रच डॅड

एकिवसा ा
शतकाचा
वसाय
 रच डॅड

एकिवसा ा
शतकाचा
वसाय

रॉबट टी. कयोसाक

जॉन ले मंग आिण कम कयोसाक बरोबर

अनुवाद : अिभिजत िथटे

मंजुल पि ल शंग हाऊस

 If you purchase this book without a cover you should be aware that this book may have been stolen
property and reported as “unsold and destroyed” to the publisher. In such case neither the author nor the
publisher has received any payment for this “stripped book.”

This publication is designed to provide general information regarding the subject matter covered.
However, laws and practices often vary from country to country and are subject to change. Because
each factual situations is different, specific advice should be tailored to the particular circumstances.
For this reason, the reader is advised to consult with his or her own advisor regarding that individual’s
specific situation.

The author has taken reasonable precautions in the preparation of this book and believes the facts
presented in the book are accurate as of the date it was written. However, neither the author nor the
publisher assume any responsibility for any errors or omissions. The author and publisher specifically
disclaim any liability resulting from the use or application of the information contained in this book,
and the information is not intended to serve as legal, financial, or other professional advice related to
individual situations.

Copyright © 2011 by CASHFLOW Technologies Inc.

This edition published by arrangement with Rich Dad Operating Company,
LLC.
All rights reserved.

Robert T. Kiyosaki asserts the moral right to be identified as the author of

this work.

First published in India by

Manjul Publishing House

Corporate and Editorial Office
• 2nd Floor, Usha Preet Complex, 42 Malviya Nagar, Bhopal 462 003 - India
Sales and Marketing Office
• 7/32, Ground Floor, Ansari Road, Daryaganj, New Delhi 110 002 - India
Website: www.manjulindia.com
Distribution Centres
Ahmedabad, Bengaluru, Bhopal, Kolkata, Chennai, Hyderabad, Mumbai,
New Delhi, Pune

Marathi translation of
The Business of the 21st Century by Robert T. Kiyosaki
with John Fleming and Kim Kiyosaki
 This edition first published in 2013
Third impression 2016

ISBN 978-81-8322-366-9

Translation by Abhijit Thite

Marathi edition co-ordination: TranslationPanacea
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in or introduced into a
retrieval system, or transmitted, in any form, or by any means (electronic, mechanical, photocopying,
recording or otherwise) without the prior written permission of the publisher. Any person who does any
unauthorized act in relation to this publication may be liable to criminal prosecution and civil claims for
damages.
( काशन व अ य मािहती)
अपणपि का
जे आज आयु या या िनणायक वळणावर उभे आहेत, यां यावर स या या आ थक
पेच संगामुळे प रणाम झालेला आहे आिण आपले आ थक भिवत सुरि त ठे व यासाठी
काय करावे हे समजेनासे झाले आहे, मनात असहा यतेची भावना िनमाण झालेली आहे,
अशा तुम यापैक लाखो जणांना मी ‘द िबिझनेस अॉफ द वे टीफ ट स युरी' हे पु तक
अपण करतो. वरकरणी कशीही भासली तरी आपले भिव य आपणच घडिव याची ही
सवा म वेळ आहे, हे मला यातून सांगायचे आहे. आ थक वातं य कसे िमळवावे हेच मी
आतापयत िशकवत आलो आहे आिण माझी खा ी आहे, क हे पु तक तु हाला ‘ रच डॅड'
मािलके तील इतर पु तकां माणे संप ी िनमाण कर याचे – व ती राखून ठे व याचे –
यथाथ ान पुढील अनेक वष देत राहील. पैसा कसे काम करतो हे स य एकदा उमगले
आिण २१ ा शतकात उपल ध असले या ावसाियक संध िवषयीचे ान झाले, क
तु ही तुम या इ छेनुसार वत:चे आयु य उभे क शकाल.
अनु म
आभार
तावना
भाग पिहला : तुम या भिव यकाळाचा ताबा या
१. िनयम बदललेले आहेत
२. चंदरे ी कनार
३. तु ही कु ठे आहात?
४. तुमची मु य आ थक मू ये
५. उ ोजकाची मन: वृ ी
६. िनयं ण िमळव याची हीच वेळ आहे
भाग दुसरा : एक वसाय – संप ी उभारणा या आठ मालम ा
७. माझा वसायामधील काळ
८. हे उ प ािवषयी नाही - हे उ प िनमाण करणा या मालम ेिवषयी आहे
९. मालम ा १ : वा तव जगातील वसाय िश ण
१०. मालम ा २ : वैयि क गतीचा फायदेशीर माग
११. मालम ा ३ : िम ांचे वतुळ यांची व ं आिण मू यं तुम यासारखी असतात
१२. मालम ा ४ : तुम या वत: या नेटवकची श
१३. मालम ा ५ : न ल करता ये यासारखा, चंड वाढवता ये यासारखा वसाय
१४. मालम ा ६ : अतुलनीय नेतृ वकौश य
१५. मालम ा ७ : खरी संप ी िनमाण कर यासाठीची संरचना
१६. मालम ा ८ : मोठी व े आिण ती जग याची श
१७. उ ोग वसाय, िजथे ि या े आहेत
भाग ितसरा : तुम या भिव याची सु वात होते आहे आ ा
१८. िनवड शहाणपणाने करा
१९. यासाठी काय लागते?
२०. आयु य जगणे
२१. २१ ा शतकातील वसाय
लेखकािवषयी
आभार
मला सतत देत असले या ेम व पा ठं याब ल मी प ी कम िहचे आभार मानतो. आ थक
िश णाचा संदश े पोहोचव यासाठी मला अनमोल सहकाय करणा या ‘ रच डॅड’
कु टुंबाचेही आभार मानतो.

मी जॉन ले मंग यांचे नेटवक माक टंग या अमू य ानाब ल आभार मानतो तसेच
टु अट जॉ सन, रीड िबल े आिण ‘ि हडीओ लस’ या कमचा यांचे या पु तका या
िन मतीसाठी के ले या सहकायाब ल आभार मानतो.

शेवटी या पु तका या िन मतीसाठी जॉन डेि हड मान आिण जे.एम. एमट यांनी आपले
कौश य आिण इ छाश पणाला लावली याब ल यांचेही आभार मानतो.
 तावना
अथ व थे या चंध ा उडा या आहेत आिण तु ही अजूनही नोकरी करत असाल,
तर ती आता अडचणीत आलेली असेल, मी हे अनेक वष सांगत आहे.
पण जागितक अथ व था डबघाईला आ यानंतरच ब सं यांना माझे बोलणे ऐकू
आले. हे का व कसे घडले, या िवषयी हे पु तक नाही. या प रि थतीत पुढे काय करायचे,
कोणती पावले टाकायची, हे माहीत असेल, तर वाईट प रि थतीचे चांग या प रि थतीत
पांतर करता येत,े मंदीतून संधी साधता येत,े या िवषयी मी आता बोलणार आहे.
मी या िवषयी दोन कडू न िशकलो. पिहले आहेत माझे वडील, जे उ िशि त व
उ पदावरील सरकारी अिधकारी होते आिण दुसरी आहे मा या िजवलग िम ाचे
वडील, यांनी आठ ा वष शाळा सोडली आिण वत: या क ाने अ जाधीश झाले.
मा या विडलांना आयु यभर आ थक सम यांनी ासले होते. इत या वषा या क ानंतर
मृ यू समयी यां या जवळ काहीच िश लक न हते. मा या िजवलग िम ाचे वडील हवाई
रा यातील सवात ीमंत झाले होते.
या दोन ना मी माझे ‘गरीब वडील‘ आिण ‘ ीमंत वडील‘ समजतो. मी मा या
ख या विडलांचा खूप आदर करतोच. यांनी घेतले या क ांची मला पूण क पनाही आहे.
आयु या या वाटचालीत यांना अपयशाचे जे अपमाना पद अनुभव आले, तसे कोणा या
वा ाला येऊ नयेत याक रता अिधकािधक लोकांना मदत करे न अशी मी ित ा के लेली
आहे.
घरातून बाहेर पड यानंतर मला सव कारचे अनुभव आले. मी म र ससाठी
ि हएतनामम ये हेिलकॉ टर पायलट हणून नोकरी के ली. मी झेरॉ स कं पनीत नोकरी
के ली. सु वातीला मी सवात वाईट िव े ता होतो. चार वषानंतर कं पनीतून बाहेर पडलो,
ते हा मी यांचा सवा म िव े ता होतो. झेरॉ स कं पनी सोड यानंतर मी ल ावधी
डॉलसचे अनेक वसाय िवकिसत के ले आिण वया या ४७ ा वष च िनवृ झालो, ते
मा या व ा या पूततेसाठी. संप ीची उभारणी क न व ातील जीवन कसे जगावे हे
इतरांना िशकव याचे माझे व होते.
मी १९९७ मधे मा या अनुभवांवर आधा रत छोटेसे पु तक िलिहले. काही थो ा
वाचकां या दयाला मी िनि त पश के ला असेल; कारण ‘ रच डॅड पुअर डॅड' हे पु तक
यूयॉक टाइ स या बे ट सेलर पु तकां या यादीत सतत चार वषापे ा अिधक काळ
वर या थानावर होते आिण याचे वणन ‘सवकालीन सवािधक िव होणारे वसाय
िवषयासंबंधीचे पु तक‘ असे कर यात येत.े
या नंतर मी‘ रच डॅड' मािलके त अनेक पु तके िस के ली. येक पु तकाचा िवषय
थोडा वेगळा असला, तरी यातून दला गेलेला संदश े हा अगदी पिह या पु तकापासून
एकच आहे. आता तुम या हातात असले या या न ा पु तकाचाही तोच गाभा आहे.

‘तुम या पैशा या व थेची जबाबदारी तु ही या कं वा आयु यभर

 दुस यां या आ ा पाळा. तु ही पैशाचे मालक असाल अथवा याचे गुलाम
असाल. िनवड तुमची.'

मी आयु यात अगदी िव ास ठे वू नये एवढा भा यवान आहे. खरी संप ी कशी
उभारावी, हे दाखिवणारे िव ासू स लागार आिण अनुभव मला लाभले. यामुळे मी पु हा
काम कर या या गरजेतून पूणत: िनवृ झालो. यापूव मी मा या कु टुंबाचे भिव य उभे
कर यासाठी काम करत होतो. नंतर तुमचे भिव य उभे कर यासाठी मदत करतो आहे.
गेली दहा वष मी माझे आयु य, लोकांना खरी संप ी िनमाण क न २१ ा
शतकासाठी आपले आयु य कसे बदलावे हे िशक यासाठी अ यंत प रणामकारक आिण
ावसाियक माग शोधून काढ यासाठी अपण के लेले आहे.‘ रच डॅड' पु तकां या
मा यमातून मी आिण मा या सहका यांनी वसाय, उ ोगांचे व गुंतवणुक चे अनेक माग
आिण कार याब ल िलिहलेले आहे. अनेक वषा या सखोल संशोधनानंतर मला
वसायाचा एक असा नमुना आढळू न आला, यात अनेक लोकांना आप या आ थक
आयु यावर, भिव यावर आिण िविधिलिखतावर ताबा िमळवून दे याचे साम य आहे.
आणखी एक गो , मी जे हा ख या संप ीिवषयी बोलत असतो ते हा मी फ
पैशाब ल बोलत नसतो, पैसा एक याचा भाग आहे ते सव व न हे. खरी संप ी उभारणे
हे उभारणी करणा याब ल जेवढे आहे तेवढेच या या उभारणी संबंधीही आहे.
या पु तकात मी तु हाला वसाय आिण तो तु ही उभा कर याची गरज का आहे हे
सांगणार आहे. यातून फ तु ही करत असले या वसायात बदल होत नाही, तर
तुम यातही बदल होतो. तुम यासाठीचा आदश वसाय वाढव यासाठी कशाची गरज
आहे हे शोधायला मी तु हाला िशकवू शके न; पण तुमचा वसाय वाढायचा; तर
तु हालाही वाढावं लागेल.
‘२१ ा शतकातील वसाया‘म ये तुमचे वागत करतो.
 भाग पिहला

तुम या भिव यकाळाचा ताबा या

तुमचा वत:चा वसाय

अस याची गरज का आहे?
 करण १
िनयम बदललेले आहेत
आपण स या अडचणी या, ग धळा या काळात राहात आहोत. गे या काही वषात
आप या कानावर अमे रके त बोड ममधून आिण वयंपाकघरांमधून भय द व
ग धळा या बात या येत आहेत. जागितक करण, आउटसो सग, डाऊन साइ झंग,
फोर लोजर, सब ाइम मॉगज आिण े िडट िडफॉ ट वॅ स, पॉ झी क स, वॉल ीटची
आपटी, मंदी अशा एकामागे एक धडकणा या वाईट बात या आहेत.
सन २००९ या सु वाती या काही मिह यांतच अमे रकन कं प यांनी जाहीर
के ले या ‘टाळे बंदी'ची सं या पंचवीस लाखांवर पोहोचली होती. २००९ या अखेरीस मी
हे िलिहत असताना बेरोजगारी १०.२ ट यांवर पोहोचलेली आहे आिण यात वाढ
होतच आहे. ‘अध-बेकारी' (जेथे तुम या नोकरीची शा ती/खा ी असते; पण कामाचे तास
आिण पगार यात खूप कपात के लेली असते) अिधक वाईट आहे. रोजगारांत झपा ाने होत
असणारा हास हा िव वंस करणारा साथीचा रोग असून या यापासून लपता येत नाही.
अिधकारी, म यम दजाचे व थापक य कमचारी, कामगार, बँकस आिण कारकू नवग
अशा सा यांनाच धोका आहे. आरो यिवषयक उ ोग वसाय (हे थके अर इं ड ी) हा
नोकरी या दृ ीने आ ापयत तरी सुरि त मानला जात असे; पण ितथेही आता मो ा
माणात कमचारी कपात होते आहेत.

‘ यूएसए टु डे' यांनी २००९ मधे के ले या सव णात ६० ट े अमे रकन लोकांनी असे
मत के ले आहे, क आजची आ थक प रि थती ही यां या आयु यातील सवात
मोठे संकट आहे.

२००८ मधे झाले या पडझडीत िनवृ लोकां या िस युरीटीज रो यांचे

(पोटफोिलओ) मू य िन यापे ा कमी झाले. जी गुंतवणूक िव सनीय आिण सुरि त
समजली जात होती, या थावर मालम े याही कमती कोसळ या. यांची
िव सनीयता आिण भ मपणा पा यावरील वाफे सारखा ठरला. नोक यांची सुरि तता
नाहीशी झाली, ती आता भूतकाळातील गो झाली आहे.‘यूएसए टु ड'े यांनी २००९ मधे
के ले या सव णात ६० ट े अमे रकन लोकांनी असे मत के ले आहे, क आजची
आ थक प रि थती ही यां या आयु यातील सवात मोठे संकट आहे.
अथातच, या सव गो ची तु हाला मािहती आहेच; पण इथे एक गो अशी आहे
याची मािहती तु हाला कदािचत नसेल. खरं तर यात कोणतीही बातमी न हे. हे
िन:संशय खरे आहे, क एका मो ा आ थक पेच संगामुळेच लोकां या उपजीिवके या
साधनांना धोका िनमाण झालेला आहे. तुम या उ प ाला िनमाण झालेला धोका हा काही
एका रा ीत िनमाण झालेला नाही. तो धोका नेहमीच होता.
अमे रके तील ब सं य लोकसं या ही गेली अनेक वष दवाळखोरी आिण िव वंस या
सुरी या धारदार पा याव नच आपली उपजीिवका करत आहे. मिह या या खचासाठी
यांना पगारावर अवलंबून राहावे लागते. यामुळे रोख बचतीसाठी यांना अगदी अ प
संधी असते. ब याचदा नसतेही. पगाराला ‘पैशांसाठी तु ही वत:चा वेळ देणे‘ असेही
हणता येईल. मंदी या काळात हा उ प ाचा ोत िव सनीय राहातो का? या वेळी
नोकरीवर असणा या लोकांची सं या कमी हो यास सु वात होते आिण तुम या वेळेसाठी
दे यात येणारा मोबदला यो य राहातो ते हा तुमचे उ प कमी होऊ लागते.

मी तु हाला हे सांिगतले होते

बघा, हे मी तु हाला आधीच सांिगतलं होतं, असे हणणा या गटात मला जायचे
नाही, तरीही हे मी तु हाला पूव च सांिगतले होते, असे हण यावाचूनही राहावत नाही.
अनेक वष मी तु हाला हेच सांगतो आहे. सुरि त आिण िव सनीय नोकरी अशी
गो आता उरली नाही. कॉपारे ट अमे रका, जो िवसा ा शतकातील डायनोसॉर आहे, तो
आता न हो या या मागावर आहे. तु हाला जर तुम या भिवत ाची खरी सुरि तता
हवी असेल, तर एकच माग आहे आिण तो हणजे तु ही तुम या भिवत ावर िनयं ण
िमळवा.
‘द िबिझनेस कू ल फॉर पीपल लाईक हे पंग पीपल ' या पु तकात २००१ साली
मी िलिहले होते.

‘मा या मते युनायटेड टे स आिण अनेक पाि मा य देशात,

िव ा याना वा तववादी आ थक िश ण दे यात शै िणक प तीला जे
अपयश आलेले आहे, यामुळे आ थक संकट येऊ घातलेले आहे.'

याच वष ‘नाइ टंगेल कॉनंट‘ साठी मुलाखत देताना मी हणालो होतो,

तु हाला जर असे वाटत असेल, क यु युअल फं ड तुम यासाठी

अि त वात राहाणार आहेत, टॉक माकटमधील चढ-उतारावर जर तु ही
तुमचे आयु य पणाला लावणार असाल, तर मग तु ही तुमचे िनवृ
आयु यच पणाला लावत आहात. टॉक माकट जर वर या दशेने गेले आिण
तु ही ८५ वषाचे झा यानंतर कोसळले, तर काय घडेल? तुमचे कशावर
काहीच िनयं ण राहाणार नाही. यु युअल फं स वाईट असतात असे
मी हणणार नाही; पण ते सुरि त नसतात आिण मी माझे आ थक भिवत
या यावर पणाला लावणार नाही.
 जगा या इितहासात एव ा मो ा सं येने लोकांनी आपले िनवृ
जीवन टॉक माकटमधे पणाला लावलेले आहे. ही िववेकशू यता आहे.
तु हाला असे वाटते, सोशल िस यु रटी तुमची काळजी घे यात समथ असेल,
मग तु ही ‘इ टर बनी‘वर पण िव ास ठे वाल.

आिण माच २००५ या मुलाखतीत मी सांिगतले होते,

कागदी मालम ा पैशांत चटकन पांत रत होऊ शकते, हे ितचं मोठं

साम य आहे. हाच याचा थम मांकाचा क ा दुवासु ा आहे. आप या
सवाना याची जाणीव आहे, क पु हा एकदा टॉक माकट कोसळणार आहे
आिण यात आपला नाश होणार आहे. तरीही आपण हे का करतो?

मग काय घडले? पु हा एकदा माकट कोसळले आिण अनेक लोकांचे पु हा एकदा

नुकसान का झाले? आप या सवयी आिण न बदलणारी मनोवृ ी यांनी आप यावर िवजय
िमळवला.
सन १९७१ मधे अमे रकन अथ व थेने सो या या कमतीव न पैशाची कं मत
ठरिव याची प त सोडू न दली. हे घडले ते काँ ेस या संमतीिशवाय. पण मह वाची गो
ही क ते घडले याला एवढं मह व का? तर यामुळे आप याला ख या, वा तववादी
मू याचे बंधन न पाळता, ह ा तेव ा नोटा छाप याचा माग मोकळा झाला.
वा तवापासून दूर जाणा या या बदलामुळे इितहासातील सवात मो ा आ थक
भरभराटीचे दरवाजे उघडले गेल.े पुढील तीन ते साडेतीन दशके , अमे रकन म यमवग य
समाज एकदम फोफावला. डॉलरचे अवमू यन झाले आिण थावर व इतर मालम ांची
कागदावरील मू ये फु गवली गेली, सामा य लोक ल ाधीश झाले. अचानकपणे
कोणालाही, कु ठे ही आिण के हाही कज उपल ध होऊ लागले. पावसा यानंतर उगवणा या
कु यां या छ ीसारखे े िडट काड उगवू लागले. े िडट काडावरील ऋण फे ड यासाठी
अमे रकन लोकांनी आप या घरांचा उपयोग ‘एटीएम'सारखा के ला, उधार यायचे आिण
परत कज उभारायचे.
काही झाले तरी रअल इ टेट या कं मती वर चढतच असतात, बरोबर?
एकदम चूक! २००७ पयत या आ थक फु यात तो जेवढी गरम हवा घेऊ शके ल
तेवढी गरम हवा भरली आिण ही का पिनक गो पृ वीवर पु हा कोसळत खाली आली.
लेहमन दस आिण बीअर टीअ स के वळ कोसळले असे नाही, तर ल ावधी लोकांनी
यां या ४०१ (के ) गुंतवणुक गमाव या, यांचे िनवृ ी वेतन, नोक या गमाव या.

अिधकृ तरी या ग रबी या रे षेखाली जगणा यांची सं या जलदगतीने वाढत आहे. ६५

वषापे ा जा त वय असणा या काम करणा यांची सं या वाढते आहे.

सन १९५० मधे जे हा जनरल मोटस हे अमेरीके तील सवात शि शाली कॉपारे शन

होते, ते हा यां या अ य ांनी एक व के ले होते. जे पुढे जनरल मोटसचे घोषवा य
झाले, ‘जनरल मोटस गेली, तर रा जाईल.' खरं तर मंडळी, ही चांगली बातमी नाही;
पण २००९ म ये ‘जीएम'ने दवाळखोरी जाहीर के ली आिण याच वष कॅ िलफो नया
रा य आपली देणी रोखीत न देता ‘आयओयू' या ं ांमाफत देत होते.
आ ा या घडीला, वत:चे घर असणा या अमे रकन लोकांची ट े वारी घसरत आहे.
तारणकज मुदतपूव बंद कर याचे माण जा त आहे. म यमवग य कु टुंबांची सं या घटते
आहे. बचत खाती अि त वात असतील, तर यांची सं या खूपच कमी आहे आिण कौटुंिबक
कज मोठी आहेत. अिधकृ तरी या ग रबी या रे षेखाली जगणा यांची सं या जलदगतीने
वाढत आहे. ६५ वषापे ा जा त वय असणा या काम करणा यांची सं या वाढते आहे.
असं य अमे रक सजवळ िनवृ जीवन जग यासाठी पुरेसे पैसे नाहीत – काह याकडे
काहीच नाही.
या सव वाईट बात यांकडे तुमचे ल गेले आहे का? िनि तच गेले असणार आिण
तु ही एकटे नाही. अमे रक सनी मागे जाणे आिण झोपेत राहा याचे थांबवले आहे. खूपच
छान! काय घडत आहे यािवषयी तु ही जागृत झालेले आहात, हे मह वाचे आहे. आपण
आता याच प रि थतीचा अथ शोध यासाठी दृ ी ेप टाकू आिण तु ही याबाबत काय क
शकता ते पा .

हे नवीन शतक आहे

मी जे हा लहान मुलगा होतो ते हा मा या पालकांनी मला यश वी हो यासाठी तेच
सू िशकवले जे कदािचत तु हीसु ा िशकला असाल. शाळे त जा, खूप अ यास करा, उ म
ेणी िमळवा हणजे तु हाला सुरि त फायदा देणारी नोकरी िमळे ल. ही नोकरी तुमची
काळजी घेईल.
परं तु हा औ ोिगक युगातील िवचार झाला आिण आपण आता या युगात नाही.
तुमची नोकरी तुमची काळजी घेणार नाही. सरकार तुमची काळजी घेणार नाही. कु णीही
तुमची काळजी घेणार नाही. हे नवीन शतक आहे आिण िनयम बदललेले आहेत.
मा या पालकांचा नोकरीतील सुरि तता, कं पनीचे िनवृ ीवेतन, सोशल िस युरीटी
आिण मेिडके अर यावर िव ास होता. या सव मागे गेले या युगातील िन पयोगी क पना
आहेत. आज नोकरीतील सुरि तता हाच मोठा िवनोद आहे आिण एकाच कं पनीम ये
आयु यभरासाठी नोकरी – आयबीएमने आप या भरभराटी या काळात असे धोरण गवाने
ठे वले होते - ही टाइपरायटरसारखी जुनाट व बुरसटलेली क पना झालेली आहे.
अनेकांना असे वाटत होते, क यांचे ४०१ (के ) िनवृ ीयोजना अगदी सुरि त
आहेत. यांना लूिचप शेअस आिण यु युअल फं डाचा भ म आधार वाटत होता. मग
काय चुक चे घडले? नंतर असे ल ात आले, क सव काही चुक चे घडू शकते. याचं एक
कारण एके काळ या कामधेनू आता अिजबातच दूध देईनाशा झा या कारण तेसव
कालबा आहे. िनवृ ीवेतन, िनवृ ी नंतरची सुरि तता हे सव औ ोिगक युगातील
िवचार आहेत. आपण आता मािहती या युगात आहोत आिण मािहती युगातील िवचारांचा
उपयोग कर याची गरज आहे.
सुदव
ै ाने, माणसे आता ल देऊ लागली आहेत आिण िशकू ही लागली आहेत.
दु:खाची गो हीच, क हा संदश े सव पोहोचिव यासाठी खूप क सोसावे लागले.
दु:खही भोगावे लागले. सरतेशेवटी हा संदश
े घरोघरी पोहोचत आहे. जे हा एखादा मोठा
पेच संग आपण अनुभवतो जसे डॉट कॉमचा फोट, ९/११ नंतर झालेली आ थक
आणीबाणी, २००८ ची आ थक घबराट आिण २००९ ची मंदी, असं य लोकां या हे
ल ात येत आहे, क पूव या व था आता आदश हणून समोर ठे वता येणार नाहीत.
कॉपारे टची क पना आता संपु ात आलेली आहे. तु ही जर अनेक वष कॉपारे ट िशडी
चढत असाल, तर एक दृ य तु ही थांबून पािहले आहे ते कधी तुम या ल ात आले आहे
का? तु ही िवचाराल कोणते दृ य? ते आहे तुम या पुढे असणा या ची मागील बाजू!
ितथे समोर पाहाताना हेच दसते. याच प तीने जर तु ही तुमचे उव रत आयु य
पाहाणार असाल, तर हे पु तक कदािचत तुम यासाठी नाही. तु हाला जर दुस याची
मागची बाजू बघ याचा वीट आलेला असेल, तर मग पु तक ज र वाचा.

पु हा एकदा फसवले जाऊ नका

मी हे िलहीत असताना बेरोजगारीत अजूनही वाढ होत असेल. तु ही हे वाचत
असतानाही प रि थती बदललेली असेल असे वाटते का? फसवले जाऊ नका. जे हा
वसाय आिण थावर मालम े या मू यांम ये बदल घडेल आिण पु हा कज िमळणे
सुलभ होईल आिण ते घडणे अप रहाय आहे, ते हा थम तु ही या खो ा सुरि तते या
मोहात पडू नका. ितनेच तु हाला आिण उव रत जगाला या ग धळात टाकले आहे.
सन २००८ या उ हा यात एका गॅलनसाठी ४ डॉलर एवढी पे ोलची कं मत
वाढलेली होती. एसयू हीची िव लगेचच कमी झाली आिण येक जण छो ा
गा ांकडे वळला. नंतर काय घडले ते पाहा. २००९ मधे गॅस या कमती गॅलनला २
डॉलरपे ा खाली गे या आिण लोकांनी पु हा एसयू ही खरे दी कर यास सु वात के ली.
आप याला खरं च असे वाटते का, क इं धना या कमती या चांग या आिण कमीच
राहातील? आता पे ोल या कमती कमी आहेत हणून अधाशीपणाने खरे दी कर यात
तारत य आहे का? आपण खरे तर इतके अदूरदश होऊ शकतो? (मी इथे मयादेने
िलिह याचा य करत आहे. मला ‘मूख' हाच श द वापरायचा होता.)
दुदवाने याचे उ र होय असेच आहे. आपण एकदाच फसवले जातो असे नाही, तर
आपण आप याला वारं वार फसवले जाऊ देतो. आपण सव जण मुंगी आिण नाकतोडा
यांची नीितकथा ऐकतच लहानाचे मोठे झालो आहोत, तरीही आप यातील ब सं य लोक
नाकतो ाचीच दूरदृ ी ठे वून जगत असतात.
वतमानप ातील मोठे मथळे वाचून ग धळू न जाऊ नका. आयु य उभे कर या या
कामातून तुमचे ल दुसरीकडे ने याचा मूखपणाचा य कायमच चालू असतो. हा
आवाज, ग गाट असतो. मग तो दहशतवाद, मंदी अथवा िनवडणुक तला घोटाळा असो,
तु ही तुमचे भिवत उभारत असताना या गो चा काहीही संबंध नाही.
 महामंदी या काळात अनेक लोकांनी संप ी िमळवली. तो सवात मो ा
वसायाचा भरभराटीचा काळ होता. ८० या दशकात रअल इ टेट वसायाने उसळी
घेतली. या वेळी ल ावधी लोकांनी भिवत ाचा ताबा घे याकडे पूण दुल के ले. मी या
पु तकात सांगणार आहे या येक गो ीकडे यांनी ल दले नाही आिण या लोकांचा
शेवट आ थकदृ ा झगड यात अथवा कफ लक हो यात झाला. यातील ब सं य लोक
अजूनही झगडत आहेत कं वा कफ लक झालेले आहेत.
अथ व था हा िवषयच नाही, िवषय आह ‘तु ही'.
कापारे ट जगतातील ाचारामुळे तु ही रागावलेले आहात? या मो ा बँका व
वॉल ीट यां यामुळे हे घडले, यां यावर रागावलेले आहात? यासाठी सरकारने फारसे
के लेले नाही कं वा खूप के ले कं वा चुक या गो साठी खूप के ले कं वा यो य गो साठी
पुरेसे के ले नाही. यासाठी सरकारवर रागावलेले आहात? तु ही लवकर ताबा िमळवू
शकला नाहीत यासाठी वत:वर रागावलेले आहात?
जीवन कठीण आहे. हा आहे, क तु ही या याब ल काय करणार आहात? शोक
करणे आिण क हत राहाणे याने तुमचे भिव य सुरि त राहाणार नाही, तसंच ते वॉल
ीटला, मोठमो ा बँकांना, कॉपारे ट अमे रके ला कं वा सरकारला दोष दे यानेही होणार
नाही.
तु हाला जर भ म भिव य हवे असेल, तर ते तु हाला िनमाण करावे लागेल. तु ही
तुम या भिव याचा ताबा ते हाच िमळवू शकाल, जे हा तुम या उ प ाचे ोत तुम या
िनयं णाखाली असतील. तु हाला तुमचा वत:चा वसाय हवा.
 करण २
चंदेरी कनार
१३ जुलै २००९ या आप या अंकात ‘टाइम' मािसकाने पृ २ वर एक लेख िस
के ला ‘रॉबट कयोसाक यांना दहा ‘. यातील एक होता, ‘िबघडले या
अथ व थेत नवीन कं प या िनमाण कर याची संधी आहे का?‘
मा या मनात पिहला िवचार आला, ‘तु ही माझी चे ा करताय, क मला फसवू
पाहाताय?‘ यावर मी दलेले उ र होते,

हा सवा म काळ आहे. वाईट काळातच ख या उ ोजकांचा उदय

होतो. माकट वर आहे, क खाली याचा उ ोजक िवचार करत नाहीत. ते
कायम या वेळी आपण काय करायचे, याचा िवचार करतात. ते याही
प रि थतीत चांगले उ पादन िनमाण करतात. हणूनच जे हा कोणी असे
सांगते, क ‘आता अशी संधी कमी आहे', ते हा प रि थती वाईट नसते. हा
िवचार करणारे पराभूत मनोवृ ीचे असतात.

तु ही अथ व थेसंबंधी खूप वाईट बात या ऐक या असतील. चांग या बातमीसाठी

तयार आहात? वा तिवक वाईट बातमी हीच चांगली बातमी आहे.‘टाइम' मािसकाला मी
जी गो सांिगतली तीच तु हालाही सांगतो. ‘तुमचा वत:चा उ ोग, वसाय सु
कर यासाठी मंदीचा काळ हा सवा म असतो.‘ जे हा अथ व था उतरणीला असते,
ते हा िहवा या या गार रा ी लाकडी शेगडीत कोळसे घात यानंतर जशी उ णता
िनमाण होते, तसे उ ोगजगताबाबत होते.

: माय ोसॉ ट आिण िड े या दो ही कं प या चंड यश वी झाले या,

अ जावधी डॉलसचा वसाय असले या आिण घरोघर नावं पोहोचले या आहेत. या
िशवाय यां यातील सामाईक गो कोणती?

उ र : दो ही कं प यांची सु वात मंदी या काळात झाली.

व तुि थती अशी आहे, क डाऊ जो स इं डि यल अॅ हरे ज या घटक असणा या

कॉपारे श सपैक िन यांची सु वात मंदी या काळात झालेली आहे. कारण अगदी साधे
आहे. आ थक अिनि तते या काळात माणसे उ पादनशील व सजनशील होतात. ते
सुरि त वातावरणातून बाहेर येतात आिण भिव याचा िवचार क लागतात. ही खरे च
एक चांगली आिण अमे रके तील जुनी रीत आहे. ल ात या, जे हा सतत ितकू ल घटना
घडू लागतात, ते हा कालांतराने यातील ितकू लता न होते. ती गो मग तेवढी अवघड
राहत नाही.
एक गो मह वाची, ितकू ल आ थक काळात, नवीन संध साठी बाजारपेठ यो य
असते. पाच वषापूव घरांची मू ये जे हा वर जात होती आिण सगळीकडे कज उपल ध
होती ते हा कोणीही अिधक काही कर या या उ साहात न हते. या दृ ीने वातावरण थंड
होते. लोकांची पोटे भरलेली होती, यांना सुरि त वाटत होते आिण फारच थोडे पयायी
उ प ाचा माग शोधत होते. नोकरदारांना आप या मालकां या आ थक थैयाब ल
काळजी न हती कं वा भिव यात नोकरी जा याची भीती न हती.
आता ‘टाळे बंदी 'ला ऊत आला असताना येकाला भिव यात काय िलिहलेले आहे,
याची काळजी वाटते आहे. ल ावधी लोक आता शांतिच ाने आप या पैशा या व थेचे
न ाने मू यांकन करत आहेत. यां या हेही ल ात येत आहे, क जर यांना सुरि त
भिवत हवे असेल, तर यांना आणखी एखादी गो करावी लागेल. यांना ‘ लॅन बी‘
वीकारावा लागेल. लोक आज अिधक उ प िमळव यासाठी पूव पे ा जा त आसुसले
आहेत; यामुळे ते उ प ा या नवीन मागाचा अिधक खु या मनाने िवचार करत आहेत.
या दृ ीने ते वृ झाले आहेत. हण म झाले आहेत.
नुक याच कोसळले या आ थक अ र ा या आधीच हे घड यास सु वात झाली
होती. ८० या दशकानंतर आिण िवशेषत: शतकातील प रवतनानंतर आप या आ थक
भिवत ावर आपले िनयं ण असावे, या भावनेचा जोर वाढू लागला आहे. यूएस चबर
अॉफ कॉमस यांनी २००७ साली,‘वक, आं ेनरिशप अँड अपॉ युिनटी इन वे टीफ ट
स युरी अमे रका' नावा या आप या अहवालात हटले आहे, ‘ल ावधी अमे रकन
नाग रक छो ा छो ा वसायां ारे उ ोजकतेकडे वाटचाल करत आहेत.'

७२ ट े ौढ अमे रकन एखादी नोकरी कर याऐवजी वत:साठी काम करतील आिण

६७ ट े ‘िनयिमतपणे' कं वा ‘कायमची' नोकरी सोड याचा िवचार करत आहेत.

मी तर अथत नाही; पण पॉल झेने िपलझर नावा या कोणा एका ला मी

ओळखतो.
पॉल हा अित शार, यश वी त ण आहे. िसटी बँकेचा तो सवात त ण हाइस
ेिसडट होता. वत:चा वसाय उभा क न ल ावधी डॉलस िमळव यासाठी तो बँ कं ग
जगतातून बाहेर पडला. याने काही पु तके िलिहली, ती सारी यूयॉक टाइ स या बे ट
सेलस यादीत झळकली. बचत आिण कजाचा पेच संग घड यापूव च याने यािवषयी
भिव यवाणी के ली होती. दोन अ य ां या कारक द त तो आ थक स लागार होता. याचे
ऐकावे इत या यो यतेचा तो होता.
पॉल याचे असे हणणे आहे, क कॉपारे ट कारक द या मागा या नैस गक
गुणधमाभोवती असणा या सां कृ ितक मू यांम ये १८० अंशाचा बदल होणार आहे.
कॉपारे ट - पारं प रक - कमचारी कारक द ची रचना उ ोजकते या मागाला वाट क न
देईल.
पॉल हणतो, ‘शाळे त जा, उ म िश ण िमळवा आिण मो ा कं पनीकडे कामासाठी
जा, हे िवसा ा शतका या उ राधातील परं परागत ान होते. वत:साठी वसाय सु
कर याची क पना ही ब तेक वेळा जोखमीची समजली जाई. कदािचत शंसनीय; पण
जोखमीची आिण कदािचत वेडपटपणाची. आज हा िवचार एकदम उलटा झाला आहे.'
पॉलचे अगदी बरोबर आहे. मी याचा उ लेख के ला ते यूएस चबर अॉफ कॉमस एका
सव णाचा संदभ देतात. यात असे आढळू न आले आहे, क ६१ ट े अमे रकन वत:
मालक हो यास पसंती देतील. दुसरी एक मतन दणी जी े ो रसच फम डेिसफर यांनी
घेतली होती, यांना असे आढळले क ७२ ट े ौढ अमे रकन एखादी नोकरी
कर याऐवजी वत:साठी काम करतील आिण ६७ ट े ‘िनयिमतपणे' कं वा ‘कायमची'
नोकरी सोड याचा िवचार करत आहेत.
आिण हे फ उपजीिवके संबंधी नाही, तर आपण कसे जगतो या या
दजािवषयीसु ा आहे. माणसे आता या व तुि थतीब ल अिधक जाग क होत आहेत, क
यांना यां या जीवनावर अिधक िनयं ण हवे आहे. यांना यां या कु टुंबा या
अिधकािधक जवळ राहायचे आहे. वत: या वेळेवर यांना ताबा ठे वायचा आहे, यांचे
िविधिलिखत यांनाच ठरवायचे आहे. डेिसफर या िनरी णात ८४ ट े उ र देणा यांनी
असे सांिगतले, क यांचा वत:चा वसाय असेल, तर ते अिधक उ कटतेने काम करतील.
वत:साठी काम कर याचे यांनी थम मांकाचे जे कारण दले, ते हेच आहे.
२० ा शतकातील नोकरीची सुरि तता, याचे दीघ, समाधानी आिण प रपूण
जीवनाचे अिभवचन ही का पिनक गो आप या डो यादेखत मोडू न पडली आहे.

नोकरीची पुराणकथा
प रि थतीने आप या सवाचे एवढे ेनवॉश झालेले आहे, क आपण जे हा
नोकरीिवषयी िवचार करतो ते हा ते आपण सवसामा य आहे असेच मानतो.
‘सवसामा य' ही सवसाधारण क पना जरी ऐितहािसक वाटत असली, तरी कमचारी ही
क पना वा तिवक अगदी नुकतीच घडलेली अपूव अशी गो आहे.
शेती या युगात ब सं य लोक उ ोजक होते. ते राजा या जिमनीवर काम करणारे
शेतकरी होते; पण ते राजाचे कामगार न हते. राजाकडू न यांना पगार िमळत नसे.
वा तिवक ते या या अगदी उलट होते. राजा या जिमनीचा उपयोग कर या या ह ासाठी
शेतकरी राजाला कर देत असत. हे शेतकरी छोटे उ ोजक हणून आपली उपजीिवका
करत असत. ते खाटीक, रोटीवाले आिण मेणब या तयार करणारे होते. हा उ ोग पुढे
वंशपरं परागत चाले. यामुळे या उ ोगांची नावे यांची आडनावे हणून आप या समोर
येतात. जसे लोहार, सुतार, कापड िवणणा यांचे जुने नाव को ी, साळी इ.
औ ोिगक युग सु झा यानंतरच एक नवीन मागणी सु झाली, नोकरांची. याला
ित या हणून सरकारने सवसामा य लोकां या िश णाची अिधकारसू े वीकारली.
यासाठी यांनी िशयन प तीचा वीकार के ला. पा ा य शाळे तील प ती याच िशयन
प तीवर आजही आधारले या आहेत.
६५ ा वष िनवृ हो याची क पना आली कोठू न, यािवषयी तु हाला कधी
कु तूहल वाटले का? मी सांगतो कु ठू न आली ते, िशयाचे अ य ओटो हॉन िब माक यांनी
१८८९ मधे ही क पना आणली. खरे तर िब माक यांचा आराखडा ७० ा वषाचा होता,
६५ नाही; पण याने फारसा फरक पडत नाही. ६५ वषावरील वय कर लोकांना िनवृ ी
वेतनाचे अिभवचन देणे हे िब माक सरकारला आ थकदृ ा फारसे जोखमीचे न हते. या
वेळी सवसामा य िशयन माणसाची आयुमयादा ४५ वष होती. आज, अनेक जण
वया या ८० आिण ९० ा वषापयत जगतात. हा िहशेब घातला, तर िनवृ ीवेतना या
वचनामुळे फे डरल सरकारला पुढ या िपढीत दवाळखोरीच जाहीर करावी लागेल, हे
सूय काशाइतके ल ख आहे.
िशयन िश णामागील त व ानाचा जर तु ही अ यास के ला, तर असे आढळू न
येईल, क सैिनक आिण नोकर िनमाण करणे हाच याचा हेतू होता. लोक जे फ आ ा
वीकारतील आिण यांना सांग यात येईल तेच करतील. मो ा माणावर नोकर िनमाण
करणारी ही िश ण प ती आहे.
१९६० आिण १९७० या दशकात अमे रके त, आयबीएमसार या कं प यांनी
‘आयु यभरासाठी नोकरी‘ ही संक पना अि त वात आणली. जी नोकरी या सुरि तते या
दृ ीने सो यासारखी मानली गेली. १९८५ मधे आयबीएमची नोकरभरती िशखरावर
होती. या नंतर मा भ म आिण िव सनीय कॉप रे ट कारक द ही क पनाच उतरणीला
लागली.
‘जनरल मोटस गेली तर रा जाईल...'
आिण आता अधशतकानंतर, जनरल मोटससाठी गो ी ते हासार या सरळ
रािहले या नाहीत. याचा अथ असा आहे का, क अमे रका िवनाशाकडे चाललेली आहे?
अमे रका नाही; पण कॉप रे ट सुरि तता आिण चाळीस वषाचा लॅन या गो ी
िवनाशाकडे न च चाल या आहेत.

उ ोजकतेचा वर
मी असे हणत नाही, क नोकरी ही एक वाईट गो आहे. मी एवढेच हणतो, क ते
उ प िनमाण कर याचे अितशय मया दत साधन आहे. आता या व तुि थतीची लोकांना
जाणीव होऊ लागली आहे. या लोकांना, यात तु हीसु ा आहात, कळू न चुकले आहे क
यांना जे आयु यात हवे आहे, ते िमळव याचा एकच माग आहे आिण तो हणजे
उ ोजकते या मागावर आपले पाऊल ठे वणे.
ओघानेच आले हणून सांगतो, हे फ मलाच दसले आहे असे न हे. महंमद युनुस
यां यािवषयी तु ही ऐकले असेल कं वा नसेलही. ते‘बँकर टू द पुअर‘ चे लेखक आहेत
आिण ओ लो, नॉव येथील नोबेल किमटीने यां यािवषयी ऐकले आहे. यां या ‘ितस या
जगातील उ ोजकांसाठी या सू मऋण संक पने'साठी २००६ सालचा शांततेसाठीचा
नोबेल पुर कार दान कर यात आला. युनुस हणतात, ‘सव लोक हे उ ोजक असतात.
फ अनेकांना ते शोध याची संधी िमळत नाही.'

उ ोजकतेचा वर जोराने वाढतो आहे. अथ व था जे हा उतरणीला असते, ते हा

उ ोजक हो याचा उ साह वाढतो. खरे तर वाईट प रि थतीतच उ ोजकांची
झपा ाने वाढ होते.

सन २००७ आिण २००८ मधील अथ व था रसातळाला जा या या आधी ते हे

हणाले होते आिण वाईट आ थक बात यां या मागोमाग युनुस यािवषयी बोलत होते,
ती संधी िमळव याचा अिधकािधक लोक य करत आहेत.
उ ोजकतेचा वर जोराने वाढतो आहे. अथ व था जे हा उतरणीला असते, ते हा
उ ोजक हो याचा उ साह वाढतो. खरे तर वाईट प रि थतीतच उ ोजकांची झपा ाने
वाढ होते. अि थतरते या काळात उ प िनमाण कर यासाठी आपण वेगळे माग
शोध याचा य करतो. जे हा आपण आप या मालकांवर भरवसा ठे वू शकत नाही, ते हा
आपण वत:कडे पा लागतो. आप या आरामदायी व सुरि त वातावरणातून बाहेर पडू न
जमाखचाचा मेळ घाल यास काहीतरी उ पादनशील, सजनशील करावे असा िवचार क
लागतो.
यूएस फे डरल रझ हचा परी ण अहवाल हे दशवतो, क उ ोजकांचे कौटुंिबक
िन वळ मू य हे नेहमी या नोकरदारां या पाचपट अिधक आहे. याचा अथ असा, क
उ ोजक या वाईट प रि थतीतून सहीसलामत बाहेर पड याची पाचपट अिधक श यता
आहे. तेही पूव पे ा अिधक जोमाने; कारण यांनी वत:ची बळकट अथ व था िनमाण
के लेली आहे.
नुक याच घे यात आले या एका सव णात असे दसले, क उ ोजकता ही स याचा
आ थक पेच संग सोडव याची गु क ली आहे, असे ब सं य अमे रकन मतदारांना
वाटते. ‘इितहासाने हे वारं वार स माण िस के लेले आहे, क ढ या पडले या
अथ व थेला टेकू दे यासाठी नवनवीन कं प या आिण उ ोजकता हा माग आहे,‘ हे
हटले आहे सव ण करणा या कं पनी या कायकारी संचालकांनी.
ही चे ा नाही.
ब सं य अमे रकन मतदार कदािचत आप या कठीण आ थक प रि थतीतून बाहेर
येतील आिण या यािवषयी काहीतरी करतील. मी जरी माझा ास रोखून धरलेला
नसला, तरी हे श य आहे. आ ा तरी मला या ढ या पडले या अथ व थेला उ ोजकता
टेकू देताना पाहा यात रस आहे.
ब सं य लोकांसाठी हा आ थकदृ ा कठीण काळ असेल. पण काही उ ोजकांसाठी
– पुढील काही करणात मी जे सांगणार आहे, ते समजावून घे यासाठी खुले मन
असणा या - हा काळ आ थक कायश ने प रपूण आहे. तुमचा वत:चा वसाय
अस यासाठी आ ासारखा सवा म काळही सापडणार नाही.
जे हा काळ टणक होतो, ते हा टणक माणसं पुढे जातात. हे जर खरे असेल आिण ते
खरे च आहे, मग ते दोन मागे ठे वतात.
 पिहला : तु ही खुषीने कणखर होणार आहात का?
पिह या ाचे उ र ‘होय' असेल, तर मांक २ : सु वात करायची आहे.
कोणती?
तुम यासाठी या पिह या ाचे उ र काही मी देऊ शकत नाही. दुस याचे उ र
काय आहे, ते मला माहीत आहे. या ाचे उ र दे यासाठीच तर हा पु तकाचा पंच
आहे!
 करण ३
तु ही कु ठे आहात?
िशडी चढ यासाठी तु ही अनेक वष क करत आहात, कदािचत तु ही िशडी या
तळाशी असाल, कदािचत िशखराजवळ असाल. तु ही िशडीवर कोठे आहात ते मह वाचे
नाही. मह वाचे हे आहे, क तु ही ती िशडी चढ यासाठी आपला वेळ आिण य खच
घाल याआधी णभर थांबून हे िवचारायला िवसरला आहात, क ती कु ठे लावली आहे.
टीफन आर. कवी हणतात, तुमची िशडी जर चुक या भंतीला टेकलेली असेल,
तर ित यावर तु ही कती उं चापयत चढलात कं वा कती वेगाने चढलात या गो ना
काहीच अथ उरत नाही.
हे करण याचसाठी आहे. तु ही िशडीवर चढताना णभर थांबावं. ती िशडी न
कु ठे टेकवलेली आहे ते पाहावे. ती िजथे आहे, याब ल तु ही समाधानी नसाल, तर आता
ती कु ठे टेकवायची याचा शोध यायला सु वात करावी.

तु ही िमळवता तो पैसा कसा िमळवता?

ब सं य लोक असे गृहीत धरतात, क यांची आ थक यो यता ही यांचे उ प आिण
आ थक मोल यांव न कं वा या दोन गो या एक ीकरणातून प होते.फो ज मािसक
हणते, क जी एका वषाला दहा लाख डॉलसपे ा अिधक िमळवते (अंदाजे
मिह याला ८३,३३३ डॉलस कं वा आठव ाला २०,००० डॉलस) ती ीमंत आिण जी
वषाला २५,००० डॉलसपे ा कमी िमळवते ती गरीब.
पण तु ही कती पैसे िमळवलेत यापे ा कोण या दजाचे पैसे िमळवलेत हे मह वाचे
आहे. दुस या श दात सांगायचे, तर तु ही कती पैसे िनमाण के ले यापे ा ते कसे िनमाण
के ले, ते कु ठू न आले हे मह वाचे आहे. य ात कॅ श लोची चार िभ उगम थाने आहेत.
येक दुस यापासून वेगळे आहे आिण येक उगम थान तु ही कती पैसे िमळवता या या
िनरपे वेग या जीवनशैलीची ा या करते आिण ती ठरवते.
 ‘ रच डॅड पुअर डॅड' या पु तका या काशनानंतर मी या चार िभ उ प ां या
जगािवषयी प ीकरण दे यासाठी एक पु तक िलिहले आहे,कॅ श लो ा ट ं , हे माझे
सवात मह वाचे िलखाण आहे. या लोकांना आप या आयु यात खरे बदल घडवून
आणायचे आहेत यांना या िवषयी या मह वा या ांचा गाभा सांगणारे हे िलखाण
आहे.
कॅ श लो ा ट ं हे रोख उ प या वेगवेग या मागानी िमळवले जाते ते दशिवते.
उदाहरणाथ, कमचारी हा नोकरी क न पैसे िमळवतो. तो एखादी कं पनी कं वा दुस या
कोणासाठी तरी काम करत असतो. वयंरोजगार असणारे वत:साठी काम क न पैसे
िमळवतात, ते एक ाने वसाय करतात अथवा छोटा वसाय चालवतात. मोठे
ावसाियक मोठा वसाय करतात (५०० कं वा अिधक कमचारी असणारा). यातून ते
पैसा िनमाण करतात. गुंतवणूकदार आप या िविवध गुंतवणुक तून पैसे िनमाण करतात.
दुस या श दांत यां याकडचे पैसे अिधक पैसे िनमाण करतात.

ई = ई हणजे कमचारी (ए लॉई)

एस = एस हणजे छोटा उ ोजक, वयंरोजगार कं वा त असलेली
बी = बी हणजे मोठा उ ोजक. (िबिझनेस ओनर)
आय = आय हणजे गुंतवणूकदार (इ हे टर)

तु ही कोण या ा ट ं मधे आहात? दुस या श दात, तु हाला जग यासाठी कोण या

ा ट
ं मधून तुम या एकू ण उ प ापैक ब तांश उ प िमळते?

ई ा ंट
आप यापैक ब तांश लोक पूणपणे ई ा ट ं मधेच िशकतात, राहातात, ेम करतात
आिण ितथूनच हे आयु य सोडू न देतात. आपली शै िणक प ती आिण सं कृ ती, आपण
पाळ यात अस यापासून ते कबर तानात जाईपयत ई ा ट ं मधे कसे राहावे हेच
िशकवतात.
मा या गरीब विडलांनी, जे माझे खरे वडील होते, मला या जगाचे त व ान
िशकवले आिण कदािचत मोठे होत असताना तु हीही िशकला असाल! शाळे त जा, खूप
अ यास करा, उ म गुण िमळवा आिण मो ा कं पनीत फायदे असणारी चांगली नोकरी
िमळवा.

एस ा ंट
अिधक वातं य, मोकळे पण आिण वयंिनणया या ती आकां ेमुळे अनेक लोक ई
ा टं कडू न एस ा ट ं कडे थलांतर करतात. हीच जागा अशी आहे जेथे लोक ‘ वत: या
पायावर उभे राहातात‘ आिण अमे रकन व ाचा पाठपुरावा करतात.
एस ा ट ं मधे कमाव या या श चा खूप मोठा आवाका आढळतो. अगदी लहान
मुले सांभाळणा या टीनएजस कं वा माळीकाम करणा यांपासून ते भरपूर पैसे िमळवणारे
खासगी ॅि टस करणारे वक ल, स लागार इथपयत हा आवाका आहे.
तु ही एका तासाला ८ डॉलर अथवा वषाला ८०,००० डॉलस िमळवत असलात,
तरी एस ा ट ं हा एक नमुनेदार सापळा आहे. इथे कदािचत तु हाला असे वाटते, क
तु ही आप या बॉसलाच ड चू दला आहे. य ात तसे घडत नाही. तु ही फ आपला
बॉस बदलता. तु ही कमचारीच असता. फरक इतकाच आहे, क तुमचे कं वा
अडचण साठी तु ही पूव या बॉसऐवजी वत:लाच दोष देता; कारण आता तुमचे बॉसही
तु हीच असता.
एस ा ट ं ही एक राहा यास अवघड आिण कदर न करणारी जागा असू शकते. इथे
येक जण तु हाला पकडतो. सरकार तुम याकडे पाहात असते, फ करांसाठी तु ही
आठव ातील एक दवस घालवत असता. तुमचे कमचारी तु हाला पकडतात, तुमचे
ाहक तु हाला पकडतात आिण तुमचे कु टुंबीयही तु हाला पकडतात; कारण तु ही कधी
सु ी घेत नाही. कशी घेणार? कारण सु ी घेतली, क काम थांबते. तुम याकडे मोकळा वेळ
नसतो. तसा ठे वलात, तर तुमचा वसाय पैसा िनमाण क शकत नाही.
एका ख या अथाने, एस हा क पा गुलामिगरीचे ितिनिध व करतो. खरे तर
वसाय तुम या मालक चा नसतो, तर तुमचा वसाय हाच तुमचा मालक असतो.

बी ा ंट

बी ा ट ं मधेच लोक मोठे उ ोग, वसाय िनमाण होतात. ‘एस' वसायात आिण
‘बी' वसायात हा फरक आहे, क तु ही तुम या ‘एस' वसायासाठी काम करत असता
आिण ‘बी' वसाय तुम यासाठी काम करत असतो.
माझे वत:चे अनेक ‘बी' उ ोगधंदे आहेत, यात माझा उ पादनाचा वसाय,
रअल इ टेट वसाय, खाणकामा या कं पनी आिण इतरांचा समावेश आहे.
जे लोक बी ा ट ं मधे राहातात आिण काम करतात यांना मंदीपासून पूण संर ण
िमळते; कारण यां या उ प ा या उगम थानावर यांचे िनयं ण असते.

आय ा ंट
हे रॉके टचे शा न हे. ‘मोनोपॉली' - ापार खेळ खेळून ीमंत डॅडने मला आय
 ा ट
ं मधे कसे राहावे हे िशकवले आिण आपणा सवाना ते कसे काम करते ते माहीत आहे :
चार िहरवी घरे , एक लाल हॉटेल, चार िहरवी घरे , एक लाल हॉटेल!

नोकरीत बदल हा ा ंटमधे बदल न हे

हे वेगवेगळे ा टं समजून घेणे का मह वाचे आहे? आप या नोकरीिवषयी त ार
करणारे कती वेळा पािहले असतील. बराच काळ त ारी क न झा यानंतर ते यात बदल
कर याचा िनणय घेतात. ते बदल करतातही; पण शेवट याच जु या त ार म ये होतो.
मी खूप क करत राहातो; पण मी पुढे जात नाही.
दर वेळी मला पगारवाढ िमळते, ती कर आिण वाढलेले खच खाऊन टाकते.
मी हे (गाळले या जागा भरा) करीत राहीन; पण आयु या या या ट यावर पु हा
शाळे त जाऊन संपूण नवा वसाय िशकणे मला श य नाही.
ही नोकरी िभकार! माझा बॉस िभकार! जीवनच िभकार! (इ. इ.)

ही आिण अशा कारची डझनभर िवधाने हे दशिवतात, क ती साप यात

अडकलेली आहे - एका नोकरीत नाही, तर ा टं मधे अडकलेली आहे. येथे अडचण ही
असते, क ही मंडळी जे हा आयु यात बदल कर याचा िनणय घेतात, ते हा ते नोकरी
बदलतात. वा तिवक यांनी आपला ा ट ं बदलायला हवा.

नोकरी या वैिश पूण रचनेतून मु झा यानंतर उ प ाचा वत:चा िनमाण

के लेला वाह आ थक वादळात िनभावून जा यासाठी उ म ि थतीत नेऊन ठे वतो;
कारण तु ही तुमचे वा षक उ प िनि त कर यासाठी तुमचे बॉस अथवा
अथ व थेवर अवलंबून राहात नाही. आता ते तु ही िनि त करता.

ब सं य लोक डा ा हाता या बाजूला - ‘ई' आिण ‘एस' ा ट ं मधे राहातात.

ितथेच आपले संगोपन व िश ण होते. ितथेच जग याचे िश ण िमळते. ‘चांगले गुण
िमळवा हणजे तु हाला चांगली नोकरी िमळे ल,‘ असेच आप याला सांिगतले जाते. ‘बी'
ा ट
ं मधे तु हाला कती गुण िमळाले हे मह वाचे नसते. तुमचे बँकर तु हाला तुमचे
गतीपु तक दाखव यास सांगत नाहीत, तर ते तुमचे आ थक प क बघतात.
नोकरी या वैिश पूण रचनेतून मु झा यानंतर उ प ाचा वत:चा िनमाण
के लेला वाह आ थक वादळात िनभावून जा यासाठी उ म ि थतीत नेऊन ठे वतो; कारण
तु ही तुमचे वा षक उ प िनि त कर यासाठी तुमचे बॉस अथवा अथ व थेवर
अवलंबून राहात नाही. आता ते तु ही िनि त करता.
कमीत कमी ८० ट े जनता या िच ा या डा ा हाता या बाजूला राहात असते.
िवशेषत: ‘ई' ा ट ं , इथे आप या सुरि तता आिण िनि तता िमळे ल असे िशकवले जाते.
दुस या बाजूला, उज ा हाता या बाजूला वातं य असते. तु हाला जर या बाजूला
राहायचे असेल, तर तसे तु ही घडवून आणू शकता. तु हाला जर डा ा हाता या बाजूची
तुलना मक सुरि तता हवी असेल, तर कदािचत मी या पु तकात जे सांगणार आहे ते
तुम यासाठी नाही. तो िनणय तु हीच घेऊ शकता.
तु ही कोण या ा ट ं मधे राहाता?
तु हाला कोण या ा ट ं मधे राहा याची इ छा आहे?
 करण ४
तुमची मु य आ थक मू ये
हे चार ा ं स ही काही फ चार उ ोग- वसायांची रचना कं वा बांधणी नाही.
या मना या वृ ी आहेत. तु ही तुमचे मु य उ प िमळव यासाठी कोणते ा ट ं
िनवडता ते तुमचे िश ण, िश ण, अथ व था या बाहेरील प रि थतीवर अवलंबून
नसते, तर तुम या अवतीभवती उपल ध असले या संधी आिण तुमची मु य मू ये काय
आहेत, तुमचे साम य, कमकु वतपणा आिण मु य आवड यावर अवलंबून असते.
हा तुम या मु य आ थक मू यांचा िवषय आहे. हेच मह वाचे फरक आप याला िभ
ा ट
ं कडे आक षत करतात कं वा यां यापासून दूर नेतात.
हे आकलन होणे मह वाचे आहे; कारण ‘ई' कं वा’ एस' ा ट ं कडू न ‘बी' ा ट
ं कडे
थलांतर करणे हे पो ट अॉ फसमधे जाऊन प यातील बदलाचा फॉम भ न दे याएवढे
सोपे नाही. तु ही जे करत आहात यातच फ तु ही बदल घडवून आणत नाही, तर तु ही
कसे आहात तेच बदलतं, कं वा िनदान तु ही कसा िवचार करता हे.
काही लोकांना कमचारी हणून राहा यात गोडी असते, तर काहीजण याचा
ितर कार करतात. काही लोकांना कं पनी मालक ची असणे आवडते; पण ती चालवणे
आवडत नाही. काही िवशेष लोकांना गुंतवणुक ची आवड असते; पण काह ना पैसे
गमव याची जोखीम वाटते. आप यापैक ब तेकांत या येकाची वभाववैिश े
असतात. हेही मह वाचे आहे, क या चारही ा ट ं मधे तु ही गरीब अथवा ीमंत असू
शकता. येक ा ट ं मधे असे लोक आहेत, जे ल ावधी िमळवतात आिण काही
दवाळखोर होतात. कोण याही ा ट ं मधे राहाणे हे आ थक यशाची हमी देत नाही.
लोक उ ारीत असले या श दांव न ते कोण या ा ट ं मधे राहातात हे तु ही सांगू
शकता. मी ९ वषाचा असताना नोकरभरती या मुलाखती या वेळी ीमंत डॅडसोबत
बसत असे. या मुलाखत तून मी लोकांची मु य मू यं ऐक यास िशकलो - जी मू ये यां या
आ यातून येत असतात, असे माझे ीमंत डॅड हणायचे.
येक ा ट ं मधील काही मह वाची वा ये, यात या चे मह वाचे मू य
दसते, ती अशी...
ई ा ंटची मू ये
‘मी चांगला पगार आिण उ म फायदे देणा या सुरि त व िनि त अशा नोकरी या
शोधात आहे.'
‘ई' ा टं मधे राहाणा याचे मु य मू य सुरि तता हे आहे.
तु ही उ पगार िमळवणारे अगदी एखा ा कं पनीचे उपा य असला, तरी तुम या
पगारा या १० ट े पगार घेणा या, तुम या सफाई कामगाराचे आिण तुमचे मु य मू य
एकच असते. ‘ई' ा ट ं मधील , मग ती कं पनीची उपा य अथवा कामगार असो ते
नेहमीच असा िवचार करतात कं वा श द उचारतात ‘मी फायदे देणा या सुरि त व
िनि त नोकरी या शोधात आहे’ कं वा ‘आप याला कती ओ हरटाइम िमळे ल?’ कं वा
‘आप याला कती पगारी सुट् ा िमळतात?‘
‘ई' ा ट ं मधील एखा ाशी ग पा मारताना मी जे हा, मला वत:चा वसाय सु
करायला आवडते, असे सांगतो, ते हा तो चटकन हणतो, ‘हो; पण यात जोखीम नाही
का?’ येक जण आप या मु य मू या या नजरे तून जगाकडे पाहात असतो. दुस या
कोणाला घाबरिवणे मला नको वाटते, हणून मी जे हा ‘ई' कं वा ‘एस' ा ट ं मधे
राहाणा या लोकां या संगतीत असतो, ते हा सामा यत: हवा, डा कं वा
टेिलि हजनवरील काय म यािवषयी बोलतो.

एस ा ंट मू ये
‘तु हाला काहीतरी बरोबर क न हवे असेल तर ते तु ही वत: करा.'
‘एस’ ा ट ं मधील लोकांचे मु य मू य आहे ‘ वातं य’. यांना जे करायचे असते
यासाठी यांना वातं य हवे असते. जे हा एखादी असे हणते क , ‘मी माझी
नोकरी सोडणार आहे आिण वत:च काहीतरी करणार आहे.’ याचा अथ ती ‘ई’
ा ट
ं कडू न ‘एस’ ा ट ं कडे वळते आहे.
‘एस’ ा ट ं मधे आढळणारे लोक हे छो ा वसायाचे मालक, मॉम आिण पॉप
वसाय, िवशेष , स लागार असतात. उदाहरणाथ माझा एक िम आहे जो मो ा
नचे टेिलि हजन, फोन िसि टम आिण सुर ा यं णा ीमंत लोकां या घरात बसवतो.
या याकडे तीन कमचारी आहेत आिण तीन लोकांचा बॉस अस यात तो समाधानी आहे.
तो खूप क करणारा व भ म पायावर उभा असलेला ‘एस’ आहे. रअल इ टेट एजंट,
इ युर स ोकस असे किमशनवर िव करणारे लोक हे ‘एस’ ा ट ं मधे असतात. ‘एस’
ा टं हे कोण याही मो ा कं पनीम ये नसणा या डॉ टर, वक ल आिण अकाउं टंट
ावसाियकांनी ापलेले आहे.
‘एस’ ा ट ं मधे राहाणा या लोकांना यांनी वत: या हाताने कं वा बु ीने के ले या
कामाचा गव असतो. यांचे जर एखादे ‘थीम साँग’ असेल तर ते असे असेल ‘दुसरे कु णीही
चांगले करत नाही’ कं वा ‘माझा माग‘. तरीही तु हाला असे आढळू न येईल, क या
वातं या या मुखव ाआड असतो वसायाकडे पाहा या या मूलभूत दृि कोनात
िव ासाचा अभाव. याचा अथ असा, क यांचा जीवनाकडे पाहा याचा दृि कोनही तोच
असतो; कारण आपण उ ोग वसायाकडे या कारे पाहतो तसेच सव गो कडे पाहात
असतो.
‘एस’ चे उ प नेहमी किमशन कं वा कामा या वेळावर दले जाते.
उदाहरणाथ, ‘एस’ असे सांगताना आढळे ल, ‘खरे दी या कमती या ६ ट े माझे
किमशन असेल’ कं वा ‘माझे एका तासाला १०० डॉलस चाजस आहेत’ कं वा ‘माझी फ ,
खच अिधक १० ट े .‘
‘बी’ ा ट ं मधे ि थ यंतर कर यास अडचणी असणा या एखा ा ‘ई’ कं वा ‘एस’
ा ट ं मध या ला भेट यावर ल ात येत,े क या जवळ तांि क कं वा
व थापनांची कौश ये आहेत; पण नेतृ व कौश ये अगदी कमी आहेत. माझे ीमंत
वडील हणत असत, ‘तु ही जर तुम या संघाचे नेते असाल आिण संघामधील सवात
शार असाल, तर तुमचा संघ अडचणीत येऊ शकतो.’ ‘एस’ ा ट ं मधील लोक
संघाबरोबर चांगले काम क शकत नाहीत. यामागे कदािचत थोडासा अहंकाराचा
असू शकतो.
‘एस’ ा ट ं मधून ‘बी’ ा ट
ं मधे उडी मार यासाठी तांि क कौश यांची नाही, तर
नेतृ वगुणां या कौश यांची आव यकता असते. जसे मी यापूव अनेक वेळा हटले आहे,
क वा तव जगात ‘ए’ िव ाथ नेहमीच ‘सी’ िव ा याकडे कामासाठी जातात - ‘बी’
िव ाथ सरकारसाठी काम करतात.
‘तु हाला जर एखादी गो बरोबर क न हवी असेल, तर ती तु ही वत: करा’ हे
तु ही ऐकले असेल. कं वा तुम या िवचारांचा कल तसा असेल, तर या त व ानाकडे एक
आव यक असा दृि कोन टाक यासाठी ही कदािचत चांगली वेळ असू शके ल.

बी ा ंटची मू ये
‘मी मा या संघासाठी चांग या लोकां या शोधात आहे.‘
संप ी उभारणे हे ‘बी’ ा ट
ं मधील लोकांचे मु य मू य आहे.
जवळ काहीही नसताना जे लोक सु वात करतात आिण मोठा ‘बी’ ा ट
ं वसाय
उभा करतात असे लोक बळ जीिवतकायाची इ छा असलेले असतात. यां या लेखी
मोठा संघ आिण प रणामकारक संघ टत कामाचे मोल असते. यांना अिधकािधक
लोकांबरोबर काम कर याची आिण उपयोगी पड याची इ छा असते.
 ‘एस’ ा ट ं मधील ला या या े ात सवा म अस याची इ छा असते, तर
‘बी’ ा ट ं मधील ला आप या े ात सवा म असणा या ची टीम उभी
कर याची इ छा असते. हे ी फोड यांनी आप या भोवती आप यापे ा शार माणसे
ठे वली होती. ‘एस’ ा ट ं वसाियक ही नेहमी शार कं वा उपजत बुि मान
असते. ‘बी’ ा ट ं मधील ावसाियक िवषयी हे नेहमीच खरे असेल असे नाही.
जे हा तु ही ‘बी’ ा ट ं वसायाचे मालक असता, ते हा तु ही तुम यापे ा शार,
अनुभवी आिण काय म अशा लोकांबरोबर वहार करत असता. मा या ीमंत
विडलांचे औपचा रक िश ण झालेले न हते; पण मी यांना यांचे बँकर, वक ल,
अकाउं टंट, गुंतवणूक स लागार आिण त ांशी (यांपैक अनेकांकडे पद ु र पद ा
हो या) वहार करताना पाहात असे. उ ोग वसायासाठी पैसे उभे करताना
यां याहीपे ा ीमंत लोकांबरोबर ते वहार करत असत. ‘तु हाला जर एखादी गो
चांगली क न हवी असेल, तर ती वत: करा,’ या बोधवा या या साहा याने ते वागले
असते, तर यांचा शेवट पूण अपयशात झाला असता.
आता मु ा पगार कं वा कमाईचा. खरी ‘बी’ ा ट ं आपला वसाय सोडू न
गेली, तरी ितला िबदागी/मेहनताना िमळत राहातो. ब तेक वेळा ‘एस’ ा ट ं ने
काम करणे थांबवले, तर उ प ही थांबते. हणूनच आता तु हाला वत:ला एक
िवचार याची इ छा होईल, ‘मी जर काम कर याचे थांबवले, तर मला कती उ प
िमळत राहील?’ जर सहा मिह यां या आत तुमचे उ प थांबले, तर तु ही ‘ई’ कं वा
‘एस’ ा ट ं मधे आहात. ‘बी’ कं वा ‘आय’ ा ट ं मधील अनेक वष काम कर याचे
थांबवू शकतात. तरीही पैसे येणे चालूच राहील.

आय ा ंटची मू ये
‘मा या गुंतवणुक वर परतावा काय आहे?’
‘आय’ ा ट
ं मधील लोकांना आ थक वातं याचे मोल अिधक असते.
गुंतवणूकदारांना आपण काम कर यापे ा आप या पैशाने काम कर याची क पना
आवडते.
गुंतवणूकदार अनेक गो मधे गुंतवणूक करतात. ते सो याची नाणी, रअल इ टेट
वसाय कं वा टॉ स, बाँड आिण यु युअल फं ड यांसार या कागदी मालम ेत गुंतवणूक
कर याची श यता असते.
तुम या वत: या ‘वैय क गुंतवणूक ानातून येणा या उ प ाऐवजी तुमचे उ प
जर कं पनी कं वा सरकारी रटायरमट लॅनमधून येत असेल, तर ते ‘ई’ ा ट ं आहे. दुस या
श दांत, तुमचे बॉस कं वा वसाय तु ही के ले या सेवे या वषासाठी तुमची िबले भागवत
आहेत.
गुंतवणूकदार असे श द उ ारत असताना तु ही ऐकले असेल – ‘मा या मालम ेवर
मला २० ट े परतावा िमळतो’ कं वा ‘मला कं पनीचा आ थक अहवाल दाखवा' कं वा
‘मालम ेवर िडफड मे टेन स कती आहे.’
िभ ा ं स, िभ गुंतवणूकदार
आज या जगात, आपण सव जण गुंतवणूकदार अस याची गरज आहे. तथािप,
आपली िश ण प ती आप याला गुंतवणुक िवषयी फारसे िश ण देत नाही. हो! काही
शाळांमधे टॉ स िनवड याचे िश ण दले जाते; पण मा यासाठी ती गुंतवणूक न हे, तर
जुगार आहे.
अनेक वषापूव ीमंत डॅडनी मा या िनदशनास आणून दले होते, क ब सं य
कमचारी यु युअल फं डात कं वा बचतीत गुंतवणूक करतात. ते असे हणत, ‘तु ही
कोण याही एका ई, एस कं वा बी ा ट ं मधे यश वी झालात याचा अथ असा होत नाही,
क तु ही ‘आय’ ा ट ं मधे यश वी हाल. डॉ टर हे अ यंत वाईट गुंतवणूकदार असतात.‘
मा या ीमंत डॅडने मला हेही दाखवले होते, क वेगवेगळे ा ट ं वेगवेग या
मागाने गुंतवणूक करत असतात. उदाहरणाथ, ‘एस’ ा ट ं मधील एखादी असे
हणताना आढळे ल, ‘मी रअल इ टेटमधे गुंतवणूक करत नाही; कारण मला टॉयलेट
दु त करायचे नाहीत.’ ‘बी’ ा ट ं मधील याच गुंतवणुक या आ हानाला उ ेशून
कदािचत हणेल, ‘माझी टॉयले स रा ीतून दु त करणारी मला एक चांगली ॉपट
मॅनेजमट कं पनी नेम याची इ छा आहे.’ दुस या श दात सांगायचे तर ‘एस’ ा ट ं मधील
गुंतवणूकदार असा िवचार करे ल, क मालम ेची देखभाल याला वत:ला करायची आहे
आिण ‘बी’ ा ट ं मधील गुंतवणूकदार मालम ेची देखभाल कर यासाठी दुसरी कं पनी
भा ाने नेमेल. िभ लोक, िभ मन: वृ ी, िभ ा ं स, िभ मू ये.

तु हाला ीमंत हायचे असेल, तर तु हाला एका जागेव न दुसरीकडे हलले पािहजे.
तु हाला नवीन नोकरीची गरज नाही, तु हाला नवीन ा ंटची गरज आहे.

मला काय सांगायचे आहे, हे आता तुम या ल ात येऊ लागले असेल. एकच साधी
गो : तु हाला ीमंत हायचे असेल, तर तु हाला एका जागेव न दुस या जागेकडे हलले
पािहजे. तु हाला नवीन नोकरीची गरज नाही, तु हाला नवीन ा टं ची गरज आहे.
तु हाला तुम या जीवनावर आिण िविधिलिखतावर िनयं ण िमळवायचे असेल,
तु हाला खरे वातं य िमळवायचे असेल – कू म कर याचे वातं य, योजना आख याचे,
वेळाप क आख याचे वातं य, तुम या कु टुंबाबरोबर आिण वत:बरोबर वेळ
घालव याचे वातं य, तु हाला आवडत असले या गो ी कर याचे , तु ही आखले या
आराख ा माणे जीवन जग याचे, ती भावना, खळबळ आिण प रपूत यांनी भरलेले
जीवन, थोड यात तु हाला ीमंत हायचे असेल आिण ीमंत जीवन जगायचे असेल, तर
हीच वेळ आहे. तु ही जे काम करत आहात ते थांबवा आिण हालचाल करा.
त यामधील डावी बाजू सोडू न ‘बी’ आिण ‘आय’ ा ट ं मधे हल याची हीच वेळ
आहे.
 करण ५
उ ोजकाची मन: वृ ी
कॉलेज िश ण संप यानंतर एक िशि त आिण िशि त उ ोजक हो यासाठी मी
एका पारं प रक िबझनेस कू लम ये एमबीए कर यासाठी नाव न दवले. ितथून मी नऊ
मिह यांतच बाहेर पडलो. मला एमबीए ही पदवी िमळाली नाही, हे सांग याची गरज
नाही.
आजकाल बरे च िबझनेस कू ल मला उ ोजकता या िवषयावर यां या
िव ा यासमोर ा यान दे यासाठी आमंि त करतात. काही वेळेला मला हे खूप
उपरोिधक वाटते, हेही सांगायला नको.
‘मी गुंतवणूकदार कसे शोधू?‘ आिण ‘मी भांडवल कसे उभे क ?‘ हे
िव ा याकडू न मला वारं वार िवचारले जातात. मी हे समजू शकतो; कारण मी जे हा
माझी सुरि त व पारं प रक नोकरी सोडू न उ ोजक झालो, ते हा मा यासमोरही हेच
उभे ठाकले होते. मा या जवळ पैसे न हते आिण मा या वसायात गुंतवणूक कर याची
कोणाची इ छा न हती. मो ा हचर कॅ िपटल कं प या पैसे घेऊन माझे दार ठोठावत
न ह या.
मग या िबझनेस कू लमधील िव ा याना मी काय सांगतो? मी यांना सांगतो,
‘तु ही फ वसाय उभा करा. तु ही तो करता; कारण तु हाला तो करावाच लागतो.
तु ही ते के ले नाही, तर तु ही वसायातून बाहेर जाता.‘

वसाय िनमाण कर यासाठी तु हाला भांडवल उभे करावे लागत नाही; कारण
तुम यासाठी ते आधीच के लेले असते. तु हाला फ तुमचा वसाय उभा करावा
लागतो!

‘आज, मा या जवळ पुरेसे पैसे असले, तरी मी फ भांडवल उभे कर याचेच काम
करतो. उ ोजकासाठी हे पिहले काम असते. आ ही लोकां या तीन गटातून भांडवल उभे
करतो. ाहक, गुंतवणूकदार आिण कमचारी. ाहकांना आपला माल िवकत यायला
लावणे, हे उ ोजक हणून तुमचे काम असते. तु ही जर ाहकांना तुमचे उ पादन खरे दी
क न तु हाला पैसे ायला लावलेत, तर गुंतवणूकदार तु हाला भरपूर पैसे देतील.
कमचा यांकडू न काम क न घेणे, उ पादन करणे आिण यांना देत असले या पगारा या
दहा पट पैसे तुम यासाठी िमळव यास भाग पाडणे, हेही तुमचेच काम आहे. तु ही
कमचा यांना देत असले या पगारा या दहापट र म कमचा यांकडू नच िनमाण क न
घेतली नाहीत, तर तु ही वसाया या बाहेर पडता आिण असे झा यास तु हाला पैसे उभे
कर याची गरजच भासत नाही.‘
ब सं य िव ा याना अशा उ राची अपे ा नसते. ब सं यांना जादूई सू , एखादी
गु कृ ती, ीमंतीकडे नेणारा वसायाचा वेगवान लॅन याची अपे ा असते. मी हे उ र
देईन असे यां या िश कांनाही वाटत नसावे; कारण मी जे हा हे सांगत असतो ते हा ते
चुळबूळ करत असतात. का? कारण ते उ ोजकता िशकवत असले, तरी यां यातील
ब सं य उ ोजक नाहीत. हणूनच यां याकडे एक ि थर नोकरी आिण िनयिमत पगार
आहे. मह वाचं हणजे, हे सारे यां या िनवृ ीपयत असेच राहील, अशी यांची आशा
आहे.
तु हाला पैसे उभे करावे लागतील, हा माझा मु य मु ाच नाही. या पु तकात मी
या वसाया या मॉडेलची तुम याशी चचा करणार आहे, यात वसाय िनमाण
कर यासाठी तु हाला भांडवल उभे करावे लागत नाही; कारण तुम यासाठी ते आधीच
के लेले असते. तु हाला फ तुमचा वसाय उभा करावा लागतो!
मु ा असा क , हीच उ ोजकाची ा या आहे. तु ही गो ी घडवून आणता हणजे
गाडीत या आप या वाशा या जागेव न उठता, पुढ या भागापयत चालत जाता आिण
पाहाता पाहाता जीवना या गाडीचं ि टअ रं ग ि हल हाती घेता.

उ ोजक कसा होतो

उ ोजक हे पृ वीवरील सवात ीमंत लोक आहेत. िस उ ोजकांची आप याला
नावे माहीतच आहेत. रचड ॅ सन, डोना ड प, अॉ ा िवन े , टी ह जॉ ज्, पट
मरडॉक, टेड टनर इ. ही नावे आप या मािहतीची आहेत; पण याखेरीज ब सं य ीमंत
लोकांिवषयी तु ही आिण मी फारसे ऐकलेले नसते. कारण ते मीिडयाचे ल वेधून घेत
नाहीत. ते आपले ीमंती जीवन अितशय शांतपणे जगत असतात.
लोकांची एका ावरील चचा मी नेहमी ऐकत असतो, ‘उ ोजक हे ज माला
येतात, क घडवले जातात?‘ काही जण असा िवचार करतात, क उ ोजक ही
ज मावीच लागते कं वा या म ये एखादी खास गो कं वा जादू असावी लागते.
मा या मते, उ ोजक असणं ही काही फार अचाट गो नाही, फ तु ही ती करा.
मी तु हाला एक उदाहरण देतो. मा या शेजारी एक टीनएजर मुलगी राहाते. ितचा
मुले सांभाळ याचा कं वा पाळणाघराचा भरभरटलेला वसाय आहे. ितने आप यापे ा
किन वगात असणा या वगिम ांना आप यासाठी काम कर यास ठे वले आहे. ती एक
उ ोजकच आहे. दुसरा एक मुलगा कॉलेज या वेळानंतर इतर वसायांची करकोळ
कामे क न दे याचा वसाय करतो. ब सं य मुलांना भीती नसते, तर ब सं य ौढांना
फ भीतीच वाटते.

तुम यातील अलौ कक बु ी शोधणे, िवकिसत करणे आिण ती जगाला देऊन टाकणे
यासाठी धैय लागते.
 आज नोकरी सोडू न वत:चा वसाय उभार याचे व पाहाणारे ल ावधी लोक
सापडतील. अडचण ही आहे, क ब सं य लोकांसाठी हे व व च राहाते. मग हा
िनमाण होतो, क अनेक जण उ ोजक हो याचे आपले व य ात आण यास
अयश वी का होतात?
माझा एक िम आहे, जो अितशय शार के शरचनाकार आहे. एखा ा ीला
स दयवती करायचे असेल, तर तो जादुगार आहे. अनेक वष तो वत:चे सलोन चालू
कर यािवषयी बोलत असे. याचे खूप मोठे लॅन आहेत; पण दुदवाने तो अजूनही लहानच
रािहला आहे. मो ा सलोनमधे या या मालकाशी सतत भांडत आपली एक खुच
चालवतो आहे.
मा या दुस या एका िम ाची प ी लाइट अटडंटची नोकरी क न कं टाळली. दोन
वषापूव ितने नोकरी सोडली आिण के शरचनाकार हो यासाठी एका वगाला गेली. एक
मिह यापूव ितने आप या सलोनचा भ उ ाटन समारं भ के ला. ितथे ने दीपक
वातावरण आहे. काही अितशय चांग या के शरचनाकारांना ितने आप या सलूनम ये काम
काम कर यासाठी जोडू न घेतले आहे.
जे हा मा या पिह या िम ाने ित या सलोनिवषयी ऐकले ते हा तो हणाला, ‘ती
सलोन कशी काय सु क शकते? ित याकडे काही िवशेष कौश य नाही. ितला याची
नैस गक ितभा नाही. मला जसे यूयॉकमधे िश ण िमळालेले आहे, तसे ितला
िमळालेले नाही. िशवाय ितला काहीच अनुभव नाही. वषभरातच ती अपयशी ठरे ल.‘
कदािचत ती अपयशी ठरे लही. सं याशा असे दशिवते, क ९० ट े उ ोग वसाय
पिह या पाच वषात अपयशी ठरतात. दुस या बाजूला, कदािचत ती अपयशी ठरणार
नाही. मह वाचा मु ा हा आहे, क ती एक सलोन चालवते आहे. ितने ते क न दाखवले
आहे. धीटपणाने आप या जीवनाची घडण बदलू शकते, हे ितला समजले आहे.
तुम यातील अलौ कक बु ी शोधणे, िवकिसत करणे आिण ती जगाला देऊन टाकणे
यासाठी धैय लागते.
यूएस लॉटरीमधे जंकणा यांपैक , यातही तीस लाख डॉलसपे ा अिधक र म
जंकणा यांपैक ८० ट े लोक तीन वषात दवाळखोर होतात का? कारण फ पैसा
तु हाला ीमंत करत नाही. हे लोक यां या जमे या रका यात कदािचत वाढ करतील.
फ ती सं या यांना ीमंत बनवू शकत नाहीत; कारण ते आपले िवचार बदलत नाहीत.
तुमचे मन हे अमयाद, अनंत आहे. तुम या मनातील शंका या याला मयादा
घालतात. अॅटलास डची लेिखका आयन रँ ड हणते – ‘संप ी हे माणसां या िवचार
कर या या श चे फळ आहे.' हणूनच तु ही जर तुमचे जीवन बदल यास तयार असाल,
तर मी तु हाला एका अशा वातावरणाची ओळख क न देईन जे तुम या बु ीला िवचार
करायला परवानगी देईल आिण तु ही ीमंत हाल.

मोठे झा यानंतर तु हाला काय हो याची इ छा आहे?

मी जे हा लहान होतो ते हा माझे खरे वडील, ‘शाळे त जा, उ म गुण िमळव हणजे
तुला सुरि त आिण िनि त अशी नोकरी िमळे ल,‘ असे सांगत. ते मला ‘ई‘ ा ट ं साठी
तयार करत होते. माझी आई मला डॉ टर कं वा वक ल हो यासाठी उ ु करत असे.
‘ यामुळे तु याकडे अवलंबून राहा यासाठी एखादा वसाय असेल,‘ असे ती सांगायची.
ती मला ‘एस‘ ा ट ं साठी तयार करत होती. ीमंत डॅड मला सांगत असत, क ीमंत
हो यासाठी मोठे हायचे असेल, तर ावसाियक आिण गुंतवणूकदार हायला हवे. ते
मला ‘बी‘ आिण ‘आय‘ ा ट ं साठी तयार करत होते.
ि हएतनाममधून परत यानंतर मी यापैक कोणता स ला मानावा, याचा िवचार
करत होतो. ब याचदा आप यापुढे िनवडीसाठी बरे च पयाय असतातही.
वसाय उभा कर याची इ छा, ही तुमचा आ मस मान परत िमळव यासाठी
असते.
या कारणाचे मह व कमी लेखू नका. दुबलांना छळणारे आिण को या मनाचे लोक या
जगात खूप आहेत. ते तुमचे बॉस, मॅनेजर, शेजारी कं वा तुमचे िम सु ा असतील. यांनी
आप याला ढकलत राहावे, अशी तुमचीही िबलकु ल इ छा नसते. तु हाला वत: या
जीवनावर िनयं ण िमळवायचे असते. इतर छळवादी लोक आजूबाजूला असताना याकडे
दुल कर याचे धैय िमळवावे, अशी तुमची इ छा असते. तु हाला िवचार कर याचे आिण
वत:साठी काम कर याचे वातं य हवे असते.

मसेराती माइं ड
आता आपण पु हा तोच िवचा या? ‘तु ही कोठे राहात आहात?‘ एका कॅ श लो
ा ट
ं मधून दुस या ा टं मधे जाणे, याचा अथ काय हे तु ही आतापयत ओळखले असेल.
जीवनाकडे नेणारी ती वेगळी वाट आहे.
ती वसायािवषयी आहे; पण याच वेळी ती खरे तर वसायािवषयी नाही. तो
फ बा आकार आहे. मसेराती या चाकामागे घोडा असलेला शेतकरी बसवला, तर तो
शयती या कारचा ाय हर घेऊ शकत नाही.
तुम या आ थक जीवनाबाबतही हेच स य आहे. तु हाला उ ोजकाची मन: वृ ी
वीकारणे गरजेचे आहे. ही मन: वृ ी हणजे उ ोजक हा िन यी असतो. तुम या
आयु याला तु हीच आकार देता. यासाठी या िविवध गो ी तु हीच घडवता. याचा अथ
तु हाला तुम यािशवाय कोणालाही आिण कशासाठीही दोष देता येत नाही.

एकिवसा ा शतकातील वसायाचे स दय हेच आहे, क तुम यासाठी याची

पायाभरणी आधीच के ली गेली आहे.

मी मा या वसायाची सु वात शू यातून के ली. तु हाला ती तशीच करावी लागेल,

असे नाही. एकिवसा ा शतकातील वसायाचे स दय हेच आहे, क याची तुम यासाठी
याची पायाभरणी आधीच के ली गेली आहे. तुम या यशाला, तु हाला दशा देणारे गु
तु हाला शोधावे लागतील.
 पण चूक क नका. तुम या बाबत जर ते घडणार असेल, तर तु हीच ते घडवून आणू
शकता आिण ते घड यासाठी तुमची मनोवृ ी उ ोजकाची असणे गरजेचे असते. ती तशी
नसेल, तर तुमचा वसाय कतीही चांगला असो कं वा तुमचे िश क कतीही चांगले
असोत, वसायातून चांगली फल ुती िमळणं अवघड होऊन जाईल.
पु तका या दुस या भागात आपण वसाया या या नमु याचा अ यास करणार
आहोत, याचे नाव आहे मसेराती. च ा या मागे तु हीच आहात. अगदी थम आिण
सवा या आधी, हे ल ात ठे वा. मग, ि टअ रं ग या मागे बस यासाठी तयार आहात?
 करण ६
िनयं ण िमळव याची हीच वेळ आहे
सन १९८५मधे माझी प ी कम आिण मी बेघर होतो. आ ही बेकार होतो आिण
बचत खा यात अगदी थोडी िश लक होती. आमची े िडट काड पूण उपयोगात आणलेली
होती आिण एका जु या टोयाटो कारम ये आ ही राहात होतो. गाडी या माग या,
आड ा होणा या सी सचा उपयोग आ ही पलंग हणून करत असू. आठवडाभर कारमधे
झोप यानंतर आपण कोण आहोत, आपण काय करत होतो आिण इथून पुढे कोठे जाणार
आहोत याचे कठोर वा तव समोर येऊ लागले.
आमची अ यंत िनराशाजनक प रि थती ल ात आ यानंतर आम या एका मैि णीने
ित या तळघरातील एक खोली आ हाला राहा यास दली. जे हा आम या िम ांना आिण
कु टुंिबयांना आम या वाईट प रि थतीब ल मािहती िमळाली, ते हा यांचा पिहला
असे, ‘तु ही एखादी नोकरी का करत नाही?‘ आ ही सु वातीला यांना प ीकरण
दे याचा य के ला; पण या ‘चौकशी अिधका यांना' काही सांगणे आ हाला अवघड जात
होते. तु ही एखा ा शी बोलत असाल आिण या या दृ ीने नोकरी ही गो च
खूप मू यवान असेल, तर तु ही नोकरी का शोधत नाही, हे समजावून सांगणे खूपच
अवघड असते.
आ ही करकोळ कामं क न मधून मधून थोडेसे डॉलस िमळवत होतो. ते फ
पोटात अ ढकल यासाठी आिण घरात, हणजे कारमधे पे ोल भर यासाठी.
मला हे मा यच करायला हवे, क गंभीर वैयि क साशंकते या णी पगारासह
िनि त आिण सुरि त नोकरीची क पना आकषक वाटत असे; पण आ ही नोकरी या
सुरि तते या शोधात नस याने आहे तेच चालू ठे वले. आ ही ते हा खोल आ थक गत या
टोकावर रोजचे जीवन जगत होतो. आ हाला हे माहीत होते, क आ ही उ पगाराची,
सुरि त आिण िनि त नोकरी कधीही िमळू शके ल. आ ही दोघेही पदवीधर होतो.
चांग या नोकरीसाठीची कौश ये होती आिण आमची नीतीत वेही भ म होती; पण
आ हाला नोकरीची सुरि तता नको होती. आ हाला आ थक वातं य हवे होते.
१९८९ पयत आ ही ल ाधीश होतो.
‘पैसा िमळवायला पैसा लागतो,‘ हे अनेकदा अनेक जण सांगतात. आमचा चार
वषातील बेघर ते ल ाधीश हा वास, पुढील पाच वषातील िमळालेले खरे आ थक
वातं य, यासाठी पैसा लागला नाही. आ ही सु वात के ली, ते हा आम याकडे पैसा
न हता. खरे तर आम यावर कज होते आिण हे करत असताना आ हाला कोणी काही देऊ
के ले न हते.
 या यासाठी चांग या औपचा रक िश णाचीही गरज नाही. पारं प रक
वसायांसाठी महािव ालयीन िश ण मह वाचे आहे. यांना संप ी उभी करायची
आहे, यां यासाठी मा नाही.
पैसे िमळव यासाठी पैसे लागत नसतील आिण आ थकदृ ा वतं हो याचे
िश ण घे यासाठी औपचा रक िश ण मह वाचे नसेल, तर मग काय लागते? एक व ,
खूप िव ास, चटकन िशक याची इ छाश आिण तु ही कॅ श लो या कोण या िवभागात
कायरत आहात याची समज, या गो ी न च लागतात.

खूप काम तु हाला ीमंत करत नाही

आप या सं कृ तीत एक िविच क पना आहे, ‘तु ही जर खूप क के लेत, तर तु ही
आलबेल आहात.‘ हा आहे मोठा गैरसमज! या नही दु:खद गो ही आहे, क या गो ीवर
िव ास ठे व यासाठी ब तेकांचे ेनवॉश के ले जाते. यानंतर या उ या िवरोधातला
भरपूर पुरावा आजूबाजूला दसत असला, तरी तु ही यावर िव ास ठे वता.
कोणता पुरावा? तुम या अवतीभोवती बघा. तु ही अशा एखा ा ला
ओळखता का, क याने आयु यभर खूप क के ले आहेत आिण याचे आयु य मानखंडना
कं वा ‘उपजीिवके या पातळीवर‘ िघर ा घालत कं वा या या खाली संपले?
हो! अथातच तु ही ओळखता. आपण सव जण ओळखतो. जग हे अशा लोकांनी
भरलेले आहे. ते खूप काम करतात आिण िनि तच यां याबाबत सारे काही आलबेल
नसते. यां यातील सवात वाईट भाग कोणता, तर या दुदवी जगातील ब सं य अशा
िन कषाला येतात, क हा यांचा अपराध आहे. यांनी सव गो ी यो य के या, बरोबर?
पण याही उपयोगी पड या नाही. कदािचत यांनी पुरेसे य के ले नसतील कं वा यांना
‘लक ेक‘ िमळाला नसेल. कदािचत यशासाठी ते अनु प नसतील.
भंपक. सम या ही, क खूप क ही क पना फ क पनाच आहे.
गैरसमज क न घेऊ नका. मी असे हणत नाही, क संप ी उभी कर यास आिण
आ थक वातं य िमळव यासाठी खूप क करावे लागत नाहीत. ते लागतातच आिण खूप
करावे लागतात. मला आशा आहे, संप ीचा सोपा, जलद आिण िबन ासाचा माग
दाखवणा या मूखा या सांग यावर तु ही िव ास ठे वत नसाल. तु ही जर िव ास ठे वणारे
असाल, तर ‘सब ाइम मॉगज‘ आिण ‘ े िडट िडफॉ ट वॅ स‘ हे तुम यासाठी कदािचत
यो य असतील.
खूप क लागतात हे यो यच आहे. हा आहे काय कर यासाठी खूप क लागतात?
तु ही या णी जो िवचार करत आहात तो मला समजला. ‘काय कर यासाठी काय?‘
अथातच पैसे िमळव यासाठी. तु ही हा िवचार खूप वेगाने करत नाही; याचे कारण
आप या सां कृ ितक िवचारांम ये आहे. मी याला सां कृ ितक िवचारांची दु:खद चूक
हणतो. तो िवचार असा आहे,

‘पैसे िमळव यासाठी खूप क के याने संप ी िनमाण होत नाही.‘

 पैसे कमाव यासाठी अिव ांत म करणारे हे करापोटी पैसे दे यासाठी क करतात.
पैसे िमळव यासाठी खूप काम कर याचे िवस न जा. तु ही िमळवलेले पैसे फ खच
कराल आिण पु हा एकदा तु हाला खूप काम करावे लागेल.
तु ही कदािचत िवचाराल, ‘ठीक आहे! मग मी काय करावे?‘ तु ही िनयं ण िमळवा.
कशावर िनयं ण िमळवायचे? काही झाले, कतीही य के ले तरी आप या
आयु यातील ब सं य गो वर िनयं ण िमळवता येत नाही. तु ही माकटवर िनयं ण
िमळवू शकत नाही. तु ही अथ व थेवर िनयं ण िमळवू शकत नाही. कमचा यांवर
िनयं ण िमळवू शकत नाही. मग तु ही कशावर िनयं ण िमळवू शकता? तु ही तुम या
उ प ा या खोलवर िनयं ण िमळवू शकता.

हा आहे...
खूप ीमंत असले यांपैक ब सं य हे वसाय उभारणी या मागाने ीमंत झाले.
िबल गे स यांनी माय ोसॉ टची उभारणी के ली, मायके ल डेल यांनी आप या
डॉ मटरीतील खोलीत डेल कॉ युटरची िन मती के ली. तरीही ऐितहािसकदृ ा अ यंत
थोडे लोक ‘बी‘ ा ट ं मधे जगलेले आहेत. खरी संप ी िनमाण कर याची सु वात
कर यासाठी ‘बी‘ ा ट ं ही सवा म जागा असली, तरी मधे असले या अडथ यांनी
अनेकांना या ा ट ं या बाहेरच ठे वले आहे.
एक गो आहे. ब सं य लोकांना यांचा वत:चा वसाय सु कर यासाठी प ास
लाख डॉलस लागतात आिण दुसरी गो शू यातून वसाय िनमाण करणे हा वसाय
िन मती या मागापैक सवात जोखमीचा आहे. नवीन वसाय पिह या पाच वषात
अपयशी ठर याचे माण ९० ट े आहे आिण तुमचे नवीन साहस अपयशी ठरले, तर
ओळखा प ास लाख डॉलस कोणी गमावले? वसाय उभारणी या सु वाती या मागात
मी दोनदा अपयशी ठरतो. यामुळे मी दवाळखोरीकडे ढकलला गेलो नाही (आिण
सरकारकडू न मला कोणताही जामीन िमळाला नाही), तरी मला याची कं मत ल ावधी
डॉलसम ये मोजावी लागली.
जे हा तु ही तुमचा वसाय सु करता ते हा तु हाला भाडे, वरकड खच ावाच
लागतो. कमचा यांचा पगार आिण पुरवठादारांची िबले ावी लागतात. नाहीतर धं ातून
बाहेर पडावं लागतं. या सा यानंतर आपण कोणाला पैसे दले नाहीत, हे सांगा? तु हाला
नवीन वसाय सु करताना - आिण मी यश वी वसायािवषयी बोलतो आहे - पाच ते
दहा वष सहजच तु हाला पगार िमळत नाही.
कम आिण मी आम या जु यापुरा या टोयाटोमधे झोपत होतो ते आठवतेय? ती
काही मौजमजा न हती. आ ही अगदी सहजपणे नोक या िमळवू शकलो असतो आिण
डो यावर छ उभे के ले असते; पण ते कतीही दु:खदायक असले, (मा यावर िव ास
ठे वा, ते तसेच होते) तरी आ ही आ ही नोकरीपे ा बेघर राहा याची िनवड के ली.
वसायाचे मालक होणे आिण ‘बी‘ ा ट ं मधे राहाणे, यावर आमचा िव ास होता.
अशी प रि थती हाताळ यासाठी असं य लोकांना मानिसक, शारी रक कं वा
आ थक श नसते, हे अमानुष असू शकते आिण असतेच.

ँ चायझीिवषयी काय?
जोखमीतील बराचसा मोठा भाग ँ चायझी हलका करते. मॅकडोना ड कं वा सबवे
सार या कणखर पायावर उभारले या ँ चायझीबरोबर काम के यास तुमची यश
िमळ याची श यता वाढते. यांनी तुम यासाठी ाथिमक काम अगोदरच के लेले असते.
चांग या मािहती असले या ँ चायझीची खरे दी कं मत १,००,००० ते १,५०,०००
दशल डॉलस या दर यान असू शकते. ती फ ँ चायझी या ह ासाठी असते. यानंतर
िश ण, जािहरात वगैरे गो साठी यांना मिह याला पैसे मोजावे लागतात.
हे सारे असले, तरी यातून भरपूर पैसे िमळतीलच, असेही नसते. पु कळदा तु हाला
तोटा झाला, तरी ँ चायझरला दरमहा पैसे ावेच लागतात. ँ चायझीम ये काहीच जण
यश वी होतात. ते यश वी झालेले असले, तरी पिहली काही वष ते वत:साठी पैसे
िमळव याची श यता कमी असते. ितनातली एक ँ चायझी कफ लक होते.
मा या गरीब विडलांनी वया या प ाशीत हवाई रा या या ग हनर पदासाठी
िनवडणूक लढवली होती. ते िनवडणूक हरले, तीही यां या जु या बॉस या िव .
यानंतर यां या बॉसने यांना नोकरीतून हाकलले, िशवाय ते आता हवाई रा यात काम
क शकणार नाहीत, असेही सांिगतले. यानंतर यांनी एक अितशय लोकि य ँ चायझी,
जी नेहमी आपली जािहरात ‘कधीही न गमावणारी ँ चायझी‘ अशी करत असे, ती िवकत
घे यासाठी सव बचत संपवली.
‘कधीही न गमावणारी ँ चायझी‘ ख ात गेली आिण माझे वडील सारे काही
गमावून बसले.
त वत: ँ चायझी ही खूप चांगली क पना आहे; पण य ात तो एक जुगार आहे.
या जुगारात तु ही निशबा या त ावर आ ढ होऊन भीत भीत टेबलापाशी जाता आिण
खेळता.

अ य उ प ाचे साम य
तु ही कधी सावजिनक व छतागृहात ंग असले या पा या या तो ांचा
उपयोग के लेला आहे? तु ही जे हा पाणी सोडता, ते हा तु हाला तोटी ध न ठे वावी
लागते. तोटी सोडली, क ती ‘अॉफ‘ वर उलटी उडी घेते.
ब सं य लोकांची उ प ाची उगम थानं अशीच काम करत असतात. काम के ले, क
पैशांचा ओघ येतो. तो ओघ धर यासाठी काम थांबवले, क ती तोटी बंद होते. अशा
प तीने आ थक वाय ता िमळवता येत नाही. आ थक वाय तेसाठी एकदा सु
के यानंतर सु च राहाणारी पैशांची तोटी हवी. तु ही हात सोड यानंतरही ितने वत:च
सु राहायला हवे.
हे तु हाला आज, उ ा कं वा पुढ या आठव ात िमळणा या उ प ाब ल नाही, तर
शा त उ प ाबाबत आहे. असे उ प िनमाण करणे मह वाचे असते. यामुळे पैसे
िमळव यासाठी तु ही क करणे थांबव यानंतरही ते येत राहातात.
बी ा ट ं मधे वत:ला थलांत रत करणे हे या दशेने उचललेले जोरदार पाऊल
आहे. सवच उ ोग- वसाय अ य उ प िनमाण करतात असे नाही. तु ही जर
एखा ा रे टॉरं टचे मालक असाल, तर तु ही अ पदाथ तयार क न िवक यानंतरच
उ प िमळते. तुमचा एअर कं िडशनर बसव याचा वसाय असेल, तर तु ही ही सेवा
द यानंतरच उ प िमळते. उ वेतन िमळवणारे डॉ टर आिण वक ल यांना आपले पेशंट
व अशील यांना भेट यािशवाय उ प िमळत नाही. एखा ा आठव ात पेशंट कं वा
अिशलाला यां या ानाची वा सेवेची गरज नसेल, तर उ प ाची तोटी बंद होते. या
आठव ात पैसे येत नाहीत.
असं य लोकांना अ य उ प िनमाण कर यासाठी एका मागाची गरज असते.
या या जािणवेमुळे डोना ड प आिण मी अनेक कार या उ ोग वसायांच,े जे
अ य उ प िनमाण करतात, यांची कं मत ठरिव यासाठी एक काम क लागलो.
याची यादी‘वुई वाँट यू टू बी रच‘ या पु तकात िस झाली.
हे फ पु तकाचे नाव नाही. तु ही ीमंत हावे, अशी आमची इ छा आहे. संप ी
हा शू य रकमेचा खेळ न हे. तु ही ीमंत होणे, हणजे आमची संप ी तुम याकडे येणे,
असेही नाही. आपण राहात असलेले हे जग अ यंत आ यकारक आिण समृ आहे. येथे
ज रीपे ा अिधक श , िवषय, क पकता, कौश य, सजनशीलता आिण मह वाकां ा
आहे. जी या हावरील येक मानवाला ीमंत हो याची परवानगी देते.
आ हाला काय आढळले? इतर सवामधे एका वसायाचा नमुना उठू न दसत होता.
हा िविश नमुना अ य उ प िनमाण करतो. तो सु कर यासाठी तुलना मक दृ ीने
पाहाता थो ाच पैशांची गरज असते. याचा वरकड खच खूप कमी असतो. तो
उ ोजकाला पूण वेळ नोकरीतून ि थ यंतर कर यासाठी पुरेसा रोखीचा ओघ िनमाण
होईपयत अध वेळ हणून चालवता येतो.
याचे नाव आहे नेटवक माक टंग. आता या पु तकात पुढे जे आहे ते याच िवषयाशी
संबंिधत आहे.
 भाग दुसरा

एक वसाय - संप ी उभारणा या आठ मालम ा

नेटवक माक टंग तुमचे भिवत सुरि त

क शकते याची आठ कारणे
 करण ७
माझा वसायामधील काळ
सु वात करताना एक गो उघड करणे गरजेचे आहे. ‘मी नेटवक माक टंग
वसायात कधीही न हतो.’ मी नेटवक माक टंग कं पनीचा िवतरक कं वा मालक नाही,
कोण याही नेटवक माक टंग कं पनीत माझे आ थक िहतसंबंध नाहीत आिण कोण याही
एखा ा िविश नेटवक माक टंग कं पनीचा मी पुर कार करत नाही; पण या वसायात
मी अनेक वष आहे, तो नेटवक माक टंग वसायाचा समथक आिण बाजू घेणारा कै वारी
हणून. या करणात मी याची कारणे सांगणार आहे.
सन १९७५ मधे मला एका िम ाने नवीन वसाया या संधी या ेझटेशनसाठी
आमंि त के ले होते, या वेळी माझी नेटवक माक टंग वसायाशी ओळख झाली. उ ोग -
वसायांची व गुंतवणुक ची सखोल आिण प रपूण चौकशी कर याची माझी सवय
अस याने मी ये याचे कबूल के ले. ही ावसाियक मी टंग एखा ा कायालयाऐवजी
खासगी घरात होणार होती, हे मला िविच च वाटत होते.
नोकरी कर याऐवजी वत:चा वसाय अस याचे मोल यािवषयी तो बोलत होता.
मी ते तीन तास ऐकले. याने जे मु े मांडले यातील ब सं य मला मा य होते. ‘आता जे
ऐकलेस, यािवषयी तुला काय वाटते,’ असे मा या िम ाने मला मी टंग संप यावर
िवचारले. मी उ र दले, ‘रं जक होते; पण ते मा यासाठी नाही.’
मी याआधीच वसाया या उभारणी या येशी संबंिधत होतो. दुस या
लोकांबरोबर वसाय उभा कर याची मला गरज काय? िशवाय तो नेटवक माक टंग
वसाय होता. याचा अथ काय, याची मला खरोखरच क पना न हती. मला मा असे
वाटत होते, क याचा अथ आप याला माहीत आहे आिण मा या लेखी यात काही अथ
न हता.
नेटवक माक टंग या पिह या मी टंगनंतर, दोन िम ां या साहा याने मी सु के लेला
पो स वॅलेटचा वसाय भरभराटीला आला. माझे दोन वषाचे प र म आता फळाला
येऊ लागले होते. यश, िस ी आिण संप ी यांचा जणूकाही मा या दोन िम ांवर आिण
मा यावर वषाव होत होता. आ ही सवानी ित ा के लेली होती, क वया या ३० ा
वष आ ही ल ाधीश होऊ. कठोर प र म आिण यागामुळे आ ही आमचे येय गाठले
होते (ते १९७० चे दशक होते. या वेळी दहा लाख डॉलसला खरोखरच खूप मोल होते.)
आमचीकं पनी आिण उ पादने यां यािवषयी सफर, रनस् व ड आिण जंटलम स ाटरली
सार या मािसकात िलिहले गेल.े आ ही पो टग गु स या जगातील सवात जोरदार गो
होतो. सा या जगातून आम या उ पादनांना मागणी होती. मी सव दृ ीने यश वी होतो.
 मी नेटवक माक टंगब ल दुस यांदा िवचारही के ला नाही, कमीत कमी एक
दशकतरी.

मन मोकळे हो याची सु वात

नंतर या काही वषात माझे मन मोकळे हो यास सु वात झाली. तो महा चंड र या
यश वी झालेला वसाय काही वषानी अपयशी ठरला. तो अितशय नमवून टाकणारा
पण सकारा मक अनुभव होता. याने मला भोवताल या जगाकडे अगदी जवळू न
पाहायला आिण वत:ला िवचारायला लावलं. ीमंत डॅडने मला जे िशकवले होते ते
मनात अिधकािधक िज लागले. माझी दृ ी िव तारली. लवकरच मी दुसरा यश वी
वसाय उभा के ला. यानंतर आणखी एक, नंतर आणखी एक. आता पिह या
वसायापे ा वेगळे घडले. हे वसाय टकले.

मला हे जाणवले, क वैयि क यश हे पूततेचे व समाधानाचे असते. जे हा तु ही इतर

अनेक जणांना यांचे वत:चे यश िनमाण कर यास मदत करता, ते हा ते अिधकािधक
पूततेचे व समाधानाचे असते.

या वषात मी फ वत: ीमंत हो या या नाही, तर इतरांना ीमंत हो यासाठी

मदत कर याचे माग शोध या या क पनेकडे जोरदार ओढला गेलो. मला हे जाणवले, क
वैयि क यश हे पूततेचे व समाधानाचे असते. जे हा तु ही इतर अनेक जणांना यांचे
वत:चे यश िनमाण कर यास मदत करता, ते हा ते अिधकािधक पूततेचे व समाधानाचे
असते.
पुढील पंधरा वष, मी या लोकांना ओळखत होतो, यां याकडू न नेटवक
माक टंगब ल नकारा मक गो ीच ऐकू येत हो या. अखेरीस मी वत: तपासून पाहा याचे
ठरिवले.
सन १९९० या पूवाधात मा या िबल नावा या िनवृ झाले या ल ाधीश िम ास
भेटलो. आ ही बोलत रािहलो आिण काय आ य! िबल हणाला क तो नेटवक माक टंग
वसाय उभारणीत गुंतलेला होता.
िबल फारच शार, सॅ ही माणूस होता. याने १०० कोटी डॉलसचे थावर
मालम ेचे ापारी क प नुकतेच पूण के लेले मला माहीत होते. तो का बरं नेटवक
माक टंगम ये होता, असं मी याला िवचारलं.
तो मला सांगत होता, ‘अनेक वष लोक मला रअल इ टेट वसायासंबंिधत स ला
िवचारत होते. यांना मा या वसायात गुंतवणूक कर याचीही इ छा होती. ते क
शकत नाहीत; कारण मा या दजा या रअल इ टेट गुंतवणुक त लागणारे ५०,००० ते
१,००,००० डॉलस यां यापैक अनेकांजवळ न हते.’
‘खरे तर यां यापैक अनेकांजवळ अिजबात पैसे न हते. काही जण
दवाळखोरीपासून दोन पगार दूर होते, हणून ते अशा व त आिण आधी पैसे भरावे न
लागणा या वहारां या शोधात असतात. या नेहमीच वाईट गुंतवणुक असतात. नेटवक
माक टंगमधे, मी लोकांना चांग या गुंतवणुक कर यासाठी, पैसे िमळव यासाठी मदत
करतो. ते कर यासाठी मी जेव ा अिधक लोकांना मदत करतो, तेवढे अिधक
गुंतवणूकदार मला िमळतात.’
‘िशवाय, जे लोक िशक यासाठी आिण गती कर यासाठी भुकेले असतात, अशा
लोकांबरोबर काम कर यात मला आपुलक वाटते. या लोकांना असे वाटते, क मला
सारे काही माहीत आहे, अशा लोकांबरोबर काम करणे कं टाळवाणे असते. माझे रअल
इ टेटचे वहार अशाच लोकांसोबत असतात. नेटवक माक टंगमधे मी या लोकांबरोबर
काम करतो, ते मा नवीन क पनांसाठी खुले असतात.’
काही िमिनटां या संभाषणानंतर मला िवमानतळाकडे जायची घाई होती. पुढील
काही मिहने आ ही संवाद सु ठे वला. तो ठे व याने नेटवक माक टंग व ते याचे
ितिनिध व करतात याब लचा माझा आदर वाढला.
सन १९९४ म ये या उ ोगािवषयी मी गंभीरपणे संशोधन सु के ले. मला
कळले या येक ेझटेशनला हजर राहात होतो. ते सांगतील ते सारे ल पूवक ऐकत
होतो. मी अनेक कं प यांची छापील मािहतीप के अ यासली, यांची आ ापयतची
कामिगरी तपासली आिण ल पूवक परी ण के ले. मी वत: एखा ा वसायात गुंतवणूक
करणार आहे, अशा प तीने हे सारे के ले. मी काही थो ा कं प यांसाठी कामही के ले. मला
ते आवडले, तर अिधक िशकावे आिण आतला अनुभव यावे, यासाठी.
अखेरीस, या कं पनी या ने यांना मी भेट यास सु वात के ली. जे हा मा या ल ात
आले, क ते मला आ ापयत भेटले या ावसाियकांपैक अितशय बुि मान, ेमळ,
दयाळू , नैितक, सदाचारी, आ याि मक व ावसाियक असे लोक आहेत, ते हा मला एक
कारचा मानिसक ध ा बसला. एकदा मी वत: या पूव हातून बाहेर आ यानंतर आिण
अशा लोकांना आवजून भेटू लाग यानंतर अखेरीस मला असे वाटले, क मला या
वसायाचा गाभा सापडला आहे. तो जे हा हाती लागला, ते हा मी आ यच कत झालो.
सन १९७५ मधे, मी या वसाया या पिह या मी टंगला गेलो होतो. या वेळी मी
या या साधारण क पनेशी अडखळलो; कारण या क पनेबाबत मा या मनाची दारे
अगदी घ बंद होती. आता वीस वषानंतर मा या दृि कोनात पूण बदल झालेला आहे.
लोक काही वेळा मला िवचारतात, ‘तु ही जर नेटवक माक टंगमुळे ीमंत झालेला
नाही, तर इतरांना संप ी उभार याचा माग हणून नेटवक माक टंग वसाय का
सुचवता?’
खरे तर, मी माझी संप ी नेटवक माक टंग वसायातून िमळवलेली नाही
हणूनचमी या वसायाब ल अिधक व तुिन तेने िवचार करतो. मी या वसायाचे
मह व ओळखले ते ित हाईत हणून. तेही वत:ची संप ी उभार यानंतर व माझे आ थक
वातं य ि थर झा यानंतर.
आज जर मला ते करावे लागले आिण शू यातून सु वात करावी लागली, तर जुना
वसाय उभार याऐवजी मी नेटवक माक टंग वसाय उभा क न सु वात करीन.

तर नेटवक माक टं ग हणजे न काय?

 मी हटलेच आहे, क खरे तर मी नेटवक माक टंगचा भाग कधीच न हतो. हणूनच
मी या वसायात असले या एका ला या वसायाचे अंतरं ग दाखव यासाठी या
पु तका ारे बोलते के ले आहे.
माझे िम जॉन ले मंग यांनी आप या आयु याचा आरं भ वा तुरचनाकार
(आ कटे ट) हणून के ला. (पूव ते सु िस िमयास वँडर रोहे यां याबरोबर काम करत
असत) हणूनच नेटवक माक टंगकडे पाहा या या यां या दृि कोनाचे मला कौतुक
वाटते. वहाय रचना व उपयु बांधणी या वसाया या दो ही बाजूंचा तोच यास
यांनी या वसायात आणाला आहे. दुस या श दात टकाऊ रचना उभार याचे मोल
यांना पुरेपूर ठाऊक आहे.
या पानांमधून जॉन नेटवक माक टंग वसायातील यांचा चाळीस वषाचा अनुभव
मांडणार आहेत. यां या मालक ची एक कं पनी ते वत: चालवतात. इतर कं प यांमधे ते
मह वा या पदांवर रािहलेले आहेत. याम ये या वसायातील मो ा आिण
नावाजले या कं पनीत यांनी १५ वष से स ॅटेजी े नंग व डे हलपमटचे े ीय
उपा य व नंतर उपा य हणून काम के ले आहे. ते वसाया या ेड ु समधे स य
सहभाग घेत असत. सन १९९७ मधे डायरे ट से लंग ए युकेशन फाउं डेशनने यांचा सकल
अॉफ अॉनर हा सवा स मान देऊन गौरव के ला. जॉन स या‘डायरे ट से लंग यूज’ या
ावसाियक काशनाचे काशक व मु य संपादक हणून काम करतात. हे डायरे ट
से लंग आिण नेटवक माक टंग या एि झ यु ट हजना अितशय उपयु आहे.

रॉबट : जॉन, हा या वाचकांना कदािचत माहीत नसेल यां यासाठी,

नेटवक माक टंग हणजे काय आिण ते चालते कसे?

जॉन : गे या शतका या म यापासून नेटवक माक टंग अि त वात आहे.

याची मूळ क पना साधी आिण अितशय उ म आहे. आपली उ पादने आिण
सेवा लोकांपयत पोहोचव यासाठी ावसाियक आडते आिण िव चे
िविवध माग, यां यावर भरमसाठ खच कर यापे ा, हे काम या
सामा यांना करायला आवडते, यांनाच करायला देऊन यांना मोबदला का
देऊ नये?

नेटवक माक टंग कं पनी नेमके हेच करते. िव तून िमळाले या येक डॉलरचा
काही भाग यां या वतं ितिनध ना दला जातो. हे ितिनधी वत: या उ पादनांचे
उ साही आिण इमानी ाहकही असतात.

रॉबट : थोडा वेळ मी िव बाजूला होतो. हे कसे काय होऊ शकते? मला
असे हणायचे आहे, क सामा य लोकांचा एक गट, जे कु शल िव े ते नाहीत,
ते खरे च िव ची चांगली पातळी गाठू शकतील? इतरांशी पधा क
शकतील का?
 जॉन : खरे तर या क पनेतील स दय येथेच आहे. एक ल ात घे, येक
ावसाियक, हॉिलवुडचे िनमाते आिण चंड मोठे कॉपारे स यांना हे प े
माहीत आहे, क िव तील वाढीचा एकमेव शि शाली कार हा लोकांनी
यािवषयी एकमेकांशी बोलणे हाच आहे. हणून तर टी हीवर या
जाहीरात मधली मॉडे स ख या आईसारखी, प ीसारखी, िम ासारखी
कं वा तुम या मुलांसारखी बोलतात. त डी चाराची ती एक न लच असते.

नेटवक माक टंगमधे आ ही हीच गो य करतो. या मॉडेलची खरी श - रॉबट

या िवषयी तू बोलतोस, ती ली हरे ज – आहे. कं पनी या ितिनध ना यांनी िवकले या
उ पादनांवरच किमशन िमळते असे नाही, तर इतरांनी, यांनी िशफारस के ले या आिण
िवकले या उ पादनांवरही यांना वाटा िमळतो. लोकांनी य वा अ य रीतीनं
घेतले या उ पादनांवर यांना फायदा िमळत राहातो.
हे खरं च उपयोगी ठरते? याचे उ र तुला माहीत आहे. थेट िव /नेटवक माक टंग
आज जगभरात ११० अ ज डॉलस एवढी वा षक िव करतात. जी थूलमानाने
पा क तान, फलीिप स कं वा यूिझलंड या अथ व थेएवढी होईल. (मी या
व थापना या मॉडेलचे वणन नेहमी ‘डायरे ट से लंग/नेटवक माक टंग’ करतो; कारण
आज ब सं य डायरे ट से लंग कं प या नेटवक माक टंग या फोकसचा उपयोग करतात.
या पु तकासाठी मा मी फ ‘नेटवक माक टंग’ असा उ लेख करे न.)
नेटवक माक टंगमधून होणारी िव वाढतच असते, याचं आणखी एक कारण
हणजे हे खरोखर िवन-िवन आहे. या प तीमुळे कं पनीला बाजारातलं थान आिण
ाहकांची समज या दो ही गो ी मो ा माणावर िमळतात. पारं प रक िव प तीने
या गो ी िमळवणे ख चक आिण कठीण आहे. वतं ितिनधीला मोठा कॅ श लो िनमाण
कर याची संधी िमळते.
कशी? मौिखक िस ी आिण वैयि क संबंध यांना कामाला जुंपून तसेच कं पनीची
उ पादने आिण सेवा याचे नेटवक उभा न.
रॉबट, तु ही ‘बी’ ा टं वसायाब ल बोलता, िजथे कमीत कमी ५०० कमचारी
असतात. नेटवक माक टंगम ये तु ही कमचारी नोकरीवर ठे वत नाही, तु ही ना
जबाबदारी देता, जे सव वतं ितिनधी असतात. ितथेच आ थक चलनशा लागू होते.
तुमचे वतं ितिनध चे नेटवक या वेळी ३००, ४०० कं वा ५०० असे बळकट होते,
ते हा तुम याकडे तळमळीने काम करणारा मोठा गट असतो. तोच गट तु हाला उ प
िमळवून देत राहातो.

नेटवक माक टं गिवषयी इतर काय हणतात

जॉन हणतात, मॉडेल शि शाली आहे; कारण ते काम करते. असे मत असणारे फ
आ हीच आहोत असे नाही.
सु िस व थापन त आिण‘इन सच अॉफ ए सल स’ या बे ट सेलर पु तकाचे
लेखक टॉम पीटस नेटवक माक टंगचे असे वणन करतात, ‘प ास वषापूव ॉ टर अँड
गॅ बल आिण हावड िबिझनेस कू लमधे आगमन झाले या ‘आधुिनक’ माक टंग नंतरचा
माक टंगमधील पिहला खरा ांितकारक बदल.’
नेटवक माक टंग या उदयाला येणा या यशाब ल फो स, फॉ युन, यूजवीक, टाइम,
यूएस यूज, व ड रपोट, यूएसए टु ड,े द यू यॉक टाइ स आिण द वॉल ीट जनल अशा
िनयतकािलकांमधे िलिहले गेले. पंधरा वषापूव या वसायाला या िनयतकािलकांनी
एवढा वेळ दला नसता. आता, नेटवक माक टंगिवषयी फॉ युन या ता या अंकात काय
हटले आहे ते पाहा.

आज, नेटवक माक टं गला सवात जलद गतीने वाढणारे वसायाचे एक मॉडेल हणून
जगभरातील अनेक त आिण वसायातील िनपुण लोकांनी मा यता दलेली आहे.

‘गुंतवणूकदारांचे व ... वसाया या े ातील उ म रीतीने जपलेले गुिपत,

अिवचल वा षक वाढ, सश कॅ श लो, गुंतवले या भांडवलावर िमळणारा उ परतावा
आिण जागितक वाढीचा दीघ काळाचा संभव.’
वॉरे न बफे आिण रचड ॉ सन हेही काही अिधक वेगळे हणत नाहीत. बफे िपकअप
हॅन चालवतात आिण ओमाहामधे राहातात. ॉ सन वत:ची िवमान वाहतूक करतात
आिण वत: या ि टश ह जन बेटावर राहातात. यां यात तीन गो ी सामाईक आहेत.
ते दोघेही अ जाधीश आहेत, दोघेही अ यंत वहारद आहेत आिण दोघां या
मालक या नेटवक माक टंग कं प या आहेत.
यातून काही यानात येते आहे?
िसटी ुप, जॉक , लॉ’ रएल, मास, रे मं टन आिण युिनिल हर. यां यात काय
सामाईक आहे याचा अंदाज या. या सवानी नेटवक माक टंग या पा यात आप या
पायाचे बोट बुडिवलेले आहे - काही ठकाणी (काही के सेसमधे) यां या पा वभागापयत.
आज, नेटवक माक टंगला सवात जलद गतीने वाढणारे वसायाचे एक मॉडेल
हणून जगभरातील अनेक त आिण वसायातील िनपुण लोकांनी मा यता दलेली
आहे.
 करण ८
हे उ प ािवषयी नाही – उ प िनमाण
करणा या मालम ेिवषयी आहे
अनेक लोकांना नेटवक माक टंगचे मू य समजत नाही, यात काही नवल नाही.
या याशी संबंिधत असले यांनाही आप या हातात न काय आहे, हे उमगत नाही.
नेटवक माक टंग ेझटेशन ऐक यासाठी जे हा लोक जातात, ते हा नेहमी एक
िवचारला जातो, तो आहे ‘मी या वसायात सामील झालो, तर मला कती पैसे
िमळतील?’ यात काही आ यही नाही. आप या नेटवक माक टंग वसायािवषयी
सांगताना सांगणारे ही तु ही दर मिह याला कती पैसे िमळवाल, याबाबतच बोलतात.
लोकांना दरमहा कती उ प िमळे ल हे जाणून घे याची इ छा असते; कारण ते ‘ई’
कं वा ‘एस’ ा ट ं मधे राहात असणा यांसारखा िवचार करत असतात. ते स या या ‘ई’
कं वा ‘एस’ ा टं उ प ाम ये भर एव ाच अथाने नेटवक माक टंगकडे पाहातात.
नेटवक माक टंगचे खरे मू य इथपयतच मया दत न च नाही.
एक तास काम करा, एक डॉलर िमळवा. दोन तास काम करा दोन डॉलर िमळवा,
उ प िमळव यातली अडचण हणजे ते कमालीचे मया दत असतं आिण एकरे षीय असतं,
ते तुम यावर अवलंबून असतं. हणजेच तु ही कधीच थांबू शकत नाही. मी पूव च
सांिगत या माणे हा एक सापळाच आहे. ब सं यांना याची आपसूक जाणीव होते. पण
या साप या या बाहेर पडायचे असेल, तर अिधक उ प िमळवायला हवे, हे आपले
गृहीत पूवापार आहेच. अिधक उ प िमळवणे हणजे वेळ आिण िमळणा या पैशां या
च ातच फरत राहाणे, ही व तुि थती बदलत नाही. पु हा एकदा सांगतो, अिधक उ प
िमळवणे हणजे फास आवळणे.
‘बी’ आिण ‘आय’ ा ट ं हे अिधक उ प िमळव यासाठी नसतात, तर ते अिधक
उ प िनमाण करणा या मालम े या मालक साठी असतात.

तुम या घरािवषयीचे स य
ब सं य लोक या गो चा मालम ा हणून िवचार करतात या ख या मालम ा
नसतात. या कज असतात.
एखादी गो मालम ा आहे क , कज हे कॅ श लोव न प होते. कु ठ यातरी सं द ध
मू याव न नाही. दुस या श दांत सांगायचे, तर ती मालम ा तुम या िखशात पैसे आणते,
क तुम या िखशातले पैसे काढू न घेते आहे, हे पाहाणे मह वाचे. येक मालम ा एकतर
तुम यासाठी पैसे िनमाण करे ल कं वा तुम याकडील पैसे काढू न घेईल. ती तुम यासाठी
पैसा िनमाण करत नसेल, तर ती मालम ा नाही, देणं आहे.
गेली क येक वष घराचा उपयोग एटीएमसारखा के ला जातो. या घरावर कज
काढू न े िडट काडावरील कज फे डले जाते कं वा सुटीवर खच के ला जातो, एसयू ही िवकत
घेतली जाते. असे काहीही असू शकते. कदािचत तु हीही हे के ले असेल. तु ही हे करता;
कारण घर ही मालम ा आहे, असे तु ही मानता. पण ते दारं -िखड या, स ा असलेलं
े िडट काड असतं.
मालम ा हणजे काय हे मी प करतो.
ब सं य लोक यािवषयी इतके ग धळलेले असतात, क ते गतीत मागे राहातात. ते
िड शनरी शोधतात. मग यांना शोध लागतो, क मालम ा हणजे ‘मोल असलेली व तू.’
यातला एक श द अवघड आहे. तो हणजे मोल. मी तु हाला एक िवचारतो :

तुम या घराचे मोल काय?

तु ही उ र दे यापूव मी तोच दुस या प तीने िवचारतो :

तुमचे घर तु हाला येक मिह याला कती उ प देते?

‘नाही, खरे तर मीच या यावर व छता, दु ती इ याद साठी खच करतो,’ हे तुमचे

उ र अस याची श यता अिधक आहे.
तंतोतंत बरोबर. हणूनच तुमचे घर ही तुमची मालम ा नसते. ते कज असते.
तु ही हणता, ‘एक िमिनट थांबा. मा या घराची कं मत २० लाख आहे.’
खरे च? के हा? तु ही ते के हा िवकले? भिव यातील कोण यातरी णी. मग तु ही
कोठे राहाल? या घरा या िव तून आले या पैशांतून राहा यासाठी तु ही नवे घर घेणार
आहात? अथातच! मग मू य कोठे आहे? तुम या हातात पडणारे , तु हाला यो य/अयो य
ठरिव याचा अिधकार असलेले आिण तु हाला आवडेल ितथे गुंतवणूक करता येऊ शकणारे
उ प कु ठे आहे? ते ितथे नाही. नसतेच. तुमचे घर हे तुमची मालम ा नसते, ते
जिमनीतील भगदाड असते, यात तु ही पैसा ओतत असता.

जिमनीतील भगदाड आिण मालम ा हा फरक करायचा कसा?

िड शनरीमधील ा या णभर िवस न जा. आपण वा तव जगासंबंधी बोलूया.
मालम ा ही अशी एखादी गो आहे, जी तुम यासाठी काम करते हणून तु हाला उव रत
आयु यात काम करावे लागत नाही. माझे गरीब वडील नेहमी हणत असत, ‘नोकरीसाठी
काम करा.’ माझे ीमंत वडील हणत, ‘मालम ा उभी करा.’
‘बी’ ा ट ं मधे राहा याचा फायदा हा आहे, क तु ही जे हा एखादा उ ोगधंदा
उभा करता, ते हा तु ही मालम ा उभी करत असता.
आम या रच डॅड वसायाची अॉ फसेस जगभर आहेत. मी काम करत असेन कं वा
झोपलेलो असेन कं वा गो फ खेळत असेन, मला धनादेश येतच राहातात. हेच आहे
अ य , उरलेले उ प . मी नोकरीसाठी खूप काम करणार नाही, मी मालम ा
उभारणीसाठी खूप काम करे न. याचे अगदी साधे कारण आहे, मी ीमंत लोकांसारखा
िवचार करतो, कामगार वगासारखा नाही.
याचे कारण उ ोगधं ाची मालक असणे हणजे मालम ेची मालक असणे. जे हा
तु ही एखादा नेटवक माक टंग वसाय उभा करता, ते हा फ जग याची कौश ये
िशकता असे नाही, तर तु ही वत:साठी खरी मालम ा उभी करता. नोकरीत तु ही
उ प िमळवता. नेटवक माक टंगमधे याऐवजी तु ही मालम ा उभी करता आिण ती
उ प िनमाण करते -तुमचा उ ोगधंदा.
मी पैसे िमळवून देणा या गो तच गुंतवणूक करतो. ती गुंतवणूक मा यासाठी पैसे
िमळवत असेल, तर ती मालम ा. ती जर मा याकडू नच पैसे घेत असेल, तर ते कज.
मा याकडे दोन पोश गा ा आहेत. मा यासाठी या कज आहेत; कारण मी यांचा मालक
असलो, तरी या मा या िखशात पैसे टाकत नाहीत. या मा या िखशातून पैसे काढू न
घेतात. हे रॉके टचे िव ान नाही.
पिह या मांकाची मालम ा ही वसाय आहे. दुस या मांकाची रअल इ टेट
आहे. रअल इ टेटबाबतही तु हाला कॅ श लो आिण भांडवली नफा यां यातील फरक
समजायला हवा. ब सं य लोकांना दो हीतील फरक समजत नाही. जे हा ते गुंतवणूक
करतात, ते हा ते भांडवली न यासाठी करत असतात. ते हणतात, ‘मा या घराची कं मत
वाढली, कारची कं मत वाढली.’ हा भांडवली नफा आहे, कॅ श लो न हे.
थावर मालम े या मालक चा हेतू ती मालम ा हणून ठे व याचा असतो,
फाय ासाठी िवक याचा नसतो. तु ही जर थावर मालम ेचा एखादा तुकडा एक लाख
डॉलसला िवकत घेतला आिण काही काळाने दोन लाख डॉलसला िवकला, तर ती
मालम ा न हे. तु ही फ एक लाख डॉलसचा भांडवली नफा िमळवला. याचा अथ पैसे
िमळव यासाठी तु हाला ती मालम ा गमवावी लागली. हे हणजे पैशांसाठी दुभती गाय
िवकणे आहे. मी ती गाय वत:कडे ठे वून दुधाची िव करणे अिधक पसंत करे न.
नोकरीची ही सवात मोठी अडचण आहे. नोकरी ही मालम ा नाही. तु ही ती ई-
बेवर बेवर िवकू शकत नाही, ती भा ाने देऊ शकत नाही. तु हाला या याकडू न लाभांश
िमळत नाही. तुम या आयु यातील उ म वष, खरे तर दशके तु ही मालम ा
उभार यासाठी का खच करत नाही, असा मला अनेकदा पडतो. अगदी प पणे
सांगायचे, तर तु ही मालम ा उभी करता; पण दुस या कोणासाठी तरी; वत:साठी नाही.
चुकूनही गैरसमज क न घेऊ नका. तु ही जे हा नोकरी करता, ते हा तु ही मालम ा
उभी करत असता, फ ती तुमची नसते.
चांगली नोकरी असणे हे वाभािवकरी याच मू यवान आहे. ही क पना आप यावर
बंबवली गेलेली असते; पण याला काहीही कं मत नसते. अगदी शू य कं मत असते आिण
तुम या जखमेवर मीठ चोळ यासाठी नोकरीपासून तु हाला िमळणा या उ प ावर इतर
कोण याही उ प ावर लावला जातो यापे ा अिधक दराने कर लावला जातो. तुम या
िव ढीग या ढीग सजवून ठे वलेला असतो, तरीही ‘ई’ ा ट ं मधील ‘सुरि तता व
सुिनि तते’साठी काही लोक ही कं मत मोजायला तयार असतात.

नेटवक माक टं ग हे उ पादनं िवक यािवषयी कं वा उ प िमळ यािवषयी

नाही
नेटवक माक टंगब ल सवात मोठा लोकि य गैरसमज हा आहे, क हा िव चा
वसाय आहे; पण िव हणजे अिधक उ प िमळवणे आहे. अडचण हीच आहे, तु ही
उ ोग थांबवलात क उ प थांबते.
िव े याला नोकरी असते. तु ही जर एखा ा िडपाटमटल टोअरमधे काउं टर या
मागे काम करत असाल, तर तु ही ‘ई’ ा ट ं मधे आहात. तु ही वत:साठी वसाय करत
असाल, इ शुर स कं वा घरे कं वा दािगने, तु ही ‘एस’ ा ट ं मधे आहात; पण कोण याही
प तीत तु ही नोकरीच करता आिण तुमचे काम िव कर याचे आहे.
याने तुमची संप ी कं वा वातं य उभारले जात नाही.
तु हाला दुसरी नोकरी नको आहे, तु हाला दुसरा प ा हवा आहे जो ‘बी’
ा टं मधील असेल.

जॉन : रॉबट हे अगदी बरोबर आहे. लोक नेहमीच हे गृहीत धरतात, क या

वसायात यश वी होणे हणजे ‘भरपूर िव करणे’; पण तु ही तुमचे
उ पादन कं वा सेवा यां या िव म ये खूप चांगले असणे, ही नेटवक
माक टंगची अटच नाही. तु ही यात कतीही चांगले असा कं वा बरे असा,
(ब तांश लोकांना आपण यात चांगले नाही, असे वाटत असते आिण ते खरे ही
आहे.) येथे तु हाला उ प िमळतच राहाते.

शेवटी काहीही झाले, तरी एका दवसात खूप तास असतात.

नेटवक माक टंगचा मु य मु ा हा आपले उ पादन वा सेवा िव नसून नेटवक

उभारणी आहे. हे एकाच उ पादन कं वा सेवेचे ितिनिध व करणारे लोकांचे सै यच असते.
ते सै य ते उ पादन कं वा सेवा इतरांपयत पोहोचवते.
खूप उ पादन िवकणे हे तुमचे कं वा कोणा एका चे येय नसते. अनेक लोकांना
यांचे उ म ाहक बनवणे, वाजवी सं या असले या ाहकांना आपला माल िवकणे, सेवा
देण,े इतरांनाही ते काम कर यास वृ करणे आिण इतरांनाही याची मािहती देऊन
आप यात सामील क न घेणे, हे या वसायाचे येय असते.

आपलीही वतं ितिनध ची फळी असावी, अशी इ छा करणे आिण या दृ ीने

पावले टाकणे मह वाचे. तु ही एकदा का हे के लेत, क तु हाला काय िमळे ल माहीत आहे?
तु हाला िमळे ल एक मालम ा, जी तुम यासाठी उ प िनमाण करे ल. अ य उ प !
करण १३ मधे मी जॉनना, नेटवक माक टंग हे िव कं वा िव े ता याच भोवती
फरत का नाही, याचे अिधक प ीकरण दे यास सांगेन. मला आशा आहे क तु ही यावर
पूण ल क त कराल; कारण ती गु क ली आहे जी ब सं य लोकांना िमळत नाही.
आता मला एक मह वाचा मु ा अधोरे िखत करायचा आहे, तो हणजे ‘नेटवक माक टंग हे
अिधक उ प िमळव यािवषयी नसून, मालम ा उभारणीिवषयी आहे.’
य ात एकाच वेळी आठ मालम ा उभारणीिवषयी ते आहे. पुढील करणांमधे
आपण यां यावर दृि ेप टाकणार आहोत.
 करण ९
मालम ा १ : वा तव जगातील वसाय
िश ण
मला एक कबुलीजबाब ायचा आहे. मी सावकाश वाचणारा आहे. मी खूप वाचन
करतो; पण मंदगतीने. मला तो िवषय समजून घे यासाठी ते पु तक दोनदा कं वा तीनदा
वाचावे लागते. एवढंच काय, मी फार चांगले िल ही शकत नाही. खरे तर मी शाळे त
असताना िलखाणा या परी ेत दोनदा नापास झालो होतो.
तु हाला हे िवरोधी नाही वाटत? हा ‘क’ दजाचा िव ाथ , जो शाळे त िलिह या या
परी ेत दोनदा अयश वी झाला, जो आजही फारसे चांगले िलहीत नाही, याची सात
पु तके यूयॉक टाइ स या ‘बे ट सेलर’ यादीत होती.
माझा मु ा एवढाच आहे, क चांगली ेणी िमळणे हणजे सवकाही नाही.
मला चुक चे समजू नका. मी िश णाची कं मत कमी करत नाही. माझा िश णावर
िव ास आहे. खरे तर, िश णािवषयी मा या भावना ती आहेत. जीवनात यश वी
हो यासाठी जे िशक याची गरज आहे, ते िशकवणारे , ते खरे िश ण. यावरच मी िव ास
ठे वतो.
मी जे हा वत:चा नेटवक माक टंग वसाय उभारावा अशी िशफारस करतो, ते हा
यामागे तु ही अनेक उ कृ आिण जीवन बदलणा या उ पादनांचे ितिनिध व करता,
तु ही उ प ाचा माग िनमाण करता कं वा तु ही आ थक वातं याकडे जाता, एवढेच
कारण नसते.
होय, ती उ पादने नेहमीच उ कृ असतात आिण होय, संप ी उभार यासाठी
तु हाला खरा माग दाखव या या या मागा या मतेचे मोल मी खूप मानतो. तरीदेखील
तु हाला िमळणारे हे फायदे खूप मह वाचे नाहीत, असेही मला वाटते. नेटवक
माक टंगमुळे य अनुभवातून वसाय िश ण घेता येते आिण मा या दृ ीने हेच
पिह या मांकाचे मू य आहे.

िश णाचे तीन कार

आ थकदृ ा यश वी राहायचे असेल, तर तु हाला पु तक , ावसाियक आिण
आ थक िश ण यांतील वेगवेग या कार या िश णाची गरज असते.
पु तक िश ण तु हाला वाचावे कसे, िलहावे कसे आिण गिणत कसे सोडवावे याचे
िश ण देते. हे खूप मह वाचे िश ण आहे. िश णा या या पातळीवर मी ि श: फारशी
चांगली गती क शकलो नाही. मी हटले तसे, आयु यातील ब सं य काळ मी ‘क’
दजाचा िव ाथ होतो. याचे साधे कारण हणजे जे िशकवले जात होते, यात मला
फारसा रस न हता.
ावसाियक िश ण पैशासाठी काम कसे करावे ते िशकवते. दुस या श दात ते
तु हाला ‘ई’ आिण ‘एस’ ा ट ं मधे राहा यासाठी िशकवून तयार करते. मा या त णपणी
शार मुले डॉ टर, वक ल, अकाउं टंट होत असत. इतर मुले वसाय िश ण देणा या
महािव ालयांना जात. जे यांना वै क य साहा यक, लंबस, िब डस, इलेि िशयन
आिण अॉटोमोबाइल मॅकॅिनक हो याचे िश ण देत असत.
मी इथेही े ठरलो नाही. पु तक िश णात फारशी गती न के यानं मला
डॉ टर, वक ल कं वा अकाउं टंट हो यासाठी ो साहन दले गेले नाही. याऐवजी मी
जहाजावरील अिधकारी, यानंतर हेिलकॉ टर वैमािनक झालो. म रन कॉपस्साठी
ि हएतनाममधे काम के ले. २३ वषाचा झा यानंतर, मी दोन वसाय के ले. एक हणजे
जहाजावरील अिधकारी आिण दुसरा वैमािनक. या दो हीपैक मी एकाचाही उपयोग पैसा
िमळव यासाठी के ला नाही.
आ थक िश णात तु ही पैशासाठी काम कर याऐवजी पैशाने तुम यासाठी कसे काम
करावे हे िशकवले जाते. तु हाला असे वाटेल, क िबझनेस कू लमधे तु हाला आ थक
िश ण िमळालेले आहे; पण ब तेकदा तसे घडलेले नसते. सामा यत: िबझनेस कू स
शार मुलांना िनवडतात आिण ीमंत लोकांसाठी ावसाियक एि झ यु ट ह हणून
िशि त करतात. दुस या श दांत सांगायचे, तर िव ा याना ते ‘ई’ ा ट ं मधील वर या
वगातील जीवनासाठी िशि त करतात; पण शेवटी ते ‘ई’ ा ट ं च असते.
मी ि हएतनाममधून परत आ यानंतर एमबीए कर याचा िवचार करत होतो.
ीमंत विडलांनी मला तो िवचार मनातून काढू न टाकायला लावला. ते हणाले,
‘पारं प रक प तीने तुला जर एमबीएची पदवी िमळाली, तर ीमंतांचा कमचारी हणून
तुला िश ण िमळे ल. तुला जर वत:ला ीमंत करायचे असेल, तर तुला अशा पु तक
िश णाची गरज नाही. तुला गरज आहे ती वा तव जगातील आ थक िश णाची.’

मह वाची कौश ये
उ ोजक असणे आिण ‘बी’ ा ट ं उ ोगधंदा उभारणे हे सहजसोपे नाही. य ात
मी असे खरे मानतो, क ‘बी’ ा ट ं मधील वसायाची उभारणी हे सवात कठीण आ हान
आहे. ‘ई’ आिण ‘एस’ ा ट ं मधे अिधक लोक अस याचे कारण हेच, क ‘बी’ ा ट ं पे ा हे
ा टं कमी मागणी असणारे असतात. ते जर सहजतेचे असते, तर येकाने ते के ले असते.
तु हाला जर वसायात यश वी हायचे असेल, तर काही तांि क कौश ये िशकणे
गरजेचे असते. जे कदािचत तु ही पारं प रक प तीम ये िशकलेले नसता.
उदाहरणाथ, वि थत रचना मक कामाची आिण वत:चा माग वत:च
आख याची मता.
तु हाला जे वाटते यापे ा हे मोठे आहे. नेटवक माक टंग या जगात लोक जे हा
येतात, ते हा ते एक कार या सां कृ ितक ध याचा अनुभव घेतात. यांनी काय करायचे
आहे, हे आतापयत सांिगतले जाते. याची यांना सवय असते. ‘ई’ ा ट ं मधे तु ही खूप
काम के ले, तरीही येय ठरिवणे, कृ ती कर याचा आराखडा तयार करणे, तुमची
काय मपि का तयार करणे, तुम या वेळेचे व थापन करणे आिण उ पादक कृ त ची
कायवाही करणे या गो चा अिजबात अनुभव नसतो.
अनेक लोकांकडे ही मूलभूत कौश ये नसतात, हे ध ादायक आहे. ध ादायक; पण
आ य वाट यासारखे नाही. काही झाले तरी ‘ई’ ा ट ं मधे, तु हाला याची गरज नसते.
तु ही जर ‘बी’ ा ट ं मधे वेश करणार असाल, तर ही तुम यासाठी वैकि पक गो नाही.
चेकबुक नीट राखणे, आ थक आराखडा तयार करणे व वा षक अहवाल वाच याइतक च
ती मह वाची कौश यं असतात.

करिवषयक फायदे व ते िशकवत असलेले धडे

वसायांना टॅ सिवषयक मह वाचे फायदे िमळतात, ही गो नेटवक माक टंगम ये
नवीन असले या लोकांना ध ादायक वाटते.
ीमंत लोकांना िमळणा या करिवषयक अनेक फाय ांची, जे यांना वत:ला िमळत
नसतात, अनेकांना अंधुक क पना असते. फ आयु यभर ते ‘ई’ ा ट ं मधे रािहलेले
अस याने हे फायदे काय आहेत आिण ते कसे काम करतात, यािवषयीची सवसाधारण
क पना नसते. हणून नवीन वसाया या पिह याच दवशी यांना हे जाणवते, क तेच
करिवषयक फायदे यांनाही िमळू शकतात. यामुळे खूप मोठी र म यां या िखशात
िश लक राहाते. ही जाणीव झा यावर यांना ध ाच बसतो.
करिवषयक धोरणात जे नुकतेच बदल घडले आिण छोटे ावसाियक व वयं
रोजगारासाठी िव याचे जे कार तयार कर यात आले आहेत, यामुळे ित पध आिण
मो ा कं प या देऊ करतात यापे ा अिधक चांग या फाय ा या योजना ते वत: िनमाण
क शकतात. नेटवक माक टंग वसाय तुम या फाव या वेळात सु क न आिण तुमची
नोकरी चालू ठे वून तु हाला ीमंत लोकांना करांचे जे फायदे िमळतात, ते फायदे तु हाला
िमळायला सु वात होते. एखादी अधवेळ वसाय क न इतर कमचा यांपे ा
अिधक कर वजावट घेऊ शकते.

एकदा तु ही घरगुती नेटवक माक टंग वसाय सु के ला, क वर

 दशवले या काही उदाहरणांवर तु ही खच के लेला असेल, तर ती कायदेशीर
वजावट िमळू शकते.
सूचना : ही यादी प ीकरणासाठी दलेली आहे. तु हाला याचा फायदा
यायचा अस यास तुम या कर स लागाराशी स लामसलत करावी.

उदाहरणाथ, तु ही कारचा खच, पे ोल, काही जेवणे आिण करमणूक यावर वजावट
िमळवू शकाल. अथात, तुमचे आ ाचे उ प , वसाय यांवर काही गो ी आधा रत
असतात. तु हाला कोणकोणते फायदे िमळू शकतात, हे पाहा यासाठी सीए कं वा कर
स लागाराचा स ला घेणे गरजेचे आहे. आणखी एक मह वाचे हणजे या स लागाराचा
मोबद यावरही तु हाला वजावट िमळते. दुस या श दांत सांगायचे, तर सरकारला कमीत
कमी कर दे यासाठी तु ही घेतले या ावसाियक स या या खचावरही सरकार तु हाला
करात वजावट देत.े

नेटवक माक टं गचे हे एक स दय आहे, क ते गूढ गो वरील बुरखा दूर करते आिण
‘बी’ ा ंटमधील जीवन दाखव यास सु वात करते.

न ा वसाया या पिह याच दवसापासून करबचत होते, यातून फायदा होतो,

हा माझा मह वाचा मु ा नाही. ‘बी’ ा ट ं मधे वातावरण कसे असते, याचा असं य
लोकांना सुगावाही लागत नाही. तो पडदा दूर करणे, हा माझा मु ा आहे.
इथे जे करिवषयक फायदे िमळतात याब ल कळ यानंतर ब सं य लोकांना ध ा
बसतो. याचे कारण ब सं य लोकांसाठी ‘बी’ ा ट ं हे गमावले या अटलां टस
खंडासारखे असते. नेटवक माक टंगचे हे एक स दय आहे, क ते गूढ गो वरील बुरखा दूर
करते आिण ‘बी’ ा ट ं मधील जीवन दाखव यास सु वात करते.
तुम या वा तव जगातील ावसाियक िश णात तुमचे वागत!

जीवनाची कौश यं
जे हा ावसाियक यशाची िन मती घडवायची असते, ते हा ती तांि क
कौश यांइतक साधी गो नसते. ‘बी’ ा ट ं म ये यश वी हो यासाठी जीवनाची कौश ये
अिधक मह वाची आहेत. जीवनात दीघकालीन यश वी हो यासाठी तुमची कौश ये,
िश ण, तुमचे अनुभव आिण तुमचे वैयि क चा र य, ही गु क ली आहे.
उदाहरणाथ, वत:वरील संशय, बुजरे पणा आिण नाकारले जा याची भीती या
गो वर मात कशी करायची हे मला िशकावे लागले होते. दुसरे वैयि क गतीचे कौश य
मला िशकावे लागले होते, ते हणजे अपयशी ठर यानंतर परत कसे उभे राहायचे आिण
पु हा न ाने सु वात कशी करायची. ‘बी’ ा टं मधे जर यश वी हायचे असेल, मग तो
कोणताही वसाय असो जसे नेटवक माक टंग, ँ चायझी कं वा उ ोगाची सु वात,
यासाठी वैयि क वभाव वैिश ांम ये आिण कौश यांम ये भर घालावी लागते.
 या गो ी आपण शाळे त िशकत नाही, कामा या ठकाणीही िशकत नाही. लहानाचे
मोठे होताना ब तेकांना घरीही या गो ी िशकव या जात नाही. या सा या कु ठे िशकता
येतील? जगा या पाठीवर कु ठे बरं तु हाला असा वसाय िमळे ल, जो तुम या
िश णासाठी आिण वैयि क वाढीसाठी आप या वेळेची गुंतवणूक करतो आिण
या याबरोबर तु हाला वसाय उभा कर यासही मदत करतो?
तर नेटवक माक टंगम ये :

जॉन : रॉबट, हे फार रं जक आहे. तु ही नेहमी वसायाचे िश ण हा या

वसायाचा पिह या मांकाचा फायदा हणून सांगता, मला हा चांगला मु ा
वाटतो. पु कळदा लोक नेटवक माक टंग या मा यमातून जो अनुभव िमळतो,
या या साहा याने कौश ये िशकतात आिण आपले िवचार व दृि कोन अिधक
ग भ करतात. जे कदािचत यांना एरवी िमळू शकले नसते.
लोकांना भीतीवर मात कशी करावी, संपक कसा ठे वावा, इतर लोक ‘नाही’
हणतात या मागील मनाची वृ ी समजून घेणे, नकार िमळा यानंतर िचकाटी
कशी ठे वावी आिण वा तव जगातील आ हाने कशी पेलावीत, हे सव नेटवक
माक टंग िशकवते.
नेटवक माक टंग िशकवते, ती वा तव जगातील काही मह वाची कौश ये
खालील माणे :

• यशाब लचा कल
• यशासाठी तयार होणे
• वैयि क भय, संशय आिण आ मिव ासाचा अभाव यावर मात करणे
• नाकारले जा या या भीतीवर मात करणे
• संवादाची कौश ये
• लोकसंपकाची कौश ये
• वेळे या व थापनाची कौश ये
• जबाबदारीची कौश ये
• वहाय येय ठे वणे
• पैशा या व थापनाची कौश ये
• गुंतवणुक ची कौश ये

चांग या नेटवक माक टंग कं प या या यासाठी िश णाचा भरीव काय म देतात

आिण मला हे मा य आहे, क या कारचे िश ण िन ववादपणे अनमोल आहे.
खरे तर, तु हाला खूप पैसे देऊनसु ा अशा कारचे िश ण इतर कोठे ही िमळणार
नाही आिण असे िश ण, क िजथे िशक यासाठी तु हाला पैसे िमळतात.
नेटवक माक टंगमधे एक सव आढळणारा वा चार आहे, ‘हा वसाय असा आहे
‘कमवा आिण िशका’. हा फार चांगला वा चार आहे; कारण तो या वसाया या
मह वा या मु ावर जोर देतो.’

या लोकांना नोकरदारांची कौश ये िशक याऐवजी उ ोजकांची वा तव जगातील

कौश ये िशकायची आहेत, यां यासाठी नेटवक माक टं ग हे वा तव जगातील
ावसाियक शाळा आहे.

नेटवक माक टंगमधे िश ण हे ताि वक भूिमके पे ा अिधक आहे, ते

योगशील आहे. तु ही अगदी वरपयत पोहोचा अथवा न पोहोचा, येथे तु ही
पैसे िमळवलेले असतात कं वा या मागावर असता. उव रत आयु यासाठी
िमळालेले िश ण हे खूप मोलाचे आहे. अनेक लोकांचा इतर वसायात
शेवट होतो. मा , नेटवक माक टंगचा अनुभव आिण िश ण घेतलेले
यश वी होतात.

येथे तोच खरा मु ा आहे. गे या दशकभर मी या वसायाची िशफारस करतो आहे,

याचे मोठे कारण हेच आहे. जे हा तु ही एखा ा चांग या नेटवक माक टंग कं पनीत
सामील होता, ते हा ते तु हाला चाल यासाठी माग आखून देतात एवढेच नाही, तर
यश वी हो यासाठी आव यक असणारी कौश ये आिण गुणांची वाढ कर यासाठी
आधारसु ा देतात.
या लोकांना नोकरदारांची कौश ये िशक याऐवजी उ ोजकांची वा तव जगातील
कौश ये िशकायची आहेत, यां यासाठी नेटवक माक टंग हे वा तव जगातील
ावसाियक शाळा आहे.
 करण १०
मालम ा २ : वैयि क गतीचा फायदेशीर
माग
‘ कयोसाक , तु ही थोडे हळवे झाला आहात,’ वैयि क गतीचा फायदेशीर माग
वगैरे काय सांगता आहात. मला अशा समोरासमोर भेटणा या गटांची गरज नाही. मला
मा या गरजा भागवाय या आहेत. मला संप ी उभी करायची आहे. मला ‘कु मबाया’
गायचे नाही,’ असे काहीसे िवचार कदािचत तुम या मनात येत असतील.
मी हळवा झालेलो नाही. मी फ वा तववादी झालो आहे. ीमंत होणे हणजे
लॉट मशीनमधे ५० सट टाकू न नशीब आजमावणे नाही. तु हीसु ा पूरक उ प ाचा एक
नवीन माग हणून याकडे पाहात नाही. तु ही खरे तर तुम या मु य मू यांमधे बदल करत
आहात. हे तु ही जे करत आहात, यात बदल कर यािवषयी नाही, तर ख या अथाने तु ही
कोण आहात यातील बदलावषयी आहे.
माझा िम डोना ड प हा आज अ जाधीश आहे; पण एक वेळ अशी आली होती,
क रयल इ टेटचे माकट कोसळ यावर तो सव गमावून बसला होता. तो या या ९२
लाख डॉलस कजा या अनुभवाब ल सांगतो. ‘मी र यावरील एका िभका या या जवळू न
गेलो आिण मा या ल ात आले, क तो ९२ लाख डॉलसने मा यापे ा मोठा होता.’
तरीही लवकरच तो उ थानावर आला; कारण तो प आहे. अिधक िबनचूकपणे
सांगायचे, तर तो प झाला आहे.
माझाही अनुभव असाच होता. मी ितसा ा वष ल ाधीश झालो होतो. दोन
वषानी माझी कं पनी कफ लक झाली. वसाय गमावणे हा काही फार सुखद अनुभव
न हता; पण ते एक मोठे िश ण होते. मी या काही वषात खूप िशकलो. वसायािवषयी
आिण यापे ा अिधक वत:ब ल िशकलो.
या अध:पातानंतर ीमंत डॅड मला हणाले, ‘पैसा आिण यश तु हाला म ूर आिण
मूख बनवते. आता थोडी ग रबी आिण न ता पाठीशी अस याने तू पु हा एकदा िव ाथ
होऊ शकतोस.’ ते अगदी बरोबर होते. अनुभवातून मी जे काही धडे िशकलो, हे काळा या
ओघात अनमोल िस झाले आहेत. जगभर पसरलेला वसाय उभा करणे आिण गमावणे
याने मला वा तव जगातील िश ण दले, शेवटी ीमंतही के ले. याहीपे ा अिधक
मह वाचे हणजे या िश णामुळे मी वतं झालो. या िश णा या दर यान मी सवात
मोठी गो िशकलो, ती वसाय कं वा पैशांब ल न हती तर मा याब ल होती.
मला जॉनला यािवषयी एक िवचारायचा आहे. मी जो िवचार करतो आहे, तेच
याचे उ र असेल, तर मला जे काही हणायचे आहे, याचा अथ तु हाला समजेल.

रॉबट : जॉन, या नेटवक माक टंग वसायात येणा या येकाला

सार याच पातळीवरील यश िमळणार नाही हे उघड आहे. तुम या
अनुभवाव न नेटवक माक टंगमधे काही लोक यशाची जी अपे ा ठे वतात,
या पातळीवर पोहच यास अपयशी ठरतात, याचे पिह या मांकाचे कारण
कोणते?

जॉन : वेगवेग या लोकांनी यशाची ा या वेगवेगळी असते. जे एखा ा

ला मह वाचे वाटते, ते दुस या ला वाटेलच असे नाही. काही
लोक यां या स या या उ प ा या िमळणा या आधारातच समाधानी
असतात, याच वेळी दुसरे कोणी ावसाियक संधी या शोधात असतात.
अशी संधी, जी उ प ाची याश आिण जीवनशैलीचे साधन यात बदल
घडवू शके ल. तु हाला अपयशाची ा या ढोबळमानानेच करावी लागेल.
दरमहा एक हजार डॉलस उ प िमळवणे, हे मोठा उ ोग उभार या या
य ात असणा यासाठी अपयश आहे. तेच एका आईसाठी मोठे यश असेल;
कारण ितचे येय हे घरखचाला हातभार लाव याचे असेल.
आप याला हे माहीत असते, क येयाची पवा न करता जे नेटवक
माक टंगमधे िचकाटी धरतात यांचा नैस गक कल अिधक चांगले हो याचा
असतो. खरे तर, लोक जे हा सोडू न जातात, ते हाच ते अपयशी असतात असे
मी मानतो.
हे समजून घे यासाठी थोडे तपशीलात जाऊ. एखादी कं पनी
सोडते कं वा नाही, या गो ी एवढी ती साधी गो नाही, हणजे राजीनामा
ायचा आिण ‘मी बाहेर पडलो आहे’ असे जाहीर करायचे. हा िवषय
वसाय सोड याचा नसून तु हाला वत:ला सोड याचा आहे.

मी अगदी असाच िवचार के ला होता. मी पु तका या सु वातीलाच हटले होते. हे

तु ही जो वसाय करत आहात तो बदल यािवषयी नसून तुम यात बदल
कर यािवषयीसु ा आहे. मी तु हाला प रपूण वसाय दाखवू शकतो; पण तु हाला
वसाय वाढवायचा असेल, तर तु हालाही वाढावे लागेल.

तुम यातील जंकणारा आिण तुम यातील गमावणारा

जॉन यांनी आ ा दोन श दांचे वणन के ले. एक आहे‘सोडू न जाणारा’, दुसरा आहे
‘गमावणारा’.
आप या येका या आत एक जंकणारा आिण एक गमावणारा असतो. यात
माझासु ा समावेश आहे. मा यातही एक जंकणारा आिण एक गमावणारा आहे. ते
एकमेकांशी पधा करत असतात. ब सं य लोक आयु यात खरे यश वी हो याऐवजी
‘फ तगतात’; कारण यां यातील गमावणा याची यां यावर स ा असते. मी असे करत
नाही. मी मा यातील जंकणा यास आ हाने जंक यास सांगतो.
गमावणारा बोलत आहे हे तु ही कसे ओळखता? ‘ते मला परवडणार नाही’, ‘हे
फारच जोखमीचे आहे’ कं वा ‘मी अपयशी झालो तर,’ असे हणणारा गमावणारा असतो.
जंकणारा जोखीम प करायला तयार असतो. गमावणारा फ सुरि तता आिण िनभयता
याचाच िवचार करतो.
हे उपरोिधक आहे. गमावणारा सुरि तता आिण िनभयता यािवषयी वायफळ
बडबड आिण त ारी करत असतो. याचा शेवट होतो तो कधीच वा तिवक सुरि त आिण
िनभय नसले या कारक द त या जीवनात तून बस यात. एखा ा कापारे शनसाठी तु ही
आठव ातील ४८ तास नोकरी करता आिण तेच कॉपारे शन पुढील काही वषात कदािचत
टाळे बंदी करे ल, यात कोणती सुरि तता? कं वा तुटपुंजी र म ४०१ (के ) लॅनम ये
अडकवायची जी यु युअल फं ड शोषून घेतो आिण बुडतो कं वा एखा ा फं डात याचे
व थापन आ थक स लागार करत असतो, जो य ात तुमचा बन मॅडोफ असतो.
आप या येकात एक जंकणारा आिण हरणारा असतो, एक ीमंत मनु य आिण
एक गरीब मनु य असतो, एक काम करणारा असतो आिण एक कोचावर बसणारा असतो.
हीच लढाई आहे. नेटवक माक टंगमधे तुम यातील ीमंत माणूस जागा कर यासाठी व
याची दखल घे यासाठी मदत के ली जाते. तुम या हरणा या िम ांची अशी इ छा असते,
क तु ही कोचावरच राहावे आिण ४८ तास काम क न सुरि त राहावे. तु ही ते के ले, क
यांना वेगळे काही करावे लागत नाही. नेटवक माक टंग तु हाला व थ बसू देत नाही.
तु ही वर या पायरीवर जावे, एकएक पायरी पार करावी, तुम या आ ापयत या
इितहासापलीकडे जाऊन अिधक यश वी हावे, हे नेटवक माक टंगचे ल य असते.
‘मला हे परवडणार नाही’ कं वा ‘ते खूप ख चक आहे’ कं वा ‘मला फ फायदे हवे
आहेत, मला एवढे क करायचे नाहीत कं वा जोखीम यायची नाही, असे हणणे सोपे
आहे’, ही वा ये हरणा याची आहेत.
याब ल वाईट वाटायचे कारण नाही. आप या येकात एक हरणारा असतो.
मा यातही एक आहे आिण अगदी थो ा वेळासाठी का होईना; पण तो मा यावर मात
करत असतो. मी रोज सकाळी ती िनवड करतो. या सकाळी कोण जागृत झाला आहे,
ीमंत मी का गरीब मी? जंकणारा, क हरणारा? ही माझी लढाई आहे.
खरे तर आप या सवा या आतमधे सव वृ ची पा े असतात. आपण कोण होणार
आहोत याचा संपूण वणपट असतो. मला अशी हवी होती िजचे वैवािहक जीवन
समाधानी आहे, याने जगाला मदत के ली आहे आिण याचा कल आ याि मक
वातं याकडे आहेत.
येक वेळी आपण जे हा आप या भयाला, संशयाला कं वा खचले या
आ मस मानाला जंकू देतो. अशा वेळी हरणारा उदय पावतो आिण वच व गाजवतो.
आपला दृि कोन इतरांना सांगणे, मन वळवणारी गो सांगणे हणजे तुम यातील
हरणा याकडे दुल कर यास िशकणे आिण जंकणा याला पृ भागावर येऊ देण.े
ब सं य लोकांकडे प रि थतीचा तट थतेने िवचार करणे, िनराशा दूर करणे,
 संहावलोकन करणे ही मता नसते. या कौश याचे यांना िश ण िमळालेले नसते. ही
कौश ये खूप मह वाची असतात. ‘बी’ ा ट ं वर ािव य िमळवले या ची असतात.
हे उ ोजका माणे िवचार कर यासारखे आहे. हा सवात मह वाचा गुण तु ही वत: या
नेटवक माक टंग वसाय उभा क न िशकू शकता.
मला हे कर यास दोन वष लागली. झेरॉ स कॉपारे शनमधील नोकरी सु के ली, या
वेळी हे बदल होऊ लागले होते. मी मा यातील जंकणा याला वाढू दले. ती दोन वष
सरता सरता मी नोकरीव न काढले जा या या प रि थतीपयत आलो होतो. सुदव ै ाने
ते हाच माझा आ मिव ास वाढ यास सु वात झाली. माझी िव वाढली आिण पुढील
दोन वषा या आत मी कायम पिह या कं वा दुस या मांकावर होतो.

नेटवक माक टं ग तुम यातील भयास त ड दे यास, यावर िवजय िमळव यास आिण
तुम यातील जंकणा यास समोर आण याची संधी देत.े

माझा आ मस मान वाढिवणे हे मा यासाठी पगारापे ा अिधक मह वाचे होते.

आ मिव ास आिण आ मस मान यांची पु हा उभारणी करणं हे मा यासाठी अ यंत
मौ यवान होते. यांनी मला लाखो डॉलस िमळव यास मदत के ली. या यासाठी मी
झेरॉ स कॉपारे शन आिण तेथील कमचा यांचा अ यंत आभारी आहे, यांनी मला
मा यातील संशय आिण भय यांवर मात कर यास िशकवले. मी नेटवक माक टंगची
जोरदार िशफारस करतो; कारण हा वसाय तुमचा आ मिव ास बळकट करणारा आिण
वत:ला जोख याची संधी देणारा आहे. अशीच संधी मला झेरॉ स कॉपारे शनने दली
होती.
नेटवक माक टंग तुम यातील भयास त ड दे यास, यावर िवजय िमळव यास आिण
तुम यातील जंकणा यास समोर आण याची संधी देते.
गैरसमज नको, तु ही फ नेटवक माक टंगमधे सामील झाला आहात आिण वत:चा
वसाय उभा करायला सु वात के ली आहे याचा अथ असा नाही, क तु ही हरणा याला
मागे टाकले आहे. तुमचे खरे वातं य उभार यास अनेक वष लागतील. आपण या देशात
वातं यािवषयी खूप बोलतो; पण जोपयत तु हाला आ थक वातं य िमळत नाही,
तोपयत खरे वातं यही िमळत नाही.
मी ज मलो ते हा मा याकडे काहीही न हते. मी अनेक वेळा संप ी िमळवली आिण
गमावली. हणूनच गमाव यावर काय वाटते याची मला जाणीव आहे. या कठीण काळात
हरणा याला सारे ता यात घेणे सोपे असते. कधीकधी अशीही वेळ येत,े क तु हाला
आपली परी ा घेतली जात आहे असे वाटते. जे हा तुमचे िम सांगू लागतात, ‘मी तुला
सांिगतले होते’ आिण तुमचे कु टुंबीय कानात कु जबुजत असतात, ‘तुला असे नाही वाटत का
तू तु या छो ा नोकरीसाठी अिधक श खच करावी आिण ते नेटवक माक टंग सोडू न
ावेस?’
मी ठामपणे सांगतो, क अशीही एक वेळ येईल, जे हा तु हाला हरणारा भुरळ पाडू
लागतो. तसे होऊ देऊ नका.
 जंका.

भरारी घे याची शाळा

सगळे सुरवंट फु लपाख हो यापूव कोष तयार करतात. लाइट कू ल हा माझा
कोष होता. कॉलेज पदवीधर हणून मी तेथे वेश घेतला आिण ि हएतनामाला जा यास
तयार असणारा वैमािनक हणून बाहेर पडलो.
मी जर एखा ा नागरी लाइट कू लमधे दाखल झालो असतो, तर मला शंका आहे
क वैमािनक असूनसु ा मी यु ासाठी स झालो असतो का? आ हाला ल करी वैमािनक
हणून जे िशकावे लागते, ते नागरी वैमािनकापे ा वेगळे असते. कौश ये वेगळी असतात.
िश णाचा जोर वेगळा असतो. िश ण संप यानंतर यु ावर जा याचे स यही वेगळे च
असते.
लो रडा येथील ाथिमक लाइट कू लमधून उ ीण हो यास मला दोन वष
लागली. मला माझे ‘पंख’ िमळाले आिण पुढील िश णासाठी कॅ प पडलटोन,
कॅ िलफो नया येथे बदली कर यात आली. तेथील िश णातील का ठ य उ रो र वाढत
गेले. कॅ प पडलटोन येथे उ ाणापे ा यु ाचे िश ण अिधक दले गेल.े
आ ही लाइट कू लमधून पायलट हणून बाहेर पड यानंतर आ हाला
ि हएतनाम या तयारीसाठी एक वषाचा अवधी दला गेला. आ ही या वेळी सतत उ ाणे
करत होतो. ती आमची मानिसक, भाविनक, शारी रक आिण आ याि मक परी ेची
ि थती होती.
कॅ प पडलटोन येथील िश णास आठ मिहने झा यानंतर मा या आत काहीतरी
बदल घडला. एका उ ाणा या वेळी, मी यु ावर जा यास तयार असलेला वैमािनक
झालो. या वेळेपयत मी मानिसक, शारी रक आिण भाविनक उ ाण करत होतो. काही
लोक याला ‘यांि क उ ाण’ हणतात. या उ ाणात मा यात आ याि मक बदल घडला.
ते उ ाण इतके वेगळे होते, क मा या मनातील सव संशय आिण भय मा या मागातून दूर
फे कले गेले. मा यातील शु मानवी चैत याने माझा ताबा घेतला. उ ाण करणे माझा
वत:चा एक भाग झाला. िवमानात असताना घरात अस याची व िन:श दतेची जाणीव
होत होती. िवमान हे मा या शरीराचा एक भाग होते. मी ि हएतनामला जा यास तयार
होतो.
मला भीती वाटत न हती असे न हे. मला अजूनही यु ावर जा याची तीच भीती
वाटत होती. मृ यूची भीती कं वा या नही वाईट हणजे अपंग हो याची भीती. फरक हा
होता, क आता मी यु ावर जा यास तयार होतो. मा यातील आ मिव ास भीतीपे ा
मोठा होता.
ावसाियक आिण गुंतवणूकदार हो याची माझी कायप ती ही यु ावर
जा यास तयार असणारा वैमािनक हो या या कायप ती सारखीच होती. मला
अचानकपणे एका गुणाचा शोध लागला. याचा उ लेख नेहमी ‘उ ोजकतेचा आ मा’
असा के ला जातो. त पूव मला वसायात दोनदा अपयश आले होते. हाच आ मा मला,
शेवटी कतीही कठीण असले, तरी कॅ श लो ा ट ं या नकाशावर ‘बी’ आिण ‘आय’ या
बाजूंना ठे वतो. ‘ई’ आिण ‘एस’ ची सुरि तता व समाधान यां याकडे जा याऐवजी मी
‘बी’ आिण ‘आय’ बाजूलाच राहातो.
मी असे हणेन, क ‘बी’ ा ट ं मधे सुखकारक वाट यासाठी जो आ मिव ास
लागतो तो िमळव यासाठी मला पंधरा वष लागली. तु ही मा यापे ा भा यवान आहात.
तु हाला एवढा वेळ खच करायची गरज नाही कं वा मी या अपयशातून बाहेर आलो
आिण धडपड के ली याची गरज तु हाला लागणार नाही. तु ही याच कारचे जीवन
बदलणारे िश ण येथेच तुम या वत: या लाइट कू लमधे - नेटवक माक टंगमधे घेऊ
शकता.

ावसाियक कौश यांनी माझे जीवन कसे बदलले

मी आता तुम याशी सैिनक िश ण आिण ि हएतनाम या जंगलात यु ा या
वातावरणात उ ाण करायला िशकणे यािवषयी बोललो. मला तु हाला वृ ीला धार
लाव या या गो ीिवषयी सांगायचे आहे. ही यु े ावरील नाही, तर ेमा या े ातील
आहे.
मी जर वा तव जगातील ावसाियक कौश ये िशक यासाठी वत: या िश णा या
कडक कारामधून गेलो नसतो, तर वत: या व ातील मुलीशी ल क शकलो असतो
क नाही, यािवषयी शंकाच आहे; पण मी ते के ले.
मी जे हा कमला थम भेटलो ते हा मा या मनात िवचार आला, क ती जगातील
सवात सुंदर ी आहे. ित याशी बोल या या क पनेने मी भयभीत आिण िन:श द झालो
होतो. ावसाियक िश णाने मला अपयश आिण नाकारले जा या या भीतीवर मात
कर यास िशकवले होते. ते िश ण आता फळास येणार होते. खोलीत मागे लपून रा न
दु नच िव फारले या डो यांनी ित याकडे पाहात राहाणे मी पूव के ले असते, याऐवजी
मी धीटपणे पुढे गेलो आिण हणालो, ‘हाय’.
कम वळली आिण ितचे सुंदर हा य चमकले आिण मी ेमात पडलो. ती अगदी
मा या व ातली मुलगी होती. मी ितला बाहेर जा यािवषयी िवचारले, ते हा ती नाही
हणाली.
पूव चा रॉबट कयोसाक खचून गेला असता आिण आपला पराभव मा य के ला
असता; पण ावसाियक िश णामुळे मी िनभय बनलो होतो. मी धैय गोळा के ले आिण
पु हा एकदा ितला बाहेर जा यािवषयी िवचारले. ती पु हा एकदा ‘नाही’ हणाली. आता
मा या आ मिव ासाला तडा गेला होता आिण पु षी अहंकार िन भ होऊ लागला होता.
तरीही मी ितला पु हा एकदा बाहेर जा यािवषयी िवचारले. पु हा एकदा उ र आले
‘नाही’.
हे सहा मिहने चालू होते. येक वेळेस ती ‘नाही’ हट यानंतर मी मा या जखमी
अहंकाराला कु रवाळ यासाठी लपत असे. मी आत या आत जखमी होत होतो. मी जर
वत:वरील संशयावर कशी मात करायची हे िशकलो नसतो, तर ितला सहा मिहने
िवचारत रािहलो नसतो. मी िवचारत रािहलो आिण सरतेशेवटी ती ‘होय’ हणाली.
यानंतर आ ही एक च आहोत.
ही रॉबट आिण कम या ि याराधनाची गो नाही. मी यातून एक मह वाचा मु ा
सांगू पाहातोय. तो उ ोगधंदा कं वा पैशांचा नाही. तु ही पैसे िमळवता कं वा कारक द
उभी करता, तसेच तु ही आपले िविधिलिखतही बदलत असता. घडवत असता.
 करण ११
मालम ा ३ : िम ांचे वतुळ यांची व ं आिण
मू यं तुम यासारखी असतात
हे जरा पेल यास कठीण वाटेल; पण तु हाला जर तुम या आयु यात वेगळी
अथ व था िनमाण करायची असेल, तर तु हाला नवीन नोकरी िमळव याची जेवढी
गरज असेल यापे ा अिधक गरज नवीन िम िमळिव याची आहे. का? कारण आताचे
िम तुम यावर ेम करत असले, ते चांग या मनोवृ ीचे असले, तरी ते तु हाला आहे
ितथेच बसवून ठे वत असतील.
तु ही हे कदािचत ऐकले असेल, क तुमचे उ प तुम या पाच खास िम ां या
सरासरी उ प ाएवढे अस याचा कल असतो. ‘एकाच कारचे प ी थवा क न
राहातात,’ हा वा चारही तु ही ऐकला असेल, यात शंका नाही. हे ीमंत, गरीब आिण
म यमवग य यांबाबतही खरे आहे. दुस या श दात, ीमंत लोकांचे नेटवक ीमंत
लोकांबरोबर, ग रबांचे इतर गरीब लोकांबरोबर नेटवक असते आिण म यमवग य
म यमवग यां या अवतीभवती असतात.
माझे ीमंत डॅड नेहमी हणत असत, ‘तु हाला जर ीमंत हायचे असेल, तर तु ही
अशा लोकांबरोबर िमसळायला हवे जे ीमंत आहेत कं वा तु हाला ीमंत हो यात मदत
करतील.’
जे लोक आ थकदृ ा यांना मागे खेचतात यां याच अवतीभवती असं य लोक
राहात असतात आिण यां याचबरोबर नेटव कग करत असतात. नेटवक माक टंग
वसायात तु ही अशा लोकांबरोबर असता, जे तु हाला ीमंत हो यास मदत करतात.
तु ही वत:ला हे िवचारा, ‘मी या लोकांबरोबर वेळ खच करतो यांनी मी ीमंत हावे
हणून वत:ला वा न घेतले आहे का? कं वा यांना मी खूप क करणारा माणूसच
राहायला हवं आहे?’
वया या १५ ा वष मला याची जाण होती, क मला आ थकदृ ा वतं
हायचे आहे आिण ते कर याचा एक माग होता तो हणजे मला आ थकदृ ा वतं
हो यास जे मदत करणारे आहेत यां याशी नेटवक कसे ठे वायचे हे िशकणे. मी िवचार
क न ठरवले, क मी अशा िम ांशी मै ी कर याचा य करीन यांना मी एखा ा
ीमंताचा िन ावान कमचारी हो याऐवजी मी ीमंत हो यातच रस आहे.
हा आयु य बदलणारा ण होता. हा काही सहजसोपा िनणय न हता; कारण १५
ा वष , मला मी कोणाबरोबर वेळ घालवतो आिण मी कोण या िश कांचे ऐकायचे
यािवषयी खूप काळजी घेणे आव यक होते. तु ही जर वत:चा वसाय उभा कर याचा
नीट िवचार करत असाल, तर तु ही कोणाबरोबर वेळ घालवत आहात आिण तुमचे
िश क कोण आहेत यािवषयी जाणीव असणे गरजेचे आहे. ही िनणायक िवचाराह गो
आहे.
झेरॉ समधून बाहेर पड यानंतर, मला काही िम ांपासून दूर राहा याचा िनणय
यावा लागला. ती सवात कठीण गो होती. माझे ब सं य िम आिण कु टुंब ‘ई’
ा टं मधे होते. मा यापे ा यांची मू ये वेगळी होती. ते सुरि तता आिण िनयिमत
िमळणा या पगाराला कं मत देत असत आिण मी मोकळे पणा व आ थक वातं याला
कं मत देत असे. यामुळे माझा िनणय दु:खद अनुभव होता; पण मोठे हायचे अस यामुळे
हा िनणय घेणे आव यक होते.
नेटवक माक टंगमधे असेच काही अनुभवास येते. तु हाला असे आढळू न येईल, क
नेटवक माक टंग सु कर याचा िनणय तुम या काही िम ांना समजला नसेल कं वा
यांना यािवषयी काहीच वाटत नसेल. काहीजण तु हाला नाउमेदही कर याचा य
करतील. काही िम तु हाला वेडा ठरवतील, जािहरातीवर फसणारा साधाभोळा माणूस
समजतील कं वा तु ही मोठी चूक करत आहात असे हणतील. तु हाला काही िम
गमवावे लागतील. मी हे वा य िलहीत असताना अडखळतो आहे; कारण ते कटू वाटते. ते
कटू च आहे, ते स य आहे.
या सा याचा नेटवक माक टंगशी काहीही संबंध नाही. तु ही ‘ई’ कं वा ‘एस’
ा ट ं मधून ‘बी’ ा ट
ं कडे वळता आहात. हे वाचायला वाटते िततके सोपे नाही. ा ट ं
बदलणे हे देश बदलणे, धम बदलणे कं वा आपला प बदल याएवढे अवघड आहे.

नेटवक माक टं ग तु हाला फ वसाय िश ण देते असे नाही, तर ते तु हाला न ा

िम ांचे नवे जगही देत.े असे िम यांची आिण तुमची दशा व मू ये सारखीच आहेत.

इं ि लश कवी जॉन डोन िलिहतात, ‘कोणताही माणूस बेट नाही, तो वत:च

वत:पुरता नसतो. येक माणूस हा एका खंडाचा तुकडा असतो. मु य भागाचा एक
भाग.’ यांनी हे फार पूव १६२३ मधे िलिहले होते आिण आ यकारकरी या एकमेकांशी
जोडले गेले या आज या जगात हजार वेळा ते खरे आहे. तु ही वेगळे रा न ीमंत होऊ
शकत नाही. तु ही या लोकां या समाजात वावरत असता, बोलत असता, काम करत
असता आिण खेळत असता, जवळ जवळ यां यासारखे तु ही असता.

जॉन : जीवनात येक ठकाणी हे खरे आहे. िवशेषत: नेटवक

माक टंग याबाबत ते जा त िनगिडत आहे. तु ही जे हा नेटवक माक टंग
वसाय उभा करत असता, ते हा तु ही वत:ला न ा िम ांशी जोडता.
असे िम जे तुम या माणेच नवीन मू ये आिण ावसाियक कौश ये िशकत
आहेत.
नेटवक माक टंगचा हा मोठा फायदा आहे. जे लोक बढती कं वा
 पगारवाढीसाठी तुम याशी पधा करत आहेत, अशा लोकांचा गराडा
सभोवती अस यापे ा वसायात यश वी हो यासाठी तुम या
इत याचउ सुक कं वा आतुर नी तुमचा भवताल भ न असतो,
िततके च तेही असतात; कारण तुमचे यश हे यांचेही यश असते. यापैक
काहीजण तुमचे चांगले िम हो याची श यताही अिधक आहे.
खरे तर डायरे ट से लंग असोिसएशन (डीएसए) या अनुसार नेटवक
माक टंग कं प यांसाठी काम करणारे हे वत: या उ प ापे ाही आप या
नेटवक या वृ ीला, जा त ाधा य देतात.

नेटवक माक टंग तु हाला फ वसाय िश ण देते असे नाही, तर ते तु हाला न ा

िम ांचे नवे जगही देते. असे िम यांची आिण तुमची दशा व मू ये सारखीच आहेत.
जॉन या मै ीिवषयी बोलत आहेत ती मा या मते सवा म वसाय
िश णासारखीच अनमोल आहे.
आज माझे िम चारही ा ट ं मधे आहेत; पण मी यां याम ये जा त वावरतो आिण
यां यासोबत वेळ घालवणे मा यासाठी खूप काही आहे, ते ‘बी’ आिण ‘आय’ ा ट ं मधे
आहेत.
आिण जाता जाता, झेरॉ समधे माझे जे िम मागे सोडले यांचं काय? आजही ते
माझे चांगले िम आहेत. ते माझे नेहमीच चांगले िम असतील; कारण मा या
ि थ यंतरा या काळातपण ते मा यासोबत होते. मा यासाठी तो काळ पुढील
वाटचालीचा होता. हा तुमचा काळ जर पुढे जा याचा असेल आिण ‘बी’ ा ट ं जर
तु हाला खुणावत असेल, तर नेटवक माक टंग वसायात सामील हो याची आिण नवीन
िम ांना भेट यास सु वात कर याची कदािचत तुमची इ छा असेल.
 करण १२
मालम ा ४ : तुम या वत: या नेटवकची
श
१९९० या दशकात जे हा मी वसाया या या काराम ये मनापासून ल
घातले, ते हा मा या मनात ‘नेटवक’ या श दािवषयी कु तुहल िनमाण झाले. अितशय
साधा श द आहे हा; पण मला आठवतंय, ीमंत डॅड नेहमी या श दाचा आदर राखत.
थॉमस एिडसन हे मा या ीमंत डॅडचे नायक होते. लोक आज एिडसन यांचे मरण
करतात, ते िवजेचा दवा शोधून काढणारे हणून. हे खरे नाही. एिडसन यांनी िवजे या
द ाचा शोध लावला नाही. मग यांनी काय के ले? तर याम ये सुधारणा घडवून तो पूण
िनदाष के ला. या याहीपे ा मह वाचे हणजे या शोधाचे वसायात प रवतन कसे
करायचे, हे यांनी शोधून काढले.
शालेय िश णातून बाहेर पड यानंतर (कारण यां या िश कांना वाटत होते, क
इथे यश वी हो यासाठी ते पुरेसे शार नाहीत), एिडसन यांनी रे वेत मािसके आिण कँ डी
िवक याची नोकरी के ली. लवकरच यांनी वत:चे वृ प छाप यास सु वात के ली आिण
एक वषा या आतच यां या वृ प ाबरोबर कँ डी िवक यासाठी यांनी मुलांची एक टीम
नोकरीला ठे वली. कमचारी अस याकडू न ते वसाय मालकापयत गेले.

उ पादनात साम य नसते, साम य असते ते नेटवकमधे. तु हाला ीमंत हायचे असेल,
तर एक साम यवान, टकाव ध न रा शकणारे आिण वाढत राहाणारे नेटवक िनमाण
कर यासाठी माग शोधणे, ही सवात चांगली ूहरचना आहे.

त ण एिडसन वृ प िवकता िवकता बेचैन झाले आिण ते मोस कोड कसे पाठवायचे
आिण वीकारायचे हे िशकले, हणजे यांना टेिल ाफ अॉपरे टरची नोकरी िमळाली
असती. लवकरच ते या िवभागातील सवा म टेिल ाफ अॉपरे टर झाले आिण इथेच ते
ल ाधीश हो याचे रह य िशकले. हे काम करताना यांनी टेिल ाफचा हा शोध एव ा
मो ा ावसाियक यशात कसा बदलला हे पािहले. यांना हेही समजले, क लाइ स,
खांब, कु शल लोक आिण रले टेशन अशी िनि त णाली यासाठी काम करत होती. ते
नेटवकचे साम य होते.
एिडसन यांनी िवजे या द ािवषयी अनेक योग के ले. यातील तार अिधक
प रपूण के ली, यामुळे तो दवा ावहा रक झाला. एिडसन या शोधासाठी िस असले,
तरी यांना खर बुि म ेची चमक दसते, ती घरोघर वीज पोचवणा या िवजे या तारा
टाकणारी कं पनी थापन के ली, यात एिडसन यां या कं पनीचे नाव होते ‘जनरल
इलेि क‘. या कं पनीमुळेच ते अ जाधीश झाले.
एिडसन यांचा वसाय एवढा ांितकारक ठरला, तो ब बमुळे नाही तर इलेि क
लाइ स आिण रले टेशन या िनि त णालीमुळे. ते नेटवक होते.
ीमंत डॅडने मला सांिगतले ‘जगातील ीमंत लोक नेटवक उभारतात आिण इतर
लोक काम शोधतात.’
जहाज आिण रे वे वसायातील मो ा नावांपासून ते सॅम वॉ टन, िबल गे स
आिण जेफ बेजोसपयत या लोकांनी मो ा माणात संप ी िनमाण के ली. यासाठी
यांनी नेटवक कसे उभारायचे हे समजून घेतले. सॅम वॉ टन यांनी कोणतेही उ पादन के ले
नाही, यांनी उ पा दत माल िव क ांपयत पोहोचिवणारे नेटवक उभे के ले. िबल गे स
यांनी संगणक िनमाण के ले नाहीत, तर संगणक चालिव यासाठीची अॉपरे टंग िसि टम
उभारली. जेफ बेजोस हे पु तक काशनाकडे वळले नाहीत, यांनी ाहकांपयत पु तके
पोहोचिवणारे अॅमेझॉन नावाचे अॉनलाइन नेटवक उभे के ले.
उ पादनात साम य नसते, साम य असते ते नेटवकमधे. तु हाला ीमंत हायचे
असेल, तर एक साम यवान, टकाव ध न रा शकणारे आिण वाढत राहाणारे नेटवक
िनमाण कर यासाठी माग शोधणे, ही सवात चांगली ूहरचना आहे.
अथातच, आप यापैक ब सं य जण थॉमस एिडसन, सॅम वॉ टन कं वा िबल गे स
नाहीत आिण असणारही नाहीत. होय! येक िपढीत काही मूठभर असामा य सजनशील,
कोणतीही नवीन गो थम सु करणारे लोक असणारच, जे या माणसांनी के ले तसे
शू यातून अ जावधी डॉलसचे नेटवक उभे करतील.
हणूनच नेटवक माक टंग उपयु आहे. नेटवक माक टंग कं प या या तुम यासार या
ल ावधी लोकांना, दुस या कोणा या नेटवकसाठी आयु यभर काम कर याऐवजी वत:चे
नेटवक उभे कर यासाठी संधी देतात.

मेटकाफे चा कायदा
‘३ कॉम’चे सं थापक आिण ‘इथरनेट’चे िनमाते असले या रॉबट मेटकाफे यांना
एका समीकरणा या िन मतीचा ब मान दला जातो. ते समीकरण नेटवक या मू याची
ा या करते.
ही = एन२ (V = N2)
दुस या श दांत सांगायचे, तर नेटवकचे आ थक मू य हे या नेटवकचा उपयोग
करणा यां या दु पट असते.
हाच िनयम सो या श दांत सांगायचा, तर तु ही नेटवकम ये एक एक कडी जोडत
गेलात, क या नेटवकचे मू य भूिमती ेणीने वाढत जाते.
टेिलफोन या नेटवकचा िवचार करा. तुम याकडे फ एकच टेिलफोन असेल, तर
याला आ थक मू य काहीही नाही. (फोन असलेले तु ही फ एकटेच असाल, तर फोन
कोणाला करणार?) या णी आणखी एक टेिलफोनधारक िमळवता, या णी
मेटाकाफे या िनयमानुसार फोन नेटवकचे मू य दु पट होते. आता नेटवकची आ थक
कं मत शू यापासून दोन वग एवढी कं वा चार होते. ितसरा फोन वाढला, क नेटवकचे
आ थक मू य नऊ होईल. दुस या श दात नेटवकचे आ थक मू य हे घातांकाने वाढते,
सं येने वाढत नाही.

नेटवक ावसाियक जगाजवळ पोहोचतात

औ ोिगक युगा या सुवणकाळात मोठे उ ोग हे एखा ा सा ा यासारखे असत.
वसायाचे मालक, हे क य स े माणे असत. वसाय कतीही वाढत के ला, तरी ते
यातील येक लहानमो ा गो ीवर आपला ताबा ठे वत. ते ‘सरकार’ होत.
१९५० या दशकात वसायाचा एक नवा कार उदयाला आला. हा कार
नेटवक या मागाने गेला. एकाच क य कायालयाने सा या वसायावर ताबा
ठे व यापे ा याची वाटणी के ली. ही क पना इतक ांितकारक होती, क अनेक जणांनी
या यावर टीका के ली. अगदी ही प त बेकायदेशीर आहे, असे जाहीर कर यापयत मजल
गेली. अमे रक काँ ेसला हा कार बेकायदेशीर जाहीर कर यास फ ११ मते कमी
पडली. सु वाती या तीन वषानंतर अशा कारचे वसाय तग ध न िजवंत रािहले
आिण आज अमे रके तील ३ ट े पे ा जा त करकोळ िव नेटवकमाफत होते. ही प त
जगभर भरभराटीला येत आहे. या यातील काही िस नावे येस हाडवेअर, सबवे आिण
अथातच यां यातील सवात िस आहे मॅकडोना डस.
उ ोगा या या अ यंत ांितकारी नमु याचे नाव आहे ँ चायझी.
ँ चायझी हा ावसाियक नेटवकचा एक कार आहे, यात अनेक वसायमालक
एकाच आराख ा माणे काम करतात. तु ही आधुिनकपणे असे हणू शकाल, क ते सारे
सारखीच मू ये पाळतात.
ँ चायझी हे ावसाियक नेटवक उभे कर या या दशेने एक पाऊल होते. पुढे काय
झाले, हे आता जॉनच सांगेल.

जॉन : रॉबटचे बरोबर आहे. हे काही वेग या प तीने किमशन देणे कं वा

िवपणनाची जबाबदारी इतर कोणावरतरी सोपिवणे नाही. ही वसायाकडे
पाहा याची पूणपणे वेगळी रीत आहे. हे औ ोिगक युगातील
अथ व थेऐवजी, नेटवक या मा यमातून आले या मािहती युगातील
अथ व थेचे ित बंब आहे.
ँ चायझ नंतर, १९५० मधे नेटवकमधील वसायांची वाढ हो यास
सु वात झाली. १९७० आिण १९८० या दशकात याची ख या अथाने
भरभराट झाली. ँ चाइ ड वसाया या नेटवकऐवजी या मॉडेलने,
ँ चाइ ड या नेटवक या मा यमातून वत:ची उभारणी के ली. एका
अथाने तु ही याला ‘ ि गत ँ चायझी’ असे संबोधू शकता.
मूळ ँ चायझी मॉडेल माणेच या न ा कार या वसायाला खूप
 टीका सहन करावी लागली. अथात, टीकाकारांना न जुमानता हा वसाय
िजवंत रािहला आिण भरभराटीला आला.
या मॉडेलला नेटवक माक टंग असे संबोधले जाते.
रॉबट : ँ चायझ गिवषयी एक स य हणजे ँ चायझीचे मालक हणून तु ही
नेटवकचा एक भाग असता; पण नेटवक तुम या मालक चे नसते. तु ही फ
तुम या िविश वसायाचे मालक असता. नेटवक माकटर हणून...
जॉन : नेटवक माकटर हणून तु ही फ नेटवक उभारता असे नाही, तर
तुम या नेटवकचे तु हीच मालक असता. यामुळेच रॉबट, तू हट या माणे
यामुळे तु हाला आ थक वातं य िमळते.

दुस या श दात सांगायचे, तर नेटवक माकटर हणून तु ही मेटकाफे िनयमाचे

साम यच कामाला लावता.
हे कसे घडते? तु ही एखा ा नेटवकम ये सामील झा याझा या हे घडत नाही. पु हा
हे फ तुम याकडेच टेिलफोन अस यासारखे आहे. मेटकाफे या िनयमाचा वापर क न
यायचा असेल, तर तु हाला तुम या नेटवकम ये वाढ करावी लागेल. हणजे दुस या
कोणालातरी टेिलफोन यायला लावावा लागेल. एक भागीदार शोधावा लागेल. या
णी तु ही दोघे असाल, या णी तुम या नेटवकची कं मत वग होते. जे हा तु ही तीन
असता, ते हा तुम या नेटवकची कं मत चारव न नऊ होते. तु ही आणलेले दोघे येक
दोघांची वाढ करतात, ते हा तुम या नेटवकची कं मत चं ावर जा यासाठी उ ाण
करणा या रॉके टसारखी दसते. तु ही अंकगिणताचे काम करत असता आिण तुमचे आ थक
मू य बीजगिणतातील घातांका माणे वाढत असते.
सा या भाषेत मेटाकाफे चा िनयम हणजे एक तरफ आहे. तुमचे य आिण वेळ
यांना ही तरफ वापर यावर अिधक श िमळते. िततका फायदा िमळतो.
ाचीन ीसमधील इं िजिनअर आ किमिडज यांना तरफे या शोधाचा ब मान दला
जातो. ते हणत, ‘मला पृ वी या बाहेर उभे राहा यासाठी जागा ा, मी हे जग हलवून
दाखवतो. तरफे चे साम य स माण िस कर यासाठी यांनी दोर आिण क पी यां या
बारीकसारीक तपशीलाचा िवचार क न जोडणी तयार के ली. यानंतर यांनी दोरखंडांचा
हा चंड साचा ीक यु नौकांना जोडला. सारे काही मनासारखे झा यावर आिण जमलेला
चंड जनसमुदाय ल पूवक पा लाग यावर यांनी या दोरखंडाला जोडलेली लाकडाची
तुळई पकडली आिण सव शि िनशी ओढली. यु नौकांचा तो तांडा पा यात हलू लागला.
नेटवकचे साम य हेच आहे.
दोरखंडां या मा यमातून आ किमिडज यांनी हजारो व हेक यांची एकि त श
या कामासाठी लागली असती, अशी गो क न दाखवली. दोरखंडांची ही जोडणी
हणजे न काय होते? ते होते एक नेटवक.
ही एक अभूतपूव श आहे. अफवा हेदख े ील याचेच उदाहरण आहे. एक एक
गो ितघांना सांगते. ते येक ितघांना सांगतात आिण लवकरच ती गो सा या गावाला
माहीत होते. फॅ शन अशीच पसरते आिण हीच नेटवक माक टंग वसायाची मु य
 ू रचना आहे. लोकां या नेटवक या मा यमातून ते एका
ह चे य दु पट करतात.
ते मेटकाफे िनयमा या साम याचा पुरेपूर वापर करतात.

नेटवक माक टंग हे आज जगात जलद गतीने वाढणा या वसायाचे मॉडेल आहे.
तरीही ब सं य लोकांना ते प दसत नाही. का नाही? लोक कदािचत उ पादन पाहात
असतील – घराची काळजी घेणारी होम–के अर उ पादने कं वा आरो य िवषयक उ पादने
कं वा टेिलकॉम, आ थक कं वा कायदेिवषयी या सेवा पाहात असतील; पण यांना हे
समजत नाही, क हा खरा वसाय नाही. उ पादन हा खरा वसाय नाही, तर नेटवक
हा आहे. या या मा यमातून उ पादनाचा चारच होतो. ल ात ठे वा, एिडसनने फ
िवजेचा दवा िनमाण के ला नाही, तर यांनी तो दवा घरोघर लाग यासाठी खूप मो ा
े ावर वीज पुरवणारे जाळे िनमाण के ले.
लोकांना अजूनही नेटवक माक टंग या मू याचे आकलन होत नाही; कारण ते अदृ य
आहे. ते डो यांना दसत नसले, तरी मूतच आहे. हा वसाय डो यांना दसत नाही;
कारण पाहा यासारखे फार थोडे आहे. हे मािहती युगातील वसायाचे खरे मॉडेल आहे.
या या मू याचे आकलन हो यास तुमचे डोळे उघडणे पुरेसे नाही. तु ही तुमचे मन खुले
करणे गरजेचे आहे. येथे तुम या वागतासाठी सोनेरी कमानी उभारले या नाहीत कं वा
बोलावणा या प रकथेतील म यक याही नाहीत. नेटवक माक टंग वसायाचा जगभर
िव तार झालेला आहे. तरीही ब सं यांना ते दसत नाही.
जनरल मोटस आिण जनरल इलेि क यां यासारखे वसाय हे औ ोिगक युगातील
वसाय आहेत. मॅकडोना स, सबवे, द यूपीएस टोअर, येस हाडवेअर आिण
यासार या ँ चायझी हे ि थ यंतरातील वसाय आहेत. यांनी औ ोिगक युगातून
मािहती युगा या मागाकडे झेप घेतली. नेटवक माक टंग हेच खरे मािहती या युगातील
वसाय आहेत; कारण यांचा जमीन व माल, कारखाना आिण कमचारी यां याशी संबंध
नसून शु मािहतीशी संबंध आहे.
नेटवक माकटर हणून कदािचत तु हाला असे वाटेल, क तु ही आता एखा ा
उ पादनाची शा ीय मािहती लोकांना सांगायची आहे, तर ते तसे नाही. इतरांना मािहती
देण,े यातील मह वाची गो सांगणे आिण वत:चे नेटवक उभारणे हे तुमचे काम आहे.
 करण १३
मालम ा ५ : न ल करता ये यासारखा, चंड
वाढवता ये यासारखा वसाय
नेटवक माक टंगिवषयी आणखी एक मह वाची गो आहे, कदािचत ितचे तु हाला
आ यही वाटेल. यांना िव कलेची नैस गक कं वा ई री देणगी िमळालेली आहे
यां यासाठी हा वसाय नाही. मागील काही करणात मी यािवषयी जॉन अिधक
सांगतील असं अिभवचन दलं होतं. ती वेळ आता आली आहे.

रॉबट : जॉन, नेटवक माक टंगमधे जे सवात जा त यश वी असतात ते उ म

िव े ते असतातच असे नसते, या याशी तु ही सहमत आहात का?

जॉन : मी पूणपणे सहमत आहेच. मी तर असे हणेन, क स य या या अगदी

िव आहे. नेटवक माक टंगम ये यश वी हो यासाठी ‘ज मजात
िव े याने’ पिहली गो कोणती करावी, तर याने अथवा ितने िव बाबत
यांना जी काही मािहती आहे, ती िवस न जावी.
मी जेवढे यश वी नेटवक माकटस पािहले आहेत, यातील अनेक जण
हे डा िश क, माता, धमापदेशक आिण िश क असतात - यांना इतरांना
गो ी सांग यात व मदत कर यात आनंद िमळतो. नेटवक माक टंग हे
मािहती व वैयि क गो चे आदान- दान कर यािवषयी आहे. ते फ
िव िवषयी नाही. तु ही यांना वसायात आणले आहे, यां या यशाची
तु ही काळजी घेता.
ही चांगली गो आहे; कारण वीसपैक फ एकजण ज मजात िव े ता
असतो.
जा तीत जा त िव , ही उ म िव े ता हो याची गु क ली आहे.
नेटवक माक टंगम ये न ल करत जाणे, ही यश वी हो याची
गु क ली आहे.

रॉबट : कधी कधी मी जे हा हा वसाय िव चा नाही असे हणतो, ते हा

ऐकणारे मा याकडे संशयाने पाहातात. ‘तु ही येक गो ीचा क स
काढणा यांपैक नाही ना? िव हणा कं वा मािहतीचे आदान दान हणा,
िवषय एकच आहे ना?’
जॉन : नाही. हा काही श दांचा खेळ नाही. येक श दाचा मी क सही
काढत नाही. िव आिण नेटवक माक टंगमधला फरक या न ल हो या या
गो ीतून समजत जातो.
मी संशय घेणा या ला असे सांगेन :
‘तु ही असामा य कौश य असलेले सुपर टार िव े ता असाल, तर
िव या े ात तु ही खूप मोठे काम क शकाल. नेटवक माक टंगमधे मा
तु ही अितशय वाईट कामिगरी कर याची श यता आहे.’
का? कारण कदािचत तु ही तुम याकडील उ पादनाची मो ा
माणात िव क शकाल; पण तुम या नेटवकमधील असं य लोक तुमची
न ल क शकणार नाहीत. प रणामत: तुमचे नेटवक वाढणार नाही. ते
अकालीच संपेल.

रॉबट : हो, तु ही ते पाळ यात असतानाच गुदम न मारत असाल.

जॉन : अगदी बरोबर! आिण अनेक वेळा हे घडलेले मी पािहले आहे. मी हे

अनेकदा पािहले आहे, क िव ची कला उपजतच असणारे लोक नेटवक
माक टंगमधे सु वात करतात आिण भंतीला धडक देत राहातात. आपली
क पकता, उपजत बु ी आिण असामा य कौश य यांचा उपयोग क न उ म
यश िमळवता येत.े येथे तु ही एकटे काय क शकता, हा मु ा नसतो, तर
इतर काय क शकतात, हा ही मु ा असतो.
ब याच कं प यांत मी हेही पािहलेले आहे, क ती मंडळी िव तील
वैयि क कामिगरीला मह व देतात. खरे तर इतरांना बरोबर घेऊन चांगली
कामिगरी कर याला मह व ायला हवे. यासाठी आप या य ांची न ल
करायला िशकवायला हवे. नेमके या या िवरोधात के ले जाते. इतरांनाही
कामिगरी सुधार यास वाव देणे, यांना मदत करणे, ही यश वी हो याची
गु क ली आहे. सव े िव े ता होणे, ही ती क ली नाही. जे हा नेटवक
माक टंग कं प या हे प कर यात यश वी होतात, ते हा इतरांना ो साहन
देणे, यां या मतेत, पयायाने कामिगरीत वाढ करणे व तसा आकृ तीबंध
िनमाण कर याची यांची मता न होते.

रॉबट : हे अ यंत िवल ण आहे. जे लोक फ आपली कामिगरी

उं चाव याचा िवचार आिण य करतात, ते ‘एस’ ा ट ं मधील
सारखा िवचार करत असतात. ‘बी’ ा ट ं मधील सारखा नाही.
वैयि क कामिगरी उं चाव यासाठी य शील असणे, हे ‘एस’ ा ट ं म ये
कौतुका पद असते. ‘बी’ ा टं म ये याला मृ यूचे चुंबन घेणे, असे हणतात.
हे ी फोड यांनी आप या कामगारांची उपजत बु ी आिण असामा य
कौश य यां या भोवती वसायाचे मॉडेल उभा न आपले सा ा य िनमाण
 के ले नाही आिण जगाचा चेहरामोहरा बदलला नाही.
यां या कामात उं चीवर असणा या, अितशय कु शल लोकांना हाताशी
ध न अितशय वेग या कार या कार बनवणेही फोड यांना श य होते.
तसे के ले असते, तर यां या या वैिश पूण कार शेक ाने िवक या गे या
अस या. यांनी तसे के ले नाही. यांनी सवसामा य कामगारांना हाताशी
धरले आिण लाखो कास बनव या व िवक या.
‘बी’ ा टं म ये राहाणा या सारखाच फोड यांनी िवचार के ला.

जॉन : माझा मु ा अशा कारे ही सांगता येईल, असे मला वाटलं न हतं; पण
माझा मु ा अगदी हाच आहे. तु हाला नेटवक माक टंगमधे यश वी हायचे
असेल, तर तु ही याच प तीने िवचार करायला हवा.
पुन , तुम या नेटवक माक टंग या वसायाला खरी श िमळते,
ती तु ही काय क शकता याने न हे, तर तु ही कशाची न ल िनमाण क
शकता याने. दुस या श दात, इतर कु णालाही सहज न ल करता येईल, अशा
प तीने तुमचा वसाय तु हाला उभारायचा असतो. का? कारण तु ही जे
करता यांची इतरांनी न ल करणं हेच तर तु हाला हवं असतं – याचीच
तु हाला गरज असते. तुमचं यश यामुळेच िनमाण होतं.

आपण अशा ितकृ तीिवषयीची चचा काही णानंतर परत क या.

मला थम के लेबल कं वा चंड वाढवता ये याजो या या िवशेष
श दािवषयी बोलू ात.

अमयाद वाढीसाठी मािहती साधने

ितकृ ती हेच या वसायाचे रह य आहे, असे जॉन सांगतात. हीच गो दुस या
प तीनेही सांगता येईल. तुम या वसायाचे साम य हे या या के लेिबिलटीमधे आहे.
जो वसाय वाढव याजोगा असतो, तो आपण कोण याही पातळीवर नेऊ शकतो.
उ ोजकांचा हा नेहमीचाच िवषय आहे. उ ोजक होऊ इि छणा यांनी जग भरलेले
आहे. काहीजण आपला वसाय सु करतात. या या येक बाजूवर िनयं ण असेपयत
ते अगदी यश वी असतात. काही लोक आप या वसायाचा वेगळा आराखडा तयार
करतात. अगदी लहान वसायाचीदेखील वाढ कर याचा िवचार यात असतो. आप या
िवचारांची बे ब ितकृ ती कर याचे मापदंड यात असतात. अनेकदा वत: या
सहभागािशवायही वसाय वाढवता येतो, या गो ीचे यांना आकलन झालेले असते.
मॅकडोना ड या िन मती या अभूतपूव घटनेचे, रे ॉक यां या शारीचे हेच रह य
आहे. यांनी िवशेष ान व नैपु य असले या उपहारगृह व थापकांचा िवशेष गट
िमळव याचा य के ला नाही. याऐवजी यांनी िवशेष ान व नैपु ये अस या माणे
कृ ती के ली जाईल, असा आराखडा तयार के ला.
नेटवक माक टंग कं प यांनी अगदी हेच के ले आहे. यांनी उ म व े , ेझटेशन
करणारे कं वा िव े ते यांची भरती कर याऐवजी आप या काय णालीत बदल के ला.
यांनी मािहतीची साधने हाताशी धरली आिण जॉन हणतात या माणे हे एका रा ीत
घडले नाही.

जॉन : नेटवक माक टंग या सु वाती या दवसांत, धंदा करणा यांना एका
काटेरी आ हानाला त ड ावे लागले. सादरीकरण करणे हे येकाला श य
आहे, हे खरे असले, तरी कोणीही उठू न प रणामकारक सादरीकरण क
शकत नाही. याचा अथ असा, क ताि वकरी या ‘कोणीही’ या वसायात
यश वी होऊ शकतो. वा तवात हे घडतेच असेही नाही.
आरं भी या दवसात, हा वसाय यां याकडे प रणाकारक
सादरीकरणाची कौश ये आहेत अशा लोकांवर अवलंबून होता. चांगले
सादरीकरण कसे करावे हे िशकणे हा वसाय िश णातील मोठा भाग
होता. हे िव या कलेसारखेच होते. असं य लोकांपैक काहीच जण
प रणामकारक सादरीकरणाचे कौश य िमळवू शकत होते. यामुळे वसाय
वाढीवर मयादा पडत हो या.

रॉबट : आिण इथेच सादरीकरणासाठीची साधने पुढे आली.

जॉन : अगदी बरोबर! काही वषापूव मािहती पु तकां या साहा याने

सादरीकरण कर याचा य होत असे. याला मया दत माणात यशही
िमळत होते. येकजण उ म कारे सादरीकरण क शकत न हते, मग ती
मंडळी मािहती पुि तका, यश वी लोकांची यादी अशा गो या साहा याने
वेळ िनभावून नेत असत. एकादा उ म सादरकता आप या सादरीकरणातून
अनेकांचे ल या माणे वेधून घेऊ शकतो, तसे मािहती पुि तका आिण
या ां या साहा याने करणे श य होणार नाही.
मागील काही दशकांत सादरीकरणा या तं ानात आमूला बदल
झाला आहे. िडिजटल तं ानामुळे पधा समपातळीवर आली आहे. सीडी,
डी हीडी आिण अॉनलाइन मीिडयासार या साधनांमुळे सादरीकरण
आकषक आिण चैत यपूण होऊ लागले आहे.
तु ही या पु तकाला‘एकिवसा ा शतकाचा वसाय’ असे नाव दले
आहे. मला ते कौतुका पद वाटते; कारण हा वसाय मागील काही दशके
अि त वात असला, तरी ख या अथाने नेटवक माक टंग हा वसाय आज
दृ गोचर होतो आहे. आपण आता या यशा या कारणांिवषयीच बोलतो
आहोत.
आज जे हा तु ही वत:चा नेटमाक टंग वसाय सु करता, ते हा
तु ही व ा दशसह ेशू असावे लागत नाही. खरे तर तु ही तसे हो याचा
य के ला, तर तो य अंगाशीही येऊ शकतो; कारण ते िवशेष कौश य
 आहे. याची ितकृ ती करता येत नाही.
एक उ म व ा आिण सादरीकरण करणारा हो यासाठी िश ण
घे याऐवजी कं पनीने दले या साधनांचा उपयोग क न‘तुम यासाठी
सादरीकरण’ करणे हाच यो य माग आहे.
यापे ाही अिधक हणजे ही वसायाची साधने आपण सहजतेने
िवकत घेऊ शकतो. ती तशी, परवडणा या कमतीत अस यातच कं पनीचे
िहत आहे. बदल या तं ानामुळे ते श यही झाले आहे.

कमी कं मत, उ दजा या सीडी, डी हीडी आिण अॉनलाइन ेझटेशन यात उ

दजा या अॉिडओ–ि हडीओचा समावेश असतो, यामुळे एका ख या लोकशाहीवादी आिण
चंड वाढवता ये याजो या ावसाियक ितकृ तीची िन मती झाली आहे. ही ितकृ ती
सहजपणे अंिगकार याजोगी आहे आिण यानंतर वर या पायरीवर जा याचे व पूण
होणेही सहजश य आहे.
याचा अथ तुम या ल ात आला आहे का? याचा अथ असा आहे, जे हा तु ही तुमचा
नेटवक माक टंग वसाय उभा करता ते हा तु ही तुम या चंड वाढवता ये याजो या
मालम ेची उभारणी करत असता. सा या भाषेत याचा अथ हा, क तुमचा वसाय
तुमची इ छा असेल तेवढा मोठा वाढवू शकता.
पुढे जा यापूव थोडा िवराम घेतो; कारण नंतर मला श दश: पु हा िव बाजूनं
बोलायचं आहे.

रॉबट : जॉन, मला तु हाला एक िवचारायचा आहे. मगाशी आपण

ितकृ तीिवषयी बोललो, शंकेखोर या ाब लही बोललो. तो
मीदेखील ऐकलेला आहे. तो होता, ‘आ ही उ दजाचे िव े ते आिण उ म
व े कं वा सादरीकरण करणारे असायला हवेच अशी अट नसेल तर आ ही
न करायचे तरी काय? आम यापाशी ही कौश येही नसतील, तर
कं पनीला आमची गरज कशासाठी असेल?’
जॉन : तु ही नेटवकची एक कडी आहात. या वसायाला नेटवक माक टंग
हटले जाते आिण हणूनच कं पनीला तुमची गरज असते. याचसाठी ते
तु हाला पैसे देतात.
नेटवक माकटर हणून तुम या कामाचे व प, लोकांशी संबंध
जोडणे, तु हाला जी उ पादने आवडलेली आहेत याचा यांनाही अनुभव
िमळवून देणे, तुम याकडे जी मािहती आहे ती दाखवणे आिण यां या
ित या घेणे हा आहे. यांनी तुम या वसायात सामील हो याचे
ठरिव यानंतर तु ही यांना तुम या नेटवकचा िह सा बनवता. तुमचे
अनुभव आिण तु ही जे करायला िशकला आहात, ते सारे िशक यासाठी
यांना मदत करता. इथे पु हा, िडिजटल साधने तुम या खां ावरील मोठे
ओझे दूर करतात.
 तुमचे काम हे नातेसंबंध िनमाण करणे, संवाद साधणे, श यतांची
कसून तपासणी करणे, लोकांची ओळख क न घेणे आिण वसायािवषयी
जाणून घे यास यांना मदत करणे, हे आहे.

या वसायाचे सादरीकरण आिण काही माणात िश ण हे भाग

असे आहेत, जे ही िडिजटल साधने तुम यापे ा अिधक चांगले क शकतात.
काही भाग असे आहेत, जे फ तु ही असामा यपणे क शकता आिण तो
आहे मानवी संबंधांचा भाग.

इथे मु य क पना सांगतो : नेटवक माक टंगमधे तु ही संदश

े वाहक आहात, संदश
े
नाही.
नमु यासाठी हणून ावया या उ पादनाचे जड गाठोडे गाडीने नेणे, तुम या
दवाणखा यात संपूण करकोळ िव चे दुकान थाटणे, या उ पादनाचा आकषक भाग
आिण आ थक आकडेवारीची यादी ल ात ठे वणे या गो ी कर याचे दवस आता मागे
पडले आहेत. हे एकिवसावे शतक आहे. आज या नेटवक माक टंगमधे िडिजटल साधने या
गो ी करतात. लोकांशी संपक आिण यांना आमं ण हे तुमचे काम आहे.
याचा अथ असा न हे, क तु ही कु शल अस याची गरज नाही. ते पूणपणे गरजेचे
आहे. मालम ा १ मधे आपण याकडे दृि ेप टाकला. ती कौश ये वाढिवणे गरजेचे आहे.
आ मिव ास अस याची मता, नाकारले जा यानंतरही तग ध न उभे राहाणे,
संदशे वहन करणे, सकारा मक दृि कोन असणे, लोकांब ल आ था वाटणे, लोकांना
िशकवून तयार करणे आिण इतर.
पण ही कौश ये कोणाकडेही असू शकतात. तु ही जर फु टबॉलची लीग उभारली
असेल, पालक िश क संघ कं वा बुि बळ लब असेल, राजक य चाराचा कधी भाग
असाल कं वा वत:चा बँड तयार के ला असेल, तर नेटवक उभे करणे हणजे काय असते
याची क पना तु हाला आहे.
तु ही जे करत आहात याची ितकृ ती िनमाण कर यासाठी तु हाला उ दजा या
कु शल लोकांची गरज नाही. तु हाला अशा लोकांची गरज आहे यांना मूलभूत वसाय
आिण पर पर दळणवळणाची कौश ये िशक याची इ छा आहे. वयंिन यी उ ोजक
आिण टीम उभारणारे हणून वत:ची वाढ कर याची इ छा आहे.
िव म ये फार थोडे लोक उ पातळीचे असतात. नेटव कग िश ण आिण संघ
उभारणीचे कौश य य ात कोणीही आ मसात क शकतो. याचा अथ असा, हा
 वसाय तुम या ल ावधी शेजा यांम ये कर यासारखा आहे. हणजे याची न ल
त परतेने के ली जाईल असा व चंड वाढवता ये याजोगा असा वसाय तुम या जवळ
आहे. एकदा तु ही तो पाच लोकांपयत वाढवला, नंतर प ास, हणजे तो पाचशे, पाच
हजार आिण या या पलीकडेही ने याचे मूलभूत कौश य तु ही आ मसात के ले आहे.
जे आप याला नेतृ वाकडे घेऊन जाते.
 करण १४
मालम ा ६ : अतुलनीय नेतृ वकौश य
मी जे हा पिह यांदा नेटवक माक टंग जगावर संशोधन करत होतो, या वेळी मी
अनेक मी टंग आिण इ ह सना हजर रािहलो आिण पुढे येऊन डझनभर लोकांनी दलेली
भाषणे ऐकली. यातून ते इतरांना आप यातील कौश य शोधून काढ यासाठी ेरणा देत
होते.
या नी आप या कथा सांिगत या. यांनी हाती काहीही नसताना सु वात के ली
आिण व ातही क पना क शकणार नाहीत या यापे ाही अिधक ीमंत झाले. मला
जाणवले, क ीमंत डॅड मला जे कर यास सांगत होते, तेच हा वसाय या लोकांसाठी
करतो आहे. ते के वळ वसायाची त वे िशकवत न हते, तर नेते घडवत होते.
जे हा ते पैशासंबंधी खूप बोलत आहेत असे वाटत होते, ते हा ते इतरांना कोषातून
बाहेर ये यासाठी, यां या भयापलीकडे जा याची आिण व ं अमलात आण यासाठी
ेरणा देत होते. हे कर यासाठी व या या अंगी नेतृ वगुण असणे आव यक आहे.
नेतृ वगुण अंगी बाणवणे खरे च आव यक आहे. अनेक व े जे हा लोकांना ‘ व ,
कु टुंबासाठी अिधक वेळ आिण वातं य’ या गो ी श दांचे फु लोरे फु लवून सांगत असतात,
ते हा नेतृ वगुण असले या ऐकणा यांना या मागाने जा याची फू त देत असतात.
यां या मनात िन याचे बीज रोवत असतात.
आपला िवषय यो य श दांचा वापर करणे कं वा ते श द पाठ करणे हा नाही.
लोकां या मनाला हात घालणे, हा िवषय आहे. हे गुण श दां या पलीकडले आहेत. हे खरे
नेतृ वगुण.

नेतृ वगुण ही श आहे, जी सवाना एक आणते. नेतृ वगुण मोठे वसाय उभारतो.

तु ही असा िवचार के ला असेल, क नेतृ वकौश य ही मालम ा मांक एक, ‘वा तव

जगातील वसाय िश ण’ कं वा ‘वैयि क वाढीचा फायदेशीर माग’ ही मालम ा
मांक दोन आहे. हा िवचार ठीक आहे; तु ही दो ही प मांडू शकता. पण नेतृ व
कर याची श हे कौश य इतके मू यवान, इतके शि शाली आिण इतके दु मळ आहे, क
ते वत:च एक मालम ा आहे. या यासाठी एक वेगळे करण असायला हवे.
इतर सव ावसाियक कौश ये मह वाची िम ण घटक आहेत. नेतृ वगुण ही श
आहे, जी सवाना एक आणते. नेतृ वगुण मोठे वसाय उभारते.
मनाला हात घालणे
१९५० आिण १९६० या दशकात मी मोठा झालो. जॉन एफ. के नेडी हे मी
ऐकले यांमधे सवात मोठे व े होते. मे १९६१ मधे यांनी रा ाला सांिगतले क या
दशकात आपण चं ावर मानव पाठवणार आहोत. ही गो कशी यश वीपणे तडीस
यायची यािवषयी आप या शा ांना कोणतीही क पना न हती. ते मह वाकां े या
पलीकडे होते. ते अवघड होते आिण तरीही आपण ते के ले. जेएफके यानंतर तीन वषा या
आतच मारले गेल.े यां या मृ यूसमयी या दशका या तीन चतुथाश भाग िश लक होता.
यांचे नेतृ व इतके खर आिण इतरांना यां या मागे जायला भाग पाडणारे होते, क
यांची दूरदृ ी यां यानंतरही कायम रािहली. यां या ह येला, ि हएतनाम या
महासंकटाला, रा अशांतता व िवभागणीमुळे हेलकावे खात असताना याही संकटाला न
जुमानता मनावर ठसलेलेच रािहलेच. नंतर अ य पद जेएफके यां या उपा य ांकडू न
यां या माजी ित प याकडे रचड िन सन यां याकडे गेल.े यानंतर आपण काय के ले?
१९६९ मधे आपण मानवाला चं ावर पाठिवले आिण खरोखरच दशक संपाय या
आतच.
यालाच हणतात नेतृ व. के वळ तुम या दृि कोना या भावानेच गो ी घडवून
आणणे. खरे नेते पवतही एका जागेव न दुसरीकडे हलवू शकतात.
ि हएतनाममधे मा या असे ल ात आले, क भावशाली नेते हे कं चाळणारे ,
ओरडणारे , िशवीगाळ करणारे राकट, कणखर असे न हते. लढाई या धुम त मला असे
आढळले, क मोठे आिण शूर नेते हे नेहमीच शांत असत. ते बोलतात ते हा समोर या या
मनाशी, आ याशी, चैत याशी बोलतात.

चांगली उ पादने कं वा सेवा देणा या वसायाकडे पैसा वाहात नाही. पैसा वाहातो,
तो चांगले नेते असणा या वसायांकडे.

सव मोठे नेते हे उ म संवाद साधणारे होते. ते आपला दृि कोन अशा प तीने
सांगायचे, क यांचे हणणे सवापयत सहजतेने पोहोचायचे. येशू ि त, बु , मदर तेरेसा,
महा मा गांधी, मोह मद यां याकडे पाहा. ते खूप मोठे नेते होते. याचाच अथ ते उ म
संवाद साधायचे.
चांगली उ पादने कं वा सेवा देणा या वसायाकडे पैसा वाहात नाही. पैसा
वाहातो, तो चांगले नेते असणा या वसायांकडे. जे हा एखादा वसाय वत:िवषयी
इतरांना सांगणे िवस न जातो, या वेळी तो या याकडे कतीही टन माल असला, तरी
वसायाबाहेर फे कला जातो. मला जे हा असे आढळते, क एखादा वसाय आ थक
आघाडीवर अडचणीत आहे, ते हा ल ात येत,े क यांचा नेता कं पनी या ि हजनब ल
इतरांना काहीच सांगू शकत नाही. ते शार असतील; पण यांना संवाद साधता येत नाही.
‘बी’ ा ट ं साठी वाढवावे लागणारे नेतृ वगुण हे ‘ई’ कं वा ‘एस’ ा ट
ं साठी जी
व थापन कौश ये लागतात यापे ा वेगळे असतात. मला चुक चे समजू नका.
 व थापन कौश ये मह वाची असतात; पण व थापन कौश ये आिण नेतृ वगुण यात
खूप मोठा फरक आहे. व थापक हे नेते असतातच असे नाही आिण नेते व थापक
असतातच असे नाही.
मी ‘एस’ ा ट ं मधील अनेक लोकांना भेटतो. िवशेष कं वा छोटे ावसाियक
यांना यां या वसायाचा िवकास करायचा असतो; पण ते तो क शकत नाहीत. कारण
एकच; यां याकडे नेतृ वगुणांचा अभाव असतो. यांनी दाखवले या मागावर चाल याची
कोणाचीही इ छा नसते. यां या कमचा यांचा यां यावर िव ास नसतो. ते
यां यापासून फू त घेत नाहीत. कॉपारे ट िशडी चढ यास अयश वी ठरले या अनेक
म यम पातळीवरील व थापकांना मी भेटलो आहे. कारण एकच, ते इतरांशी संवाद
साधू शकत नाही. जग अशा एकाक लोकांनी भरलेले आहे. ते आप या व ातील ी
कं वा पु ष शोधू शकत नाहीत; कारण ते आपण कती चांगली आहोत हे सांग यात
अपयशी ठरतात.
संवाद हा आयु यात या येक भागावर प रणाम करतो.
नेटवक माक टंगचे नेते कधीतरी वत:चे वणन ‘महागडे कथाकथनकार,’ असे
करतात. ते वावगेही नाही. ते खरोखरच सवात महागडे कथाकथनकार आहेत. याचे
कारणही अगदी सरळ आहे, ते सारे खरे च सव म कथाकथनकार आहेत.
मी जे हा नेटवक माक टंग वसाया या िश णाला हजर राहात असे, ते हा मला
अगदी शू यातून सु वात करणा या आिण आता अितशय यश वी असले या
ावसाियकांना भेटायला िमळत असे. यातील अनेक जण उ म िश क होते; कारण ते
अनुभवातून िशकवत असत. ताि वक भूिमके तून नाही. मी वसायां या अनेक
अ यासवगाना हजर राहात असे. वसाया या वा तव जगात तगून राहा यासाठी काय
करावे लागते, हे ते सांगत असताना माझी मान डोलवून सहमती दशवत असे.
अ यासवगानंतर, मी िश कांशी नेहमी बोलत असे. यांनी के वळ वसायातून
न हे, तर गुंतवणुक तून के वढे पैसे िमळवले आहेत, हे पा न मी आ यच कत झालो होतो.
अनेकांनी कॉपारे ट अमे रके तील सीईओपे ा कतीतरी अिधक िमळवले होते.
तरीही या िश कांजवळ असे काहीतरी होते, यामुळे मी अिधक भािवत झालो
होतो. जरी ते ीमंत होते आिण या िवभागाचे मुख न हते, तरी ते िशकव यासाठी
आिण यां या बरोबरी या माणसांना मदत कर यास खूप उ सुक होते.
मला हे जाणव यास सु वात झाली होती, क नेटवक माक टंग वसाय हा ने यांनी
लोकांना वर खेच यावर आधारलेला आहे. पारं प रक कॉपारे ट कं वा सरकारी कं प या ही
े े काही जणांनाच पुढे आणणे आिण कमचा यां या समूहास पगारावर समाधानी ठे वणे
यावर आधारलेली आहेत. नेटवक माक टंगमधील िश क, ‘तु ही जर हे पुरे के ले नाही,
तर तु हाला नोकरी गमवावी लागेल,’ असे कधीही हणत न हते. याऐवजी ते हणत,
‘तु ही चांगले, अिधक चांगले हो यासाठी मला तु हाला मदत क दे. तु हाला िजतके
िशकायचे आहे, तेवढे िशका. मी तु हाला िशकवेन. आपण एकाच टीममधे आहोत.’

ने यांचा अगदी खास कार

 अनेक लोकांमधे नेतृ वगुण असतात; पण हे कधीच बाहेर येत नाहीत. यांना तशी
संधी िमळत नाही. मा या ीमंत डॅडने हे जाणले होते. यांनी मला मरीन कॉपस्मधे
आिण यानंतर ि हएतनामला जा यासाठी ो सािहत के ले. ितथे गे यानंतर मा यातील
नेतृ वगुण िवकिसत होतील, हे यामागील कारण होते.
तुम यातील नेता फु लून ये यासाठी तु हाला मरी समधे दाखल हो याची गरज
नाही. ती संधी तु हाला नेटवक माक टंगमधे िमळते. नेटवक माक टंग वसायाचे स दय
हेच आहे, क ते फ नेतृ वगुण िवकिसत करत नाही, तर आव यक असणारे िवशेष
नेतृ वगुण फु लवते.

नेटवक माक टं गचा असे नेते िवकिसत कर याकडे कल असतो जे उ म िश क होऊन

इतरांवर अपेि त प रणाम घडवून आणतात. ते इतरांना व े पाहा यास िशकवतात
आिण आप या आयु यातील व े पूण करतात.

ी-पु षांना आप या देशाचे संर ण कर यास फू त देणारे नेते सै यदले िवकिसत

करतात. उ ोगधं ाचे जग पधवर मात कर यासाठी संघाची उभारणी करणारे नेते
िवकिसत करतात. नेटवक माक टंगचा असे नेते िवकिसत कर याकडे कल असतो जे उ म
िश क होऊन इतरांवर अपेि त प रणाम घडवून आणतात. ते इतरांना व े पाहा यास
िशकवतात आिण आप या आयु यातील व े पूण करतात.
नेटवक माक टंगचे नेते हे इतरांना श ूचा पराजय कर याऐवजी कं वा पधत मात
दे याऐवजी जग आप याला जे आ थक वातं य देऊ शकते, ते शोध यास वृ करतात.
तेही इतरांना कोण याही कारचा ास न देता.
असे नेतृ वगुण िवकिसत कर याची संधी देणे, हे नेटवक माक टंगचे असामा य, सहज
वाभािवक मू य आहे. तु ही नेतृ वगुण इतर कोण याही े ात िशकू शकता.
सै यदलापासून ते सरकार ते कॉपारे ट जग. जीवनातील येक े नेते िनमाण करते; पण
खूप नाही. खरे नेतृ वगुण दु मळ आहेत - नेटवक माक टंग ित र .
हे असे का, यािवषयी जॉन यां याकडे एक मनोरं जन िनरी ण आहे.

जॉन : नेटवक माक टंगची सवात वेगळी असलेली गो कोणती, तर येथे

शंभर ट े वयंसेवकांसाठी परता ाचा आराखडा के ला जातो.
तु ही मला ठर या वेळी कायालयात जाणारा, काड वाइप
करणारा नेटवक माकटर दाखवून ा. येथे सारे जण वतं आहेत. कोणीही
कोणालाही नोकरीवर ठे वत नाही कं वा काढू नही टाकत नाही. येथे येक
जण आपण न आलेला असतो. तु ही काय करा, हेही कोणी सांगत नाही, क
कोणी आ ाही देत नाही.
मग ते चालते कसे? मिशन चालव यात इं िजनची भूिमका काय
असते? उ र एक श दात देता येईल, ‘नेतृ व’.
 नेटवक माक टंगम ये असताना तुम यामध या नेतृ वगुणांचा िवकास होतो.
याचे फायदे तु हाला तुम या आयु यातही दसून येतात.

नेतृ वश ची चार मूलत वे

पारं प रक िश ण तु हाला चांगला कमचारी हो याचे िश ण देते. यांचे ल फ
एकाच गो ीकडे असते - मानिसक मता. तु ही जर समीकरणे सोडवू शकत असाल आिण
परी ेत यश िमळवत असाल, तर तु ही कं पनी चालव यास पुरेसे शार समजले जाता.
हे हा या पद आहे.
मी आज एक यश वी उ ोजक आहे, याचे कारण मरी समधे मला िमळालेले
िश ण. सैिनक शाळा तु हाला नेता हो यासाठी तयार करतात. ते मानिसकच नाही,
तर तुम या भाविनक, शारी रक आिण आ याि मक मतेलासु ा क थानी ठे वून काम
करतात. ते तु हाला कमाली या दबावाखाली कसे कायरत राहायचे हे िशकवतात.
ि हएतनाममधे हेिलकॉ टर उडव याची शारी मा यात होती; पण याचवेळी
मा यातील अ याि मके चा जो िवकास झाला, तो झाला नसता तर मी कधीच परत आलो
नसतो. आ याि मक गुणांचा िवकास झाला नसता, तर भीतीने मा यावर मात के ली
असती आिण गो यांचा वषाव सु असताना मी िथजून गेलो असतो. या वेळी मानिसक,
भाविनक, शारी रक आिण आ याि मक ही चार मूलत वे एका सुंदर िमलाफाने काम करत
होती. हणूनच मी सोपवलेली कामिगरी पूण क शकलो.
याने मला वसाया या जगात उ म नेता हो यासाठी ान आिण आकलनश ही
श े दली. उ ोगधं ात यश वी हो यासाठी याच चार मूलत वांची आव यकता असते.
मन, आ या म, शरीर आिण भावना.
तु ही जर वत: या या बाजूंवर िनयं ण मानिसक िमळवले नाही, तर अपयशी
हाल. तु ही आप या कमचा यांना ही चार मूलत वे िवकिसत कर यास मदत के ली
नाहीत, यामुळे ते चांगले भाविनक नेते होऊ शकले नाहीत, तर तु हीच अपयशी हाल.
 सैिनक शाळा तु हाला आणखी एक गो िशकवतात. पुढील फळीत अस याने
आपण कोणाला आवडतो का नाही याबाबत तु ही बेपवा असता. अथातच, आपण सवाना
आवडावे, हीच आपली इ छा असते; पण नेता हो यासाठी सीमा आखा ा लागतात.
कमचा यां या वतणुक वर ल ठे वणे आिण गरज असेल ते हा सुधारणा घडवून
आणणा या गो ी करणे मह वाचे असते. काही वेळा तु हाला लोकांची खरडप ीही
काढावी लागेल. हे असे घडते. याला इलाज नाही; पण इथे अजून काहीतरी घडणार आहे.
तु ही श य तेवढी चांगली टीम िनमाण करणार आहात. या टीमला तुम या अपे ांची
जाण असेल आिण तु ही काय खपवून याल आिण काय नाही; याचीही.
 करण १५
मालम ा ७ : खरी संप ी िनमाण
कर यासाठीची संरचना
वातं या या जाहीरना या या तीन िनमा यांपैक थॉमस जेफरसन आिण जॉन
अॅड स हे दोघे आपसांत अगदी टोकाचे मतभेद असले तरी अगदी घ , िजवाभावाचे िम
होते. यांचे वभाव टोकाचे होते आिण राजक य भूिमकाही पर परिवरोधी होते. ते
एकमेकांचे कडवट राजक य िवरोधकच होते. अनेक िवषयांवर यांनी एकमेकांना खूप
ती तेने िवरोध के ला. अनेक वष आपले ितसरे आिण चौथे अ य एकमेकांशी
बोलायलाही तयार न हते; पण शेवट या काळात यांनी समेट के ला. यांचा तो लांबलचक
सु िस प वहार ते हाच घडला. आज तो अमे रकन सािह यातील एक मोठा ठे वा
आहे.
ते दोघेही ४ जुलै १८२६ रोजी िनवतले. बजािमन ँ किलन यां यासह वातं याचा
जाहीरनामा िलिहला, यानंतर बरोबर प ास वषानी.
या दोघांिवषयी आणखी एक िवल ण गो आहे : संप ीशी यांचे नाते.
जेफरसन हे हजारो एकरां या इ टेटचे मालक असणारे ह जिनयामधले उ कु लीन
जमीनदार होते. अॅड स हे मॅसे युए स येथील एका गरीब शेतकरी कु टुंबातून आलेले
बॅ र टर होते. ते दीघायुषी होते आिण आयु यात ते कधी पैशा या तसे मागे धावले
नाहीत. तरीही मृ यू या दवशी अॅड स यां या मालम ेचे मू य एक लाख डॉलस होते
आिण जेफरसन यां या मालम ेवर एक लाख डॉलसचे कज होते.

संप ी ही पैशासारखी गो नाही. संप ी उ प ा या आकाराव न मोजली जात नाही.

संप ी मोजली जाते ती काळात.

जेफरसन यां याकडे थावर मालम ा आिण रोकड होती; पण ती यां या हातून
िनसटत गेली. अॅड स यां याकडे फारसे पैसे न हते. ते साधेपणाने राहात होते; पण संप ी
कशी उभारावी याची यांना िनि त समज होती.
तु हाला पैसा आिण संप ी या मधील मह वाचा फरक समजायलाच हवा. मी हे
पु तक िलिह याचे हे मह वाचे कारण आहे. एखादा लाखो डॉलसची लॉटरी जंकणारा ते
पैसे हाती पड यानंतर तीन वषातच कफ लक का हावा? कारण यां यावर अचानकपणे
पैशांचा वषाव झालेला असला, तरी यांना संप ीिवषयी काहीच मािहती नसते.
 संप ी ही पैशासारखी गो नाही. संप ी उ प ा या आकाराव न मोजली जात
नाही. संप ी मोजली जाते ती काळात. मा या बचत खा यात समजा एक हजार डॉलर
असतील आिण माझा खच दवसाला १०० डॉलस असेल, तर माझी संप ी दहा दवस
एवढी आहे. संप ी हणजे पुढील अमुक दवस जग याची मता. ‘मी जर आज काम
करायचे थांबवले, तर मी आ थकदृ ा कती काळ िजवंत राहीन,’ हा वत:ला
िवचारा. तुमचे जे काही उ र असेल, ती तुमची संप ी आहे.
ही ा या आपण अिधक खोलात पा या. संप ी, हणजे तुमची आयु यातील
समृ ता आिण याच पातळीवर भिव यात कती दवस जगाल, ही मता.
ीमंत अिधक ीमंत होतात; कारण ते वेग या कार या पैशांसाठी काम करतात.
ते उ प ासाठी नाही, तर संप ी िनमाण कर यासाठी काम करतात. या दो हीत खूप
मोठा फरक आहे.
नेटवक माक टंग हे वैयि क संप ी उभी करते. याचे हेच मह वाचे मू य आहे आिण
नेमके या वसायाकडे वळू पाहाणा या ब सं यांना हे मू य समजत नाही.

आ थक वातं याकडे नेणारा माझा चार पाय यांचा साधासुधा माग

कम आिण मी, कोण याही नोकरीिशवाय, सरकार या साहा यािशवाय, कोण याही
टॉ स आिण यु युअल फं डां या खरे दी-िव चा उ ोग न करता, लवकर िनवृ होऊ
शकलो. टॉ स व यु युअल फं ड यांचा खरे दी-िव चा उ ोग आ ही के ला नाही; कारण
या गुंतवणुक जोखमी या आहेत, असे आ हाला वाटते. आम या मते यु युअल फं ड हे
सवािधक जोखमीचे आहेत.
त ण आिण ीमंत असतानाच िनवृ हो यासाठी आ ही दोघांनी एक साधा चार
पाय यांचा आराखडा उपयोगात आणला. हे कर यास आ हाला १९८५ ते १९९४ अशी
नऊ वष लागली. काहीही नसताना सु वात के ली आिण आ थकदृ ा वतं होऊन,
िनवृ झालो. एकही शेअर व यु युअल फं ड न घेता! आमचा आराखडा हा असा आहे.
१) उ ोगधंदा उभारा.
२) उ ोगधं ात पुनगुतवणूक करा.
३) थावर मालम ेमधे गुंतवणूक करा.
४) तुम या मालम ांना चैनी या व तू िवकत घेऊ ा.

हा म कसा काम करतो ते पा .

१) उ ोगधंदा उभारा
उ ोगधंदा उभार यामुळे खूप पैसा िमळवता येतो. िशवाय, युनायटेड टे समधे
करिवषयक कायदे हे ‘बी’ ा ट ं मधे उ प िमळवणा यांना अनुकूल आहेत. ‘ई’ ा ट
ं मधे
पैसे िमळिवणा यांसाठी ते ितकू ल आहेत.
उ ोगधंदा हा लहान मुलासारखा असतो. तो मोठा हो यासाठी वेळ लागतो. याला
वाढ यासाठी कमी वेळही लागू शके ल आिण खा ीने जा त वेळही लागेल. उ ोगधं ाचे
बीज पेर यानंतर ते जिमनीवर दस यासाठी पाच वष तरी लागतात.

२) तुम या उ ोगधं ात पुनगुतवणूक करा

एक ल ात ठे वा, तुम या वसायातून िमळणारे उ प हे रोजीरोटीसाठी नाही.
पिह यांदाच नेटवक माकटर झालेले अनेकजण ही चूक करतात. न ा वसायामुळे
उ प वाढत आहे हे ल ात आ याबरोबर ते वाढीव उ प ाचा उपयोग आपले राहा याचे
खच वाढिव यासाठी करतात. दुसरी कार घेतात, मोठे घर घेतात, ख चक सहल ना
जातात आिण अजूनही काही.
लोक हे का करतात? ते मूख आहेत हणून नाही. खूप बुि मान आिण मािहतगार
लोकही हाच क ा िगरवतात. एका आिण एकाच कारणामुळे हे घडते. ते अजूनही ‘ई’
ा ट
ं मधेच राहातात, ास घेतात आिण िवचारही करतात. संप ी िनमाण करायची
अस यास, तु हाला या आकृ ती या डा ा बाजूमधून डोके बाहेर काढावे लागेल आिण
‘बी’ आिण‘आय’ सारखा िवचार करावा लागेल.
थम तुमची दवसाची नोकरी चालू ठे वा. तुमचे येय हे आहे, क उ ोगधं ाने
तुम या नोकरीची जागा यावी. तु ही या प तीने कधीच संप ी िनमाण क शकणार
नाही. याऐवजी एकदा तुमचा उ ोग पैसे िमळवू लागला, क सरळ पायरी . २ कडे जा.
तुमचा उ ोगधंदा आणखी पुढे वाढ यासाठी तुमचे नवीन उ प यात गुंतवा.
‘पण मला दवसाची नोकरी चालू ठे वायची नाही. मी ते अिजबात आवडत नाही.
मला कमचारी हणून काम करणे थांबवायचे आहे!’

अनेक लोक कोण याही उ ोगधं ात मोठी संप ी संपादन कर यास अपयशी ठरतात;
कारण ते वसायात सतत पुनगुतवणूक कर यास अपयशी होतात.

ठीक आहे! तु हाला ‘ई’ ा ट ं मधून बाहेर यायचे आहे आिण ती नोकरी सोडायची
आहे. कदािचत तु ही नोकरीचा ितर कार करत असाल कं वा तु ही मला भेटले या अनेक
वसाियकांसारखे असाल, ते आप या कामावर ेम करतात; पण आठव ातील चाळीस,
प ास कं वा साठ तास तेच काम करावे लागते, या वा तवावर यांचे ेम नसते. तुमची
काहीही कारणे असू दे; पण तु ही जर न ा वसायातील उ प रोजीरोटीवर उधळू
लागलात, तर तु ही वसाय उभारत नसून दुसरी नोकरी वत:साठी उभी करता आहात
हे उघड स य आहे.
खरा ावसाियक हा आपला वसाय वाढव यासाठी पुनगुतवणूक कर याचे
थांबवत नाही. अनेक लोक कोण याही उ ोगधं ात मोठी संप ी संपादन कर यास
अपयशी ठरतात; कारण ते वसायात सतत पुनगुतवणूक कर यास अपयशी होतात.
नेटवक माक टंगमधे ते कसे असते?

जॉन : एखादा पारं प रक उ ोग पुनगुतवणुक साठी कदािचत नवे गोडाऊन

 बांधेल, रा ीय तरावर जािहरात क न नवे उ पादन िवकिसत करे ल कं वा
िवतरणासाठी नवे चॅनेल िवकत घेईल. नेटवक माकटर हणून तु हाला हे
खच करावे लागत नाहीत. नेटवक माक टंग कं पनी तुम यासाठी या
गुंतवणुक करत असतात.
मग तु ही तुम या उ ोगधं ात पुनगुतवणूक कशी कराल?
यासाठीही काही जागा आहेत. ितथे तु ही सू पणे गुंतवणूक क शकता.
उदाहरणच देतो, तुमचे िश ण, िश ण, दुस या शहरात जाऊन ितथे
वाढणा या नेटवकला आधार देण,े िस ी आिण िश णांची साधने आिण
वसाय वृ ीसाठीचे इतर माग यांम ये तु हाला गुंतवणूक करता येईल.
मुळात नेटवक माक टंग हा असा वसाय आहे, याची भांडवली
गुंतवणूक ही तुमचा पैसा नसून वेळ आिण य ही आहे.

याचा अथ नेटवक माक टंगमधून िमळणा या उ प ाचा ब तांश भाग हा तु हाला

तुमची संप ी िनमाण कर यासाठी उपल ध होतो. ल ात या मी असे हटले आहे,
‘तुमची संप ी िनमाण कर यासाठी’. ‘तुमची संप ी उधळ यासाठी’ असे हटलेले नाही.
मी अनेक लोकांना जी चूक करताना पािहले आहे, ती चूक क नका. िमळणारा
येक अित र डॉलर हा मोठी कार, मोठे घर, जीवनशैली यावर खच क नका.
जिमनीतील ख ात तुमचे नवे ावसाियक उ प ओतून अिवचार क नका.
याचा आदर करा. तो गुंतवा.

३) थावर मालम ेमधे गुंतवणूक करा

जसे तुमचे उ ोगधं ाचे उ प वाढत जाते, तसे ते जादाचे उ प तु ही थावर
मालम ा खरे दी कर यास वापरा.
तुम या ल ात आले असेल, क या लॅनमधे यु युअल फं ड, टॉक पोटफोिलओ
कं वा इतर कागदी मालम ा नाहीत. याचे कारण या जरी िनमाण कर यास सो या
अस या, तरी (तु हाला या फ खरे दी कराय या असतात) टॉक व यु युअल फं डांची
खरे दी-िव जोखमीची असते. यावर िमळाले या फाय ावर भांडवली न या या दराने
कर ावा लागतो आिण आ थक िश ण घेऊनच गुंतवणुक तील जोखीम कमी करता येत.े
या जादा या उ प ातून तु ही उ प िमळिवणा या मालम ा िनमाण करा ात अशी
क पना आहे. उ प िनमाण करणा या अनेक कार या मालम ा असतात. दोन मु य
कारणांमुळे मी थावर मालम ेची वारं वार िशफारस करतो.
पिहले, करिवषयक फायदे अशा उ ोगधं ां या मालकांना अनुकूल असतात.
दुसरे , थावर मालम ेसाठी पैसे दे यास तुम या बँकरना आवडते. तुम या बँकरना
यु युअल फं ड कं वा टॉ स िवकत घे यासाठी ३० वष मुदतीचे ६.५ ट े ाजदराने कज
मागा, ते हसत सुटतील.
लोक मला वारं वार िवचारतात, ‘मी घराचे भाडेच कसेबसे देऊ शकतो. अशा
प रि थतीत मी वत:चे घर कसे घेऊ शके न?’ चांगला आहे. तु ही ते घेऊ शकत नाही.
तुम याकडे जादा पैसे अस यािशवाय नाही. गुंतवणुक ची ही पायरी येते उ ोगधंदा
िनमाण क न या या सतत या वाढीसाठी पुनगुतवणूक के यानंतर. यानंतरच
तुम याकडे जादा पैसे असतात.
‘ थावर मालम ेमधे गुंतवणूक करा’ या सांग याचा अथ मला प क दे. थावर
मालम ा कशी काम करते यािवषयी अनेक लोकांचा गैरसमज असतो. असं य लोकांना
असे वाटते, क थावर मालम ा एका कमतीला िवकत घेणे आिण ती (लगेचच कं वा
घाईघाईने झाले या सुधारणांनंतर कं वा नंतर या काळात) जा त कमतीला िवकणे. हे
चूक आहे. हे हणजे ‘गाय िवकत घेऊन मांसासाठी िवक यासारखे आहे. तु ही गाय िवकत
या, ती कायमची ठे वा. हणजे ितचे दूध तु हाला िवकता येईल.’
थावर मालम ा ही िवक यासाठी िवकत यायची नसते. उ प िनमाण करणारी
मालम ा उभार यासाठी थावर मालम ा िवकत यायची असते.
हे कसे करायचे हे िशक यास वेळ, िश ण, अनुभव आिण पैसा लागतो. कोणतीही
नवीन गो िशकताना चूक होतेच. थावर मालम ेमधे (िवशेषत: या या
व थापनात), चुका महाग पडतात. तुम याकडे िनयिमतपणे येणारे जा तीचे उ प
नसेल, ‘बी’ ा ट ं मधील करिवषयक फायदे नसतील, तर थावर मालम ेमधील
गुंतवणूक खूप जोखमीची कं वा मंदगतीची आहे.
अनेकांकडे थावर मालम ा खरे दी कर यासाठी लागणारी रोख र म नसते आिण
हेच यां या अपयशाचे कारण आहे. चांगले थावर मालम ेचे वहार हे महागडे
असतात. तुम याकडे फारसे पैसे नसतील, तर तुम याकडे येणारे थावर मालम ेचे
वहार हे पैसेवा यांनी नाकारलेले असतात. अनेक लोक तातडीने पैसे ावे लागणार
नाहीत, अशा गुंतवणुक या शोधात असतात; कारण यां या जवळ दे यासाठी काहीच
नसते. तुम या जवळ खूप अनुभव नसेल आिण गरज लागेल ते हा हातात रोख र म
नसेल, तर अशी गुंतवणूक महागडी ठ शके ल.

४) तुम या मालम ांना चैनी या व तू खरे दी क ा

आ थक ताकद असतानाही मी आिण कम अनेक वष ४०० डॉलस या लहान घरात
राहात होतो आिण छो ा कार चालवत होतो. आ ही पैसे िनमाण करत होतो. यांचा
उपयोग आ ही वसाय उभारणी आिण थावर मालम ेमधील गुंतवणुक साठी करत
होतो.
आज आ ही एका मो ा घरात राहात आहोत. आम याकडे सहा कार आहेत. या
कार आिण घर आ ही िवकत घेतलेले नाही. आ ही िनमाण के ले या मालम ेने या गो ी
घेत या आहेत आिण आ ही याचा आनंद घेत आहोत.
मी जे हा ‘चैनीची व तू’ असे हणतो, ते हा मला फ ‘उधळे पणा कं वा
दखाऊपणा’ असे हणायचे नसते. अशी कोणतीही गो , जी तु हाला हवी आहे, िजचा
आनंद यायचा आहे; पण ती तुमची गरज नाही, ही माझी चैनीची ा या आहे.
मी तु हाला एक उदाहरण देतो. तु ही ओळखत असले या एखा ा चा िवचार
करा. जग यासाठी तो नोकरी करतो; पण याब ल याला ेम नाही. तु ही जर याला
सांिगतले, ‘तुला नोकरी आवडत नसेल, तर सोडू न दे.’ तो काय हणेल?
‘मला ते आवडेल; पण ती चैन परवडणारी नाही.’
हे अगदी बरोबर आहे. अनेकांना नोकरी सोडता येणे, ही चैनीची गो आहे. हीच
चैनीची गो कशी िमळवायची? ते तुमचे वसाय आिण थावर मालम ेमधील
गुंतवणुक करतात. यासाठी तु हाला या मालम ांची उभारणी करावी लागेल. तुमची
चैन पुरी कर याइत या मालम ा उभारा ा लागतील.
आले का ल ात?
तुमचे उ प चैनी या व तू खरे दी कर यासाठी वाप नका. याचा उपयोग
मालम ा िनमाण कर यासाठी करा. आधी तुमचा वसाय, मग थावर मालम ेमधील
गुंतवणूक. या गो ी तुम यासाठी चैनी या गो ी खरे दी कर याइत या स म झा या, क
यांना या क ा!
हेच आप याला व ां या पूततेपयत नेऊन पोहोचवते.
 करण १६
मालम ा ८ : मोठी व े आिण ती जग याची
श
नेटवक माक टंग कं प यां या बाबतीत सवात मू यवान गो ही आहे क ते तुम या
व ांना अनुसर या या मह वावर जोर देतात. ल ात या मी ‘ व अस याचे मह व’
असे हणालो नाही, तुमची व े असावीत एवढीच फ यांची इ छा असते असे नाही तर
ती व े तु ही जगावीत अशी यांची इ छा असते.
ते मो ा व ांसाठी तु हाला ो सािहत करतात. मी जे हा नेटवक माक टंगची
चौकशी कर यास सु वात के ली ते हा मा याबाबत एक सुखद आिण अनपेि त गो
घडली. मला असे आढळू न आले क यापूव माझी जी व े होती यापे ा अिधक मोठी
व ं मी पा लागलो.
पारं प रक उ ोगधंदे हे तुमची व े मोठी असावीत याब ल फार उ सुक असतात
असे नाही. तुमची व े जर मया दत असतील तर ते चांगले चालतात, उदा. छोटी
उ हाळी सु ी, तु हाला आनंद देणारा तुमचा एखादा छंद, दुपारी गो फचा खेळ, अशा
कारची एखादी गो .
मी असे हणत नाही क अशी छोटी व े असणे चुक चे आहे. मी एवढेच हणतो क
ते छोटे जीवन आहे.
मोठे होत असताना मी माझे आई-वडील नेहमी उपयोग करत असलेला ‘ते
आप याला परवडणार नाही’ हा वा यांश नेहमी ऐकत असे. मा या ीमंत विडलांनी,
यां या मुलाला आिण मला हे श द उ ार यास मनाई के ली होती आिण याऐवजी ‘ते
परवड याची ताकद मा यात कशी येईल?’ हे वत:ला िवचार याचा आ ह ते करत
असत.
या दोन िवधानांत जो फरक आहे, तोच सगळा फरक घडवून आणतो. अनुभव, समज
आिण आयु यभरा या िनणयांना जर िवचारातील छो ाशा फरकांची जी जोड दलीत,
तर या बदलािशवाय तु ही िजथे पोचला असता, यापे ा क येक मैल दूर जाऊन पोचाल.
तु ही जे हा ‘हे मला कसं परवडेल?’ हे वत:ला िवचार याची सवय कराल, ते हा
तु ही वत:ला मोठी व े पाहा याचे िश ण देत रहाल आिण फ ती व े अस याची
नाही तर य ात आण यावर तुमचा िव ास असेल. नाहीतर ‘मग ते परवडत नाही’
असे हणाला तर, मेणब ी या योतीवर ओला टॉवेल टाकू न ती िवझवता तशी तुमची
व े िवझवून टाकाल. असे अनेक लोक आहेत जे तु हाला तुमचा आवाज काढू न देताच
तुमची व े गुदम न टाकतील! यांना तसे हणायचे नसेल कदािचत, पण चांग या
अथाचे असोत वा नसोत, यांचे श द ाणघातक असतात.
‘तू ते क शकत नाहीस.’
‘ते खूप जोखमीचे आहे. तुला हे माहीत आहे का क ते करताना कती लोक अपयशी
झाले आहेत?’
‘मूखपणा क नकोस. अशा क पना तुला सुचतात कशा?’
‘ही जर इतक चांगली क पना असेल तर मग ती आधीच कोणीतरी अमलात
आणली नसती का?’
‘मी ती कर याचा अनेक वषापूव य के ला. ते का कु चकामी आहे, हे तुला मी
सांगतो.’
हे व भंग करणारे श द असतात, आिण जे लोक हे उ ारतात यां यािवषयी मला
एक मनोरं जक गो आढळली आहे. हे लोक नेहमी असे असतात यांनी आपली व ं सोडू न
दलेली असतात.

मोठे घर परवड याची ताकद ये यासाठी झगडणे, िशकणे आिण तुमची वैयि क श
िवकिसत कर यासाठी सवा म य करणे, मग या येत तु ही कोण बनताय हे
मह वाचे आहे.

जे हा कम आिण मी कफ लक झालो होतो ते हा आ ही एकमेकांना सांिगतले होते

क जे हा आपण १० लाख डॉलस यावर िमळवू ते हा आपण मोठे घर घेऊ. आ ही घेतले
आिण घरात अस याचा आनंद होता पण घर मह वाचे न हते आिण घर घे याची ताकद
येणे हेही मह वाचे न हते. या कायप तीत आ ही कोण झालो हे मह वाचे होते.
मोठे घर परवड याची ताकद ये यासाठी झगडणे, िशकणे आिण तुमची वैयि क
श िवकिसत कर यासाठी सव म य करणे, मग या येत तु ही कोण बनताय हे
मह वाचे आहे.
मा या ीमंत विडलांनी मला सांिगतले होते, ‘जे लोक लहान व ं बघतात ते
लहान लोकांसारखेच जीवन जगतात.’
येकाची व ं असतात पण एकाच मागाने येक जण व पाहात नाही. मा या
ीमंत विडलांनी मला िशकवले होते क व ं पाहणारे पाच कारचे असतात.

• जे भूतकाळातील व ं पाहतात.
• जे फ छोटी व ं पाहतात.
• जे व ं सा य करतात आिण मग कं टाळवाणे जगतात.
• जे मोठी व ं पाहतात पण ते सा य कर यासाठी यां याकडे योजना नसते आिण शेवटी
काहीही घडत नाही.
• जे मोठी व ं पाहतात ती सा य करतात आिण आणखी मोठी व ं पाहतात.
जे भूतकाळातील व ं पाहतात
हे लोक असे असतात क यांची मोठी सा ये आता यां या भूतकाळात संपली
आहेत, असा यांचा िव ास असतो. ते यां या कॉलेजमधील, सै या या दवसांतील,
शाळे तील फू टबॉलचे दवस, ते मोठे झाले या शेतावरील दवस याच िवषयी बोलून
तु हाला आनंद देतील पण यांना तु ही भिव यािवषयी या संभाषणात गुंतवा ते
ब तेकक न यांचे डोके हालवतील आिण हणतील, ‘जग नरकात गेले आहे.’
जी भूतकाळातील व ं पाहते यांचे जीवन संपलेले असते. ते मृत झालेले
नसतील पण ते ख या अथाने िजवंत नसतात आिण जीवनात परत ये यासाठी व जागृत
करणं एवढाच एक माग आहे.

जे फ छोटी व ं पाहतात
काही लोक फ छोटी व ं पा न वत:ला मयादा घालतात. कारण ते सा य
कर याची यांना खा ी वाट याचा हा एकच माग असतो. याबाबत एक उपरोिधक गो
अशी आहे, यांना जरी आपण आपली छोटी व ं सा य क शकतो याची जाणीव असली
तरीही ते करत नाहीत. का नाही? कोणास ठाऊक? कदािचत यांना हे माहीत असते क
आपण जर छोटी व ं सा य के ली तर जोपयत ते आपण मो ा व ाचे आ हान देत
नाहीत तोपयत जग यासाठी आप याकडे काहीच नाही.
दुस या श दात, जे मोठे जीवन जग यासाठी यावी लागणारी जोखीम व यातील
थरार अनुभव याऐवजी छोटे जीवन जगतात, आयु यात, नंतर ते असे हणतील, ‘तु हाला
माहीत आहे, अनेक वषापूव च मी हे करायला हवे होते. पण ते मी करायचे टाळले.’
मी एकदा एका भेटले या ला िवचारले, ‘तुम या जवळ जगातील सव पैसा
आहे, तर तु हाला कोठे वास करायला आवडेल?’
याने उ र दले, ‘मी मा या बिहणीला भेटायला कॅ िलफो नयाला जाईन. मी ितला
गे या चौदा वषात पािहलेले नाही आिण मला ितला भेटायला आवडेल. िवशेषत: ितची
मुले मोठी हो या या आधी. ती माझी व ातील सु ी असेल.’
या वेळी या लहानशा मौजे या सफरीची कं मत ५०० डॉलस एवढी होती. मी
या या हे ल ात आणून दले आिण िवचारले क अजून तू ही सहल का के ली नाहीस. ‘हो
मी करणार आहे. आता मी खूपच त आहे.’ दुस या श दात याची ‘ व ातली सु ी’. तो
जागा होऊन जा याऐवजी फ याचे व पाहत राहील.
मा या ीमंत डॅडने सांिगतले होते क असे व पाहणारे अिधक धोकादायक
असतात.
ते हणाले, ‘ते कासवांसारखे राहतात. वत: या मऊ अ तरा या, शांत खोलीत
दुमडू न राहतात. तु ही यां या कवचावर मारले व डोकावून पािहले तर अचानक झेप
घेतील आिण चावतील.’
याव न यायचा धडा : व ाळू कासवांना व ं बघू देत. यापैक ब तेक जण
कोठे च पोहोचणार नाहीत िन तेच यांना ठीक वाटते.
जे व सा य करतात आिण नंतर कं टाळवाणे जगतात
माझा एक िम मला हणाला होता, ‘वीस वषापूव मी डॉ टर हो याचे व
पािहले होते. हणून मी डॉ टर झालो आिण डॉ टर अस याचा मला आनंद आहे. पण
जीवन आता मला नीरस वाटू लागले आहे. काहीतरी गमावले आहे.’
कं टाळवाणा हा नवीन व ाक रता संकेत आहे. मा या ीमंत डॅडने सांिगतले होते,
‘अनेक लोक, शाळे त असताना याचे व पािहले होते याच वसायात काम करत
असतात. हा असतो क ते अनेक वष शाळे या बाहेर असतात. नवीन साहस
कर याची हीच वेळ आहे.’

जे मोठी व ं पाहतात पण ते सा य कर यासाठी यां याकडे योजना नसते

आिण शेवटी काहीही घडत नाही
मला असे वाटते क या कारातील कोणालातरी आपण ओळखत असतो, हे लोक
हणत असतात, ‘मला एक मोठी संधी िमळालेली आहे. मा या न ा योजनेब ल तु हाला
सांगतो’ कं वा ‘या वेळेला गो ी वेग या असतील’ कं वा ‘मी आता नवीन पान उघडत
आहे’ कं वा ‘मी खूप काम करणार आहे. िबले देऊन टाकणार व गुंतवणूक करणार’ कं वा
‘एक नवीन कं पनी आप या शहरात येत आहे आिण मा या पा तेसार यां या ते शोधात
आहेत. ही मला मोठी संधी आहे.’
माझे ीमंत डॅड मला हणाले होते, ‘या सारखे लोक नेहमीच खूप काही सा य
कर याचा य करतात. पण यां या वत: या जोरावर य करतात. या लोकांनी
मोठी व ं पाहणं सु ठे वलं पािहजे, योजना के ली पािहजे आिण संघ शोधला पािहजे जो
तुमची व ं साकार यास मदत करे ल.’

जे मोठी व ं पाहतात, ती सा य करतात आिण या न मोठी व ं पा

लागतात
मला असं वाटतं आप यापैक ब तेकांना या सारखे हावे असे वाटत असते.
मला मािहती आहे मी होईन, तु ही?
मा या ीमंत विडलांनी मला या प तीने सांिगतले होते, ‘मो ा लोकांची व ं
मोठी असतात आिण लहान लोकांची व ं लहान असतात. तु ही जे आहात या यात
तु हाला बदल घडवायचा असेल तर तुम या व ा या आकारात बदल क न सु वात
करा.’
तु हाला हे माहीतच आहे, मी पूणपणे कफ लक झालेला होतो, मा या वधूबरोबर
मा या कारमधे राहात होतो. ते कसे असते याची मला पूण जाणीव आहे पण कफ लक ही
ता पुरती प रि थती असते. गरीब असणे वेगळे आहे. गरीब ही मनाची अव था आहे.
तु ही कफ लक असाल पण तरीही चैत याने ीमंत, मह वाकां ेने ीमंत, धैयाने ीमंत,
िनधाराने ीमंत असू शकता. मोठे व पाह यासाठी कोणतीही कं मत ावी लागत
नाही आिण मोठी व ंपाह यास एक पैसाही जादा ावा लागत नाही. तु ही कतीही
कफ लक असलात तरी गरीब हो याचा एकच माग आहे, व सोडू न देण.े
नेटवक माक टंगमधली जीवनशैलीची असामा य गो आहे. तु ही तुम या व ाची
रचना अशी करत नाही क ते तु हाला चाळीस वषानंतर कं वा काही आठव ांसाठी
कं वा रिववारी दुपारी सा य करता येईल. जे हा तु ही तुमचा नेटवक माक टंग िनमाण
कर यास सु वात करता, ते हापासून तुम या व ात तु ही राहायला सु वात करता.
जरी छो ा मागाने, तरी पिह या दवसापासून.
‘मी क शकत नाही’ ते ‘मी क शकतो’ हा मन: वृ ीतील बदल आहे.
प रि थती या कृ पेवर अस यापासून ते तुम या जीवना या मागदशका या जागी
अस यापयत, गुलाम अस यापासून ते वतं अस यापयत.
वॉ डेन या उपसंहारात, वत: िनि त के ले या जीवनावर चंतन करताना थोरो
िलिहतात.

मा या योगातून, िनदान मी हे िशकलो क जर कोणी एक जण या या

व ां या दशेनं आ मिव ासानं पुढे जात असेल आिण या या क पनेत
असलेले जीवन जग याचा य करत असेल तर याला नेहमी या वेळेत
अनपेि त यश िमळे ल.

मी वत: यापे ा अिधक चांगले क शकलो नसतो.

 करण १७
उ ोग वसाय, िजथे ि या े आहेत
कम कयोसाक
आ ापयत अनेक वेळा मी मा या प ीचा, कमचा उ लेख के लेला तु ही
ऐकला असेल, आ ही कसे भेटलो आिण मी ितचे मन कसे वळिवले, आम या
सु वाती या धडपडीिवषयी, आमची येयं आिण ावहा रक डावपेच आिण
आमचे एकि त जीवन कसे यश वी झाले यािवषयी तु ही वाचले आहे.
पु तकाचा हा भाग बंद कर यापूव मी असा िवचार के ला क कमकडू न थेट
ऐक याची हीच यो य वेळ आहे. - आर.के .

रॉबटनी नेटवक माक टंगिवषयी आिण अनेक मागानी ते तुम यासाठी मू य िनमाण
क शकते यािवषयी तु हाला खूप काही सांिगतले आहे. मला आणखी एक िवषय तु हाला
सांगायचा आहे. ि यांसाठी हा एक चांगला वसाय आहे.
नेटवक माक टंग समाजा या मूलभूत सं याशा ीय व पावर नजर टाकली तर
थम एक गो ल ात येते आिण ती असामा य आहे, ितथे पु षां या सं येपे ा ि यांची
सं या चारपट अिधक आहे.
तु ही माझे हणणे बरोबर ऐकले आहे. डायरे ट से लंग असोिसएशननुसार युनायटेड
टे समधे नेटवक माक टंग वसायात असले या एकू ण १५ दशल लोकांपैक ८८ ट े
मिहला आहेत. जगभर पसरले या या वसायातील ६.२ कोटी लोकांची लंगानुसार
आकडेवारी जरी दलेली नसली तरी जागितक तरावरील याचे सापे माण हे युनायटेड
टे समधे असणा या माणाशी िमळते जुळते असेल.

नेटवक माक टं ग ायोजकाचे, ित या िशकाऊ नेटवकरचे नेटवकशी आधार देणारे ,

िश ण देणारे , पोषण करणारे नाते अशा कारचे नाते व पर परांतगत या आहे
यात ि या े ठरतात.

का? ऐितहािसकदृ ा एक कारण असे आहे. अनेक घरात राहणा या अनेक

मंडळ नी यांचा नेटवक माक टंग वसाय हा अधवेळ वसाय हणून सु के ला आिण
या घरांत पु ष हा मु य िमळवता आहे, अशा कु टुंबात ि या या अधवेळ, घरात रा न
करावया या वसायात नेहमी गुंतत हो या.
 एक समांतर कारण हे आहे क , हा घर हा पाया असलेला वसाय आहे, हे वा तव
आहे. हणजे नेटवक माक टंग वसाय उभारणे हे कु टुंब चालिव या या माग यांशी
सुसंगत आहे.
पण मला वाटते हे ावहा रक आिण ऐितहािसक प रि थत या पलीकडचे आहे.
नेटवक माक टंगचा मु य भाग हणजे हा ना यांचा वसाय आहे. रॉबटनी प
के या माणे हा वसाय िव कर याभोवती फरत नाही. हा वसाय संबंध/नाते
जोड याभोवती फरत असतो. तो नातेसंबंध थािपत करणे, िशकवून तयार करणे आिण
िश ण देणे आिण िशकवणे आिण स ला देणे यािवषयी आहे. नेटवक उभार याचे रोजचे
काम हे िव या देशाची आखणी कर याऐवजी समाजाची उभारणी कर यासारखे
आहे.
आिण नेटवक माक टंग ायोजकाचे, ित या िशकाऊ नेटवकरचे नेटवकशी आधार
देणारे , िश ण देणारे , पोषण करणारे नाते हे अशा कारचे नाते व पर परांतगत या
आहे यात ि या े ठरतात.
अथातच यापैक कशाचाही असा अथ नाही क नेटवक माक टंगमधे पु ष यश वी
होऊ शकत नाहीत. दररोज ल ावधी पु ष हे िस करत आहेत. पण या वसायाची
बॉटम लाइन हीच आहे क उ ोगधं ा या या मॉडेलमधे ि या वरचढ ठरतात.

ि यांना कशाची गरज आहे

आिण ही एक चांगली गो आहे कारण वत:ची संप ी कशी िनमाण करायची हे
आज या ीने िशकणे गरजेचे आहे. एक त ण प कार काही वषापूव मा याकडे आली
आिण हणाली, ‘आपण ि यांना ही जाणीव क न दली पािहजे क यां या पैशाचा
यांनी ताबा यायला हवा. यां यासाठी हे कोणीतरी करावे, यासाठी या अवलंबून रा
शकत नाहीत.’
आ ही असे एक बोलत असताना मा या ल ात आले क ित या या भावना कु ठू न
आ या आहेत. ित या ५४ वषा या आईचा घट फोट झा याने ती नुकतीच ित याकडे
राह यास आली होती व ित याकडे मूलत: काहीच न हते. आता ती वत:ला आिण आईला
आधार देत होती.
ती एक पुरेशी जागृत करणारी िनशाणी होती. पण जे हा ितने आप याकडे
आधारासाठी काय साधने आहेत याचा शोध घेतला ते हा ितला ध ा बसला. ितला हे
जाणवलं क िनयिमत येणारा पगाराचा चेक जर ये याचा थांबला तर ित याकडे
से हं जमधे ७००० डॉलस होते.
घरातील दोघांसाठी ७००० डॉलस फार काळ पुरणार न हते. ती आिण ितची आई
गरीबी आिण बेघरपणा यापासून पगारा या काही चे स इत याच दूर हो या. ि यांनी
आप या पैशा या व थेवर आपणच िनयं ण ठे वावे यािवषयी ती भावना धान होती,
यात आ य न हते.
मा या सुदव
ै ाने, मी या त ण ी या प रि थतीत न हते. रॉबट आिण मी आम या
उव रत आयु यासाठी, अथ व था कशी आहे या या िनरपे , आ थकदृ ा आ ही ि थर
आहोत.
जरी मा या डो यावर तशी टांगती तलवार नसली तरी ि यांनी वत:चे आ थक
वातं य िनमाण करावे या िवषयाकडे या ीसारखीच मी भावना धान होऊन ओढली
गेले.
नेटवक माक टंगचे ‘कसे करायचे’ हे ि या व पु षांना वेगळे नाहीत. तरीही ि या
नेटवक माक टंग वसाय का चालू करतात यांची कारणं यांचा पु ष जोडीदार का
सु वात करतो या कारणांपे ा वेगळी आहेत.
आप याला हे माहीत आहे क आपली जीवने आप या आईपे ा वेगळी आहेत पण ती
कती वेगळी आहेत हे पािह यावर आ यच कत हाल. ि यांनी संप ी िन मती या
खेळात वेश करणे का गरजेचे आहे याची सहा कारणं इथे देत आहे.

१) सं याशा
ि या आिण पैसे यािवषयीची आकडेवारी दचकवणारी आहे. खाली दलेली
आकडेवारी युएसमधील आहे. तरीही जगभरातील इतर देशात आकडेवारी खूप सारखी
कं वा या दशेने जाणारी असेल.

५० वषावरील ि यांपैक ४७% ि या या एक ा आहेत. दुस या श दात या

यांना वत:ला आ थकदृ ा जबाबदार आहेत.
पु षांपे ा ि यांचे िनवृ ी वेतन हे कमी असते. कारण घराची मु य काळजी
घेणा या हणून ि या सामा यपणे कामापासून १४.७ वष दूर असतात तर पु ष
१.६ वष. ि यांना अजूनही कमी पगार िमळतो. यात हे वा तव िमळवा. तु हाला
िमळणारे िनवृ ीचे फायदे पु षांपे ा १/४ असतात. (नॅशनल सटर फॉर वुमेन अॅ ड
रटायरमट रसच - एनसीड यूआरआर)
ि या पु षांपे ा सामा यपणे सात ते दहा वष अिधक जगतात अशी अपे ा के ली
जाते (अॅन िलटरे ट, जून १२, २०००). याचा अथ या जादा वषासाठी यांनी तरतूद
के ली पािहजे. या िववािहत ि या मुलांना ज माला घालतात या नव या या
प ात १५ ते २० वष जगू शकतात अशी अपे ा के ली जाते.
ग रबीत राहणा या चार वय कांमधे तीन ि या असतात. (मॉ नग टार फं ड
इ हे टर)
अंदाजे दहापैक सात ि या या कधीतरी ग रबीत राहतील.

ही आकडेवारी आप याला काय सांगते? अिधकािधक ि या आ थकदृ ा वत:ची

काळजी घे यास िशकले या नसतात कं वा तयार नसतात. िवशेषत: जशा या वय कर
होतात ते हा आपण आपले संपूण आयु य आप या कु टुंबाची काळजी घे यासाठी खच
के लेले असते पण या मागाने आपली वत:ची काळजी घे याची मता नसते.
२) परावलंबन टाळणे
तु ही वैवािहक जीवनात वेश करताना घट फोटाची अपे ा के लेली नसते. तु ही
नवीन नोकरीची सु वात ले-अॉफ िमळे ल या अपे ेने करत नाही. पण हे घडत असते आिण
आज वारं वार घडत आहे.
ि यांनो, तु ही तुम या पतीवर, बॉसवर कं वा इतर कोणावरही आ थकदृ ा
अवलंबून असाल तर, दोनदा िवचार करा. ते ितथे असणार नाहीत. आपण कती
परावलंबी आहोत हे आप याला तोपयत समजत नाही जोपयत घ टका येत नाही.

३) काचेचे छ पर - लास सी लंग

२००९ नंतर या जगात कॉपारे ट कमचारी या आ हानांना सामोरे जात आहेत
या याबरोबर ि या आणखी एका अिधक आ हानाला - एक चंड मो ा अडथ याला
- सामोरे जातात. जे आहे कु िस ‘ लास सी लंग’. होय हे खरे आहे. आजही आप या
लंगामुळे ि या कॉपारे ट िशडीपयत वर चढू शकतात. आिण प ास कं वा अिधक
वषा या ि या पुन वेश कर याचा य करत आहेत? जाणून घे याची तु हाला इ छा
होणार नाही.
नेटवक माक टंग या जगात ि यांसाठी ‘ लास सी लंग’ ही क पना हा या पद आहे.
तुमची नेटवक माक टंग कं पनी, तु ही ी कं वा पु ष आहात, काळे कं वा गोरे ,
महािव ालयीन पदवीधारक कं वा शाळा सोडलेला कोण आहात याची पवा करत नाही.
तु ही तुमचे नेटवक कती प र म क न आिण प रणामकारक प तीने उभे करत आहात
याची ते काळजी करतात आिण हे पु षांपे ा चारपट ि या करत आहेत.
तुमची कौश यं, िश ण आिण अनुभव हीच गु क ली. नेटवक माक टंग ि यांना
कोण याही मयादा व सी लंग नाही, लासचे वा इतर कोणतेही.

४) उ प ावर मयादा नाही

लास सी लंग आिण अजूनही अि त वात असलेली ी आिण पु ष यां यातील
पगाराची िवषमता, यामुळे ी जे उ प िमळवते या यावर मयादा येतात. अ यास असे
दशिवतात क ि या जरी यां या पु ष सहका यांइत याच िशकले या असतील आिण
अनुभवी असतील तरी बरोबरी या पु षाने िमळवले या एका डॉलरऐवजी पंचाह र
स सच िमळवतात.
पण नेटवक माक टंग वसाय हा पूणपणे के लेबल आहे. नेटवक माक टंगमधे
लंगभेद न करता तु ही िनमाण के लेले नेटवक उ प ाचा जो वाह िनमाण करतो याला
आकाराची मयादा नसते.

५) वाढलेला आ मस मान
 वैयि करी या मला असे वाटते, नेटवक माक टंगला िमळालेला हा सवात मोठा
फायदा आिण ब ीस आहे आिण ि या या वसायात गुंत याचे बळकट कारण आहे.
ि यांचा आ मस मान हा ितला वत:साठी तरतूद कर या या मतेला जोडला जातो. हे
नेहमीचेच आहे. तुमचे आ थक आयु य कोणावरतरी अवलंबून आहे हे वत: या मू याची
जाणीव कमी करते. पैसा हा जर िवषय नसता तर तु ही अशा गो ी कराल या अ यथा
तु ही के या नस या.
मी हे पािहले आहे क एकदा ि यांना हे कळले क आ थकदृ ा वत: या पायावर
कसे उभे राहायचे क यांचा आ मस मान उं चावतो आिण ीचा आ मस मान जे हा
वाढतो ते हा ित या भोवतालचे नातेसंबंध सुधारतात. उं चावलेला आ मस मान मो ा
यशाकडे घेऊन जातो आिण सरतेशेवटी सवात मो ा भेटीकडे घेऊन जातो - वातं य.

६) तुम या वेळेचे िनयं ण

खरी संप ी िनमाण कर यासाठी जी ऊजा िनमाण करावी लागते याबाबत
ि यांना पु षांपे ा अिधक मोठा असलेला अडथळा हणजे वेळ. हे सव आयां याबाबत
खरे आहे, या मुलांची काळजी घे यासाठी अनेक तास खच करतात. मला अनेक
ि यांकडू न असे ऐकायला िमळते, ‘मी कामाव न घरी आ यानंतर मला रा ीचे जेवण
तयार करायचे असते, मुलांना गृहपाठामधे मदत करायची असते आिण भांडी धुवायची
असतात. येक जण िबछा यात गे यावर मला मा यासाठी काही ण मोकळे िमळतात.
मी पूणपणे दमलेली असते.’
नेटवक माकटर हणून तुमचे तुम या वेळेवर िनयं ण असते. हा वसाय असा आहे
जो तु ही अध वेळ कं वा पूण वेळ क शकता. हा वसाय असा आहे जो तु ही घरात
रा न, फोन आिण संगणकावर, सं याकाळी, शिनवार-रिववार, कोण याही वेळी आिण
कु ठू नही करता येतो. हा वसाय तुम याबरोबर वास करतो, तुम या िखशात ठे वू
शकता, अ या तासा या वाढीने याला गुंतवता येत.े असेच जर याची प रि थती आिण
तुमचे वेळाप क असेल तर.

संप ी िनमाण करणे ही गरज आहे

ि यांनी वत:ची संप ी िनमाण कर यास िशक याची जोरदार गरज का आहे
यास ही कारणे सबळ आधार देतात. आकडेवारी हे िस करते क ि यांसाठी काळ कती
बदलला आहे आिण सूिचत करते क वा तव जीवनात आ थक िश ण ही आपली चैन
नसून गरज आहे. तुम या आ थक भिव यासाठी कोणावर अवलंबून राहणे हे फासे
फे क यासारखे आहे. शेवटी मोबदला असेल पण जोखीम उ या चढणीची आहे.
लास सी लं ज आिण उ प ाला मयादा यािव अनेक ि या दीघ काळ लढत
आहेत. दो ही गो ी नेटवक माक टंग या जगात अदृ य होतात आिण दोन सवात मो ा
भेटी - वत: या मू यािवषयीची जाणीव आिण आप याला पािहजे तसा वेळ खच करणे -
तुम या असू शकतील.
 तरीही, मी आ ा यादी के ले या सव कारणांमधून, मला हे समज याचा माग नाही
क कोणते तु हाला लागू पडते. तु ही ‘सवसाधारण ी’ नाही. तु ही ‘तु हीच’ आहात
आिण तु हाला नेटवक माक टंग उ ोगधंदा िनमाण कर यासाठी भाग पाड याचे एकमेव
कारण फ तु ही ठरवू शकता.

तुमची संप ी िनमाण करा आिण ते कर याची मौज लुटा

तु हाला हे करावयास भाग पाडणारे कारण कोणतेही असू देत. तु हाला एक गो
ल ात ठे वायला हवी, नेटवक माक टंग वसाय सु करताना मौज हवी.
होय, हा िवचार खूप मोठा आहे क तु ही १०० डॉलस, १००० डॉलस कं वा
१०००० डॉलस जादा िमळवू शकता आिण तु ही परावलंिब व टाळू शकता आिण तुम या
वेळेवर िनयं ण ठे वू शकता पण ते करताना तु हाला आनंद िमळत नसेल, मजा येत नसेल
तर कॉपारे ट जगातील लोक जसे चाकोरीब जीवन जगतात याकडे ते तु हाला घेऊन
जाईल. सा या श दात सांगायचे तर तु ही जे करत आहात या ब ल तु ही उ कट
असायला हवे. याचा अभाव तुम या बँके या खा यावर ित बंिबत होईल.
हणून मला असे वाटते‘पाट लॅन’ वसाय हणजे नेटवक माक टंग वसायाचा
एक कार आहे. तो घरातील पाट भोवती फरत असतो. हा या ि यांना वत:चा
वसाय सु करायचा आहे यां यासाठी आदश वसाय आहे. ‘पाट लॅन’ वसाय हा
तुम या घर या वातावरणात तुमचे िम आिण नातेवाईक यां यासह वेळ घालव यास
प रपूण आहे. ते हा तु ही सोशल नेटवक िनमाण करत असता िन तु हाला संप ी
उभार यासाठी ते अनुमती देते आिण ते करताना तु हाला आनंदही िमळतो.
‘पाट लॅ नंग’ िवभागाब ल एक कु तूहलजनक वा तव हे आहे क वादळी आ थक
काळात यांचे चांगले चालते. खरे तर, नेटवक माक टंग उ ोग हा ल पुरिव यासारखी
श अस याचे हे एक कारण आहे. हॉवक (जाफा कॉ मे ट स), मेरी के , टपरवेअर,
सॅ टसी, पाट लाइट, टॅ पपीन अप, वेलस बाय पाक लेन, द लाँगाबगर कं पनी आिण
सदन िल हंग अॅट होम या कं प या ६४ डायरे ट से लंग कं प यांपैक आहेत व यांचा
आ थक जागितक महसूल १०० दशल डॉलस वा अिधक आहे.
डायरे ट से लंग यूज या या स टबर २००९ या अहवालानुसार टे टफु ली संपल,
एक ‘पाट लॅन’ कं पनी जी वैिश पूण अ पदाथ देऊ करते. मंदी असूनसु ा २००९
मधे या कं पनी या िव त ५ ट े वाढ झाली. दुसरी एक कं पनी पॅपड चीफ (अ जाधीश
वॉरे न बफे यांनी २००२ मधे ती खरे दी के ली होती) या नोकरभरतीत याच काळात ५
ट े वाढ झाली.
या यातून संदश े काय िमळतो? ‘पाट लॅन’ कं पनी ही या ि यांना आप या
आ थक भिव याचा ताबा यायचा आहे यां यासाठी कमी जोखमीची आिण उ मोबदला
देणारी संधी देऊ करते. ती गृिहणी - आयांसाठी - या नवीन उ ोजकां या ेणीत सामील
हो यासाठी शोध घेत आहेत, काम करणा या ि या या आप या पगारा या चेकसाठी
पुरवणी या शोधात आहेत, कॉलेज िव ाथ /िव ा थनी यांना काही जादा डॉलस
िमळवायचे आहेत. कोणतीही ी िजला वत:ला संप ी िनमाण कर याची संधी यायची
आहे आिण हे करताना आनंद यायचा आहे, या सवासाठी मी याची िशफारस करते.

मह वाचे काय ते जाणून या

आम या अगदी पिह याच भेटीत रॉबटनी मला िवचारले होते क तुला आयु यात
काय करायचे आहे. मी यांना सांिगतले होते क एक दवस मला माझा वत:चा वसाय
चालवायचा आहे. तो हणाला, ‘मी यात तुला मदत क शकतो.’ एक मिह या या आतच
आमचा एकि त वसाय सु झाला.
पण तो मा याशी मो ा गो ीिवषयी बोलू लागला - आ या मािवषयी आिण मला
मा या जीवना या हेतूिवषयी िवचारत असे. हे १९८० या दशकातील, जे हा लोकांना
काम कर याचे सन होते आिण यांना याचा अिभमान असे. १९९० या दशकात
लोकांनी आप या आयु याचे ल पूवक िनरी ण कर यास सु वात के ली आिण मला काही
कठीण ही िवचारायला लागले. पण ९/११ नंतर मा लोक हणू लागले, ‘मी
चाका या आरीसारखा का फरत आहे? मी मा या जीवनाब ल काय करत आहे? हे सव
कु ठे जाणार आहे?’
मी ि यांना नेहमी असे बोलताना ऐकले आहे क मी फार त आहे यामुळे
घरगुती अधवेळ वसायात गुंतू शकत नाही. मी यांना सांगते, ‘तुमचा वसाय यश वी
हो यासाठी मी गु क ली सांगते. तु हाला तुम या आयु याचे िनरी ण करायचे आहे.
खरोखर याकडे पहा आिण वत:ला िवचारा, ‘अशी कोणती अथपूण गो आहे जी मला
मा या आयु यात हवी आहे?’
तु हाला काय पुरेसे मह वाचे आहे यासाठी तु ही वेळ काढाल आिण वत:चे उ प
देणा या वसायाची िन मती कर यास तुमचे य अपण कराल आिण या उ प ाचा
उपयोग क न संप ी उभाराल जी तुम या उव रत आयु याची काळजी घेईल? कारण
तु ही ते काय आहे हे ओळख यािशवाय ते घडणार नाही.
येकासाठी वातं य वेगळे असते, येकासाठी यश वेगळे असते, ते वैयि क असते
आिण वैयि कच असावे. सं या अमूत असते मग ती पाच हजार डॉलस असू देत अथवा
दहा लाख डॉलस असू देत. जोपयत तुम या आयु यात या गो ीचा जो अथ आहे तो अथ
तु ही याला देत नाही, तोपयत याला खरोखर काही अथ नसतो.
वैयि क जीवना या सु वातीला रॉबट आिण मी आम या वत: या वसायास
उ कटतेने अंिगकारलेले होते. आ ही काय करावे हे इतरांनी सांगायला लागू नये आिण
आप या आ थक िवधीिलिखताचे िनयं ण आम याकडे ठे व यासाठीही ते उ कटतेने
अंिगकारले होते. हे आम यासाठी इतके मह वाचे होते क ते घड यासाठी आमची कतीही
क कर याची इ छा होती.
आिण हे घड यास अनेक वष लागली, खरोखर दहा वष लागली.
काही वेळा उ प नस याचा दाब चंड होता. आ हाला सव त हेचे िम होते जे
आ हाला सांगत असत क आ ही वेडपट आहोत. आ ही एखादी िनयिमत पगाराची
नोकरी करावी. पण अगदी हेच आ हाला करायचे न हते.
सरतेशेवटी, आ ही ठरिवले क आपण काहीतरी के ले पािहजे. रॉबटने काही
अ यास म िशकवायला सु वात के ली. मा या एका मैि णीचा तयार कप ाचा
वसाय होता आिण ितचे तयार कपडे िवकायला दे याची ितला िवनंती के ली. मी हेअर
सलूनमधे गेले आिण अगदी छोटी दुकाने सु के ली. याचा पगार न हता, कोणतीही खा ी
न हती. फ िव चे किमशन होते आिण स य सांगायचे तर मला किमशन अितशय थोडे
िमळत असे. पण काहीतरी करत मी बाहेर पडले होते.
मी हे िशकले क उ ोजक अस याचे मूलत व हे आहे क तु ही बाहेर पडले पािहजे
आिण गो ी घडव या पािहजेत आिण तु ही ते कर याचा एकच माग आहे. हणजे खरोखर
तु हाला काय मह वाचे वाटते याची जाण असेल तर ल ात येते क तुम यासाठी तु हीच
ते िनमाण करणार आहात.
 भाग ितसरा

तुम या भिव याची सु वात होते आहे आ ा

तुम या यश वी नेटवक माक टंग

वसायाची सु वात हो यास काय लागेल
 करण १८
िनवड शहाणपणाने करा
तु ही तुमचा वत:चा नेटवक माक टंग वसाय सु कर याचा िनणय घेतलेला
आहे. अिभनंदन! आता तु हाला िनवडीला समोर जायचे आहे. याशील असले या
हजारो कं प या आहेत. तु ही कोण या कं पनीत सामील होणार आहात? आिण याची
िनवड कशी करणार?
नेटवक माक टंगकडे येणारे नवीन लोक, नेहमी ही िनवड, दुसरे कोणी न आ याने
थम जो येईल याची करतात. यां यासमोर जी पिहली संधी येते ित यावर वा री
क न टाकतात. आता असेही घडते क या कं पनीब ल तु ही थम ऐकता, ती मोठी
कं पनी असते आिण तुमची िनवड जाणकारीने के लेली ठरते. पण तु ही के लेली िनवड ही
सामा य ानाने, िश णा मक आिण काळजीपूवक के लेली असावी. या िवषयी आपण
बोलत आहोत, ते तुमचे भिव य आहे.
तु ही तुमची िनवड कशी करता? कोण या कसो ांवर तुमचा िनणय आधारलेला
असतो?
‘आम या कं पनीकडे मोबद याचा सव म लॅन आहे - तु ही येथे खूप पैसे िमळवू
शकता.’
मी जे हा नेटवक माक टंगची पूण आिण बारकाईने चौकशी करत होतो ते हा मला हे
भा य वारं वार ऐकायला िमळे . लोक मला यां या वसायातील संध िवषयी सांग यास
आतुर असत. ते मला लोकांनी वसायातून कसे दरमहा लाखो डॉलस िमळवले या या
कथा सांगत असत. मी अशा अनेक लोकांना भेटलेलो आहे यांनी खरोखरच दरमहा
लाखभर डॉलस िमळवलेले आहेत. यामुळे मला यां या चंड िमळव या या
ताकदीिवषयी संशय न हता.
तरीही मु यत: पैशासाठी नेटवक माक टंग वसायाचा शोध घे याची मी िशफारस
करत नाही.
‘आम याकडे सव म, उ म दजाची उ पादनं आहेत यांनी लोकांची जीवनं
बदलेली आहेत.’
मी हेसु ा अनेक वेळा ऐकले आहे. लोकांनी मला सामील हो यास जी कारणं
सांिगतली यातील दोन नंबरचे कारण हणजे उ पादनाचे गंभीर फायदे, एक नंबरचे
कारण अथातच पैसे आिण परत एकदा मला या िवषयी शंका नाही. जरी मला खूप
अितशयो आिण प दबाव ऐकायला िमळाला तरीसु ा मला काही खरोखरीची उ म
उ पादनं आढळली. या यातील काही उ पादनं मी अजूनही वापरतो कं वा उपयोगात
आणतो. वा तिवक, िवल ण उ दजाची उ पादनं हे नेटवक माक टंगचे उ मपणाचे
ल ण आहे.
तरीही उ पादनसु ा सवािधक मह वाचा फायदा नाही.
मला याचा पुन ार क देत.

या कं पनीबरोबर काम करायचे आहे ती िनवडताना उ पादन ही सवात मह वाची

िवचाराह गो नाही.

मी यावर जोर देतो कारण असं य लोक असे गृहीत धरतात क उ पादन सवात
मह वाची गो आहे. ती तशी नाही. ल ात या, तु ही काही िव े ते हणून नोकरी करत
नाही, तु ही तुम यासाठी वसायात वेश करत आहात आिण या वसायात तु ही
आहात तो आहे नेटवक उभारणे आिण जे हा तु ही वेगवेग या कं प यांचा शोध यायला
सु वात करता ते हा तुम या मनात सव थम हा ये याची गरज आहे क ‘ही कं पनी
मला नेटवक उभारताना वीण हो यास, िशक यास मदत करणार आहे का?’

वा तव जगातील िशकवण आिण वैयि क िवकासाची प त हे मी

नेटवक माक टंगची िशफारस कर याचे थम मांकाचे कारण आहे.

कोणासही संप ी या वा ात िह सा िमळवणे श य हावे हणून नेटवक माक टंग

प ती थािपत के ली जाते. हे कोणालाही - यांना उ ोग, िव ास व दीघ य
कर याची इ छा असेल तर, या यासाठी खुले आहे. ते तुमचे आडनाव काय आहे कं वा
तु ही कोण या महािव ालयात गेला होता (जर गेला असाल तर), तु ही आज कती पैसे
िमळवता, तु ही कोण या जातीचे, वा ी कं वा पु ष आहात, तु ही दसायला कती
चांगले आहात, तु ही कती लोकि य आहात कं वा तु ही कती शार आहात याचा
िवचार करत नाही.
ब सं य नेटवक माक टंग कं प या या ामु याने तु ही िशक यास, बदल यास आिण
मोठे हो यास कती तयार आहात यासंबंधी आहेत आिण जे हा तु ही वसायाचे मालक
होता ते हा सव कार या चांग या व वाईट प रि थतीतून जाताना याला िचकटू न
राह याचा िन यीपणा तुम याजवळ आहे का यासंबंधीही आहेत.
सवच नेटवक माक टंग कं प या िश णाला मदत करीत नाहीत. काही फ खेचाखेच
करणा या आहेत. फ िव तु ही करावी अशी यांची इ छा असते आिण तु हाला काही
िशकव याबाबत काळजी करत नाहीत. तु ही तुम या िम ांना आिण कु टुंबाला संघात
आणावे एवढीच यांची इ छा असते. अशा कं प या जर तु हाला अचानक सापड या तर
यात गुंत यािवषयी माझं मत ितकू ल असेल. ते तुम या वाढीसाठी हातभार लावत
नाहीत आिण दीघ काळापयत अि त वात असणारही नाहीत.
पण चांग या कं प या या तुम या ावसाियक िश णासाठी पूणपणे वा न
घेतले या असतील. या तु हाला दीघ काळापयत टकव यास आिण तुम यातील कौश यं
आिण मता यांचा िवकास कर यास ाधा य दे यासाठी वचनब असतील. अशा
कं प यांसारखी एखादी कं पनी तु हाला आढळू न आली व यासोबत तुम यावरील नेते हे
तु हाला ावसाियक हो याचे िश ण दे यास आिण मदत कर यास आपण न
राजी असतील तर अशाच कं पनीत रहावे.
मोबद याचा लॅन मह वाचा असतो का? होय! उ पादनां या ेणीचा दजा
मह वाचा आहे का? अथातच! पण या गो ीपे ा मी या गो ीकडे ल देतो क कं पनीने
तुमचा ‘बी’ ा ट ं मधील बळकट आिण एक खरोखरीची संप ी िनमाण करणारी
ावसाियक हणून िवकास कर यास वत:ला कती वा न घेतलेले आहे. तु ही
या नेटवक माक टंग कं पनीशी संल आहात ित या िवषयीची ही सवात मह वाची गो
आहे. जी तुमची खरोखरीची ावसाियक िश ण देणारी शाळा आहे.

ाथिमक सादरीकरणामधे जे तु ही ऐकलेले असते ते जर तु हाला आवडले तर जे लोक

तु हाला िश ण आिण िश ण देणारे आहेत यांना भेट यासाठी वेळ ा.

कं पनी देत असलेला मोबदला आिण यां या उ पादनांकडे दृि ेप टाक यासाठी
तुमचा वेळ गुंतवा आिण कं पनीचा आ मा िनरखून पाहा. तु हाला िश ण आिण िश ण
दे यास कं पनीला खरोखरीच रस आहे? तीस िमिनटांचे िव वर ठोकलेले भाषण ऐकणे,
रं गीबेरंगी वेबसाईटवर लीक करणे आिण लोक कती पैसे िमळवत आहेत हे ऐकणे
यापे ा या गो ीस जा त वेळ लागतो. कं पनीचे िश ण कती चांगले आहे हे शोध यासाठी
तु हाला तुम या सो याव न उठावे लागेल आिण याचे िश ण शै िणक अ यास म
आिण घटना यां याकडे ल ावे लागेल.
ाथिमक सादरीकरणामधे जे तु ही ऐकलेले असते ते जर तु हाला आवडले तर जे
लोक तु हाला िश ण आिण िश ण देणार आहेत यांना भेट यासाठी वेळ ा.
आिण काळजीपूवक पाहा कारण अनेक नेटवक माक टंग कं प या यां याकडे चांगले
शै िणक लॅन अस याचे सांगतात पण सग यांकडे नसतात. मी िनरी ण के ले या काही
कं प यांमधून यां याकडे िश ण हणजे फ एक िशफारस के ले या पु तकांची यादी
होती आिण नंतर ते वसायात तुम या िम ांना आिण कु टुंिबयांना वसायात भरती
कशी करायची याचे िश ण देत असत.
आिण हणून खूप वेळ ा व ल पूवक पाहा कारण काही कं प यांमधे े दजाचे,
िश णाचे व िश णाचे लॅन आहेत आिण खरोखर काही उ म दजा या वा तव
जीवनातील ावसाियक िश ण देणा या आहेत या मला इतर कु ठे ही आढळ या
नाहीत.
नेटवक माक टंग कं पनीिवषयी मी इथं काही देत आहे जे तु ही तु हाला वत:ला
िवचारायचे आहेत.

• जहाज कोण चालवत आहे?

• कं पनीची कृ ती-योजना यापूव िस झालेली आहे का?
• कं पनी ावसाियक कौश यं आिण वैयि क िवकास या दो ह चा अंतभाव ित या
 शै िणक व िश णाचा भाग हणून करते का?
• कं पनीकडे अितशय मजबूत, उ दजाची आिण अितशय खपणारी उ पादन ेणी आहे
का? याब ल तु हाला िवशेष आवड आहे?

जहाज कोण चालवत आहे?

अननुभवी लोक, यां याजवळ ‘ई’ ा ट ं कं वा ‘एस’ ा ट ं या दृ ीने बघ याचा
कल आहे असे लोक जे हा न ा वसायाकडे वळतात ते हा ते नेहमीच कं पनीचे साम य
समज यासाठी कं पनीची उ पादनं, पैसे दे याचा लॅन कं वा वाढीला हातभार लावणे
याचेच िनरी ण करतात. मी या सव गो ी टाळतो आिण थेट मह वा या गो कडे
पाहतो. मागदशका या जागी कोण लोक, सुकाणू कोण या लोकां या हाती आहे.
उ पादन, मोबद याची योजना आिण िशवाय सवकाही या मह वा या नाहीत असे
नाही. कोणतीच कं पनी प रपूण असते असे नाही. अडचणी नेहमीच येत असतात. जहाज
चालिवणारे जर यो य लोक असतील तर, काहीही चुक चे घडले तरी ते दु त क
शकतात. खरं तर उ दजाचे लोक जर कं पनी चालवत असतील तर असा कोणताही
नसतो जो ते सोडवू शकत नाहीत आिण मागदशका या जागी जर चुक चे लोक असतील
तर यानंतर काही िनमाण झाला तर या याबाबत तु ही काहीही क शकत नाही.
तु ही मुखपृ ाव न पु तकािवषयी मत बनवू शकत नाही. िव वाढ यासाठी
के लेले ि हडीओ आिण वेबसाईट यां या पलीकडे बघा. कं पनी या मुखांकडे पाहा. यांची
पा वभूमी काय आहे, यांचे अनुभव, यां या पूवइितहासाची न द, यांचे चा र य काय
आहे. तु ही यांना वैयि करी या ओळखता का, यां याबरोबर कधी थेट काम के ले आहे
का? तु ही या वसायात वेश करत आहात याचे ते भागीदार आहेत.

जॉन : मला इथे एका समजुतीिवषयी सांगायचे आहे जी अित उ साही

समथक कधीकधी पसरवत असतात. ‘खूप पैसे’ िमळव यासाठी तु हाला
‘तळमज यावर वेश करावा लागतो. हे खरे नाही.

रॉबट : हे के वळ खरे नाही असे नाही तर शु मूखपणा आहे. नवीन सु

झालेले ब सं य वसाय यां या पिह या एक कं वा दोन वषातच अपयशी
ठरतात आिण यात नेटवक माक टंग कॉपारे शनस्ही असतात. या कं पनीकडे
काहीही पूव इितहास नाही अशा कं पनीमधे तु ही तुमचे म, वेळ आिण
वैयि क श का गुंतवता?

जॉन : अशा कं प या आहेत या बळकट, टकाव ध शकणा या आिण उ कृ

नेटवक माक टंग कं प या आहेत या तीन वष जु या आहेत आिण तीस
वषपण जु या आहेत. हेही खरे आहे क या कं प या त ण आहेत आिण
न ाने सु के ले या आहे, अशा कं प यांचा भाग असणे हे उ साहवधक आिण
ताकद देणारे असते पण जी कं पनी अनेक दशके वसायात असते ित याशी
 संल असणे हेही एक श व िव सनीयता देणारे असते.
या कं पनीने आपली दारे नुकतीच उघडलेली आहेत या कं पनीशी
बांधून येताना मी तु हाला यो य ती खबरदारी घे यास सांगेन. तरीही इथे
काही अपवाद आहेत. तु हाला अशी एखादी नवीन कं पनी आढळे ल जी
नुकतीच सु झालेली आहे तरीसु ा ित या जवळ जोरदार कॉपारे ट ओळख
असेल जी गंभीरपणे अ यास कर यास यो य असेल.

इथे मु ा हा आहे, क यो य ती द ता या, तु ही काय पाहात आहात ते शोधून

काढा आिण तु ही कोणाबरोबर वसायात वेश करत आहात, ते पाहा.
लोक तु हाला सांगतील क ीमंत हो याची यु हणजे नवीन, पाच वष कं वा
प तीस वष असले या कं पनीबरोबर असणे! अशा गो नी फसवले जाऊ नका. कोणतीही
‘यु ’ नसते. कोणतेही जादूचे सू नसते. तु हाला अशी कं पनी पािहजे आहे ितला आपण
काय करत आहोत याची जाण आहे आिण जी तु हाला प संकेत देते क ती दीघ काळ
टकणार आहे.

कं पनीची कृ ती-योजना यापूव िस झालेली आहे का?

जॉन : खूप कफायतशीर आिण टकू न राहणा या नेटवक माक टंग या संधी
तु ही चाकाचा शोध पु हा लावणारी अपे ा करणार नाहीत याऐवजी,
तु ही या यशा या मागे आहात ते िनमाण कर यासाठी तु हाला कृ त चा
लॅन देऊ क न मदत करतील. उदाहरणाथ, यां याकडे िश णाचे
मागदशक पु तक असेल यात दररोज या वा आठवडाभरा या काय मांची
सूचना दलेली असते.
काही कं प या ॉ पे टिवषयी कं वा उ पादनं व येणा या संधी शेअर
कर यासाठी वैयि क वेबसाईट वसायां या मालकांना देऊ करतात. उ
दजाची ावसाियक सादरीकरणाची साधनं उदा. सीडीज, डी हीडीज,
पॉडका स आिण छापील सािह य ही नेटवक माकटर या टु लबॉ समधील
आदश साधनं आहेत.

कं पनी वसाियक कौश यं आिण वैयि क िवकास या दो ह चा अंतभाव

ित या शै िणक व िश णाचा भाग हणून करते का?
मी तु हाला हे चांगले प के लेले आहे क , तु हाला नेटवक माक टंगमधे िमळणा या
अनुभवात मी िश ण आिण िश ण यांना एक नंबरचे मू य मानतो, कदािचत तु ही जो
उ प ाचा वाह िनमाण करत आहात यापे ाही अिधक. हणूनच तु ही खा ी करा क ते
तु हाला िमळत आहे.
तुमची कं पनी ावसाियक कौश यं आिण चा र य व वैयि क िवकास या दो ही
गो ना उ मू याचे थान देते याची खा ी करा. अनेक दशके या उ ोगातील लोकांना हे
माहीत आहे क यां या लोकांना जर उ दजाचे फू तदायक आिण शै िणक सािह य
पुरिवले तर याचा मोबदला िमळतो. जु या काळी पु तके आिण अॉिडओ टे स असत.
एकिवसा ा शतकात सीडी, डी हीडी, पॉडका ट, लाइ ह टेिलकॉ फर सेस आिण
वेिबनास आिण पु तके . पु तके कधीही लोक चीमागे पडली आहेत असे होत नाही.

जॉन : आिण य काय मातसु ा इं टरनेट या जगातसु ा एखा ा सजीव

घटनेत शारी रक उपि थती ही आज बळ गो आहे, असे काहीतरी याची
जागा कोणतेही मा यम घेऊ शकत नाही.
आजकाल नेटवक उभार याचा वसाय हा जसा समोरासमोर
चालवला जातो तसाच तो फोन आिण इं टरनेट या मा यामातूनही चालवला
जातो. पण तु हाला असे आढळे ल क चांग या कं प या अजूनही यां या
वा षक, अध वा षक, ैमािसक कं वा मािसक काय मांवर भर देतात का?
यां या शै िणक, शै िणक आिण वैयि क िवकासा या मू यासाठी.
नेटवक माक टंग कॉपारे शन फ वत:च तुम या िश णात आिण
िश णात गुंतलेले असते असे नाही. तुम याकडे लोकांची अिधकारानुसार
संपूण साखळी असते. ायोजका या मा यमातून य वसायात तुमचे
नाव न दणारी , ( याचा उ लेख नेहमी ‘ ायोजक’ हणून के ला जातो)
आिण यावरची ायोजकांची साखळी, कॉपारे ट अॉ फसस या सवाना तु ही
िवकिसत झालेले, िशकलेले आिण यश वी झालेले पाहा यात रस आहे.

नेटवक माक टंग प तीचे हे एक स दय थळ आहे क ती िजथे तुमचा चांगला िम

िशडीची पायरी चढ यासाठी तुम या व न पलीकडे चढेल, अशा एकमेकांवर कु रघोडी
करणा या कापारे ट वातावरणा या िव थािपत के लेली असते.
नेटवक माक टंगमधे अशा कारची गळे कापू पधा असत नाही कारण तुम या
ायोजकाचे आिण वर या लोकां या रांगेचं यश हे तुम या यशावर अवलंबून असते.
तुम या वाढीमुळे या लोकांचा फायदा होत असतो यांची इ छा तु ही वाढावे अशी
असते.

कं पनीकडे अितशय मजबूत, उ दजाची आिण अितशय खपणारी

उ पादन ेणी आहे का? याब ल तु हाला िवशेष आवड आहे?
कं पनी जी उ पादनं देऊ करत आहे ती अितशय मह वाची आहे, जरी ती थम
मांकाची िवचाराह गो नसली तरी. का? कारण एक श द ‘बोलबाला!’.
नेटवक माक टंग कं प या या एकू ण िस ी साधनां यामाफत खूप जािहराती
करताना दसत नाहीत. या उ पादनांचे जािहरात फलक कं वा टी हीवर जािहराती
तु हाला पाहायला िमळत नाहीत. का? कारण ते पूणपणे वेगळे जािहरात कर याचे मॉडेल
उपयोगात आणतात. जािहरात चे अंदाजप क ख चक मास मीिडयावर खच कर यापे ा
ते तुम यासार या लोकांवर खच करतात.

जॉन : वाढ या नेटवकची जीवनवािहनी हणजे त डातून बाहेर पडणारा

श द ही आहे. काही लोक इतर लोकांना या या उ पादनं व सेवांिवषयी
सांगतात व यांना या यात सहभागी हो याची संधी िमळते.
या यामुळे नेटवक माक टंग मॉडेलमधे जी उ पादनं आिण सेवा
चांग या चालतात. यां याब ल लोक रळू न गेलेले असतात. यांची
वत:ची अशी एक कथा असते. यां यामधे कु तु ल िनमाण करणारा
िम णाचा घटक अथवा असामा य इितहास असतो, ते उपयोग करणा यांना
िवशेष जोरदार फायदे देतात कं वा अशा कारचे ते पिहलेच असतात, अशी
उ पादनं कं वा सेवा जी असामा य गो सांगते.

एकाच श दात, ‘बोलबाला’.

आता मला चुक चे समजू नका. मी अितशयो ब ल बोलत नाही. मी ख याखु या
दजाब ल आिण िवशेष गुणधमाब ल बोलत आहे. तुमचे उ पादन अ सल असले पािहजे.
एवढे सांिगत यावर, हे ल ात ठे वणे मह वाचे आहे, क एकच एक असे ‘चांगले’
उ पादन असत नाही. हजारो चांग या उ पादनं आिण सेवांना इथे वाव असतो. काही
माणात ॉड ची िनवड हा ि गत िवचारांचा भाग असतो. काही लोकांना वचेची
काळजी घेणा या उ पादनांचे कं वा आहारिवषयक कं वा टे ॉलॉजी उ पादनािवषयी
जोरदार आकषण असते.
उ पादनासाठी मोठे माकट आहे का? हे असे काही आहे का क याचे असं य
लोकांना आकषण वाटेल? याची कं मत पधा मक आहे का?
तु ही तुम या उ पादना या मू यावर िव ास ठे वता का? आिण यांचा
वैयि करी या उपयोग करता का? या याबाबतीतील एखादी चांगली कथा आहे का?
तु ही जर इतरांबरोबर शेअर करीत असले या उ पादनािवषयी भावुक असाल तर तेसु ा
यािवषयी उ कट होतील.
 करण १९
यासाठी काय लागते ?
तुमचा वत:चा यश वी नेटवक माक टंग वसाय उभा कर यास काय लागते?
थम याला काय लागत नाही हे पा .

एमबीए कं वा उ ावसाियक पा वभूमीची तु हाला गरज नाही

‘न ल करता ये याजोगा’ हा श द आठवा. नेटव कगचे कौश य उ म काम ते हा
करते जे हा जे उ म न ल करते ते ‘बी’ ा ट
ं उ ोगधंदा-मॉडेलसाठी तेच करते जे हे ी
फोड यांनी मोटारगाडी अॉटोमोबाईल उ ोगासाठी के ले होते. यांनी मो ा माणावर
उ पादन करता ये याजोगे अंगभूत घटक तयार कर याची कायप ती सोपी के ली.

जॉन : एक यश वी नेटवक माक टंग वसाय हणजे कौश यपूण हातांनी

तयार के लेली ह तकौश याची उ कृ कलाकृ ती नसते. लाखो हातांनी
कौश यपूण रीतीने के लेली साधी संगीतरचना असते.

तु ही ‘िव मधे उ म’ असायलाच हवे असे नाही

जे लोक नेटवक माक टंगमधे खरोखरी नाहीत यांचा या वसायािवषयीचा सवात
मोठा चुक चा ह आहे क इथे यश वी हो यासाठी तु ही ‘ज मत: िव े ते’ अस याची
गरज आहे.
या समजुतीपे ा स यापासून दूर गो नाही. खरं तर, नेटवक माक टंगमधे जर तु ही
या क पनेवर िव ास ठे वलात तर तु हाला लेश होतील. का? कारण ‘उ म िव े ते’
यांची न ल िनमाण क शकत नाहीत.

जॉन : ल ात ठे वा, हा मु यत: िव चा वसाय नाही. पण िशकव याचा,

संघ उभारणीचा आिण नेतृ वाचा हा वसाय आहे. तुमचे काम खूप
उ पादने िवक याचे नाही आिण उ पादनांची िव कशी करायची हे खूप
लोकांना िशकव याचेही काम नाही. ते लोकांचे नेतृ व करणे, यांना िश ण
देणे आिण संघाची उभारणी करणे हे आहे. नेटवक उभारणे हे अगदी थम
कर याचे काम आहे.
 रॉबट : िव करणे हा मु ा नाही, नेटवक उभे करणे हा मु ा आहे.

जॉन : अगदी बरोबर.

तु ही नोकरी सोड याची गरज नाही

खरं तर, जे हा तु ही सु वात करत आहात ते हा तु ही नोकरी न सोडणं हे अिधक
यो य असेल. पण एक गो िनि त, वत:चा वसाय िनमाण करणे हे न ा नोकरीला
जायला सु वात कर यासारखे नाही. िजथे तु ही कामाला गे याबरोबर पगाराला सु वात
होते. तुमचे नेटवक िनमाण हो यास वेळ लागणार आहे, यास वेळ ा.

जॉन : आिण फ आ थक कारणासाठी नाही तु ही जरी तुमची नोकरी सोडू

शकत असलात तरी अनेक नवीन नेटवकसला असे आढळते क एकदा यांचा
वसाय चालू झाला क यां या सहकमचा यांशी जोडले गेलेले अस याने
नोकरी हणजे संभा भागीदारांचे आरं भ थान कं वा संभा भागीदाराचे
संदभ देणारे आरं भ थान असते.

नेटवक माकटसपैक बरे च माकटस आपला वसाय अध वेळात उभा करतात. सन

२००८ ला डायरे ट से लंग असोिसएशनने घेतले या नॅशनल से सफोस स हमधे असे
आढळू न आले आहे क आठातील एक नेटवक माकटर दर आठव ाला चोवीस तास कं वा
अिधक यां या वसायासाठीच खच करत असतात.

तु ही ीमंत अस याची गरज नाही कं वा तुम या घरावर दुसरे तारण कज

घे याची ज री नाही
ब तेक सव नेटवक माक टंग वसायांना आऊट अॉफ पॉके ट हणून अचानक
उद्भवणा या खचासाठी पाचशे डॉलस न कमी पैशांची गरज असते. यािवषयी चूक क
नका. कॅ श भांडवलामधे जी तु ही बचत करता ती तुम या प र मां या भांडवलातून
आिण ती भावनां ारे भ न िनघते. वत: या मालक या वसायातील मोठी गुंतवणूक
ही आपण वत:, वेळ, क थान व िचकाटी यां या पाने के लेली गुंतवणूक असते. पण
सु वात करताना तुम या जवळ पैशाचा ढीग अस याची गरज नसते.

जॉन : तरीही भांडवली गुंतवणूक कमी अस या या कारणाने असे

समज याचे कारण नाही क ती अि त वात नसते. हा वसाय आहे तो
वसाय हणून चालिव याची गरज असते आिण याचा अथ दरमहा चालू
ठे व याचा खच येणारच.
तुमचे मिह याचे अंदाजप क हे खूपच मया दत असेल. उ पादना या
नमु याचा दरमहा करावा लागणारा पुरवठा, संपक आिण सादरीकरण-
 साधनांची कं मत तसेच वर दशिव या माणे सीडी, डी हीडी इ यादी आिण
याबरोबरच वसायाचा िवकास आिण ि गत िवकास यांचे सािह य.
हणून तु हाला सु वात कर यासाठी मो ा रोख पैशांचा आधार
लागत नाही पण तु ही यो य मािसक खचाचे अंदाजप क करणे गरजेचे आहे.

तु ही वाटाघाट त कं वा आक ांमधे अित शार अस याची गरज नाही

तु हाला गरज आहे ती अ यंत उ कट इ छा आिण ती भावनांनी भरलेला िनधार.
‘तु ही जे करत आहात या याब ल तु हाला ेम/आपुलक वाटली पािहजे.’ माझे
िम डोना ड प सांगतात. ‘ती भावना अस यािशवाय मोठे यश िमळणे अवघड
असते. तु ही जे करत आहात यािवषयी तुम या भावना उ कट नसतील तर उ ोजक
हणून तु हाला कठीण काळाला सामोरे जावे लागेल.
यश वी नेटवक माक टंग वसाया या िन मतीसाठी या काही गो ी लागत नाहीत.
आता कोण या गो ी लागतात ते पा या.

वत:शी ामािणक असावे लागते

‘बी’ ा टं वसाय उभा करणे हे सहज सोपे काम नाही. तु ही वत:ला िवचारले
पािहजे. ‘ याला जे लागते ते मा याजवळ आहे का? आरामशीर िव ा या पलीकडे
जा याची माझी तयारी आहे का? मागदशन घे याची आिण मी नेतृ व कर याची माझी
इ छा आहे का? मा या आत एक ीमंत दडलेली आहे ती बाहेर ये यास तयार आहे
का?’ जर उ र ‘होय’ असे असेल तर असा नेटवक माक टंग वसाय शोध यास सु वात
करा, यां याकडे उ दजाचा िश णाचा काय म आहे.

जॉन : मला यात भर घालावीशी वाटते - तु ही कोठे आहात हे प पणे

पाहा आिण तु हाला आयु यात यश वीपणे काय तडीस यायचे आहे याची
खा ी करा. तु हाला यश वीपणे काय तडीस यायचे आहे यािवषयी दृ ी
असणे आव यक आहे.
नंतर तुम या अपे ांिवषयी प हा. याला काय लागणार आहे?
तु हाला दर आठव ाला ावा लागणारा वेळ, पैसा, कौश यं आिण साधनं
यां यािवषयी प हा. हा वसाय यश वी हो यासाठी तु हाला काय
कृ ती करावी लागेल यािवषयी प हा. य व तुि थतीशी जुळणा या
वेळे या चौकटीिवषयी दृ ी असणे आव यक आहे.

‘ हाय वुई वॉ ट यू टू बी रच’ या डोना ड प यां यासह मी िलिहले या पु तकात

डोना डने िलिहले आहे.
‘नेटवक माक टंगला उ ोजकतेचे मन असणे आव यक असते. याचा अथ िन य
आिण फोकस. जे लोक वत: अितशय वृ झालेले नसतात यांना मी नेटवक माक टंग
 वसायाची िशफारस करणार नाही.’
डोना डचे अगदी बरोबर आहे.

यो य भूिमका लागते
उ ोजक होणे ही मा यासाठी अखंडपणे चालू राहाणारी या आहे यात मी
अजूनही गुंतलेलो आहे. माझा असा िव ास आहे क मी शेवटपयत िश ण घेत असलेला
उ ोजक आहे. मला उ ोगधंदा आवडतो आिण उ ोगधं ांचे सोडिव यास आवडते.
मला या कारचे आयु य आवडते ते ही कायप ती मला देते. हणून ही कायप ती जरी
कठीण असली तरी मू यवान होती.
एका िवचारामुळे मी पुढे जात आहे. तो मा यासाठी अंधारातील काश होता.
अगदी अंधारा या णीसु ा आम या सफर वॉलेट कं पनी या अॉ फस या टेिलफोन या
तळाशी एक चायनीज भिव य सांगणारा कागदाचा तुकडा िचटकवलेला होता या यावर
िलिहलेले होते.

तु ही नेहमीच सोडू शकता. आ ाच का नाही?

मला यावे लागत असलेले अनेक टेिलफोन कॉल मला ‘सोडू न दे यास’ कारणे देत
असत. तरीही फोन ठे व यानंतर मी या भिव या या कागदाकडे नजर टाकत असे आिण
मला वत:ला सांगत असे. ‘जेवढे मला सोडावेसे वाटत असे तेवढे आज मी सोडणार नाही.
मी उ ा सोडेन.’
चांगली गो ही आहे क तो उ ा कधीच आला नाही.
माझे ीमंत डॅड हणत असत, ‘ ीमंत होणे इतके सोपे असते तर येक जण ीमंत
झाला असता.’ हणूनच लोक जे हा मला िवचारतात क अशी कोणती पिहली गो आहे
िजने मला ीमंत होऊ दलं? तर मी सांगतो क मी काय करावे हे मला कोणीही सांगू नये
अशी माझी इ छा होती. मला माझे वातं य अितशय ज रीचे होते. मला नोकरीची
सुरि तता नको होती. मला आ थक वातं य हवे होते आिण हेच नेटवक माक टंग देऊ
करते.
जर कोणीतरी तु हाला सांगत असेल क तु ही कती िमळवाल, तु ही कती वाजता
या आिण जा आिण हे जर तु हाला आवडत असेल तर नेटवक माक टंग वसाय हा
तुम यासाठी नाही.

याला खरोखरीची वाढ लागते

नेटवक माक टंग वसाय हा ‘बी’ ा ट ं वसाय असू शकतो. पण याचा अथ तो
तसा असेलच असा नाही. ते तुम यावर अवलंबून आहे.
या लोकांना ‘बी’ ा ट
ं जगात वेश करायचा आहे यां यासाठी नेटवक माक टंग
हे एक प रपूण वाहन आहे. ‘ई’ कं वा ‘एस’ ा ट ं मधील तुमची उ प ाची संभा
श यता ही तु ही हणून कती उ पादन क शकता यावर मया दत असते. नेटवक
माक टंग वसायात जेवढे तुमचे नेटवक िनमाण करते तेवढे तु ही िमळवता. याचा अथ
एकदा तु ही खूप मोठे नेटवक उभे के ले क तु ही खूप मोठी र म िमळवू शकता.
तथािप नेटवक माक टंग कं पनीला फ संल हो याने तुमचे ‘बी’ ा ट
ं
वसायाचे उ सफल होत नाही - जोपयत तो खरोखर वाढलेला नसतो.

जॉन : ‘मोठा वसाय’ची तांि क ा या आहे : या वसायात ५००

कं वा अिधक लोक असतात या ५०० जणांना ‘कमचारी’ हटले जाते. पण
मु ा हा आहे क कती सं या गुंतलेली आहे. तु ही जे हा ५०० कं वा अिधक
वतं ितिनध चे नेटवक िनमाण करता ते हा तु ही ‘मो ा’ कं वा ‘बी’
ा टं वसाया या ा येत बसता आिण नेटवक माक टंग वसाय
प तीची रचना अशी के लेली असते क ती ५०० कं वा अिधक लोकांपयत
वाढवता येते. एखा ा या नेटवक संघटनेने शेक ाने वा हजारांनी
वाढणे हे अगदी सवसामा य आहे आिण लाखभरांची नेटवक संघटना हे
असामा य नाही.
नेटव कग वसायात न ाने येणारे , यां या अनुभवी नेटवकचे
उ प हे ‘मु पैसा’ - पिह या दवसापासूनचे िविनयोग कर याचे उ प -
असे समज याची नेहमी चूक करतात. जे हा ५, १०, ५० कं वा १०० कं वा
२०० लोक तुम या नेटवकम ये असतात ते हा तुमचा नवीन वसाय हा
अजूनही आकाराला ये या या काळात असतो अजून तो मोठा वसाय
झालेला नसतो.

एकदा का तुमचे नेटवक ५०० लोकांपे ा जा त झाले आिण हजारात वेश क

लागले क तुम याकडे अ य उ प िनमाण करणारा ‘बी’ ा ट ं मधील वसाय
असतो. ते फ टकू न राहणारे नेटवक असत नाही तर ती उ प िनमाण करणारी
मालम ा असते.
हणजे याचा अथ असा होतो क तु ही जे हा कं पनीत सामील होता आिण जे हा
तु ही ५०० पे ा अिधक वसाया या ेणी वर पोहोचता ते हा हा म यंतराचा काळ हा
आकाराला ये याचा काळ असतो, तुमचा पाया रच याचा काळ असतो. दृि कोन
सांभाळा. तुम या ख या येयावर हणजे संप ी-िन मतीवर ल ठे वा.

याला वेळ लागतो

तुमची अशी क पना असेल क तु ही नेटवक माक टंग वसाय सु क शकता
आिण लगेचच उ प िमळव यास सु वात क शकता तर तु ही अजूनही ‘ई’ कं वा ‘एस’
ा ट
ं म ये राहाणा या सारखेच िवचार करत आहात. खरं तर ‘ई’ कं वा ‘एस’
ा टं मधील अशा लोकांना ‘लवकर ीमंत हा’ योजनेत ओढले जाते आिण िव ास
संपादन क न फसवणूक के ली जाते.
 जॉन : नेटवक माक टंगम ये ‘लवकर ीमंत हा’ अशी कोणतीही
कायप ती नाही. वसायाचे काय म साधे असतात, यांना वेळ देणे व
य करणे आव यक असते. अ य उ प ाचा तो पाया असतो.
द िडएसए हणतो, सामा यपणे संपक साधले यांपैक दहा जणातील
एक जण आले या संधीला ‘होय’ हणेल. तथािप वसाया या मालका या
अनुभवा या पातळीबरोबरच या आक ात सुधारणा होते. ल ात ठे वा, ही
सं या आकारमानाबाबत आहे. १० संपकाबाबत ही सरासरी खरी ठरली
नाही तर १०० संपकाबाबत ती खरी आहे असे तु हाला आढळे ल.
गे या काही वषात, काही लोक नेटवक माक टंग वसाय हा
संप ीचा ‘जलद माग’ हणून पुढे आणत आहेत. अथातच ही मूखपणाची
कृ ती आहे. नेटवक माक टंगमधील या लोकांनी आप या नेतृ व कौश यांचा
िवकास के ला आहे, यांनी आपले वसाय उभे के ले आहेत आिण ख या
संप ीत वाढ घडवून आणलेली आहे यांना हे कर यास खूप दीघ आिण
कठीण असा काळ लागलेला आहे.

तर तु हाला जर असे कोणी सांगत असेल क तु हाला लवकर फायदा िमळे ल

तर फसिवले जाऊ नका. ही काही हातचलाखी नाही कं वा ‘िहट-इट-लक ’ मौजेची रपेट
नाही, हा गंभीर िवषय आहे. इथे आपण तुम या जीवनाब ल बोलत आहोत.
उ ोगधं ा या ख या जगात, तु ही जर तीन ते सहा मिह यात उ पादन/धंदा
आणायला सु वात के ली नाही तर तु हाला हाकलून दले जाते. झेरॉ स थोडे उदार होते
यांनी मला िशक यासाठी एक वष आिण उमेदवारीचा काळ एक वष दला होता. मला
जर ती दोन वष िमळाली नसती तर मला हाकलून दले असते.
तुमची प रि थती वेगळी आहे. तुमची नेटवक माक टंग कं पनी तु हाला हाकलून
देणार नाही हणून वत:ला हाकलून देऊ नका. ित यासाठी काही मिहने य क न
मला वाटतं ‘काही जमले नाही.’ असं हणू नका. ितला जेवढा वेळ लागतो तेवढा वेळ ा.

रॉबट : जॉन मी जे हा लोकांना ‘ितला वेळ ा’ असे सांगतो ते हा

यां याकडू न मला कायम िवचारला जातो. ‘ओके - कती वेळ.’ तु ही
याचे उ र काय ाल!

जॉन : माझे सांगणे आहे पाच वष ा.

रॉबट : अगदी हेच उ र मी देतो! खरं तर कोण याही कारचा वसाय

उभार यासाठी ते सारखेच आहे. याला मी ‘माझी पंचवा षक योजना’
हणतो.

पाच वषाची योजना

 तु ही तुमचा वास सु कर यािवषयी गंभीर असाल तर मी अशी िशफारस करीन
क तु ही िशकणे, वाढणे, तुम या मु य मू यात बदल घडवून नवीन िम ांना भेटणे
यासाठी पाच वषाचा काळ ा. का? कारण ते वा तववादी आहे.
हॉवड शु टझ यांना टारब स, रे ॉक यांना मॅकडोना ड साठी आिण मायके ल डेल
यांना डेल कॉ युटस उभा कर यासाठीसु ा अनेक वष लागली. उ दजा या कं प या
आिण उ दजाचे नेते िनमाण हायला वेळ लागतो. मला वत:ला माझा वत:चा यश वी
‘बी’ ा ट ं वसाय उभा कर यास अनेक वष लागली. तु हालाही तुमचा नेटवक
माक टंग वसाय उभा कर यास अनेक वष लागतील. यात काय वेगळे आहे?
ब सं य लोक वषा या भाषेत िवचार करत नाहीत. जािहराती व ‘ई’ ा ट ं मधील
पगाराचे मू य यामुळे िशि त झालेले अस याने ते ताबडतोब िमळणारा मोबदला या
भाषेतच िवचार करतात. जे हा अनेक लोक ‘बी’ जगात यांचे पाऊल ठे व याचा थम
नीट िवचार करतात ते हा ‘लवकर ीमंत हा’ या क पनेशी संवेदना म असणे यात
आ य कसले?
‘एक आठव ापूव मी स ा के या आहेत. मला खूप पैसे िमळायला के हा सु वात
होईल?’
लोकहो,‘लवकर ीमंत हा’ हा िवरोधाभास आहे. समृ नातेसंबंध जलद रीतीने
घडत नसतात. खूप मोबदला देणारी कादंबरी एका रा ीत कधीच िलिहली जात नाही.
समृ ता िनमाण कर यासाठी वेळच लागतो आिण हे जसे आ थक समृ तेिवषयी खरे आहे
तसेच ते इतर कोण याही समृ तेबाबत खरे आहे. हणूनच ‘बी’ ा ट ं म ये अगदी थोडे
लोक असतात. ब सं य लोकांना पैसा पािहजे असतो पण यां या वेळेची गुंतवणूक
कर याची इ छा नसते.

दहा हजार तास : गिणत करा. तु ही जर दवसातील आठ तास काम के ले, एका
आठव ात पाच दवस. तु ही दहा हजार तासांचे ल य पाच वषा या पूण वेळ
य ांनंतर िमळवाल.

‘आऊटलायस : द टोरी अॉफ स सेस’ या आप या पु तकात मा कम लॅडवेल प

करतात क कोण याही बाबतीत िवशेष िनपुण हायचे असेल तर यास १०००० तासांचे
कठोर प र म लागतात. शाळे त जाणारा मुलगा असताना िबल गे स यांनी ो ॅ मंगवर
दहा हजार तास घालवले होते. बीट स हे फ फारशी मािहती नसलेले के वळ एक ि टश
होतक बॅ ड होते. ते हा ते हॅ बग या एका नाईट लबम ये दवसातील सात तास आिण
आठव ातील सात दवस गात असत. यांनी दहा हजार तास मेहनत के ली.
लॅडवेल हणतात, ‘या १०००० तासां या िनयमाची एक मनोरं जक गो अशी आहे
क हा िनयम सव लागू असतो. तु ही जर सरावासाठी १०००० तास घालवले नाहीत
तर तु ही बुि बळाचे ँडमा टर होऊ शकत नाही. टेिनस खेळातील असामा य माणूस
बोरीस बेकर वया या सहा ा वष खेळायला सु वात करतो आिण १६ कं वा १७ ा
वष वंब डनम ये खेळतो. एक शा ीय संगीतकार वया या ४ या वष हायोिलन
वाजवायला िशकतो आिण १३ ा वष कानजी हॉलम ये लोकांसमोर पिह यांदा येतो.
दहा हजार तास : गिणत करा. तु ही जर दवसातील आठ तास काम के ले, एका
आठव ात पाच दवस. तु ही दहा हजार तासांचे ल य पाच वषा या पूण वेळ
य ांनंतर िमळवाल.
तुम या सुदव
ै ाने, नेटवक माक टंगवर ािव य िमळवणे हे बुि बळाचे ँडमा टर
हो यासारखे नाही. तु हाला बोरीस बेकर, द बीट स् कं वा िबल गे स हो याची गरज
नाही. जगातील सवात उ म हो याची तु हाला गरज नाही पण वसाया या
कौश यांवर तु हाला ािव य िमळवायला पािहजे. हे कर यासाठी पाच वष पूण वेळ,
आठव ाला चाळीस तास लागणार नाहीत. पण अ य उ प चंड नेटवक िनमाण
कर यासाठी जे लागते ते िशक यासाठी आिण या यात ािव य िमळव यासाठी
वत:वरच मेहरे बानी करा आिण वत:साठी पुरेसा वेळ ा.
मी अजूनही ही पाच वषाची योजना उपयोगात आणतो.
जे हा काही नवीन िशक याची िनवड करतो. उदाहरणाथ, रअल इ टेटम ये
गुंतवणूक करणे - मी वत:ला ती प ती िशक यासाठी पाच वषाचा कालावधी देतो.
माझी जे हा टॉ स्म ये गुंतवणूक कर याची इ छा होती ते हा ती कायप ती
िशक यासाठी मी मला पाच वष पु हा दली. असं य लोक एकदा गुंतवणूक करतात, काही
डॉलस गमावतात आिण नंतर सोडू न देतात. यां या पिह या चुक नंतर ते सोडू न देतात
यामुळे िशक यात अपयशी होतात. गमावणे हे जंक या या कायप तीचा भाग आहे. जे
हरतात तेच फ असा िवचार करतात क जंकणारा कधीच हारत नाही, तेच असा
िवचार करतात क कोणतीही कं मत देऊन चुका टाळ या पािहजेत. चुका या मूलभूत धडे
िशक यासाठी अनमोल संधी असतात.
आजही मी मला जेव ा श य आहेत तेव ा चुका कर यासाठी पाच वषाचा
कालावधी देतो. मी हे करतो कारण मला याची जाण आहे क मी जेव ा चुका करीन
आिण यां यापासून िशके न तेवढा मी शार होईन. मी जर पाच वषात चुका के या
नाहीत तर पाच वषापूव मी जेवढा शार होतो तेवढाच शार असेन; फ पाच वषानी
वय कर झालेला असेल.

िशकले या गो ी मु ाम िवसर यासाठीही वत:ला वेळ ा

या वसायात जसे तु ही िशकणार आहात तसेच ही श यताही संभवते क
िशकलेले खूप काही िवसर याची गरज आहे. अनेक लोक ‘बी’ आिण ‘एस’ ा ट ं मधे
वत:ला इतके सुरि त करतात क यांना ितथे सुखकारक वाटायला सु वात होते. याचे
हे कारण आहे. असेही नाही क ही ा ं स वभावत:च अिधक सुखकारक असतात. काही
झाले तरी, तुम यावर वे ासारखे कर लावले जातात. तुमचा वेळ हा तुमचा नसतो,
यां याशी तुमचे जमत नाही अशाच लोकांबरोबर काम कर यास तु हाला भाग पडते.
अशा अनेक रीतीने ही ा ट ं खरं तर सुखकारक नसतात. पण लोकांना ितथे सुखकारक
वाट यास सु वात होते कारण ितथे कसे असावे हे िशक यासाठी यांनी अनेक वष
घालवलेली असतात आिण यांना याचेच ान असते.
जे हा तु ही नेटवक माक टंग या जगात वेश करता ते हा हे सगळे बदलले जाते.
पारं प रक नोकरी वा वयंरोजगारात जो वेळ तु ही खच के लेला असतो यातून येणारा
कामाचा अनुभव हा नेटवक माक टंगम ये नेहमीच तेवढा उपयोगी नसतो. िनि त के लेले
कामाचे तास, वेळ दे या या आधारावर बसवलेले पगार, बॉसेस आिण व थापन याची
अिधकारसाखळी, थोड यात के लेले कामाचे वणन, प पणे नेमून दलेले एकू ण िग हाइक,
प के लेला देश आिण भौितक, यं संच, पारं प रक कामा या जागेचे सापळे या
वसायात अि त वात असत नाहीत.
पारं प रक िव वसायात जर तु ही काम के लेले असेल, तर आ ही पूव
हट या माणे, ती कौश यं तु हाला ब याच अंशी िवसरावी लागतील कारण नेटवक
माक टंगम ये तु ही काय क शकता हे जमेस धरले जात नाही तर तु ही काय क शकता
आिण याची न ल क शकता हे जमेस धरले जाते.
कमचा यां या व थापनाचा जर तु हाला अनुभव असेल तर इथे तो िवसरावा
लागेल, कारण नेटवक माक टंगम ये तु ही लोकांना कामावर ठे वत नाही, यांना ‘हाकलून’
देत नाही आिण काय करायचे हे सांगत नाही. हा संपूणपणे नवीन चैत य असलेला २१
ा शतकातील उ ोगधंदा आहे आिण इथे े अस यासाठी तु हाला जु या सवयी मागे
सोड याची गरज असेल.
तु ही िशक यासाठी तसेच िवसर यासाठी वेळ ा. काही लोकांसाठी ा ट ं या
डा ा बाजूकडू न उज ा बाजूकडे बदल करताना ‘ई’ व ‘एस’ ा ट ं मधील मते िवसरावी
लागणे हा सवात कठीण भाग असतो. एकदा तु ही िशकलेले िवसरलात क बदल करणे
सोपे आिण जलद होते.

हे सव कृ तीकडे येते
तुमची जशी इ छा आहे ती योजना करा, जी इ छा आहे तो अ यास करा आिण
जेवढे िशक याची इ छा आहे तेवढे िशका, पण जे लोक आज, उ ा व रोज कृ ती करतात
तेच नेटवक माक टंगम ये जंकतात.
 करण २०
आयु य जगणे
तु हाला कोणती व तू ीमंत बनवते? ब सं य लोक उ र देतील ‘अथातच पैसा!’
आिण ते चुक चे असेल. पैसा असणे तु हाला ीमंत करत नाही कारण तु ही तो नेहमी
गमवू शकता. रअल इ टेट मालक ची अस याने तु ही ीमंत होत नाही कारण (मागील
काही वषात ना पूण प तीने आपण हे पािहलेले आहे) रअल इ टेट याचे मू य गमावू
शकते.
मग काय तु हाला ीमंत बनवते? ान.

माझा सोनेरी धडा

एक त ण हणून, रअल इ टेटम ये मी गुंतवणूक सु कर या या आधी, माझी
सवात पिहली गुंतवणूक मी सो यात के ली होती. ‘सोने हाच खरा पैसा आहे.’ हे माझे
कारण होते. ‘मी चुक चे कसे करीन?’ सन १९७२ म ये मी सो याची नाणी िवकत घे यास
सु वात के ली ते हा सो याची अंदाजे कं मत होती ८५ डॉलस ित स. मी ते हा २५
वषाचा होतो, मी जे हा ३२ वषाचा झालो ते हा सो याची कं मत एक सला ८००
डॉलस आिण माझे पैसे जवळ जवळ दहापट वाढले होते.
उ माद तर होताच आिण लोभाने सावधानतेवर मात के ली. सो याची कं मत २५००
स होणार अस याची अफवा होती. मी सो याची नाणी भरपूर फायदा होऊन िवकू
शकत होतो, पण मी सो याची कं मत वर जाईल या आशेने िचकटू न रािहलो. एक
वषानंतर, सो याची कं मत ५०० स एवढी उतर यानंतर मी मा याजवळचे शेवटचे
नाणे िवकू न टाकले. सो याची कं मत १९९६ सालापयत घसरत गेलेली मी पािहली आिण
१९९६ साली २७५ स या सवात खाल या पातळीवर शेवटी गेली.

रअल इ टे ट, सोने, टॉ स, कठोर प र म कं वा पैसे यामुळे तु ही ीमंत होत नाही,

रअल इ टे ट, सोने, टॉ स, कठोर प र म कं वा पैसे यां यािवषयी तु हाला जे ान
आहे ते तु हाला ीमंत करते. सरतेशेवटी जी तुमची आ थक बुि म ा असते तीच
तु हाला ीमंत करते.

यात मी फारसे पैसे िमळवले नाहीत पण सो याने मला पैशािवषयी एक अमू य

धडा िशकवला. जे हा मा या असे ल ात आले क ‘ख या पैशात’ गुंतवलेले पैसे खरं तर
मी गमवू शकतो, मला हे समजले क ही काही खरोखरीची मालम ा नाही जी मू यवान
आहे. ती मालम ेब लची मािहती आहे जी ला ीमंत कं वा गरीब करते.
रअल इ टेट, सोने, टॉ स, कठोर प र म कं वा पैसे यामुळे तु ही ीमंत होत
नाही. रअल इ टेट, सोने, टॉ स कठोर प र म कं वा पैसे यां यािवषयी तु हाला जे
ान आहे ते तु हाला ीमंत करते. सरतेशेवटी, जी तुमची आ थक बुि म ा असते तीच
तु हाला ीमंत करते.
आ थक बुि मतेचा शै िणक बुि म ेशी काहीही संबंध नसतो कं वा फारच थोडा
संबंध असतो. शै िणक बुि म ेचा जे हा संबंध येतो ते हा तु ही अलौ कक बु ीचे असू
शकता पण आ थक बुि म ेबाबत तु ही अप मदूचा मनु य ( याचे मानिसक वय ८ ते
१२ वष असा ौढ माणूस) असाल.

१) अिधक पैसे कसे िमळवायचे हे जाणून घेऊन

तु ही जेवढे अिधक पैसे िमळवता तेवढी तुमची आ थक बुि म ा उ दजाची असते.
कोणीतरी एखादी वषाला दहा लाख डॉलस िमळवत असेल तर ितचा आ थक
बु यांक हा वषाला ३०००० डॉलस िमळवणा या पे ा अिधक असतो.

२) तुम या पैशाचे संर ण कसे करावे हे जाणून घेऊन

जग तुमचे पैसे घेणारच आिण ते फ बन मॅडॉफ नाहीत. तुमचा सवात मोठा
आ थक लुटा सरकार आहे, ते कायदेशीररी या तुमचे पैसे घेते.
दोन वषाला दहा लाख डॉलस िमळवत आहेत यातील एक जण २०%
कर पाने देतो आिण दुसरा ३५% देत असेल तर पिह याचा आ थक बु यांक उ आहे.

३) तुम या पैशांचे अंदाज प क कसे तयार करायचे हे जाणून घेऊन

अनेक लोक यांनी िमळवले या पैशापैक फारसा पैसा वाचवू शकत नाहीत कारण ते
ीमंत सारखे अंदाजप क कर याऐवजी गरीब सारखे अंदाजप क तयार
करतात. तुम या पैशांचे अंदाजप क कर यास आ थक बुि म ा लागते.
दोन या. ‘अ’ वा षक १,२०,००० डॉलस िमळवते आिण ‘ब’
वा षक ६०,००० डॉलस िमळवते. कोणाजवळ आ थक बुि म ा जा त आहे. ‘अ’ ?
असे समजू ‘अ’ वषाला १,२०,००० डॉलस खच करते आिण वषा या शेवटी
िश लक काही नाही. पण ‘ब’ जरी वषाला फ ६०,००० डॉलस िमळवत असली
तरी, काळजीपूवक अंदाजप क तयार करते आिण ५०,००० डॉलसमधे वि थत रा
शकते आिण उरले या १०,००० डॉलसची गुंतवणूक करते. शेवटी कोणाजवळ जा त
असते?
तुमची पैशा या व थापनेची कौश यं अगदी कमी दजाची असतील तर जगातील
सगळा पैसासु ा तु हाला वाचवू शकत नाही. तु ही तुम या पैशांचे अंदाजप क
अ ल शारीने के ले आिण ‘बी’ कं वा ‘आय’ ा ट ं िवषयी िशकलात तर तु ही मो ा
वैयि क संप ी या मागावर आहात आिण सवात मह वाचे, वातं य.
तु ही कती िमळवता कं वा कती थोडे िमळवता हा नाही. तु ही जर वि थत
रा न गुंतवणूक कर यास स म असाल तर यासाठी उ दजा या आ थक बुि म ेची
गरज आहे. िश लक अस यासाठी तु हाला याची आखणी करावी लागते.

४) तुम या पैशाचा फायदा कसा यायचा हे जाणून घेऊ

तु ही िशलक चा अंदाज के यानंतर, पुढचे आ थक आ हान हे या िशलक चा कसा
फायदा यायचा हे असते. गुंतवणुक वरील परतावा हे आ थक बुि म ेचे आणखी एक
मू यमापन आहे. जी या या पैशांवर ५० ट े िमळवते ितचा आ थक बु यांक हा
५ ट े िमळवणा यापे ा उ आहे आिण ५० ट े करमु परतावा िमळवणा याचा
आ थक बु यांक हा ५ ट े िमळवणा या आिण या यावर ३५ ट े कर भरणा या
पे ा अिधक उ दजाचा आहे.
ब सं य लोक यांची आ थक िश लक, जर यां याकडे ती असेल तर, बँकेत
अडकवून कं वा यु युअल फं डात गुंतवतात ती या आशेवर क , हे यां या पैशाचा फायदा
क न देतील. से हं ज आिण यु युअल फं डापे ा तुम या पैशाचा फायदा क न देणारे
अनेक चांगले माग आहेत. यांना फारशी आ थक बुि म ेची गरज नसते. तु ही माकडाला
पैशाची बचत कशी करायची आिण यु युअल फं डात कशी गुंतवणूक करायची याचे
िश ण देऊ शकता. हणूनच या गुंतवणुक या वाहनावर परतावा अगदी दयनीय आहे.

एक भ जीवन
तुम या नेटवक माक टंग वसायाचा हेतू हा तुम यासाठी फ पैसे िमळवणे हा
नाही, पण तु हाला कौश यं आिण आ थक बुि म ा देणं हा आहे. या यामुळे तु ही या
जादा पैशाचा िविनयोग खरी संप ी िनमाण कर यासाठी कराल.
पण हे सु ा तुमचे अंितम सा य न हे. या संप ीची िन मती हे तुमचे अंितम सा य
आहे हणजे तु ही एक भ , उदा जीवन जगू शकाल.
अनेक वेगवेग या प रि थतीतील लोकांचे जे माझे िनरी ण आहे याव न मी असे
सांगतो क जग याचे तीन माग आहेत. हे तीन माग तीन भावनां या जोरावर चालतात
आिण तीन वेगवेग या आ थक आिण भाविनक ि थतीशी जवळू न सुसंगत आहे.

भया या वातावरणात राहणे

कफ लक असणे हणजे काय याची मला पूण जाणीव आहे. मी मागेच वणन के लेले
आहे क , १९८५ म ये अनेक दृ ीने मा या जीवनातील सवात वाईट वष. कम आिण मी
आ थकदृ ा इत या भयानक प रि थतीत होतो क आ ही अ रश: बेघर होतो आिण
आम या बंद पडले या टोयोटा गाडीत राहात होतो. या दवसात भयाची भावना दुबल
करणारी होती, ती इतक खर होती क आम या शरीराचा गोळा झाला होता.
 या भावनेचे मला ान होते. लहान असताना, या कु टुंबात मी राहात होतो ते
ब तेक वेळा कफ लक असे. यामुळे या वेळी मला झालेली जाणीव या जािणवेसारखीच
होती. ‘पुरेसे पैसे नाहीत’ हा काळा ढग मा या बालपणी आम या घरावर ब तेक वेळा
तरं गत असे. जग यासाठी पुरेसे पैसे नसणे हा भयावह अनुभव आहे आिण तो आ थकपे ा
इतर अनेक रीतीने लेश देतो. तो तुमचा आ मिव ास आिण वमू य ीण करतो आिण
तुम या आयु या या येक अंगाचे नुकसान करतो.

ोध आिण िवफलता यात राहणे

दुसरा माग हणजे ोध कं वा िवफलते या भावनेत राहणे. तु ही एखादी गो करत
असताना उठू न कामाला जावे लागणे, यातून येतो राग व नैरा य! अशा भावनेत जगणारी
अशी असते क याला चांगली नोकरी असते, उ दजाचा पगार असतो. पण काम
करणे बंद क शकत नाही. इथूनच िवफलता ये यास सु वात होते. यांना हे माहीत असते
क ते जर थांबले तर ते या जगात राहात आहेत ते खाली कोसळे ल.
लोक असे हणतील, ‘मी ही नोकरी सोडू शकत नाही आिण मी जर सोडली तर बँक
येईल आिण सव काही घेऊन जाईन. मा या पुढील सु ीपयत मी थांबू शकत नाही कं वा
िनवृ ीसाठी फ दहा वष रािहलीत.’

आनंदी, शांत आिण समाधानी जगणे

जग याचा ितसरा माग आहे तो शांत मनाने राहाणे. हे ल ात ठे वून क तु ही काम
करत असा अथवा नसा, खूप पैसा येणार आहे. सन १९९४ म ये आ ही आमचा वसाय
िवकू न िनवृ झा यानंतर, कम आिण मी याच भावनेने जगत आहोत. ते हा कम ३७
वषाची होती आिण मी ४७ वषाचा. आज अनेक वषानंतर आ ही अजूनही काम करतो,
खूप काम करतो. का? कारण आ ही जे करतो या यावर खूप ेम करतो.
काम करावे न लाग याची भावना, हे माहीत असताना क आपण काहीही करत
असलो तरी आपण िजवंत असेपयत गरज असणा या पैशापे ा अिधक पैसा िमळणार आहे
आ यकारक बंधनातीत आिण आनं दत करणारी भावना आहे. आपण या गो वर ेम
करतो या गो ी कर यास आप याला अनुमती असतो.
आपण आपला वेळ एक घालवत असतो आिण आपण गो फ खेळत असू, जगभर
फरत असू कं वा बोड मम ये अनेक तास त असू. हा खेळ आहे, ही सगळी व ं
आहेत. हे आपले जीवन आहे, जशी आपली इ छा होती तसे आहे आिण याचा येक ण
आप याला मू यवान वाटतो.

मुं या, नाकतोडा आिण मानव

पूव मी, मुंगी आिण नाकतोडा यांची एक बोधकथा सांिगतली होती. आपण सवजण
लहानाचे मोठे होतो ते एका क पनेसह क जग याचे दोन माग आहेत. आपण एखा ा
मुंगीसारखे चांगले, िवनयशील, मेहनती आिण काटकसरी राहणे आिण छोटा भाग
भिव यासाठी बाजूला काढू न ठे वणे कं वा बेजाबदार आिण उधळप ी करणा या
नाकतो ासारखे नाचणे व भिव याचा िवचार न करता दवस वाया घालवणे.
या ितमेने, काही रीतीने, आपले चांगले कर याऐवजी नुकसानच के लेले आहे.
जबाबदार आिण काटकसरी असणे आिण भिव यासाठी तयारी करणे हे के हाही चांगले.
पण मुंगी या जीवनशैलीकडे पाहा! मुं यां या अवाढ कॉलनीत एक अगदी छोटा तुकडा
बनून राहायचे आहे का? घाणीचे बारीक कण आयु यभर दूर सारत राहायचे आहे का?
आपण सामोरे जाऊ यात. आपण मुं या नाही आिण नाकतोडाही नाही, आपण मानव
आहोत. आपण मानव जग यासाठी जेवढे पा आहोत, तेव ा पा तेने संपूण आयु य
जग याची अपे ा करणे अवा तव आहे का?
तु ही जर संप ीचे मूलभूत त व जाणून घेतलेत, तु ही जर तुमचा पैसा, वेळ आिण
िवचार यांचे बुि चातुयाने व थापन के लेत, मोठी व े िनमाण के लीत आिण याचा
पाठपुरावा कर याचा धीटपणा दाखवलात तर तु ही असे जीवन जगू शकता जे थो ाच
काळात यश वी ठरते.
 करण २१
२१ ा शतकातील वसाय
नेटवक माक टंगब ल मला खूप आदर अस याचे एक कारण हणजे तो खरा समान
संधीचा वसाय आहे. नेटवक माक टंग िव तीण जाळे फे कते. या वसायात, जगभर
गुंतले या ६ कोटी लोकांकडे जर जवळू न नजर टाकली तर, यात सव रं ग व सं दाय,
कोणताही वयोगट आिण येक पा वभूमी, अनुभव व कौश य यातील लोक आहेत.
हेच याला भिव यातील उ ोगधंदा बनवते. २१ ा शतकात, आप या हे ल ात
येत आहे क संप ी हा शू य रकमेचा खेळ नाही. दुस यांना खाली खेचून आप यातील
काही जणांनी भरभराटीला यायचे हा तो नाही. ख या संप ीचे भिवत ,
मानवजातीचे आ थक वा य वर या पातळीवर नेणारा नवीन पायंडा पाडणा या
मागात आहे.
ती माझी वैयि क ावसाियक मू ये आहेत आिण नेटवक माक टंग ही मू ये शेअर
करते. या मू यांची बाजू घे याने के वळ चांगले वाटते असे न हे, तो एक चांगला वसाय
आहे.

लोकशाही संप ी िन मती

नेटवक माक टंग वसायाला आधार दे यासाठी व वाढ यासाठी मी माझी एवढी
श घालव याचे मु य कारण हे आहे क संप ी िमळिव याची ितची कायप ती
पूव या कायप तीपे ा अिधक ामािणक, या य आहे.
नेटवक माक टंग कायप ती ही संप ी कोणासही शेअर करता येणे श य हावे
यासाठी थािपत के ली जाते. हा संप ी िनमाण कर याचा लोकशाहीवादी माग आहे. ही
कायप ती या याजवळ काम कर याची व करवून घे याची जबर श आहे,
या याजवळ िन यीपणा आहे आिण जो िन याने दीघ य क शकतो, या सवासाठी
खुली आहे. ही कायप ती तु ही कोण या महािव ालयात गेला होता कं वा तु ही गेला
होता का नाही याचा िवचार करत नाही. ती या गो चाही िवचार करत नाही क तु ही
आज कती पैसे िमळवत आहात, तु ही कोण या वंशाचे आिण लंगाचे आहात, तु ही
दसायला कती चांगले आहात, तुमचे पालक कोण आहेत कं वा तु ही कती लोकि य
आहात. ब सं य नेटवक माक टंग कं प या या ामु याने, तु ही िशक यासाठी कती तयार
आहात, तुम यात बदल कर यास व वाढ कर यास तयार आहात का, कं वा तु ही
उ ोगधं ाचे मालक हो याचे िशकताना सव कार या चांग या व वाईट प रि थतीत
याला िचकटू न राहा याचे साम य तुम यात आहे का, या सव गो चा िवचार करतात.
 नेटवक माक टंग हे एका चांग या क पनेपे ा अिधक काहीतरी आहे. अनेक कारे ,
भिव यातील वसायाचे मॉडेल आहे. का? अखेरीस जग आता या वा तवािवषयी जागृत
होऊ लागले आहेत क औ ोिगक युग आता संपलेले आहे. पूव उपल ध असणा या व
आता कमी कमी होत चालले या सुरि त जगाक रता, नेटवक माक टंग हे ची
सुरि तता आिण सा य यां यासाठी नवीन इं िजन हणून उदयास येत आहे. जगभरातील
ल ावधी लोकांना आप या जीवनावर आिण आ थक भिवत ावर िनयं ण
िमळिव याची संधी नेटवक माक टंग देते, हणूनच जरी ‘जु या जगाचे’ िवचार करणारे ,
ती दसत नस या या िवचाराला िचकटू न असले, तरीही नेटवक माक टंग उ ोग
वाढ याचे चालूच राहील.
येणा या वषात मला, मह वा या नेटवक माक टंग कं प यां यात अि त व, दृ यता,
वरच मा िमळवणे आिण पूणपणे वाढ यांत चंड वाढ होणे अपेि त आहे.
पूव मी िलिहलेले आहे, क थॉमस एिडसन हे चांगला काशाचा दवा तयार क न
नाही तर या काशा या द ाला नेटवक िनमाण क न, आधार देऊन कसे ीमंत झाले.
एिडसन यां याकडे हे ी नावाचा त ण कमचारी होता. याने यासारखीच एक गो
दुस या शोधािवषयी के ली. या वेळी याचा ावहा रक उपयोग नाही असे भासत होते.

नेटवक माक टं ग याचे नैस गक गुणधम आिण रचना यामुळे ल वेधी, ामािणक,
लोकशाहीवादी आिण सामािजक उ रदायी
असलेली संप ी िनमाण कर याची कायप ती आहे.

एिडसन यांनी काश द ाबाबत के ले यासारखेच त ण हे ी फोड यांनी मोटार

गाडीचा शोध लावला नाही, पण यांनी काहीतरी मूलभूत के ले. यामुळे या
शोधाबरोबरच ल ावधी लोकांचे िविधिलिखत बदलले. शतकात बदल होत असताना
मोटार गाडीकडे एक िज ासा, ीमंतांचे खेळणे हणून पािहले जाई आिण खरोखर या
इत या बेसुमार महाग हो या क फ ीमंतां याच मालक या या असत. फोड यांची
मूलभूत क पना अशी होती क येकाला मोटारगाडी उपल ध हावी.
उ पादन खच एकदम कमी क न आिण व त मोटारगा ां या मो ा माणावर
उ पादनासाठी यं व अस ली लाईनम ये बदल घडवून आणून, फोड हे जगातील सवात
मोठे मोटारगा ांचे उ पादक झाले. ते यां या कामगारांना वा षक ३० िमिलयन
डॉलसचे वाटप करीत असत आिण ३० िमिलयन डॉलसचे मू य १९०० सालात
आज यापे ा कतीतरी अिधक होते.
फोड यांचे जीिवतकाय िवधान (िमशन टेटमट) होते ‘मोटारगा ांचे
लोकशाहीकरण’ आिण या जीिवतकायाची पूतता करताना यांनी वत:ला अितशय
ीमंत बनवले.
नेटवक माक टंग हा उ ोगधं ाचा एक ांितकारक कार आहे. इितहासात थमच
कोणालाही आिण येकाला संप ीत वाटा िमळणे श य झाले आहे. जे आ ापयत काही
िनवडक भा यवंतांसाठी राखून ठे वलेले असे.
 या वसायाची नंदा करणारे नाहीत असे नाही आिण यात करकोळ िव
करणारे व लेचेपेचे कारागीर, झटकन पैसे िमळव यासाठी आलेले अनैितक लोक यांचाही
वाटा आहे. पण नेटवक माक टंग याचे नैस गक गुणधम आिण रचना यामुळे ल वेधी,
ामािणक, लोकशाहीवादी आिण सामािजक उ रदायी असलेली संप ी िनमाण
कर याची कायप ती आहे.
नंदकांचे हणणे िवचारात घेऊनही हे खरे च क नेटवक माक टंग कं पनी लोभी
लोकांसाठी चांगली नाही. खरं तर नेटवक माक टंगम ये ीमंत हो याचा एकच माग आहे
तो हणजे दुस यांना ीमंत हो यास मदत करणे. हे मा यासाठी िततके च ांितकारक
आहे िजतके थॉमस एिडसन व हे ी फोड यां या काळात होते. या या रचनेमुळे, हा
वसाय या लोकांना इतरांना मदत कर यास आवडते यां यासाठी प रपूण वसाय
आहे.
मी लोभीपणाचा ितर कार करत नाही, थोडा लोभीपणा आिण वाथ हा नेहमीच
िनरोगी असतो. पण वैयि क न याचे येय माणापे ा वाढते आिण लोक दुस यांची
कं मत देऊन याचा पाठपुरावा करतात ते हा ते ितर करणीय होते. माझा िव ास आहे
क ब सं य लोक हे वाभािवकपणे उदार असतात आिण जे हा ते इतर लोकांना खाली
खेच याऐवजी वर घे याचा य करतात ते हा आप या सा य संपादनामुळे सवात मोठे
समाधान यांना िमळते.
नेटवक माक टंग या उदार बळ इ छेचे समाधान करते. ते ि गत यश, मोठी
संप ी िनमाण करणे आिण आ थक वातं य िनमाण करणे, यासाठी एक असा माग देऊ
शकते जो आप या बरोबरी या माणसांना मदत कर या या मा यमातून यश वीरी या
याशील होतो.
तु ही लोभी व कमी दजाचे होऊन ीमंत होऊ शकता. तु हाला संप आिण उदार
होऊनसु ा ीमंत होता येत.े या मागाची तु ही िनवड कराल तो माग तुम या मु य
अंतगत मू यां या खूप जवळ असतो.

शांततेसाठी आ थक पाया
मी ि हएटनाम या जंगलांव न हेिलकॉ टर उडवत असे आिण यु काय असते हे मी
मा या य अनुभवाव न जाणतो. मी हेही जाणतो क अ याय हे यु ाचे मु य कारण
असते. जोपयत गरीब व ीमंत यातील तफावत अिधक ं द होत जाते तोपयत शांततेची
प रि थती िनमाण करणे कठीण असते. आपण शांततेसाठी मोचा काढू शकतो, शांततेला
मा यता दे यासाठी भाषणे देतो, शांततेचा अ यास कर यासाठी सिमती नेमतो आिण
शांततेला आरं भ हो यासाठी हातभार लावतो पण या शांततेिवषयी आपण बोलत आहोत
ती शांतता, जोपयत अनेक ल ावधी लोकांना आपण अिधक आ थक संधी दे यास सु वात
करत नाही तोपयत िनमाण होत नाही.
आप या सा य एवढे चंड आहे आिण नेमके तेच नेटवक माक टंग करत आहे.
आज अनेक नेटवक माक टंग कं प या आ थक संधी या मा यमातून शांततेचा सार
करत आहेत. जगातील सव राजधा यां या शहरातच फ नेटवक माक टंग भरभराटीला
येत आहे असे नाही पण अनेक िवकसनशील देशात काम करत असून सुधारले या देशात
राहाणा या ल ावधी लोकांना आ थक आशा देत आहेत. ब सं य पारं प रक उ ोग िजथे
लोक ीमंत आहेत आिण खच कर यासाठी पैसे आहेत अशाच ठकाणी िजवंत रा
शकतील.
जगभरातील लोकांना ीमंत, अिधक ीमंत हो यासाठी कठीण प र म कर यात
आपले आयु य खच कर यापे ा यांना ीमंत आिण संप जीवनाचा आनंद घे यासाठी
समान संधी दे याची ही वेळ आहे.
तु हाला संधी िमळ यास हीच वेळ आहे.
२१ ा शतकात तुमचे वागत असो.
 रॉबट टी कयोसाक
गुंतवणूकदार, उ ोजक, आ थक िश णाचे पुर कत आिण बे ट से लंग लेखक

रॉबट कयोसाक हे ‘ रच डॅड पुअर डॅड’ या पु तकाचे लेखक आहेत. वैयि क अथ

व थेवरील मांक १ चे हे पु तक. अ जावधी लोक पैशािवषयी जो िवचार करतात
याला आ हान देणारे आिण ते बदलणारे हे पु तक. ‘ रच डॅड पुअर डॅड’ हे चारही
या ांवर सवात अिधक काळ बे ट सेलर असणारे पु तक आहे - पि लशस वीकली, द
यूयॉक टाईम, िबझनेस वीक आिण द वॉल ीट जनरल अॅ ड यूएसए टू डे आिण लागोपाठ
दोन वष ‘यूएसए टू डज े नं. १ मनी बुक’ हणून लौ कक िमळवला. ते ‘हाऊ-टू ’
िवषयातील सवािधक काळ यादीत असलेले ितसरे पु तक आहे.
पैसा आिण गुंतवणूक यांचे यो य सापे दशन पारं प रक बुि म े या नेहमी
िवरोधात अस यामुळे रॉबट यांना प व े पणा, अनादर आिण धैय या गुणांचे ितिनधी
मानले गेले, यांचे मत हे क जुना-पुराणा ‘स ला’ हणजे चांगली नोकरी िमळवा, पैशाची
बचत करा, कजातून बाहेर पडा, दीघ मुदतीची िविवधता असलेली टॉक, बाँड आिण
यु युअल फं डात गुंतवणूक करा, चुक चा स ला (कालबा आिण सदोष) आहे आिण ते
ि थतीवादाला आ हान देतात. ‘तुमचे घर ही तुमची मालम ा नाही’ या यां या या
िवधानाने वादिववाद उसळू न आले पण अनेक घरमालकांना ते बरोबर आहे हे दसून आले
आहे.
इतर ‘ रच डॅड’ पु तके िनए सन बुक कॅ न िल टस लाईफ-टू -डेट २००१-२००८
या िव त पिह या दहातील चौ या थानावर होते. ‘ रच डॅड’ मािलके चे ५१ भाषांत
भाषांतर झालेले असून जगभरात या या २८ दशल ती िवक या गेले या आहेत. आिण
आिशया, अॉ ेिलया, दि ण अमे रका, मेि सको आिण युरोप येथील बे ट से लंग
पु तकां या यादीवर याने आपली स ा ठे वली. अॅमेझॉन डॉट कॉम या हॉल अॉफ
फे मम ये यां या टॉप पंचवीस लेखकात रॉबट यांचे नाव आहे. ‘ रच डॅड्’ मािलके त स या
२७ पु तके आहेत यातील सं मरणीय पु तक ‘ हाय वुई वॉ ट टू बी रच : टू मेन - वन
मेसेज’ हे यांनी यांचे चांगले िम डोना ड प यां यासह २००६ साली िलिहले आिण
थम मांकाचे ‘बे ट से लंग’ पु तक हणून ‘ यूयॉक टाइ स’ बे ट सेलर पु तक हणून
वेश के ला. हे दो ही िम आिण असामा य उ ोजक यां या दुस या पु तकावर काम
करत आहेत आिण ते २०१० म ये िस होईल.
रॉबट यांची अलीकडील पु तके हणजे एक‘द रअल बुक अॉफ रअल इ टेट’ हे जुने
रअल इ टेट गुंतवणूकदार आिण रॉबट यांचे स लागार यांनी वा तव जीवनातील
अनुभवांचा सं ह के लेली रचना आहे, दुसरे ‘कॉनि परसी अॉफ द रच : द यू स अॉफ
मनी’ हे बदल घडिवणारे िवनामू य असणारे , पर परांवर या क शकणारे अॉनलाइन
पु तक आहे. याने अिव सनीय वाचकसं या िमळवली आहे आिण यूयॉक टाइ स या
‘हाऊ-टू ’ ेडपेपर बे ट सेलर यादीत पाच ा मांकावर आहे.
रॉबट ‘लॅरी कं ग लाइ ह’ आिण‘अॉ ा’ या काय मात सामील झाले होते आिण
नुकतेच ‘टाइम’ मािसका या ‘१० े स’ या तंभात भाग घेतला होता, जो एक
ल वेधी तंभ असून यात पाइक ली आिण अिभनेते मायके ल जे फॉ स यां यासार या
नी भाग घेतलेला आहे.
या पु तकांिशवाय रॉबट ‘ हाय द रच आर गे टंग रचर’ हे या वर तंभ लेखन
करतात आिण‘आ ेनरिशप’ मािसकासाठी ‘ रच रट सस’ हा तंभ िलिहतात.
जॉन ले मंग
जॉन ले मंग यांचा ज म आिण बालपण रचमंड ह जिनया येथे झाला. यांची
वा तुशा ाची आिण बांधकामाची आवड ही यां या खापर पणजोबांपासून आले या
कौटुंिबक परं परे तून आलेली आहे. ते ई री देणगी िमळालेले िव ाथ होते, वा तुशा ीय
रचनेिवषयीची यांची उपजत बु ी इिलनॉय इि ट ूट अॉफ टे ॉलाजीम ये बह न
आली. ही इि ट ूट आधुिनक काळातील िस वा तुरचनाकार िमएस हॅन डर रोहे
यां या त वांशी िन ा ठे वणारे हणून ओळखले जाते. पदवीधर झा यानंतर जॉन यांनी या
मो ा वा तुरचनाकाराबरोबर काम के ले आिण ‘िमएस हॅन डर रोहे : द अॉट अॉफ
चर’ या यां यावर िस झाले या शेवट या पु तकातील अनेक प ीकरणासाठी
यांची िनवड झाली होती.

जॉन यांचे वा तुशा ातील ान आिण यातील यां या आवडीमुळे यांना हे ल ात

आले क रचना आिण बांधणीची त वे आयु याला पण लागू पडतात. यां या या
िवचारांनी यां या या भावना वण िव ासाचा पाया घातला गेला क सामा य माणसे
बांधणी या सवसामा य क पना अनुस न असामा य गो ी सा य क शकतील. यां या
या िव ासामुळे यांचा वा तुशा ाचा अ यास ते थेट िव (डायरे ट से लंग) मधील
कारक द हा बदल झाला.
जॉन यांचा थेट िव उ ोग वीकार याचा िनणय हा यांना असले या जािणवेमुळे
झाला क हा उ ोग गेली १०० वष जीवनात या सव कार या लोकांचे, मग तो अनुभवी
वा अनुनभवी असो याचे वागत करतो. यांचा हा िव ास होता क या उ ोगाने,
यांची िव आिण सेवा या िवषयीची मूलभूत कौश यं िशक याची इ छा आहे यांना
अमे रकन वतं योजना कायप तीम ये गुंत याची संधी िमळते. यांनी यां या ताि वक
भूिमके चे वत:वरच नाहीतर इतर हजारो लोकांवर, जे िव ास ठे वतात क ते यां या
िविधिलिखताचे िश पकार होऊ शकतात, योग के ले.
जॉन यांनी एक उ ोजक, स लागार, लेखक आिण व ा हणून कारक द िनमाण
के ली आहे. यांनी वत:ची थेट िव कं पनी चालवली आहे व ती यां या मालक ची आहे.
वतं कं ाटदार हणून काम के ले आहे आिण वेगवेग या मुख कं प यांम ये कायकारी
अिधकारी हणून काम के ले आहे यात अॅ हॉन ॉड ट.इं कमधील १५ वष सामील के लेली
आहेत. िजथे यांनी कं पनीचे सलग सहा वष पि म उ ोगधंदा क ाचे नेतृ व के ले. जॉन
२००५ म ये अॅ हॉनमधून िनवृ झाले.
जॉन डायरे ट से लंग असोिसएशन आिण डायरे ट से लंग ए युकेशन फाऊंडेशन या
दो ही सं थांचे दीघकालीन सद य आहेत व यां या बोड अॉफ डायरे टरवर स या काम
करत आहेत. सन १९९७ म ये डायरे ट से लंग ए युकेशन फाऊंडेशनने यां या मदतीची
दखल घेऊन यांचा सकल अॉफ अॉनर अॅवाड देऊन गौरव के ला.
गेली अनेक वष जॉन संघटना मक रचना उ या करत आहेत या या मा यमातून
यांचे नेतृ व आिण स ला यांचा वसाय, िश ण आिण जीवनातील ांचे उतर यावर
फोकस के लेला आहे. सन २००६ म ये यांनी डायरे ट से लंग यूजचे संपादक आिण
काशक हणून जबाबदारी वीकारली. िजथे आता ते यांचे ान आिण अंतरं गाचे यथाथ
ान उ ोगा या ने यांना देतात (www.directselling.com). सन २००८ पासून ते
स सेस फाऊंडेशन या कायकारी संचालकपदावर काम करत आहेत, जी एक ना-नफा
संघटना आहे आिण ती तेरा ते एकोणीस वय असणा या मुलांना ि गत िवकास कौश यं
िशक यास अशासाठी मदत करते क ते वत:मधील सु श चा पूण उपयोग क
शकतील (www.SUCCESSFoundation.com). जॉन ‘द वन कोस’ या पु तकाचे लेखक
आहेत जे वा तुकलेची त वे उपयोगात आणून यश वी आयु य कसे िनमाण करावे या या
उपयु सूचना देते (www.theonecourse.com).
कम कयोसाक
ि यांना पैसा आिण गुंतवणूक यांचे िश ण दे याचा ती यास असले या कम.
यांचा आयु यभराचा वसाय, रअल इ टेट व गुंतवणूक तील अनुभव यां या आ थक
िश णा या जीिवत कायासाठी उपयोगात आणतात. कम या‘द लॅरी कं ग शो’, फॉ स
यूज आिण‘अ े ह हाट यू’ इं टरनेट टेिलि हजन काय मात पा या हो या आिण या
पीबीएस रच वूमन काय मा या यजमान आहेत. कम अलीकडेच इसे स मािसका या
आ थक िश णा या पुर क या हणून पा या हो या आिण WomenEnterpreneur.com
या या तंभ लेखक आहेत.

कम या वत: या कतृ वाने झाले या ल ाधीश आहेत आिण सुखी वैवािहक जीवन
असलेली (पण अितशय वतं ) ी आहे. यांचे पिहले पु तक ‘ रच वुमन : अ बुक अॉन
इन हे टंग फॉर वुमन’ या मिह यात िस झाले याच मिह यात िबझनेस वीक या
बे ट सेलर यादीत समािव झाले. रच वुमन हे जगातील अनेक देशात बे ट सेलर पु तक
आहे. यात मेि सको, साऊथ आ का, इं िडया, अॉ ेिलया, यूझीलंड आिण युरोपचा
समावेश आहे. रच वुमनिवषयी डोना ड प यांनी िवधान के ले आहे, ‘हे पु तक सव
ि यांनी वाचलेच पािहजे असे पु तक आहे. आज, पूव पे ा अिधक, ि यांनी आ थक
सॅ ही हो याची गरज आहे.’‘ रच वुमन’ हे पु तक २००९ साली डोना ड पची समर
र डंग िल ट फॉर २००९ म ये समािव झाले होते.
कम यांनी रच वुमन या आंतररा ीय फोरमचा उपयोग क न ि या आिण
पैशािवषयीची आ याचा ध ा देणारी आकडेवारी िस के ली आिण
www.richwomen.com या मा यमातून अॉनलाईन क युिनटी िनमाण के ली िजथे
ि या िशकू शकतात आिण िवकास क शकतात.
कम कयोसाक आिण यांचे पती रॉबट कयोसाक या दोघांनाही, आज अनेक
अमे रकन या आ थक संकटा या प रि थतीतून जात आहेत या प रि थतीची पूण
जाणीव आहे. १९८० या दशकात ते बेकार आिण बेघर होते. यां यावर ४ लाख
डॉलसचे कज होते. या अितशय कठीण काळात यांनी कजातून बाहेर ये यासाठी एक
अितशय प असे १० पाय यांचे सू तयार के ले आिण ते अनुसरले. यांनी हे सू ‘हाऊ
वुई गेट आऊट अॉफ बॅड डेट’ या अॉिडओ सीडीम ये श दब के लेले आहे. आज ते यश वी
उ ोजक व बे ट सेलर लेखक आहेत.
यािशवाय, रॉबट आिण कम कयोसाक यांनी कॅ श लो हा एक बोडगेम िनमाण
के ला. या आ थक व गुंतवणूक या ूहरचनांमुळे ते लवकर िनवृ होऊ शकले. आज
जगभर हजारो कॅ श लो ल ज आहेत.
१९९७ म ये कम आिण रॉबट यांनी द रच डॅड कं पनी थापन के ली. कं पनीने रच
डॅडचा संदशे , आ थक सा रतेचे जीिवत काय पु तके , खेळ आिण इतर अनेक शै िणक
साधनां यामा यमातून सार कर यास सु वात के ली आहे आिण यास आंतररा ीय
मा यता आिण वागत झाले आहे.
‘असं य ि या, िवशेषत: वय कर झा यानंतर, अितशय कठीण आ थक प रि थतीत
आढळतात. कारण घट फोट, पतीचे िनधन कं वा कोणतेही िनयोजन नस याने. अडचण
ही आहे क आप यापैक अनेकजण ना पैसे आिण गुंतवणूक यािवषयी िश ण िमळालेले
नसते. आ थक िश ण हे कारचा िवमा िवकत घेणे कं वा कराणामाला या दुकानात पैसे
वाचव यासारखे नाही. आपण ि या यापे ा अिधक शार आहोत असे मला वाटते. दुसरे
कोणीतरी आप या आ थक भिवत ाकडे ल दे यासाठी आशा करत बस यापे ा,
ि यांनी आप या आ थक आयु यावर िनयं ण िमळवले पािहजे.’