Professional Documents
Culture Documents
1830 PDF
1830 PDF
Dokuments ein]
[Geben Sie den Untertitel des Dokuments ein]
ΓΕΝΙΚΑ
Α/Α Θέµα Σελίδα
1. Πρόλογος 5
2. Η χώρα 9
3. Το κλίµα 10
4. Ο λαός 10
5. Σηµείωση 11
∆ΡΟΜΟ∆ΕΙΚΤΗΣ
1. Από την Άκαρνανία στην Άρτα και η πόλης Άρτα 15
2. Από την Άρτα στην Θεσσαλία 16
3. Από την Άρτα στην Μακεδονία 18
4. Από την Άρτα στην Αλβανία 18
5. Από την Άρτα στα Ιωάννινα 19
6. Η Πεδιάδα και η πόλης των Ιωαννίνων 20
7. Από τα Γιάννινα προς την Θεσσαλία 22
8. Από τα Γιάννινα προς την Μακεδονία 22
9. Από τα Γιάννινα στο Τεπελένι την καθ αυτού Αλβανία 23
10. Από το ∆ελβινάκι στον Βουθρωτό 24
11. Από τα Γιάννινα στο λιµάνι της Σαγιάδας 25
12. Φιλιάτες ή Φιλιότι ή Φιλιάτι 26
13. Από τα Γιάννινα στην Πάργα 27
28
14. Η Παραµυθιά
29
15. Η Πάργα
30
16. Από τα Γιάννινα στο Σούλι και στην Πρέβεζα
32,33
17. Από την Άρτα στην Σααλαγορά και Πρέβεζα
34
18. Από την Πρέβεζα για Πάργα και Ηγουµενίτσα
34
19. Από την Ηγουµενίτσα στο Βουθρωτό
Σελίδα | 2
ΠΛΟΗΓΗΣΗ
ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ
Α/Α Θέµα Σελίδα
1. Γέφυρα Άρτας του Fauvel 8
∆ρόµος στο Σούλι - Επιστροφή του Χορσέφ πασά στα
2. 8
Γιάννινα
3. Το Μέτσοβο και η κορυφή τοτ Ζυγού 11
4. Σουλιωτοπούλα και Έλληνας Γιαννιώτης 12
5. Αλβανός πολεµιστής 13
6. ∆άφοροι τύποι ανθρώπων 14
7. η πόλης Άρτα 15
8. Πορεία του Αράχθου 16
9. Πίνδος και Πηνειός ποταµός 17
10. Μπάγια Ζαγορίου 18
11. Το Χάνι του Καρβασαρά (Μουλιανά) 19
12. Το γεφύρι της Πάσαινας 20
13. Οροπέδιο Ιωαννίνων 21
14. Συνοικία Ιωαννίνων 21
15. Λίµνη Λαψίστας 22
16. Το Τεπελένι 23
17. Το βουθρωτό 25
18. Ο ποταµός Καλαµάς 26
19. Το Φιλιάτι 27
25. Η Παραµυθιά 28
26. Η Πάργα 29
27. Χάρτης Σουλίου 30
28. Κατεστραµένο χωριό στο Σούλι 31
29. Πεδιάδα Άρτας και Λάµαρης 32
30. Η Πρέβεζα 33
31. ο κόλπος Φαναρίου 34
32. Σχέδιο του Βουθρωτού 35
Σελίδα | 3
ΠΛΟΗΓΗΣΗ
ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ
Α/Α Θέµα Σελίδα
34. Η διάβαση της Πίνδου, Ζυγός 36
35. Χιλιοµετροδείκτες 37
36. χάρτης Θεσπρωτίας 38
37. Γέφυρα και χάνι Μπαλντούµας 39
38. χάρτης (σχέδιο) λίµνης Ιωαννίνων 39
39. χάρτης µε τα Οθωµανικά Σαντζάκια 40
Σελίδα | 4
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Όπως και η Αγγλία και η Γαλλία έστελναν τους πράκτορες τους στην
Οθωµανική Αυτοκρατορία µε την µορφή ταξιδιώτη περιηγητή ή σαν πρόξενο
κτλ το ίδιο έκανε και η Αυστρία. Ο πρώτος γνωστός αυστριακός πράκτορας
που επισκέφτηκε την περιοχή µας ήταν ο Μπερτόλντυ. Η αυστριακή
κατασκοπία έκανε και αυτή την δική της συλλογή στοιχείων διαφόρων τόπων.
Στα 1830 ο αυστριακός λοχαγός Γιόχαν Μπαπτίστ Σέλς(Johann Baptist Schels),
ο οποίος φαίνεται να ήταν µέλος της υπηρεσίας πληροφοριών θα παρουσιάσει
ένα έργο µε τίτλο : „Προσπάθεια µιας τοπογραφικής µελέτης της Αλβανίας “.
Υπό τον γεωγραφικό όρο Αλβανία δεν εννοεί µόνο την Αλβανία όπως την
γνωρίζουµε εµείς σήµερα σαν εθνικό κράτος αλλά ένα τεράστιο διοικητικό
διαµέρισµα της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας στο οποίο υπάγονταν η σηµερινή
Αλβανία, η Ηπειρος και µέρος της Μακεδονίας, Οχρίδας, Σκοπίων,
Μοναστηρίου κτλ. Πολλές φορές τα όρια αυτού του διαµερίσµατος αφηνόταν
στην φαντασία των περιηγητών και χαρτογράφων. Ποιος ήταν όµως ο J. B.
Schels;
Σελίδα | 5
προς τον νότο. Αν και ο J. B. Schels δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ήπειρο και την
Αλβανία µελέτησε όµως πολύ καλά τους διάσηµους τότε Γερµανούς
γεωγράφους Dr. Haffel και Prf. Stein αλλά φαίνεται όµως να είχε µελετήσει
και τους Άγγλους και Γάλλους περιηγητές που τα βιβλία τους τότε ήταν
αντικείµενο συζήτησης στα ευρωπαϊκά σαλόνια, ιδιαίτερα τους Πουκεβίλ,
Χόλλαντ και Λήκ (στις σηµειώσεις που τελικά δεν τύπωσε η εφηµερίδα
υπήρχαν και πολλοί άλλοι µικροί δρόµοι ή εποχιακοί. Προφανώς η εφηµερίδα
τύπωσε µόνο τους κεντρικούς) ! Ίσως οι πάρα πολλές και µερικές φορές
αντιφατικές πληροφορίες να τον µπέρδεψαν και λίγο αλλά προτιµεί σαν πιο
έγκυρες πηγές πάντα τους δύο Γερµανούς Γεωγράφους.
Στην εργασία του αυτή, την οποία εδώ µεταφράζω, ασχολούµαι µόνο µε το
κοµµάτι των σηµερινών γεωγραφικών συνόρων της Ηπείρου και λίγο µε την
βόρεια Ήπειρο. Ο J. B. Schels αφού µας δώσει µια εικόνα για την χώρα το
κλίµα και τον λαό που κατοικεί µας δίνει µια πλήρη ανάλυση του οδικού
δίκτυο της Ηπείρου στα 1830. Βέβαια απορίας άξιον είναι ότι σαν κοινότητα
στην Ήπειρο ή στο Σαντζάκι των Ιωαννίνων δεν αναφέρει τους Βλάχους.
Τους αναφέρει όµως στο οδικό δίκτυο και µάλιστα µε τα καλύτερα λόγια.
Επίσης κάποια ιδιαίτερη αναφορά στους Έλληνες δεν κάνει παρά µόνο µια
µικρή για τα ελληνικά φύλα που κατοικούν εδώ, όπως τα φαντάζονταν οι
Ευρωπαίοι του 19ου αιώνα, βασιζόµενοι πάντα στους αρχαίους συγγραφείς.
Τους Εβραίους και τους Οθωµανούς τους αναφέρει µόνο ονοµαστικά, χωρίς
καµιά ιδιαίτερη αναφορά. Πολλές φορές µπερδεύει κιόλας τους
µουσουλµανικούς πληθυσµούς σαν Τούρκους και τους Αλβανούς σαν
Αρβανίτες. Αν και ο ίδιος δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ήπειρο και ίσως θέσει
κάποιος το ερώτηµα, είναι οι πληροφορίες του αξιόπιστες; Θα µπορούσα να
πώ ναί. Αν τις συγκρίνουµε µε τους περιηγητές αλλά και µε ντόπιες
προφορικές µαρτυρίες, οι δρόµοι όπου περιγράγει, έφτασαν ως τις µέρες µας
και υπάρχουν ακόµη, π. χ. ο δρόµος του πασά από Άρτα για Σαλαώρα
(Σαλαγορά) υπάρχει ακόµη. Ο δρόµος από 5 πηγάδια για Ιωάννινα κτλ
υπάρχει ακόµη, ο δρόµος από τον Άγιο Γεώργιο ως την Πρέβεζα η ίδια ρότα
και σήµερα. Ο παλιός δρόµος από Πρέβεζα, Λιµπόχοβο (το χωριό αυτό το
κατέστρεψαν οι Τσάµηδες το 1897), Μαµατσαούσι, Χαλκιάδες, Άρτα, υπάρχει
εν µέρει ακόµη και ο ίδιος δρόµος σχεδιάζεται να χαραχτεί και πάλι για να
Σελίδα | 6
βγαίνει στην Ιωνία οδό. Επίσης ο δρόµος από Γιάννινα για Τεπελένι υπήρχε
µέχρι τις µέρες µας απ ότι µου είπε ο φίλος µου ο Φώτης Ραπακούσης,
µάλιστα µου έστειλε και φωτογραφίες µε χιλιοµετροδείκτες που υπήρχαν.
Άρα λοιπόν κατά το µεγαλύτερο µέρος οι πληροφορίες του J.B.Schels
αληθεύουν. Μελετώντας λοιπόν τον ηπειρωτικό δροµοδείκτη και σε
συνδιασµό µε τα χαρακτικά θα καταλάβουµε το τοπίο και τον κόσµο τότε.
Επίσης παίρνουµε αρκετές πληροφορίες για τις πόλεις και τον κόσµο του τότε.
Αντίγραφο της Αυστριακής Στρατιωτικής Εφηµερίδας που δηµοσίευσε την εργασία του J. B.
Schels το 1830 απο το αυστριακό αρχείο πολέµου (Κriegsarchiv)
Σελίδα | 7
Η γέφυρα Άρτας, εδώ στα 1820 σε σχέδιο του Γάλλου Fauvel (από το αρχείο του
γεφυρολόγου Σπύρου Μαντά), ήταν βασική αρτηρία για την θάλασσα και την υπόλοιπη
Ήπειρο
Μια εικόνα από τον δρόµο Σούλι – Γιάννινα στα 1840 µε τίτλο, η επιστροφή του
Χορσέφ πασά στα Γιάννινα
Σελίδα | 8
Η Χώρα
Το σαντζάκι αυτό ήταν η έδρα του Αλή πασά, ο οποίος είχε απλώσει την
εξουσία του στο µεγαλύτερο µέρος της Ελλάδας και στην κυρίως Αλβανία,
που ο πληθυσµός λέγεται έφτανε απο 600000 ως 2000000 ψυχές και είχε
60000 στρατιώτες. Οι πιο σηµαντικές πόλεις της Ηπείρου σε αυτό το σαντζάκι
είναι τα Γιάννινα, η Άρτα, η Παραµυθιά και η Πρέβεζα.
Σελίδα | 9
Το σαντζάκι του ∆έλβινου είναι βασικά µια λωρίδα γης στην νότια Αλβανία
και Ήπειρο που εκτός από τον Καλαµά, την Βοστρίτσα και τον Πάβλα δεν
έχει άλλα νερά εκτός από ασήµαντα ρυάκια που το καλοκαίρι στερεύουν. Το
κύριο προϊόν αυτού του σκληρού τόπου είναι το ελαιόλαδο. Έχει καλή
κτηνοτροφία και πλούσια αλιεία. Ο αριθµός πληθυσµού άγνωστος. Εν µέρει
Αρβανίτες και εν µέρει Έλληνες. Οι πιο σηµαντικές πόλεις είναι το ∆έλβινο,
ο Βουθρωτός και η Πάργα.
Το κλίµα
Ο λαός.
.... ένα µέρος των Αλβανών που κατοικούν εδώ πιστεύει στο Κοράνι ενώ ένα
άλλο µέρος ασπάζεται την ελληνική ορθόδοξη εκκλησία. Είναι υψηλοί και
ρωµαλέοι άνδρες. Για χρυσό και χρήµα υπηρετούν την πύλη και τους
πασάδες. Είναι καλοί ιππείς και σκοπευτές και θεωρούνται οι πιο γενναίοι
πολεµιστές του τουρκικού στρατού. Με τόλµη, βαρβαρότητα, βάναυσοι
απέναντι των εχθρών τους , χωρίς καµιά πολεµική πειθαρχία και για
περισσότερο χρήµα είναι σε θέση να αλλάξουν την πολεµική πλευρά. Η πίστη
και αφοσίωση στους ντόπιους πασάδες είναι αµφίρροπη αν δεν πέφτει ο
υποσχόµενος παράς ή αν δεν είναι αναγκασµένοι να τους ακολουθήσουν. Εν
καιρό ειρήνης η αγαπηµένη τους απασχόληση είναι κλεψιά και κάθε σπιτική
εργασία, γεωργία, κτηνοτροφία κτλ τα αφήνουν στις γυναίκες. Εκτός από τους
Αρβανίτες κατοικούν εδώ και διάφορες ελληνικές φυλές, όπως οι
Παραµυθιώτες, οι Σουλιώτες, οι Ζαγορίτες και πολλές άλλες σκορπισµένες
Σελίδα | 10
ελληνικέ φυλές. Σε µερικές περιοχές υπάρχουν και αρκετοί Τούρκοι καθώς
Εβραίοι και Τσιγγάνοι.
Το Μέτσοβο και η κορυφή του Ζυγού στα 1882 σε σχέδιο του Christopher Wordsworth
Σελίδα | 11
Σουλιωτοπούλα και Έλληνας Γιανιώτης το 1827, Charles Deval
Σελίδα | 12
Αλβανός αξιωµατικός, πολεµιστής το 1830,
Σελίδα | 13
Μερικοί τύποι ανθρώπων που θα µπορούσε να συναντήσει κανείς στην Ηπειρο πέρα
από τους Έλληνες (εξαίρεση ο παπάς) και τους Αρβανίτες / Αλβανούς: Από
αριστερά πάνω 1. Εβραίος Ραβίνος, 2. Ελληνας παπάς, 3. Μουσουλµάνος ιερέας –
Κάτω από αριστερά 1. Νεαρή Τσιγγάνα, 2. Τούρκος , 3. Τουρκάλα
Σελίδα | 14
1. Απο την Ακαρνανία στην Άρτα και την Ήπειρο
Ο δρόµος από την Ακαρνανία για την Ήπειρο και την Άρτα οδηγεί από το
κόλπο του Καραβάν Σαράι (Καρβασαρά/Αµφιλοχία) κατά µήκος των
ανατολικών και βόρειων πλαγιών του κόλπου της Άρτας και περνά µέσα από
τα χωριά Αγραπίδα, Ούλιτσα, Αρµυρό, Κατάφουρκο , Κόπραινα, Κοµπότι και
φτάνει στην Άρτα.
Η Άρτα είναι χτισµένη στην δυτική όχθη του οµώνυµου ποταµού, ο οποίος
παλαιότερα ήταν γνωστός και σαν Αρέθωνας, τον οποίο θα συνεχίζουµε εδώ
να τον ονοµάζουµε έτσι για να τον ξεχωρίζουµε από την πόλη. Η πόλη
βρίσκεται σε µια ελώδη αλλά εύφορη και πυκνοκατοικηµένη πεδιάδα. Αυτή
βρίσκεται στο βόρειο µέρος του οµώνυµο κόλπου όπου µετά από πολλές ώρες
ροής και πέντε ώρες από την Άρτα εκβάλει ο ποταµός Αρέθων.
Ο ποταµός αυτός βρέχει την πόλη στο δυτικό και βόρειο µέρος. Στην
ανατολική πλευρά βρίσκεται ο λόφος, όπου είναι χτισµένη η ακρόπολη της
Σελίδα | 15
πόλης . Απο την πλευρά που στρέφεται προς τον ποταµό βρίσκεται το τείχος
µε τις πολεµίστρες. Η πόλη αυτή είναι το κεντρικό εµπορικό σηµείο της
Ηπείρου και έχει περίπου 8000 κατοίκους από τους οποίους το 1/3 είναι
Έλληνες και οι υπόλοιποι Τούρκοι και Εβραίοι. Αν λάβουµε υπόψιν τον
Στάϊν η πόλης έχει χίλια σπίτια και 6000 κατοίκους, στην πλειοψηφία
Έλληνες. Είναι έδρα Έλληνα επισκόπου. Έχει 6 Τζαµιά, 24 εκκλησίες και
ένα σηµαντικό παζάρι. Επίσης µπορούµε να βρούµε βιοτεχνίες υφασµάτων
καθώς και επεξεργασίας αλατιού. Σύµφωνα µε τον Χάφελ η πόλη έχει 7500
κατοίκους και το µεγαλύτερο µέρος ασχολείται µε την υφαντουργία.
Ο πρώτος ξεκινά κατά µήκος του ποταµού Αρέθωνα και πάει για το Ραδοβίζι
και από κει φτάνει στα Θ(ε)οδώριανα. Πέρα από τα βουνά καταλήγει αυτός ο
δρόµος στην κοιλάδα του Αχελώου (Ασπροπόταµος) και καταλήγει στο χωριό
Τζούρσια ή Τζούρτσα (σηµ. Αγία Παρασκευή Τρικάλων). Αφού
κατηφορήσουµε τα όρη φτάνουµε στην κοιλάδα των Τρικάλων.
Πορεία του Άραχθου (στην εργασία εδώ σαν Αρέθωνας) στην Άρτα σε σχέδιο του Edward Lear
το 1849
Σελίδα | 16
Ο δεύτερος δρόµος οδηγεί κατά µήκος του ποταµού Αρέθωνα στους
Καλαρρύτες απ όπου συνεχίζοντας κατά µήκος κάποιων παραποτάµων
φτάνουµε ως τις πηγές του ενός παραποτάµου, ανεβαίνουµε προς το βουνό
και οδοιπορώντας προς τα κάτω φτάνουµε στην κοιλάδα του Αχελώου στο
χωριό Κόταρι. Αφού περάσουµε µέσα από τα βουνά βγαίνουµε στην κοιλάδα
των Τρικάλων.
Ο τρίτος και κεντρικός δρόµος οδηγεί κατά µήκος του Αρέθωνα µέχρι το όρος
Τσουκαρούκα µέχρι το σηµείο όπου διακλαδίζεται ο δρόµος για τα Γιάννινα.
Σε αυτό το βαθύ φαράγγι, όπου ο Αρέθων έχει ορµητική ροή , συνεχίζουµε
τον δρόµο πότε από την αριστερή όχθη και πότε από την δεξιά όχθη. Αφού
περάσουµε κάποια στιγµή µια ετοιµόρροπη ξύλινη γέφυρα φτάνουµε στο χωριό
Μέτσοβο. Το Μέτσοβο είναι αµφιθεατρικά χτισµένο στις δύο όχθες του
Αρέθωνα και υπολογίζεται ότι έχει κάπου στους 3000 κατοίκους εκ των
οποίων οι περισσότεροι απασχολούνται σαν οδηγοί για τα περάσµατα της
Πίνδου και έτσι κερδίζουν τα προς το ζην. Ο απότοµος δρόµος οδηγεί στο
καραφλό όρος Ζυγός όπου κατηφορίζει και συναντάτε µε τον ποταµό Πηνειό
και από την Μαλακάσα φτάνουµε στην πεδιάδα των Τρικάλων. Αυτά τα
βουνά κατοικούνται από Βλάχους των οποίων τα έθιµα διαφέρουν κατά πολύ
µε αυτά των λοιπών Ελλήνων. Έχουν πάρα πολλές ασχολίες και βιοτεχνίες
και είναι επί τω πλείστων πολύ φιλόξενοι.
Το σημείο όπου η Πίνδος συναντά τον Πηνειό σε σχέδιο του Christopher Wordsworth
Σελίδα | 17
3. Από την Άρτα στην Μακεδονία
Από το Μέτσοβο οδηγεί ένας δρόµος βόρεια από το όρος Λάκµωνας και την
πηγή της Μπογιούτσας (Βογιούτσας/Αώου) στο χάνι της Γιάτας (Κατάρας) και
από κει στο χωριό Γρέβνο (Γρεβενά), το οποίο ανήκει στο µακεδονικό
Σαντζάκι του Μοναστηρίου.
Ένας άλλος δρόµος από τις πηγές του Αρέθωνα οδηγεί προς το Ζαγόρι και
φτάνει στις πηγές του ∆ιπόταµου. Απο δω ο δρόµος κατηφορίζει προς τη
Βωβούσα, η οποία βρίσκεται στην κοιλάδα της Μπογιούτσας. Συνεχίζοντας
τον ποταµό αυτόν κατά µήκος φτάνουµε στην κυρίως Αλβανία. Η περιφέρεια
του Ζαγορίου εκτείνεται απο την κοιλάδα των Ιωαννίνων µέχρι τα βουνά του
Μετσόβου και συµπεριλαµβάνει 40 χωριά και κατοικείται από εργατικούς,
φιλόξενους και φιλειρηνικούς έµπορους Έλληνες. Οι Ζαγοριανοί έµποροι
συναντούνται σε όλους τους δρόµους της Τουρκίας και φτάνουν ως την
Γερµανία. Σύµφωνα µε τον Στάϊν εµπορεύονται και επεξεργάζονται πολύ τα
µεταξωτά και βαµβακερά υφάσµατα και επίσης ασχολούνται πολύ µε την
βοτανολογία. Το Ζαγόρι είναι ο κεντρικός τους τόπος.
Σελίδα | 18
5. Απο την Άρτα στα Γιάννινα
Ο δρόµος από τον Αρτα για τα Ιωάννινα χωρίζει σε κάποιο σηµείο από τον
δρόµο που οδηγεί στην Θεσσαλία και τραβά δυτικά µέσα από τα χωριά
Γιάνιτσα και Μπαρκαµούδι. Ένας άλλος δρόµος οδηγεί από την γέφυρα του
∆ρίσκου (γέφυρα Μπαλντούµας) στο χωριό Κοντουράκι και από κει προς την
λίµνη των Ιωαννίνων κοντα στα ερείπια της Καστρίτσας. Και οι δύο αυτοί
δρόµοι τον χειµώνα είναι δύσβατοι.
Ο κεντρικός δρόµος που οδηγεί από την Άρτα στα Γιάννινα είναι αυτός που
περνά πάνω από την πέτρινη γέφυρα του Αρέθωνα που οδηγεί στην βόρεια
πεδιάδα και περνά από τα χωριά Μαράτι και Χανόπουλο και οδηγεί στο Χάνι
στο Κατσικοπάζαρο, το οποίο βρίσκεται στην είσοδο των βουνών. Εδώ ο
δρόµος έχει δύο διακλαδώσεις. Ο πρώτος περνά απο τα χωριά Κουµζάδες και
Μουλιανά και αφού περάσουµε και το χάνι στα Πέντε Πηγάδια φτάνουµε σε
ένα οροπέδιο, το οποίο είναι κλειδί για όλες τις γειτονικές θέσεις. Μετά
περνάµε το χωριό Κυριακή (Σκλίβανη) κατηφορίζοντας προς το Χάνι του
Αγίου ∆ηµητρίου. Αφού περάσουµε και τα χωριά Άρδος και Κατσικά
φτάνουµε στην πεδιάδα έξω απο τα Γιάννινα.
Το χάνι του Καρβασαρά πηγαίνοντας για τα Πέντε Πηγάδια. Λιθογραφία του George
de la Poer Beresford, 1855
Σελίδα | 19
Ο δεύτερος δρόµος οδηγεί από την Στρεβίνα κατά µήκος του ποταµού Λούρου
στο γεφύρι της Πάσαινας και από δω κατά µήκος πάλι του Λούρου µέχρι τις
πηγές του στο όρος Τύµφη. Απο δω περνάµε το µοναστήρι του Αη Λιά και
αφού περάσουµε τα βουνά και τα χωριά Ραψίστα και Μπονίλα φτάνουµε στα
Γιάννινα.
Το γεφύρι της Πάσαινας στην Παντάνασα Άρτας σε σχέδιο του Edward Lear το 1849
Τα Γιάννινα έχουν 25000 κατοίκους εκ των οποίων τα 3/4 είναι Έλληνες και
έχουν σηµαντικό εµπόριο πέρα από την θάλασσα µε την Αγκόνα και την
Τεργέστη. Η πόλη είναι η πρωτεύουσα στο πασαλίκι, στο οποίο δίνει µάλιστα
και το ονοµά της και ήταν και έδρα του διαβόητου Αλή πασά όπου τελείωσε
εδώ το 1822. Σύµφωνα µε τον Σταϊν τα Γιάννινα έχουν 14 τζαµιά και 8
εκκλησίες ενώ
είναι και έδρα
αρχιεπισκόπου και
εδώ βρίσκονται
ξακουστές
ελληνικές σχολές
!Ο Χάφελ µας λέει
ότι η πόλης
αριθµεί 30000 εκ
των οποίων οι
περισσότεροι είναι
Έλληνες και µετά
έρχονται Τούρκοι,
Αρβανίτες και Εβραίοι. Σύµφωνα µε τον Χάφελ πέρα από τις ελληνικές
σχολές υπάρχουν εδώ και δύο ελληνικές Ακαδηµίες εκ των οποίων η µία
Σελίδα | 21
είναι ανωτάτου επιπέδου. Εχει πάρα πολλά εργαστήρια όπως βυρσοδέψες και
τεχνίτες.
Ο δρόµος που οδηγεί στη Θεσσαλία αρχίζει ανατολικά από το νότιο τµήµα της
όχθης της λίµνης µέχρι το χωριό Μπαρκαµούδι, µετά περνά από τα ερείπια
ενός παλιού φρουρίου κοντά στο χωριό Γιανίτσα και εδώ από τα βουνά όπου
συναντάται µε τον δρόµο που έρχεται από Άρτα στον ποταµό Αρέθωνα όπου
βρίσκεται το χάνι της κυράς στα νερά του ∆ιπόταµου (Ζαγορίτικου). Την
υπόλοιπη κατεύθυνση του δρόµου την περιγράψαµε στο δρόµο Άρτα για
Θεσσαλία.
Ο δρόµος αυτός οδηγεί προς τον βορά στην λίµνη της Λαψίστας και το χωριό
Γαρδίκι. Απο δω περνά τα χωριά Νιοχώρι και Ραβένια και αφού περάσουµε το
όρος Πανέστι φτάνουµε στην κοιλάδα της Μπογιούτσας και από κει φτάνουµε
στην Κόνιτσα. Η Κόνιτσα έχει 4000 κατοίκους και η µικρή αυτή πολίχνη
βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Υµνάδι (Τραπεζίτσα) και στις
ανατολικές όχθες της Μπογιούτσας (Βογιούσα/Αώος). Απο το χάνι της
Κατάρας περνάµε το χωριό Αβδέλα και εκεί κατηφορίζει ο δρόµο προς την
κοιλάδα του Αλιάκµονα στην Μακεδονία.
Από τα Γιάννινα υπάρχει και ένας άλλος δρόµος που οδηγεί στο Τεπελένι.
Αρχίζει βορεοδυτικά και είναι περιοσσότερο ευθεία. Περνά το χωριό Νιοχώρι,
το όρος Ζίτσα, µέσα από το χωριό της Τζεροβίνας(Ζαροβίνα) στις όχθες µιας
µικρής λίµνης από την οποία πηγάζει ο Καλαµάς . Μετά περνάµε ένα ψηλό
Σελίδα | 23
βουνό και από έναν παραπόταµο του Αργυρόκαστρου φτάνουµε στο χωριό
∆ελβινάκι. Πιο µακρινά και βόρεια κατεβαίνοντας το Αργυρόκαστρο περνάµε
από το Λιµπόχοβο απ όπου αφήνοντας το Αργυρόκαστρο ανατολικά περνάµε
το Χόρµοβο και στις όχθες του ποταµού Μπογιούτσα στις πλαγιές ενός λόφου
βρίσκεται το Τεπελένι. Στην κορυφή του λόφου βρίσκεται ένα φρούριο και
στους πρόποδες του λόφου ενα προάστιο που κατοικείται από Έλληνες. Εδώ
γεννήθηκε στα 1744 (κατ άλλους το 1750) ο Αλή πασάς. Η πόλης έχει 3000
κατοίκους . Η κοιλάδα του Αργυρόκαστρου είναι πολύ πλούσια σε σιτηρά µε
παχιά λιβάδια. Στις παρυφές βρίσκεται το Αργυρόκαστρο , το οποίο
προφυλάσσεται και από την θέση , την οποία είναι κτισµένο, αλλά και από ένα
φρούριο-παλάτι. Έχει 5000 κατοίκους . Είναι πρωτεύουσα µιας περιφέρειας
και ο κάµπος του έχει πολλά διασκορπισµένα χωριά.
Στο ∆ελβινάκι υπάρχει ένας δρόµος που οδηγεί στο Βουθρωτό. Κατευθύνεται
προς τα δυτικά µέσα από το χωριό Μουρσίνα και µετα περνά µια οροσειρά που
καταλήγει στην γεµάτη αµπελώνες και ελαιώνες κοιλάδα του ∆έλβινου. Αυτή
η πόλη, η οποία αριθµεί γύρω στις 6000 κατοίκους κατοικείται απο Τούρκους
και Έλληνες και βρίσκεται 2 µίλια από την Θάλασσα στις όχθες του ποταµού
Πάβλα. Σε ένα ύψωµα βρίσκεται το φρούριο ενός πασά 2 ιππουρίδων. Παράγει
πολύ λάδι και έχει µεγάλο εµπόριο. Ο δρόµος περνά από το φρούριο του
Πάβλα µέχρι την εκβολή του στο Βίβορι και µετά απλώνεται δυτικά στις
πλαγιές και καταλήγει στο λιµανάκι του Αρµυρού, όπου βρίσκεται ο
Βουθρωτός.
Σελίδα | 24
Το Βουθρωτό στα 1856 σε σχέδιο του George de la Poer Beresford, 1856
Ένας δεύτερος δρόµος οδηγεί από το ∆ελβινάκι στα όµορα όρη και από κει
στο χωριό Γαρδικάκι, µετά κατά µήκος του ποταµού Σεστρίτσα όπου φτάνει
στην λίµνη Πελόυς, µετά τραβά ανατολικά τα βουνά και µεταξύ αυτών των
βουνών και της λίµνης Ρίτσα υπάρχει ένα ελώδες µέρος, το οποίο είναι
δύσβατο και αφού περάσει κανείς και αυτό φτάνει στον Βουθρωτό. Αυτό το
πρώην Βενετικό Φρούριο βρίσκεται στο κανάλι της Κέρκυρας στην συµβολή
των ποταµών Σίµοις και Σαρονία σε µια ελώδη περιοχή. Το φρούριο είναι
βενετικής αρχιτεκτονικής µε πύργους στις γωνίες και από την στεριά
χωρίζεται µε µια τεχνητή διώρυγα. Ο Βουθρωτός έχει 1500 κατοίκους και
είναι έδρα Έλληνα επισκόπου. Ασχολούνται µε την αλιεία και την παραγωγή
αλατιού από τις όµορες αλυκές, καθώς και µε το εµπόριο. Στο λιµάνι έχουν
πρόσβαση µόνο καράβια µεσαίου µεγέθους. Οι ελώδες όχθες και ακτές είναι
ακατοίκητες και η γειτονική πεδιάδα ανεκµετάλλευτη.
Σελίδα | 25
βράχια όπου είναι φτιαγµένα σκαλιά στο βράχο φτάνουµε στην Βελτσίστα.
Συνεχίζουµε την πορεία στις όχθες του Βέλτσι µέχρι την εκβολή του στον
Καλαµά. Περνάµε τον Καλαµά στην Γέφυρα του Ρόϊκου (κάτω Σούλι) και
ακολουθούµε τον δρόµο στην δεξιά όχθη του Καλαµά. Ακολουθούµε µια
στενή κοιλάδα που περιβάλλεται από ψηλά βουνά και παράγει καλαµπόκι,
καπνό και κριθάρι. Οι πλαγιές είναι γεµάτες µε ελαιώνες, αµπελώνες, µουριές
και µε δένδρα διαφόρων φρούτων. Οι κορυφές των βουνών είναι σκεπασµένες
µε βελανιδιές και έλατα. Ο δρόµος αυτός περνά τα χωριά Ζαραχοβίτσα και
Κούτσι και φτάνει στο Λεφτεροχώρι. Εδώ χωρίζεται σε δύο δρόµους. Ο
πρώτος περνά από τα χωριά Κεραµίτσα, Φοινίκοβο, Φιλιάτι, Λίοπεσι και
φτάνει στην Σαγιάδα όπου απέναντι από το νησί της Κέρκυρα βρίσκεται το
οµώνυµο λιµανάκι.
Ο ποταμός Καλαμάς κοντά στο Φιλιάτι σε σχέδιο του Edward Lear το 1856
Σελίδα | 26
Φιλιάτι σε σχέδιο/λιθογραφία του George de la Poer Beresford, 1856
Σελίδα | 27
Παραµυθιά, George de la Poer Beresford, 1856
Η Πάργα, αυτή η πρώην βενετική πόλη είναι χτισµένη στους πρόποδες ενός
βουνού µε απότοµα βράχια και βρέχεται από την Θάλασσα από τρεις πλευρές.
Ο βράχος είναι ενωµένος µε την στεριά µε µια λωρίδα γης. Η Πάργα είναι
περιτριγυρισµένη µε τείχος. Γύρω από την πόλη δεσπόζουν τα όρη. Έχει δύο
λιµάνια. Αριθµεί γύρω στις 5000 κατοίκους. Εν µέρει Έλληνες και εν µέρει
Αρβανίτες. Αυτοί κάνουν σηµαντικό εµπόριο, παράγουν και εξάγουν πολύ
λάδι. Όταν οι Έλληνες το 1819 έπρεπε να αφήσουν την πόλη στους Τούρκους
αυτοί διασκορπίστηκαν στα Ιόνια νησιά. Η γύρω περιοχή της Πάργας είναι
σκεπασµένη µε ελαιώνες και πορτοκαλιές. Απέναντι από αυτή βρίσκονται τα
νησιά Παξοί και Αντίπαξοι.
Σελίδα | 29
12. Απο τα Γιάννινα στο Σούλι και την Πρέβεζα
Ο συνηθισµένος δρόµος που οδηγεί από τα Γιάννινα στην Πρέβεζα παίρνει την
νότια κατεύθυνση και περνά από την Ραψίστα µετα στο χάνι του Αη Λιά στις
πλαγιές της Τύµφης και ανηφορίζει για τον Λούρο µέσω των χωριών Ούρεσι,
Βοριάδες, Μαδαµίστα και Νέο Σύνδεκο. Εδώ ένας δρόµος οδηγεί στο Γεφύρι
της Πάσαινας όπου περνούµε πάνω από τον Λούρο και κατά µήκος του
καναλιού της Στρεβίνας φτάνουµε στο Χανόπουλο και από κει στην Άρτα απ
όπου πηγαίνοντας δυτικά και κοντά στον κόλπο της Άρτας (απο τα χωρια
Σελίδα | 31
Σταρόκα, Χαλικάδες, Μαχµούττσαούσι (Μαµτσαούσι), Λιµπόχοβο κτλ)
φτάνουµε στην Πρέβεζα. Τον χειµώνα ο δρόµος αυτός είναι δύσβατος λόγω
των ελών ενώ το καλοκαίρι είναι γεµάτος ερπετά και ενοχλητικά έντοµα.
Η πεδιάδα της Αρτας από το Μαμτσαούσι (Ιμάμ Τσαούς / σημ. Αγιος Σπυρίδωνας) ως την
Λάμαρη σε σχέδιο του Edward Lear to 1849
Ο ∆εύτερος δρόµος κατά µήκος του Λούρου που περνά τα χωριά Άγιος
Γεώργιος, Φιλιππιάδα, το εγκαταλελειµµένο σε έναν γήλοφο φρούριο των
Ρωγών, το χωριό Λέλοβο, µέσω Καντζά στον Λούρο και από κει στην
Πρέβεζα.
13. Από την Άρτα στην Σαλαγορά(Σαλαώρα) και και µέσω θαλάσσης στην
Πρέβεζα
Κατά µήκος των θαλασσινών ακτών της Ηπείρου είναι ο δρόµος που οδηγεί
στην Πρέβεζα, Πάργα και στο νησί της Κέρκυρας. Μια διακλάδωση του ιδίου
δρόµου οδηγεί από την Άρτα ακολουθώντας την ανατολική όχθη του
Αρέθωνα µέσω του χωριού Νεοχώρι στα ερείπια ενός παλιού κάστρου που το
αποκαλούν Φιδόκαστρο (Άµβρακος) και από µια στενή λωρίδα γης µπορεί να
περάσει κανείς στο λιµάνι της Σαλαγοράς. Ο συνήθης εµπορικός δρόµος όµως
τραβά µέσα από την πεδιάδα µέσω των χωριών Κωστακιούς, Ανέζα και
Παλιούρι και αφού περάσουµε ένα φράγµα το οποίο ενώνεται µε πολλές
καµάρες µε την χερσόνησο όπου βρίσκεται το λιµάνι της Σαλαγοράς, το οποίο
είναι διακοµιστικό κέντρο για τα Γιάννινα και την Άρτα. Εδώ υπάρχει ένα
Σελίδα | 32
χάνι, ένα τελωνείο και αρκετές αποθήκες. Απο δω µέσω θαλάσσης η ρότα
οδηγεί στις εκβολές του Λούρου στα Φλάµπουρα , συνεχίζοντας στην
Νικόπολη και µετά έρχεται η Πρέβεζα. H χερσόνησος της Πρέβεζας έχει
πλάτος 700 Κλάφτερ (4200 πόδας, ο Χάφελ την υπολογίζει σε 800 Κλάφτερ)
ενώ η περίµετρος είναι 10 ώρες.
Πρέβεζα: Η πρώην βενετική πόλη της Πρέβεζας έχει 4000 κατοίκους επί τω
πλείστων Έλληνες και την καλύπτουν 2 φρούρια και τα δύο στην είσοδο του
Αµβρακικού και προστατεύεται από µια τάφρο, όπου υπάρχει και ένα τρίτο
µικρότερο φρούριο. Η χερσόνησος είναι πολύ εύφορη όπου ευδοκιµούν
αµπελώνες και ελαιώνες καθώς και περιβόλια µε οπωροφόρα δέντρα όπως οι
πορτοκαλιές. Στην χερσόνησο µπορούµε να δούµε τα ερείπια της πόλης
Νικόπολης που έχτισε ο Αύγουστος ως ανάµνηση για την νίκη του στο Άκτιο.
Σελίδα | 33
14. Από Πρέβεζα για Πάργα και Ηγουµενίτσα
Η θαλασσινή ρότα οδηγεί από την Πρέβεζα στο Μιχαλίτσι, Κανάλι, Φράξιλα,
Ρινιάσα, Φανάρι και από το Φανάρι στην Πάργα. Μετά µέσω Χάτζιας,
Ασπρίτσας, Μούρτου, Μπόλια, Ρίτζα, Γραικοχώρι στην Ηγουµενίτσα.
Ένας άλλος δρόµος είναι αυτός που έρχεται από την Άρτα και περνά τον
Λούρο, την Καµαρίνα , µετά από τα χωριά Λούτσα και Μακοβίνα, περνάµε
τον Μαυροπόταµο και τον παραπόταµο απ την Παραµυθιά και αφού
περάσουµε τη πόλη Μαργαρίτι φτάνουµε σε ένα σηµείο όπου µια οροσειρά
κόπτει τις κοιλάδες του Καλαµά και του Μαυροπόταµου και φτάνουµε στο
χωριό Μαζαρακιά και Σαλίτσα και από δω στον κόλπο της Ηγουµενίτσας. Ο
οικισµός έχει ένα φρούριο και ένα µικρό λιµανάκι.
Σελίδα | 35
Ζυγός, η διάβαση της Πίνδου σε πίνακα του Luis Dupre δεύτερη δεκατία του 1800
Σελίδα | 36
Οθωµανικοί χιλιοµετροδείκτες απο το δρόµο Γιάννινα Τεπελένι στο ύψος της Οστανίτσας
(Αηδονοχώρι Κόνιτσας) απο τη συλλογή του Φώτη Ραπακούση
Σελίδα | 37
Χάρτης της Θεσπωτίας του Πουκεβίλ. Βλέπουµε σχεδόν όλα τα χωριά τα οποία αναφέρει ο
J. B. Schels στο δροµοδείκτιο του.
Σελίδα | 38
Η γέφυρα και το χάνι της Μπαλντούµας. Κεντρικό σηµείο, όπου διακλαδίζονταν οι δρόµοι.
Ο συγγραφέας εδώ το αναφέρει σαν γέφυρα του ∆ρίσκου ! Σχέδιο του Edward Lear, 1849
Σελίδα | 39
Σελίδα | 40