Professional Documents
Culture Documents
Xeee008 1-01 Karanikolas
Xeee008 1-01 Karanikolas
net/publication/303864424
Η Ήπειρος στο Σταυροδρόμι της Ιστορίας: Από το 40.000 π.Χ. έως τον 1ο
Αιώνα π.Χ.
CITATIONS READS
0 83
3 authors, including:
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
GeoVAL GIS Interface development for property Management and Evaluation View project
All content following this page was uploaded by Peristera Lafazani on 09 June 2016.
Περίληψη
«Άπειρος γη» των αρχαίων θαλασσοπόρων η Ήπειρος, δηλαδή χώρα δίχως πέρας.
Ορίζεται από το Ιόνιο πέλαγος στα δυτικά, τον Αμβρακικό κόλπο στα νότια, την οροσει-
ρά της Πίνδου στα Ανατολικά και από μια γραμμή που τέμνει τους ορεινούς όγκους και
τις ενδιάμεσες στενές κοιλάδες από το όρος Ιβάν έως τα Ακροκεραύνια προς Βορρά.
Ήταν λοιπόν, χώρα έρημη και ακατοίκητη η Ήπειρος; Αποκομμένη και απομονωμένη
από τον υπόλοιπο κόσμο; Αφιλόξενη για το ανθρώπινο είδος;
Σ’ αυτά τα ερωτήματα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε κάνοντας ένα μακρύ και
γοητευτικό ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο, με τη βοήθεια της Χαρτογραφικής επιστήμης
και της σύγχρονης τεχνολογίας. Ξεκινώντας από την Παλαιολιθική εποχή (40.000 π.Χ.),
διατρέχοντας την προϊστορία και περνώντας στους ιστορικούς χρόνους θα φτάσουμε στο
τέλος της προ Χριστού εποχής. Θα ανακαλύψουμε τους τόπους και τα όρια διαμονής των
προϊστορικών ανθρώπων, τα φύλα τα οποία κατά καιρούς εγκαταστάθηκαν στην Ήπειρο,
την εξάπλωσή τους, μέσα από άξονες σχέσεων και επαφών, και τις δραστηριότητές τους.
Keywords: Paleolithic Age, Early - Middle-Late Copper, historic times to 31 BC, The-
matic Cartography, Media
1. Εισαγωγή – Οριοθέτηση
“Άπειρος γη” των αρχαίων θαλασσοπόρων η Ήπειρος, δηλαδή χώρα δίχως πέρας,
ορίζεται από το Ιόνιο πέλαγος στα δυτικά, τον Αμβρακικό κόλπο στα νότια, την οροσειρά
της Πίνδου στα Ανατολικά και από μια γραμμή που τέμνει τους ορεινούς όγκους και τις
ενδιάμεσες στενές κοιλάδες από το όρος Ιβάν έως τα Ακροκεραύνια προς Βορράν. Μο-
λονότι απομονωμένη ανάμεσα σε τεράστιους ορεινούς όγκους, δεν ήταν αφιλόξενη για
τον άνθρωπο και αυτό αποδεικνύεται από τα ευρήματα των λιγοστών συστηματικών α-
νασκαφών. (Χάρτης 1)
2. Παλαιολιθική εποχή
2.1. Μέση παλαιολιθική εποχή: 40.000 π.Χ.
Στην κοιλάδα του ποταμού Λούρου (Ινάχου στην αρχαιότητα) στη θέση Κοκκινόπη-
λος (κοντά στο χωριό Άγιος Γεώργιος στο δρόμο Άρτας - Ιωαννίνων) βρέθηκαν 800 πε-
ρίπου εργαλεία (ξέστρα, φολίδες, αιχμές) της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής. Όμοια εργα-
λεία βρέθηκαν σε άλλες δεκαπέντε περιοχές της Ηπείρου, όπως στο Ασπροχάλικο, σπή-
λαιο το οποίο απέχει 3,5 χιλιόμετρα από το Κοκκινόπηλο. Με ραδιοχρονολόγηση δείγμα
άνθρακα που βρέθηκε στο σπήλαιο, ανάγεται περίπου στο 37.900 π.Χ. Παλαιολιθικά
ευρήματα επίσης έχουμε στην κοιλάδα του Αράχθου (Έλαφος Ρωμανό, Τσουκνίδα,
Μόρφι), καθώς και στα οροπέδια των Ιωαννίνων (σπήλαιο Περάματος, Καστρίτσας, Λα-
ψίστα, Δέντρο). Οι παλαιολιθικές θέσεις συμπίπτουν με τους τόπους που χρησιμοποιούν
σήμερα οι νομάδες Ηπειρώτες ποιμένες.
Μας κινεί την περιέργεια σήμερα το γεγονός ότι τα πρώτα σπουδαία και άφθονα λεί-
ψανα της Μέσης Παλαιολιθικής περιόδου, εντοπίζονται στην πιο ορεινή περιοχή της
Ελλάδας, την Ήπειρο. Για τις άλλες φάσεις της προϊστορικής εποχής δεν ξέρουμε τίποτα
σχεδόν, αφού η Ήπειρος ελάχιστα ερευνήθηκε ανασκαφικά.
Τα ευρήματα της στενής κοιλάδας, όπου βρίσκεται το χωριό Καλαμπάκι μεταξύ Ελα-
φότοπου και κάτω Πεδινών Ζαγορίου (κιβωτιόσχημοι τάφοι με κτερίσματα όπως αγγεία,
χάντρες από περιδέραια, χάλκινα κοσμήματα και όπλα) υποδεικνύουν ότι στα οροπέδια
της Ηπείρου, κατά την ύστερη Χαλκοκρατία, συναντώνται πολιτιστικά στοιχεία από τον
Μυκηναϊκό νότο αλλά και από τη σύγχρονη Μεσευρώπη και τη γειτονική Μακεδονία.
Οι περιοχές αυτές παίζουν σπουδαίο ρόλο στα περάσματα ανάμεσα στην ανατολική
και τη Δυτική πλευρά της οροσειράς της Πίνδου, καθώς και στη διεξαγωγή του εμπορίου
με την Κεντρική και τη Ν.Α. Ευρώπη, όπως μαρτυρούν τα κτερίσματα των τάφων, τα
οποία έχουν Βόρεια προέλευση. Ωστόσο οι κάτοικοι της περιοχής, μολονότι βρίσκονται
στο κέντρο αυτών των επιδράσεων και των πολιτιστικών ρευμάτων, δεν έμειναν παθητι-
κοί θεατές αλλά συμμετείχαν ενεργά.
Απόδειξη για τα παραπάνω αποτελούν τα χειροποίητα αγγεία από τους τάφους του
Ελαφότοπου, που είναι έργα εγχώριας παραγωγής. Ας σημειωθεί εξ άλλου ότι οι σχετικές
παρατηρήσεις επέτρεψαν στον καθηγητή Σ. Δάκαρη να συμπεράνει ότι «οι τέσσαρες
τάφοι του Καλαμπακίου παρέχουν την πρώτην συγκεκριμένην απόδειξιν περί της ελληνι-
κότητος των ηπειρωτικών φύλων κατά τους υστεροελλαδικούς χρόνους».
Οι μεταναστεύσεις των πληθυσμών κατά την περίοδο αυτή είναι σύνηθες φαινόμενο.
Τμήματα των Θεσπρωτών πιεζόμενα από άλλα φύλα, όπως των Μολοσσών, μετακινού-
νται στη Θεσσαλία και στη Νότια Ελλάδα. Το μαντείο της Δωδώνης -το αρχαιότερο στον
Το βασιλικό γένος τους εκαυχάτο ότι καταγόταν από τον Αχιλλέα. Στο Πωγώνι ανα-
καλύφθηκε ένα σημαντικό νεκροταφείο μεγάλων διαστάσεων. (Εικόνα 5) Χρησιμοποιή-
θηκε από τον 11ο έως και τον 4ο αιώνα π.Χ. Πρέπει να ήταν χώρος ταφής πολύ μεγάλης
φυλετικής ομάδας. Πρόκειται πιθανότατα για την κοιτίδα μιας ομάδας των Μολοσσικών
φύλων. Και ενώ ένα τμήμα Μακεδόνων εισεδυε στην Κεντρική Στερεά, τμήματα των
Μολοσσών προχωρούσαν ως την Αττική, τη Σικυωνία και την Αρκαδία.
Εικόνα 9: Σφραγίδα του 5ου αι. Εικόνα 10: Το αρχαίον Όρραον (σημ. Αμμότοπος)
από την Κερασώνα
Στα χρόνια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Ήπειρος άλλοτε συμμαχούσε
και άλλοτε υποτασσόταν στην Μακεδονία.
Χάρτης 13: Το Κράτος του Πύρρου και οι επιχειρήσεις του στη Δύση
Εικόνα 14: Νομίσματα του Κοινού των Ηπειρωτών Εικόνα 15: Δίας Κεραύνιος από την Αμβρακία
Πριν τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Ηπείρου, οι εμπορικές σχέσεις των Ρωμαίων με όλες
τις πόλεις της Ηπείρου (Επίδαμνο, Δυρράχιο, Απολλωνία, Φοινίκη, Αμβρακία) ήταν πυ-
κνές. Αυτό αναφέρει ο Πολύβιος και οι επιγραφές του θεάτρου του Βουθρωτού.
Σε όλες τις Ρωμαϊκές επιδρομές η Ήπειρος έγινε θέατρο πολλών μαχών. Το καλοκαίρι
του 168 π.Χ. οι Ρωμαίοι, με οργανωμένο σχέδιο εξαπάτησης, εισέβαλαν ταυτοχρόνως σε
όλες τις ηπειρώτικες πόλεις, άρπαξαν τους θησαυρούς, λεηλάτησαν, και κατέστρεψαν τα
πάντα και εξανδραπόδισαν κατοίκους.
Εβδομήντα πόλεις και χωριά της Ηπείρου αφανίστηκαν και 150.000 άνθρωποι, Μο-
λοσσοί οι περισσότεροι, πουλήθηκαν ως δούλοι. Στην καταστροφή αυτή σημαντικό ρόλο
έπαιξε ο ηγέτης της φιλορωμαϊκής παράταξης Χάρωψ ο οποίος εγκαθίδρυσε στυγνό τυ-
ραννικό καθεστώς στην Ήπειρο με την ανοχή των Ρωμαίων.
Ενάμιση αιώνα αργότερα ο Στράβων γράφει για τις παρατεταμένες συνέπειες της βάρ-
βαρης καταστροφής.
15. Ρωμαιοκρατία
Το 146 π.Χ. οι Ρωμαίοι επικρατούν σ’ ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Η Ήπειρος απο-
τελεί τμήμα της αχανούς επαρχίας της Μακεδονίας.
Το 88 π.Χ. Θράκες μισθοφόροι λεηλατούν τη Δωδώνη και καταστρέφουν και άλλες
πόλεις της Ηπείρου.
12. Επίλογος
Αυτή η περιοχή με τη μοναδική φυσική ομορφιά, όπως διαπιστώνουμε, κατοικήθηκε
από αρχαιοτάτων ετών. Υπήρξε πέρασμα πολλών φύλων, κάποια από τα οποία μετακινή-
θηκαν προς άλλες κατευθύνσεις. Η συνεχής όμως παρουσία του ανθρώπου σε αρκετές
περιοχές της, είναι πλέον επιβεβαιωμένη από τα ευρήματα των ανασκαφών. Οι Ηπειρώ-
τες αγάπησαν αυτή τη γη, μόχθησαν για την επιβίωση, πάλεψαν με τα στοιχεία της φύ-
σης, τα δάμασαν πολλές φορές, συγκράτησαν επιθέσεις εχθρικών λαών, προστατεύοντας
έτσι μαζί με τους Μακεδόνες τη Νότια Ελλάδα, ανέπτυξαν πολιτισμό και, όταν ο τόπος
τους δεν επαρκούσε, μετανάστευαν σε μέρη μακρινά, όπου δούλευαν σκληρά με ένα ό-
νειρο: το «νόστιμον ήμαρ», τη λαχτάρα της επιστροφής στον μοναδικό αγαπημένο προο-
ρισμό, την Ήπειρο!
Βιβλιογραφία
1. Βλαχοπούλου – Οικονόμου Αμαλία, «Τα Ζαγόρια της Ηπείρου», Περιοδικό «Επτά Ημερες»,
Εφημερίδα «Καθημερινή»
2. «Ήπειρος: 4000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού», Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα
1997.
3. «Ήπειρος», National Geographic Traveler
4. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Τόμοι Α΄, Β΄, Γ1, Γ2, Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄. Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.
5. Ιστοσελίδα Νομού Θεσπρωτίας
6. Ιστοσελίδα: Museum of Arts and Sciences Harry Goubas
7. Παπαρρηγόπουλος Κ., «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Α΄», Εκδόσεις: Ελληνικά
Γράμματα, Β΄ Έκδοση.
8. Τζιόβας Δημ. Πάνος, «Μελιγγοί Ιωαννίνων», Έκδοση Πνευματικού Κέντρου Δήμου Δωδώ-
νης, Ιωάννινα 2004.
9. Φίλος Μ. Στέφανος., «Άγναντα Άρτας», Εκδόσεις: Αδελφότητα Αγναντιτών Αθήνας, 1991
10. Botsford & Robinson, «Αρχαία Ελληνική Ιστορία», αναθεωρημένη από τον καθηγητή Donald
Kagan, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1985.