‫د ښوونکي کتاب‬

‫د پوهنې وزارت‬
‫د تعليمي نصاب د پراختيا‪ ،‬د ښوونکو د روزنې او‬
‫د ساينس مرکز معينيت‬
‫د تعليمي نصاب د پراختيا او درسي کتابونو د‬
‫د کيميا د تدريس الرښود‬
‫تآليف لوی رياست‬

‫يوولسم ټولگى‬

‫د کيميا د تدريس الرښود ‪ -‬يوولسم ټولگى‬

‫درســي کتابونه د پوهنې په وزارت پورې اړه لري‪ .‬پېرودل‬

‫او پلورل يې په کلکه منع ده‪ .‬له ســرغړوونکو سره قانوني‬
‫چلن کېږي‪.‬‬
‫‪moe.curriculum@gmail.com‬‬
‫‪ 1392‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬
 ‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬
‫د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﯾﻨﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﯿﻨﯿﺖ‬
‫د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺂﻟﯿﻒ ﻟﻮی رﯾﺎﺳﺖ‬

‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﮐﺘﺎب‬

‫د ﮐﻴﻤﻴﺎ د ﺗﺪرﻳﺲ ﻻر＊ﻮد‬

‫ﻳﻮﻟﺴﻢ ！ﻮﻟﮕﻰ‬

‫ﺩ ﭼﺎﭖ ﮐﺎﻝ‪1392 :‬ﻫـ ‪ .‬ﺵ‪.‬‬

‫أ‬
 ‫ﻟﯿﮑﻮاﻻن‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﺪوي دﯾﭙﻠﻮم اﻧﺠﯿﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ ﻋﺰﯾﺰ‬

‫‪ -‬ﻣﻮﻟﻒ ﻋﺘﯿﻖ اﺣﻤﺪ ﺷﯿﻨﻮارى د ﺗﻌﻠﯿﻤﻰ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ او درﺳﻰ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﯿﻒ د رﯾﺎﺳﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻏ‪７‬ى‬

‫ﻋﻠﻤﻲ او ﻣﺴﻠﮑﻲ اﯾ‪６‬ﯾ＀‪:‬‬

‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﺪوي دﯾﭙﻠﻮم اﻧﺠﯿﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ ﻋﺰﯾﺰ‬

‫د ژﺑ‪ ３‬اﯾ‪６‬ﯾ＀‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻟﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺪوس زﮐﻮ ﺧﯿﻞ د ﭘ‪＋‬ﺘﻮ ＇ﺎﻧ‪ ３／‬ﻋﻠﻤﻲ ﻏ‪７‬ۍ‬

‫دﯾﻨﻲ ‪،‬ﺳﯿﺎﺳﻲ او ﮐﻠﺘﻮري ﮐﻤﯿ＂ﻪ‪:‬‬

‫‪ -‬ﺣﺒﯿﺐ اﷲ راﺣﻞ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزارت ﺳﻼﮐﺎر د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ ﭘﻪ رﯾﺎﺳﺖ ﮐ‪.３‬‬

‫‪ -‬ﻣﻮﻟﻒ ﻟﯿﻠﻲ ﺳﺎﯾﺮ د دﯾﻨ‪ ３‬ﻋﻠﻮﻣﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻏ‪７‬ۍ‬

‫د ＇ﺎرﻧ‪ ３‬ﮐﻤﯿ＂ﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬دﮐﺘﻮر اﺳﺪاﷲ ﻣﺤﻘﻖ د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﯾﻨﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﯿﻦ‬

‫‪ -‬دﮐﺘﻮر ﺷﯿﺮ ﻋﻠﻲ ﻇﺮﯾﻔﻲ د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ د ﭘﺮوژې ﻣﺴﺆول‬

‫‪ -‬د ﺳﺮﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺳﺘﯿﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﻲ د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻟﻮى رﺋﯿﺲ‪.‬‬

‫ﮐﻤﭙﻮز‪ :‬رﺑﯿﻊ اﷲ اﮐﺒﺮي او اﺣﻤﺪ ﻃﺎرق ﺳﻠﻄﺎﻧﺰى‬

‫ﻃﺮح او ډﯾﺰاﯾﻦ‪:‬‬
‫ﺣﻤﯿﺪ ﮐﺮﯾﻤﻰ ﺳﻨﺠﺪ دره ﯾﻲ‬
‫د ﭼﺎپ د ﺳﻤﻮن ﭼﺎرې‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺣﻘﻤﻞ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت د ﻧﺸﺮاﺗﻮ او اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ رﺋﯿﺲ‬

‫ب‬
‫ج‬
 ‫ﻣﻠﻲ ﺳﺮود‬

‫دا ﻋـــــــﺰت د ﻫــــــــــﺮ اﻓﻐـــــــﺎن دى‬ ‫دا وﻃــــــــــﻦ اﻓﻐﺎﻧــــــــــﺴﺘـــﺎن دى‬

‫ﻫـــــﺮ ﺑﭽـــــﻰ ﻳـــــ‪ ３‬ﻗﻬﺮﻣــــــــﺎن دى‬ ‫ﮐــــﻮر د ﺳــــﻮﻟ‪ ３‬ﮐــــﻮر د ﺗــــﻮرې‬

‫د ﺑﻠﻮ＇ــــــــــــــــــــﻮ د ازﺑﮑـــــــــــــــــــــﻮ‬ ‫دا وﻃــــــﻦ د ！ﻮﻟــــــﻮ ﮐـــــــﻮر دى‬

‫د ﺗﺮﮐﻤﻨـــــــــــــــــــﻮ د ﺗﺎﺟﮑـــــــــــــــــــﻮ‬ ‫د ﭘـــــــــــ‪＋‬ﺘــــﻮن او ﻫـــــــــــﺰاره وو‬

‫ﭘﺎﻣ‪５‬ــــــــــــــﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻴــــــــــــــــﺎن‬ ‫ورﺳــــــﺮه ﻋــــــﺮب‪－ ،‬ﻮﺟــــــــﺮ دي‬

‫ﻫــــﻢ اﻳﻤـــــــﺎق‪ ،‬ﻫــــﻢ ﭘــــﺸـﻪ ﻳــــﺎن‬ ‫ﺑﺮاﻫـــــــﻮي دي‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒـــــــﺎش دي‬

‫ﻟﮑـــــــﻪ ﻟﻤـــــــﺮ ﭘـــــﺮ ﺷـــــﻨﻪ آﺳﻤــــــﺎن‬ ‫دا ﻫﻴــــــــﻮاد ﺑـــــﻪ ﺗـــــﻞ ‪＄‬ﻠﻴـــــ‪８‬ي‬

‫ﻟﮑـــــــــــــــﻪ زړه وي ﺟــــــــــــــﺎوﻳﺪان‬ ‫ﭘـــــﻪ ﺳﻴﻨـــــــﻪ ﮐـــــ‪ ３‬د آﺳﻴــــــــﺎ ﺑـــــﻪ‬

‫واﻳــــﻮ اﷲ اﮐﺒــــﺮ واﻳــــﻮ اﷲ اﮐﺒــــﺮ‬ ‫ﻧـــــﻮم د ﺣـــــﻖ ﻣـــــﻮدى رﻫﺒــــــــﺮ‬

‫د‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﯾﺮ ﭘﯿﻐﺎم‬
‫‪－‬ﺮاﻧﻮ اﺳﺘﺎداﻧﻮ او ＊ﻮوﻧﮑﻮ‪،‬‬
‫＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د ﻫﺮ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ او ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﺑﻨﺴ＀ ﺟﻮړوي‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧـ‪ ３‬ﻣﻬـﻢ ﺗـﻮﮐﻰ دى ﭼـ‪ ３‬د ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اړﺗﯿﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭼﻤﺘﻮﮐﯿ‪８‬ي‪＇ .‬ﺮ‪－‬ﻨﺪه ده ﭼ‪ ３‬ﻋﻠﻤـﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘـ‪ ，‬او ！ـﻮﻟﻨﯿﺰې اړﺗﯿـﺎوې ﺗـﻞ د ﺑـﺪﻟﻮن ﭘـﻪ ﺣـﺎل ﮐـ‪３‬‬
‫وي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﻫﻢ د وﺧﺖ ﻟﻪ ﻏﻮ＊ﺘﻨﻮﺳﺮه ﺳﻢ ﻋﻠﻤﻲ او رﻏﻨـﺪه ﭘﺮاﺧﺘﯿـﺎ وﻣـﻮﻣﻲ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻧـﻪ ＊ـﺎﯾﻲ ﭼـ‪３‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﺳﯿﺎﺳﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ او د اﺷﺨﺎ‪請‬ﻮ د ﻧﻈﺮﯾﻮ او ﻫﯿﻠﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻰ د ﻻر＊ﻮد دا ﮐﺘﺎب ﭼ‪ ３‬ﻧﻦ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﻻس ﮐ‪ ３‬دى‪ ،‬ﭘﺮ ﻫﻤﺪې ﺑﻨﺴ＀ ﭼﻤﺘﻮ اوﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﻮى دى‪ .‬د ﺗﺪرﯾﺲ د ﻧﻮﯾﻮ ﻣﯿﺘﻮدﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ او ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ ﻣﻮاد ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ورزﯾﺎت ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ډاډ ﺳﺮه ﺑﻪ د زده ﮐ‪７‬ې ﭘﻪ ﺑﻬﯿﺮ ﮐ‪ ３‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﻓﻌﺎل ﺳﺎﺗﻠﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ‪＂－‬ﻮر او اﻏ‪５‬ﺰﻣﻦ وي‪.‬‬
‫ﻫﯿﻠﻪ ﻣﻦ ﯾﻢ د دې ﮐﺘﺎب ﻣﻨ‪％‬ﭙﺎﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻓﻌﺎﻟ‪ ３‬زده ﮐ‪７‬ې د ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﺗﺎﻟﯿﻒ او ﭼﻤﺘﻮ ﺷﻮې‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﻮ درﻧـﻮ اﺳـﺘﺎداﻧﻮ‬
‫د ‪ ３＂－‬وړ و‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻓﺮ‪請‬ﺖ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎدې د زده ﮐﻮوﻧﮑـﻮ ﻟـﻪ ﻣﯿﻨـﺪو او ﭘﻠﺮوﻧـﻮ ＇ﺨـﻪ ﻏﻮ＊ـﺘﻨﻪ ﮐﯿـ‪８‬ي د ﺧﭙﻠـﻮ ﻟﻮ‪１‬ـﻮ او زاﻣﻨـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺑﺎﮐﯿﻔﯿﺘﻪ ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﺗﻮ‪－‬ـﻪ د ﭘـﻮﻫﻨ‪ ３‬د ﻧﻈـﺎم ﻣـﻮﺧ‪ ３‬او ﻫﯿﻠـ‪ ３‬ﺗﺮﺳـﺮه ﺷـﻲ او ‪＄‬ـﻮان ﻧـﺴﻞ او‬
‫ﻫ‪５‬ﻮاد ﺗﻪ ＊‪ ３‬ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬او ﺑﺮﯾﺎوې ور ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫زﻣﻮږ ‪－‬ﺮان اﺳﺘﺎدان او ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ رﻏﻨﺪه ﭘﻠﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﺘﺮه دﻧﺪه او دروﻧﺪ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﺗﻞ زﯾﺎر ﮐﺎږي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧـﺼﺎب د اﺳـﻼم د ﺳـﭙ‪（５‬ﻠﻲ دﯾـﻦ ﻟـﻪ ﺑﻨـﺴ＂ﻮﻧﻮ او ارز＊ـﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬د ！ـﻮﻟﻨ‪ ３‬د ＇ﺮ‪－‬ﻨـﺪو‬
‫اړﺗﯿﺎوو‪ ،‬ﻣﻠﻲ ‪＂－‬ﻮ او وﻃﻨﭙﺎﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ روﺣﯿ‪ ３‬او د ﺳﺎﯾﻨﺲ او ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژۍ ﻟﻪ ﻧﻮو ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﯿﺎروﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ وﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ددې ﺳﺘﺮې ﻣﻠﻲ ﻣﻮﺧ‪ ３‬د ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺨـﺼﯿﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬د ＊ـﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧـ‪ ３‬ﻟـﻪ ﭘﻮﻫـﺎﻧﻮ او د زده ﮐﻮوﻧﮑـﻮ ﻟـﻪ‬
‫ﻣﯿﻨﺪو او ﭘﻠﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﻟﺮم ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻈﺮﯾﻮ او رﻏﻨﺪه ‪＂－‬ﻮرو وړاﻧﺪﯾﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﻻر ې زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻣﺆﻟﻔـﺎﻧﻮ ﺳـﺮه د درﺳـﻲ او د ＊ـﻮوﻧﮑﻲ‬
‫د ﻻر＊ﻮد د ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻻ ＊ﻪ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ＇ﺨﻪ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ددې ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﯿﺴﺘ‪ ３‬او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻪ ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﯾﻮاﻟﻮ درﻧﻮ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻮ او ﻧﻮرو ﻣﻠ‪／‬ﺮو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇ﺨﻪ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮي ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺪوﯾﻦ او د درﺳﻲ او د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﻻر＊ﻮد‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼﺎپ او و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﻣﺎدي ﯾﺎ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬ﻣﻨﻨﻪ او درﻧﺎوى ﮐﻮم او د ﻻ ﻧﻮرو ﻣﺮﺳﺘﻮ ﻫﯿﻠﻪ ﯾ‪ ３‬ﻟﺮم‪.‬‬

‫وﻣﻦ اﷲ اﻟﺘﻮﻓﯿﻖ‬
‫ﻓﺎروق وردک‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮرﯾﺖ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﯾﺮ‬

‫ه‬
 ‫ﻟﺮﻟﯿﮏ‬
‫ﺳﺮﻟﯿﮏ ‪ ......... .........................................................................................................................................‬ﻣﺦ‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻮ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪1 ....... ...............................................................................................‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻻر＊ﻮد ‪2 ....... ..........................................................................................................‬‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﭘﻮﻫﻨ‪＊ ３‬ﻮوﻧﯿﺰه او روزﻧﯿﺰه ﭘﺎﻟﯿﺴﻲ ‪3 ....... ..............................................................................‬‬
‫ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺧ‪) ３‬ﻫﺪﻓﻮﻧﻪ( ‪4 ....... ................................................................‬‬
‫د ﺗﺪرﯾﺲ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي ‪7 ....... ..........................................................................................................‬‬
‫ارزول )‪9 ....... .................................................................................................... (Evaluation‬‬
‫د ﺗﺪرﯾﺲ د ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﻮ ډﻟﺒﻨﺪي ‪10 ....... ................................................................................................‬‬
‫د ﻣﻀﻤﻮن د ﺗﺪرﯾﺲ ﻻر＊ﻮد ‪13 ....... .................................................................................................‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ‪14 ....... ............................................................................................‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪18 ....... ..........................................................................................................‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اﺟﺰاوي‪22 ....... ..........................................................................................................‬‬
‫ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ‪24 ....... ..............................................................................................‬‬
‫اﯾﻮﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ‪27 ....... ..............................................................................................................‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ ﻏﻠﻈﺖ ‪30 ....... ............................................................................................................‬‬
‫د ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ‪33 ....... ...........................................................................................................‬‬
‫د ﻧﺎرﻣﻠﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ‪35 ....... ...........................................................................................................‬‬
‫دوﯾﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص ‪38 ....... ..................................................................................‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﻮﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﺧﻮاص ‪42 ....... .............................................................................................‬‬
‫داﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿﻪ او اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ‪45 ....... ........................................................................................‬‬
‫د ﺣﻞ ﺷﻮي ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﺑ‪７‬اس د ﻓﺸﺎر ！ﯿ＂ﺪل ‪49 ....... ..................................................‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﻟﻮړﯾﺪل ‪52 ....... .......................................................................................‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪！ ３‬ﯿ＂ﯿﺪل ‪55 ....... ..................................................................................‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ‪58 ....... .....................................................................................‬‬
‫ﺿﻌﯿﻒ او ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ‪62 ....... ........................................................................................‬‬
‫درﯾﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ‪ :‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ‪66 ....... .........................................................................‬‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ‪70 ....... ..................................................................................................‬‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ اﻧﺪازه ﮐﻮل ‪75 ....... .....................................................................................‬‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺑﺎﻧﺪې اﻏﯿﺰ ﻣﻦ ﻻﻣﻞ ‪80 ....... ..........................................................................‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﯿﺰه ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوې ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ‪93 ....... ..................................................................................‬‬
‫د ارﻫﯿﻨﯿﻮس ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪86 ....... ...........................................................................................................‬‬
‫د ‪ Collision‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎ دﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د ذرو د ！ﮑﺮوﻧﻮ ﻓﺮﺿﯿﻪ ‪89 ....... ......................................................‬‬

‫و‬
 ‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ‪92 ....... .....................................................................................................................‬‬
‫＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ‪95 ....... .....................................................................................‬‬
‫رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎدل او د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ ‪101 ....... ...............................................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ‪105 ....... ...............................................................................................................‬‬
‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮن ‪105 ....... .........................................................................................................‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰه ‪111 ....... ................................................................................‬‬
‫د ﺣﺠﻢ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﯾﺎ دﻓﺸﺎر اﻏﯿﺰه‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﯿﺰ‪،‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻏﯿﺰه ‪115 ....... ............................................................‬‬
‫اﯾﻮﻧﻲ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺗﻮﻟﯿﺪوﻧﻪ‪ ،‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ ‪118 ....... ..............................................................................‬‬
‫د‪６－‬و) ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ( اﯾﻮن اﻏﯿﺰه ‪120 ....... ...................................................................................................‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ،３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ اﻫﻤﯿﺖ ‪123 ....... ............................‬‬
‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ‪126 ....... ..............................................................‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪133 ....... ....................................................................................................‬‬
‫د ‪－‬ﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ د ﻧﻈﺮې ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪137 ....... ...............................................................‬‬
‫د اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او ﻗﻠﻮي ﺧﻮاص ‪141 ....... ................................................................................................‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﻌﯿﺎر ‪144 ....... ..................................................................................................... pH -‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻗﻮت ‪147 ....... ......................................................................................................‬‬
‫ﮐﻤﺰوري او ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻤﺰورې او ﻗﻮي اﻟﻘﻠﻲ ‪150 ....... ............................................................................‬‬
‫د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل ‪153 ....... ................................................................................................‬‬
‫د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺳﻠﻨﻪ ‪،‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺘﻮﻧﻪ او د اﻟﻘﻠﯿﻮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ‪157 ....... ................................................................‬‬
‫ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻲ‪ :‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ‪159 ....... .......................................................................‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺟﻮړﯾﺪل ‪162 ....... ..............................................................................‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ‪165 ....... .............................................................................................‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ دﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ‪167 ....... ......................................................................................‬‬
‫د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﺧﻨﺜﯽ ﺟﻮړوﻧﻪ او ﺗﻮدوﺧﻪ ‪170 ....... ...........................................................‬‬
‫ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ ‪173 ....... .................................................................................................‬‬
‫اووم ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﻟﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪177 ....... ........................................................‬‬
‫دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ او ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ ‪181 ....... ...........................................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د راﻣﻨ‪％‬ﻨﻪ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ‪184 ....... ..................................................................‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭘﯿﻞ ‪188 ....... ........................................................................................................‬‬
‫د ﭘﯿﻞ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه‪ ،‬دﺳﺘﻨﺪرد اﻟﮑﺘﺮود ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪191 ....... ...............................................................................‬‬
‫وچ اوﻻﻧﺪه ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬دﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﭘﯿﻞ‪ ،‬د ﭘﯿﻞ ﭘﻪ وﻟﺘﺎژ ﺑﺎﻧﺪې د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰې ‪193 ....... ....................................................‬‬
‫اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪195 ....... ..........................................................................................‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ‪199 ....... ..................................................................‬‬

‫ز‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﭼﺎﭘ‪５‬ﺮﯾﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ‪202 ....... .................................................................................‬‬
‫د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ‪206 ....... ....................................................................................................‬‬
‫د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ‪209 ....... .......................................................................................‬‬
‫د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻮ ﺳﺎﺗﻨﻪ او ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮل ‪214 ....... ..........................................................................‬‬
‫داﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻣﻘﺪاري ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎدﻓﺎرادي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ )ﻧ‪／‬ﻪ( ﮐﻮل‪ ،‬رااﯾﺴﺘﻨﻪ اودﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪217 ....... ....................................‬‬
‫ﻧﻬﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪220 ....... .....................................................................................................‬‬
‫دﻓﻠﺰوﻧﻮ دﻻﺳﺘﻪ راوړ ﻟﻮ ﻻره ‪227 ....... ..................................................................................................‬‬
‫دﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪230 ....... .................................................................................................‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ‪232 ....... ......................................................................................................................‬‬
‫د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪235 ....... ...............................................................................................‬‬
‫ﮐﻠﯿﺴﻢ ‪238 ....... ......................................................................................................................‬‬
‫د درﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ‪240 ....... ......................................................................................‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‪ ،‬اوﺳﭙﻨﻪ‪244 ....... ........................................................................................................‬‬
‫ﻣﺲ‪ ،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ ‪248 ....... ................................................................................................................‬‬
‫ﻟﺴﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪252 ....... .....................................................................................‬‬
‫د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﺼﻮ‪請‬ﯿﺎت‪ ،‬د اووم ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪256 ....... .......................................................‬‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪261 ....... ......................................................................................................................‬‬
‫د ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ‪265 ....... ....................................................................................‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ‪269 ....... .........................................................................................................................‬‬
‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس ‪271 ....... .......................................................................‬‬
‫د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ ‪275 ....... .....................................................................................‬‬
‫ﯾﻮوﻟﺴﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ‪279 ....... ..............................................................................‬‬
‫د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ او ﺧﻮاص‪ ،‬د ﺑﻮر ﻋﻨﺼﺮ ‪283 ....... ..................................................................‬‬
‫د ﺑﻮرون ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ‪286 ....... .............................................................................................................‬‬
‫د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﺟﻮړ＊ﺖ‪ ،‬د ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ ‪288 ....... ............................................................................‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻠﯿﮑﺎن اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪292 ....... .............................................................................................‬‬
‫د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص‪ ،‬ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ‪295 ....... ..................................................................‬‬

‫ح‬
 ‫د ＊ﻮوﻧﮑﯽ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫درﻧﻮ ＊ﻮوﻧﮑﻮ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﺩﯤ ‪‬ﭙﺮﮐﻲ ﮐﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﺩ ﭘﻮﻫﯥ ﺩ ﻟﻮ‪‬ﻟﻮ ﺍﻭ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺩ ﺯﻳﺎﺗﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻳﻮ ﻟ‪ ‬ﺍﺻﻄﻼﺣ‪‬ﺎﻧﯥ ﺍﻭ ‪‬ﻮﺭ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺭﺍﻭ‪‬ﻝ ﺷﻮﻱ ﭼﯥ ﻟﻮﺳﺘﻞ ﻳﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﺗﻪ ﺍ‪‬ﻳﻦ ﺑﻠﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰ ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎﺏ ‪‬ﻪ ﺷﯽ ﺩﯼ؟‬
‫ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍ‪‬ﻩ ﭼﯥ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎﺏ ‪‬ﻪ ﺷﯽ ﺩﯼ‪ ،‬ﻳﯥ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﻱ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﯥ ﻧﻈﺮ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﻮﮎ ﻳﯥ ﺩﺭﺳﻲ ﻣﻔﺮﺩﺍﺕ ‪‬ﻲ ﺍﻭ‬
‫‪‬ﻮﮎ ﻳﯥ ﺩﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻳﯥ ﻫﻢ ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻞ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻪ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪ .‬ﻮﻭﻧﻴﺰ ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎﺏ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﻫﻢ ﺩﻯ ﭼﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺭﻭﺯﻧﯥ ‪‬ﻮﻝ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ ﭘﮑﯥ ﺷﺎﻣﻞ ﺍﻭ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮﻝ ﻳﯥ ﻣﻮﺧﻪ ﺩﻩ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﻧﺼﺎﺏ ﻟﻪ ‪‬ﻮﻟﻮ ‪‬ﺎﮐﻞ ﺷﻮﻭ ﭘﻮﻫﯥ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺫﻫﻨﻴﺘﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻳﯥ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺩ‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺑﻠﻪ ﻭﻳﻨﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎﺏ ﺩ ﻳﻮﯤ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻣﻮﺳﺴﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰﻭ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﻴﺰﻭ ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐ‪‬ﻭ ﺩ ﭘﺮﻭ‪‬ﺮﺍﻡ ‪‬ﻮﻟﯥ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩﻱ ﭼﯥ ﺩﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺩﺭﺳﻲ ﻣﺮﺳﺘﻨﺪﻭﻳﻪ ﺗﻮﮐﻲ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﯥ ﺍﻭ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﮐﺎﺭﻭﻧﻪ ﭘﮑﯥ ﺷﺎﻣﻞ ﺩﻱ‪.‬‬

‫ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻧﻦ ﻳﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺩ ﻣﺎﻫﺮﻳﻨﻮ ﭘﺎﻡ ‪‬ﺎﻧﺘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻟﯽ‪ ،‬ﺩﺩﯤ ﭘﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ‪‬ﻮﺍﺏ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻣﻔﺮﺩﺍﺗﻮ ﭼﻤﺘﻮ‬
‫ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﺍﻭ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻟﻴﮑﻮاﻝ ﺑﺎﯾﺪ ‪‬ﻪ ﺷﯽ ﭘﻪ ‪‬ﺎﮐﻠﻮ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﻭﺭﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻱ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﻭﺳﻨﻲ ﺍﻭ‬
‫ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯽ ﮊﻭﻧﺪ ﮐﯥ ﻳﯥ ‪‬ﻮﺭ ﻭﻱ؟‬

‫‪‬ﻮﻝ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻧﻈﺮ ﺩﻱ ﭼﯥ ﮐﻮﭼﻨﻴﺎﻥ ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺷﺮﺍﻳﻄﻮ ﮐﯥ ﻭﺩﻩ ﮐﻮﻱ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯥ ﮐﯥ ‪‬ﺎﻳﻲ ﻟﻪ ﻧﻮﻭ ﻣﺴﺄﻟﻮ ﺳﺮﻩ‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﯥ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ﺯﻳﺎﺗﺮﻩ ﺩﺩﯤ ﭘﯧﮋﻧﺪﻝ ﻭﺭﺗﻪ ‪‬ﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﺩﻱ ﭼﯥ ﻫﻐﻮﯼ ﺗﻪ ﺩ ‪‬ﻪ ﺷﻲ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺍ‪‬ﻳﻨﻪ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻪ ﺷﻲ‬
‫ﻭﺭﺗﻪ ﺍ‪‬ﻳﻨﻪ ﻧﻪ ﺩﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺗﺮ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺍﻏﯧﺰﻣﻨﻪ ﻻﺭﻩ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮﻩ ﺩﻩ‪.‬‬

‫ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﺩ ‪‬ﻮﺍﻧ‪ ‬ﭘﻴﺮ ﻟﻪ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﺗﻴﺎﻭ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ؛ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺩ ﺧﭙﻠﻮﺍﮐﯥ ﭘﺮﯦﮑ‪‬ﯤ ﺩ ﻧﯿﻮﻟﻮ‪ ،‬ﺩ ﻣﺴﺆﻭﻟﻴﺖ ﺩ ﻣﻨﻠﻮ‪ ،‬ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯥ ﺗﻪ ﺩ‬
‫ﮐﺘﻨﯥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﮐﯥ ﺑﻴﺎ ﻏﻮﺭ ﭘﻪ ‪‬ﯧﺮ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩﺍ ﭘﯧﺮ ﻟﻪ ﻧﻮﺭ ﭘﯧﺮﻭﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮﻟﺮﻱ‪ .‬ﻮﺍﻧﺎﻥ ﻟﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﺳﺮﻩ‬
‫ﺭﻏﻨﺪﻩ ﺭﺍﺷﻪ ﺩﺭﺷﻪ ﺍﻭ ﺩ ﻟﻮﯾﺎﻧﻮ ﻧ‪ ‬ﺗﻪ ﺩ ﻭﺭﻧﻨﻮﺗﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﺗﻪ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﻫﻐﻮﯼ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮﻩ ﺷﻲ ﺩﺍ ﭼﯥ‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ ﭼﯥ ﮊﻭﻧﺪ ﮐﻮﻱ ‪ ،‬ﺍ‪‬ﺗﻴﺎ ﻳﯥ ﮐﻮﻣﯥ ﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻣﺮﻩ ﭘﻮﻫﻪ ﺍﻭ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﯤ ﻭﺭﺗﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﺭ ﺩﻩ؟‬
‫ﻫﻐﻮﯼ ‪‬ﺎﻥ ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﯥ ﺗﻪ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﭘﯧ‪‬ﻮ ﺍﻭ ﺣﻮﺍﺩﺛﻮ ﺗﻪ ‪‬ﻨ‪‬ﻪ ‪‬ﻮﺭﻱ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﻮﻧﻪ ‪‬ﻨ‪‬ﻪ ﺩﺭﮎ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻲ ﺍﻭ ‪‬ﻨ‪‬ﻪ ‪‬ﺎﮐﻨﻪ‬
‫ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻲ؟ ‪‬ﻨ‪‬ﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮﻱ؟ ﻫﻐﻮﯼ ﻫﻐﻪ ﭘﻮﻫﯥ ﺗﻪ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎ ﻟﺮﻱ ﭼﯥ ﻳﯥ ﻓﮑﺮ ﮐﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﺍﻭ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰ ﮊﻭﻧﺪ ﮐﯥ‬
‫‪‬ﻴ‪‬ﻧﯥ ﺗﻪ ﻭﻫ‪‬ﻮﻱ‪.‬‬

‫ﻟﻪ ﭘﻮﺭﺗﻪ ﻭﻳﻨﺎ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﺳﺮﻩ ﺩ ﮐﻴﻤﯿﺎ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﻣﻔﺮﺩﺍﺗﻮ ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ ﮐﯥ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﺍﺳﯥ ﺣﺎﻝ ﮐﯥ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﺳﺮﻩ‬
‫ﺗ‪‬ﺍﻭ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﻧﻮﻭ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎﺭ ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺩ ﭘﺨﻮﺍﻧﯿﻮ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﭘﺮ‪‬ﺎﯼ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ‬
‫‪‬ﯦﺮ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎﺭ ﻭﺷﻲ ﭼﯥ ﺩ ﻓﻌﺎﻟﯥ‪،‬ﯤ‪ ،‬ﺍﺑﺘﮑﺎﺭﻱ ﺍﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩﻱ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﻭﻻ‪‬ﻩ ﻭﻱ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﭘﻪ ﻓﻌﺎﻟﯥ ﺍﻭ ‪‬ﯤ )ﻣﺸﺎﺭﮐﺘﻲ( ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻳﺎ ﻓﻌﺎﻟﯥ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ )‪ (Active Learning Method‬ﮐﯥ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ‬
‫ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐﯥ ﺳﺘﺮﻩ ﻭﻧ‪‬ﻩ ﻟﺮﻱ‪ .‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩﻧﺪﻩ ﭘﻪ ﺩﯤ ﻭﻧ‪‬ﻩ ﮐﯥ ﺩ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺍﻭ ﭘﻮﻫﯥ ﭘﻪ ﻟﯧ‪‬ﺩﻭﻧﻪ ﭘﺎﯼ ﺗﻪ ﻧﻪ ﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺩ‬
‫ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺗﺠﺮﺑﯥ ﭘﻪ ﻏﻮ‪ ‬ﺳﺮﻩ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﺣﻔﻈﻮﻟﻮ ﭘﻮﺭﯤ ﺗ‪‬ﻟﯥ ﻧﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﻭﻧ‪‬ﻩ ﮐﯥ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﯽ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﺗﺮ ﭘﺎﻡ‬
‫ﻻﻧﺪﯤ ﺷﺮﺍﻳﻄﻮ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﺍﻭ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩﯼ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﺩ ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺩ ﻳﻮ ﺍ‪‬ﺧﻴﺰﻩ ﻟﻴ‪‬ﺩﻭﻟﻮ ﭘﺮ ‪‬ﺎﯼ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﺮ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ‪،‬‬
‫ﺩ ﺗﺠﺮﺑﯥ ﭘﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﺩ ﻣﺴﺌﻠﯥ ﭘﻪ ﺣﻠﻮﻟﻮ ‪‬ﯦﺮ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎﺭﮐﻮﻱ‪ .‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﺩ ﮐﺘﺎﺏ ﻳﻮﻩ ﻣﻮﺧﻪ ﻫﻢ ﺩ ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐ‪‬ﯤ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﮐﻮﻝ ﺩﻱ‪.‬‬

‫ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩﺩﯤ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﺩ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﻣﻮﺧﻮ ﺍﻭ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮ‪ ‬ﮐﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺩ ﻣﻮﺧﻮ ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﻭﻝ‪ ،‬ﺩ ﻣﺤﺘﻮﺍ )ﻣﺘﻦ(‬
‫ﺩ ‪‬ﺎﮐﻠﻮ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﻳﻮﻟﺴﻢ ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻲ ﺩ ﮐﻴﻤﯿﺎ ﺩﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﺭﺯﻭﻝ ﺩﻱ‪.‬‬

‫ﺩﺍ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﮐﺘﺎﺏ ﺩ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭼﻤﺘﻮ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭘﻪ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﯦﺮﻭ ﺗﺠﺮﺑﻮ‬
‫ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻝ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﻴﻮﻝ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﺩ ﮐﺘﺎﺏ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ ﺍ‪‬ﻳﻦ ﺑﻠﻞ ﺷﻮﻱ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻭﻣﻨﻮ ﭼﯥ‬
‫ﺗﺪﺭﻳﺲ؛ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﻳﻮ ﺍﺑﺘﮑﺎﺭﻱ ﺍﻭ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﮐﺎﺭ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻧﻮ‪‬ﺘ‪‬ﺮ ﺍﻭ ﻣﺒﺘﮑﺮ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﻧﻮﻱ ﺷﻴﺎﻥ ﺍﻭ ﻻﺭﯤ‬
‫ﭼﺎﺭﯤ ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻱ‪ .‬ﺩﺍ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻳﺎﺩﻩ ﻭﻧﻪ ﺍﻳﺴﺘﻞ ﺷﻲ ﭼﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﺳﺘﺮﺍﺗﻴﮋ‪ ‬ﭘﻪ ‪‬ﺎﮐﻠﻮ ﮐﯥ‪ ،‬ﻣﻮﺧﻮ‪ ،‬ﺩ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﻟﻪ‬
‫ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ‪‬ﻭﻥ ﺷﻮﻧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺭﻭﺍﭘﯧﮋﻧﺪﻧﯥ‪ ،‬ﺩ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺍﺭﻭﺍﭘﻮﻫﻨﯥ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ‬
‫ﺍﺭﻭﺍﭘﻮﻫﻨﯥ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﻫﻤﻐ‪ ‬ﮐﯥ ﺯﻣﻮ‪ ‬ﭘﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﭘﺮﺍﺗﻪ ﺩﻱ‪ ،‬ﺳﻤﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﻭﺷﻲ‪ .‬ﺩﺍ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻳﺎﺩﻩ ﻭﻧﻪ ﺍﻳﺴﺘﻞ ﺷﻲ ﭼﯥ‬
‫ﻣﺘﻦ ﺩ ﮐﻮﻣﻮ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻭ‪‬ﺎﮐﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﺩ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺩ ﻫﻤﻐ‪‬ﻱ ﮐﻮﻟﻮ ﺍﺻﻮﻝ ﮐﻮﻡ ﺩﻱ؟ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺍﻭ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﻻﺭﯤ ﭼﺎﺭﯤ‬
‫ﮐﻮﻣﯥ ﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻪ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮﻱ؟ ﺩﺍ ﭼﯥ ﺩ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﺭﺍﺍﻳﺴﺘﻞ ‪‬ﻨ‪‬ﻪ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺩﯤ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﮐﯥ‬
‫‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪.‬‬

‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻻر＊ﻮد ＇ﻪ ﺷﯽ دی؟‬

‫ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﭼﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻳﻮﻩ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺩﻩ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺳﺮﻩ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮﻱ‬
‫ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ﻳﻮ ﺩﺭﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ ﺍﻭ ﻳﺎ ﺩ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺩ ﺩﻭﺭﯤ ﭘﻪ ﺍﻭ‪‬ﺩﻭ ﮐﯥ ﺩ ﺧﭙﻞ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﭘﻼﻥ ﭼﻤﺘﻮ ﮐ‪‬ﻱ‪ .‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﮐﯥ ﺩ ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﺍﻭ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯤ ﻣﻮﺧﯥ‪ ،‬ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻭﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻻﺭﯤ ﭼﺎﺭﯤ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﭘﺎﺭﻭﻝ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ‪‬ﻨ‪‬ﺖ ﺑﺮﺧﻪ ﺍﻭ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺍﻭ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ‬
‫ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺍﺿﺎﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺍﻭ ﺍﺧ‪‬ﻠﻴﮑﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﻴﻮﻝ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪ .‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﺩﺩﯤ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﯥ‬
‫‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﭘﻼﻥ ﻟﻪ ﺟﻮ‪‬ﻭﻟﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﻳﻮ ﭘ‪‬ﺍﻭ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﻟﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﻣﻮﺧﻮ ﺳﺮﻩ ﺑﻠﺪ ﮐ‪‬ﻱ ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺳﺮﻩ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻭﮐ‪‬ﻱ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺍﻭ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﻭﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻭﺭﺗﻪ ﺍﺿﺎﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‬
‫ﭼﻤﺘﻮ ﮐ‪‬ﻱ‪ ،‬ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻮ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ ﺩ ﻳﻮ ﺧﯧﻞ ﺍﻭ ﻫﻤﻐ‪‬ﻱ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻻﺭﻩ ﻫﻮﺍﺭﻩ ﮐ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﭘﻪ‬
‫ﺩﯤ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻮ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﻴﻮﻝ ﺷﻮﯤ ﺩﻭﺭﯤ ﮐﯥ ﺳﺮﺗﻪ ﻭﺭﺳﻮﻱ ﺍﻭ‬
‫ﺩﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ‬ﺗﻮ‪‬ﻪ ﻭﻟﻮﺳﺘﻞ ﺷﯥ‪ .‬ﺩﺍ ﺧﺒﺮﻩ ﺍ‪‬ﻳﻨﻪ ﮐ‪‬ﻱ ﭼﯥ ﺩﺭﺳﻲ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﻫﻐﺴﯥ ﭼﯥ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﭘﻼﺯﻣﯧﻨﯥ ﻳﺎ ﺩ‬
‫ﺑﻞ ﻟﻮﯼ ‪‬ﺎﺭ ﭘﻪ ﮐﻮﻡ ﻋﺼﺮﻱ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻲ ﮐﯥ ﺗﺪﺭﻳﺴﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﻟﺮﯤ ﭘﺮﺗﻮ ﻭﻟﺴﻮﺍﻟﻴﻮ ﺍﻭ ﺑﺎﻧ‪‬ﻭ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ ﮐﯥ ﻫﻢ‬
‫ﻫﻤﺎﻏﺴﯥ ﻳﻮ ﺧﯧﻞ ﺍﻭ ﻳﻮ ﺭﺍﺯ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺷﻲ ﺍﻭ ﻟﮑﻪ ﭼﯥ ﻭﻳﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺩ ﻳﻮ ﻣﺘﻮﺍﺯﻥ ﺍﻭ ﻫﺮ ﺍ‪‬ﺧﻴﺰ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻝ ﻫﯧﻮﺍﺩ‬
‫ﮐﯥ ﻻﺭﻩ ﻫﻮﺍﺭﻩ ﮐ‪‬ﻱ‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﭘﻮﻫﻨ‪＊ ３‬ﻮوﻧﯿﺰه او روزﻧﯿﺰه ﭘﺎﻟﯿﺴﻲ‬
‫ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻳﺖ ﺩ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﭘﻪ ﺷﭙﺎ‪‬ﺳﻤﻪ‪ ،‬ﺩﺭﯤ ‪‬ﻠﻮﻳ‪‬ﺘﻤﻪ‪ ،‬ﻠﻮﺭ ‪‬ﻠﻮﯦ‪‬ﺘﻤﻪ‪ ،‬ﭘﻨ‪‬ﻪ ‪‬ﻠﻮﯦ‪‬ﺘﻤﻪ‪،‬‬
‫ﺷﭙ‪‬ﻠﻮﯦ‪‬ﺘﻤﻪ ﺍﻭ ﺍﻭﻭﻩ ‪‬ﻠﻮﯾ‪‬ﺘﻤﻪ ﻣﺎﺩﻩ ﮐﯥ ﺩ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮﻭ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﭘﻮﻫﻨﯥ ﺩ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺩ ﺷﭙ‪‬ﻣﯥ‪ ،‬ﺍﻭﻭﻣﯥ ﻣﺎﺩﯤ‬
‫ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺍﻭ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﻣﻌﻨﻮﻱ ﺍﻭ ﻣﺎﺩﻱ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﺍﻭ ﻭﺍﻗﻴﻌﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ‬
‫ﺩ ﻧﻈﺎﻡ ﺩ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻟﻴﮑﻮ ﺩ ﺍﻧ‪‬ﻮﺭﻭﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺩﻭﻟﺖ ﺩ ﭘﻮﻫﻨﯥ ‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰﻩ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﻴﺰﻩ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴﯥ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯤ ‪‬ﮑﻮ ﮐﯥ ﺭﺍﻧﻐﺎ‪‬ﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﭘﺎﻟﻨﯥ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﺍﻭ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺗﻪ ﺩ ﭘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻭﻃﻦ ﺩﻭﺳﺘ‪ ،‬ﺩ ﻣﻠﻲ ﻳﻮﻭﺍﻟﻲ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺖ‪ ،‬‬
‫ﮊﻭﻧﺪ ﺍﻭ ﺑﺸﺮ ﺩﻭﺳﺘ‪ ‬ﭘﻪ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ‪ ،‬ﺗﻨﮑﻴﻮ ‪‬ﻮﺍﻧﺎﻧﻮ ﺍﻭ ‪‬ﻮﺍﻧﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﮐﻪ ‪‬ﻴﻨﻪ ﻭﻱ ﻳﺎ ﻧﺎﺭﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺩ‪‬ﺎﮐﻠﯥ‬
‫‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺩ ﺯﻣﻴﻨﻮ ﭼﻤﺘﻮﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺎﮐﻠﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮﺍﮐ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻭﺍﮐﻤﻨ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻤﮑﻨ‪ ‬ﺑﺸﭙ‪‬ﺗﻴﺎ‪ ،‬ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻭﺭﻭﺭﻭﻟ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻮﻥ‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﻮﻟﯥ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻣﻴﻨﯥ ﺍﻭ‬
‫ﻓﺮﻫﻨ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﺍﻳﻨﯥ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺩﻓﺎﻉ‪ ،‬ﺩ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﺍﻭ ﺯﻭﺭ ﺯﻳﺎﺗﻰ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺑ‪‬ﻮ ﺍﻭ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻮ ﺩ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﻟﻮ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰﻭ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﻴﺰﻭ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﺑﻴﺎ ﺭﻏﺎﻭﻝ‪ ،‬ﺟﻮ‪‬ﻭﻝ‪ ،‬ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ﺳﻤﺒﺎﻟﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﭘﻪ ﻧ‪ ‬ﮐﯥ ﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺜﺒﺘﻮ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺟﻮﺧﺖ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯿﺰ ﺍﻭﺭﻭﺯﻧﻴﺰ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪،‬‬
‫‪ .5‬ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﻫﯧﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﻟﻪ ‪‬ﻮﻭﻧﯿﺰﻭ ﺍﻭﺭﻭﺯﻧﻴﺰﻭ ﺭﻏﻨﺪﻭ ﺍﻭ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﻮ ﺗﺠﺮﺑﻮ ‪‬ﺨﻪ ﮔ‪‬ﻪ ﺍﺧﻴﺴﺘﻨﻪ‪،‬‬
‫‪ .6‬ﺩ ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﺗﻮﮐﻢ ‪ ،‬ﮊﺑﯥ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻧﮋﺍﺩ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺩﺭﻳ‪ ‬ﻟﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﻴﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﺗﺮ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﻴﻮ ﺍﻭ ﻣﻨ‪‬ﻨﻴﻮ )‪(9-1‬‬
‫‪‬ﻮﻟﮕﻴﻮ ﭘﻮﺭﯤ ﭘﻪ ﺟﺒﺮﻱ ﺍﻭ ﻭ‪‬ﻳﺎ ﺗﻮﮔﻪ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﻴﻮ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﭘﻪ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ )ﺩﻭﻟﺘﻲ ﺍﻭ ﺧﺼﻮﺻﻲ( ﮐﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﮊﺑﻮ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﮐﯥ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﺳﭙﻴ‪‬ﻠﯥ ﺩﻳﻦ ﻟﻪ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ‪ ،‬ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻳﺖ ﺩ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺩ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ‬
‫‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﻟﻪ ﺩﻭﺩﻭﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﺍﻭ ﺩ ﭘﻴﺪﺍﮔﻮﮊﻳﮏ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﺳﺮﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺩ‬
‫ﮐﻴﻔﻲ ‪‬ﻪ ﻭﺍﻟﻲ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﭘﻮﻫﻨﯥ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺩ ﻫﻠﮑﺎﻧﻮ ﺍﻭ ﻧﺠﻮﻧﻮ ﺩ ﺟﻼﻭﺍﻟﻲ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﻭﻻ‪ ‬ﺩﯼ‪ .‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ‪‬ﻩ‬
‫ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧ‪ ‬ﺩﻭﺭﯤ ﻟﻪ ﺩﺭﻳﻢ ‪‬ﻮﻟﮕﻲ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﻫﻴ‪ ‬ﻳﻮﻩ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﮐﯥ ﮐﻪ ﺩﻭﻟﺘﻲ ﻭﻱ ﻳﺎ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪،‬‬
‫ﮐﻮﺭﻭﻧﻮ‪ ،‬ﻭﺭﺯﺷﻲ ﮐﻠﭙﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ ‪‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﻣﺠﺎﺯ ﻧﻪ ﺩﻩ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺩ ﺩﺭﻳﻤﻮ ﮊﺑﻮ ﺗﺪﺭﻳﺲ )ﺩ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ ‪ 16‬ﻣﺎﺩﻩ( ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪﻭ ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻳﻮ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‪.‬‬
‫‪ .10‬ﺩ ﺑﻴ‪‬ﺎﻳﻪ ﺷﻮﻭ ﮐﻮﺭﻧﻴﻮ‪ ،‬ﮐ‪‬ﻭﺍﻟﻮ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﻭ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﻟﺮﻭﻧﮑﻮ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺩ ﺯﻣﻴﻨﻮ ﭼﻤﺘﻮ‬
‫ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺩ ﻣﺪﺭﺳﻮ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ‪ ،‬ﺣﺮﻓﻮﻱ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﮑﻲ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﻣﻮﺳﺴﻮ‬
‫ﭘﺮﺍﺧﻮﺍﻟﯽ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺳﻤﺒﺎﻟﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .12‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﻋﻠﻤﻲ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﮑﻲ ﺳﻮﻳﯥ ﻟﻮ‪‬ﻭﻝ‪.‬‬
‫‪ .13‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﮊﻭﻧﺪﺍﻧﻪ ﺩ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻤﺒﺎﻟﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .14‬ﺩ ﺑﻴﺴﻮﺍﺩ‪ ‬ﺩ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﻟﻮ‪ ،‬ﺩ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺳﻮﺍﺩ ﺍﻭ ﺩ ﮐﺎﺭﮔﺮﻱ ﻣﺘﻤﻤﻮ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ )ﻧﺎﺭﻳﻨﻪ ﺍﻭ ‪‬ﻴﻨﻪ( ﺩ ﭘﺮﺍﺧﻮﺍﻟﻲ ﻟﭙﺎﺭﻩ‬
‫ﻫﻠﯥ ‪‬ﻠﯥ‪.‬‬
‫‪.15‬ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﭘﻠﻲ ﺷﻮﻭ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﺍﻧﻪ )ﭼﻮﮐﺎ‪ (‬ﮐﯥ ﺩ ﭘﻮﻫﻨﯥ ﺩ ﻣﺴﻠﮑﻲ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺍﺩﺍﺭﻱ ﻇﺮﻓﻴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺭﻏﺎﻭﻟﻮ‪،‬‬
‫ﺳﻤﺒﺎﻟﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﻟﻮ‪‬ﻭﻟﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩﻭﻧﻮ‪ ،‬ﻧ‪‬ﻳﻮﺍﻟﻮ ﻣﻮﺳﺴﻮ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺩﻭﻟﺘﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﺍﻭ ﺍﺷﺨﺎﺻﻮ ﻟﻪ ﺑﻲ ﻏﺮﺿﻪ ﺍﻭ ﺑﺸﺮ ﺩﻭﺳﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻮ ﺍﻭ ﻭﻧ‪‬ﯤ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻼﺗ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ .16‬ﺩ ﻣﺘﻮﺍﺯﻥ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺍﻭ ﻭﻻﻳﺘﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰﻭ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﻴﺰﻭ ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺗﻮ ﺳﻢ ﺍﻭ ﻋﺎﺩﻻﻧﻪ‬
‫ﻭﻳﺶ‪.‬‬
‫‪ .17‬ﺩ ﺗﺎﻭﺗﺮﻳﺨﻮﺍﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ‪ ،‬ﻧﺎﺭﻭﺍ ﺟﮕ‪‬ﻭ‪ ،‬ﻧﺸﻪ ﻳﻲ ﺗﻮﮐﻮ‪ ،‬ﻣﺴﮑﺮﺍﺗﻮ ﺍﻭ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻣﻔﺎﺳﺪﻭ ﭘﻪ ‪‬ﯧﺮ ﺩ ﻧﺎﻭ‪‬ﻭ ﭘﺪﯦﺪﻭ ﭘﺮ‬
‫ﺯﻳﺎﻧﻮﻧﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺧﺒﺮﻭﻝ‪.‬‬
‫‪ .18‬ﺍﺯﺍﺩ‪ ،‬ﺳﻮﻟﯥ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻪ ﻳﻴﺰ ‪ ‬ﮊﻭﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻮﺭﺍ ﺍﻭ ﺩﻣﻮﮐﺮﺍﺳ‪ ،‬ﺑﺸﺮﻱ ﺣﻘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺩﺭﻧﺎﻭﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﺘﻮﮔﻨﯥ ﺩ ﭼﺎﭘﻴرﻳﺎﻝ ﺩ‬
‫ﺳﺎﺗﻨﯥ ﭘﻪ ‪‬ﯧﺮ ﻏﻮﺭﻩ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻻﺭ‪‬ﻮﻭﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ .19‬ﻟﻪ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﺍﻭ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﺩ ﻧﺠﻮﻧﻮ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺗﻪ ﻫﺮﺍ‪‬ﺧﻴﺰﻩ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﺍﻭ ﺩ ﻧﺠﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻫﻠﮑﺎﻧﻮ ﺩ‬
‫‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺗﻮﺍﺯﻥ ﺭﻋﺎﻳﺖ‪.‬‬
‫‪ .20‬ﺩ ﺧﺎﺻﻮ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ )‪‬ﯦﺮﻭ ﻫﻮ‪‬ﻴﺎﺭﻭ‪ ،‬ﻧﺪﻭ‪ ،‬ﮐ‪‬ﻮ ﺍﻭ ﺫﻫﻨﻲ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ( ﺗﻪ ﭘﺎﻡ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ‬
‫ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻳﯥ ﺍﻏﻴﺰﻣﻨﯥ ﺍﻭ ‪‬ﻮﺭﯤ ﻻﺭﯤ ﭼﺎﺭﯤ ﻟ‪‬ﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .21‬ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﭘﻠﻲ ﺷﻮﻭ ﻗﺎﻧﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﺍﻧﻪ ﮐﯥ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻳﺖ ﺩ ﭘﻮﻫﻨﯥ ﺩ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎﺏ‪ ،‬ﭘﻪ )ﺩﻭﻟﺘﻲ‬
‫ﺍﻭ ﺧﺼﻮﺻﻲ( ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻴﻮ ﮐﯥ ﻟﻪ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺍﻭ ﺩﺭﺳﻲ ﻣﻮﺍﺩﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ‪‬ﯥ ﺍﺧﻴﺴﺘﻨﯥ ‪‬ﺎﺭﻧﻪ ﺍﻭ ﻧﻈﺎﺭﺕ‪.‬‬
‫‪ .22‬ﺩ ﻭﺭﺯﺵ‪ ،‬ﺳﭙﻮﺭﺕ ﺍﻭ ﺑﺪﻧﻲ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺩ ﻭﺩﯤ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺯﻣﻴﻨﯥ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .23‬ﺩ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮﻳﺎﻭﻭ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﮑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﺩ ﺭﺍﮐ‪‬ﯤ ﻭﺭﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺩ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎﺏ ﺩ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺩ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻴﺖ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺭﻭﺯﻧﯥ‪ ،‬ﺩ ﺳﺎﯾﻨﺲ ﺩ ﻣﺮﮐﺰ ﺩ ﺭﻳﺎﺳﺘﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﮐﯥ ﺩ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪﻭ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮﻧﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ ﺍﺭ‪‬ﺎﻧﻮﻧﻮﺗﺮ‬
‫ﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺖ ﺍﻭ ﺩ ﻻ ﺯﻳﺎﺗﯥ ﻫﻤﻐ‪ ‬ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪.24‬ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﻟﻪ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺩ ﻣﺪﺭﺳﻮ ﻫﺮﺍ‪‬ﺧﻴﺰﻩ ﻭﺩﻩ‪ ،‬ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ﺭﻏﻨﺪﻩ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫ﺩ ﻟﻮﯼ ﺧﺪﺍﯼ )ﺝ( ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﭘﻮﻫﻨﯥ ﮐﯥ ﺩﺩﻏﯥ ﭘﺎﻟﻴﺴ‪ ‬ﭘﻪ ﭘﻠﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﻻﻧﺪﯤ ﻟﻮﻳﯥ ﭘﺎﻳﻠﯥ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﺍﻭﻻﺩﻭ ﺭﻭﺯﻝ‪ ،‬ﺩ ﺍﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺩ ﺭﺿﺎ ﺩ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﻳﻮﯤ ﺳﻮﮐﺎﻟﻪ ﺍﻭ ﻧﯧﮑﻤﺮﻏﯥ‬
‫‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻣﻠﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺳﺎﺗﻨﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻫﯧﻮﺍﺩﭘﺎﻟﻮ‪ ،‬ﮔ‪‬ﻮﺭﻭ‪ ،‬ﮊﻣﻨﻮ ﺍﻭ ﻣﺘﻤﺪﻧﻮ ﺍﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﺍﻭﻻﺩ ﺳﺎﻟﻤﻪ ﺭﻭﺯﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻧ‪ ‬ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﻴﺎﺭﻭﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﺩ ﺑﺮﻳﻤﻦ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺩ ﭘﻮﻫﯥ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺭﻏﻨﺪﻩ ﺗﻔﮑﺮ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﮐﺎﺭ ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﻻﺯﻣﻮ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﺩ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﺩ ﮐﺎﺭ ﻣﺎﺭﮐﻴ‪ ‬ﺗﻪ ﭘﻪ ﺑﺮﻱ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻧﻨﻮﺗﻮ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺩ ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﭘﻮﻫﯥ ﺩ ﮐﭽﯥ ﻟﻮ‪‬ﻭﻝ‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺧﯥ )ﻫﺪﻓﻮﻧﻪ(‬
‫ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﻧﻈﺎﻡ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻳﺖ ﺩ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺩ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ‪ ،‬ﺩ ﭘﻮﻫﻨﯥ ﺩ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﻭ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴ‪ ‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺍﻭ ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﺍﻭ ﻭﺍﻗﻴﻌﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺳﺎﻟﻤﯥ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻻﻧﺪﯤ‬
‫ﻣﻮﺧﻮ ﺗﻪ ‪‬ﺎﻥ ﺭﺳﻮﻱ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﻋﻘﯿﺪﺗﻲ او اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ .1‬ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺳﭙﻴ‪‬ﻠﻲ ﺩﻳﻦ ﭘﺮ ﺍﺳﺎﺳﺎﺗﻮ ﺍﻭ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺍﻭ ﻋﻘﻴﺪﯤ ﭘﯿﺎﻭ‪‬ﺗﯿﺎ‪ ،‬ﺩ ﻗﺮﺁﻧﻲ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺍﻭ ﺩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ ﺍﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺩ ﺣﺪﻳﺜﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻟﻴﺪﻧﻮ ﭘﺮﺍﺧﻮﺍﻟﯽ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺩ ﭘﻴﮋﻧﺪﻧﯥ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺩ ‪‬ﺎﻥ ﭘﻴﮋﻧﺪﻧﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﭘﺮ ‪‬ﺎﻥ ﺩ ﻭﻳﺴﺎ ﺍﻭ ﭘﺮ ﺍﺧﻼﻗﻲ ‪‬ﻴﮕ‪‬ﻮ ﺩ ﭘﺎﺑﻨﺪ‪ ‬ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ .4‬ﺩ ﻧﻈﻢ ﺍﻭ ﺩ ﺩﺳﭙﻠﻴﻦ ﺩ ﻣﻨ‪‬ﺖ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﻭﺩﻩ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﻪ ﺍﻭ ﺩ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﺍﻭ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﻣﻨﻞ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺩ ﺩﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ‪ ،‬ﻮﻭﻧﻴﺰﻭ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﻴﺰﻭ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﻣﺴﺆﻭﻟﻴﺖ ﺗﻪ ﺩ ﻏﺎ‪‬ﯤ ﺍﻳ‪‬ﻮﻭﻟﻮ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫ب ـ د زده ﮐ‪７‬ې او روزﻧ‪ ３‬ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ .1‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﻻﺳﺘﻪ ﺭﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺍﻭﺭﻳﺪﻝ‪ ،‬ﺧﺒﺮﯤ ﮐﻮﻝ‪ ،‬ﻟﻮﺳﺘﻞ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻞ‪ ،‬ﭘﻪ ﺭﺳﻤﻲ ﺍﻭ ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ ﮊﺑﻮ‬
‫ﮐﯥ ﺩ ﺷﻤﯧﺮ ﺍﻭ ﺣﺴﻦ ﺧﻂ ﮐﺎﺭﻭﻝ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺩ ﭘﻮﻫﻨﻮ‪ ،‬ﻓﻨﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻣﻌﺎﺻﺮﯤ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮﮊ‪ ‬ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﻓﺮﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﻭﺩﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﺍﻭ‪‬ﺩﻭ ﮐﯥ ‪‬ﺎﻧﯥ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺍﻭ ﻓﻨﻲ ﺩ‪‬ﺮﻭﻧﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ‪ ،‬ﻴ‪‬ﻧﯥ‪ ،‬ﭘﻴﮋﻧﺪﻧﯥ ﺍﻭ ﻧﻮ‪‬ﺖ ﺩ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﻭﺩﻩ‬
‫ﺍﻭ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺩ ﻓﺮﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﺳﺘﻮﻧﺰﻭ ﺩ ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﺍﻭ ﻫﻮﺍﺭ‪ ‬ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫ج ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ادﺑﻲ او ﻫﻨﺮي ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ .1‬ﺩ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺍﺩﺏ ﺍﻭ ﺭﻏﻨﺪﻩ ﻫﻨﺮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﻓﻄﺮﻱ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ﻭﺩﻩ ﺍﻭ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺍﺩﺑﻲ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮﻧﻮ )ﻣﻴﺮﺍﺛﻮﻧﻮ( ﺍﻭ ﺷﺘﻤﻨﯿﻮ ﺩ ﭘﯿﮋﻧﺪﻟﻮ‪ ،‬ﺳﺎﺗﻠﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺩﺭﻧﺎﻭ‪ ‬ﺭﻭﺣﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺗﻤﺪﻥ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﻫﯧﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ‪ ،‬ﺍﺩﺏ ﺍﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺮﻩ ﭘﻴﮋﻧﺪﮔﻠﻮﻱ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺩ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻫﻨﺮﻭﻧﻮ‪ ،‬ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﺩ ﻏﻮﺭﻩ ﺍﻭ ﺳﺎﻟﻤﻮ ﺍﺩﺍﺑﻮ ﺍﻭ ﺩﻭﺩﻭﻧﻮ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ﺍﺻﺎﻟﺖ ﺳﺎﺗﻨﻪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺩ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺍﻭ ﻳﻮﮐﺴﻴﺰﻭ ﺍﻭ ‪‬ﻟﻪ ﻳﻴﺰﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻﺭﯤ ﺩ ﺍﺩﺑﻲ ﺍﻭ ﻫﻨﺮﻱ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪.‬‬
‫د ـ ﻣﺪﻧﻲ او ！ﻮﻟﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ .1‬ﺩ ﺧﭙﻠﻮﺍﮐ‪ ،‬ﻭﻃﻦ ﺩﻭﺳﺘ‪ ‬ﺍﻭ ﺍﺯﺍﺩ‪ ‬ﻏﻮ‪‬ﺘﻠﻮ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻣﻠﻲ ﻧﻮﺍﻣﻴﺴﻮ ﺩ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﯿﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﺍﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺩ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺩ ﻋﺪﺍﻟﺖ ﺍﻭ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﮐﻮﺭﻧﻴﻮ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ‪‬ﻴﻨﮕ‪‬ﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻭﺭﻭﺭﻭﻟ‪ ،‬ﻣﺮﺳﺘﯥ‪ ،‬ﺳﻮﻟﯥ‪ ،‬ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﺪﺍﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﺍﻭ ﻧ‪‬ﻳﻮاﻝ ﭘﻴﻮﺳﺘﻮﻥ ﺩ ﺭﻭﺣﯿﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺩ ﺧﻴﺮ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺩ ﺣﺲ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬ﺩ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻓﻀﺎﻳﻠﻮ ﻟﻮ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺯﻭﺭ ﺯﻳﺎﺗﻲ ﺍﻭ ﻧﺎﺭﻭﺍ ﺟﮕ‪‬ﻭ ﺳﺮﻩ ﺿﺪﯾﺖ‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﺸﻪ ﻳﻲ‬
‫ﺗﻮﮐﻮ‪ ،‬ﻣﺴﮑﺮﺍﺗﻮ‪ ،‬ﺍﺧﻼﻗﻲ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﯧﺰﻭ ﻣﻔﺎﺳﺪﻭ ﺳﺮﻩ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺗﻪ ﺩ ﺩﺭﻧﺎﻭ‪ ‬ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺩ ﻣﻨ‪‬ﺖ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ ﺗﻮﮐﻢ‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰ ﺩﺭﻳ‪ ‬ﺍﻭ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗ‪‬ﺍﻭ ﻟﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺍﺗﺒﺎﻋﻮ ﺩ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻣﻼﺗ‪،‬‬
‫‪ .5‬ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺯﻏﻢ‪ ،‬ﺳﺮ‪‬ﻨﺪﻧﯥ ﺍﻭ ﺍﻳﺜﺎﺭ ﺩ ﺭﻭﺣﯥ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﯤ ﮔ‪‬ﯥ ﭘﺮ ﻓﺮﺩﻱ ﮔ‪‬ﻮ ‪‬ﻭﻣﺒﯽ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺩ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﺍﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩ ﻣﻨﻠﻮ‪ ،‬ﺯﻏﻢ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﺭﺍﻳﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺩﺭﻧﺎﻭ‪ ‬ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﮐﺮﺍﻣﺖ ﺗﻪ ﺩ ﺩﺭﻧﺎﻭ‪ ‬ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬ﺩ ﺍﺷﺨﺎﺻﻮ ﺩ ﺣﺮﻣﺖ ﺳﺎﺗﻞ‪ ،‬ﺩ ﻣﻌﺎﺷﺮﺕ ﺍﻭ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ‬
‫ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺑﺸﺮﻱ ﺣﻘﻮﻧﻮ ﺩ ﺍﺩﺍﺑﻮ ﺭﻋﺎﻳﺖ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﭘﻪ ﺳﻮﻟﻪ ﻳﻴﺰ ﺍﻭ ﺭﻏﻨﺪﻩ ‪‬ﻭﻝ ﺩ ﺗﻮﭘﻴﺮﻭﻧﻮ ﺍﻭ ﺷﺨ‪‬ﻭ ﺩ ﻫﻮﺍﺭﻭﻟﻮ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺩ ﺯﻏﻢ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﺩ ﻣﻨﻠﻮ ﺩ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪.10‬ﺩ ﺑﺸﺮﻱ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺍﻭ ﺗﺨﻨﻴﮑﯽ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﺍﻭ ﻣﺜﺒﺘﻮ ﺑﺮﻳﺎﻭﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ‪‬ﯥ ﺍﺧﻴﺴﺘﻨﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﺩ ﻫﺮ ‪‬ﻭﻝ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺩ ﺭﺩﻭﻟﻮ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﻟﻮ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .12‬ﺩ ‪‬ﯥ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺩﺭﻳ‪ ‬ﺗﻪ ﺩ ﺩﺭﻧﺎﻭ‪ ‬ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﻟﻪ ‪‬ﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻼﺗ‪.‬‬
‫‪ .13‬ﺩ ﻣﻮﺭﻭ ﭘﻼﺭ‪ ،‬ﻣﺸﺮﺍﻧﻮ‪ ،‬ﮔﺎﻭﻧ‪‬ﻳﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻫﯧﻮﺍﺩﻭﺍﻟﻮ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﺍﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺣﻘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺩﺭﻧﺎﻭ‪ ‬ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ .14‬ﺩ ﺍﺳﺘﻮﮔﻨﯥ ﺩ ﭼﺎﭘﻴرﻳﺎﻝ ﺍﻭ ﺳﻤﺴﻮﺭﺗﻴﺎ ﺩ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪ ،‬ﭘﺮ ‪‬ﺎﺭﻭﻳﻮ ﺯ‪‬ﻩ ﺳﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﮊﻭﻧﺪﺍﻧﻪ ﺍﻭ ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ‬
‫ﻣﻼ ﺗ‪.‬‬
‫‪ .15‬ﺩ ﺍﻭﺑﻮ ﺩ ﺯﻳﺮﻣﻮ ﺩ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪ ،‬ﺩ ﺍﻭﺑﻮ ﭘﻪ ﮐﺎﺭﻭﻟﻮ ﮐﯥ ﺯﻳﺎﺗﯽ )ﺍﻓﺮﺍﻁ( ﻧﻪ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺳﻴﻨﺪﻭﻧﻮ‪ ،‬ﻭﻳﺎﻟﻮ‪،‬‬
‫ﮐﺎﺭﻳﺰﻭﻧﻮ ﺍﻭ ‪‬ﺎﮔﺎﻧﻮ ﺩ ﺍﻭﺑﻮ ﻟﻪ ﮐﮑ‪‬ﺗﻴﺎ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺨﻨﻴﻮﻯ‪.‬‬
‫ﻫـ ـ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ .1‬ﭘﻪ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﮊﻭﻧﺪ ﮐﯥ ﺩ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﭘﺮ ﺍﺭﺯ‪‬ﺖ ﭘﻮﻫﯧﺪﻝ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭﺩﯤ ﺍﻭ ﻟﻪ ﮐﻮﺭﻧﻲ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﻭ ﻓﺮﺩﻱ‬
‫ﺳﻠﻮﮎ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﺗ‪‬ﺍﻭ ﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪،‬‬
‫‪ .2‬ﺩ ﮐﺎﺭ ﭘﺮ ﺍﺭﺯ‪‬ﺖ ﺍﻭ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﭘﻮﻫﯧﺪﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺑﻴﻮﺯﻟ‪ ‬ﺩ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻪ ﮔ‪‬ﻮﺭﻭ ﺩﻧﺪﻭ ﮐﯥ ﺩ ﮐﺎﺭ ﺩ ﺭﻭﺣﯿﯥ‬
‫ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺩ ﺳﭙﻤﺎ‪ ،‬ﻗﻨﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺍﺳﺮﺍﻑ ﺍﻭ ﺗﺠﻤﻞ ﺩ ﻣﺨﻨﻴﻮﻱ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ ‪‬ﻮﺍﮐﻤﻨﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺳﺮﭼﻴﻨﻮ ﭘﯧﮋﻧﺪﻝ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺭﺍﻳﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ ﺳﻤﻮ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﭘﻮﻫﯧﺪﻝ ﺍﻭ ﺩ ﻣﻠﻲ ‪‬ﻮ‪ ،‬ﺷﺘﻤﻨﻴﻮ ﺍﻭ‬
‫ﭘﺎﻧ‪‬ﻮ ﺩ ﺳﺎﺗﻠﻮ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪،‬‬
‫‪ .5‬ﺩ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮﮊ‪ ‬ﻟﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ ﺳﺮﻩ ﻳﻮ‪‬ﺎﯼ ﺩ ﺑﻴﻼﺑﻴﻠﻮ ﺣﺮﻓﻮ ﺍﻭ ﺗﻮﻟﻴﺪﻱ ﻣﺸﺎﻏﻠﻮﭘﻴﮋﻧﺪﻝ‪ ،‬ﺩ ﻣﻠﻲ ﻋﺎﻳﺪﺍﺗﻮ ﺩ ﺯﻳﺎﺗﻮﺍﻟﻲ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﺑﯧﮑﺎﺭ‪ ‬ﺍﻭ ﺩ ﺑﻞ ﭘﺮ ﺍﻭ‪‬ﻭ ﺩ ﺳﭙﺮﻳﺪﻭ ﺩ ﻣﺨﻨﯿﻮﯼ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺩ ﻻﺳﻲ ﺍﻭ ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﹴﺰﻭ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﺑﻴﺎﺭﻏﻮﻧﻪ ﺍﻭ ﺩﻭﺩﻭﻝ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﭘﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻮ ﺍﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﺩ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﻧﺎﻣﺸﺮﻭﻋﻮ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﺮ ﺧﻼﻑ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺩ ﺣﺮﻓﻪ ﻳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻫ‪‬ﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﺩ ﻭﺭﮐ‪‬ﯤ ﺍﻭ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﭘﺮ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﭘﻮﻫﯥ ﺩ ﮐﭽﯥ ﻟﻮ‪‬ﻭﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﺍﻭ ﺩ ﮐﺎﺭ ﺩ ﺍﺧﻼﻗﻮ ﺩﻭﺩﻭﻝ ﺍﻭ ﭘﺮ ﮐﺎﺭ ﺩ ‪‬ﻮﻣﺎﺭﻭﻧﮑﻮ ﺍﻭ ﮐﺎﺭﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﮐﺎﺭ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺗﻪ ﺩﺭﻧﺎﻭﯼ‪.‬‬
‫وـ روﻏﺘﯿﺎﯾﻲ ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ .1‬ﺩ ﭘﺎﮎ ﺳﺎﺗﻨﯥ )ﺣﻔﻆ ﺍﻟﺼﺤﯥ( ﺍﻭ ﺩ ﻓﺮﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﯤ ﺭﻭﻏﺘﻴﺎ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﺭﻏﻨﺪﻩ ﮊﻭﻧﺪ ﭘﻪ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﭘﻮﻫﯧﺪﻝ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺩ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﻔﻆ ﺍﻟﺼﺤﯥ ﺍﻭ ﺩ ﭼﺎﭘﻴرﻳﺎﻝ ﺩ ﭘﺎﮎ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﯿﯥ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻟﻪ ﻧﺎﺭﻭﻏﻴﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺳﺎﺗﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﻟﻪ ﺭﻭﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﭘﻮﻫﯥ ‪‬ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ ﮐﯧﺪﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﺎﺳﯽ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﻱ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺩ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﺍﻭ ﺷﺮﺍﻳﻄﻮ ﭘﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺩ ﺑﺪﻧﻲ ﺍﻭ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﺭﻭﻏﺘﻴﺎ ﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﺗﻪ ﺭﺍﻭ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺳﺎﻟﻤﻮ ﺗﻔﺮﻳﺤﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺑﺪﻧﻲ‬
‫ﺭﻭﺯﻧﯥ‪ ،‬ﻭﺭﺯﺵ ﺍﻭ ﺩ ﺳﻤﺴﻮﺭ ﭼﺎﭘﻴرﻳﺎﻝ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺩ ﻣﻮﺭ ﺍﻭ ﻣﺎﺷﻮﻡ ﺭﻭﻏﺘﻴﺎ ﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﻧﻨ‪‬ﻪ ﺍﻭ ﻣﻼﺗ‪.‬‬
‫ﻭ ـ ﺛﺎﻧﻮﻱ ﺩﻭﺭﻩ )ﻟﻪ ‪ 12 – 10‬ﻮﻟ‪‬ﻲ(‬
‫‪ -‬ﺩ ﺗﻴﺮﻭ ‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰﻭ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﻴﺰﻭ ﺩﻭﺭﻭ ﺩ ﺑﺮﻳﺎﻭﻭ ‪‬ﻮﺍﮐﻤﻨﻮﻝ ﺍﻭ ﻟﻮ‪‬ﻭ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺗﻪ ﭼﻤﺘﻮﻭﺍﻟﯽ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺗﻔﮑﺮ ﺩ ‪‬ﻮﺍﮎ ﻭﺩﻩ ﺍﻭ ﻻ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﻳﻨﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺍﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﻱ ﺑﻨﺴ‪‬ﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﮊﻭﺭ ﻓﮑﺮ ﺍﻭ ﺩ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ‬
‫ﺩ ﮊﻭﻧﺪﺍﻧﻪ ﺩ ﻧﻈﺎﻡ ﭘﻪ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﺩﻳﻦ ﻟﻪ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺯﻳﺎﺕ ﺑﻠﺪﻭﻝ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻧﻔﺲ ﭘﺎﮐﻮﺍﻟﯽ ﺍﻭ ﭘﺮ ﺧﺪﺍﯼ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺍﻭ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﻻﺭ‪‬ﻮﻭﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺩ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻓﻀﻴﻠﺘﻮﻧﻮ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﻱ‬
‫ﮐﻮﻝ‪،‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﺯﻣﻴﻨﻮ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ‪،‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﭘﻮﻫﻨﻮ‪ ،‬ﺑﺸﺮﻱ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﺍﻭ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﯥ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮﮊ‪ ‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐﯥ ﺩ ﻣﻮﺟﻮﺩﻭ ﻗﻮﺍﻧﻴﻨﻮ ﺍﻭ ﺩ ﻧ‪ ‬ﺩ ﺍﺳﺮﺍﺭﻭ ﺩ‬
‫ﭘﻴﮋﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻫﻠﯥ ‪‬ﻠﯥ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺭﺳﻤﻲ ﺍﻭ ﻣﻮﺭﻧ‪ ‬ﮊﺑﯥ ﻻ ‪‬ﻪ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺍﺩﺑﻲ ﭘﻮﻫﯥ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ ﮊﺑﻮ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎ ﻭ‪ ‬ﭘﻮﻫﻨﻮ ﺍﻭ ﻓﻨﻮﻧﻮ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﺩ ﻓﺮﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻝ‪،‬‬
‫‪ -‬ﻟﻪ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺩ ﻣﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨ‪ ‬ﻟﻪ ﻣﺜﺒﺘﻮ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﻟﻪ ﻫﻨﺮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺑﻠﺪﻭﻝ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ‪‬ﺨﻪ‬
‫ﻣﻌﻘﻮﻟﻪ ‪‬ﻪ ﺍﺧﻴﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﺩ ﺍﺩﺑﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻱ ﺍﻭ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﻣﻴﺮﺍﺛﻮﻧﻮ ﺩ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﻭﺩﻩ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻣﺮﺳﺘﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﺍﻭ ﺭﻏﻨﺪﻩ ﺳﻴﺎﻟﻴﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﻣﻴﻨﯥ ﻭﺩﻩ ﺍﻭ ﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻣﻠﻲ ﻧﻮﺍﻣﻴﺴﻮ ﺩ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺍﻭ ﺍﺧﻼ ﻗﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﮐﻮﺭﻧﻴﻮ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ﺩ ﺑﻨﺴ‪‬‬
‫‪‬ﻮﺍﮐﻤﻨﻮﻝ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺧﻴﺮ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺩ ﺣﺲ ﭘﯿﺎﻭ‪‬ﺗﯿﺎ‪ ،‬ﺩ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻓﻀﻴﻠﺘﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺳﻮﻟﻪ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺩ ﻓﻀﺎﯾﻠﻮ ﻟﻮ‪‬ﺗﯿﺎ‪ ،‬ﻟﻪ ﺗﺎﻭﺗﺮﻳﺨﻮﺍﻟﻲ ﺍﻭ ﻧﺎﺭﻭﺍ‬
‫ﺟ‪‬ﻭ ﺳﺮﻩ ﺿﺪﻳﺖ‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﺸﻪ ﻳﻲ ﺗﻮﮐﻮ‪ ،‬ﺍﻟﮑﻮﻟﻲ ‪‬ﺎﮎ ﺍﻭ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻣﻔﺎﺳﺪﻭ ﺳﺮﻩ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ‪،‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺆﻭﻟﻴﺖ ﺗﻪ ﺩ ﻏﺎ‪‬ﯤ ﺍﻳ‪‬ﻮﻟﻮ ﺩ ﺭﻭﺣﯿﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪ ،‬ﺩ ﮐﻮﺭﻧﻴﻮ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﺳﻢ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﮐﯥ ﻭﻧ‪‬ﻩ ﺍﺧﻴﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺯﻏﻢ‪ ،‬ﺳﺮ‪‬ﻨﺪﻧﯥ ﺍﻭ ‪‬ﺎﻥ ﺗﯧﺮﯦﺪﻧﯥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﯤ ﮔ‪‬ﯥ ﭘﺮ ﻓﺮﺩﻱ ‪‬ﻮ ﻟﻮﻣ‪‬ﻱ‬
‫ﮐﻮﻝ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺳﺒﺎ ﻭﺭ‪‬ﯥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﭼﻤﺘﻮﮐﻮﻝ‪ ،‬ﺩ ﮐﻮﺭﻧ‪ ‬ﺩ ﺟﻮ‪‬ﺖ ﻟﻪ ﺍﺭﺯ‪‬ﺖ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﯥ ﭘﻮﺭﯤ ﻟﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪﻭ ﺷﺮﻋﻲ‬
‫ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ‪‬ﺨﻪ ﺧﺒﺮﺗﻴﺎ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺍﺭﺯ‪‬ﺖ ﺗﻪ ﭘﺎﻡ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻣﻌﻨﻮﻱ ﺑﺸﭙ‪‬ﺗﻴﺎ ﺍﻭ ﺳﻮﮐﺎﻟ‪ ‬ﺗﻪ ﺩ ﺭﺳﻴﺪﻭ ﺩ ﻳﻮﯤ ﻭﺳﻴﻠﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺩ ﻫﻐﯥ‬
‫ﺭﻏﻨﺪﻩ ﻭﺩﻩ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﯥ ﺍﻭ ﺭﻭﺯﻧﯥ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﺎﻧﻲ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﺩ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ ‪‬ﻮﺍﮐﻤﻨﻮﻝ‪،‬‬
‫‪ -‬ﻟﻪ ﻭﺭﺯﺵ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﻣﻴﻨﯥ ﭘﺮﺍﺧﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺑﺪﻧﻲ ﺍﻭ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﺭﻭﻏﺘﯿﺎ ‪‬ﺎﺭﻧﻪ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻓﺮﻫﻨ‪‬ﻲ ﻳﺮﻏﻞ ﭘﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﻟﻪ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺳﺮﻩ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺑﻴ‪‬ﺎﯾﻪ ﭘﯧ‪‬ﻮ ﺍﻭ ﺗﻘﻠﻴﺪﻭﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ﻣﺨﻨﯿﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﺍﻓﻐﺎﻧﻲ ﺍﻭ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﺭﺯ‪‬ﺘﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻫﻮﯾﺖ ﺩ ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻟﻪ ﻻﺭﯤ ﺩ ﻭﺧﺖ ﺩ ﻣﺜﺒﺘﻮ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪‬ﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮﮊ‪ ‬ﺨﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﯤ ﺩ‬
‫ﺭﻭﺣﻴﯥ ﭘﯿﺎﻭ‪‬ﺗﯿﺎ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩﻭﻧﻮ ﺩ ﺭﻭﺯﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﭘﻪ ﻓﺮﻫﻨ‪‬ﻲ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﺭﻭﺣﻴﯥ‬
‫ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﺍﻭ ﺩﮐﺘﺎﺏ ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ﺩ ﻓﺮﻫﻨ‪ ‬ﻭﺩﻩ‪.‬‬
‫د ﺗﺪرﯾﺲ ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋي‬
‫ﺩﺍ ﮐﺘﺎﺏ ﺩ ﻓﻌﺎﻝ ﺍﻭ ‪ ‬ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺩ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ‪ .‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ‪‬ﺎﻳﻲ ﺩ ﮐﺘﺎﺏ ﭘﻪ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻌﺎﻝ‬
‫ﺍﻭ ﻣﺸﺎﺭﮐﺘﻲ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ ﻭﺍﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﮑﻪ؛ ﺩ ﻣﻨﺎﻇﺮﯤ )‪ ،(Argument‬ﺩ ﭘﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺍﻭ ‪‬ﻮﺍﺏ ) ‪Question‬‬
‫‪ ،(& Answer‬ﺩ ﻟﮑﭽﺮ ﻳﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ )‪ ،(Lecture‬ﻟﻪ ﻳﻴﺰﯤ ﺧﺒﺮﯤ ﺍﺗﺮﯤ ﺍﻭ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ )‪ ،(Group Discussion‬ﺩ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻟﻮﺑﻮﻝ )‪ ،(Role Play‬ﺩ ﻋﻠﻤﻲ ﺳﻴﺮ)‪ ،(Excursion‬ﺩ ﺫﻫﻨﻲ ﻳﺎ ﻓﮑﺮﻱ ﻫ‪‬ﻮﻝ)‪ .(Brain Storming‬ﭘﺮﻭﮊﻩ ﻳﻲ‬
‫ﻣﻴﺘﻮﺩ )‪ (Project Method‬ﺩﯤ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﻭﺭﺯﻳﺎﺕ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫ﺩﯤ ‪‬ﮑﻲ ﺗﻪ ‪‬ﺎﻳﻲ ﭘﺎﻡ ﻭﺷﻲ ﭼﯥ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻳﻮ ﺍﺑﺘﮑﺎﺭﻱ ﺍﻭ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﮐﺎﺭ ﺩﯼ‪ ،‬ﻧﺸﻲ ﮐﯧﺪﺍﯼ ﺩ ﻳﻮﻩ ﻟﻮﺳﺖ ﻳﺎ ﮐﺘﺎﺏ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ‬
‫ﻳﻮﯤ ‪‬ﺎﮐﻠﯥ ﺍﻭ ﻳﻮﺍﺯﻧ‪ ‬ﻻﺭﯤ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﻳﺰ ﻭﺷﻲ؛ ‪‬ﮑﻪ ﺩ ﻫﯧﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐﯥ ﻟﻪ ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺗﻮ ﺍﻭ ﺷﺮﺍﻳﻄﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﺮﻩ ﻫﺮ‬
‫‪‬ﻮﻟ‪‬ﯽ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﯽ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﮐﻠﻲ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﺩﺍ ﺩﺩﯤ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻪ ﻟﺮﻱ ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ‪‬ﺎﮐﻠﯥ ﻻﺭﻩ )ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻮ ﺳﺘﺮﺍﺗﻴﮋﻭ‬
‫‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ( ﺩﯤ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﻧﺸﻲ‪.‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ا‪請‬ﻠﻲ ﺑﺮﺧ‪３‬‬
‫ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﻟﻪ ﻻﻧﺪﯤ ﺑﺮﺧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺟﻮ‪ ‬ﺷﻮﯼ ﺩﯼ‪:‬‬
‫ﺳﺮﻟﻴﮏ )ﻋﻨﻮﺍﻥ(‪ ،‬ﺳﺮﻳﺰﻩ )ﻣﻘﺪﻣﻪ(‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺍﻧ‪‬ﻮﺭ‪ ،‬ﺷﮑﻞ‪ ،‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳﺮﻟﻴﮏ ﺍﻭ ﻭﺭﻭﺩﻱ‪ ،‬ﻣﻨ‪‬ﻨﻲ ﺍﻭ ﻭﺭﻭﺳﺘﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ‪ .‬ﺩ ﺩﻭﯼ‬
‫‪‬ﻮﺗﻨﻪ ﻻﻧﺪﯤ ‪‬ﯧ‪‬ﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪:‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ‬
‫ﺳﺮﻟﻴﮏ ﻟﻮﺳﺖ ﺗﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺫﻫﻨﻲ ﭼﻤﺘﻮﺍﻟﻲ ﻻﻣﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪ .‬ﮐﯧﺪﺍﯼ ﺷﻲ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﻟﻪ ﺳﺮﻟﯿﮏ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻳﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮ‪‬ﻪ ﻫﻢ ‪‬ﻪ ﻭﺍﺧﯧﺴﺘﻞ ﺷﻲ‪.‬‬

‫اﻧ‪％‬ﻮر‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ او ﺷﮑﻞ‬

‫ﭘﻪ ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﮐﯥ ﻟﻪ ﻣﺘﻦ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﺍﻧ‪‬ﻮﺭﻭﻧﻪ ﺍﻭ ﻧﻘﺸﯥ ﺭﺍﻏﻠﯥ ﺩﯼ‪ .‬ﺍﻧ‪‬ﻮﺭﻭﻧﻪ ﺍﻭ ﻧﻘﺸﯥ‪ ،‬ﻧﻪ ﺩﺍ ﭼﯥ ﮐﺘﺎﺏ ﻻ ﭘﻪ ﺯ‪‬ﻩ ﭘﻮﺭﯤ‬
‫ﮐﻮﻱ‪ ،‬ﺑﻠﮑﯥ ﺍﻧ‪‬ﻴﺰﻩ ﻳﻲ ﮐ‪‬ﻧﻪ ﻫﻢ ﺗﺮ ﺳﺮﻩ ﮐﻮﯼ‪.‬‬
‫ورودي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻴﻠﻴ‪‬ﻱ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻭﻧ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﻢ ﭘﻴﻠﻴ‪‬ﻱ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺩﺍﺳﯥ ﮐﻮﻡ‬
‫ﺷﯽ ﻧﻪ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻣﺘﻦ ‪‬ﺨﻪ ﺩﯤ ﺑﯧﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻭﻧﯿﻮﻝ ﺷﻲ ﺍﻭ ﻳﺎ ﺩﯤ ﻣﺘﻦ ﺍﻭ ﻣﻨ‪‬ﭙﺎﻧ‪‬ﻪ ﺑﯧﻠﻪ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫د ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ دوﯾﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﮑﻪ ﻫﻢ ﻟﻮﻣ‪‬ﻱ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ )ﻭﺭﻭﺩﻱ( ﺗﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﻧﻘﺶ ﻟﺮﻱ؛ ﯾﻌﻨﯥ ﺩ ﺭﺍﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻣﺘﻦ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﭙﺎﺭﻩ‬
‫ﮐﺎﺭﻭﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﮐﻠﻪ ﻫﻢ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﻴﻮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﺩ ‪‬ﻨ‪‬ﺖ ﺍﻭ ﺑﺸﭙ‪‬ﻭﺍﻟﻲ ﻧﻘﺶ ﻟﺮﻱ‪.‬‬
‫وروﺳﺘﻨﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺩ ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ ﺩﺍﺳﯥ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ ﺭﺍﻭ‪‬ﻝ ﺷﻮﻱ ﭼﯥ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﻣﻨ‪‬ﭙﺎﻧ‪‬ﯥ ﻟﻪ ﭘﯿﺎﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺳﺮﻩ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮﻱ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ‬
‫ﻳﯥ ﻟﻮﺳﺖ ﻫﻢ ﺍﺭﻭﺯﻝ ﮐﯧﺪﺍﯼ ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ د ا‪請‬ﻠﻲ ﭘﯿﻐﺎﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻨﻪ ﮐﻮل )‪(Key Concepts‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﺎﻳﻲ ﺩ »ﺍﺻﻠﻲ ﭘﻴﻐﺎﻣﻮﻧﻮ« ﻣﻌﻨﺎ ﺍﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭﭘﯧﮋﻧﻮ‪ .‬ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻮﻫﻨﻴﺰﻩ ﻣﻮﺧﻪ ﻳﺎ ﻣﻮﺧﯥ ﻟﺮﻱ‪ .‬ﺩﺍ ﻣﻮﺧﻪ ﻳﺎ ﻣﻮﺧﯥ ﺩ‬
‫ﻳﻮﻩ ﻳﺎ ‪‬ﻮﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭼﻤﺘﻮ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪ .‬ﺩﺍ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﻫﻤﺎﻏﻪ ﺍﺻﻠﻲ ﭘﻴﻐﺎﻣﻮﻧﻪ ﺩﻱ‪ .‬ﺩﺩﯤ ﺳﺮﻳﺰﯤ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩ‬
‫ﻟﻮﺳﺖ ﻟﻪ ﺍﺻﻠﯽ ﭘﯿﻐﺎﻣﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻫﻢ ﮐﺎﺭ ﺍﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ؛ ‪‬ﮑﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﺧﻮﺍ ﺩﺩﯤ ﻋﻤﻞ ﺳﺮﺗﻪ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺩﺍ ﻣﻌﻨﺎ ﻟﺮﻱ ﭼﯥ ﻫﻐﻮﯼ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧ‪ ‬ﭘﻮﻫﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪‬ﯤ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﮐﯧﺪﺍﯼ ﺷﻲ ﺩ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﺘﻨﻮﻧﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺍﻭ ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺍﻭ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎ )ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﺍﺻﻠﻲ ﭘﻴﻐﺎﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧ‪‬ﻪ ﮐﻮﻝ( ﺩ ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐ‪‬ﯤ ﺍﻭ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﭘﻪ ﭘ‪‬ﺍﻭ ﮐﯥ ﺩ ﻳﻮ ﻋﻤﺪﻩ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﭘﻪ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﻞ ﺷﻲ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ‬
‫ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﻱ ﮐﻮﻝ ﻳﻮﻩ ﻣﻮﺧﻪ ﺑﻠﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫د ﻟﻮﺳﺖ ﻟﻨ‪６‬ول‬
‫ﺩ»ﺩ ﻟﻨ‪‬ﻭﻟﻮ« ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻳﻮ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﻢ ﺩ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﮐﺎﺭﻭﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﭼﯥ ‪‬ﺎﻳﻲ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ‬
‫ﻳﯥ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺩ »ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﻟﻨ‪‬ﻭﻟﻮ« ﻭ‪‬ﺗﻴﺎ ﺩ ﺗﻔﮑﺮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﺩﯼ‪ .‬ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﻟﻨ‪‬ﻭﻟﻮ ﻟﻪ ﻻﺭﯤ ﮐﯧﺪﺍﯼ ﺷﻲ ﭘﺮﺍﺥ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﭘﻪ ﻟﻨ‪‬‬
‫‪‬ﻭﻝ ﺑﻴﺎﻥ ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺧﻪ ﺍﺳﺎﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﺱ ﺭﺍﺷﻲ‪ .‬ﻟﻨ‪‬ﻭﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ‪‬ﻩ ﻭﻳﻨﺎ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﺑﻴﺎﻥ‬
‫ﺩﯼ‪ .‬ﻟﻨ‪‬ﻭﻝ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﻭﻳﻨﺎ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺟﺰﻳﺎﺗﻮ ﻧﻐ‪‬ﺘﻞ ﺩﻱ‪ .‬ﺩ ﻟﻨ‪‬ﻭﻟﻮ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﺍﺻﻠﻲ ﭘﻴﻐﺎﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺭﺍ ﺍﯾﺴﺘﻠﻮ ﺳﺮﻩ‬
‫ﺩﺍﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﺩ ﻳﺎﺩﻭﻟﻮ ﭘﺮ ‪‬ﺎﯼ ﺯﻳﺎﺭ ﺍﻳﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮﻩ ﭘﻼ ﺑﻴﻼ ﺑﯧﻞ ﺳﺮﻩ ﻳﻮ‪‬ﺎﯼ ﺷﻲ ﺍﻭ ﺑﻴﺎ‬
‫ﺑﯧﺮﺗﻪ ﻧﻮﯼ ﻣﺘﻦ ﻻﺳﺘﻪ ﺭﺍﺷﻲ‪.‬‬
‫د ﻟﻨ‪６‬وﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ ﻏﻮﺍ‪‬ﺉ ﻳﻮ ﻣﻄﻠﺐ ﻟﻨ‪ ‬ﮐ‪‬ﺉ‪ ،‬ﺯﻳﺎﺭ ﻭﺑﺎﺳﺊ ﻟﻪ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﺍﻭ ﻳﺎﺩﺍﺷﺘﻮﻟﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﭘﺮﯤ ﭘﻮﻩ ﺷﺊ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺗﺮ ﻣﻬﻤﻮ ﮐﻠﻤﻮ ﺍﻭ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﻻﻧﺪﯤ ﮐﺮ‪‬ﻪ ﻭﮐﺎ‪‬ﺉ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﮐﺎﺭ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﻣﺨﯥ ﺗﻪ ﻧﻪ ﺭﺍ‪‬ﻲ ﭼﯥ ‪‬ﻪ ﻳﯥ ﻟ‪‬ﻩ‬
‫ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻟﻨ‪‬ﻳﺰ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻋﺒﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﻭﻟﻴﮑﺊ‪ .‬ﺩ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﺘﻦ ﺩ ﺟﻮ‪‬ﺖ ﭘﻪ ‪‬ﯧﺮ ﻳﯥ ﻣﻪ ﻟﯿﮑﺊ؛‪‬ﮑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﻋﻘﻴﺪﯤ ﺑﺎﯾﺪ ﺩ ﻟﻨ‪‬ﻳﺰ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﯥ ﻭﺭ‬
‫ﺩﻧﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﮐﺎﺭ ‪‬ﺍ‪ ‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮﺉ ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ﺷﺨﺼﻲ ﻋﻘﻴﺪﯤ ﻣﻮ ﭘﻪ ﻟﻨ‪‬ﻳﺰ ﮐﯥ ﻧﻪ ﺩﻱ ﺭﺍﻭﺳﺘﻲ؛ ﺩ ﻟﻨ‪‬ﻭﻧﻮ ﻫﺮﻩ ﮐﻠﻤﻪ ﺍﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮ ﻣﺘﻦ ﻭﻻ‪ ‬ﻭﻱ‪ .‬ﻟﻨ‪‬ﻳﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺩ ‪‬ﻮﻝ ﻣﺘﻦ ‪ ٢٠ – ١۵‬ﺳﻠﻨﻪ ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪‬ﻳﺰ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺍ‪ ‬ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﺘﻦ ﺳﺮﻩ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪‬ﺉ‪.‬‬

‫ارزول )‪(Evaluation‬‬
‫ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻣﻮﺧﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ‬ﺩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﺍﻭ ‪‬ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻟﻪ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻬﻴﺮ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻬﻴﺮ ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﻌﻨﺎ ﭼﯥ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ‪‬ﺎﻳﻲ ﺩ ﭘﻼﻥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻣﻨﻈﻤﻪ ﺳﺮﺗﻪ ﻭﺭﺳﯿ‪‬ﻱ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺗﺮ‪ ‬ﮐﯥ ﺩ»ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ‬
‫ﻣﻮﺧﯥ«ﺩﺩﯤ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﻱ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﮐﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻣﻮﺧﯥ ﻟﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ‪‬ﺎﮐﻞ ﺷﻮﯤ ﻭﻱ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐ‪‬ﯤ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﻪ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻮﺍﻟﻲ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻣﺮﺳﺘﯥ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﻟﻮ‪‬ﭘﻮ‪‬ﻭ ﭼﺎﺭﻭﺍﮐﻮ ﺩ ﭘﺮﯦﮑ‪‬ﯤ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ‬
‫ﺳﺮﻩ ﺩ ﻣﺮﺳﺘﯥ ﺍﻭ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﺩ ﭘﻠ‪‬ﻨﯥ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﺩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﮐﯥ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﻻﺭﯤ ﭼﺎﺭﯤ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺑ‪‬ﻪ ﻭﻱ ﭼﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﺩﻭﺭﻭ ﻣﻮﺧﻮ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻭﻱ ﺍﻭ ﭘﺎﻳﻠﯥ ﻳﯥ ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﺩ ﻻﺭ‪‬ﻮﻧﯥ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﻮﯼ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻣﺮﺳﺘﯥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻭﮐﺎﺭﻭﻝ ﺷﻲ‪ .‬ﻫﻤﺪﺍ ﺭﺍﺯ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ‪‬ﺎﻳﻲ ﻣﻮﺧﻮ‪ ،‬ﺩ‬
‫ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﺍﻭ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺗﻮﮐﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﺳﺮﺗﻪ ﻭﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﺑﻬﻴﺮ ﺩ ﺳﻤﻮﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪ .‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﻗﻀﺎﻭﺕ ﺑﺎﻳﺪ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ﮐ‪‬ﻧﻮ‪ ،‬ﭼﺎﻝ ﭼﻠﻦ‬
‫ﺍﻭ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﻫﺮ ﺍ‪‬ﺧﻴﺰﻭ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺗﺮﺳﺮﻩ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎﺯﯤ ﺩ ﺍﺯﻣﻮﻳﻨﻮ ﺩ ﻧﻮﻣﺮﻭ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻞ ﭘﻠﻮﻩ ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ‪‬ﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﮐﯥ ﻭﺭ‪ ‬ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﻥ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻭﺍﺭﺯﻭﻻﯼ ﺷﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ‬ﻭﻝ ﺑﺎﻳﺪ ﺩ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﻟﭙﺎﺭﻩ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﻲ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﺑﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻭﻧﻴﻮﻝ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ زده ﮐ‪７‬ه ﮐ‪ ３‬د ارزوﻧ‪ ３‬اﻫﻤﯿﺖ او اړﺗﯿﺎ‬
‫ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺩﻭﯤ ‪‬ﯥ ﻟﺮﻱ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﭘﻮﻫﻴ‪‬ﻱ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﮐﯥ ﻳﯥ ‪‬ﻮﻣﺮﻩ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ‬ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻣﺮﻩ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮﺏ ﻳﯥ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ – 2‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﭘﻮﻫﻴﺪﻝ ﭘﻪ ﺩ ﭼﯥ ﺩ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﮐﯥ ﺑﻪ ‪‬ﻮﻣﺮﻩ ﺑﺮﻳﺎﻟﯽ ﻭﻱ‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮﺏ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺧﺒﺮﺗﻴﺎ ﺩﺩﯤ ﻻﻣﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﯥ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺳﻢ ‪‬ﻭﻝ ﺍﻭ ‪‬ﺎﮐﻠﻲ ﻻﺭﻩ ﺩ ﺧﭙﻞ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ‬ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﻗﻀﺎﻭﺕ ﻭﮐ‪‬ﺍﯼ ﺷﻲ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺍﻭ ﺑﺮﻳﺎﻟﯿﺘﻮﺏ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺯﻳﺎﺕ ﻣﺴﺆﻭﻟﻴﺖ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻭﮐ‪‬ﻱ‪ .‬ﺯﺩﻩ‬
‫ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﺧﭙﻞ ﮐﻤﺰﻭﺭﺗﻴﺎ ‪‬ﮑﻲ ﻭﭘﯧﮋﻧﯥ ﭼﯥ ﻭﻳﯥ ﻣﻨﻲ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﯤ ﺯﻳﺎﺭ ﻭﺑﺎﺳﻲ‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯧﺮﺗﻪ‬
‫ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﭘﻪ ‪‬ﻪ ﻧﻴﺖ ﺍﻭ ﺳﻢ ‪‬ﻭﻝ ﺳﺮﺗﻪ ﻭﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﭘﺮ ‪‬ﺎﻥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻭﻳﺴﺎ ﭘﻴﺎﻭ‪‬ﻱ ﮐﯿ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﻪ ﺑﺮﯾﺎﻟﯿﺘﻮﺏ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺧﺒﺮﺗﯿﺎ ﺩﺩﯤ ﻻﻣﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﯥ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩ ﻻﺳﺘﻪ ﺭﺍﻏﻠﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺨﯥ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﭘﻪ ﮐﻤﺰﻭﺭﻭ ﺍﻭ ﻗﻮﻱ ‪‬ﮑﻮ ﻭﭘﻮﻫﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻻﺭﻩ ﭼﺎﺭﻩ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺳﻤﻪ ﮐ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻓﻦ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﺍﻭ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺩ ﻧﻮﻭ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻟﻪ ﻻﺭﯤ ﺑ‪‬ﺍﯼ ﮐ‪‬ﻱ‪.‬‬

‫د ارزوﻧ‪ ３‬ﺑ‪３２‬‬
‫ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺩ ﻭﺧﺖ ﺍﻭ ﻣﻮﺧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﭘﻪ ﺩﺭﯦﻮ ‪‬ﻟﻮ ﻭﻳﺸﻞ ﮐﯧﺪﺍﯼ ﺷﻲ‪:‬‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ‪ ،‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺍﻭ ﻭﺭﻭﺳﺘﻨ‪ ‬ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺗﺸﺨﯿﺼﻲ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻧﻮﻱ ﭘ‪‬ﺍﻭ ﮐﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﻣﺨﮑﻨﯿﻮ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻭ ﺍﻭ ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﺩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻮﺧﻪ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﯿ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺏ‪ :‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨﻈﻤﯥ ﺍﻭ ﻟﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰ ﮐﺎﻝ ﭘﻪ ﺍﻭ‪‬ﺩﻭ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻫﺮ‬
‫‪‬ﭙﺮﮐﻲ ﯾﺎ ﻟﻮﺳﺖ ﮐﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻮﯤ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﭘﻮﻫﻪ ﺍﺯﻣﻮﻳﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺝ‪ :‬ﻭﺭﻭﺳﺘﻨ‪ ‬ﺍﺭﺯﻭﻧﻪ ﺩ ﻳﻮﻩ ‪‬ﻮﻭﻧﻴﺰ ﮐﺎﻝ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻫﺮ ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻲ ﮐﯥ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ‪‬ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻭﺍﺳﻄﻪ ‪‬ﻮﻟﻮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ﺍﻭ‬
‫ﻣﻬﺎﺭﺗﻮﻧﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺗﺮ ﺳﺮﻩ ﮐﯿ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫د ﺗﺪرﯾﺲ د ﺳﺘﺮاﺗﯿﮋﯾﻮ ډﻟﺒﻨﺪي‬
‫ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻻﺭﯤ ﭼﺎﺭﯤ )ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺳﺘﺮﺍﺗﻴﮋﻱ( ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ‪‬ﻟﺒﻨﺪﻱ ﮐﯧﺪﺍﯼ ﺷﻲ‪ .‬ﺗﺮ ﺍﻭﺳﻪ ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻠﯥ ‪‬ﻟﺒﻨﺪ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﺷﻮﻱ‪ .‬ﻻﻧﺪﯤ ‪‬ﻟﺒﻨﺪﻱ ﺩ ﻫﻐﯥ ﻟﻪ ‪‬ﻟﯥ ‪‬ﺨﻪ ﻳﻮﻩ ﺩﻩ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺩﻭﺩﯾﺰﻩ ﻳﺎ ﻏﯿﺮ ﺭﺳﻤﻲ ﻻﺭﻩ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﺟﻮﻣﺎﺗﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻏﯿﺮ ﺭﺳﻤﻲ ﻣﺪﺭﺳﻮ ﮐﯥ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﮐﯿ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻧﻮﻱ ﻣﻴﺘﻮﺩﻭﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﺩ ﻟﮑﭽﺮ ﻣﻴﺘﻮﺩ )ﻭﻳﻨﺎ ﯾﺎ ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﻭﻧﯥ(‪.‬‬
‫‪ – 4‬ﺩ ﺫﻫﻨﻲ ﻳﺎ ﻓﮑﺮﻱ ﻫ‪‬ﻮﻧﯥ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﭘﺮﺧﺘﻴﺎ) اﮐﺘﺸﺎﻓﻲ( ﻣیﺘﻮد‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﺩ ﻣﺴﺌﻠﯥ ﺩ ﺣﻞ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺩ ﭘﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺍﻭ ‪‬ﻮﺍﺏ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 8‬ﺍﻧﻔﺮﺍﺩﻱ ﻣﻴﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 9‬ﺩ ﺧﺒﺮﻭ ﺍﺗﺮﻭ ﻣﻴﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 10‬ﺩ ﭘﺮﻭﮊﯤ ﻭﺭﮐﻮﻟﻮ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 11‬ﻟﻪ ﻳﻴﺰ ﻣﻴﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 12‬ﺩ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 13‬ﺩ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺍﺳﺘﻘﺮﺍﻳﻲ ﻣﻴﺘﻮﺩ‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ – 15‬ﺍﺯﻣﺎﻳ‪‬ﺘﻲ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 16‬ﺩ ﮐﻴﺴﯥ ﻭﻳﻠﻮ ﻣﯿﺘﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ – 17‬ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﻳﺎ ‪ ‬ﻣﯿﺘﻮﺩ )ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﻟﻮﺳﺖ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻮ ﻣﯿﺘﻮﺩﻭﻧﻮ ﮐﺎﺭﻭﻝ(‬
‫ﺩ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ ﺩ ﻻ ﺯﻳﺎﺗﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯤ ‪‬ﻭﻝ ﻳﻮﻩ ﺑﻠﻪ ‪‬ﻟﺒﻨﺪﻱ ﺭﺍﻭ‪‬ﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻓﻌﺎل دو اړﺧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﻣﯿﺘﻮﺩﻭﻧﻪ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺍﻭ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﻟﻪ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﻓﻌﺎﻟﻮﻱ‪ ،‬ﻳﺎﺩﻭﻝ ﺍﻭ ﻭﺭﺯﺩﻩ ﮐﻮﻝ ﻟﻪ ﺩﻭﻩ‬
‫ﺍ‪‬ﺧﻴﺰﯤ ﻻﺭﯤ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﯿﺘﻮﺩ ﮐﯥ ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ ﺍﻭ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻪ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺍﻭ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ‬
‫ﺭﺍﻭ‪‬ﻲ ﺍﻭ ﻫﺮ ﻳﻮ ﻳﯥ ﺍﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﯿﺘﻮﺩ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﭘﻪ ﻣﺤﻮﺭ ﮐﯥ ﺟﻮ‪‬ﯾ‪‬ﻱ‪ .‬ﺳﺮﺑﯧﺮﻩ ﭘﺮ ﺩﯤ ‪‬ﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩﻧﻨﻪ ﻟﻪ ﻳﻮﻩ ﻳﺎ ‪‬ﻮ‬
‫ﻣﻴﺘﻮﺩﻭﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ ﻭﺍﺧﯧﺴﺘﻞ ﺷﻲ‪ .‬ﺩﺍ ﻣﯿﺘﻮﺩﻭﻧﻪ ﭘ‪‬ﺍﻭﻭﻧﻪ ﻟﺮﻱ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻮﯼ ﮐﯥ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻢ ‪‬ﻭﻝ ﭘﯿﻠﻴ‪‬ﻱ ﭼﯥ ﺩ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﺮ ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ‬
‫ﭘﻮﺭﯤ ﺩﻭﺍﻡ ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺩﺩﯤ ﻣﯿﺘﻮﺩﻭﻧﻮ ﻟﻪ ‪‬ﻟﯥ ‪‬ﺨﻪ ﮐﻴﺪﺍﯼ ﺷﻲ ﺍﺳﺘﻘﺮﺍﻳﻲ‪ ،‬ﺩ ﻣﺴﺌﻠﯥ ﺩ ﺣﻞ‪ ،‬ﺩ ﻧﻘﺶ ﺩ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻮﻟﻮ‪ ،‬ﺍﺯﻣﺎﻳ‪‬ﺘﻲ ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ‬
‫ﻣﻴﺘﻮﺩﻭﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻭﺍﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ ６－ – 2‬ﯾﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺘﻲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ ‬ﻣﻴﺘﻮﺩ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺩ ﺑﻬﻴﺮ ﺩ ﻓﻌﺎﻝ ﮐﯧﺪﻭ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩ ﻓﻌﺎﻟﻮ ﻣﯿﺘﻮﺩﻭﻧﻮ ﭘﻪ ‪‬ﻟﻪ ﮐﯥ ﺭﺍ‪‬ﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻣﺸﺎﺭﮐﺘﻲ ﻣﯿﺘﻮﺩ ﻟﻪ‬
‫ﻧﻮﺭﻭ ﻓﻌﺎﻟﻮ ﻣﯿﺘﻮﺩﻭﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺑﯧﻠﻮﻱ‪ ،‬ﻣﻮﺧﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺭﺳﯧﺪﻭ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ‪‬ﻮ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻫﻤﮑﺎﺭﻱ ﺍﻭ ﻫﻤﻔﮑﺮﻱ ﺩﻩ‪ .‬ﺎﻳﻲ ﺩ‬
‫‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺍﻭ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ‬ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻩ ﺳﺮﺗﻪ ﻭﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﺧﻮ ﻣﺸﺎﺭﮐﺘﻲ ﻣﯿﺘﻮﺩ ﭘﻪ ‪‬ﻟﻴﻴﺰ ‪‬ﻭﻝ ﺩﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ‬
‫‪‬ﻟﯽ ‪‬ﯥ ﺯﻳﺎﺕ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮﻱ‪.‬‬
‫– ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل ﯾﺎ ﯾﻮ اړﺧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﻧﻮﺭ ﻣﻴﺘﻮﺩﻭﻧﻪ؛ ﻟﮑﻪ ﺩ ﻟﮑﭽﺮ ﻣﯿﺘﻮﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﭼﻮﭖ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﯽ ﻓﻌﺎﻟﻮﻱ؛ ‪‬ﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﭘﻪ ﻳﻮ‬
‫ﺍ‪‬ﺧﻴﺰ ‪‬ﻭﻝ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﯿ‪‬ﻱ‪ .‬ﻨ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺩﺍ ﻣﯿﺘﻮﺩ ﺍﮐﺘﺸﺎﻓﻲ ﻣﯿﺘﻮﺩ ﻧﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮﺍﺯﯤ ﺳﺮ ﺗﺮﯤ ﭘﻪ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﮐﯥ ‪‬ﻪ‬
‫ﻧﻪ ﺍﺧﯧﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫د ﻣﻀﻤﻮن د ﺗﺪرﯾﺲ وﺳﯿﻠ‪ ３‬او ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ﺗﻮﮐﻲ‬
‫‪ – 1‬د اړﺗﯿﺎ وړ درﺳﻲ ﻣﺮﺳﺘﻨﺪوی ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺗﻮﺭﻩ ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎﺭﮐﺮ‪ ،‬ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ‪ ،‬ﻭﺭ‪‬ﭙﺎ‪‬ﯥ ﺍﻭ ﻣﺠﻠﯥ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﭼﺎﺭﺗﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻓﻠﺶ‪ ،‬ﮐﺎﺭﺗﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﻲ ﻧﻘﺸﯥ‪ ،‬ﮐﻤﭙﻴﻮﺗﺮ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺮﻧﻴ‪ ،‬ﺳﻼﻳ‪‬ﻭﻧﻪ‪ ،‬ﺍﻧ‪‬ﻮﺭﻭﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺭﯾﺨﻲ ﺍﻃﻠﺴﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻤﮑﯥ ﺩ ﮐﺮﯤ‬
‫ﻣﻮﺩﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺮﺍﻓﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩ ﻣﻨﺪﻟﻴﻒ ﺟﺪﻭﻝ‪ ،‬ﺩ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﻟ‪ ‬ﺷﺠﺮﯤ‪ ،‬ﺩ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺍﻭ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻓﻠﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻋﮑﺴﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩ ﺍﻧ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺮ‪‬ﺗﺎﺑﻠﻮ‪‬ﺎﻧﯥ‪ ،‬ﺩ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ ﻋﮑﺴﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﻭ‪ ‬ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﺍﻭ ﻣﺎﺧﺬ‪ ،‬ﺩ ﺳﮑﻮ‪،‬‬
‫ﮐﺎﻏﺬﻱ ﻟﻮ‪‬ﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻓﻠﺰﻱ ﭘﻴﺴﻮ ﺍﻟﺒﻮﻣﻮﻧﻪ ﺍﻭ ﻧﻮﺭ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﺗﻮﮐﻮ ﭘﻪ ‪‬ﻟﯥ ﮐﯥ ﺭﺍ‪‬ﻲ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﻟﻪ ＊ﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠ‪３‬‬
‫ﺍﻟﻒ – ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﯤ‬
‫ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﻟﻪ ﺗﺠﺮﺑﯥ ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﺩ ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﻳﺎ ﻟ‪ ‬ﺗﺮ ﻟ‪‬ﻩ ﺩ ﻓﻮﻕ ﺑﮑﻠﻮﺭﯾﺎ ﺑﺮﻳﻠﯿﮏ ﻟﺮﻝ‪ ،‬ﺩ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﻭﺭﻭﺳﺘﻨﯿﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﭘﻮﻫﻪ‪ ،‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﺮ ﺍﻭ ﺫﻫﻦ ﭘﻮﺭﯤ ﭘﺮ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪﻭ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﺗﻴﺎﻭ ﭘﻮﻫﯧﺪﻝ‪ ،‬ﺩ ﻓﻌﺎﻝ ﺍﻭ ﻣﺸﺎﺭﮐﺘﻲ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﭘﻮﻫﻪ ﺍﻭ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﻟﻪ ﺩﻧﺪﯤ ﺳﺮﻩ ﻣﻴﻨﻪ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎﻭﻭ‬
‫ﺩﺭﻟﻮﺩﻝ‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ب‪ :‬اﺧﺘﺼﺎ‪請‬ﻲ او ﻣﺴﻠﮑﻲ وړﺗﯿﺎوې‬
‫‪ -‬ﺩ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﭘﻼﻥ ﺩ ﭼﻤﺘﻮﮐﻮﻟﻮ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻲ ﺩ ﺍﺩﺍﺭﯤ ﻭ‪‬ﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻪ ﺩﺭﺳﻲ ﻣﺮﺳﺘﻨﺪﻭﻳﻪ ﺗﻮﮐﻮ ﺩ ﮐﺎﺭﻭﻧﯥ ﻭ‪‬ﺗﯿﺎ‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ＇ﺨﻪ ﻏﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺷﺮﺍﻳﻄﻮ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ)ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﺍﻭ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻨﺪﻭﻳﻮ ﺗﻮﮐﻮ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﻣﯿﻨﺪﻭ ﺍﻭ ﭘﻠﺮﻭﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻣﻨﻈﻤﻮ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﭘﻼﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ ﺭﺳﻮﻟﻮ ﮐﯥ ﺩ ﭘﻮﻫﻨﯥ ﻭﺯﺍﺭﺕ ﻣﺼﻮﺑﯥ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﯿﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻲ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺍﻋﻤﺎﻟﻮ ‪‬ﺎﺭﻧﻪ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﻻﺭ‪‬ﻮﻭﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻲ ﮐﯥ ﺩ ﮐﺘﺎﺑﺘﻮﻥ ﺟﻮ‪‬ﻭﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﮐﻮﺭﻧﯿﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺩ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺍﻭ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺍ‪‬ﺗﯿﺎ ﻭ‪ ‬ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ – 4‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﻣﯿﻨﺪو او ﭘﻠﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠ‪３‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻮﺍﻟﻲ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﻮﭼﻨﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺍ‪‬ﻳﮑﻮ ﻧﯿﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﺩﺭﺳﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ‬ﺨﻪ ﺧﺒﺮﯦﺪﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻪ ‪‬ﻮﻭﻧ‪‬ﻲ ﺳﺮﻩ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺍﻭ ﻫﻤﮑﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫د ﻣﻀﻤﻮن د ﺗﺪرﯾﺲ ﻻر＊ﻮد‬

‫ﺩﺩﯤ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ ﭘﻪ ﺗﻴﺮﻭ ﻣﻄﺎﻟﺒﻮﮐﯥ ﺩ ﺩﺭﺳﻲ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﻟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻴﺎﺗﻮ ﺍﻭ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﻴﻮ ﺧﺒﺮﻭ ﺍﻭ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺍﻭ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﻟﻪ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ‬
‫ﺳﺮﻩ ﺑﻠﺪ ﺷﻮﺉ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﺑﻪ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﻪ ﮐﻠﻨﻲ ﭘﻼﻥ ﺍﻭ ﺩ ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻟﻪ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﺳﺮﻩ ﺑﻠﺪ ﺷﺊ‪.‬‬
‫ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﮐﻠﻨﯽ ﭘﻼﻥ‬
‫ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﮐﻠﻨﯽ ﭘﻼﻥ ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﻭﻱ ﭼﯥ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﮐﺘﺎﺏ ﭘﺮ ﻳﻮﻩ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﮐﺎﻝ ﺑﺎﻧﺪﯤ ‪‬ﻨ‪‬ﻪ ﻭﻭﻳﺸﻞ ﺷﻲ‪ .‬ﺯﻣﻮ‪ ‬ﭘﻪ ﻫﯧﻮﺍﺩ‬
‫ﮐﯥ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺳ‪‬ﻭ ﺍﻭ ﺗﻮﺩﻭ ﺳﻴﻤﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮﻟﺮﻱ‪ .‬ﭘﻪ ﺗﻮﺩﻭ ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﻨﻲ ﺩ ﻓﺼﻞ ﭘﻪ ﭘﻴﻞ‬
‫ﮐﯥ ﭘﻴﻠﻴ‪‬ﻱ‪ .‬ﺩ ﻣﺮﻏﻮﻣﯥ ﺩ ﻣﻴﺎﺷﺘﯥ ﭘﻪ ﺩﻭﻩ ﺍﻭﻭﻧﯿﻮ ﮐﯥ ‪‬ﻠﻮﺭ ﻧﻴﻢ ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ‪ ‬ﺍﺯﻣﻮﻳﻨﻪ ﺍﺧﯧﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪‬ﻱ‪ .‬ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺑﯿﺎ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ‬
‫ﺩﻭﻩ ﺍﻭﻭﻧ‪ ‬ﺭﺧﺼﺘﻴ‪‬ﻱ‪ .‬ﺩ ﭘﺴﺮﻟﻲ ﺩ ﻓﺼﻞ ﭘﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘ‪ ‬ﻣﻴﺎﺷﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯥ ﻏﺒﺮ‪‬ﻮﻟﻲ ﮐﯥ ﭘﻪ ﺩﻭﻭ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯿﻮ ﺍﻭﻭﻧﻴﻮ ﮐﯥ ﺍﺯﻣﻮﻳﻨﻪ‬
‫ﺍﺧﯧﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﮐﺎﻝ ﻭﺭﻭﺳﺘﯽ ﺭﺧﺼﺘﻲ ﺍﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺳ‪‬ﻭ ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ ﺗﻌﻠﻴﻤﯽ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻭﺭﻱ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪ ‬ﭘﻴﻠﻴ‪‬ﻱ‪ .‬ﻠﻮﺭﻧﻴﻢ ﻣﻴﺎﺷﺘﻨ‪ ‬ﺍﺯﻣﻮﻳﻨﻪ ﺩ ﭼﻨ‪‬ﺎ‪ ‬ﭘﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐﯥ ﺍﺧﯧﺴﺘﻞ‬
‫ﮐﯿ‪‬ﻱ‪ .‬ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﻟﻪ ﺍﺯﻣﻮﻳﻨﯥ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩ ﺯﻣﺮﻱ ﭘﻪ ﺩﻭﻭ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯿﻮ ﺍﻭﻭﻧﯿﻮ ﮐﯥ ﺭﺧﺼﺘﻴ‪‬ﻱ‪ .‬ﺩ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﮐﺎﻝ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ‬
‫ﮐﯥ ﺩ ﻟﻴﻨﺪ‪ ‬ﺩ ﻣﻴﺎﺷﺘﯥ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪‬ﻳﻮ ﺩﻭﻭ ﺍﻭﻭﻧﻴﻮ ﮐﯥ ﮐﻠﻨ‪ ‬ﺍﺯﻣﻮﻳﻨﯥ ﭘﻴﻠﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﮊﻣﻲ ﭘﻪ‬
‫ﺭﺧﺼﺘ‪ ‬ﻲ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﮐﺎﻝ ‪ 28‬ﺍﻭﻭﻧ‪ ‬ﺩﻭﺍﻡ ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﺩ ﮐﻠﻨﻲ ﭘﻼﻥ ﺩ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺨﻮﻧﻪ ﭘﺮ ‪ 28‬ﻭﻳﺸﻞ ﮐﯿ‪‬ﻱ‪ .‬ﻻﺳﺘﻪ‬
‫ﺭﺍﻏﻠﯥ ﺷﻤﯧﺮﻩ ﭘﻪ ﻳﻮﯤ ﺍﻭﻭﻧ‪ ‬ﮐﯥ ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﮐﺘﺎﺏ ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺑﺮﺧﻪ ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﻭﻱ‪.‬‬
‫ﺩ ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻭﺭ‪‬ﻨﻲ ﭘﻼﻥ ﮐﯥ ﺩ ﻫﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﻣﻮﺧﯥ‪ ،‬ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﺍﻭ ﺍﺭﺯﻭﻧﯥ ﻻﺭﯤ ﭼﺎﺭﯤ‪ ،‬ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ‬
‫ﺗﻮﮐﻲ‪ ،‬ﺩ ﺗﺪﺭﻳﺲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ )ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯿﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻮﻝ؛ ﻟﮑﻪ ﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺭﻭﻏﺒ‪ ،‬ﺩ ﺣﺎﺿﺮ‪ ‬ﺍﺧﻴﺴﺘﻞ‪ ،‬ﺩ ﭘﺨﻮﺍﻧﻲ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫ﭘﻮ‪‬ﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺩ ﺍﻧ‪‬ﯧﺰﯤ ﺭﺍﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻝ‪ ،‬ﺩ ﻧﻮﻱ ﻟﻮﺳﺖ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﯤ ﺍﺭﺯﻭﻝ(‪ ،‬ﺩ ﻟﻮﺳﺖ ﺩ ﻣﺘﻦ‬
‫ﺍﻭ ﭘﺎﯼ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﭘﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺍﻭ ﺩ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺍﺿﺎﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺑﺮﺧﻪ ﺟﻮ‪‬ﻭﻱ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ‪‬ﻴﺮ ﻭ‪‬ﻮﺭﺉ ﺍﻭ ﭘﻪ‬
‫ﭘﻮﺭﻩ ﺯ‪‬ﻩ ﺳﻮﻱ ﺍﻭ ﺭﻏﻨﺪﻩ ‪‬ﻭﻝ ﻳﯥ ﺩ ﺷﻮﻧﺘﻴﺎ ﺗﺮ ﮐﭽﯥ ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﺯﺩﻩ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻋﻤﻠﻲ ﮐ‪‬ﺉ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻣﻮﺿﻮع‪:‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ ‪ 8‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اﺟﺰاوي‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫اﯾﻮﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻧﺎرﻣﻠﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪8‬‬
‫‪ -2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ د زده ﮐ‪７‬ي ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﮐﻮم ډول ﻣﻮاد دي او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﺑﻨﺴ＂ﻲ ﻣﻮاد دي ‪ ،‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ او ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺧﻮاص ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ ﮐ‪７‬ي او ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪاﻧﻪ ﮐ‪ ３‬دې وﮐﺎرول ﺷﻲ ‪.‬‬
‫د ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪－ -1‬ﺎز ﭘﻪ ‪－‬ﺎز ﮐ‪ ３‬؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﺎﯾﻊ ﭘﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﮐ‪３‬؛ ﻟﮑﻪ ‪ :‬اﻟﮑﻮل ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ،３‬ﺟﺎﻣﺪ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﮐ‪３‬؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫اﻟﯿﺎژوﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﯾﻮه ‪－‬ﯿﻼس ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇ ８‬ﻪ د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ور زﯾﺎﺗﻪ ﮐ‪７‬ئ ‪ ،‬وﺑﻪ ‪－‬ﻮرئ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑـــــ‪ ３‬ﻣﺎدي ﮐ‪ ３‬ورزﯾﺎﺗﻪ ﺷﻮې‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ＊ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻪ ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د ‪－‬ﯿﻼس ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬درﺟﯽ ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﯾﻮه ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ او دا ﮐﭽﻪ دﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬اوﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د‬
‫ﻣﺎﻫﯿﺖ او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د درﺟﻮ ﺗﺎﺑﻊ ده‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ورﺗﻪ ﻣﻮاد ﯾﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﮐ‪ ３‬دﺣﻞ ﮐﯿﺪ وړﺗﯿﺎ ﻟﺮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﻨﺰﯾﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫＊ﻪ ！ﻮ‪－‬ﻪ ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ؛ﺧﻮ ﭘﻪ اﻟﮑﻮﻟﻮ ﮐ‪＊ ３‬ﻪ ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي ‪،‬د ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﯿ＆ ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي‪ .‬د ﻣﻮ！ﺮ ﻣﻮﺑﻼﺋﯿﻞ ﭘﻪ ﭘﺘﺮوﻟﻮ ﮐ‪３‬‬

‫‪14‬‬
‫ﺣﻠﯿ‪８‬ي ؛‪＄‬ﮑﻪ دا دواړه ﻣﺎدې ﻏﯿﺮ ﻗﻄﺒﻲ دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او ﮐﺎرﺑﻦ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ د ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا ﻏﻮړي ﭘﻪ اوﺑﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي؛ ‪＄‬ﮑﻪ اوﺑﻪ ﻗﻄﺒﻲ ﻣﺎده ده ؛ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻏﻮړي ﻏﯿﺮﻗﻄﺒﻲ ﻣﻮاد دي ‪ .‬د ﯾﻮې ﻣﺎدې ﺣﻠﯿﺪل ﭘﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﻣﺎدي ﮐ‪３‬‬
‫‪،‬د ﻫﻐﻮی د ذرو ) ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﯾﺎ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ( ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ﺟﺬب ﻟﻪ ﻗﻮاوو ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -3‬د ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮﺳﺮه د ‪ AgNO3‬د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻟﭙﺎره د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﯿﻠﻮﺑﯿﻠﻮ درﺟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ دې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ‬
‫‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪:‬‬

‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ )‪(o C‬‬ ‫اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪AgNO3 / 100 g H 2O‬‬

‫‪122‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪311‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪440‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪585‬‬ ‫‪80‬‬
‫‪733‬‬ ‫‪100‬‬
‫اﻟﻒ‪:‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮړﯾﺪوﺳﺮه ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ AgNO3‬ﺣﻠﯿﺪل ﻫﻢ ډﯾﺮﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ب ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 30°C‬ﮐ‪ 300g ３‬د ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﭘﻪ ‪ 100g‬اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ور زﯾﺎت ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻮی ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮع دی ؛‪＄‬ﮑﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 30°C‬ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ‪ 216g‬ﭘﻪ ‪ 100g‬اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ او ﻣﺸﺒﻮع‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﯾ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﭘﻪ او ﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 40°C‬ﮐ‪ ３‬ور زﯾﺎت ﺷﻲ ‪،‬ﻏﻠﯿﻆ ﻣﺤﻠﻮل ﯾ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬‬
‫‪-5‬‬
‫‪W % = 6.5%‬‬ ‫‪100‬‬ ‫_‬ ‫‪6. 5 g‬‬
‫‪mNa2 SO4 = 458 g‬‬ ‫‪X‬‬ ‫_‬ ‫‪45 g‬‬
‫‪100 • 45 g‬‬
‫?= ‪X‬‬ ‫= ‪X‬‬ ‫‪= 692.3 g‬‬
‫‪6.5‬‬
‫ﻟﻪ دي اﻣﻠﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺘﻠﻪ ‪ 692.3g‬ده‬
‫‪-6‬‬
‫‪W % = 5%‬‬ ‫‪100‬‬ ‫_‬ ‫‪5g‬‬
‫‪mKI = 258mg‬‬ ‫‪X‬‬ ‫_‬ ‫‪258mg‬‬
‫‪100 · 258mg‬‬
‫?= ‪X‬‬ ‫= ‪X‬‬ ‫‪= 5160mg‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ -7‬اﻟﻒ‪:‬‬
‫‪V = 250mL‬‬
‫‪mNaHCO3 = 5.623g‬‬
‫‪m · 100mL 5.623 g · 1000mL‬‬
‫? = ‪CM‬‬ ‫= ‪CM‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.268molar‬‬
‫‪M ·V‬‬ ‫‪84 g · 250mL‬‬

‫‪15‬‬
 -‫ب‬
V = 500 mL
m K 2 Cr2O7 = 184 .6 g
m • 100 mL 184 .6 g • 1000 mL
CM = ? CM = = = 1 .256 molar
M •V 294 g • 500 mL
V = 1 .25 L
n Na 2 SO 4 = 2 .5 mol -‫ج‬
mols 2 .5 mol
CM = ? CM = = = 2 .00 molar
L 1 .25 L
-‫د‬
V = 1 .00 L
m NaCl = 16 .45 g
m • 100 mL 16 .45 g • 1000 mL
CM = ? CM = = = 0 .3 molar
M •V 58 .5 g • 1000 mL

-8
V = 2L
m NaOH = 60 g
m · 100 mL 60 g · 1000 mL
CM = ? CM = = = 0 .75 molar
M ·V 40 g · 2000 mL
-9
V = 500 mL
m H 2 SO 4 = ?
m • 100 mL M • CM •V
C M = 3 .5 molar CM = ⇒m =
M •V 1000 mL
98 g 3 .5 molar • 500 mL
m= = 171 . 5 g
1000 mL
- 10
n=?
V HCl = 85 .00 mL
n
C M = 2 .20 mol CM =
V
n = CM • V = 2 .20 mol / 1000 mL • 85 .00 mL
n. = 0 .2 mol
- 11
.‫ ﻣﺎده‬３‫ ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‬-‫اﻟﻒ‬
. ‫ ﻣﺎده ده‬３‫ اوﺑﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‬-‫ب‬
-‫ج‬
m′ = 1 .5 kg
m NaOH = 80 .00 gg
m • 1000 g 80 g • 1000 g
Cm = ? Cm = = = 1 .3molal
M • m ′ 40 g • 1500 g

16
 -12

m′ = 250 g
m NaOH = 36 . 5 g
m • 1000 g 36 .5 g • 1000 g
Cm = ? Cm = = = 4 molal
M • m ′ 36 .5 g • 250 g
-13
m′
= 250 g
m HNO 3 = ?
m • 1000 g
Cm = ? Cm =
M • m′
Cm • M • m ′ 1molal • 63 g • 3000 g
m= = = 189 g
1000 g 1000 g
-14
n HCl
n HCl = 1mol N HCl =
n HCl + n H 2O
1mol
N HCl = = 0 .23
1mol + 3 .31 mol
3 .31mol
N HCl = = 0 .77
1mol + 3 .31mol
n H 2O = 3 .31mol
N HCl = ?
N H 2O = ?
m H 2O = n · M Þ m H 2O = 3 .31mol · 18 g / mol = 59 .58 g
m · 1000 g 18 g · 1000 g
Cm = ? Cm = = = 16 . 8 molal
M · m¢ 18 g · 59 .58 g

-15
n HC 2 H 3 C 2 O 2 = 0 . 763 mol
m H 2 O = 1 kg
N HC 2 H 3O 2
= ?
n · 1000 g 0.763mol · 1000 g
Cm = ? Cm = = = 0.763molal
m¢ 1000 g
nHC 2 H 3C2O2 0.763mol 0.763mol
N HC 2 H 3O2 = = = = 0.0135
nHC2 H 3C 2O2 + nH 2 O 0.763mol + 55.5mol 56,313mol

17
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‪-‬ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪3 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې د ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ ،‬ډوﻟﻮﻧﻪ او ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ دې ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ او ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬
‫ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪، ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻮ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬اﯾﺎ ﮐﻮﮐﺎﮐﻮﻻ او ﻓﺎﻧﺘﺎ ﻣﻮ ＇‪＋‬ﻠ‪ ３‬ده؟ دا ﮐﻮم‬
‫ډول ﻣﻮاد دي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻮ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺮﯾﻒ او ﻧﻮرو‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﭘﻪ اړه دې ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه‬ ‫ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺎز او ﮐﻤﭙﻨﯿﻨﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ )‪(1- 1‬‬
‫د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫د اړﺗﯿﺎ وړ ﺳﺎﻣﺎن او ﻣﻮاد‪＇ :‬ﻠﻮر ﻋﺪده ‪ 150‬ﻣﻠﻲ ﻟﯿﺘﺮﺣﺠﻢ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺑﯿﮑﺮوﻧﻪ‪ ،‬د ﮐﻮﻻﻟﻲ ﺧﺎوره‪ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ ＇‪＋‬ﻮﻧﮑﯽ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﻏﻮړي‬
‫او ＊ﯿ‪＋‬ﻪ ﯾ‪ ３‬ﻣﯿﻠﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‬
‫‪＇-1‬ﻠﻮر ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﭘﻪ ＇ﻠﻮرو ﺑﯿﮑﺮوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮﯾﻮ ﯾ‪ ３‬د اوﺑﻮ او ﻻﻧﺪې ﻣﻮادو ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي‪.‬‬
‫‪1g NaCl .a‬‬
‫‪ 2.5g .b‬د ﮐﻮﻻﻟﻲ ﺧﺎوره‬
‫‪ 10g .c‬رﻧ‪／‬ﻪ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ‬
‫‪ 10mL .d‬ﻏﻮړي‬
‫‪ .2‬ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ د ＊ﯿ‪＋‬ﻪ ﯾﻲ ﻣﯿﻠ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ وﻟ‪７‬ئ او د ﻫﻐﻮی ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬
‫‪ .3‬د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﯾﻮ ﯾ‪ ３‬ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ دی؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ＇ﺨﻪ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪﯾ‪８‬ي ﭼ‪ NaCl ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮط ﺟﻮړوي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﻮﺗﻪ ﺷﻮه ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻮدوﺧﻪ او ﺣﺠﻢ د ﺟﺎﻣﺪو‪ ،‬ﻣﺎﯾﻌﻮ اود ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﺣﺎﻟﺖ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﻫﻤﺪا درې ﭘﺎراﻣﺘﺮوﻧﻪ‬
‫د ﻣﺤﻠﻮل ﯾﻮ ﺷﻤﯿﺮ ﻧﻮر ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﻫﻢ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل د دوو ﯾﺎ ＇ﻮ ﻣﺎدو ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺳﯿﺴﺘﻢ دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د ﺟﻮړووﻧﮑﻮ اﺟﺰاوو ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺮﯾﻮې ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽﻪ ﭘﻮرې ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻨﻮﻧﮑ‪３‬‬
‫دي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﻣﺤﻠﻮل د دوو ﺑﺮﺧﻮ‪،‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدي )‪ (Solutes‬او ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدي ) ‪＇ (Solventes‬ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی‬
‫دی‪.‬‬

‫‪Solution = Solute + Solvent‬‬

‫ﺣﻞ ﻛﯿﺪوﻧﻜ‪ ３‬ﻣﺎده )‪ : (Solute‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻫﻐﻪ ﺟﺰ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨﯿﻮ ذرو ) ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ‪،‬‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﯾﺎ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ( ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﯽ ) ‪ : (Solvent‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻫﻐﻪ ﺟﺰ دی ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ ﻛﯿﺪوﻧﻜ‪ ３‬ﻣﺎدي د ﺣﻞ ﮐﻮﻟﻮ وړﺗﯿﺎ ﻟﺮي او ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨﯿﻮ اﺟﺰاو‬
‫！ﻮ！ﻪ ﮐﻮي ‪ .‬د ﻃﺒﯿﻌﺖ ＊ﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده اوﺑﻪ دي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د اوﺑﻮ او ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ د رول ﭘﻪ اړه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ل‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫اوﺑﻪ او د ﻫﻐ‪ ３‬اﻫﻤﯿﺖ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ژوﻧﺪﯾﻮ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻮ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ :３‬د‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﮐﺮه د ﺷﻤﺴ‪ ３‬ﻣﻨﻈﻮﻣ‪ ３‬ﯾﻮازﯾﻨ‪ ９‬ﺳﯿﺎره ده ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ‬
‫ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮه ده ‪،‬د اوﺑﻮ د ﺷﺘﻮن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻪ دې ﺳﯿﺎره ﮐ‪ ３‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت او ﻧﺒﺎﺗﺎت ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪاﻧﻪ ﺗﻪ دوام ورﮐﻮي‪ ،‬د اوﺑﻮ اﻫﻤﯿﺖ‬

‫‪19‬‬
 ‫دﻫﻐ‪ ３‬دﺑﺮﺧ‪ ３‬اﺧ‪５‬ﺴﺘﻨﻲ د اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ﭘﻪ ﺣﯿﺎﺗﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ‪！،‬ﻮل ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﮑﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻪ ژوﻧﺪۍ ﺣﺠﺮې ‪ 20 - 60%‬اوﺑﻪ ﻟﺮي ‪،‬د ﺑﺎﻟﻐﻮ او ژوﻧﺪﯾﻮ ﻧﻮرﻣﺎﻟﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﮐﺘﻠﻪ ‪70Kg‬‬
‫ﮐﯿﻠﻮ‪－‬ﺮام وي‪ 45 - 50L ،‬ﻟﯿﺘﺮه اوﺑﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺟﻤﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ‪ 3.5L‬ﻟﯿﺘﺮه ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 5L‬ﻟﯿﺘﺮه وﯾﻨﻪ ﮐ‪ 10.5L ، ３‬ﻟﯿﺘﺮه ﭘﻪ‬
‫ﻟﻤﻔﺎوي ﻏﺪوﮐ‪ ３‬او د ﺣﺠﺮو ﺑﺎﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬اوﺑﻪ او ﭘﺎﺗﻲ ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬د ﺣﺠﺮو ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ دي‪.‬‬
‫دزﯾﺎﺗﻮ ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻲ ﺑﻬﯿﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې د اوﺑﻮ د ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ﻏﺬاﯾﻲ ﻣﻮادو د ﻫﻀﻢ ﺑﻬﯿﺮ‪،‬‬
‫د ﻣﯿﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺰم‪ ،‬د دوﯾﻨﻮ ﺟﻮړﯾﺪل او د ﻧﺴﺠﻮﻧﻮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ ،‬دا ！ﻮل ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ او د اوﺑﻮ د رﻏﻨﺪه دﻧﺪې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫اوﺑﻪ د ﻋﻀﻮي او ﻏﯿﺮ ﻋﻀﻮي ﻣﻮادو ＊ﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ده‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ زﻫﺮي او ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻣﻮاد د اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ﻟﻪ دﻧﻨﻪ ＇ﺨﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺑﻬﺮﺗﻪ ا‪４‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻫﻐﻪ اوﺑﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺧﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ د ﭘﻮﺳﺘﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻري ﺑ‪７‬اﺳﯿ‪８‬ی‪ ،‬د ﺑﺪن د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ‬
‫！ﺎﮐﻠ‪ ３‬او ﻧﻮرﻣﺎﻟﻪ ﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬او ＊ﮑ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ د ﻗﺮﻧﯿ‪ ３‬د ﻟﻮﻧﺪو ﺳﺎﺗﻠﻮ دﻧﺪه ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي او ﻟﻪ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ＇ﺨﻪ دوړې او ﺧﺎورې‬
‫وﺑﺎﺳﻲ‪ 99% ،‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړې ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫اوﺑﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮﻧﺴﺠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﻮرا ډﯾﺮې دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی دﻧﺪه ﭘﻪ اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮه ﻣﻬﻤﻪ وي؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬ﺷﻮﮐ‪ ３‬ﻧﺨﺎع‬
‫‪ ، 69.7%‬د دﻣﺎغ ﻗﺸﺮ ‪ ، 83.3%‬ﭘﺨﺘﻮر‪－‬ﻲ ‪ ، 83%‬زړه ‪، 79.3%‬ﮐﻮﻟﻤ‪ ، 77% ３‬ﺳ‪８‬ې ‪ ، 79.1%‬ﺗﺮﯾﺨ‪ ، 76% ９‬ﺳﭙﯿﻦ‬
‫ﮐﺮوﺑﺎت ‪ ، 70%‬ﻋﻀﻠ‪ ، 76% ３‬ﭘﻮﺳﺘﮑﯽ ‪ ، 72%‬ﯾﻨﻪ )ﮐﺒﺪ( ‪ ، 60%‬ﻧ‪＋‬ﻠﻮوﻧﮑﻲ ﻧﺴﺠﻮﻧﻪ ‪ ، 76.6%‬ﮐﺮﭘﻨﺪوﮐ‪３‬‬
‫)ﻏﻀﺮوف(ه ‪ 55%‬او ﻫ‪６‬وﮐﻲ ‪ 22%‬اوﺑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي او ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺧﻮاص زﯾﺎت ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻲ ﺑﻬﯿﺮوﻧﻪ او ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي ‪،‬د ﺧﻮړو د ﻫﻀﻢ ﺑﻬﯿﺮ‪ ،‬د ﻣﻮادو‬
‫ﻣﯿﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺰم‪ ،‬د وﯾﻨ‪ ３‬ﺗﻮﻟﯿﺪ او د اﻧﺴﺎﺟﻮ ﺟﻮړول داوﺑﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬او د اوﺑﻮ د رﻏﻨﺪه وﻧ‪６‬ې ﻟﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻠﻮﺳﺮه ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬‬
‫اوﺑﻪ دروﻏﺠﻦ ﺧﻮاص‪ ،‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو ﻟﻮړه درﺟﻪ‪ ،‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ＊ﻪ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﺗﯿﺮوﻟﻮ ！ﯿ＂ﻪ وړﺗﯿﺎ ﻟﺮي ‪،‬دﺑ‪７‬اس د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ﻟﺮي‪ .‬د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ډﯾﺮه ﻗﻄﺒﻲ ده‪ ،‬ډای ﭘﻮل ﻣﻮﻣﻨ＀‬
‫ﯾ‪ 6.1 ×10 -30 Cb × m ３‬دی ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ﻣﺜﺒﺖ او ﻣﻨﻔﻲ ډای ﭘﻮل دا ﮐﭽﻪ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﯾﻮ ﺑﻞ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻟﻮري‬
‫ورﮐﻮﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او اوﺑﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﭘﻪ ﯾﻮه ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬ﺳﺎﺗﯽ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ＇ﻠﻮرو ﻧﻮرو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑ‪ ３‬ﺗ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ﺗﺘﺮا ﻫﺎﯾﺪرال ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﺮي اود ﻫﻐﻮی د وﻻﻧﺴﻲ اړﯾﮑﻮ زاوﯾﻪ ‪ 105‬درﺟ‪ ３‬ده‪.‬‬
‫‪ 20 - 25Kg‬او ‪ 10‬ﺗﺮ ‪＄ 20‬ﻠﯽ د ﮐﻮوﻻﻧ＀ اړﯾﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺿﻌﯿﻔﻪ او اﻧﺮژي ﯾ‪ ３‬ﮐﻤﻪ ده ؛ ﺧﻮ د‬ ‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي‬
‫‪mol‬‬

‫واﻧﺪرواﻟﺲ ﻟﻪ اړﯾﮑﯽ ＇ﺨﻪ ＇ﻮ‪＄‬ﻠﻲ ﻟﻮړه ده ‪.‬د اوﺑﻮ ﻟﻮړ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ‪ 4°C‬ﺳﺎﻧﺘﯽ ‪－‬ﺮاد ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ 1 g mL ３‬دی‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ)ﯾﺦ( ﮐ‪ ３‬ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻈﻤﻪ ده؛ ﻟﻪ ﻫﻤﺪې اﻣﻠﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮې ﺧﺎﻟﯿ‪／‬ﺎوې ﺷﺘﻪ‬
‫دي او د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺎﯾﻊ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ！ﯿ＀ دی‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑﻮ ﺷﮑﻞ‬
‫اوﺑﻪ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ او رﯾﺪﮐﺸﻦ ﭘﻪ ﺑﻬﯿﺮ ﮐ‪ ３‬ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬زﯾﺎت ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮐﻮي او اﯾﻮﻧ ﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘﻲ ﻗﺸﺮ ورﺑﺨ‪３＋‬‬
‫ﭼ‪ ３‬دا ﺟﻮړ＊ﺖ د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺛﺒﺎت ！ﺎﮐﻲ‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪6 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اﺟﺰاوې‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺟﺰاوو او ډوﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي او د‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ دي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮن دې ﺟﻮړﮐ‪７‬ای ﺷﻲ او ﻟﻪ ﻫﻐﻮې ＇ﺨﻪ دې ﭘﻪ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪﮐ‪＂－ ３‬ﻪ‬
‫واﺧ‪５‬ﺴﺘﻠﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬د ﭘ＂ﺎس ﭘﻪ ﻧﻮم ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺎده ﭘﯿﮋﻧﺊ او د ﻫﻐ‪ ３‬د‬
‫ﮐﺎروﻟﻮ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﭘﻮﻫﯿ‪８‬ئ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ )د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺟﺰاوو او د ﻫﻐﻮی د ډوﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼﯽ ＊ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺟﺰاوو‬ ‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ې‪.‬‬
‫‪ -‬ﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮل دې ﻟﻪ ＇ﻮ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﭘﻪ اړه و ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺳﯿﺮوم دې د ﺳﯿﺮوز ‪－،‬ﻠﻮﮐﻮز‪ ،‬اوﺑﻮ او ﻣﺎﻟ‪＇ ３／‬ﺨﻪ ‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﺟﻮړﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪ - .‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ ‪ :‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ذرو د ﺟﺴﺎﻣﺖ د ﻗﻄﺮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دوه ډوﻟﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺣﻘﯿﻘﻲ او ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دي‪.‬‬
‫ر＊ﺘﯿﺎﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‪ :‬دا ډول ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬او ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺳﯿﺴﺘﻢ او‬
‫ﻣﺘﺤﻮل ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻟﺮي ‪،‬د دوی د ذرو د ﻗﻄﺮﻏ＂ﻮاﻟﯽ ‪1nm‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ دی‪.‬‬
‫د ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ‪ :‬د ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻪ ‪،‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او ﻧﻮر ﺷﺎﻣﻞ دي‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ذرو ﻗﻄﺮ ‪ 10nm‬دی‪.‬‬
‫ﮐﻠﻮﺋﯿﺪي ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‪ - :‬ﻫﻐﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ذرې ﺑﺮوﻧﻲ ﺣﺮﮐﺖ ﻟﺮي او د ﻫﻐﻮی د ذرو دﻗﻄﺮﻏ＂ﻮاﻟﯽ ‪ 8 nm‬دی‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪6 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮد ﻣﺸﺒﻮﻋﯿﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪ ７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪３‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺎدي د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺧﻮاﻣﺨﻮا ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع وي‬
‫د ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺟﻮړوﻟﻮ ﺗﻮان دې وﻟﺮي ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧﻲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬أﯾﺎ ﮐﻮﻻی ﺷﺊ ﭘﻪ ﯾﻮ ‪－‬ﯿﻼس اوﺑﻮ ﮐ‪10 ３‬‬
‫)ﻟﺲ( ﻗﺎﺷﻮﻏ‪ ３‬ﺑﻮره ﺣﻞ ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ډول ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ډول ﺟﻮړوي‪ ،‬ﮐ‪７‬ﻧﻼره دې ﯾﺎدداﺷﺖ او زده‬
‫دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ورو＊ﯿﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫)‪ (1- 2‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ :‬ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫د اړﺗﯿﺎ وړ ﺳﺎﻣﺎن او ﻣﻮاد‪ 250mL :‬ﺑﯿﮑﺮ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ‪ ،‬د ﺑﻨﺴﻦ ＇ﺮاغ‪ ،‬ﻧﯿﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪７‬ۍ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﺟﺎﻟ‪－ 60g ،９‬ﺮام ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫اﺳﯿﺘﺎت ) ‪. (CH 3 - COONa‬‬
‫ﮐ‪ ７‬ﻧﻼره‪:‬‬
‫‪ 100mL -1‬اوﺑﻪ ﭘﻪ ‪ 250‬ﻣﻠﻲ ﻟﯿﺘﺮه ﺑﯿﮑﺮ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﺗﺮ ‪ 80°C‬ﭘﻮرې ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﺗﻮدو اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﯿﺘﺎت ورزﯾﺎت او وﯾ‪＊ ３‬ﻮروئ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل ﯾ‪ ３‬ﺟﻮړ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺧﻮاﻣﺨﻮا ﯾﻮ‬
‫＇ﻪ ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﯿﺘﺎت ﺑﻪ د ﺑﯿﮑﺮ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬وي‪.‬‬
‫‪-3‬ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ﻣﺤﻠﻮل ﻓﻠﺘﺮ او ﺟﺎﻣﺪه ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ور‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﺟﻼﮐ‪７‬ئ ‪،‬ﺑﯿﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎی ﮐﯿ‪８‬دئ ﭼ‪ ３‬ﺳﻮړﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل ﺑﯿﺎ د ﮐﻮ！‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﭽﻪ ﺳﻮړﺷﻮ‪ ،‬د ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﯿﺘﺎت ﮐﺮﺳﺘﺎل ＇ﻮ وړې ！ﻮﺗ‪ ３‬ورزﯾﺎﺗ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﯿﺪﻧ ‪３‬‬
‫وﻟﯿﻜﺊ‪.‬‬
‫د دې ﻣﺤﻠﻮل دﮐ‪＋‬ﯿﻨﺎﺳﺘﻠﻮ ﻻﻣﻞ ＇ﻪ دی؟‬
‫ﮐﻮم ډول ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ د ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﮐ‪＋‬ﯿﻨﺎﺳﺘﻠﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻻس راﺷﻲ ؟‬
‫‪＄‬ﻮاب ‪ :‬د ﻫﻐﻪ د ﭼ＂ﮏ رﺳﻮب دﻟﯿﻞ د ﺳﻮدﯾﻢ اﺳﯿﺘﺎت د ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺸﺒﻮﻋﯿﺖ دی ﭼ‪ ３‬ﻧﻮر ﺣﻞ ﮐﯿﺪل ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﻧ ﻪ‬
‫دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻣﺤﻠﻮل د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ＊ﮑﺘﻪ او ﻣﺤﻠﻞ ﻫﻢ د ﻣﻨﺤﻠ‪ ３‬ﻣﺎدې د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﮐ‪ ３‬ﺑﻮﺧﺖ دی ﭼ‪ ３‬اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎده ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﻲ ﺣﻠﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺸﺒﻮع ＇ﺨﻪ ﻟﻮړ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺮ ﻻﺳﻪ او رﺳﻮب راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ دﺣﻠﯿﺪو ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﯿﻮري‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص د ﻫﻐﻮی د ﺟﻮړووﻧﮑﻮ اﺟﺰاوو ﻟﻪ ﯾﻮﺑﻞ ﺳﺮه ﻋﻤﻞ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ ،‬روﺳﻲ ﻋﺎﻟﻢ دﯾﻤﺘﺮي اﯾﻮاﻧﻮوﯾﭻ ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ‬
‫اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ او ﺗﺮ ＇ﯿﺮﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې وﻧﯿﻮل او داﺳ‪ ３‬ﻧﻈﺮﯾ‪ ３‬ورﮐ‪ ７‬ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬او ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ذرو ﺗﺮﻣﻨ‪＃‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻋﻤﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي او ﺑ‪ ３‬ﺛﺒﺎﺗﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺘﻲ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي‪.‬د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﻧﻮﻣﻮړې ﺗﯿﻮري د‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘﻲ ﺗﯿﻮري او ﯾﺎ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﯿﻮري ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎده ﺷﻮي ده ‪.‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺣﻠﯿﺪو ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺗﯿﻮري‬
‫‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﭘﻮﻫﺎن د ﻣﻮادو دﺣﻞ ﮐﯿﺪو ﺑﻬﯿﺮ ﭘﻪ ﯾﻮ ﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺑﻬﯿﺮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ذرې ﭘﻪ‬
‫ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ډول ﺧﭙﺮﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻟﺮي‪ ،‬د دې ﺗﯿﻮري ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ واﻧ＀ ﻫﻮف او ارﻫﯿﻨﻮس دی‪ .‬دوی د‬
‫رﻗﯿﻘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص د اﯾﺪﯾﺎل ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ل او د ﻫﻐﻮی د ﻣﻘﺪاري ﭘﺎراﻣﺘﺮوﻧﻮ د ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬او ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﯾ‪ ３‬د‬
‫‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﻗﺎﻧﻮن ﯾ‪ ３‬وﮐﺎروه او وﯾ‪ ３‬ﻣﻨﻪ‪ ،‬دا ﺗﯿﻮري د رﻗﯿﻘﻮ اﯾﺪﯾﺎﻟﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره د ﻣﻨﻠﻮ وړ ده‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻘﯿﻘﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر ده ﺗﺮ‬
‫＇ﻮ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺟﺰاو و ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻋﻤﻞ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﯿﻮل ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﻪ ودې ﺳﺮه ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪه ﺷﻮه ﭼ‪ ３‬دﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮﮐ‪ ３‬دﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬او دﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدي د ذرو ﻓﺰﯾﮑﻲ ﻣﺨﺎﻣﺢ‬
‫ﻋﻤﻞ او ﻫﻢ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻋﻤﻞ ‪ﾦ‬ﻮ‪＄‬ﺎی اﻏﯿﺰه ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﯿﻮل ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫د ﺣﻞ ﮐﯿﺪو ﺑﻬﯿﺮ او د اوﺑﻮ د ﺣﻠ ﻮﻟﻮﻗـﺪرت ‪ :‬اوﺑـﻪ دﻟـﻮړ دوه ‪－‬ـﻮﻧﻲ ﺑﺮﯾـ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺛﺎﺑـﺖ )‪ (X o = 78‬د ﻟﺮوﻟـﻮ ﻟـﻪ ﮐﺒﻠـﻪ ‪،‬زﯾـﺎﺗﺮه ﺟﺎﻣـﺪ‬
‫ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﻣﻮاد ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﻮي ‪،‬د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮ ﻟﻮﻧﻪ د ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﻣﺎدې ﻟﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧـﻮ ﺳـﺮه ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﻋﻤـﻞ ﺗﺮﺳـﺮه ﮐـﻮي ‪،‬ﻟـﻪ دې اﻣﻠـﻪ‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ او د ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﻣـﻮاد ﻫﺎﯾﺪرﯾـﺸﻨﻲ اﯾﻮﻧﻮﻧـﻪ ﺟـﻮړوي‪،‬د ﻗﻄﺒـﻲ ﺣـﻞ ﮐـﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣـﺎدې د ډای ﭘـﻮل اﯾـﻮن ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﻋﻤـﻞ‬
‫‪q1 • q2‬‬
‫‪ ( F = k‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ وارزول ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻓﺎرادې او ﮐﻮﻟﻤﺐ د ﻗﺎﻧﻮن )‬
‫‪r2‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ د ﺟﺬب ﯾﺎ دﻓﻌ‪ ３‬ﻗﻮه د ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ د وا！ﻦ او د ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل د ډای‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ ﺳﺮه ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ددوو ﻣﺨﺎﻟﻔﻮ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ دﺟﺬب ﻗﻮه ‪ 1.70‬ﺑﺮﺧﻪ د ﻗﻮو ده‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﺧﻼ ﮐ‪ ３‬ﯾﻮﺑﻞ ﺟﺬب وي‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ KCl‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬دو ‪ ،‬ﻧﻮد ﻧﻮﻣﻮړې ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ‪ Cl -‬او ‪ K +‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ د‬
‫اوﺑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﻼ او ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ‪،‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی دﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د ﻣﻨﻔﻲ ﻟﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﺮﯾﻮ ﯾ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ډای ﭘﻮﻟﻮ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻗﻄﺐ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ راﮐﺎږي او د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ‪＄‬ﺎن ﺳﺮه ﻧﮋدي ﺳﺎﺗﻲ او ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د اوﺑﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻗﻄﺐ ﺟﺬب وي ‪،‬ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﻮراډﯾﺮ د اوﺑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ‪ Hydration‬ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺖ ﺷﻮي اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ډﯾﺮ ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ دي او »ﮐﺘﯿﻮﻧﻲ« اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ﻻزﯾﺎﺗﺮه ﺑﺎ‬
‫ﺛﺒﺎﺗﻪ دي ‪،‬ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه ﭼ‪ ３‬د ﮐﯿﺘﻮﻧﻮﻧﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻟﻮړ وي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻤﺎﻏﻪ ﮐﭽﻪ ډﯾﺮ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي او ډﯾﺮ ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ وي ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮې ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ اوﺑﻪ و ﻟﺮي‪ ،‬د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫‪FeSO4 • 7H2O,KAl2 (SO4 )3 • 12H2O,AlCl3 •6H2O, MgCl2 • 6H2O,CaCl2 •6H2O‬‬

‫‪26‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪8 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫اﯾﻮﻧﯽ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د اﯾﻮﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دي او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮوي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د اﯾﻮﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﺑﺎﻧﺪې و ﺗﻮاﻧﯿ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﮐﺎر ﯾﻮړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ او ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪ ３‬ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬أﯾﺎ د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪＊ ３‬ﻪ ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او‬
‫ﯾﺎ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د اﯾﻮﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪３‬‬ ‫وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﺣﻠﯿﺪو ﯾﻮه ﭘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ډول ﺑﺮاﺑﺮ وي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د ﮐﺎر ﺑﻬﯿﺮدې ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺣﻞ ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﻻﻧﺪي ‪－‬ﺮاف ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې وﻏﻮاړئ ﭼ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 40°C, 0°C‬او ‪ 80°C‬ﮐ‪ ３‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د ﭘﻮرﺗﻨ‪９‬‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﺮه درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﮐﭽﻪ اﻣﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻪ ‪ 100g‬اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې وﻏﻮاړئ ﭼ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 40°C, 0°C‬او ‪ 80°C‬ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ درﺟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﮐﭽﻪ ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﭘﻪ ‪ 100g‬اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ؟‬
‫ﻻﻧﺪې ‪－‬ﺮاف د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او د ﻣﻮادو د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﭘﻪ ‪ 100g‬اوﺑﻮﮐ‪＊ ３‬ﯿﻲ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ‪－‬ﺮاف ‪100g‬اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬

‫‪＄‬ﻮاب‬
‫‪ -١‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ‪－‬ﺮاف ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 40°C, 0°C‬او ‪ 80°C‬در ﺟﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺑ‪２‬ﻪ ‪ 42g ، 32g‬او‬
‫‪－ 60g‬ﺮام اﻣﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮ راﯾﺪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ‪－‬ﺮاف ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 40°C, 0°C‬او ‪ 80°C‬ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺑ‪２‬ﻪ ‪－ 70g‬ﺮام‪－ 105g ،‬ﺮام او‬
‫‪－ 150g‬ﺮام ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‪:‬‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻣﻨﺤﻞ ډﻟ‪ : ３‬د ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺘﻮ )‪！ (Nitrate‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻨﺤﻞ دي‪.‬‬
‫د اﺳﯿﺘﺎت ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬دي ‪ ،‬د ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪ ،‬ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ او اﯾﻮداﯾﺪ زﯾﺎﺗﺮه ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﻟﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ‬
‫دﺳﯿﻤﺎﺑﻮ‪ ،‬ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو او ﺳﺮﺑﻮ دﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي‪،‬د ﺳﻠﻔﯿ＂ﻮ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﻟﯿ‪８‬ي‪،‬‬
‫‪1CaSO 4 , AgSO 4 , HgSO 4‬او ‪ PbSO 4‬ﭘﻪ ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د ‪ SrSO 4‬او ‪ BaSO 4‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ‬
‫ﺣﻠﯿ‪８‬ي‪.‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻧﻪ ﺣﻠﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ډﻟ‪３‬‬
‫زﯾﺎﺗﺮه ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ‪ Ba(OH ) 2 ،‬او ‪ NH 4OH‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﯿ‪８‬ي؛‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ‪ Ca (OH ) 2 ، Sr (OH) 2‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬زﯾﺎت ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＂ﻮﻧﻪ او ﻓﺎﺳﻔﯿ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د اﻟﻘﻠﻲ‬

‫‪28‬‬
 ‫‪+‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＂ﻮﻧﻪ او ﻓﺎﺳﻔﯿ＂ﻮﻧﻪ او د ‪ N H 4‬ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺘﻮﻧﻪ او ﻓﺎﺳﻔﯿﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﯿ‪８‬ي‪ ،‬زﯾﺎﺗﺮه ﺑﺎي ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＂ﻮﻧﻪ او ﺑﺎی ﻓﺎﺳﻔﯿ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ او دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪوﻧﻪ او ‪ ( NH 4 ) 2 S‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ د ﺑﻬﯿﺮ اﻧﺮژي‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑﯽ ﯾﺎدوﻧﻪ وﺷﻮه‪ ،‬ﺗﻮدوﺧﻪ د ﺣﻠﯿﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﻬﯿﺮ ﮐ‪ ３‬اﻏﯿﺰه ﻟﺮي‪ ،‬د ﺣﻠﯿﺪو د ﺑﻬﯿﺮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﻟﻪ ‪:‬‬
‫‪DH solution = Ucry + DH hydration‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ DH sol ３‬د ﺣﻠﯿﺪو ﻣﻮﻻري اﻧﺘﻠﭙﻲ ﺑﺪﻟﻮن‪ Ucry ،‬د ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي او ‪ DH hyd‬د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ‬
‫داﻧﺘﻠﭙﻲ ﺑﺪﻟﻮن ＊ﯿﻲ‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪10 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﻏﻠﻈﺖ او د ﻫﻐﻪ د ﮐﭽ‪ ３‬د！ﺎﮐﻠﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺐ او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ارز＊ﺘﻨﺎﮐﻪ رول ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د دﻗﯿﻖ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ دې ﻻس ﺑﺮﯾﺎ وي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد او ﻣﺤﻠﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬ﮐﻮم ډول ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ وﯾﻨﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬وردﻧﻨﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ اړه د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮﺧ‪ ３‬او د ﮐﺘﻠﻮي ﺳﻠﻨ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺳﻠﻨﻮ ﻏﻠﻈﺘﻮ ﺳﺮه دې ﺟﻮړ‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬اي ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫دﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ )‪( Solutiones Consentrat ion‬‬
‫د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐﭽﻪ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﯾﻮي ！ﺎﮐﻠﻲ واﺣﺪ ﮐ‪ ３‬او ﯾﺎ د ﻣﺤﻠﻞ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬واﺣﺪې ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎ دﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬
‫=‪C‬‬ ‫= ‪,C‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪m′‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ C ３‬ﻏﻠﻈﺖ‪ m ،‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐﭽﻪ ده‪ n ،‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻣﻮﻟﻮﻧﻪ ‪ V ،‬ﺣﺠﻢ او ‪ m¢‬د‬
‫ﻣﺤﻠﻞ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﮐﭽﻪ ＊ﯿﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﺑﺎ‪請‬ﺮې او ﻻﻣﺴ‪ ３‬ﺣﺲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ و！ﺎﮐﻞ ﺷﻲ؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻃﺐ او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫دﻗﯿﻖ ﻏﻠﻈﺖ او ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽﻪ ﺑﺎﯾﺪ و！ﺎﮐﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ د ﮐﭽﻮ او د ﻏﻠﻈﺖ د ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺷﭙ‪ ８‬ﻗﯿﺎﺳﻲ واﺣﺪوﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﮐﺎر وړل ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻫﺮﯾﻮ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ＇ﯿ‪７‬ﻟﻮ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻮل ﻓﺮﮐﺸﻦ )‪ : ( Fraction Mole‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ د ﯾﻮه ﺟﺰ د ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮﺧﻪ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ د ﺟﻮړووﻧﮑﻮاﺟﺰاوو د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ دﻣﺠﻤﻮﻋ‪ ３‬د‬
‫وﯾﺶ ﻟﻪ ﮐﭽ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪:‬‬
‫‪n1‬‬
‫= ‪N1‬‬
‫‪n 1 + n 2 + ….n i‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺤﻠﻮل د ﻣﻨﺤﻠ‪ ３‬ﻣﺎدې او ﻣﺤﻠﻞ ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮﺧﻪ وﻣﻮﻣﺊ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ‪ 46g‬ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ او ‪－ 180g‬ﺮام اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺟﻮړ ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪180 g‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪46 g‬‬
‫=‪n‬‬ ‫=‬ ‫= ‪= 10 mol , n‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.8mol‬‬
‫‪M 18 g / mol‬‬ ‫‪M 58.5 g / mol‬‬
‫‪nNaCl‬‬ ‫‪0.8mol‬‬
‫= ‪N NaCl‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.074‬‬
‫‪n NaCl + nH 2O o.8mol + 10 mol‬‬
‫‪nH 2O‬‬ ‫‪10mol‬‬
‫= ‪N H 2O‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.926‬‬
‫‪n NaCl + nH 2O‬‬ ‫‪o.8mol + 10mol‬‬

‫ﻧﻮټ ‪ :‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺟﻮړوﻧﮑﻮ اﺟﺰاوو د ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﯾﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪:‬‬
‫‪N1 + N 2 + ………N i = 1‬‬
‫‪ .1‬ﮐﺘﻠﻮي ﺑﺮﺧﻪ او ﮐﺘﻠﻮي ﺳﻠﻨﻪ ‪:‬‬
‫ﮐﺘﻠﻮي ﺑﺮﺧﻪ ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺟﺰاوو د ﯾﻮې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐﺘﻠﻪ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺟﻮړووﻧﮑﻮ اﺟﺰاوو ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې‬
‫ووﯾﺸﻞ ﺷﻲ‪،‬دﻣﺤﻠﻮل د ﭘﺎم وړ ﺟﺰﮐﺘﻠﻮي ﺑﺮﺧﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪m1‬‬
‫= ‪W1‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ‪ 150g NH 4 OH‬ﭘﻪ ‪ 250g‬اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬د ‪ NH 4OH‬ﮐﺘﻠﻮي ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ دې ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬وﻣﻮﻣﺊ ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫‪M NH 4OH = 150 = g‬‬

‫‪M H 2O = 250 g‬‬ ‫‪m1‬‬ ‫‪150 g‬‬ ‫‪150 g‬‬
‫= ‪W1‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.375‬‬
‫? = ‪WNH 4OH‬‬ ‫‪m1 + m2 + .....mi 250 g + 150 g 400 g‬‬
‫? = ‪WH 2O‬‬
‫‪m1‬‬ ‫‪250 g‬‬ ‫‪250 g‬‬
‫= ‪W1‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.625‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi 250 g + 150 g 400 g‬‬
‫ﻧﻮټ ‪ :‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺟﺰاوو د ﮐﺘﻠﻮي ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻪ ﯾﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬
‫‪W1 + W2 + .....Wi = 1‬‬
‫د ﮐﺘﻠﻮي ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﺳﻠﻨﻪ ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﯾﻮه ﺟﺰ ﮐﺘﻠﻪ ‪،‬دﺟﻮړووﻧﮑﻮ اﺟﺰاوو د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﮐﺘﻠ‪)３‬دﻣﺤﻠﻮل ﮐﺘﻠ‪ (３‬ﺑﺎﻧﺪې ووﯾﺸﻞ‬
‫ﺷﻲ اوﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ 100‬ﺳﺮه ﺿﺮب ﺷﻲ‪ ،‬دﻣﺤﻠﻮل د اﺟﺰاوودﮐﺘﻠﻮي ﺳﻠﻨﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪m1‬‬
‫= ‪W %1‬‬ ‫‪• 100‬‬
‫‪m1 + m2 + .....mi‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ‪ 1300gKOH‬ﭘﻪ ‪ 500g‬اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬د ‪ KOH‬او اوﺑﻮ ﮐﺘﻠﻮي ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ دې ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬وﻣﻮﻣﺊ‪:‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪M % KOH = 1300 g‬‬
‫‪M H 2O = 599 g‬‬ ‫‪m1‬‬
‫= ‪W %1‬‬ ‫‪· 100‬‬
‫? = ‪W % KOH‬‬ ‫‪m1 + m2 + .....mi‬‬
‫? = ‪W % H 2O‬‬
‫‪130 g‬‬
‫= ‪W%‬‬ ‫‪· 100‬‬
‫‪130 g + 500 g‬‬
‫‪130 g · 100‬‬
‫= ‪W % KOH‬‬ ‫‪= 20.635%‬‬
‫‪630 g‬‬
‫‪500 g · 100‬‬ ‫‪50000 g‬‬
‫= ‪W % H 2O‬‬ ‫=‬ ‫‪= 79.365%‬‬
‫‪500 g + 130 g‬‬ ‫‪630 g‬‬

‫‪32‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪12 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪ -‬د ﻣﻮﻻرﯾﺘﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ﻣﺎدې دﻣﻮﻟﻮﻧﻮﮐﭽﻪ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﯾﻮه‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫！ﺎﮐﻠﻲ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮﻻرﯾﺘﻲ او دﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﻟﯿﺘﺮ ﮐ‪ ３‬دﻣﻮﻟﺮد ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د ﻣﻮﻻرﯾﺘﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې دې ﭘﻮه او ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﭼﺎروﮐ‪ ３‬دې وﮐﺎروﻟﯽ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯿﺎو ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ژوژه ﺑﺎﻟﻮن ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد او ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬د ﯾﻮ ﻧﻮرﻣﺎل ﺳ‪７‬ي دو ﯾﻨﻲ ﻏﻠﻈﺖ ‪0.3 - 0.25‬‬
‫ﻣﻮﻟﺮه دی‪ ،‬دا ﺟﻤﻠﻪ ＇ﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻟﺮي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﻮﻟﺮي ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪ .‬ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺳﻠﻨﻮ ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﺟﻮړﮐ‪７‬ای‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫دﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ‪ :‬د ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ داﺳ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪:‬‬
‫ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ‪ :‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﯾﻮ ﺗﺎﮐﻠﻲ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دی‪:‬‬
‫‪moles‬‬
‫= ‪CM‬‬
‫‪V‬‬
‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪ 3 ,‬وي ‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ‬ ‫‪3 ,‬‬ ‫د ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ د ！ﺎﮐﻠﻮ واﺣﺪوﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‬
‫‪m‬‬ ‫‪dcem‬‬ ‫‪L‬‬
‫ﭘﻪ ﯾﻮ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن وﻟﺮي دا ډول ﻏﻠﻈﺖ د ﻣﻮﻟﺮ ‪ Moler‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎ دوي‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﯾﻮﻣﻮل ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ﭘﻪ ﯾﻮﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮې وي‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮ دی او ﮐﻪ د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې دری‬
‫ﻣﻮﻟﻪ ﭘﻪ ﯾﻮﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮي وي ‪،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ دری ﻣﻮﻟﺮه د ی‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ‪ 0.2‬ﻣﻮﻟﻪ ﭘﻪ ﯾﻮﻟﯿﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮي وي ‪،‬دﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ ‪ 0.2‬ﻣﻮﻟﺮه ) ‪ (1decemeter‬دی‪.‬‬
‫ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻧﺴﺒﺖ ‪،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ او ﯾﺎ ﻻﻧﺪې ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪m.1000ml.m olar‬‬
‫= ‪CM‬‬
‫‪M .v‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ Ca (OH) 2 120g‬ﭘﻪ ‪ 10‬ﻟﯿﺘﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪،‬د ﻫﻐﻪ ﻣﻮﻟﺮي ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ د ‪ Ca (OH) 2‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ‬
‫ﮐﺘﻠﻪ ‪ 74amu‬ده‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪m.1000ml.m olar‬‬
‫‪mCa(OH) 2 = 120g‬‬ ‫= ‪CM‬‬
‫‪M .v‬‬
‫‪Vsol = 10 L‬‬
‫? = ‪CM‬‬
‫‪120g.1000ml.molar‬‬
‫= ‪CM‬‬ ‫‪= 0.16molar‬‬
‫‪74g . 10000ml‬‬

‫‪34‬‬
 ‫اووم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪13 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﻧﺎرﻣﻠﺘﻲ ﻏﻠﻈﺖ او ﻣﻮﻻﻟﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪ -‬د ﻧﺎرﻣﯿﻠ＂ﻲ او ﻣﻮﻻﻟﯿﺘﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﯾﻮ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎد ې‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻣﻌﺎدل‪－-‬ﺮام د ﻧﺎرﻣﯿﻠ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ او د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﯾﻮې ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ！ﺎﮐﻠﯽ ﻣﻮل ﻟﻪ ﻣﻮﻻﻟﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﻧﺎرﻣﻠﺘﻲ او ﻣﻮﻻﻟﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دې ﭘﻮه او ﭘﻪ ور‪＄‬ﯿﻨﻲ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬دې وﮐﺎروﻟﯽ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ژوژه ﺑﺎﻟﻮن‪،‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ﻣﻮادو ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد‬
‫او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧﻪ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﻟﻪ وﯾﻨ‪ ３‬ﺳﺮه داﯾﺰوﺗﻮﻧﯿﮏ ﺳﯿﺮوﻣﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫＇ﻮﻣﺮه دی؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻧﺎرﻣﻞ او ﻣﻮﻟﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ دې ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﻮﻻرﯾ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ‬
‫اړه ورﮐﻮي ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﺑﯿﺎن ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دي ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫دﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻧﺎرﻣﻠﯿ＂‪ ９‬ﻏﻠﻈﺖ‪ :‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﯾﻮه واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻌﺎدل ‪－-‬ﺮام ﮐﭽﻪ ﻟﻪ ﻧﺎرﻣﻠﯿ＂‪ ９‬ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪:‬‬
‫‪Eq - g‬‬
‫=‬ ‫‪C‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪Eq - g Eq - g Eq - g‬‬
‫وي‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫د ﻣﻮل ﻣﻌﺎدل ﯾﺎ ﻧﺎرﻣﻠﯿﺘﻲ ﻏﻠﻈﺖ د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻗﯿﺎﺳﻲ واﺣﺪوﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‬
‫‪m3 decem3‬‬ ‫‪L‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻌﺎدل ‪－ -‬ﺮاﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﯾﻮﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن و ﻟﺮي ‪،‬دا ﻏﻠﻈﺖ د ﻧﺎرﻣﻞ‬
‫‪ Narmal‬ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎ دوي‪:‬‬
‫‪Eq - g‬‬
‫= ‪C‬‬ ‫‪= narmal‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪L‬‬
‫ﮐﻪ د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﯾﻮ ﻣﻌﺎدل – ‪－‬ﺮام ﭘﻪ ﯾﻮﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮی وي ‪،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮ ﻧﺎرﻣﻞ دی او ﮐﻪ د‬
‫‪ 0.02Eq - g‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ﭘﻪ ﯾﻮه ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ ‪،‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.02 N‬ﯾﺎ ‪ 2‬دﯾﺴﯽ ﻧﺎرﻣﻠﻪ دی‪.‬‬
‫ﻧﺎرﻣﻠﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻧﺴﺒﺖ ‪،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ ﯾﺎ ﻻﻧﺪې ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪m × 1000mL‬‬
‫= ‪CN‬‬
‫‪Eq × g × V‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ‪ H 2SO 4‬ﻣﺤﻠﻮل ﻧﺎرﻣﻞ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 1500mL‬ﮐ‪ ３‬ﯾ‪－ 130.4 ３‬ﺮاﻣﻪ ‪ H 2SO 4‬ﺷﺘﻮن وﻟﺮي د‬
‫‪ H 2SO 4‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ ‪ 98amu‬ده‪.‬‬
‫‪m • 1000mL • N‬‬
‫‪m H 2SO 4 = 130g‬‬ ‫= ‪CN‬‬
‫‪Eq - g • V‬‬
‫‪130 .4 g • 1000 mL • N‬‬
‫‪V = 1500mL‬‬ ‫= ‪CN‬‬ ‫‪= 1 .8 N‬‬
‫‪49 g • 1500 mL‬‬
‫‪M = 98amu‬‬
‫? = ‪CN‬‬
‫د ﻣﻮﻻﻟﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ‪ :‬دﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻪ ﯾﻮه واﺣﺪه ﮐﺘﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮﻻﻟﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دی‪:‬‬
‫‪mole‬‬
‫= ‪Cm‬‬
‫‪m¢solvent‬‬
‫‪mol mol mol‬‬
‫او ﻧﻮر وي ‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې دﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫د ﻣﻮﻻﻟﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ د ！ﺎﮐﻠﻮ واﺣﺪوﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‬
‫‪pound g Kg‬‬
‫ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﮐﯿﻠﻮ ‪－‬ﺮام ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮي وي‪ ،‬دا ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ډول د ﻣﻮﻻل ) ‪ (molal‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪mol‬‬
‫= ‪Cm‬‬ ‫‪= molal‬‬
‫‪Kg‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﯾﻮﻣﻮل ﭘﻪ ﯾﻮﮐﯿﻠﻮ ‪－‬ﺮام ﺣﻠﮑﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮی وي ‪،‬دﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﻞ دی‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې دوه ﻣﻮﻟﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﮐﯿﻠﻮ ‪－‬ﺮام ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮی وي‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﻞ دی‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻪ‬

‫‪36‬‬
‫ﭼﯿﺮې دﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ‪ 0.04mol‬ﭘﻪ ﯾﻮ ﮐﯿﻠﻮ ‪－‬ﺮام ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮي وي ‪،‬دﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ ‪ 4‬د ﯾﺴﻲ ﻣﻮﻟﻞ دی ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻻﻟﯿ＂ﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ اوﻻﻧﺪې ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪m.1000ml.m olar‬‬
‫= ‪CM‬‬
‫‪M .v‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ Cm ３‬ﻣﻮﻟﻞ‪ m ،‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐﺘﻠﻪ‪ m¢ ،‬د ﺣﻞ ﮐﻮﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐﺘﻠﻪ او ‪ M‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐﺘﻠﻪ ＊ﯿﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ‪－ 248g HNO 3‬ﺮاﻣﻪ ﭘﻪ ‪ 1500g‬اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬د ‪ HNO 3‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ ‪ 63amu‬ده ‪،‬د ﻫﻐ ﻪ ﻣﻮﻟﻞ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪m.1000g .molal‬‬
‫‪m = 248‬‬ ‫= ‪Cm‬‬
‫‪M . m′‬‬
‫‪248 g • 1000 g • molal‬‬
‫‪m′‬‬
‫‪= 1500 g‬‬ ‫= ‪Cm‬‬ ‫‪= 2 .62 molal‬‬
‫‪63 g • 1500 g‬‬
‫‪M = 63‬‬
‫? = ‪Cm‬‬
‫د ﺗﯿﺘﺮ ﻏﻠﻈﺖ )‪ : ( teter‬دﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدي د ‪－‬ﺮاﻣﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﯿﺘﺮ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ‪:‬‬
‫‪grams‬‬
‫= ‪CT‬‬
‫‪mL‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ‪ 5molar ، NaNO 3‬ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ د ﮐﻮم ﺗﯿﺘﺮ ﻏﻠﻈﺖ وﻟﺮي؟‬
‫د ‪ NaNO 3‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐﺘﻠﻪ ‪ 85amu‬ده‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪,m = n • M‬‬
‫‪M‬‬

‫‪m = 5mol · 85 g / mol = 425 g‬‬

‫‪425g‬‬ ‫‪g‬‬
‫= ‪CT‬‬ ‫‪= o.425‬‬
‫‪1000mL‬‬ ‫‪mL‬‬

‫‪37‬‬
 ‫دوﯾﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫د ＇ﭙﺮﮐﯽ ﻣﻮﺿﻮع ‪:‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ‪ 8 :‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫دﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﻮﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﺧﻮاص‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫داﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿﻪ او اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺣﻞ ﺷﻮي ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﺑ‪７‬اس د ﻓﺸﺎر ！ﯿ＂ﺪل‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﻟﻮړﯾﺪل‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪！ ３‬ﯿ＂ﯿﺪل‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﺿﻌﯿﻒ او ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟ‪２‬ﺪﯾﺰ او د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪ -2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﻮﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬درک دې ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﺧﻮاص د ﺣﻞ ﺷﻮې او ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟﺮي؛ﺑﻠﮑ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د‬
‫ﺟﻮړووﻧﮑﻮ ذرو ﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ او ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪،‬د ﻫﻐﻮی د اﯾﺸﯿﺪو او‬
‫ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ او اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎردې و！ﺎﮐﻠﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫اﻟﻒ ‪ -5،‬ب‬ ‫اﻟﻒ ‪-4 ،‬‬ ‫ب ‪-3 ،‬‬ ‫ج ‪-2 ،‬‬ ‫‪-1‬‬
‫اﻟﻒ ‪ - 10 ،‬ب‬ ‫اﻟﻒ ‪- 9 ،‬‬ ‫ب ‪-8 ،‬‬ ‫ج ‪-7،‬‬ ‫‪-6‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪-1‬‬
‫‪mC 6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪5g‬‬
‫‪nC 6 H 8O2 N 2 S‬‬ ‫‪M C 6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪172 g / mol‬‬
‫‪m = 5g‬‬ ‫= ‪NC 6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪nC 6 H 8 O2 N 2 S + nC 6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪mC 6 H 8 O2 N 2 S‬‬ ‫‪mC 2 H 6 O‬‬ ‫‪5g‬‬ ‫‪10 g‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪M C 6 H 8O 2 N 2 S M C 2 H 6 O‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪g / mol‬‬

‫‪38‬‬
 0 .03 mol 0 .03 mol
m C2 H 6O = 10 g N C6 H 8O2 N 2 S = = = 0 .12
0. 03 mol + 0. 22 mol 0. 25 mol
-2 Dp
p 0 = 4000 mmHg N C6 H 8O2 N 2 S = ⇒D p = N C6 H 8O2 N 2 S P0 = 0 .12 · 400 mmHg = 48 mmHg
P0
M C 6 H 8O2 N 2 S = 172 Dp = p 0 _ p , p = p 0 _ D p = 400 mmHg _ 48 mmHg = 352 mmHg
MC 2 H 6 O = 46 p = 352 mmHg

_
m = 5g Dp = p 0 p
m H 2 O = 100 g D p = 31 .82 mmHg _ 31 . 2 mmHg
p = 31 .2 mmHg D p = 0 .62 mmHg
m1
Dp Dp M1
P 0 = 31 .82 mmHg = N1 , =
p0 p0 m1 m H 2O
+
M 1 M H 2O
5g
0 . 62 mmHg M1
M =? =
31 . 82 mmHg 5g 100 g
+
M 1 18 g / mol
5g
M1
T = 30 0 C 0 . 0195 mmHg =
5g
+ 5,55 mol
M1

æ 5g ö 5g
0.0195mmHg çç ( + 5.55mol ÷÷) =
è M1 ø M1
0.1g · mmHg 5g
+ 0.11mol · mmHg =
M1 M1
0.1g · mmHg 5g _
- = 0.11mol · mmHg
M1 M1
0.1mmg · g - 5 g _
= 0.11mmHg · mol
M1
_ - 4.9mmHg · g
M1 = = 45 g / mol
_
0.11mmHg · mol

39
 -3

Dp
m=? = N1
p0
m1
Dp M1
mH 2O = 100 g =
p0 m1 m2
+
M1 M 2
m1
0 . 5 mmHg 60 g / mol
D p = 0 .5tor = 0 .5 mmHg =
760 mmHg m1 100 g
+
60 g / mol 18 g / mol
P 0 = 760 mmHg
m1
60 g / mol
M = 60 g / mol 0 .000658 =
m1
+ 5. 55 mol
60 g / mol
T = 00 C
m1 m1
0 .000658 ( + 5 .55 mol ) =
60 g / mol 60 g / mol
0 .000658 m1 m1
+ 0 .00365 mol =
60 g / mol 60 g / mol
m1 0 . 000658 m1
+ 0 .00365 mol = _
60 g / mol 60 g / mol
0. 219 molm 1 = 0 .999342 mol
0 .999342 mol
m1 = = 4. 56 g
0 .219 mol

-4

m = 2. 4 g DT f = K · C m
m · 1000 g · molal
m ¢2 = 75 g DT f = K
M · m¢
m · 1000 g · molal
T2 = _ 0 .975 0 C M =K·
DT f · m ¢
_
T1 = 5. 5 0 C D T f = T1 T2 = 5. 4 0 C _ ( - _ 0 .975 0 C ) = 6. 37 0 C
0
C · kg 2 .4 g · 1000 g · mol / kg
Farmol = ? M = 5 .12 · = 26
mol 6 . 475 0 C · 75 g
K = 52 . 12 °C × kg / mol

40
M = 26 g / mol
M (CnH 2n _ 2)n = 26
12n + 1 • 2n _ 2 = 26
28
14n = 26 + 2 ,n = ,n = 2
14
C 2 H 2•2_ 2
C2 H 2 HC ≡CH

.‫ﻞ ﺷﻮی ﻣﺮﮐﺐ اﺳﯿﺘﯿﻠﯿﻦ دی‬請‫ﺣﺎ‬

-5
M = 6.86 · 10 4 g / mol Pos = CRT
m1000m · molar
V = 100mL Pos = RT
M ·V
Pos · M · V
Pos = 6.15mmHg m=
1000m · molar · RT
6.15mmHg · 6.86 · 104 g / mol · 100mL
m=
1000mL · 298 K · 62.35mmHg · L / mol · K
T = 250 C = 298K
m=? m = 2.24 g
-6
m = 1,15 g ΔT f = T1_T2 = K • C m
m1000 g • molal
m = 100 g ΔT f = K •
M • m′
m • 1000 g • molal
Pos = 6.15mmHg M =K•
ΔT f • m′
mol
0 1.15 g • 1000 g •
5.12 C • Kg kg
T2 = 4.950 C M = •
mol 0.450 C • 100 g
T1 = 5.40 C = 298K M = 130.8 g / mol
M =?
K = 5.12

41
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪18 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﻮﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﺧﻮاص‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻮﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ＇ﺨﻪ ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬د‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې او د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻮري اړه ﻧﻪ ﻟﺮی ؛ ﺑﻠﮑﻪ د ﻫﻐﻮی د‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ذرو ﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻮﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻔﻮ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ او ！ﺎﮐﻠﻮ دې وﺗﻮاﻧﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ، ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ې‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬وﻟﯽ د اﻧﺘﻲ ﻓﺮﯾﺰ اوﺑﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ＊ﮑﺘﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫درﺟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﮐﺎﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬دﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬ ‫ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﺎﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﺧﻮا‪請‬ﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې زده ﮐﻮﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻔﻮ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او‬
‫زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ )ﻣﺤﻠﻞ( ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو ) ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎدې( ﺧﭙﺮﯾﺪل او د ﻫﻐﻮی د ﺧﭙﺮﯾﺪو ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬
‫داړﺗﯿﺎوړ ﺗﻮﮐﻲ او ﻣﻮاد‪ :‬ﺑﯿﮑﺮ‪ ،‬د ＊ﻮروﻟﻮ ﻣﯿﻠﻪ‪ ،‬ﻗﯿﻒ‪ ،‬د ﻓﻠﺘﺮ ﮐﺎﻏﺬ‪ ،‬ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ‪ ،‬د ﺳﻠﻔﺮ ﭘﻮډر او ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره ‪ :‬ﯾﻮ ﺑﯿﮑﺮ ﺗﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ ‪،‬او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪې ﻟ‪＇ ８‬ﻪ د ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ﻣﺨﻠﻮط او د ﺳﻠﻔﺮ ﭘﻮډر ورزﯾﺎت ﮐ‪７‬ئ‪،‬‬
‫و‪－‬ﻮرئ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړوﻣﺨﻠﻮﻃﻮ ﻟﻪ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮه ﺧﭙﺮﯾ‪８‬ي ؟‬
‫ﻟ‪＇ ８‬ﻪ وروﺳﺘﻪ د ﺑﯿﮑﺮ ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت ﻓﻠﺘﺮ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﯿﺪﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ .1‬د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮ د اﺟﺰاو ＇ﺨﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﯾﻮه ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﺧﭙﺮه ﺷﻲ؟‬
‫‪ .2‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﺨﻠﻮط ﮐﻮم ﺟﺰ ﺑﻪ د ﻓﻠﺘﺮ ﮐﻮﻟﻮ د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﻼ ﺷﻲ؟‬
‫‪ .3‬ﻫﻐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻠﺘﺮ ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﻮﻣﻮ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﺑﻪ ﺟﻮړﺷﻮی وي؟‬
‫ﻟﻪ وﯾﻠﻮ＇ﺨﻪ دې ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﻮاد د ﺧﭙﺮﯾﺪو ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﯾ‪ ３‬ذرې ﻟﺮي ‪ ،‬د ﺧﭙﺮﯾﺪو‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ ﻟ‪８‬ه ده ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ذرې ﯾ‪ ３‬وړې دي‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻣﻮادو د ﺧﭙﺮﯾﺪﻟﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ او ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯿﯽ ﯾﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﮐ‪３‬‬

‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪＇-1‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ؛ﺧﻮ ﺳﻠﻔﺮ دا ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ﻧﻪ ﻟﺮي ‪،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ﻟﻪ ﺳﻠﻔﺮ‬
‫＇ﺨﻪ زﯾﺎﺗﻪ او ＊ﻪ ﺧﭙﺮﯾ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪43‬‬
 ‫‪-2‬د ﻓﻠﺘﺮ ﮐﻮﻟﻮ د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﻠﻔﺮ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺟﻼ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-3‬ﻟﻪ ﻓﻠﺘﺮ ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﺎﭘﺮﺳﻠﻔﯿﺖ ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ډﯾﻔﯿﻮژن )‪ : (Diffusion‬د ﺣﻞ ﺷﻮي ﻣﺎدې او ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪) ３‬ﻣﺤﻠﻞ (ﻣﺎدې د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ د ﯾﻮﺷﺎن ﮐﯿﺪو ﺑﻬﯿﺮ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی‬
‫د ذرو دﺣﺮﮐﺖ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ډﯾﻔﯿﻮژن ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ ﻏﻠﯿﻆ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻧﺪې ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ‬
‫ورزﯾﺎﺗ‪ ３‬ﮐ‪７‬و‪ ،‬و ﺑﻪ ﻟﯿﺪل ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﻻﻧﺪې ﺑﺮﺧ‪ ３‬او د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ذرې د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﺗﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ‬
‫وﺧﺖ ﭘﻮرې ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬دﻣﻮادو ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪ .‬د ډﯾﻔﯿﻮژن ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ‪ fick‬د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪Dm‬‬ ‫‪DC‬‬
‫‪= D ×S‬‬
‫‪Dt‬‬ ‫‪DX‬‬
‫‪Dc‬‬ ‫‪Dm‬‬
‫د‬ ‫د ډﯾﻔﯿﻮژن ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‪ D ،‬د ﯾﻔﯿﻮژن ﺿﺮﯾﺐ‪ S ،‬ﻫﻐﻪ ﺳﻄﺤﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﯾﻔﯿﻮژن ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺗﯿﺮﯾ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪３‬‬
‫‪Dx‬‬ ‫‪Dt‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ‪－‬ﺮادﻧﺖ ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬د ﻏﻠﻈﺖ ﺑ‪２‬ﻪ )ﺷﯿﭗ ( ＊ﯿﻲ ‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪19 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫داﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿﻪ او اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د اﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿ‪، ３‬اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر او د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر د‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬داﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿﻪ او اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ﺣﯿﺎﺗﻲ او‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﺑﻬﯿﺮوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬دﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ داﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دې وﮐ‪７‬ای ﺷﻲ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ﺑﯿﻠﻮﺑﯿﻠﻮ ﻣﻮادو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ او اﺳﻤﻮﻣﺘﺮ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﻓﺸﺎر د ﻟﻮړﯾﺪﻟﻮ ﻻﻣﻞ ＇ﻪ دی؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر‬ ‫وړاﻧﺪې او د ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬دې د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻟﻪ ډﻟﻮ ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻪ ډﻟﻪ ﯾﯿﺰ ﮐﺎر ﮐ‪ ３‬ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬ ‫＇ﺨﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻏﻮاړي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪ .‬واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪:‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮﺗﻪ ﭘﻪ ‪＄‬ﯿﺮ ﺳﺮه و‪－‬ﻮرئ او رو＊ﺎﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺣﯿﻮاﻧﻲ او ﻧﺒﺎﺗﻲ ﺣﺠﺮو ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﯾﻮه ﯾ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﭙﻮﺗﺎﻧﯿﮏ‪،‬‬
‫ﻫﺎﯾﭙﺮﺗﺎﻧﯿﮏ او اﯾﺰوﺗﺎﻧﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ د ﻧﻨﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي؟ د ﻧﻮﻣﻮړو ﺣﺠﺮو ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ و！ﺎﮐﺊ ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ -:‬ﭘﻪ اﯾﺰوﺗﺎﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻫﺎﯾﭙﺮﺗﺎﻧﯿﮏ او ﻫﺎﯾﭙﻮﺗﺎﻧﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻧﺒﺎﺗﻲ او ﺣﯿﻮاﻧﻲ ﺣﺠﺮو ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ‬
‫‪＄‬ﻮاب‪:‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﺣﺠﺮې ﭘﻪ اﯾﺰوﺗﺎﻧﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ دوﯾﻢ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﺣﺠﺮې د ﻫﻐﻮی ﺳﺮه ﭘﻪ ﻫﺎﯾﭙﻮﺗﺎﻧﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي‪ ،‬د ﺣﺠﺮو ﻫﯿﻤﻮﻟﯿﺰ ‪請‬ﻮرت ﻧﯿﻮﻟﯽ دی‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ درﯾﻢ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﺣﺠﺮي ﭘﻪ ﻫﺎﯾﭙﺮﺗﺎﻧﯿﮏ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻼزﻣﻮﻟﯿﺰ ) ﭘﻮﭼﯿﺪل( ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫داﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿﻪ او اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر‬
‫ﻟﻪ ﻧﯿﻤ‪７／‬ې ﺗﯿﺮووﻧﮑ‪ ３‬ﻏﺸﺎ ＇ﺨﻪ د اوﺑﻮ ﯾﺎ د ﮐﻮم ﺑﻞ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺗﯿﺮﯾﺪل ‪ ،‬د اﺳﻤﻮس د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ .‬د ﻧﯿﻤ‪７／‬ې‬
‫ﺗﯿﺮوﻧﮑ‪ ３‬ﻏﺸﺎ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ دا ده ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﯿﻮ ذروﺗﻪ د ﺗﯿﺮﯾﺪو اﺟﺎزه ورﮐﻮی ؛ ﺧﻮ ﻟﻮﯾﻮ ذرو ﺗﻪ د ﺗﯿﺮﯾﺪو اﺟﺎزه ﻧﻪ ورﮐﻮي او دروی ﯾ‪３‬‬
‫‪،‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭼ‪ ３‬داﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿﻪ ﻟﻪ ﯾﻮ اړﺧﯿﺰه د ﯾﻔﯿﻮژن ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده‪.‬‬
‫اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر‬
‫ﻫﻐﻪ ﻗﻮه ﭼ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ﻣﺠﺒﻮروي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﻟﻪ ﻧﯿﻤ‪７／‬ې ﺗﯿﺮووﻧﮑ‪ ３‬ﻏﺸﺎ ＇ﺨﻪ ﻏﻠﯿﻆ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻪ ﺗﯿﺮه ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻓﺸﺎر ﺗﻪ‬

‫‪46‬‬
‫ورﺗﻪ ﺧﻮاص ﻟﺮي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﺗﯿﺮﯾﺪل ﻟﻪ ﻟﻮړ ﻓﺸﺎر ﺗﺮﻻﻧﺪې ﻟﻮ＊ﻲ ＇ﺨﻪ د ﻟ‪ ８‬ﻓﺸﺎر ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻟﻮ＊ﻲ ﻟﻮرﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮروي‪،‬ﻫﻤﺪﻏﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻗﻮه د ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﭘﻪ ﯾﻮ واﺣﺪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدوي‪.‬‬
‫اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر د ﺣﻞ ﺷﻮي ﻣﺎدي او ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻧﻪ دی‪ ،‬دا ﭘﺪﯾﺪه ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮﻏﻠﻈﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻮﻣﺤﻠﻮﻟﻮ ﻧﻮ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ او د ﻧﯿﻤ‪７／‬ي ﺗﯿﺮووﻧﮑ‪ ３‬ﻏﺸﺎ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﺷﻮی وي‪.‬‬
‫د ﻧﺮﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر د ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ‪،‬واﻧ＀ ﻫﻮف د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ د ﻣﻌﺎدﻟﻲ او ﻗﻮاﻧﯿﻨﻮ وړاﻧﺪﯾﺰ وﮐ‪ ７‬او ﻻﻧﺪې ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾ‪ ３‬ور‬
‫ﮐ‪７‬ه‪ :‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﺴﺎوي ﺣﺠﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﮐﭽﻪ ذرې ﻟﺮي ‪.‬‬
‫‪n‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪ PV = nRT‬اوﯾﺎ ‪RT‬‬
‫‪V‬‬
‫‪N‬‬
‫= ‪ C‬دی؛ ﻧﻮ ﭘﺮدې ﺑﻨﺴ＀ ‪ P = CRT‬دی‪.‬‬ ‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪３‬‬
‫‪V‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ P ３‬د ﻣﺤﻠﻮل اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر‪ V ،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺠﻢ‪ n ،‬د ﻣﻨﺤﻠ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ‪ T ،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻮدوﺧﻪ او‬
‫‪ R‬د ﻣﺤﻠﻮل ﺛﺎﺑﺖ دی ﭼ‪ ３‬ﭘ ﻪ ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﺷﻮی دی ) ‪. ( R = 8.3 Joul k × mol‬‬
‫اﺳﻤﻮﻣﺘﺮ‬
‫‪-1‬د ﻟﻮ＊ﻲ ﻧﯿﻤ‪／‬ﺮې د ﺗﯿﺮوﻧ‪ ３‬ﻏﺸﺎ‬
‫‪-2‬د اوﺑﻮ او ﯾﺎ ﮐﻮم ﺑﻞ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻟﺮوﻧﮑﯽ ﻟﻮ＊ﯽ‪.‬‬
‫‪-3‬ﻣﺎﻧﻮﻣﺘﺮ‬
‫‪-4‬رﺑ‪７‬ي ﻣﯿﻠﻪ‬

‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﯾﻮ واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﮐ‪ ３‬د ذرو ﮐﭽﻪ ډﯾﺮه ده ‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮ دی ‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﭽ‪＇ ３‬ﺨﻪ ډﯾﺮه ده ؛ ﻧﻮﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ‬
‫اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر د ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ＇ﺨﻪ ډﯾﺮ دی‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻓﻮرﻣﻮل ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬

‫‪P = iCRT‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ i ３‬د واﻧ＀ ﻫﻮف ﺿﺮﯾﺐ دی او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻧﻔﮑﺎک ) ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ( ﻟﻪ درﺟ‪ ３‬ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬دا اړﯾﮑﻪ‬
‫ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول رو＊ﺎﻧﻪ او وﻣﻮﻧﺪل ﺷﻲ) ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ i ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺎدې د اﯾﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ ور＊ﯿﻲ(‪:‬‬
‫د ذرو ！ﻮل ﺷﻤﯿﺮ‬
‫=‪I‬‬
‫د ﻣﻨﺤﻠ‪ ３‬ﻣﺎدي د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮ‬

‫د ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮ ‪！ +‬ﻮ！ﻪ ﺷﻮې ذرې = د ذرو ！ﻮل ﺷﻤﯿﺮ‬
‫‪！ = nNAa‬ﻮ！ﻪ ﺷﻮې ذرې‬
‫‪ = NA - NAa‬ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮې ذرې‬
‫‪ = NA‬د ﻫﺮې ﻣﺎدې د ﯾﻮﻣﻮل د ذرو ﮐﭽﻪ‬

‫‪47‬‬
 ‫)‪nNAα + (NA - NAα) NA(nα +1 - α‬‬
‫=‪i‬‬ ‫=‬
‫‪NA‬‬ ‫‪NA‬‬
‫‪nα +1 - α‬‬
‫=‪i‬‬ ‫)‪, i -1 = nα - α , i -1 = α(n -1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪i -1‬‬ ‫)‪α(n -1‬‬ ‫‪i -1‬‬
‫=‬ ‫=‪, α‬‬
‫)‪(n -1‬‬ ‫)‪(n -1‬‬ ‫‪n -1‬‬
‫ﭘﻪ وروﺳﺘ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ n ３‬داﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﮐﭽﻪ ده ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺎده ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﻮې ده‪.‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻓﻮرﻣﻮل ＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬د ) ‪ (i‬ﺿﺮﯾﺐ ﭘﻪ ！ﻮﻟﯿﺰ ډول ﻟﻪ ﯾﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻮړدی ‪ ،‬ﻟﻪ دې ＇ﺨﻪ دا ﭘﺎﯾﻠﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر د ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮﻟﻪ ﻓﺸﺎر＇ﺨﻪ ﻟﻮړدی‪.‬‬
‫دوﯾﻨ‪ ３‬د ﭘﻼزﻣﺎ اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ دی او ﭘﻪ ‪ 700 - 800Kpa‬ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮ ي‪ ،‬د وﯾﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮړ ﻓﺸﺎر＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د‬
‫وﯾﻨ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺖ زﯾﺎت دی ‪،‬ﭘﻪ وﯾﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮړ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ او ﻣﺎﻟ‪ ３／‬زﯾﺎﺗﻲ ﺷﺘﻪ دي‪،‬ﻟﻪ دې ﻓﺸﺎر ＇ﺨﻪ ﯾﻮه ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬د اﻧﮑﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر‬
‫) ‪( Angotic Pressure‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ﭼ‪ 0.5% ３‬دوﯾﻨ‪ ３‬ﻓﺸﺎر را ＊ﯿﻲ او ‪ 3.5 - 4.9Kpa‬دی‪.‬‬
‫داﺳﻤﻮس ﻋﻤﻠﯿﻪ د ﻣﺎﯾﻊ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﯿﺎﻟﻮژﯾﮑﻲ ﻋﻤﻠﯿﻮ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ رول ﻟﻮﺑﻮي‪ ،‬ﺣﺠﺮوي‬
‫ﻏﺸﺎوې د ﻧﯿﻢ ‪７－‬ې ﻏﺸﺎ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ژوﻧﺪﯾﻮ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻮ ﮐ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او د ﺣﺠﺮو دﻧﻨﻪ ﺗﻪ دﻣﺎﯾﻌﺎﺗﻮﻧﻨﻮﺗﻞ ﺷﻮﻧﻲ ﮐﻮي‪ ،‬ﺳﺮﺑﯿﺮه ﻟﻪ دې‬
‫ﺣﻞ ﮐﯿﺪ وﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدي ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﺣﺠﺮې دﭘﻮﺳﺘﮑﻲ ﻟﻪ ﻻرې ＇ﺨﻪ ﺣﺠﺮې ﺗﻪ وردﻧﻨﻪ ﺷﻲ ؛‪＄‬ﮑﻪ د ﺣﺠﺮو‬
‫ﻏﺸﺎوې ﻗﻄﺒﻲ دي او د ！ﺎﮐﻠﻮ وړﺗﯿﺎ ﻟﺮي‪ .‬د اﺳﻤﻮس ﻟﻪ ﻋﻤﻠﯿ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﭘﺨﺘﻮر‪－‬ﻮ د ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ د درﻣﻠﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دا‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ د دﯾﺎﻟﯿﺰ ) ‪ ( Dialysis‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد ﯾ‪８‬ي ‪.‬ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ؛ ﻟﮑﻪ ﯾﻮرﯾﺎ ﻟﻪ ﻧﯿﻢ ‪７－‬ې ﺗﯿﺮووﻧﮑ‪ ３‬ﻏﺸﺎ ＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮﯾ‪８‬ي؛ ﺧﻮ ﻟﻮی‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ؛ﻟﮑﻪ ‪:‬د ﭘﺮوﺗﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﺗﯿﺮﯾﺪﻟﯽ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﺳﯿﻨﺪوﻧﻮ او ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﺗﺮوې اوﺑﻪ د اﺳﻤﻮس د ﺧﻮا‪請‬ﻮ د ﻣﻌﮑﻮﺳ‪ ３‬ﻋﻤﻠ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺧﻮږې او د ＇‪＋‬ﻠﻮوړ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪،‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪＇ ３‬ﺮ‪－‬ﻨﺪه ده ‪ ،‬ﻋﺎدي او ﺧﻮږې اوﺑﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﺮوو اوﺑﻮﮐ‪ ３‬ﻧﻨﻮو‪＄‬ﻲ ؛ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺗﺮوو اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻏﻠﻈﺖ ！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي ؛ ﺧﻮ ﮐﻪ‬
‫ﭼﯿﺮي ﻫﻐﻪ ﺗﺮوو اوﺑﻮ ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﯿﻢ ‪７－‬ې ﻏﺸﺎ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ اوﺑﻪ ﻟﻪ ﻧﯿﻢ ‪７－‬ې ﻏﺸﺎ ﻟﻪ‬
‫ﺳﻮرﯾﻮ ＇ﺨﻪ و‪＄‬ﻲ او ډﯾﺮې ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دې ﻋﻤﻠﯿ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﺑﯿ‪７‬ﯾﻮ ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ و‪－‬ﻮرئ‪:‬‬

‫‪48‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪22 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺣﻞ ﺷﻮی ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﺑ‪７‬اس د ﻓﺸﺎر ！ﯿ＂ﯿﺪل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ او ﻣﺤﻠﻠﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ورزﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس د ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ دې وﺗﻮاﻧﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ‪ ،‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻮاد‪.‬‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد‬
‫او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬اوﺑﻪ ﺑﻪ ژر ﭘﻪ اﯾﺸﯿﺪو راﺷﻲ اوﯾﺎ ﮐﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬د‬
‫ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻣﺤﻠﻮل؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1 - 6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې او د ﻫﻐﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪ - .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻪ ډﻟﻮ ووﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﺮ＇ﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻓﺸﺎر ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻠ‪ ３‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻣﺤﻠﻠﻮﻧﻮ او ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ‪-‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ډﻟﻮ ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫و！ﺎﮐﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪- .‬د ＊ﻮوﻧﮑﯽ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﭘﻪ درې ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻟﻮ＊ﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ وار ﺳﺮه ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ‪ ،‬د ﺑﻮرې ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه او د ﺑﻮرې دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﺷﺘﻪ دي ‪،‬د ﻫﺮﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮل د‬
‫ﺑ‪７‬اس ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ او د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﻻﺳﺘﻪ راوړئ‪.‬‬
‫ب – ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ او د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﯾﻮه ！ﺮﻟﻲ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺘ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪،‬‬
‫دوﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﺳﺮه ﺑﻪ د دوی د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﮐﭽﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ وﻟﯿﺪل ﺷﯽ؟‬

‫)‪ (7 – 2‬ﺷﮑﻞ‪ :‬د ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬او د ﻫﻐ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل د ﺑ‪７‬اس دﻓﺸﺎر ﭘﺮﺗﻠﻪ‬
‫‪＄‬ﻮاب‬
‫اﻟﻒ – د ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺤﻠﻞ د ﺑ‪７‬اس ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ او د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د ﺑ‪７‬اس ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻟﻪ دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل‬
‫＇ﺨﻪ ډﯾﺮه ده‪.‬‬
‫ب – ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ او د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ！ﺮﻟﻲ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل او ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪﻟﻮ ﺳﺮه اوﺑﻪ ﮐﻢ‬
‫وي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﻐﻮی ﯾﻮه ﮐﭽﻪ ﺑ‪７‬اس ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﻐﻮی د ﺑ‪７‬اس ﺳﻄﺤﻪ ！ﯿ＂ﻪ ده‪.‬‬
‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫زده ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‬
‫د اﻣﻮﻧﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪ 3%‬ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﻮم ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﻟﺮوﻧﮑﯽ دی؟ ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د ﻫﻐﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده اوﺑﻪ او د ﻧﻮﺷﺎدرو‬
‫) ‪ ( NH 4Cl‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ ‪ 53.5‬ده‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﺑﺎﯾﺪ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﯾﺎ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮﺧﻪ وﻣﻮﻧﺪل ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪m/M‬‬ ‫‪3g/5 3.5g mol 1‬‬
‫‪W% = 3%‬‬ ‫‪N‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪NH 4 Cl‬‬ ‫‪m/M + m/M‬‬ ‫‪_1‬‬ ‫‪_1‬‬
‫‪3g/5 3.5g mol‬‬ ‫‪+ 97 g/18g mol‬‬
‫‪0.0 56mol‬‬ ‫‪0.0 6m0l‬‬
‫‪m NH 4 Cl = 3g‬‬ ‫= ‪N NH Cl‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.0 102‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0.0 6mol + 5.38mol 5.44mol‬‬
‫‪Δp‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪= 97 g‬‬ ‫‪N‬‬ ‫=‬ ‫‪Dp = N‬‬ ‫‪p 0 = 0.0 12 ·101.3kpa = 1.03kpa‬‬
‫‪H 2O‬‬ ‫‪NH 4 Cl‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪NH 4 Cl‬‬
‫‪p‬‬
‫_‬
‫‪Δp = p _ P‬‬ ‫‪, p = p _ Δp‬‬ ‫‪, p = 101.3kpa 1.03kpa‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪p = 100 .258kp‬‬
‫ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬د ﯾﻮې ﻧﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺣﻞ ﮐﻮل ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر د‬
‫＊ﮑﺘﻪ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻫﻐﻪ ﻻﻣﻞ دا دی ﭼ‪ ３‬د ﻧﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ډﯾﺮه ﻗﻮه ﺷﺘﻪ ‪،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ‬
‫ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻟﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‪ ،‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺎدي د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ د ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻣﺠﻤﻮﻋ‪ ３‬اﻧﺮژي را！ﯿ＂ﻪ وې‬

‫‪50‬‬
‫ﯾﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮاد ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﺑﻮﺧﺖ ﺳﺎﺗﻲ؛ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐﯽ د ﻫﻐﻮ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮﮐﭽﻪ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬دﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل اﻧﺮژۍ＇ﺨﻪ ډﯾﺮه اﻧﺮژي و ﻟﺮي‪ ،‬ﮐﻤﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﮐﭽﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﺳﻄﺤ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﻲ ‪،‬ﻟ‪ ８‬ده او د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﯾ‪ ３‬را！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي ‪.‬‬

‫ﻻﻧﺪې ‪－‬ﺮاف د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺮﺧ‪ ３‬او د ﻣﺤﻠﻮل د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ＊ﯿﻲ‪:‬‬

‫‪51‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪24 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﻟﻮړﯾﺪل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ او د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫اﯾﺸﯿﺪو درﺟ‪ ３‬ﺳﺮه دې ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬او ﺣﻞ ﮐﯿﺪ وﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫ﻣﻨ‪ ＃‬ﻗﻮه‪ ،‬د ﻫﻐﻮی د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟﻮ د ﻟﻮړﯾﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬وړﺗﯿﺎ دې وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ او ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد‬
‫او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬اﯾﺎ د ﻣﻘﻄﺮو اوﺑﻮ د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ ﻟﻮړه ده ﯾﺎ د ﻧﻞ د‬
‫اوﺑﻮ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬ ‫ور ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻪ ډﻟﻮ ووﯾﺸﻲ‪،‬ﻫﺮې ډﻟ‪ ３‬ﺗﻪ دې دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي اﯾﺸﯿﺪو د درﺟﻮ ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده‬
‫ﺗﺮ ＇ﻮ د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ وﻣﻮﻣﻲ دې ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ډﻟﻪ ﯾﯿﺰﮐﺎر ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ وﻧ‪６‬ه واﺧﻠﻲ‪.‬‬ ‫او د ﻣﻘﻄﺮو اوﺑﻮ د اﯾﺸﯿﺪو درﺟ‪ ３‬ﺳﺮه دې ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﮑﺮ وﮐ‪７‬ئ‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو ！ﮑﯽ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﻟﻮړ دی ؛ﺧﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻪ دی‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﺳﺮه ډﯾﺮﯾ‪８‬ي‪،‬‬
‫وﻟ‪３‬؟ ﻻﻣﻞ ﯾ‪ ３‬وﻣﻮﻣﺊ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو！ﮑﯽ د ﻫﻐﻮی د ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﻮړ دی ﭼ‪ ３‬دﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﺑﻮﺧﺖ ﮐ‪７‬ي دي؛ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐﯽ د ﻫﻐﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮﮐﭽﻪ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬دﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل اﻧﺮژۍ＇ﺨﻪ ډﯾﺮه اﻧﺮژي و ﻟﺮي‪ ،‬ﮐﻤﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﺳﻄﺤ‪３‬‬
‫＇ﺨﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﻲ ‪،‬ﻟ‪ ８‬ده او د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﯾ‪ ３‬را！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د اﯾﺸﯿﺪو ！ﮑ‪ ３‬دﻟﻮړﯾﺪو ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬‬
‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺤﻠﻞ او ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ د ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻟﻮړه ده؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﻣﺤﻠﻮل او ﯾﺎ د ﺑﻮرې د ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﻟﻮړه ده؛ ‪＄‬ﮑﻪ د دې ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ！ﯿ＀ دی‪ .‬ﯾﻮه ﻣﺎده ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ اﯾﺸﯿﺪو را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﯾﻊ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر د‬
‫ﻣﺎﯾﻊ د ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ ﻓﺸﺎر ﺳﺮه ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ﻫﻮا ﻟﻪ ﻓﺸﺎر ＇ﺨﻪ ) د ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﻓﺸﺎر ( ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ ‪،‬ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪ .‬ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ‬
‫ﭘﻪ ﯾﻮ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﻓﺸﺎر ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 100C°‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﺸﯿﺪو را‪＄‬ﻲ او ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﯾﻮ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﺗﻪ‬
‫رﺳﯿ‪８‬ي‪ ،‬دا ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬دی ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﻟ‪ ８‬دی‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﺗﻪ د دې ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس د ﻓﺸﺎر رﺳﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره اړﺗﯿﺎ ده ﺗﺮ ＇ﻮ د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﻻﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﺗﻪ وﻟﯿ‪８‬ل ﺷﻲ او د ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ دﻧﻨﻲ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻫﺮې ﻟﻮري ＇ﺨﻪ‬
‫د ﻧﻮرو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﺬﺑﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﯾ‪ ３‬ﺣﺮﮐﺖ ورو او د ﻟ‪８‬ې اﻧﺮژي ＇ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ دي ؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دا‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﺧﭙﻞ دﺑ‪７‬اس ﻟﭙﺎره ډﯾﺮې اﻧﺮژۍ ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ﻟﺮي ‪،‬دا ﻣﻄﻠﺐ د دې ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ＇ﻮ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ د‬
‫ﻫﻐﻮی د ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ ﮐﻮو ﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻟﻮړه وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻧﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﻟﻮړه ده ‪.‬‬
‫＇ﯿ‪７‬ﻧﻪ وﮐ‪７‬ئ‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ وړاﻧﺪې ﺷﻮو ﻣﻄﻠﺒﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ‪،‬ﻻﻧﺪ‪４‬ﻨ‪ ９‬ﺟﺪول ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﮐ‪７‬ئ ) ﻓﺸﺎر ﯾﻮ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ دی(‬

‫‪53‬‬
 ‫د ﻧﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬د اﯾﺸﯿﺪو او ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺟﺪول ‪:‬‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫ﺑﻮره‬ ‫ﺑﻮره‬ ‫ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ‬

‫ﻣﻮﻟﺮ‬
‫؟‬ ‫‪101.560 C‬‬ ‫‪101.040 C‬‬ ‫‪101.040 C‬‬ ‫‪100.52 0 C‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪３‬‬
‫ﭘﯿﻞ‬
‫؟‬ ‫_‬ ‫د ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪３‬‬
‫‪5.550 C‬‬ ‫_‬
‫‪3.710 C‬‬ ‫_‬
‫‪3.710 C‬‬ ‫_‬
‫‪1.850 C‬‬
‫ﭘﯿﻞ‬
‫دوه ﻣﻮﻟﻪ‬ ‫دوه ﻣﻮﻟﻪ‬ ‫دوه ﻣﻮﻟﻪ‬ ‫دوه ﻣﻮﻟﻪ‬ ‫ﯾﻮ ﻣﻮل‬ ‫د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ذرو د‬
‫ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺟﺪول ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-1‬د ﺑﻮرې د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه او دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻮ ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-2‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل او د ﺑﻮرې دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟﻮ د ﭘﺮﺗﻠ‪ ３‬ﭘﺎﯾﻠﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-3‬اﯾﺎ د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﮐﻮﻻی ﺷﺊ د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو او ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟﻮ وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ وﮐ‪７‬ئ؟‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪ -1‬د ﺑﻮرې د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه او دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬د ﭘﺮﺗﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﺎﯾﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﻮﻫﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺑﻮرې د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل‬
‫د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬د دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو ﻟﻪ درﺟﻮ ＇ﺨﻪ ！ﯿ＂ﻪ ده‪.‬‬
‫‪-2‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل او د ﺑﻮرې د دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬د ﭘﺮﺗﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪３‬‬
‫دا دواړه ﮐﻤﯿﺘﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي او ﻻﻣﻞ ﯾ‪ ３‬دا دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ذرو ﺷﻤﯿﺮ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﯾﻮ ﺷﺎن دی‪.‬‬
‫‪-3‬د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﮐﻮﻻی ﺷﻮ وواﯾﻮ ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ د ﯾﻮه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو او ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ‪،‬د ﺑﻮرې ‪،‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ او ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل دﺑ‪７‬اس او ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو ﻟﻪ درﺟﻮ ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن دي ؛‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د ذرو ﮐﭽﻪ ﯾ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪25 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪！ ３‬ﯿ＂ﯿﺪل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ او د ﺣﻞ‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو درﺟ‪ ３‬دې ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬او ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻗﻮه د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬د ！ﯿ＂ﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬د ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬ور！ﯿﺎ دې وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ او ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬وﻟ‪ ３‬د ﻣﻮ！ﺮو د ﻟﯿﻠﯿﺘﺮ اوﺑﻪ ﭘﻪ ژﻣﻲ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ‬
‫ﻧﻪ ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫وﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻪ ډﻟﻮ ووﯾﺸﻲ‪ ،‬ﻫﺮې ډﻟ‪ ３‬ﺗﻪ دې دﻧﺪه ‪-‬ﭘﻪ ډﻟﻪ ﯾﯿﺰﮐﺎر ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ورﮐ‪７‬ي ﺗﺮ＇ﻮ د ﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﯽ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه وﻣﻮﻣﻲ او د ﻣﻘﻄﺮو اوﺑﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو درﺟ‪ - ３‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دې ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪:‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ‪،‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس د درﺟ‪ ３‬د ﻟﻮړﯾﺪو او د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﯿ＂ﻮاﻟﻲ ﺑﺎﻧﺪې د‬
‫اﻏﯿﺰﻣﻨﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ دﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﺳﺮه ﺳﻢ ‪＇،‬ﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو‬
‫ﺳﺮه ﺟﻮړ او د ﻫﻐﻮی د اﯾﺸﯿﺪو او ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟﻮ ﮐﭽﻪ دې و！ﺎﮐﻲ ‪،‬ﭘﻪ دې ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬دې د ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﻓﺸﺎر ﯾﻮ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﯿﺴﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬ ‫ﺑﻮره‬ ‫ﺑﻮره‬ ‫د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ډول‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﻣﻮﻟﻞ‬
‫‪101.56‬‬ ‫‪101.04‬‬ ‫‪101.04‬‬ ‫‪101.03‬‬ ‫‪100.52‬‬ ‫‪0‬‬
‫د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﭘﯿﻞ ﭘﻪ ‪C‬‬
‫‪-5.55‬‬ ‫‪-3.71‬‬ ‫‪-3.71‬‬ ‫‪-3.71‬‬ ‫‪-1.85‬‬ ‫‪0‬‬
‫د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﭘﯿﻞ ﭘﻪ ‪C‬‬
‫ﯾﻮ ﻣﻮل‬ ‫ﯾﻮ ﻣﻮل‬ ‫ﯾﻮ ﻣﻮل‬ ‫دوه ﻣﻮﻟﻪ‬ ‫ﯾﻮ ﻣﻮل‬ ‫د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ذرو ﻣﻮﻟﻮﻧﻪ‬

‫اﻟﻒ – د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ او ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو ！ﮑﻲ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ او ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬
‫ب – د ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه او د ﺑﻮرې دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو ！ﮑ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ج‪ -‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه او د ﺑﻮرې دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو ！ﮑﻲ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ او ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬
‫د – د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ او د ﺑﻮرې ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د ！ﮑﻮ د ﺳﻄﺤﻮ ！ﯿ＂ﯿﺪل د ﺧﺎﻟﺼﻮ‬
‫اوﺑﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ دي؟ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﯾ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬
‫ﻫـ ‪ -‬ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠ‪ ３‬ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬د ﯾﻮه ﯾﺎ ＇ﻮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ رو＊ﺎﻧﻪ او ﻫﻢ وواﯾﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬دا ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ د ﮐﺎروﻟﻮ وړ‬
‫دی ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫ﺣﻞ ‪:‬اﻟﻒ‪-‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ او ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬د ﭘﺮﺗﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﯾﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪３‬‬
‫د دواړو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ ﯾﻮ ﺷﺎن ده‪.‬‬
‫ب‪-‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل او د ﺑﻮرې دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﯾﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دا‬
‫دواړه ﮐﻤﯿﺘﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ‪ ،‬ﻻﻣﻞ ﯾ‪ ３‬دا دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ذرو ﮐﭽﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده ‪.‬‬
‫ج‪-‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل او د ﺑﻮرې دوه ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د ‪－‬ﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﯾﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪３‬‬
‫دا دواړه ﮐﻤﯿﺘﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ‪ ،‬ﻻﻣﻞ ﯾ‪ ３‬دا دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ذرو ﮐﭽﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده ‪.‬‬
‫د‪-‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ او ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ او د ﺑﻮرې ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ！ﯿ＂ﻪ ده ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ دا ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺼﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ！ﯿ＀ دی‪.‬‬
‫ﻫـ ‪-‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻧﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ) ﻏﯿﺮﻣﻔﺮ ( د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻮړه ده او د ﻧﻪ‬
‫ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ！ﯿ＂ﻪ ده‪.‬‬
‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﺣﻞ ﻛﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدي ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ ‪،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو‬
‫！ﮑﯽ د ﻫﻐﻪ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو ﻟﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ ！ﯿ＀ دی؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو ！ﮑﯽ‬

‫‪56‬‬
‫‪ 0°C‬دی؛ ﺧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ﺣﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﺑﻪ ﯾ‪ 0°C ３‬ﻧﻪ وي ) د ﯾﻮې ﻣﺎدې د ﮐﻨ‪／‬ﻞ‬
‫ﮐﯿﺪو او د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو درﺟ‪ ３‬دواړه ﺳﺮه ﯾﻮ ﺷﺎن دي (؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر د ﻫﻐﻪ د ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬د‬
‫ﯾﺦ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ ﮐﻨ‪／‬ﻞ ＇ﺨﻪ ！ﯿ＀ دی‪.‬د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﯾﺦ ﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ ‪請‬ﻮرت د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﯿ＂ﻮاﻟﻲ ﺳﺮه د‬
‫ﯾﺦ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر‪ ،‬د ﻣﺎﯾﻊ اوﺑﻮ ﻟﻪ ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ډﯾﺮه ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺳﺮه ！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻣﺤﻠﻮل د ﺳ‪７‬ﯾﺪو ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﺷﻮو او ﻣﺎﯾﻊ اوﺑﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﯾﻮ ﺷﺎن وي‪ .‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬‬
‫دې ﺗﻮدوﺧﻪ ﺗﻪ د ﻣﻄﻠﻮﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو！ﮑﯽ وﯾﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ درﺟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ！ﯿ＀ دی او ＊ﮑﺎرﯾ‪８‬ي ﭼ‪！ ３‬ﯿ＀‬
‫ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺷﺘﻮن ‪ ،‬د ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ د ﻣﺎﯾﻊ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ د ﺑﯿﺮﺗﻪ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﯿﺪﻟﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐﻤﻪ وي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې‬
‫اﻣﻠﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 0°C‬ﮐ‪ ３‬ﯾﻮازې د ﻣﺎﯾﻊ ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﺳ‪７‬ﯾﺪﻟﻮ ﺳﺮه ‪ ،‬د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﭘﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ د وﺗﻠﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐﻤﻪ ده ‪،‬ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼ‪ ３‬دا ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ د ﻣﻨ‪ ＃‬راﺗﻠﻮ ﻟﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن‬
‫ﺷﻲ؛ ﻧﻮ ﺗﻌﺎدل ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﻫﻤﺪا ！ﮑﯽ د اوﺑﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو ！ﮑﯽ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬دی‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﯿﺮ ﺷﺊ‪:‬‬

‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده د اوﺑﻮ د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو ！ﮑﯽ را！ﯿ＂ﻮي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ او ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ‬
‫ﮐﻮ＇ﻮ او ﻻرو ﮐ‪ ３‬ﺷﯿﻨﺪي ﺗﺮ ＇ﻮ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﻟﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ژﻣﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﺨﻨﯿﻮی وﺷﻲ‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺗﻮدوﺧﻪ د‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﯿﻦ ﻣﺤﻠﻮل د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ！ﯿ＂ﻪ وي ‪ ،‬د ﻟﻮﯾﻮ ﻻرو ﭘﺮﻣﺦ ﮐﻨ‪／‬ﻞ )ﯾﺦ (ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د اﯾﺘﻠﯿﻦ ‪－‬ﻼﯾﮑﻮل ) ‪＇ (C2 H 6O 2‬ﻮ ‪－‬ﺮاﻣﻪ ﭘﻪ ‪ 10L‬ﻟﯿﺘﺮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ؟ ﺗﺮ ＇ﻮ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ﻣﺤﻠﻮل د ﻣﻮ！ﺮ ﭘﻪ ﻟﯿﻠﯿﺘﺮ‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ - 23.5°C‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د اﯾﺘﻠﯿﻦ ‪－‬ﻼﯾﮑﻮل ) ‪ (C2 H 6O 2‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ ‪ 62.1g / mol‬او د‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺜﺎﻓﺖ ‪ 1 g mL‬دی‪.‬‬
‫‪m.1000 g .molal‬‬
‫‪ΔT f = K .‬‬ ‫‪m .M‬‬

‫‪M •ΔT •m′‬‬ ‫‪62.1g • 23.30 C • 10000 g‬‬

‫=‪m‬‬ ‫=‬
‫‪f‬‬
‫‪K •1000 g •molal‬‬ ‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪1.86 0 C • kg / mol • 1000 gmol / kg‬‬
‫‪m = 7779 g = 7.779kg‬‬

‫‪57‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪27 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮏ‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ي او ﭘﻪ ور‪＄‬ﻨﻲ‬
‫ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬دې و ﮐﺎر ﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬داﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫ﭘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬اﯾﺎ د ﺑﻮرې ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮﯾ‪８‬ي؟‬
‫‪5‬‬
‫وﺧﺖ‬
‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ‬
‫ﭘﻪ‬ ‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧ‪(３‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫وﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ې او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې زو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻪ ډﻟﻮ ووﯾﺸﻲ‪ ،‬ﻫﺮې ډﻟ‪ ３‬ﺗﻪ دې دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي ‪-‬ﭘﻪ ډﻟﻪ ﯾﯿﺰﮐﺎر ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ اوﻏﯿﺮاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﺳﺮه ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﮑﺮ وﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﻟﻒ‪ ،‬ب او ج ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ＇ﻮ اوﺑﻠﻨﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﯾﻲ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﺷﻮی دی‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ او د ﻫﻐﻮی ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﯿﺮوﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬

‫)‪ (11-2‬ﺷﮑﻞ‪ :‬اﻟﻒ – د اﻣﻮﻧﯿﺎ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ‪،‬ب ‪ CuSO 4 × 5H 2O -‬ﻣﺤﻠﻮل ‪،‬ج – د ﺑﻮرې ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دي؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﺑﻮره ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪2+‬‬
‫ب ـ د ‪ CuSO 4 × 5H 2O‬ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دی ‪،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺮﮐﺐ ‪ CuSO 4‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ C u‬او ‪ SO42 -‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮی‬
‫او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوﻧﮑﯽ دی‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫ج – د اﻣﻮﻧﯿﺎ او ﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻤﺰوری ﻫﺎدی دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ‪ NH 4OH‬ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړ او د ‪ NH 4‬او‬
‫‪-‬‬
‫‪ OH‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺮﮐﺐ ﮐﻤﺰوری اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دی‪.‬‬
‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ډﯾﺮ ﭘﻮه ﺷﺊ‬
‫ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ، ＃‬د ﺟﺎذﺑ‪ ３‬ﻗﻮه ﺷﺘﻪ او اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ﻣﻮادو ﭘﺮ ﺧﻼف‪ ،‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه‬
‫ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻞ ﻧﻪ دي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻣﺨﺎﻟﻔﻮ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اﯾﻮﻧﻲ ﻗﻮه ﺷﺘﻪ او د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺟﻼ ﮐﯿﺪو＇ﺨﻪ‬
‫ﻣﺨﻨﯿﻮی ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻄﻠﺐ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره د ﺳﻮﯾﺪﻧﻲ ﻋﺎﻟﻢ واﻧ＀ ﻫﻮف ﭘﻪ واﺳﻄﻪ و＇ﯿ‪７‬ل ﺷﻮ؛ ﻧﻮﻣﻮړي ﻋﺎﻟﻢ د واﻧ＀ ﻫﻮف‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ) ‪ (i‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ د ﯾﻮ ﮐﻤﯿﺖ وړاﻧﺪ‪４‬ﺰ وﮐ‪ ７‬او دا اﻏﯿﺰه ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻘﺪاري ﺗﻮ‪－‬ﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ه؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪ :‬د ‪ MgSO4‬او ‪NaCl‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ،３‬ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﯾﻮه ﻣﻮل ＇ﺨﻪ دوه ﻣﻮﻟﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړﯾ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د ‪ MgSO4‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺎذﺑ‪ ３‬ﻗﻮه ‪،‬د ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ د ﻟﻮﯾﻮاﻟﻲ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ د ‪ NaCl‬ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﯾﻮﺷﺎن ﻏﻠﻈﺖ ﻟــــﺮي‪ ،‬زﯾﺎﺗﻪ ده ‪ ،‬دا ﭼ‪３‬‬
‫د ‪ MgSO4‬د ‪ 0.001M‬ﻣﺤﻠﻮل اﯾﻮﻧﻲ ﻗﻮه ﻣﺴﺎوي ‪ 1.82‬او د ‪ NaCl‬ﭘﻪ ‪ 0.001M‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ‪ 1.97‬ده‪،‬دا ارﻗﺎم‬
‫ور＊ﯿﻲ ﭼ‪＄ ３‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻲ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻧ‪８‬دې ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او دا د ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ ﻧﮋدې واﻟﯽ ‪،‬د اﯾﻮﻧﻮو د ﺟﻮړو د ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ‬
‫راﺗﻠﻮ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ‪ .‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺟﻔﺘﻮ ﺧﻨﺜﯽ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺟﻮړﯾﺪل د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﻟ‪８‬واﻟﯽ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ رﻗﯿﻖ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬
‫ﺧﻨﺜﯽ ﺟﻔﺘﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﯾﻮ ﺷﻤﯿﺮ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﻟﺮې ﮐﯿ‪８‬ي او د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮ ډﯾﺮﯾ‪８‬ي ؛ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ) ‪ (i‬ﻗﯿﻤﺖ ﯾﻮ ﺗﻪ ﻧﮋدې‬

‫‪59‬‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د ‪ NaCl‬د ‪ i‬ﮐﭽﻪ د ﻧﻈﺮي ﻣﺤﺎﺳﺒﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دوه ده ؛ﺧﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د اﯾﻮﻧ ﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺎذﺑ‪ ３‬ﻗﻮاو د‬
‫ﺷﺘﻮن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ دوو ＇ﺨﻪ ﻟ‪ ８‬ده ‪،‬ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل رﻗﯿﻖ ﺷﻲ ﭘﻪ ﻫﻤﺎﻏﻪ ﮐﭽﻪ د ‪ i‬ﺿﺮﯾﺐ دوو ﺗﻪ ﻧﮋدې ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪0.001‬‬ ‫ی ‪0.01M‬‬ ‫‪0.1M‬‬

‫ﻣﻮﻻر‬
‫ﻏﻠﻈﺖ‬

‫‪1.97‬‬ ‫‪1.94‬‬ ‫‪1.87‬‬

‫د ‪ i‬ﮐﭽﻪ‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د رﺳﻮب ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل‬
‫دﻟ‪８‬وﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ BaSO4 :‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺎز ﺳﺮه ﭘﻪ ﻟ‪／‬ﯿﺪو ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن‬
‫ﻟﺮي ‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﯿﻦ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬دوه ﺑﻬﯿﺮه ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﯾﻮ ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻒ دی‪ ،‬ﻟﻪ ﯾﻮې ﺧﻮا د اوﺑﻮ ﻗﻄﺒﻲ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د‬
‫‪ Ba 2+‬ﻟﻪ ﮐﺘﯿﻮن او د ‪ SO 24-‬ﻟﻪ اﻧﯿﻮن ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ‪ BaSO4‬د ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن‬
‫او ﻫﻐﻮی راﭼﺎﭘﯿﺮه وي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﯾ‪ ３‬ازاده ﺷﻮې اﻧﺮژۍ‪ ،‬ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐﻮي او د ﻫﻐﻮی‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا د ‪ Ba 2+‬او د ‪ SO42-‬ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﺷﻮي اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﻫﻐﻮی د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﭼﺎرﺟﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ‬
‫اوﺳﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺟﺎﻣﺪه ﺷﺒﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﺑﯿﺮﺗﻪ ﺟﺬﺑﯿ‪８‬ي) ‪ ( BaSO4 ⇔Ba 2+ + SO 4 2‬او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺘﻲ ﻗﺸﺮ‬
‫_‬

‫＇ﺨﻪ ﺟﻼ او ﺑﯿﺮﺗﻪ ﺟﺎﻣﺪې ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ﺟﺬﺑﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ دواړو ﻧﻮﻣﻮړو ﺑﻬﯿﺮوﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﯾﻮﺷﺎن ده‪،‬‬
‫ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړ ﺷﻮی ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪BaSO4‬‬ ‫¾¾‬
‫¬‬‫®¾‬
‫¾¾‬ ‫‪Ba 2+ + SO42-‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﯿ‪８‬دول او د ﻫﻐﻮی ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺑﻬﯿﺮ ) ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺎز ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻧﻨﻮﺗﻞ ( ﯾﻮازې د‬
‫ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺟﺎﻣﺪې ﻣﺎدې ﮐﻤﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ دی ؛ ﻧﻮ دﻟﺘﻪ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ د ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺣﺎﻟﺖ د اﯾﻮﻧ ﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ دﺿﺮب ﭘﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻮرې ﭼ‪ ３‬ﯾﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻤﯿﺖ دی ‪،‬اړه ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫‪[ Ba +2 ][SO ]24‬‬
‫=‪K‬‬
‫] ‪[ BaSO4‬‬
‫] ‪K sp = [ Ba 2 + ][SO42 -‬‬
‫ﭘﻪ وروﺳﺘ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ K sp ３‬د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ )‪ (Solubilit y product‬دی او د ﺣﻠﯿﺪﻟﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺗﻌﺎدل ور＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺎز او د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د ‪ BaSO4‬د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ‪ 25°C‬ﮐ‪ K sp = 1.1 × 10-10 ３‬دی‪ ،‬ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻮ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ‬
‫‪＄‬ﺎی د ﻫﻐﻮی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺳﺎده ﻣﺤﺎﺳﺒﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﻪ د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﻣﺸﺒﻮﻋﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اﯾﻮﻧﻲ ﻗﻮه ‪ m £ 0.001‬وي‪ ،‬د اﯾﻮﻧ ﻮﻧﻮ د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺿﺮﯾﺐ‬
‫＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ﯾﻮ دی او د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی‪.‬‬
‫د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ‪ K Sp‬ﭘﻪ ﭘﻮﻫﯿﺪﻟﻮ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻫﻐﻮی اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪ mol L‬او ‪ g L‬ﭘﻪ‬
‫واﺣﺪ ﺳﺮه ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ‪＊ S‬ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ دوه اﯾﻮﻧﻲ ) ‪ (Binary‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ؛ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫‪ AlPO4 ، BaSO4 ، AgCl‬او ﻧﻮراﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﭼ‪ ３‬د ‪ S‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬دﻟﺘﻪ د ﻫﺮﯾﻮ اﯾﻮن ﻏﻠﻈﺖ د ‪ S‬ﻟﻪ ﻋﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺮه‬

‫‪60‬‬
 ‫ﻣﺴﺎوي دې؛ﺧﻮ د ﻫﻐﻮی د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ‪ K sp = S 2‬او ‪＇ S = K sp‬ﺨﻪ دی؛ د ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪K sp = Ba 2+ m SO4‬‬ ‫[‬ ‫_‪2‬‬
‫‪] = 1.11·10‬‬ ‫_‬
‫‪10‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪s = 1.11 · 10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪= 1.05 · 10 5 mol / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪s = 233 g / mol · 1.05 · 10 5 mol / L = 2.45 · 10 3 g / mol‬‬
‫د ‪ S‬د ﻣﻮﻟﻲ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ او دﻫﻐﻮ ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ﺿﺮب دﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﺛﺎﺑﺖ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻮ‬
‫‪2+‬‬
‫ﯾﻮ ‪ C a‬او دوه ﻣﻮﻟﻪ‬ ‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮی وي‪ ،‬ﭘﯿﭽﻠﯽ دی؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ‪ CaF2‬د ﯾﻮ ﻣﻮل د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ＇ﺨﻪ‬
‫‪-‬‬
‫‪ F‬ﺣﺎ‪請‬ﻠﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د دې اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺴﺎوي دی ﭘﻪ‪:‬‬
‫[‬
‫‪K sp = Ca‬‬
‫‪2+‬‬
‫) ‪]m [F ] = S · ( 2 S‬‬
‫_‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= 4S 3‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﻟﻪ ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ ‪،‬د ＇ﻮ اﯾﻮﻧﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ) ‪ ( Poly ions‬ﻟﭙﺎره او ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪:‬‬
‫_‬
‫‪Mem An‬‬ ‫‪mMe n + + nA m‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ Me ３‬ﮐﺘﯿﻮن او ‪ A‬اﻧﯿﻮن را＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬د دې اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﻋﺒﺎرت دی ﻟﻪ ‪:‬‬

‫] ‪[ ] [A‬‬
‫‪K sp = Me‬‬
‫‪n+‬‬ ‫_‬
‫‪m‬‬
‫‪n‬‬
‫‪= (mS)m · (nS)n = mmS m · nn S n‬‬
‫‪K sp = mm · nn · S m+ n‬‬
‫‪K sp‬‬
‫= ‪S m+n‬‬
‫‪m · nn‬‬
‫‪m‬‬

‫‪Ksp‬‬
‫‪S = m+ n m n‬‬
‫‪m ·n‬‬

‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪:‬‬
‫‪-1‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻟ‪８‬و ﺣﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ ) ‪＇ ( K sp‬ﺨﻪ‬
‫ﮐﻮﭼﻨﯽ وي ‪،‬ﭘﻪ دي ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬رﺳﻮب ﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-2‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﯾﻮﻧ ﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ‪ K sp‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪،‬ﭘﻪ وی ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل او‬
‫رﺳﻮب ﻧﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ د ﻟ‪８‬و ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ‪ ،‬ﻟﻪ ‪＇ K sp‬ﺨﻪ ﻟﻮړ وي ‪،‬رﺳﻮب ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬رﺳﻮب‬
‫ﮐﻮل ﻫﻐﻪ وﺧﺖ درﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ‪ K sp‬ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫اووم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪28 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﺿﻌﯿﻒ او ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ او ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﮐﻤﺰورو او ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص ﯾﻮ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﮐﻤﺰوري او ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ او ﻫﻐﻪ‬
‫دې ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر ﯾﻮړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﮐﻤﺰوري او ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ اوﻟﯿﮑﻨ‪ ،３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ‬
‫ﭘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬اﯾﺎ د ﺑﻮري ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺑﻬﯿﺮ دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ﺗﯿﺮوﻻی ﺷﺊ ؟ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫وﺧﺖ‬
‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧ‪(３‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫وﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دې د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ‪-‬ﭘﻪ ډﻟﻪ ﯾﯿﺰ ﮐﺎر ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫د ﺧﭙﻠ‪ ３‬زده ﮐ‪７‬ې ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪-1‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬
‫اﻟﻒ ‪ ، ( NH 4 )3 PO4 -‬ب ‪ ، Na2CO3 -‬ج ‪Cr ( NO3 )3 -‬‬
‫‪ -2‬د ﻻﻧﺪې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﯾﻮ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺑ‪２‬ﻪ او ﮐﻮم ﯾﻮ ﯾ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﺮي؟‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل‪ ،‬ب –ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‪،‬ج‪ -‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‪ ،‬د‪ -‬اﺳﯿﺘﻮن‬
‫‪Cr ( NO3 )3‬‬ ‫‪Cr 3+ + 3 NO31‬‬
‫_‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫_‬
‫‪Na 2CO3‬‬ ‫‪2 Na + + CO3 2‬‬
‫_‬
‫‪( NH 4 )3 PO4‬‬ ‫‪3 NH 4 + + PO4 3‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮی‪.‬‬
‫ب – ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د‪ -‬اﺳﯿﺘﻮن ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ 0.2 (CH 3COOH‬ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﯾﻮﻧﯽ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺳﻠﻨﻪ ‪ 0.935%‬وي ‪،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﯾ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ راوړئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪a % = 0.935%‬‬ ‫‪[H ] = C · a‬‬
‫‪+‬‬

‫‪a = 0.00935‬‬ ‫‪[H ] = 0.2M · 0.00935 = 0.00187 M‬‬

‫‪+‬‬

‫‪C = 0.2 M‬‬

‫? = ] ‪[H‬‬
‫‪+‬‬

‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬

‫د ارﻫﯿﻨﻮس د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﻲ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺗﯿﻮري د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﯿﻮری ﮐ‪ ３‬ﺧﻮرا ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ رول وﻟﻮﺑﻮه ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي ﺗﯿﻮري د‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر زﯾﺎت واﻟﯽ‪ ،‬د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪！ ３‬ﯿ＂ﻮاﻟﯽ او د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﻟﻮړﯾﺪل ﯾ‪ ３‬د ﻧﻪ‬
‫ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ رو＊ﺎﻧﻪ او ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐ‪７‬ل‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ﺗﻮﭘﯿﺮ ﯾ‪ ３‬ورو＊ﻮد ‪ ،‬ﺳﺮﺑﯿﺮه ﻟﻪ دې‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي ﺗﯿﻮري‬
‫د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺛﺒﺎت‪ ،‬دﻗﻮي اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﮐﯿﺪل ‪ ،‬دﺑﻔﺮي ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص‪ ،‬د ‪＄‬ﯿﻨﻮ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﭘ‪７‬او ﭘﺮﭘ‪７‬او ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ او داﺳ‪ ３‬ﻧﻮر ﯾ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ل‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻓﺰﯾﮑﻲ ﻧﻈﺮﯾ‪ ３‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ وﻻړه ده ؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دې ﺗﯿﻮری وﻧﻪ ﺷﻮل ﮐﻮﻟﯽ ﺗﺮ＇ﻮ ﭘﻪ اوﺑﻮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫د ﻣﻮادو ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل ‪ ،‬د ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ‪،‬اﻟﻘﻠﯿﻮ او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ دﺛﺒﺎت ﻧﻪ ﺷﺘﻮن رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧﻮري ﺗﯿﻮری ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راﻏﻠ‪３‬‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬

‫‪63‬‬
 ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل او د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ‬
‫ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻲ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﻣﻮاد ﮐ‪ ３‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ااﻟﻌﻼﻣﻪ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬ذرې د ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﺳﺘﺎﺗﯿﮑﻲ ﻗﻮې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﺬب او ﺳﺮه اړﯾﮑ‪３‬‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﯽ ډﯾﺮ ﻗﻄﺒﻲ وي او ﻟﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻋﻤﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ﯾﺸﻲ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ د‬
‫ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ او ﯾﺎ ﺳﻠﻮاﺗﯿﺸﻦ ﻟﻪ ﻋﻤﻠﯿ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ازاده ﺷﻮې اﻧﺮژۍ ﮐﭽﻪ ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬اﻧﺮژي ﻟﻪ ﮐﭽ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﮐﺮﺳﺘﻠﻲ ﺷﺒﮑ‪ ３‬د اړﯾﮑﻮ ﭘﻪ ﭘﺮې ﮐﯿﺪو ﮐ‪ ３‬ﻟ‪／‬ﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺟﻼ او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪ .‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﻮﻟﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻮړه وي ﭼ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﻗﻄﺒﻲ او د ﻫﻐﻪ د ډای‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻮی وي‪ ,‬د اوﺑﻮ د ډای اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ ﺛﺎﺑﺖ ‪ (X = 78) 78‬دی ؛ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د اوﺑﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو وړﺗﯿﺎ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﺣﻞ‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻮړه او ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ‪ I × A × RablI cov‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻈﺮ ورﮐ‪ ７‬ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪﻟﻮ وړﺗﯿﺎ د ﻫﻐﻮی د ډاي اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮه ﻧﯿﻎ ﭘﺮ‬
‫ﻧﯿﻐﻪ اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ډای اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ د ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻪ ﻟﻮړواﻟﻲ ﺳﺮﺑﯿﺮه‪ ،‬د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺣﻞ ﮐﻮﻟﻮ وړﺗﯿﺎ ﻟﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪووﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې او ﺣﻞ‬
‫ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺳﺮه ﻋﻤﻞ ﻫﻢ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﻮﺑﻮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪووﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې د ذرو او ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻟﻪ ﻧﯿﻎ‬
‫ﻋﻤﻞ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ او ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ د ﺑﻬﯿﺮ ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻧﻪ ﯾﻮازې د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ د ﺗﻮدوﺧ‪＊ ３‬ﻮدوﻧﮑﻲ دي؛ ﺑﻠﮑ‪ ３‬د اوﺑﻮ دﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ ﭼ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﭼﺎﭘﯿﺮوي‪ ،‬ﻫﻢ ＊ﻮدﻟﯽ ﺷﻲ او ﭘﻪ دې ﺑﻨﺴ＀ د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺷﻌﺎع ﻫﻢ ！ﺎﮐﻠﯽ ﺷﻲ‪ .‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﭽ‪ ３‬او د‬
‫ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺷﻌﺎع ﭘﻪ ﭘﻮﻫﯿﺪﻟﻮ ‪،‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺧﻮاص و！ﺎﮐﻞ ﺷﻲ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪－‬ﺮوپ د‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﯾﻮﻧ ﻮﻧﻮ اﯾﻮﻧﻲ ﺷﻌﺎع د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪９‬ﺧﻮا ＇ﺨﻪ ＊ﮑﺘﻪ ﺧﻮاﺗﻪ ﻟﻮړ ﯾ‪８‬ې او ﻟﻪ‬
‫＊ﮑﺘﻪ ﺧﻮا＇ﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺧﻮاﺗﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ﮐﯿ‪８‬ې؛ داﺳ‪:３‬‬
‫‪Li < Na < K < Rb < Cs < Fr‬‬
‫ﺧﻮ ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ‪،‬د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺷﻌﺎع ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن ﺑﺮﻋﮑﺲ‬
‫> ‪ Li + > Να + > Κ + > Rb +‬دی‪.‬‬ ‫دی؛ ﯾﻌﻨﯽ‪Cs + > Fr + :‬‬
‫دﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮواﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د اﯾﻮﻧﻲ ﺷﻌﺎع ﺑﺪﻟﻮن ‪ ،‬د دوی دﻣﺜﺒﺘﻮاﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺷﻌﺎع ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨﻲ واﻟﻲ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ‪،‬ﮐﻪ دﻣﺜﺒﺘﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﺷﻌﺎع ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬وي ‪ ،‬داوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻗﻄﺐ ＊ﻪ ﺟﺬﺑﻮي او د اوﺑﻮ ډﯾﺮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﮐ‪ ３‬را ！ﻮﻟﻮي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮﯾ‪８‬ي او د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮﺣﺠﻢ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ‬
‫ﺷﻮو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏ＂ﻮاﻟﯽ او ﺣﺠﻢ د دې اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺧﻮاص؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﺣﺠﺮوي ﻏﺸﺎو ﻟﻪ ﺳﻮرﯾﻮ ＇ﺨﻪ د ﻫﻐﻮی د ﻧﻨﻮﺗﻠﻮوړﺗﯿﺎ‪ ،‬د اﺑﺴﺎرﺑﯿﺸﻦ‬
‫او د ﻫﻐﻮی ﮐﻮا‪－‬ﻠﯿﺸﻦ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ！ﺎﮐﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﻤﺰو اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺗﯿﻮري د ﮐﺎروﻟﻮ وړ ده ؛ﺧﻮ ﻧﻮﻣﻮړې ﺗﯿﻮري د ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص او ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﻮي‪ ،‬د ﮐﺎروﻟﻮ وړ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧﻮرې ﺗﯿﻮری‬
‫را ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړې ﺗﯿﻮری ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬دي او ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫ﺗﯿﻮري‬ ‫‪Debye - hukel‬‬ ‫د‬
‫د ‪ Debye - hukel‬ﺗﯿﻮري ﭘﻪ ‪ 1923‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راﻏﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﺗﯿﻮری ﮐ‪ ３‬د ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص د‬

‫‪64‬‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د اﻟﮑﺘﺮوﺳﺘﺎﺗﯿﮑﻲ ﻗﻮاوو د ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮي دي‪ .‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻟﭽﺎرج‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮي او ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﻟﺮې ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﺧﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﻫﻢ ﭘﻪ‬
‫！ﯿﻨ‪／‬ﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دا اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣﯿﻞ ﻟﺮي ﺗﺮ＇ﻮ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺟﺬب ﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه ﭼ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻏﻠﻈﺖ ډﯾﺮ وي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﻫﻤﺎﻏﻪ ﮐﭽﻪ د ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻟﭽﺎرج ذرو ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺬب ﻗﻮه ډﯾﺮه وي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻫﺮ اﯾﻮن د＇ﻮ ﻧﻮرﻣﺨﺎﻟﻒ اﻟﭽﺎرج اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﺬب اوﭼﺎﭘﯿﺮﯾ‪８‬ي او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬د ذرو ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﻈﻢ راوړي او ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ اﻏﯿﺰﻣﻦ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻢ او ر＊ﺘﯿﺎﻧ‪ ９‬ﻏﻠﻈﺖ ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ دﻏﻪ اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻏﻠﻈﺖ د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎ دوي‪ .‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ د ﻣﺤﻠﻮل ر＊ﺘﯿﻨ‪ ９‬ﻏﻠﻈﺖ دی‪،‬‬
‫ﻻﻧﺪﻧ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ او اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻏﻠﻈﺖ اړﺗﯿﺎ ور＊ﯿﻲ‪:‬‬
‫‪a=C • f‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ f ３‬د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺿﺮﯾﺐ‪ a ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ او ‪ C‬ر＊ﺘﯿﺎﻧ‪ ９‬ﻏﻠﻈﺖ ور ＊ﯿﻲ ‪،‬د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺿﺮﯾﺐ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪه وي ﭼ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﮐﭽﻪ د ‪ a‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻏﻠﻈﺖ ) ‪＇ (C‬ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺿﺮﯾﺐ د ر＊ﺘﯿﺎﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻮﭘﯿﺮ‬
‫ﻟﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬اﯾﺪﯾﺎل ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ور＊ﯿﻲ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ＇ﯿ‪７‬ل ﺷﻮی ﻏﻠﻈﺖ ﻟ‪ ８‬ﺷﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ډﯾﺮﯾ‪８‬ي؛ﻧﻮ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬دﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﯾﻮه )‪ ( f ® 1‬ﺗﻪ ﻧ‪８‬دې او ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ د ﺿﺮﯾﺐ ﻓﺰﯾﮑﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻟﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻮي ﮐﺎر‬
‫ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬د اﯾﺪﯾﺎل ﻣﺤﻠﻮل د ﯾﻮې ﻣﺎدې ﮐﭽﻪ ﻟﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯿﺘﻮد او ﯾﺎ د‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺿﺮﯾﺐ د ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻗﻮاﻧﯿﻨﻮ ＇ﺨﻪ د ‪ ３＂－‬اﺧﯿﺴﺘﻨ‪ ３‬اﻣﮑﺎن ﭼ‪ ３‬د ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ر＊ﺘﯿﺎﻧﯿﻮﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺧﻮاص‬
‫رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪ ،‬د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻪ دﻏﻠﻈﺖ ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﺑﺮاﺑﺮوي ؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬

‫‪KA ® K + A‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪ckfk.CAFA‬‬
‫= ‪K = AKaKAaA‬‬ ‫‪ckafka‬‬

‫‪65‬‬
 ‫درﯾﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ‬
‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ ‪ 8‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ اﻧﺪازه ﮐﻮل‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺑﺎﻧﺪې اﻏﯿﺰ ﻣﻦ ﻻﻣﻞ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﯿﺰه ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوې ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ارﻫﯿﻨﯿﻮس ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ‪ Collision‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎ دﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د ذرو د ！ﮑﺮوﻧﻮ ﻓﺮﺿﯿﻪ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪ .2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎوو ﺳﺮه ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي او د ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﺗﺎﺑﻊ دي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺮاﯾﻂ او ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﻮﺑﻮي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﺑﺮاﺑﺮ وﻟﻮ او ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﺎروړﻟﻮ ﺳﺮه دې ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ .3‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪ -8 ،‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -6 ،‬ج ‪ -7 ،‬ب‬ ‫‪ -3 ،‬اﻟﻒ ‪ -4 ،‬ج ‪ -5 ،‬د‬ ‫‪ -2 ،‬د‬ ‫‪ -1‬اﻟﻒ‬
‫‪ -9‬د ‪ -10 ،‬اﻟﻒ‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪ -1‬د ﻻﻧﺪ‪４‬ﻨﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﺼﺮف ﺷﻮوﻣﻮادو ﻧﺴﺒﻲ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ او د ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ﻻﺳﺘﻪ راﺗﻠﻨﻪ وﻟﯿﮑﺊ‬
‫¾ ) ‪2C 2 H 6 ( g ) + 7O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 4CO 2 ( g ) + 6 H 2 O( g‬‬

‫¾ ) ‪2 HOF ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 HF ( g ) + O2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪4 PH 3 ( g‬‬
‫) ‪¾® P4 ( g ) + 6 H 2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪N 2 ( g ) + 3H 2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 NH 3 ( g‬‬

‫‪66‬‬
‫¾ ) ‪2 H 2 CO3 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2CO2 ( g ) + 6 H 2 O( g‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫] ‪- _ 1d [C2 H 6 ] _ 1d [O2 ] d [CO2 ] 1d [H 2O‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫اﻟﻒ ‪-‬‬
‫‪2dt‬‬ ‫‪7dt‬‬ ‫‪4dt‬‬ ‫‪6dt‬‬
‫_‬
‫] ‪1d [HOF ] 1d [HF ] d [O2‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ب‪-‬‬
‫‪2dt‬‬ ‫‪2dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫_‬
‫] ‪1d [PH 3 ] _ 1d [P4 ] d [H 2‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ج‪-‬‬
‫‪4dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪6dt‬‬
‫_‬
‫] ‪1d [N 2 ] 1d [H 2 ] d [NH 3‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫د‪-‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪3dt‬‬ ‫‪2dt‬‬
‫_‬
‫] ‪1δ [H 2CO3 ] _ 1δ [O2 ] _ δ [CO2‬‬ ‫] ‪1δ [H 2O‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ﻫـ ‪-‬‬
‫‪2δt‬‬ ‫‪δt‬‬ ‫‪2δt‬‬ ‫‪6δt‬‬

‫‪ -2‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ د ‪ I -‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫¾ ‪H 2O2 ( g ) + I -‬‬
‫‪¾® H 2 O + IO -‬‬
‫¾ ‪H 2O2 ( g ) + OI -‬‬
‫‪¾® H 2O + I - + O2‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼﺘﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫] [‬
‫‪V = k1 [H 2 O2 ] I -‬‬
‫‪ -3‬ﻟﻪ دې ﭘﺎﻣﻠﺮﻧ‪ ３‬ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اس ﯾﻮ ﺑ‪ ３‬ﺿﺮره ﻣﺤﺼﻮل دی‪ ،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز د ﺳﻔﯿﻨﻮ د ﺳﻮن ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ﻓﻀﺎ ﮐ‪３‬‬
‫¾ ) ‪ 2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮو ﺳﺮه ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ) ‪¾® 2 H 2O ( g‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬د ] ‪ [H 2 ], [O2‬او ] ‪ [H 2O‬او د وﺧﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﭼﺘﮑﺘﯿﺎ ﯾ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬

‫‪mol‬‬
‫‪ 0.23‬وي‪:‬د ‪ H 2O‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ＇ﻮﻣﺮه وي؟‬ ‫ب‪ -‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ) ‪ O2 ( g‬د ﻟ‪＊８‬ﺖ ﭼﺘﮑﺘﯿﺎ‬
‫‪L×s‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫] ‪1 D[H 2‬‬ ‫] ‪D[O2 ] 1 D[H 2O‬‬
‫=‪V‬‬ ‫‪=-‬‬ ‫=‬ ‫اﻟﻒ‪-‬‬
‫‪2 Dt‬‬ ‫‪Dt‬‬ ‫‪2 Dt‬‬
‫] ‪D[O2 ] 1 D[H 2O ] 1 D[H 2O‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪V =-‬‬ ‫=‬ ‫‪Þ‬‬ ‫‪= 0.23‬‬
‫‪Dt‬‬ ‫‪2 Dt‬‬ ‫‪2 Dt‬‬ ‫‪L×s‬‬
‫ب‪-‬‬
‫] ‪D[H 2O‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫] ‪D[H 2 O‬‬ ‫‪mol‬‬
‫=‪V‬‬ ‫‪= 2 × 0.23‬‬ ‫= ‪ÞV‬‬ ‫‪= 0.46‬‬
‫‪Dt‬‬ ‫‪L×s‬‬ ‫‪Dt‬‬ ‫‪L×s‬‬
‫‪ – 4‬د ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻓﻌﺎﻟﻮﻟﻮ اﻧﺮژې ﻣﺤﺎﺑﺴﻪ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫¾ ) ‪N 2 O5 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 NO2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 55 0 C‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭼﺘﮑﺘﯿﺎ‬ ‫ﭘﻪ ‪ 25 0 C‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﭼﺘﮑﺘﯿﺎ ﺛﺎﺑﺖ ‪ K = 3,4.10 .s‬دي‪ .‬او ﭘﻪ‬
‫‪-5 -1‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ‪ K = 1,5.10 -3.s -1‬دی‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫د＇ﻠﻮرم ﺳﺆال ﺣﻞ‪:‬‬

‫‪K1‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1 1‬‬

‫? = ‪Ea‬‬ ‫‪log‬‬ ‫=‬ ‫) _ (‬
‫‪K 2 2.30 • R T2 T1‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪o‬‬ ‫‪3.4 • 10‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪T1 = 25 C = 298K‬‬ ‫‪log‬‬ ‫_‬ ‫=‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫(‬ ‫_‬ ‫)‬
‫‪1.5 • 10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2.30 • 8.31 j • mol • K‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪328K 298K‬‬
‫_‬
‫‪2‬‬
‫‪Ea‬‬
‫‪T2 = 55o C = 328K‬‬ ‫‪log 2.25 • 10‬‬ ‫=‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫) ‪(0.00305K _ 0.003356K‬‬
‫‪19.113 j • mol 1 • K 1‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪Ea‬‬ ‫_‬
‫‪K 1 = 3.4 · 10‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪· sec‬‬ ‫‪1‬‬ ‫_‬
‫= ‪1.65‬‬ ‫_‬ ‫_‬
‫) ‪( _ 3 · 10 4‬‬
‫‪j · mol · K‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫_‬ ‫_‬
‫_‬
‫‪1.65 j · mol 1 · K‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪K 2 = 1.5 · 10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪· sec‬‬ ‫‪1‬‬
‫_‬
‫‪= Ea / 19.13‬‬
‫_‬
‫‪3 · 10‬‬ ‫‪4‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪1.65 j · mol 1 · K 1‬‬
‫_‬
‫‪= Ea / 19.113‬‬
‫_‬
‫‪3 · 10 _ 4‬‬
‫‪Ea = 5.5 Kjoul / mol × 19.113kjoal / mol = 105.12kjoul / mol‬‬

‫‪-5‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1 1‬‬
‫‪T1 = 300 K‬‬ ‫‪log‬‬ ‫=‬ ‫) _ (‬
‫‪K 2 2.30 • R T2 T1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪Ea‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪T2 = 310 K‬‬ ‫= ‪log‬‬ ‫(‬ ‫_‬ ‫)‬
‫‪3 2.30 • R 310 K 300 K1‬‬
‫_‬ ‫‪Eo‬‬
‫‪K1 = 1‬‬ ‫= ‪0.4772‬‬ ‫) ‪(0.003226 K _ 0.003333K‬‬
‫‪2.30 • 8.31 j / mol • K‬‬
‫_‬ ‫‪Eo‬‬
‫‪K2 = 3‬‬ ‫= ‪0.4772‬‬ ‫) ‪( _ 1.07 • 10 _ 4 K‬‬
‫‪19.113 j / mol • K‬‬
‫_‬
‫‪0.4772 • 19.113 j / mol‬‬
‫= ‪Ea‬‬ ‫_‬ ‫‪_4‬‬ ‫‪= 8.52 •10 4 joul / mol‬‬
‫‪1.07 • 10‬‬
‫¾ ) ‪ NO2 ( g ) + CO( g‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫) ‪¾® NO ( g ) + CO2 ( g‬‬ ‫‪ -6‬د‬
‫¾ ) ‪NO2 ( g ) + NO2 ( g‬‬
‫) ‪¾® NO3 ( g ) + NO ( g‬‬ ‫)ورو(‬
‫)ﭼ＂ﮏ( ) ‪¾® NO2 ( g ) + CO2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪NO3 ( g ) + CO ( g‬‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﯿﮑﺊ‪:‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬دا ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ې ﭘ‪７‬او ﻟﻪ ورو ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮه ﺗﺎﮐﯿﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ؛ ﻧﻮ ‪:‬‬

‫‪V = K1[ NO2 ]2‬‬

‫ﻋﻤﻠ‪ ３‬ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﻫﻢ دا د ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺎﯾﯿﺪ وي‪.‬‬
‫‪ -7‬د زﯾﺎﺗﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻓﻌﺎل ﮐﻮوﻧﮑﻮ اﻧﺮژي د ‪ E 0 = 60kjoul / mol‬ﺗﺮ ‪ E 0 = 250kjoul / mol‬ﭘﻮرې ده ﭼ‪ ３‬د ﯾﻮې ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫اړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﺪود ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﺮ ﻟﺲ دروﺟﻮ ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﺪو‪ ،‬د ‪ 300k‬ﺗﺮ ‪ 310 K‬ﭘﻮرې‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺑﺪﻟﻮن ﻟﻪ‬
‫اﻧﺮژي ﺳﺮه ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫ﭘﻪ ＇ﻪ ﻧﺎ ＇ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ دوه ‪＄‬ﻠﻪ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪E 0 = 60kjoul / mol .‬‬
‫ﭘﻪ ＇ﻪ ﻧﺎ ＇ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻨ‪％‬ﻪ وﯾﺸﺖ ‪＄‬ﻠﻪ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪E 0 = 250kjoul / mol .‬‬
‫ﻧﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﻓﻌﺎل ﮐﻮوﻧﮑﻮ اﻧﺮژي ‪ E 0 = 65kjoul / mol‬ده‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د زﯾﺎﺗﯿﺪل ﻟﻪ ‪＇ 273K‬ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ 298k‬ﭘﻮړې‪ ،‬د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺑﺪﻟﻮن دوه ‪＄‬ﻠﻪ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-8‬‬

‫دا ﭼ‪ ３‬د ﻏﻠﻈﺖ او د وﺧﺖ د ﻣﻌﮑﻮس ﺗ‪７‬ون ﮔﺮاف ﯾﻮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ دوﯾﻢ درﺟﻪ ﻣﻌﺎدﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﯿﺮوي ﮐﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪V = K [ A]2‬‬

‫‪69‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪36 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ او ﻃﺒﺎﺑﺖ ﮐ‪３‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪ -‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ‪－‬ﺮاﻓﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪＇:‬ﻪ وﺧﺖ ﺷﯿﺪې ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻮ ﺑﺪﻟﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ دې رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ ﭼﺎرﺗﻮﻧﻪ دې د ‪-‬د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ د ﭼﺎرﺗﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺮاﺑﺮ او ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫دې دﻫﻐﻮی ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ )‪ (Chemical Kinetics‬ﻫﻐﻪ ﭘﻮﻫـﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‪ ،‬د ﯾﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ او د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو د‬
‫ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻮري ﭘﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ﮐ‪！ ３‬ﺎﮐ‪ ،３‬ﻻﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﺷﮑﻞ د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﮐ‪ ３‬ور＊ﯿﻲ‪:‬‬

‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪，‬‬

‫ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي ‪،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راوړي‪،‬ﭘﻪ دې‬
‫‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬وﯾﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬دی‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ده ‪ ،‬ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ د ﮐﯿﻤﯿﺎ د ﻋﻠﻢ ﯾﻮه ﺑﻠﻪ ＇ﺎﻧ‪／‬ﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ د اﻧﺮژۍ‬
‫دﺳﻄﺤ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠﻮ ﭘﻪ اړه او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د اﻧﺘﺮوﭘﻲ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ اړه د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺳﺮﺗﻪ رﺳﯿﺪو اﻣﮑﺎن او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺑﻬﯿﺮ د ﻟﻮرې وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ‬
‫ﮐﻮي؛ ﺧﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ اړه ﮐﻮم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﻪ ﺷﻲ وړاﻧﺪې ﮐﻮﻻی؛ د ﻫﻤﺪې ﻻﻣﻞ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪو د اﻣﮑﺎن وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬د ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ د ﻫﻐﻮی دﺳﺮﺗﻪ ﮐﯿﺪو ﻻره ﻧﻪ ﺷﺘﻪ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ‬
‫ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﯾﻮ د ﺑﻞ ﺑﺸﭙ‪７‬ووﻧﮑﻲ دي؛ ﯾﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﯾﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ＊ﻪ او‬
‫ﻻزﻣﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﮑﺎر ده ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪﯾﻨﯿﻮ دوو ﺷﺮﻃﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻮﻫﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪ -1‬د ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ دې د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪو ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-2‬د ﮐﻨﯿﺘﯿﮑﻲ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ دې د ﻻزﻣﻮ ﺷﺮاﯾﻄﻮ او د ﭘﺎم وړ ﺳﺮﻋﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ﻣﻮ！ﺮوﻧﻮ د ﺑﺎډۍ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ د دواړو اړﺧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪＇ ３‬ﯿ‪７‬و‪:‬‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ‪ :‬دا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ او د ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪو اﻣﮑﺎن ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ ΔG < 0‬ﮐ‪ ３‬دی‪.‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ‪:‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې دﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪو اﻣﮑﺎن وي؛ ﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ؟‬
‫د زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪:‬‬

‫¾¾ ) ‪4 Fe( s) + 3O ( g‬‬

‫)‪¾® 2 Fe O · xH O (s‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪71‬‬
‫ﻧﻮﻣﻮړی ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻤﮑﻦ ＇ﻮ ور‪ ３＄‬او ﺷﭙ‪ ３‬ﺑﻪ دوام وﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺷﺮاﯾﻂ ) ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺷﺘﻮن او‬
‫ﻧﻮر( د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ！ﺎ ﮐﻲ‪.‬‬
‫دوﯾﻢ ﻣﺜﺎل ‪ :‬د اﻟﻤﺎس ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﻪ ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮو‪:‬‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ‪ :‬د اﻟﻤﺎس ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﻪ ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ ﺑﺎﻧﺪي ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪای ﺷﻲ )‪: (DG < 0‬‬
‫_‬
‫)‪C (diamond ) ¾¾¾® C ( graphite‬‬ ‫‪DG = 2.87kj / mol‬‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ‪ :‬د اﻟﻤﺎس د ﺗﺒﺪ ﯾﻠﯿﺪو ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ ＊ﺎﯾﻲ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ‪ :‬ﭘﻪ ډﯾﺮه ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺳﺮه د اﻟﻤﺎس د ﺗﺒﺪﯾﻠﯿﺪﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫زﻣﻮﻧ‪ ８‬ﭘﻪ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻮي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫‪-1‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﺑﻨﺰﯾﻨﻮ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪل‪ ،‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ او ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪.‬‬
‫‪-2‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ورو ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ؛ د ﺑﯿﻠ‪／‬ﯽ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪ :‬د اوﺳﭙﻨﯽ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ او د ﺧﻮړو ﺗﻮﮐﻮ ﺧﺴﺎﮐﯿﺪل‪.‬‬
‫‪-3‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ډﯾﺮ ورو ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د＊ﯿ‪ ３＋‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪل او داﺳ‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ د ﮐﺎروﻟﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﯾﻮ ډﯾﺮ ﭘﺮاخ ﻋﻠﻢ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰو رﺷﺘﻮ ؛ﭘﻪ اﻧﺠﯿﻨﺮۍ‪ ،‬زراﻋﺖ‪ ،‬ﻃﺐ‪ ،‬ﻓﺎرﻣﺴﻲ او ﻧﻮرو‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺗﺮې ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دا ﻋﻠﻢ د اﻧﺮژي د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ‪ ،‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﮐﺎر ＇ﯿ‪７‬ي‪ ،‬دﻟﺘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﺎم‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺗﻪ اړوو او د ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺑﻬﯿﺮوﻧﻮ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪل ﯾﺎﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪل د ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﯿﺴﻮ‪.‬ﭘﻪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﻚ ﮐ‪３‬‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره اړوﻧﺪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﻧﯿﻮل ﺷﻮی ﻧﻪ دی ﭼ‪ ３‬دا ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ ﮐ‪ ３‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺑﻨﺴ＀‪ ،‬د ﻫﻐﻪ درې ﻗﺎﻧﻮﻧﻮ ﺟﻮړﮐ‪７‬ی دی‪ ،‬د دې ﻗﻮاﻧﯿﻨﻮ د ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬ﻟﭙﺎره اړه ده ＇ﻮ ‪＄‬ﯿﻨ‪３‬‬
‫ا‪請‬ﻄﻼﺣﺎت ﭘﻪ ﭘﯿﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ )‪: (System‬د ﻣﺎدي ﺗﻮﮐﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪ ３‬د ﮐﻮﻣﻮ وﺳﯿﻠﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ＇ﺨﻪ ﺟﻼ‬
‫ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫ﺷﺎوﺧﻮا ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ‪:‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺷﺎوﺧﻮا د ﻓﻀﺎ ﻟﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺑﺮﺧ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻣﻮاد ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ دي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺳﺮه د اړﯾﮑﻮ د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې درﯾﻮو ډوﻟﻮﻧﻮ وﯾﺸﻠﯽ دی ﭼ‪ ３‬ﺧﻼص‪ ،‬ﺗ‪７‬ﻟﯽ‪ ،‬او ﻟﻪ ﺑﯿﻞ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ‪.‬‬
‫ﻓﺎز ‪ :‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﺑﺮﺧ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪ ３‬ﯾﻮﺷﺎن ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص ﻟﺮي او دﻟﯿﺪﻟﻮ وړ ﯾﻮې ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﺑﺮﺧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫ﺟﺴﻢ ‪:‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﮑﻞ د ﭘﺎم وړ ﻧﻪ وي او ﭘﻪ ﻓﻀﺎ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪！ ３‬ﺎﮐﻠﯽ ‪＄‬ﺎی ﻧﯿﻮﻟﯽ وي‪ ،‬د ﺟﺴﻢ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﺎﻣﭙﻨﯿﻨﺖ ‪ : Compenent‬ﮐﺎﻣﭙﻨﯿﻨﺖ ﯾﺎ ﺟﻮړوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ‪،‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﻪ ﯾﻮې ﺑﺮﺧ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﭼ‪ ３‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ وي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬ﮐﻨ‪／‬ﻞ او د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺘﺮوﺟﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ډول دی ﭼ‪ ３‬د درﯾﻮ ﻓﺎزوﻧﻮ او ﯾﻮ‬
‫ﮐﻤﭙﻨﯿﻨﺖ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮی دی‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﺎﻟﺖ ‪ :‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دوه ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ا‪－‬ﺮ ﯾ‪／‬ﺎﺗﻲ ﺣﺎﻟﺖ او ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪ ،‬ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻮازن‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ A, B, C‬ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي او د ﻫﻐﻮی ﻫﺮﯾﻮ ﯾ‪ T A,TB , TC ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ وﻟﺮي‪ ،‬د ﺗﻤﺎس ﭘﻪ‬
‫وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د دې ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﺗﻮازن ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ‪ ،‬ﮐﻪ د ‪ A‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﻪ ‪ B‬ﺳﺮه او د ‪ B‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﻪ ‪C‬‬
‫ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻤﺎس ﮐ‪ ３‬ﺷﻲ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻮازن ﺗ‪７‬ل ﮐﯿ‪８‬ي ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪TB = TC‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪T A = TB‬‬
‫ﻟﻪ وﯾﻠﻮ دې ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﻲ دا ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ او ‪－‬ﺮﻣﻲ ﺗﻞ ﻟﻪ ﺗﻮدو ﺗﻮﮐﻮ ＇ﺨﻪ ﺳ‪７‬و ﺗﻮﮐﻮ ﺗﻪ ﺗﯿﺮﯾ‪８‬ي؛ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻮازن د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ‬
‫ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی او د ﻫﻐﻪ ﺛﺒﻮت ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮي د ‪ A‬ﺳﯿﺴﺘﻢ د ‪ B‬ﻟﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﺮه د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﺗﻮازن ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬وي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ A ３‬ﻟﻪ ‪ C‬ﺳﺮه ﻫﻢ د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﺗﻮازن ﯾﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﯾﻌﻨ‪:３‬‬
‫) ‪( A » B) ، ( B » C‬‬ ‫)‪، ( A » C‬‬
‫‪T A = TB = TC‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻮازن د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ د ‪請‬ﻔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎ د ﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ او ﻓﺸﺎر‪ :‬ﺗﻮدوﺧﻪ او ﻓﺸﺎر د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎ دوي‪ .‬د ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﭘﻪ ﯾﻮ واﺣﺪ ﺑﺎﻧﺪې د ﻗﻮاوو واردول ﻟﻪ ﻓﺸﺎر‬
‫＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪ ３‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ او دﻫﻐﻪ دﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻋﻤﻞ ور＊ﯿﻲ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺳﺮه د ﺗﻮازن ﭘﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن وﻟﺮي؛ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﻧﻨﻪ او ﺑﺎﻧﺪﯾﻨﯽ ﻓﺸﺎر او ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﻓﺸﺎر ﯾ‪ ３‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی ‪.‬‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﯾﻮ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻔﻬﻮم دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺎده ډول ﻫﻐﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮﻟﯽ ﻧﻪ ﺷﻮ ‪.‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې دوه ﺳﯿﺴﺘﻤﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ وﻟﺮي ؛ ﻧﻮ د‬
‫دې دوو ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﮐﭽﻮ ﺗﻮﭘﯿﺮ د ﻫﻐﻮی د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﺗﻮﭘﯿﺮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎ دوي ‪،‬د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﭘﻪ ﻋﻠﻢ ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ درﺟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د درﺟ‪ ３‬او د ﺳﺎﻧﺘﻲ ‪－‬ﺮاد د درﺟ‪ ３‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪= T 0 + 273.15‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﺗﻮدوﺧﻪ او ﮐﺎر‪ :‬ﺗﻮدوﺧﻪ‪ ،‬ﮐﺎر او اﻧﺮژي ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن دي‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﺎر ﺗﺒﺪﯾﻠﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮدوﺧﻪ ﭘﻪ ﮐﺎر ﻧﻪ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻠﯿ‪８‬ي‪ .‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﭘﻪ ‪ Q‬او ﮐﺎر ﭘﻪ ‪ A‬ﺳﺮه ＊ﯿﻲ‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺷﺎوﺧﻮا ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺳﺮه د ﻣﻮادو ورﮐ‪７‬ه و ﻧﻪ ﻟﺮي ؛ﺧﻮ د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬راﮐ‪７‬ه او ورﮐ‪７‬ه وﻟﺮي ) ﺗ‪７‬ﻟﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ (؛ ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﺑ‪ ３‬ﺗﺮﺗﯿﺒﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي او اﺿﺎﻓﻲ‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﻟﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ＇ﺨﻪ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬ل ﮐﯿ‪８‬ي او د ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻧﺮژي ！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي ؛ﺧﻮ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎر ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي؛ﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪３‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﭘﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﻣﻦ ډول ﺗﺮﺳﺮه او ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐﻮي ﭼ‪ ３‬دا ﻋﻤﻞ د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺣﺮﮐﺖ ﻻﻣﻞ ﭘﻪ ﻧﺎ ﻣﻨﻈﻢ‬
‫ډول او د ﮐﺎر د ﻟﯿ‪８‬ﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻗﺎﻧﻮن د اﻧﺮژۍ د ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه ﺳﻢ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ اﻧﺮژي ﻟﻪ ﯾﻮ ﺷﮑﻞ ＇ﺨﻪ ﺑﻞ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻮﻣﯽ؛ﺧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻧﻪ ‪＄‬ﻲ د اﻧﺮژۍ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐ‪７‬ي‪ .‬د ﯾﻮ ﺳﯿﺴﺘﻢ د اﻧﺮژۍ د‬
‫ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ د ！ﺎﮐﻠﻮ دوې ﻻرې ﺷﺘﻪ دي‪:‬‬

‫‪73‬‬
‫‪-1‬د اﻧﺮژۍ د ﻧﻨﻪ ﮐﻮل ﯾﺎ ا‪４‬ﺴﺘﻞ ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬د ) ‪ (Q‬ﭘﻪ ﮐﭽﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻲ ‪،‬د ﻫﻐﻪ اﻧﺮژي ﻟﻪ ‪＇ E1‬ﺨﻪ ‪ E2‬ﺗﻪ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ ‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮدوﺧﻪ ډﯾﺮه ﺷﻲ او ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎر ﺗﺮﺳﺮه ﻧﻪ ﮐ‪７‬ي ؛ﻧﻮ د اﻧﺮژۍ د ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه ﺳﻢ ﻟﺮو‬
‫ﭼ‪:３‬‬
‫‪Q = DE = E 2 - E1‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ D ３‬ﺑﺪﻟﻮن ＊ﯿﻲ ؛ﺧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﻲ وي ‪،‬ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ‪＊ s‬ﯿﻲ‪.‬‬
‫‪ -٢‬د ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل او ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د اﻧﺮژي او ﮐﺎر د راﮐ‪７‬و ورﮐ‪７‬و دوﯾﻤﻪ ﻻره داﺳ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﮐﺎر ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﮐﺎر د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ راﮐ‪７‬ې ورﮐ‪７‬ې ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ )‪، (Q = 0‬ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﺪې د ‪ W‬ﭘﻪ ﮐﭽﻪ ﮐﺎر ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ی وي؛ﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﺪې ) د اﻧﺮژي د ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ ( د ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻮي ﮐﺎر د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﻛﭽﻪ ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ اﻧﺮژی‬
‫ﮐ‪ ３‬زﯾﺎت واﻟﯽ را‪＄‬ﻲ؛ ﯾﻌﻨ‪: ３‬‬
‫‪DE = E 2 - E1 = W‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﻋﯿﻦ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻪ ﮐﺎر او ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د اﻧﺮژۍ د ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه ﺳﻢ د‬
‫دې ﺳﯿﺴﺘﻢ د اﻧﺮژﯾﮑﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي ‪:‬‬
‫‪DE = E 2 - E1 = Q + W‬‬
‫‪DQ = DU 1 + A .1‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻗﺎﻧﻮن رﯾﺎﺿﯿﮑﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ده‪.‬‬
‫د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻗﺎﻧﻮن‪ :‬د ﻧ‪７‬ي اﻧﺮژي ﺛﺎﺑﺘﻪ ده‪.‬‬
‫د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ دوﯾﻢ ﻗﺎﻧﻮن ‪ :‬د ﻧ‪７‬ي اﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺗﻞ ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪﻟﻮ ده‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪38 :‬چ‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ اﻧﺪازه ﮐﻮل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ دې زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺗﺮﻣﻤﮑﻨﻪ ﺣﺪه ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿﺪا ی‬ ‫او ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬و ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪ -‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ دې و！ﺎﮐﻠﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮاد د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره او دﮐﺮوﻣﺎﺗﻮ ‪－‬ﺮاﻓﯽ دﺳﺘ‪／‬ﺎه‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮی اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬د ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮ ‪－‬ﺮاﻓﯽ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ！ﺎ ﮐﻠﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﻲ ﯾ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د‬ ‫اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮ دې د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﭘﻪ ﯾﻮ زړه وړوﻧﮑﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮوﻣﯿﻦ د ﻣﺤﻠﻮل او ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﭘﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﺑﻬﯿﺮ‬
‫داﺳ‪ ３‬دی ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮوﻣﯿﻨﻮ ﭘﻪ ﺳﻮر رﻧ‪／‬ﻮ اوﺑﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ﻣﺤﻠﻮل ورزﯾﺎﺗﻮي‪،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺳﻮر رﻧ‪ ，‬وﻟﺮي او وروﺳﺘﻪ ﮐﻢ رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾ )‪Br2 (aq ) + HCOOH (aq‬‬
‫) ‪¾® 2 HBr (aq ) + CO 2 ( g‬‬
‫ﺳﻮر رﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ﺑ‪ ３‬رﻧﮕﻪ‬ ‫ﺑ‪ ３‬رﻧﮕﻪ‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﺳﺮه ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ‪ Br2‬او ‪ 1.5molar HCOOH‬او ‪ 2‬ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ئ او ﻻﻧﺪې ﮐ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ Br2 -1‬او ‪ 1.5 HCOOH‬ﻣﻮﻟﺮه ﭘﻪ ﺗﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽﻪ ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﯿﺪو وﺧﺖ ﯾ‪ ３‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ‪ Br2‬او ‪ 1.5 HCOOH‬ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﯾﻮه ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﻛﭽﻪ ﺳﺮه ﯾﻮ ‪＄‬ﺎی ﮐ‪７‬ئ او د ﻫﻐﻪ د ﺑ‪ ３‬رﻧ‪ ，‬ﮐﯿﺪو د وﺧﺖ ﻣﻮده‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ دوو ﯾﺎد ﺷﻮو ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ وﻣﻮﻣﺊ‪ ،‬اﯾﺎ دا ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎوې ﯾﻮﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي؟‬
‫‪ .2‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ‪ HBr‬د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪ .3‬د ﻏﻠﻈﺖ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د وﺧﺖ ‪－‬ﺮاف د ‪ Br2‬د ﻣﺼﺮف ﻟﭙﺎره او د ‪ HBr‬د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﭙﺎره رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻮاب‪:‬دﻋﻤﻠﻲ ﺗﺠﺮوﺑﻮ ﭘﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺑﻪ د دې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ درﺟ‪３‬‬
‫د ‪請‬ﻔﺮ درﺟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﯾﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬د ﺑﺪﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﻫ（ﻪ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻧﻪ وي ‪،‬د ﻫﻐﻪ اړوﻧﺪ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ د درﺟ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ‪請‬ﻔﺮ دی‪ .‬د ﻟﻮړ ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﻃﻼ ﭘﻪ ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬د ‪ N 2O‬ﺗﺠﺰﯾﻪ د ‪ N 2O‬ﭘﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻮرې ﺗ‪７‬ﻟ ‪３‬‬
‫ﻧﻪ ده او د ﻫﻐﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﭘﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫]‪d [A‬‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬ ‫=‬ ‫‪=K‬‬
‫‪dt‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺪو ﺳﺮه ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫‪d [ A] = - K .dt‬‬
‫ﮐﻪ د وروﺳﺘ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬اﻧﺘ‪／‬ﺮال و ﻧﯿﻮل ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ t‬د وﺧﺖ ﭘﻪ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﯾﻠﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬

‫‪òéêë ùúû1 d [A] = - K ò0 dt‬‬

‫‪é ù‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪êë Aúû‬‬
‫‪0‬‬
‫‪[A] t - [A]o = -kt‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ [A]0 ３‬او ‪ [A]t‬ﭘﻪ وار ﺳﺮه د ‪ A‬ﻏﻠﻈﺖ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭘﯿﻞ ﭘﻪ وﺧﺖ او ‪ t‬وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬دی‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ]‪ [A‬د‬

‫‪76‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ‪－‬ﺮاف د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ د ‪請‬ﻔﺮ درﺟ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﭙﺎره رﺳﻢ ﺷﻲ ‪،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻧﯿﻐﻪ ﻟﯿﮑﻪ د ‪ K‬ﻟﻪ ﻣﯿﻞ او د ‪ [A]0‬ﻟﻪ ﭘﯿﻞ‬
‫ﺳﺮه ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫]‪[ A‬‬

‫‪[A]0‬‬

‫‪t‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺪﻟﻮن د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮدو ﺳﺮه‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درﺟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺗﻌﺎﻣﻞ )ﻣﺤﺼﻮل ® ‪( A‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ی درﺟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ وي ‪،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﮑﻠﯽ ﺷﻮ‪:‬‬
‫]‪d [ A‬‬
‫= ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬ ‫‪= K [ A] ..........................................................................1‬‬
‫‪dt‬‬
‫]‪d [ A‬‬
‫‪= kd ..................................................................................................2‬‬
‫]‪[ A‬‬
‫د رﯾﺎﺿﯿﮑﻲ اړﯾﮑﻮ ﭘﺮ ﺑ‪２‬ﺴ＀ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دوﯾﻤﻪ )‪ (2‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﻞ ﺷﻲ ‪،‬د دې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬د ﺣﻞ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎرده ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړو‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﻟﻪ ﻃﺮﻓﯿﻨﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﺗﺮ ‪ t‬وﺧﺖ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬او د ‪ A‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻏﻠﻈﺖ او د ‪ [A]0‬ﻏﻠﻈﺖ او د ‪ t‬ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪３‬‬
‫د ‪ A‬ﻏﻠﻈﺖ د ‪ [A]t‬اﻧﺘ‪／‬ﺮال وﻧﯿﻮل ﺷﻲ ‪:‬‬
‫‪[ A ]t‬‬ ‫] ‪d [A‬‬ ‫‪t‬‬
‫[‪ò‬‬ ‫‪A ]0‬‬ ‫] ‪[A‬‬
‫‪= - ò Kdt‬‬
‫‪0‬‬

‫‪ln [A ]t - ln [ A ]0 = - Kt‬‬

‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ lnX=2,303log X ３‬دی ‪:‬‬

‫‪log[ A]t - log[ A]O = log‬‬

‫‪[A]t‬‬ ‫‪=-‬‬
‫‪Kt‬‬
‫‪-----------------3‬‬
‫‪[ A] 0‬‬ ‫‪2,303‬‬
‫‪K‬‬
‫‪log[ A] t = (-‬‬ ‫‪) t + log[ A]0 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4‬‬
‫‪2,3‬‬
‫‪＇4‬ﻠﻮرﻣﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﻧﯿﻎ ﺧﻂ ﻟﻪ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ( y = ax + b) ３‬ﺳﺮه ورﺗﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ log [A]t = y ３‬او ‪ t = X‬دی‪.‬‬
‫‪K‬‬
‫= ‪ ) a‬د ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻤﯿﺖ د زواﯾ‪ ３‬ﺿﺮﯾﺐ( ‪ b = log[A]0‬ﯾﻌﻨ‪ ３‬د ﻧﯿﻎ ﺧﻂ دﭘﺮﯾﮑ‪７‬ې ‪＄‬ﺎی ﻟﻪ ‪ 3 y‬ﻣﺤﻮر ﺳﺮه دی‪.‬‬
‫‪2.3‬‬
‫داﭼ‪ (y = ax + b ) ３‬دی؛ ﭘﺮدې ﺑﻨﺴ＀ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻮ‪－‬ﺎرﺗﻢ ﻟﻪ وﺧﺖ ﺳﺮه ﯾﻮ ﻧﯿﻎ ﺧﻂ وی‪،‬ﻧﻮﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ د‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درﺟ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دی‪.‬‬
‫د ‪ CH 3 - NH = C‬ﻣﺮﮐﺐ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﻪ اﺳﺘﻮﻧﺘﯿﺮﯾﻞ‪،‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪ ７‬ی درﺟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ دی ﭼ‪ ３‬د اﻟﻒ او ب ‪－‬ﺮاف ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬

‫‪77‬‬
‫ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺧﻂ ﻣﯿﻞ ﻣﺴﺎوي ﭘﻪ ‪ - 2.22 × 10 -5 s -1‬دي‪ ،‬او د ＇ﻠﻮرﻣ‪ (4 ) ３‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫دی‪.‬‬
‫‪K‬‬
‫= ‪ = 2.22 ×10 5 s 1‬د ﺧﻂ ﻣﯿﻞ‬
‫‪2,3‬‬

‫‪K = 2.3 × 2.22 × 10 -5 = 5.11 × 10 -5.s -1‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:‬اﻟﻒ‪ -‬دﻓﺸﺎر ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﺳﺮه ‪ ،‬ب – د ﻓﺸﺎر د ﻟﻮ‪－‬ﺎرﺗﻢ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﺳﺮه‬
‫ﭘﺎم وﮐ‪７‬ئ ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي ﻓﺎز ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دي ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی ﻟﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﻓﺸﺎر‬
‫＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ واﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ‪.‬‬
‫دوﯾﻤﻪ درﺟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ :‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣﺎدې ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ د دوﯾﻤ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫]‪d [A‬‬
‫= ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬ ‫‪= K [ A] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1‬‬
‫‪2‬‬

‫‪dt‬‬
‫د دوو ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﺎدو ﻟﭙﺎره د دوﯾﻤ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪ = K [A][B ] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -2‬ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ )‪ (1‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ dt‬او ‪ [A]2‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺪﻟﻮﺳﺮه او د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻃﺮﻓﯿﻨﻮ ＇ﺨﻪ د اﻧﺘﯿ‪／‬ﺮال ﭘﻪ ﻧﯿﻮﻟﻮﺳﺮه‬
‫ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻲ ‪:‬‬
‫‪[ A]t‬‬ ‫]‪- d [ A‬‬ ‫‪t‬‬
‫]‪ò[ ] [A‬‬
‫‪A0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= K ò dt‬‬
‫‪0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪= Kt - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3‬‬
‫‪[A]t [D ]0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ،‬د ‪ t‬د وﺧﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ‪－‬ﺮاف ﯾﻮ ﻧﯿﻎ ﺧﻂ دی‪ ،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ‬ ‫ﻧﻮ د درﯾﻤ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ‪،‬د ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﮑﻮس‬
‫]‪[A‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻻره ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ی درﺟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ دوﻫﻤ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻠﻮي دا ده ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ د ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻮ‪－‬ﺎرﺗﻢ د وﺧﺖ‬
‫ﭘﺮﺗﻨﺎﺳﺐ ‪－‬ﺮاف‪ ،‬ﯾﻮ ﻧﯿﻎ ﺧﻂ وي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ درﺟﻪ دی او ﮐﻪ د ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﮑﻮس د وﺧﺖ ﭘﺮﺗﻨﺎﺳﺐ ‪－‬ﺮاف ‪،‬ﯾﻮ ﻧﯿﻎ ﺧﻂ‬
‫وي ﺗﻌﺎﻣﻞ دوﯾﻤﻪ درﺟﻪ دی‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ‪ NO2‬ﻟﻪ ﺗﺠﺰﯾ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ‪ 300°C‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬را ！ﻮل ﺷﻮی دی‪،‬‬
‫رو＊ﺎﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ی ﭼ‪ ３‬دا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ی درﺟﻪ او ﯾﺎ داﭼ‪ ３‬دوﯾﻤﻪ درﺟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ دی‪:‬‬
‫) ‪2 NO2 ( g ) ® 2 NO ( g )O2 ( g‬‬

‫‪78‬‬
 ‫ﺟﺪول‪:‬د ‪ NO2‬ﻟﻪ ﺗﺠﺰﯾ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻮ ﭘﺎﯾﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‪.‬‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ ﺛﺎﻧﯿﻪ‬ ‫ﻋﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﻣﻮﻟﺮ ‪NO2‬‬ ‫] ‪log[NO2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪[NO2 ]M -1‬‬
‫‪請‬ﻔﺮ‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪-4.6‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪0.0079‬‬ ‫‪-4.8‬‬ ‫‪127‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0.0065‬‬ ‫‪-5.0‬‬ ‫‪154‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪0.0048‬‬ ‫‪-5.2‬‬ ‫‪208‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪0.0038‬‬ ‫‪-5.4‬‬ ‫‪263‬‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د درﺟ‪ ３‬د ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪،‬د ‪ NO2‬د ﻏﻠﻈﺖ د ﻟﻮ‪－‬ﺎرﺗﻢ ‪－‬ﺮاف او د ‪ NO2‬د ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﮑﻮس ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﺮ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀‬
‫رﺳﻢ ﮐﻮ‪:‬‬

‫ب – د ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﮑﻮس د وﺧﺖ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀‬ ‫ﺷﮑﻞ اﻟﻒ ‪:‬د ﻏﻠﻈﺖ د ﻟﻮ‪－‬ﺎرﺗﻢ ‪－‬ﺮاف د وﺧﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻓﺸﺎر د ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ اود وﺧﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ ‪－‬ﺮاف‬

‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ‪－‬ﺮاف ＇ﺨﻪ ＊ﮑﺎرﯾ‪８‬ي‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻌﮑﻮس ‪－‬ﺮاف د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ د دوﯾﻤ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ＇ﺨﻪ ﭘﯿﺮوي ﮐﻮي اوﻫﻢ ﻟﻪ دې ‪－‬ﺮاف ﺳﺮه ﺳﻢ ‪ K = 0.543.M -1 Sec -1‬؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﺳﺮﻋﺖ ‪ V = K [NO 2 ]2‬دی‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪40 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺑﺎﻧﺪی اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬ﭘﻮه دې ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻋﻮاﻣﻞ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻟﻮﺑﻮي ‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬د ﻣﻮادو ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ او د ﻫﻐﻮی‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐ‪ ３‬رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬د اﻏﯿﺰﻣﻨﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ و！ﺎﮐﻠﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ او ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬اوﺳﭙﻨﻪ‪ ،‬اوﺑﻪ او ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺳﻮﻟﯿﺪﻟﻲ ﯾﻮم د ＇ﻮ ور‪＄‬ﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ‪5‬‬
‫ﺑ‪ ０‬ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن وﻟﯿﺪل ﺷﻲ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻫﻐﻮاﻏﯿﺰﻣﻨﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐ‪ ３‬د اﻏﯿﺰﻣﻨﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪،‬‬ ‫‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ډﻟﻪ ﯾﯿﺰ ﮐﺎر ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ وﻧ‪６‬ه وﻟﺮي‪.‬‬ ‫‪ -‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ ډﻟﻮ دې ＇ﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ د ﻟﺮ‪－‬ﯿﻮ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪل ＊ﯿﻲ‪ ،‬د ﻟﺮ‪－‬ﯿﻮ ﭘﻪ دې ﺷﮑﻠ ﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ دﮐﻮم ﯾﻮ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪل ډﯾﺮ ﭼ＂ﮏ وي؟‬
‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﯿﺪﻧ‪ ３‬ﻟﻪ دﻻﯾﻠﻮ ﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ؟‬

‫‪＄‬ﻮاب‬
‫ﭘﻪ اﻟﻒ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪＇ : ３‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻟﺮ‪－‬ﻲ د ＊ﺎﺧﻮﻧﻮ د ﺗﻤﺎس ﺳﻄﺤﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺑﻞ ﺟﺰ ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ﻟ‪ ８‬ده ؛ ﻧﻮ ﭘﺮدې‬
‫ﺑﻨﺴ＀ ﺗﻌﺎﻣﻞ ورو ) ﺑﻄﻲ ( دی‪.‬‬
‫د ب ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪＇ : ３‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬دﻟﺮ‪－‬ﻲ د ＊ﺎﺧﻮﻧﻮ د ﺗﻤﺎس ﺳﻄﺤﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺟﺰ ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ﻟ‪＇ ８‬ﻪ زﯾﺎﺗﻪ ده ؛ ﻧﻮ‬
‫ﭘﺮدې ﺑﻨﺴ＀ د ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻣﮑﺎن ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮ دی‪.‬‬
‫د ج ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪＇ : ３‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻟﺮ‪－‬ﯿﻮ د ＊ﺎﺧﻮﻧﻮ د ﺗﻤﺎس ﺳﻄﺤﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺑﻞ ﺟﺰ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ډﯾﺮ ده‪ :‬ﻧﻮ ﭘﺮدې‬
‫ﺑﻨﺴ＀ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮏ دی‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬

‫د ﻋﻤﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ اوږدواﻟﯽ ‪ :‬د ﻋﻤﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ اوږدواﻟﯽ د ﻋﻤﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ اوږدواﻟﯽ ‪ éê ùú‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪３‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ë2û‬‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ﻟﻪ ﻧﻤﻮﻧ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﯾﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ﻫﻐﻪ ﻣﻮده ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻬﯿﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ ﺗﻪ رﺳﯿ‪８‬ي ‪،‬‬

‫دﺗﻌﺎﻣﻞ دﻋﻤﺮ ﻟﻪ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ اوږدواﻟﻲ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪ .‬ﮐﻪ د ﻋﻤﺮ د اوږدواﻟﻲ ﻗﯿﻤﺖ ÷‪ æç t ö‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‬
‫‪1‬‬
‫‪è 2ø‬‬
‫‪،‬ﭘﻮه ﺑﻪ ﺷﻮ ﭼ‪:３‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬‫‪[A]O‬‬ ‫‪= (-‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪1 [ A]O æ - K ö 1‬‬
‫‪=ç‬‬
‫‪log‬‬ ‫‪)t‬‬ ‫‪, log‬‬ ‫‪÷t‬‬
‫‪[A]O‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2 [ A]O è 2.3 ø 2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- 2.3 log‬‬
‫‪1 é - K ù t1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 = 0.693‬‬
‫‪log = ê‬‬ ‫‪ú‬‬ ‫= ‪, t‬‬
‫‪2 ë 2.3 û 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪0.693‬‬
‫ﻣﻮدې ﮐ‪＊ ３‬ﺎﯾﻲ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻪ ورﺳﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو د‬ ‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﯾﻮ درﺟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ‬
‫‪K‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ اوږدواﻟﯽ ددرﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ) ３‬د ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ ( د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ‪－‬ﺮاف ﮐ‪ ３‬وړاﻧﺪې ﺷﻮی دی‪ .‬د‬
‫ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰوﻧﺘﯿﺮﯾﻞ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﺸﺎر د ﻋﻤﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ اوږدواﻟﯽ ‪ 13320sec‬دی‪ .‬ﭘﻪ ‪ 26640sec‬وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰوﻧﯿﺘﺮﯾﻞ ﻓﺸﺎر‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ﮐﻤﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫‪81‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ درﺟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎدا ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي وﺧﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﯾﻮ ！ﺎﮐﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻤﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻋﻤﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ اوږدواﻟﯽ ﻟﻪ ﻣﻔﻬﻮم ＇ﺨﻪ د رادﯾﻮ اﮐﺘﯿﻔﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻮي او ﭼﺎوﯾﺪوﻧﮑﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ ﮐﺎر اﺣ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻟﻪ ﻟﺮ‪－‬ﻲ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮي ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻟﻮ＊ﻲ ﺗﺮ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﯿﻮل ﺷﻮي دي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮﺗﻪ ﺷﻮي ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﻟﻮ＊ﻲ‬
‫ﮐ‪ ３‬د ‪ 146C‬ﮐﭽﻪ ‪ 15.1%‬ده‪،‬د ‪ 146C‬د ﻋﻤﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾ‪ ３‬اوږدواﻟﻲ ‪ 5760‬ﮐﺎﻟﻪ دی ‪،‬د دې ﻟﻮ＊ﻲ دﺗﺎرﯾﺨﻲ ﻟﺮﻏﻮﻧﺘﯿﺎ ﻣﻮده ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی د ‪ K‬ﺛﺎﺑﺖ د ‪ 146C‬د ﭼﺎدوﻧ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﻻس راوړو‪:‬‬
‫‪0,693‬‬ ‫‪0.693‬‬
‫=‪، K‬‬
‫_‬
‫= ‪t1‬‬ ‫‪= 1.203 • 10 4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪5760‬‬
‫]‪[A‬‬
‫_‬
‫‪K‬‬ ‫‪15.1‬‬ ‫‪t · 1,203 · 10‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪log t‬‬ ‫(=‬ ‫‪)t‬‬ ‫‪, log‬‬ ‫=‬
‫‪[A]O‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2.303‬‬
‫‪t = 15717,5 year‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬د اﯾﺰوﻧﯿﺘﺮﯾﻞ د ﻓﺸﺎر ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ‬

‫‪82‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪44 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﯿﺰه ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪی‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻧﯿﻐﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻏﯿﺰه ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺗﻮدوﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪،‬د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﻮادو ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺗﻮدوﺧﻮﮐ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ه ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬ﭘﻪ ﮐﯿﻠ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې د ﮐﺎرﺑﺎﯾﺪ د ﺗﯿ‪８‬ي اﭼﻮل د ﻫﻐ‪5 ３‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺨﻮﻟﻮ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اﻏﯿﺰه ﻟﺮي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ اړه ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﻲ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬ ‫دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪＇-‬ﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دې د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ډﻟﻮ ﺗﻪ و！ﺎﮐﻲ ﺑﺎﻧﺪې د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ډﻟﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺗﻮدوﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ډﻟﯿﺰ ﮐﺎر ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ دې ﻣﻔﻬﻮم زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ！ﺎﮐﻨ‪ ３‬ﭘ‪７‬او ‪:‬‬
‫د ‪ F2‬او ‪ NO2‬د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﺴﻮ‪:‬‬
‫¾ ‪2 NO2 + F2‬‬
‫‪¾® 2 NO2 F - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1‬‬
‫ﭘﻪ ﯾﻮه ﺳﻄﺤﻲ ﻟﯿﺪﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻟﻪ درﯾﻤ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪ ) V = K .[NO2 ]2 [ F 2 ] - - - - - - - - - - - - - - - 2‬وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ ﺷﻮې ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ(‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻮ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ دوﯾﻤﻪ درﺟﻪ دی او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪V = K .[NO2‬‬ ‫] ‪] [ F2‬‬ ‫) ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭘﺎﯾﻠﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ( ‪- - - - - - - - - - - - - -3‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﻨﺴ＀ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫‪K‬‬
‫‪1 2 NO F + F - - - - - - - - - 4‬‬
‫®¾¾ ‪NO2 + F2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) ورو ﭘ‪７‬او (‬
‫‪K‬‬
‫‪2 2 NO F - - - - - - - - - - - - - 5‬‬
‫®¾¾ ‪NO2 + F‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) ﭼ＂ﮏ ﭘ‪７‬او (‬
‫ﺗﺠﺮﺑ‪＊ ３‬ﻮدﻟ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﭘ‪７‬او ورو او د ﻫﻐﻪ دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او ډﯾﺮ ﭼ＂ﮏ دی؛ﻧﻮ ﭘﺮدې ﺑﻨﺴ＀ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﭼ＂ﮑـــــــﺘﯿﺎ )‬
‫ورو ( د ﺗﻌﺎﻣﻞ ！ﺎﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ده او ﺗﻌﺎﻣﻞ د دوﯾﻤ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ډول ＇ﺨﻪ دی‪:‬‬
‫‪) V = K1 .[NO2 ] [ F 2 ] - - - - - - - - - - - - - - - - - -6‬ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ (‬
‫ﮐﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ ‪،‬ډﯾﺮ ورو ﭘ‪７‬او د ﮐﯿﻤﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ) ‪( Rate determining‬‬
‫！ﺎﮐﻮوﻧﮑﯽ دی او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ！ﺎ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘ‪７‬اوو ﻧﻮﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻟﯿﮑﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ F‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ﺣﺪ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﯿﮋﻧﺪل ﺷﻮی دی‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ‬ ‫‪K‬‬‫) ‪2 2 NO F‬‬
‫®¾¾ ‪( NO2 + F‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړی وروﺳﺘﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﮐ‪３‬‬
‫ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﺑﻬﯿﺮ ﻣﻮﻣﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ﺣﺪ د ﺟﻮړﯾﺪو ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ او د ﻟ‪＋／‬ﺖ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ د‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﺣﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻲ‪ ،‬د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ﺣﺪ د ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ د وﺧﺖ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ‪請‬ﻔﺮ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫]‪d[F‬‬
‫‪= 0 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7‬‬
‫‪dt‬‬
‫دارﻧ‪／‬ﻪ ﻧﮋدي واﻟﻲ ﺗﻪ دﭘﺎی ) ﺧﺘﻢ ( ﺣﺎﻟﺖ )‪ (Steady state‬واﯾﻲ‪ .‬د ﻫﻤﺪې ﻧﮋدې واﻟﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪ F‬ﻟﭙﺎره‬
‫وﻟﯿﮑﻞ ﺷﻲ ﭼ‪:３‬‬
‫]‪d[F‬‬
‫‪= K 1 [NO 2 ] [F2 ] - K 2 [F ][NO 2 ] = 0 - - - - - - - - - - - -8‬‬
‫‪dt‬‬
‫®¾¾ ‪＇، NO 2 + F2‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ F ３‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮی دی ‪،‬د ﻫﻐﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺜﺒﺖ او‬ ‫‪K1‬‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﭘﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪2NO 2 F + F‬‬
‫®¾¾ ‪ NO2 + F‬ﻣﻌﺎدﻟ‪５‬ﮑ‪＇ ،３‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ F ３‬ﭘﻪ ﻟ‪＋／‬ﺖ رﺳﯿﺪﻟﯽ ؛ﻧﻮد ﻫﻐﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﻔﻲ ده‬
‫‪K‬‬
‫ﭘﻪ دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬د ‪2 NO 2 F‬‬
‫‪2‬‬

‫‪.‬ﻟﻪ اﺗﻤ‪ (8) ３‬ﻣﻌﺎدﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ وﻟﯿﻜﻞ ﺷﻲ ‪:‬‬

‫‪84‬‬
‫‪K 1 [NO 2 ] [F2 ] = K 2 [F][NO 2 ] - - - - - - - - - - - - - - - - - 9‬‬

‫‪[F ] K 1 [F2 ] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10‬‬

‫‪K2‬‬
‫ﭘﻪ اړوﻧﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ] ‪ [F‬د ﻏﻠﻈﺖ د ﮐﭽ‪ ３‬د ‪＄‬ﺎی ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺪﻟﻮ‪ ،‬د ‪ NO2 F‬د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬د دوو ﭘ‪７‬اووﻧﻮ د‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﺎﯾﻠﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫‪V = K.[NO 2 ] [ F2 ] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 11‬‬
‫ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ )‪ (1‬ﻣﻌﺎدﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻋﺒﺎرت ده ﻟﻪ‪:‬‬
‫] ‪1 d [F‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪V‬‬ ‫‪= K 1 [NO2 F ] = {K 1 [NO2 ][F2 ] } + {K 2 [NO2 ][F ] } - - - - - -12‬‬
‫‪2 dt‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ F‬ﻗﯿﻤﺖ ﭘﻪ وروﺳﺘ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬وﺿﻌﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪: ３‬‬
‫‪1ì‬‬ ‫‪K 1 [F2 ]ü‬‬
‫=‪V‬‬ ‫‪íK 1 [NO 2 ][F2 ] + K 2 [NO 2 ] +‬‬ ‫‪ý = K 1 [NO 2 ][F2 ] - - - - - - - 13‬‬
‫‪2î‬‬ ‫‪K2 þ‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﺗﺠﺰﯾﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ د ‪ I -‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫) ورو ( ‪¾® H 2 O + IO -‬‬
‫¾ ‪H 2O 2 + I -‬‬
‫®¾¾ ‪H 2 O2 + IO -‬‬
‫‪K1‬‬
‫)ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ( ‪H 2 O + O2 + I -‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﯿﻜﺊ‪.‬‬
‫] [‬
‫‪＄‬ﻮاب‪V = K 1 [H 2 O2 ] I - :‬‬
‫¾ ) ‪ NO2 ( g ) + CO ( g‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫دوﯾﻢ ﻣﺜﺎل ‪:‬د ) ‪¾® NO ( g ) + CO2 ( g‬‬
‫‪K‬‬
‫¾¾ ) ‪NO ( g ) + NO ( g‬‬ ‫)ورو ( ) ‪1 ® NO ( g ) + NO ( g‬‬
‫¾‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪K‬‬
‫¾¾ ) ‪NO3 ( g ) + CO ( g‬‬‫¾‬‫) ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ( ) ‪2 ® NO ( g ) + CO ( g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺑﻄﻲ ) ورو( ﭘ‪７‬او ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﻧﻮ ‪:‬‬
‫‪V = K 1 [NO 2 ] 2‬‬
‫دا ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﻋﻤﻠﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﻢ ﺛﺒﻮت ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪45 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ارﻫﯿﻨﯿﻮس ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ارﻫﯿﻨﯿﻮس ﻣﻌﺎدﻟﻪ دې د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ اړه ورﮐ‪７‬ي دي ‪،‬زده دې‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ درﺟ‪ ３‬ﺳﺮه ﻧﯿﻐﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ارﻫﯿﻨﯿﻮس د ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﻮ او ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﺮﭘﻨﺴ＀ دې ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﭙﺎره ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣﻮاد‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬وﻟ‪ ３‬د اورﻟ‪／‬ﯿﺖ د ﭘﻠﺘ‪ ３‬د ﺳﺮ د ﻣ‪＋‬ﻠﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬اور ﻟ‪／‬ﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪３‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ارﻫﯿﻨﯿﻮس د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬او د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﻣﻌﺎدﻟﻮ دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ د ارﻫﯿﻨﯿﻮس د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬او د‬ ‫ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎد داﺷﺖ‬
‫اړﯾﮑ‪ ３‬دې د ＇ﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ور ﮐﻮﻟﻮﺳﺮه زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪ - .‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻓﻌﺎل ﮐﻮﻟﻮ داﻧﺮژۍ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﯾﻮ ﺷﺎن وي‪ ،‬د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﺛﺎﺑﺘ‪ ３‬ﮐﭽ‪ ３‬ﻗﯿﻤﺖ د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺿﺮﯾﺒﻮﻧﻮ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ دی ﭼ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‪:‬‬

‫‪_Ea/RT‬‬
‫‪K = Ae‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ارﻫﯿﻨﻮس ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮره ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ T ３‬ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ‪ R ،‬د‪－‬ﺎزوﻧﻮﺛﺎﺑﺖ‪ Ea ،‬دﻓﻌﺎﻟﻮﻟﻮاﻧﺮژي ده او‬
‫ﻫﻐﻪ ﺛﺎﺑﺖ دی ﭼ‪ ３‬د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ارز＊ﺖ ﺗﻪ دﻟ‪／‬ﯿﺪو ﻟﻪ ﺷﻤﯿﺮ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ورﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﮐ‪ ３‬د اوزون د ﻗﺸﺮ ﻧﺮی ﮐﯿﺪل‬
‫د اوزون ) ‪ (O3‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﯿﺮ ﭘﻪ ﻧﻮم د اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ر‪１‬ﺎ د‬
‫ﻟ‪／‬ﯿﺪو د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ﻧﻮرد ﻓﻮﺗﻮ ﻧﻮﻧﻮ د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دا ＇ﭙ‪ ３‬د ﻣﻨﺎﺳﺐ اوږدواﻟﻲ ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬دي‪ ،‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫)‪O2 + λν ( λ ≈242nm‬‬ ‫• ‪→ 2O‬‬
‫د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راﻏﻠﻲ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ډول ﺳﺮه ‪،‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او اوزون ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫‪O2 + O‬‬ ‫‪→ O3‬‬
‫ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﭘﻪ ﻫﺮه ﺑﺮﺧﻪ او ارﺗﻔﺎع ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ اوزون وﻣﻮﻧﺪل ﺷﻲ؛ ﺧﻮ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ！ﻮل اوزون ﻟﻪ‬
‫‪＇ 90%‬ﺨﻪ ډﯾﺮ ﻟﻪ ‪ 15‬ﺗﺮ ‪ 50‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮو د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﺳﻄﺤ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﻟﻮړه ارﺗﻔﺎع ﮐ‪ ) ３‬ﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﯿﺮ( ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د اوزون ﭘﻪ‬
‫ﻗﺸﺮ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ .‬د اوزون ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ دې ﻗﺸﺮ ﮐ‪ 1- 3PPm ３‬دی ‪.‬‬
‫د اوزون ﻗﺸﺮ د ﻗﻮي ﻧﻮري ﺗﺸﻌﺸﻊ ) ﻣﺎورای ﺑﻨﻔﺶ ‪ ( uv‬ﭘﻪ وړاﻧﺪی ﭼ‪ ３‬د ﻓﻀﺎ ＇ﺨﻪ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮرﻟ‪／‬ﯿ‪８‬ي‪،‬د ﯾﻮ ﺳﭙﺮ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬ژوﻧﺪي ﻣﻮﺟﻮدات د دې وړاﻧ‪／‬ﻮ ﻟﻪ ‪－‬ﻮاښ ＇ﺨﻪ ژﻏﻮري ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:‬د اوزون ﮐﺮ＊ﻪ ﭘﻪ اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﮐ‪３‬‬

‫د اوزون ﻫﺮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ﻣﺎواری ﺑﻨﻔﺶ د وړاﻧ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﯾﻮ اﺗﻮم او د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دا ﻻﺳﺘﻪ‬
‫راﻏﻠ‪ ３‬ذرې ﺑﯿﺮﺗﻪ ﯾﻮې ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﻧ‪＋‬ﻠﻲ او د اوزون ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫‪O2 + O‬‬ ‫‪→ O3 +‬‬ ‫د ﺳﻮر ﻻﻧﺪي ﺷﻌﺎع‬

‫‪87‬‬
 ‫ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ډول او د ﻣﺎورای ﺑﻨﻔﺶ د وړاﻧ‪／‬ﻮ د ﺟﺬب ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬اوزون ＇ﺮﺧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د اوزون ＇ﺮﺧﯿﺪل‬

‫‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ د اوزون ﻗﺸﺮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﯾﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﭼ‪ ３‬د اوزون د ﺟﻮړﯾﺪو ﭘﻪ ＇ﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺧﻨ‪ ６‬را ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮي‬
‫او د اوزون ﻟﯿﮑﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪＄ ،‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﮐﻠﻮروﻓﻠﻮرو ﮐﺎرﺑﻨﻮﻧﻪ ﯾﺎ ‪ CFC‬ووﯾﻞ ﺷﻲ‬
‫ﭼ‪ ３‬د اوزون د ＇ﺮﺧ‪５‬ﺪﻟﻮ د ‪６－‬وډۍ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺎورای ﺑﻨﻔﺶ وړاﻧ‪／‬ﻮ د ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﯿﺮ ﭘﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ CFC‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او د ﮐﻠﻮرﯾﻦ رادﯾﮑﺎﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوزون ﺳﺮه د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪:‬‬
‫¾ · ‪O3 + Cl‬‬
‫· ‪¾® O2 + ClO‬‬
‫ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ · ‪ ClO‬ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ ﺷﺘﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﺑﯿﺮﺗﻪ د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﭘﻪ رادﯾﮑﺎل ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫• ‪O + ClO‬‬ ‫• ‪→ O2 + Cl‬‬
‫د ﮐﻠﻮرﯾﻦ رادﯾﮑﺎل ＇ﺮﺧﯿﺪل ﺑﯿﺎ ﺗﮑﺮار وي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻫﺮ اﺗﻮم ‪ 100000‬د اوزون ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪:‬‬

‫• ‪O3 + NO‬‬ ‫‪→ O2 + NO2‬‬

‫‪NO 2 + O‬‬ ‫‪→ NO + O2‬‬
‫‪O3 + O‬‬ ‫‪→ 2O2‬‬

‫ﻧﻮر رادﯾﮑﺎﻟﻮﻧﻪ ؛ﻟﮑﻪ ‪ NO :‬او ‪ - OH‬او ﻧﻮر ﻫﻢ د اوزون ﻃﺒﻘﻪ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪47 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ‪ Collision‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د ذرو د ！ﮑﺮوﻧﻮ ﻓﺮﺿﯿﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د ！ﮑﺮوﻧﻮ‪ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو د ！ﮑﺮوﻧﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪３‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫د ﻫﻐﻮی د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮاد ！ﮑﺮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪３‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﻣﺮﻧﯿﻮ ﻣﻮادو د ！ﮑﺮوﻧﻮ د راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮﻟﻮ وړﺗﯿﺎ دې وﻟﺮي او د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دې د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ او ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺗﻪ ډﯾﺮواﻟﻲ وروﺑﺨ‪＋‬ﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﭙﺎره ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣﻮاد‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧﯽ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮی اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪ ３‬ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪:‬اﯾﺎ ﻣﻮاد ﻟﻪ ！ﮑﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﯽ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪３‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣﻮادو ！ﮑﺮوﻧﻮ د دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﻲ ﯾ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د‬ ‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＇ﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ور ﮐﻮﻟﻮ دي د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ اړﯾﮑﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو د ！ﮑﺮوﻧﻮ د ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪،‬‬
‫ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو د ！ﮑﺮوﻧﻮ ﺳﺮه زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪89‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫¾ ) ‪ NOCl( g ) + Cl( g‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﻟﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ دوه ！ﮑﺮوﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻲ‪،‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬د‬
‫ﭘﻪ ) ‪¾® NO( g ) + Cl2 ( g‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ او ﯾﺎ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪل ﭘﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ د ﻟﯿﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه وواﯾﺊ ‪.‬‬

‫ﺣﻞ ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د دوﯾﻢ ！ﮑﺮ ﻟﭙﺎره ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻮری ﺷﺘﻮن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﮑﺮ ﮐ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ！ﮑﺮ ﮐﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ‬
‫د ﯾﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻮزﯾﻦ ﺷﻮې ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل را＊ﯿﻲ؛ ﺧﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﭘﻪ اړه‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﻪ ﺷﻲ ورﮐﻮﻻی‪ .‬ﻫﻐﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ دوو ﻋﻤﻮﻣﻲ ډﻟﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬د ﯾﻮ ﭘ‪７‬او ﯾﺰو او ＇ﻮ ﭘ‪７‬او ﯾﺰو ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪.‬‬
‫‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﯾﻮه ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ NO :‬او ‪ O3‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﭘﻪ ﯾﻮه ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻮي‪:‬‬
‫¾ ) ‪NO ( g ) + O3 ( g‬‬
‫) ‪¾® NO 2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫ﭘﻪ ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ) ３‬د ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ اﯾﺰوﻧﺘﺮﯾﻞ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ( ورﺗﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ！ﮑﺮ ﮐﻮي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ‬
‫ﺟﻮر＊ﺖ د ﺑﺪﻟﻮن وړ اﻧﺮژي ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪C‬‬
‫‪CH 3 - N ≡C‬‬ ‫¾¾‬ ‫‪¾® CH 3 - C ≡N‬‬
‫¾ || ‪¾® CH 3 ....‬‬
‫‪N‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻪ ﯾﻮ ﭘ‪７‬او ﯾﺰ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ واﯾﻲ‪ .‬ډﯾﺮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﭘ‪７‬او ﯾﺰ ﻧﻪ دي او ﭘﻪ ﺳﺎده ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺳﺮه ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ‬
‫＇ﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ！ﮑﺮ ﮐﻮي او ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫¾ ‪H 2O2 + 2 Br - + 2 H +‬‬
‫‪¾® Br2 + 2 H 2O‬‬

‫‪90‬‬
‫دﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﻧﻮﻣﻮړو ذرو ) د ‪ Br‬دوه ﻣﻮﻟﻪ‪ ،‬د ‪ H +‬دوه ﻣﻮﻟﻪ او ‪ H 2O2‬ﯾﻮ ﻣﻮل ( ﭘﻪ ﯾﻮ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﯾﻮې ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫ﻼ دا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ دوو ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ درې ﺟﺰوﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ！ﮑﺮ‬
‫！ﮑﺮ ﻧﻪ دی ﮐ‪７‬ی او ﻋﻤ ً‬
‫ﮐﻮي‪:‬‬
‫¾ ‪H 2 O2 + Br - + H +‬‬
‫‪¾® HOBr + H 2 O‬‬
‫¾ ‪HOBr + Br - + H +‬‬
‫‪¾® Br2 + H 2 O‬‬
‫‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﭘ‪７‬اړو ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬‬
‫‪2 N 2 O5‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® 4 NO2 + O2‬‬
‫وروﺳﺘﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ی درﺟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ دی او د ﻫﻐﻪ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪ = KN 2 O5‬ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘ‪７‬اړﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪N 2 O5 + N 2 O 5‬‬ ‫‪¾® N 2 O5 + N 2 O *5‬‬
‫¾‬
‫) *‪ N 2 O 5‬د اړوﻧﺪ اﻧﺮژی ﻟﺮوﻧﮑﯽ ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اﻧﺮژﯾﮑﻲ ﺧﻨ‪ ６‬ﻟﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﻟﭙﺎره دی(‬
‫¾ *‪ìï N 2 O 5‬‬
‫‪¾® NO2 + NO3 üï‬‬
‫‪í‬‬ ‫‪ý. 2‬‬
‫¾ ‪ïî NO2 + NO3‬‬ ‫‪¾® N 2 O5 ïþ‬‬
‫¾ ‪NO2 + NO 3‬‬ ‫‪¾® NO2 + NO + O2‬‬
‫‪NO + NO3‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® 2 NO 2‬‬ ‫‪or‬‬ ‫¾ ‪NO + N 2 O‬‬
‫‪¾® 3NO3‬‬
‫‪5‬‬

‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﺮﯾﻮ ﯾ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮي ﯾﺎ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ )‪ ( Elementry Re action‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدوي‪ .‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻮﻧﻮ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ او ﯾﺎ ＇ﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﻫﻢ ډﻟﺒﻨﺪي ﺷﻮي دي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫‪O3 +O 3‬‬ ‫‪¾® O3 +O *3‬‬
‫¾‬
‫‪O *3‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® O2 + O‬‬
‫دوه ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﯾﻮ ﻣﻮادو د دوو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪:‬‬
‫‪NO +O 3‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® NO2 + O2‬‬

‫‪91‬‬
 ‫اووم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪50 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ او د ﻫﻐﻮی ډوﻟﻮﻧﻪ دې وﭘﯿﮋﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑ ﺘﯿﺎ ﻋﺎﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر ﯾﻮړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬

‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮی اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬د ‪ KClO3‬ﭘﻪ ﺗﺠﺰﯾﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪MnO2‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ＇ﻪ رول ﻟﺮي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫！ﮑﻲ دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＇ﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه‬
‫وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﻧﺪې دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن و ازﻣﻮئ‬
‫رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﮐﻮم ﯾﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻮﻣﻮﺟﻦ ﮐﺘﻠﺴﺖ او ﭘﻪ ﮐﻮم ﯾﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﺘﺮوﺟﻦ ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﺷﻮی‬
‫دی؟‬
‫اﻟﻒ – د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮرﯾﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ د ‪ MnO2‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪.３‬‬
‫ب – د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ د اوﺳﭙﻨﯽ د ) ‪ (II‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪.３‬‬
‫ج – د ‪ N 2O‬د ‪－‬ﺎز ﺗﺠﺰﯾﻪ د ﻃﻼ ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪. ３‬‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫اﻟﻒ – ﻫﻮﻣﻮﺟﻦ ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫ب – ﻫﺘﺮوﺟﻦ ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫ج‪ -‬ﻫﺘﺮوﺟﻦ ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې دوو ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د زﯾﺎت واﻟﻲ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﻓﻌﺎﻟﻮوﻧﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي ﮐﻤﻪ وي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﻓﻌﺎﻟﻮوﻧﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي ‪請‬ﻔﺮ ﺷﻲ‪！ ،‬ﻮل ！ﮑﺮوﻧﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ دﺳﺮﺗﻪ رﺳﯿﺪﻟﻮ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪-٢‬د ارﻫﯿﻨﯿﻮس د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ( A = ZP ) ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ‪،‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ ﺳﺮه د ！ﮑﺮوﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮ )‪ (Z‬ﻫﻢ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي او د ﮐﺎر ！ﮑﺮوﻧﻮ‬
‫ﮐﭽﻪ ) ‪ (P‬ﻫﻢ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي او د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ دزﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ＇ﻪ ډول د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻮري ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐﻮي؟‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ‪ ３‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐﯽ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺨ‪) ３‬ﻣﺴﯿﺮ( ﯾﺎ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ی ﻋﻤﻞ ﻟﺮي او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﯾﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ‪ ،‬د ‪X‬او ‪ y‬د ﻟ‪／‬ﯿﺪو‬
‫ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪:‬‬

‫¾ ‪X +Y‬‬
‫‪¾® XY‬‬
‫د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ،３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ دﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻋﻤﻠﻮ ﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ دوو ﭘ‪７‬اووﻧﻮﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫)‪1‬‬ ‫¾ ‪X +C‬‬
‫‪¾® XC‬‬
‫)‪2‬‬ ‫¾ ‪XC + Y‬‬
‫‪¾® XY + C‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ C ３‬ﮐﺘﻠﺴﺖ دی‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺑﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ او ﺑﯿﺮﺗﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺑﻬﯿﺮ‬
‫ﮐ‪ ３‬وردﻧﻨﻪ ﮐﯿ‪ ８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ د ＇ﺮﺧﯿﺪو ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ .‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ ＇ﻮ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ .‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ دا ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪／‬ﺮي اﻫﻤﯿﺖ ＇ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ دی‪ .‬د ﻟ‪８‬و ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻻﺳﺘﻪ راوړي ؛ﻟﻪ دې ‪＄‬ﺎﯾﻪ ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳﯿ‪８‬و ﭼ‪ ３‬ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻧﻮی ﻟﻮری ﭘﺮاﻧﯿﺰي او ﺧﭙﻞ ﮐﺎر ﺗﺮ ﺳﺮه‬
‫ﮐﻮي‪ .‬د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻣﺨﻪ )ﻣﺴﯿﺮ( د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﻓﻌﺎﻟﻮوﻧﮑ‪ ３‬اﻧﺮژۍ ﺗﻪ ﮐﻤﻪ اړﺗﯿﺎ ده ؛ ﺧﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ＇ﺨﻪ ‪،‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬

‫‪93‬‬
 ‫د ﻓﻌﺎﻟﻮوﻧﮑ‪ ３‬ډﯾﺮې اﻧﺮژي ﺗﻪ اړﺗﯿﺎﻟﺮي‪ ،‬ﻻﻧﺪې ‪－‬ﺮاف و‪－‬ﻮرئ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﮐﺘﻠﺴﺖ ＇ﺨﻪ دﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻓﻌﺎﻟﻮوﻧﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي‬

‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ‪－‬ﺮاف ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻻی ﺷﺊ ﻻﻧﺪې ﻣﻬﻢ ！ﮑﻲ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪ ) DH -1‬د اﻧﺘﻠﭙﻲ ﺑﺪﻟﻮن ( ﺛﺎﺑﺖ دی ‪ ،‬د ﻫﻐﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪３‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﯾﻮ ﺷﺎن دی‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ اﻏﯿﺰه د ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗ‪ ，‬او راﺗ‪ ，‬ﭘﻪ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﺷﺎن ده ﯾﻌﻨ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻓﻌﺎﻟﻮوﻧﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫) ‪ ( E a , f‬او ﻣﻌﮑﻮس ) ‪ ( E a ,r‬ﭘﻪ ﻋﯿﻦ ﮐﭽﻪ ﮐﻤﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ )‪ 9‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ (‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪－‬ﻨﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎدل او د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰه‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺣﺠﻢ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﯾﺎ دﻓﺸﺎر اﻏﯿﺰه‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﯿﺰ‪،‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻏﯿﺰه‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫اﯾﻮﻧﻲ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺗﻮﻟﯿﺪوﻧﻪ‪ ،‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د‪６－‬و) ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ( اﯾﻮن اﻏﯿﺰه‬ ‫‪7‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ،３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪8‬‬
‫ﻧﯿﻮﻟﻮ اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪ -2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ＊ﻮوﻧﯿﺰ اﻫﺪاف‪:‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ＇ﻪ ﺷﯽ دی او ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻪ اﻏﯿﺰه ﻟﺮي؟ ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬او د‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل د رﻋﺎﯾﺖ اﻫﻤﯿﺖ دې د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي او ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ‬
‫ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻪ اﻏﯿﺰه ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬و！ﺎﮐﻲ او ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻓﮑﺘﻮروﻧﻪ دې ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﻮﺗﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -3‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫دﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب‪:‬‬

‫¬¾ ‪PCl 5‬‬

‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® PCl 3‬‬ ‫‪+ C2‬‬
‫‪0.02 mol / L‬‬ ‫‪0.027 mol / L 0.027 mol / L‬‬
‫‪0.32mol 0.32mol‬‬
‫·‬
‫] ‪[ PCl3 ][O2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪12 L = 0.04mol / L‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫=‬
‫] ‪[ PCl5‬‬ ‫‪0.21mol‬‬
‫‪12 L‬‬

‫‪95‬‬
 ‫د دوﯾﻤ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب‪:‬‬
‫) ‪(I‬‬ ‫) ‪3O2 ( g‬‬ ‫‪→2O3 ( g ) , ΔH = positive‬‬
‫) ‪( II‬‬ ‫)‪H 2 ( g) + I2 (g‬‬ ‫‪→2 HI ( g ) , ΔH = positive‬‬

‫) ‪( III‬‬ ‫) ‪2 SO2 ( g ) + O2 ( g‬‬ ‫‪→2SO3 ( g ) , ΔH = negative‬‬

‫) ‪( IV‬‬ ‫) ‪CH 2 = CH 2 ( g ) + H 2 ( g‬‬ ‫‪→CH 3 CH 3 , ΔH = negativ‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ او دوﯾﻤﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ،３‬ﺗﻌﺎدل د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه ﺳﻢ‪＊ ،‬ﻲ ﻟﻮرﺗﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ډﯾﺮﯾﺪو‬
‫ﺳﺮه د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻫﻢ ډﯾﺮﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ درﯾﻤﻪ او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ،３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮرﺗﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د دﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه د ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐﻤﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ب ‪ :‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ درﯾﻤﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﮐﻮي؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺟﺎﻣﺪ اﯾﻮدﯾﻦ ﺷﺘﻮن‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬د ﻓﺸﺎر ډﯾﺮﯾﺪل د ﻫﻐﻪ ﭘﺮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐﻮم اﻏﯿﺰ ﻧﻪ ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪2 HI‬‬ ‫) ‪→ I 2 ( s) + H 2 ( g‬‬
‫] ‪[I ][H‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.1mol • 0.1mol‬‬ ‫‪0.01mol 0.01mol‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.01235‬‬
‫] ‪[HI‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪[1mol‬‬ ‫_‬
‫] ‪0.1mol‬‬
‫‪2‬‬
‫‪[0.9]2‬‬ ‫‪0.81mol‬‬
‫‪ -4‬د ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راﺗﻠﻮ ﺳﺮه‪ ،‬د ﯾﻮه رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗ‪ ，‬او راﺗ‪ ，‬د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ‬
‫ﻣﻮادو او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮل ﻏﻠﻈﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي ؛ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ دا ﻣﺴﺎوي واﻟﯽ او د ﻏﻠﻈﺖ ﺛﺎﺑﺖ واﻟﯽ ﯾﺎ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻮرې ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ＇ﻮ د ﮐﻮم ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﮐﻮم ﻋﺎﻣﻞ د ﯾﻮه ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺗﻌﺎدل د ﺑﺪﻟﻮن ﻻﻣﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻐﻪ ﻟﻮري ﺗﻪ ﻣﺨﻪ او ‪＄‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻣﺰاﺣﻢ ﻋﻤﻞ ﭘﺮ وړاﻧﺪې ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وﮐ‪７‬ي او د ﻧﻮﻣﻮړي ﻋﺎﻣﻞ اﻏﯿﺰه ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي او ﯾﺎ ﯾ‪ ３‬د ﮐﻤ‪＋‬ﺖ ﻻﻣﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړي‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﻧﻮی ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻏﻪ رو＊ﺎﻧﺘﯿﺎ او وﺟﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ د ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﮐﯿﻤﯿﺎ ﭘﻮه ﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ﻟﻪ ﺧﻮا رو＊ﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﻮه او ﻧﻦ ورځ د ﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ د ا‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ا‪請‬ﻞ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﺗﻮﻟﯿﺪاﺗﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﻮﺑﻮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪ :‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ﭘﻪ ﻧﻨﻨﻲ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮه د اﻫﻤﯿﺖ وړ ﻣﺎده‬
‫ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﺮو‪ ،‬ﭼﺎودﯾﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو او ﭘﻪ ﻧﻮرو ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪請‬ﻨﻌﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ور‪＄‬ﻨ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﮐﯿﻤﯿﺎ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻫ（ﻪ ﮐ‪７‬ې‬
‫ده ﭼ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې ﻣﺎده د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻟﻪ ﻧﯿﻎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻋﺎﻟﻢ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻮل اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻟﻪ ﻧـــــﯿﻎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ی‪ ،‬ﻫﺎﺑﺮ )‪ (Haber Pr ocess‬ﻟﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ＇ﺨﻪ وو‪ .‬د دې اﻣﻠﻪ د ﻏﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻫﺎﺑﺮ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ ،‬د ﻏﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دی‪:‬‬
‫¾ ) ‪3H 2 ( g ) + N 2 ( g‬‬
‫) ‪¾®2 NH 3 ( g‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪DH = -21,8kcal‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ NH 3‬ﭘﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻋﻤﻠﯿﻪ ﮐ‪ ３‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻪ ډﯾﺮه ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮرﺗﻪ ﯾﻌﻨ‪ ３‬د ‪ N 2‬او ‪－ H 2‬ﺎزوﻧﻮ‬
‫ﺟﻮړﯾﺪﻟﻮ ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي‪＊ .‬ﮑﺎره ده ﭼ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐ‪ ３‬زﯾﺎر اﯾﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﺗﺮ ＇ﻮ د ﺗﻌﺎدل ﻟﻮری ډﯾﺮ ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ وي‪ .‬د‬
‫دﻏﻪ ﻏﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬د ﻻس ﺗﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎر ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻪ ډﯾﺮه ﮐﭽﻪ ﻓﺸﺎر او ﭘﻪ ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ وارده ﺷﻲ‪ .‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ‬

‫‪96‬‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﺑﺮ )‪ (Haber Pr ocess‬ﻋﻤﻠﯿﻪ ډﯾﺮه دود ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﯾ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ډﯾﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﭙﺎره اړوﻧﺪه ﺗﻮدوﺧﻪ ‪ 400 - 500C°‬او د‬
‫‪ 200atm‬ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻓﺸﺎر ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫¬ ) ‪－ 2A(g‬ﺎزی ﺗﻌﺎدل ﺗﻪ ﭘﺎم وﮐ‪７‬ئ‪＇ ،‬ﻠﻮرﻣﻮﻟﻪ ‪ A‬ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﯿﺪﻟ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ 1mol‬ﭘﻪ‬
‫®‬ ‫‪ -5‬د )‪2B(g ) + C(g‬‬
‫ﮐﭽﻪ د ‪ C‬ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﻓﻼﺳﮏ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﯾ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫) ‪2 A( g‬‬ ‫‪ -6‬ﺣﻞ‪→2 B ( g ) + C ( g ) :‬‬
‫‪[B]2 [C ] [1mol ]2 [1mol ] 1mol 3‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.11‬‬
‫‪[ A]2‬‬ ‫‪[4mol _ 1mol ]2 [3mol ]2‬‬
‫‪ α = 0 -6‬ده ‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ a ® 1 ３‬ﻧﯿ‪８‬دې ) ﺗﻘﺮب ( ﺷﻲ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮی دی ‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﮐﻤﺰوری‬
‫‪ Kc = 10 1 - 10‬وي‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻗﻮي دی؛ ﺧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ‪ Kc = 10 2 - 10 3‬وي‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫وي‪ 0 < α < 1 ،‬ده او ﮐﻪ‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪2‬‬

‫ﮐﻤﺰوری دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻗﻮت د ﻫﻐﻮی د ﺗﻮﭘﯿﺮوﻧﻮ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﺮ دې ﺑﻨﺴ＀ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ وﻟﯿﮑﻞ ﺷﻲ ﭼ‪: ３‬‬
‫‪ Ka = 6.4 • 10‬ﮐﻤﺰوری ﺗﯿﺰاب‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫)‪: ( Benzoic acide‬‬ ‫‪(a‬‬
‫‪ Ka = 4.5 • 10‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﺗﯿﺰاب‬ ‫)‪: ( Nitrous acide‬‬
‫_‬
‫‪4‬‬
‫‪(b‬‬
‫)‪ Ka = 1.6 • 10 4 : ( Formic acide‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﺗﯿﺰاب‬
‫_‬
‫‪(c‬‬
‫‪ Ka = 1.1 • 10‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﺗﯿﺰاب‬
‫_‬
‫‪2‬‬
‫)‪(Chlorous acide‬‬ ‫‪(d‬‬
‫)‪ Ka = 2.1 • 10 9 ( Hypobromou s acide‬ﮐﻤﺰوری ﺗﯿﺰاب‬
‫_‬
‫‪(e‬‬
‫‪ (7H5 O-2 , H+ ) -7‬او ‪ HC7H5O2‬ﻏﻠﻈﺖ د ‪ 0.5M‬اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬و！ﺎﮐﺊ‪. Ka = 6.4•10 5 .‬‬
‫_‬

‫‪＄‬ﻮاب‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪HC7 H 5O2‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® C7 H 5 O 2 (aq ) + H + (aq‬‬
‫‪0.5molar‬‬ ‫‪0.5molara‬‬ ‫‪0.5molar‬‬
‫_‬
‫‪Ka‬‬ ‫‪6.4 · 10‬‬ ‫‪5‬‬
‫_‬
‫=‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1.1314 · 10‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫_‬
‫‪α = 1.1 • 10 2‬‬
‫] [‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪H + = Ca = 0.5 · 1.1314 · 10 2 = 6 · 10 3 = 5.657 × 10 -3‬‬
‫‪[C H O ] = Ca = 0.5 · 1.1314 · 10‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2‬‬
‫‪= 6 · 10‬‬
‫_‬
‫‪3‬‬

‫¾ )‪ 2CO(g ) + O 2 (g‬ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺗﻪ ﭘﺎم وﮐ‪７‬ئ او د ﻻﻧﺪې ﻓﮑﺘﻮروﻧﻮ اﻏﯿﺰه ﭘﺮې رو＊ﺎﻧﻪ‬
‫‪ -8‬د ‪¾® 2CO 2 (g ) + heat‬‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -a‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﮐﺎرول‬
‫‪ -b‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د درﺟ‪ ３‬ډﯾﺮول‬
‫‪ -c‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻟﻮ＊ﻲ د ﺣﺠﻢ ﻟ‪８‬ول‬

‫‪97‬‬
‫‪-d‬ﭘﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬د ‪ He‬د ‪－‬ﺎز د ﻧﻨﻪ ﮐﻮل او د ﻫﻐﻪ اﻏﯿﺰه د ‪ CO2‬ﭘﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻧﺪې‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻇﺮف ﺣﺠﻢ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻮاب‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -:‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ‪¾® 2CO 2 (g ) + heat‬‬
‫¾ )‪ 2CO(g ) + O 2 (g‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ورزﯾﺎت ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﺘﻠﺴﺖ د ﻓﻌﺎﻟﻮوﻧﮑ‪３‬‬
‫اﻧﺮژۍ د ﮐﻤ‪＋‬ﺖ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﯿﺪو د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ډﯾﺮوي‪ .‬ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د دواړو ﺧﻮاوو اﻧﺮژي ﯾﻮ‬
‫ﺷﺎﻧﺘﻪ را！ﯿ＂ﻮي‪ ،‬ﺧﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﺷﻲ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮﻻی‪.‬‬
‫ب‪＇:‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬ﻧﯿﻎ ﺗﻌﺎﻣــــــــــﻞ ﯾﻮ ا‪－‬ﺰوﺗﺮﻣﯿﮏ )‪ (Exothermic‬او د ﻫﻐﻪ ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻧ‪６‬وﺗﺮﻣﯿﮏ‬
‫)‪ (Endothermic‬ﺗﻌﺎﻣﻞ دی‪ .‬د ﻟﻲ ﺷﺎﺗﯿﻠﻪ د ا‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ،３‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﻫﻐﻪ‬
‫ﺧﻮا ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬د ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻓﮑﺘﻮر اﻏﯿﺰه ﻟ‪ ８‬ﮐ‪７‬ي ‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ﻟﻮړه ﺷﻲ‪ ،‬د ﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ د‬
‫ا‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ،３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د درﺟ‪ ３‬د ！ﯿ＂ﯿﺪو ﻟﭙﺎره‪ ،‬ﭘﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﺪې ﺣﺎﮐﻢ ﺗﻌﺎدل ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮري ) ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ( ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ج ‪ -:‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪－‬ﺎزي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﻪ ﺷﺘﻪ ﻓﺸﺎر＇ﺨﻪ ﻟ‪＇８‬ﻪ ﮐﻢ ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﻐﻪ ﺧﻮاﺗﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ‪－‬ﺎزو ﻣﻮﻟﻲ ﺿﺮﯾﺒﻮﻧﻪ د‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻤﺎﻏﻪ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ وي‪.‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﯾﺎد ﺷﻮو ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ‪،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﺠﻢ ﻟ‪８‬ﯾ‪８‬ي؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ډﯾﺮ ﻓﺸﺎر ﭘﺮې را وړل ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬د ) ‪ CO ( g ) + O2 ( g‬د ﺟﻮړﯾﺪو ﻟﻮري ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ؛ ﻧﻮ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺗﻮزﯾﻦ ﺷﻮې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺿﺮﯾﺐ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬دی‪.‬‬
‫د ‪＇ -:‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ CO 2‬ﭘﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻪ ﯾﻮه ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬د ‪ He‬د ‪－‬ﺎز اﭼﻮل ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻟﻮ＊ﻲ ﺣﺠﻢ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ وﺳﺎﺗﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻟﻮ＊ﻲ د ﺣﺠﻢ ﯾﻮه ﺑﺮﺧﻪ د ‪－ He‬ﺎز ﻧﯿﻮﻟﻲ او د ‪ CO 2‬د ‪－‬ﺎز ﺣﺠﻢ ﮐﻢ ﺷﻮی؛ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎدل ＊ﻲ‬
‫ﻟﻮري ﺗﻪ ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ CO 2‬ﺟﻮړﯾﺪﻟﻮ ﻟﻮري ﺗﻪ اداﻣﻪ ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې دي‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫)‪HCN (aq ) + OH (aq‬‬ ‫‪→CN (aq) + H 2O(l ) , K C1 = 4,9 × 10 4‬‬
‫)‪H + (aq) + OH (aq‬‬ ‫‪→H 2O (l ) , K C2 = 1,0 × 1014‬‬
‫د ﻻﻧﺪې ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬د ‪ K C‬ﻗﯿﻤﺖ د ﭘﻮرﺗﻪ ورﮐ‪ ７‬ﺷﻮﯾﻮ ﻗﯿﻤﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﻻس ﺗﻪ راوړئ‪:‬‬
‫)‪¾®H + (aq ) + CN - (aq‬‬
‫¾ )‪HCN (aq‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪K1 4.9 • 10 4‬‬ ‫_‬
‫‪10‬‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫=‬ ‫‪14 = 4.9 • 10‬‬
‫‪K 2 1.0 • 10‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﺷﻮو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ او ﭘﻮﻫﯿ‪８‬ئ ﭼ‪ ３‬د دﻏﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﺑﻠﻮري ﺟﻮر＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ﮐﭽ‪ ３‬د اوﺑﻮ‬ ‫‪-10‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬د ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ﻣﺮﮐﺐ ) ‪ (CuSO4 · 5H 2O‬ﭼ‪ 5 ３‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ اوﺑﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﺴﻮ‪ .‬د ﻏﻪ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﭼ‪ ３‬رﻧ‪ ，‬ﯾ‪ ３‬اﺳﻤﺎﻧﻲ ﺷﯿﻦ دی‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺧﭙﻞ د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي اوﭘﻪ ﯾﻮ ﺳﭙﯿﻦ رﻧ‪／‬ﻪ‬
‫ﭘﻮدروﺑﺎﻧﺪې اوړي‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې دﻏﻪ ﺳﭙﯿﻦ رﻧ‪／‬ﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﻟﻤﺪه ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬ﮐﯿ‪＋‬ﻮدل ﺷﻲ‪＇ ،‬ﻪ ډول ﺑﺪﻟﻮن ﺑﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ رﻧ‪ ，‬ﮐ‪ ３‬راﻣﻨ‪＃‬‬
‫ﺗﻪ ﺷﻲ؟اﯾﺎ ﻟﻪ ‪＇ CuSO4 · 5 H 2O‬ﺨﻪ د ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮ اوﺑﻮ ﻟﺮې ﮐﻮل‪ ،‬ﯾﻮ رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ دی‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ CuSO4 · 5 H 2O ３‬ﺗﻪ‬

‫‪98‬‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ‪،‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ او ﺑﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي او ﭘﻪ ‪ CuSO 4‬ﺑﺎﻧﺪې اوړي او ﭘﻪ ﻟﻤﺪه ﻫﻮا ﮐ ‪３‬‬
‫ﺑﯿﺮﺗﻪ ‪ CuSO4 · 5H 2O‬ﺗﻪ اوړي؛ ﻧﻮ ﯾﻮ رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ دی‪:‬‬
‫¬¾ ) ‪(CuSO4 · 5H 2O (s‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® CuSO4 ( s) + H 2O (l‬‬

‫‪ -11‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﻓﺎرﻣﯿﺖ ) ‪ 0.02mol ( NaCHO 2‬ﻣﺤﻠﻮل ‪ 0.05M HCHO2‬ﻟﻪ ﯾﻮ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﺳﺮه ﺟﻮړ ﺷﻮی دی‪ .‬د دې‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺣﺠﻢ ﮐ‪ ３‬ﻫﯿ＆ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ دی راﻏﻠﯽ‪ ،‬د ‪ H +‬د اﯾﻮن ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻻس ﺗﻪ‬
‫راوړئ‪.‬‬
‫‪K a = 1,6 ´ 10 -4‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫_‬

‫‪HCHO2‬‬ ‫‪→H + + CHO2‬‬ ‫‪-1‬‬

‫د ﺗﻌﺎدل ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪:‬‬ ‫‪0.5 x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪ :‬د ﺗﻌﺎدل دوﯾﻢ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪(0,1 x )mol / L‬‬ ‫‪xmol / L‬‬ ‫‪( x + 0.02)mol / L‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪-3‬‬
‫_‬
‫] ‪[H +‬‬ ‫] ‪[CH O2‬‬
‫= ‪4- K a‬‬
‫_‬
‫‪4‬‬
‫‪= 1.6 • 10‬‬
‫] ‪[HCHO‬‬
‫‪2‬‬

‫)‪( x )( x + 0.02‬‬
‫‪5-‬‬
‫_‬

‫_‬ ‫‪= 1.6 10 4‬‬

‫)‪(0.5 x‬‬
‫＇ﺮ‪－‬ﻨﺪه ده ﭼ‪ ３‬د ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﮐﭽﻪ ﻟ‪ ８‬او ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ‪ X‬ﺑﺎﻧﺪې ＊ﻮدل ﺷﻮې ده؛ ﻧﻮ د ‪ X‬ﻟﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ او ﻣﻨﻔﻲ ﮐﻮﻟﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻮو ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ دواړو ﺧﻮاو ﮐ‪ ３‬ډډه وﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫‪0 .02 x‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫⇒ ‪= 1 .6 · 1 0 4‬‬ ‫⇒‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪x = 1 . 6 · 10‬‬ ‫‪4‬‬
‫·‬
‫‪0 ,5‬‬ ‫‪0 .02‬‬
‫‪[H ] = 1 .5 · 10‬‬
‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪pH = 2 .4‬‬
‫‪-12‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪Ka‬‬
‫‪α = 0 . 72 %‬‬ ‫=‪α‬‬
‫‪C‬‬
‫_‬
‫‪K a = α 2 C ⇒ ( 7 . 2 • 10‬‬
‫_‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪α = 7 . 2 • 10‬‬ ‫‪) 2 • 0 .5‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪Ka = 2 . 6 • 10‬‬
‫‪-13‬‬

‫‪99‬‬
 : ‫ﺣﻞ‬
a ) 0.03M HNO3
[H ] = 0.3M < pH = log 0.3 = 0.52
+ _

b)[H ] = 0.001N H SO · 2 = 2 · 10 Þ
_ _
+
2 4
3
pH = _ log 2 · 10 3

pH = 2.69
[ ]
c) OH = 10
_ _
1
, pOH = _ log OH [ ] _
, pOH = - log 10 1 Þ pOH = 1
_

pH + pOH = 14 , pH + 1 = 14 Þ pH = 14 _1 Þ pH = 13
[ ] _
d ) OH = 2 · 4 · 10
_
4
Þ pOH = _ log 8 · 10
_ 4

pOH = 3.1
pH + pOH = 14 Ü Þ pH = 14 _ pOH = 14 - 3.1
pH = 10.9
:‫ﺎﯾﻮﻧﻮ ﺳﻢ ډﮐﻮل‬＄ ‫ﻮاﺑﻮﻧﻮ د ﺟﺪول د ﺗﺸﻮ‬＄ ‫ د‬-14
pOH pH [OH ]‫ و‬mol / L [H ]‫ و‬mol / L
- + ‫ﺗﯿﺰاب ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ‬
x ‫ﺗﯿﺰاب‬
7 7 1.0 × 10 -7 1.0 × 10 -7
1.0 10
_
3 _
11
0,01N NaOH
3 11 10
x ‫ﺗﯿﺰاب‬
_
11
10.45 3.55 1.43 • 10 7.0 × 10 -4
x ‫ﺗﯿﺰاب‬
_ _
13 2
3.96 • 10 2.52 • 10
12 × 4 1. 6

100
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪56 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ او د رﺟﻌﻲ واﻟﻲ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬زﯾﺎﺗﺮه ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ رﺟﻌﻲ دي او ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﻐﻪ‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫وﺧﺖ رﺟﻌﻲ ﻧﻪ دی ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬او ﯾﺎ رﺳﻮب ﮐﻮوﻧﮑ‪３‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺎده وي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬د اړﺗﯿﺎوړ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺤﺼﻮﻟﻮﻧﻪ دې ﻻس ﺗﻪ‬
‫راوړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ، ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧیﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺷﯿﻦ رﻧ‪ ，‬ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬ﻧﯿﻞ ﺗﻮﺗﯿﺎ ﺗﻪ‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ﮐﻮم رﻧ‪ ，‬ﺑﻪ ﻏﻮره ﮐ‪７‬ي او وﻟ‪３‬؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د رﺟﻌﻲ واﻟﻲ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ او ﻓﺰﯾــﮑﻲ ﺗﻌﺎدل د ﺣﺎﻟﺖ او ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې‬
‫ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺎدل دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ و واﯾﻲ ‪.‬‬ ‫‪ -‬د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې ﻟﻮﺳﺖ و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﮑﺮ وﮐ‪７‬ئ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﭘﯿ‪ ３＋‬ور＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اس ﭘﻪ ﯾﻮه ﺳﺮ ！‪７‬ﻟ‪ ３‬ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ‪＄‬ﯿﺮ و‪－‬ﻮرئ او‬
‫وړاﻧﺪې ﺷﻮو ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬

‫)‪(3-4‬ﺷﮑﻞ ‪:‬داوﺑﻮد ！ﻮﻟﯿﺪ او ﺑ‪７‬اس ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮﮐ‪３‬‬

‫‪-1‬ﭘﻪ ﭘﺎﺳﻨﯿﻮ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﯿﻞ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﯾﻮه ﺳﺮ ！ﺮﻟ‪ ３‬ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﯾﻮازې د ﺑ‪７‬اس ﻋﻤﻠﯿﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؟ ‪＄‬ﻮاب‪ :‬ﭘﻪ‪ 1‬ﺷﻤﯿﺮه ﮐ‪３‬‬
‫‪-2‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ،３‬د اﯾﺸﯿﺪوﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﺑ‪７‬اس ﻟﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ＇ﺨﻪ ﻟ‪ ８‬ده ؟ ‪＄‬ﻮاب ‪ :‬ﭘﻪ ‪ 3‬ﺷﻤﯿﺮ ﮐ‪３‬‬
‫‪-3‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ،３‬د ﺑ‪７‬اس ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﺗﺮاﮐﻢ ﻟﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن ﺷﻮی دي؟ ‪＄‬ﻮاب ‪:‬ﭘﻪ‪ 3‬ﺷﻤﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬
‫‪ -4‬اﯾﺎ د ﺑ‪７‬اس او ﺗﺮاﮐﻢ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎوو د ﯾﻮ ﺷﺎﻧﺘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﻟﻮ＊ﻲ ﺷﺘﻮن ﺣﺘﻤﻲ دی؟ ‪＄‬ﻮاب ‪ :‬ﻫﻮ‬
‫‪-5‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﺷﮑﻞ‪ ،‬د ﺑ‪７‬اس ﻓﺸﺎر ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﺛﺎﺑﺘ‪！ ３‬ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳﯿﺪﻟﯽ؟ ‪＄‬ﻮاب ‪ :‬ﭘﻪ‪ 3‬ﺷﻤﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬
‫‪ -6‬اﯾﺎ د اوﺑﻮ د ﺑ‪７‬اس د ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿﺪل د ﺑ‪７‬اس او ﺗﺮاﮐﻢ د ډﯾﺮﯾﺪو ﻣﻌﻨﯽ ﻟﺮي؟ ‪＄‬ﻮاب ‪ :‬ﻫﻮ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪＄‬ﻮاب ‪:‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ،３‬د اوﺑﻮ د ﺑ‪７‬اس ﮐﭽﻪ او د اوﺑﻮ د ﻣﺎﯾﻊ ﮐﺘﻠﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د اوﺑﻮ ﺑﯿﺎ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿﺪل او‬
‫ﺑ‪７‬اس ﭘﻪ ﯾﻮه ﻣﺎﯾﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯿﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮه ﻻ اداﻣﻪ ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬دﻏﻪ ﺗﻌﺎدل د دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﺗﻌﺎدل ) ‪ (Dynamic Equilibrium‬ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ اړه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﯾﻮه ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﺣﺪه ﭘﻮرې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دﻏﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ﺣﺪ ﺗﻪ د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ واﯾﻲ؛ ﯾﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﭘﯿ‪＋‬ﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﺣﺪه ﭘﻮرې ﭘﺮﻣﺦ ‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻮې ﻧﻪ وي‪ .‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﻟﻪ ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﺷﺮﻃﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗ‪７‬ون ﻟﺮي‪.‬‬
‫زﯾﺎﺗﺮه ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﮐ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ی اﻫﻤﯿﺖ ﻟﺮي ‪ ،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ دا ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﻪ‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ازﻣﺎﯾ‪＋‬ﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺳﻨﺘﯿﺰ ‪،‬ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮاروﻧﻮ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪي ﮐﺎرﺧﺎﻧﻮ‪ ،‬د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻌﺎﺗﻮ او د ﺟﺎﻣﺪاﺗﻮ ﭘﻪ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي اﻫﻤﯿﺖ ＇ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ دي‪ .‬د اﻫﻤﯿﺖ وړ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې اړه ﻣﻄﺮح ﮐﯿ‪８‬ي داده ﭼ‪ ３‬ﯾﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﮐﻮﻣﻪ ﺣﺪه ﭘﺮﻣﺦ‬
‫‪＄‬ﻲ؟ د دې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬د رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ وړاﻧﺪې ﮐﻮو‪:‬‬
‫ﯾﻮ ﻟﻮ＊ﯽ ﭼ‪ ３‬د ﻧﯿﻮﻧﮑ‪ ３‬ﻟﺮوﻧﮑ‪－) ３‬ﯿﺮا( ﻣﺦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ دوو ﺑﺮﺧﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮی دی ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﺴﻮ‪ ،‬د دواړو ﺑﺮﺧﻮ ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫ﯾﻮ ﺷﺎن ده؛ ﺧﻮ د ﯾﻮې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻓﺸﺎر ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﺸﺎر ＇ﺨﻪ ډﯾﺮ دی ؛ ﻧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ‪－‬ﯿﺮا ﻟﺮې ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ﺗﺮ ＇ﻮ ‪請‬ﻔﺤﻪ‬
‫وﺧﻮ＇ﯿ‪８‬ي‪ ، ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻪ ﭘﯿ‪＋‬ﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﺗﻪ راﺷﻲ؟ ‪請‬ﻔﺤﻪ دوﻣﺮه ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ＇ﻮ د دواړو ﺑﺮﺧﻮ ﻓﺸﺎر ﺳﺮه‬

‫‪102‬‬
 ‫ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ ؛ دﻟﺘﻪ دواړه ‪－‬ﺎزوﻧﻪ د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ رﺳﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﺎدل ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺘﻮن‬
‫درﻟﻮد ﭼ‪ ３‬د ‪請‬ﻔﺤ‪ ３‬د ﺧﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻓﺸﺎر او ﺗﻮدوﺧﻪ ﭘﻪ دواړو ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬د ورﻗ‪ ３‬د ﺣﺮﮐﺖ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺗﻌﺎدل ﺗﻪ رﺳﯿ‪８‬ي؛ ﻧﻮﻟﻪ دې‬
‫ﮐﺒﻠﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪請‬ﻔﺤ‪ ３‬ﺧﻮ‪＄‬ﯿﺪل ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل د راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﺷﻮی دی‪ .‬دﻏﻪ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﯾﻮ ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺗﻌﺎدل دی ﭼ‪ ３‬د ﻓﺸﺎر د ﻣﺴﺎوي ﮐﯿﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﺑﻞ ډول ﺗﻌﺎدل ﻫﻢ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل‬
‫＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ‪،‬دا ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ﺗﺎوده ﺟﺴﻢ ＇ﺨﻪ ﺳﻮړ ﺟﺴﻢ ﺗﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬دﺗﻠﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ او د دوﺧ‪ ３‬ﺗﻠﻞ ﺗﺮ ﻫﻐ‪３‬‬
‫ﻣﻮدې ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ې ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راﺷﻲ‪ ،‬دﺗﻮدوﺧ‪ ３‬دا ﺗﻌﺎدل د ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ډول ＇ﺨﻪ دی‪ .‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ‬
‫＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ دا ﭘﺎﯾﻠﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻮم ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬دﯾﻮه ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ د‬
‫ﻧﻮﻣﻮړو ﺑﺮﺧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺗﻌﺎدل ﻟﭙﺎره دي‪ .‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺑﺮﺧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻌﺎدل ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺎﯾﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯿﮏ‬
‫ﺧﻮاص؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺮارت او داﺳ‪ ３‬ﻧﻮر ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ وروﺳﺘﯽ ﺣﺎﻟﺖ د ﻫﻐﻪ د ﺗﻌﺎدل ！ﮑﯽ دی‪ .‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي او‬
‫ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺗﻌﺎدل ＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ورﺗﻪ دي؛ﺧﻮ د دوی ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﯿﺮ دا دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺧﻮاص او د ﻣﻮادو ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣﻮاد د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﺮ ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ او د دوی ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫وﻟ‪ ３‬ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻪ ﻏﻮاړي ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﺧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﯾ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﺷﻲ؟ ﺑﺎﯾﺪ ووﯾﻞ ﺷﻲ ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﭼ‪３‬‬
‫د ﺑﻬﺮﯾﻨﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ ﻟﻪ ﻣﺮﺳﺘ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻟﭙﺎره ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي او د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﻣﻄﻠﺐ ‪ :‬ﺗﺮ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﻻﻧﺪې‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻟﻪ ﻏﯿﺮ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ﻧﻮﻣﻮړو ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﻻﻧﺪې وي‪ ،‬ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ‬
‫ﯾ‪ ３‬زﯾﺎت دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﻃﺒﯿﻌﻲ ﺗﻤﺎﯾﻞ د ﯾﻮه ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ ﺣﺎﻟﺖ د ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره دا دی ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل د ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﻟﻮرد‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﭘﻪ در ﺷﻞ ﮐ‪ ３‬دی ﺗﺮ＇ﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ وﻟﺮي ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ډول ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﻲ دی‪ ،‬د دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﺗﻌﺎدل د راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿﺪو د رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﯿﺪو ﻟﭙﺎره ‪ ،‬ﭘﻪ ﯾﻮه ﻟﻮ＊ﻲ‬
‫ﮐ‪ ３‬اوﺑﻪ واﭼﻮئ او ﺳﺮﭘﻮښ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺮ ﮐﯿ‪８‬دئ‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د اوﺑﻮ ﻏﻠﻈﺖ د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬و＇ﯿ‪７‬ل ﺷﻲ‪،‬‬
‫و ﺑﻪ ﻟﯿﺪل ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﺑ‪７‬اﺳﻮ ﻏﻠﻈﺖ د ﻣﺎﯾﻊ ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﺗﺒﺨﯿﺮ ) ﺑ‪７‬اس ( ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮی دی‪:‬‬
‫¾ ) ‪H 2O (l‬‬
‫) ‪¾® H 2O ( g‬‬
‫ﺧﻮ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﺳﺮه د ﻣﺎﯾﻊ ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﺑ‪７‬اس د ﻏﻠﻈﺖ د ډﯾﺮﯾﺪو ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐﻤﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﯾﻮې ﺷﺒ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬داﺳ‪ ３‬ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻪ ﻧ‪８‬دې ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﺑ‪７‬اس ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دې ！ﮑﻲ ﺗﻪ د ﺑ‪７‬اس او ﻣﺎﯾﻊ د ﻓﺎزوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺛﺎﺑﺖ واﯾﻲ او دا ﺗﻌﺎدل ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﻤﮑﻦ دی ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﯾﻊ د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو او ﺑ‪７‬اس ﮐﯿﺪو د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﯾﻮﺳﺎن ﺷﯿﺒ‪، ３‬د‬
‫دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دی ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل ﻫﻐﻪ وﺧﺖ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو د ﺑﺪﻟﻮن ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻣﺤﺼﻮل او د‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ ﻣﻮادو ﺑﺪﻟﻮن ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﻞ دواړو ﻟﻮرو ﺗﻪ ﯾﻮﺷﺎن دی؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻪ او د اﺟﺰاوو ﻓﺸﺎروﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗ‪３‬‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ！ﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇８‬ﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣﻮاد ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠﻮ وړﻧﻪ‬
‫دي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﯾﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ＊ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻮی دی؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د دوو ﻣﻮﻟﻮ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او د ﯾﻮﻣﻮل اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﭼ＂ﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪103‬‬
‫¾ ) ‪2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 H 2O (l‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ وﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎدل ﻧﻪ وي راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻮی‪:‬‬
‫¾¾ ) ‪2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® 2 H 2O(l‬‬

‫دا ﭼ‪ ３‬وﯾﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ :‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﭘﻮره ډول ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪７‬ی دی او اوﺑﻪ ﯾ‪ ３‬ﺟﻮړې ﮐ‪７‬ې دي؛ ﺧﻮ ﯾﻮ ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮې ده‪.‬‬

‫‪104‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪57 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪ -‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل او د ﻫﻐﻪ ﻣﻬﻢ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻪ دې زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪＄ ３‬ﺮ‪－‬ﻨﺪه ﺷﻮاﻫﺪ‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫؛ﻟﮑﻪ ‪:‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﺑﺪﻟﻮن‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺮ ﻟﻪ ﭘﺴﯽ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ رﺟﻌﺖ او دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﺗﻮازن ﭘﻪ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪＊ ３‬ﯿﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪-‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮﺳﺮه دې ﭘﻪ ‪－‬ﻮﺗﻪ ﺷﻮی ﻣﺤﺼﻮل ﻻس‬
‫ﺗﻪ راوړﻻی ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘ‪ ３‬او ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ‪ N 2O5‬ﻟﻪ ‪ H 2O‬ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪5‬‬
‫وﮐ‪７‬ي ﮐﻮم ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫！ﮑﻲ دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬ ‫‪-‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل د‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې‬ ‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وواﯾﻲ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪105‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل‬
‫د دې ﻣﻄﻠﺐ د ＇ﯿ‪７‬ﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﺴﻮ‪:‬‬
‫) ‪A( g ) + B( g‬‬ ‫) ‪→ C ( g ) + D( g‬‬
‫ﻓﺮض ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﯾﻮه ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇８‬ﻪ د ‪ A‬او ‪－ B‬ﺎز ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او د ﮐﻮﻣ‪ ３‬وﺳﯿﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د دې ‪－‬ﺎزوﻧﻮ د‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺪﻟﻮن وﻟﯿﺪل ﺷﻲ ‪ .‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬وﻟﯿﺪل ﺷﻲ ‪،‬ددې ﺷﮑﻞ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﺳﺮه د ！ﻮﻟﻮ‬
‫ﻣﻮادو ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ د ‪ t 0‬ﭘﻪ وﺧﺖ ﭘﯿﻞ او ﭘﻪ ‪ t1‬ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻤﯿ‪８‬ي او د ‪ C‬او ‪ D‬ﻏﻠﻈﺖ‬
‫زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي ) ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ C‬او ‪ D‬د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮ ې ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺴﺒﺖ ‪ 1 : 1‬دی(‪،‬د ‪ t 2‬ﭘﻪ ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻤﯿ‪８‬ي او‬
‫د ‪ C‬او ‪ D‬ﻏﻠﻈﺖ ﻻ ﻫﻢ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي ؛ﺧﻮ د ‪ t 2‬ﭘﻪ ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬د ﺑﺪﻟﻮن ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ‪ t 0‬ﻟﻪ ﻣﻮدې ＇ﺨﻪ ﮐﻤﻪ ده ‪ .‬ﭘﻪ ‪ t 3‬ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو‬
‫ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﭘﻪ ‪ t 0‬ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ＊ﻲ ﻟﻮري ﺗﻪ ﭘﺮ ﻣﺨﺘ‪ ，‬ﮐﻮي‪:‬‬
‫) ‪A( g ) + B( g‬‬ ‫) ‪→ C ( g ) + D( g‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ t1‬ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬د ‪ C‬او ‪ D‬ﮐﭽﻪ ډﯾﺮه ﺟﻮړه ﺷﻮې ده‪ ،‬ﻧﻮ رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﻢ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮی دی‪:‬‬
‫¾¬ ) ‪A( g ) + B( g‬‬
‫¬‬
‫) ‪¾¾ C ( g ) + D( g‬‬
‫¾¾‬

‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ＊ﻲ ﻟﻮري ﺗﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﮐﭽﻪ ﮐﻤﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ورو او د ﺑﯿﺮﺗﻪ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﯿﺪو )ﻣﻌﮑﻮس(‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي ‪،‬ﻟﻪ ‪＇ t 3‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻟﻪ ＊ﻲ ﺧﻮا ﭘﻪ ﭘﺮ ﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﻤﯿ‪８‬ي اودﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﯾ‪ ３‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ‪ t 3‬ﻣﻮدې ﮐ‪ ３‬دا دواړه ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎوي ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﭘﻪ دې‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﺗﻌﺎدل ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫) ‪A( g ) + B ( g‬‬ ‫←‬ ‫) ‪→ C (g ) + D(g‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﺗﻌﺎدل ﺗﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧ‪８‬دې ﮐﯿﺪل‬

‫ﺗﻌﺎدل ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﯾﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬د دې ﻣﻄﻠﺐ د رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫وﻧﯿﻮل ﺷﻲ‪:‬‬
‫¾ )‪CO 2 (g) + H 2 (g‬‬
‫)‪¾® CO(g ) + H 2 O(g‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﺳﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل د راوﺳﺘﻠﻮ ﯾﻮه ﻻره دا ده ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﺴﺎوي ﮐﭽﻪ ) د ﻫﺮ ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ‬

‫‪106‬‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﯾﻮﻣﻮل ( ﭘﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬اﭼﻮل ﮐﯿ‪８‬ي او اﻧﺘﻈﺎر اﯾﺴﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﺗﺮ＇ﻮ ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻲ‪ ،‬ﻻﻧﺪې د ) اﻟﻒ ( ﺷﮑﻞ‬
‫و‪－‬ﻮرئ‪ .‬د ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬دوﯾﻤﻪ ﺗ‪／‬ﻼره ﺑﻪ دا وي ﭼ‪ ３‬د ﯾﻮﻣﻮل ﭘﻪ ﮐﭽﻪ د ‪ CO 2‬او ‪ H 2 O‬ﭘﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮو‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ د )‬
‫ب ( ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﺷﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮري ﺗﻪ ﻣﺨﻪ ﮐﻮي‪ ،‬د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮادو وروﺳﺘﯽ‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﯾﻮﺷﺎن دی‪،‬ﻻﻧﺪې د ج ﺷﮑﻞ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ور ＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬د ‪ CO2‬او ‪ H 2‬د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ‬
‫ﮐﭽﻮ ورزﯾﺎﺗﻮل‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل د راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭘﻪ دي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮ＊ﯽ ﮐ‪ ３‬د ‪ CO 2‬او د ‪ H 2 O‬د ﻣﻮﻟﻮ ﮐﭽﻪ‬
‫ډﯾﺮﯾ‪８‬ي؛ﺧﻮ ﭘﻪ دي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬د اﻟﻒ او ب ‪－‬ﺮاف ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫درﯾﻤﻪ ﺗ‪／‬ﻼره ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯾﻨﻲ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﺷﻮي ده‪ :‬ﭘﻪ دې ﺗ‪／‬ﻼره ﮐ‪ ３‬د ‪ CO2‬او ‪ H 2‬ﻣﺴﺎوي ﮐﻤﯿﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮ＊ﻲ‬
‫ﮐ‪ ３‬اﭼﻮل ﺷﻮي دي او ﻫﻢ د ‪ CO‬اﺿﺎﻓﻲ ﮐﭽﻪ ور زﯾﺎﺗﻪ ﺷﻮې ده‪ ،‬دﻟﺘﻪ د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬دﻣﺤﺼﻮﻟﻮ ﻣﻮادو ﻧﻮی ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻪ ﺗﺮ‬
‫ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ ا‪請‬ﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو او د ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻮ ﻣﻮادو دﻏﻠﻈﺖ ﭘﺮ‬
‫ﺑﻨﺴ＀ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻲ؛ﺧﻮ ﭘﻪ دې ﺷﺮط ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو او ﯾﺎ د ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻮ‬
‫ﻣﻮادو ﻟ‪＇８‬ﻪ ﮐﭽﻪ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:‬دﺗﻌﺎدل دﻣﻨ‪ ＃‬راﺗﻠﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠ‪ ３‬ﺗ ‪／‬ﻼرې‬

‫‪107‬‬
 ‫ﻟﻮﺳﺖ‬ ‫درﯾﻢ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪58 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮن او ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰ او د ﻫﻐﻪ اړﯾﮑﻪ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن او د ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮه زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو او د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫د ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ او د ﮐﺘﻠ‪ ３‬دﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪-‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ دې ﭘﻪ ﻻس راوړي او د ﻫﻐﻪ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ دې ﻧﻮر‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘ‪ ３‬او ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮک‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐـــــــــ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬د اوﺑﻮ د ﺗﺠﺰﯾ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻮه‬
‫ﻫﯿ‪８‬ئ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ او د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د‬ ‫ﻋﻤﻞ د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د＇ﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ دې د ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ او د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې‬
‫ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ اړوﻧﺪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪３‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي ‪ ،‬ﻫﻐﻮی ﺗﻪ ورﺗﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه‬
‫دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪108‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﮑﺮ وﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫‪[ NH 3 ]2‬‬
‫=‪K‬‬ ‫‪3‬‬
‫اﻟﻒ‪= 3.6 × 10 -6 mol10 -2 × L2 :‬‬
‫] ‪[H 2 ] [ N 2‬‬
‫ب‪ :‬د ﭘﻮرﺗﻨ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ او د ﻫﻐﻪ د ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﻫﻢ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ج‪:‬‬
‫] ‪[ H 2 ]3 [ N 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪[ H 2 ]3 [ N 2 ] 1‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫=‪K‬‬ ‫=‬
‫‪[ NH 3 ]2‬‬ ‫‪3.6 ×108 mol 2 × L2 ,‬‬ ‫‪[ NH 3 ]2‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪mol 2‬‬
‫‪= 2.8 ×10 -9 2‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﮐﻨﯿﺘﯿﮏ او ﺗﻌﺎدل‬
‫د ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻮ د ﺣﺮﮐﺖ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀‪ ،‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﯾﻮه ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدل رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ او ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﯾﻮﺷﺎن ده؛ ﭘﺮ دې ﺑﻨﺴ＀ د رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ د ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ او ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻞ د‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬دﻏﻪ اړﯾﮑﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﯾﻮ ﭘ‪７‬اوﯾﺰه ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪:‬‬
‫¾‪A+ B‬‬‫®¾‬
‫‪K1‬‬
‫¾¾¬‬ ‫‪C+D‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ K1 ３‬او ‪ K 2‬د ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ او ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺛﺎﺑﺖ دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻋﺒﺎرت ده ﻟﻪ‪:‬‬
‫]‪[ A][ B‬‬
‫‪V1 = K1‬‬
‫‪t‬‬
‫]‪[C ][ D‬‬
‫‪V2 = K 2‬‬
‫‪t‬‬
‫د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬د ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ او ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن ده ؛ ﻧﻮﻟﯿﮑﻼی ﺷﻮ ﭼ‪: ３‬‬
‫]‪[ A][ B‬‬ ‫]‪[C ][ D‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪= K2‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪[C ][ D] K1‬‬
‫=‬ ‫‪=K‬‬
‫‪[ A][ B] K 2‬‬
‫د ﭘﺎﺳﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﮐﯿ‪ ０‬ﺧﻮا دﺗﻌﺎﻣﻞ وﺗﻮﻧﮑ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ ده ؛ ﻧﻮ ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﮐﻨﯿﺘﯿﮑﻲ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ا ﺛﺒﺎت رﺳﻮي ﭼ‪ ３‬د ﯾﻮ ﭘ‪７‬اوﯾﺰو ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫وﺗﻮﻧﮑ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ )ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ (ﯾﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻤﯿﺖ دی‪.‬د ﻧﻮرو ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻫﻢ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﯾﺎ دﺗﻌﺎﻣﻞ وﺗﻮﻧﮑ‪３‬‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻻس ﺗﻪ راوړو‪:‬‬
‫¾‪A+ B‬‬‫®¾‬
‫‪K1‬‬
‫¾¾¬‬ ‫‪C+D‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې دوو ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ‪:‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ‪:‬‬

‫‪109‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او‪:‬‬

‫د ﺗﻔﺼﯿﻠﻲ ﺗﻮازن )‪ (principle of detailed balacing‬د ا‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ،３‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ＇ﻮ ﭘ‪７‬اوﯾﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ درﺷﻞ ﮐ‪３‬‬
‫وي‪ ،‬ﻫﺮ ﭘ‪７‬او ﯾ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬دی؛ ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﯾﻮ او دوﯾﻤﻮ ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻣﻤﮑﻦ وﻟﺮوﭼ‪: ３‬‬
‫‪:‬‬ ‫ﭘ‪７‬او‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬
‫] ‪K1[ A]2 = K _ 1[ A2‬‬
‫‪[ A2 ] K1‬‬
‫=‬
‫‪[ A]2 K _ 1‬‬
‫]‪K 2 [ A2 ][ B] = K _ 2 [C ][ D][ A‬‬ ‫دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او ‪:‬‬
‫‪[C ][ D][ A] K1‬‬
‫=‬
‫]‪[ A2 ][ B‬‬ ‫‪K_2‬‬
‫‪K1‬‬
‫= ‪ K‬ﮐﯿ‪８‬ي ؛ﻧﻮ‪:‬‬ ‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د دوو ﺛﺎﺑﺘﻮ دﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ درﯾﻢ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی ؛ ﯾﻌﻨ‪３‬‬
‫‪K2‬‬
‫]‪[C ][ D][ A‬‬
‫‪=K‬‬
‫]‪[ A2 ][ B‬‬

‫‪110‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪60 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬اﻏﯿﺰﻣﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰه‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬دې د ﻏﻠﻈﺖ او ﺑﻬﺮﻧﯿﻮ ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻮ داﻏﯿﺰې ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺖ او ﺑﻬﺮﻧﻲ ﻋﺎﻣﻠﻮ ﻧﻪ‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﻏﻠﻈﺖ د ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او د ﺷﺮاﯾﻄﻮ د راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ دې ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘ‪ ،３‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮوﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻮ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬د دوو ‪－‬ﺮاﻣﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ＇ﻮﻣﺮه‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻻﺳﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬دې دﻏﻠﻈﺖ او ﺑﻬﺮﻧﯿﻮ ﻋﺎﻣﻠﻮ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪３‬‬ ‫ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＇ﻮ ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ دې ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬د د ﻏﻠﻈﺖ او ﺑﻬﺮﻧﯿﻮ ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د اﻏﯿﺰ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ او د ﺑﻬﺮﻧﯿﻮ ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻮ اﻏﯿﺰ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ دې ﻫﻢ ＇ﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪111‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﭘﻪ ﯾﻮ ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ 10 L ３‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺠﻢ ﻟﺮي ‪،‬ﭘﻪ ‪ 727C°‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¬¾ ) ‪2SO2 ( g ) + O2 ( g‬‬
‫¾¾‬
‫¾‬ ‫‪¾® 2 SO3 ( g ), K = 2 × 8 ×10 2 mol.L-1‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮره ﭘﺎﻣﻠﺮﻧ‪ ３‬ﺳﺮه ﺷﮑﻞ ﺗﻪ و‪－‬ﻮرئ‪:‬‬

‫ﭘﻪ ﻏﻮر ﺳﺮه د ﭘﺎﺳﻨﻲ ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻟﯿﺪو ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ‪،‬ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -:‬ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻮره ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ‬ ‫]) ‪ [SO (g‬د‬ ‫])‪[O 2 (g‬‬ ‫]) ‪[SO 3 (g‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻏﻠﻈﺘﻮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻏﻠﻈﺘﻮوﻧﻪ ﭘﻪ دوﯾﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬
‫ب‪ :‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﺑﺎﻟﻮن ﮐ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺖ ډﯾﺮ ﺷﻮی دی؟‬
‫ج‪ :‬ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮړو ﺑﺎﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﮐﻮم ﯾﻮه ﺑﺎﻟﻮن ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﺗﻤﻪ ﮐﯿﺪه‪ ،‬ﻟ‪ ８‬دی؟ ﻟﻪ دﻏ‪ ３‬ﻣﻮﺿﻮع ＇ﺨﻪ ＇ﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ اﺧﻠﺊ؟‬
‫د‪ SOg (g ) :‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎدل ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺧﻮاﺗﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؟ اﯾﺎ دﻏﻪ ‪＄‬ﺎی ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺪﻧﻪ د ﺗﻌﺎدل ﭘﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﮐﻮم اﻏﯿﺰ‬
‫ﻟﺮي؟‬
‫ه‪ :‬درﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ د ) ‪ SO3 ( g‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ﺳﺮه ＇ﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ؟ د دﻏﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐﯽ ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬د ‪＄‬ﺎی ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی‬
‫ﮐﯿﺪو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻧﻮی ﺗﻌﺎدل و！ﺎﻛﺊ؟‬
‫ﺟﻮاب‬
‫اﻟﻒ –‬

‫‪112‬‬
 ‫]) ‪ [SO (g‬دﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫])‪[O 2 (g‬‬ ‫]) ‪[SO 3 (g‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1.16mol‬‬ ‫‪0.32mol‬‬ ‫‪0.16mol‬‬ ‫‪0 . 68 mol‬‬

‫ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻏﻠﻈﺘﻮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮐ‪３‬‬

‫‪2.27mol‬‬ ‫‪0.54mol‬‬ ‫‪0.27 mol‬‬ ‫‪1.46mol‬‬

‫ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻏﻠﻈﺘﻮوﻧﻪ ﭘﻪ دوﯾﻢ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮐ‪３‬‬
‫ب –ﭘﻪ دوﯾﻢ ﺑﺎﻟﻮن ﮐ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺖ ) ‪ (2.27 mol‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺑﺎﻟﻮن ) ‪＇ (1.16mol‬ﺨﻪ زﯾﺎت دی ‪.‬‬
‫ج‪-‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺑﺎاﻟﻮن ﮐ‪ ３‬د ﻏﻠﻈﺖ زﯾﺎﺗﻮاﻟﯽ داﻧﺘﻈﺎر ﭘﻪ ﺧﻼف‪ ،‬ﮐﻢ دی‪.‬‬
‫د‪-‬د )‪ SO3 (g‬د زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ‪،‬ﺗﻌﺎدل ﮐﯿ‪ ０‬ﺧﻮاﺗﻪ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬د ]) ‪ [SO 2 (g‬او ])‪ [O 2 (g‬ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ او ﭘﻪ ﻧﻮي ‪＄‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی‬
‫ﮐﯿﺪو ﺳﺮه د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻮﭼﻨﯽ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻫـ ‪ -‬د )‪ SO3 (g‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ‪،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ دﺑﯿﺮﺗﻪ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﯿﺪو ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي ؛ ﺧﻮ دﺗﻠﻠﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐﻤﯿ‪８‬ي ‪ ،‬دﻧﻮي ﺗﻌﺎدل د ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راﺗﻠﻮﻟﻮ‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺑﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي ‪.‬‬
‫و‪-‬د )‪ SO3 (g‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬دﺗﻌﺎﻣﻞ د وﺗﻠﻮ ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﺛﺎﭘﺖ )دﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﺛﺎﭘﺖ( ﮐﻤﯿ‪８‬ي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ) ‪ SO3 ( g‬ﻏﻠﻈﺖ ﭼ‪ ３‬د وﺗﻠﻮ‬
‫ﺑﺮﺧ‪ ３‬د ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻣﺨﺮج ﮐﻲ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي ‪＇،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫـ ﻓﻘﺮې ﮐ‪ ３‬ووﯾﻞ ﺷﻮل ‪ ،‬د )‪ SO3 (g‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪،‬د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ دﺑﯿﺮﺗﻪ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﯿﺪو ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪ ،‬دﻧﻮي ﺗﻌﺎدل د ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راﺗﻠﻮ ﻟﻮری ﮐﯿ‪ ０‬ﺧﻮاﺗﻪ اداﻣﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰه‪:‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﺘﺮاﮐﻠﻮراﯾﺪ او د اﯾﻮدﯾﻦ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل داﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮل ﺷﻮی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﺟﺎﻣﺪ اﯾﻮدﯾﻦ ﮐﭽﻪ ﻫﻢ وي‪،‬ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﻟ‪＇ ８‬ﻪ د ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﺘﺮاﮐﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ورزﯾﺎت ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻮم ډول‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﺑﻪ ﭘﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬وﻟﯿﺪل ﺷﻲ؟‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﺘﺮاﮐﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﯿﺪو ﺳﺮه د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدل ‪６－‬وډ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ز ﯾﺎﺗﯿﺪو ﺳﺮه د ﺣﻞ ﺷﻮي ﻣﺎدې ﮐﭽﻪ‬
‫！ﯿ＂‪８‬ي ؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪６－ ３‬وډ ﺷﻮي ﺗﻌﺎدل ‪،‬دﻋﻤﻞ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻟﻮري ﺗﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﻧﻮد ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ دﺳﯿﺴﺘﻢ د‬
‫رﺳﯿﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪ ،‬اړه ده ﺗﺮ ＇ﻮ ﻟ‪＇ ８‬ﻪ اﯾﻮدﯾﻦ ورﺗﻪ زﯾﺎت ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د اﯾﻮدﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ ؛ ﯾﻌﻨ‪:３‬‬
‫‪[I 2 ] = K‬‬
‫ﺧﻮ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ د زﯾﺎﺗﯿﺪو ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬داﯾﻮدﯾﻦ ﮐﭽﻪ ﮐﻤﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻻﻣﻞ ﯾ‪ ３‬دﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﺣﺠﻢ ډﯾﺮﯾﺪل ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬دی‪:‬‬
‫‪[I ] < K‬‬
‫‪2‬‬

‫د ﺗﻌﺎدل ﭘ ﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮدﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻟﻪ ‪ K‬ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن وي‪:‬‬

‫¬¾ ‪I 2 ( s ) + solvation‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® I 2 (solution‬‬

‫ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮري ＇ﺨﻪ ﭼﭗ ﻟﻮري ﺗﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ‪ ،‬دا ﻣﻄﻠﺐ دﻟ‪ ３‬ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ )‪ (Henry lechhatelier‬د ا‪請‬ﻞ‬
‫ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﯾﻮ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬داﻏﯿﺰﻣﻨﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﯾﻮ ﯾ‪) ３‬ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪＊ ３‬ﮑﯿﻞ ﻣﻮاد( ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻮﻣﻲ ‪،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﻫﻐﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻟﻮري ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬

‫‪113‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ ) ‪ ( BaSO4‬ﺣﻠﯿﺪل ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪:３‬‬
‫_‬
‫) ‪→ Ba 2+ (aq) + SO4 2 (aq‬‬
‫‪H 2O‬‬
‫) ‪BaSO4 (s‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﭘﺎﺳﻨﻲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇８‬ﻪ ‪ Na2 SO4‬ور زﯾﺎت ﺷﻲ‪＇ ،‬ﻪ ډول ﺑﺪﻟﻮن ﺑﻪ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬را＇ﺮ‪－‬ﻨﺪ ﺷﻲ؟‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ ﭘﻪ ﭘﻮره ﺗﻮ‪－‬ﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ‪ SO4 2‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ډﯾﺮﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫_‬

‫_‪2‬‬
‫¬¾ ‪Na2 SO4‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® 2 Na + (aq ) + SO4 (aq‬‬

‫دﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ﻟﻪ ا‪請‬ﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ‪ ،‬د ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ ) ‪ ( BaSO4‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪو ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪３‬‬
‫د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﻪ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ د ﯾﻮه ﻏﻠﻈﺖ زﯾﺎت ﺷﻮی دی؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﻫﻐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻟﻮري ﺗﻪ ﭘﺮﻣﺦ ‪＄‬ﻲ او د ﻫﻐﻪ ﻟﻮری‬
‫داﺳ‪ ３‬دی ﭼ‪ ３‬د ﺑﺎرﯾﻢ اﯾﻮن )) ‪ ( Ba2+ (aq‬ﻟﻪ ‪ SO 24-‬اﯾﻮن ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ ) ‪ (BaSO 4‬ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫د ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ ﻟﻪ ورزﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﺨﮑ‪ ، ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی ؛ ﯾﻌﻨ‪:３‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪Ba 2+ (aq ) + SO4 (aq ) = K‬‬
‫د ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه ﻻﻧﺪې اړﯾﮑﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫_‬
‫‪Ba 2+ (aq ) + SO4 2 (aq ) > K‬‬
‫] ‪[SO ] = [SO ]for [BaSO ]+ [SO ]for [Na SO‬‬
‫‪4‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ د ) ‪ ( SO4 2‬او )‪ Ba 2+ (aq‬ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻢ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ＇ﻮ د ﻫﻐﻮی د ﺿﺮﺑﻮﻟﻮ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ‪ K‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ ؛ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د‬
‫_‬

‫ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ رﺳﻮب ‪،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺗﻌﺎدل ﻟﻮري ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬دوي‪ .‬د ‪ Ba 2+ (aq ) + SO4 2 (aq ) = K‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع د‬
‫_‬

‫‪－‬ﺮاف ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ و＊ﻮدل ﺷﻮې ده‪ .‬ﭘﻪ دې ‪－‬ﺮاف ﮐ‪ ３‬د ﺑﺎرﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿ＀ دﺳﺘ‪／‬ﺎه د ！ﮑﻮ ﭘﻪ ＇ﯿﺮ )‪！ 0‬ﮑﻲ ( ＊ﻮدل ﺷﻮې ده؛ﺧﻮ د ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫ﺳﻠﻔﺖ ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ اړ دی ﺗﺮ ＇ﻮﭼ‪ ３‬د اوږد ﻣﺤﻮر ﭘﻪ ﻟﻮر اﻓﻘﻲ ﺑﺪﻟﻮن ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐ‪７‬ي ) ﻟﮑﻪ ‪:‬د ‪ a‬د！ﮑﻮ ﻟﯿﮑﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺷﺎن ( ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺳﯿﺴﺘﻢ د＇ﻪ ﻣﻮدې ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﯾ‪＋‬ﻮدل ﺷﻲ ‪ ،‬دﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺪﻟﻮن د ‪！ b‬ﮑﻮ د ﻟﯿﮑﻮ )ﺧﻂ( ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻟﻪ‬
‫‪ + 1‬ﻣﯿﻞ ﻟﺮي ‪،‬ﻧﻮﻣﻮړی ‪－‬ﺮاف ＊ﻲ ﭼ‪ ３‬د ) ‪ ( SO4 2‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د ) ‪ (Ba 2+‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ ډﯾﺮ دي؛ﺧﻮ‬
‫_‬

‫ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐﭽ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﻢ دی ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﯾ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﺳﻠﻔﯿﺖ ﻟﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﻟﺮي‪.‬دا ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﻫﻢ ﺳﻤﻮن ﻟﺮي‪:‬‬
‫ﻫﻨﺮي ﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ﭘﻪ ) ‪ (1934 - 1850‬ﻣﯿﻼدي ﮐﻠﻮﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮐ‪ ３‬ژوﻧﺪﮐﺎوه‪ ،‬ﻓﺰﯾﮏ ﭘﻮه او ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ اﻧﺠﻨﯿﺮ وه‪،‬ﻧﻮﻣﻮړي‬
‫ﭘﻪ ﮐﺎل ) ‪ (1884‬م ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐ‪ ７‬او ﻟﻪ ﻋﻠﻢ او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﺳﺮه ﯾ‪ ３‬ﻣﯿﻨﻪ در ﻟﻮده‪.‬‬

‫‪114‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪64:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻓﺸﺎر اﻏﯿﺰ ﯾﺎ د ﺣﺠﻢ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﯿﺰ‪ ،‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ اﻏﯿﺰ‪.‬‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻓﺸﺎر ﯾﺎ د ﺣﺠﻢ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ د اﻏﯿﺰو ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻓﺸﺎر ﯾﺎ د ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﮐﺘﻠﺴﺖ د اﻏﯿﺰو ﻟﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻣﻠﻪ د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدل ﻫﻢ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺣﺠﻢ‪ ،‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻟﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه دې د ﺗﻌﺎدل ﻟﻮری و！ﺎﮐﻼی ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘ‪ ،３‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ د ‪－‬ﺮاﻓﻮﻧﻮ ﻣﻮډﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ‬
‫ﭘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﺠﻢ‪ ،‬دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ﺗﻮدوﺧﻪ او ﮐﺘﻠﺴﺖ ﺑﺪﻟﻮن وﮐ‪７‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﻟﻮری ﺑﻪ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻮﻣﻲ؟‬

‫وﺧﺖ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ )‬

‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑﻲ دې ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＇ﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ور ﮐﻮﻟﻮ دې د ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺣﺠﻢ‪ ،‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ او‬ ‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ اړه زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻓﺸﺎر د اﻏﯿﺰ او ﺗﻮدوﺧ‪،３‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺣﺠﻢ او ﮐﺘﻠﺴﺖ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي زده ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪３‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې‬
‫ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ا‪請‬ﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪:‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺷﯽ ﯾﺎ ﺷﯿﺎن ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ＇ﺨﻪ د ﯾﻮې ﭘﺮدې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﯿﻞ ﺷﻮي وي ‪،‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ‪:‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻧﻪ ﻣﺼﺮﻓﯿ‪８‬ي‪،‬دا ﻣﻮاد د ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻓﺸﺎر د ﺑﺪﻟﻮن اﻏﯿﺰه‪ :‬ﯾﻮه ﻫﻐﻪ ﻻره ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﯾ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﯾﻮه ‪－‬ﺎزي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻓﺸﺎر‬
‫ﺗﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن ورﮐ‪７‬ي ‪ ،‬د ﺳﯿﺴﺘﻢ د ﺣﺠﻢ ﻟﻪ ﺑﺪﻟﻮن ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪ :‬د ﯾﻮه ﺳﻠﻨﺪر د‬
‫ﺣﺠﻢ دﺑﺪﻟﻮن ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻓﺸﺎر ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ‪＊ ،‬ﮑﺎره ده ﭼ‪ ３‬د ﺣﺠﻢ ﭘﻪ ﮐﻤﯿﺪو ﺳﺮه‪ ،‬ﻓﺸﺎرزﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‬
‫او د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﯿﺪو ﺳﺮه ﯾ‪ ３‬ﻓﺸﺎر ﮐﻤﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ) ‪ H 2 ( g ) ، N 2 ( g‬او ) ‪－ NH 3 ( g‬ﺎزوﻧﻮ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻣﺨﻠﻮط ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﯾﻮ ه ﻟﯿﺘﺮه ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﺑﻞ دوه ﻟﯿﺘﺮه ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬اﭼﻮل ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬د دې ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ دا ﻻﻧﺪﻧ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺑﻬﯿﺮ و ﻣﻮﻣﻲ‪:‬‬
‫¬¾ )‪N 2 (g ) + 3H 2 (g‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® 2 NH 3 (g‬‬

‫‪＄‬ﻮاب ‪ :‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﻣﺨﻠﻮط ﻟﻮی ﻟﻮ＊ﻲ ﺗﻪ وﻟﯿ‪８‬دول ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻓﺸﺎر ﮐﻤﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل د ﻓﺸﺎر د‬
‫ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ‪－‬ﺎز د ډﯾﺮو ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬د ‪ NH 3‬ﯾﻮه ﮐﭽﻪ ﭘﻪ )‪ H 2 (g‬او ) ‪ N 2 (g‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د ﺗﻌﺎدل ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮري ﺗﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﯿﺰ ‪ :‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺗﻮدوﺧﻪ ډﯾﺮه ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺧﻮاوو ﮐ‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪３‬‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ﺟﺬب ﮐ‪７‬ې‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﮐﻤﯿﺪو ﭘﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ،３‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ازاده ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺟﺬب ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ) اﻧ‪６‬وﺗﺮﻣﯿﮏ ( ﺳﻮړ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺧﻮا ﺗﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؟د ‪ K‬ﮐﭽﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻨﻲ؟‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮي دﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺟﺬب ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ا)اﻧﺪوﺗﺮﻣﯿﮏ( ﺳﻮړﺷﻲ ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﯾ‪３‬‬
‫ازاده ﺷﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ‪ K‬ﮐﭽﻪ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫اﻧﺰاﯾﻢ ) ﻃﺒﯿﻌﻲ ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ( ‪ :‬اﻧﺰاﯾﻤﻮﻧﻪ د ﻣﺘﺠﺎﻧﺴﻮ ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬اﻧﺰاﯾﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﻮ ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ او اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﭘﯿﭽﻠﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ دﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﺷﻮﻧﯽ ﺑﺮاﺑﺮوي ﭼ‪ ３‬ﻫﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي اﻧﺰاﯾﻢ ﭘﻮرې اړه‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬زاﯾﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺣﯿﺎﺗﻲ ﮐﯿﻤﯿﺎ ﻣﻬﻢ ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻪ او ﻣﺮﮐﺒﺎت دي‪ .‬ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻪ د اﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪوﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻮﻟﯿﻤﯿﺮاﯾﺰاﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻓﻮرﻣﻮل ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫‪NH 2 -CH - COOH‬‬
‫|‬
‫‪R‬‬

‫‪116‬‬
 ‫ﺷﻞ ډوﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻲ اﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪوﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﭘﻮﻟﻲ ﻣﯿﺮاﯾﺰﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬

‫د اﻣﻨﻴﻮ اﺳﻴﺪوﻧﻮ اړوﻧﺪ اﺟﺰاوې‬ ‫د اﻣﻨﻴﻮ اﺳﻴﺪوﻧﻮ اړوﻧﺪ اﺟﺰاوې‬ ‫د اﻣﻨﻴﻮ اﺳﻴﺪوﻧﻮ اړوﻧﺪ اﺟﺰاوې‬ ‫د اﻣﻨﻴﻮ اﺳﻴﺪوﻧﻮ اړوﻧﺪ اﺟﺰاوې‬ ‫د اﻣﻨﻴﻮ اﺳﻴﺪوﻧﻮ اړوﻧﺪ اﺟﺰاوې‬

‫د‬ ‫ﻟﻪ ﺑﻘﻴ‪ ３‬ﺳﺮه ‪R‬‬ ‫د‬ ‫ﻟﻪ ﺑﻘﻴ‪ ３‬ﺳﺮه ‪R‬‬ ‫د‬ ‫ﻟﻪ ﺑﻘﻴ‪ ３‬ﺳﺮه ‪R‬‬ ‫د‬ ‫ﻟﻪ ﺑﻘﻴ‪ ３‬ﺳﺮه ‪R‬‬ ‫د‬ ‫ﻟﻪ ﺑﻘﻴ‪ ３‬ﺳﺮه ‪R‬‬

‫د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺑﺪن ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻮ ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ﻟﺮي‪ ،‬د ﺧﻮړو ﻣﻮادو ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻪ د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﺟﻮړوﻧﮑﻮ اﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪوﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‬
‫او د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﺑﺪن ﭘﻪ ﺣﺠﺮوﮐ‪ ３‬ﺑﯿﺎ د اړﺗﯿﺎوړ ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې اوړي‪،‬دا ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﺣﺠﺮوﮐ‪ ３‬د اﻧﺰاﯾﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي او‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ اﻧﺰاﯾﻤﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﭘﺮوﺗﯿﻨﻮﻧﻮ ﺗﺠﺰﯾﻪ د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ډﯾﺮه ورو ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻮوﻧﮑﻮ اﻧﺰاﯾﻤﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﯾﻮ ﻫﻢ ﮐﺎرﺑﻮ ﮐﺴﻲ ﭘﯿﭙﺘﺎﯾﺪاز‪ ( Carboxy Peptidase –A ) A -‬دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺟﺴﺘﻮ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻮ ﮐﺴﻲ ﭘﯿﭙﺘﺎﯾﺪ‪ A -‬ﺟﻮړ＊ﺖ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ 307‬اﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی دی‪ ،‬دﻏﻪ اﻧﺰاﯾﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺳﻮرﯾﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮوﺗﯿﻦ‬
‫‪＄‬ﺎی ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﮐ‪７‬ي دي او د ‪ Zn 2+‬اﯾﻮن د ‪ C = O‬ﻟﻪ ‪－‬ﺮوپ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﺗ‪７‬ﻟ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﻞ ‪－‬ﺮوپ ﻗﻄﺒﻲ ﮐﻮي او د‬
‫＇ﻨ‪ ，‬ﭘﯿﭙﺘﺎﯾﺪي اړﯾﮑ‪ (C - N) ３‬د ﭘﺮې ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪117‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪66 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫اﯾﻮﻧﻲ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬د اوﺑﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬د اﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮخ‬
‫‪-‬د اﯾﻮﻧﻲ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬د اوﺑﻮ د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺗﻮﻟﯿﺪ او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬زﯾﺎﺗﺮه ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻟﻘﻠﻲ او ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪-‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻋﻤﻠﯿﻪ دې ﺗﺮ ﺳﺮه او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ دې ﻻس ﺗﻪ راوړﻻی ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د اﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺰﯾﺸﻦ د ﺛﺎﺑﺖ ﺟﺪوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬اﯾﺎ ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوي‪.‬‬ ‫ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪: 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬او د اوﺑﻮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ اړوﻧﺪ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻲ ﺗﻌﺎدل‪ ،‬د اوﺑﻮ‬ ‫دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺳﺮه دې د اوﺑﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﻋﻤﻠﯿﻪ زده د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮد ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې‬
‫ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ورو＊ﯿﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﮐ‪ ３‬دې ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪118‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ا‪請‬ﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫‪ -‬اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ) ‪: (Ionization‬ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠ ﻮاﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﯾﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﺗﺠﺰﯾﻪ‪ ،‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫¾¬¾ )‪ MA (s‬ﭘﻪ ﺗﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪＇:‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫﯿ‪８‬ئ‪ ،‬دﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ﻟﻪ ا‪請‬ﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ‪ ،‬د )‪¾® M + (aq) + A (aq‬‬
‫_‬

‫¾¾‬

‫ﮐ‪ ３‬د )‪ A (aq‬او ) ‪ M + (aq‬ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل د )‪ MA(s‬د ﺟﻮړﯾﺪو ﺧﻮاﺗﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺜﺎل ﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ‬
‫_‬

‫ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺳﺮب ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 25C°‬درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﯿﺪل ﻣﺴﺎوي ﻟﻪ ‪ 1/ 6 ×10 -2 mol L‬دي ‪ ،‬دﻟﻲ ﺷﺘﻠﯿﻪ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه‬
‫ﺳﻢ‪ ،‬د ‪ C1-‬ﻟﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه ‪،‬د ﺳﺮﺑﻮ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﮐﻤﯿ‪８‬ي او ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ AgI‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ‪ NaI‬ﭘﻪ ‪ 0.1molar‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 25C°‬درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬د ‪ I -‬د اﯾﻮن د ﺷﺘﻮن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ NaI‬ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠ ﯽ دی‪ ،‬د ‪ Ag +‬او ‪ I -‬ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي‬
‫ﻧﻪ دی ‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ AgI‬د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﮐﭽﻪ د ‪ NaI‬ﭘﻪ ‪ 0.1 m L‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ X ３‬ﻓﺮض ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪ [I] = X + 0.1molar‬او ‪ = [Ag + ] = X‬د ‪ AgI‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻛﭽﻪ‬
‫د ﻫﻐﻪ د ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫_‬ ‫‪_ 17‬‬
‫‪K sp = [Ag + ][I ] = X(0.10molar + X) = 8.3 ×10‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ X‬ﮐﻤﯿﺖ ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﯽ دی؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ د ‪ 0.1momlar‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻮ ﺗﺮی ﺗﯿﺮ ﺷﻮ ؛ ﻧﻮ ‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ) ‪AgI (s‬‬
‫¾‬‫)‪¾® Ag + (aq) + I (aq‬‬
‫¾¾‬

‫‪請‬ﻔﺮ د ‪ 0.1molar NaI‬ﻣﺤﻠﻮل داﺟﺰاوو ﻏﻠﻈﺖ وړاﻧﺪې ﻟﻪ ‪ AgI‬ﻟﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ＇ﺨﻪ‬ ‫‪0.1molar‬‬

‫د ‪ 0.1molar NaI‬ﻣﺤﻠﻮل داﺟﺰاوو ﻏﻠﻈﺖ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ‪ AgI‬ﻟﻪ زﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0.1 + X‬‬
‫اود ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدل‬

‫ﻧﻮ د ‪ AgI‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ‪ NaI‬ﭘﻪ ‪ 0.1mol‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 25 C‬ﮐ‪ X = 8.3 ×10 -16 ３‬دی او ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ AgI‬د‬
‫‪°‬‬

‫اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ )ﭘﻪ ‪ 25o C‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ AgI‬ﺣﻠﯿﺪل ‪ 9.1 ×10 -9‬دی(ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪＄ 107‬ﻠ‪３‬‬
‫！ﯿ＀ دی ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﮐ‪ K SP ３‬د ﮐﻢ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د اﯾﻮﻧﻲ ﻏﻠﻈﺖ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ دی او د ﻣﻮادو ﺣﻞ ﯾﺪل‬
‫ور＊ﯿﻲ‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫اووم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪70 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ‪ ６－‬اﯾﻮن اﻏﯿﺰ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ‪ ６－‬اﯾﻮن ﻋﻤﻞ او ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﯿﻪ او ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ６－ ３‬اﯾﻮن ﻧﯿﻐﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻏﯿﺰه ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬د ‪ ６－‬اﯾﻮن ﻋﻤﻞ دې د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ وﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘ‪، ３‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ا و داﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل د ‪ Na 2SO 4‬او ‪ CaSO 4‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫ﮐﻮم ‪ ６－‬اﯾﻮن ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ‪ ６－‬اﯾﻮن او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د اﻏﯿﺰې ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻲ ﺗﻌﺎدل او د‬ ‫ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫وړاﻧﺪې‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﻫﻐﻪ د اﻏﯿﺰې او د ‪ ６－‬اﯾﻮن ﭘﻪ اړه‬
‫ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﮐ‪ ３‬دې وﻧ‪６‬ه واﺧﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪９‬‬
‫دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪120‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﺮ اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺑﺎﻧﺪې د ‪ ６－‬اﯾﻮن اﻏﯿﺰه‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﻮوﻟﯿﺪل‪ ،‬د ﯾﻮه ﺗﻌﺎدل د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ دی‪،‬د ﯾﻮه اﯾﻮﻧﻲ ﻣﺮﮐﺐ رﺳﻮب ﭘﻪ ﯾﻮه ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ‬
‫ﻣﻮده ﺟﻮړﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻤﺪې ﻣﺎدې ‪ K sp‬د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ＇ﺨﻪ ﻟﻮی وي‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ AgCl‬ﭘﻪ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د‬
‫] ‪ [ Cl -‬او] ‪ [Ag +‬اﯾﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ K sp‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬رﺳﻮب ﻧﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﯿﺮ ﭘﺮ دې‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ﺳﺎده‬
‫ﺳﺘﮑﯿﻮﻣﺘﺮي ] ‪ [Ag + ] = [ Cl -‬ده؛ ﺧﻮ دﻏﻪ ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮض ﮐ‪７‬و ‪،‬دوه داﺳ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻣﻮ ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﻧﺪې ﻧﯿﻮﻟﻲ ﭼ‪ ３‬دوه ﺣﻞ ﺷﻮې ﻣﺎدي ﮐﻮم ﭼ‪ ６－ ３‬اﯾﻮن ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ‪ AgCl‬او ‪＇ AgNO3‬ﺨﻪ دي‪ .‬د ‪ AgCl‬د ﺗﺠﺰﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﮐ‪ ،３‬د ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟ‪７‬ﮐ‪ ３‬د ﻧﻘﺮې ‪ ６－‬اﯾﻮن‬
‫د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻧﺪې اﻏﯿﺰ ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪H O‬‬
‫)‪¾® Ag + (aq) + NO 3- (aq‬‬
‫¾‪AgNO 3 (s) ¾¾2‬‬
‫‪+‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ AgCl‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇８‬ﻪ ‪ AgNO3‬ور ‪ ６－‬ﺷﻲ‪ ،‬د ] ‪ [A g‬د اﯾﻮن ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮﯾ‪８‬ي او داﻧﺤﻼﻟﯿﺖ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ＇ﺨﻪ ډﯾﺮﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪Q = é Ag + ù é CL - ù > K sp‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪ûú o êë‬‬ ‫‪úû o‬‬

‫د ﺗﻌﺎدل د ﺑﯿﺎ راﻣﻨ‪ ＃‬ﮐﯿﺪو ﻟﭙﺎره‪ ،‬د ‪ AgCl‬ﯾﻮه ﮐﭽﻪ ﺑﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ＊ﮑﺘﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬رﺳﻮب وﮐ‪７‬ي‪ ،‬د ﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ د وړاﻧﺪې‬
‫ﺷﻮي ﻻرې ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ،３‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻪ ‪ K sp‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪ ،‬د ‪ ６－‬اﯾﻮن د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ،３‬د ) ‪ (AgCl‬د‬
‫‪+‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪！ ３‬ﯿ＂ﯿ‪８‬ي‪ .‬د ﯾﺎدوﻟﻮ وړ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ] ‪ [A g‬ﻏﻠﻈﺖ د ] ‪ [Cl -‬ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه‬
‫ﯾﻮﺷﺎن ﻧﻪ دی او د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ [ Ag + ] > [Cl - ] ３‬دی‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د ‪ AgCl‬اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ‪ AgNO3‬ﭘﻪ ‪ 6.5 × 10 -3 M‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ g L‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ او ﭘﺎﯾﻠﻪ‪ :‬دﻏﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ ６－‬اﯾﻮن ﻟﻪ اﻏﯿﺰې ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪＇،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﯾﻞ ﺷﻮل‪ ،‬دﻣﺤﻠﻮل د ‪ K sp‬ﭘﻪ‬
‫ﮐﻤﯿﺖ ﮐ‪ ３‬د ‪ ６－‬اﯾﻮن ﺷﺘﻮن اﻏﯿﺰﻧﺎک ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻲ ﭼ‪ ３‬دﻟﺘﻪ ﭘﻪ ‪ AgCl‬ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﭘ‪７‬او ‪ :‬ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ) ３‬د دواړو ‪ AgCl‬او ‪ AgNO3‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ( ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ‪ Cl -‬او ‪ Ag +‬دي‪.‬‬
‫دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او ‪ AgNO 3 :‬ﯾﻮه ﻗﻮي ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾‪AgNO3 (s) ¾H‬‬
‫¾‬
‫‪2O‬‬
‫)‪® Ag + (aq) + NO 3 (aq‬‬
‫‪.‬‬
‫‪6.5 10-3 M 6.5 10-3 M‬‬
‫د ‪ AgCl‬د ﻣﻮﻟﺮي اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ د ‪ AgNO3‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ‪ s‬ﺗﻮري ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل او د ﻣﺤﻠﻮل د ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻟﻨ‪ ６‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮو‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫)‪¾® Ag + (aq‬‬ ‫)‪+ Cl - (Aq‬‬
‫‪H O‬‬
‫¾‪AgCl(s) ¾¾2‬‬
‫‪:‬د‪M‬ﺑﺪﻟﻮن‬
‫‪6.5 × 10- 3 M‬‬ ‫‪0.00‬‬
‫د‪ M‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪+S‬‬ ‫‪+S‬‬
‫‪ M:‬ﺗﻌﺎدﻟﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪(6.5 × 10 3 M + S) S‬‬

‫درﯾﻢ ﭘ‪７‬او‪:‬‬
‫[‬
‫‪K sp = Ag + Cl‬‬ ‫] []‬
‫)‪1.6 10 -10 = (6.5 10 -3 M + S) (S‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪＇ AgCl ３‬ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ﻧﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﯽ ﻣﺎده ده‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻠــــ‪ ３‬ﺧﻮا د ‪ Ag +‬اﯾــــــﻮن ﭼ‪ ３‬د ‪ AgNO3‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪３‬‬
‫دې اﻣﻠﻪ‬ ‫ﺑﺎﯾــــﺪ ﻟﻪ ‪＇ 6.5 × 10 -3‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﯽ وي‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫وي ‪S .‬‬ ‫ﻣﺎﻟ‪＇ ３／‬ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳـﻪ ﮐـﯿ‪８‬ي‪،‬د ‪ AgCl‬ﺣﻠﯿﺪل ﮐﻤﻪ‬
‫‪ S + 6.5 × 10 -3 » 6.5 × 10 -3‬دی‪ ،‬ﻟﻪ دې ‪＄‬ﺎﯾﻪ ﻟﯿﮑﻼی ﺷﻮ ﭼ‪: ３‬‬
‫‪1.6 × 10-10 » 6.5 × 10-3 S‬‬
‫‪S = 2.5 × 10-8 M‬‬
‫＇ﻠﻮرم ﭘ‪７‬او‪ :‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪:３‬‬
‫‪é Ag + ù = (6.5 × 10-3 + 2..5 × 10-8 )M » 6.5 × 10-3 M‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬
‫‪éCl - ù = 2.5 × 10-8 M‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬

‫ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا زﻣﻮﻧ‪８‬ه ا！ﮑﻠﻮل درﯾﻢ ﭘ‪７‬او ﺗﻪ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻮل دي ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ‪！ Cl -‬ﻮل اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪＇ AgCl‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راﻏﻠﻲ دي‪ .‬د‬
‫د ‪ AgNO3‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﻮې ‪ AgCl‬ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ ‪ 2.5 × 10-8‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﭘﻮﻫﯿ‪８‬و ﭼ‪ ３‬د ‪ AgCl‬ﯾﻮﻣﻮل ‪ 143.4 g‬دی‪ ،‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﮐﻮﻻی ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ‪ AgCl‬ﺣﻠﯿﺪل ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫‪2.5 × 10 - 8mol AgCl 143.4g AgCl‬‬
‫ﺣﻠﯿﺪل‬ ‫‪AgCl‬‬ ‫ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل د‬ ‫‪AgNO 3‬‬ ‫=‬
‫‪1L soln‬‬
‫×‬
‫‪1mol AgCl‬‬
‫‪= 3.6 × 10 - 6 g/L‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‪ :‬د ‪ AgCl‬ﺣﻠﯿﺪل ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ ﮐﻲ ‪ 1.9 ×10 - 3 g L‬دی‪ ،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﺣﻠﯿﺪل د ‪ AgNO3‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪３‬‬
‫‪ 3.6 ´ 10 -6 g L‬دی‪.‬‬

‫‪122‬‬
 ‫اﺗﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪71 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ،３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻮﻟﻮ او ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﭘﻪ‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮﺑﺎﻧﺪې دې ﭘﻮه ﺷﻲ ‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ ＊ﯿﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ دې ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬دﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ډﯾﺮ ﻓﺸﺎر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪5‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ډﯾﺮﯾ‪８‬ي او ﮐﻪ ﻟ‪８‬ﯾ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘﻲ ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ د ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬او د ﻫﻐﻪ دﻻرو ﭘﻪ اړه دې ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ د‬ ‫ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﭘﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬دې ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪９‬‬
‫دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪123‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺴﻮ ﺳﯿﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل‬
‫د ﻣﺤﻠﻮل ‪-‬رﺳﻮﺑﻲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻌﺎدل ‪ :‬د ﮐﻢ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ( BaSO4 ) ３‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺎز ﺳﺮه د‬
‫ﻟ‪／‬ﯿﺪو ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﯾﻮه ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬دوه ﺑﻬﯿﺮه ﭘﺮ ﻣﺦ ‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻟﻮري ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ‬
‫ﯾﻮې ﺧﻮا د اوﺑﻮ ﻗﻄﺒﻲ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ‪ Ba +‬ﻟﻪ ﮐﺘﯿﻮن او د ‪ SO4-‬ﻟﻪ اﻧﯿﻮن ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪،‬‬
‫ﭘﺮ ！ﺎﮐﻠﻲ ﻟﻮري ﮐ‪＄ ３‬ﺎي ﻧﯿﺴﻲ او ﻫﻐﻮی را ﭼﺎﭘﯿﺮه وي او ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ ازاده ﺷﻮې اﻧﺮژي ﻫﻐﻮ د ‪ BaSO4‬ﻟﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﺒﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐﻮي او د ﻫﻐﻮی ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا د ‪ Ba 2+‬او ‪ SO4 -2‬ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﺷﻮي اﯾﻮﯾﻮﻧﻪ د ﻫﻐﻮی د ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﻟﭽﺎرج اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭼ‪ ３‬ﻻ ﻫﻢ ﭘﻪ ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﺟﺬب ﮐﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺘﻲ ﻗﺸﺮ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻠﯿ‪８‬ي او‬
‫ﺑﯿﺮﺗﻪ ﺟﺎﻣﺪې ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ﺟﺬﺑﯿ‪８‬ي‪ .‬د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د دواړو ﺑﻬﯿﺮوﻧﻮ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﮐﯿ‪８‬ي؛ﻧﻮ دﻟﺘﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻮ و＊ﻮدل ﺷﻲ‪:‬‬
‫_‪2‬‬
‫¬¾ ‪BaSO4‬‬
‫¾‬‫‪¾® Ba 2+ + SO4‬‬
‫¾¾‬

‫ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﯿ‪８‬دول او د ﻫﻐﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺑﻬﯿﺮ) د ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺎز ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻧﻨﻮﺗﻞ ( ﯾﻮازې د‬
‫ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﻣﺎدې ﭘﺮ ﺳﻄﺤﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺟﺎﻣﺪې ﻣﺎدې ﮐﻤﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ دی‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ د ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﭘﺮﺑﻨﺴ＀‪ ،‬د ﺗﻌﺎدل ﺣﺎﻟﺖ د ﻫﻐﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ د ﺿﺮب ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ورﺗﻪ اړه ﻟﺮي اوﺛﺎﺑﺖ ﮐﻤﯿﺖ دی‪:‬‬
‫] ‪[ Ba + 2 ][ So42‬‬
‫=‪K‬‬
‫] ‪[ BaSO4‬‬
‫] ‪Ksp = [ Ba 2+ ][ So4‬‬
‫ﭘﻪ وروﺳﺘ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﮐ‪ K sp ３‬د ﺣﻠﯿﺪو د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ) ‪ (So lub ility Pr oduct‬ﺛﺎﺑﺖ دی او د ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ‬
‫د ﺣﻠﯿﺪو د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ور＊ﯿﻲ او د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺎز او د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮی دی‪.‬د‬
‫‪°‬‬
‫‪ BaSO4‬د ﺣﻠﯿﺪو د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ‪ 25 C‬ﮐ‪ ( K sp = 1.1 ×10 -10 ) ３‬دی‪.‬‬
‫د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ‪ K sp‬ﭘﻪ ﭘﻮﻫﯿﺪو ﺳﺮه ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دﻫﻐﻮی ﺣﻠﯿﺪل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪ mol L‬ﯾﺎ‬
‫‪ g L‬واﺣﺪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ‪ S‬ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د دوه اﯾﻮﻧﻲ ) ‪ (Binary‬ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ؛ ﻟﮑﻪ ‪:‬‬
‫‪ AlPO4 , BaSO4 , AgCl‬ﺣﻠﯿﺪل ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ S‬ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻧﻮﻣﻮړو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ دﻫﺮ ﯾﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن دی او د ‪ S‬ﻋﯿﻦ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻟﺮي ؛ ﺧﻮ د دوی د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫‪Ks p = S 2 ،‬‬ ‫‪S = K sp‬‬
‫د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‬

‫‪124‬‬
 ‫_‬ ‫_‬
‫‪K sp = [ Ba 2+ ][SO4 2 ] = 1.05 • 10 5 mol / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪10‬‬
‫‪S = 1.1 • 10‬‬ ‫‪= 1.05 • 10 5 mol / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪S = 233 g / mol • 1.05 • 10 5 mol / L = 2.45 • 10 3 g / L‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‬
‫‪-1‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﺗﻪ د ﻟ‪８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ‪ K sp‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ＇ﺨﻪ‬
‫ﮐﻮﭼﻨﯽ وی ‪:‬ﻧﻮ رﺳﻮب راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-2‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ‪ K sp‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻣﺸﺒﻮع ﻣﺤﻠﻮل او‬
‫رﺳﻮب راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-3‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ‪＇ K sp‬ﺨﻪ ﻟﻮی وي‪ ،‬رﺳﻮب‬
‫راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬رﺳﻮب ﮐﯿﺪل ﻫﻐﻪ وﺧﺖ درﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟ‪ ８‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د اﻧﺤﻼﻟﯿﺖ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ‬
‫‪ K sp‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪.‬‬
‫دﻫﺎﺑﺮ ﭘﺮوﺳﻪ ‪ :‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐﺎروﻧﻪ‪:‬‬
‫ﻟﻪ ‪＇ NH 3‬ﺨﻪ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﺮې‪ ،‬ﭼﺎودﯾﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو‪請 ،‬ﻨﻌﺘﻲ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮادو او د ﯾﺨﭽﺎل ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬‬
‫ﻓﺮﯾﺘﺲ ﻫﺎﺑﺮ و ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﮐ‪ ３‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ) ‪ (NH 3‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐ‪７‬ي وه‪ ،‬د دﻏﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﭘﻪ وﯾﺎړ ﭘﺮ دﻏﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻫﺎﺑﺮ د ﭘﺮوﺳ‪ ３‬ﻧﻮم‬
‫ﮐﯿ‪＋‬ﻮدل ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﯾﻮه ＊ﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪:‬‬
‫¾‬
‫‪¾® 2 NH 3 DH = 92 KJ mol‬‬
‫¬ ‪N 2 + 3H 2‬‬
‫¾¾‬
‫د ﻫﺎﺑﺮ ﭘﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﮐ‪ ،３‬د ‪－‬ﺎز د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ دواړو ﺧﻮاوو ﮐ‪ ３‬ﯾﻮﺷﺎن ﻧﻪ ده ‪ ،‬ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭼ‪３‬‬
‫ﺗﻌﺎدل راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐ‪７‬ي‪ ،‬د دې ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ‪－‬ﺎز دوه ﻣﻮﻟﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬او د ‪－‬ﺎز ＇ﻠﻮر ﻣﻮﻟﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻓﺸﺎر ډﯾﺮﯾﺪل د اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪ NH 3‬د ډﯾﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ﻫﺎﺑﺮ ﭘﺮوﺳﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﺷﻮﻧﻲ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮړو ﻓﺸﺎر ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺎﺑﺮ ﭘﺮوﺳﻪ ﯾﻮه ا‪－‬ﺰﺗﺮﻣﯿﮏ ﭘﺮوﺳﻪ ده؛ ﻧﻮ دﺗﻮدوﺧ‪！ ３‬ﯿ＂ﻮاﻟﯽ ＊ﺎﯾﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ) ‪ (NH 3‬د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﻮري ﺗﻪ ‪＄‬ﺎی‬
‫ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﮐ‪７‬ي ؛ ﺧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د درﺟﻲ ！ﯿ＂ﺪل د رﺟﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ دﮐﻤﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ ！ﯿ＂ﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﺳﺮﺑﯿﺮه ﻟﻪ دې ﺗﻌﺎدل دوﻣﺮه ورو راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﻻﺳﺘﻪ راوړل ﺷﻮﻧﯽ ﻧﻪ دی ؛ ﻟﻪ‬
‫دې اﻣﻠﻪ دا ﻋﻤﻠﯿﻪ ﭘﻪ ﻟﻮړ ي ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺳﺮه راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ رﯾ‪＋‬ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي ﺗﺮ＇ﻮ ﭘﻪ ！ﯿ＂ﻪ درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮه زﯾﺎﺗﻪ او ارزاﻧﻪ‬
‫اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻲ ‪.‬د ﻫﺎﺑﺮ د ﭘﺮوﺳ‪ ３‬ﻟﻪ ＊ﯿ‪２／‬ﻮ ＇ﺨﻪ ﯾﻮه ﻫﻢ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻣﺤﯿﻂ ＇ﺨﻪ د اﻣﻮﻧﯿﺎ اﯾﺴﺘﻞ د ‪－‬ﺎزي اﻣﻮﻧﯿﺎ دﻣﺎﯾﻊ ﮐﻮﻟﻮﻟﻪ ﻻر ې‬
‫وو ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﻋﻤﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎدل د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﻮري ﺗﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﮐﻮي او ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ N 2 ３‬او ‪ H 2‬ﻧﻪ ﺿﺎﯾﻊ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻫﺎﺑﺮ ﭘﺮوﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 1918‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د ﻧﻮﺑﻞ ﺟﺎﯾﺰه واﺧ‪５‬ﺴﺘﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺟﺮﻣﯿﻨﺎﻧﻮ ﭘﻪ ‪ 1913‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺮ＇ﻨ‪ ，‬دﭼﺎودﯾﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻫﻢ ﺑﺮﯾﺎﻟﻲ ﺷﻮل ﭼ‪ ３‬دوی ﯾ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻧﺮﯾﻮال ﺟﻨ‪ ，‬ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﯾﺎﻟﯿﺘﻮب ﺗﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﻣﻦ ﮐ‪７‬ل‪.‬‬

‫‪125‬‬
 ‫＇ﭙﺮﮐﯽ ﭘﻨ‪％‬ﻢ‬
‫د ＇ﭙﺮﮐﯽ ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ ‪ 9:‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ‪－‬ﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ د ﻧﻈﺮې ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او ﻗﻠﻮي ﺧﻮاص‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﻌﯿﺎر ‪pH -‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻗﻮت‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﮐﻤﺰوري او ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻤﺰورې او ﻗﻮي اﻟﻘﻠﻲ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺳﻠﻨﻪ ‪،‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺘﻮﻧﻪ او د اﻟﻘﻠﯿﻮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬ ‫‪8‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪9‬‬

‫‪ -2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬

‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻ ﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬درک دې ﮐ‪７‬ی ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ او ﻃﺒﺎﺑﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ دې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ي او ﻫﻐﻮی دې ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪-1‬‬
‫_‬

‫¬¾ ) ‪a) CO 2 3 (aq ) + H 2O(l‬‬

‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® HCO3 (aq ) + OH - (aq‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ) ‪b) HF (aq) + H 2O (aq) + OH (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® H 3O + (aq ) + F (aq‬‬

‫) ‪c )NH (aq) + H O (l ) ¾¾¾¾¾¾¾® NH 4+ (aq ) + OH - (aq‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾¾¾¾¬‬

‫‪HSO4- + HCl ¾¾¾¾¾¾¾® H 2 SO4 + Cl -‬‬

‫¾¾¾¾¾¬‬

‫‪d _ NH 3 -2‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪a _ HSO3‬‬ ‫‪b _ C2 H 3O2‬‬ ‫‪C _ HAsO4 2‬‬

‫‪126‬‬
 ‫‪a _ HC7 H 5O2‬‬ ‫‪b _ HBrO2‬‬ ‫‪C _ NH 4 +‬‬ ‫‪d _ H 3 AsO4‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬
‫_‬
‫‪a‬‬ ‫¾ ) ‪NH 4+ ( aq ) + CN ( aq‬‬
‫) ‪¾® HCN ( aq ) + NH 3 ( aq‬‬
‫‪acid 1‬‬ ‫‪base 2‬‬ ‫‪acid 2‬‬ ‫‪base 1‬‬
‫_‬
‫‪b‬‬ ‫) ‪¾® ( CH 3 ) 3 NH + ( aq ) + OH ( aq‬‬
‫¾ ‪(CH 3 ) 3 N ( aq ) + H 2 O‬‬
‫‪bas 1‬‬ ‫‪acid 2‬‬ ‫‪acid 1‬‬ ‫‪base 2‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪c‬‬ ‫¾ ) ‪HCHO 2 ( aq ) + PO 43 ( aq‬‬
‫) ‪¾®CHO 2 ( aq ) + HPO 42 ( aq‬‬
‫‪acid 1‬‬ ‫‪base 2‬‬ ‫‪base 1‬‬ ‫‪acid 2‬‬
‫‪＇ – 5‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﯾﻮ ډﯾﺮ ﮐﻤﺰوری اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ دی او ﭘﻪ ﮐﻤﻪ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ＊ﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺗﯿﺮوي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 25C°‬ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﯾﻮﻟﯿﺘﺮ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﯿﺮ ﺷﻲ‪ 10 -7 mol L ،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫) ‪ ( H‬او ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﮐﭽﻪ د ‪ OH‬ﺗﻮﻟﯿﺪﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﯾﻮه اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﺮوﻧﮑﯽ ﻣﺮﮐﺐ ﺣﻞ ﺷﻮی وي‪،‬رﻧ‪／‬ﻪ ﻣﺤﻠﻮل د ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎدﯾ‪８‬ي او‬
‫‪+‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﻪ ﯾﻮه ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ) ‪ ( H‬زﯾﺎد وي ‪،‬وﯾﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﻲ دی او دﻫﻐﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ د ﻫﻐﻪ ﺗﯿﺰاب ﺷﺘﻮن‬
‫ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻮی دی؛ ﻧﻮ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ‪請‬ﻔﺖ دی‪.‬‬
‫‪ -6‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺧﻮاص وﻟﺮي ‪،‬ﺣﻞ ﺷﻮي وي‪ ،‬دا ډول ﻣﺤﻠﻮل د ﻗﻠﻮي ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫‪-‬‬
‫ﯾﺎدﯾ‪８‬ي او ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪ OH‬أﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬زﯾﺎت ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪ ،‬وﯾﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل ﻗﻠﻮي دی او ﻗﻠﻮﯾﺖ ﯾ‪ ３‬د‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﺣﻠﯿﺪو ﭘﻮري اړه ﻟﺮي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ دی ؛ ﻧﻮ ﻗﻠﻮﯾﺖ ‪請‬ﻔﺖ دی‪.‬‬
‫‪-7‬‬

‫‪[H ][OH ] = 10‬‬

‫_‬ ‫_‬

‫=] [‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪+‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪10‬‬ ‫_‬
‫)‪a‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪Þ H‬‬ ‫_‬ ‫= ] ‪Þ [H‬‬ ‫_‬ ‫‪= 2 · 10‬‬ ‫‪10‬‬

‫] ‪[OH‬‬ ‫‪5 · 10‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪[H ] = 2 · 10 10‬‬ ‫_‬

‫‪[H ][OH ] = 10‬‬

‫_‬ ‫_‬

‫=] [‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫_‬
‫)‪b‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪⇒H‬‬ ‫‪+‬‬
‫_‬ ‫= ] ‪⇒[ H‬‬
‫‪+‬‬
‫_‬ ‫‪= 3.125 · 10‬‬ ‫‪6‬‬

‫] ‪[OH‬‬ ‫‪3.2 · 10‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪[H ] = 3.125 ·10 6‬‬

‫_‬

‫‪[H ][OH ] = 10‬‬ ‫=] [‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫_‬
‫)‪c‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪⇒H‬‬ ‫‪+‬‬
‫_‬ ‫= ] ‪⇒[ H‬‬
‫‪+‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪= 1 · 10‬‬ ‫‪9‬‬

‫] ‪[OH‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪[H ] = 1 ·10‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪9‬‬

‫_‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪＇ -8‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ H‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ د ‪ OH‬ﻟﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ) ‪ ( [H + ] = 2 • 10 5‬زﯾﺎت دي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ‪ PH‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫)‪= _ (log 2 + log 10 5 ) ⇒ pH = _ (0.3 _ ( _ 5 log 10‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪pH = _ log 2 • 10‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪pH = 4.7‬‬

‫‪127‬‬
 ‫‪-9‬‬

‫ﺗﯿﺰاﺑﻲ دي ﻛﻪ ﻗﻠﻮي‬ ‫‪pOH‬‬ ‫‪pH‬‬ ‫] ‪[OH‬‬ ‫_‬

‫] ‪[H +‬‬
‫ﻗﻠﻮي‬ ‫‪4.875‬‬ ‫‪9.125‬‬ ‫‪1.33 • 10‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬
‫‪7.5 • 10‬‬
‫_‬
‫‪10‬‬

‫ﺗﯿﺰاﺑﻲ‬ ‫‪9.444‬‬ ‫‪4.556‬‬ ‫‪3.6 • 10‬‬

‫_‬
‫‪10‬‬
‫‪2.78 • 10‬‬
‫_‬
‫‪5‬‬

‫ﻗﻠﻮي‬ ‫‪5.75‬‬
‫‪. 8.25‬‬ ‫‪10 -5.75‬‬ ‫‪10 -2.25‬‬
‫ﻗﻠﻮي‬ ‫‪5.70‬‬ ‫‪8. 3‬‬ ‫‪10 -5.7‬‬ ‫‪10 -8.3‬‬

‫‪-10‬‬
‫_‬
‫‪Kb‬‬ ‫‪6.4 · 10‬‬ ‫‪4‬‬
‫_‬
‫=‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪= 9.34 · 10‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪0.075‬‬
‫_‬
‫‪a = 9.34 · 10‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪[OH ] = C a = 0.075 · 9.34 ·10 = 6.54 ·10 mil / L‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪2‬‬ ‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪[OH ] = 6.54 ·10 mol / L‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪[OH ][H ]= 10 Þ [H ] = [10OH ] = 6.5410·10‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫_‬ ‫‪+‬‬ ‫_‬ ‫‪+‬‬
‫‪14‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪3‬‬

‫‪[H ] = 1.53 ·10‬‬

‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪12‬‬

‫] [‬
‫‪pH = _ log H + = _ log 1.53 · 10‬‬
‫_‬
‫‪12‬‬
‫‪= 11.8‬‬

‫‪-11‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫¾¾ ‪a) C 3 H 7 NH 2 + H 2O‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫‪¾® C 3 H 7 NH 3 + OH‬‬
‫_‪2‬‬ ‫_‪3‬‬ ‫‪+‬‬
‫)‪a‬‬ ‫‪H 2 PO4‬‬ ‫¬¾ ‪+ H 2 O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® HPO4‬‬ ‫‪+ H 3O‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪a) C6 H 5 CO2 + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® C5 H 5COOH + OH‬‬

‫‪ -12‬اﻟﻒ ‪ :‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ د ﻫﻐﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ډول دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او أﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺟﻮړ وي‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪H 2 SO4 + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® H 3O + (aq ) + HSO4 (aq‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪HCl + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® H 3O + (aq) + Cl (aq‬‬
‫‪+‬‬
‫ب – د ‪ HCl‬ﭘﻪ ‪ 0.5molar‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ‪ H‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﻫﻤﺪي ﺗﯿﺰاب ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﯽ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ډول ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪HCl + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® H 3O + (aq ) + Cl (aq‬‬
‫‪0.5mol / L‬‬ ‫‪0.5mol / L‬‬ ‫‪0.5mol / L‬‬
‫‪[H ] = 0.5mol / L‬‬
‫‪+‬‬

‫‪128‬‬
 ‫‪-13‬‬
‫¬¾ ‪Li2 O + 2 H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫↑ ‪¾® 2 Li + 2OH (aq) + H 2‬‬
‫‪2g / 0.6 L‬‬ ‫‪0.5mol/L + 0.5mol/L‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪2g‬‬
‫=‪n‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.06mol‬‬
‫‪M 30 g / mol‬‬
‫‪moles 0.06mol‬‬
‫= ‪CM‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.1molar‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪0.6 L‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ LiOH ３‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ده؛ ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او ‪ éêO H ùú = 0.5molar‬دي ؛ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪-‬‬

‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬
‫‪pOH = log[OH ] = _ log 0.5molar = 0.3‬‬
‫_‬

‫‪pH + pOH = 14 ⇒ pH = 14 _ pOH = 14 _ 0.3 = 13.7‬‬

‫‪-14‬‬
‫_‬
‫‪Kb‬‬ ‫‪6.3 · 10‬‬ ‫‪5‬‬
‫_‬
‫=‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1.26 · 10‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫_‬
‫‪a = 1.26 · 10 1‬‬
‫] [‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪H 3O + = C a = 0.05 · 1.26 · 10 1 = 6.3 · 10 3 mil / L‬‬
‫‪[H O ] = 6.3 · 10‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫‪3‬‬
‫‪mol / L‬‬
‫‪[C 7H 5O ]= C a = 0.05 ·1.26 ·10‬‬
‫‪3‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬

‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪= 6.3 · 10 3 mil / L‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪[C7 H 5O2 ] = 6.3 · 10 3 mol / L‬‬
‫‪[HC7 H 5O2 ] = C _ Ca = 0.05molar _ 6.3 · 10 3 molar‬‬
‫_‬

‫‪[HC7 H 5O2 ] = o.o437molar‬‬

‫‪-15‬د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﯾﻮ ﺗﯿﺰاب ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭘﺮﺗﻮن ورﮐﻮوﻧﮑﯽ او ﯾﻮه اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭘﺮوﺗﻮن اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑﯽ ﻋﻤﻞ وﮐ‪７‬ي‪ ،‬د‬
‫ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬د ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ﻟﺮوﻧﮑﯽ دی او ﺑﺮ ﻋﮑﺲ د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻫﺮه اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ د ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب‬
‫ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬ده‪ ،‬د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺧﻼ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪– 16‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫¾¾ ‪a) (CH 3 ) 2 NH + H 2O‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫‪¾®(CH 3 ) 2 NH 2 + OH‬‬

‫‪é‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪_ ù‬‬
‫‪[ ê(CH 3 ) 2 NH 2 ][OH ]ú‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪ûú‬‬
‫‪Kb = ë‬‬
‫] ‪[(CH 3 ) 2 NH )][H 2O‬‬
‫_‪2‬‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪b) CO3‬‬ ‫¬¾ ‪+ H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® HCO3 + OH‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫] ‪[ HCO3 ][OH‬‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫_‪2‬‬
‫] ‪[CO3 ][ H 2O‬‬

‫‪129‬‬
 ‫_‪1‬‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪c) CHO2 + H 2O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® HCHO2 + OH‬‬
‫_‬
‫] ‪[ HCHO2 ][OH‬‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫_‪1‬‬
‫]‪[CHO2 ][ H 2 O‬‬
‫‪- 17‬‬
‫_‬
‫¾ ) ‪a ) HNO 2 ( aq ) + OH ( aq‬‬
‫) ‪¾® NO 2 ( aq ) + H 2 O (l‬‬
‫‪acid‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪bas acid‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¾ ) ‪b ) FeBr 3 ( aq ) + Br ( aq‬‬
‫) ‪¾® Fe Br4 ( aq‬‬
‫‪acid‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪bas‬‬
‫‪2+‬‬
‫)‪c‬‬ ‫‪Zn‬‬ ‫) ‪¾®Zn ( NH 3 ) 24 + ( aq‬‬
‫¾ ) ‪( aq ) + 4 NH 3 ( aq‬‬
‫‪acid‬‬ ‫‪bas‬‬ ‫‪acid‬‬
‫¾ ) ‪d ) SO 2 ( g ) + H 2 O (l‬‬
‫) ‪¾® H 2 SO 3 ( aq‬‬
‫‪bas‬‬ ‫‪acide‬‬ ‫‪acid‬‬
‫‪2+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪ -18‬اﻟﻒ – د ‪ K‬او ‪ C a‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ اﯾﻮن ﺗﯿﺰاﺑﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړوي ‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﻐﻪ اﯾﻮﻧﻲ ﺷﻌﺎع ﮐﻮﭼﻨﯽ ده د‬
‫‪-‬‬
‫‪ OH‬اﻧﯿﻮن ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺟﻼ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪3+‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪3+‬‬ ‫‪2+‬‬
‫ب – د ‪ F e‬او ‪ F e‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ F e ＃‬ﻟﻪ ‪＇ F e‬ﺨﻪ ＊ﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړﮐ‪７‬ی دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ اﯾﻮن ﯾ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﯽ دې او‬
‫‪-‬‬
‫د ‪ OH‬اﻧﯿﻮن ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺟﻼ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪3+‬‬ ‫‪3+‬‬
‫ج‪ -‬د ‪ Al3+‬او ‪ G a‬ﻟﻪ ﭘﺮﺗﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪ Al3+‬د ‪ G a‬ﻟﻪ اﯾﻮن ＇ﺨﻪ ＊ﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړوي ؛‪＄‬ﮑﻪ‬
‫‪-‬‬
‫ﻧﻮﻣﻮړي اﯾﻮن ﮐﻮﭼﻨﯽ اﯾﻮﻧﻲ ﺷﻌﺎع ﻟﺮي او ‪ OH‬ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺟﻼ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪H 2 O‬‬
‫¾‬‫‪¾® H + OH‬‬
‫¾¾‬

‫_‬
‫_‬ ‫‪1mL · 10 7 mol‬‬
‫‪1000 mL‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪10 mol‬‬ ‫=‪n‬‬
‫‪10 3 mL‬‬
‫_‬
‫‪1mL‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n = 10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪– 19‬‬

‫‪– 20‬‬

‫¬¾ ‪SO2 + H 2O‬‬

‫¾‬‫‪¾® H 2 SO3‬‬
‫¾¾‬

‫‪64 g · 3.9 L‬‬

‫‪22.4 L‬‬ ‫‪64 g‬‬ ‫=‪m‬‬
‫‪22.4 L‬‬
‫‪3. 9 L‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪m = 11.143 g‬‬

‫‪130‬‬
Vsolution = Vsolute + Vsolvent = 1L + 3.9 L = 4.9 L = 4900mL
m · 1000mL · molar 11.143g · 1000mLmolar
CM = =
M ·V 64 g 4.900mL
C M = 0.355molar
+
‫ ( ﻏﻠﻈﺖ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‬H ) ‫ي ؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﯾﻮن‬８‫ﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‬－‫ه ﺗﻮ‬７‫ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‬،‫ﺘﻠﯽ ﺗﯿﺰاب دی‬＋‫ ﻏ‬H 2SO 4 ３‫ﻪ ﭼ‬／‫＇ﺮﻧ‬
: ３‫ﻟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی؛ ﻧﻮ ﻟﯿﮑﻼی ﺷﻮ ﭼ‬
[H SO ] = [H ] = 0.355molar
2 3
+

pH = _ log[ H + ] = _ log 0.355molar

pH = 0.45
_ _
HNO2 (aq ) + F (aq ) →HF + NO2 -21
_
.‫ﺎن ﺧﻮاﺗﻪ ﮐﺶ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ‬＄ ‫ ﭘﺮوﺗﻮن‬３‫ ده ﭼ‬９‫ اﻟﻘﻠ‬３‫ﺘ‬＋‫ ﻏﻠ‬F (aq ) ‫ﮑﻪ‬＄ ‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺑﻬﯿﺮ ﻟﻮری ＊ﻲ ﺧﻮا ﺗﻪ دی؛‬
-22
pH = 5.12 pH = log[H + ]
[H + ] = ? 5.12 = _ log[H + ]
log[H + ] = _ 5.12 ⇒[H + ] = 10 5.12
_

1 1 1 1
[H + ] = = = 128 = 25 128 =
105.12 512
10
10 100 10 25
-23
_ _
9
a) OH = 5,25 × 10 M
_ _
14 14
[OH ][H ] = 10
_
+ _
14
⇒[H +
]= 10
[OH ] _ ⇒[H +
]= 10
_
9
= 1.9 • 10
_
6

5.25 • 10
_ _
3
b) OH = 8,3 • 10 M
_ _
14 14
[OH ][H ] = 10
_
+ _
14
⇒[H ] = + 10
[OH ] _ ⇒[H ] =
+ 10
_
3
= 1.2 • 10
_
12

8.3 • 10
_ _
12
c) OH = 3.6 • 10 M
_ _
14 14
[OH ][H ] = 10
_
+ _
14
⇒[H +
]= 10
[OH ] _ ⇒[H +
]= 10
_
12
= 2.7 • 10
_
3

3.6 • 10

_ _
8
d ) OH = 2.1 • 10 M
_ _
14 14
[OH ][H ] = 10
_
+ _
14
⇒[H +
]= 10
[OH ] _ ⇒[H +
]= 10
_
8
= 4.7 • 10
_
7

2.1 • 10
– 24
C = 0.5m
pH = ?
_ 10
Ka = 4.9 • 10

131
 _
10
Ka 4.9 • 10 _
5
α= = = 3.13 • 10
C 0. 5
[H + ] = C α = 0.5 • 3.13 •10 5 = 1.565 • 10 _ _
5

pH = _ log[H + ] = _ log 1.565 • 10 5 = 4.8

_

pH = 4.8
0.1molar ‫ د دې ﻣﺤﻠﻮل‬،‫ ﻣﺤﻠﻮل ور زﯾﺎت ﺷﻲ‬NaOH ‫ د‬0.1molar ‫ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﻧﺪې‬0.2molar ‫ ﭘﻪ‬HCN ‫ د‬３‫ ﮐﻠﻪ ﭼ‬-25
‫ د ﻏﻠﻈﺖ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬HCN ‫ي؛ ﻧﻮﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د‬８‫ ﭘﺎﺗﯽ ﮐﯿ‬３‫ ﯾ‬0.1molar ‫ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺧﻨﺜﯽ او‬NaOH ‫د‬
: ‫ي‬８‫ﮐﯿ‬
HCN + NaOH ¾
¾® NaCN + H 2O
0.2m 0.1m 0.1m
100mL • 0.1mol
1000mL 0.1m n= = 0.01nol
1000mL
100mL n
V = 100mL + 200mL = 300mL = 0.3L
0.01mol
CM = = 0.03molar
0.3L
_
Ka 1.5 · 10 5
a= = = 2.236 ×10-2
C 0.03
[ ]
H + = C a = 0.03 · 2.236 ×10 -2 = 0.068 ×10 -2
[ ]
pH = _ log H + = - log 6.7 ×10 -4
pH = 3.174

-26

pH = 5
[H + ] = 10 5 _

[H + ] 10
_
5
[H ] = C
+
α ,α = = _ = 10
_
4
C 10 1

Ka 2
, K a = C α 2 ⇒ K a = 10 1 • 10
_ _ _
4 9
α= = 10
C
CH 4 - e ‫ ؛‬HNO 3 - d ‫ ؛‬H 2C2 H3O2 - c ‫ ؛‬NH 3 - b ‫ ؛‬CH 3OH - a - 27
. Al(OH) 3 - e C 2 H 5 OH H 2S - c NaOH - b NH 3 - a - 28

132
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪78 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺧﻮاص‪ ،‬ﺟﻮړ＊ﺖ او ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﻮاص ﻟﺮي او دا‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺧﻮاص د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ دﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې ‪،‬ﻫﻐﻮی ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ‬
‫ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬ﻟﯿﻤﻮ ﺗﺮﯾﻮ دې ﯾﺎ ﺧﻮږ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ ،‬ﺟﻮړ＊ﺖ او ﺧﻮا‪請‬ﻮ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯿﻮ‬ ‫ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﺳﺮه دې د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﺮ او د ﻫﻐﻮی د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او‬
‫زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﯿﺮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﭘﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬دې ﻓﻌﺎﻟﻪ وﻧ‪６‬ه‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫واﺧﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪133‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﺣﻞ ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ ‪ :‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ او ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬ﺟﻮړې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﺎﻧﻲ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¾¾ ‪CN + H 2O‬‬
‫¬‬
‫‪¾® HCN + OH‬‬
‫¾¾‬

‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ CN ３‬اﻟﻘﻠﻲ ده او دﻫﻐ‪ ３‬ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ‪ HCN‬دی ؛ ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ‪ H 2O‬ﺗﯿﺰاب دی‪ ،‬دﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ‬
‫‪-‬‬

‫‪-‬‬
‫‪ OH‬ده‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ‬
‫د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﯾﻮ ﺗﯿﺰاب ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭘﺮوﺗﻮن ورﮐ‪７‬ي او ﯾﻮه اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮوﺗﻮن اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑﯽ ﻋﻤﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‬
‫‪،‬د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب د ﺑﺮوﺳ＂ﯿ‪ ６‬ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﻟﺮي او ﺑﺮ ﻋﮑﺲ د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻫﺮه اﻟﻘﻠ‪ ９‬د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬د ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﻟﺮوﻧﮑ‪３‬‬
‫ده‪.‬‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐﯽ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﺧﻮاص او د ﻫﻐ‪ ３‬د ‪ pH‬ﺑ‪２‬ﻪ‪ :‬اوﺑﻪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻫﻢ د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬د ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ او‬
‫‪+‬‬
‫ﻫﻢ د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬د اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي ‪ ،‬ﭘﻪ ‪ 25C°‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ H‬او د ‪ OH‬ﻏﻠﻈﺖ دواړه ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي او‬
‫‪-‬‬

‫ﻫﺮﯾﻮ ﯾ‪ 10 -7 mol L ３‬دی‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ‪ pH‬ﺑ‪２‬ﻪ د ﻫﻐﻮی ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ＊ﯿﻲ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮل ‪ pH‬ﮐﻮﭼﻨﯽ او د ﻫﻐ‪３‬‬
‫‪+‬‬
‫د ]‪ [H‬ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻮی وي ‪،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻟﻮړدی‪.‬‬
‫د ﺗﯿﺰاب او اﻟﻘﻠﻲ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ ‪ :‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺗﻮ ‪－‬ﻪ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او‬
‫‪+‬‬
‫ﮐﻤﺰوري اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ ډﯾﺮه ﮐﻤﻪ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮ‪،‬دﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ اود ]‪ [H‬ﻏﻠﻈﺖ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻫﻐﻮی د‬
‫ﺗﻌﺎدل ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯽ د ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ او اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﺧﻮاص‪ :‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اوﺑﻮ دا ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻋﻤﻞ د ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ‪،‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د ﮐﺘﯿﻮﻧﻮﻧﻮ او اﻧﯿﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ د‬
‫ﻣﺤﯿﻂ د ‪ pH‬وړاﻧﺪﯾﺰ وﺷﻲ‪.‬‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬د اړوﻧﺪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ‪:‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ډﯾﺮ ﻋﺎم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﺒﺎرت دی ﻟﻪ ‪ :‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺧﻼ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي او د ﻧﻮرو ﻣﻮادو‬
‫ﺟﻮړه ازاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ‪＄‬ﺎن ﺧﻮاﺗﻪ ﺟﺬﺑﻮي او اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﺧﭙﻞ ازاد ﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻧﻮرو ﻣﻮادو ﺗﻪ ورﮐﻮي‪.‬‬
‫ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ورﮐﻮوﻧﮑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﯾ‪ ３‬د ﭘﺮوﺗﻮن اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪７‬ي دي‪ ،‬دا ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي‪.‬‬

‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻲ ‪－‬ﺎﻧﻮ ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬ﺟﻮړې‪:‬‬

‫د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ ＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ورﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد او اﻟﻘﻠﻲ ﭘﺮوﺗﻮن اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬

‫‪134‬‬
‫دي ‪ ،‬د ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب اﻧﯿﻮن د ﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ده‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﻮ ﺗﯿﺰاب ﺧﭙﻞ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐ‪７‬ي‪ ،‬دﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﻻﺳﺘﻪ‬
‫را‪＄‬ﻲ ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﯾﻮه ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﯾﻮن ﺟﺬب ﮐ‪７‬ي د ﻫﻐﻪ ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ .‬د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻟﻪ ﻧﻈﺮ ﯾ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫‪-‬‬
‫ﺳﻢ ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﻟﺮي او ﻫﺮه اﻟﻘﻠﻲ ﺧﭙﻞ ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﻟﺮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د ‪ C l‬اﯾﻮن د ‪ HCl‬د ﺗﯿﺰاب‬
‫ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ده‪ H 2O ،‬د ‪ H 3O +‬د ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ده‪ ،‬د اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪.‬‬
‫‪H :O :‬‬ ‫‪H :O :‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪ù‬‬
‫|‬ ‫||‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫|‬ ‫||‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪-‬‬
‫‪H - C - C - O - H + H - O : ¾ ¾ ® H - C - C - O : (aq) + ê H -‬‬ ‫‪O -Hú‬‬
‫|‬ ‫‪..‬‬ ‫|‬ ‫¬‬ ‫|‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫|‬ ‫‪ú‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ëê‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪úû‬‬

‫‪CH‬‬ ‫)‪¾ ® CH - COO - (aq) + H O + (aq‬‬

‫¾ ¾ )‪- COOH(aq) + HOH(l‬‬
‫‪3‬‬ ‫¬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪acid‬‬ ‫‪base‬‬ ‫‪base‬‬ ‫‪acid‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫د ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﻞ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﯾﻮ اﺗﻮم ﻟﺮي او ﯾﻮ ﯾﺎ ＇ﻮ ﻣﻨﻔﯽ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﯾﻮ ﯾﺎ ＇ﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ ３‬دو ﺟﻮړې ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ او ‪2،1‬ﻣﺮدوﺟﻪ ﺗﯿﺰاب ＊ﻮدل ﺷﻮي دي‪.‬داﺳﯿﺘﺎت اﯾﻮن ) ‪(CH COO‬‬
‫‪3‬‬
‫دﺳﺮﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاب )‪ (CH COOH‬ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ده‪.‬د ‪ HCl‬اود ‪ CH COOH‬اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دي‪.‬د ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﺗﻪ اﺟﺎزت را ﮐﻮي ﺗﺮ ＇ﻮ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﻪ ﯾﻮ اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺮﮐﺐ وواﯾﻮ؛ ‪＄‬ﮑﻪ دا ﻣﺮﮐﺐ ﭘﺮوﺗﻮن‬
‫اﺣ‪５‬ﺴﺘﻮﻧﮑﯽ دی‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫|‬ ‫‪ú‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪H+H‬‬ ‫‪¾® ê H N H ú‬‬
‫¾ ¾ ‪O:‬‬ ‫‪+H‬‬ ‫‪O:‬‬
‫|‬ ‫|‬ ‫‪← ê‬‬ ‫|‬ ‫‪ú‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪¾ NH (aq) + OH - (aq‬‬
‫®¾¾ )‪NH (aq) + HOH(l‬‬
‫‪3‬‬ ‫¬‬ ‫‪4‬‬
‫‪bas e‬‬ ‫‪acid‬‬ ‫‪ac id‬‬ ‫‪bas e‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪-‬‬
‫دﻟﺘﻪ ‪ NH +4‬د ‪ N H 3‬د اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب دی او ‪ O H‬د ‪ H 2 O‬ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠ‪ ９‬ده ‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫ﭘﻪ ﯾﺎد ﯾ‪ ３‬وﻟﺮئ‪ :‬ﻫﻐﻪ اﺗﻮم ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬د اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ وﻣﻨﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ازادې اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړي وﻟﺮي او د ‪ H‬اﯾﻮن‬
‫ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﺑﺎﻧﺪي ﻧﺼﺐ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫ﭘﻪ ﻟﻨ‪６‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﻣﻮﻧ‪ NaOH ８‬ﺗﻪ ﭘﺎم وﮐ‪７‬و‪ ،‬ﺧﯿﺎل ﺑﻪ وﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺮﮐﺐ اﻟﻘﻠﻲ ﻧﻪ دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﻧ‪＋‬ﻨﻮﻟﯽ‬
‫ﻧﻪ ﺷﻲ ‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ NaOH ３‬ﯾﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دی‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬دا ﭼ‪ ３‬د ﯾﻮې‬
‫ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬اﻟﻘﻠ‪ ９‬او ﭘﺮوﺗﻮن اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي ؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﯾﻮه اﻟﻘﻠ‪ ９‬ده‪:‬‬
‫)‪OH - (aq) + H O + (aq) ¾¾® 2H O(l‬‬
‫‪3‬‬ ‫¬‬ ‫‪2‬‬

‫‪135‬‬
‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دا ﭼ‪ ３‬ﻣﻮږ ‪ NaOH‬او ﻧﻮرو ﻫﺎﯾﺪوﮐﺴﺎﯾﺪﻧﻮ ﺗﻪ اﻟﻘﻠﻲ واﯾﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬د ÷‪－ æç O H ö‬ﺮوپ‬
‫‪-‬‬

‫‪è‬‬ ‫‪ø‬‬
‫ﺷﺘﻮن ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﺴﻮ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ او ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬ﺟﻮړې ‪،،‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪی ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻪ ‪－‬ﻮﺗﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫)‪NH (aq) + HF(aq)¾¾® NH (aq) + F (aq‬‬
‫‪3‬‬ ‫¬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺣﻞ او ﭘﺎﯾﻠﻪ ‪:‬‬
‫داﭼ‪ ３‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ‪ NH 3‬ﻟﻪ ‪＇ NH +4‬ﺨﻪ ﯾﻮ اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او ﯾﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﮐﻢ ﻟﺮي ‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ‪ F -‬ﻟﻪ ‪＇ HF‬ﺨﻪ ﯾﻮ اﺗﻮم‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻢ او ﯾﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﻐﻮی ﻣﺰدوﺟﯽ ﺟﻮړې ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ ‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪ NH 3 -1‬د ‪ NH 4‬ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠ‪ F -2 ، ９‬د ‪ HF‬ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﯽ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ) ﭘﻮرﺗﻪ ﻣﺜﺎل ﺗﻪ ورﺗﻪ ( ‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د اﻟﻘﻠ‪ ９‬او ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬ﺟﻮړي ＊ﯿﻲ‪:‬‬
‫‪CN - + H 2 O ¾¾¾® HCN + OH -‬‬
‫¬‬
‫‪+‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ ‪ H 3 O‬د اﯾﻮن ﻓﻮرﻣﻮل ＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬دا اﯾﻮن د ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اوﺑﻮ او ﻟﻪ ﯾﻮ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ ﺷﻮي ﭘﺮوﺗﻮن ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ دی او‬
‫ﭘﺮوﺗﻮن ﮐﻮﻻی ﺷﻲ د اوﺑﻮ ﻟﻪ ډﯾﺮو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﯿﭽﻠﻲ)ﻣﻐﻠﻖ( ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﺟﻮړﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ ﮐﯿﺪای‬
‫ﺷﻲ ‪ H 5O +2‬او ‪ H 9O +4‬ور ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ؛ ﭘﻪ ﻫﺮ ‪請‬ﻮرت ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﺗﻞ د ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ اﯾﻮن ﭘﻪ ﮐﺎر وړو ‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫د ﻣﺤﺎﺳﺒﻮ د ﮐﺎر د اﺳﺎﻧﺘﯿﺎ او ﺳﺎده وااﻟﻲ ﻟﭙﺎره ‪،‬د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺖ اﯾﻮن ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ‪ H‬او ﯾﺎ ‪ H 3 O‬ﻟﯿﮑﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬زﯾﺎﺗﺮه د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ＊ﻮدﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ H‬ﯾﺎ ‪ H 3 O‬اﯾﻮن ﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬

‫‪136‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪80 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ د ‪－‬ﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ‪－‬ﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ د ﻧﻈﺮﯾ‪ ３‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ دې د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪－‬ﯿﻠﺒﺮت ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه‪ :‬ﻫﺮه اﻟﮑﺘﺮون اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑ‪３‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺎده ﺗﯿﺰاب او اﻟﮑﺘﺮون ورﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده اﻟﻘﻠﻲ ده‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او د ﻟﯿﻮﯾﺲ اﻟﻘﻠﻲ دې و ﭘﯿﮋﻧﻲ او ﻫﻐﻮی دې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ‬
‫ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ى د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬اﯾﺎ اﻣﻮﻧﯿﺎ اﻟﻘﻠﻲ ده او ﯾﺎ دا ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاب دی؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ‪:‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ دې د ﻟﯿﻮﯾﺲ د ﻧﻈﺮﯾ‪ ３‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ رو＊ﺎﻧﻪ او ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﻪ اړه د ‪－‬ﯿﻠﺒﺮت د ﻧﻈﺮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ور ﮐﻮي‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ او ﯾﺎد ﺗﻪ دې وﺳﭙﺎري‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪137‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﻞ ‪:‬‬
‫¾ ) ‪2CH 3CH 2OH (l ) + 2 Na (s‬‬
‫) ‪¾® 2CH 3CH 2ONa(s ) + H 2 ( g‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻐﻪ اﺗﻮم ﭼ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﺑ‪＄ ３‬ﺎﯾﻪ ﮐﯿﺪو وړ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دی‪،‬‬
‫‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ اړﯾﮑﻪ ﭘﻪ دې ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﺒﻲ ده‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎ ﻣﻞ ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﻮل ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬
‫ﯾ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫ﺣﻞ ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‬
‫¾) ‪H 2CO 3 (aq ) + CN - (aq‬‬
‫) ‪¾®HCN (aq ) + HCO 3- (aq‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ H 2CO 3 ３‬ﺗﯿﺰاب دی ﭼ‪ ３‬دﭘﺮوﺗﻮن ورﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﯾ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﮐ‪７‬ای دی‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪３‬‬
‫‪-‬‬
‫‪ HC O3‬اﻟﻘﻠﻲ او د ‪ H 2CO 3‬ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب دی ‪ HCN ،‬ﺗﯿﺰاب او دﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠ‪ C N ９‬ده‪.‬‬
‫‪-‬‬

‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬

‫د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻲ ﻋﺎﻟﻢ ﻟﯿﻮﯾﺲ ) ‪ (G - N - Lewis‬دا ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻟﭙﺎره ﻓﻮرﻣﻮل ﺑﻨﺪي ﮐ‪７‬ی او وﯾﻠﻲ ﯾ‪ ３‬دي‪:‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻲ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ازادې ﺟﻮړې ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐ‪７‬ي او ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬د ﻣﻮادو ازادې‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړې ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ اﺧﻠﻲ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﭘﺮوﺗﻮﻧﯿﺸﻦ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ، ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫‪+‬‬
‫ﮐ‪７‬ی ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪７‬ی دی او ﺧﭙﻠﻪ ازاده اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړه ﯾ‪ ３‬ﭘﺮوﺗﻮن ) ‪ ( H‬ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه د ﺗﯿﺰاب‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي ‪ ،‬د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه د ﺗﯿﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ د ازادو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړو ورﮐﻮل او‬
‫اﺧﯿﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اوﺑﻮ د ﺟﻮړﯾﺪو ﻻﻣﻞ ﻧﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ او ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﻌﺮﯾﻒ د ﻧﻮرو ﻋﻠﻤﺎو ﻟﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻮﻧﻪ ＇ﺨﻪ‬
‫ډﯾﺮ ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي ؛ ‪＄‬ﮑﻪ د اﻟﻘﻠﯿﻮ او ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮ ﺑﯿﺮه ＇ﻮ ﻧﻮر ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دا ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻧﻮرو‬
‫ﻋﻠﻤﺎوو د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ د ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫®¾¾ )‪CO 2 (g) + H 2O(l‬‬
‫¬‬
‫)‪H 2CO 3 (aq‬‬
‫د ﻟﯿﻮﯾﺲ د ﻧﻈﺮﯾ‪ ３‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ درک ﺷﻮل ﭼ‪:３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮ ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اﮐﺴﯿﺠﻦ د اﺗﻮم ﯾﻮه ﺟﻮړه ازاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺗﻪ ورﮐ‪７‬ي دي ‪ ،‬دﻟﺘﻪ د ﮐﺎرﺑﻦ – اﮐﺴﯿﺠﻦ د اړﯾﮑ‪ ３‬د ﭘﺎی اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړه د اﮐﺴﯿﺠﻦ اﺗﻮم ﺗﻪ‬
‫ﻟﯿ‪８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي او د ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ اﺗﻮم ﮐ‪ ３‬ﺗﺶ اورﺑﯿﺘﺎل ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﺷﻮی ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اﮐﺴﯿﺠﻦ د اﺗﻮم ازاده اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړه ﭘﻪ‬
‫ﻫﻤﺪې ﺗﺶ اورﺑﯿﺘﺎل ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﺮ ‪＄‬ﺎي ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﻻﻧﺪې ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪138‬‬
 ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪: O:‬‬ ‫‪: O‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪..+‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H : O:‬‬ ‫‪: O:‬‬
‫ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ‪ H 2 O‬د ﻟﯿﻮﯾﺲ اﻟﻘﻠ‪ ９‬او ‪ CO 2‬د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﯿﺰاب دی‪ ،‬ﭘﻪ وروﺳﺘﻲ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ اﺗﻮم ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﭼﺎرج ﻟﺮي‪ ،‬ﯾﻮ ﭘﺮوﺗﻮن ﺟﻼ او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﺴﯿﺠﻦ ﺑﺎﻧﺪې ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﻔﯽ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪＄ ،‬ﺎی ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی ﮐﯿ‪８‬ی‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪H 2 CO 3 ３‬‬
‫ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬

‫ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﺗﻞ ﭘﺮوﺗﻮن ورﮐﻮوﻧﮑﻲ دي او اﻟﻘﻠﻲ ﺗﻞ ﭘﺮوﺗﻮن اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﯿﺰاب ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠ‪ ９‬او ﻫﺮه اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب‬
‫ﻟــﺮي ) د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻧﻈﺮﯾﻪ (‪ .‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﺤﯿﻂ د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﻌﯿﺎر‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ‪＇ pH‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی او ‪ pH‬ﭘﻪ ‪ 25C°‬ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﯾﻮن ﻏﻠﻈﺖ ) ﯾﻮﻣﻮل ﭘﻪ ﯾﻮﻟﯿﺘﺮ ﮐ‪ ( ３‬ﻣﻨﻔﻲ ﻟﻮ‪－‬ﺎرﺗﻢ دی ‪ .‬د ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل ‪ ، pH < 7‬د اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮل ‪ pH > 7‬او‬
‫د ﺧﻨﺜﯽ ﻣﺤﻠﻮل ‪ pH = 7‬دی‪.‬اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي‪ ،‬ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ دي؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ H 2SO 4 ، HCl ، HBr ، HI ３‬او ‪ ) HNO3‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﭘ‪７‬او ( دي‪.‬زﯾﺎﺗﺮه ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﮐﻤﺰوري دي او ﮐﻤﺰوری‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻫﻢ دی‪.‬‬
‫ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ اﻟﻘﻠﻲ د اﻟﻘﻠﯿﻮ او ‪＄‬ﻤﮑﻨﯿﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ د ‪－‬ﺮوﭘ ﻮﻧﻮ د ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ )ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪه ( ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي؛‬
‫‪＄‬ﮑﻪ دوی ﭘﻪ ﺧﭙﻞ او ﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ Ka‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ او ‪ K b‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ داﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ ＊ﯿﻲ‪.‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎره د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺳﻠﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﻣﺤﻠﻮل ﭼ‪ ３‬ﻧﺮی‬
‫وي‪ ،‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ＊ﻪ ﺳﻠﻨﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د دوو او د＇ﻮ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮ دﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ﯾﻮه ﭘﺮوﺗﻮﻧﻲ ﺗﯿﺰاب ﻟﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ‬

‫‪139‬‬
 ‫ډﯾﺮاﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬د ﯾﻮ ﺗﯿﺰاب او د ﻫﻐﻪ د ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠ‪ ９‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺿﺮب ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،‬د اوﺑﻮ د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ دﻏﻠﻈﺖ د‬
‫ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی‪:‬‬
‫‪Ka • Kb = Kw‬‬
‫ډﯾﺮې ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دي او ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه د ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ‬
‫ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﯾﺎ اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﯿﻂ د راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬ﮐﻤﺰورو اﻧﯿﻮن ﯾﺎ دﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاب‬
‫ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﻟﺮي ‪ ،‬د ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ او د ﮐﺘﯿﻮن ﭘﻪ ﮐﻤﺰور واﻟﻲ ﯾﺎ د ﮐﻤﺰورو‬
‫اﻟﻘﻠ‪ ９‬دﻣﺰدوج ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬دﻣﺤﻠﻮل ﻣﺤﯿﻂ ﺗﯿﺰاﺑﻲ دی‪.‬‬
‫ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻓﻠﺰي اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻮړ ﭼﺎرج ﻟﺮي ؛ ﻟﮑﻪ‪ Al3+ :‬او ‪ Fe3+‬ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻫﻐﻮی د ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﻣﺤﯿﻂ ﺗﯿﺰاﺑﻲ‬
‫دی‪ .‬اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ‪ ،‬اﻟﻘﻠﻲ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ او ﭘﻪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ډﻟﻪ ﺑﻨﺪي ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ‪ ،‬ﻫﺮه ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮرو ﻣﻮادو ﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﺗﯿﺰاب ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي او اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫دي ﭼ‪ ３‬ﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ اﻟﮑﺘﺮون اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑﻲ دي او اړﯾﻨﻪ ﻧﻪ ده ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻫﻐﻮی د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم ﺷﺘﻮن ﺣﺘﻤﻲ وي‪.‬‬

‫‪140‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪83 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﯽ ﺧﻮاص‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﺧﻮاص دې زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﺧﻮاص د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﺧﻮاص دې و ！ﺎﮐﻠﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬ﻣﻘﻄﺮي اوﺑﻪ او ＊ﻮدوﻧﮑﯽ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬د ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د اوﺑﻮ د ﺗﯿﺰاﺑﻲ او د اﻟﻘﻠﻲ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﺗﯿﺰاﺑﻲ او‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻮ دې ﺳﺮه د اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠ ﻲ اﻟﻘﻠﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﺧﻮاص و！ﺎﮐﻲ او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ د اوﺑﻮ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻲ او ﻗﻠﻮي ﺧﻮاص ارز وي‪ ،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﻋﻤﻠﻲ وﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪141‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪éH + ù‬‬ ‫‪éOH - ù = 10 _ 14 mol 2 / L2‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬
‫_‬
‫‪[1.3mol / L] éêOH ùú = 10 14 mol2 / L2‬‬
‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬

‫] [‬
‫_‬
‫‪10 14‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫= ‪OH‬‬ ‫‪= 7.7 · 10 15‬‬
‫‪1.3‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪[OH ] = 7.7 · 10‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬

‫د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﮐﺮه د ﺷﻤﺴﻲ ﻣﻨﻈﻮﻣ‪ ３‬ﯾﻮازﯾﻨ‪ ９‬ﺳﯿﺎره ده ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬زﯾﺎﺗﻪ ده ‪ ،‬د اوﺑﻮ د ﺷﺘﻮن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻪ دې ﺳﯿﺎره ﮐ‪３‬‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت او ﻧﺒﺎﺗﺎت ژوﻧﺪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ اﻫﻤﯿﺖ د اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ﭘﻪ ﺣﯿﺎﺗﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺮﺧ‪ ３‬اﺧﯿﺴﺘﻨﯽ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪！ ،‬ﻮل ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﮑﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫！ﻮﻟ‪ ３‬ژوﻧﺪۍ ﻓﻌﺎﻟ‪ ３‬ﺣﺠﺮې ‪ 60 - 80%‬اوﺑﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﯾﻮ ژوﻧﺪي ﻧﻮرﻣﺎل ﺑﺎﻟﻎ اﻧﺴﺎن ﭘﻪ اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﮐﺘﻠﻪ ﯾ‪ 70 Kg ３‬وي‪،‬‬
‫ﻟﻪ ‪ 45‬ﺗﺮ ‪ 50‬ﻟﯿﺘﺮه اوﺑﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ 3.5 ３‬ﻟﯿﺘﺮه ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 5L‬وﯾﻨﻪ ﮐ‪ 10.5L ، ３‬ﻟﯿﺘﺮه ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻤﻔﺎوي ﻏﺪو او د ﺣﺠﺮو‬
‫ﺑﺎﻧﺪﯾﻨﻲ اوﺑﻪ ﺟﻮړوي او ﻧﻮرې ﭘﺎﺗ‪ ３‬اوﺑﻪ د ﺣﺠﺮو ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص د ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻲ ﭘﺮوﺳﻮ ډﯾﺮې ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې ！ﺎﮐ‪.３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺧﻮاړو د ﻫﻀﻢ ‪ ،‬د‬
‫ﻣﯿﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺰم دﻋﻤﻠﯿ‪ ،３‬د وﯾﻨ‪ ３‬د ﺗﻮﻟﯿﺪ او دﻧﺴﺠﻮﻧﻮ دﺳﻨﺘﯿﺰ دا ！ﻮﻟ‪ ３‬ﭘﺮوﺳ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬او د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧ‪３‬‬
‫اﺧﯿﺴﺘﻨ‪ ３‬ﺳﺮه ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬اوﺑﻪ د ﻋﻀﻮي او ﻏﯿﺮ ﻋﻀﻮي ﻣﻮادو ＊ﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ده‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ زﻫﺮﺟﻦ او ﻓﺎﺿﻠﻪ‬
‫ﻣﻮاد ﻟﻪ اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ＇ﺨﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ و‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ اوﺑﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺑﺪن ＇ﺨﻪ د ﺧﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ د ﭘﻮﺳﺘﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې‬
‫ﺑ‪７‬اﺳﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺑﺪن د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ او ﻧﻮرﻣﺎﻟﻪ ﺳﺎﺗﻲ‪ .‬او ＊ﮑ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ د ﻗﺮﯾﻨ‪ ３‬د ﻟﻤﺪو ﺳﺎﺗﻠﻮ او ﻟﻪ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ＇ﺨﻪ د‬
‫دوړو او ﺧﺎورو د وﯾﺴﺘﻠﻮ دﻧﺪه ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي‪ 99% ،‬ﯾ‪ ３‬اوﺑﻪ دي‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻧﺴﺠﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬ډﯾﺮه زﯾﺎﺗﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی دﻧﺪې ﭘﻪ اور‪－‬ﺎﻧﯿﺰم ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬او اړﯾﻨ‪ ３‬وي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﺷﻮﮐﻲ‬
‫ﻧﺨﺎع ‪ ، 69.7%‬د دﻣﺎغ ﭘﻮښ ‪ ، 83.3%‬زړه ‪ ، 79.3%‬ﮐﻮﻟﻤ‪، 77% ３‬ﺳ‪８‬ي ‪ ، 71.1%‬ﺗﻮری ‪ 76%‬دوﯾﻨ‪ ３‬ﺳﭙﯿﻦ‬
‫ﮐﺮوﯾﺎت ‪ ، 70%‬ﭘﻮﺳﺘﮑﯽ ‪ ، 72%‬ﯾﻨﻪ )‪＄‬ﯿ‪／‬ﺮ( ‪ ، 60%‬ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺴﺠﻮﻧﻪ ‪ ، 79.6‬ﮐﺮﭘﻨﺪوﮐﻲ ‪ 55%‬او ﺳﮑﻠﯿﺖ ‪ 22%‬اوﺑﻪ‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص د ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻲ ﺟﺮﯾﺎﻧﻮﻧﻮ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫اوﺑﻪ ﻏﻮﻟﻮﻧﮑﯽ ﺧﻮاص‪ ،‬د اﯾﺸﯿﺪو ﻟﻮړه ﺗﻮدوﺧﻪ ‪！ ،‬ﻮ！ﻪ ﮐﻮﻟﻮ او د ＊ﻪ ﺑﯿﻠﻮﻟﻮ وړﺗﯿﺎ ﻟﺮي او د ﻟ‪８‬ې ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﺗﯿﺮوﻟﻮ د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ‬
‫ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ＊ﯿﻲ‪ ،‬د ﺑ‪７‬اس ﺗﻮدوﺧﻪ ﯾ‪ ３‬زﯾﺎﺗﻪ ده‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ډﯾﺮه ﻗﻄﺒﻲ ده‪ ،‬د ﻫﻐ‪ ３‬ډای ﭘﻮل ﻣﻮﻣﻨ＀ ‪6.1 × 10 -30 Cb · m‬‬

‫‪142‬‬
‫دی ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د دې ﻣﺜﺒﺖ او ﻣﻨﻔﯽ ډای ﭘﻮل ﻣﻮﻣﻨﺖ ﮐﭽﻪ د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻟﻮري ورﮐﻮﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﯾﻮ د ﺑﻞ ﭘﻪ‬
‫واﺳﻂ ﮐﯿ‪８‬ي ﺗﺮ ＇ﻮ ‪＄‬ﺎن ﭘﻪ ﯾﻮه ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬وﺳﺎﺗﻲ ‪ .‬د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻮرو ＇ﻠﻮرو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑ‪３‬‬
‫ﺟﻮړوي او د ﺗﺘﺮا ﻫﺎﯾﺪرال ﺟﻮړ＊ﺖ ﻟﺮ ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د وﻻﻧﺴﻲ اړﯾﮑﻮ زواﯾﻪ ‪ 104.5o‬ده‪.‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي ‪ 20 - 25 KJ mol‬ده او ‪＄ 10‬ﻠﻲ د ﮐﻮوﻻﻧ＀ ﻟﻪ اړﯾﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﻤﺰوري او ﮐﻤﻪ اﻧﺮژي ﻟﺮي؛ ﺧﻮ‬
‫دواﻧﺪرواﻟﺲ ﻟﻪ اړﯾﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ ＇ﻮ وارې ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬د اوﺑﻮ ﻟﻮړ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ‪ 4C°‬ﮐ‪ ３‬دی ﭼ‪ 1 g mL ３‬دی‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ) ﮐﻨ‪／‬ﻞ ( ﮐ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑﻪ ﻧﺎ ﻣﻨﻈﻤﻪ ده او ﻟﻪ ﻫﻤﺪې اﻣﻠﻪ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮې‬
‫ﺧﺎﻟﯿ‪／‬ﺎوې ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﺜﺎﻓﺖ د ﻣﺎﯾﻊ اوﺑﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻟ‪ ８‬دی‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑ‪３‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ او ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑ‪３‬‬
‫اوﺑﻪ داﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‪ -‬رﯾﺪﮐﺸﻦ ﭘﻪ ﭘﺮوﺳﻮ ﮐ‪ ３‬ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮐﻮي او د ﻫﻐﻮی أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘ ﻲ‬
‫ﭘﻮښ ورﺑﺨ‪＋‬ﻲ ﭼ‪ ３‬داﺟﻮړ＊ﺖ د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ دﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪143‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪85 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫‪- pH‬د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻣﻌﯿﺎر‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ - pH -‬د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ د ﻣﻌﯿﺎر ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ د‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ د رو＊ﺎﻧﺘﯿﺎوو ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ﻓﮑﺘﻮر دی‪.‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪ pH‬دې ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او ‪pH - meter‬‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬دوﯾﻨ‪ ３‬ﮐﻮم ﻣﻌﺎﯾﻨﺎت ﭘﯿﮋﻧﺊ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮن‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ - pH -‬د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ د ﻣﻌﯿﺎر ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻮی د ﻣﺤﺎﺳﺒﻮ ﻓﻮرﻣﻮل دې ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ‪ - pH‬د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ د‬
‫ﻣﻌﯿﺎر ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫وﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ＇ﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪ pH‬دې ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ي ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ‪ -‬د ＇ﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪ pH‬دې ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﻻرې دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ‪ pH‬ﮐﻤﯿﺖ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﺤﯿﻂ د ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ د ﻓﻌﺎل ﻣﻌﯿﺎر ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د‬
‫ﺳﺮﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻟﻪ ﻓﻌﺎل ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ دی؛ ﺧﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ زﯾﺎت دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه‬
‫‪+‬‬
‫ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ]‪ [H‬ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫_‬
‫‪CH 3 _ COOH‬‬ ‫←‬ ‫‪→ CH 3 _ COO + H +‬‬

‫‪+‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﭘﻪ وﺳﯿﻠﻪ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ﻓﻌﺎل ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ！ﺎﮐﻞ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ]‪ [H‬ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ‬
‫ﻟﺮي ‪،‬ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻮ ﺳﺮه ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؛ﻧﻮ دﻟﺘﻪ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‬
‫‪+‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻪ ﻓﻌﺎل ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی ﭼ‪ [H] ３‬د ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻪ درک ＇ﺨﻪ ＇ﭙ‪７‬ل ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¬ ¾ ‪HCl‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾ ® Cl + H +‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ‬
‫د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ او ﻓﻌﺎل ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﺗﺮ ﻣﻨ‪！ ＃‬ﺎﮐﻠﯽ ﺳﺮﺣﺪ ﭘﻪ ﻃﺒﺎﺑﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫‪＄‬ﮑﻪ ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ او د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ]‪ [H‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻓﺰﯾﺎﻟﻮژﯾﮑﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ﻟﺮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﻣﻌﺪې‬
‫‪+‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﺼﺎرې ﮐ‪ ３‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډول ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻗﻮﺗﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ ﻫﻐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﻮازې ]‪ [H‬اﯾﻮن ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺟﻼ ﺷﻮی دی‪ ،‬ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ＊ﯿﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ‪ pH‬د ﻧﯿﻐ‪！ ３‬ﺎﮐﻨ‪ ３‬او د ﻣﻌﺪې د ﻋﺼﺎرې د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻟﻪ د ‪ pH‬د！ﺎﮐﻨﻮ ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫ﯾﻮﺷﺎن ﻧﻪ دي ‪:‬‬
‫‪PH = - log aH + = - log CH + . fH +‬‬
‫‪POH = - log aOH - = - log COH - . fOH -‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ pH ３‬او ‪ pOH‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ‪،‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺖ او‬
‫دﻫﻐﻮی د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ وي ‪.‬د ﺗﯿﺰاﺑﻲ او اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪ pH‬او ‪ pOH‬د ﻫﻐﻮی د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﺮه‬
‫اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﻗﻮي اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ﻧﺮﯾﻮ ) رﻗﯿﻘﻮ ( ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺖ او ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﻪ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﯿﮑﻼی‬
‫ﺷﻮ‪:‬‬
‫‪ pH = - log CH +‬او ‪pOH = - log COH -‬‬
‫د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﻣﺤﻠﻮﻧﻮ د ‪ pH‬او ‪ pOH‬د ﻣﺤﺎﺳﺒﻮ ﻟﭙﺎره اړه ده ﺗﺮ＇ﻮ ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ ﺳﺮﺑﯿﺮه ﺑﺎﯾﺪ‬
‫داﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺖ او د！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو دﺛﺎﺑﺖ درﺟﻪ ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ وي ؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬؛ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﻪ دارﻧ‪／‬ﻪ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ＇ﺨﻪ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﮐﻤﻪ ده؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﮐﻤﺰوري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ‪ pH‬او ‪ pOH‬د ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻻﻧﺪې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﻻس را وړل ﺷﻲ‪.‬ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ‬

‫‪145‬‬
 :‫ ﻧﯿﺴﻮ‬３‫ﭘﺎم ﮐ‬
CH 3 - COOH ¾¾ ¾® CH 3 - COO - + H +
¬¾¾ Û

C Ca Ca
H = Ca
+
Þ PH = - log Ca
Ka
:‫ ده؛ ﻧﻮ‬a = ‫د ﺑﻠﯽ ﺧﻮا‬
C
Ka
pH = - log C = - log KaC
C
1
1
pH = - log(kaC ) 2 = - log( KaC )
2
1
pH = - (log Ka + log C )
2
1
pH = (- log Ka - log C )
2
1
pH = pKa - log C
2
‫ د‬POH ‫ د اﻟﻘﻠﯿﻮد‬،‫ﻪ د！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺖ او د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ＊ﯿﻲ‬－‫ ﺗﻮ‬３‫ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‬C ‫ او‬K a ３‫ ﮐ‬３‫ اړﯾﮑ‬９‫ وروﺳﺘﻨ‬９‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‬
:‫ي‬８‫ﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﯿ‬－‫ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻮ‬３‫ﻣﺤﺎﺳﺒ‬
NH 4 OH ¾¬
¾
¾¾
¾® NH +4 + OH
C Ca Ca
POH = log Ca
POH = log Ca
Kb
POH = log C = log K b .c
C
1
1
POH = log( K bC ) 2 = log( K bC )
2
1
POH = (log K b + log C )
2
1 1
POH = pK b - log C
2 2
:‫ دي ﻧﻮ‬pH + pOH = 14 ３‫دا ﭼ‬
pH = 14 - pOH
1 1
1 1 ‫ ﯾﺎ‬pH = 14 - K b + log C
pH = 14 - ( pK b - log C ) 2 2
2 2

146
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪87 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻗﻮت‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﻗﻮت ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻗﻮﺗﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ دې د ﻫﻐﻮی د ﻗﻮت ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫ﭘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪＇ :‬ﻪ رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﻤﺰوري او‬ ‫ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ؟‬
‫وﺧﺖ‬
‫‪:1- 6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ‬ ‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﻗﻮت ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﻗﻮت ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ دې ＇ﻮ ﺑﯿــﻠ‪ ３／‬ﻗﻮت ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﻗﻮت ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪３‬‬ ‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ وواﯾﻲ ‪.‬‬
‫وړاﻧﺪې ﮐﻮي ‪،‬ﺑﺎﯾﺪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻫﻐﻪ زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪147‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ارﻫﯿﻨﻮس ) ‪ (Arrhenus‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻋﺎﻟﻢ ﭘﻪ ‪ 1887‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ او ﻧﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﮐﺎﻟﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻔﻮ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫ﺗﻮﭘﯿﺮ ‪،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﻲ اﻧﻔﮑﺎک د ﺗﯿﻮری ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﭼ‪ ３‬ﺧﭙﻠﻪ ﯾ‪ ３‬وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ ﮐ‪７‬ې ده ‪ ،‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ل‪ ،‬د دې ﺗﯿﻮري ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ！ﮑﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪-1‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺣﻞ ﮐﯿﺪﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬داﯾﻮﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﮐﻤﯿﺖ او ﭼﺎرج ﯾ‪ ３‬د ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮوﻣ ﻮادو ﭘﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﻮاد ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ) ‪ (a‬د‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ﮐﯿﻔﯿﺖ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺎدې د ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮو ﻣﺎ ﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ ﭘﺮ ﻣﺎ ﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﮐﭽ‪＇ ３‬ﺨﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ده ‪:‬‬
‫‪Ni‬‬
‫=‪a‬‬
‫‪N‬‬
‫‪-3‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺗﯿﻮري د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ) ‪ (a‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮﻟﻪ ﻣﻘﺪاري ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ＇ﺨﻪ ﺧﯿﺎل‬
‫ﮐﻮي‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮ ﻣﺎده ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ وي ‪ a = o ،‬ده‪ ،‬ﮐﻪ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﯾﻮﺗﻪ ﺗﻘﺮب )‪ (a Þ 1‬وﮐ‪７‬ي‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ‬
‫دي ‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ﮐﻤﺰوري وي‪ 0 < a < 1 ،‬ده‪.‬‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﺑﻠﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪ ７／‬ﺗﯿﺎ د ﻫﻐﻮی د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﻟﻪ ﺛﺎﺑﺖ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺖ‪ ،‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬او د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو د‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ د اﺳﺘﻮاﻟﺪ ‪ Ostwood‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﻮﻧﺪﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي د ‪ CH 3COOH‬ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاب ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل ﯾ‪ ３‬د‬
‫دې ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره و ﮐﺎرول‪ ،‬د دې ﺗﯿﺰاب د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪوﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده ‪:‬‬
‫‪CH 3‬‬ ‫¬¾ ‪COOH‬‬
‫¾‬‫‪¾® CH - COO - + H +‬‬
‫¾¾‬

‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ دې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮو‪:‬‬

‫‪[H + ][CH 3‬‬
‫‪COO‬‬ ‫]‬
‫=‪K‬‬
‫] ‪[CH 3 COOH‬‬
‫ﮐﻪ د ‪ CH 3COOH‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ C‬او د ﻫﻐﻮی د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ‪ Ca‬وي؛ﻧﻮ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬دا ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻪ‬
‫دی ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮی ؛ ﺣﻮ ﻫﻐﻪ ‪ K‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪Ca × Ca‬‬ ‫‪C 2a 2‬‬ ‫‪Ca 2‬‬
‫=‪K‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪C - Ca C (1 - a ) 1 - a‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ د！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪود ﺛﺎﺑﺖ ‪،‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬او ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﺗ‪７‬ﻟ‪ ３‬ده‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي د‬
‫！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﻣﻌﮑﻮﺳﻪ اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي ‪ ،‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ‪ a << 1‬ده ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺮج ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺗﯿﺮوﻧﻪ وﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﮑﻼی ﺷﻮ‪:‬‬

‫‪148‬‬
‫‪K = Cα 2‬‬
‫= ‪α2‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪C‬‬

‫‪K‬‬
‫=‪α‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ د اﺳﺘﻮاﻟﺪ د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎده ﺷﻮﯾﺪه او د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ د ﻗﺎﻧﻮن ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ی ﺣﺎﻟﺖ دی ‪ .‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮن د‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ را＊ﯿﻲ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮل د ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ د‬
‫ﺿﺮب ﭘﺮ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺑﺎﻧﺪې ﻟﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ‪.‬‬
‫د ارﻫﯿﻨﻮس د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﮑﻲ اﻧﻔﮑﺎک ﺗﯿﻮري د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﯿﻮری ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻢ رول ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ی دی؛ ﻧﻮﻣﻮړې ﺗﯿﻮري د ﻧﻪ‬
‫ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑﻮاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﻮادو دﻣﺤﻠﻮل د اﺳﻤﻮﺗﯿﮏ ﻓﺸﺎر زﯾﺎﺗﻮاﻟﯽ‪ ،‬د ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐﯿﺪو د درﺟ‪！ ３‬ﯿ＂ﯿﺪل او د اﯾﺸﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﻟﻮړﯾﺪل‬
‫ﯾ‪ ３‬د ﻧﻪ ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑﻮﻏﯿﺮاﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮ ﻣﻮادو ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ رو＊ﺎﻧﻪ او ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐ‪７‬ل او د ﻫﻐﻮی ﺗﻮﭘﯿﺮ ﯾ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪ ،７‬ﺳﺮﺑﯿﺮه ﻟﻪ دې‬
‫ﻧﻮﻣﻮړې ﺗﯿﻮري د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺛﺒﺎت‪ ،‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ واﺳﻂ د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻮدوﺧﻪ‪ ،‬د ﺑﻔﺮو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﺧﻮاص‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﭘ‪７‬اوﯾﺰ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻫﺎﯾﺪوﻟﯿﺰ او ﻧﻮر ﯾ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ل‪.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪89 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﻗﻮي او ﺿﻌﯿﻒ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻮی او ﺿﻌﯿﻔﯽ اﻟﻘﻠﯽ ‪－‬ﺎﻧﯽ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ او ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‪ ،‬دﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ او ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ او ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ او ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ دې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای وﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ‬ ‫‪ -٣‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -۴‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ و د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ او ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -۵‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -۶‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﯿﺰاب ﺷ‪７‬وﻧﮑﯽ دی ﯾﺎ ﮐﻪ د‬ ‫ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﺗﯿﺰاب؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:۶-١‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﻗﻮت ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ او ﮐﻤﺰورو‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ او ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‪ ،‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ او ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ور ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ او ﮐﻤﺰوري ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮاو ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ وړاﻧﺪې ﺷﻮې دي‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ‬ ‫ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ورﺳﺮه و ！ﺎﮐﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫او ودې ارزوي ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪150‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ :‬د ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻮری د ﻫﻐﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﻗﻮت د ﭘﺮﺗﻠﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ و！ﺎﮐﺊ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ دي ) د درﺳﻲ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ 2 - 5‬ﺟﺪول ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ واﺧﻠﺊ(‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪H S‬‬ ‫) ‪+ CH COO (aq‬‬ ‫) ‪→ HC H O + HS (aq‬‬
‫)‪2 (aq‬‬ ‫‪3‬‬ ‫←‬ ‫‪2 3 2‬‬

‫ﺣﻞ‪ :‬د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻟﻪ ‪ 2 - 5‬ﺟﺪول ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ CH 3COO - ،‬ﯾﻮه ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬اﻟﻘﻠ‪ ９‬او ‪ CH 3COOH‬ﯾ‪ ３‬ﻣﺰدوج‬
‫‪-‬‬
‫ﮐﻤﺰوری ﺗﯿﺰاب دی‪ ،‬او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ‪ H 2S‬ﯾﻮ ﮐﻤﺰوری ﺗﯿﺰاب او د ﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ ‪ H S‬ﻗﻮي اﻟﻘﻠﻲ ده‪.‬‬
‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪+‬‬
‫د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ، ３‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺷﻮي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ ﭼ‪ ３‬دوی ﭘﻪ ‪ H 3 O‬او‬
‫د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﻟ‪ ８‬ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ ؛د ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ‪ CH 3COOH, HF :‬او د اﻣﻮﻧﯿﻢ ‪ NH +4‬اﯾﻮن دي‪ .‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻗﻮﺗﻮﻧﻪ ﻟﺮي ‪ ،‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ وړﺗﯿﺎ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ！ﺎﮐﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دي ﻫﮑﻠﻪ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﮑﻲ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪３‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐﻮل ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬ﻫﻐﻪ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دي ‪،‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﻓﻠﺰي ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪،‬ﻫﻢ ﺳﻤﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪ ３／‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﻟﻘﻠ‪ ３‬؛ﻟﮑﻪ‪ KOH :‬او‬
‫د ‪＄‬ﻤﮑﻨﯿﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ؛ﻟﮑﻪ‪ Ba (OH ) 2 :‬دي‪ ،‬دوی ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ او اﯾﻮﻧﺎﯾﺰ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪H O‬‬
‫¾‪NaOH(s) ¾¾2‬‬ ‫)‪¾® Na+ (aq) + OH- (aq‬‬
‫‪H O‬‬
‫¾‪KOH(s) ¾¾2‬‬ ‫)‪¾® K + (aq) + OH - (aq‬‬
‫‪H O‬‬
‫¾‪Ba(OH)2 (s) ¾¾2‬‬ ‫)‪¾® Ba2 + (aq) + 2OH- (aq‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د اﮐﺴﯽ اﺳﯿﺪوﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ د اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬و ‪ ،‬وﺑﻪ ﻣﻮﻣﻮ ﭼ‪ ３‬دواړه ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ‪－ OH‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪:‬‬

‫‪:O:‬‬
‫‪.. || ..‬‬
‫‪: O - N - O- H‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ‪ HNO3‬ﻟﻪ ‪ NaOH‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دواړه د ‪－ OH‬ﺮوپ ﻟﺮي‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳﻮدﯾﻢ د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻤﺰوری اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﻋﻨﺼﺮ دی ) ﺳﻮدﯾﻢ ﯾﻮ اﻟﮑﺘﺮوﭘﻮزﺗﯿﻒ ﻋﻨﺼﺮ دی ( ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د دې دوو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪６－ ＃‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪ N a‬او د ‪ OH‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﯽ اﯾﻮﻧﯿﮏ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي ؛ﺧﻮ د ‪ HNO3‬ﭘﻪ‬

‫‪151‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﻋﻨﺼﺮ دی ﭼ‪ ３‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ اواﮐﺴﯿﯿﺠﻦ ﭘﻪ اړﯾﮑﻪ ) ‪ ( N - O‬ﭘﻪ ‪ N - O - H‬ﮐ‪ ３‬زﯾﺎﺗﺮه‬

‫ﮐﻮوﻻﻧﺴﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﺮي؛ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دا ﻣﺮﮐﺐ د ‪ OH-‬اﯾﻮن ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻧﻪ ورﮐﻮي ‪،‬دﻟﺘﻪ ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﯾ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ) ‪(O - H‬‬
‫‪+‬‬
‫اړﯾﮑﻪ ډﯾﺮه ﻗﻄﺒﻲ ﮐﯿ‪ ８‬ي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﭘﺮوﺗﻮن )‪ (H‬ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي‪.‬‬
‫ﮐﻤﺰوري اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻢ د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﮐﻤﺰوري اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻪ دي‪،‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ﯾﻮ ﮐﻤﺰوري اﻟﻘﻠﻲ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ‬
‫اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫)‪NH3 (aq)+ H 2O ¾¾® NH+4 (aq)+OH- (aq‬‬
‫¬‬
‫· د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب د ‪88‬ﻣﺦ ﭘﻪ )‪ (2 - 5‬ﺟﺪول ﮐ‪＄ ３‬ﯿﻨ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او د ﻫﻐﻮ ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ د ﻗﻮت ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪３‬‬
‫ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د زده ﮐ‪７‬ې ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ！ﮑﻲ د اﻫﻤﯿﺖ وړ دي‪:‬‬
‫· ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﯾﻮ ﺗﯿﺰاب ﻏ‪＋‬ﺘﻠﯽ وي ‪ .‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ د ﻟﯿﺪﻟﻮ وړ ﻗﻮت ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫· ‪ H 3 O‬ﯾﻮ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﯽ ﺗﯿﺰاب دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن درﻟﻮدﻟﯽ ﺷﻲ‪،‬ﻟﻪ ‪＇ H 3 O‬ﺨﻪ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﯽ ﺗﯿﺰاب د اوﺑﻮ ﺳﺮه‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ H 3 O ،‬او د ﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﯽ ﺟﻮړوي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ HCl :‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ H 3 O‬ﺨﻪ ﯾﻮ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﯽ ﺗﯿﺰاب دی‪ ،‬ﻟﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ H 3 O ３‬او ‪ C l‬ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫)‪HCl(aq) + H2O(l) ¾¾® H 3O+ (aq) + Cl - (aq‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﻟﻪ ‪＇ H 3 O‬ﺨﻪ ډﯾﺮﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ‪＄‬ﻨ‪ ) ６‬ﺑﻄﻲ ( ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ؛ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ H 3 O ３‬او د ﻫﻐﻪ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠﻲ‬
‫ﺟﻮړوي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬‬

‫)‪HF(aq) + H 2O(l) ¾¾® H 3O + (aq) + F - (aq‬‬

‫¬‬

‫‪152‬‬
 ‫اووم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪89 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻗﻮي او ﮐﻤﺰورو‪ ،‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺗﻔﮑﯿﮏ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ډول ﻧﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺛﺎﺑﺖ او د ﺗﻔﮑﯿﮏ درﺟﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ﻗﻮي او ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻧﻤﻮﻧﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې‬
‫‪5‬‬ ‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪. .‬‬ ‫ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬آﯾﺎ د ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪！ ３‬ﻮ！ﻪ‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‪ ،‬د ﺗﻔﮑﯿﮏ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د‬ ‫ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺖ او د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫درﺟﻪ دې ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ！ﻮ！ﻪ‬
‫ﮐﯿﺪو ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي ﺗﺤﻠﯿﻞ دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪153‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﺸﻖ اوﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬د ] ‪ 0.2molar [AH‬ﻣﺤﻠﻮل د ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﺷﻮو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ‪ éê H ùú‬او ‪ éê A ùú‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪ë û ë û‬‬
‫_‬
‫‪K = 2.7 · 10 4‬‬
‫‪a‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫_‬
‫‪AH ( aq ) ¾ ¾ ¾¾® A‬‬ ‫) ‪(aq‬‬ ‫) ‪+ H + (aq‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬

‫‪0 . 2 mol / L‬‬ ‫‪0 .2 mol / La‬‬ ‫‪0 .2 mol / La‬‬

‫_‬
‫‪2 . 7 ·10 4‬‬
‫‪Ka‬‬ ‫_‬ ‫_‬
‫=‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪= 13 .5 ·10 4 = 3 .7 · 10 2‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪0. 2‬‬
‫‪_2‬‬
‫‪a = 3 . 7 · 10‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪[ H + ] = C a = 0 . 2 · 3 . 7 · 10 2 = 7 . 4 · 10 3‬‬
‫_‬ ‫‪_2‬‬ ‫_‬
‫‪[A‬‬ ‫‪] = C a = 0 . 2 · 3 . 7 · 10‬‬ ‫‪= 7 . 4 · 10 3‬‬
‫_‬ ‫_‬ ‫_‬
‫‪[ AH ] = C C a = 0 . 2 7 . 4 · 10 3 = 0 . 1926‬‬

‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬

‫ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ډول ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ اﯾﻮن ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫_‬
‫¬¾ ‪H 2 SO4 + H 2O‬‬
‫¾‬‫‪¾® H 3O + ( aq ) + HSO4‬‬
‫¾¾‬ ‫) ‪( aq‬‬

‫_‬
‫¬¾ ‪HCl + H 2O‬‬
‫¾‬‫‪¾® H 3O + ( aq ) + Cl‬‬
‫¾¾‬ ‫) ‪( aq‬‬

‫ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪:‬‬
‫_‬
‫‪AH + H O‬‬ ‫) ‪→ H O + (aq ) + A (aq‬‬
‫‪2‬‬ ‫←‬ ‫‪3‬‬

‫د ﻫﻐﻮی د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی ‪:‬‬

‫_‬
‫‪AH + H O‬‬ ‫‪→ H O + ( aq ) + A‬‬ ‫) ‪( aq‬‬
‫‪2‬‬ ‫←‬ ‫‪3‬‬

‫_‬
‫‪[ H 3 O + ][ A‬‬ ‫]‬
‫‪K′‬‬
‫=‬
‫] ‪[ HA ][ H 2 O‬‬

‫ﭘﻪ ﻧﺮﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﻏﻠﻈﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ 55.5 mol L ３‬دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﯿﮑﻼی ﺷﻮ ﭼ‪:３‬‬
‫_‬
‫‪[ H 3O + ][ A‬‬ ‫]‬
‫‪K′‬‬
‫= ] ‪[ H 2O‬‬ ‫‪=K‬‬
‫] ‪[ HA‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ K ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ او ﯾﺎ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدوي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ K a‬ﻫﻢ ＊ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي او د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‬
‫‪+‬‬
‫ﻗﻮت را＊ﯿﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ＇ﻮﻣﺮه ﭼ‪ K a ３‬ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬وي‪ ،‬ﻫﻤﺪوﻣﺮه ﺗﯿﺰاب ﮐﻤﺰوری دی او د ‪ K a‬ﭘﻪ ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪H 3 O‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬وﻣﻮﻧﺪل ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪154‬‬
 ‫ﺟﺪول‪ :‬د ‪＄‬ﯿﻨﻮ دوو او ﯾﺎ ＇ﻮ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ او د ﻫﻐﻮی ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ ‪ 25C°‬ﮐ‪:３‬‬
‫د ﺗﯿﺰاب ﻧﻮم‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫ﺟﻮړ＊ﺘﯿﺰ ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪Ka‬‬ ‫ﻣﺰدوﺟﻪ‬ ‫‪Kb‬‬
‫اﻟﻘﻠ‪９‬‬
‫ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2SO 4‬‬
‫‪O‬‬
‫||‬ ‫ډﯾﺮ ﻟﻮي‬ ‫‪HSO -‬‬
‫‪4‬‬
‫ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﯽ‬
‫‪H -O - S-O -H‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬

‫د ﻫﺎﯾﺪروﺳﻠﻔﯿﺖ اﯾﻮن‬ ‫‪SO 2 -‬‬ ‫‪7.7 × 10-13‬‬

‫‪O‬‬
‫‪HSO -‬‬
‫‪4‬‬
‫||‬
‫‪1.3 × 10- 3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪H - O - S - O -‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬

‫اﮔﺰاﻟﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪C 2 H 2O 4‬‬ ‫‪O O‬‬

‫|| ||‬
‫‪6.5 × 10- 2‬‬ ‫‪C 2 HO 4-‬‬ ‫‪1.5 × 10-13‬‬
‫‪H - O - C- C- O - H‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪرو اﮐﺰﻻت‬ ‫‪C 2 HO 4-‬‬

‫‪O O‬‬
‫||‬ ‫||‬
‫‪6.1 × 10- 5‬‬ ‫‪C 2O 2 -‬‬ ‫‪1.6 × 10-10‬‬
‫‪H - O - C- C- O-‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﺳﻠﻔﻮرس اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2SO 3‬‬

‫‪O‬‬
‫||‬
‫‪1.3 × 10- 2‬‬ ‫‪HSO -‬‬ ‫‪7.7 × 10-13‬‬
‫‪H -O - S-O -H‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪروﺳﻠﻔﻮراﯾﺖ‬ ‫‪HSO -‬‬

‫‪O‬‬
‫||‬ ‫‪6.3 × 10- 8‬‬ ‫‪SO 2 -‬‬ ‫‪1.6 × 10- 7‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪H - O - S - O-‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2CO 3‬‬
‫‪O‬‬
‫||‬ ‫‪4.2 × 10- 7‬‬ ‫‪HCO -‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2.4 × 10- 8‬‬
‫‪H - O - C- O - H‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺘﻮ اﯾﻮن‬ ‫‪HCO -‬‬ ‫‪CO 2 -‬‬
‫‪O‬‬
‫‪3‬‬ ‫||‬ ‫‪4.8 × 10- 11‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2.1× 10- 4‬‬
‫‪H - O - C- O-‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺳﻠﯿﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪H 2S‬‬ ‫‪H -S-H‬‬ ‫‪9.5 × 10- 8‬‬ ‫‪HS -‬‬ ‫‪1.1 × 10- 7‬‬
‫اﯾﻮن ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ‬ ‫‪HS -‬‬ ‫‪H - S-‬‬ ‫‪1.0 × 10-19‬‬ ‫‪S2 -‬‬ ‫‪1.0× 105‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬
‫‪O-H‬‬
‫‪H 3 PO 4‬‬ ‫|‬
‫‪7.5 × 10- 3‬‬ ‫‪H 2 PO 4-‬‬ ‫‪1.3 × 10-12‬‬
‫‪H -O -‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪-O-H‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬

‫‪ H 2 PO 4-‬ډای ﻫﺎﯾﺪرو ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ‬ ‫‪O-‬‬

‫‪6.2 × 10- 8‬‬ ‫‪HPO 2 -‬‬ ‫‪1.6 × 10- 7‬‬
‫‪H - O -‬‬
‫|‬
‫‪P‬‬ ‫‪- O - H‬‬
‫‪4‬‬
‫اﯾﻮن‬ ‫||‬
‫‪O‬‬

‫ﻫﺎﯾﺪرواﺳﻔﻮرﯾﮏ اﯾﻮن‬ ‫‪HPO 2 -‬‬ ‫‪O-‬‬

‫‪4.8 × 10-13‬‬ ‫‪PO 3 -‬‬ ‫‪2.1× 10- 2‬‬
‫‪4‬‬ ‫|‬
‫‪H - O - P - O-‬‬ ‫‪4‬‬
‫||‬
‫‪O‬‬

‫* ‪ H 2SO 3‬ﻫﯿ（ﮑﻠﻪ ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺼﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ ‪ K a‬ﻻﻧﺪې‬
‫ﺑﻬﯿﺮ ﭘﻮری اړه ﻟﺮي‪:‬‬
‫)‪SO 2 (g) + H 2O(l) ¾ ¾ ® H + (aq) + HSO 3- (aq‬‬
‫¬‬
‫‪-‬‬
‫** د ‪ H S‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﯽ دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ！ﺎﮐﻞ ﺳﺘﻮﻧﺰ ﻣﻦ دی‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬دﻫﻐﻪ ﭘﻪ اړه ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي رﻗﻤﻮﻧﻪ‬
‫ا！ﮑﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﯿﺮو ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﯾﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ دوو ﭘﺮوﺗﻮﻧﻲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﮐ‪ K a1 > K a 2 ３‬وي؛ ﻧﻮ د ]‪ [H‬د اﯾﻮن ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬

‫‪155‬‬
‫ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ د ﻫﻐﻮی د ﻣﺰدوﺟﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻏﻠﻈﺖ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او د ﮐﭽ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ‪ K a 2‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی‪.‬‬
‫ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ ＇ﻮ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻲ ﺗﯿﺰاب دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ درﯾﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪H PO‬‬ ‫)‪→ H + (aq) + H PO (aq‬‬
‫‪3‬‬ ‫← )‪4(aq‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫[] [‬
‫‪H + H 2 PO 4‬‬
‫‪= 7.5 10 3‬‬
‫]‬
‫= ‪Ka‬‬
‫‪1‬‬ ‫[‬
‫‪H 3 PO 4‬‬ ‫]‬
‫‪H 2PO 4-‬‬ ‫)‪¾ ¾® H + (aq) + HPO 2 - (aq‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫¬‬ ‫‪4‬‬
‫‪éH + ù éHPO 2 - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫‪Ka 2 = ë‬‬ ‫‪= 6.2 × 10 - 8‬‬
‫‪éH PO - ù‬‬
‫‪êë 2‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫‪HPO 2 -‬‬ ‫)‪¾ ¾ ® H + (aq) + PO 3 - (aq‬‬
‫¬ )‪4 (aq‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪é H + ù é PO 3 - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫‪Ka 3 = ë‬‬ ‫‪= 4.8 × 10 - 13‬‬
‫‪é HPO 2 - ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪4 úû‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﯿﺪل‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﮐﻤﺰوری ＇ﻮ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻲ ﺗﯿﺰاب دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﻐﻮی د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ دوﯾﻢ او‬
‫درﯾﻢ ﭘ‪７‬اوﮐ‪ ３‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﯽ ﮐﯿ‪８‬ي ؛ ﻧﻮﻣﻮﻧ‪ ８‬وﯾﻼی ﺷﻮ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﭼ‪ ３‬ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻟﺮي ‪،‬د ﻧﻪ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰ ﺷﻮو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‬

‫‪ éê H 2S O4 ùú‬ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ دې ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي او ﻫﻢ د ‪ éê H ùú‬او‬

‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬ ‫‪ë û‬‬

‫‪156‬‬
 ‫اﺗﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪95 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺳﻠﻨﻪ‪ ،‬د ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺛﺎﺑﺘﻮﻧﻪ او د اﻟﻘﻠﯿﻮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﺳﻠﻨ‪ ３‬او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﺛﺎﺑﺖ دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺳﻠﻨﻪ او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ د‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې را＊ﯿﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺳﻠﻨﻪ او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ دې ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨﯽ (‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬د ﮐﻮﻣﻮ ﻓﮑﺘﻮروﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ او‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺳﻠﻨﻪ‪ ،‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ او اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﯿﻠﻮ د‬
‫اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺳﻠﻨ‪ ３‬او د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو د ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي ‪،‬‬ ‫ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺳﻠﻨ‪ ３‬د ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ او د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﺣﻞ ﮐ‪７‬ي ‪ -‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺳﻠﻨ‪ ３‬او ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ اړه د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫او د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ دې ﺗﻤﺮﯾﻦ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪157‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪-8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د اﻟﻘﻠﯿﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﻣﺰدوﺟﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺛﺎﺑﺖ او د ﻫﻐﻮی د ﻣﺰدوﺟﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ د ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ډﯾﺮه ﻣﻬﻢ اړﯾﮑﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪ :‬ﭘﻪ دې‬
‫اړه د اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاب د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﺴﻮ‪:‬‬
‫)‪CH 3 - COOH(aq) ¾¾® H + (aq) + CH 3 - COO - (aq‬‬
‫¬‬
‫‪éH + ù éCH3 - COO - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬ ‫‪úû‬‬
‫‪Ka = ë‬‬
‫] ‪[CH3 - COOH‬‬
‫ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه د ‪ CH 3 - COO-‬ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠ‪ ９‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪:‬‬
‫)‪CH 3 - COO- (aq) + H 2O ¾¾® CH 3 - COOH(aq) + OH - (aq‬‬
‫¬‬
‫د ﻧﻮﻣﻮړې اﻟﻘﻠ‪ ９‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪی ډول وﻟﯿﮑﻞ ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪[CH3 - COOH] éêOH - ùú‬‬
‫= ‪Kb‬‬ ‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬
‫‪éCH - COO- ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪úû‬‬

‫د دې دوو وړاﻧﺪې ﺷﻮو ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﺛﺎﺑﺘﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫‪é H + ù é CH3 - COO - ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪úû êë‬‬
‫‪[CH3‬‬ ‫‪- COOH‬‬ ‫‪] éê OH - ùú‬‬
‫‪Ka × Kb = ë‬‬ ‫× ‪ûú‬‬ ‫‪ë‬‬ ‫‪û‬‬
‫] ‪[CH3 - COOH‬‬ ‫‪é CH - COO - ù‬‬
‫‪3‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬

‫ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠ‪ ３‬ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﺣﯿﺮاﻧﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬راﺷﻲ؛ ﺧﻮ وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دا ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺣﯿﺮاﻧﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻧﻪ دي‬
‫‪ ،‬ﺳﻤ‪ ３‬اود ﭘﻮﻫ‪ ３‬وړ دي‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ او دوﯾﻤﻪ )‪ (1‬او ) ‪ (2‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ او دﻫﻐﻮی اﯾﻮﻧﻲ ﻏﻠﻈﺖ د ﺿﺮب دﺣﺎ‪請‬ﻞ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ او ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﯾ‪－ ３‬ﻮرو‪:‬‬
‫‪(1)CH‬‬ ‫‪3‬‬ ‫®¾¾ )‪- COOH(aq‬‬
‫¬‬
‫)‪H + (aq) + CH 3 - COO - (aq‬‬ ‫‪Ka‬‬
‫®¾¾ ‪(2) CH3 - COO- (aq) + H 2O‬‬
‫¬‬
‫)‪CH3 - COOH(aq)+ OH- (aq‬‬ ‫‪Kb‬‬
‫®¾¾ )‪(3) H2O(l‬‬
‫¬‬
‫)‪H+ (aq) + OH- (aq‬‬ ‫‪Kw‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎدل ﻗﺎﻧﻮن رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪ .‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د دووﻣﻌﺎدﻟﻮ ﻟﻪ ﺟﻤﻌﻪ ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ درﯾﻤﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪،‬دﻟﺘﻪ د‬
‫درﯾﻤ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﻟﭙﺎره د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ د دوو ﺟﻤﻊ ﺷﻮو ﻣﻌﺎدﻟﻮ د ﺗﻌﺎدل د ﺿﺮب ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺗﯿﺰاﺑﻮ‬
‫‪K × K =K‬‬ ‫او د ﻫﻐﻮ د ﻣﺰدوﺟﯽ اﻟﻘﻠﻲ دﺟﻮړو ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﻤﻪ ده‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪w‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﻌﺎدﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪:３‬‬
‫‪Kw‬‬ ‫‪Kw‬‬
‫= ‪Ka‬‬ ‫و‬ ‫= ‪Kb‬‬
‫‪Kb‬‬ ‫‪Ka‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﮐﻮﻻی ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاﺑﻮ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ) ‪ K a‬ﮐﻮﭼﻨﯽ ( او د ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠ‪ ９‬دﺗﻌﺎدل‬
‫ﺛﺎﺑﺖ) ‪ K b‬ﻟﻮی ( او د ﻫﻐ ﻮی ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ او د ﻫﻐﻮی ﻧﯿﻤ‪／‬ﺮﺗﯿﺎوې ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬و‪.‬‬

‫‪158‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻲ‬
‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ ‪ 6:‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺟﻮړﯾﺪل‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ دﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﺧﻨﺜﯽ ﺟﻮړوﻧﻪ او ﺗﻮدوﺧﻪ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ‬ ‫‪5‬‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪6‬‬

‫‪ -2‬د ＇ﭙﺮﮐ‪ ３‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ دﻣﺎﻟ‪／‬ﻮﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ او ﻧﻮرو ﻣﻮادو ﺳﺮه ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ＇ﭙﺮﮐﯽ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪-8‬ج ‪– 9 ،‬اﻟﻒ‪ - 10 ،‬ج‬ ‫‪-1‬د ‪ – 2 ،‬د‪- 3 ،‬ج‪-4 ،‬ج ‪- 5،‬د‪-6 ،‬اﻟﻒ ‪- 7 ،‬ج‪،‬‬
‫د ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪-1‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‪ :‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺑﻬﯿﺮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺑﻬﯿﺮ ﻟﻪ‬
‫اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮﮐ‪７‬ي‪ ،‬اوﺑﻪ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫) ‪2 H 2O ( g ) ¾¾ ¾¾® 2 H 2 ( g ) + O2 ( g‬‬

‫‪-2‬د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬

‫ﯾﻮ ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ دوه ‪－‬ﻮﻧﯽ ﺗﻌﻮﯾﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮل د اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ او د ﻫﻐﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺗﻌﺎﻣﻞ دی ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ‬
‫او اوﺑﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؛دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫) ‪HCl (aq) + NaOH (aq‬‬ ‫) ‪→ NaCl (aq ) + H 2O (l‬‬
‫د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪،‬‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ی او ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺒﺪﯾﻠﯿ‪８‬ي؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬‬

‫‪159‬‬
 ‫‪HCl + H O ¾¾® C - + H O +‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪H O‬‬
‫)‪¾® Na + (aq) + OH - (aq‬‬
‫¾‪NaOH(s) + ¾¾2‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬دواړه ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺨﻠﻮط ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪:‬‬

‫¾ )‪Cl - + H 3O + + Na + (aq ) + OH - (aq‬‬

‫‪¾® Na + (aq) + Cl - (aq) + 2 H 2 O‬‬

‫‪-3‬‬

‫‪V2 = 200mL‬‬ ‫‪V1C1 = V2 C 2‬‬

‫‪V1C1‬‬
‫‪C1 = 2m‬‬ ‫= ‪C2‬‬
‫‪V2‬‬
‫‪200mL · 2m‬‬
‫‪V2 = 100mL‬‬ ‫= ‪C2‬‬ ‫‪= 4m‬‬
‫‪100mL‬‬
‫? = ‪C2‬‬
‫‪-4‬‬
‫‪¾® H 3O + + In -‬‬
‫¾ ‪(1) H 2O + HIn‬‬
‫_‬
‫] ‪[ H O + ][ In‬‬
‫‪Kc = 3‬‬
‫]‪[ H 2O ][ HIn‬‬
‫¬¾ ‪(2) In + H 2 O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® HIn + OH‬‬
‫_‬
‫] ‪[ HIn][OH‬‬
‫= ‪Kc‬‬ ‫_‬
‫] ‪[ H 2 O][ In‬‬
‫‪D‬‬
‫®¾¾ ‪(1) 2 Hg O‬‬ ‫) ‪2 Hg ( s ) + O2 ( g‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ﺗﺠﺮﯾﺪي‬
‫_‬
‫‪¾® H + + OH‬‬
‫¾ ‪(2) H 2O‬‬ ‫ﺗﺠﺮﯾﺪي‬
‫¾ ) ‪AgNO3 (aq ) + NaCl ( aq‬‬
‫‪¾® NaNO3 + AgCl‬‬ ‫ﺗﺠﺮﯾﺪي ﺗﻌﻮﯾﻀﻲ‬

‫‪-6‬‬
‫‪V1 = 10mL‬‬ ‫‪V1C1 = V2C2‬‬
‫‪V2C 2‬‬
‫? = ‪C1‬‬ ‫= ‪C1‬‬
‫‪V1‬‬
‫‪25mL • 0.4m‬‬
‫‪V2 = 25mL‬‬ ‫= ‪C2‬‬ ‫‪= 1m‬‬
‫‪10mL‬‬
‫‪C 2 = 0.4m‬‬
‫‪ -7‬ﺳﺎده ﺗﻌﻮﯾﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دې ډول ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺮﮐﺐ ﻟﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ＇ﺨﻪ ﯾﻮ ﻋﻨﺼﺮ ﯾ‪ ３‬د ورﺗﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﻲ ‪＄‬ﺎﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﺗﻌﻮﯾﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ زﯾﺎﺗﺮه‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾ ‪A + BX‬‬
‫‪¾® AX + B‬‬
‫¾ ‪Y + BX‬‬
‫‪¾® BY + X‬‬

‫‪160‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ X, B, A ３‬او ‪ y‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي‪AX ،‬او ‪ By‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ور＊ﯿﻲ‪ .‬زﯾﺎﺗﺮه ﻓﻌﺎﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه )د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﮐﻠﻮراﯾﺪ اﺳﯿﺪ او ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ( ﺗﻌﺎﻣﻞ وﮐ‪７‬ي د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺟﻮړوي ‪:‬‬

‫¾ ) ‪Mg (s ) + 2 HCl (aq‬‬

‫) ‪¾® MgCl 2 (aq) + H 2 ( g‬‬
‫‪ -8‬اﻣﯿﻨﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ) اﻟﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ ( ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪،‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬د اﻣﺎﯾﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ ،‬اﻣﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ او ﻫﻢ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ډول ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫|‬ ‫||‬ ‫||‬
‫¾ ‪C H 3 - N - H + H - O - C- CH 3‬‬
‫‪¾® CH 3 - C- NH - CH 3 + H 2 O‬‬

‫‪-9‬‬
‫‪V1 = 10mL‬‬ ‫‪V1C1 = V2C2‬‬
‫‪V2C 2‬‬
‫? = ‪C1‬‬ ‫= ‪C1‬‬
‫‪V1‬‬
‫‪5mL • 0.2m‬‬
‫‪V2 = 5mL‬‬ ‫= ‪C2‬‬ ‫‪= 0.1m‬‬
‫‪10mL‬‬
‫‪C 2 = 0.2m‬‬
‫‪– 10‬‬
‫_‬
‫‪+‬‬
‫¬¾ )‪HCl (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® Cl (aq ) + H (aq‬‬
‫_‬
‫¬¾ ) ‪NaOH (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® Na + (aq) + OH (aq‬‬
‫_‬
‫¾ ) ‪H + + (aq ) + OH (aq‬‬
‫‪¾® H 2O‬‬
‫_‬
‫¾ ) ‪Na + (aq) + Cl (aq‬‬
‫‪¾® NaCl‬‬

‫‪161‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪102 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ‪،‬دﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړﯾﺪل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ او د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺟﻮړﯾﺪل دې ﭘﻪ ＊ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﯿﺮاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ دې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ورﮐ‪７‬ای ﺷﻲ او ﻣﺎﻟ‪ ３／‬دې ﭘﻪ ﻻس راوړﻟﯽ‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﻲ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﻟﯿﻤﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ‪請‬ﺎﺑﻮن اوﺑﻪ واﭼﻮل‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﺘﺮ‪－‬ﻮﺷﻲ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪: 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ او د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﺟﻮړﯾﺪو ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د‬ ‫ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﯿﺮ دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﻮ ﻣﻌﺎدﻟﻲ دې وﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬ ‫دﭘﻮﻫﺎﻧﻮ د ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪162‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻣﺎﻟ‪ :３／‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﻫﻢ ازادﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د دي ﺗﻮدوﺧﯽ ﮐﭽﻪ د‬
‫ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او د ﻗﻮي اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ 13.7 Kcal mol ３‬ده او د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ د ﺗﻮدوﺧﯽ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬د ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﻟﻪ ﻗﻮي اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫¾ ‪HCl + NaOH‬‬
‫‪¾® NaCl + H 2 O‬‬ ‫‪+ 13.7 kcal / mol‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی ‪:‬‬
‫_‬
‫‪¾® Cl + H 3O +‬‬
‫¾ ‪HCl + HOH‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ‪ N a‬او د ‪ C l‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ډول ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي او ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﮐﺎر ﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪.‬‬
‫ب – د ﺿﻌﯿﻒ ﺗﯿﺰاب ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻗﻮي اﻟﻘﻠﯽ ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاب زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي او ﻧﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﮐﻤﺰورو ﺗﯿﺰاب‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ ‪ HA‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﯿﺴﻮ ‪،‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ اﻟﻘﻠﻲ د زﯾﺎﺗﯿﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې‬
‫ډول ﭘﻪ دی‪:‬‬
‫¬ ‪HA + OH -‬‬
‫¾¾‬
‫¾‬
‫®¾‬ ‫‪A- + H 2O‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬دﭘﺮوﺗﻮن ﻟﯿ‪８‬دول ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬ﻫﻐﻪ ﻧﻮر ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫¬ ‪HA + HOH‬‬
‫¾¾‬
‫‪¾® A + H 3 O‬‬
‫¾‬
‫وروﺳﺘ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻲ ﮐﻢ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﺮه د اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫¬ ‪CH 3COOH + O H‬‬
‫¾¾‬
‫‪¾® CH 3CO O + H 2 O‬‬
‫¾‬
‫د ‪ 0.1molar‬ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل ‪＊ 99.96%‬ﻲ ﻟﻮري ﺗﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ج‪ -‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺗﯿﺰاب او ﺿﻌﯿﻒ اﻟﻘﻠﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬ﻧﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﮐﻤﺰورو اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﻟﻪ ‪ B‬ﺳﺮه ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐﯽ وﻧﯿﺴﻮ‪ ،‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﭘﺮوﺗﻮن د ﻧﯿﻎ ﻟﯿﺰدول او د ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ اﯾﻮن ﻟﻪ‬
‫ﺟﻮړﯾﺪﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼﯽ ﭘﻪ وروﺳﺘﯿﻮ ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ اﯾﻮن ﭘﻪ اﻟﻘﻠﻲ اﻏﯿﺰه ﮐﻮي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول‬
‫ده‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¬ ‪H 2 O + HCl‬‬
‫¾¾‬
‫‪¾® H 3 O + C l‬‬
‫¾‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫¾ ‪B + H3 O‬‬
‫‪¾® B H + H 2O‬‬
‫ﭘﻪ دي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ او د اوﺑﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﯿﻮل ﺷﻲ؛ دا ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﮐﻤﯿﺖ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ډﯾﺮ‬
‫ﻟ‪ ８‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪163‬‬
 ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¬ ‪H2O + B‬‬
‫¾¾‬
‫‪¾® B H + O H‬‬
‫¾‬
‫‪-‬‬
‫¾ ‪O H + H 3O‬‬
‫‪¾® 2H 2O‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮل‪ :‬د ﻫﺎﯾﺪرو ﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل د ‪ H 3 O‬او ‪ C l‬اﯾﻮن ﻟﺮي‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪¾® NH 4+ + H 2O‬‬
‫¾ ‪NH 3 + H 3 O‬‬
‫د – دﺿﻌﯿﻒ ﺗﯿﺰاب او ﮐﻤﺰوري اﻟﻘﻠﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪:‬ﭘﻪ دې ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻧﯿﻎ ډول ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫¬¾ ‪HA + B‬‬
‫¾¾‬
‫¾‬‫‪¾® B H + A‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ＊ﯽ ﻟﻮرې ﺗﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﮐﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻪ وي ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ او اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫¾ ‪CH 3COOH + NH 3‬‬
‫‪¾® NH 4 + CH 3CO O‬‬
‫ﭘﻪ ‪ 0.1molar‬ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ 99.4%‬ﭘﻪ ＊ﻲ ﻟﻮري ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪164‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪103 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺮﻣ‪ ＃‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻻرې او ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ دې زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړوي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ دﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې ‪،‬ﻫﻐﻮی دې د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ورﮐﻮﻻی وﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ＇ﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬د ﻣﻌﺪې ﺗﯿﺰاب ＇ﻪ رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻤﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ( ‪:‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﻓﻠﺰوﻧﻮ د‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي او د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﻮ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬وﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪＇-‬ﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻫﻢ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪165‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ازاد او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺟﻮړوي‪ .‬ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه‬
‫ﯾﻮﺷﺎن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﮐﻮي د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﯿﺰاب ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ )ﻫﻐﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻲ ارﺟﺎﻋﻲ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻟﺮي( ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬د ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړوي او‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻢ ازاده وي‪:‬‬
‫¾ ‪2 HCl + Fe‬‬
‫‪¾® FeCl 2 + H 2‬‬
‫¾ ‪HCl + Cu‬‬
‫‪¾® X‬‬
‫ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮﺳﺮه ﭘﻪ دوو ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺘﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪ -1‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه د ﺳﻮړ او رﻗﯿﻖ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د دي ﺗﯿﺰاب ﻋﻤﻞ دﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﺷﺎن دی؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ) ﻣﻨﻔﻲ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ ( ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د ﺳﻠﻔﯿ＂ﻮ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړوي او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ازادوي‪:‬‬

‫ﺳﻮړ ا و ﻧﺮی‬
‫‪H 2 SO 4 + Fe‬‬ ‫‪→ FeSO 4 + H 2‬‬

‫ﺳﻮړ ا و ﻧﺮی‬
‫‪H 2 SO 4 + Cu‬‬ ‫‪→X‬‬
‫‪ -2‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه د ﺗﺎوده او ﻏﻠﯿﻆ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬ﺗﺎوده او ﻏﻠﯿﻆ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺳﺮوزرو او ﭘﻼﺗﯿﻦ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ زﯾﺎﺗﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬د ﺳﻠﻔﯿ＂ﻮ ﻣﺎﻟ‪ ، ３／‬ﺳﻠﻔﺮ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫ﺗﻮد اوﻏﻠﯿﻆ‬
‫‪H 2 SO 4 + Fe‬‬ ‫‪→ FeSO 4 + SO 2 + H 2 O‬‬

‫ﺗﻮد ا وﻏﻠﯿﻆ‬
‫‪2 H 2 SO 4 + Cu‬‬ ‫‪→ CuSO 4 + SO 2 + 2 H 2 O‬‬

‫ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه د ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ درې ډوﻟﻪ دی‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه د ﻏﻠﯿﻆ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬دا ډول ﺗﯿﺰاب ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺳﺮوزرو او ﭘﻼﺗﯿﻦ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ‪ ،‬د‬
‫‪ NO 2‬ﺧﺮﻣﺎﯾﻲ رﻧ‪／‬ﻪ ‪－‬ﺎز او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫¾ ‪2 HNO3 + Hg‬‬
‫‪¾® Hg ( NO3 ) 2 + 2 NO2 + H 2 O‬‬
‫‪-2‬د ﻧﺮي ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ‪ :‬دا ډول ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺳﺮوز زرو او ﭘﻼﻧﯿﻦ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪،‬د ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻣﺎﻟ‪ ،３／‬د‬
‫‪ NO‬ﺑﯽ رﻧ‪／‬ﻪ ‪－‬ﺎز او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﻧﺮي‬
‫‪4 HNO 3 + Fe‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® Fe ( NO 3 ) 2 + 2 NO + 2 H 2 O‬‬

‫ﻧﺮي‬
‫‪8 HNO 3 + 3Cu‬‬ ‫¾‬
‫‪¾® 3Cu ( NO3 ) 2 + 2 NO + 4 H 2 O‬‬

‫د ډﯾﺮو ﻧﺮﯾﻮ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه‪ :‬دا ډول ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﯾﻮازې ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻫﻢ ﻟﻪ اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او اوﺑﻪ‬
‫ﺟﻮړوي‪ ،‬د دي ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﻟﻪ او ﺳﭙﻨ‪ ،３‬ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺴﻢ او ﻣ‪／‬ﻨﯿﺰﯾﻢ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪.‬‬
‫ډﯾﺮ ﻧﺮی‬
‫‪10 HNO3 + 4 Zn‬‬ ‫‪→ 4 Zn ( NO3 ) 2 + NH 4 NO3 + 3 H 2O‬‬

‫‪10 HNO3 + 4 Fe‬‬

‫‪ → 4 Fe ( NO ) + NH NO + 3H O‬ډﯾﺮ ﻧﺮی‬
‫‪3 2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪166‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪104 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺧﻨﺜﯽ ﺟﻮړوﻧﯽ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺟﻮړﯾﺪل‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دې د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ﺳﺮه زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اﻟﻘﻠﻲ دې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ورﮐ‪７‬اي ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬اﯾﺎ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ دﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﺧﻨﺜﯽ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ؟‪.‬‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ د‬ ‫ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دې د ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﯽ د ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬ ‫ورﮐﻮﻟﻮﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ دې د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه زده ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﻫﻢ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪３／‬‬
‫ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪167‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪-1‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺷﯿﺮﯾﻨ‪ ９‬ﭘﻪ ﭘﺨﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬دﺷﯿﺮﯾﻨ‪ ９‬ﺷﺮﺑﺖ ) ‪ ( NaHCO3‬زﯾﺎت وي‪ ،‬ﻧﺮﻣﻪ ﺷﯿﺮﯾﻨﻲ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ﺷﯿﺮﯾﻨ‪ ９‬د ﺷﺮﺑﺖ‬
‫د ﻟ‪８‬واﻟﻲ ﭘﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻪ ﺷﯿﺮﯾﻨﻲ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-2‬د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﻟﯿﮑﻞ‪:‬‬
‫‪HOOC (CHOH ) 2 COOH + 2 NaHCO3‬‬ ‫‪→ NaOOC (CHOH ) 2 COONa + 2 H 2 O + 2CO2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪2 NaAl ( SO4 ) 2 + 6 NaHCO3‬‬ ‫‪→ Al2 O3 + 4 Na 2 SO4 + 3H 2 O + 6CO2‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﻣﻌﺪې ﮐ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ‪:‬د ﻣﻌﺪې ﻋﺼﺎره ) ﺷﯿﺮه ( ﯾﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل دی ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺪې د ﻣﺨﺎﻃﻲ ﭘﻮښ ﻟﻪ ﻏﺪو ＇ﺨﻪ ﺗﺮﺷﺢ ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬‬
‫د ﻣﻌﺪې د ﻋﺼﺎرې ) ﺷﯿﺮې ( ‪ pH‬ﻟﻪ ﯾﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ دوو ﭘﻮرې دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺖ ‪＄ 10‬ﻠﯽ د ﻟﯿﻤﻮ ﻟﻪ ﺗﯿﺰاب ＇ﺨﻪ زﯾﺎت‬
‫دي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤﺪې اﻣﻠﻪ د ﮐﺎﻧ‪／‬ﻮ)اﺳﺘﻔﺮاق( ﺧﻮﻧﺪ ﯾ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻲ او ﺗﯿﺰ دی‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﯿﺰاب ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺪې ﻟﻪ دﯾﻮاﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﺷﺢ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ HCl‬ﻟﻪ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺗﯿﺰاب ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺪي د‬
‫ﻋﺼﺎرې ‪ 5%‬ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده ﭼ‪ ３‬وﻇﯿﻔﻪ ﯾ‪ ３‬د ﺑﮑﺘﺮﯾﺎوو د ودې ﻣﺨﻨﯿﻮی او د ﺧﻮړو ﻫﻀﻢ دی‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻌﺪې ﮐ‪＇ ３‬ﻪ رﻧ‪／‬ﻪ ﺗﯿﺰاب ﺟﻮړﯾ‪８‬ي؟‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د اﻧﺴﺎن د ﻣﻌﺪې ﺗﺼﻮﯾﺮ ＊ﯿﻲ‪ ،‬د ﻣﻌﺪې ﺷﺎوﺧﻮا د ﯾﻮ ﻣﺨﺎﻃﻲ ﭘﻮښ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻮ＊ﻮﻟﯽ ﺷﻮی دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬د وﯾﻨ‪ ３‬ر‪－‬ﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﺑﺪن ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو د ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو وروﺳﺘﯽ ﻣﺤﺼﻮل ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ دی ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه‬
‫‪+‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺟﻮړوي ‪ ،‬د ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﮏ اﺳﯿﺪ د ﺗﻔﮑﯿﮏ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ H‬اﯾﻮن ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪CO 2 ( g ) + H 2O‬‬ ‫) ‪H 2CO3 (aq‬‬

‫_‬
‫) ‪H 2CO3 ( aq‬‬ ‫) ‪H + + HCO3 ( aq‬‬
‫‪+‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ د وﯾﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻼزﻣﺎ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ‪ H‬اﯾﻮن د اﻧﺰاﯾﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻂ ﻣﻌﺪې ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬ول ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د‬
‫‪-‬‬
‫ﻣﻨﻔﻲ او ﻣﺜﺒﺘﻮ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺎدل ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ د ‪ C l‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻣﺴﺎوي ﮐﭽﻪ ﻫﻢ د وﯾﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻼزﻣﺎ ＇ﺨﻪ ﻣﻌﺪې ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﺣﺠﺮې ﭘﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ډول د ﻧﻮﻣﻮړو اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ وﯾﻨ‪ ３‬ﺗﻪ د ﺑﯿﺮﺗﻪ ﺗ‪ ，‬اﺟﺎزت ﻧﻪ ورﮐﻮي‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫د ﺧﻮړو د ﻣﻮادو ﺧﻮړل د ﻣﻌﺪې ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ H‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺗﺮﺷﺢ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د دې اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ډﯾﺮه ﮐﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ د ﻣﻌﺪې ﭘﻪ‬
‫ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي او د وﯾﻨﻮ د ﺑﻬﯿﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ دﻗﯿﻘﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻧﯿﻢ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﺣﺠﺮې ﭘﻪ ﻣﻌﺪې ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او ﻧﻮې ﺣﺠﺮې ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﯾﻮه ﺳﺎﻟﻤﻪ ﻣﻌﺪه ﭘﻪ ＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ډول وروﺳﺘﻪ د ﻫﺮو درﯾﻮ ور‪＄‬ﻮ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ‪＄‬ﻞ‬
‫‪+‬‬
‫ﺑﯿﺎرﻏﻮل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻣﻌﺪې د ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﮐﭽﻪ زﯾﺎﺗﻪ ﺷﻲ‪ ،‬د ‪ H‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﯾﻮ ه ﮐﭽﻪ د وﯾﻨ‪ ３‬ﭘﻼزﻣﺎ ﺗﻪ ﺑﯿﺮﺗﻪ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﻤﮑﻦ د‬
‫ﻣﻌﺪې د ﭘﻮښ د را！ﻮﻟﯿﺪو ﻻﻣﻞ و‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬درد‪ ،‬ﭘ‪７‬ﺳﻮب او د وﯾﻨ‪ ３‬ﺑﻬﯿﺪل راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻣﻌﺪي د ﺗﺮﺷﺢ ﮐﭽﻪ د ﺧﻮړو د ﻣﻮادو ﭘﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ او ﮐﭽ‪ ３‬ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻌﺪې ﮐ‪ ３‬دﻧﻨﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﺳﺮه‬
‫ﻟﻪ دې ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺪې ﻋﺼﺎره ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﻲ ډول ډﯾﺮه ﺗﯿﺰاﺑﻲ ده؛ ﺧﻮ ډﯾﺮ ﺧﻮړل او ﻋﺼﺒﻲ ﮐﯿﺪل د ﻫﻐﻪ د زﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د‬

‫‪168‬‬
 ‫ﻫﺎﺿﻤ‪６－ ３‬وډﯾﺪل ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫د ﻣﻌﺪې د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﯾﻮﻧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ د ﮐﻤﻮاﻟﻮ ﯾﻮ ﻻره د اﻧﺘﯽ اﺳﯿﺪ ) ‪ ( Antiacides‬دواوو ﺧﻮړل دي ‪ ،‬اﻧﺘﻲ‬
‫اﺳﯿﯿﺪوﻧﻪ د ‪ HCl‬ﯾﻮه ﺑﺮﺧﻪ ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫¾ ‪CaCO3 + 2 HCl‬‬
‫‪¾® CaCl 2 + CO2 + H 2O‬‬
‫ﻻﻧﺪی ﺟﺪول ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬اﻧﺘﻲ اﺳﯿﺪوﻧﻪ ＊ﯿﻲ‪:‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫ﺳﻮدا‪－‬ﺮۍ ﻧﻮم‬ ‫د اﻧﺘﻲ اﺳﯿﺪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻧﻮم‬
‫‪CaCO3‬‬ ‫‪Alka _ 2‬‬ ‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＀‬
‫‪NaHCO3‬‬ ‫‪Alka _ seltzer‬‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺎی ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＀‬
‫‪MgCO3‬‬ ‫‪Bufferin‬‬ ‫ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＀‬

‫‪Mg (OH ) 2‬‬ ‫‪Milk of magnesia‬‬ ‫ﻣﮕﻨﯿﺰﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ‬

‫‪Al (OH ) 2 NaCO3‬‬ ‫‪Rolaids‬‬
‫دای ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﻲ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＀‬
‫ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړو ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ دﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﭽﻪ د ﻣﻌﺪي د دﻧﻨﻪ ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﻓﺸﺎر زﯾﺎﺗﻮي او د ار‪－‬ﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د‬
‫ﻣ‪／‬ﻨﯿﺰﯾﻢ ﻟﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻨﻪ ﻧﻮرې ﻧﺎروﻏ‪ ９‬راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﻐﻮی د زﯾﺎﺗ‪ ３＂－ ３‬اﺧﯿﺴﺘﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ دې‬
‫‪＄‬ﺎن و ﺳﺎﺗﻞ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪169‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪105 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺧﻨﺜﯽ ﺟﻮړوﻧﻪ او ﺗﻮدوﺧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه دې د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‬
‫ﺗﻠﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ او ﻫﻢ دې د ﻫﻐﻮی د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻻرې زده‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ‪ ،‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ او ﻣﻬﺎرﺗﻲ( ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﺷﺘﻪ دی‬
‫او ﯾﻮ ﺑﻞ ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪-‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ دې د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ د اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬اي ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺎﻧﺪی ﻟ‪＇ ８‬ﻪ‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ورزﯾﺎت ﺷﻲ‪＇ ،‬ﻪ ﺑﻪ وﺷﻲ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪: 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او د اﻟﻘﻠﯿﻮ دﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ‪！ ،‬ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫دﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي ﭘﻪ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺑ‪２‬ﻪ دې ﻫﻐﻮی ﺗﻪ رو＊ﺎ ﻧﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺧﻨﺜﯽ ﮐﯿﺪو او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬دﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ اړه‬
‫وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ې‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪170‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص‬
‫د ﻋﻀﻮی ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ‪－‬ﺮوپ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ دوو ﻻرو ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﯾﻮه ﻻره ﯾ‪ ３‬دا ده ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪+‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ) ‪ (- O - H‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﭘﺮې او ﭘﺮوﺗﻮن ) ‪ (H‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﺑﻠﻪ داﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ) ‪(C - O‬‬
‫ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﭘﺮې ﺷﻮي ده او ‪ O - H‬ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪＄ ،‬ﯿﻨ‪ ３‬وﺧﺖ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻣﺸﺒﻮع ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﻲ زﻧ‪％‬ﯿﺮﻫﻢ ﭘﺮې ﮐﯿ‪８‬ي او ﻫﻢ د ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺸﺒﻮع ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﻮﻧﻮ د زﻧ‪％‬ﯿﺮ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫د ‪ O - H‬د اړﯾﮑﯽ د ﭘﺮې ﮐﯿﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫‪+‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪－ - COOH‬ﺮوپ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺗﻮم د ‪ H‬د اﯾﻮن ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺟﻼ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﻧﯿﻮن را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ‬
‫وروﺳﺘﺎړی د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﮐ‪ ３‬د ‪ ate‬ﭘﻪ وروﺳﺘﺎړي ﺗﻌﻮﯾﺾ‬ ‫‪-oic‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐ‪ ３‬ﺗﯿﺰاﺑﻲ اﻧﯿﻮن ﺷﺘﻮن ﻟﺮ ي او د ﺗﯿﺰاﺑﻲ اﻧﯿﻮن د‬
‫‪-‬‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي او د ﺗﯿﺰاب ﮐﻠﻤﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻟﺮې ﮐﯿ‪８‬ي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ (CH 3CO O) :‬اﯾﻮن د اﺳﺘﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺟﻮړﯾﺪل‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪوﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړې او ‪ H 2‬ازادﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾ ‪2 R - COOH + 2 Na‬‬
‫‪¾® 2 R - COONa + H 2‬‬
‫‪caboxylicacid‬‬ ‫‪salt‬‬
‫¾ ‪2 HCOOH + 2 Na‬‬
‫‪¾® 2 HCOONa + H 2‬‬
‫‪formicacid sodium‬‬ ‫‪sodiumformate‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ 48g ３‬ﻣﻮﻧﻮ اﺳﯿﺪ د ﻣ‪／‬ﻨﯿﺰﯾﻢ ﻟﻪ ﻓﻠﺰ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ﭼ‪ 8.96L ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ازادﯾ‪８‬ي‪ ،‬د‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ﺑﻪ ﮐﻮم وي؟‬
‫ﺣﻞ ‪ :‬د ازادﺷﻮي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮو ‪:‬‬
‫‪1molH 2‬‬ ‫‪22.4 L‬‬
‫‪1mol 8.96 L‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪8.96 L‬‬ ‫=‪n‬‬ ‫‪= 0.4mol‬‬
‫‪22.4 L‬‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪2 R COOH + Mg‬‬ ‫‪→( R COO ) 2 Mg + H 2‬‬
‫‪0.4mol 2mol‬‬
‫‪2mol‬‬ ‫‪1molH 2‬‬ ‫=‪n‬‬ ‫‪= 0.8mol‬‬
‫‪1mol‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪0.4mol‬‬
‫‪m‬‬
‫= ‪ n‬دی‪ :‬ﻧﻮ ﻟﺮو ﭼ‪: ３‬‬ ‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ‬
‫‪M‬‬

‫‪171‬‬
 ‫‪m‬‬ ‫‪48 g‬‬
‫= ‪M‬‬ ‫=‬
‫‪n 0.8mol‬‬
‫‪M = 60 glmol‬‬
‫ﭘﻪ دي ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﺗﯿﺰاب ﻓﻮرﻣﻮل ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ ‪:‬‬
‫‪Cn H 2n +1COOH = 12n + 1× 2n + 1 + 12 + 32 + 1 = 60‬‬
‫‪14‬‬
‫= ‪14n = 60 - 46 = 14 n‬‬ ‫‪=1‬‬
‫‪14‬‬
‫‪n =1‬‬ ‫‪CH 3COOH‬‬
‫ﻧﻮ د ﺗﯿﺰاب ﻓﻮرﻣﻮل ﻟﻪ ‪＇ CH 3COOH‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬
‫د ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﮐﺴﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪوﻧﻪ د ﻏﯿﺮ ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي ‪＇.‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻋﻀﻮي‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﮐﻤﺰوري ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه د ﻫﻐﻮی ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي ﭼﯽ د ﻫﻤﺪي ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او د اوﺑﻮ ﻣﺤﻠﻮل د‬
‫اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﺮي ؛‪＄‬ﮑﻪ دا ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﮐﻤﺰوری ﺗﯿﺰاب او ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾ ‪2CH 3COOH + Ba(OH ) 2‬‬
‫‪¾®(CH 3COO ) 2 Ba + 2 H 2O‬‬
‫‪COOH‬‬ ‫‪+ 2 KOH‬‬ ‫‪→ COOK‬‬ ‫‪+ 2H O‬‬
‫|‬ ‫|‬ ‫‪2‬‬
‫‪COOH‬‬ ‫‪COOK‬‬
‫‪Oxalicacid‬‬ ‫‪PotassiumO‬‬ ‫‪xalate‬‬
‫اﯾﺴﺘﺮﯾﻔﮑﯿﺸﻦ ) د اﯾﺴﺘﺮ ﺟﻮړﯾﺪل (‬
‫‪+‬‬
‫د اﯾﺴﺘﺮﯾﻔﮑﺸﻦ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د ‪－ - OH‬ﺮوپ د اﻟﮑﻮﻟﻮ ﻟﻪ ‪ H‬ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺰي ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﺟﻮړوي او د اﺳﺎﯾﻞ‬
‫د اﻟﮑﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪－ (R - O -‬ﺮوپ ﺳﺮه اﯾﺴﺘﺮ ﺟﻮړوي ‪ ،‬دا ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪３‬‬
‫‪O‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪－‬ﺮوپ‬
‫‪(R -‬‬ ‫‪C‬‬ ‫)‬
‫\‬
‫‪C‬‬

‫ﭼ‪ ３‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ دﻧﺪه ﻟﺮي ‪،‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪H SO 4‬‬ ‫‪ll‬‬
‫‪R-‬‬ ‫‪C‬‬ ‫¾ ¾‪+ H - O - R' ¾¾2‬‬
‫‪¾® R - C - O - R ¢ + H - O - H‬‬
‫\‬
‫‪OH‬‬

‫‪172‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪106 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ‪ ،‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ او د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ د ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀‪ ،‬د اړﺗﯿﺎ وړ ﻣﻮاد ﻻﺳﺘﻪ‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫راﻏﻠﻲ او د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ د دې ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﺑﺸﭙ‪７‬ﯾﺪل ور＊ﯿﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻋﻤﻠﯿﻪ دي ﭘﻪ ＊ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي او اړوﻧﺪ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﮐﺎر ﯾﻮ ړﻟﯽ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪،‬ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ او اړوﻧﺪ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ ＇ﻮ ＇ﺎ＇ﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ‪5‬‬
‫ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮل ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن وﻟﯿﺪل ﺷﻲ ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ او د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ د＊ﻮدوﻧﮑﻮ) ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻮ( ﭘﻪ اړه ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ او د‬ ‫دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＇ﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ور ﮐﻮﻟﻮ دې ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ او د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده‬
‫دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ‪ ،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪173‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ‪ -‬اﻟﻘﻠﯿﻮ اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮروﻧﻪ‬
‫‪+‬‬
‫د ﺗﻌﺎدل ！ﮑﯽ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ورزﯾﺎت ﺷﻮو ‪ OH‬ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮ د ‪ H‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دی‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل د ！ﮑﻲ د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻮه ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﮐﭽﻪ اﻟﻘﻠﻲ د ﻓﻼﺳﮏ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاب ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽﻪ‬
‫ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي د ﻫﻐﻪ دﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﺑﯿﻮرﯾﺖ ﻟﻪ ﻻرې ورزﯾﺎﺗﻪ ﺷﻮي ده ‪،‬دې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﻪ د رﺳﯿﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﯾﻮه ﻻره د‬
‫ﺗﯿﺰاب – اﻟﻘﻠﻲ د ＊ﻮدوﻧﮑﻮ د ﻣﺤﻠﻮل ＇ﻮ＇ﺎ＇ﮑﯽ اﭼﻮل ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﯿﺰاب ﮐ‪ ３‬دي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﯾﻮ ＊ﻮدوﻧﮑﯽ ﮐﻤﺰوری ﻋﻀﻮي ﺗﯿﺮاب او ﯾﺎ ﮐﻤﺰورې ﻋﻀﻮي اﻟﻘﻠﻲ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ＊ﮑﺎره ډول د ﺧﭙﻞ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ او‬
‫ﻏﯿﺮ اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬دا دوه ﺑ‪ ３２‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ‪ pH‬ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪＊ ３‬ﻮدوﻧﮑﯽ‬
‫)ﻣﻌﺮف( ﺣﻞ ﺷﻮی دی‪ ،‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ د ﭘﺎی ！ﮑﯽ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼﯽ ＊ﻮدوﻧﮑﯽ ﺧﭙﻞ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐ‪７‬ي ‪،‬ﭘﻪ ﻫﺮ‬
‫‪請‬ﻮرت ！ﻮل ＊ﻮدوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻋﯿﻦ ‪ pH‬ﮐ‪ ３‬رﻧ‪ ，‬ﻧﻪ ﺑﺪﻟﻮي ؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﮐ‪ ３‬د ＊ﻮدوﻧﮑﻲ ！ﺎﮐﻞ ﻟﻪ ﺗﯿﺰاب‪-‬‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﺳﺮه ) ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﻗﻮي او ﮐﻤﺰوری وي ( ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﭘﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪請‬ﺤﯿﺢ ﻣﻌﺮﻓﻮ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ﺳﺮه ﮐﻮﻻی ﺷﻮ د ﭘﺎی ！ﮑﯽ د ﺗﻌﺎدل د！ﮑﻲ د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎر ﯾﻮﺳﻮ ‪ ،‬دا ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻻﻧﺪې‬
‫ووﯾﻨﻮ‪:‬‬
‫ﭘﻪ دې ‪＄‬ﺎی ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻲ ﺗﯿﺰاب ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪＊ HIn‬ﻮدل ﺷﻮی دی ‪،‬وﺑﻪ ﯾ‪－ ３‬ﻮرو‪:‬‬
‫د ﯾﻮ اﻏﯿﺰﻧﺎک ﺗﯿﺰاﺑﻲ ＊ﻮدوﻧﮑﻲ ‪ HIn‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﯽ ﻣﺰدوﺟﻪ اﻟﻘﻠ‪９‬؛ ﯾﻌﻨﯿ‪ I n ３‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪＊ ３‬ﮑﺎره او رو＊ﺎﻧﻪ‬
‫رﻧ‪ ，‬وﻟﺮي‪ .‬د ﺗﯿﺰاب اﯾﻮﻧﺎﻧﺰﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨﯽ اﻧﺘﺮوال ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪－ ３‬ﻮرو‪:‬‬
‫¬¾ )‪HIn(aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫)‪¾® H + + (aq) + In - (aq‬‬

‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ＊ﻮدوﻧﮑﯽ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﺗﯿﺰاب وي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎدل دﻟﻲ ﺷﺎﺗﻠﯿﻪ ﻟﻪ ا‪請‬ﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮري ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ وي‪ ،‬د‬
‫＊ﻮدوﻧﮑﻲ ＊ﮑﺎره او واﺿﺢ رﻧ‪＊ ，‬ﯿﻲ ﭼ‪ HIn ３‬اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺷﻮي ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ﻗﻠﻮي ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎدل ＊ﻲ‬
‫ﻟﻮر ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي او د ﻣﺤﻠﻮل رﻧ‪ ，‬د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ )‪＇ (In‬ﺨﻪ ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘ‪ ３‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﺟﺰﺋﯿﺎت ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ﺳﺮه‬
‫ﮐﻮﻻی ﺷﻮ د ﻻﻧﺪې ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮرو د رﻧ‪ ，‬وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ وﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫د ﺗﯿﺰاب ‪ HIn‬رﻧ‪ ，‬رو＊ﺎﻧﻪ دی‪[HIn] ³ 10 :‬‬
‫] ‪[In‬‬
‫] [‬
‫د ﻣﺰدوﺟ‪ ３‬اﻟﻘﻠ‪ In ９‬رﻧ‪ ，‬رو＊ﺎﻧﻪ دی ‪[HIn] ³ 10 :‬‬
‫‪éIn - ù‬‬
‫‪êë‬‬ ‫‪úû‬‬

‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ] ‪ [HIn » In‬وي‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮل رﻧ‪ ，‬د ‪ HIn‬او ‪ In‬د رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻠﻮط ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬
‫د ﯾﻮ ＊ﻮدوﻧﮑ‪ ３‬د ﭘﺎی ！ﮑﯽ ﭘﻪ ﯾﻮ ！ﺎﮐﻠﻲ ‪ pH‬ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ؛ﻧﻮ دﯾﻮه ‪ pH‬ﭘﻪ ﭼﺎﭘﯿﺮﯾﺎل ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ وي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬دﭘﺎی ﭘﻪ ！ﮑﻲ ﮐ‪３‬‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﻧ‪＊ ８‬ﻮدوﻧﮑﻲ ！ﺎﮐﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ﭘﺎی د ！ﮑﻲ ﺣﺪود د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﭘﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﮐ‪請 ３‬ﻌﻮدي ﻟﻮری وﻟﺮي؛‬

‫‪174‬‬
‫ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺎدل ！ﮑﯽ ﻫﻢ ﻟﻮړ ﻟﻮري ﻟﺮي‪ ،‬د دې ﭘﯿﭽﻠﺘﯿﺎ ＊ﮑﺎره واﻟﯽ ﺑﻪ ﭘﻪ دې ﮐ‪ ３‬وي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل د ！ﮑﻲ ！ﯿ＀ ‪ pH‬ﻫﻐﻪ‬
‫وﺧﺖ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮر )＊ﻮدوﻧﮑﯽ(ﺧﭙــــﻞ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐﻮي‪ ،‬ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ د ‪ HCl‬او ‪ NaOH‬ﭘﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﮐﯽ‬
‫＊ﻪ ＊ﻮدوﻧﮑﯽ دی‪ ،‬ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ او ﺧﻨﺜﯽ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ دی او ﭘﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ﺳﻮر ارﻏﻮاﻧﻲ رﻧ‪＄ ，‬ﺎﻧﺘﻪ‬
‫ﻏﻮره ﮐﻮي‪！ ،‬ﺎ ﮐﻨ‪＊ ３‬ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿــﻦ ﭘﻪ ‪ pH < 8.3‬ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ دی؛ ﺧﻮ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ‪－‬ﻼﺑﻲ رﻧ‪＄ ，‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي ﭼ‪３‬‬
‫‪ pH > 8.3‬وي‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي د ‪ pH‬د ﻣﻨﺤﻨﻲ ！ﯿ＂ﻮاﻟﯽ د ﺗﻌﺎدل د ！ﮑﻲ ﭘﻪ ﺷﺎو ﺧﻮاﮐ‪ ３‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دی ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪ NaOH‬ور زﯾﺎﺗﻪ ﺷﻮي ！ﯿ＂ﻪ ﮐﭽﻪ ) ‪ 0.05mL‬ﭼ‪＇ ３‬ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ د ﯾﻮ ﺑﯿﻮرﯾﺖ د ﯾﻮه ＇ﺎ＇ﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﺣﺠﻢ ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل دی ( د ﻣﺤﻠﻮل‬
‫د ‪ pH‬د ﻟﻮﯾﻮ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﮐﻮم ﺷﯽ ﭼ‪ ３‬ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ ﻓﮑﺮ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻫﻐﻪ د ‪ pH‬د ﻣﻨﺤﻨﻲ د ﻋﻤﻮدي ﻟﻮري ！ﯿ＂ﻮاﻟﯽ‬
‫دی ﭼ‪ ３‬د ﭘﺎی ！ﮑﯽ ور＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ ﻟﻪ ﺑﯽ رﻧ‪ ，‬ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ ﺳﻮر ارﻏﻮاﻧﻲ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ‬
‫‪請‬ﻮرت دا ور＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ＊ﻮدوﻧﮑﯽ د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ د ﺗﻌﺎدل د ！ﮑﻲ د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎر ﯾﻮړل ﺷﻲ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ اﻟﻘﻠﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺗﯿﺰاب د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ ،‬د ﻣﯿﺘﺎﯾﻞ رﯾﺪ او ﻓﯿﻨﻮل ﻓﺘﺎﻟﯿﻦ د ﻣﻌﺮف ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪.３‬‬
‫د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ډﯾﺮ ﻣﻌﺮﻓﻮﻧﻪ ﭘﻪ رﻧ‪／‬ﻪ ﻣﻮادو ﮐ‪ ３‬ﭘ＀ دي ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺳﻮر رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﺮم ﭘﻪ وړو ！ﻮ！ﻮ ﺗﺒﺪﯾﻞ او ﭘﻪ‬
‫اﯾﺸﯿﺪﻟﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬واﭼﻮو‪ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ ‪＄‬ﻮ＊ﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د دې ‪＄‬ﻮ＊ﺎ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ دﻣﻮادو ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ‪ pH‬ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ＊ﻮدوﻧﮑﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬زﯾﺎﺗﺮه د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﮐ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻫﻐﻮی ！ﺎﮐﻞ ﺑﻪ ﭘﻪ ﮐﺎرو ﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﯿﺘﺮﯾﺸﻦ ﺷﻮو ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬

‫‪175‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪＄‬ﯿﻨﯽ اﻧﺪﯾﮑﺎﺗﻮروﻧﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ‬
‫＊ﻮدوﻧﮑﻲ‬ ‫رﻧــــــﮓ‬ ‫ﻟﻤﻦ‬

‫دﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ＊ﻮدوﻧﮑﯽ‬ ‫د اﻟﻘﻠﯿﻮ ＊ﻮدوﻧﮑﯽ‬

‫‪Thymol blue‬‬ ‫ژﯾ‪７‬‬ ‫‪ 1.2 _ 2.8‬ژﯾ‪７‬‬
‫‪Bromophenol blue‬‬ ‫ﺳﻮر‬ ‫‪ 0.3_ 6.4‬ﺑﻨﻔﺶ‬
‫‪Methyl orange‬‬ ‫ﻧﺎرﻧﺠﻲ‬ ‫‪ 1.3_ 4.4‬ژﯾ‪７‬‬
‫‪Methyl rede‬‬ ‫ﺳﻮر‬ ‫‪ 2.4 _ 6.3‬ژﯾ‪７‬‬
‫‪Chlorophenol blue‬‬ ‫ژﯾ‪７‬‬ ‫‪ 4.8 _ 6.4‬ﺳﻮر‬
‫‪Bromothemol blue‬‬ ‫ژﯾ‪７‬‬ ‫‪ 6.0 _ 7.6‬اوﺑﻮ ﺑﺨﻦ‬
‫‪Cresol red‬‬ ‫ژﯾ‪７‬‬ ‫‪ 7.2 _ 8.8‬ﺳﻮر‬
‫‪Phenol phtalein‬‬ ‫ﺑﻲ رﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫‪ 8.3_10.0‬ﮔﻼﺑﻲ ﺗﻪ ورﺗﻪ‬

‫‪176‬‬
 ‫اووم ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﻟﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ ‪ 7 :‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫دﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ او ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 2‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د راﻣﻨ‪％‬ﻨﻪ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 3‬ﮐﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭘﯿﻞ‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 4‬د ﭘﯿﻞ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه‪ ،‬دﺳﺘﻨﺪرد اﻟﮑﺘﺮود ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 5‬وچ اوﻻﻧﺪه ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬دﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﭘﯿﻞ‪ ،‬د ﭘﯿﻞ ﭘﻪ وﻟﺘﺎژ ﺑﺎﻧﺪې د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰې‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 6‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 7‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪-2‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ＇ﻪ ډول ﺗﻮﻟﯿﺪﯾ‪８‬ي او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪﺳﺮﭼ‪５‬ﻨ‪ ３‬ﮐﻮﻣ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﻧﻨﻨﻲ ‪請‬ﻨﻌﺖ او ﺗﻤﺪن د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﻻﻣﻞ ده ‪.‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﻧﺮژي ﭘﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ اﻧﺮژۍ ﺑﺎﻧﺪې ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ ‪.‬‬
‫‪ -3‬د＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪ -6‬اﻟﻒ‬ ‫‪-1‬د‬
‫‪ -7‬ب‬ ‫‪ -2‬ج‬
‫‪-8‬اﻟﻒ‬ ‫‪-3‬اﻟﻒ‬
‫‪ -9‬اﻟﻒ‬ ‫‪-4‬ج‬
‫‪ -10‬د‬ ‫‪-5‬ج‬
‫‪ -11‬ج‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬

‫‪177‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب‪:‬‬
‫_ _‬
‫)‪Fe 2e ® Fe 2 + (aq‬‬ ‫‪: Anode‬‬
‫‪Fe 3 + + 3e - ® (aq)Fe‬‬ ‫‪: Cathode‬‬

‫_ _‬
‫)‪Ni(s) 2e ® Ni 2 + (aq‬‬ ‫‪Anode‬‬
‫)‪HCl(aq) | H (g) | Pt(s‬‬ ‫‪Cathode‬‬
‫‪2‬‬

‫_ _‬
‫)‪Ag(s) e → Ag1+ (aq‬‬ ‫‪Anode‬‬
‫_‬
‫)‪Cl (aq) → AgCl(s) + Ag(s‬‬ ‫‪Cathode‬‬

‫د دوﯾﻤ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺣﻞ‪:‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫‪PdCl 2 ( aq ) → Pd + 2Cl ( g ) + 4e‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 AgI + PdCl 2 ( aq ) → Pd + Cl ( g ) + I ( s ) + 2 AgCl + 2e‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫د ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه د )‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ‪¾® I 2 (s ) + 2 e-‬‬
‫¾ )‪ 2I - (aq‬د ‪ 0/ 49 v‬ده‪.‬‬

‫د ) ‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د ‪¾® I 2 (s ) + 2 e-‬‬

‫‪+‬‬
‫‪ , Pd 2‬ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ‪ 0 / 49V‬ﮐﯿ‪８‬ي؛‬ ‫¾ )‪ 2I - (aq‬ارﺟﺎﻋﯽ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ‪ 0/ 49 v‬ده او‬
‫‪Pd‬‬
‫ﻧﻮ ﭘﺮدي ﺑﻨﺴ＀ د ‪ PdCl 42-‬ﻫﻢ ‪ 0/ 49 v‬ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ﭘﯿﻞ وﻟﺘﺎژ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪0‬‬
‫‪E o= E‬‬ ‫‪-E‬‬ ‫‪= -0.40V - (-0.49V ) = 0.09V‬‬
‫‪o‬‬
‫)‪( anode‬‬ ‫)‪( catode‬‬

‫د درﯾﻤ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺣﻞ‪:‬‬

‫‪2 A + 2 HCl ( aq ) → 2 ACl + H‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2C + 2 HCl ¾¾® 2CCl + H‬‬
‫‪2‬‬
‫‪C + M n+ → A + B + D‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼﯽ ﻟﯿﺪل ‪－‬ﯿ‪８‬ي ‪ C‬ﻗﻮی ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ده؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ‪ A / B / D‬ارﺟﺎع ﮐﻮي‪ ،‬دا ﭼ‪ D ３‬د ‪ B n +‬اﯾﻮن ﭘﻪ ‪ B‬ارﺟﺎع ﮐﻮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دي‬
‫اﻣﻠﻪ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ‪＇ C‬ﺨﻪ دوﯾﻤﻪ ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ده ﻧﻮ‪ C > D > A > B :‬ارﺟﺎﻋﯽ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ دی‪.‬‬
‫د ＇ﻠﻮرﻣ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪H 2O2 , F2 , Cl 2 , O2 , MnO4-‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬د ‪ MnO -4‬او ‪ H 2O 2‬د اﮐﺴﯿﺪی ﮐﯿﺪﻟﻮ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﻪ ‪ pH‬ﺳﺮه ﺗ‪７‬ون ﻟﺮي؛ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ MnO -4 ３‬ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬د دﯾﺮ ﻏﻮ＊ﺘﻠ‪３‬‬
‫اﮐﺴﯿﺪی ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دی او ‪ H 2O 2‬ﺑﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﯾﺎ اﻟﻘﻠﯽ ﻣﺤﯿﻂ ‪ pH‬ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺪی ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪３‬‬
‫ﭼ‪ Cl 2 ، O2 ３‬او ‪ F2‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪.‬‬
‫ب‪ MnO -4 -‬او ‪ H 2O 2‬ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﯾﺎ اﻟﻘﻠﻲ ‪ pH‬ﮐ‪ ３‬دﯾﺮ د اﮐﺴﯿﺪی ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د اﮐﺴﯿﺪي‬
‫ﺷﻮي ＇ﺨﻪ ارﺟﺎع ﺷﻮي ﺗﻪ ډﯾﺮ ﻟﯿ‪８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪178‬‬
 ‫د ﭘﻨ‪％‬ﻤﯽ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺣﻞ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ Fe 3 + ３‬ﭘﻪ ‪ Fe‬ﺗﺒﺪﯾﻠﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ‪ Fe 2+‬ﭘﻪ ‪ Fe‬ﻧﻪ ﺷﻲ ارﺟﺎع ﮐﻮﻟ‪ ،３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺳﺘﻨﺪرد ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫ﭘﻪ )‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ - 0.04‬ﺨﻪ ﻟﻮړ دي او د ﻫﻐﻮی د وﻟﺘﺎژ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺜﺒﺘﻪ ده‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ Fe 3 + ３‬ﭘﻪ ‪ Fe 2+‬ارﺟﺎع ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ؛ ﺧﻮ ‪ Fe 3 +‬ﭘﻪ ‪ Fe‬ﻧﻪ ﺷﯽ ارﺟﺎع ﮐﻮﻻی‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي ﭼ‪ ３‬وﻟﺘﺎژ ﯾ‪３‬‬
‫ﻟﻪ ‪＇ 0.77v‬ﺨﻪ ﺗﯿ＀ دی‪.‬‬
‫ج‪＇ -‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د )‪ Zn(s‬وﻟﺘﺎژ د ﻟﻮﮐﻮﻣﻮﺗﯿﻒ ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ Al 3 +‬ﺨﻪ ﺗﯿ＀ دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﻐﻮي ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﺮ ﯾﻮ ﺑﻞ ﭘﻪ ﻧﺸﻲ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪﻟﯽ‪.‬‬
‫د‪＇ -‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬د ‪ Mn 2 +‬ارﺟﺎﻋﯽ ﺧﻮاص ﻟ‪ ８‬دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ) ‪ O 2 (g‬ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﯿﻂ ﻧﻪ ﺷﯽ ﮐﻮﻻي ﺗﺮ＇ﻮ ‪ Mn 2 +‬ﭘﺮ‬
‫‪ MnO 2‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫د ﺷﭙ‪８‬ﻣ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺣﻞ‪:‬‬

‫اﻟﻒ – د درﺳﯽ ﮐﺘﺎب ﻟﻪ ) ‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ﭘﻪ ﻟﯿﺪو ﺳﺮه‪ Zn Zn 2 + Cl molar ) = 0 / 76 v ،‬او د ﭘﯿﻞ د ﮐﺘﻮد ﺑﺮﺧ‪ ３‬وﻟﺘﺎژ دي او‬
‫‪ Fe 2 + (1 × 10 -3 molar ) Fe = 0/ 44 v‬ﻣﺴﺎوي ﭘﺮ ‪ - 0 / 76 v‬دی ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬

‫‪Zn | Zn 2+ (1molar ) || Fe 2+ (1 × 10 -3 molar ) | Fe‬‬

‫‪0‬‬
‫‪E o= E‬‬ ‫‪-E‬‬ ‫‪= 0.76V - (-0.44V ) = 12V‬‬
‫‪o‬‬
‫)‪( anode‬‬ ‫) ‪( catode‬‬

‫ب‪Cu ( s ) | CuCl 2 (1,2molar ) || Cl 1- (2,4molar ) | Cl 2 (1atm) Pt (s ) -‬‬

‫‪Cu ( s ) | Cu 2+ = -0.52V‬‬
‫‪| Cl 1- | Cl 2 (1atm) Pt (s ) = 1.37V‬‬

‫‪0‬‬
‫‪E o= E‬‬ ‫‪-E‬‬ ‫‪= -0.52V - (-1.37) = 0.85V‬‬
‫‪o‬‬
‫)‪( anode‬‬ ‫)‪( catode‬‬

‫‪ -7‬د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ) ‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﻞ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‪ ،‬د ﻻﻧﺪې ﭘﯿﻞ وﻟﺘﺎژ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ﻧﻮم وړي ﺟﺪول ＇ﺨﻪ ﻟﺮو ﭼ‪ Pt (s ) | Fe 2 + | Fe3+ || Cl - | Cl2 ( g ) | Pt ( s ) ３‬دی‪.‬‬
‫ﭘﻪ ) ‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻤﻪ ارﺟﺎﻋﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ او د ارﺟﺎع ﻣﻌﯿﺎري ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎﻟﻮﻧﻪ ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د ﻧﯿﻤ‪／‬ﺮي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﮐﺎر وړل‬
‫ﺷﻮی وي‪،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ اړوﻧﺪ ﻣﻌﯿﺎري ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي‪:‬‬
‫¾ ‪Cl 2 ( g ) + 2e -‬‬
‫) ‪¾® 2Cl - (aq‬‬ ‫‪E 0 = +1.36V‬‬
‫ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠ‪ ３‬ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﭼ‪ E 0 = -0.182V ３‬دی ﭼ‪ ３‬ﻏﻠﻂ دی‪:‬‬
‫¾ ‪Fe 2+ (aq) + Cl 2‬‬
‫) ‪¾® 2 Fe 3+ (aq ) + Cl - (aq‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﯿﻞ ﮐ‪E 0 = E 0 catode - E 0 anode = 1.33V - 0.77V = 0.59V :３‬‬

‫‪ -8‬د ﻫﻐﻪ ﭘﯿﻞ ‪ E°‬ﭘﯿﺪا ﮐ‪７‬ی ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻮی دی‪:‬‬
‫¾ ‪Fe 2+ (aq) + Mg‬‬
‫)‪¾® 2 Fe + Mg + (aq‬‬ ‫? = ‪E0‬‬ ‫اﻟﻒ‪-‬‬

‫¾ ‪Fe + 2 Ag +‬‬
‫‪¾® Fe 2+ + 2 Ag‬‬ ‫? = ‪E0‬‬ ‫ب‪-‬‬

‫ﺣﻞ‪ :‬د ) ‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻨﻪ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬

‫‪E 0 Mg 2+ / Mg = -2.37V‬‬ ‫‪E 0 Fe 2+ / Fe = -0.44V‬‬
‫‪E 0 Ag + / Ag = + 0.7V‬‬

‫‪179‬‬
 ‫اﻟﻒ‪:‬‬
‫) ‪E 0 = E 0 catode - E 0 anode = -0.44V - (-2.37V‬‬
‫‪E 0 = +1.93V‬‬
‫ب‪:‬‬
‫) ‪E 0 = E 0 catode - E 0 anode = +0.8V - (-0.44V‬‬
‫‪E 0 = +1.24V‬‬

‫‪ -9‬د ) ‪ (1 - 7‬ﺟﺪول ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻨﻪ وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ وﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ‪ HNO 3‬ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻮﻻی د ﺳﺮوزرو ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪７‬ي او ‪Cu 3+‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐ‪７‬ی‪:‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ HNO 3‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫¾ ‪NO3- + 4 H + + 3e -‬‬
‫‪¾® NO + 2 H 2O‬‬ ‫‪E 0 = 0.96V‬‬
‫د ﺳﺮوزرو ﻧﯿ‪７／‬ي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫‪¾® Au 3+ + 3e -‬‬
‫¾ ‪Au‬‬ ‫‪- E 0 = -1.50V‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨ‪ ３‬د ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﺠﺮو ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪل ور＊ﯿﻲ‪:‬‬
‫¾ ‪Au ( s ) + NO3- + 4 H +‬‬
‫‪¾® Au 3+ 9aq) + NO ( g ) + 2 H 2 O‬‬
‫‪E 0 = 0.96V - 1.50V = -0.544V‬‬
‫ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﺎی ＇ﺨﻪ ﭼ‪ E 0 ３‬ﻣﻔﻨﻲ ده ﻧﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻪ ﻣﻌﯿﺎر ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪８５‬ي؛ ﯾﻌﻨﻲ د ﺳﺮوزرو ﻓﻠﺰ د ﺷﻮري د ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ي او ‪ Au 3 +‬ﻻﺳﺘﻪ ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪180‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪114 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ اوﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ‬ ‫‪ – 1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ – 2‬دزده ﮐ‪７‬ي ﻣﻮﺧ‪: ３‬‬
‫‪-‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﺮي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﯿﺮوﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫او ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮي دي ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪ -‬ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ او ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ دې ﯾﻮﻟﻪ ﺑﻞ ‪＄‬ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ﻫﺎدي او ﻏﯿﺮ ﻫﺎدي ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ او داﻟﮑﺘﺮوﻻﯾﺰ دﺳﺘ‪／‬ﺎه‬ ‫‪ – 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ – 5‬د ارزوﻧﻲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ‪ :‬دﺳﻼم ورﮐﻮل ‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮي‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧﯿﺴﺘﻞ د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪／‬ﯿﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬وﻟ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻣﺰي د رﺑ‪ ７‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻮ＊ﻮي ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ : 6-1‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د د زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د زده ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮزده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ (‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ ‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ او ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ ﭘﻪ اړه ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ او ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ‬
‫ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮووﻧﮑ‪ ３‬او ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑ‪ ３‬ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوﻧﮑﻮ او ﻧﻪ ﺗﯿﺮوﻧﮑﻮ‬
‫ﺟﺴﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ‬ ‫دې د＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮﭘﻪ واﺳﻄﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ وروﭘﺌﮋﻧﻲ‪.‬‬
‫‪-‬دﻟﻮﺳﺖ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ دې ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻢ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬و ړاﻧﺪي ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮﺳﺮه ‪ -‬ﮐﻮرﻧﻮ دﻧﺪه دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫وارزوي‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪181‬‬
 ‫‪ – 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫‪-1‬ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮﮐ‪ ３‬د أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺣﺮﮐﺖ ﭘﻪ أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ دﮐﺘﻮدﻟﻮرﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي او ﻣﻨﻔﻲ‬
‫أﯾﻮﻧﻮﻧﻪ داﻧﻮد ﭘﻪ ﻟﻮر ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻟﻮﻣ‪７‬ي ډول ﺗﯿﺮو وﻧﮑﻲ ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ دي ﭼ‪ ３‬ازاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺑﻬﯿﺮ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ ﻧﺮم او ﯾﻮ ﺷﺎن ﺗﯿﺮوي ‪،‬‬
‫د ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻓﻠﺰ وﻧﻮ ﻣﺰي ) ﺳﯿﻤﻮﻧﻪ ( ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ‪.‬‬
‫‪-3‬دوﯾﻢ ډول ﺗﯿﺮو وﻧﮑﻲ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ دي ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺑﻬﯿﺮ د وﯾﻠ‪ ３‬او ﯾﺎ دأﯾﻮﻧﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮوي ‪،‬‬
‫دا ډول ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺑﻬﯿﺮ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ د ﺗﯿﺮو ي ‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﯾﺎدوي‪.‬‬
‫‪＊ -4‬ﯿ‪＋‬ﻪ ‪ ،‬رﺑ‪ ７‬او ﻧﻮر ﻧﻪ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ )ﻋﺎﯾﻖ( ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ دي ‪ ،‬ﻣﺴﻲ ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻤﻲ او ﻧﻮر ﻣﺰي )ﺳﯿﻤﻮﻧﻪ( د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ډول ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ دي‬
‫‪ ،‬دﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ‪ ،‬د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﯿﺰاب او د ﻧﻮرو ﻣﻮادو اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دوﯾﻢ ډول ﺗﯿﺮوﻧﮑﻲ دي ‪.‬‬
‫‪ -8‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻣﻮاد ﻟﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي او ﻫﺮ اﺗﻮم ！ﺎﮐﻠﻲ او ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﺮي‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ اﻧﺮژي ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ ؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﺷﻮﻧﻲ ده ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﻧﺮژي ﭘﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ او دﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﻲ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬

‫د‪－‬ﺎﻟﻮاﻧﻲ )‪ (Luigi Gal vani‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻮ＊ﺘﻞ ﭼ‪ ３‬د ﭼﻮﻧ‪ ３＋／‬ﺟﻮړ＊ﺖ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي ‪ ،‬ﭘﻪ دې وﺧﺖ ﮐﻲ ﯾﻮﺑﻞ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﺗﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﺎم ﺷﻮ‪ ،‬ﭼﻮﻧ‪＋／‬ﻪ ﯾ‪ ３‬دﻫﻐﻪ ﻣﯿﺰ ﭘﻪ ﺳﺮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬ﯾﻮه ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﯾﻲ وﺳﯿﻠﻪ ‪＄‬ﺎی ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﺷﻮي وه ‪ ،‬ﺧﻮﺷ‪ ３‬ﮐ‪７‬ه ‪،‬دﻟﺘﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺎ＇ﺎﭘﻪ ډول ﭼﺎ دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ دﺳﺘ‪／‬ﺎه رو＊ﺎ ﻧﻪ ﮐ‪７‬ه‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺟﺮاﺣﻲ ﭼﺎﻗﻮد ﭼﻮﻧ‪ ３＋／‬د ﻣﻼ د ﺗﯿﺮ ﭘﻪ ﻋﺼﺐ ﮐ‪３‬‬
‫اﯾ‪＋‬ﻮدل ﺷﻮی وو ‪ ،‬د ﭼﻮﻧ‪ ３＋／‬د ﭘ‪＋‬ﻮ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻋﻀﻠﻲ ﻣﺎﻫﯿﭽ‪ ３‬را！ﻮﻟ‪ ３‬ﺷﻮي وې او دا ﻋﻤﻞ ＇ﻮ واري ﺗﮑﺮار ﺷﻮ‪ ،‬دا ﻧﺎ＇ﺎﭘﻲ را‬
‫！ﻮﻟﯿﺪﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻋﺼﺒﻲ ﻫﯿﺠﺎﻧﻮﻧﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻋﺎﻟﻢ ﯾ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن د وﻟﺘﺎﯾﻲ ﭘﯿﻞ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﺑﺮﯾﺎﻟﯽ ﮐ‪－ ،７‬ﺎﻟﻮاﻧﻲ ﻫﻐﻪ ﻗﻮه‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﭼﻮﻧ‪ ３＋／‬د ﭘ‪＋‬ﻮ د ﻋﻀﻠﻮ د را！ﻮﻟﯿﺪ و ﻻﻣﻞ ﺷﻮي وه ‪،‬د ﺣﯿﻮاﻧﻲ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﭘﻪ ﻧﻮ م ﯾﺎده ﮐ‪７‬ه‪.‬‬
‫د اﻟﮑﺴﺎﻧﺪرو ﺟﯿﻮﺳﭙﻲ اﻧﺘﻮﻧﻮاﻧﺎﺳﺘﺎزﯾﻮوﻟﺘﺎ )‪(Alessandro Guhsppe Antonio AnastasioVolta‬اﯾﺘﺎﻟﯿﻮي ﻋﺎﻟﻢ ﭘﻪ‬
‫)‪ (1827-1745‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ﺎﻟﻮاﻧﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ و‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي ﭘﻮه ﻫ（ﻪ وﮐ‪７‬ه ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ＇ﻮ ﺣﯿﻮاﻧﻲ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﯿﻮري رد ﮐ‪７‬ي ‪ ،‬د دې‬
‫ﻫ（ﻮ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ‪ ３‬وﻟﺘﺎﯾﻲ ﭘﯿﻞ اﺧﺘﺮاع ﺷﻮ‪ ،‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺟﺮﯾﺎن د اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ واﺣﺪ د ﻧﻮﻣﻮړي ﻋﺎﻟﻢ ﭘﻪ وﯾﺎړ د وﻟﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد ﺷﻮی‬
‫دی‪ .‬وﻟﺘﺎﭼ‪ ３‬د ﻓﺰﯾﮏ د اﺳﺘﺎد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﭘﺎوا )‪ (pava‬ﭘﻪ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﮐﻲ دﻧﺪه درﻟﻮدﻟﻪ‪ ،‬د‪－‬ﺎﻟﻮاﻧﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯾ‪ ３‬ﺗﮑﺮار ﮐ‪７‬ه ‪،‬د وﻟﺘﺎ د وﯾﻠﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ددوو ورﺗﻪ ﻓﻠﺰ وﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬ﺨﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﯿﺮ ﯾﺪل ﭼ‪ ３‬دﭼﻮﻧ‪ ３＋／‬د ﭘ‪＋‬ﻮ د ﻏﻮ ＊ﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻟﻨﺪه ﺑﻞ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺮه‬
‫ﻧ‪＋‬ﺘ‪ ３‬وي ‪،‬ﭘﻪ ﻧﺎ＇ﺎﭘﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﭼﻮﻧ‪ ３＋／‬د ﭘ‪＋‬ﻮ د ﻋﻀﻠﻮ د را！ﻮﻟﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﺷﻮی دی ‪،‬ﭘﻪ دې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﭘﻮه ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره‬
‫ﺛﺎﺑﺘﻪ ﮐ‪７‬ه ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺑﻬﯿﺮ ﻟﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬وﻟﺘﺎ ﭘﻪ ‪ 1799‬ﻣﯿﻼدي ﮐﺎل ﮐﻲ ﯾﻮ ﻋﻤﻮدي ﭘﯿﻞ ﺟﻮړﮐ‪７‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﺟﺴﺖ – ﻣﺲ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﯾﺎ دﺟﺴﺖ ‪ -‬ﺳﭙﯿﻨﻮزرو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮی وه‪ .‬ﻟﻪ ﯾﻮ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ د ﻓﻠﺰي اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ د ﺟﻼﮐﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﯾ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﮐﺎﻏﺬي ﭘﺎ‪ ３１‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻏﻮ！ﻪ ﺷﻮي وي ‪،‬ﮐﯿ‪＋‬ﻮدې‪ ،‬دا دﺳﺘ‪／‬ﺎه د وﻟﺘﺎﯾﻲ ﭘﯿﻞ‬

‫‪182‬‬
 ‫)‪ (voltaic pile‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻧﻨﻨﯿﻮ ﻗﻠﻮي ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ﭘﻼر دی‪.‬‬

‫ﻣﺎﯾﮑﻞ ﻓﺮادي )‪ (M.Faraday‬ﭼ‪ 1868 ３‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﮐﯿﻤﯿﺎ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ډﯾﺮي ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﮐ‪７‬ې دي ‪ ،‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﻲ اﻟﻘﺎ ﮐﺸﻒ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻣﻮﻟﺪوﻧﻪ او ﻣﻮﺗﻮروﻧﻪ ﺟﻮړﺷﻮل‪.‬‬ ‫‪-１‬‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﻲ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰو ﻗﻮا ﻧﯿﻨﻮ ﮐﺸﻒ‬ ‫‪-２‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﻲ ﺳﺎﺣﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻗﻄﺒﻲ ﺷﻮو ر‪１‬ﺎوو د ﺣﺮﮐﺖ دﺑﺪﻟﻮن ﮐﺸﻒ‬ ‫‪-３‬‬
‫د ﭘﺎرا ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﻲ او دﯾﺎ ﻣﻘﻨﺎﻃﯿﺴﻲ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﮐﺸﻒ ‪،‬‬ ‫‪-４‬‬
‫ﺑﯿﮑﺮل‪ :‬اﻧﺘﻮان ﮐﯿﺴﺮ ﺑﮑﺮل )‪ (1878 – 1788 ) Antione Cesur Becquerel‬ﻟﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎ د ﻋﻠﻢ ﭘﻼر ﺑﻠﻞ ﺷﻮی دی‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﮐﯿﻤﯿﺎ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ＇ﯿ‪７‬ﻧﻮ ﮐﻲ وﻣﻮﻧﺪﻟﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې دوه ﭘﻼﺗﯿﻨﻲ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﯾﻮﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬دو ‪ ،‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻧﻪ ﻏﻮ＊ﺘﻮﻧﮑﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪ 1829‬ﮐﺎل ﮐ‪ ، ３‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﯾﻮې ﺛﺎﺑﺘ‪ ３‬ﺗﯿﺰاب – ﻗﻠﻮي ﺣﺠﺮي ﯾﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﺟﺮﯾﺎن د ﯾﻮﺳﺎﻋﺖ ﭘﻪ ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﺎﻟﻮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﮐ‪ ３‬ورو＊ﻮد‪ ،‬ﺑﮑﺮل‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﺛﺎﺑﺖ )‪ (Constant Current‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪ ７‬او وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪ ،‬اﻧ‪／‬ﺮﯾﺰي ﮐﯿﻤﯿﺎ ﭘﻮه د ﺑﮑﺮل ﮐ‪７‬ﻧﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﮐ‪７‬ه ‪.‬‬
‫داﻧﯿﻞ‪ :‬ﺟﺎن ﻓﺮﯾﺪرﯾﮏ داﻧﯿﻞ )‪ (John Frederic Daniell‬ﭘﻪ ‪ 1839‬ﻣﯿﻼدي ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د وﯾﻠ‪３‬‬
‫ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﺑﺘﺮۍ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﯾﺎو )‪ (70‬ﺣﺠﺮو＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮي وه ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻫﻐﻪ ﻧﯿﻎ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺎورای ﺑﻨﻔﺶ وړاﻧ‪／‬ﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی و ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐ‪ ７‬ﭼ‪ ３‬دﻫﻐﻪ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮﺗﻪ ﯾ‪ ３‬ﻫﻢ زﯾﺎن ورﺳﻮه ‪،‬د ﻧﻮﻣﻮړي دﮐﺎر ﭘﺎﯾﻠﻮ‬
‫و＊ﻮدﻟﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ أﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ا ﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻓﻠﺰ ‪ -‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰﮐ‪) ３‬ﻫﻐﻪ ﻟﻮ＊ﯽ ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰي‬
‫ﺗﯿﻐ‪ ３‬او ﻣﺜﺒﺘﻮ ﻓﻠﺰي أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﯽ دی ( دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ＊ﻪ ﺗﯿﺮوي‪.‬‬

‫‪183‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪115:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د را ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ＇ﻲ‬ ‫‪ – 1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐﻲ ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ – 2‬دزده ﮐ‪７‬ي ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ‪ ،‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪوﻧﮑﻮﭘﻪ اړه ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ Redox‬ﮐﯿﻤﯿﺎو ٍي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪﯾ‪８‬ي‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫‪-‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ دې ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﻧﺮژي ﭘﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ اﻧﺮژۍ ﺗﺒﺪﯾﻠﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ا و ﻣﻮډﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ – 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ، ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ – 5‬د ارزوﻧﻲ ﻣﯿﺘﻮد ‪:‬‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ‪ :‬دﺳﻼم ورﮐﻮل ‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧﯿﺴﺘﻞ ‪،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬

‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪／‬ﯿﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳ‪ ３‬ﻣﻮﺑﺎﯾﻞ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺑﺘﺮۍ ﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿ‪８‬ي ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:6-1‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د زده ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮزده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ (‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﺑﺮخ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬ ‫وﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت دې ورﮐ‪７‬ي او دا رﻧ‪／‬ﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ورﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ دې د ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او ﺧﭙﻠﻪ‬
‫دې ﻫﻢ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ور ﮐ‪７‬ي‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ دﻟﻮﺳﺖ دﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ ‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي ‪.‬‬
‫وارزوي‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧﻲ دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي ‪.‬‬

‫‪184‬‬
 ‫‪ – 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬

‫‪Ca + Cl2‬‬ ‫‪→ CaCl2‬‬

‫ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻠﺴﯿﻢ ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﻜﯽ دی ﭼ‪ ３‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﯾ‪ ３‬ارﺟﺎع ﮐ‪７‬ی دی‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﮐﻠﻮرﯾﻦ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‪.‬‬
‫‪ -8‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د وﻻﻧﺴﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ داړﯾﮑﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ د وړﺗﯿﺎ ﭘﻪ اړه ﭘﻮه ﺷﻲ) او ﯾﺎ دا‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ډﯾﺮه ﻟﻮړه ﻣﻌﻨﺎ د ﻫﻐﻮی د وړﺗﯿﺎ ﮐﭽﻪ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي اړﯾﮑﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪ ３‬درک ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ( د وﻻﻧﺲ ﮐﻤﯿﺖ ‪ ،‬دﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫اړﯾﮑﻮ رﻗﻤﻮﻧﻪ ！ﺎﮐﻲ ﭼ‪ ３‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮي دي ‪ ،‬وﻻﻧﺴﻮﻧﻪ د اﺗﻮ ﻣﻮﻧﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎ ﺗﯿﻮﯾﺘﻲ د ﮐﻤﯿﺖ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭼ‪３‬‬
‫ﻟﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻤﯿﺮل ﮐﯿ‪８‬ي اوﻣﺜﺒﺘﻪ )‪ (+‬ﯾﺎ )‪ (-‬ﻋﻼﻣﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي ‪＄ ،‬ﮑﻪ وﻻﻧﺲ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اړﯾﮑﻮ‬
‫ﺷﻤﯿﺮ！ﺎﮐﻲ؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐﻲ ﻫﻐﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي اړﯾﮑ‪ ３‬ﺟﻮړه وي ‪،‬ﭘﻪ ﻟﻮړو اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻲ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ‪＄‬ﺎی‬
‫ﻧﯿﺴﻲ او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬دا اﺗﻮم ！ﺎﮐﻠﯽ ﭼﺎرج ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﻪ دې ﺗﺼﻮر د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ رو＊ﺎﻧﻪ او‬
‫＇ﺮ‪－‬ﻨﺪﯾ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮم د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د درﺟ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬اﺗﻮم ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭼﺎرج ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﺑﺎﻧﺪې د وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ‪＄‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺪﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د دې ډول ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل او ﯾﺎ ﭘﻪ أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اړﯾﮑﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺟﻮړې ﭘﻪ ډﯾﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ اﺗﻮم ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ‪.‬د اﺗﻮم د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ‬
‫ﭘﻪ )‪ (+‬او )‪ (-‬ﻋﻼﻣﻮ ＊ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﻣﺜﺒﺘﻪ ﻋﻼﻣﻪ دﻫﻐﻮاﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﭽ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﺷﻮي دي او د‬
‫ﻣﻨﻔﻲ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ دﻫﻐﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﮐﻤﯿﺖ ور＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬دﻋﻨﺼﺮ ﻟﻪ اﺗﻮم ﺳﺮه ﯾﻮ ‪＄‬ﺎی ﺷﻮي دي ‪.‬‬
‫د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﺷﻦ د درﺟ‪ ３‬د！ﺎﮐﻠﻮﻟﭙﺎره ﭘﻪ ازاد ﺣﺎﻟﺖ )ﻋﻨﺼﺮي ( او ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺟﺪول اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻲ‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ او ﻻﻧﺪې ﻣﻮارد د＊ﻮدوﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎرول ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ‪.‬‬
‫‪ -1‬داﮐﺴﯿﺠﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻲ د ﺗﺎم او ﮐﺴﺮي ﻋﺪدو اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ﻟﻪ ‪ ＄‬ﺎﻧﻪ ورو＊ﯿﻲ ؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د‬
‫‪-1‬‬ ‫اﮐﺴﯿﺠﻦ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﺮه ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ -2 ３‬ده ‪ ،‬ﭘﻪ ‪ H 2O 2‬ﮐ‪ ، - 1 ３‬ﭘﻪ ‪ KO 2‬او ‪ KO3‬ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ وار ﺳﺮه‬
‫‪2‬‬

‫ده‪ ،‬د اﮐﺴﻲ ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ‪ + 2‬ده‪ ،‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ډول ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫او ‪- 1‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ‪ + 1‬ده ؛ ﺧﻮ د ﻓﻌﺎﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ )‪ (Hydride Metals‬ﮐﻲ د ﻫﻐﻪ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬
‫درﺟﻪ ‪ - 1‬ده ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ درﺟﻪ د ﻫﻐﻮ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭼﺎرج ﻟﻪ ﮐﻤﯿﺖ او ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫ﻣﺴﺎوي ده ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د ‪ HPO 4 2-‬اﻳﻮن دﭼﺎرج ﻋﻼﻣﻪ او ﮐﻤﻴﺖ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪+ 1 + ( +5) + ( -2 × 4) = 2 -‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ﮐﻮوﻻﻧ＀ اړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ او ﯾﺎ د اﯾﻮﻧﻲ – ﮐﻮوﻻﻧﺴﻲ اړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی وي ؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫‪ ، HNO3 , NH 4 NO2 , NH 4 NO3 , NH 3‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ اﺗﻮم د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ﭘﻪ )‪ (-‬ﻋﻼﻣﻪ او د ﮐﻤﺰوري‬

‫‪185‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻒ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ )‪ (+‬ﻋﻼﻣﻪ ＊ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬دﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻟ‪７‬ی )ﺳﻠﺴﻠ‪＇ (３‬ﺨﻪ د ！ﺎﮐﻠﻮﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د‬
‫اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د درﺟ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﯿﺪو ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎرده ﺗﺮ＇ﻮ د ﻏﻮ＊ﺘﻞ ﺷﻮي ﻣﺮﮐﺐ ‪－‬ﺮاﻓﯿﮑﻲ ﻓﻮرﻣﻮل وﻟﯿﮑﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻟﺮوﻧﮑﻮ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ‪ HNO3 HNO2 , NH 4 OH , NH 3‬او ‪ N 2 H 4‬ﮐ‪ ３‬د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟــﻪ ﭘﻪ وار ﺳﺮه ‪+ 5, + 3, - 3, - 3‬‬
‫او ‪ - 2‬ده ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ دا درﺟ‪ ３‬دﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺘﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د ﻋﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ) ‪ (N 2H 4‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي اړﯾﮑﻮ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺟﻮړې ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻮی ﯾ‪ ３‬ﺳﺮه ﺗ‪７‬ﻟﻲ دي ‪ ،‬دﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ وﯾﺶ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‬
‫او ﺑﯿﺎ د ﻫﺮ اﺗﻮم د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ H 2 , Cl 2 , Br2 , N 2‬اوﻧﻮر( ‪ ،‬د دې‬ ‫‪ -4‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻋﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻟﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮي وي ) ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ داﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ د ﻫﻐﻮي ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪請 ３‬ﻔﺮده؛ ‪＄‬ﮑﻪ دﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د دې اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﺬب ﻗﻮه ﺷﺘﻮن ﻧﻪ ﻟﺮي او ‪ ６－‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د دواړو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻫﺴﺘﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ؛ د ﺑﯿﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ډول ‪:‬‬
‫دﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل )‪ (H : H‬ﮐ‪ ３‬او ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل )‪ (Cl : Cl‬ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ده؛ ﺧﻮ د ﻫﻐﻮی‬
‫‪) covalence‬ﮐﻮوﻻﻧﺴﻲ( دﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﮐﻤﯿﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮﺳﺮه ﻟﻪ ﯾﻮه ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-5‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮ ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي اړﯾﮑ‪ ３‬ﮐﻤﺰورې ﻗﻄﺒﻲ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ﻟﺮي‪ ،‬دﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮم ﯾﻮ ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺪل ﻟﻪ ﻧﻮرو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‬
‫ﺳﺮه ؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬ﻟﻪ ﻓﻠﻮرﯾﻦ ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ‪ ،‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻧﻮر ﭼ‪ ３‬د ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﮑﻠﯿ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن وﻟﺮي ‪،‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ او دﻧﻮﻣﻮړوﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ داﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل دﺑﺪﻟﻮﻧﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻫﻐﻮی ﭘﻮﻻرﺗﻲ ) ﻗﻄﺒﯿﺖ ( د ﻫﻐﻮی‬
‫ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د اړﯾﮑﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪ ３‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪ ،‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬د ﻗﻄﺒﻲ ﮐﻮوﻻﻧﺴﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ده ‪.‬‬
‫‪-6‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭘﻪ ازاد ﻋﻨﺼﺮي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬دﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻫﺴﺘ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬د ﻣﻨﻈﻢ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﮐﺜﺎﻓﺖ د وﯾﺶ ﻟﺮ وﻧﮑﻲ دي ‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ‬
‫د ﻫﻐﻮی د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﻣﻨﻞ ﺷﻮي ده‪.‬‬
‫‪-7‬ﭘﻪ أﯾﻮن ﮐ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د درﺟ‪ ３‬اﻟﺠﺒﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻪ أﯾﻮن د ﭼﺎرج ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده او د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬
‫د درﺟﻮ اﻟﺠﺒﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺧﻨﺜﯽ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي ‪請 ،‬ﻔﺮ ده ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﭘﻪ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑـــــﺲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻞ د ﻣﺮﮐﺰي اﺗﻮم د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ؛د ﺑﯿﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ډول‪، K 2 [Fe(ScN )5 ] :‬‬
‫‪ [Ni( NH 3 ) 5 ]SO4‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ وار ﺳﺮه د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ‪ +3‬او د ﻧﯿﮑﻞ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ‪ +2‬ده ‪ .‬دﯾﺎدوﻟﻮ وړده‬
‫ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د درﺟ‪ ３‬ﭘﻮﻫﻪ ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮي ﺑ‪２‬ﻪ را ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪه ﺷﻮي ده او ﺗﻞ د ﻏﻮ＊ﺘﻠﻲ اﺗﻮم ر＊ﺘﯿﺎﻧﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﻲ‬
‫＊ﻮدﻟﯽ ‪ .‬ﭘﻪ ډﯾﺮو ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬داﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ د ！ﺎﮐﻠﻲ ﻋﻨﺼﺮ ﻟﻪ وﻻﻧﺲ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ ده ؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬ﭘﻪ ‪Methane‬‬
‫) ‪ ، (CH 4‬ﻓﺎرﻣﯿﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ ، ( HCOOH‬ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل ( ‪ ، ) CH3 - OH‬ﻓﺎرم اﻟﺪﯾﻬﺎﯾﺪ ( ‪ ) CH 2O‬او ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾ‪ ( CO 2 ) ６‬د‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ﭘﻪ وار ﺳﺮه د ‪ 0 ,-2 , + 2,+4‬او ‪ + 4‬ده ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ﺳﺮه ﯾﻮ ‪＄‬ﺎی ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﻧﻮﻣﻮړو‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮم وﻻﻧﺲ ‪ 4‬دی ‪،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ډول د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ – رﯾﺪﮐﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ډول د ‪ ３＂－‬اﺧﯿﺴﺘﻨ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﯿﻮل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪186‬‬
 :３＊‫ﻮﯾﺘﻲ ور‬／‫ﻨﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‬＄ ‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول د‬

I II III IV V VI VII VIII

I 2 3 4 5 6 7 8
H 2,1
Be
Li 1 B 2,0 C 2,5 N3,0 O 3,5 F 4,0
1,5
Na Mg
Al 1,5 Si 1,8 P 2,1 S 2,5 Cl 3,0
0,9 1,2
As Mn
K 0,8 Ca 1,0 Sc 1,3 Ti 1,3 Cr 1,6
2,11 1,6
Fe Co
Pb Ga Nb
Zn 1,6 Gc 2,0 Sc 2,4 Br 2,8 Ni 1,6
0,8 1,6 1,7
1,7 1,8
Ag Sb
Sr 1,0 Y 1,3 Zr 1,5 Te 2,1 I 2,6
1,9 1,8
Rn Rh Pd
Cs 0.75 Cd 1,7 In 1,7 Hf 1,4 - - - 2,0 2,1
2,1
Ba 0,9
Os Ir Pt
Hg La
Fr 0,7 Pb 1,6 Bi 1,8 Po 2,3 At 2,2 2,1 2,1
1,8 1,2
2,1
Ra 0,9

187
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪116:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭘﯿﻞ‬ ‫‪ – 1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ – 2‬دزده ﮐ‪７‬ي ﻣﻮﺧ‪: ３‬‬
‫‪ -‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻣﻮﻟﺪ دي ‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫‪-‬ﻟﻪ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دې ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻻﺳﺘﻪ را وړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او ﻣﻮډﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ – 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ، ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ – 5‬د ارزوﻧﻲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﮐ‪７‬ي ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ‪ :‬دﺳﻼم ورﮐﻮل ‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮي‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧﯿﺴﺘﻞ د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪／‬ﯿﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬أﯾﺎ ﮐﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭘﯿﻞ ﻣﻮﻟﯿﺪﻟﯽ دی؟‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:6-1‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ)د د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ (‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ ‪- .‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫‪-‬د ﮐﯿﻤﯿﺎﯾﻲ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ د ﭘﯿﻞ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ ارﺧﯿﺰ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي او دﻫﻐﻮي ډوﻟﻮﻧﻪ دې دﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ دوړاﻧﺪې ﺷﻮو ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې زده‬ ‫‪-‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ و＊ﺎﯾﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻫﻢ ﭘﻪ دې اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬ﻟﻮﺳﺖ دې د＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ ‪.‬‬ ‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧﻲ دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﯾﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪188‬‬
 ‫‪ – 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -8‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎﮐ‪ ３‬ﯾﺎدوﻧﻪ ﺷﻮي ده‪ ،‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ – رﯾﺪﮐﺸﻦ ﭘﻪ ﯾﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺷﻮي‬
‫ﻟﻪ ﺧﻮا ارﺟﺎع ﺷﻮي ﺧﻮاﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬ﭘﻪ ﯾﻮ رﯾﺪﮐﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ د＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ د درک ﻟﭙﺎره ‪ MnO4‬او‬
‫_‬

‫‪ Fe2+‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﯿﺴﻮ‪:‬‬

‫_‬
‫‪+‬‬
‫¾ ) ‪8 H + + MnO4 (aq) + Fe2 (aq‬‬
‫) ‪¾® Mn 2+ + 5 Fe 3+ (aq) + 4 H 2O (l‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ Fe 2+ ３‬اﮐﺴﯿﺪي او ‪ MnO4‬ارﺟﺎع ﺷﻮی دی‪ ،‬د دې ﻣﻄﻠﺐ د＊ﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ د ﻫﻐﻮی‬
‫_‬

‫دﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﯿﻤ‪７／‬ې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﻟﯿﮑﻮ‪:‬‬

‫_‬ ‫_‬
‫¾ ‪8 H + + MnO4 (aq) + 5e‬‬
‫‪¾® Mn 2+ + 4 H 2 O(l ) Re duction‬‬
‫_‬
‫¾ )‪5( Fe 2+ (aq‬‬
‫) ‪¾® +5( Fe 3+ (aq) + e‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻪ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺑﺎﯾﻠﻞ ﺷﻮو او اﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﻮواﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﻣﺴﺎوي ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻧﯿﻤ‪７／‬ې‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﺮه د ‪ 5‬ﻋﺪد ﺿﺮب ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫‪ MnO4‬او ‪ Fe 2+‬دواړه ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮل ﮐﻲ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي ‪،‬د ﻫﻐﻮی د ！ﮑﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ MnO4‬ﺨﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې‬
‫_‬ ‫_‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ‪ Fe 2+‬ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬دﻟﺘﻪ ﻫﻐﻪ اﻧﺮژي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ‪،‬ﭘﻪ ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ او ‪＂－‬ﻮر‬
‫ﮐﺎر ﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪＇ .‬ﻪ رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دا اﻧﺮژي ﭘﻪ ‪＂－‬ﻮرﮐﺎر ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻮﻣﻲ؟ د دې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب دا دی‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮ ې‬
‫اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻟﻪ ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﺷﻲ ‪ ،‬اﻧﺮژي ﭘﻪ ‪＂－‬ﻮرﮐﺎرﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐﻲ اړه ده ﺗﺮ ＇ﻮ د‬
‫ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﺑﺎﻧﺪ‪４‬ﻨﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻪ وﻟﯿ‪８‬دول ﺷﻲ ‪،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺟﺮﯾﺎن ﭼ‪ ３‬د‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺳﯿﻢ )ﻣﺰي( ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﯿﺪﯾ‪８‬ي ‪،‬ﭘﻪ ﻧﯿﻐﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ دﯾﻮ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ وﺳﯿﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬ﺨﻪ ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د‬
‫ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻟﻪ ﻣﻮﺗﻮر ＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮﯾ‪８‬ي او ﮐﺎر ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﯿﺴﻲ ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺟﺮﯾﺎن‬

‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺰو ﮐ‪ ３‬ﺟﺮﯾﺎن وﻣﻮﻣﻲ او ‪＇ Fe 2+‬ﺨﻪ ‪ MnO4‬ﺗﻪ وﻟﯿ‪８‬دول ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻠﻪ‬
‫_‬

‫ﭼ‪ ３‬دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﻢ وﺗ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺑﻬﯿﺮ ﻧﻪ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬وﻟ‪３‬؟دﭘﺎم وړ ﻟﯿﺪﻧ‪＊ ３‬ﯿﻲ ‪،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې‬

‫‪189‬‬
‫دﺳﺘ‪／‬ﺎه دوه ﺑﯿﻼﺑﯿﻠ‪ ３‬ﺑﺮﺣ‪ ３‬د ﯾﻮ ﺳﯿﻢ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﯾﻮه ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﯾﻮ ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‪ ،‬ﺷﯿﺒﯿﺰ ﺟﺮﯾﺎن ﺗ‪７‬ل ﮐﯿ‪８‬ي او ﺑﯿﺎ درﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﻻﻣﻞ ﯾ‪ ３‬دا‬
‫دی ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺑﯿﺮﺗﻪ د دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﻟﻪ ﮐﯿ‪ ３２‬ﺑﺮﺧﻲ ＇ﺨﻪ ＊ﯽ ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﺗﻪ ﺧﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ＊ﯽ ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ او‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ﯾ‪ ３‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﺧﻮد دﺳﺘ‪／‬ﺎ ﮐﯿ‪２‬ﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮي ‪ .‬د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺑﻬﯿﺮ ﻻ ﺗﺮﺳﺮه‬
‫ﺷﻲ ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ده ؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺑﻬﯿﺮ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ３‬ﺳﺮه درﯾ‪８‬ي؛ ﺧﻮ دا ﺳﺘﻮﻧﺰه ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ددواړو ﻟﻮ＊ﻮﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ وﻟﺮي ﺗﺮ＇ﻮ د دوو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ورﮐ‪７‬ه او راﮐ‪７‬ه ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ او ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﭘﻪ‬
‫دواړو ﺧﻮاوو ﮐ‪ ３‬ﺧﻨﺜﯽ وي ‪،‬ددواړو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ ﭘﻞ )‪) (Salt bridge‬د ‪ u‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻮﻟﻪ ﭼ‪ ３‬دﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫ﮐ‪ ３‬ﯾﻮه اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻪ ﻣﺎده ﺷﺘﻪ ده( ﺗ‪７‬ل ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ و ‪－‬ﻮري‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬د دوو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬اړﯾﮑ‪ ３‬د ﺷﺒﮑﻪ ﻟﺮوﻧﮑﯽ ﯾﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﯿﻦ ﭘﻞ ‪ Salt bridge‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﭘﻪ دواړوﻻرو ‪،‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ دې ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻲ ‪ ،‬د دواړو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬أﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺑﻬﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﻮي‪ .‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د‬
‫أﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﺗ‪７‬ل ﮐﯿ‪８‬ي ‪＇،‬ﺮخ ﺑﺸﭙ‪７‬ﯾ‪８‬ي‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺪي ﺷﻮي ＇ﺨﻪ ارﺟﺎع ﺷﻮي ﺗﻪ ﺑﻬﯿﺮ ﻣﻮﻣﻲ او دا‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﯾﻮ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﺑﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ ﺗﺮ＇ﻮ ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﺧﻨﺜﯽ وي ‪.‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﻧﻮﻣﻮړو ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﺳﺮه ﺟﻮړه ﺷﻮي دﺳﺘ‪／‬ﺎه ‪ ،‬ﯾﻮه اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﻲ ﺣﺠﺮه د ‪－‬ﺎﻟﻮاﻧﻲ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ＇ﺨﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫اﻧﺮژي ﭘﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ اﻧﺮژي ﺗﺒﺪﯾﻠﻮي او ﻫﻐﻪ ﺣﺠﺮه ﭼ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ اﻧﺮژي ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي اﻧﺮژي ﺗﺒﺪﯾﻠﻮي ‪،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺣﺠﺮې ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﯾﻮه اﻟﮑﺘﺮوﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ او اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮد ﻟ‪／‬ﯿﺪو ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﮐ‪ ３‬دي ‪ ،‬ﭘﻪ دې‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ‪＄‬ﺎی ﮐ‪ ３‬داﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻟﯿ‪８‬دوﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻐﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬داﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻋﻤﻠﯿﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي د‬
‫اﻧﻮد ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ اﻟﮑﺘﺮود ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬د ارﺟﺎع ﮐﯿﺪو ﻋﻤﻠﯿﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د ﮐﺘﻮد ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪190‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪117:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﭘﯿﻞ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ‪ ،‬دﺳﺘﻨﺪرد اﻟﮑﺘﺮود ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬ ‫‪ – 1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐﻲ ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ – 2‬دزده ﮐ‪７‬ي ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﭘﯿﻞ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ‪ ،‬د ﺳﺘﻨﺪرد اﻟﮑﺘﺮود ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل دې زده ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﭼﺎرج ﻟﯿ‪８‬دوﻧﻪ ﭘﻪ ﯾﻮه ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫ﺳﺎﺣﻪ ﮐ‪ ３‬دﮐﺎر ﻟﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ده ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪ -‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ دې د ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮي ﮐﺎر ﮐﭽﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ‪،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺳﺮﭼ‪５‬ﻨ‪３‬‬ ‫‪ – 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫ‪ ３‬او ﻟﯿﮑﻨﻲ ‪ ،‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ – 5‬د ارزوﻧﻲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﮐ‪７‬ي ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل ‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧﯿﺴﺘﻞ‪،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪／‬ﯿﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﮐﺎر ＇ﻪ ﺷﯽ دی ؟‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:6-1‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ) د د زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د زده ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪８‬ه او ارزوﻧﻪ (‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ ‪.‬‬
‫د ﭘﯿﻞ د ﺑﺮ＊ﻨﺎﯾ‪ ３‬ﻣﺤﺮﮐ‪ ３‬ﻗﻮې ‪ ،‬د ﺳﺘﻨﺪرد اﻟﮑﺘﺮود د ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې او د ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﭘﯿﻞ د ﻣﺤﺮﮐ‪ ３‬ﻗﻮې ‪ ،‬د ﺳﺘﻨﺪرد‬
‫اﻟﮑﺘﺮود د ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ اوزده دې ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫ﮐﺎر دﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪو ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﯿﺖ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫)‪ W=q.v‬ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ دې د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﮐﺎر ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪W=q.v‬ﻓﻮرﻣﻮل دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮﺳﺮه و ارزوي ‪ - .‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‬ ‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻛﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪.‬‬

‫‪191‬‬
 ‫‪ – 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -8‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺣﺠﺮې اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮرﻗﻮه ) ‪(Cell potential‬‬
‫د‪－‬ﺎﻟﻮاﻧﻲ ﺣﺠﺮې ﯾﻮه ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ ارﺟﺎع ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې ده ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﭼ‪３‬‬
‫د ﺣﺠﺮې ﭘﻪ ﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﭙﻞ ﺧﻮاﺗﻪ ﮐﺶ ﮐﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻗﻮه ﭼ‪ ３‬داﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺑﻬﯿﺮ ﻻﻣﻞ ﭘﻪ ＇ﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪３‬‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺣﺠﺮې د ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﯾﺎ ) ‪ (XCell‬ﯾﺎ د اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮر ﻗﻮې )‪ (Electromotor force‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ ،‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل واﺣﺪ ﭘﻪ وﻟﺖ )‪！ (volt‬ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﯾﻮ وﻟﺖ د ﯾﻮ ژول ﮐﺎر ﻣﻌﺎدل دی ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ اﻧﺪازه دﯾﻮ ﮐﻮﻟﻤﺐ (‬
‫)‪ coulomb‬ﭘﻪ ﮐﭽﻪ اﻟﮑﺘﺮون ﻟﻪ اﻧﻮد ＇ﺨﻪ ﮐﺘﻮد ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬دول وي ‪.‬‬
‫＇ﻪ رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﺣﺠﺮې ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل و！ﺎﮐﻞ ﺷﻲ؟‬
‫د ﺣﺠﺮې د ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل د ﮐﭽ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﻪ ﻻرو ＇ﺨﻪ ﯾﻮه ﯾ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ وﻟﺖ ﻣﺘﺮ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻨﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﯾﻮ ！ﺎﮐﻠﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫＇ﺨﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺟﺮﯾﺎن د ﺗﯿﺮﯾﺪﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﮐﺎر ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻟﻪ وﻟﺖ ﻣﺘﺮ ＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮه ﺷﻲ‪ ،‬د ﺣﺠﺮې د اﻧﺮژۍ‬
‫ﯾﻮه ﺑﺮﺧﻪ د ا‪請‬ﻄﮑﺎک ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﺒﺪﯾﻠﯿ‪８‬ي او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ ‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ وﻟﺖ ﻣﺘﺮ د ﺣﺠﺮي ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫دﻫﻐ‪ ３‬ﻟﻪ واﻗﻌﻲ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ＇ﺨﻪ ！ﯿ＀ ＊ﯿﻲ ‪ ،‬د دي ﺳﺘﻮﻧﺰې د ﺣﻞ ﻻره ﺑﻪ دا وي ﭼ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ د ﺣﺠﺮي ﭘﻮ ﺗﻨﺸﯿﺎل ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻪ دې‬
‫ﺧﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺑﻬﯿﺮ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮ ﻧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬و！ﺎﮐﻞ ﺷﻲ ‪.‬‬
‫ﻧﻮي وﻟﺖ ﻣﺘﺮوﻧﻪ ‪ ،‬ﯾﻮﻣﺦ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ وﻟﺘﺎژوﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺑﺎﻧﺪﻧﯿﻮ ﺳﺮﭼﯿﻨﻮ )دﺣﺠﺮې دﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل د ﻟﻮرې‬
‫ﺧﻼف(＇ﺨﻪ ﻗﻮه ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪ ،‬درﺟﻪ ﺑﻨﺪۍ ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ وﻟﺘﺎژ)ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﻮﻣﺘﺮ ﻧﻮﻣﯿ‪８‬ي( ﭼ‪ ３‬دا دﺳﺘ‪／‬ﺎه ＊ﯿﻲ ‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮی دی ﭼ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﯿ＆ ﺟﺮﯾﺎن ﻟﻪ ＇ﺮﺧ‪) ３‬دوران(‬
‫＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮ ﻧﺸﻲ ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻲ د ﺣﺠﺮي ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل د ﮐﭽ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﺎدل دي ؛ﺧﻮ د ﻟﻮري ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﻮ ﻣﺘﺮي ﮐ‪３‬‬
‫ﺧﻼف ＊ﻮدل ﺷﻮی دی او دا ﮐﭽﻪ د ﺣﺠﺮې د واﻗﻌﻲ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻣﻌﺎدل ده ‪،‬ﭘﻪ اوﺳﻨ ﻲ وﺧﺖ ﮐﻲ دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﻲ وﻟﺖ ﻣﺘﺮوﻧﻪ ﻃﺮﺣﻪ‬
‫ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬ډﯾﺮه ﻟ‪８‬ه اﻧﺪازه ﻫﻢ را ＊ﯿﻲ او ﮐﺎر ﻫﻢ د دوی ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬دﯾﺠﯿﺘﻠﻲ وﻟﺖ ﻣﺘﺮ‬

‫‪192‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪123:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫وچ او ﻻﻧﺪه ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ ‪ ،‬دﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﭘﯿﻞ ‪ ،‬د ﭘﯿﻞ ﭘﻪ وﻟﺘﺎژ د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰې‪.‬‬ ‫‪ – 1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐﻲ ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ – 2‬دزده ﮐ‪７‬ي ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬دو ﭼﻮ اوﻟﻨﺪو ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ‪ ،‬د ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﭘﯿﻞ او دﭘﯿﻞ ﭘﻪ وﻟﺘﺎژ ﺑﺎﻧﺪې د ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫داﻏﯿﺰې ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړه ﺧﯿﺰﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬وچ او ﻻﻧﺪه ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ ‪ ،‬دﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﭘﯿﻞ اوﻧﻮر ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ د‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫ﻧﻨﻨﻲ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﺑﻨﺴ＀ ﺟﻮړه وي ‪.‬‬
‫‪-‬ﻟﻪ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دې ﺳﻤﻪ ‪＂－‬ﻪ و اﺧﯿﺴﺘﻠﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او دﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ‪.‬‬ ‫‪ – 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ – 5‬د ارزوﻧﻲ ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬دﺳﻼم ورﮐﻮل ‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ‪ ،‬دﺣﺎﺿﺮي‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧﯿﺴﺘﻞ د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫داﻧ‪／‬ﯿﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪:‬د ﻣﻮﺑﺎﯾﻠﻮﻧﻮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ د ﮐﻮﻣﻮ ﺳﺮﭼ‪５‬ﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ وﻻړ دی؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:6-1‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ) د زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د زده ﮐ‪７‬ي ﻓﻌﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ (‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ ‪-‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪-‬د وﭼﻮ اوﻟﻨﺪو ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ‪ ،‬دﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﭘﯿﻞ او د ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬دوﭼﻮ اوﻻﻧﺪو ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ د‬
‫ﭘﯿﻞ ﭘﻪ وﻟﺘﺎژ ﺑﺎﻧﺪې د ﻏﻠﻈﺖ د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ اړه ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﭘﯿﻞ او دﭘﯿﻞ ﭘﻪ وﻟﺘﺎژ ﺑﺎﻧﺪې د ﻏﻠﻈﺖ د اﻏﯿﺰو ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫دې ﻫﺮاړ ﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ورﮐﻮي ‪ ،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﻫﻐﻪ زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‬
‫ﻟﻮﺳﺖ د＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻃﺮﺣﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫وارزوي‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧﻲ دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي ‪.‬‬

‫‪193‬‬
 ‫‪ – 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -8‬د＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺣﺠﺮې ﭘﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﺑﺎﻧﺪې د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰه‬
‫د ﯾﻮو ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﭘﻪ درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻌﯿﺎري ﺷﺮاﯾﻄﻮﮐ‪ ３‬ﺣﺠﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮې ده ‪ ،‬دﻟﺘﻪ ﭘﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﮐ‪ ３‬د ﻏﻠﻈﺖ اﻏﯿﺰه‬
‫＇ﯿ‪７‬ل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻌﯿﺎري ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ) ３‬ﭘﻪ ﻣﻌﯿﺎري ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه دي ( اړوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﺴﻮ‪:‬‬
‫¾ )‪Cu ( s ) + 2Ce 4 + ( aq‬‬
‫) ‪¾® Cu 2 + ( aq) + 2Ce 3+ ( aq‬‬
‫دﻟﺘﻪ د ﺣﺠﺮې ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪ 1.37V‬دی‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ) ‪ (Ce 4+‬ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻪ ﯾﻮ ﻣﻮل ＇ﺨﻪ زﯾﺎت وي ‪،‬د ﺣﺠﺮي ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﺑﻪ ＇ﻮﻣﺮه‬
‫وي؟ د ) ‪ (Ce 4+‬د ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮل د ډﯾﺮو ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راﺗﻠﻮ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ او ﯾﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺣﺠﺮې د‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﻫ（ ﻮﻟﻮ ﻗﻮه )‪ (Electro motor force‬زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي او د ﺣﺠﺮې ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻫﻢ زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺑﻠﻪ ﺧﻮا ﻟﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ＇ﺨﻪ د ﮐﻮم ﯾﻮې زﯾﺎﺗﻮاﻟﯽ ) ‪ (Cu 2+ /Ce 4+‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﺧﻨ‪－ ６‬ﺮ‪＄‬ﻲ؛ ﻧﻮﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺣﺠﺮي ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ داﻣﻄﻠﺐ ＊ﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﭘﻪ ﺣﺠﺮوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﺑﺎﻧﺪې د ﻏﻠﻈﺖ د اﻏﯿﺰو ＇ﯿ‪７‬ل‪:‬‬
‫¾ )‪2 Al ( s ) + 3Mn 2+ (aq‬‬
‫) ‪¾® 2 Al 3+ (aq) + 3Mn( s‬‬ ‫‪e oCell = 0.48V‬‬
‫＇ﯿ‪７‬ﻧﻪ وﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬أﯾﺎ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ εCell ３‬ﻟﻪ ‪＇ e o Cell‬ﺨﻪ ﻟﻮی او ﯾﺎ ﮐﻮﭼﻨﯽ دی؟‬
‫‪a) [Al 3+ ] = 2molar‬‬ ‫‪, [Mn 2+ ] = 1molar‬‬
‫‪b) [Al 3+ ] = 1molar‬‬ ‫‪Mn 2+ = 3molar‬‬
‫‪＄‬ﻮاب ‪ :‬اﻟﻒ – ﻟﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ＇ﺨﻪ د ﯾﻮه دﻏﻠﻈﺖ زﯾﺎﺗﻮاﻟﯽ دﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮ ﭘﻪ ﮐﭽﻪ‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ؛ﻧﻮﻟﻪ دې‬
‫‪ε‬‬
‫‪(ε‬‬ ‫اﻣﻠﻪ ﺑﻪ ‪ Cell‬ﻟﻪ ‪＇ ε oCell‬ﺨﻪ ﻟ‪８‬وي )‪< 0.47‬‬
‫‪Cell‬‬
‫ب‪ -‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ دﯾﻮه د ﻏﻠﻄﺖ زﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ‪ ،‬د ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮ ﭘﻪ ﮐﭽﻪ‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺖ د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﻋﺎﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې‬
‫اﻣﻠﻪ ‪ εCell‬ﻟﻪ ‪＇ ε oCell‬ﺨﻪ ﺑﻪ ډﯾﺮوي )‪. (εCell > 0.47‬‬

‫‪194‬‬
 ‫اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ‪ 7 :‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﭼﺎﭘ‪５‬ﺮﯾﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻮ ﺳﺎﺗﻨﻪ او ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮل‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫داﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻣﻘﺪاري ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎدﻓﺎرادي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﺺ )ﻧ‪／‬ﻪ( ﮐﻮل‪ ،‬رااﯾﺴﺘﻨﻪ اودﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪ .2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ＊ﻮوﻧﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪:３‬‬
‫· زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﺠﺰﯾ‪) ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ( ﭘﻪ اړه ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي او ﭘﻪ ﮐﺎروﻟﻮ دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫· زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﺠﺰﯾﻪ )اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ( ډ‪４‬ﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﻟﺮي او د！ﮑﻨﺎﻟﻮژۍ د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﻋﺎﻣﻞ ده‪.‬‬
‫· زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺑﺎﯾﺪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﺠﺰﯾ‪) ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ( ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻣﻠﻤﻊ) ﭘﻮښ( ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ او د اړﺗﯿﺎ وړ ﻣﻮاد دې د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻻس ﺗﻪ راوړی ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ .3‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪ -8‬ج‪ -9 ،‬د‬ ‫‪ -6‬اﻟﻒ‪ -7 ،‬اﻟﻒ‪،‬‬ ‫‪ -1‬اﻟﻒ‪ -2 ،‬ب‪ -3 ،‬اﻟﻒ‪ -4 ،‬ج‪ -5 ،‬اﻟﻒ‪،‬‬
‫د ﺗﺸﺮ‪４‬ﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪ -1‬د ﻻﻧﺪې ﻣﺜﺎل ﺳﺮه ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ل ﺷ‪:３‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 801o C‬درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺑﻠﻮري ﺷﺒﮑﻪ ﭘﻪ وﯾﻠﻲ ﮐ‪５‬ﺪو ﭘﯿﻞ ﮐﻮي او د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﺗﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﭘﻮرې‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ＊ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗ‪ ５‬ﺮ‪４‬ﺪو ﺗﻪ اﺟﺎزت ورﮐﻮي؛ ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د‬
‫اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﯾﻮه ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻨﻲ اﻟﮑﺘﺮود د اﻧﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐ‪＋５‬ﻮدل ﺷﻲ او د ﻟﻮ＊ﻲ ﻓﻠﺰ د ﮐﺘﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ وﮐﺎرول ﺷﻲ ‪ ،‬ﮐﻪ د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ‬
‫ﻣﻨ‪ ＃‬وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي؛ﻧﻮﮐﻪ دﻟﺘﻪ اﻧﻮد او ﮐﺘﻮد د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﺮﭼﯿﻨ‪ ３‬ﺳﺮه و‪請‬ﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د ﺳﻮدﯾﻢ اﯾﻮن ) ‪( Na +‬ﮐﺘﻮد‬
‫او د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ) ‪ ( Cl -‬اﯾﻮن د اﻧﻮد ﺧﻮاﺗﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬د ﺳﻮدﯾﻢ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﻟﻮ＊ﻲ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻟﻪ د‪４‬ﻮال ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﺘﻮد دی‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮون اﺧﻠﻲ او د‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ژﯾ‪ ７‬رﻧ‪／‬ﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ وړاﻧ‪／‬ﻮ د ﺑ（ﺮﮐﻮﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ را＇ﺮ‪－‬ﻨﺪ‪８４‬ي‪ ،‬دﻏﻪ وړاﻧ‪ ３／‬د ﺳﻮدﯾﻢ او اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ې؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ‪ 800 o C‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ د ‪－‬ﺎز او د ﺳﻮدﯾﻢ د ﻓﻠﺰ وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮی ﺣﺎﻟﺖ د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ اﺳﺘﺤﺼﺎﻟﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪195‬‬
 ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2Cl ® Cl (g)+ 2e‬‬ ‫)‪( Oxidation‬‬ ‫ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2Na + + 2e -‬‬ ‫)‪®2Na(l‬‬ ‫‪Reduction‬‬ ‫ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪0‬‬
‫)‪2NaCl(s‬‬ ‫‪¾800‬‬
‫)‪¾¾C® 2Na(l‬‬ ‫)‪+ Cl 2 (g‬‬ ‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫ددې ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ وﯾﻼی ﺷﻮ ﭼ‪:３‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﮐﺘﻮد ﺧﻮاﺗﻪ او ﻣﻨﻔﻲ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د اﻧﻮد ﺧﻮاﺗﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ارﺟﺎﻋﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻟﻪ اﻧﻮد ＇ﺨﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ و‪＄‬ﻲ او ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﻛ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪８５‬ی‪.‬‬
‫‪ -2‬د ‪ MgCl 2‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ！ﻮ！ﻪ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د اﻧﻮد او ﮐﺘﻮد ﺧﻮاﺗﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮﻣﻲ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪:‬‬
‫_‬
‫‪MgCl ( s ) → Mg 2 + + 2Cl‬‬
‫‪2‬‬
‫_‬
‫‪Mg 2 + + 2e → Mg‬‬ ‫‪cathode‬‬ ‫‪reduction‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2Cl → Cl ↑+2e‬‬ ‫‪Anode‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪2‬‬

‫_‬
‫)‪MgCl ( aq ) → Mg 2 + (aq) + 2Cl (aq‬‬
‫‪2‬‬
‫_‬
‫) ‪Mg 2+ (aq ) + 2e → Mg ( s‬‬ ‫‪cathode‬‬ ‫‪Re duction‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2Cl (aq) → Cl ( g ) ↑+2e‬‬ ‫‪Anode‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪2‬‬
‫ب‪ :‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې ‪ MgCl 2‬ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ＇ﺨﻪ د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز او ﻓﻠﺰي ﻣ‪／‬ﻨﯿﺰﯾﻢ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د دې ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ＇ﺨﻪ اﻟﻘﻠﻲ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز او د ‪ Mg (OH ) 2‬ﻣﺤﻠﻮل ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪-3‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ‪ KBr‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻓﻠﺰ او ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ﺑﺮوﻣﯿﻦ ‪ Br‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫د ‪ Cu (NO 3 ) 2‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ＇ﺨﻪ ‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې دوه اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ اﻣﮑﺎن ﺷﺘﻪ دی‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2H O(l) ® 4H‬‬ ‫‪(aq) + O (g) + 4e‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 NO 1 (aq) + 2 H O ¾¾® 2 HNO (aq ) + 2OH‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫دا ﭼ‪ ３‬د ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ‪،‬د اوﺑﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ‪ NO3-‬ﺳﺮه ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي او ﺑﺎﯾﺪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷـﻲ؛ ﺧـﻮ‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ ‪ HNO3‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ډﯾﺮه ﻟﻮړه ﺳﻄﺤﻪ ﭘﯿﭽﻠﯽ دي‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫) ‪2 NO (aq) + H O(l‬‬ ‫‪→ 2 HNO (g) + 2OH‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2H 2 O(l) ®4H + (aq) + O 2 (g) + 4e -‬‬ ‫‪Reduction‬‬

‫‪196‬‬
 ‫‪ -4‬ﻻﻧﺪی ﺷﮑﻞ ﺗﻪ ﭘﺎم وﮐ‪７‬ئ‪＄ ،‬ﻮاب وواﯾﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؟‬

‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﻣﺲ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪،‬‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿﺪﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﻮاد د ﮐﻮﭼﯿﻨﻮ ذرو اوﯾﺎ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻪ د ﻧﻨﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‬
‫او ﻣﺲ ﭼ‪ ３‬دﻫﻐﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﮐﯿﺪل ﯾ‪ ３‬ﻣﻮﺧﻪ ده‪ ،‬ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﮐﺘﻮد ﭼ‪ ３‬ورﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن دی ‪ ،‬رﺳﻮب ﮐﻮي‪ .‬د ﮐﺎﭘﺮﺳﻠﻔﯿﺖ ﺗﯿﺰاﺑﻲ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎرول ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫‪＄-5‬ﻮاب ‪ :‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮود د ﺟﺎﻣﺪ ﺳﺮب ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻧﻨﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او ‪－‬ﺮوپ ﻫﻢ‬
‫ﻧﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﺳﺮب ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ دوﻫﻢ ډول ﺗﯿﺮوﻧﮑ‪ ３‬دی‪ ،‬ﭘﻪ وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي اوﯾﺎ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ‬
‫ﺗﯿﺮوﻧﮑ‪ ３‬دی‪ ،‬د ﻫﻐﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ او اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺣﺮﮐﺖ ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ -6‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‪.‬‬
‫د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮐ‪ ،３‬ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬دوه د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺷﻮﻧﻲ دي‪:‬‬
‫‪2H‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪O(l‬‬ ‫‪® 4H +‬‬ ‫‪(aq) + O‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(g) + 4e‬‬
‫‪-‬‬

‫‪2Cl - (aq) ¾¾® Cl (g) + 2e -‬‬

‫‪2‬‬
‫د ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د اوﺑﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ‪ Cl‬اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ آﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي او ﺑﺎﯾﺪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ‬
‫‪-‬‬

‫راﺷﻲ؛ﺧﻮ ﺑﺮﺧﻼف ﮐﻠﻮرﯾﻦ آزادﯾ‪８‬ي؛‪＄‬ﮑﻪ د اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ډﯾﺮ ﭘﯿﭽﻠﯽ دي‪:‬‬

‫‪2Cl - (aq) ®Cl 2 (g) + 2e -‬‬ ‫‪Oxidation‬‬

‫‪2H 2 O(l) ®4H + (aq) + O 2 (g) + 4e -‬‬ ‫‪Reduction‬‬

‫ﭘﻪ ‪ 8010 C‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺑﻠﻮري ﺷﺒﮑﻪ ﭘﻪ وﻟﯿﮑﯿﺪو ﭘﯿﻞ ﮐﻮي او د وﻟﯿﮑﯿﺪو د ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﺗﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ‬
‫ﭘﺎﺗﯿ‪８‬ي‪ .‬د ﺧﻮړو وﯾﻠﻲ ﺷﻮي ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ＊ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺑﺮ＊ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻪ د ﺗﺮﯾﺪو اﺟﺎزه ورﮐﻮي‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻓﻠﺰي ﻟﻮ＊ﻲ‬
‫اﻟﮑﺘﺮود ﮐﺎرﺑﻮﻧﻲ ﻣﯿﻠﻪ د اﻧﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي او د ﻟﻮ＊ﻲ ﻓﻠﺰ د ﮐﺘﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ وﮐﺎرول ﺷﻲ او د ﻫﻐﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬وﻟﻲ ﺷﻮي د‬
‫ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ‪＄‬ﺎی ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺘﻮد او اﻧﻮد د ﺑﺮ＊ﻨﺎ ﺳﺮﭼﯿﻨ‪ ３‬ﺳﺮه وﻧ‪＋‬ﻠﻮل ﺷﻲ د ﺳﻮدﯾﻢ آﯾﻮن ‪ Na +‬ﺑﻪ ﮐﺘﻮد او د‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ اﯾﻮن ) ‪ (Cl -‬ﺑﻪ اﻧﻮد ﺗﻪ وﻻرﺷﻲ‪ ،‬د ﺳﻮدﯾﻢ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮد ＇ﺨﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ او ﭘﻪ ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﯾﻢ ﺑﺪﻟﻮن‬
‫ﻧﻮﻣﻲ او د ﺑﺮ＊ﻨﺎﯾﻲ ﺟﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ زﯾﺮ رﻧ‪ ，‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻲ‪ ،‬دا وړاﻧ‪／‬ﻲ د ﺳﻮدﯾﻢ او د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ؛د ﺑﻠ‪３／‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﻟﻪ وﯾﻠﻲ ﺷﻮي ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪8000C) ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا( ＇ﺨﻪ د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز او د ﺳﻮدﯾﻢ ﻓﻠﺰ د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪.‬‬

‫‪197‬‬
 ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2Cl ® Cl (g)+ 2e‬‬ ‫)‪( Oxidation‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪:３‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2Na + + 2e -‬‬ ‫)‪®2Na(l‬‬ ‫‪Reduction‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪: ３‬‬
‫‪0‬‬
‫)‪2NaCl(s‬‬ ‫‪¾800‬‬
‫)‪¾¾C® 2Na(l‬‬ ‫)‪+ Cl 2 (g‬‬ ‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪ -7‬د ‪ Na+ , Sn 2+ , Cl - , SO42-‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د اﻧﻮد او ﭘﻼﺗﻨ‪ ３‬ﮐﺘﻮد ﭘﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﺑﺮ＊ﻨﺎ د ﺟﺮﯾﺎن ﻟﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪو ＇ﺨﻪ‬
‫ﺑﻪ دا ﻻﻧﺪې ﮐﻮم ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ؟‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬

‫¾ )‪2Cl - (aq‬‬ ‫‪¾® Cl ( g ) + 2e -‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪:３‬‬

‫‪2‬‬
‫‪2Na + + Sn 2 + + SO 2 - ¾¾® Sn( s) + Na SO‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪:３‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2 4‬‬
‫د اﺗﻢ ﺳﻮال ﺣﻞ‪ :‬د اﯾﻮدﯾﻦ اﯾﻮن ) ‪ ( I -‬ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﭘﻪ ﺑﻬﯿﺮ ﮐ‪ ３‬دا ﻻﻧﺪې ﻣﺤﺼﻮﻟﻮﻧﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾ )‪2 I - (aq‬‬
‫‪¾® I 2‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪:３‬‬
‫? = ‪m1 , m2 .m3‬‬ ‫‪q = I ×t‬‬
‫‪I = 15 Am‬‬ ‫‪q = 15 Am × 3600sec = 54000cb = 0.56 f‬‬
‫‪-9‬‬
‫‪t = 1h = 3600sec‬‬
‫?=‪q‬‬
‫‪29.5 g × 0.56 f‬‬
‫‪1 f - 29.5 g‬‬ ‫= ‪m1‬‬ ‫‪= 16.52 g‬‬
‫‪1f‬‬ ‫اﻟﻒ –‬
‫‪0.56 f - m1‬‬
‫‪254g × 0.56 f‬‬
‫‪1 f - 254g‬‬ ‫= ‪m2‬‬ ‫‪= 14.1986g‬‬
‫‪1f‬‬ ‫ب‪-‬‬
‫‪0.56 f - m2‬‬
‫‪9.3g × 0.56 f‬‬
‫‪1 f - 9.33g‬‬ ‫= ‪m3‬‬ ‫‪= 5.225g‬‬
‫‪1f‬‬ ‫ج‪-‬‬
‫‪0.56 f - m3‬‬

‫‪-10‬‬
‫?= ‪V‬‬ ‫‪V = h × s = 50cm2 × 0.01cm = 0.5cm3‬‬
‫‪h = 0.1mm‬‬
‫‪s = 50cm2‬‬ ‫‪q = I × t = 0.050mAm × 271080sec = 13554cb = 0.14 f‬‬
‫‪I = 50mAm‬‬
‫‪0.14 f × 31.7 g‬‬
‫‪t = 75.3h = 271980sec‬‬ ‫‪1f‬‬ ‫‪- 31.7 g‬‬ ‫=‪m‬‬ ‫‪= 4.453g‬‬
‫‪1f‬‬
‫?=‪q‬‬ ‫‪0.14 f‬‬ ‫‪- m‬‬
‫‪m 4.453g‬‬
‫?=‪m‬‬ ‫=‪d‬‬ ‫=‬ ‫‪= 8.91g / cm3‬‬
‫‪V 0.5cm3‬‬
‫?= ‪d‬‬

‫‪198‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬

‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪130:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ‬ ‫‪1‬ـ د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫ‪５‬ﻠﻪ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪2‬ـ د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ د ﮐﺎر ﭘﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو ﭘﻪ‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺑﺎﻧﺪې دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫· ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺣﯿﺎﺗﻲ ﻣﻮاد دي‪.‬‬
‫· د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ＇ﺨﻪ دې ﮐﺎر واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿ‪５‬ﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪3‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣ‪５‬ﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪4‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪5‬ـ د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟیﺘﻮﻧﻪ‪:‬ﺳﻼم اﭼﻮل‪ ،‬د ﺣﺎل ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮي‬ ‫‪6‬ـ ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او‬
‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬دﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ او ﻧﻮي ﻟﻮﺳﺖ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬دﻗﯿﻘ‪３‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ارﺗﺒﺎط ورﮐﻮل‪.‬‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې را ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮل‪:‬ﮐﻪ ﺳﻮډﯾﻢ ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ وي‪＇ ،‬ﻪ ﺑﺎﯾﺪ وﮐ‪７‬ل ﺷﻲ؟‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪: 6-1‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ )د‬

‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟیﺘﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪３‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ ‪.‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ‬ ‫ﮐ‪５‬ﺪو ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻋﻤﻠﯿﻪ دې ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ‬
‫اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬داﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم زده دې ﮐﻮوﻧﮑﻮ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ی‪.‬‬
‫او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه‬ ‫‪-‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او دوی دې ﻫﻢ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬

‫‪199‬‬
 ‫‪ . 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ . 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د دﺳﺘ‪／‬ﺎه ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې‬
‫ﯾﻮه دﺳﺘ‪／‬ﺎه د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ ﻋﯿﺎره او ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬وﻟﺖ ﻣﺘﺮ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺟﺮﯾﺎن ﭘﻪ ﻟﻮری ږدو‪ ،‬ﻣﻮﻟﺪه دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﮐ‪５‬ﺪای ﺷﻲ‬
‫ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻟﺮوﻧﮑﯽ وﻟﺘﺎژ وﻟﺮي؛ ﺧﻮ د ‪ 0V‬او ‪ 6V‬ﭘﻪ اﻧﺘﺮوال ﮐ‪ ３‬وﻟﺘﺎژ ﺗﻮﻟﯿﺪ وي‪ .‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻏﻮاړو د دﺳﺘ‪／‬ﺎه د ﺗﺠﺮﺑ‪３‬‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې ) ‪ I = f (u‬ﻻس ﺗﻪ راوړو‪ .‬ﺗﺮ ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻮرې ﭼ‪ ３‬د ‪ u‬ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ﻟﻪ ‪＇ 1.8V‬ﺨﻪ ﮐﻤﻪ وي‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ﻟﻮ＊ﻲ‬
‫ﮐ‪＄ ３‬ﮏ ﻧﻪ ﻟﯿﺪل ﻟﮑ‪８‬ي او د ﺟﺮﯾﺎن ﺷﺪت ﭘﻪ ‪＄‬ﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې وﻟﺘﺎژ ﻟﻮړ ) ‪ ( E ¢ ³ 1.8V‬ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺗﻪ د دﻧﻨﻲ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه وﯾﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ ＇ﺮﺧ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ دﺟﺮﯾﺎن ﺷﺪت ﻟﻪ ﺗ‪５‬ﺮﯾﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د اﮐ ﺴ‪５‬ﺠﻦ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪＄‬ﮏ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد او اﻧﻮد ﮐ‪３‬‬
‫ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺗ‪５‬ﺮي ﺷﻮي ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﯾﻲ ﺟﺮﯾﺎن ﺷﺪت وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ‪＇ E¢ > 1,8V‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﺧﻄﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﻪ ﻋﻤﻮدي ﻣﺤﻮر ﺳﺮه د ‪ 75o‬زاوﯾ‪ ３‬ﺗﻪ ﻧ‪８‬دې‬
‫زﯾﺎﺗ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ د ‪ U‬ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه د اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﭘﻪ ＇ﻮﮐﻮ ﮐ‪ U = E ¢ + rl ３‬ده‪:‬‬

‫‪ I‬ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﺧﻨﺜﯽ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ U = E ¢ ３‬ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﮐ‪ U = E¢ = 1.8V ３‬وي؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﻣﺤﺮﮐﻪ‬
‫ﻗﻮه ﻟﻪ ‪ 1.8V‬ﺑﺎﯾﺪ ډ‪４‬ﺮه وي ﺗﺮ＇ﻮ د دﺳﺘ‪／‬ﺎه دﻧﻨﻨﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ‪請‬ﻔﺮ ﺷﻲ‪ ،‬اوس دﻏﻪ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه د ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻞ ﻟﻪ ﻧﻮرﻣﺎل ﺟﻮړو ﺳﺮه‬
‫ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮو‪:‬‬
‫‪ε = ε o (O2 / H 2O) = ε( H 3O + / H 2O = 1.23V‬‬

‫‪U > E′‬‬

‫‪= 1.23V‬‬
‫ﭘﻪ ！ﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺳ‪５‬ﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﻋﺪه داﺳ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دوو اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﺳﺮه و‪請‬ﻞ ﺷﻮې ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ﺗﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ‬
‫ﺟﻮړو ﻟﻪ ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن ﯾﺎ ډ‪４‬ﺮه وي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺪي ﯾﺎ ارﺟﺎع ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪) ３‬د‬
‫ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪ (３‬ددې دواړو ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﯿﺮ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ورو ﮐ‪５‬ﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‬

‫‪n = E′‬‬
‫_‬
‫‪ε ~ (O2 / H2O) = ε(H3O+ / H2O = 1.23V‬‬ ‫دی‪:‬‬

‫ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ n ３‬اﺿﺎﻓﯽ وﻟﺘﺎژ ) ‪ (overvoltag e‬دی ‪.‬‬

‫‪200‬‬
‫＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ د ﺳﻤﻨﺪر د اوﺑﻮ ‪ 2.7%‬ﺑﺮﺧﻪ ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده‪ .‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺳﻮدﯾﻢ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﺠﺰﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې د ډاﻧﺰ‬
‫ﭘﻪ ﭘﯿﻞ )‪ (Dawns- cell‬ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪ ،‬د داﻧﺰ ﭘﯿﻞ ﯾﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﻲ ﭘﯿﻞ دی ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ‪ 1921‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د‬
‫دوﭘﻮﻧ＀ )‪ (DuPont‬ﺷﺮﮐﺖ ﻟﻪ ﺧﻮا ﺟﻮړ او د ﮐﺎروﻟﻮ وړ و‪－‬ﺮ‪５＄‬ﺪ‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﭘﯿﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ﺮاﻓﯿﺘﻲ اﻧﻮد او د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﮐﺘﻮد ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﯾﻢ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﺳﻮدﯾﻢ ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ازاد ډول ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐ‪８５‬ي؛ ﺧﻮ د ﻫﻐﻪ ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﻮي‬
‫دي‪ .‬ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ Na +‬ﭘﻪ ＇‪５‬ﺮ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او دﻏﻪ ＇‪７５‬ﻧ‪＊ ３‬ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬ﺳﻮډﯾﻢ ﯾﻮ ﻓﻌﺎل ﻋﻨﺼﺮ دی او ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻞ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮﻻی ﺷﻲ‪＄ .‬ﺎﻧﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺳﺮه ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي او اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ﮐ‪８５‬ي او د ] ‪ [ Na +‬ﭘﻪ اﯾﻮن ﺑﺎﻧﺪې اوړي؛ ددې ﻟﻪ ﻣﺨ‪３‬‬
‫د ﺳﻮډﯾﻢ د ﻓﻠﺰ د ﻻس ﺗﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﮑﺎر ده ﭼ‪ ３‬ډ‪４‬ﺮه اﻧﺮژي ﻣﺼﺮف ﺷﻲ؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې زﻣﻮﻧ‪ ８‬ﻣﻮﺧﻪ د ‪NaCl‬‬
‫＇ﺨﻪ د ﺳﻮډﯾﻢ د ﻓﻠﺰ ﻻﺳﺘﻪ راوړل وي‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻫﻐ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﻟﻮري ﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫¾ ) ‪2 Na ( s ) + Cl2 ( g‬‬
‫‪¾® 2 NaCl ( s ) DH = 822 KJ‬‬
‫＇‪７５‬ﻧﻮ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬د ‪ NaCl‬د ﺗﻮ‪ﾦ‬ﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺠﺰﯾ‪ ３‬ﭘﺮوﺳ‪ ３‬ﻟﭙﺎره د ډ‪４‬ﺮې ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ده ﭼ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪای ﺷﻲ د ‪4267o C‬‬
‫)د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﮐﺮې د ﺑﻬﺮﻧ‪ ９‬ﻃﺒﻘ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﻮدوﺧ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟ‪ (８‬ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬وي ‪＊ ،‬ﮑﺎره ده ﭼ‪ ３‬ددې درﺟ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺑﺮاﺑﺮول ﻧﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﯽ دی‪.‬د ﺳﻮدﯾﻢ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﭙﺎره د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺳﻮډﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﯾﻮه ＊ﻪ ﻻره ده‪.‬‬
‫د داﻧﺰ ﭘﻪ ﭘﯿﻞ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬

‫اﻧﻮدي ﻧﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫¾ )‪2C l ( e‬‬

‫‪¾® 2e + Cl2‬‬
‫‪+‬‬
‫ﮐﺘﻮدي ﻧﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫¾ ‪2 N a ( e ) + 2e‬‬
‫)‪¾® Na (e‬‬
‫‪+‬‬
‫¾ )‪ 2 N a (e) + 2 + 2C l (e‬ﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫) ‪¾® 2 Na (e) + Cl 2 ( g‬‬

‫د ﺳﻮدﯾﻢ د ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز ﻫﻢ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﺳﻮډﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ) ‪ 801o C (NaCl‬ﮐ‪ ３‬وﯾﻠ‪３‬‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ CaCl 2‬ورزﯾﺎﺗﻮل د ﻫﻐﻪ د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو دﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ﮐﺎﺑﻮ ‪ 587 o C‬ﺗﻪ را！ﯿ＂‪８５‬ي‪:‬‬

‫‪201‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪132:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪1‬ـ د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫له زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫ‪５‬ﻠﻪ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪2‬ـ د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪو د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه دې‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺘﯿﮑﻲ ﭘﯿﻠﻮﻧﻪ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪３‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﮐ‪５‬ﺪو اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﻮادو د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻟﻪ ﻻرې دې ﺧﭙﻞ د اړﺗﯿﺎ وړ ﺷﯿﺎن ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪3‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣ‪５‬ﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﭘﯿﻠﻮﻧﻮ ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪4‬ـ د ﺗﺪرﯾ ﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪5‬ـ د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪6‬ـ ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬ﺳﻼم اﭼﻮل‪ ،‬د ﺣﺎل ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮي اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘ‪３‬‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ او ﻧﻮي ﻟﻮﺳﺖ ﺗﺮ‬ ‫ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﺗ‪７‬ل‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې را ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮل‪:‬اﯾﺎ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻣﺎﻟ‪＇ ３／‬ﺨﻪ اوﺑﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰﺷﻲ؟‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)دﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ ‪.‬‬
‫‪-‬دﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې ﺑ‪２‬ﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪３‬‬ ‫دې د＇ﻮ ﺑﯿﻠﮑﻮو ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻮي ﺑ‪ ３２‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده‬
‫دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺑ‪ ３２‬د‬ ‫‪-‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ وارزوي‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮاﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه‬
‫دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪202‬‬
 ‫‪ .7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د درس ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﺳﺆال ﻧﻪ ﺷﺘﻪ دی‪.‬‬
‫‪ .8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫د اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮐ‪ ،３‬ﻧﻪ ﺷﻲ ﮐﯿﺪای ﺗﺮ＇ﻮ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد او اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ وﮐ‪７‬ل ﺷﻲ؛ ‪＄‬ﮑﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐ‪５‬ﺪای ﺷﻲ د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ او ر‪６４‬ﮐﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷﻲ؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮ‪４‬ﺖ اوﺑﻠﻦ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺷﻲ‪ ،‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ ‪－‬ﺎز وي‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬اوﺑﻪ‬
‫ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ارﺟﺎع ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫) ‪→ 2OH (aq ) + H 2 ( g‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 H 2 O ( l ) + 2e‬‬ ‫‪cathod‬‬
‫ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬اوﺑﻪ اﮐﺴﯿﺪې ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪→ O2 ( g ) + 4 H + ( g ) + 4e‬‬
‫_‬
‫) ‪2 H 2 O (l‬‬ ‫‪anod‬‬
‫ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د اﻧﻮد او ﮐﺘﻮد ﭘﻪ ﻧ‪８‬دې ﺧﻮاو ﮐ‪ ３‬د اﺳﯿﺪ ‪ -‬ﻗﻠﻮي ﻟﻪ ＊ﻮدوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر واﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﺷﻲ ‪ ،‬درﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮن را＊ﯿﻲ‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﮐﺘﻮد د ﺷﺎوﺧﻮا ﻣﺤﻠﻮل ﻗﻠﻮي او د اﻧﻮد د ﺷﺎوﺧﻮا ﻣﺤﻠﻮل ﺗ‪５‬ﺰاﺑﻲ دی ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﯾ‪ ３‬دا ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ې ده‪.‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر ده ﺗﺮ＇ﻮ د ﻻﺳﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮ او د اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﺷﻮو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪３‬‬
‫ارﺟﺎﻋﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ د اﻧﻮد دﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ دی ‪،‬دوه ﺑﺮاﺑﺮه وي‪:‬‬
‫) ‪→ 4OH (aq ) + 2 H 2 ( g‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪4 H 2 O ( l ) + 4e‬‬ ‫‪cathod‬‬
‫‪→ O2 ( g ) + 4 H + ( g ) + 4e‬‬
‫_‬
‫) ‪2 H 2 O (l‬‬ ‫‪anod‬‬
‫د دوو ﻧﯿﻤ‪７／‬و ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮدﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﮐ‪ ،３‬د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺿﺮﯾﺒﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫)‪→ O2 ( g ) + 2 H 2 ( g ) + 4OH (aq) + 4 H + (aq‬‬
‫_‬
‫) ‪6 H 2 O (l‬‬
‫‪4 H 2O‬‬
‫د اوﺑﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫) ‪2 H 2O(l‬‬ ‫) ‪→ O2 ( g ) + 2 H 2 ( g‬‬
‫ﮐ‪５‬ﺪای ﺷﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮ‪４‬ﺖ وﻧ‪６‬ه ＇ﻪ ده؟ ‪＄‬ﮑﻪ د ‪ NO3‬او ‪ K‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫‪+‬‬

‫ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪５‬ﺪو ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دی ﭼ‪ ３‬د ازادې اﻧﺮژۍ ﭘﻪ ﮐﻤﯿﺪو ﺳﺮه ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﻪ دﻏﻮ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ＇ﺨﻪ د‬
‫ﺳﻮن ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﭙﺎره ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي؛ ﺧﻮ د ﻫﻐﻪ ﻣﻌﮑﻮس ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﯾﻮازې د‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺟﺮﯾﺎن ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪل ﯾ‪ ３‬ﺷﻮﻧﯽ دی‪:‬‬
‫_‬
‫‪¾® O2 + 4 H + + 4e‬‬
‫¾ ) ‪2 H 2 O (l‬‬ ‫_‬
‫‪e · = _ 1.23V‬‬ ‫‪anod‬‬
‫) ‪¾® 2 H 2 ( g ) + 4OH - ( g‬‬
‫¾ ) ‪4 H 2O (l‬‬ ‫‪- e · = _ 0.83V‬‬ ‫‪:Cathod‬‬
‫¾ ) ‪2 H 2O (l‬‬
‫) ‪¾® O2 ( g ) + 2 H 2 ( g‬‬ ‫‪e = 2.067V‬‬
‫·‬ ‫_‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪:‬‬

‫‪203‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدوﻧﻪ وﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﻠﻮﻧﻪ د ‪ H +‬ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د اﻧﻮد او د ‪ OH‬ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻮد د‬
‫ﺷﺘﻮن د ﻓﺮض ﮐﻮﻟﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي‪).‬ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ [OH ] = [ H + ] = 10 -7 ３‬دی(‪ .‬د ﺣﺠﺮې وروﺳﺘﯽ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ‪ - 2,067V‬دی‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ،３‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺣﺠﺮې ﭘﻼﺗﯿﻨﻲ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﻣﻨﺒﻊ ﻟﻮړ وﻟﺘﺎژ؛د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ 6V :‬ﺑﻄﺮي ﺳﺮه‬
‫ﻫﻢ و‪請‬ﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻮم ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ وﻧﻪ ﻟﯿﺪل ﺷﻲ؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﭘﻪ ډ‪４‬ﺮه ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ ！ﻮ！ﻪ ﮐ‪８５‬ي ‪ ،‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻟ‪ ８‬ﺗ‪５‬ﺮوي او ﻟ‪８‬‬
‫اﮐﺴﯿﺪي ﯾﺎ ارﺟﺎع ﮐ‪８５‬ي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣ‪８５‬ي ﭼ‪ KNO3 ３‬ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړي اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪ ３‬اړوﻧﺪه دﻧﺪه ﻟﺮي‪ .‬د ‪ ) KNO3‬ﯾﺎ دﮐﻮم‬
‫ﺑﻞ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺖ( ﺷﺘﻮن ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﺷﺎوﺧﻮا د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻟﻪ ﻟﺤﺎﻇﻪ ﺧﻨﺜﯽ ﺳﺎﺗﻲ‪ .‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪３‬‬
‫‪ KNO3‬ﺷﺘﻮن ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬د ﮐﺘﻮد ﭘﺮ ﺷﺎوﺧﻮا ﺑﻪ ‪ H +‬او د اﻧﻮد ﭘﺮ ﺷﺎوﺧﻮا ﺑﻪ ‪ OH‬را ﭼﺎﭘ‪５‬ﺮه ﺷﻮی وای او ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﻪ ﭘﻪ‬
‫ﮐﺘﻮد او ﻣﻨﻔﻲ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﻪ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬د اوﺑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻮﻧﯽ وای‪ .‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ KNO3 ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠ‪８５‬ي‪ ،‬د‬
‫‪ K +‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﮐﺘﻮد ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ او ﻫﻠﺘﻪ د اوﺑﻮ ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ＇ﺨﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ‪ OH‬ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﮐ‪８５‬ي ‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ‪NO3‬‬
‫‪-‬‬

‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ د اﻧﻮد ﺧﻮاﺗﻪ ‪＄‬ﻲ او د ‪ H +‬ﻟﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﯾﻮﺷﺎن ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ ﮐﻤﯿﺖ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ‬
‫！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ ﯾﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ ﮐﺎر دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﭘﺮ ﺳﻄﺤﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﺪې ډ‪４‬ﺮ ﭘ‪５‬ﭽﻠ‪ ３‬دي؛ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻢ اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ وي او ﻫﻢ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وي‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﻮرﻫﻢ ﭘ‪５‬ﭽﻠﯽ دی؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ‪ NaCl‬ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪ ،３‬ﮐ‪５‬ﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ‪:‬‬
‫_‬
‫¾¾ ) ‪H 2O (l‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫‪¾® O2 ( g ) + 4 H + (aq) + 4e‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ )‪2Cl (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® Cl 2 ( g + 2e‬‬

‫د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ )د ﺗﻌﺎﻣﻞ ‪ DG ¢‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮل( ﻟﻪ ﻧﻈﺮه د اوﺑﻮ اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ د ‪ Cl -‬ﻟﻪ اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﺳﺎده دی‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ا！ﮑﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ ‪－‬ﺎز ﺑﻪ ﺟﻮړ ﺷﻲ؛ ﺧﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﭘ‪５‬ﭽﻠﺘﯿﺎ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز ﺟﻮړﯾ‪８‬ي ) ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د‬
‫‪ NaCl‬ﻣﺤﻠﻮل ！ﯿﻨ‪ ，‬وي(؛ ددې ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د ﺗﺮﻣﻮډ‪４‬ﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل اﮐﺴﯿﺠﻦ وي‪ ،‬د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ دا ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻪ را＇ﺮ‪－‬ﻨﺪ‪８４‬ي؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﮐ‪５‬ﺪای ﺷﻲ ﻧﻮر ﭘ‪５‬ﭽﻠﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ‪2 H 2O (l ) + 2e‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® H 2 ( g ) + 2OH (aq‬‬ ‫‪: cathode‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ )‪2Cl (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® Cl 2 ( g + 2e‬‬ ‫‪: Anode‬‬

‫د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ！ﯿﻨ‪) ，‬ﻏﻠﯿﻆ( ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ډ‪４‬ﺮ ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﯾﻞ ﺷﻮل‪ ،‬ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻨﻪ ده ؛ ﺧﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀‬
‫ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﺑﻠ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ وﮐ‪７‬ل ﺷﻲ؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ CuBr2‬ﻣﺤﻠﻮل‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻣﺴﻮ ﻓﻠﺰ د ﮐﺘﻮد دﭘﺎﺳﻪ رﺳﻮب ﮐﻮي او د اﻧﻮد د ﺷﺎوﺧﻮا ﻣﺤﻠﻮل ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ژﯾ‪ -７‬ﻧﺎرﻧﺠﻲ رﻧ‪ ，‬ﻏﻮره ﮐﻮي‪ ،‬دﻏﻪ‬
‫ﻟﯿﺪﻧ‪＇ ３‬ﺮ‪－‬ﻨﺪوي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺴﻮ ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ارﺟﺎع ﺷﻮی دی او د ﺑﺮوﻣﺎﯾﺪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺪي ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫¬¾ _ ‪Cu 2 + (aq ) + 2e‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® Cu (s‬‬ ‫‪Cathod‬‬

‫‪204‬‬
 ‫_‬ ‫_‬
‫¬¾ ) ‪2 Br (aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® Br2 ( g + 2e‬‬ ‫‪Anod‬‬

‫ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬

‫_‬
‫¾¾ ) ‪Cu 2+ (aq ) + 2 Br (aq‬‬
‫¬‬
‫¾¾‬
‫) ‪¾® Br2 (l ) + Cu ( s‬‬

‫د ﯾﻮه ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي اﯾﻮن ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ،３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ‪ -‬ر‪６４‬ﮐﺸﻦ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ،３‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﻪ‬
‫ا‪請‬ﻠﻲ ﺳﺮﭼﯿﻨ‪ ３‬ﺳﺮه ﮐﻮﻣﻪ اړﯾﮑﻪ ﻧﻠﺮي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې ﻣﻮ د ‪ CuBr2‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻣﺤﻠﻮل ﭘ‪５‬ﮋﻧﺪﻟﯽ وي‪ ،‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﻫﻐﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ وﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د ‪ Cu + +‬ﯾﺎ ‪ 2 Br -‬اﯾﻮﻧﻮ درﻟﻮدوﻧﮑﯽ وي ‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ Cu + + ３‬ارﺟﺎع‬
‫ﺷﻮی او ‪ 2 Br -‬ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺪې ﮐ‪８５‬ي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺑﻠ‪ ３‬ﻫﺮې ﯾﻮې ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺑ‪２‬ﻪ ارﺟﺎع او ر‪６４‬ﮐﺸﻦ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪205‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪134:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ‬ ‫‪1‬ـ د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫ‪５‬ﻠﻪ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪2‬ـ د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ داﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻻرو دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺷﻮې ده‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫او ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ دې اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ او د ﻫﻐ‪ ３‬اﺟﺰاوې دې ﻻس ﺗﻪ ر اوړي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪3‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣ‪５‬ﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪4‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺣﺠﺮه‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪5‬ـ د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬ﺳﻼم اﭼﻮل‪ ،‬د ﺣﺎل ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪９‬‬
‫دﻗﯿﻘ‪３‬‬ ‫دﻧﺪې ﮐﺘﻞ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ ﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې را ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮل‪:‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺗ‪５‬ﺮوﻻی ﺷﻲ او ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬

‫وﺧﺖ‬ ‫‪: 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬

‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬دﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻠﻮ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه‬ ‫ورﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﺘﻦ دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬ﻟﻮﺳﺖ د‪４‬ﺪ ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي‬ ‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪206‬‬
 ‫‪ .7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪:‬‬
‫د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮ‪４‬ﺖ او د ﺧﻮړو د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻟﻪ ﭘﺎﯾﻠﻮ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻨﻪ‪ ،‬د ‪ Cu (NO3 ) 2‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮل‬
‫وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ وﮐ‪７‬ﺉ او د ﺣﺠﺮې ﺗﻌﺎﻣﻞ وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ Cu (NO3 ) 2‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ＇ﺨﻪ ‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ دوه ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﮐ‪５‬ﺪای ﺷﻲ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¾ ‪Cu + + + 2e -‬‬
‫‪¾® Cu 0‬‬
‫‪2H O(l) ® 4H‬‬ ‫‪(aq) + O (g) + 4e‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 NO 1 (aq) + 2 H O ¾¾® 2 HNO ( aq ) + 2OH‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫ددې ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ﺗﺮﻣﻮد‪４‬ﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه داﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ﻟﻪ ‪＇ N O 3‬ﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي؛ ﻧﻮ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻲ؛ ﺧﻮ ددې ﺧﻼف ‪ HNO3‬ﺣﺎ‪請‬ﻠ‪８５‬ي‪＄ ،‬ﮑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﻮرا ﭘ‪５‬ﭽﻠﻲ دي‪.‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 NO (aq) + H O(l ) ¾¾® 2 HNO (g) + 2OH‬‬ ‫‪Oxidation‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2H O(l) ¾¾® 4H + (aq) + O (g) + 4e -‬‬ ‫‪Reduction‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ .8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د اﻟﮑﺘﺮو ﻓﻌﺎل ﻣﻮادو اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ‪＄ :‬ﯿﻨ‪ ３‬داﺳ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺘﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬دوی ﺧﭙﻠﻪ ﭘﻪ ﻟ‪＋／‬ﺖ ﻧﻪ رﺳ‪８５‬ي؛ ﺧﻮ د اوﺑﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺗﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬
‫ورﮐﻮي؛ داﺳ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺘﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪８５‬ي او ﻓﻌﺎل دي ﭼ‪ ３‬ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﯾ‪ ３‬د ﻗﻠﻌﻲ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ‪ ،‬ﮐﺎﭘﺮﺳﻠﻔ‪ ＀５‬او ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫ﮐﻠﻮراﯾﺪ دي‪＄ ،‬ﯿﻨ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻮ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﺗ‪５‬ﺰاﺑﻲ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬د ‪ SnCl2‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ‪:‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﭼ‪ ３‬د دوو اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې وي‪ ،‬ﺗﯿﺎره او ﭘﻪ ﻫﻐ‪３‬‬
‫ﮐ‪ ３‬د ‪ SnCl2‬ﯾﻮ ﻣﻮﻟﺮه ﻣﺤﻠﻮل ﭼ‪ ３‬ﺗ‪５‬ﺰاﺑﻲ ﺷﻮی وي‪ ،‬اﭼﻮو‪ .‬وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ＇ﻪ ﻣﻮدې ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻗﻠﻌﻲ ﻓﻠﺰ د ﮐﻮﭼﻨﯿﻮ‬
‫داﻧﻮ ﭘﻪ ＇‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬د＇ﺎﻧ‪／‬ﻮ او ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺑﺎﻧﺪې راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐ‪８５‬ي او د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز د اﻧﻮد ﻟﻪ ﻻرې اﻟﻮزي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‪ :‬ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه د اوﺑﻮ ﭘﺮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬د ‪ Cl - ، Sn ++‬او د ‪ H 3O +‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ﻣﻤﮑﻨﻪ ارﺟﺎع‪:‬‬
‫_‬
‫¾ ‪Sn 2+ + 2e‬‬
‫‪¾® Sn‬‬ ‫‪e · = 0.14V‬‬
‫_‬
‫‪2 H 3 O + 2e → H 2 + 2H 2 O‬‬
‫‪+‬‬
‫‪e · = 0.00V‬‬
‫ددې ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﯾﻮ ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي دی‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ‪:‬‬
‫_‬
‫_‬
‫¾ ‪2Cl‬‬
‫‪¾® Cl 2 + +2e‬‬ ‫‪e · = 1.36V‬‬
‫_‬ ‫‪1‬‬ ‫_‬
‫‪3H 2 O + 2e → O2 + 2 H 3 O + + 2 e‬‬ ‫‪e · = 1.23V‬‬
‫‪2‬‬
‫د ﺟﺪول او د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻟﻪ ﻗﺎﻋﺪې ﺳﺮه ﺳﻢ ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺟﻮړې ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪３‬‬
‫اﮐﺴﯿﺪي ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻟ‪ ８‬وي او ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﺟﻮړې ارﺟﺎع ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻮﺗﺎﻧﺸﯿﺎل ډ‪４‬ﺮوي‪:‬‬

‫‪207‬‬
‫‪H 2O → O2‬‬ ‫‪In anode‬‬
‫‪H 3O + → H 2‬‬ ‫‪In cathode‬‬

‫•‪ε‬‬
‫_‬
‫_‬
‫‪Cl 2‬‬ ‫‪← 2Cl‬‬ ‫‪ε • = 1.36V‬‬
‫ﻣﻤﮑﻨﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ‬
‫‪O2‬‬ ‫‪← H 2O‬‬ ‫‪ε • = 1.23V‬‬
‫‪H 3O + →H 2‬‬ ‫‪ε • = 0.00V‬‬
‫ﻣﻤﮑﻨﻪ ارﺟﺎع‬
‫‪Sn 2 + → Sn‬‬ ‫‪ε • = 0.14V‬‬

‫ﺧﻮ ﭘﻪ دې ‪＄‬ﺎی ﮐ‪ ３‬ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﺎﯾﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻈﺮي وړاﻧﺪﯾﻨﻮ ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ﻗﻠﻌﻲ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬او‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪８４‬ي‪ .‬د دﻏ‪ ３‬ﭘ‪ ３＋５‬رو＊ﺎﻧﺘﯿﺎ ډ‪４‬ﺮه ﺳﺎده ده؛ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬د ﺟﻮړو ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﭘﻪ اﻧﻮد او ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﺑﻞ‬
‫ﺗﻪ ﻧ‪８‬دې وي او دوﯾﻢ داﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ او ارﺟﺎع ډ‪４‬ﺮ ورو دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ اﺿﺎﻓﻲ وﻟﺘﺎژ ‪) 0.6V‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﯾﻮازې د‬
‫اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ او ر‪４‬ﺪﮐﺸﻦ ﻟﭙﺎره وي( او ‪) 0.6V‬د دواړو ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره( د ﺳ‪５‬ﺴﺘﻢ دﻧﻨﻪ د ﻣﻘﺎوﻣﺖ د ﻗﻮې د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫ﺳ‪５‬ﺴﺘﻢ ﺗﻪ ورﮐ‪ ７‬ﺷﻲ‪:‬‬
‫_‬
‫_‬
‫‪ε = ε•Cl2 / Cl‬‬ ‫‪(ε• Sn2+ / Sn‬‬
‫‪ε = 1.36V ( _ 0.14) = 1.5V‬‬
‫ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﺳﺮه ‪請‬ﻌﻮدي ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه و‪請‬ﻞ ﺷﻲ‪ ،‬وﺑﻪ ﻟﯿﺪل ﺷﻲ ﭼ‪ SnCl2 ３‬ﻟﻪ ‪ V = 0.6V‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﯿﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د دﺳﺘ‪／‬ﺎه د ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺣﺪ ‪ E ¢ = 0.6V‬دی‪ ،‬دﻏﻪ ﮐﻤﯿﺖ د ﻧﻮرو ﺟﻮړو ﻟﻪ ﮐﻤﯿﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ډ‪４‬ﺮ‬
‫ارز＊ﺖ ﻟﺮ ي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﻧﻮد او ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬اﺳﯿﺪي او ارﺟﺎع ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫_‬
‫_‬
‫‪ε = ε•Cl2 / Cl‬‬ ‫‪(ε• Sn2+ / Sn‬‬
‫‪ε = 1.36V ( _ 0.14) = 1.5V‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ﭼ‪ ３‬ﻣﻄﻠﻮﺑﻪ دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﯾ‪ ３‬ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠ‪ ３‬ﮐﭽ‪３‬؛ ﯾﻌﻨ‪＇ 1,6V ３‬ﺨﻪ ډ‪４‬ﺮه ده‪ ،‬ﭘﻪ دې وﻟﺘﺎژ ﮐ‪ ３‬اوﺑﻪ ﻧﻪ‬
‫اﮐﺴﯿﺪي او ﻧﻪ ارﺟﺎع ﺷﻮې‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‬

‫‪208‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪134:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬ ‫‪1‬ـ د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫ‪５‬ﻠﻪ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪2‬ـ د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺤﻠﻮل د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰﮐﯿ‪８‬ې او‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ دی‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺤﻠﻮل د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻋﻤﻠﯿﻪ دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪3‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣ‪５‬ﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ او د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻟﻮ＊ﯽ‬ ‫‪4‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬

‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪۵‬ـ د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺘﻮد‪:‬‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬ﺳﻼم اﭼﻮل‪ ،‬د ﺣﺎل ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د‬ ‫‪6‬ـ ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او‬
‫دﻗﯿﻘ‪３‬‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې را ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮل‪:‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې ﺳﻠﻔﺮﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪＋‬ﺘﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬
‫واﭼﻮو‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻪ ﯾ‪＇ ３‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﺧﻮﻧﺪ وﻟﺮي؟‬

‫وﺧﺖ‬ ‫‪ 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬

‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫)د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮ ﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ﻣﺤﻠﻮل د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړه دې ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿ ﺪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ دې د ﯾﻮې ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﻪ د ﻣﺤﻠﻮل د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ اړوﻧﺪ وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪،‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫واﺳﻄﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د‬ ‫‪-‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوﻱ‪.‬‬
‫ﯾﻮې ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ‬ ‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠﻪ دې ﻫﻢ ﻋﻤﻠﻲ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪９‬‬
‫دﻧﺪه دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬

‫‪209‬‬
 ‫‪ .7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪:‬‬
‫د ﻣﺘﺤﺮﮐﻮ اﯾﻮﻧﻮ ازﻣﺎﯾ‪＋‬ﺖ‪:‬‬
‫ددې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﯿﻪ ﮐ‪ ３‬د اﯾﻮﻧﻮ ﺣﺮﮐﺖ ووﯾﻨﻮ‪ ،‬ﻟﻪ رﻧ‪／‬ﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻼی ﺷﻮ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﭘﺮﻣﻨ‪／‬ﻨﺎت ) ‪( KMnO4‬‬

‫د ﭘﻨﺲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﭘﺮﻣﻨ‪／‬ﻨ‪５‬ﺖ ＇ﻮ ﺑﻠﻮره د ﻓﻠﺘﺮ ﻻﻧﺪه )ﻣﺮﻃﻮب( ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دﺉ‪ ،‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن د ‪ 20‬دﻗﯿﻘﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻣﻬﺎل ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ ﺗ‪５‬ﺮ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ او د ﭘﺮ ﻣﻨ‪／‬ﻨ‪５‬ﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ارﻏﻮاﻧﻲ رﻧ‪ ，‬را ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪ‪８４‬ي‪ .‬ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﺑﻪ د ﻓﻠﺘﺮ د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮﻣﺦ ووﯾﻨﺊ؟‬
‫د ﻣﻨ‪／‬ﺎن اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺑﻪ د ﮐﻮم اﻟﮑﺘﺮود ﺧﻮاﺗﻪ وﻻړ ﺷﻲ؟ ＇ﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻮﺉ؟ د ﻣﻨ‪／‬ﻨ‪５‬ﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي او ﮐﻪ د‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﭘﺮﻣﻨ‪／‬ﻨ‪５‬ﺖ ﺧﭙﺮ ﯾ‪８‬ي او ارﻏﻮاﻧﻲ رﻧ‪ ，‬ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې ﻟﻪ ﻣﻨ‪／‬ﻨ‪５‬ﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ＇ﺨﻪ د ﺷﻠﻮ‬
‫دﻗﯿﻘﻮ ﭘﻪ ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﯿﺮ ﺷﻲ‪،‬دﻣﻨ‪／‬ﻨﯿﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د اﻧﻮد ﺧﻮاﺗﻪ ‪＄‬ﻲ او د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﮐﺘﻮد ﺧﻮاﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﻣﻨ‪／‬ﻨ‪ ＀５‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ﻟﺮي او د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﭘﺮﻣﻨ‪／‬ﻨ‪ ＀５‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺖ دی او ﻟﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ！ﻮ！ﻪ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫_‬
‫) ‪KMnO ¾¾ ¾¾® K + (aq) + Mn O4 (aq‬‬
‫¬ ‪4‬‬
‫¾¾‬

‫دوﯾﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫د ﻣﺲ ﮐﺮوﻣﺎت ) ‪( CuCr2O4‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ دﺳﺘ‪／‬ﺎه د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ﺉ‪ .‬ﻟﻪ دﺳﺘ‪／‬ﺎه ＇ﺨﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺗ‪５‬ﺮ ﮐ‪７‬ﺉ ﺗﺮ＇ﻮ ﺗﺎﺳ‪３‬‬
‫وﮐﻮﻻی ﺷﺊ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﺗﻪ ﻧ‪８‬دې رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ وﻟﯿﺪﻻی ﺷﺊ‪ .‬د ﻣﺴﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﯿﻦ )اﺑﻲ( رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي او د ﮐﺮوﻣﺎت اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ژﯾ‪ ７‬رﻧ‪，‬‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬

‫‪210‬‬
 ‫‪＄‬ﻮاب‪:‬‬
‫‪＇ -1‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬د ﮐﺮوﻣﺎت اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ژﯾ‪ ７‬رﻧ‪ ，‬ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬د ﻣﺴﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ﺷﯿﻦ )اﺑﻲ( رﻧ‪ ，‬ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺟﺬﺑ‪８５‬ي‪.‬‬
‫در‪４‬ﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪:‬‬
‫ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺳﺮﮐ‪５‬ﺖ ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ﺉ‪ ،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﺣﺘﻤﻲ دﻏﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -1‬د اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻣﻮاد را！ﻮﻟ‪８５‬ي؟‬
‫‪ -2‬ﻟﻪ ﮐﺘﻮد ＇ﺨﻪ ازاد ﺷﻮی ‪－‬ﺎز د ﻻﻧﺪه )ﻣﺮﻃﻮب( ﻟﺘﻤﺲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ازﻣﺎﯾ） ﮐ‪７‬ﺉ‪ ،‬د ﻧﻮﻣﻮړي ‪－‬ﺎز ﻟﻪ ﭘ‪５‬ﮋﻧﺪﻟﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ د‬
‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺮې ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -1‬د ﻟﺘﻤﺲ ﭘﻪ ﮐﺎﻏﺬ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻪ ﭘ‪８５＋５‬ي؟‬
‫‪ -2‬ﮐﻮم ‪－‬ﺎز ﺑﻪ ازاد ﺷﻲ؟‬
‫‪ -3‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻟﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ＇ﺨﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﻟﮑﺘﺮود وﺑﺎﺳﺊ او ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﺗﻪ و‪－‬ﻮرﺉ‪ ،‬د دﻏﻪ اﻟﮑﺘﺮود د ﺳﻄﺤ‪ ３‬د رﻧ‪ ，‬د ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺒﺐ‬
‫＇ﻪ ﺷﯽ دی؟‬

‫‪＄‬ﻮاب‪:‬‬
‫‪ -1‬د اﻟﮑﺘﺮود ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ راﻏﻮﻧ‪８４６‬ي‪.‬‬
‫‪-2‬د اﻧﻮد ﻟﻪ ﻻري ازاد ﺷﻮی ‪－‬ﺎز ﮐﻠﻮرﯾﻦ دی‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻟﺘﻤﺲ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐﻮي‪.‬‬

‫‪211‬‬
 ‫‪ -3‬د ﻟﺘﻤﺲ رﻧ‪ ，‬ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ -4‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز ازاد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ .8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ -1‬د اﻟﮑﺘﺮون ﻟ‪８５‬دول ) ‪ :(Electron Transfer‬د اﻟﮑﺘﺮون ﻟ‪８５‬دول ﻟﻪ ﯾﻮه اﺗﻮم ＇ﺨﻪ ﺑﻞ اﺗﻮم ﺗﻪ د ‪ Electron Transfer‬ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﻲ )‪ :(Oxidizing agent‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ده ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻠﻮ ارﺟﺎع ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ‪ Oxidizing agent‬ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -3‬ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﯽ ) ‪ :(Reducing agent‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮون ﭘﻪ ﺑﺎﯾﻠﻠﻮ ﺳﺮه اﮐﺴﯿﺪي ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ‪ Reducing agent‬ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -4‬د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ )‪ :(Oxidation Number‬د ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻗﺴﻤﻲ ﻣﻨﻔﻲ او ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﭽ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﯿﻦ ﭘﻞ )‪ :(Salts Bridge‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬دﺣﺠﺮو د دوو ﺑﺮﺧﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﯿﻦ ﭘﻞ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -6‬د ﺣﺠﺮو اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮري ﻗﻮه )‪ :(Cell Potential‬ﻫﻐﻪ ﻗﻮه ﭼ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ ﺣﺠﺮې ﭘﻪ دوره ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د‬
‫ﺧﻮ‪＋＄‬ﺖ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ﺣﺠﺮې د ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﯾﺎ د ﺣﺠﺮې اﻟﮑﺘﺮوﻣﻮﺗﻮري ﻗﻮاوې ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد‪８４‬ي او ﭘﻪ ) ‪ (emf‬ﺳﺮه ＊ﻮدل‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ -7‬ﮐﺮ＊ﯿﺰه ＊ﻮدﻧﻪ )‪ :(Line Nation‬د اﻟﮑﺘﺮوﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺣﺠﺮې ﻟﭙﺎره د ﯾﻮ ډول ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﯿﮑﻞ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬د اﻧﻮد‬
‫ﺑﺮﺧﻪ د دوو ﻋﻤﻮدي ﮐﺮ＊ﻮ ﮐﯿ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ او د ﮐﺘﻮد ﺑﺮﺧﻪ د ﻧﻮﻣﻮړو ﺧﻄﻮﻧﻮ ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ‪＄‬ﺎی ﻟﺮي‪Anode || Cathode :‬‬
‫‪ -8‬ﻏﻠﻈﺘﻲ ﺣﺠﺮه )‪ :(Concentration Cell‬ﻫﻐﻪ اﻟﮑﺘﺮو ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺣﺠﺮه ﭼ‪ ３‬دواړه ﺧﻮاوې ﯾ‪ ３‬د ﯾﻮﺷﺎن ﻣﻮادو ﻟﺮوﻧﮑ‪３‬‬
‫وي‪ ،‬ﺧﻮ د ﻏﻠﻈﺖ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ وﻟﺮي‪ ،‬د ﻏﻠﻈﺘﻲ ﺣﺠﺮې ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺗﺸﻪ ﯾﺎ ﻣ‪７‬ه ﺑﻄﺮۍ )‪ :(Dead Battery‬د ﺑﻄﺮۍ ﯾﻮ ډول دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬د ﺣﺠﺮې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮﺗﻪ رﺳ‪５‬ﺪﻟﯽ او ﻣﺰو‬
‫)ﺳﯿﻤﻮﻧﻮ( ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﺗﺮاﮐﻢ ﻟﭙﺎره ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻗﻮه ﺷﺘﻮن ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -10‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ！ﺎﮐﻮوﻧﮑﻲ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ )‪ :(Ion Selective Electrodes‬ﻫﻐﻪ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﯾﻮه ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي اﯾﻮن ﻟﻪ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮه ﺣﺴﺎس وي‪ ،‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ！ﺎﮐﻮﻧﮑﻮ اﻟﮑﺘﺮدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻟﻮﻣ‪７‬ي ډول ﺑﻄﺮۍ )‪ :(Primary Battery‬ﻫﻐﻪ ﺣﺠﺮوي ﺑﻄﺮۍ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻏﯿﺮﻓﻌﺎﻟﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻧﻮم ﺳﺮه ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -12‬دوﯾﻢ ډول ﺑﻄﺮۍ )‪ :(Secondary Battery‬ﻫﻐﻪ ﺣﺠﺮوي ﺑﻄﺮۍ ﭼ‪ ３‬دﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ دﻣﻌﮑﻮﺳ‪ ３‬ﺗﯿﺮوﻧ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﺣﺠﺮه‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﺳﺮه او ﺑﻄﺮۍ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻧﻮم ﺳﺮه ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -13‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ)زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ()‪(Gorrosuon‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﯿﺪي ﮐ‪５‬ﺪل د ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -14‬زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ )‪ :(Rust‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻓﻠﺰ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﮐﯿﺪو ﺗﻪ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ واﯾﻲ‪.‬‬

‫‪212‬‬
‫‪ -15‬ﺟﺮﯾﺎﻧﻲ ﺑﻄﺮۍ )‪ :(Flow Cell Battery‬ﺟﺮﯾﺎﻧﻲ ﺑﻄﺮۍ د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ‪ -‬ر‪６４‬ﮐﺸﻦ ﺑﻄﺮۍ ﯾﻮ ډول دی ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ااﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ – ر‪６４‬ﮐﺸﻦ ＇ﺨﻪ د دوو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اﻧﺮژي ﭘﻪ ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻠﻮ ﺟﻮړو ﮐ‪ ３‬ز‪４‬ﺮﻣﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪- 16‬اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ )‪ :(Electrolysis‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﯾﻮه ﻣﺮﮐﺐ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻮل د اﻟﮑﺘﺮو ﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺟﻮړول‪ :‬ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ډ‪４‬ﺮو ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻮادو ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ډ‪４‬ﺮو ﻧﻮرو ﻣﻮادو د‬
‫ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره ور‪＄‬ﻨ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي او ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﻫﻢ د ﻣﻮرﻧﻲ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻧﻮﻣﻮل ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د دﻏﻪ اﺳﯿﺪ ﮐﻠﻨﯽ ﻣﺼﺮف د ﻫﺮ‬
‫ﻫ‪５‬ﻮاد د ‪請‬ﻨﻌﺖ د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬او ودې د ارزوﻧ‪ ３‬ﯾﻮه ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ده‪ .‬ﭘﻪ ‪ 2002‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﻣﺮ‪４‬ﮑﺎﯾﻲ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎﺑﻮ ‪ 40‬ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻪ‬
‫！ﻨﻪ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮی وو‪ .‬ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻟﻪ دوو؛ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﻧ‪８‬دې ﮐﯿﺪو او ﺳﺮﺑﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﻲ ﮐ‪７‬ﻧﻼرو ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس‬
‫را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻧﻦ ورځ د ﻧ‪８‬دې ﮐﯿﺪو ﮐ‪７‬ﻧﻼرې ＇ﺨﻪ ډ‪４‬ﺮﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي او ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾ‪ ３‬ﻧ‪／‬ﻪ )ﺧﺎﻟﺺ( وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دواړو ﮐ‪７‬ﻧﻼرو ﮐ‪ SO2 ３‬او ‪ SO3‬ﺗﺤﻤﺾ ﮐ‪８５‬ي او وروﺳﺘﻪ ‪ H 2 SO4‬ﺑﺎﻧﺪې اوړي‪.‬‬
‫‪ SO2‬د ‪ O2‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﻟﻪ ﺳﻮن او ﯾﺎ د ﺳﻠﻔ‪ ＀５‬ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻣﻌﺪﻧ‪ ３‬ډﺑﺮې؛ﻟﮑﻪ‪ :‬ﭘﯿﺮ‪４‬ﺖ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﮐﻮﻟﻮ او ﯾﺎ د‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ ﻟﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫)‪1‬‬ ‫¾ ) ‪S ( s ) + O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® SO2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪2) FeS (s ) + 7O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® Fe2O3 + 4 SO2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪3) 2 H 2 S ( g ) + 3O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 2SO2 ( g ) + 2 H 2O ( g‬‬
‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰ‬
‫) ‪SO2 ( g ) + O2 ( g‬‬ ‫) ‪® 2SO3 ( g‬‬

‫ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟ‪５‬ﺰﺗﻮر ＇ﺨﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ډ‪４‬ﺮه ﮐﻤﻪ ده‪ .‬ﭘﻪ ﺳﺮﺑﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﻲ )‪ (Lead Chamber Proem‬ﮐ‪７‬ﻧﻼره ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ ( NO2‬د ‪－‬ﺎز ﻟﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟ‪５‬ﺰاﺗﻮر او د دﻧ‪８‬دې ﮐﯿﺪو ﭘﻪ ﮐ‪７‬ﻧﻼره ﮐ‪ ３‬د وﻧﺎدﯾﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ (V2O5‬ورﺳﺮه د اﻟﻘﻠﻲ‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺳﻠﻔ‪ ＀５‬ﻟﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟ‪５‬ﺰاﺗﻮر ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ‪ SO3‬او د اوﺑﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬
‫ﺣﺎ‪請‬ﻠ‪８５‬ي‪:‬‬
‫¾ ‪SO3 ( g ) + H 2O‬‬
‫)‪¾® H 2 SO4 (aq‬‬
‫ﺧﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ او ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻣﻘﯿﺎس ﮐ‪ ،３‬دﻏﻪ دواړه ﻣﺎدې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﻧﻪ ‪６－‬وي؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﻐﻮی ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫ازاده وي او د ﻫﻐﻮی ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪５‬ﺪﻧﻪ ددې ﻻﻣﻞ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺑﺨﺎر )ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﺑﺨﺎر او د ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ د‬
‫ﮐﻮﭼﻨﯿﻮ ＇ﺎ＇ﮑﻮ ﻟﺮوﻧﮑﯽ دی( د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﮐﺎرﺧﺎﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ﻧﯿﺴﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬د ‪ SO3‬ﯾﻮ ﻣﻮل د ‪ H 2 SO4‬ﯾﻮه ﻣﻮل‬
‫ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬وړاﻧﺪې ﺟﻮړ ﺷﻮي دي ‪،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ورﮐﻮي ﺗﺮ＇ﻮ ﭘﯿﺮوﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ )‪ (Pyrosulforic acid‬ﺟﻮړ ﺷﻲ‪ ،‬دﻏﻪ اﺳﯿﺪ‬
‫دﺟﻼ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﺎ اوﻟﯿﻮم )‪ (Oleum‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﯾﺎد‪８４‬ي‪:‬‬
‫¾ ) ‪SO3 ( g ) + H 2 SO4 (l‬‬
‫) ‪¾® H 2 S 2O7 (l‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﮐ‪ ３‬د ‪ SO3‬ﻟﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪو ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﯽ اﺳﯿﺪ ﻏﻮړﯾﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ او ﺑ‪ ３‬ﺑﻮﯾﻪ اﺳﯿﺪ دی‪ ،‬ﭘﻪ ‪ 10,5o C‬ﮐ‪ ３‬ﮐﻨ‪／‬ﻞ ﮐ‪８５‬ي او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ SO2 ３‬ﺗﺮې ازادﯾ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪213‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪137:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮل او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې اوﺳﭙﻨﯿﺰو ﮐﺘﻮدوﻧﻮ ﺳﺎﺗﻨﻪ‬ ‫‪1‬ـ د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫ‪５‬ﻠﻪ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪2‬ـ د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﭘﻮ＊ﻮﻟﻮ)ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ( او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې اوﺳﭙﻨﯿﺰو ﮐﺘﻮدوﻧﻮ د ﺳﺎﺗﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ دې‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﻠﻤﻊ او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې اوﺳﭙﻨﯿﺰو ﮐﺘﻮدوﻧﻮ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﭘﻪ‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻢ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې اوﺳﭙﻨﯿﺰو ﮐﺘﻮدوﻧﻮ د ﺳﺎﺗﻨ‪ ３‬ﭘﺮ ﮐ‪７‬ﻧﻼره دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪3‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣ‪５‬ﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺳﺮﭼﻨ‪.３‬‬ ‫‪4‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬

‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ،９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪5‬ـ د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺘﻮد‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪6‬ـ ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬ﺳﻼم اﭼﻮل‪ ،‬د ﺣﺎل ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د‬
‫دﻗﯿﻘ‪３‬‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې را ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮل‪:‬د ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو ﻗﺎﺷﻮﻏ ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو ＇ﺨﻪ‬
‫ﺟﻮړې ﺷﻮې دي او ﯾﺎ ﮐﻪ د ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﺷﻮي ده؟‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪: 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ )د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮ ﻣﺢ وﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ﻣﻠﻤﻊ او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻮ د ﺳﺎﺗﻨ‪ ３‬ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ او د‬ ‫ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ور ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮل د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻮ دﺳﺎﺗﻨ‪ ３‬ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي‪،‬‬
‫‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻮﺳﺎﺗﻨﻪ دې رو ‪‬ﺎﻧﻪﮐ‪７‬ﻱ‪ .‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬ور ﮐﻮي‪ ،‬زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې‬ ‫‪-‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوﻱ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫زده ﮐﻮﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪214‬‬
 ‫‪ .7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د درس ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ . 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ‪:‬‬
‫د اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ ﻋﻨﺼﺮ ډ‪４‬ﺮ ﻓﻌﺎل او اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﻧﺠﯿﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﺮه زر‪ ،‬ﭘﻼﺗﯿﻦ‪ ،‬ﭘﻼدﯾﻢ ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﺗﻮ‪－‬ﻪ اﮐﺴﯿﺪ ې ﮐ‪７‬ي‪ .‬د اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ د ﻫﻤﺪې ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دی ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ اﮐﺴﯿﺪي ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３＊ ３‬ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﯾ‪ ３‬د‬
‫اوﺳﭙﻨ‪ ３‬زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ او د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻮده ﮐﯿﺪل او ﺗﺨﺮﯾﺐ دی‪ .‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﺗﻠﻞ د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﻧﻮر ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻢ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د وﯾﺠﺎړﯾﺪﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﮐ‪８５‬ي‪＄ .‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ د اوﺑﻮ او اﺳﯿﺪي ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه د ﻣﺨﻠﻮط ﮐ‪５‬ﺪو ﭘﺮﻣﻬﺎل‬
‫وﯾﺠﺎړﯾ‪８‬ي ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﯾﻮه ！ﻮ！ﻪ د اوﺑﻮ ﻟﻪ ﯾﻮه ＇ﺎ＇ﮑﻲ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‪ ،‬د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ او ارﺟﺎع ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪O 2 ( g ) + 2 H 2 O + 4e‬‬ ‫) ‪→ 4O H ( aq‬‬ ‫ﻧﻴﻤ‪７／‬ی ارﺟﺎﻋﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬

‫ﻧﻴﻤ‪７／‬ی اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬

‫‪¾® F e 2+ ( aq) + 2e‬‬
‫¾ ) ‪Fe ( s‬‬

‫دا دوه ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ！ﻮ！‪ ３‬ﭘﻪ دوو ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻓﻠﺰ ﻟﻪ دﻧﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬او د اﻧﻮد ﻟ ﻪ ﺧﻮا ＇ﺨﻪ د ﮐﺘﻮد ﺧﻮاﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮي )دﻧﻨﻪ ﺟﺮﯾﺎن ‪ -‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﻫﺪاﯾﺖ(؛ﭘﻪ داﺳ‪３‬‬
‫ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪) ３‬ﺑﻬﺮﻧ‪ ９‬دوره ‪ -‬اﯾﻮﻧﻲ ﻫﺪاﯾﺖ( ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﯾﻲ دوره ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ‬
‫اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﻧﻮﻣﻮړې دوره ﻧﯿﻤ‪７／‬ې ده او زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ﺗ‪５‬ﺮ‪４‬ﺪو وروﺳﺘﻪ د‬
‫‪ Fe(OH ) 2‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ رﺳﻮب ﮐﻮي او دﻏﻪ رﺳﻮب ﻫﻢ اﮐﺴﯿﺪي ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪) Fe(OH ) 3 ３‬ﻓﯿﺮﯾﮏ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ( ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي‬
‫ﯾﺎ وﯾﻠﯽ ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬زﻧ‪ ，‬راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫¾ )‪Fe 2+ (aq ) + 2O H (aq‬‬
‫)‪¾® Fe(OH ) 2 ( s‬‬
‫¾ ‪4 Fe(OH ) 2 ( s) + O2 ( g ) + 2 H 2O‬‬
‫)‪¾® 4 Fe(OH )3 ( s‬‬
‫د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻟﻪ وﯾﺠﺎړﯾﺪو ﻣﺨﻨﯿﻮی‪ :‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺧﺮاﺑﯿﺪﻟﻮ ＇ﺨﻪ د ﻣﺨﻨﯿﻮی ﻟﭙﺎره ‪ ،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره‪،‬‬
‫ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻠ‪ ３‬ﭘﺨﻮاﻧ‪ ９‬ﮐ‪７‬ﻧﻼرې ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ‪ :‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻮل‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﻠﻮ دﭘﺎﯾﭙﻮﻧﻮ د ﺑﻬﺮﻧ‪ ９‬ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﻗﯿﺮ ﮐﻮل او د ﻓﻠﺰي‬
‫ﻟﻮ＊ﻮ ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮل دي‪ ،‬دا ﯾﻮ ډول ﮐ‪７‬ﻧﻼرې دي ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻪ ﺳﺎﺗﻮﻧﮑﯽ ﭘﻮښ ورﮐﻮي او ﻓﻠﺰوﻧﻪ د اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ‪ ،‬اوﺑﻮ )رﻃﻮﺑﺖ( او‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻋﻤﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﻣﻦ ﮐ‪ ３‬ﺳﺎﺗﻲ‪.‬‬
‫ډ‪４‬ﺮې ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﮐ‪７‬ﻧﻼرې ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻟﭙﺎره ور‪＄‬ﻨ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ د ﻣﻠﻤﻊ او د ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻮ د ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻻرې دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ډول رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې دوه ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﭘﻪ اړﯾﮑﻪ ﮐ‪ ３‬وي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻮا او ﻟﻨﺪه ﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐ‪＋５‬ﻮدل ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دﻏﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ‪－‬ﻠﻮاﻧﻲ ﯾﻮ‬
‫ډول ﭘﯿﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻓﻠﺰي ﭘﯿﻞ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻟ‪８‬ه ) ‪ ( E 0‬اﻧﺮژي ﻟﺮي‪ ،‬د اﻧﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎر ﮐﻮي او ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺪي ﺷﻲ ‪ ،‬ﻟﻪ‬
‫وﯾﺠﺎړﯾﺪل ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﮐ‪８５‬ي؛ ﺧﻮ ﻫﻐﻪ ﻓﻠﺰ ﭼ‪ ３‬ﻟﻮړه اﻧﺮژي ) ‪ ( E 0‬ﻟﺮي ‪،‬د ﮐﺘﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎر ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﻓﻠﺰ ﮐ‪ ３‬ﻫﯿ＆‬

‫‪215‬‬
 ‫ډول وﯾﺠﺎړﯾﺪﻧﻪ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺘﺮ‪－‬ﻮﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ او د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﻓﻠﺰي ﮐﺘﻮدوﻧﻮ د ﺳﺎﺗﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬اوﺳﭙﻨﻪ د ﯾﻮه ﻓﻌﺎل ﻓﻠﺰ؛ ﻟﮑﻪ‪ Mg :‬ﯾﺎ ‪Zn‬‬
‫ﺳﺮه ＇ﻨ‪ ，‬ﭘﻪ ＇ﻨ‪ ，‬ﮐﯿ‪８‬دي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻓﻠﺰ ﭼ‪ ( E 0 ) ３‬ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺳﭙﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﻤﻪ وي‪ ،‬د اﻧﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او اوﺳﭙﻨﻪ ﺳﺎﺗﻲ‪،‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺗﻪ و‪－‬ﻮرﺉ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﺳﻄﺤﻪ د ﺟﺴﺘﻮ د ﻧﺮي ﭘﻮښ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻮ＊ﻮل ﺷﻮې ده‪ ،‬د ‪－‬ﻠﻮاﻧﯿﺰ او‬
‫ﺳﭙﯿﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد‪８４‬ي‪:‬‬

‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺳﭙﯿﻨ‪ ３‬اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﭘﺮ ﺳﻄﺤﻪ ﺑﺎﻧﺪې ﺗﻮږل ﯾﺎ ﺧﺮﯾﻨﻪ ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﻮږل ﺷﻮي ‪＄‬ﺎی ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ‪－‬ﻠﻮاﻧﻲ ﭘﯿﻞ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﯿﻞ ﮐ‪ ３‬ﺟﺴﺖ ) ‪ ( Zn‬د اﻧﻮد ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺪي او وﯾﺠﺎړ‪８４‬ي‪:‬‬
‫‪¾® Zn 2+ (aq ) + 2e‬‬
‫¾ ) ‪Zn( s‬‬
‫د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﭘﺮ ﺳﻄﺤﻪ ﺑﺎﻧﺪې د ﺟﺴﺖ )‪ (Zn‬د ﻓﻠﺰ ﻟﻪ اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻧﻢ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬اﮐﺴ‪５‬ﺠﻦ ﺗﻪ‬
‫ورﮐﻮل ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪¾® 4OH -‬‬
‫¾ ‪O2 ( g ) + 2 H 2O + 4e‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻓﻠﺰ د ﮐﺘﻮد ﭘﻪ ＇‪５‬ﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او ﻧﻪ وﯾﺠﺎړﯾ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪216‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪138:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﻘﺪاري ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎ د ﻓﺎرادي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺨﻠﯿﺺ‪ ،‬را اﯾﺴﺘﻨﻪ او ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫‪1‬ـ د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫ‪５‬ﻠﻪ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ورﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪2‬ـ د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د ﻣﻘﺪاري ﻗﺎﻧﻮﻧﻪ ﯾﺎ د ﻓﺎرادي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺗﺨﻠﯿﺺ را اﯾﺴﺘﻨ‪ ３‬او‬ ‫ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د ﻣﻘﺪاري ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎ د ﻓﺎرادي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺨﻠﯿﺺ‪ ،‬را اﯾﺴﺘﻨﻪ او ﺗﻮﻟﯿﺪ د ﺑﺮق د ﮐﯿﻤﯿﺎ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰه ﺑﺮﺧﻪ ده او ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ارز＊ﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻣﻘﺪاري ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎ د ﻓﺎرادي د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ دې د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻣﻘﺪاري ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﭘﻪ اړوﻧﺪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻲ ﮐ‪７‬ي او د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺨﻠﯿﺺ‪ ،‬را اﯾﺴﺘﻨ‪ ３‬او ﺗﻮﻟﯿﺪ دې ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪3‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣ‪５‬ﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪4‬ـ د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻣﻠﻤﻊ ﺳﺎﻣﺎﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪5‬ـ د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬ﺳﻼم اﭼﻮل‪ ،‬د ﺣﺎل ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮي اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د‬ ‫‪6‬ـ ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ‪ ،‬د ﺗ‪５‬ﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې را ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮل‪ :‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ را اﯾﺴﺘﻨﻪ او ﺗﺨﻠﯿﺺ ＇ﻪ ډول ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ )د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮ ﻣﺦ وﻟﯿﮑﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻗﺎﻧﻮن او ﯾﺎ د ﻓﺎرادي د ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺗﺨﻠﯿﺺ‪ ،‬را اﯾﺴﺘﻨ‪ ３‬اوﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪- .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ د ﻣﻘﺪاري‬
‫‪-‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د را اﯾﺴﺘﻨ‪ ３‬او ﺗﺨﻠﯿﺺ ﮐ‪７‬ﻧﻼره دې زده ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎ د ﻓﺎرادي د ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺗﺨﻠﯿﺺ‪ ،‬را اﯾﺴﺘﻨ‪３‬‬
‫‪40‬‬ ‫او ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ و＊ﺎﯾﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د را اﯾﺴﺘﻨ‪ ３‬او ﺗﺨﻠﯿﺺ ﭘﻪ ﮐ‪７‬ﻧﻼره دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﺮ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ﻱ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪217‬‬
 ‫‪ .7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د درس ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﺳﺆال ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ .8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﻪ ＊ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗ‪５‬ﺮوي او د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ازاد ﺣﺮﮐﺖ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺗﯿﺮوﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﯾﻮن د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺗﯿﺮوﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮه د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ ﺗ‪５‬ﺮوي‪.‬‬
‫د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸﻦ او ر‪６４‬ﮐﺸﻦ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د اﻟﮑﺘﺮودو ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪) ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ او اﯾﻮﻧﻲ دوو ﺗﯿﺮووﻧﮑﻮ ﺳﺮﺣﺪ( ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې‬
‫اﻣﻠﻪ ﻫﻐﻮی د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻓﺎرادي ﻗﺎﻧﻮن )‪(Law of Faraday‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻼ！ﯿﻨﻲ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗ‪５‬ﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی او ﺑﯿﺎ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ او د ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻟﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﺳﺮه وﻧ‪＋‬ﻠﻮو‪،‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﯾﻮن ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ ﭼﺎرج ﻟﺮي‪ ،‬د ﻣﻨﻔﻲ اﻟﮑﺘﺮود )ﮐﺘﻮد( ﺧﻮاﺗﻪ او د ﮐﻠﻮرﯾﻦ اﯾﻮن ] ‪ [Cl -‬ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﭼﺎرج ﻟﺮي ‪،‬ﻣﺜﺒﺖ اﻟﮑﺘﺮود ؛ﯾﻌﻨ‪ ３‬اﻧﻮد ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ ﯾﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬د ﮐﻠﻮراﯾﺪ اﯾﻮن ﺧﭙﻞ ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرج ﭘﻪ اﻧﻮد‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮی او ﻋﻨﺼﺮي ﺑ‪２‬ﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي‪ 35.5 gr .‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬او ﯾﻮ ‪－‬ﺮام ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪８４‬ي؛ ﯾﻌﻨ‪３‬‬
‫د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮو ﻣﻮادو ﮐﭽ ﻪ ﭘﻪ اﻧﻮد او ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪ .‬دﻏﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ داﺳ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ل‬
‫ﺷﻲ ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﺘﻮد ＇ﺨﻪ ﮐﺘﯿﻮن ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دﻫﻐﻮ ﻣﺜﺒﺘﻮ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﭽ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ﭼ‪ ３‬د اﻧﻮد ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻟﻪ اﻧﯿﻮن ＇ﺨﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬دﻏﻪ ورﮐﻮل ﺷﻮي او اﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﻮي ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﮐﺘﻮد او اﻧﻮد ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‬
‫او ﻟﻪ ﯾﻮه اﻟﮑﺘﺮون ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻟ‪ ８‬ﮐﻤﯿﺖ ＊ﯿﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت دي‪.‬اﻧﯿﻮن د اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ او د ﺑﻬﺮﻧ‪ ９‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د دورې )د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻫﻐﻪ‬
‫ﻣﺰی ﭼ‪ ３‬دواړه اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ ﺳﺮه ﻧ‪＋‬ﻠﻮي( ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺧﭙﻞ ﭼﺎرج ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮون ＇ﺨﻪ ﯾ‪ ３‬ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﮐﺘﯿﻮن ﺗﻪ ﻟ‪８５‬دوي او‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬دواړه اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺧﻨﺜﯽ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬دﻏﻪ ﻣﻄﻠﺐ د ﻓﺎرادي د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﻟﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻨﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫د ﻓﺎرادي ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﭘﻪ اﻧﻮد او ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮو ﻣﻮادو ﮐﭽﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻟﻪ ﮐﭽ‪ ３‬ﺳﺮه ﻧﯿﻐﻪ اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﭘﻪ‬
‫ﺳﺮﮐﺖ ﮐ‪ ３‬ﺟﺮﯾﺎن ﻟﺮي‪ .‬د ﯾﻮه اﺗﻮم ‪－‬ﺮام )‪ (1atom - gram‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ﮐﻠﻮرﯾﻦ د ﯾﻮه اﺗﻮم ‪－‬ﺮام‬
‫ﯾﺎ ‪ 6.022 × 1023‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﺟﻼ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪ ،‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﯾﻮې ！ﺎﮐﻠﯽ ﮐﭽ‪ ３‬ﺗﻪ ) ‪ (96491Cb‬اړﺗﯿﺎ ده‪ ،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ) ‪ ( H +‬او‬
‫‪F‬‬ ‫‪96491‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮي ﭼﺎرج ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬ ‫=‬ ‫ﮐﻠﻮراﯾﺪ ) ‪ (Cl -‬ﻫﺮ اﯾﻮن ‪= 1.602 ×10 -19 Coulomb‬‬
‫) ‪NA (6,022 ×10‬‬
‫‪23‬‬

‫)‪ (+‬ﻋﻼﻣﻪ او ﭘﻪ دوﯾﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ (-) ３‬ﻋﻼﻣﻪ ﻟﺮي ‪ .‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗ‪５‬ﺰاب اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﺷﻲ‪ ،‬د ﯾﻮ اﺗﻮم ‪－-‬ﺮام ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﭙﺎره ‪ 96490‬ﮐﻮﻟﻤﺐ ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ده ﭼ‪ ３‬دﻟﺘﻪ ﻫﻢ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺗﻮم ) ‪ 1,602 ×10 -19 Cb (H‬ﻣﺜﺒﺖ ﻋﻨﺼﺮي ﭼﺎرج ﻟﺮي‪،‬‬
‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺳﻠﻔ‪ ＀５‬اﯾﻮن دوه ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ ﻟﺮي ؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ‪ H 2 SO4‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ﭼﺎرج ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺧﻨﺜﯽ دی‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﯾﻮ اﯾﻮن ‪－ -‬ﺮام ﺳﻠﻔ‪ ＀５‬د ﭼﺎرج د ﺧﻨﺜﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪ 2.96490cb‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ده‪ .‬د ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﯾﺎدوﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ د ‪ CuSO4‬د‬
‫اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﮐ‪ ３‬د ﯾﻮ اﺗﻮم ‪－ -‬ﺮام ‪ Cu‬د ﺟﻼﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر ده ﭼ‪ 2.96490Cb ３‬ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﭘﻪ‬
‫ﻟ‪＋／‬ﺖ ورﺳ‪８５‬ي؛ ﻧﻮ دﺗﻌﺮﯾﻒ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬

‫‪218‬‬
 ‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ ) ﯾﺎ ﻓﻮرﻣﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ (‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﺘﻠﻪ=‬
‫وﻻﻧﺲ‬
‫د ﻓﺎرادي دوﯾﻢ ﻗﺎﻧﻮن‪ :‬د ﻫﻐﻮ ﻣﻮادو ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬ﮐﭽ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﯾﺎ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬رﺳﻮب ﮐﻮي او ﯾﺎ ازاد‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ دې ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه ﺳﻢ د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﮐﭽﻲ واﺣﺪ ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﮐﻮﻟﻤﺐ )‪ (Cb‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﭽﻲ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟ‪５‬ﺰ ﭘﻪ‬
‫‪1‬‬
‫= ‪－ m‬ﺮاﻣﻪ‬ ‫‪q M 109 × 170 g‬‬
‫×‬ ‫=‬ ‫‪= 0.001118 g‬‬ ‫ﻣﻌﺎدل ‪－‬ﺮام ﻣﺎدې د ﺟﻼ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬ ‫ﻋﻤﻠﯿﻪ ﮐ‪ ３‬د‬
‫‪F n‬‬ ‫‪96490‬‬ ‫‪96491‬‬
‫ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو دﺟﻼﮐﻮﻟﻮﻟﭙﺎره د ﻫﻐﻪ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﯾ‪ ３‬اړﺗﯿﺎده ‪،‬ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ q ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﮐﭽﻪ ) ‪ I ، (q = It‬د‬
‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د ﺟﺮﯾﺎن ﺷﺪت ＊ﯿﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﯾﻮې ﺛﺎﻧﯿﻪ ﮐ‪ ３‬د ﯾﻮ ﮐﻮﻟﻤﺐ ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﯾﻮ اﻣﭙﯿﺮ ده(‪ F ،‬د ﻓﺎرادي ﻋﺪد دی‪ M ،‬د‬
‫ﻏﻮ＊ﺘﻮﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ ﭘﻪ ‪－‬ﺮام ده او ‪ n‬د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﯾ‪＊ ３‬ﯿﻲ‪.‬‬

‫‪219‬‬
 ‫ﻧﻬﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‬

‫د＇ﭙﺮﮐﻲ ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ‬

‫‪ –1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ‪9) :‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ(‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫دﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫دﻓﻠﺰوﻧﻮ دﻻﺳﺘﻪ راوړ ﻟﻮ ﻻره‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫دﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﮐﻠﯿﺴﻢ‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د درﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‪ ،‬اوﺳﭙﻨﻪ‬ ‫‪7‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﺲ‪ ،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ‬ ‫‪8‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫‪9‬‬
‫‪ -2‬د＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﯽ دې ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﮐﻮم ډول ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﻫﻐﻮﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي ﭼ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﻮاص ﻟﺮي او ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ‬
‫رول ﻟﻮﺑﻮي‪.‬‬

‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﯽ دې ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اوﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ اوﻫﻢ دې ﻓﻠﺰوﻧﻪ دﻫﻐﻮی د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﯾﻮﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺗﻮ ﭘﯿﺮﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -3‬د＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬

‫‪ -6 ،‬اﻟﻒ ‪ -7 ،‬د ‪ -8 ،‬ج ‪ -9،‬ب ‪ -10‬د‬ ‫‪ - 3‬ب ‪ -4 ،‬ج ‪ -5 ،‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -1‬ب ‪ -2‬اﻟﻒ‬

‫ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬

‫‪ -1‬اﻟﻒ – ‪Fe O + 2Al(s) ¾¾¾® 2Fe(l) + Al O (s) , ΔH = -832kjoul/mol‬‬

‫‪2 3‬‬ ‫‪2 3‬‬

‫ب ‪¾® 2 NaAlO2 (aq ) + H 2O(l ) -‬‬

‫¾ )‪Al2O3 (s ) + 2 NaOH (aq‬‬

‫ﺗﻮدوﺧﮫ‬
‫) ‪CaCO3 ( s‬‬ ‫¾ ¾ ¾ ¾¾‬‫) ‪¾® CaO ( s ) + CO2 ( g‬‬
‫¾ ) ‪CaO ( s ) + SiO2 (s‬‬
‫) ‪¾® CaSiO3 ( s‬‬

‫‪220‬‬
‫¾ ‪CaO + Al 2O3‬‬
‫) ‪¾® Ca ( AlO2 ) 2 (l‬‬
‫¾ ) ‪6CaO + P4 O10 (s‬‬
‫)‪¾® 2Ca 3 ( PO4 ) 2 (s‬‬
‫‪-2‬دﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ د ﮐﻮرې د ﻟﻮړې ﺗﻮ دوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي او ﻫﻐﻮی ！ﻮل ﭘﻪ وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې ﺑ‪ ３２‬دي‪ ＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺳﭙﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺳﭙﮏ دي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻟﻪ وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ‪＄‬ﺎی ﻟﺮي‪.‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ارﺟﺎع د ﮐﺎرﺑﻦ‬
‫ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ او د ﻫﻐﻮی د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﮐﻮرې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫دﮐﻮرې ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ Fe2O3 ３‬ﭘﻪ ‪ Fe3O4‬ﺑﺪﻟﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾ ) ‪3Fe( s )+ 3 O2 ( g ) + CO ( g‬‬
‫) ‪¾® 2 Fe3O4 ( s ) + CO 2 ( g‬‬
‫دﮐﻮرې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪: ３‬‬
‫) ‪Fe3O4 (s ) + CO ( g ) ¾¾ ¾¾® 3FeO (s ) + CO2 ( g‬‬
‫دﮐﻮرې ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ﺑﺮﺧﻮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 1000 0 C‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ FeO ３‬ﭘﻪ ‪ Fe‬ﺑﺪﻟﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾ ) ‪FeO ( s ) + CO ( g‬‬
‫) ‪¾® Fe( s ) + CO2 ( g‬‬
‫‪ – 3‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص‬

‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ د ﻫﻮا ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﺧﭙﻠﻪ ﻓﻠﺰي ‪＄‬ﻼ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي‪:‬‬

‫¾ )‪Na (s ) + O 2 (g‬‬
‫)‪¾® Na 2O 2 (s‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ وي‪:‬‬

‫¾ )‪2 Na (s) + H 2 (g‬‬

‫) ‪¾® 2 NaH(s‬‬
‫‪ -‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻟﻪ ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬اﻟﻘﻠﻲ ﻫﻼﯾﺪوﻧﻪ ) داﻟﻘﻠﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻣﺎﻟ‪ (３／‬ﺟﻮړوي‪:‬‬

‫¾ )‪2 Na (s) + Cl 2 (g‬‬

‫)‪¾® 2 NaCl(s‬‬
‫– ﺳﻮدﯾﻢ ﻟﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړوي او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ازاد وي‪:‬‬

‫¾ )‪2 Na (s) + 2HCl(aq‬‬

‫) ‪¾® 2 NaCl(aq) + H 2 (g‬‬
‫– ﺳﻮدﯾﻢ ﻟﻪ اوﺑﻮﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬اﻟﻘﻠﻲ ﺟﻮړ وي او د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ازاد وي‪:‬‬

‫¾ )‪2 Na (s) + 2H 2O(l‬‬

‫)‪¾® 2 NaOH(aq) + H 2 (g‬‬

‫‪ -‬ﺳﻮدﻳﻢ او د دې ‪－‬ﺮوپ ﻧﻮر ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ اﻟﻘﻠﻴﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﮐﻮي‪:‬‬

‫¾ )‪Me( s ) + OH (aq‬‬
‫‪¾® No Re action‬‬
‫‪ -4‬ﮐﻠﯿﺴﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﯾﺎ ژوﻧﺪی ﭼﻮﻧﻪ )‪(CaO‬‬

‫ﭼﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪７‬ی‪ ،‬د ﭼﻮﻧ‪ ３‬او ﺑﻪ )ﻣ‪７‬ه ﭼﻮﻧﻪ( ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫¾ ) ‪CaO( s ) + H 2 O(l‬‬
‫‪¾® Ca(OH ) 2 ( s ) + 896.8kJ‬‬
‫)‪ CaO(s ) + NaOH(s‬ﻣﺨﻠﻮط د ﺳﻮداﻻﯾﻢ )‪ (Soda lim e‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد وي‪.‬‬

‫‪221‬‬
 ‫دژوﻧﺪۍ ﭼﻮﻧ‪ (CaO) ３‬د ﮐﺎر وﻟﻮ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻪ‬
‫· د ﺳﺨﺘﻮ اوﺑﻮ د ﻧﺮﻣﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‪.‬‬
‫· د ﺑﻠﯿﭽﻨ‪ ，‬د ﭘﻮډر دﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫· ﭼﻮﻧﻪ د ﺑﻮرې د ﺷﯿﺮې د ﺳﭙﯿﻨﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎروړي‪.‬‬
‫· ﭘﻪ ‪－‬ﺎزوﻧﻮ او اﻟﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اوﺑﻮ دﺟﺬﺑﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫· ﭼﻮﻧﻪ د ﺳﻤﻨ＂ﻮ‪＊ ،‬ﯿ‪ ３＋‬او ‪ CaCl 2‬ﭘﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﺷ‪／‬ﻮ‪ ،‬ﭼﻮﻧ‪ ３‬او د اوﺑﻮ ﻣﺨﻠﻮط دﺳﺨﺘ‪ ３‬ﭼﻮﻧ‪ ３‬ﯾﺎ د رﻃﻮﺑﺖ ﻧﻪ‬
‫ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﯾﺎد وي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﺳﻤﻨ＀ ﻟﻪ ﭼﻮﻧ‪ ３‬ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺷﻲ‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﻣﺎده ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬وا！ﺮ ﭘﺮوف )د اوﺑﻮ ﻋﺎﯾﻖ(‬
‫ده‪.‬‬
‫‪ -5‬ﭘﮫ ﻻﺑﺮاﺗﻮاروﻧﻮﮐ‪ ３‬ﺳﭙﯿﻨﻪ ﭼﻮﻧﻪ د ‪ CO 2‬د ！ﺎﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎرول ﻛﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﮐﻠﺴﯿﻢ د ‪ CaCl 2‬او ‪ CaF2‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮو ﻣﺨﻠﻮط ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ)دﻫﻐﻮی دوﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰي ‪＇ Ca‬ﺨﻪ ؛ﯾﻌﻨ‪840o C ３‬‬
‫＇ﺨﻪ ＊ﮑﺘﻪ راوړل ﮐﯿ‪８‬ي( ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړي ‪.‬‬

‫ب‪3CaO(s) + A1(l ) ¾¾® Al O + 3 Ca (s ) -‬‬

‫‪2 3‬‬
‫‪ -6‬د ﻓﻮﻻدو د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﭘ‪７‬او د ﭼﺪن ﺗﺨﻠﯿﺺ دی ‪ ،‬ﻧﻮې ﻻرې ﭼ‪ ３‬د ﺑﺴﻤﺮ )‪ (Bessemer‬ﻣﯿﺘﻮد ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ‪ ،‬دﯾﻮ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻠﻮﻧﮑ‪ ３‬دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﭘﻪ واﺳﻂ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دا ﺗﺒﺪﯾﻠﻮﻧﮑ‪ ３‬دﺳﺘ‪／‬ﺎه د ﻟﻮﯾ‪ ３‬اﺳﺘﻮاﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰي ﻟﻮ＊ﻲ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﺗﺮ ‪ 180 o‬درﺟﻮ ﭘﻮرې ﺗﺎوﯾﺪل ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮﻻی ﺷﻲ‪ ،‬دﻫﻐ‪ ３‬دﻧﻨﯽ دﯾﻮال ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮﮐ‪ ３‬د ﮐﻠﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ واﺳﻄﻪ او‬
‫ﺑﯿﺎ د اﻟﻘﻠﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ واﺳﻄﻪ؛ دﺑﯿﻠ‪／‬ﯽ ﭘﻪ ډول‪:‬د دﻟﻮﻣﯿﺖ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ) ‪ Mg‬او ‪ Ca‬ﻣﻀﺎﻋﻒ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＀ ( ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﭘﻮ＊ﻮل ﺷﻮی دی‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬د ‪！ 25‬ﻨﻮ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻣﻮاد ‪＄‬ﺎﯾﯿ‪８‬ې‪،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د اﻏﯿﺰې ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬دوﻟﻮﻣﯿﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي او‬
‫د ‪ MgO‬او ‪ CaO‬اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې او ﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺨﻠﻮط ＇ﺨﻪ ﺗﻮده او ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺷﻮې ﻫﻮا ﺗﯿﺮه ﺷﻮې ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ ) ﺳﻠﻔﺮ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس او ﺳﻠﯿﮑﺎن( ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ې ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اړوﻧﺪو اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ او ﺑﯿﺎ ﻟﻪ ‪ CaO‬او‬
‫‪ MgO‬ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ او ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺳﭙﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺳﭙﮑ‪ ３‬دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮې اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻻﻣﺒﻮ وﻫﻲ او ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯽ‬
‫ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ د ﺑﺴﻤﺮ ﻣﻮدرﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻠﻮﻧﮑ‪ ３‬دﺳﺘ‪／‬ﺎه ＊ﯿﻲ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬دﺑﺴﻤﺮ ﻋﺼﺮي ﺗﺒﺪﯾﻠﻮﻧﮑ‪ ３‬دﺳﺘ‪／‬ﺎه‪:‬‬

‫‪-7‬دﮐﺎﻧﻮ ډﺑﺮې ﭼ‪ ３‬د ﻣﺴﻮ ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬دي‪！ ،‬ﻮ！ﻪ او ﭘﻪ ﭘﻮدرو ﯾ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮي ‪،‬ﺑﯿﺎ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻣﺎﯾﻌﺎﺗﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻣﺒﻮ وﻫﻠﻮ راوﻟﻲ ﺗﺮ＇ﻮ ﻣﺲ ﻟﻪ ﮐﺎﻧﻲ‬
‫ډﺑﺮو ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﺨﻠﻮط ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇８‬ﻪ ﻏﻮړي ﻫﻢ ورزﯾﺎﺗﻮي او ﺑﯿﺎ د ﻣﺨﻠﻮط ﻟﻪ دﻧﻨﻪ ＇ﺨﻪ ﻫﻮا ﺗﯿﺮوي‪ .‬ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮې د ﻻﻣﺒﻮ ﭘ ﻪ‬

‫‪222‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧﻪ ‪ ،‬ﺧﺎورې او درﻧﺪې ﺗﯿ‪８‬ې د ﻟﻮ＊ﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯾﻨﯽ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻧﯿﺴﻲ‪ ،‬دﮐﺎﻧﻮ ډﺑﺮې ﻟﻪ ﻫﻮا او ﻏﻮړﯾﻮ ﺳﺮه‬
‫ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﺳﻮرﯾﻮ ＇ﺨﻪ و‪＄‬ﯽ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇ ８‬ﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬ډﭘﺮې ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ د ﻣﺴﻮ د ﺗﯿ‪８‬و د‬
‫ﺗﺨﻠﯿﺺ دﺳﺘ‪／‬ﺎه را＊ﯿﻲ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻣﺴﻮ د ﮐﺎﻧﻮ ډﺑﺮو د ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻮﻧﻮ د ﺟﻼﮐﻮﻟﻮ دﺳﺘ‪／‬ﺎه‬

‫ﻣﺲ ﻟﻪ ﮐﺎﻧﻲ ﺧﺎﻟﺺ ﺷﻮو ﺗﯿ‪８‬و ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﻻرو ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ دوو ﻻرو ﭘﻪ ﻻس راوړل ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﯾﻮه‬
‫ﻻره ‪ Pyrometallurgy‬اوﻫﻐﻪ ﺑﻠﻪ ﯾ‪ ( Hydro metallurqy ) ３‬ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﯿﺪل دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﮐﺎن ډﺑﺮې ﻟﻪ ﻫﻮا ﺳﺮه ﻣﺨﻠﻮط وي‪:‬‬
‫¾ ) ‪4CuFeS 2 ( s ) + 7O2 ( g‬‬
‫) ‪¾® 4CuS ( s ) + 4 Fe 2 O3 (s ) + 4 SO2 ( g‬‬
‫ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ‪ SO2‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﺮﯾ‪８‬ي او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺮه ﮐ‪ ３‬ژوﻧﺪ او اود اﺳﺘﻮ‪ ３２－‬د ‪＄‬ﺎی‬
‫ﻟﭙﺎره ﻟﻮی ‪－‬ﻮاښ راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ دا ‪－‬ﺎز ﭘﻪ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻲ‪.‬‬

‫ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ﻣﺲ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪ ) ‪ (CuS‬دﻗﻮي اﮐﺴﯿﺪې ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‪ ،‬دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬د ‪ O2‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ اﮐﺴﯿﺪې ﮐﯿ‪８‬ي او ﻣﺲ ﭘﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻨﺼﺮي ﺑ‪２‬ﻪ ور＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐﻮي‪:‬‬
‫) ‪CuS ( s ) + O2 ( g ) ¾¾® Cu ( s ) + SO2 ( g‬‬

‫د ﻫﺎﯾﺪرو ﻣﯿﺘﺎﻟﻮرﺟﻲ ﭘﻪ دوﯾﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮې ﭘﻪ ﺳﻠﻔﻮر ﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ وي او وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ دې ﻫﻐﻪ د ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫‪Cu 2+‬‬
‫＇ﺨﻪ ！ﯿ＀ وي ‪ ،‬ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻨﺼﺮي ﻣﺲ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ .‬د‬ ‫‪Cu‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻟﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﭘﻪ ﻻره ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺲ دﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راﺷﻲ ‪.‬‬

‫ﻣﺲ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ ﻣﺰي ﺟﻮړوي ‪ ،‬د ﻣﺲ او ﻗﻠﻌﻲ ＊ﻪ اﻟﯿﺎژ د ﺑﺮﻧﺰ ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎدﯾ‪８‬ي؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬زﯾﺎﺗﺮه ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺣﺎﻻت ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻠﯿ‪８‬ی ؛ﺧﻮ ﭘﻪ ﻏﻠﯿﻈﻮ ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬ﺣﻠﯿﺪل ﯾ‪ ３‬ﺷﻮﻧﻲ دي‪.‬‬

‫‪ -8‬دﺷﭙ‪８‬م ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻋﻨﺼﺮ ﮐﺮوﻣﯿﻢ دی‪ ،‬دا ﻋﻨﺼﺮ زﯾ‪ ７‬رو＊ﺎﻧﻪ رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻠﮏ دی‪.‬‬

‫‪223‬‬
‫د ﮐﺮوﻣﯿﻢ ﻓﻠﺰ د ﭘﻮډرو ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺮﻣﻮ دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ارﺟﺎﻋﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي او ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ډﯾﺮه ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ‬
‫ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻓﻠﺰي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬دﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﺳﻄﺤﻪ د ﻫﻐﻪ داﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻮ＊ﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او دﻫﻐﻪ دﻧﻨﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﯿﺪﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺳﺎﺗﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬د زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻠﮏ دی‪.‬‬

‫د ﮐﺮوﻣﯿﻢ د ‪ Cr 3+‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘﻲ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺑ‪２‬ﻪ ﺟﻮړ وي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻗﻮه ﻟﻪ‬
‫اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ＇ﺨﻪ زﯾﺎﺗﻪ ده‪:‬‬

‫‪[Cr ( H 2 O) 6 ] 3+ + H 2 O ¾¾®[Cr ( H 2 O) s OH ]2+ + H 3O +‬‬ ‫‪, Ka = 1,3 × 10 -4‬‬

‫د ‪ PbCrO 4‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﻏﻮړﯾﻮ ﭘﻪ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻟﻪ دې رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ د ﻣﻮ！ﺮو ﭘﻪ وا！ﻮﻧﻮ او د ﺳﺮﮐﻮﻧﻮ ﭘﻪ ＇ﻠﻮر ﻻرو ﮐ‪ ３‬د ﺷﭙ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻬﺎل د رو＊ﺎﻧﺘﯿﺎ ﻟﭙﺎره ‪＂－‬ﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ددوی ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻣﻮ！ﺮ‬
‫د ﺗﻠﻠﻮ ﻻره ！ﺎﮐﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ -9‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدوي ؛‪＄‬ﮑﻪ دﻫﻐﻮی د اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ ډﯾﺮ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﻗﻠﻮي‬
‫) ‪ (Bases‬ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪.‬‬

‫د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ！ﻮل ﻓﻠﺰوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د ﮐﯿﻤﯿﺎ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﻓﻌﺎل دي ؛ ﻧﻮﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ازاده ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي ‪ .‬د ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ډﯾﺮه ﻣﺸﻬﻮر ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮه د ) ‪ (Beryl‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ 3BeO, Al 2O 3 × 6 SiO 2‬ﺑﻠﻮروﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې‬
‫ده‪＄ ،‬ﯿﻨ‪ ３‬دا ﺑﻠﻮروﻧﻪ ＇ﻮ！ﻨﻪ ﮐﺘﻠﻪ ﻟﺮي‪ .‬زﻣﺮد ﻫﻢ دﺑﺮﯾﻞ د ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﺷﯿﻦ رﻧ‪ ，‬د ‪ Cr 3+‬د ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻮ ﻟﻪ‬
‫ﺷﺘﻮن ﺳﺮه اړه ﻟﺮي‪.‬‬

‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬دا ﻋﻨﺼﺮ وﻧﻪ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬زﯾﺎت ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي او اﻟﻘﻠﻲ ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ‪＄‬ﻤﮑﻨﯿﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﯾﺎد‪８４‬ي‪.‬‬

‫‪ - 10‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب‬

‫دﺳﻮدﯾﻢ ﺧﻮاص‬
‫· ﺳﻮدﯾﻢ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺟﻮړ وي‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + H 2 (g‬‬
‫) ‪¾® 2 NaH(s‬‬
‫· ﺳﻮدﯾﻢ ﻟﻪ ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬داﻟﻘﻠﯿﻮ ﻫﻼﯾﺪوﻧﻪ )داﻟﻘﻠﯿﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻣﺎﻟ‪ (３／‬ﺟﻮړ وي‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + Cl 2 (g‬‬
‫)‪¾® 2 NaCl(s‬‬
‫· ﺳﻮدﯾﻢ د ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﺟﻮړوي او د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ازاد وي‪:‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + 2HCl(aq‬‬
‫) ‪¾® 2 NaCl(aq) + H 2 (g‬‬
‫· ﺳﻮدﯾﻢ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪ ،‬اﻟﻘﻠﻲ ﺟﻮړ وي او د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ازاد وي‪:‬‬

‫‪224‬‬
‫¾ )‪2 Na (s) + 2H 2O(l‬‬
‫)‪¾® 2 NaOH(aq) + H 2 (g‬‬
‫· ﺳﻮدﯾﻢ او د دې ‪－‬ﺮوپ ﻧﻮر ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﺳﻮدﯾﻢ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ‬
‫اﻟﻘﻠﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻪ د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬د ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ او ﻫﻼﯾﺪوﻧﻮ د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻻﯾﺰ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړي‪.‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ د ﯾﻮي ﭘﻪ ﻧﻮم ﻋﺎﻟﻢ )‪ (Sir Humphry Davy‬ﭘﻪ ‪1807‬م ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د ‪ NaOH‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړ‪ .‬دا ﻃﺮﯾﻘﻪ د ﻧﺰوﻟﻲ ﭘﺮوﺳﺲ د ﻣﯿﺘﻮد ) ‪ (Down' s Pr ocess method‬ﯾﺎ ＊ﮑﺘﻨ‪ ９‬ﺣﺠﺮې‬
‫)‪ (Down' s Cell‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬

‫اوس د ‪ NaOH‬ﭘﺮ ‪＄‬ﺎی ﻟﻪ ‪＇ NaCl‬ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ی‪ NaCl .‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 800o C‬ﮐ‪ ３‬وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬دﻫﻐ‪ ３‬د وﯾﻠ‪３‬‬
‫ﮐﯿﺪﻟﻮ د درﺟ‪ ３‬د ！ﯿ＂ﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره درې ‪＄‬ﻠﻪ د ‪ CaCl 2‬ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې د ) ‪ ( 2 : 3‬ورزﯾﺎﺗﻪ وي ﺗﺮ＇ﻮ دﻫﻐ‪ ３‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪﻟﻮ درﺟﻪ ‪600o C‬‬
‫ﺗﻪ را！ﯿ＂ﻪ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬

‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬اﻧﻮد د ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ او ﮐﺘﻮد ﻟﻪ اوﺳﭙﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی دی ‪ ،‬د دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺳﻮري ＇ﺨﻪ د ‪NaCl‬‬
‫ﻣﺬاﺑﻪ ورزﯾﺎﺗﻪ وي ‪ ،‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز د ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬ازادﯾ‪８‬ي او ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ اوﺳﭙﻨﯿﺰ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬را！ﻮﻟﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﻣﺬاﺑ‪) ３‬وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺣﺎﻟﺖ( د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪¾® Na + + Cl -‬‬
‫¾ )‪NaCl(l‬‬
‫¾ ‪ Na + + e-‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد‬
‫‪¾® Na‬‬
‫¾ ‪ 2Cl -‬ﭘﻪ اﻧﻮد‬
‫‪¾® Cl 2 + 2e -‬‬
‫د ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺧﻮاص‪:‬ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺟﻮړوي‪ ،‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ اﻟﻘﻠﻲ‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ورو ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪:‬‬

‫¾ )‪Ca (s) + 2H 2O(l‬‬

‫) ‪¾® Ca (OH) 2 (aq ) + H 2 (g‬‬

‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻟﻪ ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺟﻮړوي‪:‬‬

‫¾ )‪Ca (s) + Cl 2 (g‬‬

‫)‪¾® CaCl 2 (s‬‬

‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻟﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ازادوي‪:‬‬

‫¾ ) ‪Ca (s) + 2HCl(aq‬‬

‫) ‪¾® CaCl 2 (s) + H 2 (g‬‬
‫¾ ) ‪Ca (s) + H 2SO 4 (aq‬‬
‫)‪¾® CaSO 4 (s) + H 2 (g‬‬

‫دﮐﻠﺴﯿﻢ اﺳﺘﺤﺼﺎل‬

‫ﮐﻠﺴﯿﻢ د ‪ CaCl 2‬او ‪ CaF2‬د ﻣﺨﻠﻮط) دﻫﻐﻮی د وﯾﻠﯽ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ د ﻓﻠﺰي ﮐﻠﺴﯿﻢ د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬ﻟﻪ وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو ＇ﺨﻪ ﯾﻌﻨ‪３‬‬
‫ﻟﻪ ‪＇ 840 o C‬ﺨﻪ دې ＊ﮑﺘﻪ راوړل ﺷﻲ( د وﯾﻠ‪ ３‬ﺷﻮي ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻻﯾﺰ ＇ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړي‪.‬‬

‫‪225‬‬
‫ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ ﮐﻠﺴﯿﻢ )‪ ( Ca‬د او ﺳﭙﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬او دﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز ﭘﻪ ‪－‬ﺮاﻓﯿﺘﻲ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬را！ﻮﻟﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﯾﻮﻗﯿﻤﺘﻲ ‪－‬ﺎز‬
‫دی‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬د ﻓﻠﺰي ﮐﻠﯿﺴﻢ د ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ د ﺳﺘ‪／‬ﺎه‬

‫د ﮐﻠﺴﯿﻢ دﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻧﻮرې ﻻرې د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬د اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻟﻪ ارﺟﺎع ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪:‬‬
‫‪o‬‬
‫‪2Al(s) + 4CaO(s) ¾1200‬‬
‫¾¾‬ ‫‪C‬‬
‫)‪® CaO × Al2O3 (s) + 3Ca (s‬‬
‫د ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻟﻪ ﻓﻠﺰ ＇ﺨﻪ د ‪＄‬ﯿﻨﻮ اﻟﯿﺎژوﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪226‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬

‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪144:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻻرې‬ ‫‪ -1‬دﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او دﻫﻐﻮی دﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻮ داوﺳﭙﻨﻲ د ‪請‬ﻨﻌﺖ د ﻣﻼ ﺗﯿﺮ ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ی دی‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪ -‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او دﺑﯿﻼ ﺑﯿﻠﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪ ، ９‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او زده ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﺑﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪې ﮐﺘﻞ او دﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪－ :‬ﻮل ﺳﯿﺦ ＇ﻪ ﺷﯽ دی؟ او دﻫﻐﻪ د‬
‫ﮐﺎروﻟﻮ ‪＄‬ﺎیﻮﻧﻪ ﮐﻮم دي ؟‬
‫وﺧﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬ ‫دﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬ ‫دﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮاړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دﻓﻠﺰوﻧﻮ دﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﺑﯿﻼ ﺑﯿﻠ‪ ３‬ﻻرې دې رو＊ﺎﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬دﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪی ﮐﻮي‬
‫‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﻨﺮاﻟﻮﻧﻪ دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻓﻠﺰ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻣﻨﺮاﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬ورﭘﯿﮋﻧﻲ‪ ،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې‬
‫ﻫﻐﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐ‪７‬ي او زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﻫﻢ د ＇ﻮ ﻓﻠﺰي ﻣﻨﺮاﻟﻮﻧﻮ‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﺳﺖ دې د＇ﻮﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارز وي‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي اوﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ‬ ‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪227‬‬
 ‫‪ – 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫دﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ – 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ډﻟﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﺑﻨﺪﯾﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﯾﺪ درې ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻣﺴﺎﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﯿﻮل ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‪ :‬ﻟﻪ ﻗﺎﻋﺪې ﺳﺮه ﺳﻢ دﻫﺮ ‪－‬ﺮوپ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﯾﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺑﻌﺎدو د ﮐﻮﭼﻨﻲ واﻟﻲ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ دا ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دﺧﭙﻞ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮرو‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻞ ﺧﻮاص ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ ور＊ﯿﻲ ؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬ﻟﯿﺘﯿﻢ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬او ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﭘﻪ دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ‬
‫‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬دی ﭼ‪ ３‬دﺧﭙﻞ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﯾ‪ ３‬ﺧﻮاص ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭼ‪ ３‬د ‪ 1S 1‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫ﻟﺮي ‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮر و ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻞ ﺧﻮاص ﻟﺮي ‪،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ دا ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ﺟﻼ ډول د ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮرو‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ＇ﺨﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬‬
‫دوﯾﻢ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﯾﻮﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه د دﯾﯿﺎ‪－‬ﻮﻧﺎل ) ‪ ( Diaganal‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﺮاﺗﻪ وي ‪،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د‬
‫‪ II, I‬او‪－ III‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ د ﺟﺪول دﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮرﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﯾﻮﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ورﺗﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص ﻟﺮي‪.‬‬
‫درﯾﻢ‪:‬د اﻟﮑﺘﺮون ورﮐﻮﻟﻮ او اﻟﮑﺘﺮون اﺧﯿﺴﺘﻠﻮ ﺧﻮا‪請‬ﻮﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮﺳﺮه ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د زﯾﺎﺗﻮ ﺧﻮا‪請‬ﻮ وړاﻧﺪوﯾﻨﻪ‬
‫وﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ .‬د ﭘﺎوﻟﻨ‪ ，‬د اﻟﮑﺘﺮون اﺧﯿﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﻮرﯾﻦ )‪ ( EN = 4‬ﻏ‪＋‬ﺘﻠﯽ اﻟﮑﺘﺮون اﺧﯿﺴﺘﻮﻧﮑﯽ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ او ‪ Cs‬ډﯾﺮ اﻟﮑﺘﺮوﭘﻮزﺗﯿﻒ ﻋﻨﺼﺮ دی؛ ﻧﻮﭘﺮدې ﺑﻨﺴ＀ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول‪ :‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ) د ﺟﺪول ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮري‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ( ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ )دﺟﺪول ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ( او ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ) د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ＊ﻲ ﻟﻮري( وﯾﺸﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ‪ d‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ډک ﮐﯿﺪو ﭘﻪ ﺣﺎل‬
‫ﮐ‪ ３‬دي‪ ،‬د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ )‪ (Transational‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ‪،‬دا ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ د ﺟﺪول ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي‬
‫او ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ووﯾﻞ ﺷﻮل‪ :‬ﭘﻪ دې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ d‬د اﻧﺮژﯾﮑﻲ ﺳﻮﯾ‪ ３‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ داﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ډک ﮐﯿﺪو ﭘﻪ‬
‫ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬دي ‪،‬دا ﺳﻮﯾﻪ ‪ 5‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ 10 ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ دﻫﻐ‪ ３‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ ډک ﮐﻮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺟﺪول ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﮐ‪ 10 ３‬ﻋﻤﻮدي ﺳﺘﻨ‪ ３‬ﺷﺘﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﺳﺘﻨ‪ ３‬ﮐ‪＇ ３‬ﻠﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪＄‬ﺎی ﻟﺮي‪ ،‬دا ﺳﺘﻨ‪ ３‬ﯾﺎ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ د ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ‬
‫‪ VIII B ,VII B ,VI B ,VB IVB III B‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﺷﻮي دي ‪،‬د اوﺳﭙﻨ‪ ،３‬ﮐﻮﺑﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻞ د ‪－‬ﺮوﭘ ﻮﻧﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او ﻫﻢ د دې ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ د‬
‫ﻻﻧﺪې دورې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻼﺗﯿﻦ او ﻧﻮر ﯾ‪ ３‬ﯾﻮﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ورﺗﻪ دي‪ ،‬دا درې ﺳﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ډول ﭘﻪ ‪ VIII B‬ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ‬
‫ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي‪ .‬دوه وروﺳﺘ‪ ９‬ﺳﺘﻨ‪ ３‬د ‪ I B‬او ‪ II B‬ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد ﺷﻮي دي ‪،‬د ﯾﺎدوﻟﻮ وړده دا ﭼ‪ ３‬د ‪ 4 f‬دﻓﺮﻋﻲ‬
‫ﺳﻮﯾﻮ د اوو اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ډک ﮐﯿﺪل د ﻟﻨﺘﺎﻧﯿﻢ ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮ ＇ﺨﻪ ﭘﯿﻞ ﺷﻮي دي؛ ﻧﻮﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻟﻨﺘﺎﻧﯿﻢ ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ‬
‫＇ﻠﻮارﻟﺲ ﻧﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺷﭙ‪８‬م ﭘﯿﺮﯾﻮد ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ دي ﭼ‪ ３‬دﻫﻐﻮی د ‪ 4 f‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ دډک ﮐﯿﺪو ﭘﻪ‬
‫درﺷﻞ ﮐ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫دا ﭼ‪ ３‬د ‪ f‬د اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ اړﯾﮑﻪ ﻟﻪ اړوﻧﺪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮه د ‪ s‬او ‪ d‬ﭘﻪ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﺷﺘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ！ﯿﻨ‪／‬ﻪ‬
‫ده؛ﻧﻮ دا ‪ 14‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د‪ IIIB‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ورﺗﻪ دي ‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﻟﻨﺘﺎﻧﯿﻢ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ‪＄‬ﺎی ﻟﺮي او دﻟﻨﺘﺎﯾﺪوﻧﻮ)‬
‫‪ (Lanthanides‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي او ﺗﻞ ﻫﻐﻮی د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ د ﺟﺪول ﭘﻪ ＊ﮑﺘﻨﯽ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬دﻫﻐﻮی داړوﻧﺪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﺳﺮه ﻟﯿﮑﻞ‬

‫‪228‬‬
 ‫ﮐﯿ‪８‬ی‪.‬‬
‫ﭘﻪ اووم ﭘﯿﺮﯾﻮد ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪ 14‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪＄‬ﺎی ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ‪ 5F‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳﻮﯾ‪ ３‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ دډک ﮐﯿﺪﻟﻮ‬
‫ﭘﻪ درﺷﻞ ﮐ‪ ３‬دي او ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﺷﺮاﯾﻄﻮﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن د ‪ Actinium‬ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮو ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ‪＄‬ﺎی ﻟﺮي او دﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﯾﻮه‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺳﻠﺴﻠﻪ ﯾ‪ ３‬ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده ﭼ‪ ３‬ﺳﺮه ورﺗﻪ ﺧﻮاص ﻟﺮي ‪ ،‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ دا ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﻢ د ‪ Lanthanidis‬ﺳﻠﺴﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎن‬
‫د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ د ﺟﺪول ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي دي او د ‪ Actinides‬ﭘﻪ ﻧﺎم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪229‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪147:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ‪－‬ﺮوپ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص ﭘﻪ اړه دې‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﺮي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ‪－‬ﺮوپ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﻮاص ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دې د ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﺟﻮړ＊ﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ﮐﺎرول‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬ﮐﺎﺳﺘﮏ ﺳﻮډا ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ‪請‬ﺎﺑﻮن‬
‫ﺟﻮړﯾ‪８‬ي ﮐﻮم ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮ ﻟﺮي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﻓﺰﯾﮑﻲ او ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ا‪請‬ﻠﻲ‬
‫‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه‬ ‫ﮐ ‪７‬ي ‪.‬‬
‫‪＇ -‬ﻮ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه‬ ‫دﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ وړاﻧﺪې ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪230‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ‪ I‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﻟﻘﻠﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﯾﺎدوي ؛‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﻐﻮی د اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ‬
‫ﻗﻠﻮي ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪.‬دا ﻻﻧﺪې ﺟﺪول د دې ‪－‬ﺮوپ ) ﻟﻮﻣﻮي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ( د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻮرﻣﺎل ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ＊ﯿﻲ‪:‬‬
‫‪Me +‬‬ ‫د ﻟﻮﻣﻮي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻮرﻣﺎل ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﭘﻪ‬
‫‪Me‬‬
‫‪Li‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪Rb‬‬ ‫‪Cs‬‬ ‫‪Fr‬‬
‫‪- 3.05‬‬ ‫‪- 2.71‬‬ ‫‪- 2.94‬‬ ‫‪- 2.93‬‬ ‫‪- 2.92‬‬ ‫‪- 2.92‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻮرﻣﺎل ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ＇ﺨﻪ ＊ﮑﺘﻪ ﺧﻮاﺗﻪ ﮐﻤﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل د ﻗﺎﻋﺪې‬
‫＇ﺨﻪ ډﯾﺮوي؛ ﺧﻮ ﺧﺒﺮه ﺑﺮﻋﮑﺲ ده‪.‬‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫‪Na +‬‬ ‫ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ د‬
‫‪Li‬‬ ‫‪Na‬‬

‫د دې ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ＊ﻪ ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﺳﻮدﯾﻢ دی‪ ،‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﻲ واﻟﻲ ﭼ‪ ３‬زﯾﺎﺗﺮه ﭘﻪ دوﯾﻢ‬
‫د ﺟﻮړو د ﻧﺎرﻣﻞ‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﭘﯿﺮﯾﻮدﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﯾﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﺣﺠﻢ د ﮐﻮﭼﻨﻲ واﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دی‪ ،‬د‬
‫‪Li‬‬

‫ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪،‬ﮐﻪ‬ ‫‪Na +‬‬ ‫ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﻲ واﻟﯽ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‪ ،‬د ﻫﺲ ﭘﻪ ﻗﺎﻋﺪې او د‬
‫‪Na‬‬

‫ﭼﯿﺮې ﻣﻮﺧﻪ د اﻟﮑﺘﺮدوﻧﻮ د ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎﻟﻮ دﮐﻤﯿﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒ‪＇ ３‬ﺨﻪ وي‪ ،‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﭘﻪ دوﯾﻢ ﭘﯿﺮﯾﻮد ﮐ‪ ３‬د ازادې اﻧﺮژۍ‬
‫‪Na +‬‬ ‫ﺟﻮړو ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل ﻟﻪ‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړل ﺷﻲ‪ ،‬ﺛﺒﻮت ﺷﻮې ده ﭼ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬د‬ ‫د ‪- nFΔF o = ΔG‬‬ ‫ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ او‬
‫‪Na‬‬ ‫‪Li‬‬

‫＇ﺨﻪ ！ﯿ＀ دی؟ ﺧﻮ د دې ﻣﺴﻠ‪ ３‬د ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه د اﻧﺘﻠﭙﯽ د ﺑﺪﻟﻮن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﭘﺪﯾﺪه ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪،‬‬
‫د ﺟﻮړو ﻟﭙﺎره رﺳﻢ او ﻟﯿﺘﯿﻢ د ﺟﻮړې ﻏﯿﺮ‬ ‫‪Na +‬‬ ‫او‬ ‫‪Li +‬‬ ‫ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دﻟﺘﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول د ﻫﺲ دوره ) ﺳﺎﯾﮑﻞ ‪ ( Hess‬د‬
‫‪Na‬‬ ‫‪Li‬‬

‫ﻃﺒﯿﻌﻲ واﻟﯽ د ＇ﯿ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﯿﺴﻮ‪:‬‬

‫‪+‬‬
‫¾‪Li ( g ) ¾ D‬‬
‫‪H I = 519‬‬
‫¾‬ ‫) ‪¾ ® Li ( g‬‬ ‫¾‪N a ( g ) ¾ D‬‬
‫‪HI = 494‬‬
‫¾‬ ‫) ‪¾ ® N a (g‬‬
‫|‬
‫|‬
‫‪DH‬‬
‫­‬
‫‪s‬‬
‫‪= 159 kj‬‬ ‫‪DH‬‬ ‫‪hy‬‬ ‫‪= - 558‬‬ ‫‪­D H‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪= 107‬‬ ‫‪D Hhy = - 444‬‬

‫¯‬ ‫¯‬
‫|‬

‫‪Li‬‬ ‫)‪(s‬‬ ‫) ‪Li ( aq‬‬

‫|‬
‫) ‪N a (s‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫) ‪( aq‬‬
‫? = ‪DH‬‬ ‫= ‪DH‬‬
‫?‬
‫ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ‪ DH‬؛ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﻧﯿﻐﻪ اﻧﺘﻠﭙ‪ ９‬د ﻧﻮرو اﻧﺘﻠﭙﯿﻮ ﻟﻪ اﻟﺠﺒﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪ΔH = ΔH + ΔH + ΔHhydaton‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪I‬‬
‫‪ΔH æç Li ö÷ = 159kj + 519kj - 558 =120 Kjoul mol‬‬
‫‪è‬‬ ‫‪ø‬‬

‫‪ΔH æ‬‬ ‫‪= 107 + 494 - 444 = 157 Kjoul mol‬‬

‫‪ç‬‬
‫‪è‬‬
‫‪Na ö÷ø‬‬
‫د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ‬ ‫‪+‬‬
‫)‪Li (aq‬‬ ‫)‪ Na + (aq‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ ﺷﻮې اﻧﺮژي ﮐﭽﻪ ‪ ) 157 K joul mol‬ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮې ( ده‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د‬
‫اﻧﺮژي ‪ 120 KJ mol‬ده ﭼ‪ ３‬ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﻲ ده؛ ﺧﻮ د ‪ Na‬اﻟﻮﺗﻠﻮ اﻧﺘﻠﭙﻲ او اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺶ اﻧﺮژي د ‪ Li‬ﻟﻪ اړوﻧﺪې ﮐﭽ‪＇ ３‬ﺨﻪ ！ﯿ＂ﻪ ده‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻃﺒﯿﻌﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي او د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬

‫‪231‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪150:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﺳﻮدﯾﻢ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﻫﻐﻪ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺳﻮدﯾﻢ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﻮاص ﻟﺮي او ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﮐﯿﺪای‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﻲ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬ﺳﻮدﯾﻢ دې د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړي او وﮐﺎروﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او ﻓﻠﺰی ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬

‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬

‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﺳﻮدﯾﻢ د ﺗﯿﻠﻮﭘﻪ ﺑﻮﺗﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﺎﺗﻲ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ دﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﻻﺳﺘﻪ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫راوړﻧ‪ ３‬د ﻻرو ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐﻮي‪- .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د‬
‫‪-‬د ﺳﻮدﯾﻢ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪＇ ３‬ﻮ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ور ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﺳﻮدﯾﻢ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ورﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ی‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه و ارزوي‪.‬‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﺳﻮدﯾﻢ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ور‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪232‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺎﻣﺎن او اړﺗﯿﺎوړ ﻣﻮاد‪ :‬د اوﺑﻮ ډک ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺰی ﺳﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮ او ﭘﻨﺲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره ‪ :‬د ﺳﻮدﯾﻢ دوه ﯾﺎ درې وړې ！ﻮ！‪ ３‬د ﭼﺎﻗﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺮې ﮐ‪７‬ئ او ﻫﻐﻪ د ﭘﻨﺲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ډک ﺗﺸﺖ ﮐ‪３‬‬
‫واﭼﻮئ‪ .‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ ﻟﻤﺒﻮ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪل او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬ﭘﻪ دې اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د اوﺑﻮ ﺳﺮه د ﺳﻮدﯾﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬

‫ﺣﻞ ‪ :‬ﮐﻠﻪ ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ دوه ﯾﺎ درې وړې ！ﻮ！‪ ３‬د ﭼﺎﻗﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺮې او ﻫﻐﻪ د ﭘﻨﺲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ډک ﺗﺸﺖ ﮐ‪３‬‬
‫وردﻧﻨﻪ ﮐ‪７‬و‪ ،‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ ﻟﻤﺒﻮ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪل او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﯾ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫↑ ‪2 Na (s ) + 2 H 2O (l ) → 2 NaOH + H 2‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﺳﻮدﯾﻢ ډﯾﺮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ او ﻃﺒﺎﺑﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪ ،‬دﻟﺘﻪ د ﻫﻐﻮی د ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﭘﻪ اړه‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ‬
‫ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ‪－‬ﻮ‪７－‬و د ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﻟ‪＋／‬ﺖ ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي؛ ﺧﻮ ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻟ‪＋／‬ﺖ ډﯾﺮ زﯾﺎت دی‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﻟﻪ ﻃﺒﯿﻌﻲ ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪ ،‬دﻟﺘﻪ ﻏﻮاړو ﭘﻮه ﺷﻮ ﭼ‪３‬‬
‫‪+‬‬
‫‪K‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫‪ ( Na‬ﻏﻠﻈﺖ دﯾﺮش ‪＄‬ﻠﻪ ﻟﻪ‬ ‫))‪(aq‬‬ ‫وﻟ‪ ３‬د ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ﺷﺘﻪ ده؟ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ د اﯾﻮن‬
‫＇ﺨﻪ زﯾﺎت دی‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د دې دوو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﯾﻮ ډول ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ ﻣﻮﻧﺪﻟ‪３‬‬
‫ده‪.‬دﺳﻮدﯾﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ ﻣﻮﻧﺪﻟﻮ درې ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻻﻧﺪې ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﻟﻪ )‪ Na + (aq‬ﺣﺠﻢ ＇ﺨﻪ ﻟﻮی دی‪ ،‬د دې اﯾﻮن ﻟﻮﯾﻮاﻟﯽ ﻟﻪ دې ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ＇ﻮ د ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ د اوﺑﻮ ﻟﻪ‬ ‫‪K‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫‪-1‬د‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺳﺮه د اﯾﻮن ‪ -‬ډای ﭘﻮل ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ وي او دا ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د ﻧﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ﺷﻮی دی‪.‬‬
‫‪-2‬دﺳﻮدﯾﻢ اړﯾﮑﻪ ﭘﻪ ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ＇ﺨﻪ ﮐﻤﺰورې ده ؛د ﻫﻤﺪې ﻻﻣﻞ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ أﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ او د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ ؛ ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ دﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ‬
‫ﭘﻪ وﺟﻪ ﮐ‪ ３‬دا ﮐ‪７‬ﻧﻪ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻧﺒﺎﺗﺎت ﭘﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪-3‬ﺑﻞ ﻋﺎﻣﻞ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ودې ﻟﭙﺎره ﯾﻮ اړﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ دی‪ ،‬ﻧﺒﺎﺗﺎت د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﭘﻪ‬

‫‪233‬‬
‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻨ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اﻏﯿﺰﻣﻨﻮ ！ﺎﮐﻨﻮﻻرې ﭘﻪ ﮐﺎر وړي‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﻏﻠﻈﺖ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ رﯾﺸ‪ ３‬ﺗﻪ ﻧ‪８‬دې‬
‫) دﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ( ﺟﺬﺑﻮي او ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﻪ ﺣﻞ ﺷﻮي ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿﺪوﻧﮑﯽ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬ ‫‪K‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪(aq‬‬ ‫زﯾﺎت دی؛ﺧﻮ ﻧﺒﺎﺗﺎت د‬
‫ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬د ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ اوﺑﻮ ﺗﻪ ﻟﯿ‪８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د اﻟﻘﻠﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ زړه ﭘﻮرې ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺧﻮاص د ﻫﻐﻮی ﺧﭙﺮﯾﺪوﻧﮑﯽ ﺳﭙﮑﺘﺮ دي‪ .‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ددې ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾ‪３‬‬
‫ﺧﻼراﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﺷﻲ او ﯾﺎ د ﻫﻐﻮی ﻟ‪＇ ８‬ﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ د ‪－‬ﺎزي ＇ﺮاغ ﭘﻪ وړاﻧ‪／‬ﻮ واﭼﻮو ‪،‬د ﻟﯿﺘﯿﻢ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﯾﺎ ﻗﻮﺗﻲ ﺳﻮر رﻧ‪ ，‬او د ﺳﻮدﯾﻢ‬
‫ﻣﺎﻟ‪ ３／‬زﯾ‪ ７‬رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي او د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺑﻨﻔﺶ رﻧ‪ ，‬راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮي‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ‬

‫‪234‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬

‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪153:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ او ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ！ﻮل ﻓﻠﺰوﻧﻪ دي او ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﻮاص ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ دې ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪ ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ واﺧ‪５‬ﺴﺘﻠﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬
‫ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫او زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬د ﭼﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺎﻣﻞ دي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪40 ３‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی د دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د‬ ‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎی دې د ﻣﻨﺪﻟﯿﻒ ﭘﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎد داﺷﺖ او زده ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ و！ﺎﮐﻲ او د ﻫﻐﻮی ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه ﯾ‪ ３‬ور ﮐﻮي‬ ‫ﺟﻮړ＊ﺖ دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﺑﯿﺎن ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪235‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ‪ II‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ) ‪＄‬ﻤﮑﻨ‪ ３‬اﻟﻘﻠﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ (‬
‫د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ！ﻮل ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﻓﻌﺎل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺺ ډول ﻧﻪ‬
‫ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ M2 +e‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻻﻧﺪې ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ) ﻟﻪ ‪＇ Be‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ( ؛ﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺟﻮړو ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل‬
‫‪Me‬‬

‫دې اﻣﻠﻪ دوی د ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ارﺟﺎع او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ازادوي‪.‬‬

‫‪2+‬‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﻲ او ﻗﻄﺒﻲ دي ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﺟﺬﺑﻮي او ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ‪ [ Be( H 2O ) 2 ]2+‬ﺟﻮړوي‬ ‫‪Be‬‬ ‫د‬
‫‪2+‬‬
‫داﭼ‪ Be ３‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﻗﻄﺒﻲ دي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮ زﻫﺮي ﺧﻮاص ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﻮوﻻﻧ＀ اړﯾﮑ‪ ３‬ﺳﺮه د ‪ BeX 2‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ د‬
‫ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺟﻮړﯾﺪل ‪ ،‬د ﺑﯿﺮ ﯾﻠﯿﻢ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ور＊ﯿﻲ ﭼ‪ ３‬د دې ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ‪ BeH 2‬د ﻫﻐﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ډول دی ﭼ‪ ３‬ﺧﻄﻲ ﻓﻀﺎﯾﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﻟﺮي‪.‬د ‪ Be‬دوه ﻫﺎﯾﺒﺮﯾﺪ ﺷﻮي اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪ 2S‬او ‪ 2 P‬د اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻄﻲ ﺗﺮﮐﯿﺐ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻮي دي د ‪ SP‬ﻫﺎﺑﯿﺮﯾﺪ اورﺑﯿﺘﺎل دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ h1‬او ‪＊ h2‬ﻮدل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د‬
‫دې دوو اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ﻧﻨﻮﺗﻨ‪ ３‬او ﭘﻮ＊） د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪ 1S a‬او ‪ 1Sb‬ﻟﻪ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮه د اړﯾﮑﻮ دوه د ) ‪ (Bonding‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫اورﺑﯿﺘﺎﻟﻨﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪ Y1‬او ‪＇ Y2‬ﭙﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺮه ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫‪Ψ1 = λ1h1 + λ 2 1Sa‬‬
‫‪Ψ 2 = λ1h2 + λ 2 1Sb‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د دوو اورﺑﯿﺘﺎل ﻧﻨﻮﺗﻨﻪ ) د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪ 1S‬د ‪ Be‬د ‪ SP‬ﭘﻪ اورﺑﯿﺘﺎل ﮐ‪ ３‬ﻧﻨﻮﺗﻨﻪ(‬
‫د ‪ BeH 2‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ‪ s x‬او ‪ s z‬د اړﯾﮑﻮ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ اﻧﺮژﯾﮑﻲ ﺳﻮﯾ‪ ３‬او داړﯾﮑﻮ ﻧﻪ ﺟﻮړووﻧﮑﻮ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ) ‪(Antibondin g‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺑﺮﯾﻠﯿﻢ ډای ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﭘﻪ ‪ BeO‬ﺑﺎﻧﺪې د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻟﻪ اﻏﯿﺰې ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ‪ 600C o‬ﺗﺮ ‪ 800C o‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ ﻫﻢ ﺷﺘﻮن‬
‫وﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻻس راوړي‪.‬‬

‫‪236‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ د ‪ BeH 2‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟ‪ ３‬اورﺑﯿﺘﺎل ﮐ‪ ３‬اﻧﺮژﯾﮑﯽ ﺳﻮﯾﻪ ﯾﻲ‬
‫‪ BeCl 2‬دﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ) ‪ ( BeH 2‬ﺗﻪ ورﺗﻪ د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﺧﻮاص ﻟﺮي‪ ،‬د ﺧﭙﻞ دﺑﻞ ‪－‬ﺎوﻧ‪６‬ي ‪ BeCl2‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﺟﺬﺑﻮي او د ‪＇ BeX 4‬ﻠﻮر ﻣﺨﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ر اﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮي ﭼ‪＇ ３‬ﻠﻮر ﺳﻄﺤﻲ ﺗﻪ ورﺗﻪ زﻧ‪％‬ﯿﺮ د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺟﻮړوي‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ‪ BeCl2‬او ‪ BeH 2‬ﺟﻮړ＊ﺖ‬

‫‪237‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪154:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﻠﺴﯿﻢ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ دﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او د ﻫﻐﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړ دې‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي ‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﻠﯿﺴﻢ او د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻮاد دي او ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻻرو ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻠﺴﯿﻢ او د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﻻس ﺗﻪ راوړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ ،‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﯽ د ﯾﻮې ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺳﺎﻣﺎن اﻻت‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬د ﭼﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮي ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪！ ３‬ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ او د ﻫﻐﻪ د‬ ‫او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي ‪،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪-‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ د ﮐﺎروﻟﻮ‬
‫او د ﻫﻐﻪ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪي ﺷﻮې دي ﯾﺎدداﺷﺖ دې‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪238‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﮐﻠﺴﯿﻢ او د ﻫﻐﻪ د ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﯿﻨ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ې ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ‬
‫د ﻣﺮﮐﺐ ﻧﻮم‬ ‫د اړوﻧﺪوﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ‬ ‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ‬ ‫‪MeO‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺘﻮﻧﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﭘﻪ اړوﻧﺪو‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ﺑﺪﻟﯿ‪８‬ي‪،‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ د ﻗﻮي اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي ؛‬
‫ﺧﻮ ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي؛ ﻧﻮﻣﻮړی اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ دی‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ‬ ‫‪Me(OH ) 2‬‬ ‫ﮐﻪ د دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی‬
‫اړوﻧﺪ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ او ﻫﻢ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د دې ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﺗﻪ د ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ رﺳﻮب ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪،‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي )‬
‫ﭘﺮﺗﻪ د ﺑﺎرﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ＇ﺨﻪ (‪.‬‬
‫د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻫﻢ ﻟﺮي؛ ﺧﻮ‬
‫ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ د اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪MeCO3‬‬ ‫د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺘﻮﻧﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ او ‪ CO2‬ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺎی ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺖ‬ ‫‪Me(HCO3 ) 2‬‬ ‫د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺑﺎی ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑ‪ ３‬ﺛﺒﺎﺗﻪ دي او ﭘﻪ اوﺑﻮ‬
‫ﮐ‪＊ ３‬ﻪ ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪Me(NO3 ) 2‬‬ ‫د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ډﯾﺮ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ او ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﺪﻟﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪MeA2‬‬ ‫د دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د‬
‫د ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‬ ‫ﻫﻐﻮی ﻣﺤﻠﻮل ﺧﻨﺜﯽ دی؛ ﺧﻮ د ﺑﯿﺮﯾﻠﯿﻢ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ‬
‫ﻣﺎﻟ‪３／‬‬ ‫ﮐﯿ‪８‬ي او اﻣﻮﻧﯿﻢ ﺗﻪ ورﺗﻪ اﯾﻮن ﺟﻮړوي‪.‬‬

‫‪239‬‬
 ‫ﺷﺸﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪157:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د درﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮخ‬
‫راوړﻧ‪ ３‬او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﭘﻪ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو اﺳﺘﺤﺼﺎل‬
‫او وﮐﺎروﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره دﯾﻮې ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ﺗﺠﺮوﺑ‪ ３‬ﺳﺎﻣﺎن اﻻت‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬

‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬

‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫او زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬زﻣﺮد ＇ﻪ ﺷﯽ دی ؟ د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬

‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪３‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د درﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ‬ ‫او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﮐﻠﺴﯿﻢ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ورﮐ‪７‬ي‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ وﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‪،‬د ﻫﻐﻪ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪،‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ﮐﺎروﻟﻮ او د ﻫﻐﻪ‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎدداﺷﺖ دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ې‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪240‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﻟﻪ رﻗﯿﻘﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﺳﺮه‬
‫د اړﺗﯿﺎوړ ﺗﻮﮐﻲ او ﻣﻮاد‪ :‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب داﻧ‪ ،３‬د ﺧﺎﻟﺺ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺳﯿﻢ)ﻣﺰی( او د ‪ HCl‬ﻧﺮی ﺗﯿﺰاب‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﭘﻪ ﯾﻮ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＇８‬ﻪ ‪ HCl‬واﭼﻮ ئ او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻣﺰی وردﻧﻨﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ د راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﯿﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫ﻣﮑﺲ وﮐ‪７‬ئ او ﺑﺪﻟﻮ ﻧﻮﻧﻪ و‪－‬ﻮرئ ‪،‬ﻟﻪ ﻟﯿﺪﻧﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ‪－‬ﺮوﭘﻲ ﺷﮑﻞ وﻟﯿﻜﺊ او ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﯾﺎ‬
‫دداﺷﺖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ‪ HCl‬ﻟﻪ ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺳﺮه‬

‫ﺣﻞ ‪6HCl + 2 Al ¾¾® 2AlCl + 3H ­ :‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د درﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺑﻮرون ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ دی‪ ،‬د ﻫﻐﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻮرون ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ‪،‬ﭘﻪ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﺷﺘﻮن‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ او ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي اﻫﻤﯿﺖ ＇ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ دی؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﺧﺎﻟﺺ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړل‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ) ‪ (H 3 BO3‬د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﭘﻪ ﺗﯿﺰاب ﮐ‪ ３‬د ﺑﻮرﮐﺲ د ﺗﯿ‪８‬و ﻟﻪ ﺣﻠﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړل ﺷﻲ‪،‬د ا‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻠﻮري دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 171o C‬ﮐ‪ ３‬وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ B(OH )3‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ازادو ﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺟﺬﺑﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﻟﯿﻮﯾﺲ د ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ ﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬د ﺗﯿﺰاب ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪H 3BO 3 + H 2O ®( OH ) B -OH 2‬‬
‫‪3‬‬
‫د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﺗﯿﺰاب‬ ‫د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﺗﯿﺰاب‬
‫‪+‬‬
‫®‬ ‫)‪1- (aq) + H O(aq‬‬
‫‪( )3‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫)‪(aq‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪H‬‬ ‫) ( ‪2‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪l‬‬ ‫)‪[B(OH‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺑﻮرﮐﺲ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﻟﺮ‪－‬ﯿﻦ ﻣﻮادو ﮐ‪ ３‬د اور د ﭘﺮﻣﺨﺘ‪ ，‬ﺧﻨ‪－ ６‬ﺮ‪＄‬ﻲ ؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د ﮐﺎﻏﺬوﻧﻮ د ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﺧﻨ‪ ６‬ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د اور د ﺧﻄﺮ د ＊ﮑﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره‪،‬ﻟﻪ ‪ 5%‬ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻪ ﺧﻤﯿﺮه او ﯾﺎ دﮐﻮروﻧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻪ ﺗﯿﺮوﻧﮑﻮ‬

‫‪241‬‬
 ‫ﻣﻮادو ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ) د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ د اﻧﻬﺎﯾﺪارﯾﺪ ( ) ‪ ( Anhyderid acide‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ .‬ﮐﻪ د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی اړوﻧﺪه ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ را ‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪B 2 O 3 + 3H 2O ® 2H 3 BO 3‬‬

‫د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﭘﻪ ﻻره د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ‬

‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﯾﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ دی ﭼ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﻮړﯾﺪو ﮐ‪ ３‬زﯾﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي ‪ ،‬ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ او ﺳﻠﯿﮑﺎن ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ‬
‫درﯾﻤﻪ درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻓﻌﺎل ﻓﻠﺰ دی ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ډﺑﺮو ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ﮐﺎﻧﻮ دﻏﻪ ﺗﯿ‪８‬ې د ﺑﻮ ﮐﺴﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪ ،‬ددې ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺳﺘﻮﻧﺮﻣﻦ ﮐﺎر دی‪ ،‬ﭘﻪ ‪ 1782‬م ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﻻوازﯾﻪ وﻣﻮﻧﺪﻟﻪ ﭼ‪ ３‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ دوﻣﺮه‬
‫ﺛﺎﺑﺖ او ﮐﻠﮏ دی ﭼ‪ ３‬ﻫﯿ＆ ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﻲ ﮐﻮﻻی ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﭘﻪ ‪ 1854‬م ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮدﯾﻢ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻨ‪ ３‬ﮐﺸﻒ ﺷﻮ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻫﻐﻪ ﻗﯿﻤﺘﻲ ﻓﻠﺰ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬درﯾﻢ ﻧﺎﭘﻠﯿﻮن د ﺧﭙﻠﻮ ﻋﺰ ﺗ ﻤﻨﺪو ﻣﯿﻠﻤﻨﻮ د ＊ﻪ ﻣﯿﻠﻤﻪ ﭘﺎﻟﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﻟﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻤﻲ ﻗﺎﺷﻮﻏﻮ او ﭘﻨﺠﻮ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ‬
‫اﺧﯿﺴﺘﻠﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪ 1884‬ﻣﯿﻼدي ﮐــﺎل ﮐ‪ ３‬دوه ﭘــــــﻮﻫﺎﻧﻮ ﻫﺮﯾﻮ‪ :‬اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻲ ﭼــﺎرﻟﯿﺰﻣﺎرﺗﯿﻦ )‪ ، (Charls Martin Hall‬ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﭘﻮه وﭘﻞ ﻟﻮي‬
‫ﺗﻮﺳﻦ )‪ (Herutt, paul Louis Toussaint‬دواړو ﺑﻪ ﯾﻮ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ واﺳﻂ د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻓﻠﺰ ﻻﺳﺘﻪ راوړ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻣﻮړو ﻋﻠﻤﺎو ﻟﻪ ﮐﺮﯾﻮﻟﯿﺖ ) ‪＇ (Na 3 AlF6‬ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ‬
‫واﺧﯿﺴﺘﻪ؛ﺧﻮ د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻟﭙﺎره ﻧﻪ ﺷﻲ ﮐﯿﺪای ﭼ‪ ３‬د ‪ Al3+‬ﻟﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ واﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﺷﻲ ؛‪＄‬ﮑﻪ د‬
‫ارﺟﺎﻋﻲ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻟﻪ ﻧﻈﺮه‪ ،‬اوﺑﻪ د ‪ Al3+‬ﻟﻪ اﯾﻮن ＇ﺨﻪ ژر ارﺟﺎع ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫_‬
‫‪Al3+ + 3e ® Al‬‬ ‫‪e · = _ 1.66V‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫‪2 H 2O + 2e ® H 2 + 2OH‬‬ ‫= ·‪e‬‬ ‫_‬
‫‪0.83V‬‬
‫ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ‪ Al3+‬اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﺎﺷﻮﻧﯽ دی ؛ﺧﻮ أﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﭘﻪ وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ﺟﺎﻣﺪ ‪ Al2O3‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﻟﻪ ‪＇ 2050o C‬ﺨﻪ زﯾﺎﺗﻪ ده ﭼﯽ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻫﻐﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻧﺎ ﺷﻮﻧﯽ دی‪ ،‬ﺧﻮ‬
‫ﻣﺨﻠﻮط دوﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو ﺗﻮدوﺧﻪ ‪ 10000 C‬ده ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ＇ﺨﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ) ‪( Al‬‬ ‫د ‪ Al 2 O 3‬او ‪Na 3 AlF6‬‬
‫ﻻﺳﺘﻪ راﺷﻲ‪.‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ﺑﻮﮐﺴﯿﺖ دﮐﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﯿ‪８‬و ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﻟﺮوﻧﮑﯽ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ او د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﻧﺎﭘﺎﮐﯿﻮ ) ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﮐﺎﻧﻲ ( ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ،３‬ﺳﻠﯿﮑﺎن او ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻻس راوړي‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ دﮐﺎن ﺗﯿ‪８‬ې‬
‫ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺺ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﺪﻟﻮي او د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟ ﻮ ﻟﭙﺎره د ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻠﻲ‬
‫‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻗﻠﻮي ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪242‬‬
 ‫) ‪Al 2 O3 + NaOH → 2NaAlO2 (aq ) + H 2O(l‬‬
‫ﻧﻮر ﻓﻠﺰي اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﺮه ﻣﺨﻠﻮط دي او د اﻟﻘﻠﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي او ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﭼ‪ ３‬اﻟﻤﻮﻧﯿﺖ ) ‪ (NaAlO2‬ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪ ،‬د ﻧﻮرو ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐﻮي او ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﺒﺪﯾﻠﻮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬اوﺑﻪ ﻟﺮوﻧﮑﯽ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫) ‪Al 2 O3 + NaOH → 2NaAlO2 (aq ) + H 2O(l‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐﻮي ﺗﺮ＇ﻮ وچ ﺷﻲ ‪،‬ﭘﻪ دې ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺺ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻟﻪ ﮐﺮﯾﻮﻟﯿﺖ ﺳﺮه ﻣﺨﻠﻮط او وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﻮي‬
‫‪،‬ﭘﻪ وروﺳﺘﻲ ﭘ‪７‬وا ﮐ‪ ３‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻓﻠﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺧﺎﻟﺺ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺘﻮد ﮐ‪ ３‬د ‪ Al3+‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ‪ Al‬ارﺟﺎع ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫_‬ ‫_‬
‫)‪2CO 2 + 2AlO 2 (aq ) + (n + 1) H 2O (l ) → + NaOH → 2HCO 3 (aq) + Al2O3 • nH 2O( s‬‬
‫د ﺣﺠﺮی ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺗﻮدوﺧﻪ ‪،‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻓﻠﺰ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ او ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻟﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ＇ﺨﻪ زﯾﺎت دی‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ‬
‫د ﺣﺠﺮې ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯾﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬رﺳﻮب ﮐﻮي‪.‬د اﮐﺴﺎﯾﺪ اﻧﯿﻮن ﭘﻪ اﻧﻮد ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺪي ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫د اﮐﺴﯿﺠﻦ ‪－‬ﺎز ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮی دی‪ ،‬د اﻧﻮد ﻟﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ ډای‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪O 2 + C → CO 2‬‬
‫ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اﻧﻮد ﭘﻪ ﻟ‪＋／‬ﺖ رﺳﯿ‪８‬ي؛ ﻧﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺮﺗﻪ ورﻏﻮل ﺷﻲ ‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪ ３‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫‪Al 2 O3 + 3C → 4 Al + 3CO2‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬داﻟﻤﻮﻧﯿﻢ داﺳﺘﺤﺼﺎل دﺳﺘ‪／‬ﺎه‬

‫‪243‬‬
 ‫اووم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪162:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‪ ،‬اوﺳﭙﻨﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اود ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ،３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮخ‬
‫راوړﻧﻮ او د ﻫﻐ‪ ３‬د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ اوﺳﭙﻨﻪ او د‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻐ‪ ３‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻮاد دي او ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﭘﻪ ﻻس را ﺗﻼی ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪-‬اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟﻲ ＇ﺨﻪ اوﺳﭙﻨﻪ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮﻻﺳﻪ او و دې‬
‫ﮐﺎروﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د اﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬د ﯾﻮې ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺳﺎﻣﺎن اﻻت‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪ :‬د ﺣﺎﺟﯽ ‪ ，－‬د ﮐﻮﺗﻞ ﭘﻪ ﮐﺎن ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻓﻠﺰ ﺷﺘﻪ ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪: 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ )د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪３‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪＊ -‬ﻮوﻧﮑﯽ د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫اوﺳﭙﻨ‪، ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬دﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او د ﻫﻐ‪ ３‬د ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د‬
‫ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ،３‬د ﻫﻐ‪ ３‬د ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ‬ ‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪی ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫راوړﻧ‪ ３‬او د ﻫﻐ‪ ３‬د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ‪،‬ﯾﺎد داﺷﺖ‬ ‫‪-‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ وړاﻧﺪې ﺷﻮی ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دې د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﮐﺎروﻟﻮ‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫او د ﻫﻐ‪ ３‬د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ‪،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او زده‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي اوﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه‬
‫دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪244‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ )‪ (d - Elements‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې‬
‫د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ زﯾﺎﺗﺮه ﯾ‪ ３‬ﮐﻠﮏ ﻓﻠﺰوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺘﯿﺰو ﭼﺎرو ﮐ‪ ３‬زﯾﺎت د ﮐﺎروﻟﻮ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬اوﺳﭙﻨﻪ ﭘﻪ ﻓﻠﺰي ﺑ‪２‬ﻪ ‪،‬‬
‫ﻣﺲ‪ ،‬و ﻧﺎدﯾﻢ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻞ‪ ،‬او ﻣﻨ‪／‬ﺎن د اﻟﯿﺎژوﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻓﻠﺰوﻧﻪ د اﻧﺴﺎﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬ﺗﻤﺪن‬
‫ﻻﻣﻞ ﺷﻮي دي‪،‬د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐﻲ ﻧﻮر ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻨﻨﯽ ور‪ ３＄‬ﭘﺮﻣﺦ ﺗﻠﻠﻲ ‪請‬ﻨﺎﯾﻌﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ رول ﻟﻮﺑﻮي؛‬
‫دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ﺗﯿﺘﺎن )‪ (Ti‬ﻓﻠﺰ ＇ﺨﻪ د ﻃﯿﺎرو د ﺟﻮړوﻟﻮ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ،３‬و ﻧﺎدﯾﻢ )‪ (V‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د دې ډول ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻗﯿﻤﺘﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ی د ډﯾﺮو ﻫﯿﻮادو ﻧﻮ دﭘﯿﺴﻮ ﺑﺎوري ﭘﺎﻧ‪／‬ﻪ ده‪ ،‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‬
‫او دا ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﭘﻼﺗﯿﻦ ‪،‬ﺳﺮه زر او ﺳﭙﯿﻦ زر دي‪ ،‬دﻧﻮﻣﻮړو ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺳﻄﺤﻮ د ＊ﺎﯾﺴﺖ او د اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻧﻪ ﮐﯿﺪﻟﻮ ) ﺧﺮاﺑﯿﺪﻟﻮ( ﭘﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬دﮐﻠﮑﻮا ﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺳﯿﻨ‪／‬ﺎر ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮي ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دا ！ﻮل ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻓﻠﺰ دي او ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوي‪ .‬ﺳﭙﯿﻦ‬
‫زر ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی درﺟﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوﻧﮑ‪ ３‬دی‪ ،‬دا ﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪＄‬ﻼﻧﺪه دي ‪،‬د ＇＂ﮏ ﺧﻮړﻟﻮ وړﺗﯿﺎ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎزﮐﻮ ﭘﺎ‪１‬ﻮ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ ﺷﻲ او ور＇ﺨﻪ ﺳﯿﻤﻮﻧﻪ ) ﻣﺰي( ﺟﻮړﯾ‪８‬ي ‪،‬د ﻫﻐﻮي د زﯾﺎﺗﻮ رﻧ‪ ，‬ﺳﭙﯿﻦ دی او دﻫﻐﻮی د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ی او‬
‫دوﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻮړه ده ؛ﺧﻮ ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ ده؛ دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﻣﺲ ﺳﻮر رﻧ‪ ，‬ﭼ‪ ３‬ﻗﻬﻮ ﯾﻲ ﺗﻪ ورﺗﻪ‬
‫دی‪ ،‬ﺳﺮه زر ژﯾ‪ ７‬رﻧ‪ ，‬او ﺳﯿﻤﺎب ﭘﻪ ‪ STP‬ﺷﺮاﯾﻂ ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﯾﻊ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﺳﭙ（ﻠﯽ دی‪.‬‬
‫د ‪ d‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د دوره ﯾﻲ ﺟﺪول ﭘﻪ ﮐﯿ‪ ３２‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ‪ S‬د ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ورﺗﻪ واﻟﯽ ﻟﺮي ‪،‬د دې ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬زﯾﺎت اﻟﮑﺘﺮوﭘﻮزﺗﯿﻮﯾﺘ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬زﯾﺎت ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻟﺮي او د ﻫﻐﻮی را اﯾﺴﺘﻞ د ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ‬
‫دي ‪.‬‬
‫درﯾﻢ ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫د دې ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪＄‬ﺎﻧ‪／‬ﺮﺗﯿﺎوې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫د درﯾﻢ ﻓﺮﻋ‪－ ３‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺧﻮاص‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫‪Sc‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫* ‪Li‬‬ ‫* * ‪As‬‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪ ７／‬ﺗﯿﺎوي‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺟﻮړ＊ﺖ‬ ‫‪(Ar)3d1 5s 2‬‬ ‫‪(Xe)5d1 6s 2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪(Kr)4d 5s‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪(Rn)6d1 7s2‬‬
‫د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ‬ ‫‪2730‬‬ ‫‪2927‬‬ ‫‪3470‬‬
‫‪-‬‬
‫د وﯾﻠﻲ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ‬ ‫‪1539‬‬ ‫‪1509‬‬ ‫‪920‬‬ ‫‪1050‬‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪4.47‬‬
‫‪6.17‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪EN‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.1‬‬
‫‪1.3‬‬ ‫‪1.3‬‬
‫ﺳﮑﺎﻧﺪﻧﯿﻢ )‪ (Sc‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮ دی‪ ،‬ﭘﻪ ‪1937‬م ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﮐﺸﻒ ﺷﻮ‪ ،‬دا ﻋﻨﺼﺮ ډﯾﺮ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻋﻨﺼﺮ دی ﭼ‪ ３‬د‬

‫‪245‬‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻏﻮﻧﺪې ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻤﺪه ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﺗﻮره او ﺗﯿﺎره ﺗﺮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬د ‪ Sc 3+‬اﯾﻮن د‬
‫ﻗﻮي اﻟﻘﻠﯿﻮ ؛ﻟﮑﻪ‪ :‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺘﻲ ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ‪ [Sc( H 2 O ) 6 ]3+‬وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪ .‬دا ﻣﺮﮐﺐ د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿ‪ ６‬ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﺗﯿﺰاب دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﯿﺖ ﻗﺪرت ﻟﻪ ‪ CH 3COOH‬ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن دی‪.‬‬
‫د ﻟﻨﺘﻨﺎﯾﺪوﻧﻮ د ﺳﻠﺴﻠ‪ 14 ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻟﻨﺘﻨﺎﯾﻢ ﭘﻪ ﺣﺠﺮه ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي‪ ،‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ﯾ‪ + 3 ３‬دی او اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﯾ‪ ３‬د ﻗﻠﻮﯾﻮ‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې ﻟﺮي‪ ،‬د دې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ارﺟﺎﻋﻲ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻣﻨﻔﻲ دی او د ﻫﻐﻮی ﺧﻮاص د ‪－ IIIB‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮاص ﺳﺮه‬
‫ﺳﻤﻮن ﻟﺮي ‪ ،‬دا ！ﻮل ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ‪ + 3‬اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي او ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬د ‪ + 2‬او ‪ + 4‬اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ﻫﻢ ﻟﺮي د‬
‫ﻫﻐﻮی د ‪ + 2‬او ‪ + 4‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮوﻧﻮ د ﺷﺘﻮن ﻻﻣﻞ د ﻫﻐﻮی د ‪ 4 f‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ ډک ﮐﯿﺪل د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 4 f‬ﮐ‪ ３‬د اﻋﻈﻤﻲ ﺣﺪ اﻟﮑﺘﺮون د ﺑﺸﭙﺮﯾﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ‪ IVB‬ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫د ＇ﻠﻮرم ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او د ﻫﻐﻮی ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫‪Zr‬‬ ‫‪Hf‬‬ ‫‪Kr‬‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ‬ ‫‪22 Ti‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪40‬‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ‬ ‫‪(Ne)3d 2 452‬‬ ‫‪(Ar)4d2 5S2‬‬ ‫‪( Kr )5d 2 6S2‬‬ ‫‪(Rn)6d 2 7S2‬‬

‫د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ‬ ‫‪3260‬‬ ‫‪3580‬‬ ‫‪5400‬‬

‫‪-‬‬
‫د وﯾﻠﻲ ﮐﯿﺪو درﺟﻪ‬ ‫‪1668‬‬ ‫‪1852‬‬
‫‪-‬‬
‫‪2222‬‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ‬ ‫‪4.51‬‬ ‫‪6.49‬‬ ‫‪13.1‬‬
‫‪-‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻲ‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.3‬‬
‫‪-‬‬
‫ﺗﯿﺘﺎن ﺳﭙﮏ ﻓﻠﺰ دې؛ ﻟﻪ دي اﻣﻠﻪ د اﻟﻮﺗﮑﻮ ﺑﺎډۍ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬د ﭘﻮده ﮐﯿﺪو اوﺧﺮاﺑﯿﺪو ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ور＊ﯿﻲ؛ ＇ﮑﻪ د ﻫﻐﻪ ﺳﻄﺤﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻮ＊ﻮي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ دﮐﺎﻧﻲ ډﭘﺮي )‪ (Ilmenite‬ﻟﻪ ﻣﻀﺎﻋﻒ اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ FeTiO3‬او روﺗﯿﻞ‬
‫)‪＇ (Rutile‬ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ TiO3‬د اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ دی‪ ،‬ﺟﻮړ ﺷﻮی دی او د ﻫﻐﻪ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ د ﻫﻐﻪ د اړوﻧﺪو اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ‬
‫او ﻟﻪ ﻗﻮي ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪1000 o C‬‬
‫¾ ¾ ¾ ¾ ) ‪TiO 2 ( s ) + 2 C ( s ) + 2 Cl 2 ( g‬‬‫‪¾ ® TiCl‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) ‪( g ) + 2 CO ( g‬‬
‫‪TiCl‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) ‪+ Mg ( s ) ® Ti ( s ) + Mg Cl 2 ( s‬‬

‫د ﺗﯿﺘﺎن ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ + 4 ، ３‬اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ﻟﺮي او د ﻫﻐﻪ ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﮐﺐ ‪ TiO2‬دی‪ ،‬دا ﻣﺮﮐﺐ زﻫﺮي ﻧﻪ‬
‫دی او ﮐﻠﮏ ﻋﻨﺼﺮ دی ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ د اﻧ‪％‬ﻮر ‪－‬ﺮۍ ﭘﻪ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ اﺧﻠﻲ ‪ TiCl 4 .‬ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﯾﻊ او د ﺗﻮدوﺧ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ‪ 136C°‬ﮐ‪ ３‬اﯾﺸﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻤﺪې ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪروﻟﯿﺰ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ور ＇ﺨﻪ ﻟﻮ‪－‬ﯽ ازاد ﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫) ‪TiCl 4 (l ) + H 2 O(l ) ® TiO2 ( s) + 4 HCl (aq‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ دﺧﺒﺮﺗﯿﺎ د ﻣﻄﺎﻟﺒﻮ د ﻟﯿﮑﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﻟﻪ اﻟﻮﺗﮑﻮ د ﻻرې ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او ﺧﻠﮏ ﺧﺒﺮوي‪،‬‬

‫‪246‬‬
‫د ‪ Ti 3+‬اﯾﻮن ﻟﻪ ‪ Al 3+‬اﯾﻮن ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن دی ﭼ‪ ３‬د وړوﮐﻲ ﺗﻮپ او ﻟﻮړﭼﺎرج ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ د ﺗﯿﺰاب ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ‬
‫ور＊ﯿﻲ ‪ ،‬ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬اﮐﻮا ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ‪ [Ti ( H 2 O) 6 ]3+‬ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬ﭘﺮوﺗﻮن ورﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‪:‬‬

‫] ‪[Ti(H2O)6‬‬ ‫‪3+‬‬
‫‪+ H O ¾¾® Ti( H O) OH‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 5‬‬
‫[‬ ‫]‬ ‫‪2+‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪(aq) + H O(aq‬‬
‫‪3‬‬

‫) ‪2 H O + (aq) + S 2 - (aq) ¾¾® H S (aq) + 2H O(l‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺗﯿﺘﺎن د ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻣﺎﻟ‪３／‬؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ (CaTiO3 ) :‬او ) ‪ (BaTiO3‬ﻫﻢ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪¾® BaTiO3 ،‬‬
‫¾ ‪TiO2 + BaO‬‬ ‫¾ ‪TiO2 + CaO‬‬
‫‪¾® CaTiO3‬‬
‫‪ BaTiO 3‬ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺮﮐﺐ دی او ‪ Piezoelctrique‬دی ‪ Piezoelectrique ،‬ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﭘﻪ ﺑﻠﻮري ﺷﺒﮑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬د ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﻲ‬
‫ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راوړل دي ‪،‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﻲ اﻫﺘﺰازوﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﯾﻲ ﻧ‪＋‬ﻮ ﺑﺪﻟﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د وﻧﺎدﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ ) د ‪ V‬ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ (‬
‫ﭘﻪ دې ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬و ﻧﺎدﯾﻢ )‪ ، (Vanadium) ( V‬ﻧﯿﻮﺑﯿﻢ )‪ ، (Niobium‬و ﺗﻨﺘﺎﻟﯿﻢ ‪ Tantalium‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪:‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول د ‪ V‬ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺧﻮاص رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬

‫و ﻧﺎدﯾﻢ د اﯾﺮو د ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو ﺑﺨﻨﻪ رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي او ﻧﺮم دی ‪ ،‬دا ﻋﻨﺼﺮ د ‪ V2O5‬ﻟﻪ ارﺟﺎع ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړي او ﯾﺎ داﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرو‬
‫وﻧﺎدﯾﻢ ﻟﻪ ارﺟﺎع ＇ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬دﻟﺘﻪ ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﻣﻨ‪／‬ﺎن دی‪ ،‬دا ﻋﻨﺼﺮ د ﭘﻮﻻدو ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ د ﮐﺎﺷﻲ‬ ‫‪VO 2‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ V2O5‬ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ﮐﺎروړل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﯾﻮه ژﯾ‪ ７‬رﻧ‪／‬ﻪ ﺟﺎﻣﺪه ﻣﺎده ده ‪.‬‬
‫ﺟﻮړوﻧ‪ ３‬او ﺳﺮاﻣﯿﮏ ﺟﻮړوﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﮕ‪＋‬ﺖ رﺳﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪VO 2‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ V2O5‬اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي ‪،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ‪ V2O5‬ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د‬
‫¾ ¾¾ ‪V2 O5 + 2 H 3O +‬‬
‫‪¾® 2VO2+ + 3H 2 O‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ VO 2 +‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻮﻟﻲ ﻣﯿﺮازﯾﺸﻦ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده ‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪10 VO2+ (aq ) + 22 H 2 O ® [H 2V10 O28 ] + 14 H 3 O (aq‬‬
‫‪4-‬‬

‫‪ V2O5‬ﭘﻪ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او د ‪ VO 43-‬اﻧﯿﻮن ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬دا اﻧﯿﻮن ﻫﻢ د ﭘﻮﻟﻲ ﻣﯿﺮاﯾﺰﯾﺸﻦ ﻋﻤﻠﯿﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪¾®[HV2 O7 ] (aq ) + 4 H 2 O‬‬
‫‪3-‬‬
‫¾ ¾¾ )‪2 VO 43- (aq ) + 3H 3 O (aq‬‬

‫‪247‬‬
 ‫اﺗﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪166:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﺲ‪ ،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﻣﺲ او ﮐﺮوﻣﯿﻢ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺲ او ﮐﺮوﻣﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او د ﻫﻐﻮی ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫دي او ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮ ﻻﺳﺘﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺲ او ﮐﺮوﻣﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﻻﺳﺘﻪ راوړي او ودې ﮐﺎروﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ﻣﺲ‪ ،‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ او د ﻫﻐﻮی ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬

‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﯽ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬

‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬د ﻣﺲ دﯾ‪／‬ﻮﻧﻪ ﻣﻮﻟﯿﺪﻟﯽ دي؟ د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ اړه‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ )د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﺲ او ﮐﺮوﻣﯿﻢ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ‪،‬د ﻫﻐﻮی د ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻣﺲ او ﮐﺮوﻣﯿﻢ د‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ‬ ‫اړﺧﯿﺰه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻣﺲ او ﮐﺮوﻣﯿﻢ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ﺑﻪ ﻫﮑﻠﻪ دې ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺴﻮ او د ﻫﻐﻮی‬ ‫＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه ﯾ‪ ３‬ورﮐﻮي ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪248‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﺷﭙ‪８‬م ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺮوﻣﯿﻢ )‪ (Chromium‬ﻣﻮﻟﺒﺪﻧﯿﻮم )‪ ، (Molybdini um‬وﻟﻔﺮام)‪ (Tungston‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺷﺘﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ‪＄‬ﯿﻨ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻟﻨ‪６‬ې ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې‬ ‫اﯾﺸﯿﺪو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ‬ ‫د‬ ‫د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو درﺟﻪ‬ ‫ﮐﺜﺎﻓﺖ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮕﺎﺗﻮﯾﺘ‪３‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬ ‫ﺟﻮړ＊ﺖ‬ ‫درﺟﻪ‬
‫‪Cr‬‬ ‫‪( Ar )3d 5 4s 1‬‬ ‫‪1.6‬‬
‫‪2665‬‬ ‫‪1875‬‬ ‫‪7.19‬‬
‫‪Mo‬‬ ‫‪(kr )4d 5 5s 1‬‬ ‫‪5560‬‬ ‫‪2610‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪1.8‬‬
‫‪W Xe)4 F 5d 6 s‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5930‬‬ ‫‪3410‬‬ ‫‪19.3‬‬ ‫‪1.7‬‬

‫د دې ‪－‬ﺮوپ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻋﻨﺼﺮ ﮐﺮوﻣﯿﻢ دی ‪ ،‬دا ﻋﻨﺼﺮ رو＊ﺎﻧﻪ ژﯾ‪ ７‬رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي او د زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ‬
‫دﮐﺎن ﺗﯿ‪８‬ې د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬او ﮐﺮوﻣﯿﻢ ﻣﻀﺎﻋﻒ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ارﺟﺎع د ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﯾﻲ ﻗﻮس ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې‬
‫ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫) ‪. FeO.Cr2 O3 ( s) + 4C ( s) ¾¾¾® 2Cr ( s) + Fe( s) + 4CO ( g‬‬
‫د ‪－ IB‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ) ﻣﺲ‪ ،‬ﺳﭙﯿﻦ زر او ﺳﺮه زر (‬
‫ﻣﺲ ) ‪(Cupperium‬‬
‫د ﻣﺴﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻢ دی او د ‪＄‬ﯿﻨﻮ ډﺑﺮو ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ازاده ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ؛ﺧﻮ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﮐﺮې د ﻣﺴﻮ ډﯾﺮه ﺑﺮﺧﻪ د‬
‫ﺳﻠﻔﺎﯾﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮې د ﭼﻠﮑﻮ ﭘﺎ ﯾﺮاﯾﺖ ) ‪ (CuFeS 2‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي او د ﺷ‪／‬ﻮ ﻣﯿﻨ‪％‬ﻠﻮ ﻟﻪ ﻻرو ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ دې‬
‫ﺗﯿ‪８‬و ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐﻮي‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺴﻮ د ﮐﺎن ډﺑﺮو ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨﯿﻮ ！ﻮ！ﻮ ﺑﺪﻟﻮي او ﭘﻪ ﭘﻮډرو ﺗﺒﺪﯾﻠﻮي؛ ﺑﯿﺎ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎﯾﻌﺎﺗﻮ ﮐ‪ ３‬دﻻﻣﺒﻮ‬
‫وﻫﻮﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ راوﻟﻲ ﺗﺮ＇ﻮ ﻣﺲ د ﮐﺎن ﻟﻪ ډﺑﺮو ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﺷﻲ ‪،‬ﭘﻪ دې ﻣﺨﻠﻮط ﮐ‪ ３‬ﻟ‪＄ ８‬ﻪ ﻏﻮړي ﻫﻢ اﭼﻮي او ﺑﯿﺎ د دې ﻣﺨﻠﻮط ﻟﻪ‬
‫ﻣﻨ‪＇ ＃‬ﺨﻪ ﻫﻮا ﺗﯿﺮوي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﮐﺎﻧﻲ ﺗﯿ‪８‬ې ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﮐ‪ ３‬د ﻻﻣﺒﻮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪،‬دﻟﻮ＊ﻲ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﺧﺎورې او درﻧﺪې ډﺑﺮې دﻟﻮ＊ﻲ ﭘﻪ ＊ﮑﺘﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬رﺳﻮب ﮐﻮي‪ ،‬ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮې ﻟﻪ ﻫﻮا او ﻏﻮړﯾﻮ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ‬
‫ﺳﻮرﯾﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﺮون و‪＄‬ﻲ‪،‬ﭘﻪ دې ‪＄‬ﺎی ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺧﺎﻟﺼ‪５‬ﻪ ﺗﯿ‪８‬ې ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ د ﻣﺴﻮ د ﻻﺳﺘﻪ راوړل د‬
‫ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮو دﺳﺘ‪／‬ﺎه ＊ﯿﻲ‪.‬‬

‫‪249‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻣﺴﻮ د ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮو د ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻮﻧﻮ د ﺟﻼﮐﻮﻟﻮ دﺳﺘ‪／‬ﺎه‬
‫د ﻣﺴﻮ ﭘﻪ اړه ﭘﻪ درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﮐ‪ ３‬زﯾﺎت ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دي‪ ،‬دﻟﺘﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻓﺮﻋﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ورﮐﻮل ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫ﺳﭙﯿﻦ زر‪ :‬ﺳﭙﯿﻦ زر ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻓﻠﺰي ډول ﭘﻪ ﻟ‪８‬ه ﮐﭽﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺴﻮ او ﺳﺮﺑﻮ د را اﯾﺴﺘﻠﻮ ﺗﺮ＇ﻨ‪ ، ，‬ﺳﭙﯿﻦ زر‬
‫ﻫﻢ ﻟﻪ ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫د ﺳﭙﯿﻨﻮ زرو د اﻟﮑﺘﺮودو ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ‪＄‬ﺎی ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﺳﭙﯿﻦ زر د ﻫﺎﯾﺪروﻧﯿﻢ )‪ ( H 3 O‬اﯾﻮن‬
‫ارﺟﺎع ﮐﻮي؛ﺧﻮ ﺳﺮه ه د دې ﻫﻢ ‪ HNO3‬ﺳﭙﯿﻦ زر ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﻮي او ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪1-‬‬
‫¾ ‪3 Ag ( s) + N O 3 (aq ) + 4 H 3 O +‬‬
‫‪¾® 3 Ag + (aq) + NO ( g ) + 6 H 2O‬‬
‫ﺳﭙﯿﻦ زر ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ Ag +‬اﯾﻮن ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻧﻪ ارﺟﺎع ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬دﺳﭙﯿﻨﻮ زرو ！ﻮل ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ‬
‫ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧــﮑﻲ دي ) ﭘﺮﺗﻪ د ‪ AgNO3‬او ‪ . ( AgF‬د ﺳﺮو زرو ﻣﻬﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ‪ NO3-‬ﺳﺮه دی ﭼ‪ AgNO3 ３‬ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﺳﺮه زر‪ :‬د ﺳﺮو زرو ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻢ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧ‪／‬ﻪ )ﺧﺎﻟﺼﻪ(ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ی ‪،‬ﺧﺎﻟﺼﻪ ﺳﺮه زر ‪＄‬ﻼ ﻟﺮي‪،‬‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﻟﯿﺎژوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻠﮏ دي‪ .‬دﺧﺎﻟﺼﻮ ﺳﺮو زرو ‪ 24‬ﻋﯿﺎر اﻟﯿﺎژ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ اړوﻧﺪو ﻧﻮرو اﻟﯿﺎژوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﯾ‪＄ ３‬ﻼ ډﯾﺮه ده‪ ،‬دﺳﺮوزرو‬
‫د اﻟﯿﺎژوﮐﻠﮑﻮاﻟﯽ او ‪＄‬ﻼ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮﺳﻠﻨﻮ ﺳﺮه ده ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ 10 :‬ﻋﯿﺎر او ‪ 14‬ﻋﯿﺎر دﺳﺮو زرو اﻟﯿﺎژﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‬
‫‪+‬‬
‫‪Au 3+‬‬ ‫‪14 10‬‬
‫ﺟﻮړو‬ ‫دﮐﺘﻠﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳﺮو زرو＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮي ده ‪ .‬د ‪ A u Au‬ﺟﻮړو ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪ 1.69V‬او د‬ ‫او‬
‫‪Au‬‬ ‫‪24 24‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪ 1.4V‬دی‪.‬د دې ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ‪ NO31- NO‬اﻟﮑﺘﺮود ﭘﻮﺗﻨﺸﯿﺎل د ﻧﺎﺗﯿﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ د ارﺟﺎﻋﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ NO 13- (aq) + 2 H 3 O(aq) + 3 e ® NO(g) + 6H 2 O‬دی ؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﺳﺮه زر ﭘﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﮐ‪３‬‬ ‫‪Ξ 0 = 0,96 V‬‬

‫ﻫﯿ＆ ﻧﻪ ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او ﭘﻪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﺗﯿﺰاب ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬درې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬د ‪！ HCl‬ﯿﻨ‪ ，‬ﺗﯿﺰاب او ﯾﻮه ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﺎﺗﯿﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ‪HNO3‬‬
‫＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی دی‪ ،‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪.‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻧﻮی اﺗﻮﻣﻲ ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﺨﺘﻪ راﻏﻠﯽ دی ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ دﺣﻞ ﮐﯿﺪو ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪:‬‬

‫‪250‬‬
 ‫[‬ ‫]‬
‫‪1-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¬¾ ) ‪Au ( s )+ 3 NO31- (aq ) + Cl (aq ) + 6 H 3 O(aq‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® AuCl 4‬‬ ‫‪+ 3 NO2 ( g ) + 2 H 2 O‬‬

‫اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﻧﻪ ﺷﻲ او‬ ‫‪Au 3 +‬‬ ‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻪ ﯾﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﯽ دی؛ ﺧﻮ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د‬
‫د ] ‪ [ AuCl 4‬ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ دی؛ ﻧﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﮐﯿ‪ ０‬ﻟﻮري ＇ﺨﻪ ＊ﻲ ﻟﻮري ﺗﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪1-‬‬

‫د ﺳﺮو زرو ﻃﺒﯿﻌﻲ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ )‪ (+ 3‬دی او د ﺳﺮوزرو ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ‪ + 1‬وي‪ ،‬ﯾﻮازې ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﯿﺪای ﺷﯽ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪ ،‬دا ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د اوﺑﻠﻦ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮه ﭘﻪ ‪ Au 3+‬اﯾﻮن ﺑﺪﻟﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫)‪3Au 1 + (aq‬‬ ‫)‪¾ ¾ ¾¾ ® 2Au(S‬‬ ‫)‪+ Au 3 + (aq‬‬ ‫‪Ξ 0 = 0.2 V‬‬
‫¾ ¾¬‬
‫¾ ¾‬

‫‪[ êê Au 3 + ] úú‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪ù‬‬

‫‪êë‬‬ ‫‪ûú‬‬
‫‪_ 10‬‬
‫‪= 10‬‬
‫‪[ Au + ] 3‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪ù‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪ú‬‬
‫‪ëê‬‬ ‫‪ûú‬‬

‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ‪) Au 1+‬ﯾﻮ اﺗﻮم‪－ -‬ﺮام ( ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن وﻟﺮي ﭘﻪ ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﻣﺤﯿﻂ ＇ﺨﻪ‬
‫و‪＄‬ﻲ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﺳﺮه زر ﭘﻪ اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ او د ‪ CN -‬د اﯾﻮن ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ Au +‬ﺑﺪﻟﻮن‬
‫ﻣﻮﻣﻲ او ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﯽ ﺳﺮه ﻟﻪ ‪ CN -‬ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫®¾¾ ‪4Au(s) + 8 C N(aq) + O (g) + 2H O‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¬‬
‫[‬
‫)‪¾ 4 Au(CN) 2 1- (aq) + 4OH - (aq‬‬ ‫]‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ‪ ،‬ﺳﺮه زر د ﮐﺎﻧﻮ دډﺑﺮو ＇ﺨﻪ ﺟﻼﮐﻮي او ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻧﻮﻣﻮړي ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی‬
‫ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ د ﻫﻐﻪ ﺟﺴﺖ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻲ ﻣﺤﯿﻂ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ارﺟﺎع ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه زر رﺳﻮب ﮐﻮي او د‬
‫دې ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ‪請‬ﺎﻓﻮﻟﻮ وروﺳﺘﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻲ ﺳﺮه زر ﭘﻪ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺗﯿﺰاﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﻮي او ﭘﻪ ]) ‪ [Au (Cl 4‬ﯾ‪ ３‬ﺗﺒﺪﯾﻠﻮي ﭼ‪ ３‬د دې‬
‫ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ د ارﺟﺎع ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺮه زر ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪251‬‬
 ‫ﻟﺴﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ )‪7‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ (‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﺼﻮ‪請‬ﯿﺎت‪ ،‬د اووم ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺠﻦ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫‪6‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪ – 2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪ ns np‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻏﯿﺮﻓﻠﺰ ي ﺧﻮاص ﻟﺮي او ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ اړوﻧﺪه ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ی ﺟﻮړ＊ﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ns np ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﺧﻮاص ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﭙ‪８‬و ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮي او ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﭼﺎرو‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دې ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ي او ﻫﻐﻮی دې د ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﭼﺎرو ﮐ‪ ３‬و ﮐﺎروﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ＇ﭙﺮﮐ‪ ３‬د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪- 1‬د‪- 2 ،‬ج‪- 3 ،‬ب‪- 4 ،‬د‪- 5 ،‬اﻟﻒ‪- 6 ،‬د‪- 7 ،‬د‪- 8 ،‬ج‪- 9 ،‬اﻟﻒ‪ - 10 ،‬ب‪- 11 ،‬ج‪.‬‬
‫د ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪-1‬‬
‫‪C + 2CaO‬‬ ‫‪→ 2Ca ( s ) + CO2‬‬
‫‪C+S‬‬ ‫‪→ CS 2‬‬
‫‪NH 4 NO2‬‬ ‫‪→ NH 3 + HNO3‬‬
‫)‪NH 3( g ) + HCl( aq‬‬ ‫‪→ NH 4Cl‬‬
‫‪-2‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د ﺑﺎﻧﺪﯾﻨ‪９‬اﻧﺮژﯾﮑ‪ ３‬ﺳﻮﯾﻪ د ‪ P‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳﻮﯾ‪ ３‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ ﯾ‪ ３‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د‬
‫ډک ﮐﯿﺪو ﭘﻪ درﺷﻞ ﮐ‪ ３‬دي او د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻮ ﺳﺮه ﺧﭙﻞ ﺑﺎﻧﺪﯾﻨﻲ ﻗﺸﺮ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ اﺗﻮ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮ وﻧﻮﻧﻮ ﭘﻮره ﮐﻮي‪ .‬ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﭘﺮﯾﻮدﯾﮏ ﺟﺪول ﭘﻪ ﮐﯿ‪２‬ﻪ ﺧﻮا ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی دي‪.‬‬

‫‪252‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د دوره ﯾﻲ ﺟﺪول د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪ 20%‬ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده‪ .‬ﭘﻪ درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﺑﻮرون‪ ،‬ﭘﻪ ＇ﻠﻮرم ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ‪ ،‬ﺳﻠﯿﮑﺎن او‬
‫ﺟﺮﻣﺎﻧﯿﻢ ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﻨ‪％‬ﻢ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ‪＇ Bi‬ﺨﻪ ‪ ،‬ﻧﻮر ！ﻮل ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ دي او د ﭘﯿﺮﯾﻮدﯾﮏ ﺟﺪول د ﺷﭙ‪８‬م‪ ،‬اووم او اﺗﻢ ‪－‬ﺮوپ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ！ﻮل ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ دي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬دوه ‪－‬ﻮﻧﻲ ﺧﻮاص ﻟﺮي ‪ ،‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اړوﻧﺪ ﭘﯿﺮﯾﻮد ﮐ‪ ３‬د ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﮐﯿ‪ ３２‬ﺧﻮا ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﯾ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﻣﻨﻔﯿﺖ زﯾﺎت دی او ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﮐﺶ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﻟﻘﻠﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﻟﺮي ؛ ﺧﻮ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ دی ‪،‬ﭘﻮﻫﺎن ﭘﻪ دې ﻧﻈﺮ دي ﭼ‪３‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دې ﻫﻢ دﭘﯿﺮﯾﻮدﯾﮏ ﺟﺪول ﭘﻪ اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﺮ ‪＄‬ﺎي ﺷﻲ‪ .‬د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي‬
‫او ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي او اﺟﺰاوې ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ اﯾﻮﻧﻲ اړﯾﮑﻮ ﺳﺮه ﺗ‪７‬ل ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ د‬
‫‪－‬ﺎز او ﯾﺎ د ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺎﺗﯿﺪوﻧﮑﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي ‪ ،‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﯿﺮوﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ده‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ‪ ،‬دوﯾﻢ ﻋﻨﺼﺮدی ﭼ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﻓﻠﺰي ﺧﻮاص ﻟﺮي ‪،‬د دې ﻋﻨﺼﺮ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﺧﻮاص ﻟ‪ ８‬دي‪ ،‬ﯾﻮازې ﻟﻪ‬
‫ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﺳﺮه اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﻮاص ﻟﻪ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ ＊ﯿﻲ؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ‪６－‬ه وﺟﻪ ﻟﺮي‪:‬‬
‫) ‪2Al (s ) + 6 H 3 O + (aq) ® 2 Al 3 + ( aq ) + 6 H 2O (l ) + 3H 2 ( g‬‬

‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻗﺸﺮ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي؛ ﺧﻮ ﻟﻪ دې ﺳﺮه ﻫﻢ د ﻫﻐﻪ ﻏﻠﻈﺖ د ﮐﺎﻧﻮ د ډﺑﺮو ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪３‬‬
‫ﻟ‪８‬ه ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻗﺸﺮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ 7.5% ３‬ﺷﺘﻪ دی‪.‬د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫‪ + 3‬دی‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ‪ Ne‬ﻧﺠﯿﺒﻪ ‪－‬ﺎز اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي‪.‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻟﻪ ‪ 4‬ﮐﻮاردﯾﻨﯿﺸﻦ ﻋﺪد ﺳﺮه ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺴﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي ؛‪＄‬ﮑﻪ د ‪ Al 3+‬اﯾﻮن ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ‪＇ ،‬ﻠﻮر ﺧﺎﻟﻲ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪:‬‬

‫‪-3e -‬‬
‫­‬ ‫®¾¾¾‬
‫¯­‬
‫‪3S‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪Al 3+‬‬

‫ﭘﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ اﺳﺘﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺳﻮدﯾﻢ اﻟﻤﻮﻧﯿﺖ ﭘﻪ ﻧﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪوﻧﮑﻲ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ ‪،‬ﺑﯿﺎ دا ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﻓﻠﺘﺮ‬
‫ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪2 NaAlO2 (aq) + H 2 CO3 (aq) + 2H 2 O(l) ¾¾® 2 Al(OH) 3 (s ) + Na 2 CO 3‬‬

‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻮې اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐﻮي ﺗﺮ ＇ﻮ ﭘﻪ ‪ Al2O3‬ﺑﺪﻟﻮن وﻣﻮﻣﻲ‪:‬‬

‫‪D‬‬
‫)‪2Al(OH) 3 (s) ¾¾® Al 2 O3 (s) + 3H 2 O(l‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪85‬‬ ‫‪At 1s 2 2s 2 2 p 6 3s 2 3 p 63 d 10 4 s 2 4 p 6 d 10 4 f 14 5s 2 5 p 6 5d 6S 2 6 P -4‬‬
‫‪ -5‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪ ،‬ﻫﺎﯾﭙﻮ ﮐﻠﻮرس اﺳﯿﺪ او ﻫﺎﯾﺪرو ﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫¾ )‪Cl2 ( g ) + H 2O(1‬‬
‫) ‪¾® HOCl( aq ) + HCl( aq‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﺎﯾﭙﻮ ﮐﻠﻮرس اﺳﯿﺪ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ‪ + 1‬دی‪.‬‬
‫‪ -6‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺧﻮاص‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺶ ﮐﻮوﻧﮑﯽ او د اوﺑﻮ ﺟﺬﺑﻮﻧﮑﯽ ‪－‬ﺎز دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻤﺪې ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬ﻣﻨﯿﺎر ﯾﺎ ﺳﭙﯿﻦ رﻧ‪／‬ﻪ ورﯾ‪＃‬‬
‫ﺟﻮړوي ‪ ،‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪو ＇ﺨﻪ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﯿﺰاب ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪253‬‬
 ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫¾ ¾ ¾ ¾ ¾¾ )‪HCl ( aq) H 2O(1‬‬
‫‪¾® H 3O + Cl‬‬
‫‪ -7‬د ﺷﭙ‪８‬م ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ دا ده ﭼ‪ ３‬دوی د ﺧﭙﻞ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ﻋﻨﺼﺮ ) اﮐﺴﯿﺠﻦ ( ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او د‬
‫ﻣﺜﺒﺖ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي‪ .‬د دې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪６－‬ه ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ) ‪ (ns 2 np 4‬ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ‪،‬د‬
‫دې ﻋﻨﺼﺮ وﻧﻮ د ‪ P‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳﻮﯾ‪ ３‬ﭘﻪ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬دوه ﻃﺎﻗﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬دوه وﻻﻧﺴﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي‪.‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﯾﻮ ﺗﯿﭙﯿﮏ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ دی ﭼ‪ 2% ３‬ﯾ‪ ３‬اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ‪ 45.5% ،‬ﯾ‪＄ ３‬ﻤﮑﻪ او ‪ 65%‬د اﻧﺴﺎن د ﺑﺪن ﮐﺘﻠﻪ ﯾ‪ ３‬ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬ﻟﻪ‬
‫！ﻮﻟﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ )ﻟﻪ ﻫﯿﻠﯿﻮم‪ ،‬ﻧﯿﻮن او ار‪－‬ﻮن ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ( ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪،‬د ﻫﻐﻮی اړوﻧﺪه اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫‪ -8‬اوزون د اوﺑﻮ رﻧ‪ ，‬ﺗﻪ ورﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪－‬ﺎز دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ - 111.3C°‬ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اﯾﺸﯿﺪو را‪＄‬ﻲ او ډﯾﺮ زﻫﺮي دی‪ ،‬اوزون ﭘﻪ درې اﺗﻮﻣﻲ ﺑ‪２‬ﻪ‬
‫د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﯾﻮه اﻟﻮﺗﺮوﭘﻲ ده‪ .‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﺗﻮﻟﯿﺪ د ﻣﺎﺷﯿﻨﻮﻧﻮ ﺗﺮ＇ﻨ‪ ，‬او ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺗﻨﺪر ﭘﯿ‪＋‬ﻪ راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د اوزون‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺶ ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﺑﻮی ﭘﻮزې ﺗﻪ رﺳﯿ‪８‬ي ‪،‬د اوزون ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د اړﯾﮑ‪ ３‬اوږدواﻟﯽ د ﺳﻮﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ (O -‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د‬
‫‪2‬‬
‫اړﯾﮑ‪ ３‬ﻟﻪ اوږدواﻟﻲ ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن دی‪ ،‬د ﺳﺎده اړﯾﮑﻮ او دوه ‪－‬ﻮﻧﻮ اړﯾﮑ‪ ３‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﺣﺪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د رﯾﺰوﻧﺎﻧﺲ‬
‫)‪－‬ﺮ‪＄‬ﯿﺪﻟﻮ(ﺟﻮړ＊ﺖ ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﻣﻄﻠﺐ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪:‬‬

‫اوزون ﭘﻪ اوﺑﻠﻨﻮ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او د ﻫﻐﻪ ﺳﺘﻨﺪرد ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪ 2.07V‬دی‪.‬‬
‫‪ -9‬د ا ﮐﺴﯿﺠﻦ د ﮐﺎروﻟﻮ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻪ‪ :‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﻮ او ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ژوﻧﺪ اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ‪،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪３‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻧﻪ وي ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﺎی ﺗﻪ ﺧﺎﻟﺺ اﮐﺴﯿﺠﻦ د ﺗﻨﻔﺲ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ﺳﺮه وړي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﭘﻪ ﻟﻮړې ﻓﻀﺎ او د ﺳﻤﻨﺪرﻧﻮ د‬
‫اوﺑﻮ د ﻻﻧﺪې ﺑﺮﺧ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﺑﺎﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﭼﻮي او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ د ﺗﻨﻔﺲ ﻟﭙﺎره ‪＂－‬ﻪ اﺧﻠﻲ ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏﺎن ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﻧﻮرﻣﺎل‬
‫ډول ﻧﻪ ﺷﻲ ﺗﻨﻔﺲ ﮐﻮﻟﯽ ‪ ،‬ﻫﻐﻮی ﺗﻪ ﺧﺎﻟﺺ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ډول ورﮐﻮي‪.‬‬
‫د اﮐﺴﻲ اﺳﺘﯿﻠﯿﻦ ﭘﻪ ＇ﺮاﻏﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﭘﺮې ﮐﻮﻟﻮ او وﻟﺪﯾﻨ‪ ，‬ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﻫﻢ ﮐﺎر ول ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د اﻟﮑﻮﻟﻮ او د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺳﭙﻮږﻣﮑﯿﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -10‬د دوره ﯾﻲ ﺟﺪول د ‪ VA‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دې ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﻧﺎﺗﯿﺮوﺟﻦ ) ‪ ، (N‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس )‪ ، (P‬ارﺳﻨﯿﮏ ) ‪ ، ( AS‬اﻧﺘﯿﻤﻮﻧﯽ )‪ (Sb‬او ﺑﺴﻤﻮت )‪ (Bi‬ﺷﺎﻣﻞ دي‪،‬د دې‬
‫‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪ 5‬وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﮐﻮ！ﯽ ﭘﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻧﺎﺗﯿﺮوﺟﻦ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ‪－‬ﺎز‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس د ﻣﻮﻣﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ) ﺳﭙﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻮر او ﺗﻮر رﻧ‪ (，‬ارﺳﻨﯿﮏ ﺧﺎورﯾﻦ ﻓﻮﻻدي‬
‫رﻧ‪ ،，‬اﻧﺘﯿﻤﻮﻧﻲ ﺟﺎﻣﺪ ﺳﭙﯿﻦ اﺑﻲ رﻧ‪ ，‬او ﺑﺴﻤﻮت ﺟﺎﻣﺪ رو＊ﺎﻧﻪ رﻧ‪ ，‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰي ‪＄‬ﻼ ﺳﺮه ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ) ‪ (N‬او ﻓﺎﺳﻔﻮرس )‪(P‬‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‪ As ،‬او ‪ Sb‬ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ او ‪ Bi‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰدی‪ .‬د دې ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺑﺎﻧﺪﯾﻨﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﻗﺸﺮ ﺟﻮړ＊ﺖ ‪nS 2nP3‬‬
‫دی ‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ + 5 ３‬او ‪ - 3‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮوﻧﻪ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي ‪ ،‬د درې اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻠﻮ د ﺧﭙﻞ ﭘﯿﺮﯾﻮد د ﻧﺠﯿﺒﻪ ‪－‬ﺎز‬
‫ﺣﺎﻟﺖ او د ‪ 5‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﺧﭙﻞ ﻣﺨﮑﻨﻲ ﭘﯿﺮﯾﻮد د ﻧﺠﯿﺒﻪ ‪－‬ﺎز ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻮره ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻧﺎﺗﯿﺮوﺟﻦ د ﮐﺘﻠﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ډﯾﺮ ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺟﻮړوي‪:‬‬

‫‪254‬‬
 ‫ﮐﺘﻠﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮدوﺧﻪ ‪200atm‬‬
‫) ‪3 H 2( g ) + N 2 ( g‬‬ ‫) ‪2 NH 3( g‬‬

‫‪-12‬د ﮐﺎرﺑﻦ دوه اﻟﻮﺗﺮوﭘﻲ ډﯾﺮ ارز＊ﺖ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ او اﻟﻤﺎس ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي ‪－ ،‬ﺮاﻓﯿﺖ د زﯾﺎﺗ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او دﻓﺸﺎر ﭘﻪ‬
‫ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻢ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﻟﻤﺎس ﺗﺒﺪﯾﻠﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫)اﻟﻤﺎس( ‪C‬‬ ‫)ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﺑﻬﯿﺮ ( )ﮔﺮاﻓﯿﺖ( ‪C‬‬
‫)ﮔﺮاﻓﯿﺖ( ‪C‬‬ ‫)ﺗﺮ ډﯾﺮ ﻓﺸﺎر ﻻﻧﺪې( اﻟﻤﺎس‪C‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ اﻟﻮﺗﺮوﭘﻲ ﻧﻮې ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ‪ 1985‬م ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻠﯿﺴﻲ ＇ﯿ‪７‬و ﻧﮑﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻫﻨﺮي ﮐﺮوﺗﻮ ﭘﻪ ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﺨﻮاﻧﯿﻮ ډﺑﺮو‬
‫＇ﺨﻪ ﮐﺸﻒ ﺷﻮه ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮی ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ‪ 60%‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺷﻮي او ‪ C60‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﯾ‪ ３‬ﺟﻮړﮐ‪７‬ی دی ﭼ‪ ３‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل د‬
‫ﺗﻮپ او ﯾﺎ د ﺳﺎﮐﺮ د ﺗﻮپ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﺮي او د ﻓﻮﻟﯿﺮﻧﺲ ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎد ﺷﻮی دی ‪،‬د ﻓﻮﻟﯿﺮﻧﺲ د ﮐﺸﻒ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻧﻮﻣﻮړو ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ډﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ‪1994‬‬
‫ﮐﺎل ﮐﻲ د ﻧﻮﺑﻞ ﺟﺎﯾﺰه واﺧﯿﺴﺘﻪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬دﮐﺎرﺑﻦ اﻟﻮﺗﺮوﭘﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪３‬‬

‫‪255‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪172:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﺼﻮ‪請‬ﯿﺎت‪ ،‬د اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﺼﻮ‪請‬ﯿﺎت دې زده‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ اود اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻏﯿﺮﻓﻠﺰوﻧﻪ دي او د ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻬﻢ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺷﻤﯿﺮل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او د اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دې د‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬
‫اوﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬ ‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬

‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬

‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫او زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﮐﻮم ﻣﻮاد د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﮐﻠﻮرﯾﻨﯿﺸﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑﻲ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎو ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او‬
‫د اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې د ﻫﻐﻮی د ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﯽ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ﭼ‪ ３‬د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪－‬ﺮوپ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د اووم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اړه ور‬
‫ﮐﻮي ‪،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪256‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﯾﻮ ﻣﻬﻢ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪－‬ﺮوپ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ډل ﺑﻨﺪي ﺷﻮی دی‪،‬‬
‫اړﯾﻨﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪Hydrogen‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ﻃﺒﯿﻌﺖ د ﻫﻐﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻃﺒﯿﻌﺖ ‪ 75%‬ﮐﺘﻠﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې ده ‪،‬د دې ﻋﻨﺼﺮاﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ‪ 1S 1‬دی‪ ،‬درې اﯾﺰوﺗﻮﭘﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳﭙﮏ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬
‫‪ (Deuterum)21 D ، ( Protium )11 H‬او ‪＇ ( Tertium ) 31T‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ‪ ،‬ﺗﯿﺮﯾﺸﯿﻢ ‪ 31T‬رادﯾﻮ اﮐﺘﯿﻒ دی‪ ،‬د ﻫﻐﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﯿﻢ ﻋﻤﺮ ‪ 12.3‬ﮐﺎﻟﻪ دی ﭼ‪ ３‬د ‪ b‬وړاﻧ‪ ３／‬ور ＇ﺨﻪ و‪＄‬ﻲ او ﭘﻪ ‪ 2 He‬ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪:‬‬
‫‪3 T ¾¾ ¾¾® 3 He + 0 e‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ‪ 2 D‬ﺳﻠﻨﻪ ‪ 0.02%‬ده ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ 11 H‬ﺳﺮه ﻣﺨﻠﻮط دی‪ ،‬ﻟﻪ ‪ 2 D‬اﯾﺰوﺗﻮپ ＇ﺨﻪ د ﻋﻀﻮي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﻣﯿﺨﺎﻧﯿﮑﺘﻮﻧﻮ‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ور＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻗﺸﺮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ازاده ﺑ‪２‬ﻪ ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي او د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪ .‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﭘﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪！ 0.3‬ﻨﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟ‪＋／‬ﺖ رﺳﯿ‪８‬ي‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ام ﺑﺮﺧﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﻓﻀﺎﯾﻲ ﺳﻔﯿﻨﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮن د ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ او ‪ 50%‬ﯾ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬ ‫د ﻫﻐﻪ‬
‫‪100‬‬
‫‪N 2 + 3 H 2 ®2NH 3‬‬
‫د ﻣﺘﯿﺎﻧﻮل د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪0‬‬
‫‪2H 2 + CO‬‬ ‫‪¾300‬‬
‫®‪¾¾C‬‬ ‫‪CH 3 - OH‬‬
‫‪250atm‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﮐﺮوﻣﯿﻢ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ او ﻧﻮرو ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻻره ﻣﯿﺘﺎﻧﻮل ﺗﺮﻻﺳﻪ او ﻟﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ د ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﺟﻮړوﻟﻮ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬او ﻫﻢ د اﺳﯿﺘﯿﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﻟﯿﺎﻓﻮﻧﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره ور＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ‬
‫اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬ﻟﻪ ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻣﺴﻮ ﭘﻪ را اﯾﺴﺘﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪+‬‬
‫) ‪Cu 2+ (aq ) + H (g) ¾¾® Cu o (s) + 2 H(aq‬‬
‫‪2‬‬

‫‪Cu 2 +‬‬ ‫‪H+‬‬

‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪ 0.34V‬دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻮرﻣﺎل‬ ‫د ﺟﻮړو ﻧﺎرﻣﻞ ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪請‬ﻔﺮ دی او د‬ ‫د‬
‫‪Cu‬‬ ‫‪H2‬‬
‫ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪ 0.34V‬دی‪ .‬ﮐﺎﻧﻲ ډﺑﺮې ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ CuS ، CuO‬ﺟﻮړې ﺷﻮې وي‪ ،‬ﭘﻪ ‪ H 2 SO 4‬ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻟﻪ ﻓﻠﺘﺮﮐﻮﻟﻮ‬
‫＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ﻣﺤﻠﻮل د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻟﻪ ‪－‬ﺎز ＇ﺨﻪ ﺗﯿﺮوي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ Cu 2 + ３‬ارﺟﺎع اوﭘﻪ ﺧﺎﻟﺼﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪،‬‬
‫دا رﻧ‪／‬ﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ د ﻫﺎﯾﺪرو ﻣﯿﺘﺎﻟﻮروﺟﻲ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻏﺬاﯾﻲ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎﯾﻊ ﻏﻮړﯾﻮ ﺗﺒﺪﯾﻠﻮل ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪو ﻏﻮړو‪ ،‬ﻟﻪ‬

‫‪257‬‬
 ‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫| |‬
‫‪\ C = C / + H ® H - C- C- H‬‬
‫‪/‬‬ ‫\‬ ‫‪2‬‬ ‫| |‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ‪ 22 C°‬او ‪ 100atm‬ﻓﺸﺎر ﺷﻮﻧﯽ دی او ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ Ni ３‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ﮐﺎروړل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ‬
‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ډﯾﺮه ﻟﻮﯾﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟ‪＋／‬ﺖ رﺳﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻮ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﺮﮐﻨ‪ (Caracking ) ，‬ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ ﻟﺮي ‪ ،‬ﺗﺮﻻ ﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د دې ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﮐﺘﻠﺴﺘﻮﻧﻮ اود اوﺑﻮ ﺷﺘﻮن اړﯾﻦ دی‪:‬‬
‫‪800 0 C‬‬
‫¾ ‪CH 4 + H 2 O‬‬
‫)‪¾® CO(g) + 2H 2 (g‬‬
‫‪Ni‬‬

‫ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﯿﻮادوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ اﻧﺮژي ډﯾﺮه ده ‪ ،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻮ د اوﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪joul‬‬
‫)‪2H 2 O(l ) ¾¾¾® 2H 2 (g)+ O 2 (g‬‬ ‫‪, ΔH = 474K‬‬
‫‪mol‬‬
‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﻮاص‪ :‬دﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ ﺧﻮاص‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د ﺣﺠﻢ ﮐﻮﭼﯿﻨﻮاﻟﯽ دی ﭼ‪ ３‬د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ‬
‫‪1‬‬
‫د ﺧﻨﺜﯽ اﺗﻮم ﺣﺠﻢ ( ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﯾ‪３‬‬ ‫ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑﻮ د ﺗ‪７‬ﻟﻮ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ﮐﺘﯿﻮن ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﯽ ﺣﺠﻢ)‬
‫‪10000‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫دا ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ﺧﻮاص ورﺑﺨ‪＋‬ﻠﻲ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ H 3 O‬او ‪ N H‬ﮐ‪ ３‬د ﻏ‪＋‬ﺘﻠﻲ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪＄‬ﺎن ورو＊ﯿﻲ ‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ووﯾﻞ ﺷﻮل‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ﮐﺎﯾﻨﺎﺗﻮ )ﻫﺴﺘﯿﻮ ( ﺟﻮړوﻧﮑﯽ دی‪ ،‬ﺳﺘﻮري او‬
‫ﮐﻬﮑﺸﺎﻧﻮﻧﻪ ‪ 75%‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮي دي ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺳﺘﻮرو ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪،‬د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﯿﺎرې ﮐ‪３‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﻲ ډول د اﮐﺴﯿﺠﻦ او ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ＇ﻪ دﭘﺎﺳﻪ ‪ 20‬ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻪ‬
‫ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ﺟﻮړ＊ﺖ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دي‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ؛ﺧﻮ ﯾﻮازې ﻟﻪ ﻧﺠﯿﺒﻪ ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﺷﻲ ﮐﻮﻻی ‪،‬ﻻﻧﺪې دوه ﻋﻨﺼﺮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮی‬
‫＇ﺨﻪ ﯾﻮ ﯾ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دی‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮو‪.‬‬
‫دوه ﻋﻨﺼﺮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ＇ﺨﻪ ﯾﻮ ﯾ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ دی‪ ،‬ﭘﻪ درﯾﻮ ﺑﺮﺧﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮي دي ﭼ‪ ３‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﯿﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي او درﯾﻢ ﯾ‪ ３‬ﻓﻠﺰي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ‪ I‬ا‪請‬ﻠﻲ او ‪II‬‬
‫ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه دوه ﻋﻨﺼﺮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ ) ‪ (Hydrides‬ﻧﻮﻣﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﺟﻮړوي ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻟﻪ اﻧﯿﻮن ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬د ‪ III‬او ‪ IV‬د ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﭼ‪６－ ３‬ه اړﯾﮑ‪ ３‬ﻟﺮي ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﻓﻠﺰي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫‪ -1‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﺎﻟ‪／‬ﯿﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ )‪(Hydrides‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ‪ ،‬د اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او د ‪＄‬ﻤﮑﻨﯿﻮ اﻟﻘﻠﯿﻮ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮي دي ‪،‬ﭘﻪ‬
‫دې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ‪ - 1‬دی ؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬‬

‫) ‪2K (s ) + H (g‬‬ ‫) ‪→ 2KH(s‬‬

‫‪2‬‬

‫‪258‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ ) ‪ (Hydrides‬ﺳﭙﯿﻦ رﻧ‪／‬ﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دي ‪،‬د دوی د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ﻟﻮړه ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﻧﯿﻮن ) ‪ ( H -‬ﭘﻪ ！ﻮﻟﻪ ﺑﻠﻮري ﺷﺒﮑﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ی ‪＄‬ﺎی ﻧﯿﺴﻲ ‪،‬ﭘﻪ دې اﻧﯿﻮن ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﭘﺮوﺗﻮن ﭘﻪ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ اﻏﯿﺰه ﮐﻮی‪،‬‬
‫د ‪ H -‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺷﻌﺎع د ﻫﻐﻪ ﮐﺘﯿﻮن ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻪ ده ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ورﺳﺮه ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺷﻮی دی‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻫﻐﻮی د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﺷﻌﺎع د‬
‫‪ 1.81o A‬او ‪ 1.36o A‬رﻗﻤﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻏﻮاړي ﺗﺮ＇ﻮ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺳﺮه اﺿﺎﻓﻲ اﻟﮑﺘﺮون ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐ‪７‬ي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﻗﻮي‬
‫ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﺳﺘﻨﺪرد ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ‪ 2.25V‬دی‪:‬‬
‫)‪H 2 ( g ) + 2 e ®2H - ( aq‬‬ ‫‪, E o = 2,25V‬‬

‫‪H2‬‬
‫‪ Na‬ﺳﺮه‬ ‫‪+‬‬ ‫ﻧﻮرﻣﺎل ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻟﻪ‬ ‫‪-‬‬ ‫د ‪ H -‬ارﺟﺎﻋﻲ وړﺗﯿﺎ د ﺳﻮدﯾﻢ ) ‪ (Na‬د ارﺟﺎع ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ وړﺗﯿﺎ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه ده ؛ ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ د‬
‫‪Na‬‬ ‫‪H‬‬
‫ورﺗﻪ دی ‪.‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ﺗﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ازادﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫­ ‪NaH (S ) + H 2O( l ) ®NaOH + H 2‬‬

‫‪H 2O‬‬
‫ﺟﻮړه ﭘﻮﺗﻨﺴﯿﺎل ﻋﺒﺎرت دی ﻟﻪ ‪:‬‬ ‫د‬
‫‪OH‬‬ ‫‪-‬‬
‫­ ‪NaH (S ) + H 2O( l ) ®NaOH + H 2‬‬

‫‪Η2‬‬
‫ﺟﻮړه ﯾ‪ ３‬د ﭘﻮرﺗﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﮑﻮس ﻟﻪ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه اﻟﺠﺒﺮي ﺟﻤﻌﻪ ﺷﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪: ３‬‬ ‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮﺗﻪ‬
‫‪Η‬‬ ‫‪-‬‬
‫↑‬
‫‪2H O + 2H‬‬ ‫‪→ 2OH + 2H‬‬
‫‪2‬‬ ‫←‬ ‫‪2‬‬
‫‪ΔE = 2.25 0.42 = 1.73V‬‬
‫‪o‬‬
‫‪ -2‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻮوﻻﻧﺖ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ‪ :‬دا ډول ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ؛ﻟﮑﻪ ‪ :‬ﮐﺎرﺑﻦ‪ ،‬ﻫﻠﻮﺟﻦ‪،‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د زﯾﺎﺗ‪ ３‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﯾ‪－ ３‬ﺎزي ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﮐﯿﺪای‬
‫ﺷﻲ ‪ CH - CH , CH , H O, NH , HCl‬او ﻧﻮر ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ‪،‬دا ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫رﻧﺎ‬
‫‪H + Cl ¾¾ ¾¾® 2HCl‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2-‬‬
‫‪ S‬ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﻮرﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او اﻟﻘﻠﯿﻮ ؛ﻟﮑﻪ ‪:‬‬
‫¾ ¾ ‪FeS (s ) + 2HCl‬‬
‫‪¾® FeCl‬‬ ‫) ‪+ H S (g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫¾ ¾ ‪(C ≡C )2 + 2 H 2 O‬‬
‫‪¾® 2 HC ≡CH + 2OH‬‬

‫) ‪CaF (s) + H SO ¾ ¾ ¾® CaSO (s) + 2HF (g‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ -3‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ‪ :‬دا ډول ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ دي ؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ دې ﻧﻮم ﯾﺎد ﺷﻮي دي‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﮐﺮﺳﺘﻠﻲ ﺷﺒﮑﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ د‬
‫ﺷﺒﮑ‪ ３‬ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻪ ډﮐﻮي‪:‬‬

‫‪259‬‬
‫‪2Cu( s ) + H‬‬
‫(‪2‬‬
‫)‪g‬‬ ‫) ‪¾¾® 2CuH( s‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ‪ De hydrogenation‬ﮐﯿ‪８‬ي؛ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻫﻐﻮی د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د زﯾﺮﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ وړو‬
‫او راوړو ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﻣﺲ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ) ‪(CuH‬‬

‫‪260‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪175:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ او د ﻫﻐﻪ د ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ او د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺣﯿﺎﺗﻲ او ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ارز＊ﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ او د ﻫﻐﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺧﻮا‪請‬ﻮ دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ او د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫دې ﭘﻪ ﻃﺒﺎﺑﺖ او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬و ﮐﺎروﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز او د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬وﻟ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺗﻨﻔﺲ د ﻣﺮګ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪- -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ د ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه ！ﮑﻲ دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻪ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ او ﻫﻢ د ﻫﻐﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد داﺷﺖ‬ ‫ارز＊ﺘﻮﻧﻪ دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪ .‬او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ د‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﻫﻐﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي‪،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دوی دې ﻫﻢ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪261‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ‪ 177‬ﻣﺦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز ﭘﻪ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ او ﭘﺮ ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﺑﺎﻧﺪې ازﻣﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻠﻮرﯾﻦ د ﻫﻐﻮی رﻧ‪ ，‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﮐﻠﻮرﯾﻦ‬
‫ارﺟﺎع ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬رﻧ‪ ，‬او ﭘﺎ‪ ３１‬اﮐﺴﯿﺪي ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ د ‪－‬ﺎز رﻧ‪ ，‬زﯾ‪ ７‬ﺷﯿﻦ ﺗﻪ ورﺗﻪ رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﭘﺎ‪ ３１‬ﺷﻦ رﻧ‪ ，‬ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د‪199‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪＄‬ﻮاب‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻫﻐﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ازﻣﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ‪－‬ﺎز را！ﻮل ﺷﻮی دی‪ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ ﻣﻮاد ﯾﺎ ﺷﻨﻪ ﭘﺎ‪１‬ﻪ ورﺗﻪ‬
‫ﻧﮋدې ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ اﮐﺴﯿﺪې او ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ‪VII‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻨﺼﺮي ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻓﻠﻮرﯾﻦ او ﮐﻠﻮرﯾﻦ د ‪－‬ﺎز ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﺑﺮوﻣﯿﻦ ﻣﺎﯾﻊ ﺣﺎﻟﺖ او اﯾﻮدﯾﻦ‬
‫ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﺷﺎن دوه اﺗﻮﻣﻲ دی‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺗﻮﭘﯿﺮ ﭼ‪３‬‬
‫د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ اﻧﺘﻲ ﺑﺎﻧﺪﯾﻨ‪ ，‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮ ) ‪ p * x‬او‪ (p * y‬ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل دﯾﺎﻣ‪／‬ﻨﺘﯿﮏ دی‪،‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ د ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮ د اﻧﺮژی ﺳﻮﯾﻪ ور＊ﯿﻲ‪:‬‬

‫*‪d - d‬‬
‫‪ = å å = 8-6 = 2 = 1‬د اړﯾﮑﻮ ﺷﻤﯿﺮ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻮرﻣﻮل او ﻟﻪ ﻣﻌﺎدﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ X 2‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د اړﯾﮑﻮ ﺷﻤﯿﺮ ﯾﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي‬

‫‪262‬‬
 ‫دی‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻓﻠﻮرﯾﻦ او ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺧﭙﺮﯾﺪل ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ زﯾﺎت دي‪ ،‬زﯾﺎﺗﺮه ﻓﻠﻮرﯾﻦ ﭘﻪ ‪ ( Spath fluor )CaF2‬اوﭘﻪ‬
‫‪ (Cryolithe) AlF3‬ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻪ دي‪.‬‬
‫داﭼ‪ ３‬ﻓﻠﻮرﯾﻦ ﻗﻮي اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‪ ،‬ﻧﻮ ﯾﻮازې د ‪ KHF2‬اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻟﻪ ﻻرې او ﯾﺎ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﻪ ‪ HF‬ﻣﺎﯾﻊ ＇ﺨﻪ‬
‫ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫د ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮ ﻧﻮر ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د دې ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ＇ﭙﺮﮐﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻮي دي‪ ،‬دﻟﺘﻪ د ﻫﻐﻮی ﻫﻼﯾﺪوﻧﻪ ﺗﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﯿﺴﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د ﻫﻼﯾﺪوﻧﻮ ﺧﻮاص د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎووﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻟﻪ ﻫﻼﯾﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ‪ HF‬ﮐﻤﺰوری ﺗﯿﺰاب دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬
‫‪HF + H 2 O‬‬ ‫¬¾‬
‫¾‬ ‫®¾‬
‫¾¾¾‬
‫‪H 3O + F -‬‬ ‫‪K = 7,2 × 1 0 4‬‬

‫د ‪ HF‬د ﺗﯿﺰاﺑﯽ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ د ﺿﻌﯿﻒ واﻟﻲ ﻻﻣﻞ د ﻫﻐﻪ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻨﻲ اړﯾﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﺷﺘﻮن ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي ﭼ‪３‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﯾﻲ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗ‪７‬ﻟﻲ دي او د ‪ ( HF ) n‬ﭘﻮﻟﯿﻤﯿﺮ ﯾ‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راوړﯾﯽ دی‪ ،‬د ‪ F -‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ او ‪ HF‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺗﺮﺳﺘﺮ‪－‬ﻮﺷﻲ‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪F + HF‬‬ ‫¬¾‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫®¾‬ ‫‪HF‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪K = 5,1‬‬

‫‪ DH 1‬د اوﺑﻮ ازادوﻟﻮ د اﻧﺘﻠﭙﻲ او د ) ‪ HX (g‬د ﺟﻮړﯾﺪو اﻧﺘﻠﭙﻲ ده‪ DH 2 ،‬د ‪－ HX‬ﺎزي اړﯾﮑ‪ ３‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو اﻧﺘﻠﭙﻲ او د ﻫﻐﻮی‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻠﻮل ﭘﻪ ) ‪ H (g‬او ) ‪ X (g‬ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ اﻧﺘﻠﭙﻲ ده ‪ DH 3 ،‬د ‪ H‬د اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻧﺘﻠﭙﻲ او ‪ DH 4‬ﭘﻪ ‪ X‬ﺑﺎﻧﺪې د‬
‫داﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻟﻮ اﻧﺘﻠﭙﻲ او ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ DH 5 ３‬او ‪ DH 6‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ H +‬او ‪ X -‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ اﻧﺘﻠﭙﻲ ده‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ :‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻼﯾﺪوﻧﻮ د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ د ﺟﻮړﯾﺪﻟﻮ د اﻧﺘﻠﭙﻲ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﮐﻤﯿﺘﻮﻧﻪ را＊ﯿﻲ‪:‬‬
‫ﺗﯿﺰاب‬ ‫‪ΔH1‬‬
‫)‪ΔH 2 (D‬‬ ‫) ‪ΔH 3 (l‬‬ ‫‪ΔH 4‬‬ ‫)‪(-A‬‬ ‫‪ΔH 5 +‬‬ ‫‪DH 6‬‬
‫‪DHdiss‬‬

‫‪HF‬‬ ‫‪- 4.2‬‬

‫‪48.1‬‬ ‫‪563.4‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪- 232.8‬‬ ‫‪- 1598.1‬‬
‫‪HCl‬‬
‫‪17.6‬‬ ‫‪432‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪- 349.5‬‬ ‫‪1460.1‬‬ ‫‪- 41.9‬‬
‫‪HBr‬‬ ‫‪- 46.0‬‬
‫‪20.9‬‬ ‫‪366.3‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪- 323.6‬‬ ‫‪- 1426.2‬‬
‫‪HI‬‬
‫‪23.0‬‬ ‫‪298.9‬‬ ‫‪1318.6‬‬ ‫‪- 245.1‬‬ ‫‪1382.7‬‬ ‫‪- 37.7‬‬

‫‪263‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺟﺪول ﮐ‪ DH ３‬د ‪ HX‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﭘ‪７‬اووﻧﻮ د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ ﺷﻮ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ اﻧﺘﻠﭙﻲ ده او د ﻫﻐﻮی ﮐﻤﺰوري‬
‫ور＊ﯿﻲ‪ ،‬ﺧﻮ د ﻧﻮرو ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ‪ DH‬ﺗﻮﭘﯿﺮ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ډﯾﺮ ﻟ‪ ８‬دی‪.‬‬
‫د ﻧﻮرو ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻫﻼﯾﺪوﻧﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻗﺪرت د ﻫﻐﻮی د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ ﻟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬د دې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻗﺪرت د‬
‫ﭘﻮﻫﯿﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﺎﯾﺪ د ﻫﻐﻮی ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﻓﮑﺘﻮروﻧﻪ و ＇ﯿ‪７‬ل ﺷﻲ ‪،‬ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﺷﮑﻞ و‪－‬ﻮرئ‪ ،‬دﻟﺘﻪ د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪواﻧﺘﻠﭙﻲ ‪ DH diss‬د‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ اﻧﺘﻠﭙﯿﻮ ﻟﻪ اﻟﺠﺒﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﭼ‪ ３‬د ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﻮ ﻻرو د ) ‪ H + (aq‬او ‪ X -‬د اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ‬
‫راﺗﻠﻮ ﭘﺎی ﺗﻪ رﺳﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪DH Diss = DH 1 + DH 2 + DH 3 + DH 4 + DH 5 + DH 6‬‬
‫ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ دی ﭼ‪ ３‬ډﯾﺮ زﯾﺎت ﻓﻌﺎﻟﻪ او ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ازاد ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ؛ﺧﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻪ ﮐﭽﻪ ﺷﺘﻪ‬
‫دي‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ډﯾﺮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ ﺳﻤﻨﺪروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﮐﭽﻪ ﻣﺦ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﯿﺪو ده‬
‫‪ ،‬د ‪(KCl )sylvile‬‬ ‫او ﻫﻢ ﭘﻪ ډﯾﺮه ﮐﭽﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﻧﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ ﻃﺒﯿﻌﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ‪NaCl‬‬
‫ﺗﯿ‪８‬ه ﮐﺎرﻧﺎﻟﯿﺖ ‪ KCl .MgCl2 .6 H 2O‬دي‪ .‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾــــــــﭙﻮ ﮐﻠﻮراﯾﺖ ) ‪ (NaOCl‬د ﺳــــﭙﯿﻨﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎرو ل‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي ) ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ ( H 2O2‬ﭘﻪ ﺷﺎن ور＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ( او اﮐﺴﯿﺪي ﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‪ ،‬د ﮐﻮرﻧﯿﻮ ﺳﭙﯿﻨﻮوﻧﮑﻮ‬
‫ﻣﻮاد‪ 5% ،‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﭙﻮﮐﻠﻮراﯾﺖ ﻟﺮي او ﺳﺎده ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ او اﻏﯿﺰﻣﻨﻪ ﻣﺎده ده‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ووﯾﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻔﻪ ﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‬
‫او زﯾﺎﺗﺮه د ﻣ‪７‬ﯾﻨ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ Br2‬او ‪ Cl2‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ＇ﺨﻪ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻲ د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﺎوﻟﯿﻨ‪ (Pauling ) ，‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻲ د‬
‫اﺗﻮم وړﺗﯿﺎ د واﺣﺪ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮوﻻﻧ＀ اړﯾﮑﻪ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﯾﻮ ﺣﺪه ﭘﻮرې ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﮐﺶ ﮐﻮي‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬د‬
‫ﻫﻠﻮﺟﻨﻮﻧﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻲ زﯾﺎﺗﻮاﻟﯽ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺮه ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪eleclronegativity‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪Cl Br‬‬ ‫‪I‬‬

‫‪264‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪181 :‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺠﻦ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﭘﻪ ﻻس راوړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫دﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دې د ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ ﻧﻮرو‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ي ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﮐﻮم ‪－‬ﺎز د ﺗﻨﻔﺲ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ژوﯾﻮ ﺗﻨﻔﺴﻲ ‪5‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻪ دﻧﻨﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑﻲ دې ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺷﭙ‪８‬م ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺷﭙ‪８‬م ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د‬ ‫اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪＇ ３‬ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ور ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او‬
‫زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﻪ ﺧﻮا ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ د ﻻﺳﺘﻪ‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ‬
‫راوړﻧ‪ ３‬ﭘﻪ اړه دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﺧﭙﻠﻪ دې ﻫﻢ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪265‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫د ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺖ ＇ﺨﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ‬
‫د اړﺗﯿﺎ وړ ﻣﻮاد او ﺳﺎﻣﺎن‪ :‬ﻓﻼﺳﮏ‪ ،‬ﺳﻮری ﻟﺮوﻧﮑﯽ ﺳﺮﭘﻮښ‪ ،‬زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮزي ﻧﻞ‪،‬رﺑ‪７‬ي ﭘﺎﯾﭗ‪ ،‬ﻟ‪＇ ８‬ﻪ ‪ ، KClO3‬د اوﺑﻮ ﻟﻮ＊ﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب داﻧ‪ ،９‬اوﺑﻪ ‪－ ،‬ﻮ‪ ７－‬او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره ‪ :‬ﻟ‪＇ ８‬ﻪ ‪ KClO3‬ﻟﻪ ‪ MnO2‬ﺳﺮه ﻣﺨﻠﻮط او ﭘﻪ ﻓﻼﺳﮏ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬واﭼﻮئ‪ ،‬د ﺳﺘ‪／‬ﺎه ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ئ‬
‫او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ او ﻫﻐﻪ د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺗﺸﺖ ﮐ‪ ３‬ﻧﺴﮑﻮر ﮐﯿ‪８‬دئ او ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ‬
‫＇ﺨﻪ ﯾ‪ ３‬ډک ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ‪－‬ﻮﮐ‪７‬و د ﻟﺮ‪－‬ﻲ ﻣ‪７‬ﺷﻮی اور ﭼ‪ ３‬د ﺳﮑﺮو！‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬دی‪ ،‬د ‪－‬ﻮ‪ ７－‬د ﻟﺮ‪－‬ﻲ ﺑﯿﺎ ﻟ‪／‬ﯿﺪل وازﻣﻮئ‪.‬‬
‫وﻟ‪ ３‬ﻣ‪７‬ﺷﻮی اور ﺑﯿﺎ ﻟ‪／‬ﯿ‪８‬ي او د اور ﻟﻤﺒ‪ ３‬ﺗﺮې ﭘﻮرﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:‬ﻟﻪ ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﮐﻠﻮراﯾﺖ ＇ﺨﻪ د اﮐﺴﯿﺠﻦ اﺳﺘﺤﺼﺎل‬

‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪＇ .1‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ د ﺳﻮن ﻣﺮﺳﺘﻨﺪوﯾﻪ ﻣﺎده ده؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﻣ‪７‬ﺷﻮی اور ﺑﯿﺮﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ اوﻟ‪／‬ﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪2 KClO3 ¾MnO‬‬
‫‪¾¾2 ® KCl + 3O2 .2‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫د اوﺑﻮ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫د وړﺗﯿﺎوړ ﺳﺎﻣﺎن او ﻣﻮاد‪ :‬ﺑﺘﺮۍ‪ ،‬دوه ﻋﺪده ﮐﺎرﺑﻨﻲ اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ‪ ،‬دوه ﻋﺪده ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﻟﻮ＊ﯽ‪－ ،‬ﻮ‪ ７－‬او اوﺑﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره ‪ :‬دوه اﻟﮑﺘﺮودوﻧﻪ د ﺟﻼ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬دئ‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دا ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ډک ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻧﺴﮑﻮر ډول ﮐﯿ‪＋‬ﻮدل ﺷﻮي وي‪ ،‬دﻧﻨﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮدوﻧﻪ ﻟﻪ ﺑﺘﺮۍ ﺳﺮه وﻧ‪＋‬ﻠﻮئ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ازﻣﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﮐ‪７‬ئ ‪.‬‬
‫وﻟ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺣﺠﻢ د اﮐﺴﯿﺠﻦ د ﺣﺠﻢ دوه ﺑﺮاﺑﺮه دی؟ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾ‪ ３‬وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬
‫د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺣﻞ او ‪＄‬ﻮاب‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﯿﺠﻦ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺑ‪２‬ﻪ دي‪ ،‬د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﯾﻮ اﺗﻮم ﺷﺘﻪ دی؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﻟﻪ‬
‫دوو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اﮐﺴﯿﺠﻦ او دوه ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺟﻼ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬دﻟﺘﻪ د ‪－‬ﯿﻠﻮﺳﮏ او او‪－‬ﺪرو ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه‬
‫ﺳﻢ ﯾﻮ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﯾﻮ ﺣﺠﻢ ﻟﺮي او دوه ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻪ‪ ،‬دوه ﺣﺠﻤﻪ ﻟﺮي‪:‬‬

‫‪266‬‬
 ‫‪D‬‬
‫®¾¾ ) ‪2 H 2O( l‬‬ ‫) ‪2 H 2 ( g ) + O2( g‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د اوﺑﻮ د ﺗﺠﺰﯾ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾﻲ دﺳﺘ‪／‬ﺎه‬

‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ زﯾﺎﺗﺮه ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ډﯾﺮې اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿ‪／‬ﺎﺗﯿﻮﯾﺘﻲ ) ‪ (3.4‬ﺳﺮه ﻫﻢ ورو ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ﯾ‪ ３‬د‬
‫ﻫﻐﻪ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ اړﯾﮑ‪ ３‬د اﻧﺮژۍ زﯾﺎﺗﻮاﻟﯽ) ‪ (494 kj mol‬دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ – اﮐﺴﯿﺠﻦ داړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﺮې ﮐﯿﺪو ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﯾﻮازې ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﻮﻧﯽ دي ‪ ،‬زﯾﺎﺗﺮه د دا رﻧ‪／‬ﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮه ﺗﻮدوﺧﻪ را ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ زﯾﺎت ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺗﻮدوﺧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐ‪７‬ي او ﯾﺎ داﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻪ اړ وي‪ ،‬د ﮐﻮ！ﯽ ﭘﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﮐﻮﻻی ﺷﯽ ﭼ‪＇ ３‬ﻠﻮر ډوﻟﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻪ ﺳﻮﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ او اوزوﻧﺎﯾﺪ ﺟﻮړﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫*‬ ‫_‬
‫‪ -1‬د ﺳﻮﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﯾﻮن ) ‪ : (O2‬دا رﻧ‪／‬ﻪ اﻧﯿﻮن د اﮐﺴﯿﺠﻦ دﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ π 2 p‬اورﺑﯿﺘﺎل ﺗﻪ د ﯾﻮ اﻟﮑﺘﺮون د ورزﯾﺎﺗﻮﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻻﺳﺘﻪ‬
‫‪1‬‬
‫را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ﻧﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﺷﻤﯿﺮ ﯾﻮې ﺟﻮړې ﺗﻪ او داړﯾﮑﻮ ﺷﻤﯿﺮ ‪ 1‬ﺗﻪ را ！ﯿ＂ﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫*‬ ‫_‪2‬‬
‫‪-2‬د ﭘﺮ اﮐﺴﺎﯾﺪ اﯾﻮن ) ‪ : (O2‬دا اﯾﻮن د ﺧﭙﻞ ‪ π 2 p‬ﭘﻪ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ) ‪＇ (O2‬ﺨﻪ دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ زﯾﺎت‬
‫ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﻐﻪ د اړﯾﮑﻮ ﺷﻤﯿﺮ ﯾﻮې ﺗﻪ ！ﭙ＀ ﺷﻮی او د ﯾﺎ ﻣ‪／‬ﻨﺘﯿﮏ دي‪.‬‬
‫_‪2‬‬
‫‪-3‬د اﮐﺴﺎﯾﺪ اﯾﻮن ) ‪ : (O‬دا اﯾﻮن د ﻧﯿﻮن ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺮه اﯾﺰو اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ دی اوﭘﺎراﻣﯿ‪／‬ﻨﯿﺘﮏ وی‪.‬‬
‫_‬

‫‪ -4‬اوزوﻧﺎﯾﺪ ) ‪: (O3‬دا اﯾﻮن ﭘﺎراﻣﯿ‪／‬ﻨﯿﺘﮏ دی او ﯾﻮ ﺟﻮړه ازاد اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧ ﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د اوزون او د ‪ RbOH ، KOH‬او ‪CsOH‬‬
‫ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ د دې اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ دﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اورﺑﯿﺘﺎل ﺑ‪ ３２‬ور＊ﯿﻲ‪:‬‬

‫‪267‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ‪:‬د اورﺑﯿﺘﺎل ‪ -‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﺑ‪３２‬‬
‫ډﯾﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ) ﭘﺮﺗﻪ د ﺳﺮوزرو او ﺳﭙﯿﻨﻮزرو ( ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ‪،‬د ﻫﻐﻮی اړوﻧﺪ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه زﯾﺎت ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ‪ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي ‪！ ،‬ﻮل ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻲ ﺷﻌﺎع ﯾ‪３‬‬
‫ﻏ＂ﻪ وي ‪،‬د اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮ ﻓﺸﺎر ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﺳﻮﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺟﻮړوي ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ‪ Rb ، K‬او ‪ Cs‬ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪:‬‬
‫) ‪Cs (s ) + O2 → CsO2 ( s‬‬
‫د ﺳﻮدﯾﻢ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺳﻮدﯾﻢ ﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫)‪2 Na (s ) + O2 → Na 2O2 ( s‬‬
‫ﻟﯿﺘﯿﻢ ﯾﻮازي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺟﻮړوﻻی ﺷﻲ ؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﻐﻪ اﺗﻮﻣﻲ ﺷﻌﺎع ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ده ؛ﻧﻮﺳﻮﭘﺮاﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﺟﻮړوﻻی‪:‬‬
‫) ‪4 Li( s) + O2 (g) → 2Li 2O( s‬‬
‫！ﻮل ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ) ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻧﺠﯿﺒﻪ ‪－‬ﺎزوﻧﻮ او د ) ‪－ (VII‬ﺮوپ ﻟﻪ دراﻧﺪوﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ＇ﺨﻪ ( ﻟﻪ د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻧﺠﯿﺒﻪ ‪－‬ﺎزوﻧﻪ او د ) ‪－ (VII‬ﺮوپ دراﻧﺪه ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او اړوﻧﺪ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړوي‪.‬‬

‫‪268‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪187:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﻔﺮ او د ﻫﻐ‪ ３‬د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې او ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﻻﺳﺘﻪ‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫راوړﻟﯽ ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺳﻠﻔﺮ او د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ ارز＊ﺖ ﻟﺮي او ﭘﻪ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮﻻﺳﺘﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ او د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دې د ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﻮادو‬
‫＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺳﺎﻣﺎن اﻻت‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮ دی ﭼ‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻮرو ﻧﺎروﻏﯿﻮ د درﻣﻠﻮ ‪5‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑﻲ دې ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﻔﺮ او د ﻫﻐﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺳﻠﻔﺮ او د ﻫﻐﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ‬ ‫ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اړه ورﮐﻮي ‪،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﺳﻠﻔﺮ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او ﮐﺎروﻟﻮ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې وواﯾﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ﺳﻠﻔﺮ او د ﻫﻐﻪ د‬ ‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﯾ‪ ３‬ورﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او ﺧﭙﻠﻪ دې ﻫﻢ ＇ﻮ‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪269‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﺳﻠﻔﺮ ډاي اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ＇ﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﺮي او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﺑﻪ ＇ﻮﻣﺮه ﺗﻪ ورﺳﯿ‪８‬ي؟‬
‫‪＄‬ﻮاب ‪ :‬د ﺳﻠﻔﺮ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل درې اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﺮي او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ اﺗﻠﺴﻮ ﺗﻪ رﺳﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬

‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬

‫ﺳﯿﻠﻨﯿﻮم )‪(Selenium‬او ﺗﻠﻮرﯾﻢ )‪( Tellurium‬‬
‫ﺳﯿﻠﻨﯿﻮم او ﺗﻠﻮرﯾﻢ د ﻧﺎدرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دی ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳﻠﻔﺎﯾﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د رااﯾﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻓﺮﻋﻲ ﻣﺤﺼﻮﻟﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪ ８‬ي‪ ،‬د ‪ Se‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﯿﺎره ﮐ‪ ３‬ﻟ‪８‬ه ده؛ ﭘﻪ رو＊ﻨﺎﯾﻲ او د ر‪１‬ﺎ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ＊ﻪ ﺗﯿﺮوﻧﮑﯽ دی‪ ،‬ﻟﻪ دې‬
‫اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻓﻮﺗﻮ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﻲ ﺣﺠﺮو ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ د ﺷﺪت د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎره ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي او ﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ د ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺟﺮﯾﺎن‬
‫د ﯾﻮ ﻟﻮري ﮐﯿﺪو ﻟﭙﺎره ‪＂－‬ﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬ﻟﻪ ﺗﻠﻮرﯾﻢ ＇ﺨﻪ ﻫﻢ د ﺳﯿﻠﻨﯿﻢ ﭘﻪ ＇ﯿﺮ ور ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د ‪ Se‬او ‪Te‬‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص د ‪ S‬ﮐﯿﻤﯿﺎوی ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ دي او د دې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻓﻠﺰي ﺧﻮاص د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ ﺳﺮه زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻗﺪرت ﻫﻢ د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﻮاﻟﻲ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪H S‬‬ ‫¬¾ ‪+ H O‬‬
‫¾‬ ‫‪¾® HS 1 + H + O‬‬ ‫‪K = 1,×1 0 7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾‬ ‫‪3‬‬
‫‪H Se + H O‬‬ ‫¬¾‬‫¾‬‫‪¾® HSe - + H O +‬‬ ‫‪K = 2 ×10 4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾‬ ‫‪3‬‬
‫‪1-‬‬
‫¬¾ ‪H Te + H O‬‬
‫¾‬ ‫¾‬‫®‬ ‫‪HT‬‬ ‫‪e + H +O‬‬ ‫‪K = 2,3 × 1 0 3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫¾¾‬ ‫‪3‬‬
‫د ‪ SeO2‬او ‪ TeO2‬ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺧﻮاص د ‪ SO2‬ﻟﻪ ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪ .‬دا اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻟﺮي‪.‬د ‪ TeO2‬د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺮﮐﺐ اﯾﻮﻧﻲ دی او ‪ SeO2‬واز زﻧ‪％‬ﯿﺮي ﺟﻮړ＊ﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ اوﺑﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي اوﺗﯿﺰاﺑﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړوي‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ‪ SeO2‬د زﻧ‪％‬ﯿﺮي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﯾﻮه ﺑﺮﺧﻪ‬

‫‪270‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪191:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﯿﺮوﺟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-‬د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ اودﻓﺎﺳﻔﻮرس د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎو ﭘﻪ اړه دې‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي او د ﻫﻐﻮی د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﯽ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠ‪ ３‬ﻻرې دې ﭘﻪ ﯾﺎد وﻟﺮي ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﭘﻪ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﻻﺳﺘﻪ ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس دې د ﻫﻐﻮی د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺳﺎﻣﺎن اﻻت‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪ :‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪:‬وﻟ‪ ３‬ﭘﻪ زړو ﻗﺒﺮوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اورﻟﻤﺒ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪ :1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‪ ،‬د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ！ﮑﻲ دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ‪－‬ﺮوپ د‬ ‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪＇-‬ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﯽ او ﮐﺎروﻟﻮ ﭘﻪ اړه داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑ‪ ３‬ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ا‪請‬ﻠﻲ‬ ‫ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او ﮐﺎروﻟﻮ ﭘﻪ اړه ور‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ او ﺧﭙﻠﻪ دې ﻫﻢ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪271‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﺗﯿﺮﯾﺖ ＇ﺨﻪ د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ‬
‫د اړﺗﯿﺎوړ ﺳﺎﻣﺎن او ﻣﻮاد‪ :‬اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮاﯾﺖ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻟﻪ دوو ﺳﺘﻨﻮ او ‪－‬ﯿﺮا ﺳﺮه ﻟﻪ ﺳﺘﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ‪ ،‬رﺑ‪７‬ي ﺗﯿﻮب‪ ،‬زﻧ‪／‬ﻮن‬
‫ﮐﻮږی ﻧﻞ‪ ،‬د اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﻟﻮ＊ﯽ‪ ،‬دوه ﻋﺪده ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب‪ ،‬او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ ) اﻟﮑﻮﻟﻲ ＇ﺮاغ (‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره ‪ :‬د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﺗﯿﺎره ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭘﻪ ﯾﻮ ﺑﺎﻟﻮن ﻟ‪＇ ８‬ﻪ اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﺗﯿﺮاﯾﺖ واﭼﻮئ او د ﺑﺎﻟﻮن ﺧﻮﻟﻪ د دوه ﺳﻮري‬
‫ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐﺎرک ﭘﻪ واﺳﻄﻪ وﺗ‪７‬ئ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﺳﻮري ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ او ﭘﻪ ﺑﻞ ﺳﻮري ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮږی ﻧﻞ ﭼ‪ ３‬د ﺑﻞ زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮږ ﻧﻞ‬
‫ﺳﺮه ﺗ‪７‬ﻟﯽ دی‪ ،‬ﮐﯿ‪８‬دئ‪ ،‬دوﯾﻢ ﻧﻞ د اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﻟﻮ＊ﻲ ﭘﻪ د ﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دوه ډک ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ دي ﭘﻪ ﯾﻮه ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮب ﭘﻪ‬
‫ﺧﻮﻟﻪ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬دئ‪ ،‬د ﺑﺎﻟﻮن د ﻧﻨﻪ ﻣﺤﺘﻮﯾﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د دې ﻋﻤﻠﯿ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ‪،‬ﺧﭙﻞ ﻟﯿﺪﻧ‪３‬‬
‫وﻟﯿﮑﺊ او ﮐﻮم ‪－‬ﺎزوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬را ！ﻮل ﺷﻮي‪ ،‬وﯾ‪！ ３‬ﺎﮐﺊ او د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾ‪ ３‬ﻫﻢ وﻟﯿﮑﺊ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪:‬د اﻣﻮﻧﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮاﯾﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ‬

‫‪＄‬ﻮاب‬
‫د دﻏﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﻪ ﺳﺮه ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪ ８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺴﺖ ﺗﯿﻮﺑﻮﻧﻮ ﮐ‪！ ３‬ﻮﻟﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪Δ‬‬
‫‪NH NO‬‬ ‫)‪¾¾® 2H O + N 2(g‬‬
‫‪4‬‬ ‫)‪2(l‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ‪ V‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺧﻮاص ﻟﺮي‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ‪ ،‬ارﺳﯿﻨﮏ او‬
‫اﻧﺘﯿﻤﻮﻧﻲ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰ ﻟ‪ ８‬ﺗﯿﺮووﻧﮑ‪ ３‬دي‪ ،‬د ‪ + 3 ، + 5 ، - 3‬اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ درﺟﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ د دې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوو‬
‫＇ﺨﻪ وﺑﻠﻞ ﺷﻲ؛ ﻻﮐﻦ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ‪ + 1، + 2 ، + 4 ، + 5‬او ‪ - 3‬اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ‪ .‬د ‪－ V‬ﺮوپ د‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ زﯾﺎﺗﯿﺪو ﺳﺮه ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﮐ‪ ３‬د دې ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ ‪ + 5‬او ‪ - 3‬وي ‪،‬ﺑ‪ ３‬ﺛﺒﺎﺗﻪ‬
‫دي او د ﻫﻐﻮی ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟ‪ ８‬دي‪ .‬د درﯾﻢ ) ‪ (III‬او ＇ﻠﻮرم ) ‪－ (IV‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻫﻢ ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ده‪.‬‬
‫د ‪－ V‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ورﺗﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ NH 3 :‬ﻗﻠﻮي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي او‬
‫د ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ دی؛ ﺧﻮ ‪ PH 3‬د ﮐﻤﺰورو ﻗﻠﻮي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي او د ﺗﺮﻣﻮډﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺑ‪ ３‬ﺛﺒﺎﺗﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ‪ SbH 3 , AsH 3‬او‪ BiH 3‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬دﻗﻠﻮي ﺧﻮاص ﻧﻪ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪272‬‬
‫د دې ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﯾﻮﻫﻢ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ‪ + 3‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د درﺟ‪！ ３‬ﺎﮐﻞ دی‪.‬‬
‫‪ N 2O3‬او ‪ P2O3‬اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي؛ ﺧﻮ د ‪ As2O3‬او ‪ Sb2O3‬اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي؛ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل‬
‫ﮐ‪ Bi2O3 ３‬اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻗﻠﻮي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ )‪(Nitrogen‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي او د ﻫﻐﻪ د اړﯾﮑﻮاﻧﺮژي ‪ 942 KJ mol‬ده ﭼﯽ ﻟﻪ ‪＇ CO2‬ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ‬
‫‪＄‬ﺎی ﻟﺮي‪ ،‬د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل او ‪ ) CO‬ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ( ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﯾﻮﺷﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﻟﺮي‪ ،‬دواړه ﯾ‪ ３‬درې ‪－‬ﻮﻧ‪ ) ３‬ﯾﻮه‬
‫د ﺳ‪／‬ﻤﺎ اړﯾﮑﻪ او دوه د ‪ p‬اړﯾﮑ‪ (３‬ﻟﺮي‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮ اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اړﯾﮑ‪ ３‬اﻧﺮژي د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ＇ﺨﻪ زﯾﺎﺗﻪ ده ‪،‬ﻟﻪ دې ﺳﺮه ﻫﻢ ！ﺎﮐﻠﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﺮي ؛ﺧﻮ د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ) ‪ ( N 2‬ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻪ دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول ‪ :‬د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ د اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ د ﺳﻠﺴﻠ‪ ３‬د‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ ازاده اﻧﺮژي ﻣﺜﺒﺘﻪ ده‪ ،‬ﯾﻌﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ر＊ﺘﯿﺎ ﭼ‪ ３‬دا اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻟﻪ ﺟﻮړوﻧﮑﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ) ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ ( ＇ﺨﻪ ﯾ‪ ３‬ﺑ‪ ３‬ﺛﺒﺎﺗﻪ‬
‫دي؛ ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻪ ﺷﺘﻮن د ﻫﻐﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺣﺮﮐﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي؛ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ‬
‫زﯾﺎﺗﻮ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﻮادو ﺳﺮه ﺳﺴﺖ او ورو ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺟﻮړ＊ﺖ د ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﯾﺎدوﻧ‪３‬‬

‫＊ﮑﺎرﻧﺪوی دی‪ ،‬ﭘﻪ ‪ 25 C‬ﮐ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺟﻮړوﯾﺪو ازاده ﻣﻌﯿﺎري اﻧﺮژي ‪ 16,6Kjoul mol‬ده ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ‬
‫‪°‬‬

‫ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬

‫)‪N 2 (g) + 3H 2 (g‬‬ ‫¾¾‬
‫®¾‬ ‫)‪2NH 3 (g‬‬
‫¾¬‬
‫¾¾‬

‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻌﺎدل د ﺛﺎﺑﺖ ﻗﯿﻤﺖ ﯾ‪ K = e ΔG RT = 8,3.102 ３‬دی‪.‬‬

‫ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻟﻮی ﮐﻤﯿﺖ دی او د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺳﻨﺘﯿﺰ ﻟﭙﺎره وړه ﮐﭽﻪ ده ؛ ﺧﻮ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻟﯿﺪﻧ‪＊ ３‬ﻮدﻟ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬دا ﺗﻌﺎﻣﻞ ډﯾﺮ وروﺗﺮﺳﺮه‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻫﯿ（ﮑﻠﻪ ﭘﻪ )‪ (STP‬ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د ﻟﻮړې ﺗﻮدوﺧ‪ ، ３‬ﻓﺸﺎر او ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺷﻮﻧﯽ دی‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﻫﻢ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﭘﻪ ﺳﻨﺘﯿﺰ ﮐ‪ ３‬ﺳﺘﻮﻧﺰې ﻻ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ او ﻫﻐﻪ دا ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 25o C‬ﮐ‪ ３‬د اﻧﺘﻠﭙﻲ‬
‫ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻌﯿﺎري ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ΔH = - 46Kjoul mol ３‬او ﭘﻪ ‪ 723o K‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ΔH = - 46Kjoul mol ３‬دي او ﭘﻪ ﻟﻮړه‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎدل ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﮐﻮﭼﻨﯽ وي ‪،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺛﺎﺑﺖ ﻗﯿﻤﺖ د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪K2‬‬ ‫‪o‬‬
‫‪ln‬‬ ‫) ‪= - ΔH ( 1 - 1‬‬
‫‪K1‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪T 2 T1‬‬

‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮده ‪請‬ﺪق ﮐﻮي ﭼ‪ ΔH ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﺣﺴﺎﺳﻪ ﻧﻪ وي ؛ ﺧﻮ ﭘﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﮐ‪ ３‬دا ﻣﻄﻠﺐ‬
‫‪請 100%‬ﺤﯿﺢ ﻧﻪ دی ؛ ﺧﻮ ﻟﻪ دې ﺳﺮه ﻫﻢ ﻣﻨﻠﻮ ﺗﻪ ﻧ‪８‬دې ﮐﯿﺪای ﺷﻲ‪ ،‬د دوو ﺗﻮدوﺧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ‪ ΔH‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﺣﺪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫وﻧﯿﻮل ﺷﻲ‪:‬‬

‫‪273‬‬
 ‫)‪ΔH o (298) + ΔH (723‬‬
‫= ‪ΔH o‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ΔH = - 26 - 56 = - 4 1 Kjou mol‬‬
‫‪o‬‬
‫‪2‬‬
‫‪K‬‬
‫‪2,3log × 273 = 4 1 ( 1 . 1 ), logK (723) = - 435‬‬
‫‪2,3 ×10 2 8,3 723 298‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪= 4,5 × 1 0 3‬‬
‫‪723‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮﺗﻪ د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺳﻨﺘﯿﺰ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻓﺸﺎر ﻟﻮړ ﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺳﻨﺘﯿﺰ ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ډﯾﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻻﺳﺘﻪ راوړل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﺗﺮﺳﺮه‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ او ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ‪،‬ﻻﻧﺪې د اﻣﻮﻧﯿﺎ ﺳﻨﺘﯿﺰ او ﭘﻪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﺮو ﺑﺎﻧﺪې د ﻫﻐ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن ﻟﯿﺪل‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫د ﻫﻮا ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫دډﺑﺮو ﺳﮑﺮو ‪－‬ﺎز‬ ‫د ﻧﻔﺘﻮ ﮔﺎز‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﺎز‬

‫‪H2‬‬

‫‪CO2‬‬
‫‪H 2 SO4‬‬
‫‪NH 3‬‬ ‫‪( NH 4 ) 2 SO4‬‬
‫‪NH‬‬

‫‪( NH 2 ) 2 CO‬‬

‫‪HNO3‬‬ ‫‪(Ca ( NO3 ) 2‬‬

‫‪NH 4 NO3‬‬ ‫ﺷﮑﻞ‪ :‬د اﻣﻮﻧﯿﺎ د ﺳﻨﺘﯿﺮ اﻫﻤﯿﺖ او ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ دﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺳﺮې دﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﺑ‪２‬ﻪ‬

‫‪274‬‬
 ‫ﺷﭙ‪８‬م ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪197:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ＇ﻠﻮرم ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ او ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ ﺑﯿﻠﻮﺑﯿﻠﻮ‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻻرو ﺗﺮ ﻻﺳﺘﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او ﮐﺎرﺑﻦ دې د ﻫﻐﻮی ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺳﺎﻣﺎن اﻻت‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪:‬وﻟ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ زﯾﺎت دي ؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ او ﮐﺎرﺑﻦ د ﻻﺳﺘﻪ ！ﮑﻲ دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫راوړﻧ‪ ３‬او ﮐﺎروﻟﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ‬
‫او ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ دﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او د ﮐﺎرﺑﻦ د ﻻﺳﺘﻪ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭼ‪ ３‬د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ‬
‫‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ او ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ اړه ﯾ‪ ３‬ورﮐ‪７‬ي دي ‪ ،‬زده‬ ‫راوړﻧ‪ ３‬او ﮐﺎروﻟﻮ ＇ﻮ ﺑﯿﻠ‪ ３／‬دې ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ وواﯾﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم دې ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪275‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ووﯾﻞ ﺷﻮل‪ ،‬د ﻫﺮ ‪－‬ﺮوپ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻮاص ‪ ،‬د ﻫﻤﺪې ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي‪،‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ﭼ‪ ３‬د ＇ﻠﻮرم ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻋﻨﺼﺮ دی‪ ،‬ﺧﻮاص ﯾ‪ ３‬د ﻫﻤﺪې ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي؛د ﺑﯿﻠ‪３／‬‬
‫ﭘﻪ ډول‪ :‬د ﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ، (C = C ) ＃‬د ﮐﺎرﺑﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ (C = O) ＃‬دوه ‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬اړﯾﮑ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دا ډول اړﯾﮑﻪ د ‪ Si‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﻪ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ CO2 .‬ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ ‪－‬ﺎز دی ﭼ‪ ３‬د ﺗﻨﻔﺲ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ازادﯾ‪８‬ي‬
‫‪،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ SiO2 ３‬ﻟﻪ ‪＇ - O - Si - O -‬ﺨﻪ ﺟﻮړ دی او ﺟﺎﻣﺪه ﻣﺎده ده ﭼ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻗﺸﺮ ﯾ‪ ３‬ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ی دی‪.‬‬
‫د دې ！ﻮﻟﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺑﺎﻧﺪﯾﻨﻲ ﻗﺸﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ) وﻻﻧﺴﯽ ( ‪ ns 2 np 2‬دی او د ＇ﻠﻮرواړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ＇ﻠﻮر ‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬اړﯾﮑ‪３‬‬
‫ﭼ‪ ３‬داړﯾﮑﻮ ﯾﻮﺷﺎن ارز＊ﺖ ﻟﺮي ‪ ،‬ﻟﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺟﻮړوي‪ .‬د دې ‪－‬ﺮوپ د دوو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯿﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﻠﻮر‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬اړﯾﮑ‪ ３‬ﺟﻮړوي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د دې ‪－‬ﺮوپ ﻧﻮر ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ‪ S‬د اورﺑﯿﺘﺎل وﻻﻧﺴﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د اړﯾﮑﻮ د ﺟﻮړﯾﺪو وړﺗﯿﺎ ﻧﻪ ﻟﺮي؛ ‪＄‬ﮑﻪ‬
‫ﻫﺴﺘ‪ ３‬ﺗﻪ ﯾ‪ ３‬ﻧﮋدې دي‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻋﯿﻦ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯿﻮ ﺧﻮاوو＇ﺨﻪ ＊ﮑﺘﻪ ﺧﻮاﺗﻪ زﯾﺎﺗﺘ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ S‬او‬
‫‪ P‬د اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ اﻧﺮژﯾﮑﻲ ﺗﻮﭘﯿﺮﭘﻪ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ S‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د اړﯾﮑ‪ ３‬د ﺗ‪７‬ﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻟ‪ ８‬ﻣﯿﻞ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ور＊ﯿﻲ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ) ‪(Carbon‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻲ ﮐﺎرﺑﻦ دوه اﯾﺰوﺗﻮﭘﻮﻧﻪ ‪ 126C‬او ‪ 136C‬ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د ﺧﭙﺮﯾﺪو ﺳﻠﻨﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ وار ﺳﺮه ‪ 98,89%‬او ‪ 0,11%‬ده؛‬
‫ﺧﻮ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬دﮐﺎرﺑﻦ ‪ 146C‬اﯾﺰوﺗﻮپ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ ﭼ‪ ３‬د اﺗﻤﻮﺳﻔﯿﺮﭘﻪ ﻟﻮړو ﻃﺒﻘﻮ ﮐ‪ ３‬دﻻﻧﺪې ﻫﺴﺘﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪14 N + 1 n®1 H +14 C‬‬
‫‪7 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫د ‪ 146C‬دﻋﻤﺮ د اوږدواﻟﻲ ﻧﯿﻤﺎﯾﻲ ‪ 5568‬ﮐﺎﻟﻪ دی ﭼ‪ ３‬د ‪ b‬وړاﻧ‪／‬ﻮ ﻟﻪ وﺗﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪:‬‬
‫‪14 C®14 N + - 0 e‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ اﻟﻮﺗﺮوﭘﯿﻮ ﮐ‪ ３‬اړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺑ‪２‬ﻮ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﭘﻪ اﻟﻤﺎس ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﻫﺮ اﺗﻮم د ＇ﻠﻮرو ﻧﻮرو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮه د ﺳ‪／‬ﻤﺎ د‬
‫اړﯾﮑﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻧ‪＋‬ﺘﻲ دی ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﻣﻨﻈﻢ ＇ﻠﻮر ﻣﺨﯿﺰه دی‪ .‬اﻟﻤﺎس ډﯾﺮ ﮐﻠﮏ ﺑﻠﻮر دی ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﯿﮋﻧﺪل ﺷﻮی‬
‫دی‪ ،‬د ﮐﺎرﺑﻦ دا اﻟﻮﺗﺮوﭘﻲ د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻧﻪ ﺗﯿﺮوﻧﮑ‪ ３‬ده ؛ ﺧﻮ د ﻫﻐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﯿﺮوﻧﻪ ﻟﻮړه ده ﭼ‪ ３‬د ﻣﺲ ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ده‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ د ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﺷﭙ‪ ８‬ﺿﻠﻌﻲ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧ‪＋‬ﺘﻲ دي ‪ ،‬د دووﮐﺎرﺑﻨﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د اړﯾﮑﻮ‬
‫اږودواﻟﯽ ‪ 1,42o A‬دی‪ .‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ دﺳﻄﺤﻮﺗﺮﻣﻨ‪ 1.42o A ＃‬وا！ﻦ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د واﻧﺪرواﻟﺲ ‪ Vander - waals‬ﻗﻮاوې ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﯾﻮ د ﺑﻞ د ﭘﺎﺳﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪،‬د دې ﻗﻮاوو د ﮐﻤﺰوری ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﯾﻮ ﭘﺮ ﺑﻠﻪ ﺧﻮﯾ‪８‬ي‪ ،‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪＄‬ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ ﭘﻪ دوو‬
‫ﺳﻄﺤﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﯾﻮﺷﺎن ﻧﻪ دی ‪،‬ﺧﻮ د درﯾﻤ‪ ３‬ﺳﻄﺤﻲ ﺳﺮه ورﺗﻪ دی‪:‬‬

‫‪276‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ‪－‬ﺮاﻓﯿﺖ ﻓﻀﺎﯾﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ‪ CO‬او ‪ CO2‬دی‪ .‬دا اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ د ‪－‬ﺎز ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪،‬ﺣﺎل دا‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-١‬ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ : (CO‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﮐﺎرﺑﻦ او ﯾﺎ د ﻫﻐﻪ ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ د ﻟ‪＇ ８‬ﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬وﺳﻮ‪＄‬ﻮل ﺷﻲ ‪CO ،‬‬
‫ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ CO ３‬د ‪ CH 4‬او ‪ H 2O‬د ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺳﺮه ﺳﻢ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪:‬‬
‫)‪CH 4 (g) + H 2 O(g) ®CO(g) + 3 H 2 (g‬‬

‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ او ﺑ‪ ３‬ﺑﻮﯾﻪ ‪－‬ﺎز دی او د وړاﻧ‪／‬ﻮ وړﺗﯿﺎ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د اړﯾﮑﻮ‬
‫اﻧﺮژي ‪ 1074kjoul ×mol -1‬ده ‪ ،‬د دې ﻣﺮﮐﺐ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟ‪ ８‬دی؛ ﺧﻮ ﻟﻪ دې ﺳﺮه ﻫﻢ د ﻟﯿﻮﯾﺲ د ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د ﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮم ازاد ﺟﻮړه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه د ﮐﻮاردﯾﻨﯿﺸﻦ اړﯾﮑﻪ ﺗ‪７‬ي؛دﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪:‬‬
‫] ‪Ni(s)+ 4 CO(g) ®[Ni(CO) 4‬‬

‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮ اﮐﺴﺎﯾﺪ زﻫﺮي ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺴﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي ؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﭘﻪ وﯾﻨﻪ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ) ‪ (O2‬ﭘﺮ‪＄‬ﺎی د ﻫﻤﯿﻮ‪－‬ﻠﻮﺑﯿﻦ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫اﺗﻮم ﺳﺮه اړﯾﮑﻪ ﺗ‪７‬ي ‪،‬ﻣﺴﻤﻮم ﺷﻮی ﺳ‪７‬ی ﺧﻔﻪ ﮐﻮي او ﻣ‪ ７‬ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻣﺮﮐﺐ ＇ﺨﻪ د ارﺟﺎع ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ اﯾﺴﺘﻠﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ور＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬ﭘﻪ ‪ 800C °‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬اﯾﺴﺘﻞ‪:‬‬
‫‪8000 C‬‬
‫)‪Fe 2O 3 + CO ¾¾¾® 2Fe(l) + 3CO 2 (g‬‬
‫‪-٢‬ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ : (CO2‬ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ (CO2‬ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ‪－‬ﺎز دی‪ ،‬د اړﯾﻦ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ او ﯾﺎ‬
‫دﻋﻀﻮي ﻣﻮادو د ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ اوﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د اﻟﮑﻮﻟﻲ ﺗﺨﻤﺮ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬او ﭘﻪ ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＂ﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﻗﻮي‬
‫ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻋﻤﻞ ＇ﺨﻪ ﻫﻢ دا ‪－‬ﺎز ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾ‪８‬ي‪ .‬ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ ‪ STP‬ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪－‬ﺎز ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ‪ CO2‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻫﺮ اﺗﻮم د ﯾﻮې ﺳ‪／‬ﻤﺎ ) ‪ (s‬اړﯾﮑ‪ ３‬او ﯾﻮې ﭘﺎی ) ‪ (p‬اړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻂ د ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ اﺗﻮم ﺳﺮه‬
‫‪æ‬‬ ‫‪π π ö‬‬
‫ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ﺷﻮي دي او د ﻫﻐﻮی اړﯾﮑ‪ ３‬ﺧﻄﻲ ÷ ‪ ç O = C = O‬دي‪ .‬د ﻫﺮې اړﯾﮑ‪ ３‬اوږدواﻟﯽ ‪ 1.162 A°‬او د ﻫﻐﻮی د ﻫﺮﯾﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ ‪９‬‬
‫‪ç‬‬ ‫‪δ δ‬‬ ‫÷‬
‫‪è‬‬ ‫‪ø‬‬
‫اﻧﺮژي ﻟﻪ ‪＇ 802 KJoul mol‬ﺨﻪ ﻟ‪ ８‬ده؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ (CO2‬ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ او اﮐﺴﯿﺠﻦ د اړﯾﮑ‪ ３‬د ﭘﺮې ﮐﯿﺪو‬

‫‪277‬‬
 ‫ﻟﭙﺎره ‪ 2×802 =1602kjoul×mol -1‬اﻧﺮژۍ ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ده ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﻟﯿﻮﯾﺲ ﻟﻪ ﺗﯿﻮري ﺳﺮه ﺳﻢ ﮐﻤﺰوری ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﺣﻞ ﮐﯿﺪل د ‪ H 2 CO3‬دﺟﻮړﯾﺪو د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻻﻣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺖ ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﯽ دی‪:‬‬
‫¬¾ ‪CO2 + H 2 O‬‬
‫¾‬
‫¾¾‬
‫‪¾® H 2 CO3‬‬

‫د ‪ CO2‬ﺣﻞ ﮐﯿﺪل ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ 0.032% ３‬دی‪ .‬ﻻﺗﺮ اوﺳﻪ د ‪ H 2 CO3‬ﺧﺎﻟﺺ ﺗﯿﺰاب ﭘﻪ ﻻس ﻧﻪ دی راﻏﻠﯽ؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﺑ‪ ３‬ﺛﺒﺎﺗﻪ دی‬
‫او ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬دي ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ )‪ (Dehydation‬ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د دې ﺗﯿﺰاب ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ د ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿ＀ ) ‪ (Carbonate‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي او ﺑ‪ ３‬ﺛﺒﺎﺗﻪ‬
‫ده ‪،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﯾﺎ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﻏﯿﺰه ‪،‬ﭘﻪ ‪ CO2‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫) ‪CaCO ¾¾® CaO + CO (g‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪278‬‬
 ‫ﯾﻮوﻟﺴﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ‬
‫‪ -1‬د ﺗﺪرﯾﺲ وﺧﺖ ) ‪ 6‬درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ (‬

‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ او ﺧﻮاص‪ ،‬د ﺑﻮر ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪1‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺑﻮرون ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬ ‫‪2‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﺟﻮړ＊ﺖ‪ ،‬د ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ‬ ‫‪3‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻠﯿﮑﺎن اﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫‪4‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص‪ ،‬ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ‬ ‫‪5‬‬
‫ﯾﻮ درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫د ＇ﭙﺮﮐ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ﯾﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ -2‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ ＊ﻮوﻧﯿﺰې ﻣﻮﺧ‪３‬‬

‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﮐﻮم ډول ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې درک ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ دوه ‪－‬ﻮﻧﻲ ﺧﻮاص ﻟﺮي او د ﻧ‪７‬ی ﻣﻬﻢ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﯿﺮﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﯿﻞ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ＇ﭙﺮﮐﻲ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪ - 1‬ب‪ - 2 ،‬اﻟﻒ‪ - 3،‬ج‪ - 4 ،‬ب‪ - 5 ،‬ج‪ - 6،‬ب‪ - 7 ،‬اﻟﻒ‪ - 8،‬د‪ - 9،‬ب‪ - 10،‬اﻟﻒ‬
‫د ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫‪ -1‬د ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﻣﺮﮐﺐ د ډای ﻣﯿﺮ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د دوو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮ او ﯾﺎ ډای ﻣﯿﺮ ) ‪ ( B2 H 6‬ﺟﻮړ＊ﺖ ﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دی‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ‪ B2 H 6‬ډای ﻣﯿﺮﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬

‫‪279‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﯾﻮ ﺳﭙﯿﻦ ﺑﻠﻮري ﻣﺮﮐﺐ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 171C°‬ﮐ‪ ３‬و‪４‬ﻠ‪ ３‬ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د ‪ B(OH ) 3‬ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اوﺑﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮ د دوو‬
‫ازاد ﺷﻮو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﺬﺑﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﻟﯿﻮﯾﺲ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ＇ﯿﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻮي او ﮐﺎﻣﭙﻠﮑﺲ ﺟﻮړوي ﭼ‪ ３‬د ﺑﺮوﻧﺴﺘﯿﺪ د ﺗﯿﺰاب‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﺟﻮړ＊ﺖ‪ ،‬د ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ‬

‫‪H 3 BO 3 + H 2 O ®( OH ) B - OH - + H +‬‬
‫‪3‬‬
‫د ﻟﯿﻮﯾﺲ اﺳﯿﺪ‬ ‫د ﺑﺮوﻧﺴ＂ﯿﺪ ﺗﯿﺰاب‬
‫‪+‬‬
‫)‪(OH )3 B - OH (aq) + H 2O(l ) ® [B(OH)14- (aq) + H 3 O(aq‬‬
‫ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﭘﻪ ﻟﺮ‪－‬ﯿﻨﻮ ﻣﻮادو ﻟﮑﻪ‪ :‬ﮐﺎﻏﺬ ﮐ‪ ３‬د اور ﻟﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘ‪＇ ，‬ﺨﻪ ﻣﺨﻨﯿﻮی ﮐﻮي ‪ ،‬د اور اﺧﯿﺴﺘﻨ‪ ３‬د ‪－‬ﻮاښ د را！ﯿ＂ﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻪ ﺧﻤﯿﺮه ﮐ‪ ３‬او دﮐﻮروﻧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﺎﯾﻘﻮ ﻣﻮادو ﮐ‪ 5% ３‬ﺑﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-3‬‬
‫‪22400 mL · 1.22 g‬‬
‫‪280 mL‬‬ ‫‪____ 1.22 g‬‬ ‫= ‪M‬‬ ‫‪= 97 .6‬‬
‫‪280 mL‬‬
‫‪22400 mL ____ M - -‬‬
‫‪22.2 · 97.6 g‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪____ 22.2 g‬‬ ‫= ‪m1‬‬ ‫‪= 21.6672 g‬‬
‫‪100‬‬
‫‪97.6 ____ m1‬‬
‫‪77.8 · 97.6 g‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪____ 77.8 g‬‬ ‫= ‪m2‬‬ ‫‪= 75.9338 g‬‬
‫‪100‬‬
‫‪97.6 ____ m2‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪21.6672 g‬‬
‫‪nB‬‬ ‫=‬ ‫‪= 2.004mol‬‬
‫‪M 10.81g / mol‬‬
‫‪m 75.9328g‬‬
‫= ‪nF‬‬ ‫=‬ ‫‪= 3.996mol‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪19g/mol‬‬
‫‪nB = 2.004mol ¸ 2.004mol = 1‬‬
‫‪n F = 3.996mol ¸ 2.004mol = 2‬‬
‫‪B =1‬‬ ‫‪BF2‬‬
‫‪F=2‬‬ ‫‪M ( BF2 )a = 97.6‬‬
‫‪97.6‬‬
‫‪(48.81)a = 97.6‬‬ ‫=‪a‬‬
‫‪48.81‬‬
‫‪a=2‬‬ ‫‪(BF2 ) 2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪B2 F4‬‬

‫‪ -4‬د ﺑﻮرون ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﯾﻮ ﯾ‪ 81.2% ３‬ﺑﻮرون ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐ‪ ３‬د ﯾﻮې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﮐﺘﻠﻪ ﭘﻪ ﺳﺘﻨﺪردو ﺷﺮاﯾﻄﻮ ﮐ‪ 1.22 g ３‬ده ‪ ،‬د‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪280‬‬
 ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪22400mL • 1.22 g‬‬
‫‪25mL‬‬ ‫‪____ 1.22 g‬‬ ‫= ‪M‬‬ ‫‪= 1093.12‬‬
‫‪25mL‬‬
‫‪22400mL ____ M‬‬
‫‪1093.12 • 81.2‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪____ 81.2 g‬‬ ‫= ‪m1‬‬ ‫‪= 81.12 g‬‬
‫‪100‬‬
‫‪1093.12 ____ m1‬‬
‫‪109.3 • 18.8‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪____ 18.8 g‬‬ ‫= ‪m1‬‬ ‫‪= 20.5484 g‬‬
‫‪100‬‬
‫‪109.3 ____ m1‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪88.7516 g‬‬
‫‪nB‬‬ ‫=‬ ‫‪= 8.2mol‬‬
‫‪M 10.81g / mol‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪20.5484g‬‬
‫= ‪nH‬‬ ‫=‬ ‫‪= 20.4mol‬‬
‫‪M 1.008g/mol‬‬
‫‪nB = 8.2mol ÷ 8.2mol = 1 • 2 = 2‬‬
‫‪n H = 20.4mol ÷ 8.2mol = 2.5 • 2 = 5‬‬
‫‪B=2‬‬ ‫‪B2 H 5‬‬
‫‪H=5‬‬ ‫‪M(B 2 H 5 )a = 109.3‬‬
‫‪109.3‬‬
‫‪21.62a = 109.3‬‬ ‫= ‪⇒a‬‬ ‫‪=5‬‬
‫‪21.62‬‬
‫‪ SiC -5‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐﺎرﺑﺎﯾﺪ ) ‪ (Silican corbide‬ﯾﺎ ﮐﺮﯾ ﻮرﻧﺪم ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻠﮑﻪ او ﻧﻪ ﺳﻮزﯾﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎده ده ﭼ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ او ‪SiO2‬‬

‫ﺗﻪ ﺗﺮ ‪ 2000C°‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻣﺎده ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د ﻏﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﻧﻪ ﺳﻮزﯾﺪوﻧﮑﻮ ﺧ‪＋‬ﺘﻮ‪ ،‬د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﭘﻪ وﺳﺎﯾﻠﻮاو ﻧﻪ‬
‫ﺳﻮزﯾﺪوﻧﮑﻮ ﺳﻤﻨﺘﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫¾¾ ‪Si + 2C + SiO2‬‬ ‫‪¾® 2 SiC + O2‬‬
‫‪2000 ° c‬‬

‫‪ -6‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪرادوﻧﻪ ‪ :‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ د ﺳﯿﻼن )‪ (Silane‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫ ﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﻮﻧﻮ ﺳﺮه ورﺗﻪ واﻟﯽ ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪H H‬‬ ‫‪H H‬‬
‫| |‬ ‫| |‬
‫‪H - C- C- H‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪H - Si - Si - H‬‬
‫| |‬ ‫| |‬
‫‪H H‬‬ ‫‪H H‬‬
‫د ﺳﯿﻼن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ) ‪ (Sin H 2n + 2‬دی ﭼ‪ ３‬د ﻣﺸﺒﻮع ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﻮﻧﻮ ) ‪ (Cn H 2 n + 2‬ﺳﺮه ورﺗﻪ واﻟﯽ ﻟﺮي‪ .‬ﯾﻮازې ﺗﻮﭘﯿﺮ ﯾ‪ ３‬دا‬
‫دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺸﺒﻮع ﻫﺎﯾﺪروﮐﺎرﺑﻨﻮﻧﻮ ﮐ‪ n ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮ ﻗﯿﻤﺖ وﻟﺮي ؛ﺧﻮ ﭘﻪ ﺳﯿﻼﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ n ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﺗﺮ ‪ 6‬ﭘﻮرې ﻗﯿﻤﺖ‬
‫وﻟﺮي ﭼ‪ Si 6 H 14 ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ؛‪＄‬ﮑﻪ د ‪ Si - Si‬ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ ﮐﻤﺰوری ده او ﻟﻮړ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﺗﻮﻟﯿﺪوﻻی ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ‪ Si‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬دوه ‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬او درې ‪－‬ﻮﻧ‪ ３‬اړﯾﮑ‪ ３‬ﻫﻢ ﻧﻪ ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ .‬ﺳﯿﻼﻧﻮﻧﻪ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ او ﻓﻌﺎل ﻣﻮاد دي او د ﻫﻮا ﭘﻪ‬
‫ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬اور اﺧﻠﻲ‪:‬‬

‫‪Si H + 3 O ® 3 SiO + 4H O‬‬

‫‪3 8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺳﯿﻼﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭼﺎودﯾﺪوﻧﮑﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي؛ﺧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ‪ Al2Cl6‬د ﮐﺘﻠﺴﺖ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﮐﻠﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ ﺳﺮه د ﮐﻨﺘﺮول وړ دی ﭼ‪ ３‬ﮐﻠﻮروﻣﯿﺘﺎن ﺗﻪ ورﺗﻪ ﮐﻠﻮروﺳﯿﻼن ﺗﻮﻟﯿﺪوي‪:‬‬

‫‪281‬‬
 ‫‪Al Cl‬‬
‫­ ‪2 ¾6® SiH Cl + H‬‬
‫‪HCl + SiH‬‬
‫‪4‬‬
‫¾‬‫¾‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫！ﻮل ﺳﻠﯿﮑﺎﻧﻮﻧﻪ ﻋﺎﯾﻖ او د اوﺑﻮ ﻟﻪ ﻧﻔﻮذ ＇ﺨﻪ ﻣﺨﻨﯿﻮی ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻪ ﻟﺮي او ﭘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﮐﺎروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﭘﻮ＊ﻮﻟﻮ‬
‫ﭘﻪ ﭼﺎرو ﮐ‪ ３‬ور‪＄‬ﻨ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺳﻠﯿﮑﺎن د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰ وﻧﻮ ﺳﺮه ورﺗﻪ واﻟﯽ ﻟﺮي؛ ﺧﻮ د ﻫﻐﻪ ﺑﺮ＊ﻨﺎﯾ‪ ３‬ﺗﯿﺮوﻧﻪ او ﻓﺰﯾﮑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻪ ﯾ‪３‬‬
‫ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ دي‪ .‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻠﻮر اﻟﻤﺎس ﺗﻪ ورﺗﻪ دی؛ ﺧﻮ د ﻫﻐ‪ ３‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑﻪ دوﻣﺮه ！ﯿﻨ‪／‬ﻪ ﻧﻪ ده ‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﭘﻪ اﻟﻤﺎس‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ده‪ .‬ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻧﯿﻤﻪ ﻫﺎدي دی؛ ﺧﻮ اﻟﻤﺎس ﻫﺎدي دی‪.‬‬

‫‪282‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪204:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻪ او ﺟﻮړ＊ﺖ‪ ،‬د ﺑﻮر ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬ ‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪ -‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺑﻮرون ﻋﻨﺼﺮ د ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ او ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ اړه دې‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻫﻢ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دې ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﺑﻮرﮐﺲ ＇ﻪ ﺷﯽ دی او ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ‪5‬‬
‫ور‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑﻲ دې ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪／‬ﺮې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺑﻮرون د ﻋﻨﺼﺮ ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺟﻮړ＊ﺖ او ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي اود ﻫﻐﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ او اﺳﺘﺤﺼﺎل ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺑﻮرون د ﻋﻨﺼﺮ د ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ او ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ اړه‬
‫وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫دې رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي او ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪه دې‬
‫ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه وﺳﭙﺎري‪.‬‬

‫‪283‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﻞ‪:‬‬
‫د ﻣﻨ‪／‬ﺎن ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ‬ ‫د ﻣﺮﮐﺐ ﻧﻮم‬ ‫ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫‪２－‬ﻪ د ﻣﻨ‪／‬ﺎن داﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ﻧﻤﺒﺮ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪Potassium permanganate‬‬ ‫‪KMnO4‬‬ ‫‪Mn +7‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪Potassium manganate‬‬ ‫‪K 2 MnO4‬‬ ‫‪Mn +6‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي‬ ‫‪Potassium manganite‬‬ ‫‪K 4 MnO4‬‬ ‫‪Mn +4‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻓﻠﺰي‬ ‫‪manganium( II )oxide‬‬ ‫‪MnO‬‬ ‫‪Mn +2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ا‪請‬ﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫‪ .1‬ﺑﻮراﺗﻮﻧﻪ ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬ﯾﻮازې ﺑﻮرون او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ .2‬درې ﻣﺮﮐﺰي اړﯾﮑﻪ ‪ :‬ﻫﻐﻪ اړﯾﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐ‪ ３‬درې اﺗﻮﻣﻪ د ﯾﻮې ﺟﻮړې اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﯾﻮه واﺣﺪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ‬
‫اورﺑﯿﺘﺎل ﮐ‪ ３‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ﺷﻮي وي‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﻧﻮم ﺳﺮه ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ .‬دا ډول اړﯾﮑﻪ ﭘﻪ ﺑﻮر ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺳﯿﻼﻧﻮﻧﻪ ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﯾﻮازې ﻟﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن او ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮي وي‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﻧﻮم ﺳﺮه ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ‪ III‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫د ‪ III‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د ‪ ns 2np1‬د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ وﻻﻧﺴﻲ ﻗﺸﺮ ﺟﻮړ＊ﺖ ﻟﺮي او ﺑﻮرون د دﻏﻪ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻋﻨﺼﺮ دی‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﯽ دی‪ ،‬د ﻫﻐﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ او ﻫﺎﯾﺪرو ﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺳﺮه ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ دوه‬
‫ﻋﻨﺼﺮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د دﻏﻪ ‪－‬ﺮوپ دوﯾﻢ ﻋﻨﺼﺮ دی ﭼ‪ ３‬ﻓﻠﺰي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﺮي او ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﯾ‪ ３‬ډﯾﺮ ﻟ‪ ８‬ﺣﺲ‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﯾﻮازې د ﻗﻮي ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ او ﻗﻮي اﻟﻘﻠﯿﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪې اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻧﻪ ＊ﯿﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﻟﻪ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ‪６－‬ه‬
‫اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪:‬‬
‫) ‪2Al (s ) + 6 H 3 O + (aq) ® 2 Al 3 + ( aq ) + 6 H 2O (l ) + 3H 2 ( g‬‬

‫د ﺑﻮرون د ﻋﻨﺼﺮ اﺗﻮم ډﯾﺮ ﮐﻮﭼﻨﯽ دی؛ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ دﻏﻪ ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮ د ﺧﭙﻞ ‪－‬ﺮوپ ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ی ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻲ ﺷﻌﺎع ‪ 120 pm‬ده او د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺷﻌﺎع ﻟﻪ ‪＇ 120 pm‬ﺨﻪ ﻟ‪ ８‬ده‪ .‬د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ د اﻧﯿﻮن دﺟﻮړوﻟﻮ ﻣﯿﻞ ﻧﻪ ﻟﺮي او ﻟﮑﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ) ‪＇ (ns 2np1‬ﺨﻪ ＊ﮑﺎرﯾ‪８‬ي‪ ،‬ډﯾﺮ‬
‫ﺷﻤﯿﺮ ﯾ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 3‬ﻧﻤﺒﺮ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي‪＇ .‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺑﻮرون د ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻌﺎع ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ده‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﻐﻪ د‬
‫اﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻧﺮژي ﻟﻮړه ده ﭼ‪ ３‬د ‪ B +3‬اﯾﻮن ﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ ﮐﯿ‪８‬ي؛ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ﺑﻮرون ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﺷﺘﺮاﮐﻲ اړﯾﮑ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او د‬
‫درﯾﻮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻮ د ﺟﻼﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د اړﺗﯿﺎ وړ اﻧﺮژي د ﺑﻮرون ﻟﻪ اﺗﻮم د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ د اﻧﺮژۍ او د ﮐﺮﺳﺘﺎﻟﻲ ﺷﺒﮑ‪ ３‬ﻟﻪ اﻧﺮژۍ ＇ﺨﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪ .‬د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ ﻧﻮر ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﯾﻮﻧﻲ اوﯾﺎ ﮐﻮﻻﻧﺴﻲ اړﯾﮑﻪ وﺗ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪－‬ﺎﻟﯿﻢ‪ ،‬اﻧﺪﯾﯿﻢ او ﺗﺎﻟﯿﻢ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 1‬ﻧﻤﺒﺮ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي‪－ ،‬ﺎﻟﯿﻢ او اﻧﺪﯾﯿﻢ د ﺧﭙﻞ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ + 1‬ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﻧﺎ ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺘﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ ،‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ د ‪ + 3‬ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه ﭘﺎﯾ‪＋‬ﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ .‬د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د‬

‫‪284‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ او ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ د اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه د اﺳﯿﺪي ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﭘﻪ ﻟ‪８‬واﻟﻲ ﮐ‪ ３‬ﯾﻮه ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗ‪ ，‬ﻻره د‬
‫اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ‪＄‬ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ B2O3 ３‬او ‪ B(OH )3‬ﭼ‪ ３‬د ‪ H 3 BO3‬ﭘﻪ ＇ﯿﺮ ﻟﯿﮑﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﺗﯿﺰاب دی‪ ،‬د‬
‫اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ او ‪－‬ﺎﻟﯿﻢ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ اﻣﻔﻮﺗﺮﯾﮏ دي ‪ In2O3 ،‬او ‪ Tl 2O3‬اﻟﻘﻠﻲ ﺧﻮاص ﻟﺮي‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺟﺪول د درﯾﻢ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮو اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ او ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﺧﻮاص ＊ﯿﻲ‪:‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫‪B‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫‪Ga‬‬ ‫‪In‬‬ ‫‪Tl‬‬
‫ﻓﺰﯾﮑﻲ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎوې‬
‫دوﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ) ‪( 0 C‬‬ ‫‪2300‬‬ ‫‪659‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪304‬‬
‫د اﯾﺸﯿﺪو درﺟﻪ ) ‪( 0 C‬‬ ‫‪2550‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪2070‬‬ ‫‪2100‬‬ ‫‪1457‬‬
‫‪ 80‬اﺗﻮﻣﻲ ﺷﻌﺎع )‪( pm‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪155‬‬
‫اﯾﻮﻧﻲ ﺷﻌﺎع )‪( pm‬‬ ‫_‬ ‫‪52‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪95‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 1S 2S 2 p ( Ne) 3s 3 p ( Ar ) 4S 2 4 p1‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ‬ ‫‪Kr 5s 2 5 p1‬‬
‫‪( Xe) 6S 2 6 p1‬‬

‫‪ 801‬داﯾﻮﻧﺎﯾﺰﯾﺸﻦ اﻧﺮژی‬ ‫‪579‬‬ ‫‪579‬‬ ‫‪560‬‬ ‫‪589‬‬

‫‪2422‬‬ ‫‪1814‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪1814‬‬ ‫‪1952‬‬
‫‪kj / mol‬‬ ‫‪2740‬‬ ‫‪2953‬‬ ‫‪2692‬‬ ‫‪2866‬‬
‫‪3657‬‬
‫‪ 5‬اﺗﻮﻣﻲ ﻧﻤﺒﺮ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪81‬‬
‫د ﺑﻮر ﻋﻨﺼﺮ د زﻧ‪％‬ﯿﺮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ ډﯾﺮ ﻟ‪ ８‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻟﺮي؛د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬د ‪ B2Cl4‬ﻣﺮﮐﺐ ﮐﻮﻻی ﺷﻲ ﺗﺮ＇ﻮ‬
‫‪ Cl 2 BBCl2‬زﻧ‪％‬ﯿﺮي ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ي؛ ﺧﻮ د دې ‪－‬ﺮوپ د ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ دې ﺑ‪２‬ﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﺟﻮړوﻻي‪.‬‬

‫‪285‬‬
 ‫دوﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪205:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺑﻮرون ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﺑﻮرون د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮد ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی ﮐﺎروﻟﻮ د ‪＄‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬
‫‪-‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺑﻮرون ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ‪請‬ﻨﻌﺘﻲ او ﻃﺒﻲ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺑﻮرون ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ دې د ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬وﮐﺎروﻻی ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﺑﻮرون د ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬د ﮐﺮﻣﺒﻮل د ﺗﺨﺘ‪ ３‬د ﺧﻮﯾﻮﻟﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﯿﺎ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ‬
‫ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪／‬ﺮې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺑﻮر د ﻋﻨﺼﺮ د ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺟﻮړ＊ﺖ او ﺧﺎ‪請‬ﯿﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺑﻮرون د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ورﮐ‪７‬ي‪،‬د ﻫﻐﻮی ﺟﻮړ＊ﺖ اوﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ دې رو＊ﺎﻧﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺑﻮرون د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬او د ﮐﺎروﻟﻮ ﮐ‪７‬ﻧﻼرې‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪ ،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې د ﻋﻤﻞ‬ ‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ډ‪－‬ﺮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻠﻲ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪286‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‪.‬‬
‫د ﺑﻮرن ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻮرون ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د ﺑﻮرون اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﺑﻮرون ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﺎﻟﺺ ډول ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﺮﺳﺘﻠﻲ رﻧ‪／‬ﻪ ﺑﻮرون ﺗﻮر ﺑﺨﻦ ﺧ‪ ７‬رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي او وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ اﻟﻤﺎس ＇ﺨﻪ ډﯾﺮ ﮐﻠﮏ ﻋﻨﺼﺮدی‪.‬‬
‫ﺑﻮرون ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻧﻪ ﺗﯿﺮوي؛ ﺧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ډﯾﺮﯾﺪو ﺳﺮه د ﻫﻐﻪ ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾ‪ ３‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻻډﯾﺮﯾ‪８‬ي‪ .‬د ﺑﻮرون ﻣﻬﻢ‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ‪ BH 3‬دی‪ ،‬د ‪ B‬د اﺗﻮم د ﺑﺎﻧﺪﯾﻨﻲ ﻗﺸﺮ د اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ددې ﻣﺮﮐﺐ ﺳﺎده ﻓﻮرﻣﻮل ‪ BH 3‬دی؛‬
‫ﺧﻮ د ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﮐﺘﻠﻪ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ داﯾﻤﯿﺮ ) ‪ ( B2 H 6‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي ‪.‬‬
‫د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ د ﺑ‪ ３‬اوﺑﻮ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ )د ﺗﯿﺰاﺑﻮ اﻧﻬﺎﯾﺪرﯾﺪ( )‪ ( Anhydrideacide‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ ﻫﺎﯾﺪرﯾﯿﺸﻦ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮی اړوﻧﺪ ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬
‫‪B O + H O ® 2H BO 3‬‬
‫‪2 3 3 2‬‬ ‫‪3‬‬
‫＊ﯿ‪＋‬ﻪ او د ﻫﻐ‪ ３‬ﺟﻮړووﻧﮑﻲ ﻣﺮﮐﺒﺎت ‪ :‬د ＊ﯿ‪ ３＋‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺟﻮړووﻧﮑﻲ ﻣﻮاد ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ ، ( SiO2‬ﺑﻮرﯾﮏ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪ ، ( B2O3‬ﻓﺎﺳﻔﻮرﯾﮏ اﮐﺴﺎﯾﺪ ) ‪＇ ( P2O5‬ﺨﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ ＊ﯿ‪＋‬ﻪ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮړو اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ‬
‫ﺳﺮﺑﯿﺮه د ＊ﯿ‪ ３＋‬ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ V2O3 Ga2O3 ، Al2O3 ، TeO2 ، Sb2O3 ، As2O3 ، Bi2O3 ، GeO2 ３‬اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻪ او‬
‫ﻧﻮرﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ＊ﯿ‪ ３＋‬ﺟﻮړوﻧﮑﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ＇ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ډﯾﺮ زﯾﺎت دي؛ ﺧﻮ ‪ SiO2‬د ＊ﯿ‪ ３＋‬ا‪請‬ﻠﻲ‬
‫ﺟﻮړووﻧﮑﯽ دی‪.‬‬
‫ﮐﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ﺳﻮﭼﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ＇ﺨﻪ ＊ﮑﻠ‪＊ ３‬ﯿ‪＋‬ﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻻی ﺷﻮ ﭘﻪ ﮐ‪７‬ﮐﯿﻮ او وروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬وﮐﺎروو؛ ﺧﻮ د ﺳﻠﯿﮑﺎن‬
‫د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو درﺟﻪ ‪ 2000C°‬ده او ډﯾﺮ ﻟ‪＋／‬ﺖ ﺗﻪ اړﺗﯿﺎ ده؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻫﻐﻪ د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو د درﺟ‪ ３‬د را！ﯿ＂ﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو‬
‫وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﺳﺮه ‪ ６－‬وي ﭼ‪ ３‬دا ﻣﻮاد ﻟﻪ ‪ Cs2O ، Li2O ، PbO ، Na2O :‬او ‪＇ Rb2O‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪.‬‬
‫ﺳﺮ ﺑﯿﺮه ﻟﻪ دې ﭼ‪ ３‬وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد د ﺳﻠﯿﮑﺎن د وﯾﻠﯽ ﮐﯿﺪﻟﻮ درﺟﻪ را ！ﯿ＂ﻪ وي‪ ،‬د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺤﻠﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د ＊ﯿ‪ ３＋‬د‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ د ﮐﻢ واﻟﻲ ﻻﻣﻞ ﻫﻢ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻣﺎﯾﻌﺎﺗﻮ د ﺳﺎﺗﻠﻮ د ﺑﻮﺗﻠﻮﻧﻮ او د ﮐ‪７‬ﮐﯿﻮ د ＊ﯿ‪＋‬ﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ور ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻧﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د دې ﻧﻘﯿﺼ‪ ３‬د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﻟﻮﻣ‪７‬ي‪ ،‬دوﯾﻢ ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮﻧﻮ او د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ＇ﺨﻪ او ﭘﻪ‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ اﮐﺴﺎﯾﺪ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ＊‪＋５‬ﻪ ‪４‬ﻲ ﻟﻮ＊ﻮ د ＊ﮑﻼ ﻟﭙﺎره د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﯿﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﯾﻮراﻧﯿﻢ ﻟﻪ‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ ＇ﺨﻪ د ＊ﯿ‪＋‬ﻪ ﯾﻲ ﺗﻮﮐﻮ ﭘﻪ رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿﺪه؛ ﺧﻮ د وړاﻧ‪／‬ﻮ د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ اوﺳﻨﯿﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫＇ﺨﻪ ﮐﺎر ﻧﻪ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪287‬‬
 ‫درﯾﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪207:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﺟﻮړ＊ﺖ‪ ،‬د ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮﺧ‪３‬‬
‫‪-‬د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﭘﺮ ﺟﻮړ＊ﺖ دې ﭘﻮه اود ﻫﻐﻪ ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ دې دﻫﻐﻪ ﻓﺰﯾﮑﻲ او‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص زده او ﻫﻢ دې د ﺑﻮرون د ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﺮي‪.‬‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ ﺟﻮړ＊ﺖ د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻢ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﻫﻐﻪ دې ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﺳﺎﻣﺎﻧﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل‪ :‬ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ ﺑﻪ د ﮐﻮم رﻧ‪ ，‬ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮراﯾﺪ د‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺑﻮرون ﻓﻠﻮ راﯾﺪ د ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ دې ﻓﺰﯾﮑﻲ او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺑﻮرون ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻪ دې د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮه‬ ‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﺑﻮرون د ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې اړوﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪288‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﻞ‬
‫د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﻟﯿﻜﻞ‪:‬‬
‫‪D‬‬
‫اﻟﻒ – ‪B O + 3Mg ¾¾® 3MgO + 2 B‬‬
‫‪2 3‬‬
‫‪D‬‬
‫ب – ‪2BBr + 3H ¾¾® 2 B + 6 HBr‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪D‬‬
‫ج – ‪2B + N ¾¾® 2 BN‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ‪ BF3‬ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫د ‪ BF3‬د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﯾﻮه ＊ﻪ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﯾ‪ ３‬ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻮ د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اورﺑﯿﺘﺎل ﻧﻈﺮﯾﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻲ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﮐﺎر ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻏﻮر ﺳﺮه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻲ‪ ،‬د ‪ BF3‬د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﺟﻮړ＊ﺖ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﺴﻄﺢ دی‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻣﺴﺎوي‬
‫اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ راس ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي وا！ﻨﻮﻧﻮ ‪ 1,2910 A‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او ﺑﻮرون اﺗﻮم د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﮐ‪ ３‬د ‪ 120°‬زاوﯾ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﭽﻪ د‬
‫ﻓﻠﻮرﯾﻦ ﻟﻪ درې واړو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺷﺘﻪ دی‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬ﭘﻪ ﯾﻮه ﺳﻄﺤﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ BF3‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د ﺑﻮرون ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د ﻓﻠﻮرﯾﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻮاﻟﯽ‬
‫د ‪ AlCl3 , BCl3 , AlF3 , BF3‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﭙ‪ ８‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ‪ d‬د اړﯾﮑﻮ ﭘﻪ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ) ‪ ( s Z , s y , s X‬ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او‬
‫دوه اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ‪ Pz‬ﭘﻪ اورﺑﯿﺘﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ‪ p‬ﯾﻮه اړﯾﮑﻪ ﺟﻮړوي ﺷﺘﻪ دي ‪ ،‬د دې اړﯾﮑﻮ اﻧﺮژي ﻟﻪ ‪ 644 Kjoul mol‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي‬
‫ده‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬د ﺑﻮرون اﺗﻮم د ‪ SP - hybride‬ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬زاوﯾﻪ ﯾ‪ 120° ３‬ده‪ .‬د دﻏﻮ اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ‬
‫ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮی دی او د ‪ p‬د اورﺑﯿﺘﺎل اړﯾﮑ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﻟﻪ ﻧﻬﻮ )‪ (9‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮه ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮې دي ‪:‬‬

‫‪289‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ‪ BF3‬ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻓﻠﻮرﯾﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺮﮔﻮاﻟﯽ‬
‫دا ﻣﺴﻄﺢ ﺟﻮړ＊ﺖ د درﯾﻢ ) ‪ (III‬ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻧﻮروﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ) ‪ (Ti, In,Ga,Al‬ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي او ﻫﻢ د‬
‫‪2-‬‬ ‫‪1-‬‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬؛ ﻟﮑﻪ‪ ( BO3- , CO3 , NO3 , SO3 ) :‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫د ‪ BCl 3 ، BH 3‬او ‪ BF‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ دوو ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ )‪ (Dimer‬ﺑ‪２‬ﻮ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي او ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﯾ‪３‬‬
‫‪3‬‬
‫د ‪ B 2 F6 , B 2Cl 6 ,B 2 H 6‬ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﻫﻢ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬د ﺑﻮرون ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﯾﺎ ﮐﻠﻮرﯾﻦ او ﯾﺎ ﻓﻠﻮرﯾﻦ د‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﮐﻮاردﯾﻨﯿﺸﻦ ＇ﺨﻪ ﻧﺎ ﻣﻨﻈﻤﻪ ＇ﻠﻮر ﻣﺨﯿﺰه ﺟﻮړﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ د ‪ BH 3‬د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د ﯾﺎ‪－‬ﺮام او د ) ‪ (B2 H 6‬دو‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺟﻮړ＊ﺖ او د ﺑﻮرون ﯾﺎ د اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ د ﻫﻠﻮﺟﻨﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ دوه ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪＊ ３‬ﯿﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﺷﮑﻞ د ﻓﻠﻮر او ﺑﻮرون او د ) ‪ (BH‬د ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل د اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ اﻧﺮژﯾﮑﻲ ﺳﻮﯾﻪ ＊ﯿﻲ ‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬د ﻓﻠﻮرﯾﻦ د‬
‫‪3‬‬
‫اﺗﻮم ‪ 2S 2‬اورﺑﯿﺘﺎل ﭘﻪ اړﯾﮑﻪ ﮐ‪６－ ３‬ون ﻧﻪ دی ﮐ‪７‬ی او د ﺑﻮرون د اﺗﻮم ‪ SP‬ﻫﺎﯾﺒﺮﯾﺪ ﺷﻮي اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻪ د ﻓﻠﻮرﯾﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ‪2 P‬‬
‫‪2‬‬

‫اورﺑﯿﺘﺎل ﺳﺮه د ‪ s‬درې ﻣﺴﺎوي اړﯾﮑ‪ ３‬ﺟﻮړوي‪.‬‬

‫‪290‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ووﯾﻞ ﺷﻮل‪ ،‬د ﻓﻠﻮرﯾﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ‪ 2 P‬اورﺑﯿﺘﺎﻟﻮﻧﻮ درې د ‪ s‬ﺳ‪／‬ﻤﺎ اړﯾﮑ‪ ３‬او ﯾﻮه د ‪ p‬اړﯾﮑﻪ ﺟﻮړوي او د ‪ p‬اړﯾﮑﻪ‬
‫د رﯾﺰوﻧﺎﻧﺲ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ درﯾﻮ ﺑ‪２‬ﻮ ＊ﻮدل ﺷﻮې ده‪.‬‬

‫‪291‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪208:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫ﺳﻠﯿﮑﺎن‪ ،‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن اﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣﻮخ‬
‫‪-‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن او د ﺳﻠﯿﮑﺎن د اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺳﻠﯿﮑﺎن او د ﺳﻠﯿﮑﺎن اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﻃﺒﯿﻌﺖ د ﺟﻮړ＊ﺖ‬
‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﻣﻮاد دي‪ ،‬ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻲ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬
‫‪ -‬ﻟﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن او دﻫﻐﻪ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ＇ﺨﻪ دې ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﮐﺎر واﺧﻠﻲ او ﻻس ﺗﻪ دې‬
‫راوړﻻی ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﺳﺎﻣﺎﻧﻮﻧﻪ‬ ‫‪ - 4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬ﺷ‪ ３／‬ﻟﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﻣﻮاد ＇ﺨﻪ ﺟﻮړې ﺷﻮي دي؟‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ‬ ‫‪:1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ) د‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ‪40‬‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دې د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن او د ﺳﻠﯿﮑﺎن د اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ！ﮑ‪ ３‬دې ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن او د ﺳﻠﯿﮑﺎن‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن او د ﺳﻠﯿﮑﺎن د اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬د اﮐﺴﺎﯾﺪ ﭘﻪ اړه ور ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد داﺷﺖ او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻠ‪ ３‬ﻻرې دې ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻻرې ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن او د ﺳﻠﯿﮑﺎن د‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﭘﻪ اړه ور＊ﯿ‪ ، ３‬ﯾﺎدداﺷﺖ او زده‬ ‫ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ درﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻧﻪ وي‪،‬‬
‫دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻃﺮﺣﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪292‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﻞ‪:‬‬

‫‪Na SiF + 4Na ¾¾® 6NaF + Si‬‬

‫‪2 6‬‬
‫‪heat‬‬
‫‪SiO 2 (s)+ 2C(s) ¾¾¾® 2CO(g)+ Si‬‬

‫‪8000 C‬‬
‫)‪SiCl 4 (g) + 2H 2 (g) ¾¾ ¾¾® Si + 4HCl(g‬‬

‫‪600 _ 7000 C‬‬

‫) ‪SiCl4 + 4Na(s) ¾¾ ¾ ¾ ¾¾® Si(s) + 4 NaCl ( s‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ‪ :‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص ﻟﻪ ﻏﯿﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ورﺗﻪ دي؛ ﺧﻮ د ﻫﻐﻮی ﻓﺰﯾﮑﻲ او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﺗﯿﺮوﻧ‪ ３‬ﺧﻮاص ﻟﻪ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺰي‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﯿﺖ ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﻟﺮي ‪ .‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻠﻮري ﺑ‪２‬ﻪ د اﻟﻤﺎس ﭘﻪ ﺷﺎن ده؛ ﺧﻮ د ﻫﻐﻪ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑ‪ ، ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪＃‬‬
‫د اړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﻟﻤﺎس ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮي ‪،‬ډﯾﺮې ！ﯿﻨ‪ ３／‬ﻧﻪ دي‪ .‬ﺳﻠﯿﮑﺎن د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ ﻧﯿﻤ‪７／‬ی ﺗﯿﺮووﻧﮑﯽ دی؛ ﺧﻮ اﻟﻤﺎس ﻧﻪ‬
‫ﺗﯿﺮووﻧﮑﯽ دی‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺗﺮاﻧﺰﺳﺘﻮروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎ د ﻧﯿﻤ‪７／‬ي ﺗﯿﺮووﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﮐﺎر اﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﭼ‪＇ ３‬ﻪ ﻧﺎ＇ﻪ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻗﺸﺮ ‪ 28%‬ﺑﺮﺧﻪ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ﯾﺪه او وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ＇ﺨﻪ ډﯾﺮ زﯾﺎت ﻣﻮﻧﺪل ﺷﻮی دی‪ ،‬دﻏﻪ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ازاده ﺑ‪２‬ﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ د ﺳﻠﯿﮑﺎن ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ او د ﺳﻠﯿﮑﺎﻧﻲ ډﺑﺮو ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬د ﻏﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﯾ‪ ３‬ﺑ＂ﯿﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ د ارﺟﺎع ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪heat‬‬
‫‪SiO (s) + 2C(s) ¾¾¾® 2CO(g) + Si‬‬
‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮې ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﮐﭽﻪ ډﯾﺮه وي‪ ،‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﭘﺮ‪＄‬ﺎی د ‪ SiC‬ﻣﺮﮐﺐ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪SiO2 + 3C( S ) ¾heat‬‬
‫¾‬‫‪¾® ZOC( S ) + SiC‬‬
‫د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﭘﯿﮋﻧﺪل ﺷﻮی ﺑﻠﻮري ﺷﮑﻞ اﻟﻤﺎس ﺗﻪ ورﺗﻪ دی او ﺧ‪＄７‬ﻠﯿﺪوﻧﮑﯽ رﻧ‪ ，‬ﻟﺮي او د ﺑﺮﯾ‪＋‬ﻨﺎﻧﯿﻤ‪７／‬ی ﺗﯿﺮووﻧﮑﯽ دی‪.‬‬
‫دﺳﻠﯿﮑﺎن داﺗﻮﻣﻮﻧﻮﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﯾﮑ‪ ３‬ﭘﻪ اﻟﻤﺎس ﮐ‪ ３‬دﮐﺎرﺑﻦ داﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اړﯾﮑﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻏ‪＋‬ﺘﻠ‪ ３‬ﻧﻪ دي ‪،‬د اړﯾﮑﻮ ﺟﻮړووﻧﮑﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪＄‬ﺎی ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﻧﻪ دي‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫ（ﻮل ﮐﯿ‪８‬ي او ﻟﻮړ ﻗﺸﺮ ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻧﺮژۍ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ‬
‫وﻻﻧﺴﻲ ﻗﺸﺮ ﺗﻪ ﻧﯿ‪８‬دې دی‪ ،‬ﻟﯿ‪ ８‬دول ﮐﯿ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻧ‪／‬ﻪ )ﺧﺎﻟﺼﻪ( ﺳﻠﯿﮑﺎن ﭼ‪ ３‬د ﺗﺮاﻧﺰﺳﺘﻮروﻧﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﯿ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ＇ﻮ ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﭘ‪７‬اوﮐ‪３‬‬
‫ﻧﺎﻧ‪／‬ﻪ)ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻪ( ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻟﻪ ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ورﮐﻮي؛ ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ SiCl ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ‪ SiCl‬ﭼ‪ ３‬ﯾﻮه‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺗ‪＋‬ﺘﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎﯾﻊ ده‪ ،‬د ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺗﻘﻄﯿﺮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺳﻮﭼﻪ ) ﺧﺎﻟﺺ ( او د ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ارﺟﺎع ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧ‪／‬ﻪ )ﺧﺎﻟﺼﻪ(‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ SiC‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐﺎرﺑﺎﯾﺪ ) ‪ (Silican corbide‬ﯾﺎ ﮐﺮﺑﻮرﻧﺪم ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﮐﻠﮑﻪ ﻣﺎده ده‪ .‬دا ﻣﺎده د ﮐﺎرﺑﻦ او‬
‫‪ SiO2‬ﻟﻪ ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ورﮐﻮﻟﻮ ) ﺗﺮ ‪＇ ( 2000°‬ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬دﻏﻪ ﻣﺮﮐﺐ د ﻧﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﻧﮑﻮ ﺧ‪＋‬ﺘﻮ‪ ،‬د ﺳﺎﺗﻮﻧﮑﻮ ﺗﻮﮐﻮ او ﻧﻪ‬
‫ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪوﻧﮑﻮ ﺳﻤﻨﺘﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪293‬‬
‫‪Si + 2C + SiO2‬‬ ‫‪2000 ° c‬‬ ‫‪→ 2 SiC + O2‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬اﻟﻤﺎس ﺗﻪ ورﺗﻪ د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﺑﻠﻮروﻧﻪ‬

‫‪294‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫د درﺳﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﺦ‪210:‬‬

‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺷﺮح‬ ‫د ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮﻟﯿﮑﻮﻧﻪ‬

‫دﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎِد ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص ‪ ،‬ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ‬ ‫‪ -1‬د ﻟﻮﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻟﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﯿﻠﻪ ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ‪:‬‬
‫‪-2‬د زده ﮐ‪７‬ې ﻣـــــــــــﻮﺧ‪- ３‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ او د ﺳﻠﯿﮑﺎن د ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪو د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه دې ﭘﻮره‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﻫﻨﯿﺰې‬
‫‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ ！ﺎﮐﻠﯽ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص ﻟﺮي او‬ ‫ذﻫﻨﯿﺘﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ دې ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻرو ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎرﺗﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ دې د ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﻮﭘﯿﺮ‬
‫ﮐ‪７‬ای ﺷﻲ او ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ دې وﭘﯿﮋﻧﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﻲ او ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫‪ -3‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻪ‬
‫‪ -4‬د ﺗﺪرﯾﺲ اړﯾﻦ ﻣﻮاد او ﺗﻮﮐﻲ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ ‪ ،‬ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ او د ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﺳﺎﻣﺎﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ) ﺷﻔﺎﻫﻲ او ﻟﯿﮑﻨ‪( ９‬‬ ‫‪ -5‬د ارزوﻧ‪ ３‬ﻣﯿﺘﻮد‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪ -6‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺪرﯾﺲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‪:‬د ﺳﻼم ورﮐﻮل‪ ،‬د اﺣﻮال ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ ،‬د ﺣﺎﺿﺮۍ اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ‪ ،‬د‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﺪې ﮐﺘﻞ او د ﺗﯿﺮﻟﻮﺳﺖ ارزوﻧﻪ‬ ‫او زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎ ﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫د اﻧ‪５／‬ﺰې راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐﻮل ‪:‬د وداﻧﯿﻮ ﺟﻮړوﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﻮ＊） ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﻣﻮادو‬
‫＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ؟‬
‫وﺧﺖ‬ ‫‪ : 1-6‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﺪرﯾﺲ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د زده ﮐ‪７‬ې ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دﻗﯿﻘﻪ‬ ‫) د ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻮ زده ﮐ‪７‬ه او ارزوﻧﻪ(‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪوﻧﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﯿﺮﺷﻲ‪،‬د ﻫﻐﻮی ﻣﻬﻢ ！ﮑ‪ ３‬دې‬ ‫‪ -‬د ﻟﻮﺳﺖ ﺳﺮﻟﯿﮏ دي د ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﭘﺮﻣﺦ وﻟﯿﻜﻲ‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺧﻮاص او د ﯾﺎدداﺷﺖ او ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اړه دې ﻫﺮ اړﺧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪-‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑﯽ ﯾ‪ ３‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ د ﮐﯿﻤﯿﺎوي‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ او د ﺳﻠﯿﮑﺎن د ﻫﺎﯾﺪرادوﻧﻮ ﭘﻪ اړه وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎد داﺷﺖ‬ ‫ور ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ او د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪارﯾﺪ د او زده دې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﯽ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠ‪ ３‬ﻻرې دې ﻟﻪ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻮﺳﺮه رو＊ﺎﻧﻪ ‪-‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ او د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪو ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧ‪３‬‬
‫ﺑﯿﻼﺑﯿﻠ‪ ３‬ﻻرې ﭼ‪＊ ３‬ﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﯾ‪ ３‬وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﯾﺎداﺷﺖ او زده دې‬ ‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬دﻟﻮﺳﺖ دﻣﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪-‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ دې ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻟﻮﺳﺖ دې د ＇ﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وارزوي‪.‬‬
‫‪-‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه دې ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ دې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬دﻧﺪه ورﮐ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪295‬‬
 ‫‪ - 7‬د ﻟﻮﺳﺖ د ﻣﺘﻦ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬
‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﻞ‪:‬‬

‫)‪Na CO + SiO (l‬‬ ‫‪→ CO (g) + Na SiO‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪CaCO + SiO (l‬‬ ‫‪→ CO (g) + CaSiO‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪- 8‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﭙﺎره اړﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ډای اﮐﺴﺎﯾﺪ‪:‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ！ﺎﮐﻠﯽ اﮐﺴﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي او د ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د‬
‫ﻟﻮﻧﺪون د ﻗﻮې ﭘﺮﺑﻨﺴ＀ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ﺷﻮي دي‪ SiO2 .‬درې اړﺧﯿﺰه ﺑﻠﻮري ﺷﺒﮑﻪ ﯾ‪ ３‬ﻟﻮی ﺣﺠﻢ ﻟﺮي‪ ،‬د وﯾﻠ‪ ３‬ﮐﯿﺪو‬
‫درﺟﻪ ﯾ‪ 1700C° ３‬ده‪ ،‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎ ﯾﺪ ﻟﻪ ﺑﻠﻮري ﺷﺒﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﯾﻮه ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﻤﺎس ﺳﺮه ورﺗﻪ واﻟﯽ ﻟﺮي‪ ،‬ﯾﻮازې ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ‬
‫＇ﺨﻪ دوﻣﺮه ﺗﻮﭘﯿﺮ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﮐﺎرﺑﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی د ﺳﻠﯿﮑﺎن اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ‪＄‬ﺎی ﭘﻪ ‪＄‬ﺎی ﺷﻮي دي او د ﺳﻠﯿﮑﺎن د ﻫﺮې ﺟﻮړې‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ اﺗﻮم ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﮐﯿﻤﯿﺎ د ﯾﻮﻟ‪ ７‬ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺳﺮه ！ﺮاو ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ‪ Si - O‬اړﯾﮑﻪ ﻟﺮي‪ SiO .‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ او ﺳﻠﯿﮑﺎن د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫‪2‬‬
‫دی او ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن ﻫﺎﯾﺪراﯾﺪ د ﺳﻮ‪＄‬ﯿﺪو ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ H SiO .‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﻫﺎﯾﺪرﯾﺸﻦ‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮل دی‪.‬‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﯾﻮ ډول اﺳﯿﺪي اﮐﺴﺎﯾﺪ دی؛ ﺧﻮ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﺗﯿﺰاب ﻧﻪ دی ﺟﻮړﺷﻮی‪ ،‬دﻏﻪ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه‬
‫د ﻧﯿﻐ‪ ３‬ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﮐﯿﺪﻧ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﮐﻮم اﻏﯿﺰه ﺳﺮه ﻧﻪ ﻟﺮي؛ ﺧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮې د ﺳﻠﯿﮑﺎ！ﻮﻧﻮ او ﺑﻠﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﯿﺰاﺑﻲ ﺷﻲ‪ ،‬ﯾﻮازې ‪H SiO‬‬
‫‪2 3‬‬
‫ﻻﺳﺘﻪ ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﺳﻠﯿﮑﺎﺗﻮﻧﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﮐﺴﺎﯾﺪوﻧﻮ اوﯾﺎ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﮐﺎرﺑﻮﻧﯿﺘﻮﻧﻮ او ‪ SiO‬ﺳﺮه ﻟﻪ ﯾﻮ‪＄‬ﺎی ﺗﻮدوﺧ‪３‬‬
‫‪2‬‬
‫ورﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﺳﻠﯿﮑﺎﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﯿ‪８‬ي ) ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ا‪請‬ﻠﻲ ‪－‬ﺮوپ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د اﮐﺴﺎﯾﺪ او د ﺳﻠﯿﮑﺎن دای اﮐﺴﺎﯾﺪ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻮﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬دوه ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ د ﯾﻮه دی( د‬
‫ﺳﻠﯿﮑﺎﺗﻮﻧﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ ډﯾﺮ ﺷﻤﯿﺮ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻮن ﻟﺮی‪ ،‬د ！ﻮﻟﻮ ﺳﻠﯿﮑﺎﺗﻮﻧﻮ ﺑﻨﺴ＂ﯿﺰ واﺣﺪ د ‪＇ SiO4‬ﻠﻮر ﻣﺨﯿﺰ ه ‪－‬ﺮوپ دی ﭼ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي‪:‬‬

‫_‪4‬‬ ‫_‪4‬‬
‫‪－‬ﺮوپ ＇ﻠﻮر ﻣﺨﯿﺰ دی ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﺪل ﮐﯿ‪８‬ي ‪ ،‬د ‪ Si O4‬ﺳﺎده اﯾﻮن ﭘﻪ ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﻧﺪل‬ ‫د ‪Si O4‬‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻠ‪／‬ﻪ ﮐﯿﺪای ﺷﻲ ‪ ZrSiO4‬ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ ‪،‬د ﺳﻠﯿﮑﺎن د اﺗﻮم ＇ﻠﻮر ﺟﻮړې اړﯾﮑ‪ ３‬ﺟﻮړووﻧﮑﻲ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ د‬
‫＇ﻠﻮرﻣﺨﯿﺰ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﻮي دي‪:‬‬

‫‪296‬‬
‫ﻧﻮر ﺳﻠﯿﮑﺎﺗﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﯾﻮه ＇ﺨﻪ زﯾﺎت ＇ﻠﻮرﻣﺨﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺮه ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ﺷﻮي دې‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﯽ ﭼ‪ ３‬د‬
‫_‬
‫اﮐﺴﯿﺠﻦ اﺗﻮم د دوه ＇ﻠﻮرﻣﺨﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ６－ ＃‬دی ؛ د ﺑﯿﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ‪ :‬دﺗﻮرﺗﻮﺗﯿﺖ ډﺑﺮه ) ‪ (Sc2Si2O7‬د ‪ Si O 6‬اﯾﻮن ﻟﺮي‬
‫‪2 7‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ‪ SiO4‬ﻟﻪ دوو ＇ﻠﻮر ﻣﺨﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺟﻮړ ﺷﻮی دی‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :‬د ﺳﻠﯿﮑﺎت ﭘﻪ اﯾﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ ﺟﻮړ＊ﺖ‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :‬دﺳﻠﯿﮑﺎﺗﻮﻧﻮ＇ﻠﻮرﻣﺨﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ‬

‫‪297‬‬
 ‫ﯾﺎدوﻧﻪ‬
‫د ﯾﻮﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ درﺳﻲ ﮐﺘﺎب د وﺧﺖ دﻏﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬او ﺳﺘﻮﻧﺰو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ډﯾﺰاﯾﻦ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﺑﯿﺎ ﮐﺘﻞ ﺷﻮی ﻧﻪ دی؛ ﻟﻪ‬
‫دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ دې ﮐﺘﺎب ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﺧﺎﻣﺨﺎ ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﮐﻤﭙﯿﻮ！ﺮي ﺗ‪５‬ﺮوﺗﻨ‪ ３‬او ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪ ،‬دا ﭼ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړی ﮐﺘﺎب ﭘﻪ زر‪－‬ﻮﻧﻮ ！ﻮﮐﻮ ﭼﺎپ‬
‫او ＊ﻮوﻧ‪％‬ﯿﻮ ﺗﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮی دی او د ﻫﻐﻮی د ﺗ‪５‬ﺮوﺗﻨ‪ ３‬د ﻟﺮې ﮐﻮﻟﻮ وﺧﺖ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮی ﻧﻪ دی‪ ،‬د دې ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺑﻪ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﮑﻲ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻟﺮې او ﺑﯿﺎ ﺑﻪ د ＊ﺎﻏﻠﯿﻮ ＊ﻮوﻧﮑﻮ او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﭼﻮﭘ‪ ７‬ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺳﺘﻮﻧﺰو د ﻟﯿﺮې ﮐﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره‪ ،‬د دې ﮐﺘﺎب ﺗ‪５‬ﺮوﺗﻨ‪ ３‬او ﺳﺘﻮﻧﺰې ﭘﻪ ﯾﻮ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﻻر＊ﻮد ﭘﻪ ﮐﺘﺎب ﮐ‪ ３‬ﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺗﺮ＇ﻮ ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﻟﻪ‬
‫ﻫﻐﻮی ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ‪ ３＂－‬اﺧﯿﺴﺘﻨ‪ ３‬ﺳﺮه دا ﺳﺘﻮﻧﺰې زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ‪－‬ﻮﺗﻪ او د ﻫﻐﻮی ﺳﻤﻮن ورﺗﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫د ﯾﺎدوﻟﻮ وړ ده ﭼ‪ ３‬د ﮐﺘﺎب د ＇ﭙﺮﮐﻮ ﭘﻪ ‪＄‬ﯿﻨﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺷﺘﻪ دي‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺷﺘﻮن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺣﻞ ﯾ‪３‬‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ دی‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﻻر＊ﻮد ﭘﻪ ﮐﺘﺎب ﮐ‪ ３‬ﻧﻮې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﺎی ﭘﺮ‪＄‬ﺎی او ﺣﻞ ﺷﻮي دي ﭼﻲ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﮑﻲ ﮐﻲ دا ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺑﻪ ﭘﻪ ﮐﺘﺎب ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ‬
‫ا‪請‬ﻼح ﺷﻲ او ﺳﻢ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ‪－‬ﺮاﻧﻮ ＊ﻮوﻧﮑﻮ او زده ﮐﻮﻧﮑﻮ ﺗﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻮ او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻻ ﺑﺮﯾﺎوو ﭘﻪ ﻫﯿﻠﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ درﻧﺎوې‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺪوي دﯾﭙﻠﻮم اﻧﺠﯿﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ ﻋﺰﯾﺰ‬

‫‪298‬‬
 ‫د ﯾﻮﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪ ３／‬د درﺳﻲ ﮐﺘﺎب د ﺗﯿﺮوﺗﻨﻲ د ﺳﻤﻮﻟﻮ ﺟﺪول‬
‫‪請‬ﺤﯿﺢ‬ ‫ﻏﻠﻂ‬ ‫ﮐﺮ＊ﻪ‬ ‫ﻣﺦ‬ ‫‪２－‬ﻪ‬
‫‪＄‬ﯿﻨﻲ‬ ‫‪＄‬ﯿﻨﯽ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺟﻮړﺷﻮي وي‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮي وي‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫！ﯿﻨ‪，‬‬ ‫！ﯿﻨﮏ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﭘﺮ ﺗﻮﭘﯿﺮ ﭘﻮه ﺷﻮ؟‬ ‫ﺗﻮﭘﯿﺮوﮐ‪７‬و؟‬ ‫‪11‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺟﻮړوﻧﮑﯽ‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻮوﻧﮑﯽ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫دې‬ ‫دي‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ )‪(Hetrogen‬‬ ‫ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ )‪(Homogen‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ )‪(Hetrogen‬‬ ‫ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ )‪(Homogen‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬
‫وﻧﻪ ﻟﺮي‬ ‫ﻧﻪ ﻟﺮي‬ ‫‪11‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬
‫ﭼ‪ NaCl ３‬د اوﺑﻮ‬ ‫ﭼﯽ ﻟﻪ اوﺑﻮ‬ ‫ﻟﻪ اﺧﯿﺮ ＇ﺨﻪ ‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪10‬‬
‫د ‪請‬ﻔﺤﯽ ＊ﮑﺘﻨﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻪ راﺷﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ )‪(4 - 1‬‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11‬‬
‫ﺟﻮړوﻧﮑﻮ‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﯽ‬ ‫ﮐﻮﻧﮑﯽ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪13‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﮑﻪ‬ ‫ﻟﻪ اﺧﯿﺮ ＇ﺨﻪ ‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪14‬‬
‫ﭘﻪ ‪＄‬ﯿﺮ ﺳﺮه‬ ‫دﻗﯿﻖ ډول‬ ‫اﺧﺮه ﮐﺮ＊ﻪ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪－‬ﯿﻼس‬ ‫ﮐﯿﻼس‬ ‫د اﺧﺮ ＇ﺨﻪ ‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪16‬‬
‫ﮐ‪３‬‬ ‫ﮐﯽ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪17‬‬
‫ﯾﻮه ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ‬ ‫د ﯾﻮ ﻗﺎﺷﻮﻏﻪ‬ ‫‪16‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪18‬‬
‫ډﯾﺮ‪８４‬ي‬ ‫زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ې‬ ‫‪26‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪19‬‬
‫زﯾﺎﺗﻪ‬ ‫زﯾﺎت‬ ‫ﻟﻪ اﺧﯿﺮ＇ﺨﻪ ‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻋﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫اﺧﯿﺮ＇ﺨﻪ ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﻟﻪ‬ ‫‪8‬‬
‫‪21‬‬
‫‪10‬‬
‫ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺒﻮع دې وﻟﯿﮑﻠﯽ ﺷﻲ‬ ‫)‪ (6 - 1‬ﺷﮑﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪22‬‬

‫ﻏﯿﺮ‬ ‫د ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻋﯿﺮ‬ ‫‪7‬‬

‫‪23‬‬
‫ﮐﺮ＊ﻪ‬
‫ﻫﯿ＆‬ ‫ﻫﯿ‪＃‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪24‬‬
‫وﯾ‪＊ ３‬ﻮروئ ﭼ‪３‬‬ ‫وﯾ‪＊ ３‬ﻮرۍ ﮐﻮم‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪H 2O‬‬ ‫‪CaCl 2‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‬ ‫‪10‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪10‬‬
‫=‪C‬‬ ‫‪27‬‬
‫‪m¢‬‬ ‫‪m¢‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﺮ ！ﻮﻟﻮ اﺟﺰاوو‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﭘﺮ！ﻮﻟﻮ اﺟﺰاوو‬ ‫‪23‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪28‬‬
‫ﺳﻠﻨﻪ‬ ‫ﺳﻠﯿﺰه‬ ‫‪4‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪29‬‬
‫ﻟﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫د ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪135‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪31‬‬

‫‪299‬‬
 ‫‪135‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪500.0 g + 0.045 g‬‬ ‫‪500.0 g + 0.45‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪33‬‬
‫ﭘﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ د ‪ b‬ﺑﺮﺧﻪ د ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړﺷﯽ او ‪ c‬دې ﭘﻪ ‪b‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪34‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻠﻪ ﺷﻲ‬
‫‪ldeC N‬‬ ‫‪lCN‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﺣﻠﮑﯿﺪل‬ ‫اﻧﺤﻼل‬ ‫‪2‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪36‬‬
‫ﻣﻌﺎدل‪－ -‬ﺮام ) ‪(Eq - g‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪－‬ﺮام‬ ‫‪11‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪37‬‬
‫د ﺣﻠﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﯾﺎ دﺣﻠﮑﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﻣﻮل ﻓﺮﮐﺸﻦ ‪،‬‬ ‫ﻣﻮل ﻓﺮﮐﺸﻦ د ﺳﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮی دی‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬
‫دﺣﻠﮑﯿﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﯾﺎ ﺣﻞ ﺷﻮې ﻣﺎدې دﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐﭽﻪ د ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪38‬‬
‫د ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﻣﻮﻟﻲ ﮐﭽ‪ ３‬ﻟﻪ وﯾﺸﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﭙﺎرت دی‪.‬‬
‫ﺧﻮاص‬ ‫ﺧﻮا‪請‬ﻮﻧﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪39‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪19‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪ PV = nRT‬ﯾﺎ ‪RT‬‬ ‫=‪P‬‬ ‫‪ P = RT‬ﯾﺎ ‪RT‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪700 - 800 Kpa‬‬ ‫‪700 - 800k‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪41‬‬
‫ﺣﺠﺮی را＊ﯿﻲ‬ ‫ﺣﺠﺮی ＊ﯿﻲ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪42‬‬
‫د = ﻋﻼﻣﻪ دې ﺣﺬف ﺷﻲ‪.‬‬ ‫=‬ ‫زده ﯾ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‬ ‫‪23‬‬ ‫‪43‬‬
‫‪W% = 2%‬‬ ‫‪N‬‬ ‫=‬
‫‪m/M‬‬
‫=‬
‫‪2g/58.5g×mol-1‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪NaCl‬‬ ‫‪m/M+m/M 2g/58.5g×mol-1 +98g/18g×mol-1‬‬ ‫‪m/M‬‬ ‫‪2g/58.5g×mol -1‬‬
‫‪W% = 2%‬‬ ‫‪N‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪NaCl‬‬ ‫‪m/M +m/M 2g/58.5g×mol -1 + 98g/18g×mol -1‬‬
‫‪0.0342mol‬‬ ‫‪0.034m0l‬‬
‫‪mNaCl=2g‬‬ ‫= ‪NNaCl‬‬ ‫=‬ ‫‪=0.0062‬‬ ‫‪0.0342mol‬‬ ‫‪0.034m0l‬‬
‫‪0.034mol+5.44mol 5.478mol‬‬ ‫‪NaCl = 2g‬‬ ‫= ‪N NaCl‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.062‬‬
‫‪0.034mol+ 5.44mol 5.478mol‬‬
‫‪m‬‬
‫‪H2O‬‬
‫‪= 92g‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪NaCl‬‬
‫=‬
‫‪Δp‬‬
‫‪Dp = N‬‬
‫‪NaCl‬‬
‫‪p 0 = 0.0062 × 101.3kpa= 0.628kpa‬‬ ‫‪= 92g‬‬ ‫‪N‬‬ ‫=‬
‫‪Δp‬‬
‫‪Dp = N‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪p = 0.062× 101.3kpa = 6.28kpa‬‬
‫‪44‬‬
‫‪p0‬‬ ‫‪2O‬‬ ‫‪NaCl‬‬
‫‪p0‬‬
‫‪NaCl‬‬
‫‪Dp = P0 - p, p = p0 - Dp = 101.3kpa - 0.62kpa = 100.672kpa‬‬

‫‪30 - 40C°‬‬ ‫‪ 30 - 40C°‬ﭘﻮرې‬ ‫اﺧﯿﺮ＇ﺨﻪ‬ ‫ﻟﻪ‬ ‫‪24‬‬

‫‪45‬‬
‫＇ﻠﻮرﻣﻪ‬
‫‪ KNO3‬او ‪NaCl‬‬ ‫‪NaCl , KNO3‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫‪24‬‬ ‫‪46‬‬
‫ﻣﺎدی ﺳﺮه د ﺟﻮړ ﺷﻮي ﻣﺤﻠﻮل د‪، ---‬‬ ‫ﻣﺎدې دﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪3‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪47‬‬
‫‪.‬د ﻧﻬﻤ‪ ３‬ﮐﺮ＊‪ ３‬ﺗﺮ ﻻﻧﺪې دې وﻟﯿﮑﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ‪ E‬اﯾﺒﻠﻮﺳﮑﻮﭘﯿﮏ ﺛﺎﺑﺖ دی‬ ‫‪9‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪48‬‬
‫ﻟﺮې دې ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪ E‬د اﯾﭙﻠﻮﺳﮑﻮﭘﯿﮏ ﺛﺎﺑﺖ او‬ ‫‪2‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪49‬‬
‫ﭘﻮﺗﺎﺷﯿﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‬ ‫ﺳﻮدﯾﻢ ﻧﺎﯾﺘﺮﯾﺖ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫‪26‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪C 4 H 10 O‬‬ ‫‪.‬‬ ‫) ‪ (2 - 2‬ﺟﺪو‬ ‫‪27‬‬
‫‪51‬‬
‫ل‬
‫‪C10 H16O‬‬ ‫‪.‬‬ ‫) ‪ (2 - 2‬ﺟﺪو‬ ‫‪27‬‬
‫‪52‬‬
‫ل‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪53‬‬
‫‪Eb‬‬ ‫) ‪Eb(C°‬‬ ‫ﺟﺪول‬ ‫‪27‬‬ ‫‪54‬‬
‫‪Kf‬‬ ‫) ‪K (C°‬‬
‫‪f‬‬
‫‪//‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪55‬‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ او ﻏﯿﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣﺤﻠﻮل‬ ‫‪5‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪56‬‬

‫‪300‬‬
 ‫ﻏﻠﻈﺖ ﯾ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ Ca‬ﺨﻪ ‪---‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﯾ‪＇ Ca ３‬ﺨﻪ ‪---‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪57‬‬
‫د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو‬ ‫د د ！ﻮ！ﻪ ﮐﯿﺪو‬ ‫‪15‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪58‬‬
‫ﺳﻠﻨﻪ‬ ‫ﺳﻠﯿﺰه‬ ‫‪23‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪59‬‬
‫ﺳﻠﻨﻪ‬ ‫ﺳﻠﯿﺰه‬ ‫‪11-10-9-8‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪C3 H 6O‬‬ ‫‪C2 H 6 O‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪2.31mmHg‬‬ ‫‪131.3mmHg‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪62‬‬
‫]‪- 1 d [A] - 1 d [B] 1 d [C] 1 d [D‬‬ ‫]‪-1 d[A] -1 d[B] -1 d[C] -1 d[D‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪36‬‬
‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‪V‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪63‬‬
‫‪a dt‬‬ ‫‪b dt‬‬ ‫‪c dt‬‬ ‫‪d dt‬‬ ‫‪a dt b dt‬‬ ‫‪c dt d dt‬‬
‫دﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﺟ＂ﮑﺘﯿﺎد وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪوﮐ‪３‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪37‬‬
‫دﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو دﻏﻠﻈﺖ د ﺿﺮب ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺳﺮه او‬
‫‪64‬‬
‫ﯾﺎ دﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻮ ﻣﺤﺼﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻏﻠﻈﺘﻮﻧﻮ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﯾﻮه‬
‫ﻣﻮده ﮐ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت دی ز‬
‫‪d‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪65‬‬
‫‪= 1 .9 × 10‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪molar × sec‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪= 1.9molar × sec -1‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪37‬‬ ‫‪66‬‬
‫‪t = 400 sec‬‬ ‫‪t = 60 sec‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪67‬‬
‫= د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ ‪ 400 sec‬ﮐ‪３‬‬ ‫= د ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﭘﻪ ‪600 sec‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪68‬‬
‫‪DC 0.042- 0.017‬‬ ‫د ﻣﻤﺎس د ﺧﻂ ﻣﯿﻞ ﭘﻪ دی ﺷﮑﻞ ﻟﯿﮑﻞ ﺷﯽ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪38‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 6.2 ×10-5 m‬‬
‫‪Dt‬‬ ‫‪800- 400‬‬ ‫‪sec‬‬ ‫‪69‬‬

‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﮐﻤﻪ‬ ‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺴﺘﻪ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪70‬‬

‫و！ﺎﮐﻠﯽ‬ ‫و！ﮑﺎﻟﯽ‬ ‫‪20‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪71‬‬
‫ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه‬ ‫ﯾﻮ دﺑﻞ ﺳﺮه‬ ‫‪25‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪72‬‬
‫‪CHCl 3‬‬ ‫‪CHCL 3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪73‬‬
‫¾¾ ‪I 2 + H 2‬‬
‫‪¾® 2 HI‬‬ ‫ورو‬
‫¾ ‪Cl2 + H 2‬‬
‫‪¾® 2 HCl‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪74‬‬
‫‪ NO2-‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ‪molar‬‬ ‫‪ NH 4+‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻏﻠﻈﺖ ؛ ‪molo‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪ 2-3‬ﺟﺪول ‪1‬‬ ‫‪42‬‬
‫‪75‬‬

‫‪ NH 4+‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ‪molar‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪ NO2-‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﯽ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻪ ‪molar‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪ 2-3‬ﺟﺪول ‪1‬‬ ‫‪42‬‬
‫‪76‬‬

‫ﻧﻮ ﮐﯿﺪای‬ ‫ﺧﻮ ﮐﯿﺪای‬ ‫‪7‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪77‬‬

‫‪5.2 × 107‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫ﭘﻪ ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪. ３‬‬ ‫‪43‬‬

‫‪Log‬‬ ‫‪-7‬‬
‫‪= Log‬‬
‫‪3.5 × 10‬‬ ‫‪0.13‬‬ ‫دې دﻏﻪ ﺑﺮﺧﻪ و‬ ‫‪78‬‬
‫ﻟﯿﮑﻞ ﺷﯽ‪.‬‬
‫‪Log1.54 = Log1.54‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪// // //‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪79‬‬

‫‪0.2 = ´ 0.2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪7.‬‬ ‫‪43‬‬

‫‪80‬‬

‫=‪K‬‬
‫‪5.4 × 10 -7 mol.Li -1 × sec -1‬‬ ‫= ‪K‬‬
‫‪5.4 × 10-7 mol.Li -1 × sec -1‬‬
‫‪(0.01mol × Li -1 ) (0.02mol × Li -1‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪43‬‬
‫‪(0.01mol × Li -1 ) (0.2mol × Li -1‬‬ ‫‪K = 2.7 × 10 - 4 Li -1 × mol × sec -1‬‬
‫‪81‬‬
‫‪K = 2.7 × 10 - 4 Li -1 × mol × sec -1‬‬
‫د ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ ﺣﺮﮐﯽ اﻧﺮژي‬ ‫د ﻣﻨ‪％‬ﻨﯽ اﻧﺮژي‬ ‫‪6‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪82‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د ‪－ C º N‬ﺮوپ‬ ‫ﭘﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د‪－‬ﺮوپ‬ ‫اﺧﯿﺮﻧ‪９‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪83‬‬

‫‪301‬‬
 ‫د ﺗﯿﺮوﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬ ‫د‪－‬ﺎز ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪84‬‬
‫د ﭘﺮﯾﮑﯿﺪو او ﺗﯿﺮﯾﺪو‬ ‫د ﭘﺮﯾﮑﯿﺪو ﭘﻪ ﻋﻮض‬ ‫‪4‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪85‬‬
‫او )‪ (4-3‬ﺷﮑﻞ‬ ‫او )‪ (8-3‬ﺷﮑﻞ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪86‬‬
‫‪4-3‬‬ ‫‪8-3‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪87‬‬
‫‪- Ea‬‬
‫‪- Ea‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪45‬‬
‫‪K = A× e‬‬ ‫‪RT‬‬ ‫(‪K = AcxP‬‬ ‫)‬
‫‪RT‬‬ ‫‪88‬‬

‫‪Log D K‬‬ ‫اﺧﯿﺮ ﻧ‪９‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫‪46‬‬

‫=‬ ‫‪= - 5 / 4 × 10 3‬‬
‫‪D‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪89‬‬
‫‪T‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪1013‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪91‬‬
‫‪12-3‬‬ ‫‪11-3‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪92‬‬
‫ﺑﻞ ﭘ‪７‬اوﮐ‪３‬‬ ‫ﭘﻼوﮐ‪３‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪93‬‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺑﻞ ﭘ‪７‬اوﮐ‪３‬‬ ‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺑﻠﻪ ﭘ‪７‬اوﮐ‪３‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪94‬‬
‫ﭼ＂ﮑﺘﯿﺎ‬ ‫ﭼ＂ﮑﯿﺘﺎ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪95‬‬
‫ﺑ‪７‬اﺳﻮ ﺑﯿﺎ ﻣﺎﺛﻊ ﮐﯿﺪل‬ ‫داوﭘﻮ د‬ ‫ﭘﺎﺗﯽ ﮐﯿ‪８‬ي؛ ﺧﻮ‬ ‫ﭘﺎﺗﯽ ﮐﯿ‪８‬ي داﺳﯽ ﺗﻌﺎدل‬ ‫‪20‬‬ ‫‪57‬‬
‫دﻣﺎﯾﮑﺮﺳﮑﻮﭘﯿﮏ ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻻﻫﻢ ﭘﻬﯿﺮ ﻣﻮﻣﻲ و داﺳ‪３‬‬ ‫‪96‬‬
‫‪--‬‬
‫ﭘ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ او زﻫﺮي‬ ‫ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ زﻫﺮي‬ ‫‪23‬‬ ‫‪//‬‬ ‫‪97‬‬
‫ﮐﭽﻪ‬ ‫اﻧﺪازه‬ ‫‪23‬‬ ‫‪98‬‬
‫ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪３‬‬ ‫ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪99‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ د ‪ NO2‬د ﻏﻠﻈﺖ د ﺑﺪﻟﻮن‬ ‫د ﺗﻌﺎدل دﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪58‬‬
‫‪－‬ﺮاف‬
‫ب‪ -‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ د ‪ N 2O4‬د ﻏﻠﻈﺖ د ﺑﺪﻟﻮن‬ ‫‪10‬‬
‫‪－‬ﺮاف‬ ‫‪0‬‬

‫ج‪ -‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ د ‪ NO2‬او ‪ N 2O4‬د ﻏﻠﻈﺖ‬

‫د ﺑﺪﻟﻮن ‪－‬ﺮاف‬
‫]) ‪V2 = K 2 × [N 2O4 ( g‬‬ ‫‪V2 = K 2 × [N 2O4 (g )] 2‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬
‫]) ‪K1 × [NO2 ( g )] 2 = K 2 × [N 2O4 ( g‬‬ ‫‪K1 × [NO2 ( g )] 2 = K 2 × [N 2 O4 ( g )] 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪2‬‬
‫]) ‪K1 [N 2O4 ( g‬‬ ‫‪K1 [N 2O4 ( g )] 2‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪59‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫‪10‬‬
‫‪K 2 [NO2 ( g )] 2‬‬ ‫‪K 2 [NO2 ( g )] 2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪K = 3.6 × 108 mol -1 × L2‬‬ ‫‪K = 3.6 × 108mol -1 × L2‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪4‬‬
‫¾‬
‫®¾‬
‫¬ ) ‪3H 2 ( g ) + N 2 ( g‬‬
‫) ‪¾¾ 2 NH 3 ( g‬‬ ‫¾‬
‫®¾‬
‫¬)‪2H2(g) + N2(g‬‬ ‫ﻓﮑﺮوﮐ‪７‬ي‬ ‫‪59‬‬ ‫‪10‬‬
‫)‪¾¾ 2NH3(g‬‬ ‫‪5‬‬
‫¾ ) ‪2 NH 3 ( g‬‬
‫) ‪¾® 3 H 2 ( g ) + N 2 ( g‬‬ ‫¾‬‫®¾‬ ‫‪//‬‬ ‫‪59 106‬‬
‫)‪¾¾ 2H2 (g) + N(g‬‬
‫¬)‪2NH3 (g‬‬
‫®¾¾ ‪aA + bB‬‬ ‫‪cC + dD‬‬ ‫®¾¾ ‪aA + bB‬‬ ‫‪cC | dD‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪59 107‬‬
‫¬‬ ‫¬‬

‫ﭘﻪ ﺑﻮه‪ 10L‬ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺠﻢ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ﻟﻮ＊ﻲ‬ ‫د ﺑﻮه ﺛﺎﺑﺖ ﺣﺠﻢ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ﻟﻮ＊ﻲ‪10L‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪61 108‬‬

‫‪302‬‬
 ‫د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﺑﺎﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﺷﺘﻮن ﭘﻪ ﺑﺎﻟﻮن ﮐ‪３‬‬ ‫د ﺷﮑﻞ ﻻﻧﺪی‬ ‫‪61 109‬‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﯿﻞ ﻟﻪ ‪ SO3‬ﺳﺮه‬ ‫اﻏﺎز ﺗﻌﺎﻣﻞ؛ ‪SO3‬‬ ‫د ﺷﮑﻞ ﻻﻧﺪی‬ ‫‪62 110‬‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﯿﻞ ﻟﻪ ‪ SO2‬ﺳﺮه‬ ‫اﻏﺎز ﺗﻌﺎﻣﻞ؛ ‪SO2‬‬ ‫د ﺷﮑﻞ ﻻﻧﺪی‬ ‫‪62 111‬‬
‫‪æ 0.1 ö‬‬
‫÷÷ ‪çç‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪æ 0.1 ö‬‬
‫÷÷ ‪çç‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪65‬‬
‫[‬‫] ‪SO3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪è V2 ø‬‬ ‫= ‪Kc‬‬
‫[‬‫] ‪SO3‬‬
‫‪2‬‬

‫‪Þ‬‬ ‫‪è V2 ø‬‬

‫= ‪Kc‬‬
‫] ‪[SO2 ] 2[O2‬‬
‫‪Þ‬‬ ‫‪10‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬
‫] ‪[SO2 ] 2[O2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪112‬‬
‫‪æ 0.3 ö æ 0.15 ö‬‬ ‫‪æ 0.3 ö æ 0.15 ö‬‬
‫‪çç‬‬ ‫‪÷÷ çç‬‬ ‫÷÷‬ ‫‪çç ÷÷ çç‬‬ ‫÷÷‬
‫‪è V2 ø è V2 ø‬‬ ‫‪è V2 ø è V2 ø‬‬

‫ﺗﻌﺎﻣﻞ د ‪ N 2O 4‬د ﺟﻮړﯾﺪو ﭘﻪ ﭘﯿﻞ ﮐ‪６－ ３‬وډ ﺣﺬف دې ﺷﻲ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪66‬‬
‫‪113‬‬
‫ﮐﯿ‪８‬ي‬
‫ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‬ ‫ﯾﺎدﯾ‪８‬ي‪ ،‬د ﺗﯿﺰاﺑﻮﻧﻮ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪68 114‬‬
‫ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫ﻧﺎﺗﯿﺮوﺟﻦ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪70 115‬‬
‫ﻫﻐﻮی ﻟﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ‬ ‫ﻫﻐﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻧﻲ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪78‬‬
‫‪116‬‬

‫) ‪HCl (g‬‬ ‫)‪HCl(g‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪78 117‬‬

‫) ‪HCl (g‬‬ ‫) ‪HCI (g‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪79 118‬‬

‫ﺳﻠﻨﻪ‬ ‫ﺳﻠﯿﺰه‬ ‫‪17‬‬ ‫‪95 119‬‬
‫ﺳﻠﻨ‪３‬‬ ‫ﺳﻠﯿﻨﻪ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪95 120‬‬
‫د ] ‪ [HNO2‬ﻗﯿﻤﺖ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪95 121‬‬
‫د اﯾﻮﻧﯽ ﻏﻠﻈﺖ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫د ﺟﻼﮐﯿﺪو ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫‪21‬‬ ‫‪98 122‬‬

‫‪( K b = 6.4 × 10-14‬‬ ‫‪(K‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪= 6.4 ´ 10 -4‬‬ ‫)‬ ‫‪ 10‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‬ ‫‪99 123‬‬

‫‪Ca2+‬‬ ‫‪C 42+‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪100 124‬‬

‫‪ 24‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ده ‪.‬‬ ‫‪ 25‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‬ ‫‪24‬ﭘﻮﺷﺘﻨﻪ‬ ‫‪100 125‬‬

‫واﭼﻮﻟﻪ ‪ ،‬دﻫﻐﻮي‬ ‫زﯾﺎﺗﻲ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪108 126‬‬
‫ﺗﯿﺮﯾ‪８‬ي‬ ‫ﺗﺒﺮﯾ‪８‬ي‬ ‫‪10‬‬ ‫‪114 127‬‬
‫ﻟﺮې دې ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ډﯾﺮ ﭘﻪ ﺷﺊ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪114 128‬‬
‫ﯾﻮ د ﻫﻢ اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ -‬رﯾﺪﮐﺸﻦ‬ ‫ﯾﻮ د اﮐﺴﯿﺪﯾﺸﻦ ‪ -‬رﯾﺪﮐﺸﻦ‬ ‫‪11‬‬ ‫‪115 129‬‬
‫زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي او‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻧﻮراﻟﮑﺘﺮوﻧﻮﻧﻪ اﺧﻠﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻲ ﭼﺎرﺟﻮﻧﻪ‬ ‫زﯾﺎﺗﯿ‪８‬ي ؛دﺑﯿﻠ‪３／‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪115‬‬
‫‪130‬‬
‫＇ﺎﻧﺘﻪ ﻏﻮره ﮐﻮي؛دﺑﯿﻠ‪--- ３／‬‬
‫ﻟﻪ ﻻﺳﻪ‬ ‫د ﻻﺳﻪ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪131‬‬
‫ارﺟﺎع )‪(Re duction‬‬ ‫ارﺟﺎع ﯾﺎ )‪(Re duction‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪115 132‬‬
‫ﻟﻪ اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه‬ ‫د اﮐﺴﯿﺠﻦ ﺳﺮه‬ ‫‪21‬‬ ‫‪115 133‬‬

‫د اﺳﻔﻨﺞ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ‬ ‫اﺳﻔﻨﺠﻲ ﺷﮑﻠﻪ‬ ‫‪15‬‬ ‫‪116 134‬‬

‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫ﭘﻪ ﺣﯿﺚ‬ ‫‪26‬‬ ‫‪116 135‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫ﭘﻪ ﺣﯿﺚ‬ ‫‪29‬‬ ‫‪117 136‬‬
‫ﺣﺬف ﺷﻮي دي او ﭘﺮ‪＄‬ﺎی ﯾ‪ ３‬ﻧﻮر اﭼﻮل ﺷﻮي دي ‪.‬‬ ‫‪11-10-9-8‬‬ ‫‪128 137‬‬
‫)‪ (7-8‬ﺷﮑﻞ‪ :‬د ډوډی ﺧﻮړﻟﻮ ﻣﻠﻤﻊ ﺷﻮي ﻟﻮ＊ﻲ‬ ‫ا‬ ‫د ﺷﮑﻞ‬ ‫‪138 138‬‬

‫‪303‬‬
 ‫ﺗﺮﻻﻧﺪې‬
‫！ﺎﻧﮏ‬ ‫！ﺎﺑﮏ‬ ‫‪//‬‬ ‫‪138 139‬‬
‫ﮐﭽﻪ‬ ‫اﻧﺪازه‬ ‫‪2‬‬ ‫‪139 140‬‬
‫او ‪＄‬ﯿﻨ‪ ３‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ‬ ‫او دﻓﻠ‪５‬ﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ‪＄‬ﯿﻨ‪３‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪41‬‬
‫ﮐﻠﻪ‬ ‫＇ﻪ وﺧﺖ‬ ‫ﭘﻨﺤﻤﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‬ ‫‪141 142‬‬
‫د ﻣﺦ‬ ‫د ‪請‬ﻔﺤﻲ‬ ‫ﻟﺴﻤﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‬ ‫‪142 143‬‬
‫وړ‪４‬ﺎو ﭘﻪ ﭘﻮډرو ﯾ‪ ３‬ﭘﺪﻟﻮي او ﺑﯿﺎﯾ‪３‬‬ ‫ﻣﯿﺪه ﮐﻮي او‬ ‫‪13‬‬ ‫‪144 144‬‬
‫ﮐﺎرﯾﻦ ﻣﻮﻧﻮاﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫ﮐﺎرﯾﻦ ﻣﻮﻧﻮﮐﺴﺎﯾﺪ‬ ‫‪7‬‬ ‫‪146 145‬‬
‫ﭘﺮﯾﻮد ﮐ‪３‬‬ ‫ﭘﺮﯾﻮد ﺑﺎﻧﺪې‬ ‫‪5‬‬ ‫‪147 146‬‬
‫ﺧﻮ دا ﭼ‪３‬‬ ‫ﻧﻮ داﭼ‪３‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪148 147‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ‬ ‫ﭘﻪ ﻋﻮض‬ ‫‪13‬‬ ‫‪149 148‬‬
‫ﺳﻠﻨﻪ‬ ‫ﺳﻠﯿﺰه‬ ‫‪28‬‬ ‫‪149 149‬‬
‫د‬ ‫ﮐﻠﺴﯿﻢ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪155 150‬‬
‫) ‪MnSO4 (aq‬‬ ‫ﮐﻠﺴﯿﻢ ﮐﺎرﭘﻮﻧﯿﺖ ) ‪(CaCO3‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪156 151‬‬
‫د اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ‬ ‫‪－‬ﺮوپ ﻫﺎي ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪163 152‬‬
‫‪21‬او ‪22‬ﮐﺮ＊ﻪ زﯾﺎﺗﻲ ده ‪ ،‬و دې وﯾﺴﺘﻞ ﺷﻲ ‪.‬‬ ‫‪21‬او ‪22‬‬ ‫‪ 21‬او ‪22‬‬ ‫‪164 153‬‬
‫ﻻﻧﺪﻧﯿﻮ‬ ‫دﻻﻧﺪې‬ ‫‪15‬‬ ‫‪176 154‬‬
‫زﯾﺮﻣﻪ‬ ‫ذﯾﺮﻣﻪ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪177 155‬‬
‫)‪MnSO4 (aq‬‬ ‫) ‪MnSO4 (ag‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪178 156‬‬
‫اﺣﺘﯿﺎط‬ ‫اﺧﯿﺘﺎط‬ ‫‪20‬‬ ‫‪179 157‬‬
‫ﭼﺎودﯾﺪوﻧﮑﻮ ﺗﻮﮐﻮ‬ ‫ﭼﺎودﯾﺪوﻧﮑﯿﻮ ﺗﻮﮐﯿﻮ‬ ‫‪7‬‬ ‫‪187 158‬‬
‫) ‪Cu (S‬‬ ‫) ‪Cu (aq‬‬ ‫وروﺳﺘ‪９‬‬ ‫‪190 159‬‬
‫ﻟﻨ‪６‬ﯾ‪８‬ي‬ ‫ﺧﻼ‪請‬ﻪ ﮐﯿ‪８‬ي‬ ‫‪4‬‬ ‫‪191 160‬‬
‫اﯾﺸﯿﺪو‬ ‫اﯾﺸﺪو‬ ‫ﺟﺪول‪16،‬‬ ‫‪192 161‬‬
‫ﻟ‪＇ ８‬ﻪ‬ ‫ﯾﻮه اﻧﺪازه‬ ‫‪17‬‬ ‫‪193 162‬‬
‫＊ﺎﯾﻲ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫‪19‬‬ ‫‪194 163‬‬
‫ﺷﻮﻧ‪３‬‬ ‫ﻣﻤﮑﻨﻪ‬ ‫‪13‬‬ ‫‪195 164‬‬
‫ﺳﯿﻤﺎب‬ ‫ﺳﻤﯿﺎﺑﻮ‬ ‫وروﺳﺘ‪９‬‬ ‫‪195 165‬‬

‫ﺳﻮ‪＄‬ﻲ‬ ‫رو＊ﺎﻧﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪197 166‬‬

‫ﺳﻠﯿﮑﺎن ) ‪(Si‬‬ ‫ﺳﻠﯿﮑﺎن‬ ‫‪15‬‬ ‫‪197 167‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﻃﯿﻒ‬ ‫‪12‬‬ ‫‪199 168‬‬
‫‪nS 2 nP 3‬‬ ‫‪nS 2 nSP 3‬‬ ‫‪ 1‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‬ ‫‪201 169‬‬
‫د ﮐﺎ‪１‬ﻲ ډﺑﺮو‬ ‫دﮐﺎﻧﺪ ډﺑﺮو‬ ‫‪23‬‬ ‫‪205 170‬‬
‫د ﺑﻮرون ﮐﺎرﭘﺎﯾﺪ‬ ‫د ﺑﻮرﮐﺎرﺑﺎﯾﺪ‬ ‫‪ 21‬او ‪23‬‬ ‫‪206 171‬‬

‫‪304‬‬
 ‫درﯾﻤﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ دې ﻟﺮې ﺷﻲ‪.‬‬ ‫درﯾﻤﻪ ﻣﺮﮐﺰي اړﯾﮑﻪ ＇ﻪ ﺷﯽ دي؟‬ ‫درﯾﻤﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‬ ‫‪213 172‬‬
‫د ‪ 3‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﯽ ﭘﻪ ﻟﺮې ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه دې ﺑﯿﺎ د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﻧﻤﺒﺮون‬ ‫د ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﻤﻮل‬ ‫د ﺗﺸﺮﯾﺤﻲ‬ ‫‪213‬‬
‫‪173‬‬
‫ﺳﻢ ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﻤﻮل‬

‫‪305‬‬