PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE

CARINE: POJAM I VRSTE

Predmet: Carinski menadžment i carinske politike (vježbe)

Nastavnik: Doc.dr Sanel Jakupović

1
Nakon prezentacije bićete u mogućnosti da:
 definišete carinu i druge pojmove vezane
za carinsku zaštitu;
 navedete i prepoznate pojedine vrste
carina;
 identifikujete situacije u kojima se pojedine
vrste carina mogu koristiti.

2
1. Uvod – O pojmu carine
2. Vrste carina
3. Zaključna razmatranja
4. Mini kviz

3
Priča za početak:

Kratki istorijat carina u Engleskoj

Izvor: www.portcities.org.uk/london/server/show/ConNarrative.145/chapterId/2989/The-
Customs-Service.html

4
Uvođenje prvih carina:
Edvard I kreirao je carinski sistem u
Engleskoj, iako su i ranije postojale
izvjesne takse na robe koje su se kretale
preko luka.
Edvardovom “Great Custom” iz 1275.
godine uvedene su carine na vunu i kožu
- sirovine koje su se izvozile preko
Londona i još 13 luka.

5
 Napredak tokom vladavine Tjudora:
Carinski sistem unapređen je tokom
vladavine Tjudora.
Henry VII podsticao je rast vanjske
trgovine. Tokom 1507. godine podigao
je nivo carina.
Carinski prihodi su porasli tokom
Henry VII njegove vladavine, a njegov pristup
finansijama po prvi put u stoljeću je
doprinio oporavku državnog trezora.

6
Daljnji napredak ostvaren je u kasnijim
godinama vladavine dinastije Tjudor.
Kraljica Mary podigla je nivo carinskih
stopa 1558. godine, a kraljica Elisabeth
I uvela je carinu na uvoz odjeće.
Elisabeth I takođe je reformisala
sistem, uvodeći Knjigu instrukcija
1564. , a sljedeće godine i Lučke knjige
– prvi odgovarajući registar brodova i
tereta.

7
 Vrhunac razvoja carinskog sistema u
18. vijeku:
U 18. vijeku carinski sistem se proširio
i postao znatno složeniji, obuhvatajući
preko 2.000 proizvoda podložnih
carinama.
Carine su donosile od jedne četvrtine
Krijumčari do jedne trećine ukupnih fiskalnih
prihoda.
Međutim, visoke carine podstakle su i
krijumčarenje.

8
Protekcionizam:
Kako su vlade u Engleskoj postajale
sve više zaokupljene potrebom da se
ubrza ekonomski razvoj zemlje, to su
se carine sve više koristile, ali sada u
druge svrhe, ne više samo radi
povećanja državnih prihoda.
Protekcionizam znači uvođenje
visokih dažbina na određenu uvoznu
robu u cilju podsticanja domaće
proizvodnje te robe.

9
Pokret za slobodnu trgovinu:
Rastuća ekonomska snaga Britanije
tokom perioda industrijske revolucije
enormno je povećala izvoz britanske robe
širom svijeta.
Mnogi ekonomisti počeli su vjerovati da bi
ukidanje carina dovelo do prosperiteta u
svim dijelovima svijeta.
Podrška slobodnoj trgovini porasla je
nakon donošenja najomraženijeg od svih
protekcionističkih zakona - Zakona o žitu
1816-19. godine. Carine na uvoz žita
nazvane su “porez na hljeb”, koji je
pogađao siromašne. 10
U 1840-tim i 1850-tim Britanija je ukinula
mnoge carine, a među njima i carinu na
uvoz žita. Zadržan je mali broj carina,
među kojima i veoma unosne carine na
uvoz čaja i duhana.
Da bi se nadoknadilo smanjenje carinskih
prihoda, uveden je porez na dobit, koji je
prvi put korišten tokom ratova sa
Napoleonom.
Iako su carine još uvijek obezbjeđivale
značajne prihode državi, Britanija se nikad
nije vratila na carinski sistem iz 18. vijeka.
Danas je carinski sistem usmjeren kako
na zaštitu ekonomije i društva, tako i na
prikupljanje taksi. 11
Zadatak:
Šta su carine?

(zadatak za rad u grupama od po 5 studenata; svaka

grupa treba da napiše svoju definiciju i preda
nastavniku; nastavnik će pročitati sve definicije i
zajedno sa studentima odabrati najtačniju i
najpotpuniju; trajanje aktivnosti - 5 minuta za zadatak i
5 minuta za diskusiju)

12
Carina je dažbina koju naplaćuje država na
uvoz ili izvoz određene robe, a po pravilu je
snosi uvoznik/kupac.
 jedno od najstarijih ograničenja vanjske
trgovine;
 prvobitno samo mjera sa fiskalnom
funkcijom (u doba merkantilizma);
 uglavnom mjera ograničavanja uvoza.

13
Carinska tarifa je pregled proizvoda sa
njihovim naimenovanjem i carinskim stopama,
klasificiran po određenom sistemu.
 stope mogu biti u jednoj ili više kolona;
 sistemi klasifikacije: po abecedi, po visini
carina, po porijeklu proizvoda od iste
fizičke materije, po namjeni, po stepenu
obrade.

14
 Carine
prema
vrsti prometa

Uvozne carine Izvozne carine Tranzitne carine

- najviše u upotrebi - rijetko se koriste - više ne postoje

15
Zadatak:

U čemu je svrha uvođenja ili povećanja carina?

Šta se na taj način može postići?

(zadatak za rad u grupama od po 5 studenata; 2-3 grupe

odgovaraju na pitanje kada se radi o izvoznim
carinama, a 2-3 grupe kada se radi o uvoznim
carinama; svaka grupa bira svog “portparola” koji će
izložiti odgovore; trajanje aktivnosti - 5 minuta za
zadatak i 5 minuta za diskusiju)

16
 Carine
prema
osnovnoj funkciji

Zaštitne carine Fiskalne carine

Cilj: zaštita dom. proizvođača Cilj: veći budžetski prihodi
ili dom. potrošača, zaštita PB Primjena: na manje vrsta robe
Podvrsta: prohibitivne carine

17
 Carine
prema karakteru
trgovinskih odnosa

Autonomne carine Konvencionalne carine

(za zemlje sa kojima ne postoje (za zemlje sa kojima postoje
trgovinski sporazumi) trgovinski sporazumi)

18
 Carine
prema visini

Minimalne carine Maksimalne carine

(za zemlje sa kojima postoje (za zemlje sa kojima ne postoje
trgovinski sporazumi) trgovinski sporazumi)

19
 Carine
prema načinu
obračuna

“Ad valorem” Specifične Kombinovane

carine carine carine

20
Ad valorem carine:
 način izračunavanja: na osnovu vrijednosti
robe;
 izražavanje: u procentu (npr. 5%);
 problem: određivanje carinske osnovice;
 carinska osnovica ili carinska vrijednost –
vrijednost robe na koju se primjenjuje
carinska stopa.

21
Spefične carine:
 način izračunavanja: na osnovu količine ili
težine;
 izražavanje: u jedinicama mjere (npr. 1 KM
po kom);
 problem: ne mogu se primijeniti na sve
vrste robe npr. na antikvitete i umjetnička
djela.

22
Kombinovane carine:
 prednosti ad valorem i specifične carine;
 compound carina;
 primjer: ad valorem carina za određeni
proizvod iznosi 10%, ali ne niže od 1 KM po
kilogramu;
 drugi način kombinovanja: carina iznosi 1
KM po kg, ali ne niže od 20% vrijednosti
uvezene robe.

23
 Carine prema
načinu postupanja sa
različitom robom

Jedinstvene Diferencijalne
carine carine
(preferencijalne, retorzivne)

24
 Carine
za izjednačenje

Antidampinške Kompenzatorne
carine carine
(za neutralisanje (za neutralisanje
dampinga) izvoznih premija)
25
 argumenti za carinsku zaštitu:
 neekonomski argumenti
 ekonomski argumenti

 neekonomski argumenti - politički ili vojni;

 ekonomski argumenti – pogrešni ili

potencijalno korektni;

26
 Ekonomski argumenti (pogrešni):
 merkantilistički argument (“čuvanje
novca kod kuće”) – izjava A. Linkolna;
 interesi posebnih grupa
 konkurencija jeftinog inostranog rada
 argument retorzije (odmazde) ili
cjenkanja

27
 Ekonomski argumenti (potencijalno
korektni):
 zaštita mlade industrije (“infant industry
argument” – A. Hamilton)
 poboljšanje odnosa razmjene
 povećanje zaposlenosti u zemlji
(“beggar-thy-neighbour policy”)

28
 efekat na uvoz
 efekat na cijene
 efekat na domaću proizvodnju
 efekat na domaću potrošnju
 protekcionistički (zaštitni) efekat
 fiskalni efekat
 redistributivni efekat
 efekat na odnose razmjene
 efekat na zaposlenost
 platnobilansni efekat
 valutni efekat
 efekat na realokaciju proizvodnih resursa
29
 Efekat na uvoz: Carina smanjuje uvoz na
indirektan način preko uticaja na cijenu.

carina → rast cijene uvozne robe → pad tražnje za

uvoznom robom → smanjenje uvoza

 Efekat na cijene: Carina može povećati

cijenu uvozne robe za iznos carine, manje
od iznosa carine, više od iznosa carine
(zidanje cijena tzv. carinska piramida).

30
 Efekat na domaću proizvodnju:
carina → rast cijene uvozne robe →
rast tražnje za domaćim supstitutima →
povećanje domaće proizvodnje (ako
postoje slobodni kapaciteti)

 Efekat na domaću potrošnju:

smanjenje domaće potrošnje
skretanje domaće potrošnje
31
 Protekcionistički efekat:
na kratki rok povoljan – povećava se
domaća proizvodnja; na dugi rok
nepovoljan – “uspavljuje” domaće
proizvođače;
zavisi od elastičnosti inostrane ponude
izvoza:
 ako je strana ponuda potpuno neelastična –
protekcionistički efekat izostaje;
 ako je strana ponuda potpuno elastična –
protekcionistički efekat se pretvara u
prohibitivni i uvoz prestaje;

32
 Fiskalni efekat:
povećanje državnih prihoda;
prihodi od carina mogu se koristiti za
povećanje budžetskog suficita,
povećanje javne potrošnje i povećanje
privatne potrošnje (smanjenje poreza);
smanjuje deflacionistički i povećava
protekcionistički efekat (jer se više troši
domaća roba);

33
 Redistributivni efekat:
sastoji se u smanjenju dohodaka
potrošača (skuplje plaćaju robu koju su
ranije jeftinije kupovali iz uvoza) u korist
dohodaka domaćih proizvođača;
redistribucija ima najveći efekat kod
najefikasnijih proizvođača koji iz carine
izvlače ekstra-profit (jer se carina
utvrđuje prema proizvodnim troškovima
najmanje efikasnih domaćih
proizvođača);
34
 Efekat na odnose razmjene:
neto odnosi razmjene: Px/Pm;
efekat zavisi od elastičnosti strane
ponude izvoza prema cijenama;
 ako je strana ponuda elastična, carina ne poboljšava
odnose razmjene;
 ako je strana ponuda neelastična, carina poboljšava
odnose razmjene, ali poništava protekcionistički efekat,
efekat na potrošnju i redistributivni efekat;
optimalna carina;

35
 Efekat na zaposlenost:
po pravilu kratkoročan;
ako ne postoje slobodni kapaciteti
izaziva realokaciju resursa u pravcu
zaštićenih industrija;

carina → smanjenje uvoza → rast potrošnje

domaće robe → rast domaće proizvodnje →
rast dohotka u zaštićenim industrijama

36
 Platnobilansni efekat:
ogleda se u smanjenju uvoza i odliva
deviza;
najveći je kod prohibitivne carine;

 Valutni efekat: Carina djeluje na smanjenje

uvoza putem poskupljenja uvozne robe,
slično selektivnoj devalvaciji.

37
 Efekat na realokaciju resursa: Carina
realocira resurse u pravcu manje efikasnih
grana industrije.

38
 jedan od najstarijih i najviše korištenih
instrumenata vanjskotrgovinske politike;
 brojne vrste i podvrste;
 različiti efekti;
 najčešća primjena: za ograničenje uvoza;
 indirektan uticaj na obim razmjene – putem
cijene;
 primarna funkcija: zaštitna;
 primjena dozvoljena od strane WTO;
39
• Jakupović S. i drugi: “Carinski sistem BiH u procesu integracija u
EU”, Panevropski univerzitet Apeiron, Banja Luka, 2009.
• Đurić Dragana M., Zora Prekajac, Marijana Vidas – Bubanja,
Međunarodna ekonomija, Institut ekonomskih nauka Beograd,
Beograd, 2000.
• Mrkušić Žarko, Međunarodna trgovina: Teorija i politika, Institut
ekonomskih nauka Beograd, Beograd
• Samuelson Paul, Ekonomija, izdanje, Prevod, MATE, Zagreb,
• .
• Trlin Vladimir , Međunarodna ekonomija: Determinante, mehanizmi i
politika, V izmijenjeno i dopunjeno izdanje, Ekonomski fakultet
Zagreb, Zagreb, 2000.

40