ހަމަކަށަވަރުން ތިޔައީ ތެދު ހުވަފެންފުޅެކެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬ﺑِﻼلއާއެކު ވަޑައިގެން ކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގެންނެވި‬

‫އެއްޗެއް ކިޔައިދެއްވާށެވެ! ކަލޭގެފާނަށްވުރެ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޑު ރަނގަޅުވާނެއެވެ‪ ".‬މިޢިބާރާތުން ނެގޭ ފިޤްހީ‬

‫ޙުކުމްތައް ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪131‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠުތައް‬

‫އަޅުކަމުގައި لﺮﺸط އަކީ އެކަމެއް ނެތުމުން އެއަޅުކަން ނެތުން ލާޒިމުކުރާ‪ ،‬އެކަމެއް އޮތުމުން އަޅުކަން އޮތުންވެސް‬

‫ނެތުންވެސް ލާޒިމު ނުކުރާ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬އެގޮތުން ނަމާދުގެ ޝަރްޠުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަންތައްތައް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ނަމާދުގެ ވަގުތު ވަދެއްޖެ ކަން އެނގުން‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻛﺘﺎ ًﺑﺎ ﻣ ْﻮﻗ ً‬
‫ﻮﺗﺎ﴾‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން‪ ،‬ނަމާދަކީ‬ ‫ﺎﻧﺖ َﻋ َ� اﻟ ُﻤﺆ ِﻣ ِﻨﲔَ ِ َ ّ َ ُ‬
‫ﻛ َ‬
‫اﻟﺼ َﻼ َة َ‬
‫މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ِ ﴿ .‬إ ّ َن ّ َ‬
‫) ‪(217‬‬
‫‪F216‬‬

‫مﺆﻣﻦތަކުންގެ މައްޗަށް ވަގުތު ކަނޑައެޅިގެން އޮތް ﻓﺮض އެއް ކަމުގައި ވެއެވެ‪ ".‬މިއާޔަތުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް؛ ފަރްޟު ފަސް‬

‫ނަމާދުކުރުމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި ވަގުތުތަކެއް ވާކަމަށް މުސްލިމުން އިއްތިފާޤުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޖުނުބުވެރިވުމަކުން‪ ،‬ޙަދަސްވެރިވުމަކުން‪،‬‬

‫އަދި ހެދުމުގައި ނަޖިހެއް ހުރެގެން‪ ،‬ނުވަތަ ޢައުރަ ނިވާކުރާނެ އެއްޗެއް ނުލިބިގެން ނުވަތަ އެހެން ކަމެއްގެ ސަބަބުން ވެސް ނަމާދު އޭގެ‬

‫ވަގުތަށް ވުރެ ފަސްކުރުން ހުއްދައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދަކީ ވަކި ވަގުތެއް ކަނޑައެޅި‪ ،‬އެވަގުތުގެ ދެކޮޅުވެސް ބަޔާންކުރެވިފައިވާ އަޅުކަމެކެވެ‪ .‬އެވަގުތުގެ ކުރިން ނަމާދު‬

‫ކޮށްފިނަމަ އެ ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ވީމާ ވަގުތު ވަނުމުން އަލުން އެނަމާދު އިޢާދަކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ޢުޛުރަކާ ނުލައި‬

‫ނަމާދުނުކޮށް ހުރި މީހާ ވަގުތު ފަސްވުމުން ކުރާ ނަމާދާ މެދުވެސް ރާޖިޙު ގޮތަކީ‪ ،‬އެނަމާދުވެސް ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ވަގުތު ވަދެއްޖެކަން އެނގުމުގައި ބޮޑަށް ހީވުން ފުދޭނެކަމަށް ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިންގެ އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދު ވަގުތު ލިބުން‪:‬‬

‫ނަމާދު ވަގުތު ލިބުނު ކަމަށް ބެލޭނީ ކޮން ކަމަކުން ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވާ‬

‫ސުވާލެކެވެ‪ .‬މިކަމުގައި ވަނީ ދެ ރައުޔެކެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ވަގުތު ލިބުނު ކަމުގައި ވާނީ‪ ،‬ވަގުތުގެ ތެރޭގައި ޙަރަމްބަން ތަކުބީރު ކިއުމުންނެވެ‪ .‬މިއީ އަބޫ ޙަނީފާ އާއި‬

‫އައްޝާފިޢީގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި އަޙްމަދުގެ މަޝްހޫރު ޤައުލެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ ނަމާދަކީ‪ ،‬ބައިބައިކުރެވޭ‬

‫އެއްޗަކަށް ނުވާތީ ނަމާދުން ބައެއް ލިބުމުން ނަމާދު އެކުގައި ލިބުންފަދައެވެ‪ .‬އަދި ޙަރަމް ބަން ތަކުބީރަކީ ނަމާދުގެ‬
‫ْ‬ ‫دْر كَ ﻣِﻦَ اﻟْﻌَﺮ ْ‬
‫ﺼ َﺳﺠةً �َﺒْﻞَ أَنْ �َﻐْﺮُبَ الﺸَّﻤْﺲُ ‪ ،‬أَوْ ﻣِﻦَ الﺼُّﺒْ ِﺢ‬
‫ِ‬ ‫ބައެކެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ) .‬ﻦْ أَ َ‬

‫)‪ (217‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪103 :‬‬

‫‪132‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ََ ْ َْ َ‬ ‫نْ �َﻄ ﻠُﻊَ الﺸَّ‬

‫ސަޖިދައަކީ ވެސް ނަމާދުގެ ބައެކެވެ‪ .‬ވީމާ އެއަށް ޙަރަމްބަން ތަކުބީރު‬ ‫) ‪(218‬‬
‫‪F217‬‬ ‫ْﻤ ُﺲ �ﻘﺪ أد َر� َﻬﺎ(‬ ‫َﺒْﻞَ أَ ْ‬

‫ޤިޔާސްކުރެވެއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ވަގުތު ލިބުނު ކަމުގައި ވާނީ‪ ،‬ވަގުތުގެ ތެރޭގައި ފުރިހަމަ ރަކްޢަތެއް ލިބުމުންނެވެ‪ .‬މިއީ މާލިކުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި‬
‫َ ََ ْ َْ‬ ‫ْ ً‬ ‫އަޙްމަދުގެ އެއް ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ މިޙަދީޘްއެވެ‪َ ) .‬ﻣ ْﻦ أَ َ‬
‫در َك َر� َﻌﺔ ِﻣ َﻦ لﺼَّﻼةِ �ﻘﺪ أد َر َك‬

‫ََ‬
‫"ނަމާދުން ރަކްޢަތެއް ލިބިއްޖެ މީހާއަށް ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދު ލިބިއްޖެއެވެ‪ ".‬އަދި އެބޭކަލުން‬ ‫) ‪(219‬‬
‫‪F218‬‬ ‫لﺼَّﻼة(‬

‫ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ކުރީ ޙަދީޘްގައި )ﺳﺠﺪة( އޭ އޮތުގެ މާނައަކީ ވެސް )ر�ﻌﺔ( އެވެ‪ .‬އެކަން އެނގެނީ އެއް ތާނގައި‬

‫)ﺳﺠﺪة( އަނެއް ތާނގައި )ر�ﻌﺔ( އައިސްފައިވާތީއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދު އޭގެ ވަގުތުން ފަސްވުމުގެ ޢުޛުރުތައް‪:‬‬

‫ނަމާދު އޭގެ ވަގުތުން ފަސްވުމަށް މެދުވެރިވެދާނެ ޢުޛުރުތަކެއް ވެއެވެ‪ .‬އެކަންތައްތައް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ނިދުން‪:‬‬

‫‪ -2‬ހަނދާން ނެތުން‪ :‬ނަމާދު ވަގުތު ދާނދެން ނިދިފައި އޮތް މީހާ އާއި‪ ،‬ހަނދާން ނެތިފައިވާ މީހާ އަކީ‬

‫ޢުޛުރުވެރިންނެވެ‪ .‬އޭނާއަށް ހޭލެވުމުން ނުވަތަ ހަނދާންވުމުން ނަމާދު އަދާކުރުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲﷺ‬

‫َ َ َ ِﻻَّ َ َ‬ ‫ﻠِّ َ َ َ َ َ‬ ‫ًَ‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ) .‬ﻣ ْﻦ َﻰ ِ َ‬
‫"ނަމާދެއް ހަނދާންނެތިއްޖެ‬ ‫) ‪(220‬‬
‫‪F219‬‬ ‫َﻔَّﺎرة ل َﻬﺎ ذلِﻚ(‬ ‫ﺴ َﺻﻼة َﻠْﻴُﺼَ َﻬﺎ إِذا ذﻛ َﺮﻫﺎ ‪ ،‬ﻻ‬

‫މީހާ‪ ،‬ހަނދާންވުމުން އެނަމާދު ކުރާށެވެ! އެކަން ނޫނީ އެހެން ކައްފާރާއެއް އޭނާއަކަށް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -3‬މަޖުބޫރުވުން‪ :‬ނަމާދު ދޫކޮއްލަން މަޖުބޫރުކުރެވިފައިވާ‪ ،‬އަދި އިޝާރާތުން ކުރުންވެސް މަނާކުރެވިފައިވާ މީހާ‪ ،‬ނުވަތަ‬

‫ނަމާދު މަނާވާފަދަ ކަމެއް ކުރުމަށް މަޖުބޫރުކުރެވިފައިވާ މީހާއަކީ ޢުޛުރުވެރިއެކެވެ‪ .‬އެފަދަ މީހާ މަޖުބޫރުކަން‬

‫ފިލުމުން ނަމާދު އަދާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ބޮލުން އިޝާރާތްކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިފައިވާނަމަ‪ ،‬ވަގުތުގައި‬

‫އިޝާރާތުން ނަމާދު ކުރާނީއެވެ‪ .‬ފަހުން އެނަމާދު އިޢާދަކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ނަމާދު ޖަމްޢުކުރުމުގެ ހުއްދަ އޮތް މީހާ ދެނަމާދު ޖަމްޢުކުރުން‪ :‬ނަމާދު ޖަމްޢުކުރާ މީހާ‪ ،‬ފުރަތަމަ ނަމާދު ދެވަނަ‬

‫ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިޙާލަތުގައި ދެ ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ އެއް ވަގުތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬ބޮޑު ބިރުވެރިކަމެއް ޖެހުން‪ :‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ؛ އެއްވެސް ގޮތަކުން ނަމާދު ކުރަން ކުޅަދާނަ ނުވާފަދަ‬

‫ބޮޑު ބިރުވެރިކަމެއް ކުރިމަތިވެއްޖެ ނަމަ ވަގުތު ފަސްކުރުމުގައި މައްސަލައެއް ނެތްކަމަށެވެ‪ .‬އެއީ އެޙާލަތުގައި އޭނާ‬

‫)‪ (218‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ‪609 :‬‬

‫)‪ (219‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 580 :‬ﻣﺴﻠﻢ ‪607 :‬‬
‫)‪ (220‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 597 :‬ﻣﺴﻠﻢ ‪314،316 :‬‬

‫‪133‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދު ކުރި ނަމަވެސް އޭނާއަށް ކިޔޭ ނުކިޔޭ އެއްޗެއް ނުވަތަ ކުރެވޭ ނުކުރެވޭ ކަމެއް ނޭގެޭނެތީއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ‬

‫ޚަންދަޤުގެ ދުވަހުގައި އިރު އޮއްސުނު ފަހުން ޢަޞްރު ނަމާދު ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގެ ވަގުތު ދިޔުމުގެ ކުރިން ނަމާދުކުރުމުގެ އަހްލިއްޔަތު ލިބުން‪:‬‬

‫ކުޑަކުއްޖަކު ބާލިޣުވީ އިރު‪ ،‬ނުވަތަ މޮޔައަކު ބުއްދި ޖެހުނު އިރު‪ ،‬ނުވަތަ ހޭނެތިފައިވާ މީހަކު ހޭއެރި އިރު‪ ،‬ނުވަތަ‬

‫ޙައިޟު‪-‬ނިފާސްވެރިއަކު ޠާހިރުވީ އިރު‪ ،‬ނަމާދުން ރަކްޢަތެއް ނުވަތަ އެއަށްވުރެ އިތުރަށް ކުރާހާ ވަގުތު އޮތްނަމަ‪ެ ،‬އ ނަމާދުކުރުން‬

‫އޭނާއަށް ލާޒިމުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭގެ ކުރީ ނަމާދާއެކު ޖަމްޢުކުރެވޭ ނަމާދު އޭނާއަށް ލާޒިމު ވާނެތޯ ނޫންތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ‬

‫މެދުގައި ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރިން އަހްލިއްޔަތު ލިބުނުނަމަ‪ ،‬މެންދުރާއި ޢަޞްރު ލާޒިމުވާނެއެވެ‪ .‬ފަޖުރުލުމުގެ ކުރިން ނަމަ‬

‫މަޣްރިބާއި ޢިޝާ ލާޒިމުވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ )އޭގެ ތެރޭގައި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪގެ‬

‫އިތުރުން ﺒﺪ الﺮﻤﺣﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف އާއި اﺑﻦ ﻋﺒﺎس އާއި أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة ގެ އަރިހުން ރިވާވެފައިވާ( ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ‬

‫ދަލީލަކީ މެންދުރާއި ޢަޞްރަކީ‪ ،‬އަދި މަޣްރިބާއި ޢިޝާއަކީ ޢުޛުރުގެ ވަގުތު ޖަމްޢުކުރެވޭ ދެނަމާދެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ޢަޞްރު ވަގުތު ޠާހިރުވި ނަމަ‪ ،‬ލާޒިމުވެގެންވަނީ ޢަޞްރު ނަމާދުކުރުމެވެ‪ .‬މެންދުރު ނަމާދުކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬
‫َ ََ ْ‬ ‫ْ ً‬ ‫މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﺤﻟﺴﻦ އާއި ﺜﻟﻮريގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ ) َﻣ ْﻦ أَ َ‬
‫در َك َر� َﻌﺔ ِﻣ َﻦ لﺼَّﻼةِ �ﻘﺪ‬

‫ََ‬ ‫َْ‬
‫أد َر َك لﺼَّﻼة( މިތާ )ال( އަކީ މިހިނދުގެ މާނަ ދޭހަކޮށްދޭ އަކުރެކެވެ‪ .‬މާނައަކީ‪ ،‬ވަގުތު ލިބުނު ނަމާދު ލިބުމެވެ‪.‬‬

‫ކުރީގެ ނަމާދު ވަގުތުން ބައެއް އޭނާއަކަށް ނުލިބެއެވެ‪ .‬ވީމާ އަހުރެމެން އެނަމާދު އޭނާއަށް ވާޖިކުރާނީ‬

‫ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟‬

‫ފާއިތުވީ ނަމާދު ޤަޟާކުރުން‪:‬‬

‫ބަހުގެ ގޮތުން ޤަޟާގެ މާނައަކީ ޙުކުމްކުރުމާއި އަދާކުރުމެވެ‪ .‬އިޞްޠިލާޙީ މާނައަކީ؛ ވާޖިބު ކަމެއް އެކަމުގެ ވަގުތު‬

‫ފާއިތުވުމަށްފަހު ކުރުމެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ؛ ވަގުތު ކަނޑައެޅިފައިވާ އަޅުކަންތައް ޢުޛުރަކާ ލައިގެން ނުވަތަ ޢުޛުރެއް‬

‫ނެތި ގަސްތުގައި ފާއިތުކޮށްލިއަސް ޤަޟާކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށާއި‪ ،‬ޤަޟާ ނުކުރާހާ ހިނދަކު އޭނާގެ ޛިންމާއިން އެއަޅުކަން ނުކެނޑޭނެ‬

‫ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪134‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފާއިތުވީ ނަމާދަކީ‪ ،‬އެނަމާދު ކުރުމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަގުތު ނިމިފައިވާ ނަމާދެވެ‪ .‬މިފަދަ ނަމާދުގެ ތެރެއިން ޢުޛުރަކާ‬

‫ލައިގެން ފާއިތުވާ ނަމާދު ޢުޛުރު ފިލުމުން ކުރަން ޖެހުމާމެދު ޙިލާފެއް ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޚިލާފު އުފެދިފައިވަނީ ޢުޛުރެއް ނެތި ދޫކޮށްލާ‬

‫ނަމާދާ މެދުގައެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގެ ވަގުތު ދާންދެން‪ ،‬ޢުޛުރަކާ ނުލައި ނަމާދުނުކޮށް ހުރުން‪:‬‬

‫ނަމާދުގެ ވަގުތު ދާންދެން އެއްވެސް ޢުޛުރަކާނުލައި ނަމާދުނުކޮށް ހުންނަ މީހާ‪ ،‬އެ ނަމާދު ޤަޟާކުރުމާމެދު‬

‫ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން )އޭގެ ތެރޭގައި ހަތަރު އިމާމުންނާއި އެނޫން ވެސް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން( ވިދާޅުވަނީ؛ އެނަމާދު‬

‫ޤަޟާކުރުން އޭނާއަށް ވާޖިބު ކަމުގައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬ހަނދާން ނެތިފައިވާ މީހާ ޤަޟާކުރުން‬

‫ވާޖިބުކަމަށް އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތަކެވެ‪ .‬އެޙަދީޘްތަކަށް ވިސްނާލުމުން ގަސްތުގައި ނަމާދު އަޅާ މީހާގެ މައްޗަށް‬

‫ނަމާދު ޤަޟާކުރުން ވާޖިބުވުން މާއައުލާކަން ބޮޑުކަން ދޭހަވެއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ﺎﻓﻲﻌންގެ ޖަމާޢަތެއްގެ ބޭކަލުންނާއި داود اﻟﻈﺎﻫﺮي އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި �ﻤﺪ ﺑﻦ ﺳ��ﻦ ވިދާޅުވަނީ؛ އެނަމާދު‬

‫ޤަޟާކުރުން ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި ކުރިއަސް އެނަމާދު ޞައްޙައެއް ވެސް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިބަހަކީ‪ ،‬ޞަޙާބީންގެ‬

‫ތެރެއިން ﻋﻤﺮ އާއި اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި ﻌﺪ ﺑﻦ أﻲﺑ وﻗﺎص‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬

‫އަހަރުތަކެއް ވާންދެން ނަމާދު އަޅާފައި ހުރުން‪:‬‬ ‫އާއި اﺑﻦ مﺴﻌﻮد ގެ އަރިހުން ރިވާވެފައިވާ ގޮތެވެ‪.‬‬
‫ޢުޛުރެއް ނެތި ގަސްތުގައި ނަމާދު ދޫކޮށްލާ މީހާ‬
‫ނަމާދު ޤަޟާކުރުން ވާޖިބު ނޫންކަމަށާއި އޭނާ ނަމާދު‬
‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މިއާޔަތެވެ‪.‬‬
‫ނުވާނެކަމަށް އޮތް ބަހުގެ‬ ‫ޞައްޙަ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ކުރިއަސް‬
‫ْ ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻛﺘﺎ ًﺑﺎ‬
‫َِ‬ ‫َ‬ ‫ﲔ‬‫ِ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﺆ‬‫ﺎﻧﺖ ﻋ َ� اﻟ ُﻤ‬
‫ﻛ َ‬
‫اﻟﺼ َﻼ َة َ‬
‫َّ‬ ‫﴿ ِإ ّ َن‬
‫މައްޗަށް ބިނާކުރާއިރު‪ ،‬އުމުރުގެ ގިނަ ދުވަސްތަކެއްގައި‬ ‫َ‬
‫ނަމާދު ނުކޮށް ހުރި މީހަކު ތައުބާވެ ދީނުގެ މަތީގައި‬
‫ﻣ ْﻮﻗ ً‬
‫ﻮﺗﺎ﴾‬‫َّ ُ‬
‫ސާބިތުވެ ހުރެއްޖެ ނަމަ ފާއިތުވި ނަމާދުތައް ކުރާކަށް‬ ‫مﺆﻣﻦ‬ ‫ނަމާދަކީ‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‪،‬‬ ‫) ‪(221‬‬
‫‪F20‬‬

‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ނަމަވެސް ޖުމްހޫރުން ވިދާޅުވަނީ އެހުރިހާ ނަމާދެއް‬
‫ތަކުންގެ މައްޗަށް ވަގުތު ކަނޑައެޅިގެންއޮތް ﻓﺮض‬
‫އޭނާ ޤަޟާކުރަން ޖެހޭނެކަމަށެވެ‪.‬‬
‫އެއްކަމުގައި ވެއެވެ‪ ".‬މިއާޔަތުގައިވާ ގޮތުން‪ ،‬ނަމާދަކީ‬
‫ގަސްތުގައި ނަމާދު ދޫކޮށްލާ މީހާއަށް އޮތީ ކޮން ގޮތެއް؟‬
‫އޭނާއަށް އޮތީ ތައުބާވެ އަސްތަޣުފާރުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އޭގެ ވަގުތު ކަނޑައެޅިފައިވާ އަޅުކަމެކެވެ‪ .‬އޭގެ ދެކޮޅު‬
‫ހެޔޮ ޢަމަލުތަކާއި ސުންނަތް ނަމާދުތައް ގިނަކުރުމެވެ‪.‬‬
‫އޭނާ ނަމާދުކުރަން ނުޖެހުމަކީ ދެވޭ ލުޔެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވެސް ވެއެވެ‪ .‬ވަގުތު ނުޖެހެނީސް ނަމާދު ކުރުމުން‬
‫ޙަޤީޤަތުގައި އެއީ ފާފައިގެ ބޮޑުކަން އަންގައިދޭ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ކުރިއަސް‬ ‫އެނަމާދު‬ ‫ފަހަރު‬ ‫އެއްހާސް‬ ‫އޭނާ‬ ‫އެއީ‬
‫އެނަމާދު ޞައްހަ ނުވާ ފަދައިން ވަގުތު ފާއިތުވުމުން‬
‫ފަރްޟުކެންޑިގެން ނުދާނެތީއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (221‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪103 :‬‬

‫‪135‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދު ކުރުންވެސް ޞައްޙަ ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ؛ ޤަޟާ ވާޖިބުވާނެ ކަމަށް ބުނުމަކީ ޝަރްޢު‬

‫ކަނޑައެޅުމެވެ‪ .‬ޝަރްޢު ކަނޑައެޅުން ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް ނުވެއެވެ‪ .‬ﷲ ގެ ފޮތުގައި ނުވަތަ‬

‫ރަސޫލާﷺގެ ސުންނަތުގައި އެކަމަށް ދަލީލުކުރާ އެއްވެސް ދަލީލެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދު ޤަޟާކުރުމުގެ ވަގުތު‪:‬‬

‫ހ‪ -‬ޝަރްޢީ ޢުޛުރަކާ ލައިގެން ނަމާދު ފާއިތުވެއްޖެ ކޮންމެ މީހަކު‪ ،‬ޢުޛުރު ފިލުމާއެކު ވަގުތުން އެނަމާދުކުރުން ވާޖިބެވެ‪.‬‬
‫َﻠْﻴُﺼ ﻠِّ َ َ َ َ َ َ َ َ ة لَﻬَﺎ إِﻻَّ‬
‫މިއީ ﺎلﻲﻜންނާއި ﺣﻨﺒ�ންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ މި ޙަދީޘެވެ‪ َ ) .‬ﻬﺎ إِذا ذﻛﺮﻫﺎ وﻻ ﻔّﺎرََ‬
‫َ َ‬
‫ذلِﻚ( "ފަހެ އެނަމާދު ހަނދާންވުމުން އެނަމާދު ކުރާށެވެ! އެކަމަށް އެނޫން ކައްފާރާއެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫ށ‪ -‬ﻨﻲﻔންނާއި ﺎﻓﻲﻌންގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬ވަގުތުން ކުރުން މުސްތަޙައްބެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފަސްކޮއްލުން ވެސް ހުއްދައެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ރަސޫލާﷺއާއި އަޞްޙާބުން‪ ،‬އިރު އެރިފަހުން ހޭފުޅުލެއްވުމުން‪ ،‬ނަމާދުފުޅުކުރެއްވީ އެހެން‬

‫ތާކަށް ދަތުރުކުރެއްވުމަށް ފަހުގައެވެ‪.‬‬

‫ށ ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލުން މިބަހާމެދު‪ ،‬ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މިޙަދީޘުގައި‪ ،‬އެހެން ތާކަށް ވަޑައިގެންނެވި ސަބަބު‬ ‫ވާޖިބުކަމަ ް‬
‫ﻓَﺈِنَّ ﻫَﺬَا ﻣَ�ِْلٌ ﺣَﺮ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ﻴﻪ‬
‫ِ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬‫ﻀ‬ ‫ِ ‪،‬‬ ‫ ﻞﻛُُّ رَﺟُﻞٍ ﺑِﺮَأْسِ رَاﺣِﻠَﺘِﻪ‬ ‫ވަނީ ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪ْ) .‬ﺧُﺬ‬

‫ُ‬
‫"ކޮންމެ މީހަކު އެމީހެއްގެ ސަވާރީގެ ބޮލުގައި ހިފާއްޓާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ މިމަންޒިލަކީ އެތަނެއްގައި ޝައިޠާނާ‬ ‫) ‪(222‬‬
‫‪F 21‬‬ ‫لﺸَّﻴْ َﻄﺎن(‬

‫އަހަރެމެންގެ ތެރެއަށް އައި ތަނެކެވެ‪".‬‬

‫ފާއިތުވި ނަމާދު ޤަޟާކުރުމުގައި ތަރުތީބުކުރުން‪:‬‬

‫މިއީވެސް ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ތަފާތު ދެރައުޔެއް އޮތް ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ތަރުތީބުކުރުން ވާޖިބުކަމަށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ‬

‫"ޚަންދަޤްގެ ދުވަހު އިރު އޮއްސުނު ފަހުން‬ ‫) ‪(223‬‬

‫‪F2‬‬ ‫ރިވާކުރައްވާފައިވާ މިބަސްފުޅެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ﻋﻤﺮ ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އަދި ޤުރައިޝުގެ ކާފިރުންނަށް އެއްޗެތި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲ ގެ‬

‫ރަސޫލާﷺއެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އިރު ނޯއްސެނީސް އަސުރު ނަމާދުކުރެއްވުނީ ހަމަ ކިރިޔާއެވެ‪ .‬ދެން ރަސޫލާﷺ‬

‫ﷲ َﻣﺎ َﻠَّﻴْﺘُ َﻬﺎ( "ﷲ ގަންދެއްވަމެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނު އަދި ނަމާދު ނުވެސް ކުރައްވަމެވެ‪".‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ ) .‬وا ِ‬

‫)‪ (222‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪680 :‬‬

‫)‪ (223‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 598 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪209 :‬‬

‫‪136‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ދެން އެކަލޭގެފާނު ވުޟޫކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ތިމަންބޭކަލުން ވެސް ވުޟޫކުރެއްވީމެވެ‪ .‬ދެން އިރު އޮއްސުނު ފަހުން ޢަޞްރު‬

‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހުގައި މަޣްރިބު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫ށ‪ -‬ތަރުތީބުކުރުން ވާޖިބެއްނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫ޙުއްޖަތަކީ؛ ހަމައެކަނި ރަސޫލާﷺގެ ޢަމަލުފުޅުން އެކަނި ވާޖިބުކަމަށް ދަލީލެއް ނުކުރެއެވެ‪.‬‬

‫ތަރުތީބު ދޫކޮށްލުން ހުއްދަވާ ސަބަބުތައް‪ :‬ތަރުތީބުން ކުރުން ވާޖިބު ކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި‪ ،‬އެކަން‬

‫ދޫކޮށްލެވިދާނެ ޙާލަތުތަކެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހާޒިރުގައި އޮތް ނަމާދުގެ ވަގުތު ކުޑަތަންވުން‬ ‫‪‬‬

‫ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދު ގެއްލުން‬ ‫‪‬‬

‫އެކަނި ޤަޟާ ނުކުރެވޭނެ ނަމާދެއް ފާއިތުވުން‬ ‫‪‬‬

‫ހަނދާން ނެތުން‬ ‫‪‬‬

‫ވާޖިބުކަން ނޭނގުން‬ ‫‪‬‬

‫ފާއިތުވި ނަމާދު ޤަޟާކުރުމުގެ ސިފަ‪:‬‬

‫މިކަމުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ޤަޟާކުރާ ނަމާދު ކުރާނީ ހަމަ އަދާއަށް ކުރާ ގޮތަށެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް؛ ޢިޝާ ނަމާދުކުރަން ހަނދާން ނެތުނު މީހާ‬

‫ހަނދާންވީ ދުވާލުގައި ކަމަށް ވާނަމަ އެނަމާދު ކުރާއިރު ކިޔަވާނީ އަޑުހަރުކޮށެވެ‪ .‬މިއީ ﻨﻲﻔންނާއި ﺎلﻲﻜންގެ‬

‫ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺎﻓﻲﻌންގެ ވެސް އެއް ޤައުލެވެ‪ .‬ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬر ރާޖިޙުކުރައްވަނީ މިޤައުލެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬މިކަމުގައި ބަލަން ޖެހޭނީ ޤަޟާކުރާ ވަގުތަށެވެ‪ .‬މިއީ ﺣﻨﺒ�ންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺎﻓﻲﻌންގެ އެންމެ ރަނގަޅު‬

‫ރިވާޔަތެވެ‪.‬‬

‫މިއިޚްތިލާފު މިހެން އޮތް ނަމަވެސް‪ ،‬ރަށުގައި ހުއްޓާ ހަނދާން ނެތުނު ނަމާދެއް ދަތުރު މަތީގައި ހަނދާންވިނަމަ؛‬

‫އެނަމާދު އަޞްލު ގޮތަށް ފުރިހަމައަށް ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ފުރަތަމަ ރައުޔުގެ ބޭކަލުން ވިދާޅުވާއިރު‪ ،‬ﺎﻓﻲﻌންނާއި ﺣﻨﺒ�ން ވެސް‬

‫މިރައުޔާ އެއްގޮތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދަތުރު މަތީގެ ނަމާދެއް ރަށުގައި ހުއްޓާ ހަނދާންވިނަމަ ކުރާނެ ގޮތާމެދު މިދެމަޛްހަބުގެ ޚިޔާލު ތަފާތެވެ‪.‬‬

‫އެދެމަޛްހަބުގައި ވަނީ މިހާލަތުގައި ވެސް ކުރާނީ ފުރިހަމައަށް ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ރަވާތިބު ސުންނަތް ޤަޟާކުރުން‪:‬‬

‫‪137‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ރަވާތިބު ސުންނަތްތައް އޭގެ ވަގުތުގައި ނުކުރެވިއްޖެ ނަމަ ޤަޟާކުރުން ޝަރްޢުވެގެން ވެއެވެ‪ .‬މިއީ ޢިލްމުވެރިންގެ‬

‫ބަސްފުޅުތަކުން އެންމެ ޞައްޙަ ގޮތެވެ‪ .‬މި ގޮތަކީ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ގޮތެވެ‪ .‬އަދި ﻷوزاﻲﻋ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ‬

‫އާއި إﺳﺤﺎق އާއި ﻤﺪ ﺑﻦ اﺤﻟﺴﻦގެ ރައުޔަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫ފާއިތުވި ނަމާދުގައި ބަންގިއާއި ޤަމަތްދިނުމާއި ޖަމާޢަތުގައިކުރުން‪:‬‬

‫ފާއިތުވީ ނަމާދެއް ޤަޟާކުރަން އެދޭ މީހާ ބަންގިގޮވައި ޤަމަތްދިނުން ޝަރްޢުވެގެން ވެއެވެ‪ .‬އަދި ޖަމާޢަތެއްގެ މީހުންނަށް‬

‫)ރަސޫލާﷺއާއި‬ ‫) ‪(224‬‬
‫‪F23‬‬ ‫ނަމާދު ފާއިތުވީނަމަ‪ ،‬ޖަމާޢަތުގައި ކުރުން ވެސް ޝަރްޢުވެގެން ވެއެވެ‪ .‬أﺑﻮ ﻗﺘﺎدة ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އަޞްޙާބުންނަށް ފަތިސްނަމާދު ނުކުރައްވައި އިރުއަރާންދެން އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވުނު ޙާދިޘާގައި( ރަސޫލާﷺ ﺑﻼل އަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ّ َ‬
‫لﺼَﻼة( "ތެދުވެވަޑައިގެން މީސްތަކުންނަށް ނަމާދަށް ބަންގިދެއްވާށެވެ!" މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫) ُ� ْﻢ! ﻓَﺄ َ ّذن ﻟًّ َ‬
‫ﺎس ِﺑ‬ ‫ِ‬

‫ނަމާދު ނަހީކުރެވިފައިވާ ވަގުތުތައް‪:‬‬

‫ނަމާދަކީ ވަކި ވަގުތުތަކެއް ކަނޑައަޅުއްވައި މުސްލިމުންނަށް ފަރްޟުކުރެވިފައިވާ އަޅުކަމަކަށް ވިޔަސް‪ ،‬ސުންނަތް ނަމާދު‬

‫ކުރުން ނަހީކުރައްވާފައިވާ ވަގުތުތަކެއް ވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން މަނާކުރެވިފައިވާ ވަގުތަކަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ފަތިސް ނަމާދަށް ފަހު‪ ،‬ކޮންތި )ލޮންސި( އެއްގެ މިންވަރަށް އިރު އަރަންދެން؛ މި ވަގުތުގައި ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން‬

‫"ފަތިސް ނަމާދަށްފަހު އިރު އަރާންދެން‪ ،‬އަދި ޢަޞްރު‬ ‫) ‪(225‬‬

‫‪F 24‬‬ ‫ނަހީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދަށް ފަހު އިރު އޮއްސޭންދެން ނަމާދުކުރުން ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ނަހީކުރެއްވިކަމަށް‪ ،‬ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން‬

‫َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ބޭކަލުންތަކެއް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ހެކިބަސްދެއްވިއެވެ‪ ".‬އަދި އެހެން ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ‪) .‬ﻻ َﺻﻼة َ�ﻌ َﺪ‬

‫"ފަތިސް ނަމާދަށްފަހު‪ ،‬އިރު‬ ‫) ‪(226‬‬

‫‪F25‬‬ ‫ْﻤ ُﺲ(‬
‫َ ّ ﺗَﻐِﻴﺐَ الﺸَّ‬ ‫ﻤْﺲُ وَﻻَ ﺻَﻼَة � َ‬
‫َﻌْﺪ اﻟْﻌَﺮﺼِْ ﺣَﻰﺘ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ُّﺒْﺢِ ﺣَﻰﺘ َّ ﺗ ْﺮﺗ ِﻔ َﻊ‬

‫އުފުލެންދެން ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޢަޞްރު ނަމާދަށް ފަހު އިރު އޮއްސެންދެން ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ޢަޞްރު ނަމާދަށް ފަހު‪ ،‬އިރު އޮއްސެންދެން؛ ކުރީގެ ދެ ދަލީލުން އެނގޭ ފަދައިން‪ ،‬މި ވަގުތުގައި ވެސް ސުންނަތް‬

‫ނަމާދުކުރުން ނަހީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫"އެވަގުތުތަކެއްގައި ތިމަންބޭކަލުން‬ ‫) ‪(227‬‬

‫‪F26‬‬ ‫‪ -3‬އިރު މެދުން ލަނބާލާ ވަގުތު؛ ُﻘْﺒﺔ ﺑﻦ ﺎﻋمﺮ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުކުރެއްވުމާއި ތިމަންބޭކަލުންގެ މައްޔިތުން ވަޅުލުން ކީިރިތި ރަސޫލާﷺ ނަހީކުރައްވާ ތިން ވަގުތެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (224‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪595 :‬‬

‫)‪ (225‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 581 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪826 :‬‬
‫)‪ (226‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 586 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪827 :‬‬
‫)‪ (227‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪831 :‬‬

‫‪138‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އެއީ އިރު އަރާ ވަގުތު‪ ،‬އިރު އުފުލިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި އިރު މެދު ޖެހޭ ވަގުތު‪ ،‬އެއް ފަރާތަށް ލަނބާލުމަށް‬

‫ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި އިރުއޮއްސެން ގާތްވުމުން ފެށިގެން އިރު އޮއްސެންދެނެވެ‪".‬‬

‫ޙާލަތުތައް‪ :‬މިނަހީން އިސްތިސްނާވާ ޙާލަތުތަކެއް ދަންނަބޭކަލުން ބަޔާންކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ނަހީން އިސްތިޘްނާވާ‬

‫އެޙާލަތުތަކަކީ؛‬

‫‪ -1‬ހުކުރު ދުވަހު އިރުމެދު ޖެހޭ ވަގުތު‪ :‬އިމާމާ މިމްބަރަށް އަރައްޖައުމަށް ދާންދެން ހުކުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ސުންނަތް‬

‫ނަމާދުކުރުން‬ ‫ސުންނަތް‬ ‫އެރުމުން‬ ‫މިމްބަރަށް‬ ‫އިމާމާ‬ ‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޠުލަޤުކޮށް‬ ‫ނަމާދުކުރުން‬

‫َ ََْ ُ‬
‫މަނާވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌ ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ ދަލީލަކީ؛ މިޙަދީޘްއެވެ‪) .‬ﻻ �ﻐت ِﺴﻞ‬

‫ ﺑَيْﺘِﻪِ �ُﻢَّ �َْﺮُج ﻓَﻼَ �ُﻔَﺮِّقُ �َ�َْ اﺛْنَ�ِْ �ُﻢَّ‬

‫ُ‬ ‫أَوْ �َﻤَﺲُّ ﻣِﻦْ ﻃِﻴﺐ‬
‫ُ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َّﻫِﻦُ ﻣِﻦْ دُﻫْﻨِﻪِ‬
‫ِ‬ ‫ﺟُﻞٌ ﻳَﻮْمَ اﺠﻟُْﻤُﻌَﺔِ وَ�َﺘَﻄَﻬَّﺮ ﻣﺎ اﺳﺘﻄﺎع ِﻣﻦ ﻃﻬﺮٍ‬
‫ُْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫ ﻣَﺎ ﻛُﺘِﺐَ ﻪﻟَُ �ُﻢَّ �ُﻨْﺼِﺖُ إِذَا ﺗ�َﻠّﻢَ اﻹِْﻣَﺎمُ إِﻻَّ ﻏُﻔِﺮَ ﻪﻟَُ ﻣَﺎ ﺑَيْﻨَﻪُ وَ�َ�َْ اﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌ ِﺔ اﻷﺧ َﺮى() ‪" (228‬މީހަކު ހުކުރު ދުވަހު‬
‫‪F 27‬‬

‫ހިނައިގަނެ‪ ،‬އޭނާއަށް ސާފު ތާހިރުވުން ކުޅަދާނަވީ ވަރަކުން ޠާހިރުވެ‪ ،‬ތެޔޮލައި ނުވަތަ އަތަރުލައި‪ ،‬ދެން ގެއިން‬

‫ނުކުމެ ދޭދޭ މީހުން ދުރުނުކޮށް ގޮސް‪ ،‬ދެން އޭނާއަށް އިރާދަކުރެއްވި މިންވަރަކަށް ނަމާދުކޮށް ދެން އިމާމާ‬

‫ޚުޠުބާދޭން ފެށުމުން ކަނުލައި އަހައިފި މީހަކަށް އެހުކުރާއި އަނެއް ހުކުރާ ދެމެދުގެ ފާފަތައް ނުފުއްސަވައި‬

‫ނުދެއެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ގެފުޅުގެ ވަށައިގެން ޠަވާފުކުރުމަށްފަހު ކުރާ ދެރަކްޢަތް ނަމާދު‪ :‬ކުރީގައި ބަޔާންކުރެވުނު ވަގުތުތަކުގައި ވެސް‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫މިނަމާދުކުރުމަކީ މައްސަލައެއް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻳَﺎ ﺑ َ ِ� �ﺒْ ِﺪ َﻣﻨَﺎفٍ ‪ ،‬ﻻ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫"އޭ ޢަބްދުމަނާފުގެ ދަރީންނޭވެ! އެއްވެސް‬ ‫) ‪(229‬‬
‫‪F28‬‬ ‫ﻨﻌُﻮا أَﺣَﺪًا ﻃَﺎفَ ﺑِﻬَﺬَا اﺒﻟَْﻴﺖِ وَﺻَ�َّ أَيّ ﺳَﺎﻋَﺔٍ ﺷَﺎءَ ﻣِﻦْ ﻴﻟْ ٍﻞ أ ْو � َﻬﺎرٍ (‬

‫މީހަކަށް ރޭގަނޑަކު ނުވަތަ ދުވާލަކުވިޔަސް އޭނާ ބޭނުން އެއްވެސް ވަގުތެއްގައި މިގެފުޅުގައި ޠަވާފުކުރުން ނުވަތަ‬

‫ނަމާދުކުރުން މަނާނުކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس އާއި ﺤﻟﺴﻦ އާއި ﺤﻟﺴ� އާއި ބައެއް ސަލަފުން އެގޮތަށް ކަންތައް‬

‫ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ބުއްދިން ވިސްނާއިރު‪ ،‬ޠަވާފުގެ ދެރަކްޢަތަކީ ޠަވާފާ ގުޅިފައިވާ ދެރަކްޢަތެވެ‪ .‬ގުޅިފައިވާ ކަންތައް‬

‫ހުއްދަވާ ނަމަ އެއާ ތަބާވާ ކަންތައް ވެސް ހުއްދަވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪގެ ރައުޔެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި اﺑﻦ‬

‫الﺰ�� އާއި ﻋﻄﺎء އާއި ﻃﺎؤوس އާއި أﺑﻮ ﺛﻮرގެ އަރިހުން ވެސް މިގޮތަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (228‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪883 :‬‬

‫)‪ (229‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،869 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ، 284/1 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪1254 :‬‬

‫‪139‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬ޤަޟާ ނަމާދުކުރުން‪ :‬އެވަގުތުތަކުގައި ވެސް ފާއިތުވީ ނަމާދު ޤަޟާކުރުން ހުއްދައެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި‬

‫ﻤﺣﺪގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީންގެ ޖުމްހޫރު ބޭކަލުންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ މި ޙަދީޘެވެ‪.‬‬
‫َ َ َ ِﻻَّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﻠِّ َ َ َ َ‬ ‫ًَ‬ ‫) َﻣ ْﻦ َﻰ ِ َ‬
‫َﻔَّﺎرة ل َﻬﺎ ذلِﻚ(‬ ‫ﺴ َﺻﻼة َﻠْﻴُﺼَ َﻬﺎ إِذا ذﻛ َﺮﻫﺎ ‪ ،‬ﻻ‬

‫‪ -4‬ރަވާތިބު ސުންނަތްތައް ޤަޟާކުރުން‪ :‬ﺎلﻲﻜންނާއި ﺎﻓﻲﻌން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ރަވާތިބު ސުންނަތްތައް ޤަޟާކުރުން‬

‫ހުއްދައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ޢަޞްރު ނަމާދު ފަހުން ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ދެރަކްޢަތް ނަމާދެއް ކުރެއްވިތަން‬
‫َ‬
‫ދެކެވަޑައިގެން أم ﺳﻠﻤﺔ އެކަމާ ބެހޭގޮތުން ސުވާލުކުރެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﺎ ﺑِﻨْﺖَ أَﻲﺑِ أُﻣَﻴ َّﺔ‬
‫َ�ِْ الﻠَّﺘَ�ِْ �َﻌْﺪَ اﻟﻈُّ ْ َ‬ ‫َ َ َُ‬ ‫ْ َ ْ َْ ْ‬ ‫ُ ََ َ ٌ‬
‫ﻬ ِﺮ � ُﻬ َﻤﺎ‬ ‫ﻮ� ْ الﺮَّﻛْﻌَﺘ‬ ‫َ‬
‫َﻟْﺖِ �َﻦْ الﺮَّﻛْﻌَﺘ�ِْ �َﻌْﺪَ اﻟْﻌَﺮﺼِْ وَ�ِﻧَّﻪ أﺗ ِﺎ� ﻧﺎس ِﻣﻦ �ﺒ ِﺪ اﻟﻘي ِﺲ ﻓﺸﻐﻠ ِ‬
‫َ َ‬
‫ﺎن() ‪" (230‬އޭ ﺑﻮ أُﻣَﻴ َّﺔގެ ދަރިކަނބަލުންނޭވެ! ތިޔަ ސުވާލު ދަންނަވަނީ ޢަޞްރު ނަމާދަށްފަހު ކުރެއްވި ދެރަކްޢަތާ‬
‫ﻫﺎﺗ ِ‬ ‫‪F29‬‬

‫َْ‬
‫ބެހޭގޮތުންނެވެ‪ .‬ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހަށް ﻋﺒﺪ اﻟﻘيﺲ ވަންހައިގެ ބަޔަކު އައުމުން މެންދުރުގެ ފަހުންކުރާ‬

‫ދެރަކްޢަތް ނުކުރެއްވުނެވެ‪ .‬މިއީ އެދެރަކްޢަތެވެ‪".‬‬

‫‪ -5‬ފަތިހާއި ޢަޞްރުގެ ފަހުން ކަށުނަމާދު ކުރުން‪ :‬ފަތިސް ނަމާދާއި ޢަޞްރު ނަމާދުގެ ފަހުން ކަށުނަމާދުކުރުން‬

‫ހުއްދަކަމަށް ދަންނަބޭކަލުންގެ އިޖުމާޢު އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﺎﻋمﺮގެ ޙަދީޘްގައިވާ ވަގުތުތަކުގައި‬

‫ކަށުނަމާދު ކުރުމުގެ ޙުކުމާމެދު އިޚްތިލާފުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬އެތިން ވަގުތުގައި ކަށުނަމާދުކުރުން ހުއްދައެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި އަދި‬

‫އެނޫންވެސް ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬ﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﺎﻋمﺮގެ ޙަދީޘެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬މިހުރިހާ ވަގުތެއްގައި ވެސް ކަށުނަމާދުކުރުން ހުއްދައެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ އެއީ ސަބަބު މެދުވެރިވެގެން ކުރެވޭ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެނަމާދުކުރުން ނަހީން‬

‫އިސްތިޘްނާވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -6‬ސަބަބެއް ވާ ނަމާދުތައް‪ :‬ތަޙިއްޔަތުލްމަސްޖިދު )މަސްޖިދު ސުންނަތް( އާއި ވުޟޫގެ ސުންނަތާއި އިރުކޭތަ ނަމާދުފަދަ‪،‬‬

‫ސަބަބެއްވާ ނަމާދުތައް މިވަގުތުތަކުގައި ކުރުމާމެދު އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬މިކަމުގައި އެންމެ ޞައްޙަ ރައުޔަކީ‪،‬‬

‫ހުއްދަވާނެކަމަށް އައިސްފައިވާ ރައުޔެވެ‪ .‬އެއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ؛ ކޮންމެ‬

‫ވަގުތެއްގައިވެސް ޠަވާފުގެ ދެރަކްޢަތް ހުއްދަކަން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ ވަގުތެއްގައި ކުރާ ވުޟޫއެއްގެ ފަހުގައި ވެސް‬

‫ﺈِذَا رَأ�ْﺘُﻤُﻮﻫَﺎ ﻓَﺎﻓْﺰَﻋُﻮا إِﻰﻟَ الﺼَّﻼةِ(‬

‫َ‬ ‫ނަމާދުކުރުން ހުއްދަކަން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އަދި ކޭތަ ނަމާދާ މެދު ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬‬

‫)‪ (230‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1233 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪297 :‬‬

‫‪140‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މެދު‬ ‫ތަޙިއްޔަތުލްމަސްޖިދާ‬ ‫އަދި‬ ‫އަވަސްވެގަންނާށެވެ!"‬ ‫ނަމާދަށް‬ ‫ފެނިއްޖެނަމަ‬ ‫އެކަން‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫) ‪(231‬‬

‫‪F230‬‬

‫َّ ﻳُﺼ �ِّ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ) .‬ا دَﺧَﻞَ أ ﺣَﺪُ�ُﻢْ الْﻤَﺴْﺠِﺪَ ﻓ ﻼَ � ْﻠِﺲْ ﺣَﻰﺘ َ َ ر�ﻌﺘ ِ‬
‫�(‬
‫) ‪(232‬‬
‫‪F231‬‬

‫މިސްކިތަށް ވަދެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ދެރަކްޢަތްކުރުމުގެ ކުރީގައި ނުއިށީންނާށެވެ!"‬

‫‪ -2‬ދެ ޙަދަޘުން ޠާހިރުވުން‬

‫ْ‬ ‫ْ ْ‬
‫اﻟﺼ َﻼ ِة ﻓَﺎﻏ ِﺴﻠُﻮا‬
‫آﻣﻨُﻮا ِإذَا ﻗُﻤ ُ� ِإ َ� ّ َ‬ ‫ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أَ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ﻜﺎرى ﺣ ّ َﺘﻰ َﺗﻌ َﻠ ُﻤﻮا ﻣﺎ‬
‫َ‬ ‫اﻟﺼ َﻼ َة وأَﻧ ُ�ْ ﺳ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أ َ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ آﻣﻨُﻮا َﻻ َﺗﻘﺮﺑﻮا‬ ‫� ْﻢ ‪﴾...‬‬
‫ُ‬ ‫ﻮﻫ‬
‫ﺟ َ‬ ‫و‬
‫) ‪(233‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ُ‬
‫‪F 23‬‬

‫ُ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻻ َ� ْﻘﺒَ ُﻞ ُ‬ ‫ْ‬

‫اﷲ َﺻﻼة أ َﺣ ِﺪ� ْﻢ إِذا‬ ‫ﻴﻞ ﺣ ّ َﺘﻰ َﺗﻐ� َ ِﺴﻠُﻮا﴾‬‫ﺗﻘﻮﻟﻮن وﻻ ﺟﻨ ًﺒﺎ إ ّ َﻻ ﻋﺎﺑﺮي ﺳﺒ‬
‫َ ُ ُ َ َ َ ُ ُ ِ َ ِِ َ ِ ٍ َ‬
‫) ‪(234‬‬
‫‪F 23‬‬

‫ْﺪَثَ ﺣﻰﺘَّ �َﺘَﻮَﺿَّ َ ) ‪(235‬‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ހަދަސްވެރިވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ވުޟޫކޮށްފުމަށް ދާންދެން ﷲ އޭނާގެ ނަމާދު‬ ‫ﺄ(‬ ‫‪F234‬‬

‫َ َُُْ َ ٌَ َْ‬
‫ނަމާދެއް‬ ‫ނުލައި‬ ‫"ޠަހާރަތާ‬ ‫� ُﻃ ُﻬﻮرٍ (‬
‫)ﻻ �ﻘﺒﻞ ﺻﻼة ﺑِﻐ ِ‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަދީޘެއްގައި‬ ‫އެހެން‬ ‫ގަބޫލުނުކުރައްވާނެއެވެ‪".‬‬
‫) ‪(236‬‬
‫‪F 235‬‬

‫ގަބޫލުނުކުރެއްވޭނެއެވެ‪".‬‬

‫މިދަލީލުތަކުން އެނގޭ ގޮތުގައި‪ ،‬ޢުޛުރުވެރިޔަކު މެނުވީ‪ ،‬ދެ ޙަދަޘުން ޠާހިރު ނުވެ ކުރާ ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫މުސްތަޙާޟުވެރިޔާއާއި އިޚްތިޔާރެއް ނެތި ކުޑަކަމުދެވޭ މީހާ‪ ،‬ވުޟޫކުރުމަށްފަހު ޙަދަޘްވެރި ވިޔަސް ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ޖަލުގައި‬

‫ބަންދުކޮށްފައިވާ މީހާ ފަދަ‪ ،‬ޠާހިރުވާ ދޭތި )ފެނާއި ވެލި( ނުލިބިއްޖެ މީހާ އެހުރި ގޮތަށް ނަމާދުކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ހަށިގަނޑާއި ފޭރާމާއި ތަން ނަޖިހުން ޠާހިރުވުން‪ :‬ނަމާދު ޞައްޙަވުމަށްޓަކައި ތިމާގެ ހަށިގަނޑާއި ނަމާދުކުރާއިރު ލައިގެން‬

‫ހުންނަ ފޭރާމާއި ނަމާދުކުރާ ތަންވެސް ނަޖިހުން ޠާހިރުވެފައިވުން ޝަރްޠުކުރެވިގެން ވެއެވެ‪.‬‬

‫ﻚ ﻓَﻄَ ِّﻬ ْﺮ﴾‬

‫ﺎﺑ َ‬‫ނަމާދުކުރާ މީހާގެ ހަށިގަނޑު ނަޖިހުން ޠާހިރުވުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وﺛﻴ‬
‫َ َِ َ‬

‫"އަދި ކަލޭގެފާނުންގެ ފޭރާންކޮޅު ޠާހިރުކުރައްވާށެވެ!" މިއާޔަތުގައި ވާފަދައިން‪ ،‬ފޭރާން ޠާހިރުކުރުން ވާޖިބުނަމަ‪ ،‬ހަށިގަނޑު‬
‫) ‪(237‬‬
‫‪F236‬‬

‫ޠާހިރުކުރުން ވާޖިބުވުން މާއައުލާކަން ބޮޑު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން އިސްތިންޖާ ކުރުމަށާއި ކުޑަކަމުދާ ތަކެތިން ރައްކާތެރިވުމަށް‬

‫އަމުރު އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (231‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪1263 :‬‬

‫)‪ (232‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 444 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪714 :‬‬
‫)‪ (233‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺎﺋﺪﺓ‪6 :‬‬
‫)‪ (234‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪43 :‬‬
‫)‪ (235‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،135 :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪225 :‬‬
‫)‪ (236‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪224 :‬‬
‫)‪ (237‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻤﺪﺛﺮ‪4 :‬‬

‫‪141‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފޭރާން ނަޖިހުން ޠާހިރުވުމަކީ ވެސް ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އިސްވެ ބަޔާންކުރި އާޔަތުން އެކަމަށް ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން‪،‬‬

‫ފޭރާމުގައި ޙައިޟުގެ ލޭޖެހިފައިވާ ތަން ފިލުވުމަށް ރަސޫލުﷲﷺ އަމުރުކުރެއްވިކަން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އަދި ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ‬

‫ފައިވާންޖޯޑު ކޮޅުގައި ނަޖިސް ހުރިކަން އެނގިވަޑައިގަތުމުން އެ ފައިވާންޖޯޑުކޮޅު ބޭލުއްވިކަމަށް އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫اﻫ�‬
‫ނަމާދުކުރާ ތަން ނަޖިހުން ޠާހިރުވުމަކީ ވެސް ވާޖިބެކެވެ‪ .‬ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ﴿ .‬و َﻋ ِﻬﺪ َﻧﺎ ِإ َ� ِإﺑﺮ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫إﺳﻤﺎﻋﻴﻞގެފާނަށް‬ ‫إﺑﺮاﻫﻴﻢގެފާނާއި‬ ‫"އަދި‬ ‫اﻟﺴﺠﻮ ِد﴾‬
‫ُ‬ ‫ﻛ ِﻊ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ﻛ ِﻔﲔَ واﻟﺮ‬
‫ِ‬ ‫َﺎ� ِﻔﲔَ واﻟﻌﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﻃ ِّﻬﺮا ﺑ ْﻴ ِﺘﻲ ﻟِﻠﻄّ‬
‫َ‬ ‫ﻴﻞ أَن‬
‫َ‬ ‫ﺎﻋ‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫و ِإ‬
‫) ‪(238‬‬
‫‪F237‬‬

‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެންގެވީމެވެ‪ .‬ﻃﻮاف ކުރާ މީހުންނާއި އަޅުކަންކުރުމަށްތިބޭ މީހުންނާއި ر�ﻮع ﺳﺠﻮد ކުރާ މީހުންނަށްޓަކައި ތިޔަ‬

‫ދެބަފައިކަލުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގެފުޅު ﻃﺎﻫﺮ ކުރައްވާށެވެ!" މީގެ އިތުރުން އަޢުރާބީ މިސްކިތްތެރެއަށް ކުޑަކަމު ދިޔުމުން އެތަނަށް‬

‫ފެން ބާލިދީއެއް އޮއްސުމަށް ރަސޫލުﷲﷺ އަމުރުކުރެއްވިކަން ސާބިތުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫މިދަލީލުތަކާ މެދު ޢިލްމުވެރިންގެ ދެ ރައުޔެއްވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬މިދަލީލުތަކުން ހެކިދެނީ ހަށިގަނޑާއި ފޭރާމާއި ތަން ޠާހިރުވުމަކީ‬

‫ވާޖިބެއްކަމެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެގޮތަށް އޭނާ ނަމާދުކޮށްފިނަމަ އޭނާ ފާފަވެރިވުމާ އެކު ވެސް ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ވާޖިބު ކޮންމެ ކަމަކީ ޝަރްޠަކަށް ވުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅަކީ‪ ،‬މިދަލީލުތަކުގައިވަނީ ނަޖިހުން ދުރުވުމަށް އަމުރު އައިސްފައެވެ‪ .‬ކަމަކަށް އަމުރު‬

‫އައުމަކީ އޭގެ އިދިކޮޅު ނަހީވުމެވެ‪ .‬އަޅުކަމާ ގުޅިގެން އަންނަ ނަހީއަކީ އެކަމެއް ފާސިދުކުރާނެ ކަމެކެވެ‪ .‬ވީމާ‬

‫މިކަންކަމަކީ ނަމާދުގެ ޝަރްޠެއްކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުކޮށް ނިމުނު ފަހުން‪ ،‬ނަޖިހެއް ހުރިކަން އެނގުނު މީހާ‪ :‬މިފަދަ މީހާ އަލުން ނަމާދުކުރަން ޖެހޭނެތޯ ނޫންތޯ‬

‫އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ވަގުތުގެ ތެރޭގައި އެނގުނުނަމަ އަލުންކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ވަގުތު ދިޔަފަހުން އެނގުނު‬

‫ނަމަ ކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ر�ﻴﻌﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި ﺤﻟﺴﻦގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬ވަގުތުގެ ފަހުން ވިޔަސް އަލުންކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ‬

‫ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬އޭނާއަށް ނަމާދުގެ ޝަރްޠެއް ގެއްލިފައިވާތީ ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫އަލުންކުރުން ލާޒިމުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (238‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪125 :‬‬

‫‪142‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ކުރާކަށް‬ ‫އަލުން‬ ‫އަދި‬ ‫ޞައްޙަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ނ‪-‬‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި ﻋﻄﺎء އާއި اﺑﻦ‬
‫ޣަޞްބުން ފޭރިފައިވާ‪ ،‬ނުވަތަ ޙަރާމް ގޮތުގައި ހޯދާފައިވާ‬
‫ފޭރާމެއްގައި ނުވަތަ ފޭރިފައިވާ ބިމެއްގައި ނަމާދުކުރުމުގެ‬
‫ﻤﻟﺴﻴﺐ އާއި �ﺎﻫﺪ އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި إﺳﺤﺎق އާއި‬
‫މެދުގައި‬ ‫ދަންނަބޭކަލުންގެ‬ ‫މިކަމުގައި‬ ‫ޙުކުމް‪:‬‬
‫ޚިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫لﺸﻌﻲﺒ އާއި ﻟﺨﻲﻌ އާއި ﻷوزاﻲﻋގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ހ‪ -‬ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ އަޙްމަދު އާއި‬
‫އިބްނު ޙަޒްމުގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬ﺎﻓﻲﻌންގެ ތެރެއިން ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬر‬
‫ނަމާދު‬ ‫ފާފަވެރިވިޔަސް‬ ‫މީހާ‬ ‫ކުރި‬ ‫އެކަން‬ ‫ށ‪-‬‬
‫އާއި‬ ‫މާލިކު‬ ‫އާއި‬ ‫އަބޫޙަނީފާ‬ ‫މިއީ‬ ‫ޞައްހަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪،‬‬
‫އައްޝާފިޢީގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬އެފަދަ‬
‫ހެދުމެއްގައި ނުވަތަ ތަނެއްގައި ނަމާދުކުރުން ނަހީކުރައްވާ‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ ފައިވާންކޮޅުގައި ނަޖިސް ހުރުމުން ބޭލުއްވި‬
‫ޙަދީޘެއް އައިސްފައެއްނުވެއެވެ‪ .‬ނަހީކުރެވިފައިވަނީ ފޭރުމާއި‬
‫އެފަދަ ހެދުންލުމެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ނަމާދު އަލުން ނުފައްޓަވައެވެ‪.‬‬
‫ރާޖިޙު ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬
‫ބިމަކީ‬ ‫މުޅި‬ ‫ތަންތަން‪:‬‬ ‫ނަހީކުރެވިފައިވާ‬ ‫ނަމާދުކުރުން‬

‫މުސްލިމުންނަށް ނަމާދުކުރެވޭ ތަނެއް ކަމުގައި ލައްވާފައި ވިޔަސް އެއިން‬

‫އިސްތިޘްނާކުރެވޭ ތަންތަން ވެއެވެ‪ .‬އެތަންތަން ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫މީހަކު ރަސޫލާﷺއާ ސުވާލުދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ޖަމަލު ކޮށި )ބައިތިއްބާ ތަން(‪َ :‬ﺟﺎﺑِ ُﺮ ُ� ُﻦ َﺳ ْﻤ َﺮة ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(239‬‬
‫‪F 238‬‬

‫ބަކަރި ގެންގުޅޭ ތަނުގައި ނަމާދުކުރެވިދާނެތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻧﻌﻢ( "އާނއެކެވެ‪ ".‬ދެން އެމީހާ‬

‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ޖަމަލު ބައިތިއްބާ ތާނގައި ނަމާދުކުރެވިދާނެތޯއެވެ‪ .‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻻ( "ނޫނެކެވެ‪".‬‬

‫َ َالْﻤَﻘْﺮ َ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ُ ُّ‬

‫ﺒة(‬ ‫‪ -2‬ގަބުރުސްތާނު )މަޤްބަރާ(‪ :‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬اﻷ ْرض ُ َﻬﺎ َم ْﺴ ِﺠﺪ إِﻻ ﻟَْﻤَّﺎم‬
‫) ‪(240‬‬
‫‪F239‬‬

‫މިޙުކުމް‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫މެނުވީއެވެ‪".‬‬ ‫ފެންވަރާތަން‬ ‫ގަބުރުސްތާނާއި‬ ‫ތަނެކެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުކުރެވޭނެ‬ ‫ބިމަކީ‬ ‫"މުޅި‬

‫އިސްތިޘްނާކުރެވޭ ކަމެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ކަށުނަމާދުކުރުމަކާ ނުލައި މައްޔިތަކު ވަޅުލެވިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ވަޅުލުމަށްފަހު‬

‫އެތާނގައި ކަށުނަމާދު ކުރުން ހުއްދައެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ އެގޮތަށް ކުރެއްވިކަން ސާބިތުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޙަންމާމު )ގިފިލި‪ /‬ފެންވަރާ ތަން(‪ :‬ކުރީގައި ބަޔާންކުރެވުނު ޙަދީޘްގައި މިކަން ބަޔާންވެފައިވެއެވެ‪ .‬ފެންވަރާ ތަނުގައި‬

‫ނަމާދުކުރުން ހުއްދަ ނުވުމުން‪ ،‬ޤަޟާ ޙާޖާކުރާ ތަން ނުވަތަ ފާޚާނާގައި ނަމާދުކުރުން ވެސް ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޢައުރަ ނިވާކުރުން‪:‬‬

‫)‪(239‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪360 :‬‬

‫)‪ (240‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ,492 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ،236 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪745 :‬‬

‫‪143‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޢިލްމުވެރިންގެ އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ކުޅަދާނަވެގެންވާ މީހާ ޢައުރަ ނިވާކުރުމަކީ ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން‪ ،‬ނަމާދުކުރާ ކޮންމެ‬

‫) ‪(241‬‬
‫ﻨﺪ ﻛُ ّ ِﻞ ﻣ ْﺴ ِﺠ ٍﺪ﴾‬ ‫ْ‬
‫�ﻢ ِﻋ َ‬‫ُ‬ ‫ﺬوا ِزﻳﻨَﺘ‬
‫َ‬ ‫ﺧ ُ‬
‫ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ُ ﴿ .‬‬
‫َ‬
‫‪F240‬‬

‫ހިނދެއްގައިމެ‪ ،‬ޒީނަތްތެރިކަން ހިފާށެވެ!" މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވީ އޮރިޔާން ހާލުގައި ޠަވާފުކުރާތީއެވެ‪ .‬ވީމާ ނަމާދުކުރާ މީހާ ޢައުރަ‬

‫ނިވާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ޖާބިރުގެފާނު ފޮތިގަނޑެއް އޮޅާލައްވައިގެން ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި ނަމާދުކުރެއްވި ހާދިސާގައި އެކަލޭގެފާނުން‬

‫ً َﺎﺗَّ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫"އެއީ ފުޅާ އެއްޗެއް ކަމުގައިވާނަމަ ހަށިގަނޑުގައި‬ ‫اﺳ ًﻌﺎ َﺎﺘﻟَ ِﺤﻒ ﺑِ ِﻪ ‪َ ،‬و�ِن ﻛن َﻴِّﻘﺎ ِﺰ ْر ﺑِ ِﻪ(‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻓﺈِن ﻛن َو ِ‬
‫) ‪(242‬‬
‫‪F241‬‬

‫އެއޮޅާލާށެވެ! އަދި ހަނި އެއްޗެއް ކަމުގައިވާނަމަ އެއަންނާށެވެ!"‬

‫ނަމާދުގައި ނިވާކުރަން ވާޖިބު މިންވަރު‪ :‬ނަމާދުގެ ޢައުރައާއި ނަމާދުން ބޭރުގެ ޢައުރަ )ބެލުމުގެ ޢައުރަ( އާ ދެމެދު‬

‫ގުޅުމެއް ނެތެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި ”ޢައުރަ ނިވާކުރުން“ މި އިޞްޠިލާޙަކީ ފިޤްހުވެރިންގެ އިޞްޠިލާޙެކެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި ނިވާކުރަން ޖެހޭ ބަޔަށް‬

‫ﺬوا‬
‫ﺧ ُ‬
‫”ޢައުރަ“މިލަފުޒު ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުގައި ބޭނުންކުރައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ޤުރްއާނުގައި މާތް ﷲ ވަޙިކުރައްވާފައި ވަނީ ﴿ ُ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން‪ ،‬ނަމާދުކުރާ ކޮންމެ ހިނދެއްގައިމެ‪ ،‬ޒީނަތްތެރިކަން ހިފާށެވެ!" މިފަދައިންނެވެ‪.‬‬ ‫ﻨﺪ ﻛُ ّ ِﻞ ﻣ ْﺴ ِﺠ ٍﺪ﴾‬ ‫ْ‬
‫�ﻢ ِﻋ َ‬‫ُ‬ ‫ِزﻳﻨَﺘ‬
‫) ‪(243‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F 24‬‬

‫ބެލުމުގެ ޢައުރަ އައިސްފައިވަނީ ޝަހްވަތްތެރިކަމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި ޒީނަތްތެރިވުން އައިސްފައިވަނީ ﷲ ގެ ޙައްޤެއްގެ‬

‫ގޮތުގައެވެ‪ .‬ވީމާ އެކަނި ހުރެ ވިޔަސް އޮރިޔާމުން ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ނަމާދުން ބޭރުގައި ހާމަކުރުން ހުއްދަ‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ދެކޮނޑު‬ ‫މިސާލަކަށް؛‬ ‫ޖެހިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނިވާކުރަން‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫ބައެއް‬

‫އަންހެނާގެ އިސްތަށިގަނޑާއި ފައިތިލަ‪:‬‬ ‫ނިވާނުކޮށް ނަމާދުކުރުން ރަސޫލާﷺ ނަހީކުރެއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ގޮތުގައި‪،‬‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ޝާފިޢީ‬ ‫• އިސްތަށިގަނޑު‪:‬‬
‫ނަމާދު‬ ‫ހާމަވެފައިވާނަމަ‬ ‫ބައެއް‬ ‫އިސްތަށިގަނޑުން‬ ‫ނަމާދުގައި ފިރިހެނާ ނިވާކުރަން ވާޖިބު މިންވަރު‪ :‬އޮރިޔާމުން‬
‫ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން‬
‫)އޭގެ ތެރޭގައި އަބޫ ޙަނީފާ އާއި އހަޙްމަމައެދކަު(ނި ވިމަދާޢުޅުލޫވަމާނތަީ‪،‬ށް‬
‫ޠަވާފުކުރުން ރަސޫލާﷺ ވަނީ ނަހީކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ވީމާ ނަމާދުގައި އޮރިޔާން‬
‫އިސްތަށިގަނޑުން ކުޑަ ތަންކޮޅެއް ހާމަވެފައިވާނަމަ‬
‫ލއި ޢައުރަ ހާމަވުން‪:‬‬ ‫ނަމާދުގައި ހުއްޓައި ގަސްތަކާ ނު ަ‬ ‫ނިވާކުރުން އައުލާކަން ބޮޑެވެ‪ .‬އެއް ހެދުމުގައި ނަމާދުކުރުމާ ގުޅޭ ގޮތުން‬
‫ވެސް ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪.‬‬
‫މިކަމުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފުހުއްޓެވެ‪.‬‬
‫ْ َ َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫• ފައިތިލަ‪ :‬އަބޫ ޙަނީފާއާއި އައްޝާފިޢީ ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬
‫ހ‪ -‬އެފަދަ މީހާ ވަގުތުން ޢައުރަ ނުފޮރުވައިފިނަމަ‬ ‫اﺳ ًﻌﺎ َﺎﺘﻟَ ِﺤﻒ ﺑِ ِﻪ ‪َ ،‬و�ِن ﻛن‬
‫ރަސޫލާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻓﺈِن ﻛن َو ِ‬
‫ނަމާދު‬ ‫ހާމަވިޔަސް‬ ‫ފަރާތް‬ ‫މަތީ‬ ‫ފައިތިލާގެ‬
‫ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރުންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫َﻴِّ ً َﺎﺗَّ‬
‫އަޙްމަދު ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬ ‫މާލިކާއި‬
‫ށ‪ -‬ޙަނަފީން ފިދާޅުވަނީ‪ ،‬ރުކުނެއް އަދާކުރާހާ‬
‫ޞައްޙަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ِﺰ ْر ﺑِ ِﻪ( "އެއީ ފުޅާ އެއްޗެއް ކަމުގައިވާނަމަ ހަށިގަނޑުގައި‬ ‫ﻘﺎ‬
‫އަންހެނާގެ މުޅި ހަށިގަނޑަކީ ޢައުރަ ކަމުގައެވެ‪.‬‬
‫މިންވަރަށް ގުނަވަނެއްގެ ހަތަރބައިކުޅައެއްބައި ހާމަވެއްޖެ‬
‫އަންހެނާގެ ހަށިގަނޑު ނިވާވާ ހެދުމެއްގައި ނަމާދުކުރުން‬ ‫އެއޮޅާލާށެވެ! އަދި ހަނި އެއްޗެއް ކަމުގައިވާނަމަ އެއަންނާށެވެ!" ވީމާ‪،‬‬
‫ނަމަ ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ބޮޑަށް ފޮރުވުނު ވަރެއް ބޮޑަށް‬
‫ނ‪ -‬ޙަންބަލީންގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬ވައިރޯޅިއަކާ ހެދުން‬
‫ރަނގަޅެވެ‪ .‬ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬އަޅު‬ ‫ހަށިގަނޑުގެ ތިރީބައި ނުފޮރުވާ ނަމާދުކުރުން ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫އެއްފަރާތްވުން ފަދަ ކަމަކުން‪ ،‬މަދު ހިނދުކޮޅަކަށް ޢައުރަ‬
‫އަންހެނާވެސް މިނިވަން އަންހެނާ ފަދައެވެ‪ .‬ތަފާތަކީ‪،‬‬
‫ކަޝްފުވީ ނަމަވެސް ނަމާދު ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫އޭނާގެ އިސްތަށިގަނޑު ހާމަކުރުން ހުއްދަ ކަމެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކުރާއިރު‬ ‫ކުއްޖާ‬ ‫އަންހެން‬ ‫ކުޑަ‬ ‫ޙައިޟުނުވާ‬
‫އިސްތަށިގަނޑު ފޮރުވުން ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫)‪ (241‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪31 :‬‬
‫)‪ (242‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،361 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪3010 :‬‬
‫)‪ (243‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪31 :‬‬

‫‪144‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ٌ‬ ‫ْ‬
‫"ފޫޅާއި ކަކުލާ ދެމެދަކީ ޢައުރައެވެ‪ ".‬އަދި‬ ‫އަދިވެސް ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ َْ��َ ) .‬الﺮﺴَُّّةِ وَالﺮُّ ﻛﺒَ ِﺔ َﻋ ْﻮ َرة(‬
‫) ‪(244‬‬
‫‪F243‬‬

‫"އޭގެ އެއް އަރިމަތި ކިހިލިފަތް ދޮށަށް ލައިގެން މެނުވީ ފުޅާ ފޮތިގަނޑެއް ލައިގެން މީހާ ނަމާދުކުރުން‬ ‫ﺑُ َﺮ�ْﺪةވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(245‬‬
‫‪F 24‬‬

‫ރަސޫލާﷺ ނަހީކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ރިދާއެއް ނެތި ހަމައެކަނި ހަރުވާޅުގައި މީހާ ނަމާދުކުރުން ނަހީކުރެއްވިއެވެ‪ ".‬މިއިން އެނގެނީ‬

‫ހަށިގަނޑުގެ މަތީބައި ފޮރުވަން ޖެހޭނެކަމެވެ‪.‬‬

‫އަދި ފައިގެ‬ ‫އަމުރުވެގެންވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫މިނައްޞުތަކުން ދަލީލުކުރަނީ‪ ،‬ނަމާދުގައި ފިރިހެނާގެ ޢައުރަ ނިވާކުރުމަށް‬

‫ފަލަމަސްގަނޑު ވެސް އޭގައި ހިމެނޭކަމެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ދަލީލަކުން ނެރެވޭ ނަތީޖާއަކީ‪ ،‬އެއް ފޮތިގަނޑަށްވުރެ ގިނައިން ހުރިނަމަ ނަމާދުގައި‬

‫ފިރިހެނާ ދެކޮނޑުން ފެށިގެން ކަކުލާ ހަމައަށް ހަށިގަނޑު ފޮރުވުމަށް އަމުރުކުރެވިފައިވާ ކަމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހަނި އެއް ފޮތިގަނޑު ފިޔަވައި‬

‫ނެތް މީހަކު ނަމަ އެފޮތިގަނޑު އަނދެފައި ހަށިގަނޑުގެ މަތި ހާމަކުރުން ހުއްދަކަމެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގައި އަންހެނާ ނިވާކުރަން ވާޖިބު މިންވަރު‪ :‬ހިލޭ ފިރިހެނުންގެ ކުރިމަތީގައި އަންހެނާ ނަމާދުކުރާނަމަ މޫނާއި‬

‫ދެއަތްތިލަ ފިޔަވައި މުޅި ހަށިގަނޑު ނިވާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬މިކަމުގައި އެންމެ ރާޖިޙު ގޮތަކީ‪،‬‬

‫ހިލޭ ފިރިހެނުންގެ ކުރިމަތީގައި ފޮރުވަން ޖެހޭ ތަނެއް ހާމަކޮށްގެން ނަމާދުކުރިނަމަ ފާފަވެރިވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެއީ އެގޮތަށް ނަމާދުކުރުމުން ނަމާދު ބާޠިލުވާނެކަމުގެ މައްޗަށް ދަލީލެއް ނެތެވެ‪ .‬އެކަނި ނުވަތަ މަޙްރަމެއްގެ ޙާޟިރުގައި‬

‫ނަމާދުކުރާނަމަ؛ ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬މޫނާއި ދެއަތްތިލަ ހާމަކުރުން ހުއްދަ އެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިލުން‪:‬‬

‫ޞައްޙަވުމުގެ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ކުރިމަތިލުމަކީ‪،‬‬ ‫ޤިބްލައަށް‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ދަންނަބޭކަލުން‬

‫ْ‬ ‫ﺟﻬﻚ ﰲ اﻟﺴﻤﺎءۖ ﻓﻠﻨﻮﻟﻴﻨﻚ ﻗ ْﺒ� ً ﺗ ْﺮﺿﺎﻫ ۚﺎ ﻓﻮل و ْ‬ ‫ޝަރްޠެކެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ޥަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻗ ْﺪ ﻧﺮ ٰى ﺗﻘﻠﺐ و ْ‬
‫ﻚ َﺷﻄﺮ‬ ‫ﺟ َﻬ‬ ‫ّ َ َ ِ َ َ ُ ِّ ّ َ َ ِ‬ ‫ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫َ َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ ََ ََ ّ َ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"އުޑާދިމާއަށް މަތިބައްލަވައިގެން ހުންނަވައި‪ ،‬ކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅު އެފުށްމިފުށަށް އަނބުރުއްވާ ތަން‬ ‫اﻟﻤ ْﺴ ِﺠ ِﺪ اﻟﺤﺮ ِ ۚ‬
‫ام﴾‬
‫) ‪(246‬‬
‫َ‬‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F245‬‬

‫ހަމަކަށަވަރުން‪،‬‬ ‫އަކަށް‬ ‫ﻗﺒﻠﺔ‬ ‫ރުހިވަޑައިގަންނަވާނޭ‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ފަހެ‪،‬‬ ‫ދެކެވޮޑިގެންވަމެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ތިމަންރަސްކަލާނގެ‬

‫ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު ކުރިމަތިކުރައްވާ ހުށީމެވެ‪ .‬ފަހެ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺔ ތެރިވެގެންވާ މިސްކިތާ )އެބަހީ‪ :‬ﻛﻌﺒﺔ اﷲ ގެފުޅާ( ދިމާއަށް‪،‬‬

‫ކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅު ކުރިމަތި ކުރައްވާށެވެ !"‬

‫)‪ (244‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪495،496 :‬‬

‫)‪ (245‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪636 :‬‬
‫)‪ (246‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪144 :‬‬

‫‪145‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫"މީސްތަކުން ޤުބާގައި ފަތިސްނަމާދު ކުރަނިކޮށް އެމީހުންގެ ގާތަށް މީހަކު އައެވެ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(247‬‬
‫‪F246‬‬

‫ކުރިމަތިލުމަށް‬ ‫ކަޢުބާއަށް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ބާވައިލެއްވިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އާޔަތެއް‬ ‫ރަސޫލާﷺއަށް‬ ‫ކީރިތި‬ ‫މިރޭ‬ ‫ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫އަދި‬

‫َ ْ‬
‫އަމުރުކުރެއްވިއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ﻛﻌﺒَﺔ އަށް ކުރިމަތިލާށެވެ! އޭރު އެބައިމީހުންގެ މޫނުތައް ހުރީ ޝާމާ ދިމާއަށެވެ‪ .‬ދެން‬

‫َ ْ‬
‫އެބައިމީހުން ﻛﻌﺒَﺔ އާ ދިމާއަށް އެނބުރުނެވެ‪".‬‬

‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻗِﺒْﻠﺔ އަށް ކުރިމަތިލާނެ ގޮތް‪ :‬މިކަމުގައިވަނީ ދެހާލަތެކެވެ‪ .‬އެއީ ﻛﻌﺒَﺔ ފެނުމާއި ނުފެނުމެވެ‪.‬‬

‫َ ْ‬ ‫َ ْ‬
‫‪ -1‬ﻛﻌﺒَﺔ ފެންނަ މީހަކު ކަމުގައިވާނަމަ އޭނާއަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ‪ ،‬އޭނާގެ މުޅި ހަށިގަނޑާއެކު ސީދާ ﻛﻌﺒَﺔ އަށް‬

‫َ ْ‬
‫ކުރިމަތިލުމެވެ‪ .‬ޙަރަމުގެ ތެރޭގައި ކަޢުބާ ފެންނަ މީހަކު ﻛﻌﺒَﺔ ފިޔަވައި މިސްކިތުގެ އެހެން ދިމާއަށް ކުރިމަތިލީނަމަ‬

‫ނުފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫َ ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ‬
‫‪ -2‬ﻛﻌﺒَﺔ ފެންނަން ނެތް މީހެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ ﻛﻌﺒَﺔ އާ ވީ ފަރާތަށް ކުރިމަތިލުމެވެ‪ .‬ސީދާ ﻛﻌﺒَﺔ އަށް‬

‫ކުރިމަތިލުން ވާޖިބުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އެއީ ކުޅަދާނަ ކަމަކަށް ނުވުމެވެ‪.‬‬

‫َ‬
‫ﻗِﺒْﻠﺔ އަށް ކުރިމަތިލުން ދޫކޮށްލެވޭނެ ޙާލަތު‪ :‬ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިލުމާ ނުލައި ނަމާދު ޞައްޙަވާނެ ޙާލަތުތަކެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިލުމަށް ނުކުޅެދޭ މީހާ‪ :‬އެއީ މިސާލަކަށް ޙަރަކާތް ނުކުރެވޭ އަދި ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިކޮށްދޭނެ‬ ‫‪-1‬‬

‫މީހަކު ނެތް ބަލިމީހާއެވެ‪ .‬އެފަދަ މީހަކީ ޢުޛުރުވެރިއެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ޤިބްލަ ހޯދުމަށް މަސައްކަތްކުރުމަށްފަހު ވެސް ޤިބްލަ ނޭނގުނު މީހާ‪ :‬ޤިބްލާ ނޭނގުނު މީހާ‪ ،‬އެކަން އެނގޭނެ މީހަކު‬

‫އަމިއްލައަށް‬ ‫ކަނޑައެޅުމަށް‬ ‫ޤިބްލަ‬ ‫ނަމަ‪،‬‬ ‫ނުފެނުނު‬ ‫މީހަކު‬ ‫އެފަދަ‬ ‫ވާޖިބެވެ‪.‬‬ ‫ސުވާލުކުރުން‬ ‫ގާތުން‬

‫މަސައްކަތްކުރާނީއެވެ‪ .‬އެގޮތަށް މަސައްކަތްކުރުމަށްފަހު ކަނޑައެޅުނު ދިމާއަށް ހުރެ ނަމާދުކުރަނިކޮށް އެއީ ޤިބްލަ‬

‫ނޫންކަން އެނގިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ނަމާދުގައި ހުރެ ޤިބްލައާ ދިމާއަށް އެނބުރެން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދު ފަހުން‬

‫އެނގުނުނަމަ އޭނާގެ ނަމާދު ޞައްޙައެވެ‪ .‬އޭނާ ނަމާދު އިޢާދަކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޢަދާވާތްތެރިއެއްގެ ފުށުން ނުވަތަ އެހެން ގޮތަކުން ބޮޑު ބިރުވެރިކަމެއް މެދުވެރިވުން‪ :‬ޚައުފު ނަމާދާ ގުޅޭގޮތުން اﺑﻦ‬

‫ﻋﻤﺮ އާ ސުވާލުކުރެއްވުމުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ ..." .‬އެއަށްވުރެ ބޮޑު ބިރުވެރިކަމެއް ކަމުގައި ވާނަމަ‪ ،‬އެބައިމީހުން‬

‫ތިބެ‬ ‫ކުރިމަތިނުލައި‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ކުރިމަތިލައިގެން‬ ‫ޤިބްލައަށް‬ ‫ތިބެ‪،‬‬ ‫ސަވާރުވެގެން‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ފައިމަގުގައި‬

‫ނަމާދުކުރާށެވެ!"‬
‫) ‪(248‬‬
‫‪F247‬‬

‫)‪ (247‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،4491 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪526 :‬‬

‫)‪ (248‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪4535 :‬‬

‫‪146‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -4‬ދަތުރުމަތީގައި ސަވާރުވެގެން އިން މީހާ ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން‪ :‬ދަތުރުވެރިޔާ ސަވާރީއެއްގެ މަތީގައި )ކާރެއް ނުވަތަ‬

‫ނަވެސް ނުވަތަ މަތިންދާ ބޯޓެއްގައި ވިޔަސް( ސުންނަތް‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬ ‫ކުރިމަތިލުމަށް‬ ‫ޤިބްލައަށް‬ ‫ނަމާދުކުރުމުގައި‪،‬‬

‫ޚިލާފެއް ނެތް ކަންތައްތައް‪:‬‬
‫ގުޅޭގޮތުން‬ ‫ނިޔަތްގަތުމާ‬ ‫ކަންކަމަކީ‬ ‫ތިރީގައިވާ‬ ‫އުޒުރުވެރިވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އެނޫން ފަރާތަކަށް ކުރިމަތިލުން‬
‫ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ނެތް ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬
‫• ހުރިހާ އަޅުކަމެއްގައި ވެސް‪ ،‬އޭގެ ތެރޭގައި ނަމާދުގައި‬ ‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪َ .‬ﺟﺎﺑِﺮ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬رﺳﻮل‬
‫ވެސް ނިޔަތްގަތުމުގެ ޖަގަހައަކީ ހިތެވެ‪ .‬ދުލެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫• ނިޔަތްގަން ގޮތާ ޚިލާފަށް އޮޅިގެން ދުލުން ބުނެވުނު‬
‫اﷲﷺ އެކަލޭގެފާނުންގެ ސަވާރީ ކުރިމަތިލާ ދިމާއަކަށް‬
‫ނަމަވެސް ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬މިތާނގައި ބެލޭނީ‬
‫ފަރްޟު‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫އިންނަވައި‬
‫ހިތުން ނިޔަތްގަން ގޮތަށެވެ‪.‬‬
‫• ދުލުން ކީކަމުގައި ވިޔަސް ހިތުން ނިޔަތް ނުގަންނަ ނަމަ‬
‫ނަމަ‬ ‫ގަސްތުކުރައްވައިފި‬ ‫ކުރައްވަން‬ ‫ނަމާދެއް‬
‫ނުފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫• ބާރަށް ނިޔަތް ކިޔުމަކީ ބިދްޢައެކެވެ‪.‬‬ ‫ފައިބައިވަޑައިގެން ޤިބްލައަށް ކުރިމަތިލައްވައެވެ‪".‬‬
‫) ‪(249‬‬
‫‪F248‬‬

‫‪ -5‬ނިޔަތްގަތުން‪:‬‬

‫ނިޔަތްގަތުމަކީ‪ ،‬ﷲ އަށް ކުއްތަންވުމުގެ ގޮތުން އަޅުކަމެއް ކުރުމަށް ޢަޒުމުކަނޑައެޅުމެވެ‪ .‬އެއްވެސް ޙާލެއްގައި‬

‫ނިޔަތްގަތުމަކާ ނުލައި ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ބުއްދި ފިލައިދިޔުން މެނުވީ ނިޔަތް ނުގަނެވޭނެ ޙާލަތެއް ނާންނާނެއެވެ‪.‬‬

‫ނިޔަތްގަތުމަކީ ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠެއްކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬މިއިޖުމާޢުގެ އަޞްލަކީ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫�ﻳﻦ﴾‬
‫ّ‬ ‫اﷲ ﻣُﺨ ِﻠ ِﺼﲔَ َ� ُ ا ِ‬‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ﺪوا‬
‫ُ‬ ‫ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ރަސޫލާގެ ސުންނަތެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وﻣﺎ أ ُ ِﻣﺮوا ِإ ّ َﻻ ﻟِﻴﻌﺒ‬
‫) ‪(250‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫‪F249‬‬

‫"اﷲ އަށް އަޅުކަން ﺧﺎلﺺ ކުރާ ޙާލު‪ ،‬اﷲ އަށް އަޅުކަންކުރުމަށް މެނުވީ‪ ،‬އެއުރެންނަށް އަމުރުކުރައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި‬

‫َ‬ ‫ِّ ْ‬ ‫ّ‬ ‫َّ َ ْ َ ُ‬

‫َّﺎت َو�َ َﻤﺎ ِﻟُ ام ِﺮىءٍ َﻣﺎ ﻧ َﻮى( "ހަމަކަށަވަރުން ޢަމަލުތައް ވަނީ ނިޔަތްތަކުގެ‬
‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ�ِ) .‬ﻤﺎ اﻷ�ﻤﺎل ﺑِِّﻴ ِ‬

‫މަތީގައެވެ‪ .‬އަދި ހަމަކަށަވަރުން މީހާއަށް ވަނީ އޭނާ ނިޔަތްގަން ކަމެކެވެ‪".‬‬

‫ނިޔަތް ގަތުމުގައި އޭނާ އެކުރާ ނަމާދެއް ކަނޑައަޅަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ ފަރްޟެއްކަން ނުވަތަ ސުންނަތެއްކަން‪ ،‬އަދި އެއީ‬

‫މެންދުރު ނަމާދުކަން ނުވަތަ ޢަޞްރު ނަމާދުކަން ނުވަތަ އެހެން ނަމާދެއްނަމަ އެކަންވެސް ކަނޑައަޅައި އެގޮތަށް ހިތަށް އަރުވަން‬

‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ނިޔަތް ގަންނާނީ ހަރަމްބަން ތަކްބީރާއެކުގައެވެ‪ .‬ތަކްބީރަށް ފަހު ނިޔަތް ގަތުމުން ނުފުދޭނެ ކަމާމެދު ޚިލާފެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގައި ނިޔަތް ބަދަލުކުރުން‪ :‬ނަމާދުގެ ތެރޭގައި އެއް ނިޔަތުން އަނެއް ނިޔަތަކަށް ބަދަލުވުމުގައި ޙާލަތުތަކެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (249‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪400 :‬‬

‫)‪ (250‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻴﻨﺔ‪5 :‬‬

‫‪147‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -1‬ފަރްޟަކުން މުޠުލަޤު ސުންނަތަކަށް‪ :‬މިސާލަކަށް އެކަނި ހުރެ މެންދުރު ނަމާދުކުރާ މީހަކަށް‪ ،‬ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާ‬

‫ބަޔަކު ފެނިގެން‪ ،‬އެމީހުންނާއެކު ކުރުމަށްޓަކައި‪ ،‬އޭނާގެ ފަރްޟު ނަމާދު ސުންނަތަކަށް ބަދަލުކުރުން ހުއްދައެއް‬

‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬އެއް ފަރްޟުން އަނެއް ފަރްޟަށް‪ :‬މިގޮތްވެސް ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެގޮތަށް ނިޔަތް ގަން ނަމަ ދެފަރްޟުވެސް‬

‫ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ފަރްޟު ބާޠިލުވަނީ އޭނާ އެނަމާދުން ނުކުތީތީއެވެ‪ .‬ދެވަނަ ފަރްޟު ބާޠިލުވަނީ ފެށުމުގައި‬

‫ނިޔަތް ނެތުމުންނެވެ‪ .‬އެހެން ކަމުން ޢަޞްރު ނަމާދުކުރަން ހުއްޓައި މެންދުރު ނަމާދު ނުކުރެވޭ މަތިން‬

‫ހަނދާންވެގެން‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދަށް ބަދަލުވުމަށް ނިޔަތް ގަތުމުން ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ސުންނަތަކުން ފަރްޟަކަށް‪ :‬މިގޮތްވެސް ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެއީ ކުރީގައިވެސް ބުނެވިދިޔަ ސަބަބަށްޓަކައެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ކަނޑައެޅިފައިވާ ސުންނަތަކުން މުޠުލަޤް ސުންނަތަކަށް‪ :‬މިގޮތް ހުއްދަ ވާނެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬ކަނޑައެޅިފައިވާ‬

‫ސުންނަތުގައި މުޠުލަޤް ސުންނަތުގެ ނިޔަތްވެސް ހިމެނޭތީއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދުގެ ސުންނަތުގެ ހަތަރު‬

‫ރަކްޢަތް ކުރުމަށް ނިޔަތް ގަތުމަށްފަހު‪ ،‬ޖަމާޢަތެއް ފެނުމުން އެމީހުންނާ ބައިވެރިވުމަށްޓަކައި ދެރަކްޢަތަށް‬

‫ބަދަލުކޮށްލުން ހުއްދަވާނެއެވެ‪.‬‬

‫މިސާލަކަށް‪،‬‬ ‫އެއީ‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހުއްދައެއް‬ ‫ސުންނަތަކަށް‪:‬‬ ‫ކަނޑައެޅިފައިވާ‬ ‫ސުންނަތަކުން‬ ‫‪ -5‬ކަނޑައެޅިފައިވާ‬

‫ތަޙިއްޔަތުލްމަސްޖިދު ކުރުމަށް ނިޔަތް ގަތުމަށްފަހު ފަތިސް ނަމާދުގެ ސުންނަތަށް ބަދަލުވުމަށް ނިޔަތްގަތުމެވެ‪.‬‬

‫މިޙާލަތުގައި ދެ ނަމާދު ވެސް ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ނަމާދު ހުއްޓާލީތީއެވެ‪ .‬ދެވަނަ ނަމާދު ފެށުމުގައި ނިޔަތް‬

‫ނެތަތީއެވެ‪.‬‬

‫އެއީ ހަމަ ކުރީގައިވެސް‬ ‫‪ -6‬މުޠުލަޤް ސުންނަތަކުން ކަނޑައެޅިފައިވާ ސުންނަތަކަށް‪ :‬ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ބަޔާންކުރެވުނު ސަބަބަށްޓަކައެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬އިމާމަކުން މައުމޫމަކަށް‪ :‬މިގޮތް ހުއްދަވާނެއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺގެ އާލާސްކަންފުޅުގައި أﺑﻮ��ﺮގެފާނު ނަމާދުކުރެއްވުމާ‬

‫ގުޅޭގޮތުން ﻋ�ﺸﺔ ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ މިސްކިތަށް ވަދެވަޑައިގަތް ހިނދު أﺑﻮ��ﺮގެފާނަށް‬

‫އެކަން އެނގިވަޑައިގެން ފަހަތަށް ޖެހިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން ހުރިތާނގައި ހުންނެވުމަށް ރަސޫލާﷺ އެކަލޭގެފާނަށް‬

‫އިޝާރާތްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ރަސޫލާﷺ ވަޑައިގެން أﺑﻮ��ﺮގެފާނުންގެ ވާތް ފަރާތުގައި އިށީނދެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬

‫)އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ (.‬ރަސޫލާﷺ އިށީންދެވަޑައިގެން އިންނަވައި؛ އަދި އަބޫބަކުރުގެފާނު ކޮޅަށް ހުންނަވައިގެން‬

‫‪148‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މީސްތަކުން‬ ‫އަށެވެ‪.‬‬ ‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫އިޤްތިދާވެވަޑައިގެންނެވީ‬ ‫أﺑﻮ��ﺮ‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫މީސްތަކުންނައިގެން‬

‫އިޤްތިދާވީ أﺑﻮ��ﺮގެފާނަށެވެ‪".‬‬
‫) ‪(251‬‬
‫‪F250‬‬

‫‪ -8‬އިމާމަކަށް ތަބާވާ މީހަކު އެހެން އިމާމަކަށް ތަބާވުމަށް‪ :‬މިގޮތް ހުއްދައެވެ‪ .‬އެއީ އިސްވެ ދިޔަ ޙަދީޘްގައި‬

‫ވާފަދައިންނެވެ‪.‬‬

‫‪ -9‬މައުމޫމަކުން އިމާމަކަށް‪ :‬ހުއްދައެވެ‪ .‬އެއީ މިސާލަކަށް ނަމާދުގެ ތެރޭގައި އިމާމާއަށް އުޒުރެއް މެދުވެރިވެގެން‬

‫ފޭބުންފަދަ ހާލަތްތަކުގައި މައުމޫމުންގެ ތެރެއިން މީހަކު އިމާމަކަށް އިސްވުންފަދަ ގޮތަކުން ބަދަލުވުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -10‬އެކަނި ނަމާދުކުރާ މީހަކު އިމާމަކަށް‪ :‬މިގޮތްވެސް ހުއްދައެވެ‪ .‬އެއީ މިސާލަކަށް‪ ،‬މީހަކު އެކަނި ހުރެ ނަމާދުކުރަނިކޮށް‬

‫މިސްކިތަށް އަރާ މީހަކު އޭނާއާ ބައިވެރިވުމެވެ‪ .‬އެހިސާބުން އޭނާ ނަމާދު ފުރިހަމަކުރާނީ އިމާމެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -11‬އިމާމަކު އެކަނި ނަމާދުކުރާ މީހަކަށް‪ :‬އުޒުރަކަށްޓަކައި މެނުވީ މިގޮތް ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‪،‬‬

‫މައުމޫމަކަށް ހުރި މީހާ އުޒުރެއް މެދުވެރިވެގެން އިމާމާއާ ވަކިވެއްޖެ ނަމަ އިމާމާ ދެން ކުރާނީ އެކަނި ނަމާދުކުރާ‬

‫މީހެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -12‬މައުމޫމަކު އެކަނި ނަމާދުކުރާ މީހަކަށް‪ :‬މީގައި ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪ .‬ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ޝަރްޢީ‬

‫އުޒުރަކަށްޓަކައި އެކަން ހުއްދަވާނެއެވެ‪ .‬އެއީ މިސާލަކަށް‪ ،‬ސުންނަތް މިންވަރަށްވުރެ ދިގުކޮށް އިމާމާ ނަމާދު‬

‫ދިގުކުރާނަމަ‪ ،‬ނުވަތަ މައުމޫމަށް ތަދެއް ނުވަތަ ރިހުމެއް މެދުވެރިވެއްޖެ ނަމަ އޭނާ އިމާމާއާ ވަކިވެ އެކަނިހުރެ‬

‫ނަމާދު ނިންމާލުމެވެ‪.‬‬

‫އިމާމާއި މައުމޫމުގެ ނިޔަތް ތަފާތުވުން‪ :‬ފަރްޟު ނަމާދަކަސް ސުންނަތް ނަމާދަކަސް އިމާމާއާ މައުމޫމުގެ ނިޔަތް އެއްގޮތް‬

‫ނަމަ އެދެމީހުން އެކުގައި ނަމާދުކުރުން ހުއްދަ ކަމާމެދު އިޚްތިލާފެއް ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިޚްތިލާފު އުފެދެނީ‪ ،‬އިމާމާއާއި މައުމޫމުގެ ނިޔަ‬

‫ތަފާތުވާ މެދުގައެވެ‪ .‬މިކަމުގައި އެންމެ ޞައްޙަ ރައުޔަކީ‪ ،‬އިމާމާއި މައުމޫމުގެ ނިޔަތް އެއްގޮތް ވުމަކީ ޝަރްޠެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ‬
‫َ‬ ‫ِّ ْ‬ ‫ّ‬ ‫َّ َ ْ َ ُ‬
‫َّﺎت و�َ َﻤﺎ ﻟُِ ام ِﺮىءٍ َﻣﺎ ﻧ َﻮى(‬
‫އައްޝާފިޢީ އާއި އިބްނު ހަޒްމުގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އެކަމުގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ރަސޫލާﷺގެ ޙަދީޘް )ِ�َﻤﺎ اﻷ�ﻤﺎل ﺑِِّﻴ ِ‬

‫އެވެ‪ .‬މިގޮތުން ނިޔަތް ތަފާތުވުމުގެ ޙާލަތުތަކެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ފަރްޟެއް ކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި ސުންނަތް ކުރާ މީހަކު އިޤްތިދާވުން‪ :‬ޖުމްލަކޮށް ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން‪ ،‬އޭގެ‬
‫ْ َ‬
‫ތެރޭގައި ހަތަރު އިމާމުން ހިމެނޭ ގޮތުން މިކަމަށް އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ﻳ َ ِﺰ�ْﺪ ﺑﻦ اﻷ ْﺳ َﻮد‬

‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫މިސްކިތުގައި‬ ‫ޚައިފު‬ ‫ޙައްޖަތުލްވަދާޢުގައި‬ ‫އޭގައިވަނީ‪،‬‬ ‫ޙަދީޘެކެވެ‪.‬‬ ‫ރިވާކުރައްވާ‬

‫) ‪(252‬‬
‫‪F251‬‬

‫)‪ (251‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 664 :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪418 :‬‬

‫)‪ (252‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 219 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪112/2 :‬‬

‫‪149‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަތިސްނަމާދުކުރައްވައި ނިމިވަޑައިގެން އިރު‪ ،‬ނަމާދުގައި ބައިވެރިވެވަޑައި ނުގެން ތިއްބެވި ދެބޭކަލެއްގެ ވާހަކައެވެ‪.‬‬

‫ރަސޫލާﷺ އެދެބޭކަލުން ގެންނަވައި ސުވާލުކުރެއްވުމުން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތިމަންބޭކަލުން ތިއްބެވީ ދަތުރުމަތީގައި‬

‫َ‬
‫ﻠَّﻴْﺘُﻤَﺎ ﻲﻓِ رِﺣَﺎﻟِﻜُﻤَﺎ �ُﻢَّ أَﺗَيْﺘُﻤَﺎ مَﺴْﺠِﺪَ ﻤﺟَ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻋ ٍﺔ‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވައިގެންނެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ا ﺻ‬
‫ّ َ ُ َ ٌَ‬ ‫َﻠِّﻴ‬
‫ﻓ َﺎ ﻣَﻌَﻬُﻢْ ‪ ،‬ﻓَﺈِ�َ َﻬﺎ ﻟ� ْﻢ ﻧﺎﻓِﻠﺔ( "ތިޔަ ދެބޭކަލުން ފޭލިގޭގައި ނަމާދުކުރެއްވުމަށްފަހު ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރެވޭ‬

‫މިސްކިތަކަށް އާދެވިއްޖެ ނަމަ އެބައިމީހުންނާއެކު ނަމާދުކުރައްވާށެވެ! އެއީ ތިޔަބަޭކަލުންނަށް ސުންނަތް ނަމާދެކެވެ‪".‬‬

‫‪ -2‬ސުންނަތް ކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި ފަރްޟުކުރާ މީހަކު އިޤްތިދާވުން‪ :‬މިއީވެސް ޖާއިޒު ކަމެކެވެ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‬

‫"ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ޢިޝާ ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫) ‪(253‬‬
‫‪F25‬‬

‫ޤައުމުގެ މީސްތަކުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެން އެމީހުންނައިގެން އެނަމާދުކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ -3‬ފަރްޟެއް ކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި އެހެން ފަރްޟެއް ކުރާ މީހަކު އިޤްތިދާވުން‪ :‬މިކަމުގައި ތިން ގޮތެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ދެ ނަމާދުގެ ރަކްޢަތުގެ ޢަދަދު އެއްވަރުވުން‪ :‬މިސާލަކަށް؛ މެންދުރު ނަމާދު ޤަޟާކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި‬

‫ޢަޞްރު ނަމާދު ނުވަތަ ޢިޝާ ނަމާދުކުރުމަށް ބައިވެރިވުމެވެ‪ .‬މިގޮތް ހުއްދައެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬މައުމޫމު ކުރާ ނަމާދުގެ ރަކްޢަތުގެ ޢަދަދު‪ ،‬އިމާމާ ކުރާ ނަމާދުގެ ރަކްޢަތަށްވުރެ އިތުރުވުން‪ :‬މިސާލަކަށް؛‬

‫ފަތިސް ނަމާދު ނުވަތަ މަޣްރިބު ނަމާދުކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި މެންދުރު ނަމާދުކުރުމަށް އިޤްތިދާވުމެވެ‪.‬‬

‫މިގޮތްވެސް ހުއްދައެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬މައުމޫމު ކުރާ ނަމާދުގެ ރަކްޢަތުގެ ޢަދަދު އިމާމާކުރާ ނަމާދުގެ ރަކްޢަތަށްވުރެ މަދުވުން‪ :‬މިހާލަތުގައި‬

‫އިޤްތިދާވުން ހުއްދައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެއީ މިސާލަކަށް؛ މެންދުރު ނަމާދުކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި ފަތިސް‬

‫ނަމާދުކުރާ މީހަކު އިޤްތިދާވުމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ މިޙާލަތުގައި ބޭރުފުށުގެ ޢަމަލުތަކުގައި އޭނާ އިމާމާއާ ޚިލާފުވާން‬

‫ޖެހޭތީއެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާގެ ރަކްޢަތުގެ އަދަދު ހަމަވުމުން ސަލާމްދިނުމަށްޓަކައި ވަކިވާންޖެހޭތީއެވެ‪ .‬ނުވަތަ‬

‫އިމާމާއާ އެކު ސަލާމްދިނުމަށް އިންނަން ޖެހޭތީއެވެ‪ .‬ނުވަތަ އިމާމާއާއެކު ކުރިއަށް ހިނގައްޖެ ނަމަ އޭނާ‬

‫ނިޔަތްގަތް ނަމާދުގެ ރަކްޢަތުގެ އަދަދަށްވުރެ ގިނައިން ކުރަން ޖެހޭނެތީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ޤަޞްރުކޮށް ކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި ފުރިހަމައަށް ކުރާ މީހަކު އިޤްތިދާވުން‪ :‬މިގޮތް ހުއްދައެވެ‪ .‬ފުރިހަމައަށް ކުރާ‬

‫މީހާއަށް މީގައި ވާޖިބުވެގެންވަނީ‪ ،‬އިމާމާ ސަލާމްދިނުމަށްފަހު އޭނާގެ ނަމާދު ފުރިހަމަކުރުމެވެ‪ .‬މިކަމުގައި‬

‫ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫)‪ (253‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 711 :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪465 :‬‬

‫‪150‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -5‬ފުރިހަމައަށް ކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި ޤަޞްރަށް ކުރާ މީހަކު އިޤްތިދަވުން‪ :‬މިގޮތްވެސް ޖާއިޒެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫މިޙާލަތުގައި މައުމޫމަށް ލާޒިމުވެގެންވަނީ ހަތަރުރަކްޢަތް ފުރިހަމަކުރުމެވެ‪ .‬ކުޑަ ހިނދުކޮޅަކަށް އިމާމާއާ ބައިވެރިވީ‬

‫ކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އިމާމާއެކު ކުރައްވާނަމަ ކުރައްވަނީ‬

‫ހަތަރު ރަކްޢަތެވެ‪ .‬އަދި އެކަހެރިން ކުރައްވާނަމަ ކުރައްވަނީ ދެރަކްޢަތެވެ‪.‬‬

‫) ‪(254‬‬
‫‪F253‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.3‬‬

‫‪ -1‬ހަވީރު ‪ 5:50‬ހާއިރު ބާލިޣުވީ ކުއްޖަކަށް‪ ،‬އެދުވަހުގެ ނަމާދުތަކުގެ ތެރެއިން ކުރަން ލާޒިމުވާނެ ނަމާދުތަކަކީ‬

‫ކޮބައިކަން ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ނަމާދު ފާއިތުވިޔަސް ނުވަތަ ގަސްތުގައި ނަމާދު ފާއިތުކޮށްލިޔަސް އެނަމާދު ޤަޟާކުރަން ޖެހޭނެކަމަށް ޖުމްހޫރު‬

‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ވަރަށް ގިނަ އެހެން ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ގަސްތުގައި ނަމާދު އަޅާ‬

‫މީހާ އެނަމާދު ޤަޟާކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މި ދެރައުޔުގެ ތެރެއިން ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ރައުޔު ސަބަބާއެކު‬

‫ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬ނަމާދުކުރުމަށް ބޭނުންވާ ޠަހާރަތު ފުރިހަމަވާނީ‪ ،‬ކޮންކޮން ކަންތައްތަކެއް ފުރިހަމަވެގެންކަން ތަފްޞީލުކޮށް‬

‫ބަޔާންކުރާށެވެ! އަދި ޠަހާރަތަކީ ނަމާދުގެ ޝަރްޠެއް ނުވަތަ ވާޖިބެއްކަމާ މެދު އުފެދިފައިވާ އިޚްތިލާފު އޭގެ ނަތީޖާއާ‬

‫އެކު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪ -4‬ނަމާދުގައި ފިރިހެނާ ފޮރުވަން ޖެހޭ މިންވަރާއި އަންހެނާ ފޮރުވަން ޖެހޭ މިންވަރު ވަކިވަކީން ބަޔާންކުރާށެވެ!‬
‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺟﻬﻚ ﰲ اﻟﺴﻤﺎ ِءۖ ﻓﻠﻨﻮﻟِّﻴﻨ ْ ً ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﻚ َﺷﻄﺮ اﻟﻤ ْﺴ ِﺠ ِﺪ اﻟﺤﺮ ِ ۚ‬
‫ام﴾ މިއާޔަތް‬ ‫ﺎﻫ ۚﺎ ﻓ َ َﻮ ِ ّل َوﺟ َﻬ َ‬
‫ﻚ ِﻗﺒ َ� َﺗﺮ َﺿ َ‬
‫َ َ ُ َ َ َّ َ‬ ‫ﺐ َو ِ َ ِ‬ ‫‪َ ﴿ -5‬ﻗﺪ َﻧﺮ ٰى َﺗ َﻘ ّﻠ ُ‬
‫ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ބާވައިލެއްވި ސަބަބު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -6‬ތިރީގައިވާ ކަންކަމުގެ ޙުކުމް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬ކަނޑައެޅިފައިވާ ސުންނަތަކުން‪ ،‬ކަނޑައެޅިފައިވާ އެހެން ސުންނަތަކަށް ނިޔަތް ބަދަލުކުރުން‬

‫ށ‪ -‬އެކަނި ހުރެ ނަމާދުކުރުމަށް ނިޔަތް ގަން މީހަކު އިމާމަކަށްވުމަށް ނިޔަތް ބަދަލުކުރުން‬

‫ނ‪ -‬ޤަޞްރުކޮށް ކުރާ މީހެއްގެ ފަހަތުގައި ފުރިހަމައަށް ކުރާ މީހަކު އިޤްތިދާވުން‬

‫)‪ (254‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪694 :‬‬

‫‪151‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދުގެ ރުކުންތައް‬

‫ނަމާދުގެ ރުކުންތަކަކީ‪ ،‬އެކަންތައްތަކެއްގެ މައްޗަށް ނަމާދުގެ ވުޖޫދު ބިނާވެގެންވާ ޢަމަލުތަކާއި ބަސްތަކެވެ‪ .‬ނަމާދު ޙަޤީޤީ‬

‫ނަމާދަކަށް ވަނީ މި ކަންތައްތަކުންނެވެ‪ .‬މިއިން ރުކުނެއް ދޫކޮށްލައިފިނަމަ ނަމާދު ނަމާދަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ޝަރްޢީ ގޮތުން‬

‫ގަބޫލުކުރެވޭ ނަމާދަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ކުށު ސަޖިދަ ޖެހުމަކުން ވެސް ފުއްދައެއް ނުލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގައި ރުކުނެއް އެޅުން‪ :‬މިކަމުގައި ދެ ޙާލަތެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ގަސްތުގައި ރުކުނެއް އެޅުން‪ :‬ނަމާދުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއް ގަސްތުގައި އަޅައިފި މީހެއްގެ ނަމާދު‬

‫ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬މިކަމުގެ މައްޗަށް ދަންނަބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ހަނދާން ނެތިގެން ނުވަތަ ނޭނގިގެން ރުކުނެއް ދޫކޮށްލުން‪ :‬އެރުކުނެއް ހޯދައިގަތުން ކުޅަދާނަވެގެންވާނަމަ އެކަން‬

‫ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށް އިއްތިފާޤުވެވިފައިވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެރުކުން ގެނެސްގަތުމަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާނަ‪،‬‬

‫އެކަމުގައި ވަނީ ދެރައުޔެކެވެ‪ .‬ޙަނަފީން ވިދާޅުވަނީ އޭނާގެ ނަމާދު ފާސިދުވީ ކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޖުމްހޫރު‬

‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ގެއްލޭނީ ރުކުން ވެއްޓުނު ރަކްޢަތް އެކަނި ކަމަށެވެ‪ .‬ހަރަމްބަން ތަކްބީރު ހަނދާންނެތުން‬

‫ފިޔަވައެވެ‪ .‬އެކަން ހަނދާން ނެތިއްޖެ ނަމަ އޭނާ ޖެހޭނީ އަލުން ނަމާދު ފަށާށެވެ‪ .‬އެއީ އޭރުން އޭނާއަށް‬

‫އަޞްލުގައި ނަމާދުގެ ތެރެއަށް ނުވަދެވޭތީއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގެ ރުކުންތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ މީހާ ފަރްޟު ނަމާދަށް ކޮޅަށް ހުރުން‪ :‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ﴿ .‬وﻗُﻮﻣُﻮا ِ ّ َﷲِ‬

‫"އަދި ތިޔަބައިމީހުން اﷲ އަށް ކިޔަމަންތެރިވެ‪) ،‬ނަމާދުގައި( މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު ﻗﺎﺋﻢވެ‬

‫) ‪(255‬‬
‫‪F254‬‬ ‫َﻗﺎ ِﻧ ِﺘﲔَ﴾‬
‫ََ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫ّ َ‬ ‫ْ‬
‫ތިބޭށެވެ!" އަދި ِﻋ ْﻤ َﺮان ﺑْﻦ ُﺣ َﺼ�އަށް ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ) .‬ﺻ ِﻞ ﻗﺎﺋِ ًﻤﺎ ‪ ،‬ﻓﺈِن ل ْﻢ � ْﺴﺘَ ِﻄ ْﻊ �ﻘﺎ ِﻋ ًﺪا ‪،‬‬

‫َ ْ َْ َْ َ ْ َََ َْ‬
‫"ކޮޅަށް ހުންނަވައި ނަމާދުކުރައްވާށެވެ! އެކަމަށް ކުޅަދާނަވެވަޑައިނުގެންފި ނަމަ‬ ‫ﺐ(‬
‫ﻓ ِﺈن لﻢ �ﺴﺘ ِﻄﻊ �ﻌ� ﺟﻨ ٍ‬
‫) ‪(256‬‬
‫‪F25‬‬

‫އިށީންދެވަޑައިގެން އިންނަވާ ނަމާދުކުރައްވާށެވެ! އެކަމަށް ކުޅަދާނަވެވަޑައިނުގެންފި ނަމަ އޮށޯވެވަޑައިގެން އޮންނަވައި‬

‫ނަމާދުކުރައްވާށެވެ!"‬

‫)‪ (255‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪2 :‬‬

‫)‪ (256‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪1117 :‬‬

‫‪152‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ރުކުނެއްކަމަށް‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ފަރްޟު‬ ‫ހުރުމަކީ‬ ‫ކޮޅަށް‬ ‫ބިނާކުރައްވައި‪،‬‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫މިދަލީލުތަކުގެ‬

‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ކޮޅަށް ހުންނަން ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާ ބަލިމީހާއަށް އެކަން އުފުލިގެންވާކަމަށް‬

‫ވެސް އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ހަރަމްބަން ތަކްބީރު‪ :‬ޢާންމުކޮށް ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ހަރްމަބަން ތަކްބީރަކީ‬

‫ނަމާދުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެކެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻔْﺘَﺎح الﺼَّﻼَة اﻟﻄُّ ُﻬﻮر‬

‫"ނަމާދުގެ ތަޅުދަނޑިއަކީ ޠަހާރަތެވެ‪ .‬އެ ޙުރުމަތްތެރިކުރާ ކަމަކީ‬

‫) ‪(257‬‬ ‫ْ‬
‫ﻟتَّﺴ ِﻠﻴﻢ(‬ ‫َْﺮِ�ﻤﻬَﺎ اﺘﻟَّﻜْﺒ ِ� وَﺤ َﺗْﻠ َ‬
‫ﻴﻠﻬﺎ‬
‫‪F256‬‬
‫ِ‬

‫ތަކްބީރެވެ‪ .‬އަދި އެ ޙަލާލުކޮށްދޭ ކަމަކީ ސަލާމްދިނުމެވެ‪".‬‬

‫މިތާނގައި ތަކްބީރުގެ މާނައަކީ‪) ،‬ﷲ أ�ﺮﺒ( ކިޔުމެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީ؛ މީގެ ބަދަލުގައި އެހެން‬

‫ޢިބާރާތެއް ކިޔުން ޞައްޙަ ނުވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މާތްކުރުމުގެ މާނަ ދޭހަވާ ގޮތަށް ﷲ ގެ‬

‫ކޮންމެ އިސްމުފުޅެއް ބޭނުންކުރިއަސް ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ކޮންމެ ރަކްޢަތެއްގައި ﻮرة اﻟﻔﺎﺤﺗﺔ ކިޔުން‪ :‬މިމައްސަލާގައި ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ކޮންމެ ފަރްޟު ނަމާދަކާއި ސުންނަތް ނަމާދެއްގައި‪ ،‬އެއީ އަޑުހަރުކޮށް ކިޔަވާ ނަމާދެއް ކަމުގައި ވިޔަސް ނުވަތަ‬

‫ސިއްރުން ކިޔަވާ ނަމާދެއް ކަމުގައި ވިޔަސް އޭގެ ކޮންމެ ރަކްޢަތެއްގައި ﻮرة اﻟﻔﺎﺤﺗﺔ ކިޔެވުމަކީ ނަމާދުގެ‬

‫ރުކުނެކެވެ‪ .‬މިއީ ﺜﻟﻮري އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ ގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ މަޝްހޫރު ރިވާޔަތެވެ‪ .‬ﻋﻤﺮ އާއި‬

‫ﺜﻤﺎن ﺑﻦ أﻲﺑ اﻟﻌﺎصގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ގޮތަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫"ﻮرة اﻟﻔﺎﺤﺗﺔ‬ ‫ﺎب(‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ރަސޫލާﷺގެ މިޙަދީޘެވެ‪َ ) .‬ﻻ َﺻ َﻼةَ ل َﻤ ْﻦ ل َ ْﻢ َ� ْﻘ َﺮأ ْ ِﻔَﺎﺤﺗَﺔ اﻟْ َ‬
‫ﻜﺘ ِ‬
‫) ‪(258‬‬
‫‪F257‬‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬

‫ނުކިޔަވާ މީހަކަށް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫ށ‪ -‬އަބޫ ޙަނީފާގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬އަދި އަޙްމަދުގެ އެއް ރިވާޔަތުގައި ވަނީ‪ ،‬ކަނޑައެޅިގެން ﻮرة اﻟﻔﺎﺤﺗﺔ ކިޔަވާކަށް‬

‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ޤުރްއާނުން ކޮންމެ އާޔަތެއް ކިޔެވިޔަސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ ﻗﺮآنގައި މާތް ﷲ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫� ِﻣﻦ اﻟ ُﻘ ْﺮ ِ ۚ‬
‫آن﴾ "ފަހެ‪ ،‬ﻗﺮآنން ފަސޭހަވީ މިންވަރެއް ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ؛ ﴿ﻓَﺎﻗﺮءوا ﻣﺎ َﺗ�‬
‫َ ُ َ َ َ َ‬

‫ކިޔަވާށެވެ!" މިފަދައިންނެވެ‪.‬‬

‫)‪ (257‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 61 :‬ﺍﻟﺗﺭﻣﺫﻱ‪ ، 3 :‬ﺍﻹﺭﻭﺍء )ﻟﻸﻟﺑﺎﻧﻲ(‪301 :‬‬

‫)‪ (258‬ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 756 :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪394 :‬‬

‫‪153‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މިދެ ރައުޔުގެ ތެރެއިން ރާޖިޙު ގޮތަކީ‪ ،‬ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ކޮންމެ ރަކްޢަތެއްގައި ﻮرة اﻟﻔﺎﺤﺗﺔ ކިޔަވަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫އާޔަތުގައި އެވާ ކިޔެވުމުގެ ތެރޭގައި ﻮرة اﻟﻔﺎﺤﺗﺔ އާއި އެހެނިހެން ސޫރަތްތައް ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި އެއާޔަތަކީ‬

‫ﻮرة اﻟﻔﺎﺤﺗﺔ ބާވައިލެއްވުމުގެ ކުރީން ބާވައިލެއްވި އެއްޗަކަށް ވުމުން އެއާޔަތް އެވަނީ މަންސޫޚުވެފައި‬

‫ކަމަށްވެސް ބެލިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ރުކޫޢުކުރުން‪ :‬ނަމާދުގެ ކޮންމެ ރަކްޢަތެއްގައި ރުކޫޢުކުރުމަކީ ރުކުނެއް ކަމަށް އިޖުމާޢު ވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫ﻛ ُﻌﻮا‬
‫آﻣﻨُﻮا ار َ‬ ‫އެއިޖުމާޢު ބިނާވެގެންވާ ދަލީލުތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ދަލީލަކީ‪ ،‬މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أ َ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫"އޭ إﻳﻤﺎن ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ر�ﻮع ކޮށް‪ ،‬ﺳﺠﺪة ކުރާށެވެ!" އަދި‬
‫) ‪(259‬‬
‫ﺠ ُﺪوا﴾‬ ‫و ْ‬
‫اﺳ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪F258‬‬

‫ار َﻛ ْﻊ ﻰﺘ َّ ﻄْﻤَﻦﺌ َّ‬

‫ِ َرا ِﻛ ًﻌﺎ( "ދެން ރުކޫޢު‬ ‫ނަމާދު ގޯސްކޮށްކުރެވުނު ބޭކަލަކަށް ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ُ) .‬ﻢَّ ْ‬

‫ކުރާށެވެ! ރުކޫޢުގައި ހަމަޖެހިލާންދެނެވެ‪".‬‬

‫ރުކޫޢު ކަމުދާނެ އެންމެ ކުޑަ މިންވަރަކީ‪ ،‬އޭނާގެ ދެއަތް ކަކުލުގައި ޖެހޭންދެން ގުދުވުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬ރުކޫޢުގައި ހަމަޖެހިލުން‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި މިއީވެސް ނަމާދުގެ ރުކުނެކެވެ‪ .‬އަދި ސަޖިދާގައިވެސް‬

‫މަޑުޖެހިލުމަކީ ރުކުނެކެވެ‪ .‬މިކަމުގައި ޚިލާފު ވަނީ އަބޫ ޙަނީފާއެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރުގެ ދަލީލަކީ އިސްވެ ދިޔަ ޙަދީޘެވެ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫އަނެއް ދަލީލަކީ‪ ،‬ރަސޫލުﷲ ޙަދީސްކުރައްވާފައި ވެއެވެ‪َ ) .‬ﻻ ُﺗْﺰئُ َﺻ َﻼةٌ َﻻ ﻳُﻘ ُ‬
‫ﻴﻢ لﺮَّ ُﺟﻞ ُﺻﻠﺒَ ُﻪ ِﻓ لﺮُّ ﻛ ِ‬
‫ﻮع‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫"އެނަމާދެއްގެ ރުކޫޢުއާއި ސުޖޫދުގައި ބުރަކަށި ސީދާ ނުވާ މީހާގެ ނަމާދު ނުފުދޭނެއެވެ؟"‬

‫) ‪(260‬‬
‫‪F259‬‬
‫َالﺴُّ ُ‬
‫ﺠﻮ ِد(‬

‫‪ -6‬އިޢުތިދާލުގައި ހުރުން‪ :‬މި ރުކުނުގެ ތެރެއަށް ރުކޫޢުން ތެދުވުންވެސް ވަދެއެވެ‪ .‬އެއީ ރުކޫޢުން ތެދުވުމުން ނޫނީ‬
‫ﻢَّ ْ َ‬
‫ار� ْﻊ‬ ‫އިޢުތިދާލަށް ނުހުރެވޭނެތީއެވެ‪ .‬ނަމާދު ގޯސްކޮށް ކުރެވުނު ޞަޙާބީއަށް ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ُ ).‬‬
‫َْ َ َ‬
‫ﻰﺘ َّ �ﻌﺘَ ِﺪل ﻗﺎﺋِ ًﻤﺎ ( "ދެން ތެދުވާށެވެ! ކޮޅަށް ހުރެ ސީދާވެއްޖައުމަށްދާންދެނެވެ!"‬

‫‪ -7‬އިޢުތިދާލުގައި ހަމަޖެހިލުން‪ :‬ކުރީގައި ބަޔާންކުރި ޙަދީޘުން މިކަމަށް ދަލީލު ލިބެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -8‬ސަޖިދަ ކުރުން‪ :‬ކޮންމެ ރަކްޢަތެއްގައި ދެ ފަހަރަށް ސަޖިދަކުރުމަކީ ނަމާދުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއްކަމަށް‬

‫ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އެއިޖުމާޢު ބިނާވެގެންވާ އެއް ދަލީލަކީ‪ ،‬މިއާޔަތެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أ َ ّ ُ�ﺎ ّ َ ِ‬

‫ا�ﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬

‫ﺪوا﴾ "އޭ إﻳﻤﺎن ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ر�ﻮع ކޮށް‪ ،‬ﺳﺠﺪة ކުރާށެވެ!"‬ ‫ارﻛﻌﻮا و ْ‬
‫آﻣﻨﻮا ْ‬
‫ﺠ ُ‬
‫ُ‬
‫اﺳ‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ ُ‬

‫)‪ (259‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺤﺞ‪77 :‬‬

‫)‪ (260‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،183/2 :‬ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ ، 264 :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،840 :‬ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ‪870 :‬‬

‫‪154‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ﺎﺟ ًﺪا(‬ ‫ﺠ ْﺪ ﻰﺘ َّ ﻄْﻤَﻦﺌ َّ َ‬ ‫އަދި ނަމާދު ގޯސްކޮށްކުރެވުނޞަޙާބީއަށް ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ُ) .‬ﻢَّ ْ‬

‫اﺳ ُ‬
‫ِ ﺳ ِ‬

‫"ދެން ސަޖިދަ ކުރާށެވެ! ސަޖިދައިގައި ހަމަޖެހިލާންދެނެވެ‪".‬‬

‫ދަލީލުކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަމަށް‬ ‫ދެޙަދީޘުން‬ ‫ބަޔާންކުރެވުނު‬ ‫މައްސަލާގައި‬ ‫ރުކޫޢުގެ‬ ‫ހަމަޖެހިލުން‪:‬‬ ‫‪ -9‬ސަޖިދައިގައި‬

‫ސަޖިދަކުރުން ވަނީ ހަތް ގުނަވަނުގެ މަތީގައެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ދެއަތްތިލައާއި ދެކަކުލާއި ދެފައިތިލައާއި ނޭފަތާއެކުގައި‬
‫ََ‬ ‫ََ‬ ‫ُ ْ ُ‬
‫ت ﺳْﺠُﺪَ ﻰﻠﻋََ ﺳَﺒْﻌَﺔ َ‬
‫ﺎرَ �ِﻴَﺪِه ﻰﻠﻋ‬
‫ِ‬ ‫ِ أ�ْﻈُﻢٍ ﻰﻠﻋََ اﺠﻟَْﺒْﻬَﺔِ وَأﺷ‬ ‫ނިއްކުރިއެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬أ ِمﺮ‬

‫"ހަތް ކަށިގަނޑުގެ މަތީގައި ސަޖިދަކުރުމަށް އަހުރެމެންނަށް‬

‫) ‪(261‬‬
‫�(‬
‫َْ َ َْ‬
‫ﻣ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫اف‬
‫ِ‬ ‫ﻧْﻔِﻪ وَاﻴﻟَْﺪَﻳْﻦِ وَالﺮُّ ْﻛﺒَت َ ْ� َوأَ ْﻃ َ‬
‫ﺮ‬ ‫ِ‬
‫‪F260‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬

‫އަމުރުވެވިގެން ވެއެވެ‪ .‬ނިއްކުރިއާއި )މިހެން ޙަދީޘްކުރައްވައި ނޭފަތްޕުޅަށް އިޝާރާތްކުރެއްވިއެވެ‪ (.‬ދެއަތްތިލައާއި‬

‫ދެކަކުލާއި ދެފައިތިލަ ކޮޅުގެ މަތީގައެވެ‪".‬‬

‫ﻢَّ ْ َ‬
‫ار� ْﻊ‬ ‫‪ -10‬ދެސަޖިދަ ދެމެދު އިނުން‪ :‬ނަމާދު ގޯސްކޮށް ކުރެވުނު ޞަޙާބީއަށް ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ُ).‬‬

‫ِ َﺟﺎل ِ ًﺴﺎ( "ދެން ތެދުވާށެވެ! އިށީންދެ އިނދެ މަޑުޖެހިލުމަށް ދާންދެނެވެ‪".‬‬

‫ﻰﺘ َّ ﻄْﻤَﻦﺌ َّ‬

‫‪ -11‬ދެސަޖިދަ މެދު އިނުމުގައި ހަމަޖެހިލުން‪ :‬އިސްވެ ދިޔަ ޙަދީޘުން މިކަމަށް ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬މިއީ ރުކުނެއްކަމަށް‬

‫لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ ވިދާޅުވާއިރު أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ ވިދާޅުވަނީ ކަނޑިއެއްގެ މިންވަރަށް ބޯ އުފުލާލުމުން ފުދޭނެކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -12‬ފަހު ތަޝައްހުދު )އައްތަޙިއްޔާތު( އަށް އިނުން‪ :‬ފަހު ތަޝައްހުދަށް އިށީނދެ އިނުމަކީ ނަމާދުގެ ރުކުނެކެވެ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ َُْ ْ‬ ‫ََ َ ُ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ‬ ‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﺈِذَا �َﻌﺪ أَﺣﺪُ�ﻢْ ﻲﻓِ الﺼَّﻼ ِة ﻓﻠﻴﻘﻞ َّﺤِﻴ َّﺎت ِ ِ‬
‫ﷲ ‪(...‬‬
‫) ‪(262‬‬
‫‪F261‬‬

‫މީހަކު ނަމާދުގައި )ފަހު ތަޝައްހުދަށް( އިށީންދެއްޖެ ނަމަ ﺘﻟﺤﻴﺎت ﷲ‪ ...‬އޭ ކިޔާށެވެ!"‬

‫ނުވަތަ‬ ‫ގަސްތުގައި‬ ‫ރުކުނެކެވެ‪.‬‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫ރުކުންތަކުގެ‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫މިއީވެސް‬ ‫ކިޔުން‪:‬‬ ‫‪ -13‬ފަހު ތަޝައްހުދު‬

‫اﺑﻦ مﺴﻌﻮد‬ ‫ބާޠިލުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ދޫކޮށްލައިފިނަމަ‬ ‫ކިޔުން‬ ‫ތަޝައްހުދު‬ ‫ވެސް‬ ‫ހަނދާންނެތިގެން‬

‫َ ََ‬
‫"ތަޝައްހުދު ފަރްޟުވުމުގެ ކުރީގައި ތިމަންބޭކަލުން ކިޔުއްވައި އުޅުއްވީމުއެވެ‪ .‬لﺴَّﻼ ُم ﻋ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(263‬‬
‫‪F26‬‬

‫َ‬ ‫َ ََ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ََ‬ ‫َُ ََ ْ َ‬ ‫ا ََْ َ‬

‫ﺒ�ﻞ‪ ،‬لﺴَّﻼ ُم ﻋ ِﻴﺎﻜ ِ�ﻴﻞ‪ ،‬لﺴَّﻼ ُم ﻋ ﻓﻼ ٍن ދެން ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻻ‬ ‫ﷲ �ﺒﻞ ِﻋﺒﺎ ِدهِ‪ ،‬لﺴَّﻼم ﻋ ِﺮ ِ‬ ‫ِ‬

‫ﷲ( "ތިޔަބޭކަލުން ﺴﻼم ﻰﻠﻋ‬

‫ُ‬ ‫ﻫُﻮَ الﺴَّﻼ ُم َوﻟَ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ ْ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻰﻠﻋَ اﷲِ ﻓَﺈِنَّ َ‬
‫�ﻦ إِذا ﺟﻠﺲ أﺣﺪ�ﻢ ْﻴَﻘُﻞِ اﺘﻟَّﺤِﻴ َّﺎت ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﷲ‬ ‫َﻘُﻮلُﻮا الﺴَّﻼ‬

‫اﷲ އޭ ވިދާޅުނުވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން ﷲ އީ الﺴﻼم އެވެ‪ .‬އެކަމަކު ﺘﻟﺤﻴﺎت ﷲ އޭ ތިޔަބޭކަލުން ވިދާޅުވާށެވެ!"‬

‫މިޙަދީޘުން އެނގޭ ގޮތުގައި ކުރިން އެކަން ފަރްޟުވެފައި ނެތިސް ފަހު އެކަން ފަރްޟުކުރެވުނެވެ‪ .‬މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި‬

‫)‪ (261‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،812 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪490 :‬‬

‫)‪ (262‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ،831 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪402 :‬‬
‫)‪ (263‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،969 :‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪40/3 :‬‬

‫‪155‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ﻤﺣﺪގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ﻣﺎلﻚ ދެކެވަޑައިގަންނަވަނީ އެއީ ސުންނަތެއް ކަމުގައެވެ‪ .‬ރުކުނަކީ އޭގައި ސަލާމްދިނުމުގެ ބައި‬

‫އެކަންޏެވެ‪ .‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔގެ އަރިހުގައި ރުކުނަކީ‪ ،‬ތަޝައްހުދު ކިޔޭ ވަރަށް އިށީނދެ އިނުމެވެ‪ .‬ތަޝައްހުދު ކިޔުމަކީ‬

‫ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ތަޝައްހުދުގެ ޢިބާރާތްތައް‪ :‬اﺑﻦ مﺴﻌﻮد ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ އަތްޕުޅު ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫އަތްޕުޅުގައި ބާއްވަވައިގެން އިންނަވައި‪ ،‬ޤުރްއާނުން ސޫރަތެއް ދަސްކޮށްދެއްވާ ފަދައިން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬

‫އެކަލޭގެފާނު ތަޝައްހުދު ދަސްކޮށްދެއްވިއެވެ‪) .‬ﺘﻟﺤﻴﺎت ﷲ والﺼﻠﻮات ﷲ واﻟﻄﻴﺒﺎت ‪ ،‬الﺴﻼم ﻋﻠﻴﻚ أﻳﻬﺎ ﻟﻲﺒ رﻤﺣﺔ‬

‫މިއީ‬ ‫اﷲ و�ﺮ�ﺗﻪ ‪ ،‬الﺴﻼم ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻠﻋ ﻋﺒﺎد اﷲ لﺼﺎﺤﻟ� ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ � إﻻ اﷲ وأﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا ﻋﺒﺪه رﺳﻮﻪﻟ(‬
‫) ‪(264‬‬
‫‪F263‬‬

‫އެންމެ ޞައްޙަކަން ބޮޑު ޢިބާރާތެވެ‪ .‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔއާއި ﺜﻟﻮري އާއި ﻤﺣﺪ އާއި إﺳﺤﺎق އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި އެނޫންވެސް‬

‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީ މިއެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން‬

‫ސާބިތުވެފައިވާ އެނޫން ޢިބާރާތްތައްވެސް ކިޔުން ޞައްޙައެވެ‪.‬‬

‫‪ -14‬ސަލާމްދިނުން‪ :‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔއާ ޚިލާފަށް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ސަލާމްދިނުމަކީ ނަމާދުގެ ރުކުނެއްކަމަށެވެ‪.‬‬

‫"‪ ...‬އަދި އެ ޙަލާލުކޮށްދޭ )އެއިން‬

‫) ‪(265‬‬
‫‪F264‬‬
‫ْ‬
‫ﺤﺗَْﻠِﻴﻠﻬَﺎ اﻟتَّﺴ ِﻠﻴﻢ(‬ ‫ދަލީލަކީ ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ މިޙަދީޘެވެ‪...) .‬‬

‫ތަޙައްލުލުވެވޭ( ކަމަކީ ސަލާމްދިނުމެވެ‪".‬‬

‫ސަލާމުގެ ޢަދަދު‪ :‬ﺎﻓﻲﻌންނާއި ﺎلﻲﻜން އަދި ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ރުކުނަކީ ފުރަތަމަ ސަލާމް‬

‫އެކަނިކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ ސަލާމަކީ ސުންނަތެއް ކަމަށެވެ‪ .‬ﻤﺣﺪގެ އެއް ރިވާޔަތުގައި )ﺣﻨﺒ� މަޛްހަބުގެ ރާޖިޙު‬

‫ގޮތުގައި( ދެވަނަ ސަލާމަކީ ވެސް ވާޖިބެކެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި ބައެއް ﺎلﻲﻜންގެ ބަހަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬

‫‪ -15‬ރުކުންތައް ތަރްތީބުން ކުރުން‪ :‬ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން ސާބިތުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު މިކަންތައްތައް‬

‫ُ ّ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬
‫"ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ކުރެއްވީ ތަރުތީބުންނެވެ‪ .‬އަދި ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ) .‬ﺻ ﻮا ﻛ َﻤﺎ َرأ�ﺘُ ُﻤ ْﻮ ِ� أ َﺻ ِ�(‬
‫) ‪(266‬‬
‫‪F265‬‬

‫އދި ގޯސްކޮށް‬ ‫ނަމާދުފުޅު ކުރައްވަނިކޮށް ތިޔަބޭކަލުންނަށް ފެނިވަޑައިގެންނެވި ގޮތަށް ނަމާދުކުރައްވާށެވެ!"‬

‫ނަމާދުކުރެއްވުނު ޞަޙާބީއަށް ދަސްފުޅުކޮށްދެއްވުމުގައި )ﺛﻢ‪ ...‬ﺛﻢ‪" (...‬ދެން އެއަށްފަހު‪...‬ދެން އެއަށްފަހު‪"...‬‬

‫މިގޮތަށް ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވުމުން ވެސް މިކަމަށް ދަލީލު ލިބެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (264‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 6265 :‬ﻣﺴﻠﻢ‪402 :‬‬

‫)‪ (265‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 61 :‬ﺍﻟﺗﺭﻣﺫﻱ‪ ، 3 :‬ﺍﻹﺭﻭﺍء )ﻟﻸﻟﺑﺎﻧﻲ(‪301 :‬‬
‫)‪ (266‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﻥ‪1658 :‬‬

‫‪156‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.4‬‬

‫‪ -1‬ހަނދާންނެތިގެން ނަމާދުގެ ރުކުނެއް ދޫކޮށްލެވުނު މީހާ ކަންތައް ކުރަންޖެހޭނެ ގޮތް ތަފްޞީލުކޮށް ކިޔައިދޭށެވެ!‬

‫‪ -2‬ތިރީގައިވާ ހާދިސާތަކުގައި ކަންތައް ކުރި ގޮތް ރަނގަޅުކަން ނުވަތަ ނޫންކަން ސަބަބާއެކު ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬މާލެއިން ހުޅުމާލެއަށް ދަތުރުކުރި މީހަކު‪ ،‬ގޮނޑީގައި އިށީނދެ އިނދެ މަޣްރިބު ނަމާދުކުރިއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬މީހަކު ފަރްޟު ނަމާދަށް ހަރަން ބަންނަމުން "ﺤﻟﻤﺪ ﷲ" އޭ ކިޔާފައި ހަރަމް ބަނދެފިއެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬މީހަކު މެންދުރު ނަމާދާއި އަޞްރު ނަމާދުގެ ޤިޔާމުގައި ހުންނައިރު ސޫރަތުލްފާތިޙާގެ ބަދަލުގައި ކިޔަވަނީ‬

‫ޤުރްއާނުގެ އެހެން ސޫރަތްތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺑﻦ مﺴﻌﻮد ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ތަޝައްހުދު ފަރްޟުވުމުގެ ކުރީގައި ތިމަންބޭކަލުން ކިޔުއްވައި އުޅުއްވީމުއެވެ‪.‬‬

‫َ ََ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ََ‬ ‫ْ َ‬ ‫َُ ََ‬ ‫ََْ‬ ‫َُ ََ‬
‫ﺒ�ﻞ‪ ،‬لﺴَّﻼ ُم ﻋ ِﻴﺎﻜ ِ�ﻴﻞ‪ ،‬لﺴَّﻼ ُم ﻋ ﻓﻼ ٍن ދެން ރަސޫލާﷺ‬ ‫َ‬
‫ﷲ �ﺒﻞ ِﻋﺒﺎ ِدهِ‪ ،‬لﺴَّﻼم ﻋ ِﺮ ِ‬
‫لﺴَّﻼم ﻋ ا ِ‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބޭކަލުން ﺴﻼم ﻰﻠﻋ اﷲ އޭ ވިދާޅުނުވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން ﷲ އީ الﺴﻼم އެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬

‫ﺘﻟﺤﻴﺎت ﷲ އޭ ތިޔަބޭކަލުން ވިދާޅުވާށެވެ!" ފަހު ތަޝައްހުދު )އައްތަޙިއްޔާތު( ކިޔުމަކީ ނަމާދުގެ ރުކުނެއްކަމަށް‬

‫މިޙަދީޘުން ދަލީލުކުރާ ގޮތް ތަފްޞީލުކޮށްދޭށެވެ!‬

‫‪157‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދުގެ ވާޖިބުތައް‬

‫ވާޖިބުތަކަކީ‪ ،‬ނަމާދުގައި އެކަންތައްތައް ކުރުން ވާޖިބު ޢަމަލުތަކާއި ކިޔުން ވާޖިބު ބަސްތަކެވެ‪ .‬ހަނދާން ނެތިގެން އެއިން‬

‫ކަމެއް ދޫކޮށްލެވިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ކުށު ސަޖިދަކުރުމުން ފުދޭނެ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬އަދި ގަސްތުގައި މިއިންކަމެއް ދޫކޮށްލައިފިނަމަ ނަމާދު‬

‫ބާޠިލުވާނެއެވެ‪" .‬ނަމާދުގެ ވާޖިބުތައް" މިއިޞްޠިލާޙަކީ ޙަނަފީންނާއި ޙަންބަލީންގެ ގާތުގައިވާ އިޞްޠިލާޙެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މާލިކީންނާއި‬

‫ޝާފިޢީންގެ ގާތުގައި ނަމާދުގެ ވާޖިބުތަކޭ ކިޔޭ ކަންތައްތަކެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގެ ވާޖިބުތަކުގެ ގޮތުގައި ޙަނަފީންނާއި ޙަންބަލީން ބަޔާންކުރާ ކަންތައްތައް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫‪ُ -1‬ﺎ َﻋ ُء اﻹ ْﺳﺘ ْﻔﺘَﺎحކިޔުން )َﺟَّ ْﻬ ُ‬
‫ﺖކިޔުން(‪ :‬ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވަނީ މިއީ ވާޖިބެއް ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬
‫‪ -2‬ﻗﺮآنކިޔެވުމުގެ ކުރީން أ ُﻋ ْﻮذ ކިޔުން‪ :‬ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެއްގައި އަދި ﻋﻄﺎء އާއި ﺜﻟﻮري އާއި ﻷوزاﻲﻋ އާއި داود އާއި‬

‫اﺑﻦ ﺣﺰم ވިދާޅުވަނީ މިއީ ވާޖިބެއް ކަމުގައެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ މިއީ ސުންނަތެއް ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ﻣﺎلﻚ މިކަން މަނާކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫ُﻮرَةُ اﻟﻔَﺎﺤﺗَﺔއަށް ފަހު آ ِﻣ�ކިޔުން‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ މިއީ ސުންނަތެއް ކަމުގައެވެ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪-3‬‬
‫َ ْ‬
‫‪ -4‬އެއް ރުކުނުން އަނެއް ރުކުނަށް ބަދަލުވާއިރު ﺗ� ِﺒ َ�ކިޔުން‪ :‬ހަންބަލީ މަޛްހަބުގައި މިކަމަކީ އެކަހެރިންކުރާ މީހާއަށާއި‬

‫އިމާމަށާއި މައުމޫމަށްވެސް ވާޖިބެކެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި މިއީ ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬

‫‪) -5‬ﻊ اﷲ ﻤﻟﻦ ﻤﺣﺪه( ކިޔުމާއި )�ﻨﺎ لﻚ اﺤﻟﻤﺪ( ކިޔުން‪ :‬ޙަންބަލީންގެ އަރިހުގައި މިއީ ވާޖިބު ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ‪،‬‬

‫އެކަހެރިންކުރާ މީހާއަށާއި އިމާމަށާއި މައުމޫމަށް ވެސް މެއެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި މިއީ‬

‫ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ -6‬ރުކޫޢާއި ސަޖިދައިގައި � ْﺴ ِبﻴْﺢކިޔުން‪ :‬ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެއްގައި )މަޛްހަބުގެ ގޮތް( އަދި إﺳﺤﺎق އާއި داود އާއި اﺑﻦ‬

‫ކިޔުމަކީ‬ ‫މިތަސްބީޙާތައް‬ ‫ވިދާޅުވަނީ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ޖުމްހޫރު‬ ‫ވާޖިބެއްކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ‬ ‫ވިދާޅުވަނީ‬ ‫ﺣﺰم‬

‫ސުންނަތެއްކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -7‬މެދު َﺸَﻬُّ ُﺪ އަށް އިނުމާއި َﺸَﻬُّ ُﺪ ކިޔުން‪ :‬ﻤﺣﺪއާއި إﺳﺤﺎق އާއި الﻠﻴﺚ އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި داود އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم‬

‫ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި މިދެކަމަކީ ވެސް ވާޖިބު ދެކަމެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީ އެދެކަމަކީ‬

‫ސުންނަތް ދެކަމެވެ‪.‬‬

‫‪158‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.5‬‬

‫‪ -1‬ތިރީގައިވާ ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބުދޭށެވެ!‬

‫ހ‪" -‬ނަމާދުގެ ވާޖިބުތައް" މިއިޞްޠިލާޙު ނުގެންގުޅެނީ ކޮން ދެ މަޛްހަބެއްގައި ހެއްޔެވެ؟‬

‫َ‬
‫ށ‪ -‬ނަމާދުގައި ޤުރްއާން ކިޔެވުމުގެ ކުރީން أ ُﻋ ْﻮذ ކިޔަން ނުޖެހޭނެކަމަށް ވިދާޅުވަނީ ކޮން އިމާމެއް ހެއްޔެވެ؟‬

‫ނ‪ -‬މައުމޫމުންވެސް �ﻨﺎ لﻚ اﺤﻟﻤﺪ ކިޔުން ވާޖިބުވާނެކަމަށް ބުނަނީ ކޮން މަޛްހަބެއްގައި ހެއްޔެވެ؟‬

‫ރ‪ -‬ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދައިގެ ތަސްބީޙަތައް ކިޔުމުގެ ޙުކުމާމެދު ޝާފިޢީންގެ ރައުޔަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬

‫‪ -2‬ތިރީގައިވާ ޖުމްލަތަކުގެ ކުރީބަޔާ އެންމެ ގުޅޭ ޢިބާރާތްތަކުގައި ހެޔޮ ފާހަގަލާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬ހަނދާން ނެތިގެން ވާޖިބެއް ދޫކޮށްލެވިއްޖެނަމަ‪،‬‬

‫‪ -‬ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬ކުށު ސަޖިދަ ކުރުމުން ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬ކުށު ސަޖިދަ ނުކުރިއަސް ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ސޫރަތުލްފާތިޙާ ކިޔުމަށްފަހު އާމީން ކިޔުމަކީ؛‬

‫‪ -‬ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގައި ވާޖިބެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬ޙަނަފީ މަޛްހަބުގައި ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގައި ވާޖިބެކެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގައި؛ އެއް ރުކުނުން އަނެއް ރުކުނަށް ބަދަލުވާއިރު ތަކްބީރުކިޔުން ވާޖިބުވެގެންވަނީ؛‬

‫‪ -‬އެކަހެރިން ނަމާދުކުރާ މީހާއަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬އެކަހެރިން ނަމާދުކުރާ މީހާ އާއި އިމާމާ އާއި މައުމޫމާއަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬އިމާމާ އާއި އެކަހެރިން ނަމާދުކުރާ މީހާއަށެވެ‪.‬‬

‫ރ‪ -‬މެދު ތަޝައްހުދަށް އިނުމަކީ؛‬

‫‪ -‬ފުރަތަމަ ސަޖިދަ އާއި ދެވަނަ ސަޖިދައާ ދެމެދު އިށީނދެ އިނުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬ތިން ރަކްޢަތް ނަމާދާއި ހަތަރު ރަކްޢަތް ނަމާދުގައި ފުރަތަމަ ދެރަކްޢަތަށްފަހު އިށީންދެ އިނުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -‬ޝަހާދަތް ކިޔާއިރު ދެ ޝަހާދަތް ދެމެދުގައި އިށީނދެލުމެވެ‪.‬‬

‫‪159‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދުގެ ސުންނަތްތައް‬

‫ނަމާދުގެ ސުންނަތްތަކަކީ‪ ،‬ނަމާދުގައި ކުރުން މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ޢަމަލުތަކާއި ކިޔުން މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ބަސްތަކެވެ‪.‬‬

‫ިނ‬
‫އެކަންކުރާ މީހާއަށް ޘަވާބު ލިބޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ގަސްތުގައި އެކަންތައްތައް ދޫކޮށްލިއަސް ނަމާދު ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެއ ް‬

‫ކަމެއް ދޫވިޔަސް ކުށު ސަޖިދަ ކުރާކަށްވެސް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ތިރީގައި މިވަނީ އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬

‫ُﻮرَةُ اﻟﻔَﺎﺤﺗَﺔއަށްފަހު ﻗﺮآن ކިޔެވުން‬

‫ِ‬ ‫ُﻮرَةُ اﻟﻔَﺎﺤﺗَﺔއަށް ފަހު ﻗﺮآن ކިޔެވުން‪ :‬ފުރަތަމަ ދެރަކްޢަތުގައި‬
‫ِ‬ ‫‪-1‬‬

‫ސުންނަތްވެގެންވާ ކަމަށް އިޖުމާޢުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ރުކޫޢުގައި ތަސްބީޙަކިޔުން‬
‫َ َ ْ‬
‫‪ -3‬ރުކޫޢުން ތެދުވެ ) َرَّﻨَﺎ لﻚ ﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ( ކިޔުމަށްފަހު ޛިކުރުކުރުން‬

‫‪ -4‬ސަޖިދައިގައި ތަސްބީޙަކިޔުން‬

‫‪ -5‬ދެ ސަޖިދަމެދު އިނދެ ދުޢާކުރުން‬

‫‪ -6‬ފުރަތަމަ َﺸَﻬُّ ُﺪ އާއި ފަހު َﺸَﻬُّ ُﺪ އަށްފަހު ރަސޫލާﷺގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތްކިޔެވުން‬

‫‪ -7‬ފުރަތަމަ َﺸَﻬُّ ُﺪ އާއި ފަހު َﺸَﻬُّ ُﺪ އަށްފަހު ދުޢާކުރުން‬

‫"ކަނާތް ފަރާތަށާއި ވާތް ފަރާތަށް ކީރިތި‬ ‫‪ -8‬ދެވަނަ ސަލާމްދިނުން‪ :‬ﻌْﺪ ﺑﻦ أﻲﺑ وَﻗَّﺎص ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(267‬‬
‫‪F26‬‬

‫ރަސޫލާﷺ ސަލާމްދެއްވާ ތަން ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ ކޯތާފަތްޕުޅުގެ ދޮންކަން‬

‫ފެންނަވަރަށެވެ‪".‬‬

‫‪ -9‬ނަމާދަށްފަހު ދުޢާކުރުމާއި ޛިކުރުކުރުން‬

‫‪ -10‬ސުތުރާއެއް ބެހެއްޓުން‪ :‬މީސްތަކުން ތިމާގެ ކުރިމަތިން ހުރަސްކޮށް ހެދުން މަނާކުރުމަށްޓަކައި ސުތުރާއެއް‬

‫َ � ّ َ َ ُ ُ ْ َ َْ َْ ْ ُ‬
‫ُﺮﺘةٍ ﻓﻠﻴَﺪن‬ ‫)ހުރަހެއް( ބެހެއްޓުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا ََ أﺣﺪ�ﻢ ِﻰﻟ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬ ‫ْ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ސުތުރާއަކަށް ނަމާދުކުރާނަމަ އެއާ ގާތްވެ‬
‫) ‪(268‬‬
‫‪F 267‬‬ ‫ﺎن َﻋﻠﻴْ ِﻪ َﺻﻼﺗَ ُﻪ(‬
‫َْ ُ‬
‫ِﻣﻨ َﻬﺎ ‪ ،‬ﻻ �ﻘ َﻄ ْﻊ لﺸَّﻴﻄ‬

‫ހުންނާށެވެ! އޭނާގެ ނަމާދަށް ޝައިޠާނާ ހުރަސް އެޅިޔަ ނުދިނުމަށްޓަކައެވެ‪ ".‬އަދި ސުތުރާއެއް ބަހައްޓައިގެން‬

‫މީހަކު ނަމާދުކުރަނިކޮށް އެމީހާއާ ސުތުރާއާ ދެމެދުން ހިނގުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (267‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪582/1 :‬‬

‫)‪ (268‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 681 :‬ﺍﻟﻧﺳﺎﺋﻲ‪ ، 63/2 :‬ﺍﻟﺣﺎﻛﻡ‪251/1:‬‬

‫‪160‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -11‬ޙަރަމްބަން ތަކްބީރު ކިޔާ ހިނދުގައްޔާއި ރުކޫޢުކުރާ ހިނދުގައްޔާއި ރުކޫޢުން ތެދުވާހިނދު އަދި ފުރަތަމަ‬

‫ތަޝައްހުދުން ތެދުވާ ހިނދު އަތް އުފުލައިލުން‬

‫"رﺳﻮل اﷲﷺ ގެ އަރިހުގައި‬

‫) ‪(269‬‬ ‫‪ -12‬މޭމަތީގައި ވާތް މަތީ ކަނާތް ބޭއްވުން‪َ :‬واﺋﻞ ﺑﻦ َﺣ َ‬
‫ﺠﺮ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫‪F 268‬‬
‫ِ‬

‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރެއްވީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ މޭފުޅު މަތީގައި ވާތްޕުޅު މަތީ ކަނާތްޕުޅު ބޭއްވެވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ -13‬ފުރަތަމަ َﺸَﻬُّ ُﺪ ގައި اﻓْ َ‬
‫ﺘاشއަށް އިނުމާއި ދެވަނަ ތަޝައްހުދުގައި َﻮَرُّكއަށް އިނުން‪ :‬އިފްތިރާޝްއަށް އިނުމަކީ‪،‬‬ ‫ِ ِ‬

‫ކަނާތު ފައިތިލަ ކޮޅަށް ޖަހައި ވާތުފައި ފަތުރައި އޭގެމަތީ އިށީނުމެވެ‪ .‬ތަވައްރުކު އަކީ ކަނާތު ފައިތިލަ ކޮޅަށް‬

‫ޖަހައި ވާތު ފައިތިލަ ކުރިއަށް ގެނެސް ބިންމަތީގައި އިށީނުމެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ނަމާދުކުރެއްވުމުގައި މިގޮތަށް‬

‫ُ‬
‫ކަންތައްކުރެއްވިކަމަށް ﺑﻮ ﻤﺣَﻴْﺪ ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(270‬‬
‫‪F269‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.6‬‬

‫‪ -1‬ތިރީގައިވާ ޙާލަތްތަކުގައި ކިޔާ ޛިކުރުތަކާއި ތަސްބީޙަތައް ލިޔާށެވެ!‬

‫ރ‪ -‬ދެސަޖިދަ މެދު‬ ‫ނ‪ -‬ސަޖިދަ‬ ‫ށ‪ -‬އިޢުތިދާލު‬ ‫ހ‪ -‬ރުކޫޢު‬

‫‪ -2‬ﻌْﺪ ﺑﻦ أﻲﺑ وَﻗَّﺎص ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ކަނާތް ފަރާތަށާއި ވާތް ފަރާތަށް ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ސަލާމްދެއްވާ ތަން‬

‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުންގެ ކޯތާފަތްޕުޅުގެ ދޮންކަން ފެންނަވަރަށެވެ‪ ".‬މިރިވާޔަތުން ނެގޭ‬

‫ފިޤްހީ ދެ ޙުކުމެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬ނަމާދުކުރާއިރު ސުތުރާ ބެހެއްޓުން ސުންނަތްވުމުގެ ޙިކްމަތަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އަދި މީހަކު ނަމާދުކުރުމަށް ސުތުރާ‬

‫ބަހައްޓާފައިވާނަމަ‪ ،‬އެނޫން މީހުން ޢަމަލުކުރަން ޖެހޭނެ ގޮތަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬

‫‪ -4‬ނަމާދުގެ ޤިޔާމުގައި ހަރަމް ބަނުމުގެ މައްސަލާގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ ރައުޔުތައް ހޯދައި‪ ،‬އޭގެ ތެރެއިން ދަރިވަރު‬

‫ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ލިޔާށެވެ! )މަޢުލޫމާތު ހޯދި މަޞްދަރު ބަޔާންކުރަންވާނެއެވެ‪(.‬‬

‫)‪ (269‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ‪ ، 479 :‬ﺍﻹﺭﻭﺍء )ﻟﻸﻟﺑﺎﻧﻲ(‪352 :‬‬

‫)‪ (270‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪828 :‬‬

‫‪161‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމާދު ބާޠިލުވާ ކަންތައްތައް‬

‫ނަމާދު ބާޠިލުވާ ކަންތައްތަކަކީ‪ ،‬އެކަމެއްގެ ސަބަބުން ނަމާދު ޤަބޫލުނުކުރެވޭ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬މިއިން ކަމެއް މެދުވެރިވެއްޖެ‬

‫ނަމަ ޖެހޭނީ އަލުން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬ތިރީގައި މިވަނީ އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ވުޟޫގެއްލޭ ކަމެއް މެދުވެރިވެއްޖެކަން ޔަގީންވުން‪ :‬ނަމާދުގައި ހުއްޓައި ވައެއް ބޭރުވެއްޖެކަމަށް ހީކުރެވޭތީ އެކަމާ‬
‫ً‬ ‫َ َﻨْﺮ َ ْ‬
‫ﺼف ﻰﺘ َّ � َ ْﺴ َﻤ َﻊ َﺻ ْﻮﺗﺎ‬‫ِ‬ ‫ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުގައި ޝަކްވާކުރެއްވި ޞަޙާބީއަށް އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻻ‬
‫َْ َ‬
‫"އަޑެއް އިވިއްޖައުމަށް ދާންދެން ނުވަތަ ވަހެއް ދުވައިފުމަށް ދާންދެން ނުފައިބާށެވެ!"‬ ‫� َﺪ ِر�ًﺎ(‬
‫أو ِ‬
‫) ‪(271‬‬
‫‪F270‬‬

‫‪ -2‬ނަމާދުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއް ނުވަތަ ޝަރްޠުތަކުގެ ތެރެއިން ޝަރްޠެއް އުޒުރަކާ ނުލައި ދޫކޮށްލުން‪:‬‬

‫ރަސޫލާ‬ ‫ފެނިވަޑައިގެން‬ ‫ނުގަންނަވާތީ‬ ‫ހަމަޖެހިވަޑައި‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫ޞަޙާބީ‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވުނު‬ ‫ގޯސްކޮށް‬

‫َ ِّ َﻧَّ َ َ ُ ِّ‬
‫އެނބުރިވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވާށެވެ! ތިބާ އަދި ނަމާދެއް‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬اِ ْر ِﺟﻊ ﻓ َﺼ ؛ ﻓ ﻚ ل ْﻢ ﺗ َﺼ (‬
‫) ‪(272‬‬
‫‪F 271‬‬

‫ނުކުރައްވަމުއެވެ‪".‬‬

‫‪ -3‬ގަސްތުގައި ކެއުން ބުއިން‪ :‬ފަރްޟު ނަމާދުގައި ގަސްތުގައި ކައިފި ނުވަތަ ބޮއިފި މީހަކުގެ މައްޗަށް އޮތީ ނަމާދު‬

‫އިޢާދަކުރުން ކަމަށް ދަންނަ ބޭކަލުން ިއޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ސުންނަތް‬

‫ނަމާދުވެސް ބާޠިލުވާނެ ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ނަމާދުގެ މަޞްލަޙަތު ނެތް ކަމެއްގައި ގަސްތުގައި ވާހަކަދެއްކުން‪ :‬ز�ﺪ ﺑﻦ أرﻗﻢ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫) ‪(273‬‬
‫‪F 27‬‬

‫"ތިމަންބޭކަލުން ނަމާދުގައި ތިއްބަވާއިރު ގާތުގައި ހުންނަވާ ބޭކަލަކާ ވާހަކަދައްކަވައި އުޅުއްވީމެވެ‪َ ﴿ .‬وﻗُﻮﻣُﻮا ِ ّ َﷲِ‬

‫َﻗﺎ ِﻧ ِﺘﲔَ﴾ މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވުމަށް ދާންދެންނެވެ‪ .‬އެހިސާބުން ހަނުހިމޭނުން ތިބުމަށް އަމުރުކުރެވުނެވެ‪> .‬އަދި‬

‫ވާހަކަދެއްކުން ނަހީކުރެވުނެވެ‪"<.‬‬

‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ކަމެއްކަމުގެ‬ ‫ބާޠިލުވާ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫މިއީ‬ ‫ހުނުން‪:‬‬ ‫ބާރަށް‬ ‫ވަރަށް‬ ‫‪ -5‬އަޑުއިވޭ‬

‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އެއީ ވާހަކަދެއްކުމަށް ވުރެ ހުތުރު ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދަކީ އަގެއްނެތް ކުޅިވަރަކަށް‬

‫ހެދުމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހިނިތުންވުމަކީ ނަމާދު ބާޠިލުވާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫)‪ (271‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 137 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪361 :‬‬

‫)‪ (272‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 793 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪397 :‬‬
‫)‪ (273‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1200 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪539 :‬‬

‫‪162‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.7‬‬

‫‪" -1‬އަޑެއް އިވިއްޖައުމަށް ދާންދެން ނުވަތަ ވަހެއް ދުވައިފުމަށް ދާންދެން ނުފައިބާށެވެ!" މިޢިބާރާތުން ދޭހަވާ ކަމަކީ‬

‫ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬

‫‪ -2‬ގަސްތުގައި އެއްޗެއް ކައިފިނަމަ ނުވަތަ ބޮއިފިނަމަ ނަމާދު ބާޠިލުވުމުގެ ޙިކްމަތާ މެދު ވިސްނުމަށްފަހު‪ ،‬އެކަމާމެދު‬

‫ދަރިވަރުގެ ޚިޔާލު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪ -3‬ތިރީގައިވާ ކަންކަމުގެ ޙުކުމް ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬ނަމާދުގައި ހުއްޓައި މީހަކު ކިނބިހި އެޅި އަޑު އިވުމުން )ﺮﻤﺣﻚ اﷲ( ކިޔުން‬

‫ށ‪ -‬އިމާމާ ކުށެއް ކިޔުމުން އިޞްލާޙުކޮށްދިނުން‬

‫ނ‪ -‬އިމާމާ ކުށެއްކުރުމުން )ﺳﺒﺤﺎن اﷲ( ކިޔުން‬

‫ރ‪ -‬ގައިގައި އެއްޗެއް ހަފައިގަތުމުން އިޚްތިޔާރަކާ ނުލައި "އައްދޯއި" އޭ ބުނުން‬

‫ދަންނަބޭކަލުން‬ ‫ކަމެއްކަމަށް‬ ‫ބާޠިލުވާ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ހުނުމަކީ‬ ‫ބާރަށް‬ ‫އަޑުއިވޭވަރަށް‬ ‫ހުރެ‬ ‫‪ -4‬ނަމާދުގައި‬

‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ އިޖުމާޢު ބިނާވެފައިވާ ދަލީލަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬

‫‪163‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދު‬

‫ފެށުން‪:‬‬

‫ތަޢާރަފު‪ :‬ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދުގެ މުރާދަކީ ޖަމާޢަތެއްގައި ނަމާދުކުރުމެވެ‪.‬‬

‫މާތްކަން‪ :‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ ވަރަށް ގިނަ ޙަދީޘްތަކެއްގައި ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުމުގެ މާތްކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވައި‬
‫ْ َ َ ً‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ ﻟْﻔَﺬِّ‬
‫"އެކަހެރިން‬ ‫�ﻦ د َر َﺟﺔ(‬‫َﻋِﺮﺸ‬ ‫� ِ َﺴﺒْ ٍﻊ‬ ‫އެކަމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އެއް ޙަދީޘްކީ )ﺻﻼة ﺠﻟﻤﺎﻋ ِﺔ �ﻔﻀﻞ ﺻﻼة‬
‫) ‪(274‬‬
‫‪F273‬‬

‫ِ‬
‫َ ْ َﻮَﺿَّ َ‬
‫ﺄ‬ ‫ކުރާ ނަމާދަށްވުރެ ޖަމާޢަތުގައި ކުރާ ނަމާދު ހަތާވީސް ދަރަޖަ އިތުރުވެގެންވެއެވެ‪ ".‬އަދިވެސް ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻣﻦ‬

‫ُ َ َُ َْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ َﺼ ﻼَّ َ َ َ‬ ‫َﻰ َ َ‬ ‫َ‬

‫"މީހަކު ނަމާދަށް‬
‫) ‪(275‬‬
‫‪F274‬‬ ‫ﻟ ذ�ﺒُﻪ(‬ ‫ﺎﻋ ِﺔ أ ْو ِﻓ ال َﻤ ْﺴ ِﺠ ِﺪ ﻏ ِﻔﺮ‬‫ﻟَّﺎس أو ﻣﻊ ﺠﻟَﻤ‬ ‫ِﻠﺼَّﻼةِ ﻓَﺄ ْﺳﺒَ َﻎ ال ْ ُﻮ ُﺿ َ‬
‫ﻮء ‪ُ ،‬ﻢَّ ﺸ ِﻰﻟ لﺼَّﻼةِ الﻤﻜﺘﻮ� ِﺔ َ ﻫﺎ ﻣﻊ ِ‬

‫ވުޟޫކޮށް‪ ،‬ވުޟޫ ފުރިހަމަކުރުމަށްފަހު ފަރްޟު ނަމާދަށް ހިނގާފައި ގޮސް މީސްތަކުންނާއެކު ނުވަތަ ޖަމާޢަތުގައި ނުވަތަ މިސްކިތުގައި‬

‫ނަމާދުކޮށްފި މީހަކަށް މާތްﷲ އޭނާގެ ފާފަތައް ފުއްސަވާނެއެވެ‪".‬‬

‫ޖަމާޢަތުގައި ފަރްޟު ނަމާދުކުރުން‪:‬‬

‫ފިރިހެނުން ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދުކުރުމުގެ ޙުކުމް‪ :‬މިކަމުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފުހުއްޓެވެ‪ .‬އެއިޚްތިލާފު‬

‫ދެބަޔަކަށް ބަހާލެވިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދަކީ ޢައިނިއްޔަ ފަރްޟެކެވެ‪ .‬އުޒުރަކަށްޓަކައި މެނުވީއެވެ‪ .‬މިއީ اﺑﻦ مﺴﻌﻮد އާއި ﺑﻮ مﻮﻰﺳ ގެ‬

‫އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬ﻋﻄﺎء އާއި ﻷوزاﻲﻋ އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر އާއި ﻤﺣﺪ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰمގެ ރައުޔަކީވެސް‬

‫މިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠެއްތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު‬

‫އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫اﻟﺼ َﻼ َة﴾‬
‫ﺖ ﻟَ ُ� ُ ّ َ‬ ‫� ْﻢ ﻓَﺄ َ َﻗﻤ‬
‫ﻨﺖ ﻓِ ِ‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪﴿ ،‬وإذا ﻛ‬
‫َ َِ ُ َ‬
‫"އަދި‪ ،‬އެއުރެންގެ ތެރޭގައި ކަލޭގެފާނު‬
‫) ‪(276‬‬
‫َ‬
‫‪F275‬‬

‫ހުންނަވައި އެއުރެންނާއިގެން ނަމާދު ﻗﺎﺋﻢ ކުރައްވައިފިނަމަ‪ "...،‬މިއާޔަތެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ހަނގުރާމައާއި‬

‫ބިރުވެރިކަމުގެ ވަގުތުގައި ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުމަށް މާތް ﷲ މިވަނީ އަމުރުކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ވީމާ އަމާންކަމުގެ‬

‫ވަގުތުގައި މިކަން އައުލާވެފައި ކަށަވަރުކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (274‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 645 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪650 :‬‬

‫)‪ (275‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪232 :‬‬
‫)‪ (276‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪102 :‬‬

‫‪164‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ﺖ أَ ْن ُ‬
‫آم َﺮ ﺑَ َ‬ ‫ّ‬
‫اﺬﻟَي َﻔْﻲ ﺴ �ﻴَﺪه ﻟَ َﻘ ْﺪ َﻫ َﻤ ْﻤ ُ‬
‫ﺐ‬‫ٍ‬ ‫ﻄ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِِ‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ِ ) .‬‬ ‫އަދި ހަމަ އެހެންމެ‪ ،‬ރަސޫލުﷲﷺ‬
‫َﺄُﺣَﺮِّ َ َ َ ْ ْ ُ ُ َ ُ ْ ) ‪(277‬‬
‫ق ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ �ﻴﻮ�ﻬﻢ(‬ ‫ﺎل‬ ‫َ ﻢَّ ُ َ َ َ َ‬ ‫ﻢَّ ُ َ َ ُ ً َﻴ ﺆُم ّ‬ ‫َ َﻴُﺆَذَّ َ َ‬
‫ن ل َﻬﺎ‬ ‫ﺐ ُﻢَّ ُ‬
‫آم َﺮ ِﺎلﺼَّﻼ ِة‬
‫َُ ْ‬
‫ﺤﺘَ َﻄ ُ‬
‫‪F276‬‬

‫ُ آمﺮ رﺟﻼ َ َ ﻟَّﺎس ُ أﺧ ِﺎﻟﻒ ِﻰﻟ ِرﺟ ٍ‬ ‫�ﻴ‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ ނަފުސުފުޅު އެފަރާތެއްގެ އަތްޕުޅުގައިވާ ކަލާނގެ ގަންދެއްވަމެވެ‪ .‬ލަކުޑި އެއްކުރުމަށް‬

‫އަންގަވައި ނަމާދަށް ގޮވާލުމަށް އަމުރުކުރެއްވުމަށްފަހު‪ެ ،‬ދ ް‬

‫ނ މީސްތަކުންނައިގެން އިމާމުވުމަށް މީހަކަށް އަންގަވާފައި‪،‬‬

‫ނަމާދަށް ނާންނަ މީހުންގެ ފަހަތުން ވަޑައިގެން އެމީހުންގެ ގެތައް އެމީހުންގެ މައްޗަށް އަންދަވާލެއްވުމަށް‬

‫ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ ހިތްޕުޅަށް އަރައެވެ‪".‬‬

‫"ރަސޫލާﷺގެ އަރިހަށް ލޯފަން ބޭކަލަކު ވަޑައިގެންދެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭﷲ ގެ‬ ‫أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(278‬‬
‫‪F 27‬‬

‫ރަސޫލާއެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނު މިސްކިތަށް ގެނެސްދޭނޭ މީހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ގޭގައި ނަމާދުކުރުމުގެ‬

‫ހުއްދަދެއްވުމަށް ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ދެން އެހުއްދަދެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު އެނބުރިވަޑައިގަންނަވަން ފެށުމުން‬

‫َ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ� ْ) .‬ﺴْﻤَﻊ اﻨﻟِّﺪَاء ﺑِﺎلﺼَّﻼةِ ؟( "ނަމާދަށް ގޮވޭ އަޑު ކަލޭގެފާނަށް އިވިވަޑައިގަންވާތޯއެވެ؟"‬

‫އެކަލޭގެފާނު އާދޭހޭ ވިދާޅުވުމުން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬ﻓَﺄَﺟ ْ‬

‫ﺐ( "އެހެންވިއްޔާ އިޖާބަދެއްވާށެވެ!"‬ ‫ِ‬

‫‪ -2‬ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދަކީ ޢައިނިއްޔަ ފަރްޟެއްގެ ގޮތުން ވާޖިބުވާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ‬

‫ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ ފަރްޟު‬

‫ކިފާޔަތުގެ ފަރްޟެއްތޯ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެއްތޯ ނުވަތަ ސުންނަތެއްތޯ އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު‬

‫އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ْ َ َ ً‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ ﻟْﻔَﺬِّ‬
‫މިޙަދީޘްއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން‬ ‫�ﻦ د َر َﺟﺔ(‬‫َﻋِﺮﺸ‬ ‫� ِ َﺴﺒْ ٍﻊ‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪) ،‬ﺻﻼة ﺠﻟﻤﺎﻋ ِﺔ �ﻔﻀﻞ ﺻﻼة‬
‫) ‪(279‬‬
‫‪F 278‬‬

‫ِ‬

‫ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬މިތާނގައި އެއް ކަމެއް އަނެއް ކަމެއްގެ މައްޗަށް މާތްވުމުގެ މާނައަކީ‪ ،‬މާތްކަމުގެ އަސާސުގައި މި‬

‫ދެކަންތައް ވެސް ބައިވެރިވުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިކަމުން އަންގައިދެނީ ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދަކީ ޢައިނިއްޔަ ވާޖިބެއް‬

‫ނޫންކަމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬އެއީ ވާޖިބެއް ކަމުގައި ވާނަމަ‪ ،‬މިސާލަކަށް ވާޖިބެއް ދޫކޮށްލުމަށް ވުރެ އެކަންކުރުން‬

‫މާތްވެގެން ވެއޭ ނުބުނާނެއެވެ‪.‬‬

‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ُ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ﻟَّﺎس أﺟ ًﺮا ِﻓ لﺼَّﻼةِ أ�ْ َﻌ ُﺪﻫ ْﻢ ﻓﺄ�ْ َﻌ ُﺪﻫ ْﻢ َﻤْﻰ ﺸ ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫އަދިވެސް ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬أ�ﻈ ُﻢ‬

‫ُﺼ �ِّ ﻢَّ َ َ ُ ) ‪(280‬‬ ‫ّ‬ ‫َ َ ﻰﺘ ّ ُﺼ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ِّ ََْ ُ‬

‫"ނަމާދުގައި އެންމެ ސަވާބު‬ ‫ﻟَي َ ُ �ﻨﺎم(‬
‫‪F 279‬‬
‫اﻹﻣﺎمِ أ�ﻈ ُﻢ أﺟ ًﺮا ِﻣ َﻦ ِ‬
‫اﺬﻟَي ﻳنﺘ ِﻈﺮ لﺼَّﻼة َ َﻠِّﻴﻬﺎ ﻣﻊ ِ‬

‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 644 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪651 :‬‬ ‫)‪ (277‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬

‫ﻣﺳﻠﻡ‪653 :‬‬ ‫)‪ (278‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬
‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪645 :‬‬ ‫)‪ (279‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬
‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 651 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪662 :‬‬ ‫)‪ (280‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬

‫‪165‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ބޮޑު މީހަކީ‪ ،‬އެންމެ ދުރުން އަންނަ މީހާއެވެ‪ .‬ދެން އެއަށްވުރެ ގާތުން އަންނަ މީހާއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމާއާއެކު‬

‫ނަމާދުކޮށްފުމަށް ދާންދެން އިންތިޒާރުކުރާ މީހާގެ ސަވާބު ނަމާދުކޮށްގެން ނިދާ މީހާއަށް ވުރެ އިތުރުވެގެންވެއެވެ‪".‬‬

‫މިޙަދީޘުން ދޭހަވާ ގޮތުގައިވެސް އެކަހެރިން ނަމާދުކުރާ މީހާއާއި ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާ މީހާ ސަވާބުގައި‬

‫ބައިވެރިވާކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫މި ދެޤައުލުގެ ތެރެއިން ރާޖިޙު ޤައުލުކަމަށް ބެލެވެނީ ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދަކީ‪ ،‬އެއީ ފަރްޟު ކިފާޔަތެއް ކަމުގައި ބުނުމެވެ‪.‬‬

‫މިއީ لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬މިކަމުގައި އައިސްފައިވާ ދަލީލުތައް ޖަމްޢުކުރުމުން ނުކުންނަ ނަތީޖާއަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫އަންހެނުން ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދުކުރުން‪ :‬އަންހެނުންނަށް ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދު ވާޖިބުވެގެން ނުވާކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން‬

‫އިޖުމާޢުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޖަމާޢަތުގައި ކުރުމަކީ އެމީހުންނަށް ވެސް ޝަރްޢުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު‬

‫ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަންހެނުން ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުމުގައި ދެގޮތެއްވެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬އެއް ގޮތަކީ އެހެން އަންހެނަކު އިމާމަކަށްވުމެވެ‪ .‬މިއީ ހުއްދަ ކަމެއްކަމުގެ މައްޗަށް‪ ،‬ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދު މާތްވެގެންވާ‬

‫ކަމުގެ މައްޗަށް އައިސްފައިވާ ޢާންމު ޙަދީޘްތަކުން ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬ހަމައެހެންމެ އަންހެނުންގެ ޖަމާޢަތަކައިގެން‬

‫އަންހެނަކު ނަމާދުކުރުން ނަހީކުރެއްވިކަމަށް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި މިގޮތަށް ނަމާދުކުރެއްވިކަމަށް ﻋ�ﺸﺔއާއި‬

‫أم ﺳﻠﻤﺔގެ އަރިހުންރިވާވެގެން ވެއެވެ‪ .‬މިއީ ﺎﻓﻲﻌންނާއި ﺣﻨﺒ�ންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ދެވަނަ ގޮތަކީ އެމީހުންގެ އިމާމަކަށް ފިރިހެނަކު ހުރުމެވެ‪ .‬މީގައި އަންހެނަކު އެކަނި ނުވަތަ އަންހެނުންގެ ޖަމާޢަތެއް‬

‫ނުވަތަ ފިރިހެނުންގެ ޖަމާޢަތަކާއެކު ކުރިކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ‪ .‬މިއީވެސް ޝަރްޢުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މިކަމަށް‬

‫ََ‬
‫"ތިމަންބޭކަލުންގެ ގެކޮޅުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނާއި‬ ‫ދަލީލުކުރާ ވަރަށް ގިނަ ދަލީލުތަކެއްވެއެވެ‪ .‬أ�ﺲ ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(281‬‬
‫‪F 280‬‬

‫ޔަތީމަކު ރަސޫލާﷺގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދުކުރެއްވީމެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ މަންމާފުޅު )أم ﺳﻠﻤﺔ( ހުންނެވީ‬

‫ތިމަންމެންގެ ފަހަތްޕުޅުގައެވެ‪".‬‬

‫ޖަމާޢަތް އެކަށައެޅޭ ޢަދަދު‪:‬‬

‫ޖަމާޢަތް ޤާއިމުކުރެވޭ އެންމެ މަދު ޢަދަދަކީ ދޭއްކަމަށް ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އެއީ އިމާމާއާ‬

‫އެކުގައި އެކަކު ހުރުމެވެ‪ .‬އޭރުން އެދެމީހުންނަށް ވެސް ޖަމާޢަތުގެ މާތްކަން ލިބޭނެއެވެ‪َ.‬ﺎلِﻚ ﺑﻦ اﺤﻟ ُ َﻮ�ْ ِﺮث ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ދަތުރަށް‬

‫َ ْ‬ ‫َ َْ‬
‫ނުކުމެވަޑައިގަތުމަށް ބޭނުންފުޅުވެގެން ދެބޭކަލަކު ރަސޫލާﷺގެ އަރިހަށްވަޑައިގަތުމުން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬إِذا أ�ﺘُ َﻤﺎ ﺧ َﺮﺟﺘُ َﻤﺎ‬

‫)‪ (281‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 727 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪658 :‬‬

‫‪166‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َ ﻢَّ َ َ ﻢَّ َِﺆُﻣَّ ُ َ �ْﺮ َ ُ ُ‬

‫"ތިޔަ ދެބޭކަލުން ނުކުމެވަޑައިގެންފިނަމަ )ނަމާދު ވަގުތު ޖެހުމުން( ބަންގިދެއްވާށެވެ! ދެން‬ ‫ﺒﻛ َﻤﺎ(‬ ‫ﻜﻤﺎ َ‬ ‫َﺄَذِّﻧﺎ ‪ ُ ،‬أ ِ�ﻴﻤﺎ ‪ُ ،‬‬
‫) ‪(282‬‬
‫‪F281‬‬

‫ގަމަތްދެއްވާށެވެ! ދެން ތިޔަ ދެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ދޮށީ ބޭކަލަކު އިމާމުވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ!"‬

‫ނަމަވެސް ފަރްޟު ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތް އެކަށައެޅުމުގައި‪ ،‬އިމާމާއާއެކު ތަންދޮރު އޮޅުންފިލާ ޢުމުރުގެ )ފުރާވަރު އުމުރުގެ(‬

‫ކުޑަކުއްޖަކު ވުމާމެދު އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ރިވާކުރައްވާފައިވާ މިޙަދީޘަށް ބަލާއިރު‪ ،‬މިކަމުގައި ޞައްޙަ ގޮތަކީ‪،‬‬

‫އެގޮތުން ވެސް ޖަމާޢަތް އެކަށައެޅުމެވެ‪ .‬މިއީ ﻨﻲﻔންނާއި ﺎﻓﻲﻌންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬

‫َ‬
‫ކިޔައިދެއްވަމުން‬ ‫ވާހަކަ‬ ‫އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވި‬ ‫ގެކޮޅުގައި‬ ‫ُّ اﻤﻟﺆﻣﻨ� َﻣﻴْ ُﻤﻮﻧﺔގެ‬ ‫ބޮޑުދައިތާފުޅު‬ ‫މައިފުށުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުންގެ‬

‫"‪)...‬ރަސޫލާﷺ( ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ވުޟޫކުރެއްވި ފަދައިން‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫) ‪(283‬‬
‫‪F28‬‬

‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ވެސް ވުޟޫކުރެއްވީމެވެ‪ .‬ދެން ވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުންގެ ވާތްޕުޅު ފަރާތުގައި ހުއްޓިވަޑައިގަތީމެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ތިމަންކަލޭގެފާނު އަނބުރާލައްވައި އެކަލޭގެފާނުންގެ ކަނާތްޕުޅު ފަރާތުގައި ބެހެއްޓެވިއެވެ‪ .‬ދެން ﷲ އިރާދަކުރެއްވި މިންވަރަކަށް‬

‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އޮށޯވެވަޑައިގަތެވެ‪".‬‬

‫ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދުކުރެވޭ ތަން‪:‬‬

‫ޠާހިރު ކޮންމެ ތަނެއްގައި ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދު ޤާއިމުކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬ގޭގައި ނުވަތަ ޞަޙަރާ ނުވަތަ ހުސް ބިމެއްގައި ނުވަތަ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ً َ ُّ‬ ‫ً‬ ‫َ ُ َ ْ َ ْ َ َ‬
‫ﻟ اﻷ ْرض َم ْﺴ ِﺠﺪا َو َﻃ ُﻬﻮرا؛ ﻓ� َﻤﺎ َرﺟ ٍﻞ ِﻣ ْﻦ أَّ ِﺘ‬‫ސ ކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬وﺟ ِﻌﻠﺖ ِ‬ ‫މިސްކިތުގައި ވެ ް‬

‫ّ َ َ َ ْ ُ َ ّ ) ‪(284‬‬ ‫َْ َ‬
‫"ތިމަންކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ބިމަކީ ނަމާދުކުރެވޭ ތަނެއް ކަމުގައި އަދި ޠާހިރުވެވޭ ތަނެއް ކަމުގައި‬ ‫أد َر�ﺘُﻪ الﺼَﻼة ﻓﻠﻴﺼـﻞ(‬
‫‪F283‬‬

‫ލެއްވުނެވެ‪ .‬ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ އުންމަތުން މީހަކަށް ނަމާދު ވަގުތުޖެހޭ ތަނެއްގައި ނަމާދުކުރާ ހުށިކަމެވެ!"‬

‫ނަމަވެސް މިސްކިތް ނޫން ތަނަކަށްވުރެ ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދު ކުރުމަށް މޮޅު އިތުރުވެގެންވަނީ މިސްކިތުގައެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺގެ‬
‫ إِﻻَّ ْ ْ َ‬
‫"އޭ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫ﻼةِ الْﻤَﺮْءِ ﻲﻓ َيْﺘِﻪِ ال َﻤﻜﺘُﻮ�َﺔ(‬ ‫ُ‬
‫ �َ�ُّﻬَﺎ اﻨﻟَّﺎسُ ﻲﻓِ �ُﻴﻮﺗِ�ُﻢْ ﻓَﺈِنَّ أَﻓْﻀَﻞَ ﺻَ‬‫ޙަދީޘްގައިވެއެވެ‪) .‬‬
‫) ‪(285‬‬
‫‪F 284‬‬

‫ِ‬

‫ގޭގޭގައި ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުކުރާށެވެ! މީހާކުރާ އެންމެ މާތް ނަމާދަކީ އޭނާގެ ގޭގައި ކުރާ ނަމާދެވެ‪ .‬ފަރްޟު ނަމާދު ފިޔަވައެވެ‪".‬‬

‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 630 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪674 :‬‬ ‫)‪ (282‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬

‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 138 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪763 :‬‬ ‫)‪ (283‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬
‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 335 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪521 :‬‬ ‫)‪ (284‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬
‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 731 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪781 :‬‬ ‫)‪ (285‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬

‫‪167‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ޖަމާޢަތަށް ނުގޮސް ފަސްޖެހުމަށް ހުއްދަދެވޭ ޢުޛުރުތައް‪:‬‬

‫މިސްކިތުގައި ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުމަށް ނައިސް ހުރުން ހުއްދަވާ އުޒުރުތަކުގެ ތެރޭގައި ޢާންމު އުޒުރުތަކާއި ޚާއްޞަ‬

‫އުޒުރުތައް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫ހ‪ -‬ޢާންމު އުޒުރުތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ވާރޭ‪ :‬އެއީ އެކަމުގެ ސަބަބުން މިސްކިތަށް ދިޔުމަށް އުނދަގޫވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަސޫލާﷺ‬ ‫ވާރޭވެހުމުން‬ ‫ދެން‬ ‫ނުކުމެވަޑައިގަތީމެވެ‪.‬‬ ‫ރަސޫލާﷺއާއެކު‬ ‫ދަތުރެއްގައި‬ ‫ތިމަންބޭކަލުން‬

‫ْ‬ ‫ُِﺼ ﻞِّ َ ْ َ َ ْ ُ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންކުރެ ބޭނުންވާ މީހަކު އެމީހެއްގެ‬ ‫ﺎء ِﻣﻨ� ْﻢ ِﻓ َرﺣ ِﻠ ِﻪ(‬‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ َ ) .‬ﻣﻦ ﺷ‬
‫) ‪(286‬‬
‫‪F 285‬‬

‫ފޭލިގޭގައި ނަމާދުކުރާށެވެ!"‬

‫ވައިގަދަ ފިނި ރެއަކު اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ނަމާދަށް ބަންގިދެއްވުމަށްފަހު‬ ‫‪ -2‬ވެލީގެ ޠޫފާން‪ :‬ﻧﺎﻓﻊ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(287‬‬
‫‪F 286‬‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުން ފޭލިގެތަކުގައި ނަމާދުކުރާށެވެ!" ދެން ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފިނި އަދި ވިއްސާރަ‬

‫ރެއެއް ކަމުގައިވާނަމަ ފޭލިގޭގައި ނަމާދުކުރުމަށް ގޮވާލެއްވުމަށް ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލާﷺ މުއައްޛިނަށް‬

‫އަމުރުކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ -3‬ގަދަ ފިނި‪ :‬އެއީ މީސްތަކުން އާދަވެފައިވާ މިންވަރަށްވުރެ ބޮޑަށް ފިނިވުމެވެ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮގެ އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘުން‬

‫މިކަމަށް ދަލީލުކުރެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬މިސްކިތަށް ދާ މަގު ނޭނގޭ ވަރަށް އަނދިރިވުން‪ :‬މިކަންވެސް ދަންނަބޭކަލުން މީގެ ތެރޭގައި ހިމަނުއްވައެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ޚާއްޞަ އުޒުރުތައް‪:‬‬

‫‪ -1‬ބަލި‪ :‬ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތަށް މިސްކިތަށް ދިޔުމަށް އުނދަގޫވާފަދަ ބައްޔެއް ޖެހިފައިވާނަމަ ޖަމާޢަތަށް ނުދިޔުން‬

‫ހުއްދަވެގެން ވެއެވެ‪ .‬ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬر ވިދާޅުވެފައިވަނީ މިކަމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ވާކަމަށް‬

‫އެނގިވަޑައިގެންފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ އާލާސްކަންފުޅު ޖެހިވަޑައިގަތުމުން މިސްކިތަށް ނުކުމެވަޑައިނުގެން‬

‫ﺑَﺎ ﺑَ�ْﺮٍ ﻓَﻠْﻴُﺼ ﻞِّ‬
‫"ތިޔަބޭކަލުން أﺑﻮ ﺑ�ﺮއަށް އަންގަވައި‬ ‫ﺎﻨﻟَّﺎس(‬ ‫َ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ُ) .‬ﺮُوا أَ‬
‫) ‪(288‬‬
‫‪F287‬‬
‫ِ‬

‫މީސްތަކުންނައިގެން ނަމާދުކުރައްވާށެވެ!"‬

‫)‪ (286‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪698 :‬‬

‫)‪ (287‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 666 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪697 :‬‬
‫)‪ (288‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 664 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪418 :‬‬

‫‪168‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َ‬
‫"އޭ اﷲ ގެ‬ ‫‪ -2‬ލޯފަންކަން ފަދަ ނުކުޅެދުންތައް‪� :‬ﺘَﺒَﺎن ﺑﻦ ﻣﺎلﻚ ރަސޫލާﷺއަށް ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(289‬‬
‫‪F 28‬‬

‫ރަސޫލާއެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ ލޯފުޅަކަށް ނުފެނެއެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގައުމުގެ މީހުންގެ އިމާމަކަށްވެ‬

‫ނަމާދުކުރަމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ވާރޭ ވެހިއްޖެނަމަ އެބައިމީހުންނާ އަޅުގަނޑުއުޅޭ ހިސާބާ ދެމެދުގައިވާ ވާދީގައި‬

‫ފެން ބޮޑުވެއެވެ‪ "....‬ދެން ޖަމާޢަތަށް ނުދިޔުމަށް ރަސޫލާﷺ އެކަލޭގެފާނަށް ހުއްދަދެއްވިއެވެ‪ .‬ﺟﻬﻮرން‬

‫ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ލޯފަން މީހަކު މިސްކިތަށް ގެންގޮސްދޭނެ މީހަކު )އާރުކާޓީއެއް( ނެތްނަމަ ޖަމާޢަތަށް‬

‫ނުދިއުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ﻨﻲﻔން ވިދާޅުވަނީ އާރުކާޓީއެއް ހުއްޓަސްވެސް ހުއްދަކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ބިރު‪ :‬އަނިޔާވެރިއެއް ނުވަތަ ޢަދާވާތްތެރިއެއް ނުވަތަ ވަގެއްގެ ފަރާތުން ތިމާގެ ނަފުސަށް ނުވަތަ މުދަލަށް‬

‫ނުވަތަ އަހުލުވެރިންނަށް ނުވަތަ ތިމާ ޙިމާޔަތްކުރަންޖެހޭ މީހަކަށް ގެއްލުމެއް ލިބދާނެކަމަށް ބިރުހީވާނަމަ‬

‫ޖަމާޢަތަށް ނުދިޔުން ހުއްދަކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ބޭނުންޖެހިފައިވާ މީހެއްގެ ގާތަށް ކާތަކެތި ގެނެވުން‪ :‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إ َذا ُو ِﺿ َﻊ َﻋ َﺸ ُ‬

‫ﺎء‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ْ َ ْ ﻰﺘ ّ َ ْ ُ َ ْ ُ ) ‪(290‬‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ُ َ َْ‬ ‫� ْﻢ َوأُ� َ ْ‬
‫َ َ ُ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކަށް‬ ‫ﺎء وﻻ �ﻌﺠﻞ َ �ﻔﺮغ ِﻣﻨﻪ(‬
‫‪F289‬‬ ‫ﻴﻤﺖ لﺼَّﻼة ﻓﺎﺑﺪ ُءوا ﺑِﺎﻟ َﻌﺸ ِ‬ ‫ِ‬ ‫أﺣ ِﺪ‬

‫ރޭގަނޑުގެ ކެއުން ބެހެއްޓިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އަދި ނަމާދަށް ގޮވާލެވިއްޖެ ނަމަ ކެއުމަށް ފަށާށެވެ! އަދި އެކަން‬

‫ﺟﻬﻮر ޢިލްމުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވަނީ މިއީ ސުންނަތް‬ ‫ނިމިއްޖައުމަށް ދާންދެން އަވަސްއަރުވާނުލާށެވެ‪".‬‬

‫ގޮތް ކަމަށެވެ‪ .‬ﺎﻓﻲﻌންގެ ގާތުގައި މަޝްހޫރު ގޮތަކީ މިކަން ކަނޑައެޅިފައިވަނީ ބަނޑުހައިވެ ކެއުމަށް ބޭނުން‬

‫ޖެހިފައިވާ މީހާއަށެވެ‪ .‬ﺜﻟﻮري އާއި ﻤﺣﺪ އާއި إﺳﺤﺎق ވިދާޅުވަނީ ކޮންމެ ގޮތަކަށް ވިޔަސް ފުރަތަމަ ފަށާނީ‬

‫ކެއުން ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﻼةَ ﺑَ ْ َ‬
‫ﻀةِ ﻟﻄَّ َﻌﺎمِ َوﻻ َوﻫ َﻮ ﻳُ َﺪاﻓِ ُﻌﻪ‬ ‫‪ -5‬ޤަޟާ ޙާޖަތްކުރަން ޖެހިފައިވުން‪ :‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻻ ﺻ ِ‬
‫ْ َ ْ َ‬
‫"ކާތަކެތީގެ ޙާޟިރުގައި އަދި ދެކަމު ޙާޖަތަށް ދާންވެފައިވާ މީހާއަށް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬ ‫اﻷﺧﺒَﺜﺎن(‬
‫) ‪(291‬‬
‫‪F 290‬‬

‫‪ -6‬ފިޔާ ލޮނުމެދު ލީކުސްފަދަ އެއްޗެތި ކެއުމަށްފަހު އޭގެ ވަސްހުރުން‪ :‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ) .‬ﻣ ْﻦ‬

‫َ‬ ‫ُْ‬ ‫َ ََّ‬ ‫َ َ َّ ْ َ َ َ َ ََّ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ََ ْ َ‬

‫"ފިޔައާއި‬ ‫أ�ﻞ اﻟَ َﺼﻞ َوﻟَّ ْﻮ َم َوالﻜ َﺮات ﻓﻼ �ﻘ َﺮ�ََّ َم ْﺴ ِﺠ َﺪﻧﺎ ﻓﺈِ اﻟ َـﻼﺋِ�ﺔ �ﺘَﺄ ى ِمَّ ﺎ �ﺘَﺄ ى ِﻣﻨﻪ َ�ﻨُ ْﻮ آدم(‬
‫) ‪(292‬‬
‫‪F291‬‬

‫ލޮނުމެދާއި ލީކުސްކައިފި މީހަކު އަހަރެމެންގެ މިސްކިތާ ގާތްނުވާހުށިކަމެވެ‪ .‬އެކަމަކުން އާދަމުގެ ދަރީންނަށް‬

‫އުނދަގޫވާ ކަންކަމުން މަލާއިކަތުންނަށް އުނދަގޫ ލިބިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ ".‬މިތާނގައި ނަހީކުރެވިފައި މިވަނީ‬

‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 425 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪33 :‬‬ ‫)‪ (289‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬

‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 673 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪559 :‬‬ ‫)‪ (290‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬
‫ﻣﺳﻠﻡ‪560 :‬‬ ‫)‪ (291‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬
‫ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 854 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪564 :‬‬ ‫)‪ (292‬ﺻﺤﻴﺢ‪:‬‬

‫‪169‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އެތަކެތި ރޮލާ ކެއުމަށްފަހު ވަސް ނުފިލަނީސް މިސްކިތަށް ދިޔުމެވެ‪ .‬ކައްކައިގެން ކޭނަމަ މައްސަލައެއް‬

‫ނެތެވެ‪ .‬ކެއްކުމުން އޭގެ ވަސް ފިލާތީއެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.8‬‬

‫‪ -1‬ޖަމާޢަތުގެ ނަމާދުގެ ޙުކުމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ހުރި އިޚްތިލާފުތައްކާއި ރައުޔުތަކުގެ ދަލީލުތައް‬

‫ބަޔާންކުރާށެވެ! އެއަށްފަހު ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫ދެން‬ ‫ބަންގިދެއްވާށެވެ!‬ ‫ޖެހުމުން(‬ ‫ވަގުތު‬ ‫)ނަމާދު‬ ‫ނުކުމެވަޑައިގެންފިނަމަ‬ ‫ދަތުރަށް‬ ‫ދެބޭކަލުން‬ ‫‪" -2‬ތިޔަ‬

‫ގަމަތްދެއްވާށެވެ! ދެން ތިޔަ ދެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ދޮށީ ބޭކަލަކު އިމާމުވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ!" މިޢިބާރާތުން ދޭހަވާ‬

‫ފިޤްހީ ހަތަރު ޙުކުމެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬ބަނޑުހައިވެ ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހަކަށް ކެއުން ތައްޔާރުވެފައިވާނަމަ‪ ،‬އިސްކުރަން ޖެހެނީ ކެއުންކަން އަންގައިދޭ‬

‫ޙަދީޘެއް މާނައާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -4‬ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުން ވާޖިބުކަމަށް ބުނާ ރައުޔަށް ބިނާކޮށް‪ ،‬ތިރީގައިވާ ޙާލަތްތަކުގައި ކަންކުރާނެ ގޮތް‬

‫ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬ބޯކޮށް ވާރޭ ވެހި ފެންބޮޑުވުމުގެ ސަބަބުން މިސްކިތަށް ދިޔުމަށް އުނދަގޫވުން‬

‫ށ‪ -‬ދެރެއަކު ފަތިސްނަމާދަށް ދިޔަ ގަޑީގައި ގެކައިރި އަނދިރި ގޯޅިގަނޑުގައި ނުބައި ގޭންގެއްގެ މީހުން ތިބުން‬

‫ނ‪ -‬ބޭރަށް ހިނގުން ޖެހިގެން އިރުއިރުކޮޅުން ފާހާނާއަށް ދާންޖެހުން‬

‫ރ‪ -‬އަސުރުވަގުތު ގާތްވެފައިވަނިކޮށް‪ ،‬ރެސްޓޯރެންޓަކުން ކެއި ސަޓަނި ތަށީގައި ގިނަ އަދަދަކަށް ފިޔައާއި‬

‫ލޮނުމެދުހުރުން‬

‫‪170‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އިމާމުކަން‬

‫އިމާމުކަމަށް އެންމެ ޙައްޤުކަން ބޮޑު މީހާ‪:‬‬

‫މިމައްސލާގައި ޢިލްމުވެރިންގެ ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫َْ‬
‫‪ -1‬އިމާމުކަމަށް އެންމެ އައުލާވެގެންވަނީ اﻷﻗ َﺮء )އެންމެ ރަނގަޅަށް ކިޔަވާ މީހާ( އެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﻤﺣﺪ‬

‫އާއި ﺜﻟﻮريގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫َ َ َْ ُُ‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬މިޙަދީޘެވެ‪) .‬إ َذا َﻛﻧُﻮا ﺛَﻼﺛ َ ًﺔ َﻠْﻴَﺆُمَّ ُﻬ ْﻢ أَ َﺣ ُﺪ ُﻫ ْﻢ ‪َ ،‬أَﺣَﻘُّ ُﻬ ْ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ أﻗ َﺮؤﻫ ْﻢ(‬‫ﺎﻹﻣ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻢ‬
‫) ‪(293‬‬
‫‪F29‬‬

‫ِ ِ‬ ‫ِ‬

‫"އެބައިމީހުންނަކީ ތިން މީހުން ކަމުގައިވާނަމަ‪ ،‬އެބައިމީހުން ކުރެ އެކަކު އިމާމަކަށް ވާށެވެ! އެމީހުންގެ ތެރެއިން‬

‫އިމާމުކަމަށް އެންމެ ޙައްޤު މީހަކީ އެމީހުންކުރެ އެންމެ ކިޔެވުން ރަނގަޅު މީހާއެވެ‪".‬‬

‫َََ‬
‫‪ -2‬ރަނގަޅަށް ކިޔަވާ މީހާއަށް ވުރެ އައުލާވެގެންވަނީ اﻷ�ﻘﻪ )ފިޤްހަށް އެންމެ ރަނގަޅު މީހާ(އެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި‬

‫لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔގެ ވެސް އަދި ﻤﺣﺪގެ ވެސް ރިވާޔަތެކެވެ‪.‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ؛ ފިޤްހުން ނޫނީ ކަންކުރަންވީ ގޮތް ނޭނގޭ ކަހަލަ ކަންތައްތައް ބައެއް ފަހަރަށް ނަމާދުގައި‬

‫ކުރިމަތިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދައުލަތުގެ ވެރިކަމާއި ފަނޑިޔާރުކަން ފަދައިން މިކަމުގައި ވެސް އައުލާވެގެންވަނީ‬

‫ފިޤްހަށް ރަނގަޅު މީހާއެވެ‪.‬‬

‫މިމައްސަލާގައި އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ ،‬އެންމެ ޙައްޤުކަން ބޮޑީ ކިޔެވުން އެންމެ ރަނގަޅު މީހާއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ނަމާދުގެ‬
‫َْ‬
‫ކަންތައްތައް އެނގޭ މީހަކަށްވުން ޝަރްޠުވުމާއެކުގައެވެ‪ .‬މިމައްސަލާގައި ޚިޔާލު ތަފާތުވާ އަނެއް ކަމަކީ )اﻷﻗ َﺮء( "ކިޔެވުން އެންމެ‬

‫ރަނގަޅު މީހާ"ގެ މުރާދާ މެދުގައެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރުން ވިދާޅުވަނީ އެއީ އެންމެ ރީއްޗަށް ކިޔަވާ މީހާއެވެ‪ .‬ބައެއް ޙަންބަލީން ވިދާޅުވަނީ އެންމެ‬

‫ބޮޑަށް ހިތުދަސް މީހާއެވެ‪.‬‬

‫އެމީހެއްގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަވާ މީހާ‪:‬‬

‫َ‬
‫"ނަބިއްޔާﷺ )މަދީނާއިން ބޭރަށް ވަޑައިގަންނަވާ އިރު( މަދީނާގައި‬ ‫‪ -1‬ލޯފަން މީހާ‪َ :‬ﻋ�ِﺸﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(294‬‬
‫‪F 293‬‬

‫ُ ْ‬
‫މީސްތަކުންނައިގެން ނަމާދުކުރެއްވުމަށް اِ�ْ ُﻦ أمِ ّ َﻣﻜﺘُﻮمއާ ހަވާލުކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫)‪ (293‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪672 :‬‬

‫)‪ (294‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﺑﻥ ﺣﺑﺎﻥ‪ ،2134 :‬ﺃﺑﻭ ﻳﻌﻠﻰ‪4456 :‬‬

‫‪171‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ُ‬
‫"ފުރަތަމަ މުހާޖިރުން ޢުޞްބާއަށް‬ ‫‪ -2‬އަޅު މީހާއާއި މިނިވަންކުރެވިފައިވާ މީހާ‪ِ :‬اﺑْﻦ � َﻤﺮ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(295‬‬
‫‪F294‬‬

‫)ޤުބާގެ ސަރަޙައްދެއް( ވަޑައިގެން އުޅުއްވި އިރު‪ ،‬ރަސޫލާﷺ ވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން އެބޭކަލުންގެ އިމާމެއް‬
‫ََْ‬ ‫َ‬
‫ކަމުގައިވީ أﺑُﻮ ُﺣﺬ�ﻔﺔ މިނިވަންކުރެއްވި َﺳﺎلِﻢއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވީ އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ޤުރްއާން އެންމެ ބޮޑަށް‬

‫އެނގިވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލަކަށެވެ‪ ".‬މިތާނގައި ޤުރައިޝްވަންހައިގެ ބޮޑަތި ޞަޙާބީން އެބޭކަލުންގެ އިމާމަކަށް َﺳﺎلِﻢ‬

‫ލެއްވުމަށް އެއްބަސްވެވަޑައިގެންއިރު އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ އަޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުމީހާގެ އިމާމުކަން‬

‫ُ‬
‫ޞައްޙަވާނެ ކަމަކަށް ޖުމްހޫރުން ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންނާ ޚިލާފުވަނީ َﻣﺎلِﻚއެވެ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫އެކަލޭގެފާނުންގެ ޢުމުރުފުޅުން ހަ‬ ‫) ‪(296‬‬
‫‪F295‬‬ ‫‪ -3‬ފުރާވަރަށް އަރާފައިވާ ކުޑަކުއްޖާ‪ْ � :‬ﻤ ُﺮو ُ� ُﻦ َﺳﻠ َﻤﺔ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އަހަރުފުޅު ނުވަތަ ހަތް އަހަރުފުޅުގައި އެކަލޭގެފާނުންގެ ގައުމުގެ މީހުންގެ އިމާމަކަށްވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެއީ އެމީހުންގެ‬

‫ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑަށް ޤުރްއާން އެނގޭ މީހަކު އެމީހުންގެ އިމާމަކަށް ހެދުމަށް ރަސޫލާﷺ އަމުރުކުރެއްވުމުންނެވެ‪.‬‬

‫މިއީ ﺎﻓﻲﻌންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ކުޑަކުއްޖާގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަ‬

‫ނުވާނެކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ފާސިޤު މީހާ‪ :‬ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތަކުން އެންމެ ޞައްޙަ ގޮތަކީ‪ ،‬ފާސިޤުގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬ޤުރްއާން ކިޔެވުން އެންމެ‬
‫ْ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ﻠُّ َ َ ُ َ ْ َ‬
‫ރަނގަޅު މީހާ އިސްކުރުމަށް އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތަކުގެ އިތުރުން މިޙަދީޘެވެ‪ُ) .‬ﺼَ ﻮن ﻟ� ْﻢ ﻓﺈِن أ َﺻﺎﺑُﻮا ﻓﻠ� ْﻢ َو�ِن‬
‫َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ ْ‬
‫أﺧ َﻄﺌُﻮا ﻓﻠ� ْﻢ َو َﻋﻠﻴْ ِﻬﻢ() ‪" (297‬ތިޔަބައިމީހުންނައިގެން އެބައިމީހުން ނަމާދުކުރާނެއެވެ‪ .‬އެމީހުން ރަނގަޅަށް ކޮށްފިނަމަ‬
‫‪F296‬‬

‫އެކަމުގެ ސަވާބު އޮތީ ތިޔަބައިމީހުންނަށެވެ‪ .‬އަދި ގޯސްކޮށް ކޮށްފިނަމަ ވެސް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ސަވާބު ހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫އަދި ގޯސްކޮށް ކުރި ކަމުގެ ޒިންމާ އޮތީ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށެވެ‪".‬‬

‫އެހެން ނަމަވެސް އެފަދަ މީހުންގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުން މަކްރޫހަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ވީމާ އެނޫން މީހެއްގެ ފަހަތުގައި‬

‫ނަމާދުކުރެވެން އޮތްނަމަ އޭނާގެ ފަހަތުގައި ކުރުން ހުއްޓާލުން އެދެވިގެންވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެނޫން މީހަކު ނެތްނަމަ‬

‫ޖަމާޢަތާ ވަކިނުވުމުގެ ގޮތުން އޭނާގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬ޙާލަތު ނޭނގޭ މީހާ‪ :‬އެމީހެއްގެ ފުށުން ބިދްޢަވެރިކަމެއް ނުވަތަ ފާސިޤުކަމެއް އެނގިފައި ނުވާ މީހާގެ ފަހަތުގައި‬

‫ނަމާދުކުރުން ޞައްޙަކަމަށް ހަތަރު އިމާމުންނާއި އެނޫން ބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ދަލީލަކީ‬

‫އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘެވެ‪ .‬ވީމާ އިމާމު މީހާއާ ސުވާލުކޮށް އޭނާގެ ޢަޤީދާ އަކީ ނުވަތަ ގަބޫލުކުރާ ކަންތައްތަކަކީ‬

‫)‪ (295‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪692 :‬‬

‫)‪ (296‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪4302 :‬‬
‫)‪ (297‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪294 :‬‬

‫‪172‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ކޮބައިކަން ކޮންމެހެން ބަލާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ނަމާދު ނިމޭ ފަހުން‬

‫އިމާމާއަކީ ކާފިރެއްކަން އެނގިއްޖެނަމަ ނަމާދު އިޢާދަކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -6‬އަންހެނުންގެ ޖަމާޢަތަކަށް އަންހެނެއްގެ އިމާމުކަން‪ :‬އަންހެނާގެ އިމާމުކަން އަންހެނުންގެ ޖަމާޢަތަށް ޞައްޙަވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ސަލަފުންނާއި ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ފިރެހެނާ އާއި ފިރިހެން‬

‫ކުއްޖާ އަންހެނާގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުން ޞައްޙަނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.9‬‬

‫‪ -1‬އިމާމުކަމަށް އެންމެ އައުލާވެގެންވަނީ ކާކުތޯ އުފެދިފައިވާ ޚިލާފުގައި ޝާފިޢީންގެ ރައުޔަކީ ކޮބައިކަން ލިޔާށެވެ! އަދި‬

‫މައްސަލާގައި ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ތިރީގައިވާ މީހުންގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަވާނެ ޙާލަތު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬ފާސިޤު މީހާ‬

‫ށ‪ -‬ޙާލަތު ނޭނގޭ މީހާ‬

‫ނ‪ -‬އަންހެނާ‬

‫ރ‪ -‬ލޯފަން މީހާ‬

‫‪ -3‬ރަނގަޅު އިމާމެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަޖެހޭނެކަމަށް ދަރިވަރަށް ފެންނަ ފަސް ސިފަ ލިޔާށެވެ!‬

‫‪173‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ބަލިމީހާގެ ނަމާދު‬

‫ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ފަރްޟު ނަމާދަށް ކޮޅަށް ހުރުމަކީ ނަމާދުގެ ރުކުނެކެވެ‪ .‬ވީމާ‬

‫ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ މީހާ އިށީނދެއިނދެ ނަމާދުކުރުން ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކޮޅަށް ހުރުމަށް ކުޅަދާނަ ނުވާ މީހާއަށް‬

‫އޭނާއަށް ކުޅަދާނަވީ ގޮތަކަށް ނަމާދުކުރެވިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫ْ ً‬
‫ﻻ َ و ْﺳﻌ َﻬﺎ ﴾‬
‫ّ‬ ‫اﷲ َﻧﻔﺴﺎ ِإ‬ ‫މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻻ ﻳﻜﻠﻒ‬
‫ُ َ ِّ ُ ّ َ ُ‬
‫"ﺍﷲ‪ ،‬އެއްވެސް ﻧﻔﺲ އަކަށް‪ ،‬އެ ﻧﻔﺲ‬
‫ُ َ‬
‫) ‪(298‬‬
‫‪F297‬‬

‫اﷲ ﻣﺎ‬ ‫ﺎﺗ ُﻘﻮا‬

‫އަކަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ކަމަކަށް މެނުވީ ﺗ�ﻠﻴﻒ އެއް ނުޖައްސަވައެވެ‪ ".‬އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻓ َ ّ َ‬
‫َّ َ َ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"ފަހެ‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީވަރަކުން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން اﷲ އަށް ﺗﻘﻮى ވެރިވާށެވެ!" ކީރިތި ރަސޫލާﷺ‬ ‫اﺳﺘﻄَﻌ ُ�ْ﴾‬
‫َ‬
‫) ‪(299‬‬
‫‪F298‬‬

‫ُْ َ ْ ْ‬ ‫َ ْ َُْ‬ ‫َ َ ُ ُ‬ ‫َ ََُْ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫) ‪(300‬‬
‫‪F29‬‬ ‫اﺳﺘَ َﻄﻌﺘُ ْﻢ(‬ ‫ﺷءٍ ﻓﺎﺟﺘَنِﺒُﻮهُ‪َ ،‬و�ِذا أ َم ْﺮﺗ� ْﻢ ﺑِﺄمﺮٍ ﻓﺄﺗﻮا ِﻣﻨﻪ ﻣﺎ‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا �ﻬﻴﺘ�ﻢ �ﻦ‬

‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކަމެއް މަނާކުރައްވައިފިނަމަ އެކަމަކުން ތިޔަބއިމީހުން ދުރުވެގަންނާށެވެ! އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬

‫ކަމަކަށް އަމުރުކުރައްވައިފި ނަމަ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީ ވަރަކުން އެކަމެއް ގެނެސްގަންނާށެވެ!"‬

‫ކޮޅަށް ހުރެ ނަމާދުކުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާ ބަލިމީހާ ނަމާދުކުރާނީ އިށީނދެ އިނދެއެވެ‪ .‬މިކަމަށް ދަލީލުކުރާ ގިނަ‬
‫َ َ‬ ‫ً َ ْ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫ّ َ ً َ َ َ‬
‫ދަލީލުތަކެއް ވާރިދުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪َ ) .‬ﺻ ِﻞ ﻗﺎﺋِﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺈِن ل ْﻢ � ْﺴﺘَ ِﻄ ْﻊ �ﻘﺎ ِﻋﺪا‪ ،‬ﻓﺈِن ل ْﻢ � ْﺴﺘَ ِﻄ ْﻊ � َﻌ�‬
‫َْ‬
‫"ކޮޅަށް ހުރެ ނަމާދުކުރާށެވެ! ތިބާއަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާނަމަ އިށީންދެ އިނދެއެވެ‪ .‬އެކަމަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާނަމަ‬ ‫) ‪(301‬‬
‫‪F30‬‬ ‫ﺐ(‬
‫ﺟﻨ ٍ‬

‫"ރަސޫލުﷲﷺ އަހަކަށް ސަވާރުވެވަޑައިގެން އުޅުއްވަނިކޮށް އެއިން‬ ‫) ‪(302‬‬

‫‪F301‬‬ ‫އަރިއަށް އޮށޯވެ އޮވެއެވެ‪ ".‬އަދި أ�ﺲ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ވެއްޓިވަޑައިގެން ކަނާތްފަޅި ޒަޚަމުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން އިށީންދެވަޑައިގެން އިންނަވައި ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫މިފަދަ ދަލީލުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް‪ ،‬ކޮޅަށް ހުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާ މީހާ އިށީނދެ އިނދެ ނަމާދުކުރުން‬

‫ހުއްދަކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (298‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪286 :‬‬

‫)‪ (299‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪16 :‬‬
‫)‪ (300‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 7288 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪1337 :‬‬
‫)‪ (301‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪1066 :‬‬
‫)‪ (302‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 657 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪951 :‬‬

‫‪174‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އިށީނދެ އިނދެ ނަމާދުކުރި ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬ރުކޫޢުކޮށް ސަޖިދަކުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާނަމަ ރުކޫޢުކޮށް ސަޖިދަ‬

‫ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެދެކަމަށް ވެސް ނުކުޅެދޭނަމަ އެކަމަށް އިޝާރާތްކުރާނީއެވެ‪ .‬އެގޮތުން އިޝާރާތްކުރާއިރު ރުކޫޢަށްވުރެ ބޮޑަށް‬

‫ސަޖިދާގައި ތިރިވެލާނީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކޮޅަށް ހުރުމަށް ކުޅަދާނަ ވެފައި ރުކޫޢާއި ސަޖިދަކުރުމަށް ކުޅަދާނަ ނުވިޔަސް ކޮޅަށް ހުރުން‬

‫އޭނާގެ ކިބައިން ނުއުފުލޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ނުކުޅެދުމުގެ މިންގަނޑު‪ :‬އިށީނދެ އިނދެ ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވާ ބަލީގެ މިންވަރަކީ‪ ،‬ބަލި ބޮޑުވެދާނެކަމަށް ނުވަތަ‬

‫ފަސޭހަވުން ލަސްވެދާނެކަމަށް ބިރު ހީވުމެވެ‪ .‬އަދި ކޮޅަށް ހުރުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އުނދަގޫވުމެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ތަދުވެލުމަކުން އިށީންދެ‬

‫އިނުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އުނދަގޫވުމުގެ މިންގަނޑަކީ‪ ،‬އެއުނދަގުލުގެ ސަބަބުން ނަމާދުގައި‬

‫ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ދިޔުމެވެ‪.‬‬

‫އިށީނދެ އިނދެ ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން‪ :‬ސުންނަތް ނަމާދުކުރުމުގައި ވެސް އެންމެ އިތުރު ގޮތަކީ ކޮޅަށް ހުރެ‬

‫ނަމާދުކުރުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޢުޒުރަކާ ނުލައިވެސް އިށީނދެ އިނދެ ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެން ވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލާ ﷺ‬
‫ََُ ْ ُ َ ْ َْ‬ ‫ّ َ‬ ‫َ َْ ُ‬ ‫َ ْ � ّ َ‬
‫"ކޮޅަށް ހުރެ ނަމާދުކޮށްފި މީހަކަށް‬ ‫) ‪(303‬‬
‫‪F302‬‬ ‫ََ ﻗﺎﺋِ ًﻤﺎ � ُﻬ َﻮ أﻓ َﻀﻞ ‪َ ،‬و َﻣ ْﻦ �ََ ﻗﺎ ِﻋ ًﺪا ﻓﻠﻪ ﻧِﺼﻒ أﺟ ِﺮ اﻟﻘﺎﺋِ ِﻢ(‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻣﻦ‬

‫އެގޮތް އިތުރުކަން ބޮޑެވެ‪ .‬އަދި އިށީނދެ އިނދެ ނަމާދުކުރި މީހަކަށް ހުރީ ކޮޅަށް ހުރި މީހާގެ ސަވާބުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައެވެ‪".‬‬

‫އިށީނދެ އިން އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުން‪:‬‬

‫ދަންނަބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކަށް ބަލާއިރު‪ ،‬އެންމެ ޞައްޙަ ގޮތަކީ‪ ،‬އިށީނދެ އިން އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުން‬

‫އާލާސްކަންފުޅެއް‬ ‫"ރަސޫލާﷺއަށް‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ﻋ�ﺸﺔ‬ ‫ރައުޔެވެ‪.‬‬ ‫ﺎﻓﻲﻌންގެ‬ ‫ﻨﻲﻔންނާއި‬ ‫މިއީ‬ ‫ޞައްޙަވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ޖެހިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނުންގެ ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން ބޭކަލުންތަކެއް އެކަލޭގެފާނަށް ޒިޔާތްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ކީރިތި ރަސޫލާﷺ‬

‫އިށީނދެވަޑައިގެން އިންނަވައި ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ކޮޅަށް ތިއްބަވައި އެކަލޭގެފާނާ އެކުގައި ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫އެބޭކަލުންނަށް އިށީނދެވަޑައިގަތުމަށް އިޝާރާތްކުރެއްވުމުން އެބޭކަލުން އިށީނދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން ނިމިވަޑައިގެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ﺎر َ� ُﻌﻮا َو� َذا َﺻ َّ� َﺟﺎل ًﺴﺎ ﻓَ َﺼﻠُّﻮا ُﺟﻠُ ً‬
‫ﻮﺳﺎ() ‪" (304‬އިމާމާ ކަނޑައެޅިފައިވަނީ އޭނާއަށް‬ ‫ﺎر َﻛ ُﻌﻮا َو� َذا َر َ� َﻊ ﻓَ ْ‬ ‫)إ َّ� َﻤﺎ ُﺟﻌ َﻞ ْ َ ُ‬
‫ﺎم ﻟُ ْﺆ�َ َّﻢ ﺑﻪ ﻓَﺈ َذا َر َ� َﻊ ﻓَ ْ‬
‫‪F30‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬ ‫اﻹﻣ ِ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ތަބާވުމަށެވެ! އޭނާ ރުކޫޢުކޮށްފިނަމަ ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪ .‬އޭނާ ތެދުވުމުން ތެދުވާށެވެ‪ .‬އަދި އިށީނދެ އިދެ ނަމާދުކޮށްފި ނަމަ އިށީނދެ ތިބެ‬

‫ނަމާދުކުރާށެވެ!"‬

‫)‪ (303‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪1065 :‬‬

‫)‪ (304‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 647 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪623 :‬‬

‫‪175‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމަވެސް އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ ،‬ކޮޅަށް ނުހުރެވޭ މީހަކު އިމާމަކަށް އިސް ނުކުރުމެވެ‪ .‬އެއީ ޚިލާފުން‬

‫ނުކުތުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ﺎﻓﻲﻌން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‪ ،‬އިމާމަކަށް ހުރި މީހަކަށް ކޮޅަށް ހުރުމަށް ނުކުޅެދިއްޖެ ނަމަ އޭނާ އެހެން މީހަކާ‬

‫ހަވާލުކުރުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ރަސޫލާﷺގެ އާލާސްކަންފުޅުގައި އިމާމުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރެއްވުން أﺑﻮ ﺑ�ﺮގެފާނާ‬

‫ޙަވާލުކުރެއްވި ފަދައިންނެވެ‪.‬‬

‫ﺎلﻲﻜން ވިދާޅުވަނީ؛ ކޮޅަށް ތިބުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ބަޔަކު‪ ،‬އިށީނދެ އިން އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުން‬

‫ޞައްޙަނުވާނެއެވެ‪ .‬ﺣﻨﺒ�ންގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬ދެޝަރްޠަކާ ލައިގެން މެނުވީ އިށީނދެ އިން އިމާމެއްގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަ ނުވާނެކެމެށެވެ‪.‬‬

‫އެދެޝަރްޠަކީ‪ ،‬އެއީ ރަށުގެ ނުވަތަ އަވަށުގެ އިމާމަށް ވުމާއި‪ ،‬އެނުކުޅެދުންތެރިކަން ފިލައިދާނެ ކަމުގެ އުންމީދު އޮތުމެވެ‪.‬‬

‫އިށީނދެ އިން އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރާނަމަ‪ ،‬މައުމޫމުން ކަންތައް ކުރާނެ ގޮތާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި‬

‫އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻇﺎﻫﺮيންގެ ރައުޔަކީ އަދި ﻤﺣﺪގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވަނީ؛ އިމާމާ ނަމާދު ފެށީ އިށީނދެ އިނދެ ކަމުގައިވާ ނަމަ‬

‫މައުމޫމުންނަށް ލާޒިމުވެގެންވަނީ އިށީނދެ ތިބެ ނަމާދުކުރުމެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ އެއް ދަލީލަކީ‪ ،‬ﻋ�ﺸﺔގެ އިސްވެ ދިޔަ‬

‫ޙަދީޘެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻤﺣﺪގެ ދެވަނަ ރިވާޔަތެއްގައި ވަނީ؛ އިށީނދެ އިން އިމާމާގެ ފަހަތުގައި އިށީނދެ ތިބުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ވާޖިބު ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެމީހުން ކޮޅަށް ތިބެ ނަމާދުކުރިއަސް ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﺣﻨﺒ� މަޛްހަބުގައި‬

‫އިތުބާރުކުރެވޭ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻨﻲﻔންނާއި ﺎﻓﻲﻌންގެ ރައުޔަކީ؛ އަދި ބައެއް ﺎلﻲﻜންނާއި ﺜﻟﻮريއާއި أﺑﻮ ﺛﻮر ވިދާޅުވަނީ؛ އިށީނދެ އިން‬

‫އިމާމާގެ ފަހަތުގައި މައުމޫމުން ކޮޅަށް ތިބުން ވާޖިބެވެ‪ .‬ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ މީހާ އިށީނދެ އިނދެ‬

‫ނަމާދުކުރިނަމަ އެނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ ރަސޫލާﷺގެ އާލާސްކަންފުޅުގައި‬

‫އަބޫބަކުރުގެފާނު ނަމާދުކުރުއްވަނިކޮށް ރަސޫލާﷺ ވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުގައި އިށީނދެވަޑައިގެން‬

‫އިންނަވައި ނަމާދުކުރެއްވި ޙާދިޘާއެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.10‬‬

‫‪ -1‬ބަލިމީހާ ނަމާދުކުރާނެ ގޮތް ތަފްޞީލުކޮށް ބުނެދޭށެވެ!‬

‫‪176‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -2‬އިށީނދެ އިން އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރާ މައުމޫމުން ތިބޭނީ ކޮޅަށްތޯ ނުވަތަ އިށީނދެގެންތޯ‪ ،‬އުފެދިފައިވާ‬

‫ޚިލާފުގައި ޡާހިރީންގެ ރައުޔާއި އެމީހުންގެ ދަލީލު ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔާށެވެ!‬

‫ހުކުރު ނަމާދު‬

‫ފެށުން‪:‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދަކީ ހުކުރު ދުވަހުގެ މެންދުރު ވަގުތުގައި ކުރެވޭ ނަމާދެވެ‪ .‬ހުކުރު ދުވަހާއި ހުކުރު ނަމާދުގެ މާތްކަމާ ގުޅޭ‬
‫َ ْ ُ ُ لﺸَّ‬
‫ْﻤ ُﺲ‬ ‫ގޮތުން‪ ،‬ގިނަ ޙަދީޘްތަކެއް އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ހުކުރު ދުވަހާ ބެހޭ ގޮތުން ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﻻ �ﻄﻠﻊ‬
‫ْ‬ ‫َْ َ‬ ‫ََ‬ ‫َْ‬
‫"ހުކުރު ދުވަހަށްވުރެ މާތް ދުވަހަކަށް އިރެއް ނާރައެވެ‪ .‬އަދި އިރު ނޯއްސެއެވެ‪ ".‬ހުކުރު‬ ‫) ‪(305‬‬
‫‪F304‬‬ ‫َوﻻ �ﻐ ُﺮ ُب ﻋ ﻳ َ ْﻮمٍ أﻓ َﻀﻞ ِﻣ ْﻦ ﻳ َ ْﻮمِ ﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌ ِﺔ(‬

‫اﺠﻟُْﻤُﻌَﺔ ﻓﺼَ�َّ ﻣَﺎ ﻗ ُﺪِّرَ ﻪﻟَُ ‪ُ� ,‬ﻢَّ أَﻧ ْ َﺼ َ‬

‫ﺖ ﻰﺘ َّ َ� ْﻔ ُﺮغ ِﻣ ْﻦ ُﺧ ْﻄﺒَﺘﻪ ُﻢَّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻏْتَﺴَﻞَ �ُﻢّ أَﻰﺗَ‬‫ނަމާދުގެ މާތްކަމާ ގުޅޭގޮތުން ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬‬
‫ﻼَﺛ‬ ‫�ِّ ﻣَﻌَﻪُ ﻏ ﻔِﺮَ ﻪﻟَُ ﻣَﺎ ﺑَىْﻨﻪ َ‬
‫ُ‬
‫"ހިނައިގަނެ ހުކުރަށް އައިސް އޭނާއަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ‬ ‫) ‪(306‬‬
‫‪F305‬‬ ‫وَ��ْ اﺠﻟُْﻤُﻌَﺔ اﻷُْﺧْﺮَى وَﻓَﻀْﻞ ﺛَ َﺔ �َﻳَّﺎم(‬

‫މިންވަރަށް ނަމާދުކޮށް‪ ،‬ދެން އިމާމާގެ ޚުޠުބާ ނިމެންދެން ކަނުލައި އަޑުއަހައި‪ ،‬ދެން އިމާމާއާ އެކު ނަމާދުކޮށްފި މީހަކަށް‪ ،‬އެހުކުރާއި‬

‫ދެން އަންނަ ހުކުރާ ދެމެދުގެ އަދި އިތުރު ތިން ދުވަހުގެ ފާފަ ފުއްސެވޭނެއެވެ‪".‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދުގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދަކީ މުސްލިމު ކޮންމެ މުކައްލިފެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ ފަރްޟުއެކެވެ‪ .‬އެކަމުން އިސްތިޘްނާވާކަމަށް‬

‫ދަލީލަކުން އައިސްފައިވާ މީހަކަށް މެނުވީއެވެ‪ .‬އެނަމާދުގެ ފަރްޟުކަމަށް ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ރަސޫލާﷺގެ ސުންނަތާއި އިޖުމާޢުން‬

‫ދަލީލުކުރެއެވެ‪.‬‬

‫ا�ﻳﻦ آﻣﻨﻮا إذا ﻧﻮدي ﻟﻠﺼﻼة ﻣﻦ ﻳ ْﻮم اﻟْﺠﻤﻌﺔ ﻓ ْ‬

‫ﺎﺳﻌ ْﻮا‬ ‫ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މާތް اﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬ﻳﺎ أ�ﺎ ّ َ‬
‫َ َ ّ ُ َ ِ َ َ ُ ِ َ ُ ِ َ ِ َّ َ ِ ِ َ ِ ُ ُ َ ِ َ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"އޭ إﻳﻤﺎن ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރު ނަމާދަށް ގޮވައިލާހިނދު ފަހެ‪ ،‬اﷲ‬ ‫) ‪(307‬‬
‫اﷲِ وذَروا اﻟﺒ ْﻴ ۚﻊ﴾‬ ‫ِإ َ ٰ‬
‫� ِذﻛ ِﺮ ّ َ‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪F306‬‬

‫ހަނދުމަކުރުމަށް )އެބަހީ‪ :‬ﺧﻄﺒﺔ އަޑުއެހުމާއި‪ ،‬ނަމާދަށް( ތިޔަބައިމީހުން ހިނގައިގަންނާށެވެ! އަދި ވިޔަފާރިކުރުން ހުއްޓައިލާށެވެ!" ކީރިތި‬

‫)‪ (305‬ﺻﺤﻴﺢ ﻟﻐﻴﺮﻩ‪ :‬ﺃﺣﻤﺪ‪457/2 :‬‬

‫)‪ (306‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ‪2024 :‬‬
‫)‪ (307‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﺠﻤﻌﺔ‪9 :‬‬

‫‪177‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ﻠََ َ ْ َ َ ْ َ ُْ ُ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ ُ َ َ ٌ َ َ ُِّ ُ ْ‬
‫"ހުކުރު ނަމާދަށް ދިޔުމަކީ‬ ‫) ‪(308‬‬
‫‪F307‬‬ ‫اح ﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌﺔ اﻟﻐ ْﺴﻞ(‬‫ﺐ ﻋ �ﺘَﻠِﻢٍ‪ ،‬ﻰﻋ ﻣﻦ ر‬ ‫ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬رواح ﺠﻟﻤﻌ ِﺔ ‪ ،‬و ِ‬
‫اﺟ‬

‫އިޙްތިލާމުވެފައިވާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް އޮތް ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އަދި ހުކުރަށް ދާ މީހެއްގެ މައްޗަށް ހިނައިގަތުން ވެއެވެ‪".‬‬

‫މީގެ އިތުރުން މުސްލިމުން އިޖުމާޢުވެފައިވާ ގޮތުގައި ހުކުރު ނަމާދަކީ ވާޖިބު އަޅުކަމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޚިލާފު‬

‫އުފެދިފައިވަނީ އެއީ ޢައިނިއްޔަ ފަރްޟެއް ތޯ ނުވަތަ ކިފާޔަތުގެ ފަރްޟެއްތޯއެވެ‪ .‬އިސްވެ ދިޔަ ދަލީލުތަކުން ދޭހަވަނީ އެއީ ޢައްނިއްޔަ‬

‫ފަރްޟެއްކަމެވެ‪.‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވާ މީހުން‪:‬‬

‫މިސްކިތަށް ދިޔުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ‪ ،‬ރަށުގައި ޤާއިމުވެހުރި‪ ،‬ބާލިޣުވެފައިވާ‪ ،‬ބުއްދިހުރި‪ ،‬މިނިވަން ކޮންމެ‬

‫މުސްލިމު ފިރިހެނެއްގެ މައްޗަށް ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވެގެން ވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެސިފަތަކަކީ ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވުމުގެ‬

‫ޝަރްޠުތަކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެސިފަތައް ނެތް މީހަކުވެސް ހުކުރު ނަމާދު ކޮށްފިނަމަ އެނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬ވީމާ އެއީ ހުކުރު ނަމާދު‬

‫ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠުތަކެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާ ފަރާތްތައް‪ :‬ކުޑަކުއްޖާ އާއި އަންހެނާ އާއި އަޅުމީހާ އާއި ބަލިމީހާ އާއި ދަތުރުވެރިޔާ އަދި ޖަމާޢަތުގެ‬

‫ނަމާދު ދޫކޮށްލުން ހުއްދަވާ އެހެނިހެން އުޒުރުވެރިން ހުކުރަށް ދިޔުން ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއިން މީހަކު ހުކުރުކޮށްފިނަމަ އޭނާގެ‬

‫ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ކިބައިން މެންދުރު ނަމާދު އުފުލިގެންދާނެއެވެ‪.‬‬

‫َ َ َ ﻻَّ َ ْ َ َ ً َ ْ ٌ َ ْ ُ ٌ َ ْ َ ٌ َ‬ ‫ُُ َ ُ َ ٌ َ ٌ ََ ُّ‬
‫ﻮك ‪ ،‬أ ْو ام َﺮأة ‪ ،‬أ ْو‬ ‫ﻛ ُم ْﺴ ِﻠ ٍﻢ ِﻓ ﺟﺎﻋ ٍﺔ أر�ﻌﺔ ‪� :‬ﺒﺪ مﻤﻠ‬
‫اﺟﺐ ﻋ ِ‬ ‫ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬ﺠﻟﻤﻌﺔ ﺣﻖ و ِ‬
‫ٌ‬ ‫َ‬
‫"ހުކުރަކީ ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ޖަމާޢަތުގައި ކުރުން ވާޖިބުވެގެންވާ ޙައްޤެކެވެ‪ .‬އަޅުމީހާ ނުވަތަ‬ ‫) ‪(309‬‬
‫‪F308‬‬ ‫َﺻٌِ ّ ‪ ،‬أ ْو َم ِﺮ�ﺾ(‬
‫َ‬
‫"ނުވަތަ‬ ‫) ‪(310‬‬
‫‪F 309‬‬ ‫އަންހެނާ ނުވަތަ ކުޑަކުއްޖާ ނުވަތަ ބަލިމީހާ؛ މިހަތަރު މީހުން މެނުވީއެވެ‪ ".‬އަދި ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި )أ ْو ُم َﺴﺎ ِﻓﺮٍ (‬

‫ދަތުރުވެރިޔަކު" މިފަދައިންވެއެވެ‪.‬‬

‫ހުކުރު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠުތައް‪:‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދު ޞައްހަވުމުގެ ޝަރްޠުތަކުގެ ތެރޭގައި ފިޤްހުވެރިން ތަފާތު ކަންތައްތަކެއް ގެންނަވައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭގެ‬

‫ތެރެއިން ބައެއް ކަންކަމަކީ އެކަމަށް އެއްވެސް ދަލީލެއް ނެތް ކަންކަމެވެ‪ .‬ހުކުރު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠުތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް‬

‫ކަންކަމަކީ؛‬

‫)‪ (308‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﻧﺳﺎﺋﻲ‪ ، 89/3 :‬ﺃﺑﻭ ﺩﺍﻭﺩ‪342 :‬‬

‫)‪ (309‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،1069 :‬ﺍﻹﺭﻭﺍء‪57/3:‬‬
‫)‪ (310‬ﺿﻌﻴﻒ‪ :‬ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪5196 :‬‬

‫‪178‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -1‬ނަމާދުގެ ކުރިން ޚުޠުބާ ކިޔުން‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން‪ ،‬އޭގެ ތެރޭގައި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ ވިދާޅުވަނީ؛‬

‫ނަމާދުގެ ކުރިން ދެ ޚުޠުބާ ކިޔުމަކީ ހުކުރު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރްޠެއް ކަމުގައެވެ‪ .‬އެއީ ކީރިތި ރަސޫލާﷺގެ‬

‫ޢަމަލުފުޅުން އެކަން ސާބިތުވާތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ ވިދާޅުވަނީ ޝަރްޠަކީ އެއް ޚުޠުބާ ކިޔުމެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ޖަމާޢަތުގައި އެނަމާދުކުރުން‪ :‬މިޝަރްޠުގެ އަޞްލާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޚިލާފު‬

‫ހުރީ ހުކުރުގެ ޖަމާޢަތް ހަމަވާ އަދަދަކީ ކޮބައިކަމާ މެދުގައެވެ‪ .‬މިމައްސަލާގައި ފަނަރަ ރައުޔުވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން‬

‫ފާހަގަކޮށްލެވޭ ތިން ރައުޔަކީ؛‬

‫ހ‪ -‬ހުކުރު ވާޖިބުވާ ސާޅީސް މީހުންނަށް ވުރެ މަދުނުވުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިއީ ﺎﻓﻲﻌންނާއި ﺣﻨﺒ�ންގެ‬

‫ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ހުކުރު ވާޖިބުވާ ބާރަ މީހުންނަށް ވުރެ މަދުނުވުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިއީ ﺎلﻲﻜންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬އިމާމާއާ އެކު ތިން މީހުން ތިބިނަމަ ޞައްޙަވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻨﻲﻔންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޙާޖަތަކަށްޓަކައި މެނުވީ އެއް ތަނެއްގައި ދެ ހުކުރު ނުކުރުން‪ :‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪،‬‬

‫ހުކުރު ކުރެވެނީ‪ ،‬ވީވަރަކުން މީސްތަކުން އެއް ތަނަކަށް އެއްވުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކޮންމެ ބަޔަކު އެބައެއްގެ‬

‫މިސްކިތުގައި ކުރާނަމަ މި މަޤްޞަދު ފުރިހަމައެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ވަގުތު ވަނުން‪ :‬މިއީ ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ވަގުތު ވަނުމުގެ ކުރިން ނުވަތަ ވަގުތު‬

‫ނިމުމުން ހުކުރު ނަމާދުކުރިޔަސް އެނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހުކުރު ނަމާދުގެ ވަގުތާމެދު‬

‫ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު ހުއްޓެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ހުކުރު ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ‬

‫މެންދުރު ނަމާދުގެ ވަގުތެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.11‬‬

‫‪ -1‬ހުކުރުނަމާދުގެ ވަގުތާމެދު އުފެދިފައިވާ ޚިލާފު ލިޔާށެވެ! )މަޢުލޫމާތު ހޯދި މަސްދަރު ބަޔާންކުރަންވާނެއެވެ‪(.‬‬

‫‪ -2‬ހުކުރު ނަމާދަކީ ޖަމާޢަތުގައި ކުރަން ޖެހޭ ނަމާދެއްކަން އަންގައިދޭ ދަލީލެއް މާނައާ އެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬މާލޭގައި ތަފާތު މިސްކިތްތަކުގައި ހުކުރުކުރަން ހަމަޖެހިފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް އެހެން ރަށްރަށުގައި ވެސް‪ ،‬އެއް‬

‫މިސްކިތަށްވުރެ ގިނަ މިސްކިތްތަކުގައި ހުކުރު ކުރެއެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ޙުކުމް ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪179‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪180‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ސަފަރުވެރިޔާގެ ނަމާދު‬
‫َ‬
‫ޢަރަބި ބަހުގައި لﺴَّ ﻔﺮގެ މާނައަކީ ދުރުމިން ކަނޑައްތުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ޤާއިމުވެހުރުމުގެ އިދިކޮޅެވެ‪ .‬ދިވެހި ބަހުން‬

‫މިކަމަށް ކިޔަނީ ދަތުރެވެ‪ .‬އަދި ދަތުރުވެރިޔާއަށް ސަފަރުވެރިޔާ‪ ،‬ދަތުރުގެ ރެކޯޑަށް ސަފަރުނާމާ ކިޔައެވެ‪.‬‬

‫އިޞްޠިލާޙީ ގޮތުން ދަތުރަކީ‪ ،‬އެތަނަށް ދިޔުމަށް ކޮންމެވެސް ދުރުމިނެއް ހޭދަވާ ފަދަ ތަނެއް ގަސްތުކޮށްގެން މީހަކު‬

‫އޭނާގެ ވަޒަނުން ނުކުތުމެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން‪:‬‬

‫މާނަ‪ :‬ޢަރަބި ބަހުގައި ޤަޞްރުގެ މާނައަކީ‪ ،‬ހިފެހެއްޓުމެވެ‪ .‬އަދި އެއްޗެއް އޭގެ ނިމޭ ހިސާބަށް ވާޞިލު ނުވުމެވެ‪.‬‬

‫ޝަރްޢީ ގޮތުން ޤަޞްރަކީ؛ ބިރުވެރިކަމުގެ ޙާލަތުގައި ނުވަތަ އަމާންކަމުގެ ޙާލަތުގައި ވިޔަސް ދަތުރުމަތީގައި ހަތަރު ރަކްޢަތް ނަމާދު‬

‫ދެރަކްޢަތަށް ވުމެވެ‪.‬‬

‫ޝަރްޢުވުން‪ :‬ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތާއި އިޖުމާޢުން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ޢިލްމުވެރިން‬

‫އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ދަތުރުމަތީގައި ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން ޝަރްޢުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ފަތިސް ނަމާދާއި މަޣްރިބު ނަމާދު‬

‫ޤަޞްރު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުމުގެ ޙުކުމާމެދު އިޚްތިލާފުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޤަޞްރުކުރުމުގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ހަތަރު ރަކްޢަތް ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުމުގެ ޙުކުމާމެދު ދެ ރައުޔެއްވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ޤަޞްރުކުރުމަކީ ރުޚުޞާއެކެވެ‪) .‬ހުއްދަ ކަމެކެވެ‪ (.‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި‬

‫ﺎلﻲﻜންނާއި ﺎﻓﻲﻌންނާއި ﺣﻨﺒ�ން ހިމެނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިތުރުކަން ބޮޑީ ޤަޞްރުކުރުންތޯ ނުވަތަ ފުރިހަމައަށް‬

‫ކުރުންތޯ ނުވަތަ ދެކަމަށްވެސް އިޚްތިޔާރު ދެވިފައިވޭތޯ މިބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫� ْﻢ‬ ‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬މިއާޔަތެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪﴿ .‬وإذا ﺿﺮ ْﺑ�ْ ﰲ ْاﻷ ْرض ﻓﻠ�ْﺲ ﻋﻠ ْ‬
‫ﻴ‬
‫ُ‬ ‫َ ِ ََ َ َ َ‬ ‫َ َِ َ َ ُ ِ‬

‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގައި‬ ‫�ﻢ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ َﻛ َﻔﺮواۚ﴾‬ ‫ُ‬ ‫ﺧﻔ ُ�ْ أَن ﻳﻔ ِﺘﻨ‬
‫ِ‬ ‫اﻟﺼ َﻼ ِة ِإن‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ﺟﻨ ٌ‬
‫ﺎح أَن َﺗﻘﺼﺮوا ِﻣﻦ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ َ‬
‫) ‪(311‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪F 310‬‬

‫ދަތުރުފަތުރުކޮށް އުޅޭއިރު‪ ،‬ﻛﻓﺮ ވި މީހުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެއްލުމެއް ދީފާނެކަމަށް ބިރުގެންފިނަމަ‪ ،‬ނަމާދު ﺮﺼ‬

‫)‪ (311‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪101 :‬‬

‫‪181‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ކުރުމަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަކަށް ކުށެއްނެތެވެ‪ ".‬އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ކުށް އޮތުން ނަފީކުރުމަކީ ފާފަ‬

‫ފިލައިގެން ދިޔުމާއި ހުއްދަވުމެވެ‪ .‬ވާޖިބުވުމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫َ‬
‫އަދި أﺑُﻮ َ� ْﻌ َ� ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނު ﻋﻤﺮގެފާނަށް ދެންނެވީމެވެ‪﴿ .‬ﻓﻠ�ْﺲ ﻋﻠ ْﻴ� ْﻢ ﺟﻨ ٌ‬
‫ﺎح أَن‬‫ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ َ َ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫)މިހެން ވާއިރު( މިހާރު މީހުންނަށް އަމާންކަން‬ ‫�ﻢ ّ َ ِ‬
‫ا�ﻳﻦ َﻛ َﻔﺮواۚ﴾‬ ‫ُ‬ ‫ﺧﻔ ُ� أَن َﻳﻔ ِﺘﻨَ‬
‫اﻟﺼ َﻼ ِة ِإن ِ‬
‫ﺼﺮوا ِﻣﻦ ّ َ‬ ‫ﺗﻘ‬
‫َ ُ‬
‫) ‪(312‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪F 31‬‬

‫ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ޢަޖައިބުވެވަޑައިގެން ކަންތަކާ ތިމަންކަލޭގެފާނު ވެސް‬

‫ٌَ‬
‫އަޖައިބުވެވަޑައިގެން އެކަމާ ގުޅޭގޮތުން ރަސޫލާﷺއާ ސުވާލުދެންނެވީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ ) .‬ﺻ َﺪﻗﺔ‬

‫َ ُ‬ ‫َ ُ َ ْ ُ‬ ‫َﺼَﺪَّ َق ُ‬
‫"އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ ޞަދަޤާތްކުރެއްވި ޞަދަޤާތެކެވެ‪.‬‬ ‫) ‪(313‬‬
‫‪F312‬‬ ‫اﷲ ﺑِ َﻬﺎ َﻋﻠﻴْ� ْﻢ ﻓﺎ�ﺒَﻠﻮا َﺻ َﺪ�ﺘَﻪ(‬

‫ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬ ‫އެބޭކަލުން‬ ‫ގުޅިގެން‬ ‫މިޙަދީޘާ‬ ‫ބަލައިގަންނާށެވެ!"‬ ‫ޞަދަޤާތް‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ވީމާ‬

‫ޤަޞްރުކުރުމަކީ ޞަދަޤާތެއްގެ ގޮތުގައި ސިފަކުރެއްވުމުން ދަލީލުކުރަނީ އެއީ ހުއްދަކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އެއީ ޞަދަޤާތަކީ‬

‫ހިފުމާއި ނުހިފުން ހުއްދަކަމަކަށް ވާތީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ޤަޞްރުކުރުމަކީ ޢަޒީމާއެކެވެ‪) .‬ވާޖިބެކެވެ‪ (.‬ވީމާ ފުރިހަމަކުރުން ދަތުރުވެރިޔާއަށް ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫ﻨﻲﻔންނާއި ﻇﺎﻫﺮيންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺎلﻲﻜންގެ ޤައުލެކެވެ‪ .‬ދަތުރުވެރިޔާ ނަމާދު ފުރިހަކަކޮށްފިނަމަ ނަމާދު‬

‫ބާޠިލުވާނެތޯ ނޫންތޯ މިބޭކަލުންގެ މެދުގައިވެސް އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫"ނަމާދު ފަރްޟުކުރެވުނީ ރަށުގައްޔާއި ދަތުރުމަތީގައި‬ ‫) ‪(314‬‬

‫‪F 31‬‬ ‫މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ﻋ�ﺸﺔގެ މި ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬

‫ދެރަކްޢަތް ދެރަކްޢަތެވެ‪ .‬ދެން ދަތުރުގެ ނަމާދު ގަރާރުވީއެވެ‪ .‬އަދި ރަށުގެ ނަމާދަށް އިތުރުކުރެވުނީއެވެ‪".‬‬

‫"ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާﷺގެ ދޫފުޅުމަތިން ﷲ ނަމާދު ފަރްޟުކުރެއްވީ‬ ‫) ‪(315‬‬

‫‪F314‬‬ ‫އަދި اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަށުގައި ހަތަރު ރަކްޢަތަށެވެ‪ .‬ދަތުރުގައި ދެރަކްޢަތަށެވެ‪ .‬އަދި ބިރުވެރި ކަމުގައި އެއް ރަކްޢަތަށެވެ‪".‬‬

‫ޤަޞްރު ހުއްދަވާ ދަތުރުގެ ދިގުމިން‪:‬‬

‫ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވާ ދަތުރުގެ ދިގުމިނާ މެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ތިން ރައުޔެއްވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ދަތުރުގެ ދިގުމިނަކީ އަށާޅީސް )‪ (48‬މޭލެވެ‪) .‬އެއީ ފަންސަޔާހި )‪ (85‬ކިލޯމީޓަރެވެ‪ (.‬މިއީ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި اﺑﻦ‬

‫ﻋﺒﺎس އާއި ﺴﻦ اﺒﻟﺮﺼيއާއި الﺰﻫﺮيގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻣﺎلﻚ އާއި الﻠﻴﺚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪ އާއި إﺳﺤﺎق‬

‫އާއި أﺑﻮ ﺛﻮر ގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫)‪ (312‬ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻨﺴﺎء‪101 :‬‬

‫)‪ (313‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪686 :‬‬
‫)‪ (314‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 350 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪685 :‬‬
‫)‪ (315‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪687 :‬‬

‫‪182‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ؛ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ އާއި اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ހަތަރު ބަރީދުގެ ދަތުރުގައި ނަމާދު ޤަޞްރުކުރައްވައި ރޯދަ‬

‫ދޫކޮށްލައްވާކަމަށް ސާބިތުވެފައިވުމެވެ‪ .‬އެއީ ސޯޅަ ފަރްސަޚެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން މިބޭކަލުން اﺑﻦ ﻋﺒﺎسގެ އަރިހުން‬
‫ْ َ‬
‫ރިވާވެގެންވާ مﺮﻓﻮع ޙަދީޘެއްވެސް ދަލީލުގެ ގޮތުގައި ގެންނަވައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ ُﻣﻨﻜﺮ ޙަދީޘެކެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ޤަޞްރުކުރުމުގެ ދިގުމިނަކީ‪ ،‬ތިންރޭ ތިން ދުވާލު ޖަމަލު މަތީގައި ދެވޭ މިންވަރެވެ‪ .‬މިއީ اﺑﻦ مﺴﻌﻮد އާއި ُﺳ َﻮ�ْﺪ ﺑﻦ‬
‫َ َْ‬
‫�ﻔﻠﺔ އާއި لﺸﻌﻲﺒ އާއި ﻟﺨﻲﻌ އާއި ﺜﻟﻮريގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﻨﻲﻔންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫َْ‬ ‫ِﻻَّ‬ ‫ْ َُ ََ ََ‬ ‫َ ُ‬
‫"މަޙްރަމަކާ‬ ‫) ‪(316‬‬
‫‪F315‬‬ ‫َﻣ َﻊ ِذي � َﺮمٍ (‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪ ،‬ރަސޫލާﷺގެ މިޙަދީޘެވެ‪) .‬ﻻ � َﺴﺎﻓِ ْﺮ ال َﻤ ْﺮأة ﺛﻼﺛﺔ َﻳَّﺎمٍ‬

‫ނުލައި ތިން ދުވަހަށް އަންހެނަކު ދަތުރުނުކުރާށެވެ!" އަދި ޚުއްފުގައި ފެންފުހުމާ ގުޅޭގޮތުން ﻋ�ގެފާނުންގެ އަރިހުން‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬ދަތުރުވެރިޔާއަށް ތިންރޭ ތިންދުވާ އަދި ޤާއިމުވެހުރި މީހާއަށް ރެއަކާދުވާ ރަސޫލާﷺ‬

‫ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ‪ ".‬މި ދެޙަދީޘުގައި ވެސް ދަތުރުވެރިޔާގެ ޙުކުމް ގުޅިފައި މިވަނީ ތިން ދުވަހާ ކަމަށްވާތީ އެއަށްވުރެ‬

‫ކުރު މުއްދަތެއްގެ ދަތުރުގައި ޤަޞްރުކުރުން ޞައްޙަ ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޤަޞްރުކުރުމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ދަތުރުގެ ދިގުމިނެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެއީ "ދަތުރު" ކަމަށް ކިޔޭ ކޮންމެ ދަތުރެއްގައި‬

‫ޤަޞްރުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ﻇﺎﻫﺮي މަޛްހަބުގެ ރައުޔެވެ‪) .‬އިބުނު ތައިމިއްޔާއާއި އިބްނުލްޤައްޔިމު ރާޖިޙުކުރައްވާ‬

‫ގޮތަކީ މިއެވެ‪(.‬‬

‫ْ‬ ‫ْ ْ ْ‬
‫اﻟﺼ َﻼ ِة ﴾ މިއާޔަތުގެ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫وا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺗ‬ ‫ن‬‫َ‬ ‫أ‬ ‫اﻷ ْر ِض ﻓﻠ�ْﺲ ﻋﻠ ْﻴ� ْﻢ ﺟﻨ ٌ‬
‫ﺎح‬ ‫َ‬ ‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪﴿ ،‬و ِإذَا َﺿﺮﺑ ُ� ِﰲ‬
‫َ َّ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫ََ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ބޭރުފުށުގެ މާނައިން ދަލީލުކުރަނީ‪ ،‬ވަކި ދިގުމިނެއް ކަނޑައެޅުމަކާ ނުލައި ބިމުގައި ދަތުރުކޮށް އުޅުމަށެވެ‪.‬‬

‫އަދި އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ޤަޞްރުކުރުމަށް ވަގުތުގެ ނުވަތަ ތަނުގެ ޙައްދެއް ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ކަނޑައެއް‬

‫ނާޅުއްވައެވެ‪ .‬އެއާ ޚިލާފަށް ޙުކުމް ގުޅުވިފައިވަނީ މުޠުލަޤްކޮށް "ދަތުރު" ގެ ނަމާއެވެ‪ .‬ވީމާ ޝަރްޢީ ދަލީލަކާ‬

‫ނުލައި‪ ،‬ދަތުރުގެ ވަކި ބާވަތެއް އަނެއް ބާވަތަކާ ތަފާތުކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫މީގެ އިތުރުން‪ ،‬ކުރިން ބަޔާންވެދިޔަ ދުރުމިނަށްވުރެ ކުރު ދަތުރުތަކުގައި ވެސް ރަސޫލާﷺ ޤަޞްރުކުރެއްވިކަން‬

‫) ‪(317‬‬
‫‪F316‬‬ ‫ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އެއް ޙަދީޘަކީ‪ ،‬أ�ﺲ ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫"ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ތިން މޭލުގެ ނުވަތަ ތިން ފަރްސަޚުގެ ދުރުމިނަށް ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ދެ‬

‫) ‪(318‬‬
‫‪F317‬‬ ‫ރަކްޢަތްކުރައްވައެވެ‪ ".‬އަނެއް ޙަދީޘަކީ ވެސް أ�ﺲ ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (316‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 1086 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪1338 :‬‬

‫)‪ (317‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪691 :‬‬
‫)‪ (318‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺑﺧﺎﺭﻱ‪ ، 1089 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪690 :‬‬

‫‪183‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫"ތިމަންކަލޭގެފާނު ރަސޫލާﷺއާ އެކު ﻣﺪﻳﻨﺔގައި މެންދުރު ނަމާދު ހަތަރު ރަކްޢަތް ކުރެއްވީމެވެ‪ .‬އަދި ذي‬
‫َ َ‬
‫ﺤﻟُﻠﻴْﻔﺔގައި ޢަޞްރު ނަމާދު ދެރަކްޢަތަށް ކުރެއްވީމެވެ‪ ".‬އެދެމެދުގައިވަނީ ތިން މޭލެވެ‪.‬‬

‫ޤަޞްރު ހުއްދަވާ ދަތުރުގެ ބާވަތް‪:‬‬

‫ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވާ ދަތުރުގެ ބާވަތާ މެދުވެސް ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ޖުމްހޫރުން‪ ،‬އޭގެ ތެރޭގައި ﻣﺎلﻚ އާއި لﺸﺎﻓﻲﻌ އާއި ﻤﺣﺪގެ ރައުޔަކީ‪ ،‬ވާޖިބު ނުވަތަ ހުއްދަ ދަތުރެއްގައި ނޫނީ‬

‫ޤަޞްރުކުރުން ޝަރްޢުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬މަގުފޭރުމާއި މިނޫންވެސް މިފަދަ ކަމަކަށް ކުރާ ދަތުރެއްގައި ޤަޞްރުކުރުން‬

‫ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ މިރައުޔު ބިނާވެގެންވަނީ‪ ،‬ޤަޞްރުކުރުމަކީ ރުޚުޞާ )ލުޔެއް( ކަމުގައި ވިދާޅުވާ‬

‫ވިދާޅުވުމުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ރުޚުޞާގެ މަޤްޞަދަކީ މުކައްލަފަށް ލުއިކޮށްދީ އޭނާގެ މަޞްލަހަތުތައް ފުއްދުމުގައި‬

‫އެހީތެރިވުމެވެ‪ .‬ކިޔަމަންތެރިކަމުގެ ދަތުރެއްގައި މެނުވީ މިމަޤްޞަދު ޙާޞިލުނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ޤަޞްރުކުރުމަކީ ވާޖިބެއްކަމަށް ވިދާޅުވާ‪ ،‬أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި اﺑﻦ ﺣﺰم އާއި އެނޫންވެސް ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި‬

‫ކޮންމެ ދަތުރެއްގައި ޤަޞްރުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ ފާފައިގެ ދަތުރެއް ކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ދަތުރުގައި‬

‫ފަރްޟަކީ ދެ ރަކްޢަތެވެ‪ .‬ހަތަރު ރަކްޢަތެއް ނޫނެވެ‪ .‬ވީމާ ދަތުރުގެ ސަބަބުން އޭނާ ފާފަވެރިވީ ނަމަވެސް އޭނާ‬

‫ކުރަން ޖެހޭނީ ދެރަކްޢަތެވެ‪.‬‬

‫ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވާ މުއްދަތު‪:‬‬

‫ދަތުރުވެރިޔާ އޭނާގެ ދަތުރުމަތީގައި ކިތަންމެ ދުވަހެއް ވިޔަސް ނަމާދު ޤަޞްރުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭނާ ދާން‬

‫ެސ‬
‫ގަސްތުކޮށްފައިވާ ރަށަށް ދެވުމަށްފަހު‪ ،‬ޤަޞްރުކުރުން އޭނާއަށް ހުއްދަވާ މުއްތަދަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ މިކަމާމެދު ޝަރްޢުގައި އެއްވ ް‬

‫އެއްޗެއް ބަޔާންވެފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ރަސޫލާﷺގެ އަރިހުން ޞަރީޙަ ޙަދީޘެއްވެސް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫މިމައްސަލާގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ ރައުޔުތައް އެގާރައަށް އަރައެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން މަޝްހޫރު ހަތަރު ރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ހަތަރު ދުވަހަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހު ހުރުމަށް ނިޔަތްގަންފި ނަމަ ޤަޞްރު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ‬

‫ރައުޔެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ﺎلﻲﻜންނާއި ﺎﻓﻲﻌންނާއި ﺣﻨﺒ�ން ހިމެނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މާލިކީންނާއި ޝާފިޢީން‬

‫ވިދާޅުވަނީ‪ ،‬ހަތރު ދުވަސް އެއީ ރަށަށް އަރާ ދުވަހާއި ފައިބާ ދުވަސް ނުލައެވެ‪ .‬ޙަންބަލީން ކަނޑައަޅުއްވަނީ އެއީ‬

‫އެކާވީސް ނަމާދު ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ފަނަރަ ދުވަހަށް ހުރުމަށް ނިޔަތްގަންފި ނަމަ ޤަޞްރު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި ﺜﻟﻮري އާއި ﻤﻟﺰ�ގެ‬

‫ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫‪184‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬ދަތުރުވެރިޔާ ދާއިމީ ގޮތެއްގައި އެރަށުގައި ވަޒަންވެރިވުމަށް ގަސްތު ނުކުރާހާ ހިނދަކު ޤަޞްރުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫ﺤﻟﺴﻦ އާއި ﻗﺘﺎدة އާއި إﺳﺤﺎق އާއި إﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ވަޒަންވެރިވުމަށް ނިޔަތްގަން ނަމަވެސް ނުވަތަ ނޫން ނަމަވެސް ދަތުރުވެރިޔާއަށް ޤަސްރުކުރެވޭނީ ވިހި ރޭ ވިހި‬

‫ދުވާލެވެ‪ .‬އެއަށްފަހުގައި ކުރަންޖެހޭނީ ފުރިހަމައަށެވެ‪ .‬މިއީ إﺑﻦ ﺣﺰمގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺎﻓﻲﻌ މަޛްހަބުގެ‬

‫ރައުޔެކެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.12‬‬

‫‪ -1‬ދިވެހި ބަހުގައި "ދަތުރު" ގެ މާނައަކީ ކޮބައިކަން ބަޔާންކުރާށެވެ! ރަދީފުގައިވާ މާނައިގެ އިތުރުން ރާއްޖޭގެ އެކި‬

‫ސަރަހައްދުތަކުގައި ބޭނުންކުރާ މާނަވެސް ލިޔާށެވެ! އަދި މަދުވެގެން ‪ 10‬މީހުންނާ ސުވާލުކޮށްގެން ސާވޭއެއް‬

‫ހެދުމަށްފަހު‪ ،‬ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި "ދަތުރު" އެއް ކަމަށް ބެލެނީ ކިހާ ދުރުމިނެއް ކަޑައްތުކުރާ ކުރުމަށްކަން‬

‫ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ނަމާދުކުރުމުގައި ދަތުރުވެރިޔާއަށް ދެއްވާފައިވާ ތިން ލުޔެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫އެބޭކަލުންގެ‬ ‫މެދުގައި ހުރި އިޚްތިލާފު‪،‬‬ ‫‪ -3‬ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވާ ދަތުރުގެ ދިގުމިނާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ‬

‫ދަލީލުތަކާއެކު ބަޔާންކުރުމަށްފަހު ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -4‬ތިރީގައިވާ ޖުމްލަތަކުގެ ތެރެއިން ރަނގަޅު ޖުމްލާގައި ހެޔޮ ފާހަގަލާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ކޮންމެ ކަހަލަ ދަތުރެއްގައިވެސް ނަމާދު ޤަޞްރުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ޤަޞްރުކުރެވޭނީ ހަތަރު ރަކްޢަތް ނަމާދެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬އަބޫ ޙަނީފާގެ ނަޒަރުގައި ދަތުރުވެރިޔާ ޤަޞްރުކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪.‬‬

‫ރ‪ -‬އިބްނު ޙަޒްމު ވިދާޅުވަނީ ދަތުރުވެރިޔާއަށް ނަމާދު ޤަޞްރުކުރެވޭނީ އެކާވީސްރޭ އެކާވީސް ދުވާލުކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ބ‪ -‬އައްޝާފިޢީ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ފާފައެއް ކުރުމަށް ކުރާ ދަތުރެއްގައި ޤަޞްރުނުކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪185‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪186‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ކުށު ސަޖިދަ‬

‫ތަޢުރީފު‪:‬‬

‫ދަންނަބޭކަލުންގެ އިސްޠިލާޙުގައި ކުށު ސަޖިދައަކީ‪ ،‬އަމުރުވެވިފައިވާ ކަމެއް ގަސްތަކާ ނުލައި ދޫކޮށްލެވުމުން ނުވަތަ‬

‫ނަހީވެފައިވާ ކަމެއް ކުރެވުމުން‪ ،‬އެކަން ފޫބެއްދުމަށްޓަކައި ނަމާދުގެ ފަހުކޮޅު ނުވަތަ ނަމާދު ނިމިގެން ކުރާ ސަޖިދައެވެ‪.‬‬

‫މަޛްހަބުތަކުގެ ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ނަމާދުގެ ތެރޭގައި އޮޅުމަކުން ކުރެވޭ ކަންތައްތަކެއްގެ‬

‫ސަބަބުން ކުށުސަޖިދަކުރުމަކީ ޝަރްޢުކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މިކަމާގުޅޭ ގިނަ ޙަދީޘްތަކެއް ވާރިދުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އެއް‬
‫� ّ ََْ ْ ُ ْ َ ْ َ َْ ُ‬ ‫َ َ َْ َْ َ‬
‫"‪ ...‬ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކަށް ކުރެވުނީ‬ ‫� َوﻫ َﻮ َﺟﺎل ِ ٌﺲ(‬ ‫�‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺠ‬‫ﺳ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺠ‬‫ﺴ‬‫ى‬ ‫ﻠ‬‫ﻓ‬ ‫َ‬ ‫َﺪُ�ُﻢْ �َﻢْ ﺻَ‬ ‫ޙަދީޘަކީ މިއެވެ‪...) .‬ﻓﺈِذا لﻢ ﻳﺪ ِر أ‬
‫) ‪(319‬‬
‫‪F318‬‬

‫ِ‬

‫ކިތައް ރަކްޢަތްކަން ނޭނގުނުނަމަ އިށީނދެ އިނދެފައި ދެސަޖިދަ ކުރާށެވެ!"‬

‫"ދުވާލުގެ އެއް ނަމާދެއްގައި‬ ‫މީގެ އިތުރުން أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫) ‪(320‬‬
‫‪F319‬‬

‫)މެންދުރު ނުވަތަ ޢަޞްރު" ރަސޫލުﷲﷺ ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި ސަލާމްދެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން މިސްކިތުގެ ޤިބްލަވީ ފަރާތުގައިވާ ތަނބު‬

‫ކައިރިއަށް ވަޑައިގެން އޭގައި ލެނގިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މީސްތަކުންވެސް ނުކުތެވެ‪ .‬ދެން ُواﻴﻟَ َﺪﻳْﻦ ތެދުވެވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲ‬

‫ގެ ރަސޫލާﷺއެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު ނަމާދު ކުރުކުރެއްވީތޯއެވެ؟ ނުވަތަ ހަނދުމަފުޅު ނެތުނީތޯއެވެ؟ ދެން ރަސޫލާﷺ ކަނާތްފަރާތަށާއި ވާތް‬
‫َﺎ �َﻘُﻮْلُ ذُو اْﻴ‬
‫ﻟَ َﺪﻳْﻦ( "ُواﻴﻟَ َﺪﻳْﻦ އެވިދާޅުވަނީ ކީކޭތޯއެވެ؟" މީސްތަކުން ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ފަރާތަށް ބައްލަވައި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪) .‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު އެވިދާޅުވަނީ ތެދުފުޅެކެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު ދެރަކްޢަތް ނޫނީ ނުކުރައްވަމުއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ދެރަކްޢަތްކުރައްވައި‬

‫ސަލާމްދެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ތަކްބީރުކިޔުއްވައި ސަޖިދަކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ތަކްބީރުކިޔުއްވައި ތެދުވެވަޑައިގަތެވެ‪".‬‬

‫ކުށު ސަޖިދަ ކުރެވޭ ސަބަބުތައް‪:‬‬

‫ނަމާދުގައި ކުށުސަޖިދަ ކުރެވެނީ ތިން ސަބަބަކުންނެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬އުނިވުން‪ :‬އޮޅިގެން ނުވަތަ ހަނދާން ނެތިގެން ނަމާދުން ކަމެއް އުނިވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އެ އުނިވީ ކަންތައް ވާނީ‬

‫އެހެންނާ ރުކުނަކަށެވެ‪ .‬ނުވަތަ ވާޖިބަކަށެވެ‪ .‬ނުވަތަ ސުންނަތަކަށެވެ‪.‬‬

‫)‪ (319‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1231 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪389 :‬‬

‫)‪ (320‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1229 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪573 :‬‬

‫‪187‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ހ‪ -‬ރަކްޢަތެއްގައި ރުކުނެއް ދޫކޮށްލެވިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އަދި އަނެއް ރަކްޢަތުގައި ކިޔަވަން ފެށުމުގެ ކުރީން ހަނދާންވި‬

‫ނަމަ‪ ،‬ލާޒިމުވެގެންވަނީ އެނބުރި ގޮސް އެރުކުނަކާއި އޭގެ ފަހުގެ ރުކުންތައް ގެނެސްގަތުމެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދުގެ‬

‫ފަހުކޮޅު ނުވަތަ ނަމާދު ނިމިގެން ކުށުސަޖިދަކުރުމެވެ‪ .‬އަނެއް ރަކްޢަތުގެ ކިޔެވުން ފެށިފަހުން ހަނދާންވީނަމަ‪،‬‬

‫ރުކުން އުނިވީ ރަކްޢަތް ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬ވީމާ އެއީ ނުކުރާ ރަކްޢަތެއްކަމަށް ބަލައި ނަމާދު ފުރިހަމަކުރުމަށްފަހު‬

‫ކުށުސަޖިދަ ކުރާނީއެވެ‪ .‬ރަކްޢަތެއް ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ގިނައިން ހަނދާން ނެތުނު މީހާ ވެސް ނަމާދު‬

‫ފުރިހަމަކުރުމަށްފަހު ކުށުސަޖިދަ ކުރާނީއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬ވާޖިބެއް )މެދު َﺸَﻬُّ ُﺪ ފަދަ ކަމެއް( ދޫކޮށްލެވިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އެކަމުގެ މަޙައްލުން ވަކިވުމުގެ ކުރިން އެކަމެއް‬

‫ގެނެސްގަނެވޭނަމަ ގެނެސްގަންނާނީއެވެ‪ .‬އޭރުން ނިމުނީއެވެ‪ .‬އެކަމުގެ މަޙައްލުން ވަކިވުމަށްފަހު އަނެއް ރުކުނާ‬

‫ނަމާދު‬ ‫ގެނެސްގަތުމަށްފަހު‬ ‫އެކަން‬ ‫އައިސް‬ ‫އެނބުރި‬ ‫ހަނދާންވީނަމަ‬ ‫ކުރިން‬ ‫ދިޔުމުގެ‬ ‫ހަމައަށް‬

‫ފުރިހަމަކުރާނީއެވެ‪ .‬ކުށުސަޖިދަ ކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެކަމުގެ މަޙައްލުން ވަކިވުމަށްފަހު އަދި އަނެއް‬

‫ރުކުނަށް ދިޔުމަށް ފަހު ހަނދާންވީނަމަ އެކަމެއް އުފުލިގެން ދާނީއެވެ‪ .‬އެކަމަށް ރުޖޫޢަވާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫އެގޮތަށް ނަމާދުގައި ކުރިއަށް ގޮސް ނަމާދު ނިންމާނީއެވެ‪ .‬ދެން ކުށު ސަޖިދަކުރާނީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬އިތުރުވުން‪ :‬އޮޅިގެން ނުވަތަ ހަނދާންނެތިގެން ރަކްޢަތެއް ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ގިނައިން އިތުރުކުރެިވއްޖެ ނަމަ‪،‬‬

‫އެރަކްޢަތުގެ ތެރޭގައި ހަނދާންވީނަމަ‪ ،‬އެހުރި ހިސާބަކުން އިށީންދެ َﺸَﻬُّ ُﺪ ކިޔުމަށްފަހު ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ކުށު ސަޖިދަކޮށް ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ .‬ހަނދާންވީ ސަލާމްދިން ފަހުން ކަމުގައި ވާނަމަ‪ ،‬އެހިސާބުން ކުށުސަޖިދަކޮށް‬

‫"ރަސޫލާﷺ މެންދުރު ނަމާދުގައި ފަސް‬ ‫ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ مﺴﻌﻮد ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫) ‪(321‬‬
‫‪F320‬‬

‫ރަކްޢަތް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ދެންނެވުނެވެ‪ .‬ނަމާދަށް އިތުރުކުރެވުނީތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪َ ) .‬و َﻣﺎ َذ َ‬

‫اك؟(‬

‫ފަހުން‬ ‫ސަލާމްދެއްވި‬ ‫ދެން‬ ‫ރަކްޢަތެވެ‪.‬‬ ‫ފަސް‬ ‫ކުރެއްވީ‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫"ވީކީއްތޯއެވެ؟"‬

‫ދެސަޖިދަކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬ޝައްކުވުން‪ :‬މިސާލަކަށް‪ ،‬ނަމާދުގައި ކުރެވުނީ ތިން ރަކްޢަތްތޯ ހަތަރު ރަކްޢަތްތޯ ޝައްކުވެއްޖެ ނަމަ ނުވަތަ‬

‫ދެކޮޅަށް ކިރެން ފަށައިފިނަމަ‪ ،‬ބޮޑަށް ބުރަވެވޭ ގޮތަކަށް ނިންމާނީއެވެ‪ .‬އަދި ސަލާމްދިނުމަށްފަހު ކުށު‬

‫ސަޖިދަކުރާނީއެވެ‪ .‬ވަކި ގޮތަކަށް ބުރަނުވެވޭ ނަމަ‪ ،‬ޔަގީންވާ ގޮތުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރާނީއެވެ‪ .‬އެއީ މަދު ޢަދަދެވެ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ َّ َ‬
‫ގ ކުރިން ސަޖިދަކުރާނީއެވެ‪ .‬ރަސޫލާﷺ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) .‬إِذا ﺷ أ َﺣ ُﺪ� ْﻢ ِﻓ‬ ‫އަދި ސަލާމްދިނުމު ެ‬
‫ْ َْ َ َ َ‬ ‫اﺳت َﻴْ َﻘ َﻦ‪ْ َ � َّ�ُ ،‬ﺴ ُ‬ ‫َ ْ َ ّ َ َ َ ً َ ْ َ ْ َ ً َ ْ َ ْ َ لﺸَّ َّ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ََ ْ‬ ‫َ‬
‫ﺠ ُﺪ َﺳﺠ َﺪ�� �ﺒْﻞ أن‬ ‫ﻋ َﻣﺎ ْ‬ ‫ﺒ‬
‫وﻟ ِ‬ ‫َﺻﻼﺗِ ِﻪ ﻓﻠﻢ ﻳ َﺪ ِر �ﻢ ﺻَ‪ ،‬أﺛﻼﺛﺎ أم أر�ﻌﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻴﻄﺮ ِح‬

‫)‪ (321‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ ، 1226 :‬ﻣﺳﻠﻡ‪572 :‬‬

‫‪188‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ّ‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދުގައި ޝައްކުވެ‪ ،‬ކުރެވުނީ ކިތައް ރަކްޢަތް ކަމެއް‪ ،‬ތިން‬ ‫� ُ َﺴ ِﻠﻢ‪(....‬‬
‫) ‪(322‬‬
‫‪F321‬‬

‫ރަކްޢަތް ކަމެއް ނުވަތަ ހަތަރު ރަކްޢަތް ކަމެއް ނޭނގުނުނަމަ ޝައްކު އެއްލައިލާށެވެ‪ .‬އަދި ޔަގީންވީ ކަމުގެ‬

‫މައްޗަށް ބިނާކުރާށެވެ! ދެން ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިން ދެ ސަޖިދަކުރާށެވެ!‪"...‬‬

‫ކުށު ސަޖިދައިގެ ޙުކުމް‪:‬‬

‫ނަމާދުގައި ކުށުސަޖިދަ ކުރެވޭ ސަބަބެއް މެދުވެރިވެއްޖެ ނަމަ ކުށުސަޖިދަ ކުރުމުގެ ސަބަބާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ‬

‫އަރިހުގައި ދެރައުޔެއް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫‪ -1‬އެއީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬މިއީ َﻨَﻲ ِﻔންގެ މަޛްހަބެވެ‪َ .‬ﺣﻨﺒَ ِ� މަޛްހަބުގައި ބަރޯސާވާ ގޮތެވެ‪ .‬އަދި َﺎﻟِﻲ ِﻜ މަޛްހަބުގެ‬

‫ޤައުލެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ޙުއްޖަތަކީ‪ ،‬އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘްތަކުގައި ރަސޫލާﷺ ކުރައްވާފައިވާ އަމުރުފުޅުތަކެވެ‪.‬‬

‫އަދި އެފަދަ ސަބަބެއް ދިމާވެއްޖެ ނަަމ ސަޖިދަކުރެއްވުމުގައި ރަސޫލާﷺ ދެމިހުންނެވި ދެމިހުންނެވުމެވެ‪.‬‬

‫ْ‬
‫‪ -2‬އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ َﺎﻓِﻲ ِﻌންގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި َﺎﻟِﻲ ِﻜންގެ މަޝްހޫރު ރިވާޔަތެވެ‪َ .‬ﺣﻨﺒَ ِ�ންގެ‬
‫َ َ‬
‫� ‪ ،‬ﻓﺈِذا‬ ‫َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ރިވާޔަތެއް މެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ‪) .‬‬
‫َّ أَﺣَﺪُ�ُﻢْ ﻰﻓِ ﺻَﻼَﺗﻪِ ﻓﻠْﻴُﻠْﻖِ الﺸَّﻚَّ ‪ ،‬وَﻴﻟَْﻦﺒِ ﻰﻠﻋَ اﻴﻟ ِﻘ ِ‬
‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺗُﻪ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْﻘَﻦ اﺘﻟَّﻤَﺎمَ ﺳَﺠَﺪ ﺳَﺠْﺪ�َ�ِْ ‪ ،‬ﻓَﺈِنْ ﺎﻛَﻧَﺖْ ﺻَﻼَ ُ ﺗَﺎﻣّﺔٌ ﺎﻛَﻧَﺖِ الﺮَّ َﺔُ ﻧَﺎﻓِﻠَﺔً وَالﺴَّﺠْﺪَﺗﺎنِ ‪ ،‬وَ�ِنْ ﺎﻛَﻧَﺖْ ﻧَﺎﻗِﺼَﺔً ﺎﻛﻧ ِ‬
‫ﺖ‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދުގައި‬ ‫ﺎن(‬ ‫َْ‬ ‫َﺗِﻪِ ‪ ،‬وَ�َﻧَﺖِ الﺴَّﺠْﺪَﺗَﺎنِ مُﺮْﻏِﻤَﻰﺘ‬
‫َِ الﺸَّﻴﻄ ِ‬
‫) ‪(323‬‬
‫‪F 32‬‬
‫ّﻛْﻌَﺔُ �َﻤَﺎﻣًﺎ لِﺼَﻼ‬

‫ޝައްކުވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ޝައްކު އެއްލައިލާށެވެ‪ .‬އަދި ޔަގީނުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރާށެވެ! ނަމާދު ފުރިހަމަވީ ކަމަށް‬

‫ޔަގީންވުމުން ދެ ސަޖިދަކުރާށެވެ! ނަމާދު ފުރިހަމަ ނަމަ އެރަކްޢަތާއި ދެސަޖިދައަކީ ސުންނަތެވެ‪ .‬ނަމާދު‬

‫އުނިނަމަ‪ ،‬އެރަކްޢަތަކީ ނަމާދު ފުރިހަމަކޮށްދޭ އެއްޗެވެ‪ .‬އަދި ދެސަޖިދަވާނީ ޝައިޠާނާ ނިކަމެތިކޮށްލާ‬

‫ދެކަމަށެވެ‪".‬‬

‫ކުށު ސަޖިދަ ކުރެވޭ ވަގުތު‪:‬‬

‫މި ބާބުގައި އައިސްފައިވާ ސާބިތު ޙަދީޘްތަކަށް ބިނާކޮށް؛ ކުށުސަޖިދަ ކުރާނީ ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިންތޯ ނުވަތަ‬

‫ސަލާމްދިނުމަށް ފަހުންތޯ ދަންނަބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬އެއިން ކޮންމެ ހިނދެއްގައި ކުރިއަސް ފުދޭނެކަމަށް‬

‫އިއްތިފާޤުވުމާ އެކު ވެސް މިކަމުގައި ނުވަ ރައުޔެއްވެއެވެ‪.‬‬

‫އޭގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބައެއް ރައުޔު ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬

‫)‪ (322‬ﺻﺤﻴﺢ‪ :‬ﻣﺳﻠﻡ‪571 :‬‬

‫)‪ (323‬ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺃﺑﻭ ﺩﺍﻭﺩ‪ ، 1024 :‬ﺍﺑﻥ ﻣﺎﺟﺔ‪1210 :‬‬

‫‪189‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ّ‬
‫‪ -1‬ހުރިހާ ކުށު ސަޖިދައެއް ވެސް ކުރާނީ ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިންނެވެ‪ .‬މިއީ الﺸﻓﻲﻌގެ މަޛްހަބުލްޖަދީދެވެ‪.‬‬

‫ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން أﺑﻮ ﻫﺮ�ﺮة ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬މިނޫން ފިޤްހު ޢިލްމުވެރިންވެސް މިގޮތަށް‬

‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ހުރިހާ ކުށު ސަޖިދައެއް ވެސް ކުރާނީ ސަލާމްދިނުމުގެ ފަހުންނެވެ‪ .‬މިއީ أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ޞަޙާބީންގެ‬

‫ތެރެއިން ﻌﺪ ﺑﻦ أﻲﺑ وﻗﺎص އާއި اﺑﻦ مﺴﻌﻮد އާއި أ�ﺲ އާއި اﺑﻦ الﺰ�� އާއި اﺑﻦ ﻋﺒﺎسގެ ބަސްފުޅަކީމިއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ﻋ� އާއި َﻤَّﺎرގެ އަރިހުންވެސް މިގޮތަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -3‬އިތުރުވުމުން ސަޖިދަކުރާނީ ސަލާމަށް ފަހުގައެވެ‪ .‬އުނިވުމުން ކުރީގައެވެ‪ .‬މިއީ ﻣﺎلﻚ އާއި أﺑﻮ ﺛﻮرގެ ޤައުލެވެ‪.‬‬

‫لﺸﺎﻓﻲﻌގެ ޤައުލެއް މެއެވެ‪ .‬ﻤﻟﺰ� ރާޖިޙުކުރައްވާ ގޮތަކީމިއެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ކޮންމެ ޙަދީޘަކަށް ޢަމަލުކުރާނީ ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތަށެވެ‪ .‬އެކަމުގައި ގޮތެއް ވާރިދުވެފައި ނުވާ ކަންކަމުގައި‬
‫َ َ‬
‫ސަޖިދަކުރާނީ ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިންނެވެ‪ .‬މިއީ ﻤﺣﺪ އާއި ﺑﻦ أﻲﺑ ﺧﻴْﺜ َﻤﺔގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި ﺑﻦ اﻤﻟﻨﺬر‬

‫އިޚްތިޔާރުކުރައްވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬

‫ހަމައެކަނި މަޢުލޫމާތަށް‬
‫ކުށު ސަޖިދަކުރަން ހަނދާންނެތުން‪:‬‬
‫• މާގިނަ ވަގުތުތަކެއް ނުދާނަމަ އަދި ވުޟޫ ނުގެއްލޭނަމަ؛‬ ‫މި ރައުޔުތަކާއި ދެން ހުރި ރައުޔަތަކަށް އަދި މިކަމުގައި‬
‫އެކަމުގައި ދެރައުޔުވެއެވެ‪.‬‬
‫ހ‪ -‬ނަމާދު ޖެހޭނީ އަލުން ފަށައިގެން ކުރާށެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫އައިސްފައިވާ ނައްޞުތަކަށް ވިސްނާލުމުން‪ ،‬ދޭހަވަނީ އެންމެ ރަނގަޅު‬
‫ހަތަރު އިމާމުންގެ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫ގޮތަކީ އުނިވުމާއި އިތުރުވުން ތަފާތުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި ޝައްކުވުމާއެކު ވަކި‬
‫ށ‪ -‬ވުޟޫ ނުގެއްލޭހާ ހިނދަކު‪ ،‬ކުރީގެ ނަމާދުގެ މައްޗަށް‬
‫ބިނާކޮށް ކުށު ސަޖިދަ ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ މާލިކުގެ‬
‫ގޮތަކަށް ބޮޑަށް ބުރަވެވުމާއި ޝައްކުވުމުން ޔަގީނުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރުން‬
‫ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬އަދި ޝާފިޢީގެ މަޛްހަބުލްޤަދީމްއެވެ‪.‬‬
‫• ވުޟޫ ގެއްލިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އެނަމާދު ބާޠިލުވީ ކަމުގައި‬ ‫ތަފާތުކުރުމެވެ‪ .‬އެއީ އަންނަނިވި ސަބަބުތަކަށްޓަކައެވެ‪.‬‬
‫ދަންނަބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ -1‬ފުރަތަމަ َﺸَﻬُّ ُﺪ ދޫކޮށްލެވުން ފަދަ އުނިކަމެއް ނަމަ‪،‬‬

‫ނަމާދަށް ބޭނުންވާނީ އެކަން ރަނގަޅުކޮށްދޭނެ ކަމެކެވެ‪ .‬ނަމާދު ފުރިހަމަކުރުމަށްޓަކައި‪ ،‬އެކަން ވާންޖެހޭނީ‬

‫ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިން ކުރެވޭ ކަމަކަށެވެ‪ .‬ސަލާމްދިނުމަކީ ނަމާދުން ނުކުތުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -2‬ރަކްޢަތެއް ކުރެވުން ފަދަ އިތުރެއް ނަމަ‪ ،‬ނަމާދުގައި ދެއިތުރެއް ނުގެނެވޭނެއެވެ‪ .‬ވީމާ ސަޖިދަ ޖަހަން ޖެހޭނީ‬

‫ސަލާމްދިނުމަށް ފަހުގައެވެ‪ .‬އަދި އެދެ ސަޖިދަ ބެލޭނީ ވަކިންކުރެވޭ ނަމާދެއް ކަމުގައެވެ‪ .‬އެކަންކުރެވެނީ ޝައިޠާނާ‬

‫ނިކަމެތިކޮށްލުމަށެވެ‪.‬‬

‫‪190‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫‪ -3‬ހަމަ އެހެންމެ ޝައްކެއްވެގެން ބޮޑަށް ބުރަވާ ގޮތަށް ނިންމައިފިނަމަ‪ ،‬އެވަނީ ނަމާދު ފުރިހަމަކޮށްފައެވެ‪ .‬ސަޖިދަ‬

‫ކުރެވެނީ ޝައިޠާނާ ނިކަމެތިކޮށްލުމަށެވެ‪ .‬ވީމާ އެސަޖިދަ ކުރަން ޖެހޭނީ ސަލާމްދިނުމަށް ފަހުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ -4‬ނަމާދުން ބައެއް އޮއްވައި ސަލާމްދެވިގެން އެބައި ފުރިހަމަކޮށްފި ނަމަވެސް އެކަން އެނިމުނީއެވެ‪ .‬ސަލާމްދިނުމަކީ‬

‫އިތުރެކެވެ‪ .‬ވީމާ މިހާލަތުގައި ސަޖިދަކުރަން ޖެހޭނީ ސަލާމަށް ފަހުގައެވެ‪ .‬އެއީ ޝައިޠާނާ ނިކަމެތިކޮށްލުމަށް‬

‫ކުރެވުނު ކަމަކަށް ވާތީއެވެ‪.‬‬

‫‪ -5‬ޝައްކެއްވެ ވަކި ގޮތަކަށް ބުރަ ނުވެވިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އޭނާ އެކުރެވުނީ ހަތަރު ރަކްޢަތެވެ‪ .‬ނުވަތަ ފަސް ރަކްޢަތެވެ‪.‬‬

‫ފަސް ރަކްޢަތް ކަމުގައި ވަނީނަމަ‪ ،‬އެދެސަޖިދަ ބެލޭނީ ހަވަނަ ރަކްޢަތް ކަމުގައެވެ‪ .‬ވީމާ މިޙާލަތުގައި ސަޖިދަ ކުރާނީ‬

‫ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިންނެވެ‪.‬‬

‫ފަރިތަކުރުން ‪6.13‬‬

‫‪ -1‬ކީރިތި ރަސޫލާﷺ ކުށު ސަޖިދަ ޖެއްސެވި ދެ ހާދިސާ ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -2‬ކުށު ސަޖިދަ ކުރެވޭ ސަބަބުތަކުންކުރެ ކޮންމެ ސަބަބަކަށް މިސާލެއް )ހާދިސާއެއް( ލިޔާށެވެ!‬

‫‪ -3‬ކުށު ސަޖިދަ ޖެހުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއްކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ ދަލީލާއި އެއިން ޙުއްޖަތް ނަންގަވާ ގޮތް‬

‫ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪ -4‬ތިރީގައިވާ ޙާލަތުތަކުގައި ކުށު ސަޖިދަ ޖަހަން ޖެހޭނެކަން ނުވަތަ ނޫންކަން؛ އަދި ޖަހަންޖެހޭނަމަ ޖަހާނީ‬

‫ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިންކަން ނުވަތަ ފަހުންކަން ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫ހ‪ -‬މެދު އައްތަޙިއްޔާތަށް ނުއިނދެ ކޮޅަށް ތެދުވެ ސޫރަތުލްފާތިޙާ ކިޔަވައިފިއެވެ‪.‬‬

‫ށ‪ -‬މީހަކު ގަސްތުގައި ނަމާދުގެ ރުކުނެއް ދޫކޮށްލައިފިއެވެ‪.‬‬

‫ނ‪ -‬ހަތަރު ރަކްޢަތް ނަމާދެއްގައި‪ ،‬ހަތަރުވަނަ ރަކްޢަތް ކުރެވުނުކަމާމެދު ޝައްކުވެގެން އިތުރު ރަކްޢަތެއް‬

‫ކޮށްފިއެވެ‪.‬‬

‫ރ‪ -‬ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި ސޫރަތުލްފާތިޙާއަށް ފަހު ޤުރްއާން ކިޔަވަން ހަނދާން ނެތިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫َوآﺧ ُﺮ َد ْﻋ َﻮاﻧﺎ أَن ا ْﻟ َ ْﻤ ُﺪ ﷲ َر ّب َ‬

‫اﻟﻌﻤﻟ�‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪‬‬

‫‪191‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫ނަމޫނާ އިމްތިޙާން ކަރުދާސް‬

‫‪--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫ފުރަތަމަ ބައި‬

‫‪ ‬ތިރީގައިވާ ތިން ސުވާލުގެ ތެރެއިން ކޮންމެވެސް ދެ ސުވާލަކަށް ޖަވާބުދޭށެވެ!‬

‫ސުވާލު‪1 :‬‬

‫ހ‪ -‬اﻹﻣﺎم أﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ ގެ ފުރިހަމަ ނަންފުޅާއި‪ ،‬އުފަންވެވަޑައިގަތް ތާރީޚާއި‪ ،‬ތަން ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫)‪ 3‬މާކުސް(‬

‫ށ‪ -‬ތިރީގައި މިވާ ފޮތްތައް ލިޔުއްވި ބޭކަލުންނަކީ ކޮބައިކަން ބު ެ‬

‫ނދޭށެވެ!‬

‫‪ -4‬ﻟﻔﻘﻪ اﻷ�ﺮﺒ‬ ‫‪ -3‬اﻷم‬ ‫‪ -2‬الﺮﺳﺎﻟﺔ‬ ‫‪ -1‬ﻤﻟﻮﻃﺄ‬

‫)‪ 4‬މާކުސް(‬

‫ނ‪ -‬ފިޤްހު ޢިލްމުގައި ޠަހާރަތު ެ‬

‫ގ އިޞްތިލާޙީ މާނައަކީ ކޮބާކަން ބުނެދޭށެވެ!‬

‫)‪ 2‬މާކުސް(‬

‫ﻜ� َﻃ َﻬ َ‬‫ُ ْ‬
‫ﺎرة ލިބިގަނެވޭ ެ‬
‫ނ ތިން ގޮތް ލިޔާށެވެ!‬ ‫ރ‪ -‬ﺣ ِ‬
‫)‪ 3‬މާކުސް(‬

‫ނގެ‬
‫ބކަލުންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬އެބޭކަލު ް‬ ‫ބ‪َ -‬ﻣ ِ� އެއީ ޠާހިރު އެއްޗެއްތޯ ނުވަތަ ނަޖިހެއްތޯ ދަ ް‬
‫ނނަ ޭ‬

‫ރައުޔުތަކުގެ ތެރެއިން ތިޔަ ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް ދަލީލާއެކު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫)‪ 3‬މާކުސް(‬

‫ސުވާލު‪2 :‬‬

‫ނ އެއްޗެއް ކަމުގެ ދަލީލެއް ލިޔާށެވެ!‬ ‫ހ‪ -‬ފެނަކީ ތާހިރުކުރުމަށާއި ޙަދަޘް އެރިގަތުމަށް ބޭނުންކުރެވި ާ‬
‫ދ ެ‬

‫)‪ 2‬މާކުސް(‬

‫ށ‪ -‬وﺿﻮء ގެ ރުކުނެއް ދަލީލާއެކު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪192‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫)‪ 3‬މާކުސް(‬

‫ނ‪ -‬وﺿﻮء ގެ ސުންނަތްތަކުގެ ެ‬

‫ތރެއިން ތިން ކަމެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫)‪ 3‬މާކުސް(‬

‫ނމަ وﺿﻮء ގެއްލޭނެތޯ ނޫންތޯ ދަންނަބޭކަ ު‬

‫ލންގެ މެދުގައި އިޚްތިލާފު‬ ‫ރ‪ -‬ހަންހުރަހަކާ ނުލައި ހިލޭ ފިރިހެނަކާ އަންހެނަކާ ބީހިއް ެ‬
‫ޖ ަ‬

‫އުފެދިފައިވެއެވެ‪ .‬މިމައްސަލާގައި ތިޔަ ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ގޮތް‪ ،‬ސަބަބާއެކު ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫)‪ 2‬މާކުސް(‬

‫ބ‪ -‬ނިދުމަކީ وﺿﻮء ގެއްލޭ ކަމެއްތޯ ނޫންތޯ ދަންނަބޭކަ ު‬

‫ލންގެ މެދުގައި އުފެދިފައިވާ އިޚްތިލާފުގައި އަށް ރައުޔު ވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން‬

‫ދެ ރައުޔެއް ބަޔާންކުރާށެވެ! އަދި އެ އަށް ރައުޔުގެ ތެރެއިން ތިޔަ ދަރިވަރު ރާޖިޙުކުރާ ރައުޔު ސަބަބާއެކު ލިޔާށެވެ!‬

‫)‪ 5‬މާކުސް(‬

‫ސުވާލު‪3 :‬‬
‫ُﻒُّ‬
‫އ‬
‫ގައި ފެންފުހުން ހުއްދަކުރެއްވުމަކީ އިސްލާމް ދީނުގައި އައިސްފައިވާ ލު ި‬ ‫ހ‪ -‬وﺿﻮء ކުރުމުގައި ފައި ދޮވުމުގެ ބަދަލުގައި‬

‫ދށެވެ!‬
‫ފަސޭހަތަކުގެ ތެރެއިން ކަމެކެވެ‪ .‬މިކަމާ ގުޅިގެން އަންނަނިވި ނުކުތާތަކަށް ޖަވާބު ޭ‬
‫ُﻒُّ‬
‫ގައި ފެން ފުހުމުގެ މުއްދަތު )ތަފުސީލުކޮށް(‬ ‫‪ -1‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި‪،‬‬
‫ُﻒُّ‬
‫ގައި ފެންފުހޭ ތަނާމެދު ހުރި އިޚްތިލާފުތަކުގެ ތެރެއިން ރާޖިޙު ގޮތް‬ ‫‪-2‬‬

‫‪ -3‬ޚުއްފުގައި ފެން ފުހުން ބާޠިލުވާ ކަމެއް‬

‫)‪ 4‬މާކުސް(‬

‫َ‬
‫ށ‪َ -‬ﺟ ْﻮ َر ُبގައި ފެންފުހުމުގެ މައްސަލާގައި ފަހުގެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ َﺟ ْﻮ َر ُبގައި ފެން ފުހުމަކީ ُﻣ ْﻄﻠ ُﻖކޮށް ހުއްދަކަމެއް‬
‫َ‬
‫ކަމުގައެވެ‪ .‬ވީމާ ُﻣ ْﻄﻠ ُﻖކޮށް ހުއްދަކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ދެބޭކަލެއް ބުނެ ޭ‬
‫ދށެވެ!‬

‫)‪ 2‬މާކުސް(‬

‫ُ‬
‫�ةގެ މަތީގައި ފެންފުހުމުގެ ޙުކުމާމެދު ﺟْ ُﻬ ْﻮر ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔު ބަޔާންކުރާށެވެ! އަދި‬
‫�ةއަކީ ކޮބައިކަމާއި އަދި َﺟﺒ ْ َ‬
‫ِ‬
‫ނ‪َ -‬ﺟﺒ ْ َ‬
‫ِ‬

‫މިމައްސަލާގައި اِ�ْ ُﻦ َﺣ ْﺰ ُمގެ ރައުޔަކީ ކޮބައިކަން ބުނާށެވެ!‬

‫)‪ 3‬މާކުސް(‬

‫‪193‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މގައި ތިން ރައުޔެއް ވެއެވެ‪ .‬އޭގެ‬

‫ނތޯ‪ ،‬މިކަ ު‬
‫ތ ނުޖެހޭ ެ‬
‫ހނެތޯ ނުވަ ަ‬ ‫ރ‪ -‬ކާފިރަކު އިސްލާމްވެއްޖެ ނަމަ އޭނާ ހިނައި ަ‬
‫ގންނަން ޖެ ޭ‬

‫ތެރެއިން ِﻣَﺎم ُ الﺸَّﺎﻓِﻲ ِﻌގެ ރައުޔު ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫)‪ 2‬މާކުސް(‬

‫ْ‬
‫ބ‪ -‬އަންނަނިވި ކަންތައްތަކުގެ َْﻲ ِﻋ ُﺣ�ﻢ ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫‪ُ -1‬ﺟﻨُ ُ‬
‫ﺐވެރިވެފައިވާ މީހާ ހިނައިނުގަނެ ނިދު ް‬
‫ނ‬

‫‪ُ -2‬ﺟﻨُ ُ‬
‫ﺐވެރިޔާ މިސްކިތުގައި މަޑުކުރުން‬
‫َﻴ‬
‫ހނެކަމަށް ބިރުހީވާ މީހާ َﻤُّ ُﻢކުރުން‬
‫ފނަށް ޖެ ޭ‬
‫ނންކޮށްފި ނަމަ އޭނާ ބޯ ެ‬
‫ބ ު‬
‫‪ -3‬ފެންހުރި ނަމަވެސް‪ ،‬އެފެން ޭ‬
‫َﻴ‬
‫‪َ -4‬ﻤُّ ُﻢކުރުމަށްޓަކައި َﺻ ِﻌﻴْ ُﺪ ބޭނުންކުރުން‬

‫)‪ 4‬މާކުސް(‬

‫ދެވަނަ ބައި‬

‫‪ ‬ތިރީގައިވާ ތިން ސުވާލުގެ ތެރެއިން ކޮންމެވެސް ދެ ސުވާލަކަށް ޖަވާބުދޭށެވެ‪.‬‬

‫ސުވާލު‪4 :‬‬
‫ْ‬
‫ހ‪ -‬އަންނަނިވި ކަންތައްތަކުގެ َْﻲ ِﻋ ُﺣ�ﻢ ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫َ ُ‬ ‫َﻴ‬ ‫ُﻨَّ‬ ‫َﻴ‬ ‫ُﻨَّ‬

‫‪ -1‬ﺔ އެއް ކުރުމަށް َﻤُّ ُﻢކުރި މީހާ‪ ،‬ﺔ ނިމުމަށްފަހު އަލުން َﻤُّ ُﻢ ނުކޮށް ﻓ ْﺮض ނަމާދުކުރުން‬
‫َﻴ‬
‫‪َ -2‬ﻤُّ ُﻢކުރުމަށްފަހު ނަމާދު ފެށުމުގެ ކުރިން ފެން ލިބުމުން‪ُ ،‬و ُﺿ ْﻮء ނުކޮށް ނަމާދުކުރުން‬
‫َﻴ‬
‫ލބުމުން َﻤُّ ُﻢކޮށްގެން ނަމާދުކުރު ް‬
‫ނ‬ ‫މށްޓަކައި ފެން ނު ި‬
‫‪ -3‬އަންހެނާ ޙައިޟުން ޠާހިރުވެއްޖެ ކަމަށް ފެނުނު އިރު‪ ،‬ހިނައިގަތު ަ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫‪َ -4‬ﺣﻴْﺾވެރިޔާ َرم َﻀﺎن މަހު ދޫކޮށްލާ ރޯދަތައް‪َ ،‬ﺣﻴْﺾން ޠާހިރުވުމުން ﻗ َﻀﺎءކުރުން‬

‫)‪ 4‬މާކުސް(‬

‫ُ‬
‫ށ‪ -‬މެންދުރު ނަމާދު ނުކޮށް ހުއްޓައި އަސުރު ވަގުތުގެ ކުޑައިރުކޮޅެއް ކުރިން َﺣﻴْﺾ ވީ މީހާ ޠާހިރުވުމުން‪ ،‬މެންދުރު ނަ ާ‬
‫މދު‬
‫َ‬
‫ﻗ َﻀﺎءކުރަން ޖެހޭނެތޯ ނުޖެހޭނެތޯ ދަންނަބޭކަ ު‬
‫ލންގެ މެދުގައި ދެ ރައުޔެއް ވެއެވެ‪ .‬ވީމާ މިދެ ރައުޔަކީ ކޮބައިކަމާއި އެރައުޔުތަކުގެ‬

‫ُﺠَّ ﺔއަކީ ކޮބައިކަން އަދި އެރައުޔު ނިސްބަތްވާ ބޭކަލުންނަކީ ކޮ ަ‬

‫ބއިކަން ބަޔާންކުރާށެވެ!‬

‫)‪ 6‬މާކުސް(‬

‫‪194‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َ‬ ‫ِﺻْﻄِﻼَﻲ‬ ‫َُ‬

‫ِﺣ މާނަ ބަޔާންކުރުމަށް ފަހު‪ِ ،‬إ ْﺳﻼم ِدﻳْﻦ ގައި ނަމާދުގެ އަހަންމިއްޔަތު އަންގައިދޭ َﺣ ِﺪﻳْﺚ‬ ‫ނ‪ -‬ނަމާދުގެ ﻟﻐ ِﻮي މާނައާއި‬

‫އެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫)‪ 5‬މާކުސް(‬

‫ސުވާލު‪5 :‬‬
‫َ ُ‬
‫ހ‪ -‬ﻓ ْﺮض ނަމާދު އަޅާ މީހާއާ ގުޅޭ ގޮތުން އަންނަނިވި ސުވާލުތަ ަ‬
‫ކށް ޖަވާބުދޭށެވެ!‬

‫َ ُ‬
‫‪ -1‬ﻓ ْﺮض ކަމަށް އިންކާރުކުރުމާއެކު‪ ،‬ނަމާދު ދޫކޮށްލާ މީހާގެ ޙުކުމަކީ ކޮބާހެއްޔެވެ؟‬
‫ُ‬
‫‪ -2‬ކަންނެއްކަމާއި ފަރުވާކުޑަކަމުން ނަމާދު އަޅާ މީހާއާމެދު ﺟْ ُﻬ ْﻮر ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީ ކޮބާހެއްޔެވެ؟‬

‫ކ‬
‫ތންފީޒުކުރެވޭނެ ގޮތަ ީ‬
‫ބކަލުންގެ އަރިހުގައި‪ ،‬އެއަދަބު ަ‬
‫ބކީ ގަތުލުކުރުންކަމަށް ވިދާޅުވާ ޭ‬
‫‪ -3‬ނަމާދު އަޅާ މީހާއަށް ދެވޭ އަދަ ަ‬

‫ކޮބާހެއްޔެވެ؟‬
‫ُﺮْﺗَﺪُّ‬
‫އޔެވެ؟‬
‫ވެއްޖެ ނަމަ އެދެމީހުންގެ ކައިވެންޏާމެދު ޢަމަލުކުރެވޭނެ ގޮތަކީ ކޮބާހެ ް‬ ‫‪ -4‬ދެމަފިރީންކުރެ މީހަކު‬

‫)‪ 4‬މާކުސް(‬

‫ށ‪َ -‬ﺮ ْ ُ‬
‫ﺼ ނަމާދުގެ ވަގުތު ނިމޭ އިރަކާމެދު ދަންނަބޭކަލުން ެ‬
‫ގ މެދުގައި ތިން ރައުޔެއް ވެއެވެ‪ .‬އެތިން ރައުޔަކީ ކޮބައިކަމާއި‪،‬‬

‫ނނަކީ ކޮބައިކަން ބަޔާންކޮށްދޭށެވެ!‬

‫އެރައުޔުތައް ނިސްބަތްވާ ބޭކަލު ް‬

‫)‪ 6‬މާކުސް(‬

‫َ ُ‬
‫ނ‪ -‬ﻓ ْﺮض ނަމާދަކީ ވަގުތު ކަނޑައެޅިފައވާ އަޅުކަމެއް ކަމަށް ދަލީލުކުރާ ދަލީލެއް ލިޔާށެވެ! އަދި ނަމާދު ވަގުތުން ފަސްވެދާނެ‬

‫ޢުޛުރުތަކުންކުރެ ތިން ޢުޛުރެއް ލިޔާށެވެ!‬

‫)‪ 5‬މާކުސް(‬

‫ސުވާލު‪6 :‬‬
‫َ‬ ‫ހ‪ -‬ﻓَﺎﺋ ُ‬
‫ﺖ ވީ ނަމާދު ﻗ َﻀﺎءކުރުމާ ގުޅޭ ގޮތުން އަންނަނިވި ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބުދޭށެވެ!‬ ‫ِ‬

‫‪ -1‬ﻗَ َﻀﺎءކުރަން ޖެހެނީ ކިހިނެއް ﻓَﺎﺋ ُ‬

‫ﺖ ވާ ނަމާދުތަކެއްހެއްޔެވެ؟‬ ‫ِ‬
‫‪ -2‬ﻓَﺎﺋ ُ‬
‫ﺖ ވާ ނަމާދު‪ ،‬ޢުޛުރު ފިލާ ވަގުތު ނުކޮ ް‬
‫ގ‬
‫ކން ދެ މަޒުހަބެއް ެ‬
‫ށ ފަސްކުރުން އެއީ ހުއްދަކަމެއް ކަމަށް ވިދާޅުވަނީ ޮ‬ ‫ِ‬

‫ޢިލްމުވެރިންހެއްޔެވެ؟‬

‫‪195‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫َ‬
‫ގތުގައި ނުކުރެވިއްޖެ ނަމަ ﻗ َﻀﺎءކުރުމުގެ ޙުކުމަކީ ކޮބާހެއްޔެވެ؟‬
‫‪ -3‬ރަވާތިބު ސުންނަތްތައް އޭގެ ވަ ު‬
‫َ‬ ‫ދތަކެއް ﻓَﺎﺋ ُ‬
‫ﺖ ވެފައިވާ މީހާ އެ ނަމާދުތައް ﻗ َﻀﺎءކުރުމުގައި‬ ‫ِ‬ ‫ހގައި؛ ގިނަ ނަމާ ު‬
‫‪ -4‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރި ު‬

‫ތަރުތީބުކުރުމުގެ ޙުކުމަކީ ކޮބާހެއްޔެވެ؟‬

‫)‪ 4‬މާކުސް(‬

‫َ‬
‫ގތުތަކުގައި ވެސް‬
‫ރށެވެ! އަދި މިވަ ު‬
‫ގތެއް ބަޔާންކު ާ‬
‫ތރެއިން ތިން ވަ ު‬ ‫ށ‪ -‬ނަމާދުކުރުން ﻧ ِ� ކުރެވިފައިވާ ވަގުތުތަކެއް ވެއެވެ‪ .‬އޭ ެ‬
‫ގ ެ‬

‫افގެ ދެ َر ْ� َﻌﺔ ކުރެވޭނެކަމަށް ވިދާޅުވަނީ ކޮން ދެ إ َﻣ ُ‬

‫ﺎمންނެއް ކަމާއި އެބޭކަލުންގެ ُﺠَّ ﺔއަކީ ކޮބައިކަން ލިޔާށެވެ!‬
‫َ َ ُ‬
‫ﻃﻮ‬
‫ِ‬

‫)‪ 6‬މާކުސް(‬

‫ﺷ ُط ލިޔާށެވެ! އަދި َ�ﺜْﻮ�ْ ُ‬

‫ﺐ އަކީ ކޮބައިކަން ލިޔާށެވެ!‬ ‫ނ‪ -‬ބަންގި ގޮވުމުގެ ޙުކުމް )ރާޖިޙުގޮތް( ބަޔާންކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ބަންގީގެ ތިން َ ْ‬
‫ِ‬

‫)‪ 5‬މާކުސް(‬

‫ސުވާލު ކަރުދާސް ނިމުނީ!‬

‫‪---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪196‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬

 ‫އަޅުކަމުގެ ފިޤްހު‪1-‬‬

‫މައިގަނޑު މަރްޖިޢުތައް‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻓﻘﻪ ﺍﻟﺴﻨﺔ‪ :‬ﺃﺑﻮ ﻣﺎﻟﻚ ﻛﻤﺎﻝ ﺑﻦ ﺍﻟﺴﻴﺪ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺍﻟﻤﻜﺘﺒﺔ ﺍﻟﺘﻮﻓﻴﻘﻴﺔ ‪ ،‬ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪2003 ،‬‬
‫‪ -2‬ﻓﻘﻪ ﺍﻟﺴﻨﺔ‪ :‬ﺍﻟﺴﻴﺪ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﻜﺮ ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﺔ ﻭﺍﻟﻨﺸﺮ ﻭﺍﻟﺘﻮﺯﻳﻊ‪ ،‬ﺑﻴﺮﻭﺕ ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎﻥ‪ ،‬ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻟﺮﺍﺑﻌﺔ‪1983 ،‬‬
‫‪ -3‬ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻤﺬﺍﻫﺐ ﺍﻷﺭﺑﻌﺔ‪ :‬ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺍﻟﺠﺰﻳﺮﻱ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺤﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‬
‫‪ -4‬ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ ﻭﺃﺩﻟﺘﻪ‪ :‬ﺃ‪.‬ﺩ‪ .‬ﻭﻫﺒﺔ ﺍﻟ ّﺰﺣﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﻜﺮ ‪ ،‬ﺩﻣﺸﻖ ‪ ،‬ﺳﻮﺭﻳﱠﺔ‬

‫‪197‬‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ އޯޕަން ލާނިންގ‬