‫املًهكت انؼزبيت انسؼىديت‬

‫وسارة انخـؼهيى انؼـايل‬

‫جايؼت املـهك سؼـىد‬
‫ػًادة انبحذ انؼهًـي‬
‫يزكش حبىد كهيت انخزبيت‬

‫انؼقم يكاَخه ودالنخه انشزػيت ػهً‬

‫األصىل االػخقاديت‬

‫بّذخد‬
‫جناة بُج يىسً انذيب‬
‫ؤععدر ‪٩‬غدّذ‪ /‬ـد‪ْ٩‬ص خدل‪ ٠٦‬عْىد ‪ُ٦١/‬ص خ‪٥‬عشزُص‬
‫‪ٝ‬غ‪ ٨‬خ‪٥‬ؽ‪ٞ‬د‪ٙ‬ص خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ُّٞ /‬ذش و‪٩‬زخٱر ‪٢ٙ‬شَص‬

‫ًب ٓن‪٪ُ٢‬هد‬
 ‫احملخىياث‬

‫انصفحت‬ ‫املىضـــــــــىع‬
‫‪1‬‬ ‫خدل‪٦‬خـ ‪......................................................................‬‬
‫‪2‬‬ ‫خدل‪ٞ‬ذ‪٩‬ص ‪.......................................................................‬‬
‫املبحذ األول‬
‫يفهىو انؼقم ويكاَخه يف اإلسالو‬
‫‪5‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خْو‪ٚ٩ :٣‬هى‪ ٧‬خ‪.................................................... ٤ْٞ٥‬‬
‫‪11‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽدين‪٢٩ :‬د٭ص خ‪ ٤ْٞ٥‬يف خ‪٥‬ؾشُ ‪...........................................‬‬
‫املبحذ انزاين‬
‫انؼقم بني يُهج انسهف ويُهج غريهى يٍ انطىائف األخزي‬
‫‪15‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خْو‪٩ :٣‬ى‪ ٘ٝ‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص ‪ ٬٩‬خ‪............................. ٤ْٞ٥‬‬
‫‪21‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽدين‪٩ :‬ى‪ ٘ٝ‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن ‪ ٬٩‬خ‪........................................ ٤ْٞ٥‬‬
‫‪24‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽد‪٥‬ػ‪٩ :‬ى‪ ٘ٝ‬خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص ‪ ٬٩‬خ‪....................................... ٤ْٞ٥‬‬
‫‪27‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬شخزِ‪٩ :‬ى‪ ٘ٝ‬خ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص ‪ ٬٩‬خ‪........................................ ٤ْٞ٥‬‬
‫املبحذ انزانذ‬
‫دور انؼقم ووظيفخه يف اإلسالو‬
‫‪33‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خْو‪ :٣‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف ؤد‪٥‬ص ظىلُذ خ‪٥‬شزىزُص وخٔ‪٥‬ىٱُص وخْمسدء وخ‪٥‬ق‪ٚ‬دض ‪......‬‬
‫‪43‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽدين‪ :‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف ؤد‪٥‬ص خ‪٥‬سْػ وخجلضخء ‪..................................‬‬
‫‪49‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽد‪٥‬ػ‪ :‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف دٖج‪ ٤‬خ‪٥‬ٮسىش ‪.......................................‬‬

‫‪54‬‬ ‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬شخزِ‪ :‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف بّفدص خ‪ٞ٥‬شآ‪...................................... ٫‬‬

‫‪57‬‬ ‫خخلدٕنص ‪........................................................................‬‬
‫‪59‬‬ ‫خدلشخـِ ‪.......................................................................‬‬
‫‪64‬‬ ‫خدل‪٦‬خـ خٔصل‪ُ٦‬ضٌ ‪.............................................................‬‬

‫أ‬
 ‫انؼقم يكاَخه ودالنخه انشزػيت ػهً األصىل االػخقاديت‬
‫جناة بُج يىسً انذيب‬
‫ؤععدر ‪٩‬غدّذ‪ٝ ،‬غ‪ ٨‬خ‪٥‬ؽ‪ٞ‬د‪ٙ‬ص خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ُ٦١ ،‬ص خ‪٥‬عشزُص‬
‫ـد‪ْ٩‬ص خدل‪ ٠٦‬عْىد‪ ،‬خ‪٥‬شَدك‪ ،‬خدل‪٢٦٪‬ص خ‪ْ٥‬شزُص خ‪٥‬غْىدَص‬

‫يهخص انبحذ‬
‫َهذٗ خ‪٥‬سمػ بذل ‪ْ٩‬دجلص ‪ٝ‬نُص ‪ ٬٩‬ؤٱ‪ ٨‬خ‪ٞ٥‬ندَد خٔعٗ‪ُ٩‬ص خدلْدفشش وٱٍ‪ :‬خهتد‪٩ ٧‬ٮهؿ ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص زدجل‪٪‬ىد‬

‫خ‪٢ٚ٥‬شٌ وخ‪٥‬غيمُص‪ ،‬ومُ‪ ٜ‬خْ‪ ،ٜٙ‬وؤ٭ٰ ظ‪ُ٦ٞ‬ذٌ وٖ غلدسٌ ‪ٞ٩‬عنُدض خ‪ْ٥‬قش ووخ‪ ،ْٰٝ‬وٱزخ خهتد‪٦٥ ٧‬ذَ‪ّ ٬‬ند ‪ُ٥‬ظ ‪ ،ُٰٙ‬وؽسهص زدى‪٦‬ص‪،‬‬

‫وذلزخ ‪ٞٙ‬ذ خ‪ٝ‬عنً خْ‪٩‬ش دلشٱد وزُد‪ ٫‬ؤ‪ ٫‬خٔعٗ‪ ٧‬خ‪٥‬قمُك وخ‪٥‬زٌ ؽلؽ‪ ٰ٦‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص ٱى خ‪٥‬زٌ ؤّيً خ‪ ٤ْٞ٥‬دوسٯ و‪٢٩‬د٭عٰ‬

‫خ‪٥‬قمُمص‪ ،‬وخععْ‪ ٰ٦٪‬يف وٍُ‪ٚ‬عٰ خ‪٥‬يت خ‪ ٜ٦‬ذلد ‪ًٕ ٬٩‬ن ظ‪ٞ‬ذَظ ‪ ،ٰ٥‬ؤو س‪ٙ ْٰٙ‬ى‪٩ ٛ‬ٮض‪٥‬عٰ خ‪٥‬ؾشُّص‪ ،‬ز‪ ٤‬و‪ًٕ ٬٩‬ن ب‪ٙ‬شخه وٖ ظ‪ٚ‬شَو ‪٪١‬د‬

‫ٱى لدف‪ّ ٤‬ٮذ خ‪٥‬يىخج٘ خْخشي ‪ٝ‬ذؽلد﵂ ولذَؽد﵂ ‪١‬ددلع‪ٌ٪٦٢‬ن‪ ،‬وخ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص خ‪٥‬زَ‪ ٬‬ؤذلىخ خ‪ ٤ْٞ٥‬وـْ‪٦‬ىٯ ‪٩‬قذسخ﵂ ‪٦٥‬ع‪٪ٙ ٍٞ٦‬د وخ‪ ٜٙ‬خ‪٤ْٞ٥‬‬

‫‪ٝ‬س‪٦‬ىٯ‪ ،‬و‪٩‬د خد‪ ٘٥‬ر‪ ٠٥‬سدوٯ ؤو ؤو‪٥‬ىٯ‪ ،‬ويف ‪ٞ٩‬دز‪ ٤‬ٱاٖء خ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص ؤو خخلشخ‪ٌُٙ‬ن ‪ٞ٥‬ذ ؤ‪ٖ٥‬ى خ‪ ٤ْٞ٥‬و‪ٝ‬س‪٦‬ىخ ‪٩‬دٖ َ‪ٞ‬س‪ ٤‬وٖ َْ‪٪١ .٤ٞ‬د و‪ٝ‬ذ‬

‫ؤؽع‪ ٤٪‬خ‪٥‬سمػ ّ‪ ً٦‬ؤٱ‪ ٨‬خ‪٥‬ٮعدجؿ وخ‪٥‬عىفُدض ‪٩‬ٮهد‪ :‬ؤ‪ ٫‬خٔعٗ‪ ٧‬ؤّيً ‪ ٤ْٞ٦٥‬ؤعلُص ‪ّّ١‬ي ّٮذ‪٩‬د ـْ‪ ٰ٦‬ؽشه ‪٦٥‬ع‪ .ُ٘٦٢‬وؤ‪ ٫‬خ‪ٖ ٤ْٞ٥‬‬

‫َهعذٌ بٖ زد‪٥‬ؾشُ وخ‪٥‬ؾشُ ٖ َسٌن بٖ زد‪ .٤ْٞ٥‬وؤ‪ ٫‬خّٖع‪٪‬دد ّ‪ ً٦‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ولذٯ يف خدلغدج‪ ٤‬خ‪ْٞ٥‬دجذَص َادٌ بذل خٖضلشخٗ وخ‪٥‬نٗ‪.٣‬‬

‫‪1‬‬
 ‫يقذيــت‬

‫ب‪ ٫‬خحل‪٪‬ذ ﵁ ضل‪٪‬ذٯ و٭غعُْٮٰ و٭غعٖ‪ٚ‬شٯ و٭ْىر زد﵁ ‪ ٬٩‬ؽشوس ؤ٭‪ٚ‬غٮد و‪ ٬٩‬عُحدض ؤّ‪٪‬د‪٥‬ٮد‪َ ٬٩ ،‬هذٯ‬
‫خ﵁ ‪٩ ٗٙ‬ن‪ ،ٰ٥ ٤‬و‪َ ٬٩‬ن‪ ٗٙ ٤٦‬ٱددٌ ‪ ،ٰ٥‬وؤؽهذ ؤ‪ ٖ ٫‬ب‪ ٰ٥‬بٖ خ﵁ ولذٯ ٖ ؽشَ‪ ،ٰ٥ ٠‬وؤ‪ ٫‬زل‪٪‬ذخ﵂ ّسذٯ‬
‫وسعى‪.ٰ٥‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ؽشُ خ﵁ – ظْدذل – ‪ٕ٥‬٭غد٭ُص دَٮد﵂ وخلذخ﵂ يف ـىٱشٯ وؤفى‪ ،ٰ٥‬وـْ‪ ٤‬ؤعدعٰ ظىلُذٯ – ّض‬
‫وـ‪ – ٤‬وخٔخٗؿ يف ّسددظٰ‪ ،‬و‪ٞ٥‬ذ خسظندٯ ‪ْ٥‬سددٯ و‪َ ٬٥‬شمً زًٖنٯ زذَٗ﵂ ‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ  :-‬و‪َ ٬َ٩‬سِعَِٔ‬
‫ٗ ِ‪ ٧‬دَٔٮّد ‪َُْٞ ٬َ٦َٙ‬سَ‪ٔ٩ َ٤‬ٮِ ُٰ َوٱُىَ ‪ ٍٔٙ‬خِخٔشَشٔ ‪ ٬َ ٔ٩‬خْ‪٥‬خَدعٔشَِ‪.1َ٬‬‬
‫َُِٕشَ خِٔعِ َ‬
‫و‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪  :-‬وَوَفًٖ زِهَد بِزِشَخٱُٔ‪ ُ٨‬زَٮُِٰٔ وََ ِْ‪ُٞ‬ىذُ ََد زَٮٍِٖ بِ‪ َّ٫‬خ‪ ََّٰ٦٥‬خفِ َي‪ ُ٨ُ٢َ٥ ًَٚ‬خ‪٥‬ذَِّ‪َ٦َٙ َ٬‬د ظَ‪ُ٪‬ىظُ‪ٖ٬‬‬
‫بِ‪َّ٥‬د َوؤَ٭ِعُ‪ُ٩ ِ٨‬غِ‪ُ٪ٔ٦‬ى‪.2 َ٫‬‬
‫وخٔعٗ‪ ٧‬ٱى خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خخلد‪٥‬ـ خ‪٥‬زٌ َذّى بذل ّسددش خ﵁ – ّض وـ‪ ، - ٤‬وخٖ٭‪ُٞ‬دد ْ‪٩‬شٯ وظ‪ٞ‬ىخٯ‪ ،‬و‪ٝ‬ذ‬
‫خ‪ٝ‬عنط ‪٩‬ؾُحعٰ – ظْدذل – ؤ‪ ٫‬ـْ‪ ٤‬ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬دَ‪ّ ٬‬ددلٍ و‪ٝ‬ذ ‪١‬عر ‪ ٰ٥‬خخل‪٦‬ىد وخ‪٥‬س‪ٞ‬دء ‪٩‬د دخ‪٩‬ط خ‪٥‬غ‪٪‬ىخض‬
‫وخْسك و‪٩‬د ز‪ ٍٞ‬ٱزخ خ‪٥‬ىـىد‪.‬‬
‫و‪ٞ٥‬ذ ٕنُض ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خخلد‪٥‬ذ ِنقدجـ َُّ‪٪‬ص وـ‪٦ُ٦‬ص ْنْ‪ ٰ٦‬ؤ‪١‬ؽش سعىخد﵂ وؼسدظد﵂ يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ وخ‪ْ ٤ْٞ٥‬٭ٰ‬
‫بذل ـد٭ر ‪١‬ى٭ٰ دَ‪ ٬‬خ‪ٚ٥‬يشش ‪ٙ‬ة٭ٰ ؤَند﵂ َهع‪ ٨‬زد‪ ٤ْٞ٥‬خٱع‪٪‬د‪٩‬د﵂ ‪١‬سًن﵂خ و‪ٝ‬ذ ـْ‪٢٩ ٰ٥ ٤‬د٭ص َُّ‪٪‬ص‪ ،‬ولذد ‪ ٰ٥‬دوسٯ‬
‫ووٍُ‪ٚ‬عٰ يف ‪٩ ٤١‬د ـدء زٰ ‪ّٞ ٬٩‬دجذ وظؾشَْدض‪.‬‬
‫و‪ٞ٥‬ذ ظعسْط خَِدض خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص – خ‪٢٥‬شؽلص – و‪١‬عر خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬وسعدج‪٦‬ه‪ ٨‬خ‪ْٞ٥‬دجذَص ‪ٙ‬ىـذض ؤ‪ ٫‬ر‪٠٥‬‬
‫ؼدزط‪ّ ،‬نْىن ؤ‪ ٫‬خَِدض ظىـٰ خ‪ ٤ْٞ٥‬بذل خ‪٥‬ٮَش يف خحلفؿ وخ‪ّّ٥‬خٱٌن خدلغى‪ٝ‬ص ٔؼسدض ؤفى‪ ٣‬خٔؽلد‪ ،٫‬و‪ٝ‬ىخّذ ٱزخ‬
‫خ‪٥‬ذَ‪ ،٬‬وذلزخ ‪ٙ‬ة‪ ٬٩ ٫‬خدلادل وخ﵀ض‪ ٫‬ل‪ٞ‬د﵂ ؤ‪َ ٫‬عه‪ ٨‬خٔعٗ‪ ٧‬زإ٭ٰ دَ‪ ٬‬خجل‪٪‬ىد وخ‪٥‬عسُْص وؤ٭ٰ خ‪٥‬غسر يف ٔن‪ ٘٦‬خْ‪٩‬ص‬
‫خٔع ٗ‪ُ٩‬ص‪ ِ٩ ،‬ؤ‪ ٫‬خٔعٗ‪ ٧‬ٱى خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪٥‬ىلُذ خ‪٥‬زٌ َذّى بذل خ‪٥‬عْ‪ ،٤ٞ‬وخ‪٥‬عذزش‪ ،‬وخ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ش‪ ،‬وبذل ‪٩ ٤١‬د ‪ ُٰٙ‬ظ‪ٞ‬ذ‪٧‬‬
‫ولندسش خ‪٥‬سؾشَص‪ ،‬وػلزس ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ع‪ُ٦ٞ‬ذ وخ‪٥‬عسُْص ‪ ،‬و‪ ٬٢٥‬ؤّذخء ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ٝ ٬‬ذ ؤٕ‪٦ٚ‬ىخ ٱزٯ خحل‪ُٞٞ‬ص ل‪ٞ‬ذخ﵂ ولغذخ﵂‬
‫‪ّ ٬٩‬ٮذ ؤ٭‪ٚ‬غه‪ ،٨‬وؤى‪ٞ٦‬ىخ ؽسهدهت‪ٓ ٨‬نط ؽْدس خ‪٥‬عيىس‪ ،‬وخ‪٥‬عمذَػ‪ ،‬وًٕنٱد ‪ ٬٩‬خدلقي‪٦‬مدض خْخشي وخ‪٥‬يت‬
‫‪ٝ‬ذ خـع‪ْ٪‬ط ‪ُٙ‬هد ‪٩‬اؼشخض وسلييدض خ‪ٖ٥‬شذ مذ ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خحل‪.ٜ‬‬

‫‪ 1‬عىسش آ‪٪ّ ٣‬شخ‪ – ٫‬خَِص ‪.85‬‬

‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش – خَِص ‪.132‬‬
‫‪2‬‬
‫وخذ‪٩‬ص ‪٥‬ذَين‪ ،‬ود‪ٙ‬دّد﵂ ّٮٰ‪ ،‬وسدخ﵂ ‪٥‬ع‪ ٠٦‬خ‪٥‬ؾسهدض‪ ،‬و‪٥‬سُد‪ ٫‬خحل‪ُٞٞ‬ص ؤؼسدض ّ‪٢‬ظ ‪٩‬د َضّ‪ ٨‬ٱاٖء‬
‫خخعشض ٱزخ خ‪٥‬سمػ وخ‪٥‬زٌ ؽشلط ‪ ُٰٙ‬وزُٮط ؤ‪ٗ ٫‬نُِ ‪٩‬د ـدء زٰ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خٔعٗ‪ ٍ٩‬بظلد ؼلدىر زٰ خ‪،٤ْٞ٥‬‬
‫وب‪ ٫‬خ‪َ ٤ْٞ٥‬ذ‪ ُٰ٦ّ ٣‬وَا‪١‬ذٯ‪ٖ ،‬عُ‪٪‬د وؤ‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ؾشُ ‪ٗ١‬علد ﵁ – ظْدذل‪ -‬و‪ُ٥‬ظ ‪ ٤ْٞ٦٥‬خدلخ‪٦‬ى‪ ٛ‬﵁ بٖ‬
‫بظسدُ خد‪١ .ٰٞ٥‬ز‪ ٠٥‬و‪ٝ‬ذ زُٮط ب‪ ٫‬ٱزٯ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص ٱٍ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خدلؽ‪ ً٦‬وٱٍ ىشَ‪ٞ‬ص ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص‪ ،‬ؤ‪٩‬د ‪٬٩‬‬
‫خد‪ٚ٥‬ىخ ر‪ٞٙ ٠٥‬ذ و‪ْٝ‬ىخ يف خ‪٥‬سذُ وخ‪٥‬نٖٗض وخشـىخ زيشَ‪ٞ‬عه‪ ٨‬ظ‪ ٬ّ ٠٦‬ىشَ‪ٞ‬ص خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٥‬غٮص‪ ،‬و‪ٝ‬ذ‬
‫ؤّيُط ؤ‪٩‬ؽ‪٦‬ص ّ‪ ً٦‬ر‪ ( ٠٥‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن‪ ،‬وخ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص‪ ،‬وخ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص) لىت ظ‪٢‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬قىسش لُص ؤ‪٩‬د‪ ٧‬خ‪ٞ٥‬دست‪ ،‬وَ‪٢‬ى‪٫‬‬
‫ّ‪ٌَٞ ً٦‬ن ظد‪ ٧‬زإ‪٩ ٫‬د ـدء زٰ خٔعٗ‪ ٧‬بظلد ٱى ل‪ ٜ‬وظىخ‪ ٰٞٙ‬خ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص‪ ،‬وؤ٭ٰ خ﵀فص خ‪٥‬سُندء ‪٦ُ٥‬هد ‪١‬ٮهدسٱد‬
‫ٖ َضَٔ ّٮهد بٖ ٱد‪.٠٥‬‬
‫وذلزخ ‪ٞٙ‬ذ ـدء ّٮىخ‪ ٫‬ٱزخ خ‪٥‬سمػ ( خ‪٢٩ ٤ْٞ٥‬د٭عٰ ودٖ‪٥‬عٰ خ‪٥‬ؾشُّص ّ‪ ً٦‬خْفى‪ ٣‬خّٖع‪ٞ‬ددَص )‪.‬‬
‫و‪ٞ٥‬ذ خظسْط يف دسخعيت دلىمىُ ٱزخ خ‪٥‬سمػ ‪٩‬د َ‪:ٍ٦‬‬
‫‪ .1‬خٖخعقدس‪ ،‬وخ‪٥‬سْذ ّ‪ ٬‬خ‪٥‬عيىَ‪ ٤‬وخحلؾى وخ‪٥‬ع‪٢‬شخس‪.‬‬
‫‪ .2‬ومىق خ‪ْ٥‬سدسش وعٗ‪٩‬عهد ‪ ٬٩‬خ‪٪ٖ٥‬ىك‪.‬‬
‫‪ .3‬خٖععْد٭ص زد‪٥‬ٮقىؿ خ‪٥‬ٮ‪ُ٦ٞ‬ص خدلغى‪ٝ‬ص ؤفٗ﵂ ‪٦٥‬ذٖ‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‪.‬‬
‫‪ .4‬خٖٱع‪٪‬د‪ ٧‬زدَِدض ‪ ٬٩‬لُػ ٭غسعهد بذل عىسٱد وومْهد يف ‪٢٩‬دهند خدلٮدعر ذلد ‪ ٬٩‬خ‪٥‬سمػ‪،‬‬
‫وخٖ‪١‬ع‪ٚ‬دء زسُد‪ ٫‬وـٰ دٖ‪٥‬عهد ّ‪ ً٦‬خدلشخد دو‪ ٫‬ظ‪ٚ‬غًنٱد بٖ برخ ‪٥‬ض‪٩‬ط خحلدـص ‪٥‬ز‪.٠٥‬‬

‫خطت انبحذ‪:‬‬
‫خ٭عَ‪٪‬ط خيص خ‪٥‬سمػ يف ٱزخ خدلىمىُ ّن‪ٞ‬ذ‪٩‬ص‪ ،‬وؼٗؼص ‪٩‬سدلػ‪ ،‬وخدٕنص‪ ،‬و‪ٙ‬هدسط‪.‬‬
‫‪ ‬املقذيت وقذ اشخًهج ػهً‪:‬‬
‫عسر خخعُدس خدلىمىُ‪.‬‬
‫‪ ‬املبحذ األول‪ :‬يفهىو انؼقم ويكاَخه يف اإلسالو‪.‬‬
‫و‪٩ ُٰٙ‬ي‪٦‬سد‪:٫‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خْو‪ٚ٩ :٣‬هى‪ ٧‬خ‪.٤ْٞ٥‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽدين‪٢٩ :‬د٭ص خ‪ ٤ْٞ٥‬يف خ‪٥‬ؾشُ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫‪ ‬املبحذ انزاين‪ :‬انؼقم بني يُهج انسهف ويُهج غريهى يٍ انطىائف األخزي‬
‫و‪ ُٰٙ‬ؼٗؼص ‪٩‬يد‪٥‬ر‪:‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خْو‪٩ :٣‬ى‪ ٘ٝ‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص ‪ ٬٩‬خ‪.٤ْٞ٥‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽدين‪٩ :‬ى‪ ٘ٝ‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن ‪ ٬٩‬خ‪.٤ْٞ٥‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽد‪٥‬ػ‪٩ :‬ى‪ ٘ٝ‬خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص ‪ ٬٩‬خ‪.٤ْٞ٥‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬شخزِ‪٩ :‬ى‪ ٘ٝ‬خ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص ‪ ٬٩‬خ‪.٤ْٞ٥‬‬
‫‪ ‬املبحذ انزانذ‪ :‬دور انؼقم ووظيفخه يف اإلسالو‬
‫و‪ ُٰٙ‬ؤسزْص ‪٩‬يد‪٥‬ر‪:‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خْو‪ :٣‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف ؤد‪٥‬ص ظىلُذ خ‪٥‬شزىزُص وخْ‪٥‬ىٱُص وخْمسدء‬
‫وخ‪٥‬ق‪ٚ‬دض‪.‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽدين‪ :‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف ؤد‪٥‬ص خ‪٥‬سْػ وخجلضخء‪.‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬ؽد‪٥‬ػ‪ :‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف دٖج‪ ٤‬خ‪٥‬ٮسىش‪.‬‬
‫خدلي‪٦‬ر خ‪٥‬شخزِ‪ :‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬يف دٖ‪٥‬ص بّفدص خ‪ٞ٥‬شآ‪.٫‬‬
‫‪ ‬اخلامتت‪.‬‬
‫‪ ‬املزاجغ‪.‬‬
‫‪ ‬احملخىياث‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫املبحذ األول‪ :‬يفهىو انؼقم ويكاَخه يف اإلسالو‬
‫املطهب األول‪ :‬يفهىو انؼقم‬
‫‪ ‬حؼزيفه يف انهغت‪:‬‬
‫خ‪ٖ٥ ٤ْٞ٥‬ص‪٩ :‬قذس ّ‪ّٗٞ ٤َْٞ ٤ٞ‬﵂‪َٞ ،‬د‪ ( :٣‬وّ‪ ٤ٞ‬خ‪٥‬ذوخء زيٮٰ ؤٌ ؤ‪٩‬غ‪ ،ٰ٢‬وّ‪ ٤ٞ‬خ‪٥‬سًْن‪:‬‬
‫برخ ؼىن وٍُ‪ ِ٩ ٰٚ‬رسخّٰ ‪ٙ‬ؾذعلد يف وعو خ‪٥‬زسخُ ور‪ ٠٥‬خحلس‪ 1)٤‬دلٮْٰ ‪ ٬٩‬خذلشذ‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪" ٣‬خز‪٩ ٬‬ٮَىس"‪ (:‬خ‪٩ ٤ْٞ٥‬قذس ّ‪ ٤ٞ‬و‪ْٞ٩‬ى‪ ( 2) ٣‬وؤف‪ ٤‬خ‪َ ٤ْٞ٥‬شـِ بذل‪ :‬خحلفش‬
‫وخ‪٥‬ٮهٍ)‪.3‬‬
‫وـدء يف " ‪ٝ‬يش خ﵀ُو" ( وّ‪ ٤ٞ‬خ‪٥‬ؾٍء ّ‪ٗٞ‬﵂ ‪ٙ‬ه‪ ٰ٪‬وظذزشٯ )‪ 4‬وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خدلْىن خ‪ٖ٦٥‬ىٌ يف‬
‫خدلْدـ‪ ٨‬خ‪ْ٥‬شزُص َذوس لى‪ ٣‬خدلْدين خ‪٥‬عد‪ُ٥‬ص‪:‬‬
‫خٔ‪٩‬غد‪ ،ٟ‬وخحل‪ ،ٌٚ‬وخدلٮِ ؤو خ‪٥‬ٮهٍ‪ ،‬وخحل‪ ٌٚ‬وخ‪٥‬نسو‪ ،‬وٱزٯ ٗنُْهد ‪٩‬ىـىدش يف خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪٥‬زٌ‬
‫زٰ َُ‪ُ٪‬ض خٔ٭غد‪ًٕ ٬ّ ٫‬نٯ ‪ ٬٩‬خدلخ‪٦‬ى‪ٝ‬دض خْخشي وٱى خ‪٥‬زٌ ػل‪ ٌٚ‬فدلسٰ وؽلٮْٰ شلد ‪ٝ‬ذ َارَٰ ؤو‬
‫َنشٯ‪ ،‬وزٰ ؤَند﵂ َغعيُِ خٔ٭غد‪ ٫‬ؤ‪َ ٫‬نسو ؤ‪٩‬ىسٯ وؽلُض زٌن خحل‪ ٜ‬وخ‪٥‬سدى‪ ،٤‬وزٌن خخلًن وخ‪٥‬ؾش‪.‬‬
‫و‪ٞ٥‬ذ خخع‪ ٘٦‬خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص يف ٓنذَذ ‪٩‬ىمِ خ‪ ٤ْٞ٥‬يف خجلغ‪ ٨‬ٱ‪ ٤‬ٱى يف خ‪٦ٞ٥‬ر ؤو خ‪٥‬شؤط‪ ،‬ؤو ٱى‬
‫خدلخ ؤو خ‪٥‬ذ‪٩‬دٓ ؤو يف ‪٢٩‬د‪ ٫‬آخش ‪ ٬٩‬خجلغ‪ ٨‬؟‬
‫زُٮ‪٪‬د َشي خ‪٥‬ذ‪١‬عىس "سخـك خ‪٢٥‬شدٌ" ؤ‪ ٫‬ر‪ ٠٥‬ظقىس خدىث ‪٩‬ٮه‪ْ ٨‬٭ٰ ( ‪٩‬عشظر ّ‪ً٦‬‬
‫‪5‬‬
‫ظْشَ‪ٚ‬ه‪٦٥ ٨‬ٮ‪ٚ‬ظ وّ‪ ً٦‬خ‪ٞ٥‬ى‪َ ٣‬نىٱشَص خ‪ ٤ْٞ٥‬عىخء ‪١‬د‪ٚ٩ ٫‬دس‪ٝ‬د﵂ ‪٦٥‬سذ‪ ٫‬ؤو ‪٩‬عقٗ﵂ زد‪٥‬سذ‪ ٫‬ؤؽلد خظقد‪) ٣‬‬
‫ٍب َنُ٘ بذل ر‪ ٠٥‬ز‪ٞ‬ى‪ ( :ٰ٥‬وخ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬يف ٭َشظٰ ‪ْ٪٦٥‬ش‪ٙ‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‪ ،‬ؤو ‪ْ٪٦٥‬ش‪ٙ‬ص خٔ٭غد٭ُص خدل‪ُ٪‬ضش ‪ٕ٥‬٭غد‪٫‬‬
‫ّ‪ ٬‬خٔدسخ‪ ٟ‬خ‪ٖ٥‬شَضٌ يف خحلُىخ‪ ٖ ،٫‬غلْ‪ ٤‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ـىٱشخ﵂ ز‪ ٤‬غلْ‪ّ ٰ٦‬شمد﵂ ؤو ف‪ٚ‬ص شلُضش ‪ٕ٥‬٭غد‪ ٫‬ر‪٠٥‬‬
‫ؤ‪ ٫‬خٔدسخ‪ ٟ‬وٍُ‪ٚ‬ص خ‪٥‬شوق عىخء ‪١‬د‪ ٫‬خٔدسخ‪ُ٦ّٞ ٟ‬د﵂ ؤو لغُد﵂‪ ،‬وٖ ؽل‪ ٬٢‬لقش خٔدسخ‪ ٟ‬زقىسش د‪ُٞٝ‬ص‬

‫‪ 1‬سلعدس خ‪٥‬قمدق‪ ،‬خ‪٥‬شخصٌ‪ ،‬ؿ ‪ 425-424‬وخ٭َش خدلْف‪ ٨‬خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٗ ،ٍٚ‬نُ‪ ٤‬ف‪ُ٦‬سد‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪.84‬‬
‫‪٥ 2‬غد‪ ٫‬خ‪ْ٥‬شذ‪ ،‬ؾ‪ ،11‬ؿ ‪ 846 -845‬وخ٭َش خدلْف‪ ٨‬خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٗ ،ٍٚ‬نُ‪ ٤‬ف‪ُ٦‬سد‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪.84‬‬
‫‪٥ 3‬غد‪ ٫‬خ‪ْ٥‬شذ‪ ،‬ؾ‪ ،11‬ؿ ‪ 846 -845‬وخ٭َش خدلْف‪ ٨‬خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٗ ،ٍٚ‬نُ‪ ٤‬ف‪ُ٦‬سد‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪.84‬‬
‫‪ 4‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪.1411‬‬
‫‪ 5‬٭َشَص خدلْش‪ٙ‬ص زٌن خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص ‪ ،‬ؿ‪.614‬‬
‫‪5‬‬
‫يف ـضء ‪ٌْ٩‬ن دو‪ًٕ ٫‬نٯ يف خٔ٭غد‪ ٫ْ ،٫‬خٔ٭غد‪ ٫‬سل‪٦‬ى‪٩ ٬٩ ٛ‬ددش وسوق‪ ،‬وظْ‪ُ١ ٤٪‬ٮى٭ص خٔ٭غد٭ُص‬
‫زؾ‪٩ ٤٢‬ع‪٢‬د‪ ٤٩‬و‪٩‬عٮدع‪ ٜ‬وزغش ٖ َْ‪ ٰ٪٦‬بٖ خ﵁ عسمد٭ٰ‪.1‬‬
‫‪ ‬املؼىن يف االصطالح‪:‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ظْذدض خ‪٥‬عْشَ‪ٚ‬دض خٖفيٗلُص ‪ ٤ْٞ٦٥‬ظْذدخ﵂ ‪١‬سًنخ﵂‪ ،‬٭إخز ‪٩‬ٮهد ؤفمهد وؤسـمهد وٱى‬
‫‪٩‬د ‪ٝ‬د‪ ٣‬زٰ خ‪٥‬ؾُخ "خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ ‪ -‬يف ظْشَ‪ٙ ،٤ْٞ٦٥ ٰٚ‬ة٭ٰ َي‪ ً٦ّ ٜ٦‬ٱزخ خ‪ّ ٌٚ٦٥‬ذش ‪ْ٩‬دين‬
‫وٱٍ‪:‬‬
‫‪ .1‬انؼهىو انضزوريت‪ُٞٙ :‬ى‪ – ٣‬س٘نٰ خ﵁ ‪ٍ ( :-‬ب ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮدط ‪َٞ ٬٩‬ى‪ :٣‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ٱى ّ‪٦‬ى‪٧‬‬
‫مشوسَص‪ ،‬و‪٩‬ٮه‪َٞ ٬٩ ٨‬ى‪ :٣‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ٱى خ‪ّ ٤٪ْ٥‬نىـر ظ‪ ٠٦‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ .٧‬وخ‪٥‬قمُك ؤ‪ ٫‬خع‪ ٨‬خ‪٤ْٞ٥‬‬
‫َعٮدو‪ ٣‬ٱزخ وٱزخ )‪.2‬‬
‫وظ‪ ٠٦‬خ‪٦ْ٥‬ى‪َ ٧‬ؾعش‪ُٙ ٟ‬هد ٗنُِ خ‪ْٗٞ٥‬ء ‪١‬د‪ ٨٦ْ٥‬زإ‪ ٫‬خ‪٥‬نذَ‪ ٖ ٬‬غلع‪ْ٪‬د‪ ،٫‬وؤ‪ ٫‬خحلددغ‬
‫ٖ زذ ‪ ٬٩ ٰ٥‬زلذغ‪ ،‬وٱزٯ خ‪٦ْ٥‬ى‪٦ْ٩ ٧‬ى‪٩‬ص يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ ّ‪٪٦‬د﵂ مشوسَد﵂ ٖ ٓنعدؾ بذل د‪َ ٤ُ٥‬ؽسعهد‪ ،‬ز‪٤‬‬
‫ؤ‪ ٤١ ٫‬د‪٩ ٤ُ٥‬ه‪٪‬د ز‪ٖ٦‬ط َ‪ُٞ‬ٮُعٰ ‪ٙ‬ةظلد َغعٮذ بذل ٱزٯ خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خ‪٥‬نشوسَص خْو‪ُ٥‬ص ‪ٙ‬ةرخ خ٭ع‪ٚ‬ط دل‬
‫َقك ؽٍء ؤفٗ﵂‪.‬‬
‫‪ .2‬انغزيشة املذركت‪ :‬وَ‪ٞ‬ى‪ ٣‬يف ٱزخ‪ ( :‬و‪ٝ‬ذ َشخد زد‪ ٤ْٞ٥‬٭‪ٚ‬ظ خ‪ٖ٥‬شَضش خ‪٥‬يت يف خٔ٭غد‪ ٫‬خ‪٥‬يت هبد‬
‫َْ‪ ٨٦‬وؽلُض وَ‪ٞ‬قذ خدلٮد‪ ِٙ‬دو‪ ٫‬خدلندس‪٪١ ،‬د ‪ٝ‬د‪ " ٣‬ؤ٘نذ ز‪ ٬‬لٮس‪ ٤‬وخحلدسغ خ﵀دعيب‬
‫وًٕنعلد‪ :‬ب‪ ٫‬خ‪ٕ ٤ْٞ٥‬شَضش‪ .‬وٱزٯ خ‪ٖ٥‬شَضش ؼدزعص ّٮذ ٗنهىس خ‪ْٗٞ٥‬ء)‪.3‬‬
‫ؤ‪٩‬د " خز‪ ٨ُٝ ٬‬خجلىصَص" ‪ٙ‬ة٭ٰ َ‪ٞ‬ى‪ ( :٣‬وخ‪ٕ ٤ّٞ ٫ّٗٞ ٤ْٞ٥‬شَضش وٱى ؤذ خ‪ ٨٦ْ٥‬و‪٩‬شزُٰ‬
‫و‪٩‬ع‪٪‬شٯ وّ‪٢٩ ٤ٞ‬عغر ‪٩‬غع‪ٚ‬دد وٱى و‪٥‬ذ خ‪ ٨٦ْ٥‬وٖنشظٰ و٭عُفعٰ ‪ٙ‬ةرخ خـع‪ْ٪‬د يف خ‪ْ٥‬سذ ‪ٙ‬ز‪ٙ ٠٥‬ن‪٤‬‬
‫خ﵁ َاظُٰ ‪َ ٬٩‬ؾدء وخعع‪ٞ‬د‪ ٰ٥ ٧‬ؤ‪٩‬شٯ وؤ‪ٝ‬س‪٦‬ط ّ‪ ُٰ٦‬ـُىػ خ‪٥‬غْددش ‪ ٤١ ٬٩‬ـد٭ر وبرخ ‪ٞٙ‬ذ‬
‫ؤلذعلد ‪ٙ‬دحلُىخ‪ ٫‬خ‪٥‬سهُ‪ ٨‬ؤلغ‪ ٬‬لدٖ﵂ ‪٩‬ٮٰ وبرخ خ٭‪ٚ‬شد خ٭ع‪ٞ‬ـ خ‪٥‬شـ‪ ٤‬زٮ‪ٞ‬قد‪ ٫‬ؤلذعلد)‪.4‬‬

‫‪ 1‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪.ٜ‬‬
‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،9‬ؿ‪ 287‬وخ٭َش خ‪٥‬شد ّ‪ ً٦‬خدلٮي‪ٌُٞ‬ن‪ ،‬ؿ ‪ 276‬وخ٭َش ‪ٚ٩‬عدق دخس خ‪٥‬غْددش‪ ،‬ؾ‪ ،1‬ؿ‪.117‬‬
‫‪ 3‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬وخ‪٥‬شد ّ‪ ً٦‬خدلٮي‪ٌُٞ‬ن‪ ،‬ؿ ‪.276‬‬
‫‪ٚ٩ 4‬عدق دخس خ‪٥‬غْددش ‪ ،‬ؾ‪ ،1‬ؿ ‪ 117‬و٭َش دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،1‬ؿ‪.88‬‬
‫‪6‬‬
‫وٱزٯ خ‪ٖ٥‬شَضش ٱٍ خ‪٥‬يت ؽلعدص هبد خٔ٭غد‪ ٬ّ ٫‬عدجش خحلُىخ‪ٙ ،٫‬سهد َْ‪ ،٨٦‬وهبد َْ‪ ٤ٞ‬وؽلُض‬
‫وؼلعدس خخلًن دو‪ ٫‬خ‪٥‬ؾش‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪" ٣‬خ﵀دعيب"‪ " :‬ٱزخ خدلْىن ٱى خدلْىن خحل‪ ،٤ْٞ٦٥ ٍُٞٞ‬وبظلد َي‪ ٜ٦‬خ‪ًٕ ً٦ّ ٤ْٞ٥‬نٯ ‪٬٩‬‬
‫خدلْدين رلدصخ﵂ " ‪ٙ 1‬سة‪٢٩‬د‪ ٫‬خ‪ْ٥‬سدد ؤ‪َ ٫‬ي‪ْ٦‬ىخ زْ‪ٞ‬ىذل‪ ً٦ّ ٨‬ٱزٯ خ‪ٖ٥‬شَضش ؤٱٍ ‪٩‬ىـىدش ّٮذ ‪ ،٫ٗٙ‬ؤو‬
‫‪ُ٥‬غط ‪١‬ز‪ ،٠٥‬زد‪٥‬ٮَش بذل ؤ‪ْٙ‬د‪ ٣‬ـىخسلٰ‪ٙ ،‬ـ( برخ سؤوخ ‪ ٬٩‬ؤ‪ْٙ‬د‪٩ ٰ٥‬د َذذل‪ ٨‬ؤ٭ٰ ‪ٝ‬ذ ّشٗ ‪٩‬د‬
‫َٮ‪ ٬٩ ْٰٚ‬د٭ُدٯ و‪٩‬د َنشٯ‪ ،‬برخ سؤوٯ ىد‪٥‬سد﵂ ّد‪ٗ٩‬﵂ ‪٩‬د َٮ‪ ٬٩ ْٰٚ‬د٭ُدٯ رلد٭سد﵂ دلد َنشٯ ‪ ٬٩‬د٭ُدٯ‪،‬‬
‫ٗ وؤ٭ٰ ٖ رلٮى‪ ،٫‬وٖ ظدَٰ وٖ ؤ٘ن‪.2) ٜ‬‬
‫ٗ وؽهذوخ ؤ‪ ّٞ ٰ٥ ٫‬﵂‬
‫‪ٙ‬غ‪٪‬ىخ ‪١ ٬٩‬د‪١ ٫‬ز‪ّ ٠٥‬د‪ ٝ‬﵂‬
‫وٱزٯ خ‪ٖ٥‬شَضش خ‪٥‬يت ٱٍ بلذي ‪ْ٩‬دين خ‪ ،٤ْٞ٥‬ؽشه يف خدلْ‪ٞ‬ىٖض وخدلْ‪٦‬ى‪٩‬دض ( وٱٍ‬
‫‪٩‬ٮده خ‪٥‬ع‪ٙ ،3) ُ٘٦٢‬ةرخ ّذ‪٩‬ط يف خٔ٭غد‪ ٫‬ع‪ٞ‬يط ّٮٰ خ‪٥‬ع‪٢‬د‪.ُ٘٥‬‬
‫وٱزخ‪ ٫‬خدلْٮُد‪ٕ ٫‬ضَضَد‪َ ٫‬ؾعش‪ُٙ ٟ‬ه‪٪‬د ٗنُِ خ‪ْٗٞ٥‬ء‪ ،‬وخ‪٥‬ٮ‪ٞ‬ـ ‪ُٙ‬ه‪٪‬د مشذ ‪ ٬٩‬خجلٮى‪،٫‬‬
‫وخ‪ ٤ْٞ٥‬هبزخ خدلْىن زل‪ ٤‬خ‪٥‬ع‪ ُ٘٦٢‬خ‪٥‬ؾشٍّ‪ ،‬وز‪ٞٚ‬ذٯ َغ‪ٞ‬و ٱزخ خ‪٥‬ع‪ ،ُ٘٦٢‬وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؽُخ‬
‫خٔعٗ‪ " ٧‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص "– س٘نٰ خ﵁ ‪ ( :-‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ؽشه يف ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬و‪٪١‬د‪ ٣‬خّْ‪٪‬د‪ ٣‬وزٰ‬
‫َ‪ ٤٪٢‬خ‪٢٥ ،٨٦ْ٥‬ٮٰ ‪ُ٥‬ظ ‪٩‬غع‪ٗٞ‬﵂ زز‪٢٥ ،٠٥‬ٮٰ ٕشَضش يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ و‪ٝ‬ىش ‪ُٙ‬هد‪ّ ،‬نٮـض‪٥‬ص ‪ٝ‬ىش خ‪٥‬سقش‬
‫خ‪٥‬يت يف خ‪ٌْ٥‬ن‪ٙ ،‬ة‪ ٫‬خظق‪ ٤‬زٰ ٭ىس خٔؽلد‪ ٫‬وخ‪ٞ٥‬شآ‪١ ،٫‬د‪١ ٫‬ٮىس خ‪ٌْ٥‬ن برخ خظق‪ ٤‬زٰ ٭ىس خ‪٥‬ؾ‪٪‬ظ‬
‫وخ‪٥‬ٮىس)‪.4‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪" ٣‬خ﵀دعيب"‪ ( :‬خ‪ٕ ٤ْٞ٥‬شَضش ـْ‪٦‬هد خ﵁ – ّض وـ‪ – ٤‬يف خدل‪٪‬عمٮٌن ‪ّ ٬٩‬سددٯ‪،‬‬
‫حلفٖص‪ .‬وؤظدٱ‪ ٨‬خدىر ‪ٝ ٬٩‬س‪ّٞ ٤‬ىذل‪ ،٨‬ووّذ وظىّذ‪ ،‬وؤ‪٩‬ش وهنٍ‬
‫ؤ‪ٝ‬د‪ ٧‬زٰ ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬سد‪ٌٖ٥‬ن ‪٦٥‬م‪ ٨٦‬خ ُ‬
‫ولل و٭ذذ )‪.5‬‬

‫‪ 1‬خ‪ٙ ٤ْٞ٥‬ه‪ ٨‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ؿ ‪212-211‬‬

‫‪ 2‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؿ ‪.212‬‬
‫‪ 3‬خدلدوسدٌ‪ ،‬ؤدذ خ‪٥‬ذ٭ُد وخ‪٥‬ذَ‪ ،٬‬ؿ‪.3‬‬
‫‪ 4‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوٌ‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ ‪339-338‬‬
‫‪ 5‬خ‪ٙ ٤ْٞ٥‬ه‪ ٨‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ؿ ‪.213‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ .3‬انؼهىو انُظزيت‪ :‬وٓنق‪ّ ٤‬ٮذ فدلسهد زد‪٥‬ٮَش وخٖععذٖ‪ ،٣‬وهتذَٰ بذل ‪٩ ٤ْٙ‬د َٮ‪ ْٰٚ‬وظش‪ٟ‬‬
‫‪٩‬د َنشٯ‪.‬‬
‫و٭ْين زز‪ ٠٥‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خدلغع‪ٚ‬ددش ‪ ٬٩‬خ‪٥‬عفدسذ‪ ،‬وخدلُ‪٢‬عغسص زىخعيص خ‪ ،٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬يت َنسيهد‬
‫خٔ٭غد‪ ٫‬وؽلغ‪٢‬هد ( و‪٪٦١‬د ‪١‬ؽشض ْندسذ خٔ٭غد‪ ،٫‬صخد ّ‪ ٰ٦ٞ‬زغسر خصدَدد ّ‪٦‬ى‪ ... ٰ٩‬و‪٢٩‬د‪٫‬‬
‫مسو ٱزٯ خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬ٱى خ‪٦ٞ٥‬ر‪ ،‬بر ٱى وّدء خ‪.1) ٨٦ْ٥‬‬
‫وشلد ؤؽدس ب‪ ُٰ٥‬خدلدوسدٌ يف ‪١‬عدزٰ ( ؤ‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خدل‪٢‬عغر ٖ َٮ‪ ٬ّ ٠ٚ‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪ٖ٥‬شَضٌ‪،‬‬
‫ْ٭ٰ ٭عُفص ‪٩‬ٮٰ‪ .‬و‪ٝ‬ذ َٮ‪ ٠ٚ‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪ٖ٥‬شَضٌ ّ‪ ٬‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خدل‪٢‬عغر ‪٢ُٙ‬ى‪ ٫‬فدلسٰ ‪٩‬غ‪٦‬ىذ‬
‫خ‪ٚ٥‬ندج‪٩ ،٤‬ى‪ٙ‬ىس خ‪٥‬شرخج‪.2) ٤‬‬
‫وَي‪ ٜ٦‬خ‪٪٦ْ٥‬دء ّ‪ ً٦‬ٱزخ خدلْىن ‪ْ٩ ٬٩‬دين خ‪ :٤ْٞ٥‬خ‪ ،٨٦ْ٥‬و‪ٙ‬د‪ٝ‬ذ ٱزخ خ‪َ ٨٦ْ٥‬غ‪ ً٪‬ـدٱٗ﵂‬
‫وؤ٘ن‪ ،ٜ‬و‪َ ٖ ٬٢٥‬غ‪ٞ‬و ّٮٰ خ‪٥‬ع‪ْ ُ٘٦٢‬٭ٰ َْ‪٩ ٤ٞ‬د ّ‪َ ٗٙ ٰ٪٦‬ذّٰ َزٱر‪ٕ٥ ٫ْ ...‬دسخ‪ٟ‬‬
‫‪3‬‬
‫‪٩‬شخظر زْنهد ؤ‪ٝ‬ىي ‪ ٬٩‬زْل ‪ٙ‬إوذلد خ‪٥‬ؾْىس ٍب خ‪ٚ٥‬ه‪ٍ ٨‬ب خدلْش‪ٙ‬ص ٍب خ‪ٍ ٨٦ْ٥‬ب خ‪.٤ْٞ٥‬‬
‫‪ .4‬انؼًم مبقخضً انؼهى‪َٞ :‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ – س٘نٰ خ﵁ ‪ ( :-‬خ‪ ٤٪ْ٥‬زد‪َ ٨٦ْ٥‬ذخ‪ ٤‬يف ‪٩‬غ‪ ً٪‬خ‪٤ْٞ٥‬‬
‫ؤَند﵂‪ ،‬ز‪ ٤‬ٱى ‪ ٬٩‬ؤخـ ‪٩‬د َذخ‪ ٤‬يف خ‪ ٤ْٞ٥‬خدل‪٪‬ذوق)‪.4‬‬
‫و‪ ٬٩‬خّْ‪٪‬د‪ ٣‬خ‪٥‬يت َغعىـسهد خ‪ ،٨٦ْ٥‬خٔؽلد‪ ٫‬زد﵁ –ظْدذل‪ ،-‬وظقذَ‪١ ٜ‬عسٰ‪ ،‬وسع‪،ٰ٦‬‬
‫وخ‪٥‬عضخ‪ ٧‬ؤ‪٩‬شٯ‪ ،‬وخٖ٭عهدء ّ‪٪‬د هنً ّٮٰ‪١ ،‬مسظ خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬يدّدض‪ ،‬وب‪٩‬غد‪١‬هد ّ‪ ٬‬خدلْدفٍ‪،‬‬
‫‪ٙ‬د‪٥ ٬٩ ٤٪ْ٥‬ىخص‪ ٧‬خ‪ ٫ْ ،٤ْٞ٥‬فدلر خ‪ ٤ْٞ٥‬برخ دل َْ‪ ٤٪‬زْ‪ :٤ُٝ ٰ٪٦‬ب٭ٰ ٖ ّ‪.ٰ٥ ٤ٞ‬‬
‫( ‪ٙ‬د‪٩ ٤ْٞ٥‬غع‪٦‬ض‪٦ْ٥ ٧‬ى‪ ٧‬مشوسَص َ‪ُٞ‬ٮُص‪ ،‬وؤَّ‪٪‬هد يف خ‪ٚ٥‬يشش خٔ‪ٝ‬شخس زدخلد‪ٙ .5) ٜ٥‬مد‪٣‬‬
‫‪ ٬٩‬دل َْ‪ ٤٪‬زْ‪ ٰ٪٦‬ؤ٭ٰ فدلر ّ‪ ٤ٞ‬ؽلغ‪٦ّ ٠‬ى‪٩‬د﵂ مشوسَص ‪ٙ‬يشَص َْشٗ هبد سزٰ – ّض وـ‪- ٤‬‬
‫و‪ ٬٢٥‬ٱىخٯ فذٯ ّ‪ ٬‬خظسدُ ‪٩‬ىـر خ‪ٙ ٤ْٞ٥‬قدس ٖ ّ‪ ٰ٥ ٤ٞ‬هبزخ خّٖعسدس ( وٱزٯ ٱٍ لد‪٣‬‬

‫‪ 1‬خدلدوسدٌ‪ ،‬ؤدذ خ‪٥‬ذ٭ُد وخ‪٥‬ذَ‪ ،٬‬ؿ ‪.4‬‬

‫‪ 2‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؿ ‪.5‬‬
‫‪ٚ٩ 3‬عدق دخس خ‪٥‬غْددش‪ ،‬خز‪ ٨ُٝ ٬‬خجلىصَص‪ ،‬ؾ‪ ،1‬ؿ ‪.125‬‬
‫‪4‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،1‬ؿ‪ 88‬وز‪ُٞ‬ص خدلشظدد‪ ،‬ؿ‪.261‬‬
‫‪ 5‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوٌ‪ ،‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،16‬ؿ ‪336‬‬
‫‪8‬‬
‫خ‪ٚ٢٥‬دس خ‪٥‬زَ‪ ٬‬ؤخّّ خ﵁ – ظْدذل – ّٮه‪ ٨‬ز‪ٞ‬ى‪ ﴿ : ٰ٥‬وَ‪َٝ‬د‪ُ٥‬ىخ ‪َ٥‬ىِ ‪ُ١‬ٮٖد ٭َغِ‪ َُِ٪‬ؤَوِ َ٭ ِْ‪َ٩ ُ٤ٔٞ‬د ‪ُ١‬ٮٖد ‪ٍٔٙ‬‬
‫فمَدذِ خ‪٥‬غًْٖٔنِ ﴾‪. 2) 1‬‬
‫ؤَ ِ‬
‫و‪ٝ‬ذ َغ‪ ً٪‬خ‪ ٤ْٞ٥‬هبزخ خٔىٗ‪ْ٩ ( ٛ‬ش‪ٙ‬ص وزقًنش )‪. 3‬‬
‫و‪ُ٥‬ظ ّذ‪ ٧‬خ‪ ٤ْٞ٥‬يف ّذ‪ ٧‬خٔؽلد‪ٙ ٫‬مغر ز‪ّ ٤‬ذ‪ ٧‬خ‪ ٤ْٞ٥‬يف خسظ‪٢‬دذ خدلْدفٍ ‪٬٪ٙ‬‬
‫خسظ‪٢‬ر ر‪ ٠٥‬دل َْ‪ٝ ٨َُّ ٤ٞ‬ذس خ﵁ يف ـٗ‪ ٰ٥‬وٱُسعٰ‪ ،‬وَُّ‪ٝ ٨‬ذس ؼىخزٰ وّ‪ٞ‬دزٰ يف خ‪ُٞ٥‬د‪٧‬‬
‫ز‪ٚ‬شخجنٰ‪ ،‬وخسظ‪٢‬دذ ‪ْ٩‬دفُٰ‪.‬‬
‫‪ٙ‬د‪ْ٥‬د‪٦َٖ ٬٩ ٤ٝ‬ر بؽلد٭ٰ ٱىخٯ‪ ،‬ول‪ ٰ٪٦‬ـه‪ ،ٰ٦‬وَع‪ٚ‬دوض خ‪ْٗٞ٥‬ء يف خ‪ ٤ْٞ٥‬هبزخ خدلْىن‪.‬‬
‫وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؽُخ خٔعٗ‪ " ٧‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص " ‪-‬س٘نٰ خ﵁‪ ( : -‬خ‪ّ ٤ْٞ٥‬ٮذ خدلغ‪ٌ٪٦‬ن وٗنهىس‬
‫خ‪ْٗٞ٥‬ء بظلد ٱى ف‪ٚ‬ص‪ ،‬وٱى خ‪٥‬زٌ َغ‪ّ ً٪‬شمد﵂ ‪ٝ‬دج‪٪‬د﵂ زد‪ْ٥‬د‪ ،٤ٝ‬وّ‪ ً٦‬ٱزخ د‪ ٣‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬يف ‪ٝ‬ى‪– ٰ٥‬‬
‫ظْدذل‪ ِ٨ُ٢َّ٦َْ٥َ ﴿ :-‬ظَ ِْ‪ُ٦ٔٞ‬ى‪ ،4﴾ َ٫‬وضلى ر‪ ،٠٥‬شلد َذ‪ ً٦ّ ٣‬ؤ‪ ٫‬خ‪٩ ٤ْٞ٥‬قذس ّ‪ّٗٞ ٤َْٞ ٤ٞ‬﵂‪،‬‬
‫وبرخ ‪١‬د‪١ ٫‬ز‪ٙ ،٠٥‬د‪َ ٖ ٤ْٞ٥‬غ‪ ً٪‬زٰ رلشد خ‪ ٨٦ْ٥‬خ‪٥‬زٌ دل َْ‪ ٤٪‬زٰ فدلسٰ‪ ،‬وٖ خ‪ ٤٪ْ٥‬زٗ‬
‫ّ‪ ،٨٦‬ز‪ ٤‬خ‪٥‬قمُك ؤ‪ ٫‬خع‪ ٨‬خ‪َ ٤ْٞ٥‬عٮدو‪ ٣‬ٱزخ وٱزخ )‪.5‬‬
‫و‪ ٬٩‬خٗ‪ ٣‬ر‪َ ٠٥‬عسٌن ‪٥‬ٮد ؤ‪ ٫‬خ‪َ ٤ْٞ٥‬ي‪ ٤١ ً٦ّ ٜ٦‬ٱزٯ خدلْدين خْسزْص رلع‪ْ٪‬ص‪ :‬خ‪٦ْ٥‬ى‪٧‬‬
‫خ‪٥‬نشوسَص‪ ،‬وخ‪ٖ٥‬شَضَص‪ ،‬وخدل‪٢‬عغسص‪ ،‬وخ‪ ٤٪ْ٥‬زد‪.٨٦ْ٥‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خدلْىن خٖفيٗلٍ ٖ ؼلشؾ ّ‪ ٬‬خدلْىن خ‪ٖ٦٥‬ىٌ‪ّ ،‬نْىن ؤ‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ف‪ٚ‬ص ٕنُض‬
‫خٔ٭غد‪ًٕ ٬ّ ٫‬نٯ ‪ ٬٩‬خحلُىخ٭دض ور‪ ٫ْ ٠٥‬فدلسٰ َْ‪٩ ٤ٞ‬د ّ‪ ،ٰ٪٦‬وؽلُض زٌن خخلًن وخ‪٥‬ؾش‪ ،‬وزٌن‬
‫خحل‪ ٜ‬وخ‪٥‬سدى‪.٤‬‬

‫‪ 1‬عىسش خدل‪ ،٠٦‬آَص ‪.11‬‬

‫‪ 2‬خ﵀دعيب‪ ،‬خ‪ٙ ٤ْٞ٥‬ه‪ ٨‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ؿ ‪.218‬‬
‫‪ 3‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؿ ‪.211‬‬
‫‪ 4‬عىسش خحلذَذ‪ ،‬آَص ‪.17‬‬
‫‪ 5‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوٌ‪ ،‬ؾ‪ ،9‬ؿ ‪.287-286‬‬
‫‪9‬‬
 ‫املطهب انزاين‪ :‬يكاَت انؼقم يف انشزع‪:‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ـْ‪ ٤‬خٔعٗ‪٢٩ ٤ْٞ٦٥ ٧‬د٭ص ّد‪ُ٥‬ص ْ‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ؼلدىر خٔ٭غد‪ ٫‬زىف‪١ ٰٚ‬دجٮد﵂ ‪٩‬ع‪ُ٪‬ضخ﵂ ّ‪ًٕ ٬‬نٯ‬
‫‪٢٥‬ى٭ٰ ّد‪ٗٝ‬﵂ َ‪ٚ‬ش‪ ٛ‬زٌن خحل‪ ٜ‬وخ‪٥‬سدى‪ ،٤‬وخحلغ‪ ٬‬وخ‪ٞ٥‬سُك‪ ،‬وخخلًن وخ‪٥‬ؾش‪َْ ،‬شٗ ‪٩‬د َنشٯ و‪٩‬د َٮ‪ّ ،ْٰٚ‬نْىن ؤ‪٫‬‬
‫‪٥‬ذَٰ خ‪ٞ٥‬ذسش ّ‪ ً٦‬خٖخعُدس ‪ ٬٩‬خ‪٥‬سذخج‪ ٤‬خدليشولص ؤ‪٩‬د‪ ،ٰ٩‬ور‪٢٥ ٠٥‬ى٭ٰ ّد‪ٗٝ‬﵂‪ ،‬وذلزخ ‪ٞٙ‬ذ ـْ‪ ٰ٦‬خ﵁ ‪ -‬ظْدذل ‪-‬‬
‫‪٩‬ٮدىد﵂ ‪٦٥‬ع‪ ،ُ٘٦٢‬وؽشىد﵂ ‪ُٞ٥‬د‪ ٧‬خحلفص ّ‪ ً٦‬فدلسٰ وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬شعى‪ ُٰ٦ّ – ٣‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ [ :-٧‬س‪ِٙ‬‬
‫خ‪ ٬ّ ٨٦ٞ٥‬ؼٗؼص‪ ٬ّ :‬خ‪٥‬ٮدج‪ ٨‬لىت َغعُ‪ ،ٌٞ‬وّ‪ ٬‬خ‪٥‬قيب لىت َس‪ ،ٔ٦‬وّ‪ ٬‬خجملٮى‪ ٫‬لىت َْ‪. 1]٤ٞ‬‬
‫وَشخد زد‪ ٤ْٞ٥‬ٱٮد ( ظ‪ ٠٦‬خ‪ٞ٥‬ىش خٔدسخ‪ُ١‬ص خدلُْدسَص يف خٔ٭غد‪ ٫‬خ‪٥‬يت ّ‪ ً٦‬ؤعدعهد ٘ن‪ ٤‬ؤ‪٩‬د٭ص خخلٗ‪ٙ‬ص‪،‬‬
‫وخ‪٥‬يت ّ‪ ً٦‬ؤعدعهد خىىر زد‪٥‬ىلٍ ‪ُ٥‬عم‪ٙ ٰ٦٪‬ه‪٪‬﵂د وظيسُ‪ٞ‬د﵂)‪. 2‬‬
‫و‪٥‬عإ‪ُ١‬ذ ‪٪ُٝ‬ص خ‪ ٤ْٞ٥‬وّ‪٦‬ى ‪٢٩‬د٭عٰ يف خٔعٗ‪ٙ ٧‬ة‪ ٫‬خ‪٥‬غىس خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص ٖ ظ‪٢‬دد ٔن‪٦‬ى ‪ ٬٩‬ر‪١‬ش خّْ‪٪‬د‪٣‬‬
‫خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‪ ،‬و‪ٝ‬ذ وسدض ّ‪ ً٦‬ف‪ٚ‬ص ؼٮدء و‪٩‬ذق‪ ،‬و٭‪ٞ‬قدهند ؤو ّذ‪٩‬هد ‪٩‬ز‪٩‬ص ؽشُّص‪ٝ .‬د‪– ٣‬ظْدذل‪  :-‬ؤَ‪َ ِ٨َ٦َٙ‬غًِنُوخ‬
‫‪ ٍٔٙ‬خ َْسِكِ ‪َٙ‬عَ‪ُ٢‬ى‪َ٥ َ٫‬هُ‪ُ٦ُٝ ِ٨‬ىذْ َ ِْ‪ُ٦ٔٞ‬ى‪ َ٫‬زِهَد ؤَوِ آرَخ‪َ ٌ٫‬غِ َ‪ُْ٪‬ى‪ َ٫‬زِهَد َ‪ٙ‬ةِ٭ٖهَد ٖ ظَِْ‪ ًَ٪‬خَِْزقَدسُ َو‪ ٬ٔ٢َ٥‬ظَِْ‪ ًَ٪‬خْ‪ُ٦ُٞ٥‬ىذُ‬
‫خ‪َّ٥‬عٍٔ ‪ ٍٔٙ‬خ‪٥‬قٗذُوسِ‪.3‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪ :-‬ؤَ‪َ َٗٙ‬عَذَزٖشُو َ‪ ٫‬خْ‪ُٞ٥‬شِآ‪ َ٫‬ؤَ‪ُ٦ُٝ ًَ٦َّ ِ٧‬ىذٍ ؤَ ْ‪َٚٝ‬د‪ُ٥‬هَد‪.4 ‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ - ٣‬ظْدذل‪  :-‬خ٭َُشِ ‪ُ َُِ٘ َ١‬٭قَشُِّٗ خََِدضٔ ‪َّ٦ََْ٥‬هُ‪ََْٞٚ ِ٨‬هُى‪.5 َ٫‬‬
‫ب‪ ٫‬ٱزٯ خَِدض وًٕنٱد دل ظز‪١‬ش ‪ْ٩‬ىن خ‪ ٤ْٞ٥‬ؤو ل‪ُٞٞ‬عٰ و‪٢٥‬ٮهد ر‪١‬شض وٍدج‪ ٰٚ‬وس‪١‬ضض ّ‪ُ٦‬هد ‪٨َْ٥‬‬
‫ؤعلُعهد‪ ،‬وخذلذٗ ‪ ٬٩‬ر‪ ٠٥‬ظىـُٰ خ‪ْ ٤ْٞ٥‬دخء ؤّ‪٪‬د‪ ٰ٥‬خ‪٥‬يت خ‪ ٜ٦‬ذلد ‪َ ٰ٦ْ٥‬ق‪ ٬٩ ٤‬خٗذلد بذل ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خد‪– ٰٞ٥‬‬
‫ّض وـ‪ -٤‬وؤ٭ٰ ولذٯ خدلغعم‪ْ٦٥ ٜ‬سددش دو‪ ٫‬عىخٯ‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪" ٣‬خز‪ ٬‬خجلىصٌ"‪ ( :‬ب‪ ٫‬ؤَّ ‪ ٨‬خ‪٥‬ٮْ‪ ً٦ّ ٨‬خٔ٭غد‪ ٫‬خ‪ْ ،٤ْٞ٥‬٭ٰ خِ‪٥‬ص يف ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خٔ‪ ٰ٥‬عسمد٭ٰ‬
‫وخ‪٥‬غسر خ‪٥‬زٌ َعىف‪ ٤‬زٰ بذل ظقذَ‪ ٜ‬خ‪٥‬شع‪ ،٤‬بٖ ؤ٭ٰ دلد دل َٮهل ز‪ ٤٢‬خدلشخد ‪ ٬٩‬خ‪ْ٥‬سذ زْؽط خ‪٥‬شع‪ ٤‬وؤ٭ض‪٥‬ط‬

‫‪٩ 1‬غٮذ خٔ‪٩‬د‪ ٧‬ؤ٘نذ‪ ،‬ؾ‪ ،6‬ؿ ‪ 111-111‬وعٮ‪ ٬‬خ‪٥‬ٮغدجٍ‪ ،‬ؾ‪ ،6‬ؿ‪ 156‬وسوخٯ ًٕنعلد زإ‪ٚ٥‬دً سلع‪ٚ٦‬ص‪ٝ ،‬ـد‪ ٣‬خ‪٥‬ؾـُخ خْ‪٥‬سـدين‪:‬‬
‫فمُك‪.‬‬
‫‪ 2‬خٗ‪ٙ‬ص خٔ٭غد‪ ٫‬زٌن خ‪٥‬ىلٍ وخ‪ّ ،٤ْٞ٥‬سذ خجملُذ خ‪٥‬ٮفدس‪ ،‬ؿ ‪.58‬‬
‫‪ 3‬عىسش خحلؿ‪ ،‬خَِص ‪.46‬‬
‫‪ 4‬عىسش زل‪٪‬ذ‪ ،‬خَِص ‪.24‬‬
‫‪ 5‬عىسش خْ٭ْد‪ ،٧‬خَِص ‪.65‬‬
‫‪11‬‬
‫خ‪٢٥‬عر‪٪ٙ ،‬ؽد‪ ٣‬خ‪٥‬ؾشُ خ‪٥‬ؾ‪٪‬ظ‪ ،‬و‪٩‬ؽد‪ ٣‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪ٌْ٥‬ن‪ٙ ،‬ةرخ ‪ٙ‬عمط و‪١‬د٭ط ع‪٪ُ٦‬ص سؤض خ‪٥‬ؾ‪٪‬ظ‪ .‬ودلد ؼسط ّٮذ‬
‫خ‪ ٤ْٞ٥‬ؤ‪ٝ‬ىخ‪ ٣‬خْ٭سُدء خ‪٥‬قدد‪ٝ‬ص زذٖج‪ ٤‬خدلْفضخض خخلدس‪ٝ‬ص‪ ،‬ع‪ ٨٦‬ب‪ُ٥‬ه‪ ٨‬وخّع‪٪‬ذ ‪٪ُٙ‬د ؼل‪ّ ًٚ‬ٮٰ ّ‪ُ٦‬ه‪.1)٨‬‬
‫وٱٮد ظّّص ؤعلُص خ‪ ٤ْٞ٥‬يف خ‪٥‬ؾشُ ‪ ٬٩‬لُػ ‪١‬ى٭ٰ وٍُ‪ٚ‬ص ظغدّذ ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬عذزش‪ ،‬وخ‪٥‬ٮَش‪ ،‬وخ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ش‪،‬‬
‫وًٕنٱد ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ىٍدج٘ خْخشي‪ ،‬وَغد٭ذٯ وَْنذٯ يف ر‪ ٠٥‬ز‪ُٞ‬ص خحلىخط‪١ ،‬د‪٥‬غ‪ ،ِ٪‬وخ‪٥‬سقش‪ ،‬و‪َ ٬٢٥‬س‪ ًٞ‬ر‪٠٥‬‬
‫يف لذود ‪ُْ٩‬ٮص‪ ،‬وٓنط مىء خ‪٥‬ٮقىؿ خ‪٥‬ؾشُّص‪.‬‬
‫َز‪١‬ش ر‪ّ " ٠٥‬سذ خحل‪ُ٪‬ذ خ‪٢٥‬شدٌ" ‪ُٞٙ‬ى‪ ( :٣‬وبرخ ‪١‬د٭ط خحلىخط وخ‪ْ٩ ٫ٗ٪َْ ٤ْٞ٥‬د﵂ وىشَ‪ٞ‬د وخلذخ﵂‬
‫‪ ٬٩‬ىش‪ ٛ‬خدلْش‪ٙ‬ص ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خ‪٥‬ذوس خْعدعٍ بظلد ٱى ‪ ٤ْٞ٦٥‬و‪ُ٥‬ظ ‪٦٥‬مىخط ) ‪.2‬‬
‫وَّّْ خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٬ّ ٫‬دوس خحلىخط ‪ ِ٩‬خ‪ ٤ْٞ٥‬يف ّ‪ُ٦٪‬ص خدلْش‪ٙ‬ص‪ ،‬وبهند ٖ ظْ‪ ٤٪‬بٖ زٰ‪ ،‬وب٭ٰ َ‪٬٩ ٘ٞ‬‬
‫وسخءٱد يف ظ‪ ٠٦‬خ‪ُ٦٪ْ٥‬ص ‪ُٞٙ‬ى‪ – ٣‬ظْدذل‪  :-‬وَخ‪َ َُّٰ٦٥‬ؤخِ َشـَ‪ ٬ِّ٩ ٨ُ٢‬زُيُى‪ُ ٔ٫‬ؤ‪ٖ٩‬هَدظٔ‪َ َٖ ِ٨ُ٢‬ظِْ‪ُ٪َ٦‬ى‪ َ٫‬ؽَُِح﵂د َو َـَْ‪ُ٨ُ٢َ٥ َ٤‬‬
‫خ‪ْ٥‬غٖ‪ َِِ٪‬وَخَْزِقَدسَ وَخَْ‪ْٙ‬حٔ َذشَ َ‪ ِ٨ُ٢َّ٦َْ٥‬ظَؾِ‪ُ٢‬شُو‪ .3 َ٫‬و‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪ :-‬وَ‪َٝ‬د‪ُ٥‬ىخ ‪َ٥‬ىِ ‪ُ١‬ٮٖد ٭َغِ‪ َُِ٪‬ؤَوِ َ٭ ِْ‪َ٩ ُ٤ٔٞ‬د ‪ُ١‬ٮٖد ‪ٍٔٙ‬‬
‫فمَدذِ خ‪٥‬غًْٖٔنِ‪.4 ‬‬
‫ؤَ ِ‬
‫و‪ٝ‬ى‪ - ٰ٥‬ظْدذل‪ :-‬بِ‪َ ٍٔٙ َّ٫‬ر‪َ٥ َ٠ٔ٥‬زٔ‪ْ١‬شَي ‪َ١ ٬َ٪ٔ٥‬د‪ْ٦َٝ َُٰ٥ َ٫‬رْ ؤَوِ َؤْ‪ ًَٞ٥‬خ‪٥‬غٖ‪َِِ٪‬‬
‫َوٱُ َى ؽَهُِذْ ‪.5 ‬‬
‫‪ٝ‬د‪" ٣‬رلدٱذ" يف ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ١ ٬َ٪ٔ٥  :-‬د‪ْ٦َٝ َُٰ٥ َ٫‬رْ‪ ( ‬ؤٌ ّ‪ ٤ٞ‬ؤَوِ َؤْ‪ ًَٞ٥‬خ‪٥‬غٖ‪َ َِ ِ٪‬وٱُ َى ؽَهُِذْ ‪ ‬ؤٌ‬
‫خعع‪ ِ٪‬خ‪ٙ ٧ٗ٢٥‬ىّدٯ وظْ‪ ٰ٦ٞ‬زْ‪ ٰ٦ٞ‬وظ‪ٚ‬ه‪ ٰ٪‬ز‪٦‬سٰ‪ ،‬و‪ٝ‬د‪ ٣‬خ‪٥‬نمد‪ :ٟ‬خ‪ْ٥‬شذ ظ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؤ‪ ٫ٗٙ ًٞ٥‬مسْٰ برخ خعع‪ِ٪‬‬
‫زإر٭ُٰ وٱى ؽدٱذ ز‪٦ٞ‬ر ًٕن ٕدجر‪ ،‬وٱ‪٢‬زخ ‪ٝ‬د‪ ٣‬خ‪٥‬ؽىسٌ وًٕنٯ ) ‪.6‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ س‪ ِٙ‬خٔعٗ‪ ٬٩ ٧‬ؽإ‪ ٫‬خ‪ ،٤ْٞ٥‬وـْ‪٢٩ ٰ٥ ٤‬د٭ص ‪١‬سًنش وَُّ‪٪‬ص يف رلد‪ ٣‬خ‪٥‬عذزش وخ‪ ،٨٦ْ٥‬وخ‪،ٰٞٚ٥‬‬
‫وخ‪٥‬ٮَش‪ ٫ْ ،‬خ﵁ ‪ -‬ظْدذل ‪ -‬ـْ‪ ٤‬ر‪ ٬٩ ٠٥‬وٍدج‪ ٰٚ‬خ‪٥‬يت خقٰ هبد‪.‬‬

‫‪ 1‬ظ‪٦‬سُظ بز‪ُ٦‬ظ‪ ،‬ؿ ‪ ،2‬يف ‪ٙ‬دٓنص خ‪٢٥‬عدذ‪.‬‬

‫‪ 2‬٭َشَص خدلْش‪ٙ‬ص زٌن خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص‪ ،‬ؿ‪.625‬‬
‫‪ 3‬عىسش خ‪٥‬ٮم‪ ،٤‬خَِص ‪.78‬‬
‫‪ 4‬عىسش خدل‪ ،٠٦‬خَِص ‪.11‬‬
‫‪ 5‬عىسش ‪ ،ٛ‬خَِص ‪.37‬‬
‫‪ 6‬ظ‪ٚ‬غًن خز‪١ ٬‬ؽًن‪ ،‬ؾ‪ ،4‬ؿ‪.229‬‬
‫‪11‬‬
‫‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ  :-‬ؤ‪ ِ٬ٖ٩‬ٱُىَ ‪َٝ‬دِ٭طْ آ٭َدءَ خ‪ ِ٤َُِّ٦٥‬عَدـِذّخ وَ‪َٝ‬دجٔ‪ّ٪‬د َمِ َزسُ خِخٔ َششَ وََ ِشـُى َسلِ َ‪٪‬صَ سَزِّٰٔ ‪ ْ٤ُٝ‬ٱَ‪ْ٤‬‬
‫َغِعَىٌِ خ‪َّ٥‬زَٔ‪ُ٪َ٦َِْ َ٬‬ى َ‪ ٫‬وَخ‪َّ٥‬زَٔ‪ُ٪َ٦َِْ ٖ َ٬‬ى‪ َ٫‬بِ٭ٖ‪َ٪‬د َعَزَ‪َّ١‬شُ ؤُ ِو‪ُ٥‬ىخ خ َْ‪ْ٥‬سَدذِ‪.1 ‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ - ٣‬ظْدذل‪  :-‬ٱُذّي وَرٔ‪ْ١‬شَي ٔ‪٥‬إُو‪ ٍٔ٥‬خ َْ‪ْ٥‬سَدذِ ‪ .2‬و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َٞ٥َ  :-‬ذِ ‪َ١‬د‪َ َٝ ٍٔٙ َ٫‬‬
‫ققٔهِ‪ِ٨‬‬
‫ّٔسِ َششٌ ِّ‪٥‬إُ ِو‪ ٍٔ٥‬خ َْ‪ْ٥‬سَدذِ ‪َ٩‬د ‪َ١‬د‪ َ٫‬لَذَٔؽ﵂د َُ‪ْٚ‬عَشَي وَ‪َ٥‬ـ‪ ٬ٔ٢‬ظَقِذَٔ َ‪ ٜ‬خ‪َّ٥‬زٌٔ زَُِ‪َ َ٬‬ذََِ ٰٔ وََظ ْ‪ٚ‬قُٔ‪ َّ٤ُ١ َ٤‬ؽٍَِ ٍء َوٱُذّي َوسَلِ‪َ٪‬ص﵂‬
‫ِّ‪َٞ٥‬ىِ‪ِ َُ ٍ٧‬ا‪ٔ٩‬ٮُى‪.3 َ٫‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ ٬٩ ٫‬ظ‪٢‬شمي خ‪٥‬ؾشُ ‪ ،٤ْٞ٦٥‬وخلع‪ٚ‬دجٰ زٰ ؤ٭ٰ ‪ٝ‬قش خٖ٭ع‪ٚ‬دُ زد‪٥‬ز‪١‬ش‪ ،‬وخ‪٥‬سُد‪ ،٫‬وخدلىَّص‪،‬‬
‫وخ‪٥‬عىـُٰ‪ ،‬وخٔسؽدد خ‪ٞ٥‬شآين ّ‪ ً٦‬ؤفمدذ خ‪ْٞ٥‬ى‪ ،٣‬وـْ‪ٓ ٤‬نقُ‪ ٤‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ ،٧‬وخدليد‪٥‬ر خ‪٥‬ؾشُّص‪ ،‬وخدلْدسٗ‬
‫خ‪٥‬ذ٭ُىَص ٖ َ‪٢‬ى‪ ٫‬بٖ هبد‪.‬‬
‫ـدء يف ‪١‬عدذ " خٔؽلد‪ ٫‬وخ‪ "٤ْٞ٥‬ؤ‪ ٫‬خ﵁ ظْدذل ( لػ ّ‪ْ٩ ً٦‬ش‪ٙ‬عٰ زد‪٥‬ٮَش وخٖععذٖ‪ ،٣‬وؤوـر خ‪٨٦ْ٥‬‬
‫زٰ ‪ٞ٥‬ى‪ ٰ٥‬ظْدذل سلدىسد﵂ ٭سُٰ – ف‪ ً٦‬خ﵁ ّ‪ ُٰ٦‬وع‪َٙ  -٨٦‬دِّ‪ ِ٨َ٦‬ؤَ٭ُٰٖ ٖ ِب‪ ََٰ٥‬بِ‪َّ٥‬د خ‪ ،4 َُّٰ٦٥‬وخْ‪٩‬ش ٱٮد ‪٦٥‬ىـىذ)‪.5‬‬
‫وشلد َذ‪ّ ً٦ّ ٣‬ٮدَص خٔعٗ‪ ٧‬خ‪ٚ٥‬دج‪ٞ‬ص زد‪ ٤ْٞ٥‬ولشفٰ خ‪٥‬ؾذَذ ّ‪ ً٦‬ز‪ٞ‬دءٯ ع‪٪ُ٦‬د﵂ ‪َ ٍ٢٥‬ادٌ ‪٩‬د ‪ٰٚ٦١‬‬
‫زٰ خ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬ؤ٭ٰ لدسذ ولش‪٩ ٤١ ٧‬د ‪ ُٰٙ‬خّعذخء ّ‪ ً٦‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ور‪١ ٠٥‬د‪٥‬عدرل‪( :‬‬
‫‪ .1‬لش‪ ٧‬خدلغ‪٢‬شخض ز‪ ٤٢‬فىسٱد وؤ٭ىخّهد‪ُٙ ٫ْ ،‬هد مُدُ ‪ ٤ْٞ٦٥‬و‪ٓ٥‬ٱذخٗ خدلعشظسص ّ‪ً٦‬‬
‫ر‪ٞٙ .٠٥‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪ََ :-‬د ؤََٗهَد خ‪َّ٥‬زَٔ‪ َ٬‬آ‪َ٩‬ٮُىخْ بِ٭ٖ‪َ٪‬د خ‪ْ٥‬خَ‪ِ٪‬شُ وَخ‪َُِ٪ْ٥‬غِشُ وَخَْ٭قَدذُ وَخَْصِ َٖ‪ُ٧‬‬
‫ِسـِظْ ‪ ِ٤َ٪َّ ِ٬ِّ٩‬خ‪٥‬ؾُِٖيَد‪َٙ ٔ٫‬دـِعَٮِسُىٯُ َ‪ُ ِ٨ُ٢َّ٦َْ٥‬ظ‪٦ْٔٚ‬مُى‪.6 َ٫‬‬
‫‪ .2‬ر‪ ٧‬خ‪٥‬ع‪ُ٦ٞ‬ذ خّْ‪ ،ً٪‬وخ‪٥‬عْقر ‪٦٥‬شؤٌ‪ ،‬وبظسدُ خذلىي ْ‪ ٫‬يف ر‪ ٠٥‬ب‪ٖ٥‬دء ‪ ٤ْٞ٦٥‬وؤدخجٰ‬
‫‪٥‬ىٍُ‪ٚ‬عٰ‪ ،‬وخٖضلشخٗ زٰ ّ‪ٕ ٬‬دَعٰ‪.‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٥‬ض‪٩‬ش‪ ،‬خَِص ‪.9‬‬

‫‪ 2‬عىسش ٕد‪ٙ‬ش‪ ،‬خَِص ‪.54‬‬
‫‪ 3‬عىسش َىع٘‪ ،‬خَِص ‪.111‬‬
‫‪ 4‬عىسش زل‪٪‬ذ‪ ،‬خَِص ‪.19‬‬
‫‪ 5‬ؤ٘نذ ص‪ ٍ١‬ظ‪ٚ‬دلٰ‪ ،‬ؿ ‪.67‬‬
‫‪ 6‬عىسش خدلدجذش‪ ،‬خَِص ‪.91‬‬
‫‪12‬‬
‫‪ٞٙ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ :-‬وبِرَخ ‪َ٥ َ٤ُٔٝ‬هُ‪ ُ٨‬خظِٖسُْىخ ‪َ٩‬د ؤَ٭ضَ‪ َ٣‬خ‪َٝ ُّٰ٦٥‬د‪ُ٥‬ىخْ زَ‪ ْ٤‬٭َعٖسُِِ ‪َ٩‬د َؤْ‪َُِٚ٥‬ٮَد َّ‪ َُِٰٔ٦‬آزَدءَ٭َد‬
‫ؤَ َو‪َ٥‬ىِ ‪َ١‬د َ‪ ٫‬آزَدئُٱُ‪ُ٦ِْٔٞ َ َٖ ِ٨‬ى‪ َ٫‬ؽَُِح﵂د وََٖ َهِعَذُو‪.1 َ٫‬‬
‫‪ .3‬ؽذد يف خ‪٥‬ٮهٍ ّ‪ ٬‬ظْدىٍ ‪٩‬د ظٮ‪٢‬شٯ خ‪ْٞ٥‬ى‪ ،٣‬وظٮ‪ٚ‬ش ‪٩‬ٮٰ‪١ ،‬د‪٥‬عيًن‪ ،‬وخ‪٥‬عؾدئ‪ ،٧‬و‪٩ ٤١‬د َادٌ‬
‫بذل خخلشخ‪ٙ‬دض وخْوٱد‪ُٙ ٫ْ ،٧‬هد ظن‪ ٤ْٞ٦٥ ٤ُ٦‬وبزْددٯ ّ‪ ٬‬خحل‪ ٜ‬وخحل‪ُٞٞ‬ص وخ‪٥‬ىخ‪.2) ِٝ‬‬
‫‪ .4‬هنً ولزس ‪ ٬٩‬خ‪٥‬سمػ يف خدلغدج‪ ٤‬خّٖع‪ٞ‬ددَص ّنْىن خ‪٥‬ع‪ٚ‬قُ‪ ٤‬يف ل‪ٞ‬دج‪ٞ‬هد و‪ُُٚ١‬دهتد ْ‪ ٫‬يف‬
‫ر‪ ٠٥‬ظن‪ ٤ُ٦‬وظْفُض ‪ ٤ْٞ٦٥‬خ‪٥‬زٌ ٖ ؽل‪٢‬ٮٰ خ‪٥‬ىفى‪ ٣‬ب‪ُ٥‬هد‪.‬‬
‫( ْ‪ّ ٫‬ذ‪ ٧‬بدسخ‪ ٰ١‬ذلد بظلد ٱى ٭عُفص خ‪ٙ‬ع‪ٞ‬دسٯ بذل وعدج‪ ٤‬خ‪ ٨٦ْ٥‬هبد‪ٙ ،‬د‪ ٨٦ْ٥‬زد‪٥‬ؾٍء ‪ٙ‬شُ‬
‫ّ‪ ٬‬ظقىسٯ وخ‪٥‬عقىس ٖ َ‪ٞ‬ى‪ ٧‬بٖ ّ‪ْ٩ ً٦‬يُدض لغُص‪ ،‬وٱزخ ؤ‪٩‬ش ‪٩‬عْزس زد‪٥‬ٮغسص دلغدج‪ ٤‬خ‪ُٖ٥‬ر‪،‬‬
‫وخ‪٥‬ؾشَْص – ‪٪١‬د ‪ – ٤ُٝ‬ـدءض ّنمدسخض خ‪ْٞ٥‬ى‪ّ ٖ ٣‬نمدٖهتد ) ‪.3‬‬
‫وذلزخ ‪ ٗٙ‬عسُ‪ ٤ْٞ٦٥ ٤‬بٖ خ‪٥‬عغ‪٦٥ ٨ُ٦‬ىلٍ‪ ٫ْ ،‬خ‪ ٤ْٞ٥‬سل‪٦‬ى‪ ٛ‬وٖ عسُ‪ ٰ٥ ٤‬بذل خحل‪ ٨٢‬يف‬
‫خدلسدلػ خٔذلُص ٖ زد‪٥‬ٮ‪ ٍٚ‬وٖ زدٔؼسدض بٖ ؤ‪َ ٫‬ع‪٪٦ّ ًٞ٦‬هد ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮسىش وٱٍ خ‪٥‬يت ؤر‪ ٰ٥ ٫‬هبد خد‪ٞ٥‬ص‬
‫‪ّ -‬ض وـ‪.- ٤‬‬
‫وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ " ٣‬خ‪ٞ٥‬شىيب" يف ظ‪ٚ‬غًن ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ  :-‬و‪َ٩‬د ‪ُ١‬ٮٖد ‪َُْ٩‬زِّزٌِنَ لَعًٖ ٭َسِ َْػَ‬
‫سَعُىٖ﵂‪ ( .4‬ويف ٱزخ د‪ ً٦ّ ٤ُ٥‬ؤ‪ ٫‬خْل‪٢‬د‪ ٖ ٧‬ظؽسط بٖ زد‪٥‬ؾشُ‪ ،‬خٗ‪ٙ‬د﵂ ‪ْ٪٦٥‬عض‪٥‬ص خ‪ٞ٥‬دج‪ٌ٦‬ن زإ‪٫‬‬
‫خ‪َٞ ٤ْٞ٥‬سك وػلغ‪ ٬‬وَسُك وػلَش ) ‪.5‬‬
‫و‪ ٤١‬ر‪َ ٠٥‬ا‪١‬ذ زإ‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ظدزِْ ‪٦٥‬ؾشُ وخدد‪ٙ ٰ٥ ٧‬ه‪٪‬د ‪٩‬عىخ‪ٞٙ‬د‪َ ٖ ٫‬عْدسمد‪٫ْ ،٫‬‬
‫خ‪١ ٤ْٞ٥‬د‪٥‬سقش‪ ،‬وخ‪٥‬ؾشُ ‪١‬د‪٥‬ٮىس‪ٙ ،‬ةرخ دل َ‪ ٬٢‬خ‪٥‬سقش دل َُ‪ٚ‬ذ خ‪٥‬ٮىس يف خ‪٥‬ٮَش‪ ،‬وبرخ دل َ‪ ٬٢‬خ‪٥‬ٮىس‬
‫دل َذس‪ ٟ‬خ‪٥‬سقش وب‪١ ٫‬د‪ ٫‬يف ٕدَص خ‪ٞ٥‬ىش‪٪٢ٙ ،‬د ؤ‪ ٫‬زٮىس خ‪٥‬ؾ‪٪‬ظ ػلق‪ ٤‬خٔزقدس‪١ ،‬ز‪ ٠٥‬زٮىس‬
‫خ‪ ٤ْٞ٥‬و٭ىس خ‪٥‬ؾشُ ػلق‪ ٤‬خٖععسقدس‪ ،‬وٱزخ ٖ َْين خحلفش ّ‪ ً٦‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ز‪ ٤‬ب‪ ٰ٥ ٫‬دوسٯ ويف ‪٤١‬‬
‫خ‪٦ْ٥‬ى‪ ،٧‬و‪ ٬٢٥‬يف خجملد‪ ٣‬خ‪٥‬زٌ لذدٯ خ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬وزُد‪ ٫‬ر‪ ٠٥‬وظ‪ٚ‬قُ‪ ٰ٦‬يف خدلسدلػ خ‪ٞ٥‬دد‪٩‬ص‪.‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.171-171‬‬

‫‪ 2‬خ٭َش ‪٩‬ٮهؿ خٖععذٖ‪٩ ً٦ّ ٣‬غدج‪ ٤‬خّٖع‪ٞ‬دد‪ّ ،‬ؽ‪٪‬د‪ ٫‬ز‪ ٍ٦ّ ٬‬لغ‪ ،٬‬ؾ‪ ،1‬ؿ ‪.171-171‬‬
‫‪ 3‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؿ ‪.178‬‬
‫‪ 4‬عىسش خٔعشخء‪ ،‬خَِص ‪.15‬‬
‫‪ 5‬خجلد‪ْ ِ٩‬ل‪٢‬د‪ ٧‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ؾ‪ ،11‬ؿ ‪.213‬‬
‫‪13‬‬
 ‫املبحذ انزاين‬
‫انؼقم بني يُهج انسهف ويُهج غريهى يٍ انطىائف األخزي‬

‫‪ٞ٥‬ذ دسؾ خ‪٥‬غ‪ – ٘٦‬سمىخ‪ ٫‬خ﵁ ّ‪ُ٦‬ه‪٩ ً٦ّ – ٨‬ٮهفُص ‪ْ٩‬عذ‪٥‬ص ووخممص‪ ،‬ظا‪ ٬٩‬زد‪٪١ ٤ْٞ٥‬قذس ‪٬٩‬‬
‫‪٩‬قددس خدلْش‪ٙ‬ص و‪ ٖ ٬٢٥‬ظش‪ٙ ْٰٙ‬ى‪ٝ ٛ‬ذسٯ خ‪٥‬زٌ لذدٯ ‪ ٰ٥‬خ‪٥‬ؾشُ‪.‬‬
‫ؤ‪٩‬د ؤفمدذ خدلٮدٱؿ خ‪ُ٩ٗ٢٥‬ص وخ‪٦ٚ٥‬غ‪ُٚ‬ص ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خ‪٥‬غ‪٪‬ص خ‪ْ٥‬د‪٩‬ص ذل‪ ٨‬ٱٍ خّع‪٪‬ددٱ‪ ٨‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وظ‪ٞ‬ذؽلـٰ ّ‪٦‬ـً‬
‫خ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬وؤخزٱ‪ ٨‬زإل‪٢‬د‪٩ ٤١ ً٦ّ ٰ٩‬د عىخٯ ور‪ٖ ٠٥‬لعفدـه‪ ً٦ّ ٨‬ؤد‪٥‬ص خ‪٥‬ٮ‪ ٤ٞ‬ؤهنـد ٖ ظقـ‪ ٤‬بذل دســص‬
‫خ‪ٌُٞ٥‬ن‪ ِ٩ ،‬بٍهدسٱ‪ ٨‬ظَُْ‪٪‬ه‪٦٥ ٨‬ؾشَْص وؤفىذلد وخ‪٥‬شد ّ‪ ً٦‬ؽسٰ خ‪٥‬ض٭دد‪ٝ‬ص وخدلٗلذش وًٕنٱ‪ ٨‬زدْد‪٥‬ص وخحلفؿ‬
‫خ‪٥‬سذُّص خ﵀ش‪ٙ‬ص وخ‪٥‬يت ٖ ظادٌ بٖ بذل خٖميشخذ وخحلًنش‪ ،‬و‪١‬د‪ ٫‬خْوذل هب‪ ٨‬خ‪٥‬شـىُ بذل ‪٩‬د ـدءٱ‪ ٨‬زٰ خ‪٥‬شعى‪٣‬‬
‫– ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ ٫ْ – ٧‬ر‪ ٠٥‬ٱى خحل‪ ٜ‬وخ‪٥‬قىخذ خ‪٥‬زٌ َهذٌ بذل عىخء خ‪٥‬غسُ‪٪١ ،٤‬د ؤ‪ًٕ ٫‬نٯ َادٌ‬
‫بذل خ‪٥‬سدى‪ ٤‬وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ ‪ٝ ٬٩ ( : -‬ذ‪ ٧‬خ‪ ً٦ّ ٤ْٞ٥‬خ‪٥‬ؾشُ ‪٥‬ض‪ ٰ٩‬زيٗ‪ ٫‬خ‪ْٞ٥‬ـ‪٤‬‬
‫وخ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬و‪ٝ ٬٩‬ذ‪ ٧‬خ‪٥‬ؾشُ دل َ‪٦‬ض‪ ٰ٩‬زيٗ‪ ٫‬خ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬ز‪ ٤‬ع‪ ٰ٥ ٨٦‬خ‪٥‬ؾشُ‪ .‬و‪٦ْ٩‬ى‪ ٧‬ؤ‪ ٫‬عٗ‪٩‬ص خ‪٥‬ؾشُ ‪ٕ٥‬٭غـد‪،٫‬‬
‫خًن ‪ ٬٩ ٰ٥‬ؤ‪َ ٫‬سي‪ ُٰ٦ّ ٤‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ؾشُ ٗنُْد﵂ ) ‪.1‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خٔ‪٩‬د‪ " ٧‬ؤزى خحلغ‪ ٬‬خْؽْشٌ"‪ ( :‬وبرخ ؼسط زدَِدض فذ‪ – ٰٝ‬ف‪ ً٦‬خ﵁ ّ‪ ُٰ٦‬وع‪ٞٙ – ٨٦‬ـذ‬
‫ّ‪ ٨٦‬فمص ‪٩ ٤١‬د ؤخّّ زٰ‪ ...‬و‪١‬د‪َ ٫‬غعذ‪ ٣‬زٰ ‪ ٬٩‬ؤخسدسٯ– ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ ً٦ّ -٧‬ر‪ ٠٥‬ؤومك دٖ‪٥‬ـص‬
‫‪ ٬٩‬دٖ‪٥‬ص خّْشخك خ‪٥‬يت خّع‪٪‬ذ ّ‪ ً٦‬خٖععذٖ‪ ٣‬هبد خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص و‪ ٬٩‬خظسْه‪ ٬٩ ٨‬خ‪ٞ٥‬ذسَص وؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬سذُ خدلٮمـش‪ٌٙ‬ن‬
‫ّ‪ ٬‬خ‪٥‬شع‪ُ٦ّ – ٤‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪.2) ٧‬‬
‫وزد‪٥‬شٕ‪ ٬٩ ٨‬ومىق خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خ‪٥‬ؾشُّص بٖ ؤ‪ ٫‬ٱاٖء َقشو‪٩ ً٦ّ ٫‬د ٱ‪ ٬٩ ُٰ٦ّ ٨‬مـٖٗض‪ ،‬و‪ٝ‬ـذ‬
‫ٕنددوخ يف ظ‪ٞ‬ذَغه‪ ٨‬وظ‪ٞ‬ذؽله‪ ،٤ْٞ٦٥ ٨‬وـشؤهت‪ ً٦ّ ٨‬خ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬ؤ‪٩‬د خ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص وب‪١ ٫‬د٭ط ىشَ‪ٞ‬عه‪٢ّ ٨‬ظ ٱـاٖء‬
‫‪ٞٙ‬ذ ؤعل‪٦‬ىخ خ‪ ٤ْٞ٥‬بٖ ؤهن‪َُْ ٨‬ؾى‪ْ٩ ٫‬ه‪ ٨‬يف ظ‪ ٠٦‬خ‪٥‬سذُ وخ‪٪٦َ٥‬دض‪ ،‬وزُد‪ ٫‬ر‪ ٠٥‬يف خدليد‪٥‬ر خ‪٥‬عد‪ُ٥‬ص‪:‬‬

‫‪ 1‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،5‬ؿ ‪.286‬‬

‫‪ 2‬سعد‪٥‬ص بذل ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬ؽٖش‪ ،‬ؿ ‪.192 -185‬‬
‫‪14‬‬
 ‫املطهب األول‪ :‬يىقف أهم انسُت واجلًاػت يٍ انؼقم‪:‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ٕنُضض ‪٩‬ٮهفُص ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص زدٖ‪١‬ع‪ٚ‬دء زد‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص‪ ،‬وخٖععٖٮدء هب‪٪‬د ّـ‪ ٬‬خ‪٥‬يـش‪ٛ‬‬
‫وخدلقددس خْخشي يف زُد‪ ٫‬ؤفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬و‪ٙ‬شوّٰ ‪٩ ٬٩‬غدج‪ ٤‬ودٖج‪ٙ ،٤‬ه‪َ ٖ ٨‬ؽسعىهند بٖ ّند ـدء زٰ خ‪٢٥‬عـدذ‬
‫وخ‪٥‬غٮص‪٪١ ،‬د وؤهن‪َ ٖ ٨‬ٮ‪٢‬شو‪ ٫‬خ‪ ٫‬ؤس‪١‬د‪ ٫‬خٔؽلد‪ ٫‬و‪٩‬د َعسْهد ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ؾشخجِ ‪٩‬ٮهد ‪٩‬د َْ‪ ٨٦‬زد‪ ٤ْٞ٥‬بٗندٖ﵂ ‪١ ِ٩‬ى٭ٰ‬
‫‪٦ْ٩‬ى‪٩‬د﵂ زد‪٥‬غ‪ ،ِ٪‬و‪٩‬ٮهد ‪٩‬د ٖ َْ‪ ٨٦‬بٖ زد‪٥‬غ‪ ،ِ٪‬وؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ع‪ُُ٪‬ض زٌن خ‪٥‬ٮىٌّن َْ‪ ٨٦‬زد‪٪ٙ ،٤ْٞ٥‬ـد ؤ‪٢٩‬ـ‪ْ٩ ٬‬ش‪ٙ‬عـٰ‬
‫وخٖععذٖ‪ ُٰ٦ّ ٣‬زد‪٩ ٬٩ ٤ْٞ٥‬غدج‪ ٤‬خّٖع‪ٞ‬دد وخ‪٥‬ؾشَْص ‪ٙ‬هى ّٮذٱ‪ٝ ٬٩ ٨‬غ‪ ٨‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬دض‪ ،‬و‪٩‬د دل َ‪ْٞ٦٥ ٬٢‬ـ‪٤‬‬
‫عسُ‪ ٤‬بذل بؼسدظٰ ‪ٙ‬هى ‪ ٬٩‬خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬دض‪ ،‬و‪١‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ذ‪ُ٦ّٞ ٤ُ٥‬د﵂ ؤو مسُْد﵂ ٖ خّعشخك ّ‪ ً٦‬ر‪ّ ٠٥‬ٮذ خ‪٥‬غ‪ْ ٘٦‬هنـ‪٨‬‬
‫َشو‪ ٫‬ؤ‪ ٫‬ٱزخ خْ‪٩‬ش ٖ َ‪ٞ‬عنٍ ‪٩‬ذلد﵂ وٖ ر‪٩‬د﵂ وٖ َعشظر ّ‪ ُٰ٦‬فمص وٖ ‪ٙ‬غددخ﵂‪ ،‬وبظلد ٖزذ ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬ؽشُّد﵂ ٖ‬
‫زذُّد﵂ ور‪َ ٠٥‬عى‪ ً٦ّ ٘ٝ‬خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خ‪٥‬يت هبد َْ‪ ٨٦‬ؼسىض خدلغإ‪٥‬ص ؤو خْف‪ ٤‬وذلزخ ٖزذ ؤ‪ ٫‬ظ‪٢‬ى‪ ٫‬خْفى‪ ٣‬خ‪٥‬يت َشخد‬
‫بؼسدهتد ؤو خٖععذٖ‪ُ٦ّ ٣‬هد زد‪ ٤ْٞ٥‬ؼدزعص زد‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص‪ ،‬ودٖج‪٦‬هد خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص ظاخز ‪١‬ز‪ ٬٩ ٠٥‬خ‪٥‬ٮ‪٩ ٫ْ ،٤ٞ‬ـ‪٬‬‬
‫ؤٱ‪٩ ٨‬د غلر ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ُٰ٦ّ ٫‬خ‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬خ‪٥‬ؾشٍّ ‪٩‬د َ‪:ٍ٦‬‬
‫‪ ( .1‬ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ؾشُ ؤؼسعٰ ود‪.ُٰ٦ّ ٣‬‬
‫‪ .2‬ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ؾشُ ؤزدلٰ وؤر‪.1) ُٰٙ ٫‬‬
‫و‪١ ٬٢٥‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬مسٍْ ٖ َْين ؤ‪ ٖ ٫‬ف‪٦‬ص ‪ ٰ٥‬زد‪ ٤ْٞ٥‬ز‪ٖ ٤‬زذ ‪ ِ٩‬خ‪٥‬غ‪ ٬٩ ِ٪‬خ‪ ٨٦ْ٦٥ ٤ْٞ٥‬زقـمعٰ‬
‫و‪ٙ‬ه‪ ٨‬خدلْىن خ‪٥‬زٌ َذ‪ ،ُٰ٦ّ ٣‬وٱزخ ٖ َ‪٢‬ى‪ ٫‬بٖ ّ‪ ٬‬ىشَ‪ ٜ‬خ‪.٤ْٞ٥‬‬
‫وَا‪١‬ذ ٱزخ ‪٩‬د ـدء ّ‪ ٬‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" –س٘نٰ خ﵁‪ :-‬ب٭ٰ َشي ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬خ‪٥‬غ‪ ٍْ٪‬ؽل‪ ٬٢‬وفـ‪ٰٚ‬‬
‫زد‪ ٫ْ ٍ٦ْٞ٥‬خ‪ ٤ْٞ٥‬برخ ظقىسٯ ّ‪ ٨٦‬ؤ٭ٰ َذ‪ ُٰ٦ّ ٣‬وهبزخ ظ‪٢‬ى‪ٗ ٫‬نُِ خْد‪٥‬ص خ‪٥‬ؾشُّص ّ‪ُ٦ٞ‬ص‪ُٞٙ .‬ى‪ – ٣‬س٘نٰ خ﵁‬
‫‪ ( : -‬وَعسٌن هبزخ خ‪٥‬عمشَش ؤ‪٩ ٫‬د خشؾ ‪ ٬٩‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص ّ‪٩ ٬‬غ‪ ً٪‬خ‪٥‬ؾشُّص وٱى ‪٩‬د دل َإ‪٩‬ش زٰ خ‪٥‬ؾدسُ ‪ٙ‬هى‬
‫غلشٌ رلشي خ‪٥‬قٮدّدض‪١ ،‬د‪ٗٚ٥‬لص وخ‪٥‬سٮدَص وخ‪٥‬ٮغدـص‪ ،‬وٱزخ ٖ َ‪٢‬ى‪ ٫‬بٖ يف خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خدلشـىلـص‪ ،‬وَعـسٌن ؤ‪٫‬‬
‫‪٩‬غ‪ ً٪‬خ‪٥‬ؾشُّص ؤؽشٗ وؤوعِ‪ ،‬وؤ‪ ٫‬زٌن خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص وخ‪٥‬ؾشُّص ّ‪٪‬ى‪٩‬د﵂ وخقىفد﵂‪ُ٥ ،‬ظ ؤلذعلد ‪ٝ‬غُ‪ ٨‬خِخش وبظلد‬
‫خ‪٥‬غ‪ٝ ٍْ٪‬غُ‪ ٨‬خ‪ ،ٍ٦ْٞ٥‬وؤ٭ٰ غلع‪ ِ٪‬يف خ‪ ٨٦ْ٥‬ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ُ٦ّٞ ٫‬د﵂ وٱى ؽشٍّ زدّٖعسدسخض خ‪٥‬ؽٗؼص‪ :‬بخسدسٯ زٰ‪ :‬خ‪٩‬شٯ‬
‫زٰ‪ :‬دٖ‪٥‬عٰ ّ‪.2)ُٰ٦‬‬

‫‪ 1‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،1‬ؿ ‪.198‬‬

‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،19‬ؿ‪.233‬‬
‫‪15‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ُ٦ّٞ ٫‬دض ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص ٱٍ خْفى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾشُّص خ‪٥‬ؽدزعص زد‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غـٮص‪،‬خ‪٥‬يت ؽل‪٢‬ـ‪ ٬‬بؼسدهتـد‬
‫وخٖععذٖ‪ُ٦ّ ٣‬هد زد‪ ،٤ْٞ٥‬ودٖج‪٦‬هد خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص ظاخز ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮ‪ ٤ٞ‬٭‪ٚ‬غٰ‪.‬‬
‫وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ُٙ ٣‬ه‪ ٨‬خٔ‪٩‬د‪ " ٧‬خز‪ ٬‬خ‪٥‬ىصَش خ‪٪ُ٥‬دين" – س٘نٰ خ﵁ ‪ٙ ( : -‬هاٖء ‪١‬عدهب‪ ٨‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وظ‪ٚ‬غـًنٱ‪٨‬‬
‫خْخسدس وخِؼدس‪ ،‬وٖ َ‪٢‬دد َىـذ ذل‪١ ٨‬عدذ يف خ‪ُْٞ٥‬ذش‪ٙ ،‬ة‪ ٫‬وـذ ‪ٙ‬د‪٥‬زٌ ‪ ُٰٙ‬بظلد ٱى ّنْىن خ‪٥‬ىفـُص خ﵀نـص‬
‫زد‪٥‬شـىُ بذل خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص‪ ،‬وٱ‪َْ ٖ ٨‬ٮى‪ ٫‬زد‪٥‬شـىُ ب‪ُ٥‬ه‪٪‬د ٭‪ ٍٚ‬خ‪٥‬ٮَش‪ ،‬وظش‪ ٟ‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخٖععذٖ‪ ٣‬خ‪٥‬سعـٰ‪...‬‬
‫وبظلد َٮ‪٢‬شو‪ ٨٦ّ ٬٩ ٫‬خ‪٥‬ٮَش ؤ‪٩‬شَ‪:٬‬‬
‫ؤلذعلد‪ :‬خ‪ٞ٥‬ى‪ ٣‬زإ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮَش ‪٪ُٙ‬د ؤ‪٩‬ش خ﵁ ‪ -‬ظْدذل – زد‪٥‬ٮَش ‪ ُٰٙ‬وـشض زٰ ّددش خ‪٥‬غ‪ٕ ٘٦‬ـًن ‪ُٚ٩‬ـذ‬
‫‪ ،٨٦ْ٦٥‬بٖ ؤ‪َ ٫‬شد بذل ‪٩‬د خزعذُ ‪ ٬٩‬ىشَ‪ ٜ‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن‪ ،‬ز‪ ٤‬ٱى ّٮذٱ‪١ ٨‬دٗ ؽدٗ وب‪ ٫‬خد‪٘٥‬‬
‫ىشخج‪ ٜ‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن‪.‬‬
‫وؼد٭ُه‪٪‬د‪ :‬ؤهن‪َ ٨‬ٮ‪٢‬شو‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬ى‪ ٣‬زعٌْن ىشخج‪ ٜ‬خدلٮي‪ٌُٞ‬ن وخدلع‪ٌ٪٦٢‬ن ‪ْ٪٦٥‬ش‪ٙ‬ص‪ ،‬وْنهُ‪٩ ٤‬ـ‪ ٬‬دل َْش‪ٙ‬هـد‬
‫وظ‪ًٚ٢‬نٯ )‪.1‬‬
‫وٱزخ َذ‪ ً٦ّ ٣‬ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬زشَحى‪ ٫‬شلد ؤ‪٥‬ق‪ ٜ‬هب‪ ٬٩ ٨‬بعلد‪ ٣‬خ‪٥‬ٮَش زد‪ُ٦٢٥‬ص‪ ،‬وظْيُ‪ ٤‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ودٖ‪٥‬عٰ‪ ،‬ز‪٤‬‬
‫َع‪ُ٪‬ض ‪٩‬ٮهفه‪ ٨‬خ‪ْٞ٥‬ذٌ زد‪٥‬ىعيُص ْهن‪ ٨‬دل َزٱسىخ ‪ ِ٩‬ؤٱ‪ ٤‬خٔظشخٗ يف بظشخ‪ٙ‬ه‪ ،٨‬وٖ ‪٩‬ـِ ؤٱـ‪ ٤‬خ‪٥‬سـذُ يف‬
‫زذّعه‪ ،٨‬ز‪ ٤‬ع‪٢٦‬ىخ ‪٩‬ٮهفُص خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص يف خٖععذٖ‪ ٣‬خ‪٢ٙ ٍ٦ْٞ٥‬د٭ىخ ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬قشخه خدلغع‪ ،٨ُٞ‬وع‪٪٦‬ىخ شلد‬
‫و‪ًٕ ُٰٙ ِٝ‬نٱ‪ ٨‬ؤفمدذ خ‪٥‬يش‪ ٛ‬خ‪٥‬سذُّص‪ ،‬وخدلٮدٱؿ خ‪٥‬ىمُْص‪.‬‬
‫‪٪١‬د وؤهن‪ٕ ٨‬نُضوخ زيش‪ٝ‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص يف خ‪٥‬شد ّ‪ ً٦‬خدلخد‪ٌٚ٥‬ن ‪٥‬يشَ‪ٞ‬عه‪.٨‬‬
‫و‪٩‬ؽد‪٥‬ٮد ّ‪ ً٦‬ر‪ ٠٥‬خٔ‪٩‬د‪ " ٧‬ؤ٘نذ ز‪ ٬‬لٮس‪ – "٤‬س٘نٰ خ﵁ – وسدودٯ خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص ّ‪ ً٦‬خجله‪ُ٪‬ص وخ‪٥‬ض٭دد‪ٝ‬ـص‪،‬‬
‫خ‪٥‬زَ‪ ٬‬٭‪ٚ‬ىخ ف‪ٚ‬ص خ‪٦ْ٥‬ى ﵁ – ظْدذل‪ -‬وذلزخ َؾُذ زٰ خ‪٥‬ؾُخ "خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص"‪ -‬س٘نٰ خ﵁ – ‪ُٞٙ‬ى‪ ( :٣‬خٔ‪٩‬د‪ ٧‬ؤ٘نـذ‬
‫وضلىٯ ‪ ٬٩‬خْج‪٪‬ص‪ ،‬ٱ‪ ٨‬يف ر‪ ٠٥‬ـدسو‪ ً٦ّ ٫‬خدلٮهؿ خ‪٥‬زٌ ـدء زٰ خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غـٮص‪ ،‬وٱـى خدلٮـهؿ خ‪٦ْٞ٥‬ـٍ‬
‫خدلغع‪ُٙ ،٨ُٞ‬غعْ‪٦٪‬ى‪ ٫‬يف ٱزخ خ‪٥‬سدذ ‪ُٝ‬دط خْوذل وخْلشي وخ‪٥‬عٮسُٰ يف زدذ خ‪٥‬ٮ‪ ٍٚ‬وخٔؼسدض‪٪ٙ ،‬د وـر بؼسدظٰ‬
‫‪ْ٦٥‬سدد ‪ ٬٩‬ف‪ٚ‬دض خدلذق وخحل‪٪‬ذ وخ‪٪٢٥‬د‪ٙ ٣‬د‪٥‬شذ ؤوذل زز‪ ،٠٥‬و‪٩‬د وـر ظٮـضَٰ خ‪ْ٥‬سدد ّٮٰ ‪٩‬ـ‪ ٬‬خ‪٥‬ـٮ‪ٞ‬ـ‬
‫وخ‪ُْ٥‬ر وخ‪٥‬ز‪ٙ ٧‬د‪٥‬شذ عسمد٭ٰ ؤل‪ ٜ‬زعـٮـضَهٰ وظ‪ٞ‬ذَغٰ ّ‪ ٬‬خ‪ُْ٥‬ىذ وخ‪٥‬ٮ‪ٞ‬دجـ ‪ ٬٩‬خخل‪.2) ٜ٦‬‬

‫‪ 1‬خ‪ْ٥‬ىخف‪ ٨‬وخ‪ٞ٥‬ىخف‪ ،٨‬خز‪ ٬‬خ‪٥‬ىصَش‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ ‪.334 -333‬‬

‫‪ 2‬زُد‪ ٫‬ظ‪٦‬سُظ خجله‪ُ٪‬ص ‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪ 535‬وخ٭َش رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ‪.358‬‬
‫‪16‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ ٣‬ؤَند﵂‪ٙ ( :‬غ‪ ٠٦‬خٔ‪٩‬د‪" ٧‬ؤ٘نذ" وًٕنٯ ‪ ٬٩‬خٖععذٖ‪ ٣‬زد‪٥‬ٮقىؿ وزدٔٗندُ ‪٩‬غ‪ ٠٦‬خٖعـعذٖ‪٣‬‬
‫زد‪ٚ٥‬يشش وخْ‪ُٝ‬غص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬قمُمص خدلعن‪٪‬ٮص ‪ٓ٥‬وذل )‪.1‬‬
‫‪١‬ز‪ ٠٥‬وَٮع‪ٞ‬ذ خ‪٥‬ؾُخ – س٘نٰ خ﵁ – ‪ ٬٩ ٤١‬ؤٕ‪ ٤ٚ‬خٖععذٖ‪ ٣‬خ‪٥‬ٮَشٌ خ‪٥‬ؾـشٍّ‪ ،‬وخ‪ٝ‬عقـش ّ‪٦‬ـً‬
‫خجلد٭ر خ‪٥‬غ‪ ٬٩ ٍْ٪‬خدلٮعغسٌن ‪٪٦٥‬ٮهؿ خ‪٥‬غ‪ُٞٙ ٍٚ٦‬ى‪١ ( :٣‬ؽًن ‪ ٬٩‬ؤٱ‪ ٤‬خحلذَػ وخ‪٥‬غٮص ‪ٝ‬ذ َٮ‪ ٍٚ‬لقى‪ ٣‬خ‪٨٦ْ٥‬‬
‫ْلذ زًٖن خ‪٥‬يشَ‪ ٜ‬خ‪٥‬يت َْش‪ٙ‬هد‪ ،‬لىت َٮ‪ ٍٚ‬ؤ‪١‬ؽش خ‪٥‬ذٖٖض خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص ‪ًٕ ٬٩‬ن لفص ّ‪ ً٦‬ر‪.2) ٠٥‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؤَند﵂‪ ( :‬برخ ‪١‬د‪ ٫‬خ‪٥‬ؾشُ ‪ٝ‬ذ د‪ ً٦ّ ٣‬ؽٍء‪ ،‬ؤو ؤوـسٰ‪ ،‬و‪ُٝ‬ذٓس ؤ‪ ٫‬يف خ‪٩ ٤ْٞ٥‬د َىخ‪ ٜٙ‬ر‪ ،٠٥‬دل‬
‫َنش ر‪ ،٠٥‬وب‪١ ٫‬د‪ٝ ٫‬ذ َغعٖىن ّٮٰ‪َ ٗٙ ،‬يْ‪ ٬‬يف فمعٰ ‪ٗ٥‬ععٖٮدء ّٮٰ )‪.3‬‬
‫‪ ٬٩‬خٗ‪ ٣‬ظ‪ ٠٦‬خ‪٥‬ٮقىؿ وًٕنٱد ََهش ‪٥‬ٮد ظإ‪ُ١‬ذٯ – س٘نٰ خ﵁ – ّ‪ ً٦‬زشخءش خ‪٥‬غ‪ – ٘٦‬سمـٍ خ﵁‬
‫ّٮه‪ – ٨‬شلد خهت‪٪‬ه‪ ٨‬زٰ ؤٱ‪ ٤‬خ‪ ٬٩ ٧ٗ٢٥‬ؤهن‪ ٨‬ؤٱ‪ ٤‬ظ‪ُ٦ٞ‬ذ و‪ُ٥‬غىخ ؤٱ‪ ٤‬٭َش وخععذٖ‪ ٣‬وَٮ‪٢‬شو‪ ٫‬لفـص خ‪ْٞ٥‬ـ‪،٤‬‬
‫‪ُٞٙ‬ى‪ُٞٙ ( :٣‬د‪ ٣‬ذل‪ُ٥ ٨‬ظ ٱزخ ُن‪ٙ .ٜ‬ة‪ ٫‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخحلذَػ ٖ َٮ‪٢‬شو‪٩ ٫‬د ـدء زٰ خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ٱزخ ؤف‪٩ ٤‬ع‪ٚ‬ـ‪ٜ‬‬
‫ّ‪ ُٰ٦‬زُٮه‪. ) ٨‬‬
‫وخ﵁ ‪ٝ‬ذ ؤ‪٩‬ش زد‪٥‬ٮَش وخّٖعسدس وخ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ش وخ‪٥‬عذزش يف ًٕن آَص‪ ،‬وٖ َْشٗ ّ‪ ٬‬ؤلذ ‪ ٬٩‬ع‪ ٘٦‬خْ‪٩‬ـص وٖ‬
‫ؤج‪٪‬ص خ‪٥‬غٮص وّ‪٪٦‬دجهد ؤ٭ٰ ؤ٭‪٢‬ش ر‪ ،٠٥‬ز‪٦١ ٤‬ه‪٩ ٨‬ع‪ٞٚ‬ى‪ ً٦ّ ٫‬خْ‪٩‬ش ّند ـدءض زٰ خ‪٥‬ؾشَْص‪ ٬٩ ،‬خ‪٥‬ٮَش وخ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ـش‬
‫وخّٖعسدس وخ‪٥‬عذزش وًٕن ر‪ ،٠٥‬و‪ ٬٢٥‬و‪ ِٝ‬خؽعشخ‪ ٟ‬يف ‪ " ٌٚ٥‬خ‪٥‬ٮَش وخٖععذٖ‪ "٣‬و‪ " ٌٚ٥‬خ‪ٙ "٧ٗ٢٥‬ةهن‪ ٨‬ؤ٭‪٢‬شوخ‬
‫‪٩‬د خزعذّٰ خدلع‪٪٦٢‬ى‪ ٬٩ ٫‬زدى‪ ٤‬٭َشٱ‪ ٨‬و‪٩ٗ١‬ه‪ ٨‬وخععذٖذل‪ٙ ،٨‬دّع‪ٞ‬ذوخ ؤ‪ ٫‬ب٭‪٢‬دس ٱزخ ‪٩‬غع‪٦‬ض‪ٔ ٧‬٭‪٢‬دس ــٮظ‬
‫خ‪٥‬ٮَش وخٖععذٖ‪.4)٣‬‬
‫خحل‪ُٞٞ‬ص ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬خ‪٥‬ؾشٍّ ـدء خْ‪٩‬ش زٰ فشػلد﵂ يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٥‬غٮص‪ ،‬وخدلْشوٗ ّـ‪ ٬‬خ‪٥‬غـ‪٘٦‬‬
‫بظسدّه‪٩ ٨‬د ـدءٱ‪ ٨‬زٰ خ‪٥‬شعى‪ ُٰ٦ّ – ٣‬خ‪٥‬غٗ‪ -٧‬وذلزخ ‪ٙ‬ةهن‪َ ٖ ٨‬ٮ‪٢‬شو‪ ٫‬خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬ز‪َ ٤‬شدو٭ـٰ برخ ‪١‬ـد‪٫‬‬
‫‪٩‬ٮد‪ٝ‬ند﵂ دلد ـدءض زٰ ؽشَْص خ﵁ – ظْدذل‪ْ -‬هن‪٪١ – ٨‬د ر‪١‬شض عدز‪ٞ‬د﵂ – خععٖٮىخ ّند يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٬٩ ٫‬خ‪٥‬ـذٖج‪٤‬‬
‫خ‪٥‬ؾشُّص‪ ،‬و‪ٚ١‬ىخ ؤ٭‪ٚ‬غه‪ًٕ ٬ّ ٨‬نٯ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ذٖج‪ ٤‬خْخشي خ‪ُ٩ٗ٢٥‬ص‪ْ ،‬هن‪ ٨‬وـذوخ ؤ‪ ٫‬ؤد‪٥‬ص خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ٱٍ خ‪٢٥‬د‪ُٙ‬ـص‬

‫‪ 1‬زُد‪ ٫‬ظ‪٦‬سُظ خجله‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪.537‬‬

‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،11‬ؿ‪.338‬‬
‫‪ 3‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،9‬ؿ‪.39‬‬
‫‪ 4‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،4‬ؿ ‪.56‬‬
‫‪17‬‬
‫وخ‪٥‬ؾد‪ُٙ‬ص وٱٍ خ‪٥‬يت ظ‪ٞ‬ىٌ خٔؽلد‪ ٫‬وظضَذٯ ‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪  :-‬بِ٭ٖ‪َ٪‬د خ‪ِ ُ٪ْ٥‬ا‪ٔ٩‬ٮُى‪ َ٫‬خ‪َّ٥‬زَٔ‪ َ٬‬بِرَخ رُ‪ٔ١‬شَ خ‪َ َُّٰ٦٥‬وـِ‪َ٦‬ـطِ‬
‫‪ُ٦ُٝ‬ىزُهُ ِ‪َ ٨‬وبِرَخ ظُ‪َُٔ٦‬طِ َّ‪َُِ٦‬هِ ِ‪ ٨‬آََدظُُٰ صَخدَظِهُ‪ ِ٨‬بِؽلَد٭ّد َوَّ‪ ًَ٦‬سَزِّهِ‪َ ِ٨‬عَىَ‪ُ٦َّ١‬ى‪.1َ٫‬‬
‫وٱزخ َْين ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬غلر ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ِ٩ ٫‬خٔؽلد‪َٞ ٍ٢٥ ٫‬ىَٰ‪ ،‬وٱى خ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ش وخ‪٥‬عإ‪ ،٤٩‬وخ‪٥‬عـذزش‪،‬‬
‫وخ‪٥‬عْ‪ ٤ٞ‬خ‪٥‬زٌ ؤ‪٩‬ش٭د زٰ خ‪٥‬ؾشُ ‪٪١‬د ـدء ر‪ ٠٥‬يف ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪  :-‬ؤَ‪ََ َٗٙ‬ٮَُشُو‪ِ َ٫‬ب‪ ًَ٥‬خِٔزِ‪ ََُِ٘١ ِ٤‬خُٔ‪َٞ ٦‬طِ ‪17‬‬
‫مطِ ‪.2‬‬
‫٘ عُ ٔي َ‬
‫َوِب‪ ًَ٥‬خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دءِ ‪ ََُِ٘١‬سُٔ‪َْ ٙ‬طِ ‪َ 18‬وِب‪ ًَ٥‬خْ‪٥‬فِسَد‪ُ ََُِ٘١ ِ٣‬٭قَٔسطِ ‪َ 19‬وِب‪ ًَ٥‬خَْ ِسكِ ‪َ َُِ١‬‬
‫َشي خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬ؤ‪ ٫‬ٱزخ خ‪٥‬ٮىُ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬يف خَِدض خ‪٢٥‬ى٭ُص‪ ،‬و‪١‬ز‪ ٠٥‬يف آَدض خ‪٢٥‬عدذ خ‪٢٥‬ـشمي‬
‫ّسددش ْ٭ٰ ‪ ٬٩‬ؤَّ‪ ٨‬خ‪ٞ٥‬شزدض بذل خ﵁ – ظْدذل ‪ -‬ز‪ ٤‬ٱى ‪ ٬٩‬ؤَّ‪ ٨‬ؤعسدذ خٔؽلد‪ْ ٫‬٭ٰ ٭َش يف د‪ ٤ُ٥‬فـمُك‪،‬‬
‫‪ٙ‬هى ل‪ ،ٜ‬وَادٌ بذل خحل‪ ،ٜ‬خ‪٥‬زٌ ؤ‪٩‬ش٭د خ﵁ ‪ -‬ظْدذل ‪ -‬زدٔؽلد‪ ٫‬زٰ‪ ،‬ؤ‪٩‬د ؤد‪٥‬ص خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن ‪ٙ‬هٍ ٖ ظـادٌ بٖ بذل‬
‫خحلًنش وخ‪٥‬ؾ‪ ٠‬وخٖميشخذ‪ ،‬و‪١‬د‪ ٫‬ر‪ ٠٥‬زدّعشخ‪ٙ‬دض ؤفمدذ ٱزٯ خ‪٥‬يش‪ ،ٛ‬وخ‪٥‬ؾدٱذ ّ‪ ً٦‬ر‪ٝ ٠٥‬ى‪ٙ " ٣‬خـش‬
‫خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪٥‬شخصٌ" يف آخش لُدظٰ‪:‬‬

‫وؤ‪١‬ؽـــش عـــٍْ خ‪ْ٥‬ـــددلٌن مـــٗ‪٣‬‬ ‫ـد‪٣‬‬‫ـى‪ّٞ ٣‬ــ‬

‫ـذخ‪ ٧‬خ‪ْٞ٥‬ــ‬
‫ـص خ‪ٝ‬ــ‬‫هندَــ‬
‫ولدفـــ‪ ٤‬د٭ُد٭ـــد ؤري ووزـــد‪٣‬‬ ‫ـ‪ ٬‬ـغــى‪٩‬ٮد‬
‫ـد يف ولؾــص ‪٩‬ـ‬‫وؤسوخلٮـ‬
‫عـــىي ؤ‪ٗ ٫‬نْٮـــد ‪ُٝ‬ـــ‪ ٤‬و‪ٝ‬ـــد‪٥‬ىخ‬ ‫ـد‬
‫ـى‪٪ّ ٣‬ش٭ـ‬
‫ـ‪ُ ٬‬نؽٮـد ىـ‬
‫ودل ٭غـع‪ٚ‬ذ ‪٩‬ـ‬

‫‪ٞ٥‬ذ ظإ‪٦٩‬ط خ‪٥‬يش‪ ٛ‬خ‪ُ٩ٗ٢٥‬ص‪ ،‬وخدلٮدٱؿ خ‪٦ٚ٥‬غ‪ُٚ‬ص‪٪ٙ ،‬د سؤَعهد ظؾ‪ ،ُٗ٦ّ ٍٚ‬وٖ ظشوٌ ٕ‪ُٗ٦‬﵂‪ .‬وسؤَـط‬
‫ؤ‪ٝ‬شذ خ‪٥‬يش‪ ٛ‬ىشَ‪ٞ‬ص خ‪ٞ٥‬شآ‪.3 ٫‬‬
‫وظ‪ ٠٦‬خ‪٥‬يش‪ٝ ٛ‬ذ هنً ّٮهد خ‪٥‬ؾشُ ولزس ‪٩‬ٮهد وٱٮد ََهش خ‪ٚ٥‬ش‪ ٛ‬زٌن خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬خ‪٥‬ؾشٍّ وخ‪٥‬ٮَـش‬
‫خ‪٥‬زٌ َىـسٰ خدلع‪٪٦٢‬ى‪ٙ ،٫‬د‪٥‬ٮَش خ‪٥‬ؾشٍّ َ‪٢‬ى‪ ِ٩ ٫‬خٔؽلد‪ ،٫‬ويف خْد‪٥‬ص خ‪٥‬ؾشُّص وَىف‪ ٤‬خ‪٥‬يد‪٥‬ر ‪٩‬سدؽـشش بذل‬
‫خدل‪ٞ‬دفذ خٔذلُص‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص"‪-‬س٘نٰ خ﵁‪ ( :-‬دٖ‪٥‬ص خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص ّ‪ ً٦‬ؤفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ُ٥ ٬‬غـط ّنفـشد‬
‫خخلّّ‪٪١ :‬د ظَٮٰ ىدج‪ٚ‬ص ‪ ٬٩‬خ‪ٖ٥‬د‪٥‬يٌن ‪ ٬٩‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪ ٧ٗ٢٥‬وخحلذَػ وخ‪ٞٚ٥‬هدء وخ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص وًٕنٱـ‪ ،٨‬زـ‪ ٤‬خ‪٢٥‬عـدذ‬

‫‪ 1‬عىسش خْ٭‪ٚ‬د‪ ،٣‬خَِص ‪.2‬‬

‫‪ 2‬عىسش خ‪ٖ٥‬دؽُص‪ ،‬خَِص ‪.21-17‬‬
‫‪ 3‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،1‬ؿ ‪.161‬‬
‫‪18‬‬
‫وخ‪٥‬غٮص دٖ خخل‪ ٜ٦‬وٱذَدٱ‪ ٨‬بذل خَِدض وخ‪ّّ٥‬خٱٌن وخْد‪٥‬ص خدلسُٮص ْفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ،٬‬وٱـاٖء خ‪ٖ٥‬ـد‪٥‬يى‪ ٫‬خ‪٥‬ـزَ‪٬‬‬
‫ؤّشمىخ ّ‪٪‬د يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٬٩ ٫‬خ‪٥‬ذٖج‪ ٤‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص وخ‪ّّ٥‬خٱٌن خ‪ُُٞ٥‬ٮُص فدسوخ برخ فٮ‪ٚ‬ىخ يف ؤفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤلضخزد) ‪.1‬‬
‫٭ْ‪ ٫ْ ٨‬٭َش خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن وخ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص وًٕنٱ‪ ٨‬شل‪ ٬‬عدس ّ‪ ً٦‬ىشَ‪ٞ‬عه‪٢َ ٨‬ى‪ٝ ٫‬س‪ ٤‬خٔؽلـد‪ ،٫‬ويف ؤد‪٥‬ـص‬
‫زذُّص ‪ ٬٩‬خخعٗ‪ ٛ‬ؤ٭‪ٚ‬غه‪ ٨‬ودل َإٌب هبد خ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬وذلزخ ‪ٙ‬ةهند دخج‪٪‬﵂د ‪ٞ٩‬عش٭ص زد‪٥‬سدى‪ ،٤‬ز‪ ٤‬ظـادٌ زقـدلسهد بذل‬
‫مٖٗض‪.‬‬
‫ـدء يف " رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي" ب‪ ( ٫‬خدلع‪٦ٚ‬غ‪ٚ‬ص َ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ :٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ـدء زـد‪٥‬يشَ‪ ٜ‬خخليدزُـص وخدل‪ٞ‬ـذ‪٩‬دض‬
‫خٔ‪ٝ‬ٮدُّص خ‪٥‬يت ظ‪ٞ‬ٮِ خجل‪٪‬هىس‪ .‬وَ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ :٫‬ب‪ ٫‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن ـدءوخ زد‪٥‬يش‪ ٛ‬خجلذ‪ُ٥‬ص وَذّى‪ ٫‬ؤهن‪ ٨‬ٱ‪ ٨‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪ّّ٥‬ٱـد‪٫‬‬
‫خ‪ُُٞ٥‬ين‪ .‬وٱ‪ ٨‬ؤزْذ ّ‪ ٬‬خ‪ّّ٥‬ٱد‪ ٬٩ ٫‬خْذلُدض ‪ ٬٩‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن ) ‪.2‬‬
‫وٱزخ خ‪٥‬زٌ ؤّشك ّٮٰ خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬ولزسوخ ‪٩‬ٮٰ‪ ،‬وٱٍ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خ‪٥‬سذُّص‪ ،‬ؤٌ خ‪٥‬ٮَش خدلخـد‪٦٥ ٘٥‬ـىلٍ‬
‫و‪ُ٥‬ظ خ‪٥‬ٮَش خ‪٥‬ؾشٍّ خ‪٥‬زٌ لػ ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬ؾشُ و‪ٝ‬ذ ٘ن‪٦‬ىٯ ب‪ُ٥‬ٮد ز‪ ٤٢‬ؤ‪٩‬د٭ص وفذ‪ .ٛ‬وذلزخ غلر ؤ‪َ ٫‬اخز خ‪٥‬ٮَش‬
‫خ‪ ٬٩ ٍ٦ْٞ٥‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ْ ٫‬٭ٰ ( وزةٗندُ ّ‪٪٦‬دء خٔعٗ‪ٗ ٬٩ ٧‬نُِ خ‪٥‬يىخج٘ ّ‪ ً٦‬ؤ‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪َُٚ ٫‬ذ ‪٩‬د خدُّـط ‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص ؤد‪٥‬ص خ‪٥‬عىلُذ ًٕن ٍ‪ ٬‬وٖ ظ‪ُ٦ٞ‬ذ‪ ،‬و‪٪١‬د ؤ‪ ٫‬خدلع‪َ ٨٦٢‬ٮَش يف ‪١‬عر ؽُىخٰ ‪ُ٥‬عْ‪٩ ٨٦‬ٮهد خْد‪٥‬ص ‪ٕ ٬٩‬ـًن‬
‫ظ‪ُ٦ٞ‬ذ ًٕنٯ‪٢ٙ ،‬ز‪ ٬٩ ٠٥‬٭َش يف خ‪ٞ٥‬شآ‪َ ٫‬عْ‪٩ ٨٦‬ٮٰ خْد‪٥‬ص ‪ًٕ ٬٩‬ن ظ‪ُ٦ٞ‬ذ ز‪ ٤‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ – ٫‬خ‪ -٨َُْ٥‬ٱى خ‪٥‬زٌ ‪٩‬ٮـٰ‬
‫ظْ‪ ٨٦‬خدلع‪٪٦٢‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ٮَش‪٢٥ ،‬ٮه‪ٕ ٨‬د‪٥‬ىخ يف خ‪٥‬ٮَش ) ‪.3‬‬
‫ب‪ ٫‬خ‪َ ٖ ٤ْٞ٥‬هعذٌ بٖ زد‪٥‬ؾشُ وٖ ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪ ٫‬ؼلد‪ ( ٰٚ٥‬ز‪ ٤‬علد ‪٩‬عٗص‪٩‬د‪ ٫‬يف خ‪٥‬قمص‪ ،‬وٱزخ خ‪ٞ٥‬ـذس ٖ‬
‫‪4‬‬
‫ؽل‪٩ ٬٢‬ا‪ ٬٩‬زد﵁ وسعى‪ ٰ٥‬ؤ‪َ ٫‬ٮدصُ ‪ ،ُٰٙ‬ز‪َ ٖ ٤‬ٮدصُ ‪٩‬ا‪ ٬٩‬زد﵁ وسعى‪ ٰ٥‬ؤ‪ ٫‬خ‪َ ٖ ٤ْٞ٥‬ٮد‪ٝ‬ل يف ٭‪ٚ‬ظ خْ‪٩‬ش)‬
‫ذلزخ غلر ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ٱى خدلقذس خ‪٥‬زٌ َغع‪٩ ٍٞ‬ٮٰ خ‪ ٤ْٞ٥‬وَْ‪ٓ ٤٪‬نط مىءٯ‪.‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٞٙ‬ذ ‪١‬د‪ ٫‬خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬خ‪٥‬قدحل – سمىخ‪ ٫‬خ﵁ ّ‪ُ٦‬ه‪َ ٖ -٨‬إخزو‪٪٦ّ ٫‬ه‪ ٨‬و‪ْ٩‬دس‪ٙ‬ه‪ ٨‬وؤد‪٥‬عـه‪ ٨‬بٖ‬
‫‪٩ ٬٩‬قددسٱد خ‪٥‬ؾشُّص‪ ،‬و‪ٝ‬ذ ٱذخٱ‪ ٨‬خ﵁ – ظْدذل ‪ -‬ب‪ُ٥‬هد وؽشق فذسٱ‪ ٨‬ذلد ْهن‪ ٨‬سؤوخ ؤ‪ ٫‬يف ّ‪ ٨٦‬خ‪٢٥‬عـدذ‬
‫وخ‪٥‬غٮص ٕٮد ًء ذل‪ٙ ٨‬د‪١‬ع‪ٚ‬ىخ زز‪ ٠٥‬وـْ‪٦‬ىخ خ‪ ٤ْٞ٥‬ظدزْ﵂د وخدد‪٩‬د﵂ ذلد‪.‬‬

‫‪ 1‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،19‬ؿ‪.161‬‬

‫‪ 2‬ؾ‪ ،19‬ؿ‪.163‬‬
‫‪ 3‬ظشـُك ؤعد‪ُ٥‬ر خ‪ٞ٥‬شآ‪ ً٦ّ ٫‬ؤعد‪ُ٥‬ر خ‪ُ٥‬ى٭د‪ ،٫‬خز‪ ٬‬خ‪٥‬ىصَش‪ ،‬ؿ‪.15‬‬
‫‪ 4‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،-٤ٞ‬ؾ‪ ،5‬ؿ ‪.286‬‬
‫‪19‬‬
 ‫املطهب انزاين‪ :‬يىقف املخكهًني يٍ انؼقم‪:‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ خّع‪٪‬ذ خدلع‪٪٦٢‬ى‪ 1٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬و‪ٝ‬ذ‪٩‬ىٯ ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮ‪ ( ٤ٞ‬يف ٓنذَذ ‪٩‬ٮهفه‪ ٨‬خ‪٥‬ـزٌ عُغـًنو‪ُ٦ّ ٫‬ـٰ يف‬
‫٭َشَعه‪ ٨‬يف خدلْش‪ٙ‬ص‪ ٬٢َ ٨٦ٙ ،‬خخعُدسخ﵂ ّؾىخجُد﵂ و‪ُ٥‬ذ فذ‪ٙ‬ص‪ ،‬و‪٢٥‬ٮٰ ‪١‬د‪ ٫‬٭غ‪ٞ‬د﵂ ؤو‪٩ ٰ٥‬شظسو زأخشٯ ‪٪ٙ‬ـ‪ ٬‬ؤٌ‬
‫٭‪ٞ‬يص ظسذؤ عٮْىد ‪ ٤ْٞ٦٥‬خ‪٥‬زٌ ٱى خ‪٥‬سذخَص خحل‪ُُٞٞ‬ص) ‪ 2‬وذلزخ ‪ٞٙ‬ذ لقش خدلع‪٪٦٢‬ى‪ ٫‬خْد‪٥‬ـص خ‪٥‬ٮ‪ُ٦ٞ‬ـص يف ـد٭ـر‬
‫خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬دض و‪٩‬ٮْىخ ؤ‪ ٫‬ظ‪٢‬ى‪ ٫‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬دض ‪٦ْ٩‬ى‪٩‬ص زد‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬وخ‪٥‬غسر خ‪٥‬زٌ ؤو‪ْٝ‬ه‪ ٨‬يف ر‪ ٠٥‬ٱى ٭َشهت‪ ٨‬ب‪ُ٥‬هد ّ‪٦‬ـً‬
‫ؤهند ؤد‪٥‬ص مسُْص وظعى‪ ٘ٝ‬دٖ‪٥‬عهد ّ‪ ً٦‬خ‪ ٨٦ْ٥‬زقذ‪ ٛ‬خدلخّّ هبد‪ ،‬و‪ ٬٩‬ؤ‪ٝ‬ىخذل‪ ٨‬خ‪٥‬ؾـدٱذش زـز‪ ٠٥‬٭إخـز ‪ٝ‬ـى‪٣‬‬
‫" خ‪ٞ٥‬دمٍ ّسذ خجلسدس" خدلْعضرل‪ ( :‬خ‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬ب‪٩‬د ّ‪َ ٍ٦ٞ‬ن‪ٞ٩ ُِ٪‬ذ‪٩‬دظٰ‪ ،‬ؤو ٭‪َ ٍ٦ٞ‬ن‪ُْ٪‬هـد‪ ....‬وخْو‪ ٣‬خ‪٦ْٞ٥‬ـٍ‬
‫وخ‪٥‬ؽدين ٖ َعقىس‪ ،‬برخ فذ‪ ٛ‬خدلخّّ ٖزذ ‪٩‬ٮٰ وؤ٭ٰ ٖ َؽسط بٖ زد‪.3) ٤ْٞ٥‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ؤ‪ٙ‬شه ٱاٖء يف خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬لىت وف‪ ٤‬خْ‪٩‬ش زسْنه‪ ٨‬بذل ( ظى‪ ُ٘ٝ‬فمص خٔؽلـد‪ ٫‬ؤو ‪٪١‬د‪٥‬ـٰ‬
‫خ‪٥‬ىخـر ّ‪ٓ ً٦‬نقُ‪ ٤‬خ‪٥‬ٮَش خ‪ ً٦ّ ،ٍ٦ْٞ٥‬خخعٗٗ زُٮه‪ ٨‬يف خ‪ٞ٥‬ذس خدلقمك ؤو خدل‪٩ ٤٪٢‬ٮٰ ‪ٕ٥‬ؽلد‪ ،٫‬ويف ظ‪ًٚ٢‬ن‬
‫خدل‪٦ٞ‬ذ خ‪٥‬عدس‪٦٥ ٟ‬ٮَش‪ ،‬ؤو خٖ‪١‬ع‪ٚ‬دء زع‪ٚ‬غُ‪ ،ٰٞ‬ظسْد﵂ ّٖعسدس خ‪٥‬ٮَش ؽيشخ﵂ ؤو ؽشىد﵂ ‪ٕ٥‬ؽلد‪.4) ٫‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ٕ‪ ٤ٚ‬ٱاٖء ّ‪ ٬‬ؤ‪ ٫‬خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص ‪٪١‬د ـدءخ زد‪٥‬ذٖ‪٥‬ص خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬ص خدلعى‪ ٘ٝ‬يف خ‪ ٨٦ْ٥‬زقمعهد ّ‪٦‬ـً‬
‫خ‪ ٨٦ْ٥‬زقذ‪ ٛ‬خدلخّّ هبد‪١ ،‬ز‪ٝ ٠٥‬ذ ـدءخ زد‪٥‬ذٖج‪ ٤‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪ُُٞ٥‬ٮُص ّ‪ ً٦‬عدجش خْفى‪ ٣‬خّٖع‪ٞ‬ددَص خ‪٥‬ؾشُّص خ‪٥‬ـيت‬
‫ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪ ٫‬ظْ‪ ٨٦‬زد‪ٞ٥ ،٤ْٞ٥‬ذ ؤعل‪٦‬ىخ ٱزخ خ‪٥‬ٮىُ خدله‪ ٬٩ ٨‬دٖج‪ ٤‬خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص خجلد‪ ِ٩‬زٌن وف‪ ٍٚ‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪٤ٞ‬‬
‫و‪ٝ‬ذ َىـذ يف ‪٩ٗ١‬ه‪ ٨‬خععؾهدد زسْل خَِدض خدلعن‪٪‬ٮص دٖٖض ّ‪ُ٦ٞ‬ص‪ ،‬بٖ ؤهن‪٦َْٚ ٨‬ى‪ ٫‬ر‪٥‬ـ‪ٕ٥ ٠‬عـعحٮدط‬
‫وخّٖعندد ٖ خٖععٖٮدء وخّٖع‪٪‬دد‪ ،‬بهن‪َ ٨‬سعذّى‪ ٫‬ؤد‪٥‬عه‪ّ ٬٩ ٨‬ٮذ ؤ٭‪ٚ‬غه‪ٍ ٨‬ب َسمؽى‪ ٫‬زْذ ر‪ ٠٥‬يف خ‪٥‬ٮقـىؿ‬
‫خ‪٥‬ٮ‪ُ٦ٞ‬ص ‪٦ْ٥‬ه‪ ٨‬غلذو‪٩ ٫‬د ّغدٯ ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬زلع‪ ٤٪‬خ‪٥‬ذٖ‪٥‬ص ّ‪٩ ً٦‬د خزعذّىخ‪ ،‬وخ‪ٖ٥‬د‪٥‬ر ؤهنـ‪َ ٨‬عْغـ‪ٚ‬ى‪ ٫‬يف ‪ٙ‬هـ‪٨‬‬
‫خ‪٥‬ٮقىؿ‪ ،‬وَؾيمى‪ ٫‬يف ظ‪ٚ‬غًنٱد ‪٥‬عىخ‪٩ ٜٙ‬د خزعذّىخ‪ ،‬لىت ‪٥‬ى ‪١‬د‪ ٫‬ر‪ ٠٥‬سلد‪ٚ٥‬د﵂ دلد ظ‪ٞ‬شس يف خ‪٥‬ٮ‪٩ ٬٩ ٤ٞ‬غـدج‪٤‬‬
‫خّٖع‪ٞ‬دد‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص"‪-‬س٘نٰ خ﵁‪ٙ ( :-‬دْد‪٥‬ص خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬ص دل َشدٖٱد ‪ ٬٩‬سدٖٱـد ‪٥‬نـْ٘ ‪ُٙ‬هـد ويف‬
‫‪ٞ٩‬ذ‪٩‬عهد‪ ،‬و‪ّٖ ٬٢٥‬ع‪ٞ‬ددٯ ؤهند ٔند‪ ٘٥‬خ‪ ،٤ْٞ٥‬ز‪١ ٤‬ؽًن ‪ ٬٩‬خْد‪٥‬ص خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬ص خ‪٥‬يت َشدٖوهند ظ‪٢‬ى‪ ٫‬ؤ‪ٝ‬ىي ز‪٢‬ؽًن ‪٩‬ـ‪٬‬‬

‫‪ 1‬ٱ‪ ٨‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪ ٧ٗ٢٥‬خ‪٥‬زَ‪ ٬‬خّع‪٪‬ذوخ ّ‪ ً٦‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬دض يف ظ‪ٞ‬شَش خ‪ُْٞ٥‬ذش ‪١‬د‪ٗ٢٥‬زُص وخْؽدّشش وخدلدظشَشَص وخجله‪ُ٪‬ص وخدلْعض‪٥‬ص‪.‬‬
‫‪ 2‬خْٖندٯ خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬يف ‪٩‬ؾ‪٦٢‬ص خدلْش‪ٙ‬ص ّٮذ خدلْعض‪٥‬ص‪٩ ،‬هذٌ لغ‪ ٬‬ؤزى عْذٯ‪ ،‬ؿ ‪.77‬‬
‫ٗ ‪ ٬٩‬خدلىخ‪ ٘ٝ‬يف ّ‪ ٨٦‬خ‪ ،٧ٗ٢٥‬خٖغلٍ‪ ،‬ؿ‪.39‬‬ ‫‪ 3‬٭‪ ٞ‬﵂‬
‫‪ 4‬خ٭َش ؽشق خْفى‪ ٣‬خخل‪٪‬غص‪ ،‬خ‪ٞ٥‬دمٍ ّسذ خجلسدس‪ ،‬ؿ ‪ ،67‬وؤفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ،٬‬خ‪٥‬سٖذخدٌ‪ ،‬ؿ ‪ ،254‬وخدلىخ‪ ،٘ٝ‬خٖغلٍ‪ ،‬ؿ ‪،28‬‬
‫وسليىه ؽشق خجلىٱشش‪ ،‬ؿ ‪ ،34‬وؽشق ؤ‪ ٧‬خ‪ّّ٥‬خٱٌن‪ ،‬زل‪٪‬ذ خ‪٥‬غٮىعٍ‪ ِ٩ ،‬لدؽُص خ‪٥‬ذعى‪ ،ٍٝ‬ؿ ‪.62-61‬‬
‫‪21‬‬
‫خْد‪٥‬ص خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬ص خ‪٥‬يت َ‪ٞ‬س‪٦‬ىهند‪ .‬ور‪ ٫ْ ٠٥‬ظ‪ ٠٦‬دل َ‪ٞ‬س‪٦‬ىٱد ‪٢٥‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬غ‪ ِ٪‬ـدء هبد‪ّٖ ٬٢٥ ،‬ع‪ٞ‬ددٱ‪ ٨‬ؤ‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬د ّ‪٣‬‬
‫ّ‪ُ٦‬هد‪ ،‬وخ‪٥‬غ‪ ِ٪‬ـْ‪٦‬ىٯ ّدمذخ﵂ ‪ ،٤ْٞ٦٥‬ولفص ّ‪َ ٬٩ ً٦‬ٮدصّه‪ ٬٩ ٨‬خدلقذ‪ٌٝ‬ن زد‪٥‬غ‪ ،ِ٪‬دل َ‪ ٬٢‬ٱى ّ‪٪‬ـذهت‪٨‬‬
‫وٖ ؤف‪٪٦ّ ٤‬ه‪٪١ ،٨‬د فشق زز‪ ٠٥‬ؤج‪٪‬ص ٱاٖء خدلْدسمٌن ‪٢٥‬عدذ خ﵁ وعٮص سعى‪ ٰ٥‬زأسخجه‪.1)٨‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ خزعذُ خدلع‪٪٦٢‬ى‪٩ ٫‬غدج‪ ٤‬وؤفى‪٩ ٣‬د ؤ٭ض‪ ٣‬خ﵁ هبد ‪ ٬٩‬ع‪٦‬يد‪ٍ ،٫‬ب خزعذّىخ ذلد دٖج‪٦َ ٤‬ـض‪٩ ٧‬ـ‪٬‬‬
‫خْخز هبد سد ‪١‬ؽًن شلد ؼسط يف خ‪٥‬ٮ‪ ( ٤ٞ‬وذلزخ ‪١‬د‪َٞ ٫‬د‪ ٣‬يف ؤفىذل‪ " ٨‬ظشظُر خْفى‪ ٣‬يف ظ‪٢‬ـزَر خ‪٥‬شعـى‪"٣‬‬
‫وَ‪ٞ‬د‪ ٣‬ؤَند﵂ ٱٍ " ظشظُر خْفى‪ ٣‬يف سلد‪ٚ٥‬ص خ‪٥‬شعى‪ ٣‬وخدلْ‪ٞ‬ى‪ ."٣‬ـْ‪٦‬ىٱد ؤفىٖ﵂ ‪ ٨٦ْ٦٥‬زدخلد‪ ،ٜ٥‬وٱٍ ؤفـى‪٣‬‬
‫ظٮد‪ٝ‬ل خ‪ ٨٦ْ٥‬زٰ‪َ ٗٙ ،‬ع‪ ٨‬خ‪ ٨٦ْ٥‬زدخلد‪ ٜ٥‬بٖ ‪ ِ٩‬خّع‪ٞ‬دد ٭‪ُٞ‬نهد‪ .‬و‪ٙ‬ش‪ ٛ‬زٌن خْف‪ ٤‬وخ‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬خدلغع‪٦‬ض‪ ٨٦ْ٦٥ ٧‬زد‪٥‬شذ‬
‫وزٌن خدلٮد‪ٝ‬ل خدلْدسك ‪ ٨٦ْ٦٥‬زد‪٥‬شذ)‪.2‬‬
‫و‪٥‬ز‪ٙ ٠٥‬ة‪ ٫‬ؤفىذل‪ ٖ ٨‬ظغعم‪ ٜ‬وف‪ٚ‬هد زإهند ّ‪ُ٦ٞ‬دض‪٪١ ،‬د َضّ‪٪‬ى‪ ٫‬ز‪ ٤‬خ‪ْٞ٥‬ـ‪َٞ ٤‬ـى‪ ٣‬زسيٗهنـد‬
‫دلخد‪ٚ٥‬عهد خحل‪.ٜ‬‬
‫ـدء يف " دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ( "٤ٞ‬ب‪ّ ٬٩ ٫‬دسك آَدض خ﵁ ّنْ‪ٞ‬ى‪ٙ ،ٰ٥‬ة٭ٰ ٖ ّ‪ّ ٨٦‬ٮذٯ‪ ،‬بر ر‪٠٥‬‬
‫خدلْدسك‪ ،‬وب‪ ٫‬مسدٯ ‪ْٞ٩‬ىٖ﵂‪ٙ ،‬ة٭ٰ ـه‪ ٤‬ومٗ‪ُ٦ٙ ،٣‬ظ زْ‪ ٨٦‬وٖ ّ‪ ٤ٞ‬وٖ ٱذي‪ ،‬بر ٖ بؽلد‪ّ ٫‬ٮـذٯ ‪٢ُ٥‬ـى‪٫‬‬
‫‪٩‬هعذَد﵂‪ٙ ،‬ة‪ ٫‬خدلهعذَ‪ ٬‬خ‪٥‬زَ‪ ً٦ّ ٬‬ٱذي ‪ ٬٩‬سهب‪ ٨‬ٱ‪٩ ٨‬ا‪٩‬ٮى‪ّ ٫‬ند ـدء زٰ خ‪٥‬شعى‪ ،٣‬وٖ ‪١‬عـدذ ‪٩‬ـٮًن‪ٙ ،‬ـة‪٫‬‬
‫خ‪٢٥‬عدذ خدلٮًن ٖ َٮد‪ٝ‬ل ‪١‬عدذ خ﵁)‪ ،3‬و‪ ٬٢٥‬ٱاٖء ـدئخ زيش‪ ٛ‬زدى‪٦‬ص ‪ُٙ‬هد ب‪ٙ‬غدد ‪٦٥‬ذَ‪ ٬‬و‪ْٞ٦٥‬ى‪ ٣‬و‪ٚ٦٥‬يـشش‬
‫خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص‪ ،‬وـْ‪٦‬ىخ ْ٭‪ٚ‬غه‪ ٨‬ؤفىٖ﵂‪ ،‬وّٮذ‪٩‬د وـذوخ ؤهند ظعٮد‪ٝ‬ل ‪٩ ِ٩‬د ـدء زٰ خ‪٥‬شعـى‪ُ٦ّ – ٣‬ـٰ خ‪٥‬قـٗش‬
‫وخ‪٥‬غٗ‪ٝ - ٧‬ذ‪٩‬ىٱد ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮ‪ٍ ( ٤ٞ‬ب ظدسش َ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ :٫‬خ‪٥‬شعى‪ ٣‬ـدء زد‪٥‬عخُُ‪ ،٤‬وظدسش َ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ :٫‬ـدء زد‪٥‬عإوَ‪ ،٤‬وظدسش‬
‫َ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ :٫‬ـدء زد‪٥‬عفهُ‪.4 ) ٤‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ؤّشك ٱاٖء ّ‪ ٬‬ىشَ‪ٞ‬ص خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬بذل ىش‪ٝ‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬سذُّص خ‪٥‬ند‪٥‬ص ور‪ّٖ ٠٥‬ع‪ٞ‬ددٱ‪ ٨‬ؤ‪٩ ٫‬د ـدءض زـٰ‬
‫خ‪٥‬ؾشَْص ‪ ٬٩‬دٖج‪ ٤‬خْفى‪ ٣‬بظلد خيدذ ‪٦٥‬ف‪٪‬هىس ‪ٙ‬فدء خد‪ُ٥‬د﵂ ‪ ٬٩‬خ‪ّّ٥‬ٱد‪ ٫‬خ‪ُُٞ٥‬ين‪.‬‬

‫‪ 1‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،1‬ؿ ‪.175‬‬

‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،16‬ؿ‪.443‬‬
‫‪ 3‬خ‪٥‬ؾُخ خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،5‬ؿ‪.263‬‬
‫‪ 4‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،16‬ؿ‪.441‬‬
‫‪21‬‬
‫ب‪ ٫‬خحل‪ ً٦ّ ٨٢‬خ‪٥‬ٮ‪ ٤ٞ‬هبزٯ خ‪٥‬قىسش خ‪ًٖ٥‬ن ّدد‪٥‬ص ٖ َقذس بٖ ّ‪ ٬‬ـدٱ‪ ٤‬زد‪٥‬ؾـشَْص و‪٩‬ـد ظنـ‪٪‬ٮعٰ‬
‫٭قىفهد ‪ ٬٩‬ؤ٭ىخُ خ‪٥‬ذٖج‪ .٤‬ؤو ؤ٭ٰ ‪٢٩‬زذ و‪ْ٩‬د٭ذ َْشٗ خحل‪ ٜ‬وٖ َعسْٰ ‪٦ْ٥‬ص ؤو ‪٩‬شك يف ٭‪ٚ‬ىط ٱـاٖء‪،‬‬
‫وبٖ ‪ٙ‬ةهن‪ٝ ٨‬ذ وف‪٦‬ىخ بذل ‪ٝ‬ذس ‪١‬سًن ‪ ٬٩‬خ‪ ٨٦ْ٥‬وخ‪ٚ٥‬ه‪ٞ٦٥ ٨‬شآ‪ ٫‬وظ‪ٚ‬غًنٯ‪.‬‬
‫وَ‪٢‬ؾ٘ خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٬ّ ٫‬زدى‪ ٬‬ٱاٖء خدلْشمٌن ّ‪ ٬‬خحل‪ ٜ‬وًٕنٱ‪ ٨‬شل‪١ ٬‬د٭ىخ ّ‪ ً٦‬ؽد‪٦١‬عه‪ ٨‬وعدسوخ ّ‪ً٦‬‬
‫ىشَ‪ٞ‬عه‪ُٞٙ ٨‬ى‪ - ٣‬ظسدس‪ ٟ‬وظْدذل‪  :-‬بِ‪ َّ٫‬خ‪َّ٥‬زَٔ‪َُ َ٬‬فَد ٔد‪ُ٥‬ى‪ ٍٔٙ َ٫‬آََدضٔ خ‪ِ َّٰٔ٦٥‬زَُِٖشِ عُ‪ْ٦‬يَد‪ ٕ٫‬ؤَظَدٱُ‪ ِ٨‬بِ‪ ٍٔٙ ٫‬فُـذُو ِسٱٔ‪ِ٨‬‬
‫بِ‪َّ٥‬د ‪ٔ١‬سِشْ ‪ٖ٩‬د ٱُ‪ ٨‬زِسَدٔ‪َٙ ُٰٖٔٔ٥‬دعَِعْٔزْ زِد‪ َّٰٔ٦٥‬بِ٭ُٰٖ ٱُىَ خ‪٥‬غٖ‪ ُِ ُٔ٪‬خ‪َْ٥‬سقًٔنُ‪.1‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ ٣‬ؤَند﵂‪َ  :‬و‪َِْ ٬َ٩‬ؼُ َّ‪ ٬‬رٔ‪ْ١‬شِ خ‪ٖ ٥‬شلِ‪ُ ِ٬َ٪‬٭‪َُِّٞ‬لِ ‪ ُٰ َ٥‬ؽَُِيَد٭ّد ‪َٙ‬هُىَ ‪َٝ َُٰ٥‬شَِ‪َ 36 ْ٬‬وبِ٭ٖهُ‪ََُ٥ ِ٨‬قُذٗو٭َهُ‪ِ٬َّ ِ٨‬‬
‫خ‪٥‬غٖسُِ ِ‪ ٤‬وََمِغَسُى‪ َ٫‬ؤَ٭ٖهُ‪ٗ٩ ٨‬هِعَذُو‪.2 َ٫‬‬
‫ب‪ ٫‬خٕعشخس ٱاٖء زْ‪ٞ‬ىذل‪ ، ٨‬وخّعذخدٱ‪ ٨‬زأسخجه‪ ٨‬ٱى خ‪٥‬زٌ ؤو‪ْٝ‬ه‪ ٨‬يف ٱزخ خٖضلشخٗ و‪١‬د‪ ٫‬خ‪٥‬غـسر‬
‫خ‪٥‬زٌ لد‪ ٣‬زُٮه‪ ٨‬وزٌن خ٭ع‪ٚ‬دّه‪ّ ٨‬ند ـدء زٰ خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬خ‪٢٥‬شمي ب‪ ٫‬خ‪٥‬ؾُيد‪ ٫‬وعىط ذل‪ ٨‬وصَ‪ ٬‬ذل‪ ٨‬عـىء ؤّ‪٪‬ـدذل‪٨‬‬
‫‪ٙ‬إعدئوخ خ‪ ٬َ٥‬ز‪٢‬عدذ خ﵁ – ظْدذل‪ -‬وـْ‪٦‬ىٯ ًٕن ‪١‬دٗ يف ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خْفى‪ ٣‬خٔؽلد٭ُص‪ ،‬وؤ‪ ٫‬خدلْى‪ ُٰ٦ّ ٣‬يف ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص‬
‫ر‪ ٠٥‬ٱٍ ّ‪ٞ‬ىذل‪ ٨‬و‪٩‬د ؤ٭عفعٰ ‪ ٬٩‬ىش‪ ٛ‬زذُّص سلد‪ٚ٥‬ص ‪٥‬قشَك خ‪ٞ٥‬شآ‪.٫‬‬
‫ويف ٱزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ ‪ ( :-‬ب‪ ٫‬ـه‪ ٤‬ٱاٖء ّنْدين خْد‪٥‬ص خ‪ّّ٥‬ٱد٭ُص خ‪٥‬يت د‪٣‬‬
‫ّ‪ُ٦‬هد خ‪ٞ٥‬شآ‪١ .٫‬فه‪٦‬ه‪ُ ٨‬ن‪ٞ‬دج‪٩ ٜ‬د ؤخّّ زٰ خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ز‪ ٤‬ـه‪٦‬ه‪ُ ٨‬ن‪ٞ‬دج‪٩ ٜ‬د د‪ ُٰ٦ّ ٣‬خ‪٥‬ؾشُ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ذٖج‪ ٤‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‬
‫وخدليد‪٥‬ر خخلَّّص‪ ،‬ؤَّ‪ ٬٩ ٨‬ـه‪٦‬ه‪ّ ٨‬ند ع‪٢٦‬ىٯ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬يش‪ ٛ‬خ‪٥‬سذُّص خ‪٥‬يت مسىٱد ّ‪ُ٦ٞ‬ص )‪ ،3‬وـْ‪٦‬ىٱـد ؤفـىٖ﵂‬
‫وعدسوخ ّ‪ُ٦‬هد ‪٪١‬د ـشض زٰ ّددهت‪ ٨‬لىت و‪ْٝ‬ىخ يف ر‪ ٠٥‬خٔضلشخٗ ( ‪ٞ٥‬ذ ؤخيإ ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬سذُ ‪٪ُٙ‬د فدسوخ ب‪ُ٥‬ـٰ‬
‫‪ ٬٩‬سلد‪ٚ٥‬عه‪ ٨‬وخشوـه‪ ٬ّ ٨‬خحل‪ ٜ‬خ‪٥‬زٌ ‪١‬د٭ىخ ّ‪ٝ ُٰ٦‬س‪ ٤‬ٱزٯ خ‪٥‬سذُ ‪ْ٩‬هـ‪ ،٨‬و‪ٚ٩‬دس‪ٝ‬عـه‪ ٨‬زـز‪ ٠٥‬خْد‪٥‬ـص‬
‫خ‪٥‬ؾشُّص)‪ .4‬ور‪٢٥ ٠٥‬ىهن‪ ٨‬خّع‪٪‬ذوخ خ‪ ٤ْٞ٥‬ز‪ ( ٤‬ـْ‪٦‬ىٯ ؤف‪٪٦ّ ٤‬ه‪ ٨‬وَ‪ٞ‬شسو٭ٰ وغلْ‪٦‬ى‪ ٫‬خٔؽلد‪ ٫‬وخ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ظدزٌْن‬
‫‪ ،ٰ٥‬وخدلْ‪ٞ‬ىٖض ّٮذٱ‪ ٨‬ٱٍ خْفى‪ ٣‬خ‪ُ٦٢٥‬ص خْو‪ُ٥‬ص خدلغعٖٮُص زٮ‪ٚ‬غهد )‪.5‬‬

‫‪ 1‬عىسش ٕد‪ٙ‬ش‪ ،‬خَِص ‪.56‬‬

‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬ضخشٗ‪ ،‬خَِص ‪.37-36‬‬
‫‪ 3‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،7‬ؿ ‪.361‬‬
‫‪ 4‬سعد‪٥‬ص بذل ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬ؽٖش‪ ،‬ؤيب خحلغ‪ ٬‬خْؽْشٌ‪ ،‬ؿ‪.134‬‬
‫‪ 5‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪،‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص ‪،‬ؾ‪ ،3‬ؿ ‪.338‬‬
‫‪22‬‬
‫ودل َ‪ ٘ٞ‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪ّ ٧ٗ٢٥‬ٮذ ر‪ ٠٥‬ز‪ ٤‬صلذٱ‪َ ٨‬عيدو‪٥‬ى‪ ً٦ّ ٫‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخحلذَػ وَعه‪٪‬ىهن‪ ٨‬زـدجل‪٪‬ىد‬
‫و‪٦ٝ‬ص خ‪ ،٤ْٞ٥‬وَق‪ٚ‬ىهن‪ ٨‬زد‪٥‬عفغُ‪ ٨‬وخ‪٥‬عؾسُٰ ْهن‪ ٨‬س‪ٙ‬نىخ ظ‪ٞ‬ذمي خ‪ ً٦ّ ٤ْٞ٥‬خ‪٥‬ؾشُ ‪٪١‬د ‪ ٤ْٙ‬ٱـاٖء‪ ،‬و‪٢٥‬ـٍ‬
‫َّّسوخ ٕنددَه‪ ٨‬وب‪ٙ‬شخىه‪ ٨‬يف خ‪ُ٦ْٞ٥‬دض وزْذٱ‪ ٨‬وسلد‪ٚ٥‬عه‪ ٨‬دلٮهفُص خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬بهن‪ ٨‬ػلعفى‪ ٫‬زإ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮَـش خ‪٦ْٞ٥‬ـٍ‬
‫خ‪ ٍ٩ٗ٢٥‬ؤدخش ‪٢٥‬ؾ٘ ؽسهدض خدلٗلذش وخ‪٥‬ض٭دد‪ٝ‬ص‪ ،‬وؤفمدذ خدل‪ ٤٦‬خدلخع‪ٚ٦‬ص وخ‪٥‬شد ّ‪ُ٦‬ه‪ ،٨‬و‪ ٤١‬ر‪ ٖ ٠٥‬ؽل‪٬٢‬‬
‫ؤ‪َ ٫‬إٌب زٰ خٖ‪ٝ‬عقدس ّ‪ ً٦‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ولذٯ‪.‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ٕدذل ؤٱ‪ ٤‬خ‪ ٧ٗ٢٥‬يف خ‪ُ٦ْٞ٥‬دض وؤ‪ٙ‬شىىخ يف خعع‪ٗٞ‬ذل‪ ٨‬هبد ّ‪ ٬‬خ‪٥‬ىلٍ خٔذلٍ‪ ،‬وذلزخ ‪ٞٙ‬ذ ؤٗنِ ؤج‪٪‬ص‬
‫خ‪٥‬غ‪ ً٦ّ ٘٦‬ر‪٩‬ه‪ ٨‬ذلزٯ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خجملد٭سص ‪٦٥‬م‪ ٜ‬وخ‪٥‬قىخذ‪.‬‬
‫و‪ ٬٢٥‬و‪ ِ٩‬ر‪ ٖ ٠٥‬٭ٮ‪٢‬ش ب‪ ٫‬زْند﵂ ‪ ٬٩‬ؤج‪٪‬عه‪ٝ ٨‬ذ سـِ بذل خ‪٥‬عغ‪ ٨ُ٦‬زٮقىؿ خ‪٥‬ىلٍ‪ّ ،‬ٮذ‪٩‬د وـذوخ‬
‫ؤ‪ ٫‬خْ‪٩‬ش ؤخز َؾىػ ّ‪ ً٦‬خ‪ْ٥‬د‪٩‬ص ‪ٚ٩‬دٱُ‪٪‬ه‪ ٨‬و‪ْ٩‬ع‪ٞ‬ذخهت‪ ،٨‬و‪ ٬٩‬ٱاٖء ب‪٩‬د‪ ٧‬خدلع‪ٌ٪٦٢‬ن "ؤزى خحلغ‪ ٬‬خْؽـْشٌ"‬
‫وخ‪٥‬زٌ ‪١‬د‪ ٬٩ ٫‬ؤؽذٱ‪ ٨‬ب‪ٙ‬شخىد﵂ يف خ‪ُ٦ْٞ٥‬دض ‪.‬‬
‫وشلد ٖؽ‪ ُٰٙ ٠‬ؤ‪ ٫‬ٱزٯ خ‪٥‬قىسش ظسٌن خدلغعىي خ‪٥‬زٌ وف‪ ٤‬ب‪ ُٰ٥‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪ ٬٩ ٧ٗ٢٥‬خٖضلشخٗ دلخد‪ٚ٥‬عـه‪٨‬‬
‫‪٢٦٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص و‪ُْٞ٥‬ذش ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص وع‪ ٘٦‬خْ‪٩‬ص ّٮذ‪٩‬د ـْ‪٦‬ىخ خ‪٥‬ذٖج‪ ٤‬خ‪٥‬سذُّـص ؤفـى‪ ٣‬خ‪٥‬ـذَ‪٬‬‬
‫وؤوـسىخ خ‪٥‬ٮَش ‪ُٙ‬هد وٱزخ ٱى عسر ‪٩‬د حل‪ ٜ‬هب‪ ٬٩ ٨‬ر‪ ٧‬ؤج‪٪‬ص خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬ذل‪ ٨‬يف ّ‪ُ٦ٞ‬دهت‪ ٨‬خ‪٥‬سدى‪٦‬ص خدلٮد‪ٝ‬نص ‪٥‬قـشَك‬
‫خ‪ ٤ْٞ٥‬وفمُك خ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬و‪٥‬سيٗ‪ ٫‬خدلْدين خ‪٥‬يت ّّّوخ ّٮهد ّنقي‪٦‬مدض لددؼص دل ظإض هبد خ‪٥‬غٮص‪ ،‬ودل َ‪ ٤ٞ‬هبد ؤلذ‬
‫‪ ٬٩‬خ‪٥‬غ‪ – ٘٦‬سمىخ‪ ٫‬خ﵁ ّ‪ُ٦‬ه‪ – ٨‬وبظلد ظذ‪ٚ٩ ً٦ّ ٣‬دٱُ‪٦ٖ٩ ٨‬ىىص‪ ،‬وظقىسخض خدىحص وزدى‪٦‬ص‪ ،‬وَٮسٰ خ‪٥‬ؾُخ‬
‫" خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ – ّ‪ ً٦‬ر‪ٓ ٠٥‬نزَشخ﵂ ‪٩‬ٮهد ‪ُٞٙ‬ى‪ ( :٣‬خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬وخْج‪٪‬ص دل َ‪٢‬شٱىخ خ‪ ٧ٗ٢٥‬جملشد ‪٩‬د ‪ُٙ‬ـٰ‬
‫‪ ٬٩‬خٖفيٗلدض خدلى‪٥‬ذش ‪ " ٌٚ٦١‬خجلىٱش" و " خ‪ْ٥‬شك" و" خجلغ‪ "٨‬وًٕن ر‪ ،٠٥‬ز‪ ٫ْ ٤‬خدلْدين خ‪٥‬يت َْـّّو‪٫‬‬
‫ّٮهد هبزٯ خ‪ْ٥‬سدسخض ‪ُٙ‬هد ‪ ٬٩‬خ‪٥‬سدى‪ ٤‬خدلز‪٩‬ى‪ ٬٩ ٧‬خْد‪٥‬ص وخْل‪٢‬د‪٩ ٧‬د غلر خ‪٥‬ٮهٍ ّٮٰ ٖؽع‪٪‬د‪ ٣‬ٱزٯ خْ‪ٚ٥‬ـدً‬
‫ّ‪ْ٩ ً٦‬دين رل‪ ٰ٦٪‬يف خ‪٥‬ٮ‪ ٍٚ‬وخٔؼسدض) ‪.1‬‬
‫ور‪َْ ٠٥‬ين ؤ‪ ٫‬خدلز‪٩‬ى‪ّ ٧‬ٮذ ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬خ‪٥‬سذٍّ ؤ‪٩‬د خ‪٥‬ٮَش خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬خ‪٥‬ؾشٍّ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خْ‪٩‬ش زـٰ‬
‫ـدء فشػلد﵂ يف خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ "خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ – ( دٖ‪٥‬ص خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص ّ‪٦‬ـً‬
‫ؤفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ُ٥ ٬‬غط ّنفشد خخلّّ‪٪١ :‬د ظَٮٰ ىدج‪ٚ‬ص ‪ ٬٩‬خ‪ٖ٥‬د‪٥‬يٌن ‪ ٬٩‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪ ٧ٗ٢٥‬وخحلذَػ وخ‪ٞٚ٥‬هدء وخ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص‬
‫وًٕنٱ‪ ،٨‬ز‪ ٤‬خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص دٖ خخل‪ ٜ٦‬وٱذَدٱ‪ ٨‬بذل خَِدض وخ‪ّّ٥‬خٱٌن وخْد‪٥‬ص خدلسُٮص ْفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪.2 )٬‬‬

‫‪ 1‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؿ‪.317‬‬

‫‪ 2‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؾ‪ ،19‬ؿ‪.161‬‬
‫‪23‬‬
‫ؤٌ ؤ‪ ٫‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص ٖ َيْٮى‪ ٫‬يف خْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‪ ،‬وٖ َ‪ٚٞ‬ى‪ ٫‬مذٱد‪ ،‬وٖ َش‪ٙ‬نىهند بٖ برخ ‪١‬د٭ط ٕـًن‬
‫ؽشُّص‪ ،‬وٱزخ ‪٩‬د ـدءض زٰ خ‪٥‬يش‪ ٛ‬خ‪ُ٩ٗ٢٥‬ص‪.‬‬
‫املطهب انزانذ‪ :‬يىقف انفالسفت يٍ انؼقم‬
‫خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص‪ ( :‬خع‪ ٨‬ـٮظ دل‪ ٬‬ػلر خحل‪٪٢‬ص وَاؼشٱد‪ ،‬و‪ٝ‬ذ فدس ٱزخ خٖع‪ ٨‬يف ّشٗ ‪١‬ؽًن ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮـدط‬
‫سلعق﵂د ّن‪ ٬‬خشؾ ّ‪ ٬‬دَد٭دض خْ٭سُدء ودل َزٱر بٖ بذل ‪٩‬دَ‪ٞ‬عنُٰ خ‪ ٤ْٞ٥‬يف صّ‪.1) ٰ٪‬‬
‫ـدء يف " خ‪٥‬عذ‪٩‬شَص" ؤهن‪َٞ ( ٨‬ى‪٥‬ى‪ :٫‬ب‪ ٫‬خ‪٥‬ؾشخجِ ظ‪٦‬ض‪ ٧‬خ‪ْ٥‬د‪٩‬ص دو‪ ٫‬خخلدفص‪ٙ ،‬ةرخ فـدس خ‪٥‬شــ‪٩ ٤‬ـ‪٬‬‬
‫ّدس‪ُٙ‬ه‪ ٨‬وزل‪ُٞٞ‬ه‪ ٨‬و‪٩‬ىلذَه‪ ٨‬س‪ْٙ‬ىخ ّٮٰ خ‪٥‬ىخـسدض‪ ،‬وؤزدلىخ ‪ ٰ٥‬خ﵀َىسخض ) ‪.2‬‬
‫وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ ٫‬ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬شعى‪ ُٰ٦ّ – ٣‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ – ٧‬خدىر خ‪٥‬ٮدط ّند َقـ‪٦‬مه‪ ٨‬وَـٮ‪ْٚ‬ه‪٩ ٨‬ـ‪٬‬‬
‫‪ْ٩‬دؽه‪ ٬٩ ،٨‬خّع‪ٞ‬دد ظىلُذ خ‪٥‬شزىزُص‪ ،‬وخ‪٥‬سْػ وخجلضخء‪ ،‬وًٕنٱد ‪ ٬٩‬ؤفى‪ ٣‬خّٖع‪ٞ‬دد‪ًٕ ٬٩ ،‬ن خّع‪ٞ‬دد ؤو ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ـص‬
‫‪٩‬ٮٰ ُن‪ُٞٞ‬ص ‪٩‬د ـدءٱ‪ ٨‬زٰ‪ ،‬وبظلد خُٓ‪ ٰ٦‬ذل‪ ،٨‬وؤوعله‪ ٨‬زز‪ ،٠٥‬وَْع‪ٞ‬ذ ٱاٖء ؤ‪ ٫‬ر‪ ٬٩ ٠٥‬زدذ خ‪٢٥‬زذ ‪٪٦٥‬ق‪٦‬مص‬
‫وٱى ‪٩‬ي‪٦‬ىذ وزل‪٪‬ىد ‪ ،‬وذلزخ َشو‪ ٫‬ؤ٭ٰ ٖ َقك خّٖع‪٪‬دد ّ‪ ً٦‬ؤخسدس خْ٭سُدء – ّ‪ُ٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غـٗ‪– ٧‬‬
‫وٱزخ ٱى خ‪٥‬غسر خ‪٥‬زٌ ـْ‪٦‬ه‪َْ ٖ ٨‬عٮى‪ ٫‬زع‪ٚ‬غًن خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخحلذَػ‪ ،‬وب‪ ٫‬خؽـعٖ‪٦‬ىخ يف ر‪٥‬ـ‪ٙ ٠‬ة٭ـٰ حلدــص‬
‫خجل‪٪‬هىس‪.‬‬
‫ر‪١‬ش ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ – يف خ‪ٚ٥‬عدوي ‪ٞٙ‬د‪ٙ ( :٣‬د‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص و‪ ٬٩‬وخ‪ٞٙ‬ه‪ ٨‬ؤلُد٭ـ﵂د‬
‫َ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ :٫‬خدىر خجل‪٪‬هىس زد‪٥‬عخُُ‪ – ٤‬دل َ‪ٞ‬قذ بخسدسٱ‪ ٨‬زدْ‪٩‬ش ّ‪٩ ً٦‬د ٱى ّ‪ ،ُٰ٦‬ز‪ ٤‬ؤخّّٱ‪ِ ٨‬نـٗٗ ‪٩‬ـد‬
‫خْ‪٩‬ش ّ‪ُ٥ ُٰ٦‬عخُ‪٦‬ىخ ‪٩‬د َٮ‪ْٚ‬ه‪ ...٨‬و‪٩‬ٮه‪َٞ ٬٩ ٨‬ى‪ :٣‬دل َْشٗ خحل‪ ،ٜ‬ز‪ٔ ٤‬نُ‪ ٤‬وخُ‪. 3)٤‬‬
‫و‪ٞ٥‬ذ ‪١‬د‪ ٫‬ر‪ ٠٥‬ٱى خ‪٥‬غسر خ‪٥‬زٌ دّدٱ‪ ٨‬بذل خ‪ٞ٥‬ى‪ ٣‬زإ‪ ٫‬خدلْ‪ٞ‬ى‪َ ٣‬ٮد‪ٝ‬ل ‪٩‬د ؤخّّ زٰ خ‪٥‬شعى‪،٣‬‬
‫و‪٥‬ز‪ ٠٥‬خّع‪٪‬ذوخ ّ‪ٞ‬ىذل‪ ٨‬و‪ٝ‬د‪٥‬ىخ زد‪٥‬عإوَ‪.٤‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ٕد‪٥‬ىخ يف خ‪ ٤ْٞ٥‬وخدمىخ ‪ْ٩ ،ُٰٙ‬ع‪٪‬ذَ‪ ٬‬يف ر‪٩ ً٦ّ ٠٥‬د ؤخزوٯ ‪ ٬٩‬خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص خ‪ُ٥‬ى٭د٭ُـص‪ٙ ،‬ٮ‪٦ٞ‬ـىخ‬
‫ظْشَ‪ٚ‬دض وظ‪ٞ‬غُ‪٪‬دض خ‪ُ٥‬ى٭د‪ ٤ْٞ٦٥ ٫‬بذل خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ ،‬وخخع‪ٚ٦‬ىخ يف ظ‪ٞ‬غُ‪ ٨‬خ‪ْٞ٥‬ى‪ ،٣‬وّذدٱد ووٍُ‪ٚ‬ص ‪١‬ـ‪٤‬‬
‫ّ‪.٤ٞ‬‬

‫‪٩ 1‬ىعىّص خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص‪ ،‬خ‪٥‬ذ‪١‬عىس ّسذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬زذوٌ‪ ،‬ؾ‪ ،1‬ؿ ‪ 131‬و‪٩‬سددت خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص‪ ،‬ؤ‪.‬ط سخزىزشض‪ ،‬ؿ ‪.7-6‬‬
‫‪ 2‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؿ‪.48‬‬
‫‪ 3‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،16‬ؿ‪.441‬‬
‫‪24‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ عدس ٱاٖء خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص ‪ ِ٩‬خدل‪ٚ‬دٱُ‪ ٨‬خ‪ُ٥‬ى٭د٭ُص خدلخع‪٦‬يص زد‪٥‬ىؼٮُدض خ‪ٞ٥‬ذؽلص‪ ،‬وظ‪ٞ‬ذَظ خ‪ْٞ٥‬ـ‪ ،٤‬وذلـزخ‬
‫ـدءض ظْشَ‪ٚ‬دهت‪ ٨‬زُْذش ّ‪ ٬‬خدلْىن خٔعٗ‪ ٍ٩‬خ‪٥‬قمُك‪ٞ٥ ،‬ذ ـْ‪٦‬ىخ خ‪ ٤ْٞ٥‬خدلقذس خْو‪٦٥ ٣‬م‪ ٤١ ً٦ّ ٨٢‬ؽٍء‬
‫ور‪ّ ٠٥‬ٮذ‪٩‬د ‪ٝ‬د‪٥‬ىخ‪:‬‬
‫ؤوٖ﵂‪ :‬ؤ‪ ٫‬خْف‪ ٤‬خ‪٥‬زٌ َقذس ّٮٰ خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ىلٍ وخلذ ٱى خ﵁ – ظْدذل‪ ٗٙ -‬خخعٗٗ وٖ ظندد يف‬
‫ر‪.٠٥‬‬
‫ؼد٭ُد﵂‪ :‬ؤ‪٩ ٫‬قذس خدلْدسٗ وخحل‪ٞ‬دج‪ ٜ‬وخ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬يف خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص ٱى ّ‪ ٤ٞ‬خ‪٦ُٚ٥‬غىٗ‪ ،‬زُٮ‪٪‬د يف خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ٱى سلُ‪٦‬ص‬
‫خ‪٥‬ٮيب‪.‬‬
‫ؼد‪٥‬ؽد﵂‪ :‬ؤ‪٩ ٫‬د َ‪٢‬ى‪ ٬ّ ٫‬ىشَ‪ ٜ‬خ‪٥‬عخُ‪٢َ ٖ ٤‬ى‪ ٫‬بٖ ّ‪ ً٦‬ؽ‪ ٤٢‬س‪٩‬ىص ‪٦٥‬م‪ُٞٞ‬ـص وخ‪٥‬ـيت ٖ َـذس‪١‬هد‬
‫وَ‪ٚ‬ه‪٪‬هد بٖ خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص‪ ،‬زُٮ‪٪‬د ظ‪ ٠٦‬خ‪٥‬ش‪٩‬ىص ّنْد٭ُهد خ‪َ٥‬دٱشش ‪٩‬د ٱٍ بٖ ‪ْ٥‬د‪٩‬ص خ‪٥‬ٮدط خ﵀عدـٌن ب‪ُ٥‬هد‬
‫و‪٢٥‬ٮهد ٖ ظْيٍ خحل‪ُٞٞ‬ص‪.‬‬
‫ـدء يف ‪١‬عدذ خ‪٥‬ؾ‪ٚ‬د " ٖز‪ ٬‬عُٮد " ‪ٝ‬ى‪ :ٰ٥‬ؤ‪ ٫‬خيدذ خ‪٥‬شعى‪َ ( ٣‬ؾع‪٦ّ ٤٪‬ـً س‪٩‬ـىص وبؽـدسخض‬
‫ظغعذٍّ خدلغعْذَ‪ ٬‬زدجل‪ُ٦‬ص ‪٦٥‬ٮَش بذل خ‪٥‬سمػ خحل‪.1) ٍ٪٢‬‬
‫ويف ر‪ ٠٥‬ظ‪٢‬زَر وْنهُ‪٦٥ ٤‬شعى‪ ُٰ٦ّ – ٣‬خ‪٥‬غٗ‪ ،- ٧‬و‪ٝ‬ذ ر‪١‬ش ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نـٰ‬
‫خ﵁ – وزقىسٍ سلع‪ٚ٦‬ص يف زْل ‪٩ ٬٩‬ا‪ٚ٥‬دظٰ ‪ٞٙ‬د‪ ٣‬ؤ‪ ٫‬ٱاٖء( ٖ َ‪٢‬زذ خ‪٥‬شع‪ ٤‬ظ‪٢‬زَسد﵂ فشػلد﵂‪ ،‬وٖ َا‪ُ ٬٩‬ن‪ُٞٞ‬ص‬
‫خ‪٥‬ٮسىش وخ‪٥‬شعد‪٥‬ص‪ ،‬ز‪َٞ ٤‬ش ز‪ٚ‬ن‪٦‬ه‪ ٨‬يف خجل‪٦٪‬ص ‪١ ِ٩‬ى٭ٰ َ‪ٞ‬ى‪ :٣‬ب‪ًٕ ٫‬نٱ‪ ٨‬ؤّ‪٩ ٨٦‬ٮه‪ :٨‬ؤو ؤهن‪ ٨‬دل َسُٮىخ خحلـ‪ ٜ‬ؤو‬
‫‪٥‬سغىٯ‪ :‬ؤو ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮسىش ٱٍ ‪ُٙ‬ل َ‪ُٚ‬ل ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ىط ‪ ٬٩‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪ْٚ٥‬د‪ ٬٩ ٣‬ـٮظ ‪٩‬د َشخٯ خ‪٥‬ٮدج‪.2 ) ٨‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ :٣‬ؤ‪ ٫‬ٱاٖء َ‪ٞ‬ى‪٥‬ى‪ ٬ّ ٫‬ؤ٭‪ٚ‬غه‪ ( :٨‬ؤ‪ ٬٩ ٫‬خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص ؤو خْو‪ُ٥‬دء ‪ ٬٩‬ٱى ؤّ‪ ٨٦‬زـد﵁ وخ‪ُ٥‬ـى‪٧‬‬
‫خِخش ‪ ٬٩‬خدلشع‪ٌ٦‬ن) ‪.3‬‬

‫‪ 1‬ؿ ‪.227‬‬
‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،19‬ؿ ‪.187-186‬‬
‫‪ 3‬خ‪ٚ٥‬عىي خحل‪٪‬ىَص خ‪ّّ٢٥‬ي‪ ،‬ؿ ‪.278‬‬
‫‪25‬‬
‫وزٮدءً ّ‪ ً٦‬ظ‪ ٠٦‬خ‪٥‬عقىسخض خدلٖ‪٦‬ىىص َشو‪ ٫‬ؤ‪ ٫‬خ‪٦ُٚ٥‬غىٗ ‪ُ٥‬ظ ُندـص بذل خ‪٥‬ٮيب ْ٭ٰ زْ‪َ ٰ٦ٞ‬قـ‪ ٤‬بذل‬
‫‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خحل‪ُٞٞ‬ص زُٮ‪٪‬د خ‪٥‬ٮيب َعخُ‪٦‬هد‪٢ُٙ ،‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ٮيب – لغر ظقىسٱ‪ – ٨‬ٱى خ‪٥‬زٌ ػلعدؾ بذل خ‪٦ُٚ٥‬غىٗ ‪٢٥‬ـٍ‬
‫َُْٮٰ ّ‪ْ٩ ً٦‬ش‪ٙ‬ص زْل خحل‪ٞ‬دج‪ ٜ‬وظ‪ٚ‬غًنٱد‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ " ٣‬خز‪ ٬‬عُٮد " ( ؤ‪ ٫‬خدلْدد خ‪٥‬شولدين وؤلىخ‪ ٰ٥‬ٱى شلد َعىف‪ ٤‬ب‪ ُٰ٥‬زد‪ّّ٥‬خٱٌن خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص وخدل‪ٞ‬دَُظ‪ْ ،‬٭ٰ‬
‫ّ‪ ً٦‬٭غسص ىسُُْص زل‪ٚ‬ىٍص ووظًنش وخلذش‪٦ٙ ،‬ٮد يف خ‪ّّ٥‬خٱٌن ّ‪ ُٰ٦‬عْص )‪.1‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ " ٣‬خز‪ ٬‬خ‪٦‬ذو‪ (" ٫‬وخ‪ٚ٥‬دسخيب وخز‪ ٬‬عُٮد ؤ‪ ٬٩ ٫‬لق‪ ٰ٥ ٤‬بدسخ‪ ٟ‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪ْٚ٥‬د‪ ٣‬وخظقـ‪ ٤‬زـٰ يف‬
‫لُدظٰ ‪ٞٙ‬ذ لق‪ ٤‬لَٰ ‪ ٬٩‬ٱزٯ خ‪٥‬غْددش )‪.2‬‬
‫ب‪ ٫‬ٱزخ خ‪٥‬ع‪ٞ‬ذَظ ‪ ٤ْٞ٦٥‬هبزٯ خ‪٥‬قىسش َؾًن بذل ‪٩‬ذي خ‪٥‬عخسو خ‪٢ٚ٥‬شٌ خ‪٥‬زٌ َُْؾٰ ٱاٖء‪ٞ٥ ،‬ذ ْنشئوخ‬
‫ّ‪ ً٦‬خ‪ُٖ٥‬سُدض وخ‪٥‬يت ٖ رلد‪ُٙ ٤ْٞ٦٥ ٣‬هد بٖ ّ‪ ٬‬ىشَ‪ ٜ‬خ‪٥‬ىلٍ ‪ٞٙ‬د‪٩‬ىخ زعإوَ‪٦‬هد وؤ٭ض‪ٞ٥‬ىخ يف ‪٩‬عدٱدض ومٖٗض‪،‬‬
‫وز‪ُٞ‬ط ؤد‪٥‬عه‪ ٨‬رلشد ظقىسخض زُْذش ّ‪ّ ٬‬ددل خ‪٥‬ىخ‪ ِٝ‬ودل َعم‪ ٜٞ‬ذل‪ ٨‬هبد بٖ خحلغشش وخ‪٥‬ٮذخ‪٩‬ص ‪٪١‬د ـدء ر‪ ٠٥‬يف‬
‫ؤ‪ٝ‬ىخذل‪ ،3٨‬ور‪ ٠٥‬زغسر خشوـه‪ ٬ّ ٨‬خحل‪ .ٜ‬و‪ٝ‬ذ ر‪١‬ش ر‪ ٠٥‬خٔ‪٩‬د‪ " ٧‬ؤزى خحلغ‪ ٬‬خْؽـْشٌ" – س٘نـٰ خ﵁‬
‫ظْدذل – ز‪ٞ‬ى‪ ( :ٰ٥‬وخيإ ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬سذُ ‪٪ُٙ‬د فدسوخ ب‪ ٬٩ ُٰ٥‬سلد‪ٚ٥‬عه‪ ٨‬وخشوـه‪ ٬ّ ٨‬خحل‪ ٜ‬خ‪٥‬زٌ ‪١‬د٭ىخ ّ‪ٝ ُٰ٦‬س‪٤‬‬
‫ٱزٯ خ‪٥‬سذُ ‪ْ٩‬ه‪ ،٨‬و‪ٚ٩‬دس‪ٝ‬عه‪ ٨‬زز‪ ٠٥‬خْد‪٥‬ص خ‪٥‬ؾشُّص‪ ،‬و‪٩‬د ؤظً زٰ خ‪٥‬شعى‪ ُٰ٦ّ ٣‬خ‪٥‬غٗ‪٩ ٧‬ٮهد )‪.4‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ( ؤظً خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص بذل ظ‪ ٠٦‬خْفى‪ٙ ٣‬ع‪ٚٞ٦‬ىٱد – ؤو ظ‪ٚٞ٦‬ىخ ‪٩‬ٮهد‪ٙ -‬إسخدوخ ؤ‪ ٫‬ؼلشـىٯ ّ‪ٞ٩ ً٦‬عنً‬
‫ّ‪ٞ‬ىذل‪ ،٨‬وـْ‪٦‬ىخ ر‪ُ٦ّٞ ٠٥‬د﵂ ٖ ؽشُّد﵂) ‪.5‬‬
‫بهن‪ ٨‬خّع‪٪‬ذوخ خ‪ ،٤ْٞ٥‬وؤّشمىخ ّ‪ ٬‬خ‪٥‬ٮ‪ ٤ٞ‬ودٖٖظٰ‪ ،‬وؤف‪٦‬ىخ ؤفىٖ﵂ ‪ّ ٬٩‬ٮذ ؤ٭‪ٚ‬غه‪ ٨‬ظٮد‪ٝ‬ل خحل‪ْ ٜ‬هند‬
‫ٓنشَ٘ دلد ـدء يف ‪١‬عدذ خ﵁ – ظْدذل – ٭دْنص ّ‪ٔ ٬‬نُُٗض وؤوٱد‪ ٧‬زُْذش ّ‪ ٬‬خ‪٥‬قمص وخ‪٥‬قـىخذ‪ ،‬وّٮـذ‪٩‬د‬
‫وـذ ٱاٖء ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬عٮد‪ٝ‬ل زُٮهد وزٌن خ‪٥‬ىلٍ ‪ٝ‬ذ‪٩‬ىٱد ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮ‪ ٤ٞ‬ور‪ ٠٥‬ٱى خٔضلشخٗ وخ‪٥‬نٗ‪ ٣‬خدلسٌن خ‪٥‬ـزٌ‬
‫و‪ْٝ‬ىخ ‪ ُٰٙ‬زغسر ظ‪ٞ‬ذَغه‪ ،٤ْٞ٦٥ ٨‬وْندٱ‪٦‬ه‪ْ ٨‬د‪٥‬ص خ‪٥‬ٮ‪ ٤ٞ‬خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‪ ،‬وخهتد‪٩‬ه‪ ٨‬ذلد زإهند ٍٮُص ٖ ظ‪ُٚ‬ذ خ‪٥‬ـُ‪ٌٞ‬ن ودل‬
‫َ‪ ٬٢‬ر‪٩ ٠٥‬ٮه‪ ٨‬بٖ خ٭قُدّد﵂ ْٱىخجه‪ ،٨‬وظْقسد﵂ ِسخجه‪ٙ ،٨‬فد٭سىخ زز‪ ٠٥‬خحل‪ ٜ‬وخحل‪ُٞٞ‬ص‪ ،‬وو‪ْٝ‬ـىخ يف ظ‪٦‬ـ‪٠‬‬
‫خ‪٪٦َ٥‬دض زٌن خ‪٥‬ؾ‪ ٠‬وخحلًنش‪.‬‬

‫‪ 1‬خ‪٥‬ؾ‪ٚ‬د‪ ،‬ؿ ‪ 234‬خ٭َش خ‪٥‬ٮفدش‪ ،‬ؿ ‪.239‬‬

‫‪ 2‬ظدسَخ خز‪ ٬‬خ‪٦‬ذو‪ ،٫‬ؾ‪ ،1‬خ‪٥‬سدذ خ‪٥‬غددط‪ ،‬خ‪ٚ٥‬ق‪ ٤‬خحلددٌ وخ‪٥‬ؽٗؼى‪ ،٫‬ؿ ‪.38‬‬
‫‪٩ 3‬ش خ‪٥‬سْل ‪٩‬ٮهد يف ‪ْ٩‬شك خ‪ ٧ٗ٢٥‬عدز‪ٞ‬د﵂‪.‬‬
‫‪ 4‬سعد‪٥‬ص بذل ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬ؽٖش‪ ،‬ؿ ‪.134‬‬
‫‪ 5‬خّٖعقد‪ ،٧‬خ‪٥‬ؾدىيب‪ ،‬ؾ‪ ،1‬ؿ‪.63‬‬
‫‪26‬‬
 ‫املطهب انزابغ‪ :‬يىقف انصىفيت يٍ انؼقم‬
‫ب‪ ٫‬ٱزٯ خ‪٥‬يدج‪ٚ‬ص‪َْ 1‬ي‪٦‬ى‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وػلع‪ٞ‬شو٭ٰ ‪ ،‬ز‪ ٤‬وَز‪٩‬ى٭ٰ وَُْسى٭ٰ‪ ،‬وخ٭قش‪ٙ‬ىخ ّٮٰ ّٮذ‪٩‬د سؤوخ ‪١‬ؽـشش‬
‫خجلذخ‪ ٣‬وخدلٮدٍشش زددلعٮد‪ٝ‬ندض ّ‪ ً٦‬ؤؽذٱد زٌن ؤٱ‪ ٤‬خ‪ ،٧ٗ٢٥‬وَْع‪ٞ‬ذو‪ ٫‬ؤ‪ ٫‬خْلىخ‪ ٣‬خ‪ْ٥‬د‪ُ٥‬ص وخدل‪ٞ‬د‪٩‬دض خ‪٥‬ش‪ُْٙ‬ص ٖ‬
‫ظٮد‪ ٣‬بٖ زْذ‪ ،ٰ٩‬وذلزخ َشو‪ ٫‬ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬س‪ ٰ٦‬خ‪٥‬زَ‪ ٤ّٞ ٖ ٬‬ذل‪ ٬٩ ٨‬خْو‪ُ٥‬دء‪ ،‬و‪ٙ‬ن‪٦‬ىٱ‪ًٕ ً٦ّ ٨‬نٱ‪ ،٨‬وذلـ‪ ٨‬يف ر‪٥‬ـ‪٠‬‬
‫ؤلددَػ مُْ‪ٚ‬ص‪ ٖ ،‬ؤسي مشوسش ‪٥‬ز‪١‬شٱد ‪٥‬نْ‪ٚ‬هد‪.‬‬
‫‪٪١‬د وؤهن‪ ( ٨‬ؽلذلى‪ ٫‬خ‪٥‬غ‪٢‬ش وخجلٮى‪ ٫‬وخ‪٥‬ى‪ ،ٰ٥‬وؤ‪٩‬ىسخ﵂ ‪ ٬٩‬خدلْدسٗ وخْلىخ‪ ٣‬خ‪٥‬يت ٖ ظ‪٢‬ى‪ ٫‬بٖ ‪٩‬ـِ‬
‫صوخ‪ ٣‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ع‪ُُ٪‬ض ‪٪١ ،‬د وَقذ‪ٝ‬ى‪ ٫‬زإ‪٩‬ىس َْ‪ ٨٦‬زد‪ ٤ْٞ٥‬خ‪٥‬قشَك زيٗهند) ‪.2‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪ٖ٥‬ضخرل‪ ( :‬وخ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص َز‪٩‬ى‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخدلْ‪ٞ‬ى‪ ٣‬وَ‪ٞ‬قذو‪ ٫‬زز‪ ٠٥‬خدلٮدٍشش وخجملدد‪٥‬ص زدّعسدسٱد ‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫ؤ‪٩‬ىس خ‪.3 )٧ٗ٢٥‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ خشؾ ٱاٖء ّ‪ ٬‬خدلٮي‪ ٜ‬خ‪٥‬غ‪ ٨ُ٦‬وؤفسمىخ َُْؾى‪ ٫‬يف ؤوٱد‪ ٧‬وخُدٖض زُْـذش ّـ‪ ٬‬خحل‪ُٞٞ‬ـص‬
‫وخ‪٥‬ىخ‪ ،ِٝ‬بر ‪َْ ُ٘١‬ي‪٦‬ى‪ ٫‬ؤَّ‪٩ ٨‬د َع‪ُ٪‬ض زٰ خٔ٭غد‪ ٬ّ ٫‬ز‪ُٞ‬ص خحلُىخ٭دض وخدلخ‪٦‬ى‪ٝ‬دض خْخشي‪.‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ٭سز ٱاٖء خ‪ ٤ْٞ٥‬٭سز﵂خ ظد‪٩‬د﵂ ْ٭ٰ – لغر ظقىسٱ‪ًٕ – ٨‬ن ‪ٝ‬ددس ّ‪ٙ ً٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬ىـىد وخٔلدىص زٰ‪.‬‬
‫وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ " ٣‬خز‪ّ ٬‬شيب " يف ‪ْ٩‬ىن ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪ ﴿ :-‬بِ‪َ ٍٔٙ َّ٫‬ر‪َ٥ َ٠ٔ٥‬زٔ‪ْ١‬شَي ‪َ١ ِ٬َ٪ٔ٥‬د‪٦ْ َٝ َُٰ٥ َ٫‬رْ ﴾ ‪.4‬‬
‫ؤٌ ( ‪٥‬ع‪٦ٞ‬سٰ يف ؤ٭ىخُ خ‪٥‬قىس وخ‪٥‬ق‪ٚ‬دض ودل َ‪ ٤ٞ‬دل‪١ ٬‬د‪ٙ ،٤ّٞ ٰ٥ ٫‬ة‪ ٫‬خ‪ُٝ ٤ْٞ٥‬ذ خْ‪٩‬ـش يف ٭ْـط وخلـذ‬
‫وخحل‪ُٞٞ‬ص ظإىب خحلقش يف ٭‪ٚ‬ظ خْ‪٩‬ش )‪.5‬‬

‫‪ 1‬خ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص‪ :‬٭غسص بذل ‪٥‬سظ خ‪٥‬قىٗ‪ ً٦ّ -‬خ‪ٞ٥‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬قمُك – ُّش‪ٙ‬ىخ زددت خْ‪٩‬ش زد‪ْ٥‬سددش وخ‪٥‬ضٱذ‪ ،‬ودل َ‪ ٬٢‬ٱزخ خٖعـ‪ْ٩ ٨‬شو‪ٙ‬ـد﵂ يف‬
‫خ‪ٞ٥‬شو‪ ٫‬خ‪٥‬ؽٗؼص خْوذل‪ ،‬وخ٭عهً خدليدٗ زسْل ‪ٙ‬ش‪ٝ‬ه‪ ٨‬بذل خ‪٦ٖ٥‬ى وخ‪٥‬عيشٗ‪ ،‬لىت خشـىخ ّ‪ ٬‬دخجشش خٔعٗ‪ ٧‬وخ‪ٞ٥‬ى‪ّ ٣‬نزٱر خ‪٥‬سدىٮُـص‪ :‬ب‪٫‬‬
‫‪ٍ ٤٢٥‬دٱش زدىٮد﵂‪ ،‬و‪ ٤٢٥‬ظٮضَ‪ ٤‬ظإوَ‪ ٬٩ .٤‬ؤ‪ٝ‬يدذ ٕٗهت‪ :٨‬خز‪ّ ٬‬شيب‪ ،‬وخحلٗؾ وخز‪ ٬‬عسٌْن وًٕنٱ‪ ( ٨‬خ‪ٚ٥‬عىي خحل‪٪‬ىَص خ‪ّّ٢٥‬ي‪ ،‬خزـ‪٬‬‬
‫ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؿ‪.)279‬‬
‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ ‪ 339-338‬وخ٭َش ٭ؾإش خ‪٢ٚ٥‬ش خ‪٦ٚ٥‬غ‪ ،ٍٚ‬عد‪ ٍ٩‬خ‪٥‬ٮؾدس‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ‪.225‬‬
‫‪ 3‬خلُدء ّ‪٦‬ى‪ ٧‬خ‪٥‬ذَ‪ ،٬‬ؾ‪ ،1‬ؿ‪.77‬‬
‫‪ 4‬عىسش ‪ ،ٛ‬خَِص ‪.37‬‬
‫‪ٙ 5‬قىؿ خحل‪ ،٨٢‬ؿ ‪.122‬‬
‫‪27‬‬
‫ـدء يف " ظدسَخ خز‪ ٬‬خ‪٦‬ذو‪ٝ " ٫‬ى‪ ( :ٰ٥‬وخدلعقى‪ٙ‬ص ‪١‬ؽًن﵂خ ‪٩‬د َْٮى‪ُ ٫‬نقـى‪ ٣‬ٱـزخ خٔدسخ‪٦٥ ٟ‬ـٮ‪ٚ‬ظ‬
‫ُنقى‪ ٣‬ٱزٯ خ‪٥‬سهفص ‪ُٙ‬مدو‪٥‬ى‪ ٫‬زد‪٥‬شَدمص ب‪٩‬دظص خ‪ٞ٥‬ىي خجلغ‪٪‬د٭ُص و‪٩‬ذخس‪١‬هد لىت خ‪٢ٚ٥‬ـش ‪٩‬ـ‪ ٬‬خ‪٥‬ـذ‪٩‬دٓ )‪.1‬‬

‫‪ 1‬ؾ‪ ،1‬خ‪٥‬سدذ خ‪٥‬غددط‪ ،‬خ‪ٚ٥‬ق‪ ٤‬خحلددٌ وخ‪٥‬ؽٗؼى‪ ،٫‬ؿ ‪.38‬‬

‫‪28‬‬
 ‫املبحذ انزانذ‬
‫دور انؼقم ووظيفخه يف اإلسالو‬

‫َْع‪٪‬ذ خٔعٗ‪ ً٦ّ ٧‬خ‪ٚ٥‬يشش خ‪٥‬يت ‪ٙ‬يش خ﵁ ‪ -‬ظْدذل ‪ -‬خ‪٥‬ٮدط ّ‪ُ٦‬هد وخ‪٥‬يت ٱٍ ؤعدط خ‪٥‬ذَ‪ْ ،٬‬هند ظ‪٦‬فث‬
‫فدلسهد بذل خ‪٥‬سمػ ّ‪ ٬‬خحل‪ ٜ‬وخٖ‪٥‬عضخ‪ ٧‬زٰ‪٪١ ،‬د وؤهند ٱٍ خْف‪ ٤‬وخْعدط ‪ٓ٥‬د‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‪ ٫ْ ،‬خدلْش‪ٙ‬ص خ‪ٚ٥‬يشَص‬
‫ظعٮدو‪ ٣‬ؤ‪٩‬شَ‪ ٬‬علد‪:‬‬
‫‪ .1‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خْو‪ُ٥‬ص خ‪٥‬سذَهُص خدلٖشوصش يف ‪ ٤١‬٭‪ٚ‬ظ زؾشَص‪ ،‬وخ‪٥‬يت ب‪ُ٥‬هد ‪٩‬شـِ ‪ ٤١‬خععذٖ‪٩ ،٣‬ؽد‪ ٣‬ر‪:٠٥‬‬
‫ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮ‪ُٞ‬نٌن ٖ غلع‪ْ٪‬د‪ ٫‬وٖ َشظ‪ْٚ‬د‪ ،٫‬وؤ‪ ٫‬خحلددغ ٖزذ ‪ ٬٩ ٰ٥‬زلذغ‪ ،‬وًٕنٱد ‪ ٬٩‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خ‪٥‬يت ٖ‬
‫ظ‪ٞ‬س‪ ٤‬خ‪٥‬عؾ‪.٠ُ٢‬‬
‫‪ .2‬ظ‪ ٠٦‬خ‪ٞ٥‬ىش خ‪٢٥‬د‪٩‬ٮص يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ‪ ،‬خ‪٥‬يت ظ‪ٞ‬عنٍ ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خحل‪ ٜ‬وبسخدظٰ وى‪٦‬سٰ‪ ،‬وبَؽدسٯ ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬سدى‪ ،٤‬وٱٍ‬
‫‪٦ْ٩‬ى‪٩‬ص ّٮذ ‪ ٤١‬ب٭غد‪ ٫‬ع‪ ٨ُ٦‬خ‪ٚ٥‬يشش‪ ،‬و‪ ٬٩‬ؤَّ‪٩ ٨‬د ظْش‪ ٰٙ‬وظي‪٦‬سٰ ؤ‪ ٫‬ذلد خد‪ٞ٥‬د﵂ َغعم‪ ٜ‬خ﵀سـص‬
‫وخ‪٥‬ؾ‪٢‬ش وّ‪ ً٦‬ر‪َٞ ٰ٦١ ٠٥‬ى‪ ٧‬خ‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬خ‪ْ ،ٍ٦ْٞ٥‬٭ٰ ‪٩‬ه‪٪‬د ‪١‬د٭ط ‪ٝ‬ىظٰ وظإؼًنٯ يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬ر‪٠٥‬‬
‫ٖ ػلق‪ ٤‬بٖ ّند يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ ‪ٙ ٬٩‬يشش ّ‪ٝ ً٦‬سى‪ ٣‬خحل‪.ٜ‬‬
‫و‪ ٬٢٥‬يف لد‪ٙ ٣‬غدد خ‪ٚ٥‬يشش زْىخسك خ‪٥‬سُحص و‪٩‬اؼشخهتد وخ‪٥‬يت َعًٖن هبد خْندٯ خٔ٭غد‪ ٫‬و‪٩‬غـ‪٪١ ٰ٢٦‬ـد‬
‫ؤؽدس بذل ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬شعى‪ ُٰ٦ّ – ٣‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ – ٧‬ز‪ٞ‬ى‪٩ ٤١ [ :ٰ٥‬ى‪٥‬ىد َى‪٥‬ذ ّ‪ ً٦‬خ‪ٚ٥‬يشش‪ٙ ،‬إزىخٯ َهىدخ٭ـٰ ؤو‬
‫َٮقشخ٭ٰ ؤو ؽلفغد٭ٰ‪...‬خخل ]‪.1‬‬
‫ٱٮد َإٌب دوس خْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬يت ـدء هبد خ‪٥‬ىلٍ َٔ‪ٞ‬دٍهد وظسُُٮهد‪ ،‬وبصخ‪٥‬ص ‪٩‬د ّ‪ ٜ٦‬هبد ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ؾـىخجر‬
‫وبّددهتد بذل خحل‪.ٜ‬‬

‫‪ 1‬سوخٯ خ‪٥‬سخدسٌ‪١ ،‬عدذ خجلٮدجض‪ ،‬زدذ ‪٩‬د ‪ ٤ُٝ‬يف ؤوٖد خدلؾش‪ٌ١‬ن‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ ‪ 1383-254‬وسوخٯ ‪٩‬غ‪١ ،٨٦‬عدذ خ‪ٞ٥‬ذس‪ ،‬زدذ ‪ْ٩‬ـىن‬
‫‪٩ ٤١‬ى‪٥‬ىد َى‪٥‬ذ ّ‪ ً٦‬خ‪ٚ٥‬يشش ول‪٩ ٨٢‬ىض ؤى‪ٚ‬د‪ ٣‬خ‪ٚ٢٥‬دس وؤى‪ٚ‬د‪ ٣‬خدلغ‪ٌ٪٦‬ن‪ ،‬ؾ‪ -16‬ؿ‪.157‬‬
‫‪28‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ " ٣‬ؤزى خدلَ‪ٚ‬ش خ‪٥‬غ‪ْ٪‬دين"‪ ( :1‬وّ‪ ً٦‬ؤ٭ٮد ٖ ٭ٮ‪٢‬ش خ‪٥‬ٮَش ز‪ٞ‬ذس ‪٩‬د وسد زٰ خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غـٮص ‪ُ٥‬ٮـد‪٣‬‬
‫خدلا‪ ٬٩‬زز‪ ٠٥‬صَددش خ‪ٌُٞ٥‬ن وؼ‪٦‬ؿ خ‪٥‬قذس وع‪٢‬ى‪ ٫‬خ‪٦ٞ٥‬ر ) ‪.2‬‬
‫ؤ‪٩‬د ؽُخ خٔعٗ‪" ٧‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁‪ٙ -‬ة٭ٰ َنُ٘ بذل ر‪ ٠٥‬ز‪ٞ‬ى‪٥‬ـٰ‪ ( :‬خدلْش‪ٙ‬ـص وب‪١ ٫‬د٭ـط‬
‫مشوسَص يف ل‪ ٜ‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪ٚ٥‬يش خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص‪٢ٙ ،‬ؽًن ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮدط ػلعدؾ ‪ُٙ‬هد بذل خ‪٥‬ٮَش‪ ،‬وخٔ٭غد‪ٝ ٫‬ذ َغـعٖىن ّٮـٰ يف‬
‫لد‪ ،٣‬وػلعدؾ ب‪ ُٰ٥‬يف لد‪.3)٣‬‬
‫وَا‪١‬ذ ر‪ُٞٙ ٠٥‬ى‪ ( :٣‬زىـىذ خ‪٥‬ٮَش ٔصخ‪٥‬ص ‪٩‬د ‪ٙ‬غذض زٰ خ‪ٚ٥‬يشش)‪.4‬‬
‫ّنْىن ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮَش يف خَِدض خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص وخ‪٢٥‬ى٭ُص‪ٓ ،‬نق‪ ٤‬زٰ ‪ٙ‬ىخجذ َُّ‪٪‬ص ‪٪٦٥‬عإ‪ ٤٩‬وخدلعذزش ‪ُٙ‬هد‪ ،‬ويف ر‪٠٥‬‬
‫خ‪٥‬ؾ‪ٚ‬دء وخ‪٥‬ذوخء دل‪ٙ ٬‬غذض ‪ٙ‬يشظٰ‪ ،‬وو‪ ِٝ‬يف ‪٩‬د ؼلد‪ ٘٥‬خ‪ٚ٥‬يش خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص‪ ،‬و‪١‬ز‪َ ٠٥‬ضَذ يف بؽلد‪ ٫‬خ‪ْ٥‬سـذ خ‪٥‬ـزٌ‬
‫ع‪٪٦‬ط ‪ٙ‬يشظٰ وعشَشظٰ‪.‬‬
‫‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل ‪  :-‬وََضِدَخ َد خ‪َّ٥‬زَٔ‪ َ٬‬آ‪َ٩‬ٮُىخ بِؽلَد٭ّد‪.5‬‬
‫وذلزخ صلذ ؤ‪ٕ ٫‬د‪٥‬ر ‪٩‬د وسد يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٬٩ ٫‬دٖج‪ ً٦ّ ٤‬خدلغدج‪ ٤‬خ‪ْٞ٥‬دجذَص‪ ،‬ـدء ّ‪ ً٦‬فـىسش خ‪٥‬عٮسُـٰ‬
‫وخ‪٥‬عز‪ً١‬ن‪ ،‬وبؼدسش خ‪ٚ٥‬يش وخ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬وبَ‪ٞ‬دٍهد دلد ٱى ‪٩‬ي‪٦‬ىذ‪.‬‬
‫وٱزخ َْين ؤ‪ ٤ْٞ٦٥ ٫‬دوسخ﵂ يف ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬وٓنقُ‪٦‬هد‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ – ( خ‪ ٤ْٞ٥‬ؽشه ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص خ‪٦ْ٥‬ى‪.6 )...٧‬‬
‫َ‪ٚ‬ه‪ ٬٩ ٨‬ر‪ ٠٥‬ؤ‪ ٤ْٞ٦٥ ٫‬رلد‪ ٰ٥‬خ‪٥‬زٌ َْ‪ ،ُٰٙ ٤٪‬وٱى ّددل خحلظ وخ‪٥‬ؾهددش‪ ،‬وظُْٮٰ يف ر‪ ٠٥‬خحلىخط‪،‬‬
‫‪ٙ‬ع‪٪‬ذٯ زد﵀ىعدض وخدلؾدٱذخض وخ‪٥‬يت َق‪ ٤‬خ‪ ٬٩ ٤ْٞ٥‬خٗ‪ْ٩ ٣‬ش‪ٙ‬عٰ هبد بذل خ‪١‬عؾدٗ ل‪ٞ‬دج‪ٞ‬هد‪ ،‬وخقدجقـهد‬
‫‪ُٙ‬غخشٱد ‪٥‬قدحلٰ‪ ،‬ور‪٥ ٠٥‬عْ‪ً٪‬ن ٱزخ خ‪٢٥‬ى‪١‬ر‪َٞ ،‬ى‪ّ " ٣‬سذ خجملُذ خ‪٥‬ٮفدس"‪ٙ ( :‬د‪ُ٥ ٤ْٞ٥‬ظ وعُ‪٦‬ص ‪٢٦٥‬ؾـ٘‬
‫خدلسدؽش ّ‪ ً٦‬خحل‪ ،ٜ‬ز‪َ ٤‬غ‪ ٠٦‬بذل خحل‪ ٜ‬ىشَ‪ٞ‬د﵂ فدس‪٩‬د﵂ ّّّ ‪٩‬د َغ‪ ً٪‬زد‪٥‬ٮَش ؤو خ‪٢ٚ٥‬ش‪ .‬وٱزخ خ‪٥‬يشَ‪َ ٜ‬عقـ٘‬

‫‪ 1‬ٱى ؤزى خدلَ‪ٚ‬ش ‪٩‬ٮقىس ز‪ ٬‬زل‪٪‬ذ ز‪ّ ٬‬سذ خجلسدس ز‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ ٬‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬ـْ‪ٚ‬ش خ‪٥‬غ‪ْ٪‬دين خ‪٥‬ع‪ ،ٍ٪ُ٪‬خ‪ ُٰٞٚ٥‬خٔ‪٩‬د‪ ٧‬خدلؾـهىس‪٥ ،‬ـٰ ّـذش‬
‫‪٩‬ا‪ٚ٥‬دض يف خحلذَػ وخ‪ ٰٞٚ٥‬وؤفى‪ ٰ٥‬ظىيف ّد‪489 ٧‬ٱـ‪ ،‬خ٭َش خْ٭غدذ ‪٦٥‬غ‪ْ٪‬دين‪ ،‬ؾ‪،3‬ؿ‪.299 -298‬‬
‫ٗ ‪ ٬٩‬فى‪ ٫‬خدلٮي‪ ،ٜ‬خ‪٥‬غُىىٍ‪ ،‬ؿ ‪.171‬‬ ‫‪ 2‬٭‪ ٞ‬﵂‬
‫‪ 3‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؿ‪.314 -313‬‬
‫‪ 4‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؾ‪ ،8‬ؿ‪.358‬‬
‫‪ 5‬عىسش خدلذؼش‪ ،‬خَِص‪.31‬‬
‫‪ٞ٥ 6‬ذ ‪٩‬ش ‪ْ٩‬ٮد ٱزخ خ‪٥‬ٮـ ‪١‬د‪ٗ٩‬﵂ يف خ‪٥‬ق‪ٚ‬مدض خ‪٥‬غدز‪ٞ‬ص‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫زددلشل‪ُ٦‬ص وخ‪٥‬عذسؾ وخ‪٥‬عشخزو‪ٙ ،‬هى ىشَ‪ ٜ‬خدل‪ٞ‬دَغص وخدلىخص٭ص‪ ،‬وخٖ٭ع‪ٞ‬د‪ ٣‬زٌن خدل‪ٞ‬ذ‪٩‬دض ‪٦٥‬ىفى‪ ٣‬بذل خ‪٥‬ٮعدجؿ )‪. 1‬‬
‫وذلزخ ـدءض خَِدض خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص ٓنػ خ‪ ً٦ّ ٤ْٞ٥‬خ‪٥‬عإ‪ ،٤٩‬وخ‪٥‬عذزش‪ ،‬وخ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ش يف ـضجُدض ٱزخ خ‪ْ٥‬ـددل‪ ،‬وٍـىخٱشٯ‬
‫خ‪٢٥‬ى٭ُص‪ ،‬ز‪ ٤‬صلذ زْل خ‪٥‬غىس خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص ٓن‪ ٤٪‬ؤمسدء زْل ٱزٯ خ‪ْ٥‬ىخدل خ‪٢٥‬ى٭ُص ‪١‬دٔ٭غد‪ ،٫‬وخ‪٥‬ؾ‪٪‬ظ‪ ،‬وخ‪٪ٞ٥‬ـش‪،‬‬
‫وخ‪٢٥‬ىخ‪١‬ر‪ ،‬وخ‪٥‬ٮفى‪ ،٧‬وخجلسد‪ ، ٣‬وخْ٭ْد‪ ،٧‬وًٕنٱد وخ‪٥‬يت ٱٍ آؼدس ظذ‪٩ ً٦ّ ٤٥‬ىـذٱد وخد‪ٞ٥‬هد ‪ُٙ‬هعذٌ خ‪٤ْٞ٥‬‬
‫هبد وّند ؤودّٰ خ﵁ – ظْدذل‪ ٬٩ ُٰٙ -‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬خْو‪ُ٥‬ص بذل ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬عٰ‪ّ -‬ض وـ‪ -٤‬وخٔؽلد‪ ٫‬زٰ‪ ،‬و‪ْ٩ ٬٢٥‬ش‪ٙ‬عٰ ظ‪٢‬ـى‪٫‬‬
‫بٗند‪ُ٥‬ص ؤ‪٩‬د خ‪٥‬ع‪ٚ‬قُ‪ُ٦‬ص ‪ُٙ‬إٌب هبد خ‪٥‬ىلٍ‪ ،‬وذلزخ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬دوس خ‪ ٤ْٞ٥‬ٱٮد بظسدُ خ‪٥‬ىلٍ‪ ،‬وخ‪٥‬عغ‪ ،ٰ٥ ٨ُ٦‬وخ‪٥‬ع‪٩ ٍٞ٦‬ٮٰ‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ــى‪ ٣‬خٔ‪٩‬ــد‪ " ٧‬ؤزــى ‪َٚ٩‬ــش خ‪٥‬غــ‪ْ٪‬دين" يف ‪١‬عدزــٰ " خٖ٭عقــدس ْٱــ‪ ٤‬خحلــذَػ" ‪:‬‬
‫( ب‪ ٫‬خ﵁ ‪ -‬ظْدذل‪ -‬ؤعظ دَٮٰ وزٮدٯ ّ‪ ً٦‬خٖظسدُ‪ ،‬وـْ‪ ٤‬بدسخ‪ ٰ١‬و‪ٝ‬سى‪ ٰ٥‬زد‪ ٬٪ٙ ،٤ْٞ٥‬خ‪٥‬ذَ‪ْٞ٩ ٬‬ـى‪ ٣‬وٕـًن‬
‫‪ْٞ٩‬ى‪ ،٣‬وخٖظسدُ يف ٗنُْٰ وخـر)‪.2‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؤَند﵂‪ ( :‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص ‪ٝ‬د‪٥‬ىخ‪ :‬ب‪ ٫‬خ﵁ ٖ َْشٗ زد‪ ٤ْٞ٥‬وٖ َْشٗ ‪ّ ِ٩‬ذ‪ ٧‬خ‪ ،٤ْٞ٥‬و‪ْ٩‬ىن ٱزخ ؤ‪٫‬‬
‫خ﵁ ‪ -‬ظْدذل ‪ -‬ٱى خ‪٥‬زٌ َْشٗ خ‪ْ٥‬سذ رخظٰ‪ُْٙ ،‬شٗ خ﵁ زد﵁ ٖ زًٖنٯ ‪ٞ٥‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪  :-‬بِ٭ٖ‪ ٖ َ٠‬ظَهِذٌٔ ‪َ٩‬ـ‪ِ٬‬‬
‫ط َو‪ ٬ٖ ٔ٢َ٥‬خ‪َ ََّٰ٦٥‬هِذٌٔ ‪َ ٬َ٩‬ؾَدءُ‪ 3‬ودل َ‪ ٤ٞ‬و‪ ٬٢٥‬خ‪.4 ) ٤ْٞ٥‬‬
‫َؤلِسَِس َ‬
‫ـى‪:٣‬‬
‫ـشي ‪ُٞٙ‬ـ‬
‫ـىسش ؤخـ‬
‫ـشدٌ" وزقـ‬
‫ـذ خ‪٢٥‬ـ‬
‫ـذ خحل‪ُ٪‬ـ‬
‫ـك ّسـ‬
‫ـذ‪١‬عىس" سخــ‬
‫ـ‪ ٠‬خ‪٥‬ـ‬
‫ـز‪١‬ش ر‪٥‬ـ‬
‫وَـ‬
‫( ؤ‪٩‬د خْخٗ‪ ٛ‬وخ‪٥‬عؾشَِ ‪٪ٙ‬ى‪ ٘ٝ‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪٥‬غ‪٩ ٨ُ٦‬ٮٰ ؤَند﵂ خ‪٥‬عغ‪٦٥ ٨ُ٦‬ٮـ وخّعسدس ‪٩‬د لغٮٰ خ‪٥‬ؾشُ لغٮد﵂ و‪٩‬ـد‬
‫‪ٝ‬سمٰ ‪ٝ‬سُمد﵂ وخّعسدس خْ‪٩‬ش ّسددش زدّعسدس خ‪٥‬ؾشُ ‪ .ٰ٥‬بر خ‪ ٘٦٢َ ٖ ٤ْٞ٥‬وٖ َإ‪٩‬ش وٖ َٮهً‪ .‬وب‪١ ٫‬د‪ٚ٩ ٫‬يـىس‬
‫ّ‪ٙ ً٦‬ه‪ ٨‬خخلًن ولسٰ‪ ،‬برخ وـٰٓ ور‪ّ١‬ش‪ ،‬و‪ ُٰٙ‬ؤَند﵂ خ‪ٞ٥‬ذسش ّ‪ٙ ً٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬ؾش وّىخ‪ٝ‬سٰ‪ .‬و‪ ٬٢٥‬خ‪ٝ ٤ْٞ٥‬ـذ َعـإؼش‬
‫زْىخ‪ ٤٩‬خ‪٥‬سُحص وخ‪٥‬عشزُص ‪ٙ‬عخع‪٦‬و ّٮذٯ خدل‪ٚ‬دٱُ‪ ٨‬وظٮ‪٦ٞ‬ر زٰ خدلىخصَ‪ٙ ،٬‬هى ُندـص بذل خ‪٥‬ؾشُ زدعع‪٪‬شخس)‪.5‬‬
‫برخ﵂ خدلي‪٦‬ىذ يف خْ‪٩‬ىس خ‪ُٖ٥‬سُص خ‪٥‬يت ـدءض ّ‪ ٬‬ىشَ‪ ٜ‬خ‪٥‬ىلٍ ؤ‪َٞ ٫‬س‪٦‬هد خ‪ْٞ٥‬ـ‪ ٤‬وَغـ‪ ٨٦‬هبـد وؤ‪ٖ ٫‬‬
‫ؼلىك يف ‪ْ٩‬ش‪ٙ‬ص ‪١‬ٮههد و‪ُُٚ١‬عهد ْ‪ ٫‬ر‪ٙ ٠٥‬ى‪ ٛ‬ىد‪ٝ‬عٰ و‪ٝ‬ذسظٰ خ﵀ذودش ‪ُ ٰ٥‬نذود ٱزخ خ‪ْ٥‬ددل خدلؾـدٱذ‪٫ْ ،‬‬
‫( ّددل خ‪ُٖ٥‬ر وّ‪ ً٦‬سؤعٰ وـىد خ﵁ – عسمد٭ٰ‪ٝ -‬نُص ظ‪ ِٞ‬يف رلد‪ ٣‬خ‪ ٬٩ ٤ْٞ٥‬لُػ ‪٩‬سذؤ خ‪٥‬عغ‪ ٨ُ٦‬زىــىدٯ‬
‫‪ٞٙ‬و‪ ،‬ؤ‪٩‬د ظ‪ٚ‬قُ‪ ٤‬ٱزخ خ‪ْ٥‬ددل ‪ُ٦ٙ‬ظ يف ‪ٝ‬ذسش خ‪ ٤ْٞ٥‬ورلد‪ ٫ْ ،ٰ٥‬خ‪ّ ٤ْٞ٥‬ند ؤوٌب ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮَش و‪ ٬٩‬خ‪ٞ٥‬ىخ٭ٌن خ‪٥‬يت ٕن‪٢‬ٮٰ‬

‫‪ 1‬خٗ‪ٙ‬ص خٔ٭غد‪ ٫‬زٌن خ‪٥‬ىلٍ وخ‪ ،٤ْٞ٥‬ؿ‪.61‬‬

‫ٗ ‪ ٬٩‬فى‪ ٫‬خدلٮي‪ ،ٜ‬خ‪٥‬غُىىٍ‪ ،‬ؿ‪.179‬‬ ‫‪ 2‬٭‪ ٞ‬﵂‬
‫‪ 3‬عىسش خ‪ٞ٥‬قـ‪ ،‬خَِص ‪.56‬‬
‫ٗ ‪ ٬٩‬فى‪ ٫‬خدلٮي‪ ،ٜ‬خ‪٥‬غُىىٍ‪ ،‬ؿ‪.179‬‬ ‫‪ 4‬٭‪ ٞ‬﵂‬
‫‪ 5‬٭َشَص خدلْش‪ٙ‬ص زٌن خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص‪ ،‬ؿ‪.651‬‬
‫‪31‬‬
‫‪ ٬٩‬خ‪٥‬سمػ بظلد َْ‪ ٤٪‬يف ّددل خ‪٥‬ؾهددش )‪.1‬و‪٥‬ز‪ٙ ٠٥‬ة‪ ٫‬خ‪٥‬يشَ‪ ٜ‬خْع‪ ٤ْٞ٦٥ ٨٦‬ٱى خ‪٥‬عغ‪ ٨ُ٦‬وخٔظسدُ دلد ـدء زـٰ‬
‫خ‪٥‬شعى‪ ٣‬خ‪٢٥‬شمي َا‪١‬ذ ر‪٩ ٠٥‬د وسد يف " ؽشق خ‪ُْٞ٥‬ذش خ‪٥‬يمدوَص " ( ٖ ظؽسط ‪ٝ‬ذ‪ ٧‬خٔعٗ‪ ٧‬بٖ ّ‪٦‬ـً ٍهـش‬
‫خ‪٥‬عغ‪ ٨ُ٦‬وخٖععغٗ‪.2)٧‬‬
‫وٱزخ ٖ َْين ّض‪ ٣‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ؤو خحلفش ّ‪ ُٰ٦‬ز‪ ٤‬غلر ؤ‪َْ ٖ ٫‬يً ؤ‪ٝ ٬٩ ّّ١‬ذسٯ‪ ،‬وؤ‪ ٖ ٫‬غلدوص لذودٯ‪،‬‬
‫وؤ‪ ٫‬ؽلٮِ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬عغ‪٦‬و ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬ؤو ؤ‪ ٫‬ػل‪ٙ ،ُٰٙ ٨٢‬ة‪ ٫‬يف ر‪ٙ ٠٥‬غددخ﵂ وظن‪ُٗ٦‬﵂ ‪ ٫ْ ،ٰ٥‬خ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬ظ‪ٞ‬ش وظغ‪٨٦‬‬
‫زإ‪ ٫‬زُٮهد ظ‪ٚ‬دوظد﵂ وخخعٗ‪ٙ‬د﵂ يف ‪ٝ‬ىهتد و‪ٝ‬ذسهتد‪ ،‬وَٮؾإ ّ‪ ٬‬ر‪ ٠٥‬خٖخعٗٗ يف خِسخء وخْ‪ٝ‬ىخ‪ ٣‬ز‪ ٤‬ب‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬٭‪ٚ‬غٰ‬
‫ًَٖن يف ل‪ُ ٰ٪٢‬نغر ‪٩‬د َْشك ‪ ٬٩ ٰ٥‬خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬وخدلْدسٗ وخ‪َ٥‬شوٗ‪٢َ ُ٘٢ٙ ،‬ى‪ ٫‬ٱزخ خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪٥‬سؾشٌ ٱـى‬
‫خدلشـِ ؟‪.‬‬
‫ـدء يف " خ‪٥‬يمدوَص " ؤَند﵂ ( بر خ‪ْٞ٥‬ى‪٩ ٣‬ع‪ٚ‬دوظٰ‪ ،‬وخ‪٥‬ؾسهدض ‪١‬ؽًنش‪ ،‬وخ‪٥‬ؾـُدىٌن ٖظـضخ‪ ٣‬ظ‪ٞ٦‬ـٍ‬
‫خ‪٥‬ىعىخط يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ىط‪ ٤١ ٬٢٪ُٙ ،‬ؤلذ ؤ‪َٞ ٫‬ى‪٩ ٣‬ؽ‪ ٤‬ٱزخ يف ‪٩ ٤١‬د ؤخّّ زٰ خ‪٥‬شعى‪ ٣‬و‪٩‬د ؤ‪٩‬ش زٰ)‪ 3‬و‪٩‬ـد دخ‪٧‬‬
‫خْ‪٩‬ش ‪١‬ز‪ٙ ٠٥‬ة٭ٰ لع‪٪‬د﵂ عُادٌ بذل خ‪ٚ٥‬ىمً وخٖميشخذ وخ‪٥‬ىخ‪ ِٝ‬خ‪٥‬سؾشٌ خ‪٥‬زٌ َْؿ زـد‪٥‬يىخج٘ وخ‪ٚ٥‬ـش‪ٛ‬‬
‫وخخلٗ‪ٙ‬دض وخ‪٥‬ٮـضخّدض َؾهذ هبزخ‪ ،‬و‪٦٥‬غٗ‪٩‬ص ‪ ٤١ ٬٩‬ر‪ ،٠٥‬وخخلشوؾ زدجملع‪ْ٪‬ـدض خ‪٥‬سؾـشَص بذل خْ‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫وخْ‪٩‬د‪ ،٫‬وخٖعع‪ٞ‬شخس‪ ،‬وخخلٗؿ ‪٩ ٤١ ٬٩‬د ظْدين ‪٩‬ٮٰ ٖزذ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬عغ‪٦٥ ٨ُ٦‬ؾشُ‪ ،‬وؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬ٱى خْف‪ ٤‬وخ‪٤ْٞ٥‬‬
‫ظدزِ ‪ ٰ٥‬و‪٩‬ع‪٩ ٜ٦‬ٮٰ‪ٖ ،‬عُ‪٪‬د وؤ‪ ٫‬خدلغدج‪ ٤‬خ‪ُٖ٥‬سُص ٖ رلد‪ُٙ ٤ْٞ٦٥ ٣‬هد ْهند ‪ٙ‬ى‪ ٛ‬ظقىسخظٮد‪ ،‬و‪٩‬ذس‪١‬دظٮد خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص‪.‬‬
‫ّنْىن ؤ‪ ٤ْٞ٦٥ ٫‬ىد‪ٝ‬عٰ و‪ٝ‬ذسظٰ خ﵀ذودش وخ‪٥‬يت ٖ َغعيُِ ؤ‪َ ٫‬عفدوصٱد‪٪١ ،‬د وؤ٭ٰ ٖ َغعيُِ ؤ‪ ٫‬ؼلنِ‬
‫‪ ٤١‬خدلْدسٗ وخ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬ول‪ٞ‬دج‪ٞ‬هد ‪ٞ٥‬ذسظٰ ؤو ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٰ٥ ٫‬دوس ‪ُٙ‬هد ّ‪ ً٦‬عىخء ‪ٙ ،‬د‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬ؼٗؼص ؤ‪ٝ‬غـد‪ ٧‬وٱـٍ‬
‫‪١‬د‪٥‬عدرل‪( :‬‬
‫‪ٝ .1‬غ‪ ٨‬مشوسٌ ٖ ؽل‪ ٬٢‬خ‪٥‬عؾ‪ ٨٦ْ١ ،ُٰٙ ٠ُ٢‬خٔ٭غد‪ ٫‬زىـىدٯ‪ ،‬وّ‪ ٰ٪٦‬زإ‪ ٫‬خٖؼٮٌن ؤ‪١‬ؽش ‪٬٩‬‬
‫خ‪٥‬ىخلذ‪ ،‬وؤ‪ ٫‬خ‪٥‬نذَ‪ ٖ ٬‬غلع‪ْ٪‬د‪.٫‬‬
‫‪ٝ .2‬غ‪ ٰ٪٦َْ ٖ ٨‬ؤ‪٥‬سعٰ بٖ ؤ‪ ٨٦َُْ ٫‬زٰ ؤو َُفْ‪ ٰ٥ ٤‬ىشَ‪ ٜ‬بذل خ‪ ٨٦ْ٥‬زٰ‪ ،‬ور‪ ٨٦ْ١ ٠٥‬خدلُٖسـدض‬
‫ّٮٰ‪.‬‬

‫‪ 1‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؿ‪.649‬‬

‫‪ 2‬خْ‪٥‬سدين‪ ،‬ؿ‪.219‬‬
‫‪ 3‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪ ،ٜ‬ؿ‪.221‬‬
‫‪31‬‬
‫‪ .3‬و‪ٝ‬غ‪ ٨‬٭َشٌ‪ ،‬ؽل‪ ٬٢‬خ‪ ٨٦ْ٥‬زٰ‪ ،‬وؽل‪ ٬٢‬ؤ‪ ٨٦َْ ٖ ٫‬زٰ ‪ -‬وٱٍ خ‪٥‬ٮَشَدض‪ ، -‬ور‪ ٠٥‬خدل‪٢٪‬ٮدض‬
‫خ‪٥‬يت ظْ‪ ٨٦‬زىخعيص ٖ زإ٭‪ٚ‬غهد‪ ،‬بٖ ؤ‪ ٨٦َْ ٫‬هبد ؤخسدسخ﵂ )‪.1‬‬
‫وٱٮد ؤ‪١‬شس ْعلُص خْ‪٩‬ش وخيىسظٰ ‪ٙ‬إ‪ٝ‬ى‪ :٣‬غلر ؤ‪َٚ ٖ ٫‬ه‪ ٬٩ ٨‬ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ع‪ ٬٩ ٤ُ٦ٞ‬ؽإ‪ ٫‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ز‪ ٤‬غلر‬
‫خ‪٥‬عإ‪ُ١‬ذ ّ‪ ً٦‬ؤ‪ ٰ٥ ٫‬دوسٯ ووٍُ‪ٚ‬عٰ وخ‪٥‬يت ذلد ؤعلُعهد خ‪ّّ٢٥‬ي خ‪٥‬يت ؤؽدس ب‪ُ٥‬هد خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬خ‪٢٥‬شمي يف آَـدض ‪١‬ـؽًنش‪،‬‬
‫َذّى ‪ُٙ‬هد بذل خ‪٥‬عْ‪ ،٤ٞ‬وخ‪٥‬عز‪١‬ش‪ ،‬وخ‪ ،ٰٞٚ٥‬وخ‪٥‬ٮَش‪ ،‬وخ‪٥‬عذزش‪٪١ ،‬د ـدء ر‪ ٠٥‬يف ‪ٝ‬ى‪٥‬ـٰ – ظْـدذل ‪  :-‬ؤَ َو‪َ٥‬ـ‪ِ٨‬‬
‫َ‪َ ٜ‬وَؤـَ‪ٗ٩ ٍ٤‬غَ‪.2  ً٘٪‬‬
‫ك َو‪َ٩‬د زَُِٮَهُ‪َ٪‬د بِ‪َّ٥‬د زِدْ‪٥‬م ِّ‬
‫ض وَخ َْ ِس َ‬
‫ََع‪َّ٢َٚ‬شُوخ ‪ ٍٔٙ‬ؤَ٭‪ُٚ‬غِهِ‪َ٩ ِ٨‬د خَ‪ َٜ َ٦‬خ‪ َُّٰ٦٥‬خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دوَخ ٔ‬
‫و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ  :-‬و‪َ٩‬د ‪َ١‬د‪ َ٫‬خ‪ِ ُ٪ْ٥‬ا‪ٔ٩‬ٮُى‪َُٔ٥ َ٫‬ٮ‪ٔٚ‬شُوخْ ‪َ١‬أ‪َّٙ‬ص﵂ ‪َ٦َٙ‬ىَِٖ َ٭‪َٚ‬شَ ‪ٔٙ ِّ٤ُ١ ٬ٔ٩‬شِ‪َٝ‬صٕ ‪ِّ٩‬ٮِهُ‪ ِ٨‬ىَأٔج َ‪ٚ‬صٌ ‪ََُِّ٥‬ع َ‪َّٞٚ‬هُىخْ ‪ٍٔٙ‬‬
‫خ‪٥‬ذَِّ ِ‪َ ٬‬و‪ُُٔ٥‬ٮ ٔزسُوخْ ‪ِ َٝ‬ى‪َ٩‬هُ‪ ِ٨‬بِرَخ َس َـُْىخْ ِب‪َُِ٥‬هِ‪.3ِ٨‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ -٣‬ظْدذل‪َٝ  :-‬ذِ خََ‪٦‬طِ ‪َٝ ٬ٔ٩‬سِ‪ ِ٨ُ٢ٔ٦‬عُٮَ‪َٙ ْ٬‬غًِنُوخْ ‪ ٍٔٙ‬خ َْ ِسكِ ‪َٙ‬ـد٭َُِشُوخْ ‪َُِ١‬ـَ٘ ‪َ١‬ـد‪َّ َ٫‬د‪ٔٝ‬سَـصُ‬
‫خ‪َ٢ُ٪ْ٥‬زَّزٌِنَ‪.4‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪  :-‬ؤَ‪َ ََٗٙ‬عَذَزٖشُو َ‪ ٫‬خْ‪ُٞ٥‬شِآ َ‪َ ٫‬و‪َ٥‬ىِ ‪َ١‬د‪ّٔ ِ٬ٔ٩ َ٫‬ٮذٔ َُِٕ ِش خ‪َ َ٥ َّٰٔ٦٥‬ىـَذُوخْ ‪ ٰٔ ُٔٙ‬خخِعَٔٗ‪ٙ‬﵂د ‪َ١‬ؽًٔنّخ‪.5 ‬‬
‫‪ ٬٩‬خٗ‪ ٣‬ظ‪ ٠٦‬خَِدض ؽل‪٢‬ٮٮد خ‪ٞ٥‬ى‪ ٣‬ؤ‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ – ٫‬خ‪٢٥‬شمي – وـٰ خ‪ ٤ْٞ٥‬بذل ؼٗغ وٍدج٘ ‪١‬ـّّي‬
‫وٱٍ‪( :‬‬
‫خْوذل‪ :‬خ‪٢٥‬ؾ٘ ّ‪ ٬‬خ‪٥‬غٮ‪ ٬‬خ‪٥‬يت ظغًن هبد خدلخ‪٦‬ى‪ٝ‬دض ‪ٗ ٬٩‬ندد و٭سدض ولُـىخ‪ ٫‬وب٭غـد‪ٝ ،٫‬قـذ‬
‫ظغخًنٱد وخٖ٭ع‪ٚ‬دُ هبد‪.‬‬
‫خ‪٥‬ؽد٭ُص‪ٙ :‬ه‪ْ٩ ٨‬دين خ‪٥‬ٮقىؿ خ‪٥‬ؾشُّص‪ ،‬وبدسخ‪ ٟ‬خْعشخس وخحل‪ ٨٢‬وخدل‪ٞ‬دفذ خ‪٥‬يت ظن‪٪‬ٮعهد ؤل‪٢‬د‪٩‬هـد‪،‬‬
‫وبّ‪٪‬د‪ ٣‬خٖـعهدد يف ٱزٯ خ‪٥‬ٮقىؿ ٖععٮسده خْل‪٢‬د‪ ٧‬خخلدفص ّنٮي‪ٞ‬ص خ‪ْٚ٥‬ى خ‪٥‬ـيت ظش‪١‬هـد‬
‫خ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬وبّ‪٪‬د‪ ٣‬خ‪ ٤ْٞ٥‬يف خ‪٥‬عشـُك ّٮذ وسود خْد‪٥‬ص خ﵀ع‪٦٪‬ص‪.‬‬

‫‪ 1‬خّٖعقد‪ ،٧‬خ‪٥‬ؾدىيب‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪.833 -832‬‬

‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬شو‪ ،٧‬خَِص ‪.8‬‬
‫‪ 3‬عىسش خ‪٥‬عىزص‪ ،‬خَِص ‪.122‬‬
‫‪ 4‬عىسش آ‪٪ّ ٣‬شخ‪ ،٫‬خَِص ‪.137‬‬
‫‪ 5‬عىسش خ‪٥‬ٮغدء‪،‬خَِص ‪.82‬‬
‫‪32‬‬
‫خ‪٥‬ؽد‪٥‬ؽص‪ :‬خّٖعسدس ‪ ٬٩‬خحل‪ ٨٢‬وخْعشخس خ‪٢٥‬د‪٩‬ٮص يف خ‪٢٥‬ى‪ ٫‬وخ‪٥‬ؾشُ‪ ،‬وبدسخ‪ ٟ‬خ‪ٖ٥‬دَدض خ‪٥‬سُْـذش ‪٥‬ع‪٦‬ـ‪٠‬‬
‫خحل‪ ٨٢‬وخْعشخس وخ‪٥‬شزو زٌن ر‪ ٰ٦١ ٠٥‬وزٌن وـىد خٔ٭غد‪ ٫‬يف خْسك و‪٩‬ه‪٪‬عٰ ‪ُٙ‬هد ) ‪.1‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ـْ‪ ٤‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬خ‪٢٥‬ى‪ُ٩ ٫‬ذخ٭د﵂ ‪ٙ‬غُمد﵂ ‪ ٤٪ْ٥‬خ‪ ،٤ْٞ٥‬وعخشٯ ‪ُ٥ ٰ٥‬سمػ وَٮَش ‪ ُٰٙ‬خ‪٥‬ٮَش خذلددٗ بذل‬
‫خٔؽلد‪ ٫‬زدحل‪ٞ‬دج‪ ٜ‬خ‪ّّ٢٥‬ي خ‪٥‬يت ـدء هبد خ‪٥‬ىلٍ‪ ٫ْ ،‬خ‪٢٥‬ى‪ ٫‬و‪٩ ٤١‬د ‪٩ ُٰٙ‬د ٱى بٖ ؤؼش ؽدٱذ ّ‪ ً٦‬وــىد ‪٩‬ـد‬
‫وسخءٯ ‪ ٬٩‬خ‪ُٖ٥‬سُد‪ ،٫‬و‪٥‬ز‪ٞٙ ٠٥‬ذ ومِ خ‪ٞ٥‬شآ‪٩ ٫‬ٮهفُص وخممص خدلْددل‪ ،‬وّ‪ ً٦‬ؤعظ ‪ٝ‬ىَص‪ ،‬خْخز هبد َادٌ بذل‬
‫خٔؽلد‪ ٫‬هبزٯ خ‪ُُٞ٥‬ٮُدض‪ ،‬وؽشق ر‪ ٠٥‬وزُد٭ٰ يف خدليد‪٥‬ر خ‪٥‬عد‪ُ٥‬ص‪:‬‬
‫املطهب األول‪ :‬دور انؼقم يف أدنت حىحيذ انزبىبيت واألنىهيت واألمساء وانصفاث‬
‫‪ٞ٥‬ذ ـدء خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬زْ‪ُٞ‬ذش ‪ُ٥‬ظ ‪ُٙ‬هد بٖ ‪٩‬د ظ‪ٚ‬ه‪ ٰ٪‬خ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬وْنُضٯ‪ ،‬بر ‪ ُ٘١‬ؽلذق خ﵁ – ظْدذل‪ -‬خ‪ْٞ٥‬ـ‪٤‬‬
‫وغلْ‪٩ ٰ٦‬ٮده خ‪٥‬ع‪ٍ ،ُ٘٦٢‬ب َإظُٰ ّند ٖ َيد‪ ،ٛ‬ز‪ ٤‬و‪٪١‬د دل َ‪ ٘٦٢‬خجلغ‪ّ ٨‬ند ٖ َيُ‪١ ٜ‬ز‪ ٠٥‬دل َ‪ ٘٦٢‬خ‪ْٞ٥‬ـ‪٤‬‬
‫يف خّٖع‪ٞ‬دد ّند ٖ َيُ‪ ٜ‬وخ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬دل َإ‪٩‬ش خٔ٭غد‪ ٫‬ؤ‪َ ٫‬عش‪ُ٥ ٰ٦ّٞ ٟ‬ا‪ ٬٩‬هبد ز‪ ٤‬ب‪ ٫‬خ﵁ – ّض وــ‪ – ٤‬خـد‪ٜ٥‬‬
‫خ‪ ٤ْٞ٥‬و‪ ٰٚ٦٢٩‬و‪ُ٥‬ظ ٕشَسد﵂ ؤ‪َ ٫‬عٮدعر خخل‪ ٜ٦‬وخْ‪٩‬ش‪.‬‬
‫وخْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬يت وسدض يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬يف خ‪٥‬ذٖ‪٥‬ص ّ‪ ً٦‬خدلغدج‪ ٤‬خ‪ْٞ٥‬دجذَص ؽدٱذش زز‪ ،٠٥‬وٱٍ ‪١‬د‪٥‬عدرل‪:‬‬
‫أوالً‪ :‬أدنت حىحيذ انزبىبيت‬
‫ظىلُذ خ‪٥‬شزىزُص ؤو خدل‪ :٠٦‬ٱى ( خٔ‪ٝ‬شخس زإ‪ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬سذ ‪ ٤١‬ؽٍء و‪٩‬د‪ ٰ٢٥‬وخد‪ ٰٞ٥‬وسخص‪ٝ‬ـٰ‪،‬‬
‫وؤ٭ٰ خ﵀ٍُ خدل‪ُ٪‬ط خ‪٥‬ٮد‪ ِٙ‬خ‪٥‬ندس خدلع‪ٚ‬شد زةـدزص خ‪٥‬ذّدء ّٮذ خٖميشخس‪ ،‬خ‪٥‬زٌ ‪ ٰ٥‬خْ‪٩‬ش ‪ ،ٰ٦١‬وزُذٯ خخلًن ‪٦١‬ـٰ‪،‬‬
‫خ‪ٞ٥‬ددس ّ‪٩ ً٦‬د َؾدء ‪ُ٥‬ظ ‪ ٰ٥‬يف ر‪ ٠٥‬ؽشَ‪ ،٠‬وَذخ‪ ٤‬يف ر‪ ٠٥‬خٔؽلد‪ ٫‬زد‪ٞ٥‬ذس‪ ،‬وٱزخ خ‪٥‬عىلُذ ٖ َ‪ ٍٚ٢‬خ‪ْ٥‬سـذ‬
‫يف لقى‪ ٣‬خٔعٗ‪ ،٧‬ز‪ٖ ٤‬زذ ؤ‪َ ٫‬إٌب ‪ ِ٩‬ر‪ ٠٥‬زٗص‪ ٬٩ ٰ٩‬ظىلُذ خٔذلُص‪ ٫ْ ،‬خ﵁ – ظْـدذل‪ -‬ل‪٢‬ـً ّـ‪٬‬‬
‫خدلؾش‪ٌ١‬ن ؤهن‪ٞ٩ ٨‬شو‪ ٫‬هبزخ خ‪٥‬عىلُذ ﵁ ولذٯ )‪.2‬‬
‫‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ  : -‬و‪َ٥‬حٔ‪َ ٬‬عَإ‪ْ٥‬عَهُ‪ ِ٬ٖ٩ ٨‬خََ‪َٞ٦‬هُ‪ََُُٞ٥ ِ٨‬ى‪ ٬ٖ ُ٥‬خ‪.3 َُّٰ٦٥‬‬

‫‪ 1‬دٖج‪ ٤‬خ‪٥‬عىلُذ‪ ،‬زل‪٪‬ذ ٗند‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪ٞ٥‬دمسٍ‪ ،‬ؿ‪.142‬‬

‫‪ 2‬ظُغًن خ‪ْ٥‬ضَض خحل‪ُ٪‬ذ‪ ،‬ع‪٪ُ٦‬د‪ ٫‬ز‪ّ ٬‬سذ خ﵁‪ ،‬ؿ‪ 18‬وخ٭َش ظُغًن خ‪٢٥‬شمي خ‪٥‬ش٘ن‪ّ ،٬‬سذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬٭دفش خ‪٥‬غْذٌ‪ ،‬ؿ ‪ 39‬وؽشق خ‪٥‬ؽٗؼص‬
‫خْفى‪ ،٣‬زل‪٪‬ذ خ‪ْ٥‬ؽُ‪ٌ٪‬ن‪ ،‬ؿ‪.28‬‬
‫‪ 3‬عىسش خ‪٥‬ضخشٗ‪ ،‬خَِص ‪.87‬‬
‫‪33‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل ‪ -‬يف ؽإ‪ ٫‬فدلر خجلٮعٌن‪َٝ  :‬د‪ ُٰ َ٥ َ٣‬فَدلٔسُُٰ َوٱُىَ َُمَد ِو ُسٯُ ؤَ َ‪َٚ١‬شِضَ زِد‪َّ٥‬زٌٔ خََ‪٬ٔ٩ َ٠َٞ٦‬‬
‫ظُشَخذٍ ؼُ‪ ٬ٔ٩ ٖ٨‬٭ٗ ْي‪َٚ‬صٕ ؼُ ٖ‪ ٨‬عَىٖخ‪َ َٟ‬سـُ‪٦‬﵂د ‪ٔ٢َّ٥ 37‬ٮٖد ٱُ َى خ‪ َُّٰ٦٥‬سَزٍِّ وََٖ ؤُؽِشِ‪ ُٟ‬زِشَزٍِّ َؤلَذّخ ‪.1 ‬‬
‫ور‪١‬ش – ّض وـ‪ٝ -٤‬ى‪ ٣‬فـدلر َـظ ‪ٞٙ‬ـد‪ – ٣‬ظْـدذل‪َ  :-‬و‪َ٩‬ـد ‪ٔ٥‬ـٍ َٖ َؤِّسُـذُ خ‪َّ٥‬ـزٌٔ‬
‫‪َٙ‬يَشَ٭ٍِ ‪.2‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪" ٣‬خز‪ ٬‬خ‪ – "٨ُٞ٥‬س٘نٰ خ﵁‪ ( : -‬ؤخشؾ خحلفص ّ‪ُ٦‬ه‪ ٨‬يف ‪ْ٩‬شك خدلخدىسص ‪٥‬ٮ‪ٚ‬غٰ ظإ‪ُٚ٥‬د ذل‪ ،٨‬و٭سـٰ‬
‫ّ‪ ً٦‬ؤ‪ّ ٫‬سددش خ‪ْ٥‬سذ دل‪ٙ ٬‬يشٯ ؤ‪٩‬ش وخـر يف خ‪ْٞ٥‬ى‪٩ ،٣‬غعهف‪ ٬‬ظش‪١‬هد‪ٝ ،‬سُك خٔخٗ‪ ٣‬هبد‪ٙ ،‬ة‪ ٫‬خ‪ْ٥ ٰٞ٦‬سـذٯ‬
‫ؤف‪ ٤‬ب٭ْد‪ ، ُٰ٦ّ ٰ٩‬و٭ْ‪٦١ ٰ٪‬هد‪ ،‬ظدزْص ٔغلددٯ وخ‪.3 ) ٰٞ٦‬‬
‫ٱزٯ ٱٍ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص خ‪٥‬يت ؼلدىر هبد خ‪ ،٤ْٞ٥‬وَغعٮي‪ ٜ‬هبد خ‪ٚ٥‬يش خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص ‪٦٥‬ىفى‪ ٣‬هبد بذل ‪٩‬د ٱى‬
‫ل‪ ،ٜ‬وّذ‪ ،٣‬وفذ‪ ،ٛ‬وٱٍ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خدلؽ‪ ً٦‬خ‪٥‬يت ‪١‬د‪ُ٦ّ ٫‬هد سع‪ ٤‬خ﵁ – ّ‪ُ٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪ْ – ٧‬هن‪ ٨‬ؤّ‪ ٨٦‬خ‪٥‬ٮـدط‬
‫زشعد‪٥‬عٰ‪ ،‬وؽشّٰ‪ ،‬و‪٩‬ٮهفٰ‪ٙ ،‬هزخ بزشخٱُ‪ ُٰ٦ّ -٨‬خ‪٥‬غٗ‪ ِ٩ -٧‬خ‪٥‬ٮ‪٪‬شود‪ّ ،‬ٮذ‪٩‬د ؤسخد ؤ‪َ ٫‬ؽسط ‪٥‬ـٰ ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ـشذ‬
‫خخلد‪ ٜ٥‬خدلىـذ وخ﵀ٍُ وخدل‪ُ٪‬ط ٱى خ﵁ – ظْدذل‪ -‬وٖ سذ وٖ ‪ْ٩‬سىد عىخٯ‪ٞٙ ،‬د‪٪١ ٰ٥ ٣‬د ـدء ر‪ ٠٥‬يف ‪ٝ‬ى‪٥‬ـٰ‬
‫– ظْدذل‪  :-‬سَزٍَِّ خ‪َّ٥‬زٌٔ َُمُِِـٍ وََُ‪ُٔ٪‬طُ ‪ 4‬و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َٙ  :-‬ةِ‪ َّ٫‬خ‪َ ََّٰ٦٥‬إْظٍٔ زِد‪٥‬ؾٖ‪ِ٪‬ظِ ‪ َ٬ٔ٩‬خ‪َ٪ْ٥‬ؾِشِ‪َٙ ِٛ‬ـإْضٔ‬
‫زِهَد ‪ ٬َ ٔ٩‬خ‪ِٖ٪َ ْ٥‬شِذِ ‪.5‬‬
‫و‪١‬ز‪٩ " ٠٥‬ىعً" – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬غٗ‪ - ٧‬يف ‪ٝ‬قعٰ ‪ٙ " ِ٩‬شّى‪ّ " ٫‬ٮذ‪٩‬د دّـدٯ بذل خٔؽلـد‪ ٫‬زـد﵁ ‪-‬‬
‫ظْدذل‪ٙ -‬فدءض فىسش ر‪ ٠٥‬يف ‪ٝ‬ى‪ّ - ٰ٥‬ض وـ‪َٝ  :-٤‬د‪ ٬َ٪َٙ َ٣‬سٖزٗ‪َ٪ُ٢‬د ََد ‪ُ٩‬ىعًَ ‪َٝ 49‬د‪ َ٣‬سَزٗٮَد خ‪َّ٥‬زٌٔ َؤِّيَـً‬
‫ُ‪ ٤‬ؽٍَِء ٍ خَ ْ‪ َُٰٞ٦‬ؼُ‪ ٖ٨‬ٱَذَي ‪.6‬‬
‫‪َّ ١‬‬
‫وٱزٯ فىسش ؤخشي " دلىعً" – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬غٗ‪ٙ ِ٩ – ٧‬شّى‪٪١ ٫‬د وسد ر‪ ٠٥‬يف خَِص خ‪٢٥‬شؽلـص خ‪٥‬ـيت‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ُٙ ٣‬هد ‪ -‬ظسدس‪ ٟ‬وظْدذل‪َٝ  :-‬د‪ِ ٔٙ َ٣‬شَّىِ‪َ ُ٫‬و‪َ٩‬د سَذٗ خْ‪َْ٥‬د‪ٌٔ٪َ٥‬نَ ‪َٝ 23‬د‪ َ٣‬سَذٗ خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دوَخضٔ وَخ َْ ِسكِ َو‪َ٩‬د زَُِٮَهُ‪َ٪‬د‬
‫ب‪ُ١ ٫‬ٮعُ‪ٗ٩ ٨‬ى‪ٔٝ‬ٮٌِنَ ‪.7‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٢٥‬ه٘‪ ،‬خَِص ‪.38-37‬‬

‫‪ 2‬عىسش َظ‪ ،‬خَِص ‪.22‬‬
‫‪ 3‬خ‪٥‬قىخّ‪ ٜ‬خدلشع‪٦‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪.496-495‬‬
‫‪ 4‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.258‬‬
‫‪ 5‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.258‬‬
‫‪ 6‬عىسش ىٰ‪ ،‬خَِص ‪.51-49‬‬
‫‪ 7‬عىسش خ‪٥‬ؾْشخء‪ ،‬خَِص ‪.21‬‬
‫‪34‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ خععذ‪ ٣‬زددلخ‪٦‬ى‪ٝ‬دض وٱذخَعهد ّ‪٩ ً٦‬ىـذٱد وخد‪ٞ٥‬هد‪ٙ ،‬د‪٥‬ٮدٍش خدلعإ‪ ٤٩‬وخدلعذزش َذس‪ ٟ‬ؤ‪٩ ٫‬ىــذخ‬
‫وخلذ وٱى خدلغعم‪ْ٦٥ ٜ‬سددش‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؽُخ خٔعٗ‪ " ٧‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁‪ ٤١ ( :-‬وخلذ ‪" ٬٩‬خحلذوغ" و" خٖ‪٢٩‬د‪ "٫‬د‪ً٦ّ ٤ُ٥‬‬
‫خٖ‪ٙ‬ع‪ٞ‬دس بذل خ‪٥‬قد٭ِ وب‪١ ٫‬د٭د ‪٩‬عٗص‪ٌ٩‬ن‪ ...‬و‪١‬ى‪ " ٫‬خدل‪ "٬٢٪‬و"خ﵀ذغ" ‪ٚ٩‬ع‪ٞ‬شخ﵂ بذل خ‪ٚ٥‬دّ‪ ٤‬ٱى ‪٩‬ـ‪٥ ٬‬ـىخص‪٧‬‬
‫ل‪ُٞٞ‬عٰ‪ ٖ ،‬ػلعدؾ ؤ‪ ٤٦َْ ٫‬زْ‪٦‬ص ـْ‪٦‬عٰ ‪ٚ٩‬ع‪ٞ‬شخ﵂ ‪ ،‬ز‪ ٤‬خ‪ٞٚ٥‬ش ٖص‪٥ ٧‬زخظٰ‪٩ ٤٢ٙ .‬د عىي خ﵁ ‪ًٞٙ‬ن ب‪ ُٰ٥‬دخج‪٪‬ـد﵂‪ٖ ،‬‬
‫َغعٖىن ّٮٰ ىش‪ٙ‬ص ٌّن‪ .‬وٱزخ ‪ْ٩ ٬٩‬دين خمسٰ " خ‪٥‬ق‪٪‬ذ"‪ٙ .‬ـ" خ‪٥‬ق‪٪‬ذ"‪ .‬خ‪٥‬زٌ ػلعدؾ ب‪ ٤١ ُٰ٥‬ؽـٍء وٱـى‬
‫‪٩‬غعٖ‪ ٤١ ٬ّ ٬‬ؽٍء ) ‪.1‬‬
‫٭ْ‪ ٨‬خ‪ ٫‬خ‪٢٥‬ى‪ٗ ٫‬نُْٰ آَدض ‪١‬ى٭ُص ظؾًن ب‪ُ٥‬هد خَِدض خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص ويف ر‪ ٰ٦١ ٠٥‬دٖ‪٥‬ص ّ‪ُ٦ٞ‬ص مشوسَص يف‬
‫خٖععذٖ‪ ً٦ّ ٣‬سزىزُعٰ وؤ٭ٰ خدلغعم‪ْ٦٥ ٜ‬سددش ولذٯ دو‪ ٫‬عىخٯ‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ّ - ٣‬ض وـ‪َ٩  :-٤‬د خٖظخَزَ خ‪َ ٬ٔ٩ َُّٰ٦٥‬و‪َ٥‬ذٕ َو‪َ٩‬د ‪َ١‬د‪ِ ِ٬ٔ٩ َُْٰ٩َ َ٫‬ب‪ َٰٕ٥‬بِر﵂خ ‪َ َّ٥‬ز َٱرَ ‪ِ ُّ٤ُ١‬ب‪ َٰٕ٥‬زِ‪َ٪‬د خَ‪َ ََٜ٦‬وَ‪َْٗ٥‬‬
‫ر وَخ‪٥‬ؾٖهَد َدشٔ ‪ََٙ‬عَْد‪ٖ٪َّ ًَ٥‬د َُؾِشِ‪ُ١‬ى‪.2 َ٫‬‬
‫ق‪ُٚ‬ى‪َّ 91 َ٫‬د‪ ٨ِ ٔ٥‬خْ‪ِ َُِٖ٥‬‬
‫ل عُِسمَد َ‪ ٫‬خ‪ٖ٪َّ َّٰٔ٦٥‬د َ ٔ‬
‫َز ِْنُهُ‪َ ًَ٦َّ ِ٨‬زِْ ٍ‬
‫‪ٞ٥‬ذ خؽع‪٦٪‬ط ٱزٯ خَِص ّ‪ ً٦‬ؤفشق خْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬يت ظٮ‪ ٍٚ‬ظْذد خِذلص وظؽسط سزىزُعٰ – ّض وـ‪-٤‬‬
‫ٖظقد‪ ٰٙ‬زق‪ٚ‬دهتد ‪ٙ‬هى خخلد‪ ٜ٥‬ذلزخ خ‪٢٥‬ى‪ ،٫‬وخ‪ٞ٥‬ددس ّ‪ ً٦‬ظقشَ‪ ٰٚ‬وظذزًنٯ‪ ،‬وخ٭عَد‪ ٧‬ؤ‪٩‬شٯ ّ‪٩ ً٦‬د ٱى ّ‪ ُٰ٦‬و‪١‬ـ‪٤‬‬
‫ر‪َ ٠٥‬ا‪١‬ذ ولذخ٭ُعٰ وسزىزُعٰ‪ ،‬وَٮ‪ ٍٚ‬ظْذد خِذلص‪ ،4 3‬ز‪ ٤‬خْ‪٩‬ش ‪ ٰ٥‬ولذٯ –عسمد٭ٰ وظْدذل‪ -‬و‪٩ ٤١‬دعـىخٯ‬
‫‪ٙ‬هى زدى‪.٤‬‬
‫راَياً‪ :‬أدنت حىحيذ األنىهيت‬
‫ظىلُذ خْ‪٥‬ىٱُص ٱى‪ :‬ب‪ٙ‬شخد خ﵁ – ظْدذل‪ -‬زد‪ْ٥‬سددش‪ ،‬وبخٗؿ خ‪٥‬ذَ‪ ٰ٥ ٬‬ولذٯ‪ٙ ،‬ة‪ ٫‬خٔذلُص ٭غـسص بذل‬
‫خٔ‪ّ ٰ٥‬نْىن خدلْسىد‪.‬‬
‫وٱزخ خ‪٥‬ٮىُ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬عىلُذ ٱى خ‪ٖ٥‬دَص ‪ ٬٩‬زْؽص خ‪٥‬شع‪ُ٦ّ ٤‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪َٞ ٧‬ى‪ ٣‬ؽدسق خ‪٥‬يمدوَـص يف زُـد‪٫‬‬
‫‪٩‬ٮـض‪٥‬عٰ ( خّ‪ ٨٦‬ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬عىلُذ ؤو‪ ٣‬دّىش خ‪٥‬شع‪ ،٤‬وؤو‪٩ ٣‬ٮدص‪ ٣‬خ‪٥‬يشَ‪ ٜ‬وؤو‪ٞ٩ ٣‬د‪َٞ ٧‬ى‪ ُٰٙ ٧‬خ‪٥‬غد‪ ٠٥‬بذل خ﵁ )‪.5‬‬

‫‪ 1‬خ‪٥‬شد ّ‪ ً٦‬خدلٮي‪ٌُٞ‬ن‪ ،‬ؿ‪.346‬‬

‫‪ 2‬عىسش خدلا‪٩‬ٮى‪ ،٫‬خَِص ‪.92-91‬‬
‫‪ 3‬ؤ‪ ٫‬ٱزخ خدلْىن ؤؽدسض ب‪١ ُٰ٥‬عر خ‪٥‬ع‪ٚ‬غًن و‪٩‬ٮهد‪ ،‬ظُغًن خ‪٢٥‬شمي خ‪٥‬ش٘ن‪ ،٬‬خ‪٥‬غْذٌ‪ ،‬ؿ‪.558‬‬
‫‪ 4‬ب‪ ٫‬ٱزٯ خَِص ظذ‪ ً٦ّ ٤٥‬ظىلُذ خ‪٥‬شزىزُص خدلغع‪٦‬ض‪٥ ٧‬عىلُذ خْ‪٥‬ىٱُص‪.‬‬
‫‪ 5‬خ٭َش خز‪ ٬‬خدلْض‪ ،‬ؿ‪.79‬‬
‫‪35‬‬
 ‫و‪ٞ٥‬ذ و‪ ُٰٙ ِٝ‬خ‪٥‬ٮـضخُ زٌن خ‪٥‬شع‪ُ٦ّ – ٤‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪ -٧‬وزٌن ؤشله‪.٨‬‬
‫( وَغ‪ ً٪‬ٱزخ خ‪٥‬عىلُذ زـ‪:‬‬
‫‪ .1‬ظىلُذ خٔذلُص‪ْ ،‬٭ٰ ‪٩‬سين ّ‪ ً٦‬بخٗؿ خ‪٥‬عإ‪ ، ٰ٥‬وٱى ؤؽذ خ﵀سص ﵁ ولذٯ ور‪٥‬ـ‪َ ٠‬غـع‪٦‬ض‪٧‬‬
‫بخٗؿ خ‪ْ٥‬سددش‪.‬‬
‫‪ .2‬وظىلُذ خ‪ْ٥‬سددش ‪٥‬ز‪.٠٥‬‬
‫‪ .3‬وظىلُذ خٔسخدش‪ْ ،‬٭ٰ ‪٩‬سين ّ‪ ً٦‬بسخدش وـٰ خ﵁ زدّْ‪٪‬د‪.٣‬‬
‫‪ .4‬وظىلُذ خ‪ٞ٥‬قذ‪ْ ،‬٭ٰ ‪٩‬سين ّ‪ ً٦‬بخٗؿ خ‪ٞ٥‬قذ خدلغع‪٦‬ض‪ٔ ٧‬خٗؿ خ‪ْ٥‬سددش ﵁ ولذٯ‪.‬‬
‫‪ .5‬وظىلُذ خ‪ْ ،٤٪ْ٥‬٭ٰ ‪٩‬سين ّ‪ ً٦‬بخٗؿ خ‪ ٤٪ْ٥‬﵁ ولذٯ ) ‪.1‬‬
‫وٖ ظ‪٢‬دد ٔن‪٦‬ى ‪ ٤١‬عىسش ‪٩‬ٮٰ ز‪ ٤‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ٍ٦٩ ٫‬ء زدْد‪٥‬ص خ‪ُُٞ٥‬ٮُص خ‪ٞ٥‬دىْص وخ‪٥‬ذخ‪٥‬ص ّ‪ ً٦‬ٱزخ خ‪٥‬ٮىُ ‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫خ‪٥‬عىلُذ‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " ٗند‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪ٞ٥‬دمسٍ"‪ ( :‬وخ‪٥‬زَ‪ََ ٬‬ٮى‪ ٫‬ؤ‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ – ٫‬خ‪٢٥‬شمي – ‪ُ٥‬ظ ‪ُٙ‬ـٰ لفـدؾ‬
‫ّ‪ ،ٍ٦ٞ‬دل َعذزشوخ ؤد‪٥‬ص خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ودل َ‪ٚٞ‬ىخ ّ‪ْ٩ ً٦‬د٭ُهد و‪ٚٝ‬ص خدلع‪٢ٚ‬ش خدلعْ‪ ، ٜ٪‬ؤ‪٩‬د ‪ ٬٩‬ىد‪٥‬ط فمسعٰ ‪٢٥‬عـدذ‬
‫خ﵁‪ ،‬وسص‪ ٰٝ‬خ﵁ ‪ٙ‬ه‪٪‬﵂د لغٮد﵂ ‪ٙ ،ُٰٙ‬ة٭ٰ غلذٯ شل‪٦‬ىءخ﵂ ‪ ٬٩‬خحلفؿ وخ‪ّّ٥‬خٱٌن )‪.2‬‬
‫و‪ ٬٩‬ظ‪ ٠٦‬خ‪ّّ٥‬خٱٌن وخْد‪٥‬ص ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ ْ٤ُٝ  :-‬ؤَُِٕ َش خ‪ َّٰٔ٦٥‬ؤَِزٍٖٔ سَز٘د َوٱُىَ سَذٗ ‪ ِّ٤ُ١‬ؽٍَِء ٍ ‪.3‬‬
‫و‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ  :-‬وؤََ٭دْ سَزٗ‪َٙ ِ٨ُ٢‬دِّسُذُو‪.4 ٔ٫‬‬
‫ب‪ ٫‬ٱزٯ خَِدض خ‪٢٥‬شؽلص ظذ‪ ً٦ّ ٤٥‬ؤ‪ ٬٩ ٫‬ؼسعط سزىزُعٰ وؤ٭ٰ خخلد‪ ٜ٥‬خدلٮؾث ‪ ٬٩‬خ‪ْ٥‬ذ‪ٙ ٧‬هـى خدلْسـىد‬
‫ولذٯ خدلغعم‪ْ٦٥ ٜ‬سددش دو‪ ٫‬عىخٯ‪ ،‬ز‪ ٤‬ب‪٩ ٤١ ٫‬د عىخٯ ‪٩‬شزىذ وٖ ظقك ّسىدَعٰ‪.‬‬
‫ُ‪ ٤‬ؽٍَِء ٍ‪.5 ‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪ :-‬بِ٭ٖ‪َ٪‬د ُؤ‪ٔ٩‬شِضُ ؤَ‪َ ْ٫‬ؤِّسُذَ سَذٖ ٱَ ٔز ٔٯ خ‪ْ٥‬سَ‪َ ْ٦‬ذ ٔش خ‪َّ٥‬زٌٔ لَ ٖش‪َ٩‬هَد َو‪ُّ ١ َُٰ٥‬‬

‫‪ 1‬ظُغًن خ‪ْ٥‬ضَض خحل‪ُ٪‬ذ‪ ،‬ع‪٪ُ٦‬د‪ ٫‬ز‪ّ ٬‬سذ خ﵁‪ ،‬ؿ‪.22-21‬‬

‫‪ 2‬دٖج‪ ٤‬خ‪٥‬عىلُذ‪ ،‬ؿ‪.144‬‬
‫‪ 3‬عىسش خْ٭ْد‪ ،٧‬خَِص ‪.164‬‬
‫‪ 4‬عىسش خْ٭سُدء‪ ،‬خَِص ‪.92‬‬
‫‪ 5‬عىسش خ‪٥‬ٮ‪ ،٤٪‬خَِص‪91‬‬
‫‪36‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ - ٣‬ظْدذل‪ :-‬ؤَظَ ِذُّى‪َ َ٫‬زِْ‪٦‬﵂د وَظَ َزسُو‪َ َ٫‬ؤلِغَ‪ َ٬‬خْ‪٥‬خَـدٔ‪ٌٔٞ٥‬نَ ‪ 125‬خ‪َّ٦٥‬ـَٰ سَزٖ‪ُ٢‬ـ‪َ ِ٨‬وسَذٖ آزَـدجٔ‪ُ٨ُ٢‬‬
‫خَْ ٖو‪ٌٔ٥‬نَ ‪.1‬‬
‫ظا‪١‬ذ ٱزٯ خَِص ‪ًٖ١‬نٱد ‪ ٬٩‬خَِدض خْخشي زد‪ّّ٥‬ٱد‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬دىِ وخحلفص خدلا‪١‬ذش ؤ٭ٰ‪ ٖ :‬ؤلذ َغـعم‪ٜ‬‬
‫خ‪ْ٥‬سددش بٖ خ﵁ – ّض وـ‪ -٤‬وّسددش ًٕنٯ زدى‪ ( ٤‬بر ‪ ُ٘١‬ظذّى‪ ٫‬فٮ‪٪‬د﵂ خخع‪ٞ٦‬ع‪٪‬ىٯ وّ‪٦٪‬عىٯ سزد ‪ ‬وَظَ َزسُو‪َ٫‬‬
‫َؤلِغَ َ‪ ٬‬خْ‪٥‬خَدٔ‪ٌٔٞ٥‬نَ ‪ ‬ؤٌ ؤلغ‪َٞ ٬٩ ٬‬د‪ ٰ٥ ٣‬خد‪ 2) ٜ٥‬ؤٌ خد‪ ٨٢ٞ٥‬وآزدج‪ ٨٢‬و‪ُ٥‬ظ ‪ ٬٩‬خد‪ ٜ٥‬ذلزخ خ‪٢٥‬ى‪ ٫‬عىخٯ‪.‬‬
‫‪١‬ز‪ ٠٥‬و‪ ٬٩‬ؤَّ‪ ٨‬خ‪٥‬ذٖٖض ّ‪ ً٦‬ظىلُذ خ‪ْ٥‬سددش خظقد‪ّ – ٰٙ‬ض وـ‪ -٤‬زد‪٪٢٥‬د‪ ٣‬خدلي‪ ،ٜ٦‬و‪١ ٬٩‬د٭ط‬
‫ظ‪ ٠٦‬ف‪ٚ‬دظٰ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خ‪ٚ٥‬يشش وخ‪ ٤ْٞ٥‬ؽدٱذخ‪ ٫‬زإ٭ٰ ٱى خدلغعم‪٥ٓ٥ ٜ‬ىٱُص و‪ ٬٩‬دل َس‪ ٔ٦‬ٱزخ خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬ودل َعق٘ زـٰ‬
‫‪٥‬ض‪ ٰ٩‬خٖظقدٗ زنذٯ‪ ،‬وٱزخ َٮ‪ّ ٍٚ‬ٮٰ ف‪ٚ‬ص خ‪٥‬شزىزُص‪ ،‬و‪١ ٬٩‬د‪١ ٫‬ز‪ ٖ ٠٥‬ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ْ٩ ٫‬سىدخ﵂‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ "خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁‪ ( : -‬وخ﵁ – عسمد٭ٰ‪ -‬دل َز‪١‬ش ٱزٯ خ‪٥‬ٮقىؿ جملشد ظ‪ٞ‬شَـش‬
‫ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ،ٰ٥ ٣‬ز‪ ٤‬ر‪١‬شٱد ‪٥‬سُد‪ ٫‬ؤ٭ٰ خدلغعم‪ْ٦٥ ٜ‬سددش دو‪٩ ٫‬د عىخٯ ‪ٙ‬إ‪ٙ‬دد ( خْف‪ٌ٦‬ن ) خ‪٦٥‬زَ‪ ٬‬هب‪٪‬ـد َـع‪٨‬‬
‫خ‪٥‬عىلُذ‪ :‬وعلد بؼسدض ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬سدخ﵂ ّ‪ ً٦‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬عْيُ‪ ،٤‬وزُد‪ ٫‬ؤ٭ٰ خدلغعم‪ْ٦٥ ٜ‬سددش ٖ ب‪٥‬ـٰ بٖ ٱـى سدخ﵂‬
‫ّ‪ ً٦‬خدلؾش‪ٌ١‬ن وخ‪٥‬ؾش‪ ٟ‬يف خ‪ْ٥‬ددل ؤ‪١‬ؽش ‪ ٬٩‬خ‪٥‬عْيُ‪.3) ٤‬‬
‫‪4‬‬
‫َذ خْ‪َْ٥‬د‪ٌٔ٪َ٥‬نَ﴾‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ّ-٣‬ض وـ‪﴿:-٤‬ٱُ َى خْ‪٥‬مٍَٗ ٖ ِب‪ ََٰ٥‬بِ‪َّ٥‬د ٱُىَ ‪َٙ‬د ِدُّىٯُ ُ‪٩‬خِٔ‪٦‬قٌٔنَ ‪ ُٰ َ٥‬خ‪٥‬ذَِّ َ‪ ٬‬خْ‪٥‬مَ‪ِ٪‬ذُ ‪ َّٰٔ٦ٔ٥‬س ِّ‬
‫وبرخ ‪١‬د‪ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬ٱى خدلعق٘ زق‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪٢ُٙ ٣‬ى‪ ٫‬ولذٯ – ّض وـ‪ -٤‬فدلر خحل‪ ٜ‬يف‬
‫خ‪ْ٥‬سىدَص‪ ،‬وظغ‪ٞ‬و ّسىدَص ‪٩ ٤١‬د عىخٯ‪.‬‬
‫رانزاً‪ :‬أدنت حىحيذ األمساء وانصفاث‬
‫ظىلُذ خْمسدء وخ‪٥‬ق‪ٚ‬دض ٱى‪ ( :‬ب‪ٙ‬شخد خ﵁ – ظْدذل‪ّ -‬ند مسً زٰ ٭‪ٚ‬غٰ ووف٘ زٰ ٭‪ٚ‬غٰ يف ‪١‬عدزٰ‪ ،‬ؤو‬
‫ّ‪٥ ً٦‬غد‪ ٫‬سعى‪ – ٰ٥‬ف‪ ً٦‬خ﵁ ّ‪ ُٰ٦‬وع‪ -٨٦‬ور‪ ٠٥‬زةؼسدض ‪٩‬د ؤؼسعٰ‪ ،‬و٭‪٩ ٍٚ‬د ٭‪ٚ‬دٯ ‪ًٕ ٬٩‬ن ٓنشَ٘‪ ،‬وٖ ظْيُ‪٤‬‬
‫و‪ًٕ ٬٩‬ن ظ‪ ،ُُ٘٢‬وٖ ٕنؽُ‪.5 )٤‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٥‬قد‪ٙ‬دض‪ ،‬خَِص ‪.126-125‬‬

‫‪ 2‬خ٭َش خجلد‪ْ ِ٩‬ل‪٢‬د‪ ٧‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬خ‪ٞ٥‬شىيب‪ ،‬ؾ‪ ،15‬ؿ‪ 115 -114‬وظ‪ٚ‬غًن خز‪١ ٬‬ؽًن‪ ،‬ؾ‪ ،4‬ؿ‪.21‬‬
‫‪ 3‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،6‬ؿ‪.83‬‬
‫‪ 4‬عىسش ٕد‪ٙ‬ش‪ ،‬خَِص ‪.65‬‬
‫‪ 5‬ؽشق خ‪٥‬ؽٗؼص خْفى‪ ،٣‬خز‪ّ ٬‬ؽُ‪ٌ٪‬ن‪ ،‬ؿ‪.29‬‬
‫‪37‬‬
‫ب‪ ٫‬ؼسىض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬خدلي‪ ٜ٦‬﵁ – ظْدذل‪ -‬ظ‪ٞ‬ش زٰ خ‪ٚ٥‬يش خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص‪ ،‬وخ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬قشػلص ْ٭ٰ ٖ ؽل‪ ٬٢‬ظقـىس‬
‫خخلد‪ - ٜ٥‬ـ‪ ّ٤‬وّٗ ‪ -‬بٖ ّ‪ ً٦‬وـٰ ؤ‪٢َ ٫‬ى‪٩ ُٰٙ ٫‬ىفى‪ٙ‬د﵂ ٕدَص يف خ‪٪٢٥‬د‪٪٢ٙ ،٣‬د‪ٗ٩ ٰ٥‬ص‪٢٥ ٧‬ى٭ٰ خخلـد‪،ٜ٥‬‬
‫‪٥‬ز‪١ ٠٥‬د‪ ٫‬خ‪ٖ٥‬د‪٥‬ر ّ‪ ً٦‬ؤد‪٥‬ص ‪٪١‬د‪ ٣‬خ‪٥‬شذ يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٥‬غٮص ؤ‪ ٫‬ظ‪٢‬ى‪ ٫‬مسُْص‪.‬‬
‫وٱزٯ خدلغإ‪٥‬ص ٖ خٗٗ ّ‪ُ٦‬هد‪ ،‬وبظلد ‪١‬د‪ ٫‬خخلٗٗ ‪ ٬٩‬ـهص زُد‪ ٫‬ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬وظ‪ٚ‬قُ‪٦‬هد‪ٙ ،‬د‪٥‬زَ‪٬‬‬
‫خّع‪٪‬ذوخ ّ‪ّٞ ً٦‬ىذل‪ ٨‬وخظسْىخ ؤٱىخجه‪ ،٨‬خ‪٥‬سْل ‪٩‬ٮه‪ ٨‬رٱر بذل خ‪٥‬عٮـضَٰ خدل‪ٚ‬شه خ‪٥‬زٌ ؤدي هبـ‪ ٨‬بذل ظْيُـ‪٤‬‬
‫خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض‪ ،‬وخ‪٥‬سْل خِخش رٱر بذل خٔؼسدض خدل‪ٚ‬شه خ‪٥‬زٌ خ٭عهً هب‪ ٨‬بذل خ‪٥‬ع‪٪‬ؽُ‪.٤‬‬
‫ؤ‪٩‬د ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬غٮص وخجل‪٪‬دّص ‪ٞٙ‬ذ ؤخزوخ ّند ـدء يف خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص ‪٩‬ـ‪ ٬‬لُـػ خٔٗنـد‪ ٣‬يف خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ـٍ‬
‫وخ‪٥‬عٮـضَٰ‪ ،‬وخ‪٥‬ع‪ٚ‬قُ‪ ٤‬يف خٔؼسدض ّ‪ ً٦‬ؤعدط ٭‪ ٍٚ‬خدلؽُ‪ ٤‬و٭‪ ٍٚ‬بدسخ‪ُُٚ١ ٟ‬ص خ‪٥‬ق‪ٚ‬ص‪ْ٩ ِ٩ ،‬ش‪ٙ‬ص ‪ْ٩‬ىن خ‪٥‬ق‪ٚ‬ص‪.‬‬
‫و‪٪ُٙ‬د َ‪ّ ٍ٦‬شك ‪٥‬سْل خ‪٥‬ذٖٖض ّ‪ ً٦‬ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬﵁ – ظْدذل‪ -‬وخ‪٥‬يت ؤؽدس ب‪ُ٥‬هد خ‪ٞ٥‬شآ‪٩ ،٫‬ـِ‬
‫خٖععذٖ‪ ٣‬خ‪ ً٦ّ ٍ٦ْٞ٥‬ظٮـضَهٰ‪ّ -‬ض وـ‪ ٬٩ -٤‬خ‪ُْ٥‬ىذ‪:‬‬
‫أوالً‪ :‬طزيقت قياص األوىل‬
‫‪ٞ٥‬ذ خععخذ‪ ٧‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ىشَ‪ٞ‬ص ‪ُٝ‬دط خْوذل يف بؼسدض خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض‪ ،‬وٱزخ خ‪٥‬ٮىُ ‪ ٬٩‬خ‪ُٞ٥‬دط ٱى خ‪٥‬زٌ غلـر‬
‫مسْد﵂ وّ‪ٗٞ‬﵂ خععْ‪٪‬د‪ ٰ٥‬يف ل‪ ٜ‬خ﵁ – ّض وـ‪ -٤‬دو‪ًٕ ٫‬نٯ ‪ ٬٩‬خْ‪ُٝ‬غص خْخشي‪ُٞ١ ،‬دط خ‪٥‬ع‪٪‬ؽُ‪ ٤‬خ‪٥‬زٌ َغعىٌ‬
‫‪ ُٰٙ‬خْف‪ ٤‬وخ‪ٚ٥‬شُ‪ ،‬وٖ ‪ُٝ‬دط خ‪٥‬ؾ‪٪‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬زٌ َذخ‪ ُٰٙ ٤‬ؤ‪ٙ‬شخدٯ ٓنط ‪ٝ‬نُص ‪ُ٦١‬ص ظغعىٌ ؤ‪ٙ‬شخدٱد‪ ،‬ور‪٥‬ـ‪٫ْ ٠‬‬
‫خخلد‪ – ٜ٥‬عسمد٭ٰ – ‪ُ٥‬ظ ‪٪١‬ؽ‪ ٰ٦‬ؽٍء‪ ،‬وٱى ‪ٚ٩‬دس‪ ٤١ ٛ‬خدل‪ٚ‬دس‪ٝ‬ص يف ف‪ٚ‬دظٰ ‪٪٦٥‬خ‪٦‬ى‪.ٛ‬‬
‫ر‪١‬ش ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص "‪-‬س٘نٰ خ﵁‪ -‬يف رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي ‪ٞٙ‬د‪ ( :٣‬و‪َ ٬٢٥‬غـعْ‪ ٤٪‬يف ر‪٥‬ـ‪٠‬‬
‫‪ُٝ‬دط خْوذل‪ ،‬عىخء ‪١‬د‪ٕ ٫‬نؽُٗ﵂ ؤو مشىٖ﵂ ‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ - ٣‬ظْدذل‪َ  :-‬و‪ َّٰٔ٦ٔ٥‬خ‪َ٪ْ٥‬ؽَ‪ ُ٤‬خ َِّْ‪٩ 1 ًََ٦‬ؽ‪ ٤‬ؤ‪ ٫‬٭ْ‪ ٨٦‬ؤ‪١ ٫‬ـ‪٤‬‬
‫‪٪١‬د‪ ٣‬ؼسط ‪ ،٬٢٪٪٦٥‬ؤو خ﵀ذغ ٖ ٭‪ٞ‬ـ ‪ ُٰٙ‬زىـٰ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ىـىٯ‪ :‬وٱى ‪٩‬د ‪١‬د‪٪١ ٫‬د‪٪٦٥ ٣‬ىـىد ًٕن ‪٩‬غـع‪٦‬ض‪٧‬‬
‫‪ْ٦٥‬ذ‪ٙ ٧‬د‪٥‬ىخـر خ‪ٞ٥‬ذمي ؤوذل زٰ‪ .‬و‪٪١ ٤١‬د‪ ٖ ٣‬٭‪ٞ‬ـ ‪ ُٰٙ‬زىـٰ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ىـىٯ ؼسط ٭ىّٰ ‪٪٦٥‬خ‪٦‬ى‪ -ٛ‬خدلشزـىذ‬
‫خدلْ‪٦‬ى‪ ٣‬خدلذزش ‪ٙ‬ةظلد خعع‪ٚ‬ددٯ ‪ ٬٩‬خد‪ ٰٞ٥‬وسزٰ و‪٩‬ذزشٯ ‪ٙ -‬هى ؤل‪ ٜ‬زٰ ‪٩‬ٮٰ‪ .‬وؤ‪ ٤١ ٫‬٭‪ٞ‬ـ وُّـر يف ٭‪ٚ‬غـٰ‪-‬‬
‫وٱى ‪٩‬د ظن‪ ٬٪‬ع‪٦‬ر ٱزخ خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬برخ وـر ٭‪ ٬ّ ُٰٚ‬ؽٍء ‪٩‬د ‪ ٬٩‬ؤ٭ىخُ خدلخ‪٦‬ى‪ٝ‬دض وخ﵀ذؼدض وخدل‪٢٪‬ٮدض‪-‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٥‬ٮم‪ ،٤‬خَِص‪.61‬‬

‫‪38‬‬
‫‪ٙ‬ة٭ٰ غلر ٭‪ ٬ّ ُٰٚ‬خ‪٥‬شذ ظسدس‪ ٟ‬وظْدذل زيشَ‪ ٜ‬خْوذل‪ .‬وؤ٭ٰ ؤل‪ ٜ‬زدْ‪٩‬ىس خ‪٥‬ىـىدَص ‪٩ ٤١ ٬٩‬ىــىد‪ ،‬وؤ‪٩‬ـد‬
‫خْ‪٩‬ىس خ‪ْ٥‬ذ‪ُ٩‬ص ‪ٙ‬ددل‪ ٬٢٪‬هبد ؤل‪ ٜ‬وضلى ر‪.1 ) ٠٥‬‬
‫و‪ُٝ‬دط خْوذل َذ‪ ً٦ّ ٣‬ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬﵁ – ظْدذل‪ -‬ور‪ ٬٩ ٠٥‬ىشَ‪ٌٞ‬ن‪ :‬ىشَ‪ ٜ‬خ‪٥‬عشـُك وخ‪٥‬ع‪ٚ‬نُ‪٤‬‬
‫وىشَ‪ ٜ‬دٖ‪٥‬ص خْؼش ّ‪ ً٦‬خدلاؼش‪ ،‬وؤ‪ْ٩ ٫‬يً خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬ؤل‪ ٜ‬زٰ‪ ،‬وزُد‪ ٫‬ر‪١ ٠٥‬د‪٥‬عدرل‪:‬‬
‫خْو‪ :٣‬وٱى ؤ‪٪١ ٤١ ٫‬د‪ ٣‬ؼسط ‪٪٦٥‬خ‪٦‬ى‪ٙ ٛ‬دخلد‪ ٜ٥‬ؤوذل زٰ ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬ؼدزعد﵂ ‪٩ ،ٰ٥‬عق‪ٚ‬د﵂ زـٰ ْ٭ـٰ –‬
‫ظْدذل‪ -‬ٱى خْ‪ ٤٪١‬وخْ‪ٙ‬ن‪ ٤‬وٱزخ ؼدزط يف خ‪ٚ٥‬يشش ‪ ،‬و‪٦ْ٩‬ى‪ ٧‬زسذخٱص خ‪ْٞ٥‬ى‪ ،٣‬وخْد‪٥‬ص ّ‪٦‬ـً‬
‫ر‪١ ٠٥‬ؽًنش ‪٩‬ٮهد‪ٝ :‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َّ٦ٔ٥  :-‬زَٔ‪ِ َُ َٖ َ٬‬ا‪ٔ٩‬ٮُى‪ َ٫‬زِدِخٔ َششٔ ‪َ٩‬ؽَ‪ ُ٤‬خ‪٥‬غٖىِءِ َو‪ َّٰٔ٦ٔ٥‬خ‪َ٪ْ٥‬ؽَ‪ ُ٤‬خ َِّْ‪ًََ٦‬‬
‫َوٱُ َى خْ‪َْ٥‬ضَِضُ خْ‪٥‬مَ‪.2 ُ٨ُٔ٢‬‬
‫وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁‪٪١ ٤٢ٙ ( -‬د‪ ٖ ٣‬٭‪ٞ‬ـ ‪ُٙ‬ـٰ زىــٰ‬
‫ؼدزط ‪٪٦٥‬خ‪٦‬ى‪ٙ ٛ‬دخلد‪ ٜ٥‬ؤل‪ ٜ‬زٰ ) ‪ 3‬وَ‪٢‬ى‪ ٫‬ر‪ ٬٩ ٠٥‬وـهٌن‪:‬‬
‫ؤلذعلد‪ ( :‬ؤ‪ ٫‬خخلد‪ ٜ٥‬خدلىـىد خ‪٥‬ىخـر ززخظٰ خ‪ٞ٥‬ذمي ؤ‪ ٬٩ ٤٪١‬خدلخ‪٦‬ى‪ ٛ‬خ‪ٞ٥‬دز‪ْ٦٥ ٤‬ذ‪٧‬‬
‫خ﵀ذغ خدلشزىذ‪.4 )...‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ " ٣‬خز‪ ٬‬خ‪ – "٨ُٞ٥‬س٘نٰ خ﵁‪ ( : -‬خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬خدلي‪ ،ٜ٦‬خدلعن‪٩ٓ٥ ٬٪‬ىس خ‪٥‬ىـىدَـص‬
‫وخدلْدين خ‪٥‬ؽسىظُص‪ ،‬خ‪٥‬يت ‪٪٦١‬د ‪١‬د٭ط ؤ‪١‬ؽش يف خدلىفىٗ وؤ‪١ ٤٪١‬د‪ ٫‬ؤّ‪ًٕ ٬٩ ً٦‬نٯ‪ ،‬ودلد ‪١‬د‪٫‬‬
‫خ‪٥‬شذ – ظْدذل‪ -‬ٱى خّْ‪ ً٦‬ووـهٰ خّْ‪ ً٦‬و‪ ٰ٩ٗ١‬خّْ‪ ً٦‬ومسْٰ خّْ‪ ً٦‬وزقـشٯ وعـدجش‬
‫ف‪ٚ‬دظٰ ّ‪ُ٦‬د ‪١‬د‪ ٰ٥ ٫‬خدلؽ‪ ٤‬خّْ‪.5 ) ً٦‬‬
‫خ‪٥‬ؽدين‪ :‬بؼسدض خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض ّ‪ ٬‬ىشَ‪ ٜ‬دٖ‪٥‬ص خْؼش ّ‪ ً٦‬خدلاؼش‪َْ :‬ين ؤ‪ْ٩ ٫‬يٍ خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬ؤل‪ ٜ‬زدٖظقدٗ زٰ‬
‫‪ ٬٩‬خدلْيً ‪ ٰ٥‬وّند ؤ‪ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬ٱى خ‪٥‬زٌ وٱر سل‪٦‬ى‪ٝ‬دظٰ ف‪ٚ‬ص خ‪٪٢٥‬د‪ٙ ٣‬هـى ؤلـ‪ ٜ‬ؤ‪٫‬‬
‫َ‪٢‬ى‪٩ ٫‬عق‪ٚ‬د﵂ هبد‪.‬‬

‫‪ 1‬ؾ‪ ،3‬ؿ‪.297‬‬
‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬ٮم‪ ،٤‬خَِص‪.61‬‬
‫‪ 3‬ؽشق خ‪ُْٞ٥‬ذش خْف‪ٚ‬هد٭ُص‪ ،‬ؿ‪.86‬‬
‫‪ 4‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪.ٜ‬‬
‫‪ 5‬خ‪٥‬قىخّ‪ ٜ‬خدلشع‪٦‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ‪.1131‬‬
‫‪39‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ "خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص"‪-‬س٘نٰ خ﵁‪ ( :-‬ب‪٪١ ٤١ ٫‬د‪ ( ُٰٙ ٣‬يف خدلخ‪٦‬ـى‪ٙ ) ٛ‬ةظلـد‬
‫خعع‪ٚ‬ددٯ ‪ ٬٩‬سزٰ وخد‪ ٰٞ٥‬و‪٩‬سذّٰ ؤوذل زإ‪٢َ ٫‬ى‪٩ ٫‬عق‪ٚ‬د زٰ ‪ ٬٩‬خدلغع‪ُٚ‬ذ خدلسذُ خدلْيٍ ) ‪.1‬‬
‫وذلزخ َا‪١‬ذ خ‪٥‬ؾُخ – س٘نٰ خ﵁‪ ً٦ّ -‬ر‪ُٞٙ ٠٥‬ى‪ ( :٣‬وؤ‪٩‬د خ‪٥‬يشَـ‪ ٜ‬خْخـشي يف‬
‫بؼسدض خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض [و] ٱٍ خٖععذٖ‪ ٣‬زدْؼش ّ‪ ً٦‬خدلاؼش‪ ،‬وؤ‪ ٤ْٙ ٬٩ ٫‬خ‪٢٥‬د‪٩‬ـ‪ٙ ٤‬هـى ؤلـ‪ٜ‬‬
‫زد‪٪٢٥‬د‪.2 ) ٣‬‬
‫ولىت َع‪ ٨‬خٖععذٖ‪ ٣‬هبزٯ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص زىـٰ فمُك ٖزذ ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ىف٘ وف٘ ‪٪١‬ـد‪ ٣‬يف رخظـٰ‪،‬‬
‫ز‪ٞ‬يِ خ‪٥‬ٮَش ّ‪ ٬‬٭غسعٰ بذل خخلد‪ ٜ٥‬ؤو خدلخ‪٦‬ى‪ ،ٛ‬ور‪١ ٠٥‬دٔسخدش‪ ،‬وخحلُدش‪ ،‬وخ‪٦ْ٥‬ى‪ ،‬وؤ‪ ٫‬ظ‪٢‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ق‪ٚ‬ص عددلص ‪٬٩‬‬
‫خعع‪٦‬ضخ‪٩ ٧‬د َٮديف ز‪ُٞ‬ص ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬خ‪٥‬ىخـسص ﵁ – ظْدذل‪٩ ٤٢ٙ -‬د ‪١‬د‪ ٬٩ ٫‬فـ‪ٚ‬دض خدلخ‪٦‬ـى‪١ ٛ‬ـد‪٥‬ٮى‪،٧‬‬
‫وخ‪٥‬يْد‪ ٧‬وخ‪٥‬ؾشخذ‪ٙ ،‬هٍ ف‪ٚ‬دض ‪٪١‬د‪ ٣‬يف ل‪ ٜ‬خدلخ‪٦‬ى‪ ، ٛ‬و‪٢٥‬ٮهد ف‪ٚ‬ص ٭‪ٞ‬ـ يف ل‪ ٜ‬خ﵁ – ّض وـ‪ْ -٤‬هند‬
‫ظٮديف ‪٪١‬د‪ ٰ٥‬خ‪٥‬ىخـر َٮـضٯ ّٮهد – عسمد٭ٰ وظْدذل‪. -‬‬
‫( وذلزخ ‪١‬د‪ ٬٩ ٫‬خ‪٪٢٥‬دٖض ‪٩‬د ٱى ‪٪١‬د‪٪٦٥ ٣‬خ‪٦‬ى‪ ،ٛ‬وٱى ٭‪ٞ‬ـ زد‪٥‬ٮغسص بذل خخلد‪ ،ٜ٥‬وٱى ‪١‬ـ‪٩ ٤‬ـد‬
‫‪١‬د‪٩ ٫‬غع‪٦‬ض‪٩‬د﵂ ٖ ‪٢٩‬د‪ ٫‬خ‪ْ٥‬ذ‪ ُٰ٦ّ ٧‬خدلٮديف ‪٥‬ىـىزٰ و‪ُٝ‬ى‪ُ٩‬عٰ‪ ،‬ؤو ‪٩‬غع‪٦‬ض‪٩‬د﵂ ‪٦٥‬مذوغ خدلٮديف ‪ٞ٥‬ذ‪ ،ٰ٩‬ؤو ‪٩‬غـع‪٦‬ض‪٩‬د﵂‬
‫‪ٞٚ٥‬شٯ خدلٮديف ‪ٖ٥‬ٮدٯ) ‪.3‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ ٤١ ٫‬ف‪ٚ‬ص ‪٪١‬د‪ُ٥ ٣‬ظ ‪ُٙ‬هد ٭‪ٞ‬ـ يف ل‪ ٜ‬خ﵁‪ -‬ظْدذل‪ٙ -‬دخلد‪ ،ٜ٥‬خدلْيٍ وخدلسذُ ؤل‪ ٜ‬زإ‪٫‬‬
‫َعق٘ هبد‪.‬‬
‫راَياً‪ :‬دالنت أفؼال اهلل – حؼاىل ‪-‬‬
‫ب‪ ٬٩ ٫‬ؤَّ‪ ٨‬خْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬ؾشُّص خ‪٥‬ذخ‪٥‬ص ّ‪ ً٦‬ف‪ٚ‬دظٰ – ظْدذل‪ -‬ؤ‪ْٙ‬د‪ّ – ٰ٥‬ض وـ‪ -٤‬يف سل‪٦‬ى‪ٝ‬دظـٰ‬
‫‪١‬دخل‪ ،ٜ٦‬وخٔلُدء‪ ،‬وخٔ‪٩‬دظص‪ ،‬وخ‪٥‬شص‪ ،ٛ‬وب٭ضخ‪ ٣‬خ‪ُٖ٥‬ػ‪ ،‬وخ‪٥‬عذزًن وظقشَ٘ ؽحى‪ ٫‬خخل‪٦‬ـ‪ ،ٜ‬وبٱـٗ‪ ٟ‬خ‪ْ٥‬قـدش‬
‫وخدلز٭سٌن‪ .‬و‪ – ٰ٩ٗ١‬ظْدذل‪ -‬وٱى ‪ ٬٩‬ؤ‪ْٙ‬د‪ ٰ٥‬خدلعْ‪ٞ٦‬ص ّنؾُحعٰ‪ ،‬وخ‪ٞ٥‬شآ‪ ٧ٗ١ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬وٱى ًٕن سل‪٦‬ـى‪ٛ‬‬
‫وٱى ‪ ٬٩‬ؤ‪ ّّ١‬وؤ‪ٝ‬ىي خ‪٥‬ذٖٖض ّ‪ ً٦‬ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬﵁ – ّض وـ‪ -٤‬و‪١‬ز‪ ٠٥‬ؤل‪٢‬د‪ ٰ٩‬خ‪٥‬ؾشُّص خ‪٥‬ذخ‪٥‬ص ّ‪ً٦‬‬
‫ّ‪ ٰ٪٦‬ول‪٪٢‬عٰ وّذ‪ – ٰ٥‬عسمد٭ٰ وظْدذل‪ -‬و‪ ٤١‬زلغىط ‪ ٬٩‬ؤ‪ْٙ‬د‪ -ٰ٥‬ظْدذل‪ -‬يف ٱزخ خ‪٢٥‬ى‪ ٫‬ؤؼش َُغعذ‪ ٣‬زـٰ‬
‫ّ‪٪١ ً٦‬د‪ ٣‬ف‪ٚ‬دظٰ‪ ،‬وخَِدض خ‪٥‬ؾدٱذش زز‪١ ٠٥‬ؽًنش ‪٩‬ٮهد‪:‬‬

‫‪ 1‬ؽشق خ‪ُْٞ٥‬ذش خْف‪ٚ‬هد٭ُص‪ ،‬ؿ‪.86‬‬

‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،16‬ؿ‪.357‬‬
‫‪ 3‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،16‬ؿ‪.87‬‬
‫‪41‬‬
 ‫٘ خْ‪٥‬خَسًِنُ ‪.1‬‬
‫‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ  :-‬ؤ‪َ٥‬د َِْ‪ ِ٬َ٩ ُ٨َ٦‬خَ‪َ َٜ َ٦‬وٱُ َى خ‪َّ٦٥‬ئُ ُ‬
‫‪ٞ٥‬ذ د‪٥‬ط ٱزٯ خَِص خ‪٢٥‬شؽلص ( ّ‪ ٰ٪٦ّ ً٦‬زدْؽُدء ‪ ٬٩‬وـىٯ ظن‪٪‬ٮط خ‪ّّ٥‬خٱٌن خدلز‪١‬ىسش ْٱ‪ ٤‬خ‪٥‬ٮَش‬
‫خ‪:ٍ٦ْٞ٥‬‬
‫ؤلذٱد‪ :‬ب٭ٰ خد‪ ٜ٥‬ذلد‪ ،‬وخخل‪ ٜ٦‬ٱى خٔزذخُ زع‪ٞ‬ذَش‪ٙ ،‬عن‪ ٬٪‬ظ‪ٞ‬ذَشٱد يف خ‪ٝ ٨٦ْ٥‬س‪ ٤‬ظ‪٢‬ىَٮهد‪.‬‬
‫خ‪٥‬ؽدين‪ :‬ؤ٭ٰ ‪٩‬غع‪٦‬ض‪ٕ٥ ٧‬سخدش وخدلؾُحص‪٦ُٙ ،‬ض‪ ٧‬ظقىس خدلشخد‪ ،‬وٱزٯ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خدلؾهىسش ّٮذ ؤ‪١‬ؽـش ؤٱـ‪٤‬‬
‫خ‪.٧ٗ٢٥‬‬
‫خ‪٥‬ؽد‪٥‬ػ‪ :‬ؤهند فددسش ّٮٰ‪ ،‬وٱى عسسهد خ‪٥‬عد‪ ،٧‬وخ‪ ٨٦ْ٥‬زدْف‪َ ٤‬ىـر خ‪ ٨٦ْ٥‬زد‪ٚ٥‬شُ ‪ ٰ٪٦ْٙ‬زٮ‪ٚ‬غٰ َغع‪٦‬ض‪٧‬‬
‫ّ‪٩ ٤١ ٨٦‬د َقذس ّٮٰ‪.‬‬
‫خ‪٥‬شخزِ‪ :‬ؤ٭ٰ ‪٥‬يُ٘ َذس‪ ٟ‬خ‪٥‬ذ‪ ،ُٜٝ‬خسًن َذس‪ ٟ‬خخل‪ ،ٍٚ‬وٱزخ ٱى خدل‪ٞ‬عنً ‪ ٨٦ْ٦٥‬زدْؽُدء‪ُٙ ،‬فر وـىد‬
‫خدل‪ٞ‬عنٍ ‪٥‬ىـىد خ‪٥‬غسر خ‪٥‬عد‪.2) ٧‬‬
‫ٱزخ َْين ؤ‪ ٤١ ٫‬زلغىط ‪ ٬٩‬ؤ‪ْٙ‬د‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪ -‬يف ٱزخ خ‪٢٥‬ى‪َ ٫‬ؾًن وَا‪١‬ذ ‪٪١‬د‪ ٣‬فـ‪ٚ‬دظٰ‪ّ -‬ـض‬
‫وـ‪.-٤‬‬
‫رانزاً‪ :‬إرباث صفاث بُفي يا يُاقضها‬
‫ب‪ ٫‬بؼسدض ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬﵁ – ظْدذل‪٢َ -‬ى‪ ٫‬زٮ‪٩ ٍٚ‬د َٮد‪ٝ‬نهد‪ّ ،‬نْىن ؤ٭ٰ – ّض وـ‪٥ -٤‬ى دل َ‪٬٢‬‬
‫‪٩‬ىفى‪ٙ‬د﵂ زةلذي خ‪٥‬ق‪ٚ‬عٌن خدلع‪ٞ‬دز‪٦‬عٌن ‪٦٥‬ض‪ ٧‬خظقد‪ ٰٙ‬زدْخشي‪٦ٙ ،‬ى دل َىف٘ زد‪٥ ٨٦ْ٥‬ىف٘ زدجلهـ‪ ،٤‬و‪٥‬ـى دل‬
‫َىف٘ زد‪ٞ٥‬ذسش ‪٥‬ىف٘ زد‪ْ٥‬فض‪ ،‬و‪٥‬ى دل َىف٘ زد‪ٖ٥‬ىن ‪٥‬ىف٘ زد‪ٞٚ٥‬ش‪ ،‬و‪٥‬ى دل َىفـ٘ زد‪٥‬سقـش ‪٥‬ىفـ٘‬
‫زد‪ – ً٪ْ٥‬وظْدذل خ﵁ ّ‪ ٬‬ر‪٦ّ ٠٥‬ىخ﵂ ‪١‬سًنخ﵂‪ ٬٪ٙ -‬خٗ‪ ٣‬ؤ‪ْٙ‬د‪ ٰ٥‬يف خ‪٢٥‬ى‪ ٫‬وّند ؤ٭ٰ ٱى خدلْيٍ وخ‪٥‬ىخٱر ف‪ٚ‬دض‬
‫خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬دلخ‪٦‬ى‪ٝ‬دظٰ ‪ٙ‬ة٭ٰ ‪ ٬٩‬زدذ ؤوذل ؤ‪٢َ ٫‬ى‪٩ ٫‬عق‪ٚ‬د﵂ زد‪٥‬ىف٘ خّْ‪ ً٦‬ؤٌ ؤ‪ ٤٪١‬خ‪٥‬ىف‪ٌٚ‬ن خدلع‪ٞ‬دز‪ٌ٦‬ن‪ ،‬و‪١‬ـ‪٤‬‬
‫٭‪ٞ‬ـ َٮـضٯ ّٮٰ ًٕنٯ ‪ٙ‬دْوذل ؤ‪َ ٫‬ٮـضٯ ّٮٰ – ّض وـ‪.-٤‬‬
‫و‪٥‬ى ٭َش٭د بذل خَِدض خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص ‪٥‬ىـذ٭د ؤ‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪َ ٫‬سي‪ ٤‬ؤ‪٥‬ىٱُص ‪٩ ٤١‬د َْسذ ‪ ٬٩‬دو‪ ٫‬خ﵁ – ظْـدذل‪-‬‬
‫زذٖ‪٥‬ص خظقد‪ٙ‬هد زق‪ٚ‬دض خ‪٥‬ٮ‪ٞ‬ـ ‪٩‬ٮهد‪:‬‬

‫‪ 1‬عىسش خدل‪ ،٠٦‬خَِص‪.14‬‬

‫‪ 2‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬خ‪٥‬ؾُخ خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؾ‪ ،16‬ؿ‪.61‬‬
‫‪41‬‬
 ‫ؤ‪ .‬ؤهند سل‪٦‬ى‪ٝ‬ص ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪  :-‬ؤَ‪َ ٬َ٪َٙ‬خِ‪َ َّٖ ٬َ٪َ١ ُُٜ٦‬خِ‪ ُُٜ٦‬ؤَ‪ َٗٙ‬ظَزَ‪َّ١‬شُو‪.1َ٫‬‬
‫ذ‪ّ .‬فضٱد ّ‪ ٬‬خ‪٥‬ذ‪ٙ‬دُ ّ‪ ٬‬٭‪ٚ‬غهد ‪٪١‬د ـدء يف ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ ٖ  :-‬غِعَئُُْى‪َ َ٫‬٭قِشَ ؤَ٭‪ُٚ‬غِهِ‪ِ٨‬‬
‫قمَسُى‪.2 َ٫‬‬
‫وَٖ ٱُ‪ِّ٩ ٨‬ٮٖد َُ ِ‬
‫ؾ‪ .‬ؤهند ٖ ظغ‪ ِ٪‬وٖ ظسقش ‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪  :-‬بِ‪ ٫‬ظَ ِذُّىٱُ‪َ ٖ ِ٨‬غِ َ‪ُْ٪‬ىخ ُدَّدءَ ُ‪َ ِ٨١‬و‪َ٥‬ىِ عَ ٔ‪ُْ٪‬ىخ‬
‫‪َ٩‬د خعَِعفَدزُىخ ‪ ٨ِ ُ٢َ٥‬وََ ِى َ‪ ٧‬خْ‪َُٔٞ٥‬د‪َ٩‬صٔ َ ْ‪ُٚ٢‬شُو‪ َ٫‬زِؾٔشِ‪ ٨ِ ُ٢ٔ١‬وَٖ َُٮَسِّحُ‪ٔ٩ َ٠‬ؽْ‪ ُ٤‬خَسًِنٍ ‪.3‬‬
‫د‪٩ .‬غ‪٦‬ىزص خ‪ٞ٥‬ذسش وخٔسخدش وّدـضش ّ‪ ٬‬خ‪ٙ ٧ٗ٢٥‬هٍ ف‪٪‬دء ز‪٪٢‬دء ٖ ظٮي‪ٝ .ٜ‬د‪ – ٣‬ظْـدذل‪:-‬‬
‫‪َٙ ‬د ِعَإ‪ُ٥‬ىٱُ‪ ِ٨‬بِ‪َ١ ٫‬د٭ُىخ ََٮ ٔي‪ُٞ‬ى‪. 4 َ٫‬‬
‫و‪٩‬د دخ‪٩‬ط ظ‪ ٠٦‬ف‪ٚ‬دهتد‪ ،‬وّند ؤ٭ٰ ‪ٝ‬ذ ـْ‪٦‬ط ‪ ٤١‬ف‪ٚ‬دض خ‪٥‬ٮ‪ٞ‬ـ دٖ‪٥‬ص ّ‪ ً٦‬زيٗ‪ّ ٫‬سىدَص ‪ ٬٩‬خظق٘‬
‫هبد ‪ٙ‬د‪٥‬ىخـر ظٮـضَٰ خ﵁ – ظْدذل‪ّ -‬ٮهد‪ ،‬وبؼسدض ‪٪١‬د‪ ٣‬مذٱد ‪ّ -ٰ٥‬ض وـ‪ ،-٤‬وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾـُخ" خزـ‪٬‬‬
‫ظُ‪ُ٪‬ص" –س٘نٰ خ﵁ ‪ -‬يف ف‪ٚ‬دض ظ‪ ٠٦‬خدلْسىدخض وخ‪٥‬يت ؤزي‪ ٤‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ؤ‪٥‬ىٱُعهد‪ ( :‬و‪٩‬ؽ‪ ٤‬ٱزخ يف خ‪ٞ٥‬شآ‪٩ ٫‬عْذد ‪٬٩‬‬
‫وف٘ خْفٮد‪ ٧‬زغ‪٦‬ر "ف‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ْ١ "٣‬ذ‪ ٧‬خ‪٥‬ع‪ ٨٦٢‬وخ‪ .٤ْٚ٥‬وّذ‪ ٧‬خحلُدش‪ .‬وضلى ر‪ ٠٥‬شلد َسٌن ؤ‪ ٫‬خدلعق٘‬
‫زز‪٩ ٠٥‬ٮع‪ٞ‬ـ ‪ُْ٩‬ر ‪١‬غدجش خجل‪٪‬ددخض‪ .‬وؤ‪ ٫‬ٱزٯ خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض ٖ ظغ‪٦‬ر بٖ ّ‪ ٬‬٭د‪ٝ‬ـ ‪ُْ٩‬ـر‪ .‬وؤ‪٩‬ـد " سذ‬
‫خخل‪ "ٜ٦‬خ‪٥‬زٌ ٱى ؤ‪٩ ٤١ ٬٩ ٤٪١‬ىـىد ‪ٙ‬هى ؤل‪ ٜ‬خدلىـىدخض زق‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ،٣‬وؤ٭ٰ ٖ َغـعىٌ خدلعقـ٘‬
‫زق‪ٚ‬دض خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬وخ‪٥‬زٌ ٖ َعق٘ هبد وٱى َز‪١‬ش ؤ‪ ٫‬خجل‪٪‬ددخض يف خ‪ْ٥‬ددش ٖ ظ‪ٞ‬س‪ ٤‬خٖظقدٗ هبزٯ خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض‪.‬‬
‫‪ ٬٪ٙ‬ـْ‪ ٤‬خ‪٥‬ىخـر خ‪٥‬ىـىد ٖ َ‪ٞ‬س‪ ٤‬خٖظقدٗ‪ٞٙ :‬ذ ـْ‪ ٬٩ ٰ٦‬ـٮظ خْفٮد‪ ٧‬خجلد‪٩‬ذش خ‪٥‬يت ّدهبـد خ﵁‬
‫– ظْدذل‪ -‬وّدذ ّدزذَهد )‪. 5‬‬
‫و‪ ٬٩‬خٗ‪ ٣‬ر‪َ ٠٥‬ا‪١‬ذ خ‪٥‬ؾُخ" خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" –س٘نٰ خ﵁‪ (-‬ب٭ٰ ‪ٝ‬ذ ؼسط زقشَك خدلْ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؤ‪ ٫‬خْ‪٩‬ـشَ‪٬‬‬
‫خدلع‪ٞ‬دز‪ٌ٦‬ن برخ ‪١‬د‪ ٫‬ؤلذعلد ف‪ٚ‬ص ‪٪١‬د‪ ٣‬وخِخش ف‪ٚ‬ص ٭‪ٞ‬ـ‪ٙ ،‬ة‪ ٫‬خ﵁ َىف٘ زد‪٪٢٥‬د‪٩ ٣‬ٮه‪٪‬د دو‪ ٫‬خ‪٥‬ٮ‪ٞ‬ـ‪٪٦ٙ ،‬د‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٥‬ٮم‪ ،٤‬خَِص ‪.17‬‬

‫‪ 2‬عىسش خْ٭سُدء‪ ،‬خَِص ‪.43‬‬
‫‪ 3‬عىسش ‪ٙ‬دىش‪ ،‬خَِص ‪.14‬‬
‫‪ 4‬عىسش خْ٭سُدء‪ ،‬خَِص ‪.63‬‬
‫‪ 5‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،6‬ؿ‪.83-82‬‬
‫‪42‬‬
‫ظ‪ٞ‬دز‪ ٤‬خدلىض وخحلُدش وف٘ زدحلُدش دو‪ ٫‬خدلىض‪ .....،‬وبرخ ‪١‬د‪ ِ٩ ٫‬خدلسدَٮص ٖ ؼل‪٦‬ى ب‪٩‬د ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ّ ٫‬د‪ُ٥‬د﵂ ّ‪٦‬ـً‬
‫خ‪ْ٥‬ددل ؤو ‪٩‬غد‪٩‬عد﵂ ‪ ،ٰ٥‬وـر ؤ‪َ ٫‬ىف٘ زد‪٦ْ٥‬ى دو‪ ٫‬خدلغد‪٩‬عص‪ٙ ،‬نٗ﵂ ّ‪ ٬‬خ‪٥‬غ‪ٚ‬ى‪. 1 ) ٣‬‬
‫وهبزٯ خ‪٥‬يشَ‪ٞ‬ص خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬ؾشُّص وخ‪٥‬يت ـدء هبد خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬٭ؽسط ‪٪١‬د‪ ٣‬خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض ﵁ – ظْدذل‪ِ٩ -‬‬
‫٭‪٩ ٍٚ‬د َٮد‪ٝ‬نهد ‪ ٬٩‬ف‪ٚ‬دض خ‪٥‬ٮ‪ٞ‬ـ ‪١‬د‪٥‬قدلسص‪ ،‬وخ‪٥‬ى‪٥‬ذ‪ ،‬وًٕنٱد ‪٪١‬د ـدء ر‪ ٠٥‬يف ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َٝ  :-‬ـد‪ُ٥‬ىخْ‬
‫خٖظخَ َز خ‪َ ُّٰ٦٥‬و‪َ٥‬ذّخ عُِسمَد٭َُٰ ٱُ َى خْ‪َٖ٥‬ٮٍِٗ ‪َ٩ َُٰ٥‬د ‪ ٍٔٙ‬خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دوَخضٔ َو‪َ٩‬د ‪ ٍٔٙ‬خ َْ ِسكِ ‪. 2‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬د‪٥‬شذ‪ -‬عسمد٭ٰ وظْدذل‪٩ -‬ٮضٯ ّ‪ ٤١ ٬‬ر‪ ٠٥‬وّ‪٩ ٤١ ٬‬د َ‪٦‬ض‪ ٧‬خحلدـص وخٖ‪ٙ‬ع‪ٞ‬دس ْهند ‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫ف‪ٚ‬دض خدلخ‪٦‬ى‪ ،ٛ‬وخخلد‪ّ -ٜ٥‬ض وـ‪ -٤‬ف‪ٚ‬دظٰ خ‪٪٢٥‬د‪ ٣‬خ‪٥‬يت ظ‪َ ُٜ٦‬نٗ‪ ٰ٥‬وَّ‪٪‬عٰ‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ - ٣‬ظسدس‪ ٟ‬وظْدذل‪ ْ٤ُٝ  :-‬ٱُىَ خ‪َ َُّٰ٦٥‬ؤلَذْ ‪ 1‬خ‪ َُّٰ٦٥‬خ‪٥‬قٖ‪َ٪‬ذُ ‪ٔ٦َ ِ٨َ٥ 2‬ذِ َو‪َُ ِ٨َ٥‬ى‪َ٥‬ذِ ‪َ 3‬و‪َ٥‬ـ‪ُ٢َ ِ٨‬ـ‪َّ٥ ٬‬ـُٰ‬
‫ُ‪ُٚ١‬ىّخ َؤلَذْ ‪. 3‬‬
‫املطهب انزاين‪ :‬دور انؼقم يف أدنت انبؼذ واجلشاء‬
‫خ‪٥‬سْػ‪ ( :‬خٔسعد‪ ٣‬وظإٌب ّنْىن ٭ؾشٱ‪ ( 4 ) ٨‬وٱى بلُدء خدلىظً لٌن َٮ‪ٚ‬خ يف خ‪٥‬قىس خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬خص خ‪٥‬ؽد٭ُـص‪،‬‬
‫‪ُٞٙ‬ى‪ ٧‬خ‪٥‬ٮدط ‪٥‬شذ خ‪ْ٥‬ددلٌن‪ ،‬ل‪ٚ‬دش ًٕن ‪٩‬ٮعْ‪ٌ٦‬ن‪ّ ،‬شخش ًٕن ‪٩‬غععشَ‪ٕ ،٬‬شٖ﵂ ًٕن سلععٮٌن ) ‪٪١ 5‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪:-‬‬
‫‪َ٪َ١ ‬د زَ َذؤْ٭َد ؤَوٖ‪ َ٣‬خَ‪ٗ ٍْٜ٦‬٭ُْٔ ُذ ُٯ َوِّذّخ َّ‪َُِ٦‬ٮَد بِ٭ٖد ‪ُ١‬ٮٖد ‪َٙ‬دّٔ‪ٌٔ٦‬نَ ‪. 6‬‬
‫ب‪ ٫‬وـىذ و‪ٝ‬ىُ خ‪٥‬سْػ وخجلضخء ٖ زلد‪٥‬ص‪ ،‬وَْ‪ ٨٦‬ر‪ ٬٩ ٠٥‬ـهص خ‪٥‬غ‪ ،ِ٪‬وؤ‪٩‬د دٖ‪٥‬ص خ‪ٙ ُٰٙ ٤ْٞ٥‬هـٍ‬
‫‪ ٬٩‬لُػ ب‪٢٩‬د٭ُص و‪ٝ‬ىّٰ وّذ‪ ٧‬خ‪٩‬عٮدُ ر‪ ،٠٥‬وٖ ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪َٞ ٫‬ى‪ ٣‬زًٖن ر‪ّ ٠٥‬د‪ ٫ْ ٤ٝ‬خ﵁ – ّض وـ‪ٝ -٤‬ـذ‬
‫زٌن ٱزخ يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ – ٫‬خ‪٢٥‬شمي‪ -‬ودل َ‪٢‬ع٘ زسُد‪ ٫‬ب‪٢٩‬د٭ُعٰ يف خ‪٥‬زٱ‪ ،٬‬ز‪ ٤‬زٌن خ٭ع‪ٚ‬دء خ‪٩‬عٮدّٰ يف خخلدسؾ ور‪٥‬ـ‪٠‬‬
‫ّٮذ‪٩‬د ٭سٰ بذل وـىدٯ‪ ،‬ؤو وـىد ٭َدجشٯ‪ ،‬ؤو وـىد ‪٩‬د ٱى ؤوذل زد‪٥‬ىـىد ‪٩‬ٮٰ‪.‬‬
‫وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁‪ٙ ( : -‬د﵁ ‪ -‬عسمد٭ٰ وظْدذل‪ -‬دل َ‪٢‬ع٘ يف زُد‪ ٫‬ب‪٢٩‬د‪٫‬‬
‫خدلْدد هبزخ‪ .‬بر ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬خ‪٥‬ؾٍء شلعٮْد﵂ و‪٥‬ى ‪ًٖ٥‬نٯ وب‪ ٫‬دل َْ‪ ٨٦‬خ‪٥‬زٱ‪ ٬‬خ‪٩‬عٮدّٰ‪ِ ،‬نٗٗ خٔ‪٢٩‬د‪ ٫‬خخلدسـٍ‪.‬‬

‫‪ 1‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ ،٤ٞ‬ؾ‪ ،7‬ؿ‪.6-5‬‬

‫‪ 2‬عىسش َى٭ظ‪ ،‬خَِص ‪.68‬‬
‫‪ 3‬عىسش خٔخٗؿ‪.‬‬
‫‪ 4‬سلعدس خ‪٥‬قمدق‪ ،‬زل‪٪‬ذ ؤيب ز‪٢‬ش خ‪٥‬شخصٌ‪ ،‬ؿ‪.68‬‬
‫‪ 5‬ؽشق خ‪٥‬ؽٗؼص خْفى‪ ،٣‬زل‪٪‬ذ فدحل خ‪ْ٥‬ؽُ‪ٌ٪‬ن‪ ،‬ؿ‪.72‬‬
‫‪ 6‬عىسش خْ٭سُدء‪ ،‬ؿ‪.114‬‬
‫‪43‬‬
‫‪ٙ‬ة٭ٰ برخ ّ‪ ٨٦‬زي‪ ٤‬ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬شلعٮْد﵂‪ .‬وخٔ٭غد‪ ٨٦َْ ٫‬خٔ‪٢٩‬د‪ ٫‬خخلدسـٍ‪ :‬ظدسش زْ‪ ٰ٪٦‬زىـىد خ‪٥‬ؾٍء‪ ،‬وظدسش زْ‪ٰ٪٦‬‬
‫زىـىد ٭ًَنٯ‪ ،‬وظدسش زْ‪ ٰ٪٦‬زىـىد ‪٩‬د ٱى ؤز‪٩ ٔ٦‬ٮٰ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬وـىد خ‪٥‬ؾٍء د‪٦ّ ٤ُ٥‬ـً ؤ‪٩ ٫‬ـد ٱـى دو٭ـٰ ؤوذل‬
‫زدٔ‪٢٩‬د‪٩ ٫‬ٮٰ )‪. 1‬‬
‫وزد‪٥‬عإ‪ ٤٩‬يف خَِدض خ‪ٞ٥‬شآ٭ُص صلذ ؤ‪ ٫‬خْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خدلغعخذ‪٩‬ص ٔؼسدض ب‪٢٩‬د٭ُص خ‪٥‬سْػ وخ‪ٞ٥‬ـذسش ّ‪ُ٦‬ـٰ‬
‫ظع‪٪‬ؽ‪ ٤‬يف خْ‪ُٝ‬غص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص وخ‪٥‬يت ٱٍ ‪ُٝ ٬٩‬دط خْوذل‪ .‬وفىس ر‪١ ٠٥‬ؽًنش و‪٩‬عْذدش يف خ‪ٞ٥‬شآ‪٩ ٫‬ٮهد‪:‬‬
‫ؤ‪ .‬خ‪ ٜ٦‬خ‪٥‬غ‪٪‬ىخض وخْسك وٱٍ ؤ‪ ّّ١‬خدلخ‪٦‬ى‪ٝ‬دض‪.‬‬
‫ّند ؤ‪ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪ٝ -‬ددس ّ‪ ٤ْٙ ً٦‬ر‪ٙ ٠٥‬ة٭ٰ ‪ ٬٩‬زدذ ؤوذل ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬ؤ‪ٝ‬ذس ّ‪٦‬ـً‬
‫خ‪٩ ٜ٦‬د دو٭ٰ‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٩ْٗ٥‬ص " فذس خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خز‪ ٬‬ؤيب خ‪ْ٥‬ض خحلٮ‪ٍ ( :"ٍٚ‬ب ؤ‪١‬ذ ٱزخ زإخز خ‪٥‬ذٖ‪٥‬ص ‪٬٩‬‬
‫خ‪٥‬ؾٍء خْـ‪ ٤‬خَّْ‪ ً٦ّ ،٨‬خَْغش خْفٖش‪ٙ ،‬ة‪ّ ٤١ ٫‬د‪ ٨٦َْ ٤ٝ‬ؤ‪ٝ ٬٩ ٫‬ذس ّ‪ ً٦‬خ‪َْ٥‬ـُ‪٨‬‬
‫خجل‪ٙ ٤ُ٦‬هى ّ‪٩ ً٦‬د دو٭ٰ ز‪٢‬ؽًن ؤ‪ٝ‬ذس وؤ‪ٝ‬ذس ) ‪. 2‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ّ - ٣‬ض وـ‪  :-٤‬ؤَ َو‪َ ِ٨َ٥‬شَوِخ ؤَ‪ َّ٫‬خ‪ ََّٰ٦٥‬خ‪َّ٥‬زٌٔ خَ‪ ََٜ٦‬خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دوَخضٔ وَخ َْ ِسكَ َو‪ٍََِْ ِ٨َ٥‬‬
‫ُ‪ ٤‬ؽٍَِء ٍ ‪َٝ‬ذَٔشْ ‪. 3‬‬
‫ِزخَ ْ‪ٔٞ٦‬هِ‪ِ ٖ٬‬ز‪َٞ‬د ٔدسٍ َّ‪ ًَ٦‬ؤَ‪َُ ْ٫‬مُِِ ٍَ خ‪َ٪ْ٥‬ىِظًَ زَ‪ ًَ٦‬بِ٭ُٰٖ َّ‪ِّ ١ ًَ٦‬‬
‫ذ‪ .‬زذء خخل‪ ٜ٦‬وبخشخـٰ ‪ ٬٩‬خ‪ْ٥‬ذ‪٧‬‬
‫وظعف‪ ً٦‬يف ر‪ ٠٥‬خ‪ٞ٥‬ذسش خٔذلُص ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬سْػ وب‪٢٩‬د٭ُص خّٔددش‪ ٫ْ ،‬خ﵁ – ظْـدذل‪-‬‬
‫ٱى خ‪٥‬زٌ زذؤ خ‪ ٜ٦‬خخل‪ ٜ٦‬وؤخشـه‪ ٬٩ ٨‬خ‪ْ٥‬ذ‪ ٧‬بذل خ‪٥‬ىـىد‪ ،‬و‪١ ٬٩‬د‪١ ٫‬ز‪ٙ ٠٥‬هى ؤلـ‪ٜ‬‬
‫زدّٔددش وخ‪٥‬سْػ‪ ،‬وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ -٣‬ظسدس‪ ٟ‬وظْدذل‪َ :-‬وٱُىَ خ‪َّ٥‬زٌٔ َسِ َذؤُ خْ‪٥‬خَ‪ َْٜ٦‬ؼُ‪ُ َُُْٔ ٖ٨‬ذٯُ َوٱُـىَ‬
‫ك َوٱُ َى خْ‪َْ٥‬ضَِ ُض خْ‪٥‬مَ‪. 4 ُ٨ُٔ٢‬‬
‫ض وَخ َْ ِس ِ‬
‫َؤٱِىَ‪َ ٰٔ َُِ٦َّ ُ٫‬و‪ ُٰ َ٥‬خ‪َ٪ْ٥‬ؽَ‪ ُ٤‬خ َِّْ‪ ٍٔٙ ًَ٦‬خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دوَخ ٔ‬

‫‪ 1‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ‪.298‬‬

‫‪ 2‬ؽشق خ‪٥‬يمدوَص‪ ،‬ؿ‪.417‬‬
‫‪ 3‬عىسش خْل‪ٞ‬دٗ‪ ،‬خَِص‪.33‬‬
‫‪ 4‬عىسش خ‪٥‬شو‪ ،٧‬خَِص‪.27‬‬
‫‪44‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ّ - ٣‬ض وـ‪ -٤‬ؤَند﵂‪  :‬وَمَشَذَ ‪َ٥‬ٮَد ‪َ٩‬ؽَ‪٦‬﵂د وَ٭َغٍَِ خَ ْ‪َٝ َُٰٞ٦‬د‪َُ ٬ِ َ٩ َ٣‬مٍُِِ خْ‪ََْٔ٥‬د‪َ٧‬‬
‫ؾَإٱَد ؤَوٖ‪ٖ َ٩ َ٣‬ش ٕش َوٱُىَ زِ‪ ِّ٤ُ٢‬خَ‪. 1 ْ٨ُٔ٦َّ ٍْٜ٦‬‬
‫َوٱٍَٔ َس‪َُ ْ٤ُٝ . ْ٨ُٔ٩‬مُُِِهَد خ‪َّ٥‬زٌٔ ؤَ٭ َ‬
‫ـدء يف " ؽشق خ‪٥‬يمدوَص" ؤ٭ٰ – ظْـدذل‪ ( -‬خلـعؿ زدٔزـذخء ّ‪٦‬ـً خّٔـددش‬
‫[ وزد‪٥‬ٮؾإش خْوذل ] ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮؾإش خْخشي‪ .‬بر ‪ّ ٤١‬د‪٪٦ّ ٨٦َْ ٤ٝ‬د﵂ مشوسَد﵂ ؤ‪٩ ٫‬ـ‪ٝ ٬‬ـذس‬
‫ّ‪ ً٦‬ٱزٯ ‪ٝ‬ذس ّ‪ ً٦‬ٱزٯ‪ ،‬وؤ٭ٰ ‪٥‬ى ‪١‬د‪ّ ٫‬دـضخ﵂ ّ‪ ٬‬خ‪٥‬ؽد٭ُص ‪٢٥‬د‪ ً٦ّ ٫‬خْوذل ؤّفض وؤّفـض‪.‬‬
‫ودلد ‪١‬د‪ ٫‬خخل‪َ ٜ٦‬غع‪٦‬ض‪ٝ ٧‬ذسش خخلد‪ ً٦ّ ٜ٥‬خدلخ‪٦‬ى‪ ،ٛ‬وّ‪ ٰ٪٦‬زع‪ٚ‬دفُ‪ ٤‬خ‪ -ٰٞ٦‬خظسـِ ر‪٥‬ـ‪٠‬‬
‫ز‪ٞ‬ى‪َ  :ٰ٥‬وٱُىَ زِ‪ ِّ٤ُ٢‬خَ‪ٙ . 2 ْ٨ُٔ٦َّ ٍْٜ٦‬هى ّ‪ ٨ُ٦‬زع‪ٚ‬دفُ‪ ٤‬خخل‪ ٜ٦‬خْو‪ ٣‬وـضجُدظـٰ‪ ،‬و‪٩‬ـىخدٯ‬
‫وفىسظٰ‪٢ٙ ،‬ز‪ ٠٥‬خ‪٥‬ؽدين ‪ٙ‬ةرخ ‪١‬د‪ ٫‬ظد‪ ٧‬خ‪١ ،٨٦ْ٥‬د‪ ٤٩‬خ‪ٞ٥‬ذسش‪َ ُ٘١ ،‬عْزس ّ‪ ُٰ٦‬ؤ‪ٝ [ ٫‬د‪٬٩ ٣‬‬
‫ػلٍ خ‪َْ٥‬د‪ ٧‬وٱٍ س‪. 4 ) 3 ] ٨ُ٩‬‬
‫ؾ‪ .‬بلُدء خْسك خدلُعص‬
‫‪ٞ٥‬ذ خععخذ‪ ٧‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ُٝ ٫‬دط خّٔددش ّ‪ ً٦‬بلُدء خْسك خدلُعص خجلـذزدء خ‪ٞ٥‬دل‪٦‬ـص‪ ،‬يف‬
‫خٖععذٖ‪ ً٦ّ ٣‬خ‪٥‬سْػ زٮًَنٯ و‪ٝ‬ذسش خ﵁ – ظْدذل‪ ٤ْٙ ً٦ّ -‬ر‪ ،٠٥‬و‪ٞ٥‬ذ وسدض ٭قـىؿ‬
‫‪١‬ؽًنش يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ – ٫‬خ‪٢٥‬شمي‪ -‬وزقىسٍ ‪٩‬عْذدش وسلع‪ٚ٦‬ص وٗنُْهد ظّّص ‪ُٙ‬هد ‪ٝ‬ذسظٰ – ظْـدذل‪-‬‬
‫ّ‪ ً٦‬خّٔددش زْذ خدلىض‪٩ .‬ٮهد‪:‬‬
‫‪ٝ‬ى‪ّ - ٰ٥‬ض وـ‪َ  :-٤‬و‪ ِ٬ٔ٩‬آََدظٰٔٔ ؤَ٭ٖ‪ َ٠‬ظَشَي خ َْ ِسكَ خَد ٔؽَْص﵂ َ‪ٙ‬ةِرَخ ؤَ٭ َض‪ْ٥‬ٮَد َّ‪َُِ٦‬هَد خ‪َ٪ْ٥‬دءَ‬
‫ُ‪ ٤‬ؽٍَِء ٍ ‪َٝ‬ذَٔشْ ‪. 5‬‬
‫ِ‪ ٫‬خ‪َّ٥‬زٌٔ َؤلَُِدٱَد ‪٪ُ َ٥‬مٍُِِ خ‪َ٪ْ٥‬ىِظًَ بِ٭ُٰٖ َّ‪ِّ ١ ًَ٦‬‬
‫ض َوسََزطِ ب َّ‬
‫خٱِعَضٖ ِ‬
‫ـدء يف ظ‪ٚ‬غًن خ‪٥‬ؾُخ " ّسذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬خ‪٥‬غْذٌ" – س٘نـٰ خ﵁‪ -‬ؤ‪٩ ٫‬ـ‪ ٬‬آَدظـٰ –‬
‫ظْدذل‪( -‬خ‪٥‬ذخ‪٥‬ص ّ‪٪١ ً٦‬د‪ٝ ٣‬ذسظٰ‪ ،‬وخ٭‪ٚ‬شخدٯ زددل‪ ٠٦‬وخ‪٥‬عذزًن وخ‪٥‬ىلذخ٭ُص ‪ ‬ؤَ٭ٖ‪ َ٠‬ظَشَي خ َْ ِسكَ‬
‫خَد ٔؽَْص﵂ ‪ ‬ؤٌ ٖ ٭سدض ‪ُٙ‬هد ‪َٙ ‬ةِرَخ ؤَ٭ َض‪ْ٥‬ٮَد َّ‪َُِ٦‬هَد خ‪َ٪ْ٥‬دءَ ‪ ‬ؤٌ‪ :‬خدليش ‪ ‬خٱِعَضٖضِ ‪ ‬ؤٌ ٓنش‪١‬ـط‬
‫زد‪٥‬ٮسدض ‪َ ‬وسََزطِ ‪ٍ ‬ب‪ :‬ؤ٭سعط ‪٩‬ـ‪١ ٬‬ـ‪ ٤‬صوؾ هبـُؿ‪ُٙ ،‬مـٍ زـٰ خ‪ْ٥‬سـدد وخ‪٥‬ـسٗد‪.‬‬

‫‪ 1‬عىسش َظ‪ ،‬خَِص ‪.78‬‬

‫‪ 2‬عىسش َظ‪ ،‬خَِص ‪.79‬‬
‫‪ 3‬عىسش َظ‪ ،‬خَِص ‪.79‬‬
‫‪ 4‬ؤيب خدلْض خحلٮ‪ ،ٍٚ‬ؿ‪.416‬‬
‫‪ 5‬عىسش ‪ٙ‬ق‪٦‬ط‪ ،‬خَِص ‪.39‬‬
‫‪45‬‬
‫‪ ‬بِ‪ َّ٫‬خ‪َّ٥‬زٌٔ َؤلَُِدٱَد ‪ ‬زْذ ‪٩‬ىهتد وعلىدٱد ‪٪ُ َ٥ ‬مٍُِِ خ‪َ٪ْ٥‬ىِظًَ ‪ٝ ٬٩ ‬سىسٱ‪ ٨‬بذل َى‪ ٧‬زْـؽه‪،٨‬‬
‫ُ‪ ٤‬ؽٍَِء ٍ ‪َٝ‬ذَٔشْ ‪٪٢ٙ ،‬د دل ظْفض ‪ٝ‬ذسظٰ ّ‪ ً٦‬بلُـدء خْسك زْـذ‬
‫و٭ؾىسٱ‪  ٨‬بِ٭ُٰٖ َّ‪ِّ ١ ًَ٦‬‬
‫‪٩‬ىهتد ٖ ظْفض ّ‪ ٬‬بلُدء خدلىظً ) ‪. 1‬‬
‫و"ٖز‪ ٬‬خ‪ – "٨ُٞ٥‬س٘نٰ خ﵁‪ٗ ٧ٗ١ -‬نُ‪ ٤‬يف ٱزخ لُػ َ‪ٞ‬ى‪ٞ٥ ( :٣‬ذ مشذ خ﵁ –‬
‫عسمد٭ٰ – خْ‪٩‬ؽد‪ ٣‬وفش‪ٙ‬هد ‪ٝ‬ذسخ﵂ وؽشّد﵂ وَ‪َٞ‬ص و‪٩‬ٮد‪٩‬د﵂‪ ،‬ود‪ّ ّ٣‬سددٯ ّ‪ ً٦‬خّٖعسدس زـز‪،٠٥‬‬
‫وّسىسٱ‪ ٬٩ ٨‬خ‪٥‬ؾٍء بذل ٭ًَنٯ‪ ،‬وخععذٖذل‪ ٨‬زد‪٥‬ٮًَن ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮًَن ) ‪ 2‬و‪ ٤١‬ر‪َ ٠٥‬ع‪ ٨‬ز‪ٞ‬ذسظٰ‬
‫– ّض وـ‪ -٤‬وبسخدظٰ‪.‬‬
‫د‪ .‬بخشخؾ خ‪٥‬ٮدس ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ؾفش خْخنش‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ - ٣‬ظسدس‪ ٟ‬وظْدذل‪ٝ  :-‬د‪َُ ِ٬َ٩ ٣‬مٍُِِ خْ‪ََْٔ٥‬د‪َ َ٧‬وٱٍَٔ َس‪َُ ْ٤ُٝ 78 ْ٨ُٔ٩‬مُُِِهَد خ‪َّ٥‬زٌٔ‬
‫ؾفَشِ خ َْ ِخنَشِ ٭َدسّخ ‪. 3‬‬
‫ؾَإٱَد ؤَوٖ‪ٖ َ٩ َ٣‬ش ٕش َوٱُىَ زِ‪ ِّ٤ُ٢‬خَ‪ 79 ْ٨ُٔ٦َّ ٍْٜ٦‬خ‪َّ٥‬زٌٔ َـَْ‪ َ٬ِّ٩ ٨ُ٢َ٥ َ٤‬خ‪ٖ ٥‬‬
‫ؤَ٭ َ‬
‫ب‪ ٫‬ٱزٯ خَِص خ‪٢٥‬شؽلص ‪ُٙ‬هد خحلفص خ‪ٞ٥‬دٱشش‪ ،‬وخ‪ّّ٥‬ٱد‪ ٫‬خ‪َ٥‬دٱش و‪ ٤١‬ر‪َ ٠٥‬ؾـًن بذل‬
‫‪ٝ‬ذسظٰ خ‪٪َُْ٥‬ص‪ّ -‬ض وــ‪ -٤‬وخ‪٥‬ـيت ٖ ؽل‪٢‬ـ‪ْ٥ ٬‬د‪ٝ‬ـ‪ ٤‬بٖ ؤ‪َ ٫‬غـ‪ ٨٦‬هبـد‪ ،‬بر ‪ُ١‬ـ٘‬
‫( ؼلشؾ ٱزخ خ‪ْ٥‬ٮقش ( خ‪٥‬ٮدس ) خ‪٥‬زٌ ٱى يف ٕدَص خحلشخسش وخ‪ُ٥‬سىعص‪ ٬٩ ،‬خ‪٥‬ؾـفش خْخنـش‬
‫خدل‪٪‬ع‪٦‬ث ‪ ٬٩‬خ‪٥‬شىىزص وخ‪ّّ٥‬ودش‪ٙ ،‬د‪٥‬زٌ ؼلشؾ خ‪٥‬ؾٍء ‪ ٬٩‬مذٯ‪ ،‬وظٮ‪ٞ‬دد ‪٩ ٰ٥‬ـىخد خدلخ‪٦‬ى‪ٝ‬ـدض‬
‫وّٮدفشٱد وٖ ظغعْقٍ ّ‪ – ُٰ٦‬ٱى خ‪٥‬زٌ َ‪٩ ٤ْٚ‬د ؤ٭‪٢‬شٯ خدل‪٦‬مذ ود‪ ٬٩ ،ْٰٙ‬بلُدء خ‪َْ٥‬د‪٧‬‬
‫وٱٍ س‪. 4) ٨ُ٩‬‬
‫وَا‪١‬ذ ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ – ز‪ٞ‬ى‪ُٙ ( :ٰ٥‬سٌن ؤ٭ٰ ؤخشؾ خ‪٥‬ٮـدس‬
‫خحلدسش خ‪ُ٥‬دزغص ‪ ٬٩‬خ‪٥‬سدسد خ‪٥‬شىر‪ ،‬ور‪ ٠٥‬ؤز‪ ٔ٦‬يف خدلٮد‪ٙ‬دش ْ‪ ٫‬خـع‪٪‬دُ خحلشخسش وخ‪٥‬شىىزص ؤَغش‬
‫‪ ٬٩‬خـع‪٪‬دُ خحلشخسش وخ‪ُ٥‬سىعص‪ٙ ،‬د‪٥‬شىىزص ظ‪ٞ‬س‪ ٬٩ ٤‬خٖ٭‪ْٚ‬د‪٩ ٣‬د ٖ ظ‪ٞ‬س‪ ٰ٦‬خ‪ُ٥‬سىعص‪ٍ ،‬ب ‪ٝ‬د‪ :٣‬‬
‫ؤَ َو‪َُِ٥‬ظَ خ‪َّ٥‬زٌٔ خَ‪ ََٜ٦‬خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دوَخضٔ وَخ َْ ِسكَ ِز‪َٞ‬د ٔدسٍ َّ‪ ًَ٦‬ؤَ‪َ ْ٫‬خِ‪ٔ٩ َُٜ٦‬ؽْ‪َ٦‬هُ‪ 5 ٨‬وٱزٯ ‪ٞ٩‬ذ‪٩‬ص ‪٦ْ٩‬ى‪٩‬ص‬

‫‪ 1‬ظُغًن خ‪٢٥‬شمي خ‪٥‬ش٘ن‪ ،٬‬ؿ‪.751‬‬

‫‪ 2‬بّٗ‪ ٧‬خدلى‪ٌْٝ‬ن‪ ،‬ؾ‪ ،1‬ؿ‪.191‬‬
‫‪ 3‬عىسش َظ‪ ،‬خَِص ‪81-78‬‬
‫‪ 4‬ؽشق خ‪٥‬يمدوَص‪ ،‬خز‪ ٬‬ؤيب خ‪ْ٥‬ض‪ ،‬ؿ‪.417‬‬
‫‪ 5‬عىسش َظ‪ ،‬خَِص ‪.81‬‬
‫‪46‬‬
‫‪٦ْ٩‬ى‪٩‬ص زد‪٥‬سذَهص – وذلزخ ـدء ‪ُٙ‬هد زدعع‪ٚ‬هد‪ ٧‬خ‪٥‬ع‪ٞ‬شَش خ‪٥‬ذخ‪ ً٦ّ ٣‬ؤ‪ ٫‬ر‪٩ ٠٥‬غع‪ٞ‬ش ‪٦ْ٩‬ى‪ّ ٧‬ٮذ‬
‫خدلخدىر )‪. 1‬‬
‫‪ ٬٩‬خٗ‪ ٣‬ٱزٯ خ‪٥‬قىسش خحلُص وخدلع‪٪‬ؽ‪٦‬ص يف وخ‪ ِٝ‬ٱزٯ خحلُدش َا‪١‬ذ ‪٥‬ٮـد – ظسـدس‪ٟ‬‬
‫وظْدذل‪ -‬ب‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬ددس ّ‪ ً٦‬بخشخؾ خ‪٥‬ٮدس خحلدسش ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ؾفش خْخنش ؤ‪ٝ‬ذس ّ‪ ً٦‬خ‪ ٜ٦‬خٔ٭غـد‪٫‬‬
‫وبّددظٰ بذل خحلُدش ‪ ٬٩‬خ‪٥‬عشخذ وخ‪٥‬زٌ َٮعهٍ ب‪.ُٰ٥‬‬
‫ٱ‪ .‬بلُدء خْ‪٩‬ىخض يف خ‪٥‬ذ٭ُد‬
‫ب‪ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬غلشٌ عٮٮٰ و‪ٝ‬ىخ٭ُٮٰ ‪َ ُ٘١‬ؾدء و‪ٝ‬ذ خ‪ٝ‬عنط بسخدظٰ و‪٩‬ؾُحعٰ –‬
‫ّض وـ‪ -٤‬بلُدء زْل خدلىظً يف خحلُدش خ‪٥‬ذ٭ُد ويف لدٖض ‪ُْ٩‬ٮص‪ ،‬وٍشوٗ سلع‪ٚ٦‬ص‪ ،‬و‪ٞ٥‬ـذ‬
‫ٓنذغ خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٬ّ ٫‬ر‪ ٠٥‬يف آَدض ‪١‬ؽًنش‪٩ ،‬ٮهد ‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ  :-‬وبِرْ ‪َٝ‬عَ‪ْ٦‬عُ‪َ ِ٨‬٭‪ْٚ‬غد﵂ ‪َٙ‬ـددٖخ َسؤْظُ‪ِ٨‬‬
‫‪ُٔٙ‬هَد وَخ‪٩ُ َُّٰ٦٥‬خِ ِشؾْ ‪ٖ٩‬د ‪ُ١‬ٮعُ‪ ِ٨‬ظَ‪ْ٢‬عُ‪ُ٪‬ى‪ْ٦َُٞٙ 72 َ٫‬ٮَد خمِشِزُىٯُ زَِس ِْنٔهَد ‪َ َ١‬ز‪َُ َ٠ٔ٥‬مٍُِِ خ‪ َُّٰ٦٥‬خ‪َ٪ْ٥‬ـىِظًَ‬
‫وََُشَِ‪ ٨ِ ُ٢‬آََدظٰٔٔ َ‪َ ِ٨ُ٢َّ٦َْ٥‬ظ ِْ‪ُ٦ٔٞ‬ى‪. 2 َ٫‬‬
‫و‪ٝ‬ى‪ - ٰ٥‬ظْدذل‪  :-‬ؤَوِ ‪َ١‬د‪َّ٥‬زٌٔ ‪َ٩‬شٖ َّ‪َٝ ًَ٦‬شَِصٕ َوٱٍَٔ خَدوَِصٌ َّ‪ُّ ًَ٦‬شُوؽٔهَد ‪َٝ‬د‪ َ٣‬ؤَ٭ٖـًَ‬
‫َُمُِِـٍ َٱـَ ٔزٯٔ خ‪َ َُّٰ٦٥‬زِْذَ ‪َ٩‬ىِظٔهَد َ‪َٙ‬إ‪َ٩‬دظَُٰ خ‪ٔ٩ َُّٰ٦٥‬حَصَ َّد‪ ٍ٧‬ؼُ‪َ ٖ٨‬زَْؽَُٰ ‪َٝ‬د‪َ٥ ِ٨َ١ َ٣‬سِْؽطَ ‪َٝ‬د‪َ٥ َ٣‬سِْؽطُ َ ِى‪ّ٩‬د ؤَ ِو‬
‫َزِْلَ َ ِى‪َٝ ٍ٧‬د‪ َ٣‬زَ‪َّ٥ ٤‬سِْؽطَ ‪ٔ٩‬حَصَ َّد‪َٙ ٍ٧‬د٭َُشِ ِب‪َ ًَ٥‬ىَْد‪ َ٠ٔ٩‬وَؽَشَخزِ‪َ ِ٨َ٥ َ٠‬عَغَٮِٰٖ وَخ٭َُشِ ِب‪ ًَ٥‬لٔ‪َ٪‬ـدسِ‪َٟ‬‬
‫فَْ‪ َ٠َ٦‬آَص﵂ ‪٦ِّ٥‬ٮٖدطِ وَخ٭َُشِ ِب‪ ًَ٥‬خ‪ََْٔ٥‬د‪ ََُِ٘١ ِ٧‬٭ُٮؾٔ ُضٱَد ؼُ‪ ٖ٨‬٭َ‪ْ٢‬غُىٱَد َ‪٥‬مِ‪ّ٪‬د ‪ٖ٪َ٦َٙ‬د ظَسَُٖ‪َٝ َُٰ٥ َ٬‬ـد‪َ٣‬‬ ‫َو‪َٔ٥‬ٮ ِ‬
‫ُ‪ ٤‬ؽٍَِء ٍ ‪َٝ‬ذَٔشْ ‪. 3‬‬
‫َ‪ ٫‬خ‪ِّ ١ ًَ٦َّ ََّٰ٦٥‬‬
‫َؤِّ‪ ُ٨َ٦‬ؤ َّ‬
‫و‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ  :-‬وبِرْ ‪َٝ‬د‪ َ٣‬بِزِشَخٱُٔ‪ ُ٨‬سَذِّ َؤسِ٭ٍِ ‪ُ ََُِ٘١‬ظمُِِـٍ خ‪َ٪ْ٥‬ىِظًَ ‪َٝ‬د‪ َ٣‬ؤَ َو‪َ٥‬ـ‪ِ٨‬‬
‫ظُ ِا‪َٝ ٬ٔ٩‬د‪ َ٣‬زَ‪َ ًَ٦‬و‪َ٥‬ـ‪َُِّ٥ ٬ٔ٢‬يْ‪َ٪‬حٔ‪ْ٦َٝ ٖ٬‬سٍِ ‪َٝ‬د‪َٙ َ٣‬خُزْ َؤسَِزَْص﵂ ‪ َ٬ِّ٩‬خ‪٥‬يَُِّشِ َ‪ٙ‬قُ ِشٱُ‪ِ ٖ٬‬ب‪ َ٠َُِ٥‬ؼُ‪ ٖ٨‬خ ِـَْ‪ًَ٦َّ ْ٤‬‬
‫َ‪ ٫‬خ‪َّ ََّٰ٦٥‬ضَِضْ لَ‪. 4 ْ٨ُٔ٢‬‬
‫‪َ ٠‬عُِّْد وَخِّ‪ ِ٨َ٦‬ؤ َّ‬
‫‪ ِّ٤ُ١‬ـَسَ‪ِّ٩ ٍ٤‬ٮِهُ‪ ٖ٬‬ـُضِءًخ ؼُ‪ ٖ٨‬خ ِدُّهُ‪َ ٖ٬‬إْظُٔٮَ َ‬
‫‪ٞ٥‬ذ ى‪٦‬ر" بزشخٱُ‪ ُٰ٦ّ – "٨‬خ‪٥‬غٗ‪ ٬٩ - ٧‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬ؤ‪َ ٫‬شَٰ ‪ ُ٘١‬ػلٍن خدلىظً‬
‫ودل َ‪ ٬٢‬ر‪ ٠٥‬ؽ‪٩ ٠‬ٮٰ يف ‪ٝ‬ذسظٰ – ّض وـ‪ -٤‬و‪َ ٍ٢٥ ٬٢٥‬ي‪٪‬ح‪٦ٝ ٬‬سٰ وَـضدخد بؽلد٭ـٰ‬

‫‪ 1‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ؾ‪ ،3‬ؿ‪.311‬‬

‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.73-72‬‬
‫‪ 3‬خ‪٥‬غىسش خ‪٥‬غدز‪ٞ‬ص‪ ،‬خَِص ‪.259‬‬
‫‪ 4‬خ‪٥‬غىسش خ‪٥‬غدز‪ٞ‬ص‪ ،‬خَِص ‪.261‬‬
‫‪47‬‬
‫‪ٙ‬دععفدذ ‪ ٰ٥‬سزٰ وؤسخٯ ‪ ُ٘١‬ظعف‪ ِ٪‬خْـضخء خدلخع‪ٚ٦‬ص ‪ ٬٩‬خ‪٥‬يُىس‪ٍ ،‬ب ‪ ُ٘١‬ظىلذ ؤــضخء‬
‫‪ ٤١‬٭ىُ ‪ٙ‬عإخز خ‪٥‬ؾ‪ ٤٢‬خ‪٥‬زٌ ‪١‬د٭ط ّ‪ ُٰ٦‬ـغذخ﵂ وسول﵂د زةر‪ ٫‬خ﵁‪.‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ؤسخد خ﵁ – ظْدذل‪ -‬ؤ‪َ ٫‬سٌن ‪ ٤ْٞ٦٥‬ؤ‪ ٫‬خْ‪٩‬ش ٖ ػلعدؾ بٖ ‪٪٦١‬ص وخلذش ‪ٙ‬عقـسك‬
‫ٗنُِ خْ‪٩‬ىخض ‪ٝ‬دج‪٪‬ص‪.‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ـْ‪ ٤‬خ﵁ ر‪ ٠٥‬لفص ّ‪ ٬٩ ً٦‬ؤ٭‪٢‬ش خ‪٥‬سْػ وخّٔددش‪ٝ ٬٩ ٫ْ ،‬ذس ّ‪ ً٦‬بلُدء‬
‫٭‪ٚ‬ظٍ وخلذش ‪ٙ‬هى ؤ‪ٝ‬ذس ّ‪ ً٦‬ؤلُدء خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ىط ٗنُْد﵂‪ ،‬وخ‪ ٤ْٞ٥‬ؽدٱذ زز‪.٠٥‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خ‪٥‬سْػ وخّٔددش ل‪ُٞٞ‬ص ‪ّّ١‬ي ٖ ؽل‪ ٬٢‬ب٭‪٢‬دسٱد وٖ خ‪ٚ٥‬شخس ‪٩‬ٮـهد ْ‪٫‬‬
‫خ‪ٞ٥‬ددس خ‪ – ٨َُْ٥‬عسمد٭ٰ وظْدذل‪ٝ -‬ذ زػ يف ٱزخ خ‪٢٥‬ى‪ ٬٩ ٫‬خَِدض خ‪٢٥‬ؽًنش وـْ‪٦‬هد زلُيص‬
‫زدٔ٭غد‪٢َ ٖ ٍ٢٥ ٫‬ى‪ ٫‬ؤ‪٩‬د‪ ٰ٩‬بٖ خٔ‪ٝ‬شخس وخّٖعشخٗ هبد‪ ،‬ؤ‪٩‬د ّ‪٢‬ظ ر‪٥‬ـ‪ٙ ٠‬هـى ب٭‪٢‬ـدس‬
‫وْندٱ‪٥ ٤‬ع‪ ٠٦‬خحل‪ُٞٞ‬ص خ‪٥‬يت خ‪ٝ‬عنعهد خحل‪٪٢‬ص خٔذلُص‪ ،‬وخ‪ْ٥‬ذ‪ ٣‬خٔذلٍ‪ ،‬ور‪٥ ٠٥‬عم‪ ُٜٞ‬خجلـضخء‬
‫فَْ‪َ٦‬هُ‪َ١ ِ٨‬د‪َّ٥‬زَٔ َ‪٬‬‬ ‫خْخشوٌ ‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪  : -‬﵂ؤ‪ ِ٧‬لَ ِ‬
‫غرَ خ‪َّ٥‬زَٔ‪ َ٬‬خـِعَ َشلُىخ خ‪٥‬غُِّٖحَدضٔ ؤّ‪ٖ ٫‬٭ ِ‬
‫آ‪َ٩‬ٮُىخ َوَّ‪ُ٦ٔ٪‬ىخ خ‪٥‬قٖدٔ‪٥‬مَدضٔ عَىَخءً ٖ‪٩‬مَُِدٱُ‪َ ٨‬و‪َ٪َ٩‬دظُهُ‪ ِ٨‬عَدءَ ‪َ٩‬د َمِ‪ُ٪ُ٢‬ـى‪َ 21 َ٫‬وخَ‪َ٦‬ـ‪ َٜ‬خ‪َّ٦٥‬ـُٰ‬
‫ط َوٱُ‪ُ٪َ٦ََُْ ٖ ِ٨‬ى‪. 1 َ٫‬‬
‫َ‪َ ٜ‬و‪ُٔ٥‬عفِضَي ‪َ ُّ٤ُ١‬٭‪ْٚ‬ظٍ زِ‪َ٪‬د ‪َ١‬غََس ِ‬
‫ض وَخ َْ ِسكَ زِدْ‪٥‬م ِّ‬
‫خ‪٥‬غٖ‪َ٪‬دوَخ ٔ‬
‫وخْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬ؾشُّص خدلؾًنش بذل ‪٥‬ضو‪ ٧‬مشوسش خجلضخء خْخشوٌ ظشـِ بذل ف‪ٚ‬عٌن َُّ‪٪‬ـعٌن ‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫ف‪ٚ‬دظٰ‪ّ -‬ض وـ‪ -٤‬وعلد خحل‪٪٢‬ص وخ‪ْ٥‬ذ‪.٣‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ خ‪ ٜ٦‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬خٔ٭غد‪ ٫‬وؤّيدٯ خ‪ ،٤ْٞ٥‬وزٰ َغعيُِ ؤ‪ ٫‬ؽلُض زٌن خحل‪ ٜ‬وخ‪٥‬سدى‪ ،٤‬وزٌن خخلـًن‬
‫وخ‪٥‬ؾش‪ ،‬وّند ؤ٭ٰ َغعيُِ خ‪٥‬ع‪ُُ٪‬ض و‪٥‬ذَٰ خ‪ٞ٥‬ذسش ّ‪ ً٦‬خٖخعُدس ‪ٙ‬ة‪ ٫‬خحل‪٪٢‬ص خٔذلُص ظ‪ٞ‬عنـٍ ؤ‪َ ٫‬ـا‪٩‬ش خدل‪٦٢‬ـ٘‬
‫زدْخز ز‪٩ ٤٢‬د ٱى خًن ول‪ ،ٜ‬ولغ‪ ،٬‬وػلػ ّ‪ ً٦‬ر‪ ٠٥‬وَشٕر ‪ ،ُٰٙ‬وػلزس وَٮهً ّ‪٩ ٤١ ٬‬د ٱى زدىـ‪٤‬‬
‫وؽش و‪ٝ‬سُك وؼلىٗ ‪٩‬ٮٰ و‪ ،ٰ٦ْٙ ٬٩‬و‪٦ْ٩‬ى‪ ٧‬ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬عشُٕر وخ‪٥‬عشٱُر وخحلػ بظلد َ‪٢‬ى‪ ٫‬زـدجلضخء‪ ،‬وٱـى ٕـًن‬
‫‪٩‬عم‪ ٜٞ‬يف خ‪٥‬ذ٭ُد بٖ زؾ‪َ ٤٢‬غًن‪ ،‬وذلزخ ‪ٞٙ‬ذ خ‪ٝ‬عنط خحل‪٪٢‬ص خٔذلُص ؤ‪ ٫‬ظ‪٢‬ى‪ ٫‬ٱٮد‪ ٟ‬دخس ؤخشي َ‪ُٙ ِٞ‬هد ٕند‪٧‬‬
‫خجلضخء خٔذلٍ وبٖ ‪٥‬ض‪ ٧‬خ‪ٞ٥‬ذق يف خ‪ْ٥‬ذ‪ ٣‬وخحل‪٪٢‬ص خٔذلُص‪ ،‬ويف فذ‪ ٛ‬خ‪٥‬ىّذ وخ‪٥‬ىُّذ – وظْدذل خ﵁ ّ‪ ٬‬ر‪٥‬ـ‪٠‬‬
‫ّ‪٦‬ىخ﵂ ‪١‬سًنخ﵂‪. -‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خْععدر خ‪٥‬ذ‪١‬عىس "َدجل‪ ( :"٬‬و‪٩‬د َه‪٪‬ٮد ٱٮد ؤ‪ ٫‬٭ْشٗ ؤ‪ ٫‬ٱٮد‪ ٟ‬دخسخ﵂ ‪٦٥‬فضخء غلدصي ‪ُٙ‬هد ‪١‬ـ‪٤‬‬
‫وخلذ ّند ّ‪ ٬٩ ٤٪‬خًن ؤو ؽش يف ٱزٯ خحلُدش خ‪٥‬ذ٭ُد وؤ‪ ٫‬خ‪٢٥‬د‪ٙ‬ش غلدصي ؤعىؤ خجلضخء ‪٩‬ذش دوخ‪ ٧‬دخس خجلضخء ظ‪،٠٦‬‬

‫‪ 1‬عىسش خجلدؼُص‪ ،‬خَِص ‪.22-21‬‬

‫‪48‬‬
‫و‪ ١‬ز‪ ٠٥‬خدلا‪ ٬٩‬خ‪٥‬قدحل غلدصي ؤلغ‪ ٬‬خجلضخء ‪٩‬ذش دوخ‪ ٧‬دخس خ‪٥‬ٮُْ‪ ٨‬ؤو خجلٮص ؤو زعْسًن آخش ‪ ٤٢ٙ‬وخلذ ‪٩‬ٮه‪٪‬د يف‬
‫دخسٯ ؤو ـضخجٰ ‪٩‬ددخ‪٩‬ط خجلٮص وخ‪٥‬ٮدس ) ‪. 1‬‬
‫فمَدذُ خ‪٥‬ٮٖدسِ ٱُ‪ُٔٙ ِ٨‬هَـد‬ ‫‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪  :-‬زَ‪َ َ١ ٬َ٩ ًَ٦‬‬
‫غرَ عَُِّحَص﵂ َوَؤلَد َىطِ زِٰٔ خَئُـحَعُُٰ َ‪ٙ‬إُ ِو‪َ٥‬ـحٔ‪ َ٠‬ؤَ ِ‬
‫خَد‪ٔ٥‬ذُو‪. 2 َ٫‬‬
‫و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ  :-‬و‪َ ِ٬َ٩‬إْظٰٔٔ ‪ِ ُ٩‬ا‪ٔ٩‬ٮّد ‪َٝ‬ذِ َّ‪ َ٤ٔ٪‬خ‪٥‬قٖدٔ‪٥‬مَدضٔ َ‪ٙ‬إُ ِو‪َ٥‬حٔ‪َ٥ َ٠‬هُ‪ ُ٨‬خ‪ٖ ٥‬ذ َسـَدضُ خْ‪ 75 ًَ٦ُْ٥‬ـَٮٖـدضُ‬
‫َّذِ‪َ ٕ٫‬ظفِشٌِ ‪َ ٬ٔ٩‬ظمِعٔهَد خَْ٭ِهَدسُ خَد‪ٔ٥‬ذَٔ‪ُٔٙ َ٬‬هَد وَ َر‪ َ٠ٔ٥‬ـَضَخء ‪ ٬َ٩‬ظَضَ‪. 3  ًَّ١‬‬
‫املطهب انزانذ‪ :‬دور انؼقم يف دالئم انُبىة‬
‫‪ٞ٥‬ذ ـدءض دٖج‪ ٤‬خ‪٥‬ٮسىش خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص يف خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص وٱٍ ‪١‬ؽًنش و‪٩‬عٮىّص‪ ،‬وَْع‪٪‬ذ ّ‪ُ٦‬هـد يف ‪١‬د‪ٙ‬ـص‬
‫خدلغدج‪ ٤‬خّٖع‪ٞ‬ددَص ودٖج‪٦‬هد خ‪٥‬غ‪ُْ٪‬ص‪ْ ،‬هند برخ ؼسعط وـر ّ‪ٝ ٗٞ‬سى‪٩ ٤١ ٣‬د ؼلّّ زٰ خ‪٥‬ٮيب – ف‪ ً٦‬خ﵁ ّ‪ُ٦‬ـٰ‬
‫وع‪ ٬ّ -٨٦‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬وز‪ُٞ‬ص خْفى‪ ٣‬خ‪ْٞ٥‬دجذَص‪.‬‬
‫وّند ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮسىش ؤلذ ٱزٯ خْفى‪ٞٙ ٣‬ذ ؤلدىهد خ﵁ – ظْدذل‪ -‬زدَِدض وخ‪ّّ٥‬خٱٌن خ‪٥‬ذخ‪٥‬ص ّ‪ ً٦‬ؤهند لـ‪ٜ‬‬
‫وفذ‪ّ ٬٩ ٛ‬ٮذ خ﵁ – ّض وـ‪ٞٙ -٤‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َٞ٥َ  :-‬ذِ َؤسِعَ‪ْ٦‬ٮَد سُعُ‪َ٦‬ٮَد زِد‪ْ٥‬سَُِّٮَدضٔ ‪ 4‬وخ‪٥‬سُٮدض وخ‪٥‬ذٖج‪ ٤‬خ‪٥‬ـيت‬
‫ؤَذٱ‪ ٨‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬هبد ٱٍ ؽهددظٰ خحلغُص وخ‪ُ٦ْٞ٥‬ص ذل‪ ِ٩ ٨‬خ‪٥‬ؾهددش خ‪ٞ٥‬ى‪ُ٥‬ص‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ّ - ٣‬ض وـ‪  :-٤‬وََ‪ُٞ‬ى‪ ُ٣‬خ‪َّ٥‬زَٔ‪َٚ١َ َ٬‬شُوخْ ‪ِ َ٥‬‬
‫غطَ ‪ُ٩‬شِعَٗ﵂ ‪ ًَٚ١َ ْ٤ُٝ‬زِد‪ َّٰٔ٦٥‬ؽَهُِذّخ زَُِٮٍِ وَزَُِٮَ‪َ ِ٨ُ٢‬و‪َ٩‬ـ‪ِ٬‬‬
‫ّٔٮ َذٯُ ّٔ‪ ٨ُ ْ٦‬خ‪ٔ٢ْ٥‬عَدذِ ‪.5‬‬
‫ٗ ومشوسظٰ‪ ،‬وخميشخس خ‪٥‬ٮدط ب‪ ،ُٰ٥‬وؤ‪ ٫‬لدـعه‪ ٨‬ب‪ ُٰ٥‬ؤَّ‪٩ ٨‬ـ‪٬‬‬ ‫‪ٞ٥‬ذ زٌن خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬ب‪٢٩‬د‪ ٫‬خٔسعد‪ ّٞ ٣‬﵂‬
‫لدـعه‪ ٨‬بذل خ‪٥‬يْد‪ ٧‬وخ‪٥‬ؾشخذ وخذلىخء‪ ،‬وزُد‪ ٫‬ر‪١ ٠٥‬د‪٥‬عدرل‪:‬‬
‫ؤ‪ .‬ب‪٢٩‬د٭ٰ‪ :‬د‪ٗ ٰ٦ُ٥‬نُِ خْد‪٥‬ص خ‪٥‬ؾدٱذش ّ‪ٝ ً٦‬ذسظٰ – عسمد٭ٰ وظْدذل‪ -‬ظا‪١‬ذ ؤَند﵂ ‪ٝ‬ذسظٰ ّ‪ً٦‬‬
‫بسعد‪ ٣‬خ‪٥‬شع‪ُ٦ّ – ٤‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪ - ٧‬وذلزخ َ‪ٞ‬ى‪ّ – ٣‬ض وـ‪ -٤‬يف ؤو‪ ٣‬عىسش ؤ٭ضذلد ّ‪ ً٦‬٭سُٰ‬

‫‪ ٨٦ّ 1‬خْخٗ‪ ٛ‬خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ ،‬ؿ‪.278‬‬

‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.81‬‬
‫‪ 3‬عىسش ىٰ‪ ،‬خَِص ‪.76-75‬‬
‫‪ 4‬عىسش خحلذَذ‪ ،‬خَِص ‪.25‬‬
‫‪ 5‬عىسش خ‪٥‬شّذ‪ ،‬خَِص ‪.43‬‬
‫‪49‬‬
‫وسعى‪ ٰ٥‬خ‪٢٥‬شمي ‪ ‬خ‪َ ْٝ‬شؤْ زِدعِ‪ ِ٨‬سَزِّ‪ َ٠‬خ‪َّ٥‬زٌٔ خَ‪ 1 ََٜ٦‬خَ‪ ََٜ٦‬خِٔ٭غَد‪ 2 ٍَٜ٦َّ ِ٬ٔ٩ َ٫‬خ‪ْٝ‬ـ َشؤْ َوسَزٗـ‪َ٠‬‬
‫خَْ‪َ ْ١‬ش‪ 3 ُ٧‬خ‪َّ٥‬زٌٔ َّ‪ َ٨َّ٦‬زِدْ‪ َ٨َّ٦َّ 4 ِ٨َ٦َٞ٥‬خِٔ٭غَد‪َ٩ َ٫‬د ‪.1 ِ٨َ٦َِْ ِ٨َ٥‬‬
‫َسٌن خ﵁ – ظْدذل‪ -‬يف ٱزٯ خَِص – خ‪٢٥‬شؽلص‪ -‬ؤ٭ٰ برخ ‪١‬د‪ٝ ٫‬ذ ‪ٝ‬ـذس ّ‪٦‬ـً خ‪٦‬ـ‪ٜ‬‬
‫خٔ٭غد‪ ٬٩ ٫‬خ‪ٞ٦ْ٥‬ص‪ ،‬وـْ‪ّ ٰ٦‬ددلد﵂ ‪ٙ‬هى ‪ٝ‬ددس ّ‪ ً٦‬ظْ‪ ٨ُ٦‬وبسعد‪ ٣‬خْ٭سُدء خ‪٥‬ـزَ‪ ٬‬خفـي‪ٚ‬دٱ‪٨‬‬
‫‪٥‬شعد‪٥‬عٰ‪ ،‬وظس‪ ُٔ٦‬ؽشّٰ‪.‬‬
‫َا‪١‬ذ ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ؾُخ " خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁ – ‪ُٞٙ‬ى‪ٙ ( ٣‬ةرخ ‪١‬د‪ٝ ٫‬ذ ّ‪ ٰ٪٦‬ٱـزٯ‬
‫خ‪٦ْ٥‬ى‪ ُ٘٢ٙ ٧‬ؽلعٮِ ّ‪ ُٰ٦‬ؤ‪٩ ٰ٪٦َْ ٫‬د َإ‪٩‬شٯ زٰ و‪٩‬د ؼلّّٯ زٰ ) ‪ 2‬وٱى – عسمد٭ٰ وظْـدذل‪-‬‬
‫‪ٝ‬ددس ّ‪ ً٦‬ر‪.٠٥‬‬
‫ذ‪ .‬مشوسش خٔسعد‪ :٣‬وَا‪١‬ذ ر‪ ٠٥‬وَْنذٯ خْد‪٥‬ص ‪ ٬٩‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٥‬غٮص‪ ،‬وظدسَخ خ‪٥‬سؾشَص ؽـدٱذ‬
‫ّ‪ ً٦‬ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬شعدٖض خٔذلُص برخ خ٭ْذ‪٩‬ط يف ؤ‪٩‬ـص ّـ‪ ٨‬خ‪ٚ٥‬غـدد وخ‪٥‬نـٗ‪ ٣‬يف ظقـىسخهت‪٨‬‬
‫وع‪٦‬ى‪ُ١‬دهت‪ ،٨‬و‪٩‬ىت وـذض خ٭عؾش خ‪٥‬قٗق زٌن خ‪٥‬ٮدط وٱزخ د‪ٝ ٤ُ٥‬ىٌ ّ‪٩ ً٦‬ذي لدــص‬
‫خ‪٥‬سؾشَص بذل خ‪٥‬شعدٖض خ‪٥‬غ‪٪‬دوَص‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ - ٣‬ظسدس‪ ٟ‬وظْدذل‪َ١  :-‬د‪ َ٫‬خ‪٥‬ٮٖدطُ ُؤ‪ٖ٩‬ص﵂ وَخلٔ َذش﵂ ‪ََٙ‬س َْػَ خ‪ ُّٰ٦٥‬خ‪٥‬ٮٖسِـٌُِّنَ ‪ُ٩‬سَؾِّـشَِ‪َ٬‬‬
‫َو‪ُ٩‬ٮ ٔزسَِ َ‪َ ٬‬وؤَ٭ضَ‪َْ٩َ َ٣‬هُ ُ‪ ٨‬خ‪ٔ٢ْ٥‬عَدذَ زِدْ‪٥‬مَ‪َُٔ٥ ِّٜ‬مِ‪ َ٨ُ٢‬زَُِ‪ َ٬‬خ‪٥‬ٮٖدطِ ‪َ٪ُٔٙ‬د خخِعََ‪ُٚ٦‬ىخْ ‪.3 ُٰٔٔٙ‬‬
‫وـدء يف خ‪٥‬غٮص ‪٩‬د سوخٯ "‪٩‬غ‪ "٨٦‬زغٮذٯ ّ‪ُّ " ٬‬دك ز‪٘ ٬‬ندس" – سمٍ خ﵁ ّٮٰ‪-‬‬
‫ؤ‪ ٫‬خ‪٥‬ٮيب – ف‪ ً٦‬خ﵁ ّ‪ ُٰ٦‬وع‪ -٨٦‬خير رخض َى‪ٞٙ ٧‬د‪ ٣‬يف خيسعٰ‪ :‬ب‪ ٫‬سيب – ّض وـ‪-٤‬‬
‫ؤ‪٩‬شين ؤ‪ ٫‬ؤّ‪٩ ٨٢٪٦‬د ـه‪٦‬ع‪ ٨‬شلد ّ‪٪٦‬ين يف َى‪ ٍ٩‬ٱزخ‪٩ ٤١ ( :‬د‪ ٣‬ضل‪٦‬عٰ ّسددٌ لٗ‪ ،٣‬وبين‬
‫خ‪ٞ٦‬ط ّسددٌ لٮ‪ٚ‬دء ‪٦١‬ه‪ ،٨‬وبهن‪ ٨‬خظعه‪ ٨‬خ‪٥‬ؾُدىٌن ‪ٙ‬إم‪٦‬عه‪ ٬ّ ٨‬دَٮه‪ ،٨‬ولش‪٩‬ط ّ‪ُ٦‬ه‪٩ ٨‬د‬
‫ؤل‪٦٦‬ط ذل‪ ،٨‬وؤ‪٩‬شهت‪ ٨‬ؤ‪َ ٫‬ؾش‪١‬ىخ يب ‪٩‬ددل ؤ٭ض‪ ٣‬زٰ ع‪٦‬يد٭د﵂ ٍب ب‪ ٫‬خ﵁ – ّض وـ‪ -٤‬٭َـش بذل‬
‫ؤٱ‪ ٤‬خْسك ‪ٞ٪ٙ‬عه‪ّ ٨‬ف‪ُ٪‬ه‪ ٨‬وّشزُه‪ ٨‬بٖ ز‪ٞ‬دَد ‪ ٬٩‬ؤٱ‪ ٤‬خ‪٢٥‬عدذ‪.4 )..‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪،ٜ٦ْ٥‬خَِص‪5-1‬‬
‫‪ 2‬خ‪٥‬ٮسىخض‪ ،‬ؿ‪.163‬‬
‫‪ 3‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.213‬‬
‫‪ 4‬سوخٯ ‪٩‬غ‪١ ،٨٦‬عدذ خجلٮص‪ ،‬زدذ خ‪٥‬ق‪ٚ‬دض خ‪٥‬يت َْشٗ هبد يف خ‪٥‬ذ٭ُد ؤٱ‪ ٤‬خجلٮص وؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬ٮدس‪ ،‬ؾ‪ ،2‬ؿ‪ 321‬وؤ٘نذ يف ‪٩‬غـٮذٯ‪ ،‬ؾ‪،4‬‬
‫ؿ‪.162‬‬
‫‪51‬‬
‫‪ ٬٩‬خٗ‪٩ ٣‬د ظ‪ٞ‬ذ‪ََ ٧‬هش ‪٥‬ٮد ‪٩‬ذي لدـص خ‪٥‬سؾشَص وخ‪ٙ‬ع‪ٞ‬دسٱد بذل خ‪٥‬شعدٖض خ‪٥‬غ‪٪‬دوَص‪ ،‬وذلـزخ ‪ٞٙ‬ـذ‬
‫خ‪ٝ‬عنط خحل‪٪٢‬ص خٔذلُص ظٮىُ دٖج‪ ٤‬خ‪٥‬ٮسىش ّند َع‪ ٤١ ِ٩ ٜٚ‬ؤ‪٩‬ص ‪ ٬٩‬ظ‪ ٠٦‬خْ‪ ،٨٩‬و‪٩‬ذي لدـعهد ب‪ُ٥‬هد‪ ،‬و‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫ر‪٩ ٠٥‬د َ‪:ٍ٦‬‬
‫‪ .1‬خٔخسدس ّ‪ ٬‬خْ‪٩‬ىس خ‪ُٖ٥‬سُص‬
‫ب‪ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪َ -‬ي‪ ِ٦‬سع‪ُ٦ّ -ٰ٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪٩ -٧‬د ؽدء ذل‪ُٕ ٬٩ ٨‬سٰ و‪٩‬د‪ ٰ٥‬فـ‪٦‬ص‬
‫زشعدٖهت‪ ٬٩ ٨‬خ‪٥‬ؾشخجِ‪ ،‬و‪٩‬د ظؽسط زٰ ٭سىهت‪ ٬٩ ٨‬بخسدسخض خ‪ُٖ٥‬ر‪ ،‬ور‪١ ٠٥‬دٔخسدس ّ‪ ٬‬خ﵁‬
‫– ظْدذل‪ -‬وؤمسدجٰ‪ ،‬وف‪ٚ‬دظٰ وؤ‪ْٙ‬د‪ ،ٰ٥‬وخ‪ُ٥‬ى‪ ٧‬خِخش‪ ،‬وخدلٗج‪٢‬ص وعدجش خْفـى‪ ٣‬خ‪ْٞ٥‬دجذَـص‬
‫خ‪٥‬ذخخ‪٦‬ص يف ‪ٝ‬ى‪ّ - ٰ٥‬ض وـ‪  :-٤‬خ‪َّ٥‬زَٔ‪ِ َُ َ٬‬ا‪ٔ٩‬ٮُى‪ َ٫‬زِدْ‪َُِٖ٥‬رِ‪.1‬‬
‫وَ‪٢‬ى‪ ٫‬خٔخسدس هبد ّ‪ ً٦‬وـٰ خ‪٥‬ع‪ٚ‬قُ‪ ٤‬ور‪ ٬٩ ٠٥‬ؤَّ‪ ٨‬خَِدض خ‪٥‬ذخ‪٥‬ص ّ‪ ً٦‬فذ‪ٛ‬‬
‫خْ٭سُدء‪ ،‬ز‪ ٤‬وشلد َا‪١‬ذ ؤهند ل‪ ،ٜ‬وَ‪ٌٞ‬ن خ‪٥‬عىخ‪ ٜٙ‬خ‪٥‬عد‪ ٧‬زٌن ّ‪٦‬ى‪٩‬ه‪ ،٨‬و‪١‬ىهند َقذ‪ ٛ‬زْنـهد‬
‫زْل‪ ِ٩ ،‬خخعٗٗ خ‪٥‬ض‪٩‬د‪ ٫‬وخدل‪٢‬د‪ ٫‬خ‪٥‬زٌ ٍهشوخ ‪.ُٰٙ‬‬
‫‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪  :-‬وَ‪َٝ‬د‪ُ٥‬ىخ ‪َ٥‬ىَِٖ َإْظُٔٮَد زِأََصٕ ‪ ٬ِّ٩‬سٖزِّٰٔ ؤَوَ ‪َ ِ٨َ٥‬ظإْظٔهِ‪ ٨‬زَُِّٮَصُ ‪َ٩‬د ‪ ٍٔٙ‬خ‪٥‬قٗـ ُ‬
‫م٘ٔ‬
‫خُْو‪ ،2 ًَ٥‬و‪ ٬٩‬ظ‪ ٠٦‬خْ‪٩‬ىس خ‪ُٖ٥‬سُص خ‪٥‬يت ؤخّّ هبد – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪٩ -٧‬د ‪١‬د‪ ٫‬غلـشٌ‬
‫يف خدلدمٍ ‪ٝ ٬٩‬قـ خْ‪ ٨٩‬خ‪٥‬غدز‪ٞ‬ص ‪ ِ٩‬سع‪٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬يت وسد ر‪١‬شٱد يف خ‪ٞ٥‬شآ‪ – ٫‬خ‪٢٥‬شمي‪ -‬وخ‪٥‬يت‬
‫ٱٍ دٖج‪ ٤‬ظؾهذ زقمص ٭سىظٰ – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬غٗ‪ٝ ٫ْ -٧‬ى‪١ ٰ٩‬د٭ىخ َْ‪٪٦‬ى‪ ٫‬ب٭ٰ دل َعْ‪٪٦‬هد ‪٬٩‬‬
‫زؾش‪ ،‬ودل َ‪٩ ٬٢‬ي‪ْ٦‬د﵂ ّ‪ُ٦‬هد‪ ،‬ز‪ ٤‬ٱٍ بخسدسخض ‪ّ ٬٩‬ٮذ خ﵁ – ظْـدذل‪َٞ -‬ـى‪- ٣‬ظسـدس‪ٟ‬‬
‫وظْدذل‪َ  :-‬و‪َ٩‬د ‪ُ١‬ٮطَ ِزفَدِ٭رِ خْ‪َٖ٥‬شِزٍِِّ بِرْ َ‪ٝ‬نَُِٮَد ِب‪ُ٩ ًَ٥‬ىعَـً خ َْ‪ِ٩‬ـشَ َو‪َ٩‬ـد ‪ُ١‬ٮـطَ ‪ٔ٩‬ـ‪َ٬‬‬
‫خ‪٥‬ؾٖدٱٔذَٔ‪. 3َ٬‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ" خ‪٥‬غْذٌ" – س٘نٰ خ﵁ ‪ -‬يف ظ‪ٚ‬غًنٯ ذلزٯ خَِص‪ ( :‬وخدل‪ٞ‬قـىد ‪ :‬ؤ‪٫‬‬
‫خجملشَدض خ‪٥‬يت ـشض دلىعً – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬غٗ‪ -٧‬يف ٱزٯ خْ‪٩‬د‪ٞٙ ،٬١‬ققعهد ‪٪١‬د ٱٍ‪ًٕ ٬٩ ،‬ن‬
‫صَددش وٖ ٭‪ٞ‬ـ‪ ٖ ،‬ؼل‪٦‬ى ‪ ٬٩‬ؤ‪٩‬شَ‪:٬‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.3‬‬

‫‪ 2‬عىسش ىٰ‪ ،‬خَِص ‪.133‬‬
‫‪ 3‬عىسش خ‪ٞ٥‬قـ‪ ،‬خَِص ‪.44‬‬
‫‪51‬‬
‫ب‪٩‬د ؤ‪ ٫‬ظ‪٢‬ى‪ ٫‬لنشهتد وؽدٱذهتد‪ ،‬ؤو رٱسط بذل زلدذلد ‪ٙ‬عْ‪٪٦‬عهد ‪ ٬٩‬ؤٱ‪٦‬هد‪ٙ ،‬مُٮحـز‬
‫‪ٝ‬ذ ٖ َذ‪ ٣‬ر‪ ً٦ّ ٠٥‬ؤ٭‪ ٠‬سعى‪ ٣‬خ﵁‪ ،‬بر خْ‪٩‬ىس خ‪٥‬يت ؼلّّ هبد ّ‪ ٬‬ؽهددش ودسخعـص‪٩ ،‬ـ‪٬‬‬
‫خْ‪٩‬ىس خدلؾعش‪١‬ص ًٕن خدلخعقص زدْ٭سُدء‪ ،‬و‪ ٬٢٥‬ٱزخ ‪ٝ‬ذ ُّ‪ ٨٦‬وظُ‪ ٬ٞ‬ؤ٭ٰ ‪٩‬د ‪١‬د‪ ٫‬و‪٩‬ـد فـدس‬
‫‪ٙ‬إو‪ُ٥‬دئ‪ ٟ‬وؤّذخئ‪٪٦َْ ٟ‬ى‪ّ ٫‬ذ‪ ٧‬ر‪ٙ ٠٥‬عٌْن خْ‪٩‬ش خ‪٥‬ؽدين‪ :‬وٱى ؤ‪ ٫‬ٱزخ ـدء‪ٝ ٬٩ ٟ‬سـ‪ ٤‬خ﵁‬
‫وولُٰ وبسعد‪ٙ ،ٰ٥‬ؽسط زد‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬خ‪ٞ٥‬يٍْ فمص سعد‪٥‬ع‪.1 ) ٠‬‬
‫و‪ ٬٩‬خْ‪٩‬ىس خ‪ُٖ٥‬سُص ؤَند﵂ وخ‪٥‬يت ؤخّّ هبد – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ -٧‬خٔخسدس زد‪ُٖ٥‬ر‬
‫يف خدلغع‪ٞ‬س‪ ،٤‬ودٖ‪٥‬ص ر‪ ٖ ٠٥‬ظ‪ ِٞ‬هبد خحلفص بٖ ّٮذ و‪ٝ‬ىُ ‪٩‬د ؤخّّ زٰ‪ ،‬و‪٩ ٜٙ‬د ؤخّّ ّٮٰ ‪ٝ‬س‪٤‬‬
‫و‪ٝ‬ىّٰ‪ٙ ،‬ةرخ و‪ ِٝ‬ر‪ّ ،٠٥‬شٗ فذ‪ ٬٩ ٛ‬ؤخّّ زٰ‪ ،‬ور‪ ٖ ٠٥‬ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪ َِٞ ٫‬بٖ ‪ ٬٩‬٭يب ؤو ‪٬٩‬‬
‫ؤخز ‪٩‬ٮٰ‪ ،‬و‪٦ْ٩‬ى‪ ٧‬ؤ٭ٰ – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ -٧‬دل َإخز ‪ ٬٩‬ؤلذ ‪ ٬٩‬خْ٭سُدء ؽُحد﵂‪ ،‬ور‪٠٥‬‬
‫ٖخعٗٗ خ‪٥‬ض‪٩‬د‪ ٫‬وخدل‪٢‬د‪ ٫‬خ‪٥‬زٌ ٍهش ‪ ُٰٙ‬خْ٭سُدء وخ‪٥‬شع‪ُ٦ّ– ٤‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪٢ٙ -٧‬د‪ ٫‬و‪ٝ‬ىُ ‪٩‬د‬
‫ؤخّّ و‪٩ ٜٙ‬د ؤخّّ ّٮٰ د‪ ً٦ّ ٤ُ٥‬فذ‪ ٛ‬٭سىظٰ‪ ،‬وؤهند ‪ّ ٬٩‬ٮذ خ﵁ – ظْدذل‪.-‬‬
‫وخ‪٥‬ؾىخٱذ ّ‪ ً٦‬ر‪١ ٠٥‬ؽًنش ‪٩‬ٮهد‪ٝ :‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪  :-‬خدل ‪َٔ٦ُٕ .‬سطٔ خ‪٥‬شٗو‪ ٍٔٙ . ُ٧‬ؤَدِ٭ًَ‬
‫ك َوٱُ‪َ ٬ِّ٩ ٨‬زِْذٔ َٕ‪َ٦‬سِهِ ِ‪ ٨‬عََُِٖ‪ٔ٦‬سُى‪.2 َ٫‬‬
‫خ َْ ِس ِ‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ ٫‬دٖ‪٥‬ص خٔخسدس زد‪ُٖ٥‬ىذ ٱى ‪ ٬٩‬ؤ‪ٝ‬ىي خ‪٥‬ذٖٖض خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص ّ‪ ً٦‬فذ‪ ٛ‬٭سىش‬
‫خْ٭سُدء‪ ،‬وؤ‪ ٫‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬ٱى خ‪٥‬زٌ َْ‪٪٦‬ه‪٩ ٨‬د ؼلّّو‪ ٫‬زٰ‪ ،‬ودل َ‪ ٬٢‬ر‪ ٠٥‬ظ‪٢‬ه‪٩ ٬‬ٮـه‪،٨‬‬
‫وٖ ى‪٦‬ر لُ‪٦‬ص ‪٪١‬د ََهش يف ؤلىخ‪ ٣‬خدل‪٢‬ززٌن ‪ ٬٩‬خ‪٢٥‬هٮص وخ‪ْ٥‬شخ‪ٌٙ‬ن وخدلٮف‪ٌ٪‬ن وًٕنٱ‪.٨‬‬
‫‪ .2‬دٖ‪٥‬ص خَِدض خحلغُص‬
‫وٱٍ خ‪٥‬يت ََهشٱد خ﵁ – ظْدذل‪َ ً٦ّ -‬ذ ؤ٭سُدجٰ وسع‪ُ٦ّ – ٰ٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪ – ٧‬عـىخء‬
‫‪١‬د‪ ٫‬ر‪ ٠٥‬زي‪٦‬ر ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮيب ؤو ‪ٝ ٬٩‬ى‪١ ،ٰ٩‬ة٭ضخ‪ ٣‬خدلدجذش ‪ُْ٥‬غً‪ ،‬و‪٦ٝ‬ر خ‪ْ٥‬قد لُص دلىعـً‪،‬‬
‫و٭دس خخل‪ ٤ُ٦‬بزشخٱُ‪ ،٨‬وخ٭ؾ‪ٞ‬د‪ ٛ‬خ‪٪ٞ٥‬ش ‪٥‬ٮسُٮد زل‪٪‬ذ – ّ‪ُ٦‬ه‪ٗ ٨‬نُْد﵂ خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪٪١ -٧‬د ‪ٝ‬د‪٣‬‬
‫– ظْدذل‪  :-‬خ‪ْٝ‬عَشََزطٔ خ‪٥‬غٖدَّصُ وَخ٭ؾَ‪ ٖٜ‬خْ‪َ٪َٞ٥‬شُ َ‪ 3 ‬و‪١‬ز‪ ٠٥‬٭سِ خدلدء ‪ ٬٩‬زٌن ؤفدزْٰ‪ ،‬و‪٩‬سدس‪١‬ص‬
‫خ‪٥‬يْد‪.٧‬‬

‫‪ 1‬ظُغًن خ‪٢٥‬شمي خ‪٥‬ش٘ن‪ ،٬‬ؿ‪.617‬‬

‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬شو‪ ،٧‬خَِص ‪.5-1‬‬
‫‪ 3‬عىسش خ‪٪ٞ٥‬ش‪ ،‬خَِص‪.1‬‬
‫‪52‬‬
‫وَغ‪ ً٪‬ٱزخ خ‪٥‬ٮىُ ‪ ٬٩‬خَِدض زددلْفضخض ‪ْ٥‬فض خخل‪ ٬ّ ٜ٦‬خٔظُد‪ّ ٫‬نؽ‪٦‬هد‪ ،‬وٱـٍ‬
‫خش‪ْ٦٥ ٛ‬ددش‪ ،‬و٭‪ٞ‬ل ‪٦٥‬غٮ‪ ٬‬وخ‪ٞ٥‬ىخ٭ٌن خ‪٢٥‬ى٭ُص‪ ،‬ٱٍ ‪ ٤ْٙ‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬غلشَهد ّ‪ ً٦‬خ‪ٞ٦‬ـٰ‬
‫ّ‪ ً٦‬وـٰ َذ‪ ً٦ّ ٣‬فذ‪ ٛ‬خ‪٥‬ٮسىش ‪٢ٙ‬إ٭ٰ – ّض وـ‪َٞ – ٤‬ى‪ ٣‬فذ‪ّ ٛ‬سذٌ ‪٪ُٙ‬د َس‪ّ ٔ٦‬ين‪،‬‬
‫ْ٭ٰ – ظْدذل‪ ( -‬بظلد ؤـشي ظ‪ ٠٦‬خدلْفضش ‪ُّّ٥‬ٱ‪٥ ٬‬ٮد ّ‪ ً٦‬ؤ٭ٰ ٱى ولذٯ خخلد‪ ٜ٥‬خ‪ٞ٥‬ددس ّ‪٦‬ـً‬
‫خ‪ ٜ٦‬خ‪٥‬ٮىخ‪ُ٩‬ظ وخش‪ٝ‬هد ‪ٙ‬ةرخ ‪١‬د‪ ٫‬زدععيدّص خٔ٭غد‪ ٫‬ؤ‪َ ٫‬إٌب زع‪ ٠٦‬خدلْفضش ز‪ٞ‬ـىش ٭ـد‪٩‬ىط‬
‫ىسٍُْ آخش َ‪٢‬عؾ‪ ٖ ٰٚ‬ظ‪٢‬ى‪ْ٩ ٫‬فضش وٖ َ‪٢‬ى‪٥ ٫‬ز‪١‬ش خ﵁ ذلد يف زدذ خدلْفضخض ل‪٪٢‬ص وٖ‬
‫‪ْ٩‬ىن ) ‪ -1‬وظْدذل خ﵁ ّ‪ ٬‬ر‪٦ّ ٠٥‬ىخ﵂ ‪١‬سًنخ﵂‪. -‬‬
‫وَؾعشه ‪ُٙ‬هد خ‪٥‬عٗص‪ ٧‬وَ‪٢‬ى‪ ٫‬زُٮهد وزٌن دّىي خ‪٥‬ٮسىش ور‪ ٠٥‬زإ‪ ٫‬ظ‪ ِٞ‬و‪٩ ٜٙ‬د ؤخّّ‬
‫زٰ خ‪٥‬ٮيب – ف‪ ً٦‬خ﵁ ّ‪ ُٰ٦‬وع‪ -٨٦‬ؤو زي‪٦‬ر ‪٩‬ٮٰ‪ ،‬ؤو سلعقص زٰ‪ ،‬وظ‪٦ّ ِٞ‬ـً ٕـًن خ‪ْ٥‬ـددش‬
‫وخدلإ‪٥‬ىٗ‪.‬‬
‫ب‪ ٫‬خ‪٥‬عإ‪ ٤٩‬يف ٱزٯ خَِدض خدلؾدٱذش وخ﵀غىعص‪ ،‬وخ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ش ‪ُٙ‬هد ػلقـ‪ ٤‬زـٰ خ‪٦ْ٥‬ـ‪٨‬‬
‫ّنذ‪٥‬ىذلد‪.‬‬
‫َ‪ٞ‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ" خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁‪ ( : -‬ول‪ُٞٞ‬ص خْ‪٩‬ش ؤ‪٩ ٫‬د َذ‪ ً٦ّ ٣‬خ‪٥‬ٮسـىش‬
‫ٱى آَص ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮسىش وزشٱد‪ُ٦ّ ٫‬هد ‪ٗٙ‬زذ ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬سلعقد﵂ هبد ٖ َ‪٢‬ى‪٩ ٫‬ؾعش‪١‬د﵂ زٌن خْ٭سُـدء‬
‫وًٕنٱ‪ٙ ٨‬ة‪ ٫‬خ‪٥‬ذ‪ ٤ُ٥‬ٱى ‪٩‬غع‪٦‬ض‪ ٧‬دلذ‪٥‬ى‪ ٖ ٰ٥‬غلر ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬ؤّ‪ ٨‬وـىدخ﵂ ‪٩‬ٮٰ ز‪ ٤‬ب‪٩‬د ؤ‪٢َ ٫‬ى‪٫‬‬
‫‪٩‬غدوَد﵂ ‪ ٰ٥‬يف خ‪٪ْ٥‬ى‪ ٧‬وخخلقىؿ ؤو َ‪٢‬ى‪ ٫‬ؤخـ ‪٩‬ٮٰ ولُٮحز ‪ٙ‬أَص خ‪٥‬ٮيب ٖ ظ‪٢‬ـى‪ٖ٥ ٫‬ـًن‬
‫خْ٭سُدء ) ‪.2‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ ٣‬ؤَند﵂‪ ( :‬آَص خ‪٥‬ٮيب ٖزذ ؤ‪ ٫‬ظ‪٢‬ى‪ ٫‬خدس‪ٝ‬ص ‪ْ٦٥‬ددش ّنْىن ؤهند ‪ُ٥‬غـط ‪ْ٩‬عـددش‬
‫‪ّ٥‬د‪ٌُ٩‬ن )‪.3‬‬

‫‪ 1‬خٔعٗ‪ ٧‬ؤ‪٩‬د‪ ٧‬خ‪ ٨٦ْ٥‬وخ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص‪ ،‬٭ذمي خجلغش‪ ،‬ؿ‪.79-78‬‬

‫‪ 2‬خ‪٥‬ٮسىخض‪ ،‬ؿ‪.11‬‬
‫‪ 3‬خدلشـِ خ‪٥‬غدز‪.ٜ‬‬
‫‪53‬‬
‫ويف ر‪ ٠٥‬ظإَُذ ‪ ٬٩‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬و٭قشش ‪ْ 1‬٭سُدجٰ وسع‪ُ٦ّ -ٰ٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪ -٧‬وَذخ‪ ٤‬يف ر‪ ٠٥‬ؤَن﵂د‬
‫ّ‪ٞ‬ىزعٰ ّْذخء سع‪ ٰ٦‬وبٱٗ‪١‬ه‪١ ٨‬ةٕشخ‪ٙ ٛ‬شّى‪ ٫‬وؤظسدّٰ و‪١‬ز‪ٝ ٠٥‬ى‪ ٧‬٭ىق زد‪٥‬يى‪ٙ‬د‪ ،٫‬و‪ٝ‬ى‪ ٧‬فدحل زد‪٥‬قُمص‪،‬‬
‫و‪ٝ‬ى‪ ٧‬ٱىد زد‪٥‬شَك‪.‬‬
‫‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ ﴿:-‬وبِرْ ‪َٙ‬شَ‪ْٝ‬ٮَد زِ‪ ٨ُ ُ٢‬خ‪َْ٥‬سمِشَ َ‪ٙ‬إَصلَُِٮَد‪َ ٨ِ ُ١‬وَؤْٕشَ‪ْٝ‬ٮَد آ‪ِ ٔٙ َ٣‬شَّىِ َ‪َ ٫‬وؤَ٭عُ‪ ِ٨‬ظَٮَُشُو َ‪.2﴾٫‬‬
‫و‪ٝ‬ى‪ – ٰ٥‬ظْدذل‪َ  :-‬بِ ِ٭ٖد ‪ٖ٪َ٥‬د َىًَٖ خ‪َ٪ْ٥‬دءُ لَ‪ْ٦َ٪‬ٮَد‪ ٍٔٙ ِ٨ُ١‬خْ‪٥‬فَدسَِصٔ َ‪.3 ‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ ‪ٙ‬ة‪ ٤١ ٫‬ٱزٯ خَِدض ظذ‪ ً٦ّ ٤٥‬فذ‪ ٛ‬٭سىش ؤ٭سُدجٰ – ّ‪ُ٦‬ه‪ ٨‬خ‪٥‬غٗ‪ -٧‬و‪٩‬ٮه‪ ٨‬٭سىظٰ – ّ‪ُ٦‬ـٰ‬
‫خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ -٧‬وذلزخ ‪ٞٙ‬ذ ؤَذٯ – ظْدذل‪ -‬و٭قشش و‪٥ ٬٢٩‬ذَٮٰ ‪ ٬٩‬خ‪َ٥‬هىس وخٖ٭عؾدس‪ ،‬و‪٥‬ى دل َ‪١ ٬٢‬ز‪٠٥‬‬
‫دلد لق‪ ٰ٥ ٤‬ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ٮقش وخ‪٥‬عإَُذ وظ‪ ٠٦‬خ‪ْ٥‬د‪ٝ‬سص‪.‬‬
‫‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ  :-‬وَ‪َٞ٥‬ذِ عََس َ‪ٞ‬طِ ‪َ٪ٔ٦َ١‬عُٮَد ٔ‪ْٔ٥‬سَددٔ٭َد خ‪ُ٪ْ٥‬شِعَ‪ٌٔ٦‬نَ ‪ 171‬بِ٭ٖهُ‪َ٥ ِ٨‬هُـ‪ ُ٨‬خ‪َ٪ْ٥‬ٮقُـىسُو‪َ 172 َ٫‬وبِ‪َّ٫‬‬
‫ـُٮذَ٭َد ‪َ٥‬هُ ُ‪ ٨‬خْ‪َٖ٥‬د‪ٔ٥‬سُى‪.4 َ َ٫‬‬
‫املطهب انزابغ‪ :‬دور انؼقم يف إػجاس انقزآٌ‬
‫ووـٰ دٖ‪٥‬عٰ ؤ‪ ٫‬خخليدذ ‪ٓ ُٰٙ‬نذٌ ‪ٕ٥‬٭ظ و‪٦٥‬ف‪ ٬‬و‪ ٤٢٥‬ؤلذ ّ‪ ً٦‬ؤ‪َ ٫‬إظىخ ّنؽ‪ ٤‬ٱـزخ خ‪ٞ٥‬ـشآ‪ٍ ،٫‬ب‬
‫ر‪١‬ش – ظْدذل‪ -‬ؤ٭ٰ ٖ ؤلذ َغعيُِ ؤ‪ ٤َْٚ ٫‬ر‪ ٠٥‬وب‪ ٫‬خـع‪ْ٪‬ىخ ‪َٞ ،ٰ٥‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬ؾُخ "خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص" – س٘نٰ خ﵁‪: -‬‬
‫( وٱزخ ظْفُض جل‪ ُِ٪‬خخل‪ ٜ٦‬خٔ٭ظ وخجل‪ ٬‬وخدلٗج‪٢‬ص ‪٪١‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪ -‬يف عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش ‪َ ‬وبِ‪ُ١ ٫‬ٮعُ‪ ٍٔٙ ِ٨‬سََِرٍ‬
‫‪ٖ٪ِّ٩‬د ٭َ ٖض‪ْ٥‬ٮَد َّ‪َّ ًَ٦‬سِذٔ٭َد َ‪ٙ‬إْظُىخْ زِغُى َسشٕ ‪ِّ٩ ٬ِّ٩‬ؽْ‪ ٰٔ ٔ٦‬وَخ ِدُّىْخ ؽُهَذَخءَ‪ ٬ِّ٩ ٨ُ١‬دُو ٔ‪ ٫‬خ‪ ّٰٔ٦٥‬بِ‪ُ١ ْ٫‬ٮِعُ ِ‪ ٨‬فَددٔ‪ٌٔٝ‬نَ َ‪.6) 5 ‬‬
‫وَ‪ٞ‬ى‪ – ٣‬ظْدذل‪َّ٥ ٤ُٝ  :-‬حٔ‪ ِ٬‬خـِعَ َ‪َْ ٪‬طٔ خِٔ٭ظُ وَخْ‪٥‬فِ‪ ًَ٦َّ ٗ٬‬ؤَ‪َ ٫‬إْظُىخْ زِ‪ٔ٪‬ؽْ‪ ِ٤‬ٱَـزَخ خْ‪ُٞ٥‬ـشِآ‪ََ َٖ ٔ٫‬ـإْظُى‪َ٫‬‬
‫زِ‪ٔ٪‬ؽْ‪َ ٰٔ ٔ٦‬و‪َ٥‬ىِ ‪َ١‬د‪َ َ٫‬ز ِْنُهُ‪َٔ٥ ِ٨‬سِْلٍ ٍَهًِنّخ ‪.7 ‬‬

‫‪َٞ ٖ 1‬عقش ٭قش خ﵁ – ظْدذل‪ْ -‬٭سُدجٰ ّ‪ ً٦‬خجلد٭ر خحلغٍ وبظلد بذل ـد٭ر ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬ٮقش خدلْٮىٌ و‪ ٬٢٥‬ظٮدو‪٥‬ط خجلد٭ر خحلغٍ ٱٮـد‬
‫دلىخ‪ٞٙ‬عٰ خ‪٥‬ذٖ‪٥‬ص خحلغُص‪.‬‬
‫‪ 2‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.51‬‬
‫‪ 3‬عىسش خحلد‪ٝ‬ص‪ ،‬خَِص ‪.11‬‬
‫‪ 4‬عىسش خ‪٥‬قد‪ٙ‬دض‪ ،‬خَِص ‪.173-171‬‬
‫‪ 5‬عىسش خ‪٥‬س‪ٞ‬شش‪ ،‬خَِص ‪.23‬‬
‫‪ 6‬خ‪٥‬ٮسىخض‪ ،‬ؿ‪.216‬‬
‫‪ 7‬عىسش خٔعشخء‪ ،‬خَِص ‪.88‬‬
‫‪54‬‬
‫ب‪ ٫‬ر‪ ٬٩ ٠٥‬ؤ‪ٝ‬ىي خحلفؿ وخ‪ّّ٥‬خٱٌن ّ‪ ً٦‬فذ‪ ٛ‬٭سىظٰ – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ -٧‬ز‪ ٤‬ٱى ‪ ٬٩‬ؤ‪١‬ـّّ‬
‫خْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خ‪٥‬يت ظا‪١‬ذ ٱزخ‪ْ ،‬٭ٰ برخ دل َ‪ّ ٬٢‬ن‪ٞ‬ذوس خجل‪ ٬٩ ُِ٪‬خٔ٭ظ وخجل‪ ٬‬ؤ‪َ ٫‬إظىخ ّنؽ‪ ٰ٦‬و‪٥‬ى زإفٖش آَـص‬
‫‪٩‬ٮٰ ‪َ ُ٘٢ٙ‬غعيُِ خ‪٥‬ىخلذ ؤ‪َ ٫‬إٌب ّنؽ‪ ٤‬ٱزخ خ‪٢٥‬عدذ خ‪ ٨َُْ٥‬بٖ ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ّ ٬٩ ٫‬ٮذ ب‪ ٨ُ٦ّ ٰ٥‬ل‪ٝ ٨ُ٢‬ذَش؟‬
‫‪ٞ٥‬ذ ؽدء خ﵁ – ظْدذل‪ -‬ؤ‪٢َ ٫‬ى‪ ٫‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬خَِص خ‪ّّ٢٥‬ي خ‪٥‬ذخ‪٥‬ص ّ‪ ً٦‬فذ‪ ٛ‬٭سىظٰ – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬غٗ‪ّ -٧‬نـد‬
‫خلعىخٯ ‪ ٬٩‬دٖٖض ‪٩‬عْذدش‪ٞ٥ ،‬ذ لىي ؤ‪ٚ٥‬دً ‪ ،‬و‪ْ٩‬دين َْفض ّٮهد زل‪٪‬ذ – ّ‪ ُٰ٦‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غـٗ‪٪١ -٧‬ـد‬
‫ّفض ّ‪ ٬‬ر‪ ٠٥‬خٔ٭ظ وخجل‪ٞ٥ ،٬‬ذ ‪١‬د‪ ٫‬خدلْفضش خ‪ّّ٢٥‬ي ز‪ٚ‬قدلعٰ وزٕٗعٰ‪ ،‬وّذ‪ ٧‬ظٮد‪ٝ‬نٰ‪ ،‬وخؽـع‪٪‬د‪٦ّ ٰ٥‬ـً‬
‫خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬وخدلٮد‪ ِٙ‬خ‪٢٥‬ؽًنش‪ ،‬وخدلٮِ ‪ ٬٩‬خدل‪ٚ‬دعذ‪ ،‬وخْ‪٩‬ش زددلقدحل‪ ،‬وخْل‪٢‬د‪ ٧‬خ‪ْ٥‬دد‪٥‬ص‪ ،‬وخْخسدس خ‪٥‬قـدد‪ٝ‬ص‪ ،‬وؤخسـدس‬
‫خ‪ُٖ٥‬ىذ‪.‬‬
‫ب‪ ٫‬خحل‪ُٞٞ‬ص وخ‪٥‬يت ٖ ٭ضخُ ‪ُٙ‬هد ب‪ ٫‬ٱزخ خ‪٢٥‬عدذ ٱى خدلْفضش خ‪ّّ٢٥‬ي خ‪٥‬يت ٓنذي خ﵁ – ظْـدذل‪ -‬هبـد‬
‫خٔ٭ظ وخجل‪ ٬‬و‪٩‬دصخ‪ ٣‬ٱزخ خ‪٥‬عمذٌ ‪ٝ‬دج‪٪‬د﵂ بذل ؤ‪ ٫‬ظ‪ٞ‬ى‪ ٧‬خ‪٥‬غدّص وٱزخ خ‪٥‬عمذٌ ٱى خ‪٥‬زٌ َؾهذ ‪ٞ٦٥‬ـشآ‪ ٫‬زإ٭ـٰ‬
‫‪ْ٩‬فضش يف ‪٩ ٤١‬د ـدء زٰ وؤ٭ٰ ل‪ّ ٬٩ ٜ‬ٮذ خ﵁ – ظْدذل‪ -‬و‪ُ٥‬ظ ّن‪ٞ‬ذوس زؾش ؤ‪َ ٫‬إٌب ّنؽ‪.ٰ٦‬‬
‫‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ  :-‬ؤ‪َُٞ ِ٧‬ى‪ُ٥‬ى‪ َ٫‬خ‪ْٙ‬عَشَخٯُ ‪َٙ ْ٤ُٝ‬إْظُىخْ ِزَْؾِشِ عُ َىسٍ ‪ِّ٩‬ؽْ‪ْٚ٩ُ ٰٔٔ٦‬عَشَََدضٕ وَخ ِدُّىخْ ‪ ِ٬َ٩‬خعِعَ َيِْعُ‪ ٬ِّ٩ ٨‬دُو‪ٔ٫‬‬
‫خ‪ َّٰٔ٦٥‬بِ‪ُ١ ٫‬ٮعُ ِ‪ ٨‬فَددٔ‪ٌٔٝ‬نَ ‪َٙ 13‬ةِ‪َ ِ٨َّ٥ ٫‬غَِعفُِسُىخْ ‪َٙ ِ٨ُ٢َ٥‬دِّ‪ُ٪َ٦‬ىخْ ؤَ٭ٖ‪َ٪‬د ؤُ٭ضِ‪ِ ِ٣‬زْٔ‪ ٨ِ ْ٦‬خ‪.1 َ ٰٔ َّ٦٥‬‬
‫( ‪ٞ٥‬ذ ٍهشض ظ‪ ٠٦‬خدلْفضش ّٮذ‪٩‬د ؤفسك خ‪ٝ ٤ْٞ٥‬ددسخ﵂ ّ‪ٓ ً٦‬ن‪٩ ٤٪‬غاو‪ُ٥‬دظٰ خ‪٥‬ؾشُّص خ‪٥‬يت ‪ّ – ٰٚ٦١‬ض‬
‫وـ‪ -٤‬هبد‪ ،‬ذلزخ ـدء خ‪ٞ٥‬شآ‪٩ ٫‬ع‪ٞٚ‬د﵂ ‪٩ ِ٩‬ٮي‪ ٜ‬خ‪ ٤ْٞ٥‬يف ‪٩ ٤١‬د ـدء زٰ‪ ،‬و‪١‬د٭ط ظْد‪ ٰ٪ُ٥‬وظؾـشَْدظٰ ‪٩‬يدز‪ٞ‬ـص‬
‫‪٥‬يسُْص خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ظ يف ٗنُِ لدٖهتد ) ‪ 2‬ودل َس‪ٕ٥ ٜ‬٭غد‪ ٫‬زْذ ر‪ّ ٠٥‬زس ؤو ظَّّش ز‪ٖ ٤‬زذ ‪ ٬٩ ٰ٥‬خ‪٥‬عغـ‪ ٨ُ٦‬بؽلد٭ـد﵂‬
‫وّ‪ٗ٪‬﵂ زٰ‪.‬‬
‫وٱ‪٢‬زخ طلشؾ ‪ ٬٩‬ٱزخ خ‪٥‬سمػ و‪ ٬٩‬خٗ‪٩ ٣‬سدلؽٰ‪ ،‬و‪٩‬يد‪٥‬سٰ خدلقمىزص زدْد‪٥‬ص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص بذل خحل‪ُٞٞ‬ص خ‪٥‬يت‬
‫ٖ ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪َ ٫‬ٮ‪٢‬شٱد ّد‪ ٤ٝ‬وٱٍ‪ :‬ؤ‪ ٫‬ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ل‪ ،ٜ‬وؤ‪٩ ٤١ ٫‬د ـدء زٰ ‪ّٞ ٬٩‬دجذ وظؾشَْدض َاَذٱد خ‪،٤ْٞ٥‬‬
‫وَا‪١‬ذٱد خ‪٥‬ىخ‪ ،ِٝ‬وؤهند فدحلص ‪ ٤٢٥‬ص‪٩‬د‪ ٫‬و‪٢٩‬د‪ ،٫‬وؤ‪ ٫‬خجملع‪ْ٪‬دض خ‪٥‬سؾشَص ٖ ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪ ٫‬ظغع‪ٞ‬ش وَق‪٦‬ك ؽـإهند‪،‬‬
‫ز‪ ٤‬وٖ ؽل‪ ٬٢‬ؤ‪ُٙ ٨َْ ٫‬هد خْ‪ ٬٩‬وخ‪٥‬غٗ‪ ،٧‬و‪ ٬٥‬ظق‪ ٤‬بذل ‪٩‬د ظقسىخ ب‪ ٬٩ ُٰ٥‬ظ‪ٞ‬ذ‪ ٧‬ولندسش بٖ زعيسُـ‪ ٜ‬ٱـزخ‬
‫خ‪٥‬ذَ‪٪١ ٬‬د ـدء زٰ ٭يب خ﵁ وسعى‪ ٰ٥‬خدلقي‪ ُٰ٦ّ – ًٚ‬خ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ ،-٧‬وخ‪٥‬غًن ّ‪٩ ً٦‬ٮهفُص خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬خ‪٥‬قدحل‬
‫– سمٍ خ﵁ ّٮه‪ -٨‬وخ‪٥‬ع‪٪‬غ‪ ٠‬هبد‪ ٬٩ ٫ْ ،‬ؤَّ‪٩ ٨‬د ؤ٭ْ‪ ٨‬خ﵁ زٰ ّ‪ُ٦‬ه‪ ٨‬خّعقد‪٩‬ه‪ ٨‬زد‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص‪٢ٙ ،‬ـد‪٫‬‬

‫‪ 1‬عىسش ٱىد‪ ،‬خَِص ‪.14-13‬‬

‫‪ 2‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخٔؽلد‪ ٫‬يف ٭َش خ‪ٞ٥‬شآ‪ُٙ ،٫‬ق‪ ٤‬زْ‪٦‬س‪ ،٠‬ؿ‪.87‬‬
‫‪55‬‬
‫‪ ٬٩‬خْفى‪ ٣‬خدلع‪ُ٦ّ ٜٚ‬هد زُٮه‪ ٨‬ؤهن‪َٞ ٖ ٨‬س‪٦‬ى‪ ٬٩ ٫‬ؤلذ ‪ٝ‬و ؤ‪َْ ٫‬دسك خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٖ ٫‬زْ‪ ،٤ٞ‬وٖ زشؤٌ‪ ،‬وٖ ز‪ٞ‬ى‪،٣‬‬
‫وٖ زًٖنٯ‪ّٖ ،‬ع‪ٞ‬ددٱ‪ ٨‬ؤ٭ٰ خحل‪ ٜ‬وخ‪٥‬قىخذ خ‪٥‬زٌ ٖ َإظُٰ خ‪٥‬سدى‪ ٬٩ ٤‬زٌن َذَٰ وٖ ‪ ٬٩‬خ‪ٙ ،ٰٚ٦‬ذخ٭ط ذل‪ ٨‬خ‪٥‬ذ٭ُد‬
‫‪٩ ٬٩‬ؾش‪ٝ‬هد بذل ‪ٖ٩‬شهبد ول‪ٞٞ‬ىخ لندسش َُّ‪٪‬ص ّفضض ّ‪ٓ ٬‬ن‪٩ ُٜٞ‬ؽ‪٦‬هد زؾشَص خ‪ُ٥‬ى‪ ،٧‬ور‪ُٙ ٫ْ ٠٥‬هد ‪ٙ‬حدض‬
‫‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮدط شل‪ ٬‬ظإؼشوخ زد‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬دض خ‪ٖ٥‬شزُص وًٕنٱد وٱ‪ ٨‬خ‪٥‬زَ‪ٝ ٬‬قشض ز‪ ٤‬م‪٦‬ط ‪ٚ٩‬ـدٱُ‪٪‬ه‪ ٨‬دلْـدين خ‪٢٥‬عـدذ‬
‫وخ‪٥‬غٮص‪ٞٙ ،‬ذ‪٩‬ىخ ّ‪ٞ‬ىذل‪ ٨‬خ‪٥‬غ‪٪ُٞ‬ص ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ٮقىؿ خ‪٥‬ؾشُّص وى‪٦‬سىخ ‪ٙ‬ه‪٪‬د﵂ ـذَذخ﵂ ذلد َ‪٢‬ى‪ ٫‬ظسْد﵂ دلد ٕن‪ٞ٩ ُٰ٦‬عنُدض‬
‫خ‪ْ٥‬قش‪ ،‬وظَّّشٱ‪٥ ٨‬ز‪ ٠٥‬ب‪ ٫‬خ‪٥‬سؾشَص ‪ٝ‬ذ ز‪ٖ٦‬ط ع‪ ٬‬خ‪٥‬شؽذ ‪ ٗٙ‬زذ ‪ ٬٩‬س‪ ِٙ‬خ‪٥‬ىفدَص ّٮهد‪ ،‬ز‪ ٤‬ز‪ ٔ٦‬خْ‪٩‬ش زسْنه‪٨‬‬
‫ؤهن‪ ٨‬ؤفسمىخ َٮَشو‪ ٫‬بذل ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٭ٰ دَ‪ ٬‬خجل‪٪‬ىد وخ‪٥‬عسُْص ز‪ ٤‬ب٭ٰ رلشد ظشخغ ‪ٞ٩‬ذط وذلزخ ‪ٞٙ‬ـذ ىـد‪٥‬سىخ‬
‫ز‪ٚ‬ق‪ٗ ٬ّ ٰ٦‬نُِ ـىخ٭ر خحلُدش‪ :‬خ‪٥‬غُدعُص‪ ،‬وخٖ‪ٝ‬عقددَص‪ ،‬وخٖـع‪٪‬دُّص وضلىٱد‪ ،‬وٱزخ َْين خّٖعشخك ّ‪ ً٦‬ٱزخ‬
‫خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬وسد ‪٩‬د ـدء ‪ ٬٩ ُٰٙ‬٭قىؿ ؽشُّص‪.‬‬
‫‪ٞ٥‬ذ ؤّشك ٱاٖء ّ‪ ٬‬ىشَ‪ٞ‬ص خ‪٥‬غ‪ ٘٦‬و‪٩‬ٮهفُعه‪ ٨‬وخظسْىخ ؤٱىخجه‪ ٨‬و‪٩‬د ٕن‪ُ٦ّ ُٰ٦‬ه‪ّٞ ٨‬ىذل‪ ،٨‬و‪ٙ‬عمىخ‬
‫زدذ خجلذ‪ ٣‬وخدلٮد‪ٝ‬ؾص يف ؼىخزط خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬و‪٩‬غ‪٪٦‬دض خْ‪٩‬ص‪ ،‬ز‪ ٤‬ؤفسمط ٭قىؿ خ‪٢٥‬عدذ وخ‪٥‬غٮص ظْدسك زـأسخء‬
‫وؤ‪٢ٙ‬دس زؾشَص وّنغ‪ ً٪‬خ‪ْٗٞ٥‬٭ُص وخ‪٥‬ٮَشش خ‪٥‬ىخ‪ُْٝ‬ص ‪٪١‬د َضّ‪٪‬ى‪ ٫‬ر‪ – ٠٥‬و٭غٍ ٱاٖء ؤ‪ ٫‬ٱزخ خ‪٥‬ـذَ‪ ٬‬دَـ‪٬‬‬
‫خ‪٥‬ىخ‪ُْٝ‬ص وخ‪ْٗٞ٥‬٭ُص‪ -‬و‪ ٬٩‬ٱٮد ‪١‬د‪ٓ ٫‬ن‪ ٨٢‬خ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬خدلشَنص َ‪ْ٦‬ر دوسخ﵂ خيًنخ﵂ يف صّضّص ؼ‪ٞ‬ص خ‪٥‬ٮدط زٮقىفه‪٨‬‬
‫خ‪٥‬ؾشُّص و‪ٝ‬ذ وخ‪ ٜٙ‬ر‪ٍ ٠٥‬هىس ظُدسخض سلع‪ٚ٦‬ص ظغًْ ـدٱذش بذل بصخلص ‪٩‬قددس خ‪ ٨٦ْ٥‬وخدلْش‪ٙ‬ص خ‪٥‬ؾـشُّص ‪٩‬ـ‪٬‬‬
‫٭‪ٚ‬ىط خدلغ‪ٌ٪٦‬ن ؤو هت‪ُ٪‬ؾهد ز‪ ٤‬وـْ‪٦‬هد ظدزْص ‪ًٖ٥‬نٱد ‪ ٬٩‬خدلقددس خ‪٥‬سؾشَص خْخشي‪ ،‬ويف ر‪ٕ ٠٥‬نُُِ ‪٦٥‬ٮقـىؿ‬
‫خ‪٥‬ؾشُّص وظشوَؿ ‪٢ٙٓ٥‬دس خدلددَص خ‪٪٦ْ٥‬د٭ُص وًٕنٱد ويف ر‪ ٠٥‬ؤَند﵂ ـشؤش ّ‪ ً٦‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬و‪ٝ‬ذ لزس خٔعـٗ‪٩ ٧‬ـ‪٬‬‬
‫ر‪ٓ ٠٥‬نزَشخ﵂ ؽذَذخ﵂ ‪ٞٙ‬د‪ّ - ٣‬ض وـ‪َ ََٗٙ :-٤‬وسَزِّ‪ِ َُ َٖ َ٠‬ا‪ٔ٩‬ٮُى‪ َ٫‬لَعًَٖ َُمَ‪ُ٪ِّ٢‬ى‪َ٪ُٔٙ َٟ‬د َؽفَشَ زَُِـٮَهُ‪ ِ٨‬ؼُـ‪َٖ ٖ٨‬‬
‫ط وََُغَ‪ُ٪ِّ٦‬ىخْ ظَغِ‪ّ٪ُٔ٦‬د َ‪.1 ‬‬
‫َفِذُوخْ ‪ ٍٔٙ‬ؤَ٭‪ُٚ‬غِهِ‪ ِ٨‬لَ َشـّد ‪ٖ٪ِّ٩‬د َ‪ٝ‬نَُِ َ‬
‫و‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪ -‬ؤَند﵂‪َ  :‬و‪َ٩‬د ‪َ١‬د‪ِ ُ٪ٔ٥ َ٫‬ا‪ ٍ٬ٔ٩‬وَٖ ‪ِ ُ٩‬ا‪ٔ٩‬ٮَصٕ بِرَخ َ‪ٝ‬نًَ خ‪َ َُّٰ٦٥‬وسَعُى‪َ ُُٰ٥‬ؤ‪ِ٩‬شّخ ؤَ‪ُ٢َ ٫‬ـى‪َ٥ َ٫‬هُـ‪ُ٨‬‬
‫َ‪ ٤‬مَٗ‪٥‬﵂د ‪ٗ٩‬سُِٮّد َ‪.2 ‬‬
‫ـ خ‪َ َٰ َّ٦٥‬وسَعُى‪ِ ََٞٙ َُٰ٥‬ذ م َّ‬
‫خْ‪٥‬خَُٔ َششُ ‪َ ِ٬ٔ٩‬ؤ‪ِ ِ٩‬شٱٔ ِ‪َ ٨‬و‪ِ َِْ ٬َ٩‬‬
‫وٱزخ َْين خ‪٥‬عغ‪ ٨ُ٦‬ذلزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ودلد ـدء زٰ ّ‪ُٞ‬ذش وؽشَْص ٖعُ‪٪‬د وؤ‪٩ ٤١ ٫‬د ـدء زٰ بظلد ٱى ‪٩‬ىخ‪ٜٙ‬‬
‫‪ ٤ْٞ٦٥‬وخ‪ٚ٥‬يشش خ‪٥‬سؾشَص‪ ،‬و‪١ ٬٩‬د‪٦ٝ ٰ٥ ٫‬ر ع‪ ،٨ُ٦‬وّ‪ ٤ٞ‬فشَك َىخ‪ ٜٙ‬ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪٥‬قمُك‪.‬‬

‫‪ 1‬عىسش خ‪٥‬ٮغدء‪ ،‬خَِص ‪.65‬‬

‫‪ 2‬عىسش خْلضخذ‪ ،‬خَِص ‪.36‬‬
‫‪56‬‬
 ‫اخلامتــت‬

‫خحل‪٪‬ذ سذ خ‪ْ٥‬ددلٌن وخ‪٥‬قٗش وخ‪٥‬غٗ‪ ً٦ّ ٧‬ؤ‪١‬ش‪ ٧‬خْ٭سُدء وخدلشع‪ٌ٦‬ن وزْذ‪ٞ٥ ..‬ذ خ٭عهً خ‪٥‬سمػ ُن‪٪‬ـذ‬
‫خ﵁ – ظْدذل‪ ً٦ّ -‬خ‪ْ٥‬ذَذ ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮعدجؿ خدله‪٪‬ص وخ‪٥‬يت ؤٗن‪٦‬هد يف خ‪٥‬ٮ‪ٞ‬ده خ‪٥‬عد‪ُ٥‬ص‪:‬‬
‫ؤوٖ﵂‪ :‬ؤ‪ ٫‬ٱزخ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ل‪ ٜ‬يف ‪ ٤١‬ؤفى‪ ٰ٥‬وظؾشَْدظٰ وذلزخ ـدءض ٭قىفٰ ٓنػ خٔ٭غد‪ ً٦ّ ٫‬خ‪٥‬عإ‪٩‬ـ‪٤‬‬
‫وخ‪٥‬ع‪٢ٚ‬ش وخ‪٥‬عذزش يف آَدظٰ لىت َق‪ ٤‬خ‪ ٬٩ ٤ْٞ٥‬خٗذلد بذل ٱزٯ خحل‪ُٞٞ‬ص خ‪ّّ٢٥‬ي‪.‬‬
‫ؼد٭ُد﵂‪ٞ٥ :‬ذ ؤّيً خٔعٗ‪ ٤ْٞ٦٥ ٧‬ؤعلُص ‪ّّ١‬ي ّٮذ‪٩‬د ـْ‪ ٰ٦‬ؽشىد﵂ ‪٦٥‬ع‪٢‬د‪ ُ٘٥‬خ‪٥‬ؾشُّص‪.‬‬
‫ؼد‪٥‬ؽد‪ :‬خ‪ ٤ْٞ٥‬يف خ‪٥‬ؾشُ ف‪ٚ‬ص ‪٩‬ذق وؼٮدء ‪ ،‬و‪٩‬ز‪٩‬ص يف لد‪٥‬ص ّذ‪٪١ .ٰ٩‬د ‪ٝ‬د‪ – ٣‬ظْدذل‪َ٥  :-‬ـىِ ‪ُ١‬ٮٖـد‬
‫غًْٔنِ َ‪.213 ‬‬
‫فمَدذِ خ‪ٖ ٥‬‬
‫٭َغِ‪ َُِ٪‬ؤَوِ َ٭ ِْ‪َ٩ ُ٤ٔٞ‬د ‪ُ١‬ٮٖد ‪ ٍٔٙ‬ؤَ ِ‬
‫سخزْد﵂‪ :‬خٔعٗ‪ ٧‬ٱى خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪٥‬ىلُذ خ‪٥‬زٌ ‪١‬ش‪ ٧‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وؤّيدٯ ‪٢٩‬د٭عٰ و‪٪ُٝ‬عٰ وَّّص ر‪٩ ٠٥‬ـ‪ ٬‬خـٗ‪٣‬‬
‫‪١‬ؽشش خَِدض خ‪٥‬يت ظعمذغ ّٮٰ‪.‬‬
‫خد‪٩‬غد﵂‪ :‬خ‪َ ٖ ٤ْٞ٥‬هعذٌ بٖ زد‪٥‬ؾشُ‪ ،‬وخ‪٥‬ؾشُ ٖ َسٌن بٖ زد‪ ،٤ْٞ٥‬و‪ٗ١‬علد ﵁ – ظْـدذل‪ٗٙ -‬زـذ‬
‫‪ ٤ْٞ٦٥‬ؤ‪َ ٫‬عسِ ؽشُ خد‪.ٰٞ٥‬‬
‫عددعد﵂‪ :‬خٔعٗ‪ ٧‬ؤّيً ‪ ٤ْٞ٦٥‬لشَعٰ و‪٢٥‬ٮهد ‪ُٞ٩‬ذش وزلذدش ظْ‪ٓ ٤٪‬نط مىء خ‪٥‬ٮقىؿ خ‪٥‬ؾـشُّص‪،‬‬
‫‪ٙ‬د‪٥‬ؾشُ ‪١‬د‪٥‬ٮىس وخ‪١ ٤ْٞ٥‬د‪٥‬سقش‪.‬‬
‫عدزْد﵂‪ :‬خ‪ ٖ ٤ْٞ٥‬عسُ‪ ٰ٥ ٤‬بذل خحل‪ ٨٢‬يف خدلسدلػ خٔذلُص ٭‪ُٚ‬د﵂ ؤو بؼسدظد﵂ بٖ زع‪ُٞ٦‬هد ‪ ٬٩‬خ‪٥‬ٮسىخض‪.‬‬
‫ؼد‪٩‬ٮد﵂‪ :‬خٔعٗ‪ ٧‬ـْ‪ ٤ْٞ٦٥ ٤‬دوسٯ ووٍُ‪ٚ‬عٰ يف خدلغدج‪ ٤‬خ‪ْٞ٥‬دجذَص و‪ ٖ ٬٢٥‬ؼلشؾ ر‪ٙ ٬ّ ٠٥‬ه‪ْ٩ ٨‬د٭ُهد‬
‫وخدلشخد زعس‪ُٖ٦‬هد‪.‬‬
‫ظدعْد﵂‪ :‬خٔعٗ‪ ٧‬دل ػلفش ّ‪ ً٦‬خ‪ ٤ْٞ٥‬لىت َإٌب ‪َ ٬٩‬يد‪٥‬ر زش‪ ِٙ‬خ‪٥‬ىفدَص ّٮٰ‪ ،‬وبظلد ـْ‪ ٰ٥ ٤‬عـ‪٦‬يعٰ‬
‫وـْ‪ ٤‬رلد‪ ٣‬ر‪ ٠٥‬يف خْ‪٩‬ىس خ‪٥‬ذ٭ىَص ‪١‬د‪٥‬قٮدّص‪ ،‬وخ‪ٗٚ٥‬لص‪ ،‬وخ‪٥‬سٮدء‪ ،‬وًٕنٱد شلد َغعيُِ خ‪ْٞ٥‬ـ‪٤‬‬
‫خٔزذخُ ‪.ُٰٙ‬‬

‫‪ 213‬عىسش خدل‪ ،٠٦‬خَِص ‪.11‬‬

‫‪57‬‬
‫ّدؽشخ﵂‪ :‬خّٖع‪٪‬دد ّ‪ ً٦‬خ‪ ٤ْٞ٥‬ولذٯ يف خدلغدج‪ ٤‬خ‪ْٞ٥‬دجذَص َادٌ بذل خٖضلشخٗ وخ‪٥‬نٗ‪ ،٣‬و‪ٝ‬ذ ‪١‬ـد‪٫‬‬
‫خ‪ٗٚ٥‬ع‪ٚ‬ص وخدلع‪٪٦٢‬ى‪ ٫‬خًن ؽدٱذ ّ‪ ً٦‬ر‪.٠٥‬‬
‫خحلددٌ ّؾش‪ُ٩ :‬ض خٔعٗ‪ ٧‬خٔ٭غد‪ ٬ّ ٫‬ز‪ُٞ‬ص خحلُىخ٭دض زْ‪ ٰ٦ٞ‬و‪٥‬ز‪ ٖ ٠٥‬ؽل‪ ٰ٥ ٬٢‬خٖععٖٮدء ّٮـٰ ْ‪٫‬‬
‫ر‪َ ٠٥‬ادٌ بذل خ‪٥‬عخسو وخ‪ٚ٥‬غدد و‪٩‬ؽد‪٥‬ٮد ّ‪ ً٦‬ر‪ ٠٥‬خ‪٥‬قى‪ُٙ‬ص‪.‬‬
‫خ‪٥‬ؽدين ّؾش‪ :‬ب‪ ٫‬خ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬غ‪٪ُ٦‬ص وخدلاَذش زعى‪ ُٜٙ‬خ﵁ – ظْدذل‪ -‬ظشي ؤ‪٩ ٫‬د ـدء زٰ خ‪٥‬شعى‪ُ٦ّ – ٣‬ـٰ‬
‫خ‪٥‬غٗ‪ -٧‬ٱى خحل‪ ٜ‬خدلىخ‪ ٤ْٞ٦٥ ٜٙ‬وخحل‪٪٢‬ص‪ ،‬وخ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬غ‪٪ُٞ‬ص وخ‪٥‬يت ؤلدىـط هبـد خ‪٥‬ؾـسهدض‬
‫وخْٱىخء ظشي خدلْدسمص زٌن خ‪٥‬ٮ‪ ٤ٞ‬و‪٩‬د ـدءض زٰ خ‪ْٞ٥‬ى‪ ٣‬خ‪٥‬سؾشَص‪.‬‬

‫وخ﵁ ورل خ‪٥‬عى‪،،،ُٜٙ‬‬

‫‪58‬‬
 ‫املزاجغ‬
‫‪ .1‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬خ‪٢٥‬شمي‪.‬‬

‫‪١ .2‬عر خ‪٥‬غٮص‪.‬‬

‫‪ .3‬خز‪ ٬‬عُٮد‪ ،‬خ‪٥‬ؾ‪ٚ‬د‪ْ٩ ،‬هذ خ‪٥‬ؽ‪ٞ‬د‪ٙ‬ص وخ‪٥‬ذسخعدض خ‪٥‬ؾش‪ُٝ‬ص‪ ،‬ـد‪ْ٩‬ص ىى‪ُ١‬ى‪ ،‬خ‪ُ٥‬دزد‪.www.al-mostafa.com ،٫‬‬

‫‪ .4‬خز‪ ٬‬عُٮد‪ ،‬خ‪٥‬ٮفدش‪ ،‬ظ‪ٞ‬ىمي ‪٩‬ى‪ ِٝ‬خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ ،‬دخس خٔؽلد‪.٫‬‬

‫‪ .5‬خز‪٩ ٬‬ٮَىس‪٥ ،‬غد‪ ٫‬خ‪ْ٥‬شذ‪ ،‬دخس ‪٥‬غد‪ ٫‬خ‪ْ٥‬شذ‪ ،‬زًنوض‪.‬‬

‫‪ .6‬ؤزى خعمد‪ ٛ‬بزشخٱُ‪ ٨‬ز‪٩ ٬‬ىعً ز‪ ٬‬زل‪٪‬ذ خ‪ٖ٥‬ش٭دىٍ خ‪٥‬ؾدىيب‪ ،‬خّٖعقـد‪ ،٧‬دخس خزـ‪ّٚ ٬‬ـد‪ ،٫‬ه ‪،1‬‬
‫‪1412‬ٱ‪ ،٧1992 /‬وه‪1414 ،2‬ٱ‪.٧1993 /‬‬

‫‪ .7‬ؤزى خحلغ‪ ٬‬خْؽْشٌ‪ ،‬سعد‪٥‬ص بذل ؤٱ‪ ٤‬خ‪٥‬ؽٖش‪٢٩ ،‬عسص خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬وخحل‪ ،٨٢‬خدلذَٮص خدلٮىسش‪٢٩ ،‬عسـص ّ‪٦‬ـى‪٧‬‬
‫خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬زًنوض‪ ،‬ه‪1419 ،1‬ٱ ‪.٧1988 /‬‬

‫‪ .8‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬خ‪ٚ٥‬ش‪ٝ‬د‪ ،٫‬خدل‪٢‬عر خٔعٗ‪ ،ٍ٩‬زًنوض‪ ،‬خ‪٥‬يسْـص‬
‫خْوذل وخ‪٥‬ؽد٭ُص‪1382 ،‬ٱ ‪1391/‬ٱ‪.‬‬

‫‪ .9‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬خ‪٥‬شد ّ‪ ً٦‬خدلٮي‪ٌُٞ‬ن‪ ،‬بدخسش ظشٗنـد‪ ،٫‬خ‪٥‬غـٮص‪،‬‬
‫ٖٱىس‪1396 ،‬ٱ‪.٧1976 /‬‬

‫‪ .11‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬رل‪٪‬ىُ خ‪ٚ٥‬عدوي‪ ،‬ه‪ ،1‬خدل‪٢‬عر خٔعـٗ‪،ٍ٩‬‬
‫زًنوض‪1398 ،‬ٱ‪.‬‬

‫‪ .11‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬دسء ظْدسك خ‪ ٤ْٞ٥‬وخ‪٥‬ٮ‪ٞ‬ـ‪ ،٤‬ه‪1412 ،1‬ٱ‪/‬‬
‫‪.٧1981‬‬

‫‪ .12‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬زُٖص خدلشظدد يف خ‪٥‬شد ّ‪ ً٦‬خدلع‪٦ٚ‬غ‪ٚ‬ص وخ‪ٞ٥‬شخ‪٩‬يـص‬
‫وخ‪٥‬سدىٮُص‪٢٩ ،‬عسص خ‪٦ْ٥‬ى‪ ٧‬وخحل‪ ،٨٢‬ه‪1418 ،1‬ٱ‪.٧1988 /‬‬

‫‪59‬‬
‫‪ .13‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬خ‪٥‬عذ‪٩‬شَص‪٢٩ ،‬عسص خ‪ْ٥‬سُ‪٢‬ـد‪ ،٫‬ه‪1421 ،6‬ٱ ‪/‬‬
‫‪.٧2111‬‬

‫‪ .14‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬خ‪ٚ٥‬عىي خحل‪٪‬ىَص خ‪ّّ٢٥‬ي‪ ،‬دخس خ‪٥‬ق‪ ،ٍُْ٪‬ه‪،2‬‬
‫‪1425‬ٱ ‪.٧2114 /‬‬

‫‪ .15‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬ؽشق خ‪ُْٞ٥‬ـذش خْفـ‪ٚ‬هد٭ُص‪ ،‬دخس خ‪٢٥‬عـر‬
‫خحلذَؽص‪.‬‬

‫‪ .16‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ؤ٘نذ ز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬زُد‪ ٫‬ظ‪٦‬سُظ خجله‪ُ٪‬ص‪ ،‬دخس خ‪ٞ٥‬دع‪.٨‬‬

‫‪ .17‬ؤزى خ‪ْ٥‬سدط ظ‪ ٍٞ‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤ٘نذ ز‪ّ ٬‬سذ خحل‪ ٨ُ٦‬خز‪ ٬‬ظُ‪ُ٪‬ص‪ ،‬خ‪٥‬ٮسىخض‪ ،‬دخس خ‪٢ٚ٥‬ش‪ ،‬زًنوض‪.‬‬

‫‪ .18‬ؤزى خ‪ٞ٥‬دع‪ ٨‬ـدس خ﵁ زل‪٪‬ىد خ‪٥‬ضسلؾشٌ‪ ،‬خ‪٢٥‬ؾدٗ ّ‪ ٬‬ل‪ٞ‬دج‪ ٜ‬خ‪٥‬عٮضَ‪ ٤‬وُّى‪ ٫‬خْ‪ٝ‬دوَـ‪ ٤‬يف وــىذ‬
‫خ‪٥‬عإوَ‪ ،٤‬ؿ ‪.538-467‬‬

‫‪ .19‬ؤزى لد‪٩‬ذ خ‪ٖ٥‬ضخرل‪ ،‬بلُدء ّ‪٦‬ى‪ ٧‬خ‪٥‬ذَ‪ ،٬‬دخس خ‪٢ٚ٥‬ش‪ ،‬ه‪1395 ،1‬ٱ‪.٧1975 /‬‬

‫‪ .21‬ؤزى عْذ ّسذ خ‪٢٥‬شمي ز‪ ٬‬زل‪٪‬ذ خز‪٩ ٬‬ٮقىس خ‪٥‬غ‪ْ٪‬دين‪ ،‬خْ٭غـدذ‪ ،‬دخس خجلٮـد‪ ،٫‬ه ‪1418 ،1‬ٱ‪/‬‬
‫‪.٧1988‬‬

‫‪ .21‬ؤزى ّسذ خ﵁ زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬خدلشظنً خ‪٪ُ٥‬دين خدلؾهىس زدز‪ ٬‬خ‪٥‬ىصَش‪ ،‬ظشـُك ؤعد‪ُ٥‬ر خ‪ٞ٥‬شآ‪ ً٦ّ ٫‬ؤعـد‪ُ٥‬ر‬
‫خ‪ُ٥‬ى٭د‪ ،٫‬دخس خ‪٢٥‬عدذ خ‪ُ٪٦ْ٥‬ص‪ ،‬ه‪ ،1‬زًنوض‪1414 ،‬ٱ‪.٧1984 /‬‬

‫‪ .22‬ؤزى ‪٩‬ٮقىس ّسذ خ‪ٞ٥‬دٱش ز‪ ٬‬ىدٱش خ‪٥‬ع‪ ٍ٪ُ٪‬خ‪٥‬سٖذخدٌ‪ ،‬ؤفى‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪٥‬سٖذخدٌ‪ ،‬دخس خ‪ٚ٥‬ٮى‪ ٫‬خ‪٥‬عش‪ُ١‬ـص‪،‬‬
‫خععد٭سى‪.٣‬‬

‫‪ .23‬ؤ‪ .‬ط‪ .‬سخزىَشض‪ ،‬ظشٗنص ؤ٘نذ ؤ٭ُظ‪ ،‬ه‪٢٩ ،8‬عسص خ‪٥‬ٮهنص خدلقشَص‪ ،‬خ‪ٞ٥‬دٱشش‪.‬‬

‫‪ .24‬بزشخٱُ‪ ٨‬ز‪ ٬‬زل‪٪‬ذ خ‪ُُ٥‬فىسٌ‪ ،‬ؽشق ـىٱشش خ‪٥‬عىلُذ‪ْ٩ ،‬هذ خ‪٥‬ؽ‪ٞ‬د‪ٙ‬ص وخ‪٥‬ذسخعدض خ‪٥‬ؾـش‪ُٝ‬ص‪ ،‬ـد‪ْ٩‬ـص‬
‫ىى‪ُ١‬ى‪ ،‬خ‪ُ٥‬دزد‪. www.al-mostafa.com ،٫‬‬

‫‪ .25‬بعٗ‪ُ٩‬ص خدلْش‪ٙ‬ص‪ ،‬خ‪٥‬ذخس خ‪ْ٥‬ددلُص ‪٢٦٥‬عدذ خٔعٗ‪1411 ،ٍ٩‬ٱ‪.٧1981 /‬‬

‫‪61‬‬
‫‪ .26‬خٔ‪٩‬د‪ ٧‬ؤ٘نذ ز‪ ٬‬لٮس‪ ،٤‬خدلغٮذ وهبد‪٩‬ؾٰ ‪١‬ٮىص خ‪٪ْ٥‬د‪ ٣‬يف عٮ‪ ٬‬خْ‪ٝ‬ىخ‪ ٣‬وخْ‪ْٙ‬د‪ ،٣‬خدل‪٢‬عر خٔعٗ‪،ٍ٩‬‬
‫زًنوض‪.‬‬

‫‪ .27‬زيشط خ‪٥‬سغعدين‪ٝ ،‬يش خ﵀ُو‪٢٩ ،‬عسص ‪٥‬سٮد‪.٫‬‬

‫‪ .28‬ـٗ‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪٥‬غُىىٍ‪ ،‬فى‪ ٫‬خدلٮيى‪ ٛ‬خ‪ ٬ٙ ٬ّ ٧ٗ٢٥‬خدلٮي‪ ٜ‬وخ‪.٧ٗ٢٥‬‬

‫‪ٗ .29‬ند‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤزى خ‪ٚ٥‬شؾ ّسذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬بز‪ ٬‬خجلىصٌ خ‪٥‬سٖذخدٌ‪ ،‬ظ‪٦‬سُظ بز‪ُ٦‬ظ‪٢٩ ،‬عسص خدلعٮيب‪ ،‬خ‪ٞ٥‬دٱشش‪.‬‬

‫‪ٗ .31‬نُ‪ ٤‬ف‪ُ٦‬سد‪ ،‬خدلْف‪ ٨‬خ‪٦ٚ٥‬غ‪ ،ٍٚ‬دخس خ‪٢٥‬عدذ خ‪٦٥‬سٮدين‪ ،‬دخس خ‪٢٥‬عدذ خدلقشٌ‪.‬‬

‫‪ .31‬خحلدسغ ز‪ ٬‬ؤعذ خ﵀دعيب‪ ،‬خ‪ٙ ٤ْٞ٥‬ه‪ ٨‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬دخس خ‪٢٥‬ٮذٌ‪ ،‬دخس خ‪٢ٚ٥‬ش‪ ،‬ه‪1398 ،2‬ٱ‪.٧1978/‬‬

‫‪ .32‬خحلد‪ ٌٙ‬ؤ٘نذ ز‪ ٍ٦ّ ٬‬ز‪ ٬‬لفش خ‪ْ٥‬غ‪ٗٞ‬ين‪ٙ ،‬عك خ‪٥‬سدسٌ زؾشق فمُك خ‪٥‬سخدسٌ‪ ،‬دخس خدلْش‪ٙ‬ص‪.‬‬

‫‪ .33‬سخـك ّسذ خحل‪ُ٪‬ذ خ‪٢٥‬شدٌ‪ ،‬٭َشَص خدلْش‪ٙ‬ص زٌن خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬وخ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص ‪ ،‬ه‪٢٩ ،1‬عسص خدلاَذ‪ ،‬خدل‪٢٦٪‬ص خ‪ْ٥‬شزُص‬
‫خ‪٥‬غْىدَص‪.‬‬

‫‪ .34‬عُذ ‪ٝ‬ير‪ ،‬يف ٍٗ‪ ٣‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬ه‪ ،2‬ىسِ زذخس بلُدء خ‪٢٥‬عر خ‪ْ٥‬شزُص‪.‬‬

‫‪ .35‬مشظ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤزى ّسذ خ﵁ ز‪ ٬‬خ‪٥‬ؾُخ خ‪٥‬ؾهًن خدلْشوٗ زدز‪ ٨ُٝ ٬‬خجلىصَص‪ ،‬خ‪٥‬قىخّ‪ ٜ‬خدلشع‪٦‬ص ّ‪ ً٦‬خجله‪ُ٪‬ص‬
‫وخدلْي‪٦‬ص‪ ،‬دخس خ‪ْ٥‬دف‪٪‬ص‪.‬‬

‫‪ .36‬مشظ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬ؤزى ز‪٢‬ش خدلْشوٗ زدز‪ ٨ُٝ ٬‬خجلىصَص‪ ،‬خ‪ٚ٥‬ىخجذ‪ ،‬دخس خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬ـدجظ‪ ،‬ه‪1411 ،2‬ٱ‪/‬‬
‫‪.٧1981‬‬

‫‪ .37‬مشظ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬ؤزى ز‪٢‬ش خدلْشوٗ زدز‪ ٨ُٝ ٬‬خجلىصَص‪ ،‬بّٗ‪ ٧‬خدلى‪ٌْٝ‬ن ّـ‪ ٬‬سذ خ‪ْ٥‬ـددلٌن‪ ،‬دخس‬
‫خ‪٢ٚ٥‬ش‪ ،‬زًنوض‪.‬‬

‫‪ .38‬فذس خ‪٥‬ذَ‪ ٍ٦ّ ٬‬ز‪ ٍ٦ّ ٬‬ز‪ ٬‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬ؤزى خ‪ْ٥‬ض خحلٮ‪ ،ٍٚ‬ؽشق خ‪ُْٞ٥‬ذش خ‪٥‬يمدوَص‪٩ ،‬يسىّـدض وصخسش‬
‫خ‪٥‬ؾاو‪ ٫‬خٔعٗ‪ُ٩‬ص وخْو‪ٝ‬دٗ وخ‪٥‬ذّىش وخٔسؽدد‪1418 ،‬ٱ‪.‬‬

‫‪ .39‬ىدٱش خجلضخجشٌ‪ ،‬خجلىخٱش خ‪ُ٩ٗ٢٥‬ص يف خ‪ُْٞ٥‬ذش خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ّ ،‬ددل خ‪٢٥‬عر‪1416 ،‬ٱ‪.٧1986 /‬‬

‫‪61‬‬
 ‫‪ّ .41‬سذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬زذوٌ‪٩ ،‬ىعىّص خ‪٦ٚ٥‬غ‪ٚ‬ص‪ ،‬ه‪ ،1‬خدلاعغص خ‪ْ٥‬شزُص ‪٦٥‬ذسخعدض وخ‪٥‬ٮؾش‪.٧1984 ،‬‬

‫‪ّ .41‬سذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬ز‪ ٬‬٭دفش خ‪٥‬غْذٌ‪ ،‬ظُغًن خ‪٢٥‬شمي خ‪٥‬ش٘ن‪٩ ،٬‬اعغص خ‪٥‬شعد‪٥‬ص‪ ،‬ه‪1421 ،1‬ٱ‪.٧2111 /‬‬

‫‪ّ .42‬سذ خ﵁ زل‪٪‬ذ خْ٭قدسٌ خ‪ٞ٥‬شىيب‪ ،‬خجلد‪ْ ِ٩‬ل‪٢‬د‪ ٧‬خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬دخس خ‪٢٥‬عدذ خ‪ْ٥‬شيب‪1426 ،‬ٱ‪ ،‬زًنوض‪.‬‬

‫‪ّ .43‬ؽ‪٪‬د‪ ٫‬ز‪ ٍ٦ّ ٬‬لغ‪٩ ،٬‬ٮهؿ خٖععذٖ‪٩ ً٦ّ ٣‬غدج‪ ٤‬خّٖع‪ٞ‬دد‪٢٩ ،‬عسـص خ‪٥‬شؽـذ خ‪٥‬شَـدك‪ ،‬ه‪،3‬‬
‫‪1415‬ٱ‪ ، ٧1995 /‬ه ‪1432،‬ٱ‪.٧1993 /‬‬

‫‪ّ .44‬نذ خ﵁ خ‪ٞ٥‬دمٍ وّسذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬ز‪ ٬‬ؤ٘نذ خٖغلٍ‪ ،‬خدلىخ‪ّ ،٘ٝ‬ددل خ‪٢٥‬عر‪ ،‬زًنوض‪.‬‬

‫‪ ً٦ّ .45‬خ‪٥‬يٮيدوٌ‪ ،‬ظْشَ٘ ّد‪ ٧‬زذَ‪ ٬‬خٔعٗ‪٩ ،٧‬اعغص خ‪٥‬شعد‪٥‬ص‪ ،‬ؿ‪1411،63-11‬ٱ‪.٧1981 /‬‬

‫‪ ٍ٦ّ .46‬ز‪ ٬‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬لسُر خدلدوسدٌ خ‪٥‬ؾد‪ ،ٍْٙ‬ؤدذ خ‪٥‬ذ٭ُد وخ‪٥‬ذَ‪. www.balligho.com ،٬‬‬

‫‪٪ّ .47‬دد خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ؤزى خ‪ٚ٥‬ذخء بمسدُّ‪ ٤‬خز‪١ ٬‬ؽًن خ‪ٞ٥‬شؽٍ خ‪٥‬ذ‪٩‬ؾ‪ ،ٍٞ‬ظ‪ٚ‬غًن خ‪ٞ٥‬شآ‪ ٫‬خ‪َْ٥‬ـُ‪ ، ٨‬دخس بلُـدء‬
‫خ‪٢٥‬عر خ‪ْ٥‬شزُص‪.‬‬

‫‪ٙ .48‬هذ ز‪ّ ٬‬سذ خ‪٥‬ش٘ن‪ ٬‬ز‪ ٬‬ع‪٪ُ٦‬د‪ ٫‬خ‪٥‬شو‪٩ ،ٍ٩‬ٮهؿ خدلذسعص خ‪ُ٦ْٞ٥‬ص خحلذَؽص يف خ‪٥‬ع‪ٚ‬غًن‪٩ ،‬اعغص خ‪٥‬شعد‪٥‬ص‪،‬‬
‫ه‪1413 ،2‬ٱ‪.٧1983 /‬‬

‫‪ُٙ .49‬ق‪ ٤‬زْ‪٦‬س‪ ،٠‬خ‪ ٤ْٞ٥‬وخٔؽلد‪ ٫‬يف ٭َش خ‪ٞ٥‬شآ‪ ،٫‬دخس خ‪٥‬ٮذوش خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ ،‬ه‪1412 ،1‬ٱ‪.٧1991 /‬‬

‫‪ .51‬خ‪ٞ٥‬دمٍ ّسذ خجلسدس‪ ،‬ؽشق خْفى‪ ٣‬خخل‪٪‬غص‪ ،‬ظْ‪ ُٜ٦‬ؤ٘نذ ز‪ ٬‬خحلغٌن ز‪ ٬‬ؤزى ٱدؽ‪ ٨‬ل‪ ٰٞٞ‬و‪ٝ‬ذ‪٥ ٧‬ـٰ‬
‫خ‪٥‬ذ‪١‬عىس ّسذ خ‪٢٥‬شمي ّؽ‪٪‬د‪ ،٫‬ه‪٢٩ ،1‬عسص وٱسٰ‪.‬‬

‫‪ .51‬زل‪٪‬ذ بزشخٱُ‪ ٨‬خ‪ُٚ٥‬ى‪ ،ٍ٩‬خدلْعض‪٥‬ص ظ‪٢‬ىَ‪ ٬‬خ‪ ٤ْٞ٥‬خ‪ْ٥‬شيب ؤّٗ‪ ٧‬وؤ‪٢ٙ‬ـدس‪ ،‬دخس خ‪٢ٚ٥‬ـش خ‪ْ٥‬ـشيب‪ ،‬ه‪،1‬‬
‫‪1423‬ٱ‪.٧2112 /‬‬

‫‪ .52‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬بزشخٱُ‪ ٨‬خ‪٥‬ىصَش خ‪٪ُ٥‬دين‪ ،‬خ‪ْ٥‬ىخف‪ ٨‬وخ‪ٞ٥‬ىخف‪٩ ،٨‬اعغص خ‪٥‬شعد‪٥‬ص‪ ،‬ه‪1412 ،2‬ٱ‪.٧1992 /‬‬

‫‪ .53‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬ؤزى ز‪٢‬ش ّسذ خ‪ٞ٥‬ددس خ‪٥‬شخصٌ‪ ،‬سلعدس خ‪٥‬قمدق‪ ،‬خدل‪٢‬عسص خ‪ْ٥‬قشَص‪1426 ،‬ٱ‪.‬‬

‫‪ .54‬زل‪٪‬ذ ز‪ ٬‬فدحل خ‪ْ٥‬ؽُ‪ٌ٪‬ن‪ ،‬ؽشق خ‪٥‬ؽٗؼص وخْفى‪ ،٣‬دخس خجلىصٌ‪1421،‬ٱ‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫‪ .55‬زل‪٪‬ذ ٗند‪ ٣‬خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خ‪ٞ٥‬دمسٍ‪ ،‬دٖج‪ ٤‬خ‪٥‬عىلُذ‪ ،‬دخس خ‪٥‬ٮ‪ٚ‬دجظ‪ ،‬ه‪1412 ،1‬ٱ‪.٧1991 /‬‬

‫‪ .56‬زل‪٪‬ذ ‪ٙ‬اخد ّسذ خ‪٥‬سد‪ ،ٍٝ‬خدلْفـ‪ ٨‬خدل‪ٚ‬هـشط ْ‪ٚ٥‬ـدً خ‪ٞ٥‬ـش‪ ٫‬خ‪٢٥‬ـشمي‪ ،‬دخس خ‪٢ٚ٥‬ـش‪ ،‬زـًنوض‪،‬‬
‫‪1411‬ٱ‪.٧1981/‬‬

‫‪ .57‬زل‪٪‬ذ ٭دفش خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬خْ‪٥‬سدين‪ ،‬ل‪ٞٞ‬هد ٗندّص ‪ ٬٩‬خ‪٪٦ْ٥‬دء وخ‪٥‬عىمُك ز‪ ٨٦ٞ‬صٱًن خ‪٥‬ؾدوَؼ‪ ،‬ؽشق خ‪ُْٞ٥‬ذش‬
‫خ‪٥‬يمدوَص‪ ،‬ه‪٢٩ ،1347 ،1‬ص‪ ،‬ه‪٩ ،1373 ،2‬قـش‪ ،‬ه‪ ،1381 ،3‬د‪٩‬ؾـ‪ ،ٜ‬ه‪،1391 ،4‬‬
‫زًنوض‪ ،‬ه‪ ،1399 ،5‬زًنوض‪ ،‬ه‪ ،1411 ،6‬زًنوض‪.‬‬

‫‪ .58‬زلٍ خ‪٥‬ذَ‪ ٬‬ز‪ّ ٬‬شيب‪ ،‬خقىؿ خحل‪ ،٨٢‬وخ‪٥‬عْ‪ ُٰ٦ّ ُٜ٦‬ؤزى خ‪،ٍُّٚٚ ْٗ٥‬دخس خ‪٢٥‬عدذ خ‪ْ٥‬شيب‪.‬‬

‫‪www.al-‬‬ ‫‪ .59‬زل‪٪‬ذ خ‪٥‬ذعى‪ ،ٍٝ‬لدؽُص خ‪٥‬ذعى‪ ً٦ّ ٍٝ‬ؽشق ؤ‪ ٧‬خ‪ّّ٥‬خٱٌن ﵀‪٪‬ذ خ‪٥‬غٮىعٍ‪ ،‬ىسْـص ‪٩‬قـش‪،‬‬
‫‪. mostafa.com‬‬

‫‪ٞ٩ .61‬ذخد َدجل‪ ٨٦ّ ،٬‬خْخٗ‪ ٛ‬خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ ،‬دخس ّددل خ‪٢٥‬عر‪ ،‬ه‪1413 ،1‬ٱ‪.٧1992/‬‬

‫‪٩ .61‬هذٌ ؤزى عْذٯ‪ ،‬خْٖندٯ خ‪ ٍ٦ْٞ٥‬يف ‪٩‬ؾ‪٦٢‬ص خدلْش‪ٙ‬ص ّٮذ خدلْعض‪٥‬ص‪ ،‬دخس خ‪٢ٚ٥‬ش خ‪ْ٥‬شيب‪ ،‬خ‪ٞ٥‬دٱشش‪.‬‬

‫‪٩ .62‬ى‪ ِٝ‬ؽس‪٢‬ص ‪٩‬ؾ‪٢‬دش خٔعٗ‪ُ٩‬ص‪ ،‬ظدسَخ خز‪ ٬‬خ‪٦‬ذو‪.٫‬‬

‫‪63‬‬
 The intellect: Its status and Role in Primary Islamic Beliefs

Dr Najat Al-Deeb
Assistant Professor
Islamic Education Department
College of Education, King Saud University
Riyadh, Saudi Arabia

This research paper aims to address one of the most important contemporary Islamic issues, namely:
accusations of the Sunnah-followers’ approach with narrow-mindedness, superficiality, rigidity, and inability
to cope with present-day realities and requirements. Such accusations are invalid and unjustified. Therefore
this paper aims refute those charges and justify the path of true Islam culminated in the Sunnah-followers’
Approach. Such approach has a balanced look at the intellect and identifies the exact purposes for which it
was created, without granting the intellect a more sublime position than that of Islamic Shariah. Unlike other
past and present sects such as controversialists and philosophers who have looked upon the intellect as a holy
entity and made it a source of receiving divine legislative revelations. Thus they approve of what agrees with
the mind and reject or twist what does not. Similarly, Sophists and psychics have eliminated the mind and
have accepted irrational issues. The present study has concluded that Islam places great emphasis on the
intellect by making it a condition for holding a person accountable for carrying out the primary rituals of
Islam. Our intellect is guided by the Islamic Sharia and the Islamic Sahria is understood and clarified by
intellectual reasoning. Depending solely on the intellect in faith issues may lead to deviation and misguidance.

64