KRAŠKA EROZIJA

- je hemijska erozija koja nastaje delovanjem vode koja sadrži soli i blage kiseline na karbonatne
stene (krečnjak, gips, dolomit)
-kras – staroslovenska reč koja označava gole krečnjačke površine

kišnica upija CO2

iz vazduha

stvara se slaba
ugljena kiselina (H2CO3)

+ mikroorganizme
iz tla

- Delovanjem vode koja sadrži ugljenu kiselinu i mikroorgannizme na krečnjačke stene

vremenom nastaju kraški erozivni oblici.

- Rastvoreni krečnjak transportuje se vodom, a kada se voda prezasiti kalcijum-karbonat se taloži

i tako se formiraju kraški akumulativni oblici.

- Prema mestu formiranja kraški oblici se dele na površinske i podzemne.

Površinski kraški oblici (škrape, vrtače, uvale i kraška polja)

Škrape su oblici koji se javljaju na površini čistog krečnjaka, a sastoje se iz uskih žljebova
između kojih su oštri grebeni (čobelji). Žljebovi su dubine od nekoliko cm (Cvijić dm) do
nekoliko m (Cvijić 5-10m). Kada je škrapama zahvaćena velika površina takav prostor naziva se
škrapar ili ljuti kras. To su najteže prohodni oblici reljefa kraške erozije.

rebraste škrape (paralelni žljebovi) mrežaste škrape

 - Škrape nisu vezane za izvesne visine već ih ima svuda u oblastima krasa počevši od morskog
nivoa pa do najvećih visina, osim togam i pod najrazličitijim klimatskim uslovima.
- Uslovi pod kojima se škrape javljaju:
 oblasti koje su sastavljene iz čistog krečnjaka
 rebraste škrape nastaju na strmijim nagibima slivanjem kišnice; ako je neka površina
horizintalna škrape su na njoj retke, a gde ih ima nepravilne su – sastavljene iz dubokih
rupa i uskih kratkih žljebova (mrežaste škrape)
 škrape su jače rasprostranjene tamo gde stene nisu prekrivene vegetacijom ili glinom
(koja nastaje raspadanjem krečnjaka)

Vrtače su zatvorena okruglasta udubljenja u krečnjaku prečnika do 200 m, a dubine 5-10 m. To

su najbrojniji površinski oblici u krasu. U preseku mogu biti:

levkaste – prečnik otprilike jednak

karličaste – prema dužini dubini
svog prečinka su male dubine p=2/3d
p = 10d - u većoj dubini dno je sve uže i uže
- široko dno

tanjiraste – prečnik višestruko

veći od dubine (p > d)
bunaraste – prečnik manji od -plitke
dubine
p<d
- rupe strmih ili sasvim
vertikalnih strana

- Nastaju proširivanjem pukotina koje se međusobno seku i duž kojih ponire atmosferska voda
koja vrši hemijsku eroziju.
- Boginjavi kras- krečnjačka površina sa gusto raspoređenim vrtačama

-Zvekare su strme duboke vrtače koje se završavaju slepim, većinom kratkim, pećinama. Ulazak
u zvekare najčešće je levkast, okruglog ili ovalnog oblika,a horizontalne dimenzije su im kao kod
normalnih vrtača. Dalje proširenje je ili rupa ili pukotina koja se potom raširi u slepu pećinu.
- Uvale su izdužena udubljenja u krečnjaku dužine nekoliko km i širina do nekoliko 100tina m.
Nastaju spajanjem više vrtača ili proširivanjem nekadašnjih dolina usečenik u krečnjacima.

- Sistem spojenih vrtača- kiša rastvara i snižava barijere između vrtača te dolazi do njihovog
srastanja u uvalu

-Kraško polje je najveći površinski oblik. Ima oblik kotline – strmih strana i prostranog
zaravnjenog dna. Nastaje spajanjem 2 ili više uvala ili je poligenetskog načina postanka
(nastalo delovanjem 2 ili više sila). Dužine do 60 km, a širina 10-15 km.

- Kada u krečnjačkim predelima dođe do tektonskih pokreta, relativnih izdizanja i spuštanja,

onda usled permeabilnosti krečnjaka poniru atmosferske vode i reke koje vrše eroziju i
denudaciju.

Hidrografske prilike polja:

 suva polja – vrlo visoka i srazmerno plitka ulegnuća koja ne bivaju nikad ili vrlo retko
plavljena i po pravilu su bez tekućih voda. Vrlo mali broj polja pripada ovom tipu.
 periodično plavljena polja – dublja su od suvih i u njima nastupaju podvodni tokovi u
određeno godišnje vreme, po pravilu u kišnom periodu ili kad se snegovi tope. Najveći
broj polja pripada ovom tipu.
 stalno plavljena polja – stalno su ispunjena vodom (Cvijić – jezerska polja: Skadarsko,
Ohridsko, Kostrusko jezero)

Podzemni kraški oblici

- Jame su pretežno vertikalni kanali nastali rastvaranjem karbonatnih stena. Nastaju

proširivanjem pukotina u krečnjaku usled kraške erozije.

?100 m - Na dnu jama nalazi se sneg ili led preko cele

godine, a u nekim se javljaju i rečni tokovi.
- Pećine su podzemni horizontalni sistemi kanala i dvorana koje su najčešće ispunjene pećinskim
nakitom. Nastaju radom podzemne vode koja hemijskim i mehaničkim putem produbljuje
pukotine ili rušenjem stenoviotog materijala sa zidova i tavanica pećinskih kanala.

-Kanali pećine mogu biti suvi ili kroz njih mogu proticati stalni ili periodični vodeni tokovi.
-Najduža pećina na svetu je pećina Mamut u SAD-u.
-Dužina pećina kreće se od nekoliko m do nekoliko 100tina km.

- Prerasti su posebni kraški oblici i predstavljaju

prirodne kamene mostiove iznad reka nastale
uništavanjem tavanica nekadašnjih pećina. Veoma
se retko javljaju (u Srbiji ih ima 12).

Akumulativni kraški oblici

- nastaju taloženjem kalcita iz vode koja se sliva niz pećinske zidove

- draperije, zavese, travertinski salivi

stalaktit pećinski
- Dinarski kras – od planine Triglav (Slovenija) do Prokletija
stub (Crna Gora). U njemu su razvijeni svi kraški oblici i pojave pa se
stalagmit naziva i potpuni kras/holokras. Izgrađen je od debelih naslaga
čistog krečnjaka sa malim procentom nerastvorljivih materija.

- Merokras/nepotpuni kras sadrži veću količinu nerastvorljivih

komponenti pa su na njemu slabije izraženi kraški oblic reljefa. Taj
kras preovladava u Srbiji.