- 1 -

Ενότητα 4 η

(Συστηματική μελέτη και ανάλυση κυκλωμάτων με τις μεθόδους των βρόχων και κόμβων.
Θεωρήματα κυκλωμάτωνThevenin, Norton, επαλληλίας, μέγιστης μεταφοράς ισχύος)

Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται δύο βασικές μέθοδοι συστηματικής ανάλυσης κυκλωμάτων
ΣΡ και ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας, η μέθοδος των απλών βρόχων και η μέθοδος των κόμβων. Οι
μέθοδοι αυτές, αν και είναι άμεση συνέπεια των νόμων του Kirchhoff, εντούτοις η εφαρμογή τους στην
επίλυση σύνθετων κυκλωμάτων οδηγεί σε αριθμό αγνώστων πολύ μικρότερο από αυτόν που προκύπτει με
εφαρμογή των νόμων του Kirchhoff, γεγονός που απλοποιεί σημαντικά την επίλυση πολύπλοκων
κυκλωμάτων. Επιπλέον, η χρήση της μεθόδου των απλών βρόχων ή της μεθόδου των κόμβων επιτρέπει
την απευθείας διατύπωση του συστήματος των ανεξάρτητων εξισώσεων ενός ηλεκτρικού κυκλώματος
υπό μορφή πινάκων, γεγονός που διευκολύνει την επίλυση του κυκλώματος με ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Στη συνέχεια, παρουσιάζονται και αναλύονται βασικά θεωρήματα ηλεκτρικών κυκλωμάτων, όπως το
θεώρημα της επαλληλίας, το θεώρημα Thevenin, το θεώρημα Norton και το θεώρημα μέγιστης
μεταφοράς ισχύος, τα οποία επιτρέπουν τη μετατροπή κυκλωμάτων σε άλλα ισοδύναμά τους,
απλοποιώντας έτσι την ανάλυσή των κυκλωμάτων.

(4.1) Συστηματική ανάλυση κυκλωμάτων εναλλασσόμενου ρεύματος

Στην ανάλυση ηλεκτρικών κυκλωμάτων τα μεγέθη που ζητούνται να υπολογιστούν είναι τα ρεύματα
και οι τάσεις των κλάδων του κυκλώματος. Μέχρι στιγμής, η ανάλυση ηλεκτρικών κυκλωμάτων
βασίστηκε στην εφαρμογή των νόμων των τάσεων και των ρευμάτων του Kirchhoff, καθώς και του νόμου
του Ohm, προκειμένου να υπολογιστούν τα ρεύματα και στη συνέχεια οι τάσεις των κλάδων ενός
κυκλώματος. Αν και η εφαρμογή αυτών των νόμων αρκεί για την επίλυση οποιουδήποτε ηλεκτρικού
κυκλώματος, εντούτοις, για πολύπλοκα κυκλώματα, ο αριθμός των αγνώστων και επομένως ο αριθμός
των εξισώσεων του συστήματος, αυξάνεται δραματικά, δυσκολεύοντας έτσι την επίλυση του
κυκλώματος.
Στην παρούσα ενότητα περιγράφονται δύο συστηματικές μέθοδοι ανάλυσης ηλεκτρικών
κυκλωμάτων, η μέθοδος των απλών βρόχων (mesh current method) και η μέθοδος των κόμβων (node
voltage method). Οι μέθοδοι αυτές είναι άμεση συνέπεια των νόμων του Kirchhoff και παρέχουν μια
εσωτερική περιγραφή των ηλεκτρικών κυκλωμάτων. Με τη μέθοδο των απλών βρόχων ορίζονται ως
άγνωστα τα ρεύματα των βρόχων και στη συνέχεια υπολογίζονται από αυτά τα ρεύματα των κλάδων, ενώ
με τη μέθοδο των κόμβων θεωρούνται ως άγνωστοι τα δυναμικά των κόμβων ως προς τον κόμβο
αναφοράς και από αυτά υπολογίζονται στη συνέχεια τα ρεύματα των κλάδων. Με την εφαρμογή αυτών
των μεθόδων μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των αγνώστων, η επίλυση δε των κυκλωμάτων

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 2 -
επιτυγχάνεται εύκολα και συστηματικά με ηλεκτρονικό υπολογιστή, χρησιμοποιώντας κατάλληλο
εμπορικό λογισμικό (π.χ. Matalb κλπ.).

(4.1.1) Η μέθοδος των απλών βρόχων

Η μέθοδος των απλών βρόχων εφαρμόζεται σε κυκλώματα ΣΡ και ΕΡ, τα οποία διεγείρονται μόνο με
πραγματικές πηγές τάσης της ιδίας συχνότητας. Για την παρουσίαση της μεθόδου αναφερόμαστε στο
κύκλωμα ΕΡ του Σχήματος 4.1, το οποίο έχει μετασχηματιστεί στο πεδίο της συχνότητας (παρ.2.5). Για
την εφαρμογή της μεθόδου σε κυκλώματα ΣΡ ακολουθείται η ίδια διαδικασία, όπου τώρα οι αντιστάσεις
των κλάδων είναι μόνο ωμικές και επομένως η ανάλυση ενός τέτοιου κυκλώματος αποτελεί επιμέρους
περίπτωση της ανάλυσης κυκλώματος ΕΡ.

Σχήμα 4.1. Ανάλυση κυκλώματος ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας με τη μέθοδο των απλών βρόχων.

Το κύκλωμα ΕΡ του Σχήματος 4.1, το οποίο διεγείρεται από τρεις πραγματικές πηγές τάσης με
ημιτονοειδή σήματα της ιδίας συχνότητας, έχει Nb = 7 κλάδους και Nn = 5 κόμβους. Εάν θεωρηθούν ως
άγνωστοι τα ρεύματα των κλάδων (παρ.1.5.2), τότε, με εφαρμογή των νόμων των ρευμάτων και των
τάσεων του Kirchhoff, προκύπτει ένα σύστημα Nb – Nn +1 + Nn – 1 = Nb = 7 ανεξάρτητων εξισώσεων. Ο
αριθμός των ανεξάρτητων εξισώσεων είναι δυνατόν να μειωθεί με εφαρμογή της μεθόδου των απλών
βρόχων.
Από όλους τους δυνατούς βρόχους του κυκλώματος του Σχήματος 4.1 επιλέγουμε τους απλούς
βρόχους (παρ.1.2.2), οι οποίοι εδώ είναι τρεις, και θεωρούμε ότι κάθε απλός βρόχος διαρρέεται από ένα

ρεύμα j1 (i = 1,2,3), το οποίο ονομάζουμε ρεύμα απλού βρόχου. Το ρεύμα απλού βρόχου έχει φορά
αναφοράς τη φορά περιστροφής των δεικτών του ρολογιού, η οποία είναι και φορά αναφοράς του απλού
  
βρόχου. Γνωρίζοντας, τώρα, τα ρεύματα των απλών βρόχων στο πεδίο της συχνότητας j1 , j2 , j3 είναι
δυνατός ο υπολογισμός των ρευμάτων και των τάσεων των κλάδων του κυκλώματος στο πεδίο της
συχνότητας. Πράγματι, είναι:
               
I1  j1 , I 2  j1 , I 3  j2  j1 , I 4  j2 , I 5  j3  j2 , I 6  j3 , I 7  j3 (4.1)

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 3 -
και
                    
V1  Z1 I1  Z1 j1 , V2  Z 2 I 2  Z 2 j1 , V3  Z 3 I 3  Z3  j2  j1  , V4  Z 4 I 4  Z 4 j2 ,
                (4.2)
V5  Z 5 I 5  Z 5  j3  j2  , V6  Z 6 I 6  Z 6 j3 , V7  Z 7 I 7  Z 7 j3

Στη συνέχεια, με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο πεδίο της συχνότητας στους
απλούς βρόχους του κυκλώματος του Σχήματος 4.1, προκύπτει
   
βρόχος 1: VS 1 V1 V2  V3  0 (4.3)
    
βρόχος 2: VS 2 VS 3 V3  V4  V5  0 (4.4)
   
βρόχος 3: VS 3 V5 V6  V7  0 (4.5)
Αντικαθιστώντας τις τάσεις από την εξ.(4.2) στις εξς.(4.3) έως (4.5) προκύπτει
       
 
Z1  Z 2  Z 3 j1  Z 3 j2  0  j3 VS 1 (4.6)
         
 
 Z 3 j1  Z 3  Z 4  Z 5 j2  Z 5 j3 VS 2  VS1 (4.7)
       
 
0 j1  Z 5 j2  Z5  Z 6  Z 7 j3 VS 3 (4.8)

Το γραμμικό σύστημα των εξ.(4.6) έως (4.8) γράφεται υπό μορφή πινάκων
     
 Z1  Z 2  Z 3  Z3 0   j1   VS 1 
           
  Z3 Z3  Z4  Z5  Z5   j2   VS 2 VS 1  (4.9)
     
 0  Z5 Z 5  Z 6  Z 7   j3   VS 3 

Ο πίνακας
      
 Z1  Z 2  Z 3  Z3  Z11 Z12 Z13 
0 
          
  Z3   Z 21 Z 22 Z 23    Z m 
Z3  Z 4  Z5 Z (4.10)
   5  
 
 0  Z5 Z 5  Z 6  Z 7 
 Z 31 Z32 Z 33 
  
 
ονομάζεται πίνακας σύνθετων αντιστάσεων απλών βρόχων,  Z m  . Παρατηρώντας τον πίνακα  Z m  ,

συμπεραίνουμε τα εξής:

1. Ο πίνακας σύνθετων αντιστάσεων απλών βρόχων  Z m  είναι συμμετρικός.

2. Τα στοιχεία της κυρίας διαγωνίου Z ii  i 1, 2,3 είναι το άθροισμα των σύνθετων αντιστάσεων των

κλάδων που σχηματίζουν τον βρόχο i.


3. Τα στοιχεία Z ik  i, k 1, 2, i  k  , τα οποία βρίσκονται εκατέρωθεν της κυρίας διαγωνίου, είναι το

αρνητικό άθροισμα των σύνθετων αντιστάσεων που είναι κοινές στους βρόχους i και k.
4. Οι πηγές τάσης θεωρούνται θετικές όταν το ρεύμα που προσφέρουν στο κύκλωμα έχει την ίδια
φορά με τη φορά του βρόχου που ανήκουν, αρνητικές στην αντίθετη περίπτωση.

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 4 -
Γίνεται, λοιπόν, φανερό ότι, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιότητες του πίνακα των σύνθετων αντιστάσεων
των απλών βρόχων, είναι δυνατή η απευθείας διατύπωση του συστήματος των ανεξάρτητων εξισώσεων
κυκλώματος ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας (εξ.4.9), χωρίς να απαιτείται προηγουμένως η αναλυτική
διατύπωση των εξισώσεων που προκύπτουν από την εφαρμογή των νόμων των ρευμάτων και των τάσεων
του Kirchhoff (εξς. 4.1 έως 4.8). Έτσι, με την μέθοδο των απλών βρόχων επιτυγχάνεται ένας
συστηματικός τρόπος ανάλυσης των ηλεκτρικών κυκλωμάτων.

Παράδειγμα 4.1
Το κύκλωμα του Σχήματος 4.2(α) διεγείρεται από πηγές με ημιτονοειδή κυματομορφή τάσης.
Δίνονται: vS1(t) = 10 cos (1000t) (V), vS2(t) = 15 cos (1000t + 300) (V), vS3(t) = 20 sin (1000t) (V), R1 = 6
(Ω), R2 = 4 (Ω), R3 = 5 (Ω), L1 = 10 (mH), L2 = 20 (mH) και C = 100 (µF). Ζητούνται: (α) τα ρεύματα
στους κλάδους και οι τάσεις στα άκρα κάθε στοιχείου του κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας και στο
πεδίο του χρόνου και (β) η διαφορά φάσης μεταξύ των διανυσμάτων τάσης και ρεύματος για τις πηγές
τάσης στο πεδίο της συχνότητας.
Λύση
(α) Το μετασχηματισμένο κύκλωμα στο πεδίο της συχνότητας παρουσιάζεται στο Σχήμα 4.2(β). Με
εφαρμογή της μεθόδου των απλών βρόχων (παρ.4.1), προκύπτει το σύστημα των τριών ανεξάρτητων
εξισώσεων
    
βρόχος 1: VS 1 VS 2  V2  V3 V5  0 (4.11)
  
βρόχος 2:  V2 V1  V4  0 (4.12)
    
βρόχος 3: VS 2  VS 3 V3 V4  V6  0 (4.13)
Οι τάσεις και τα ρεύματα των κλάδων είναι
              
V2  I 5 Z L1 , V1  I 4 R1 , V3  I 2 Z C , V4  I 6 Z L 2 , V5  I 5 R2 , V6  I 3 R3
              
I 5  j2  j1 , I 4  j2 , I 2  j3  j1 , I 6  j3  j2 , I1  j1 , I 3   j3
και αντικαθιστώντας τις τάσεις και τα ρεύματα στις εξς.(4.11) έως (4.13) και μετά από απλές αλγεβρικές
πράξεις, προκύπτει
        
R  Z
2 L1 
 Z C j1  Z L1 j2  Z C j3 VS 1 VS 2 (4.14)
      
 
 Z L1 j1  R1  Z L1  Z L 2 j2  Z L 2 j3  0 (4.15)
        
 
 Z C j1  Z L 2 j2  R3  Z L 2  Z C j3 VS 2 VS 3 (4.16)

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 5 -

(α) (β)

(γ) (δ)

(ε)
Σχήμα 4.2. Κυκλώματα Παραδείγματος 4.1. (α) Στο πεδίο του χρόνου. (β) Στο πεδίο της συχνότητας.
Διανύσματα τάσης – έντασης για τις πηγές τάσης vS1 (γ), vS2 (δ) και vS3 (ε).

ή σε μορφή πινάκων
      
 R2  Z L1  Z C  Z L1  ZC   j1  VS 1  VS 2 
        
  Z L1 R1  Z L1  Z L 2  Z L2 j  0 
      2     (4.17)
  Z  Z L2 R3  Z L 2  Z C   j3  VS 2 VS 3 
 C


Πρέπει να σημειωθεί ότι, ο πίνακας των σύνθετων αντιστάσεων  Z m  των τριών απλών βρόχων του

κυκλώματος 4.2(β) θα μπορούσε να γραφεί απευθείας με θεώρηση του κυκλώματος και λαμβάνοντας

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 6 -

υπόψη τις παρατηρήσεις για τον πίνακα  Z m  , που αναφέρονται στην παρ.(4.1). Οι σύνθετες αντιστάσεις

των κλάδων στο πεδίο της συχνότητας είναι:

   1
Z L1  j  L1  j 10    , Z L 2  j  L2  j 20    , ZC   j   j 10   
C
Για τη μετατροπή των πηγών τάσης του κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας πρέπει όλες οι πηγές
τάσης να εκφράζονται με τον ίδιο τριγωνομετρικό αριθμό (παρ.2.5), έστω, για παράδειγμα, με το
συνημίτονο. Οι πηγές vS1(t) και vS2(t) είναι ήδη εκφρασμένες με συνημίτονο, ενώ η πηγή vS3(t) εκφράζεται
με ημίτονο. Για τη μετατροπή από ημίτονο σε συνημίτονο χρησιμοποιούμε τη γνωστή σχέση από την
τριγωνομετρία

   
2   2

sin   cos      cos      cos   900  (4.18)

οπότε, οι τάσεις των πηγών στο πεδίο της συχνότητας είναι:

  
VS 1 10 0 0 , VS 2 15 30 0 , VS 3  20   900
Αντικαθιστούμε τις τιμές των σύνθετων αντιστάσεων των κλάδων και των τάσεων των πηγών στην
εξ.(4.17) και υπολογίζουμε στη συνέχεια τα ρεύματα των απλών βρόχων του κυκλώματος με αντιστροφή

του πίνακα  Z m  . Είναι:

 4  j 10 j 10   j1   10 00 15 300   2,99  j 7,50 
  j 10 6  j 30  j 20   j      
   2   0   0  (4.19)
 j 10  j 20 5  j 10   j3  15 300  20   90 0  12,99  j 27,50 

και
 1
 j1   4  j 10 j 10   2,99  j 7,50 

     
 j2     j 10 6  j 30  j 20   0 
 j3   j 10  j 20 5  j 10 
  12,99  j 27,50 
 

 j1   0,1162  j 0,0694 0,0613  j 0,0009 0,0335  j 0,0544   2,99  j 7,50 
    
 j2    0,0613  j 0,0009 0,0685  j 0,0108 0,0688  j 0,0137   0 
 j3   0,0335  j 0,0544 0,0688  j 0,0137 0,0906  j 0,0271 12,99  j 27,50
 

 j1   2,1045  j 0,8643   2, 2751   22,330 
     0 
 j2    0,3276  j 1,6139    1,6468 78,53  (4.20)
 j3    0,0767  j 2,7547   2,7558 91, 600 
   
Λαμβάνοντας υπόψη τα ρεύματα των απλών βρόχων (εξ.4.20), τα πραγματικά ρεύματα στους
κλάδους του κυκλώματος είναι:

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 7 -
  
I 5  j2  j1  1,7769  j 2, 4782  3,0494 125,64 0
 
I 4  j2  0,3276  j 1,6139 1,6468 78,530
  
I 2  j3  j1   2,1812  j 3,6190  4, 2255 121,080 (4.21)
  
I 6  j3  j2   0, 4043  j 1,1408 1, 2103 109,510
 
I1  j1  2,1045  j 0,8643  2,2751  22,330
 
I 3   j3  0,0767  j 2,7547  2,7558   88, 410
τα οποία επαληθεύουν τις εξς.(4.14) έως (4.16) του κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας. Οι τάσεις των
κλάδων του κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας είναι:
 
V1  I 4 R1 1,9656  j 9,6834  9,8809 78,530
  
V2  I 5 Z L1   24,7820  j 17,7690  30,4940   144,360
  
V3  I 2 Z C  36,1900  j 21,8120  42, 2549 31,080 (4.22)
  
V4  I 6 Z L 2   22,8160  j 8,0860  24, 2065   160, 490
 
V5  I1 R2  8,4180  j 3, 4572  9,1003   22,330
 
V6  I 3 R3  0,3835  j 13,7735  13,7788   88,410
Τέλος, τα ρεύματα και οι τάσεις του κυκλώματος στο πεδίο του χρόνου προκύπτουν με τον
αντίστροφο μετασχηματισμό. Είναι:


i5  t   3,0494cos 1000 t 125,640 
i  t  1,6468cos 1000 t  78,53 
4
0

i  t   4,2255cos 1000 t 121,08  0 (4.23)

2

i  t  1, 2103cos 1000 t 109,51 

6
0

i  t   2, 2751cos 1000 t  22,33 

1
0

i  t   2,7558cos 1000 t  88, 41 

3
0

και


v1  t   9,8809cos 1000 t  78,530 

v2  t   30,4940cos 1000 t  144,360 
v  t   42, 2549cos 1000 t  31,08  0 (4.24)
3

v  t   24, 2065cos 1000 t  160,49 

4
0

v  t   9,1003cos 1000 t  22,33 

5
0

v  t  13,7788cos 1000 t  88,41 

6
0

(β) Η διαφορά φάσης μεταξύ των διανυσμάτων τάσης και έντασης για κάθε πηγή τάσης του κυκλώματος
προκύπτει από τη διαφορά των αρχικών φάσεων των διανυσμάτων εκφρασμένων σε πολική μορφή. Για

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 8 -
την πηγή vS1 το ρεύμα καθυστερεί της τάσης κατά τη γωνία I1 VS 1  I1  VS 1   22,330  00   22,330 . Για

την πηγή vS2 το ρεύμα προηγείται της τάσης κατά τη γωνία I 2 VS 2  I 2  VS 2 121,080  300  91.080 . Για

την πηγή vS3 το ρεύμα προηγείται της τάσης κατά τη γωνία I3 VS 3  I 3  VS 3   88, 410  900  1.590 . Από

τα παραπάνω, συνάγεται ότι η πηγή vS1 παρέχει στο κύκλωμα επαγωγικό ρεύμα, ενώ οι πηγές vS2 και vS3
παρέχουν στο κύκλωμα χωρητικό ρεύμα.

Παράδειγμα 4.2
Να υπολογιστούν τα ρεύματα και οι τάσεις των κλάδων του κυκλώματος ΣΡ του Παραδείγματος 1.2
με τη μέθοδο των απλών βρόχων. Το κύκλωμα έχει επανασχεδιαστεί στο Σχήμα 4.3(α). Τα στοιχεία του
κυκλώματος είναι τα ίδια με αυτά του Παραδείγματος 1.2: IS1 = 50 (A), IS2 = 30 (A), E3 = 100 (V), R1 = 6
(Ω), R2 = 20 (Ω), R3 = 4 (Ω), R4 = 3 (Ω), R5 = 25 (Ω).
Λύση
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, για να είναι δυνατή η επίλυση κυκλώματος με τη μέθοδο των απλών βρόχων
πρέπει να υπάρχουν στο κύκλωμα μόνο πηγές τάσης. Για το σκοπό αυτό μετατρέπουμε την πηγή
ρεύματος IS1 μαζί με την παράλληλη αντίσταση R1 σε πηγή τάσης (εξ.1.39), με τιμή
E1  I S1 R1  50  6  300(V ) (4.25)
Σε σειρά με την πηγή Ε1 συνδέεται και η αντίσταση R1 = 6 (Ω). Όμοια, μετατρέπουμε τον παράλληλο
συνδυασμό της πηγής ρεύματος IS2 και της αντίστασης R3 σε πηγή τάσης, τιμής
E2  I S 2 R3  30  4 120(V ) (4.26)
με την αντίσταση R3 = 4 (Ω) συνδεδεμένη σε σειρά με την πηγή Ε2. Στο Σχήμα 4.3(β) παρουσιάζεται το
ισοδύναμο κύκλωμα, το οποίο περιλαμβάνει τώρα μόνο πηγές τάσης.

(α)
Σχήμα 4.3. (Συνεχίζεται).

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 9 -

(β)

(γ) (δ)
Σχήμα 4.3. (α) Αρχικό κύκλωμα Παραδείγματος 4.2. (β) Ισοδύναμο κύκλωμα. (γ) Υπολογισμός διαφοράς δυναμικού
μεταξύ των κόμβων (Β) και (Δ). (δ) Υπολογισμός διαφοράς δυναμικού μεταξύ των κόμβων (Α) και (Δ).

Με εφαρμογή της μεθόδου των βρόχων στο ισοδύναμο κύκλωμα του Σχήματος 4.3(β) και
λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιότητες του πίνακα των σύνθετων αντιστάσεων (παρ.4.1), διατυπώνουμε
απευθείας το σύστημα των ανεξάρτητων εξισώσεων του κυκλώματος υπό μορφή πινάκων

 R1  R2  R3  R3 0   j1   E1  E2 
  R3 R3  R4  R5  R5   j2    E2 
 (4.27)
 0  R5 R5   j3    E3 

Από την επίλυση του συστήματος (4.27) προκύπτει:

1
 j1   R1  R2  R3  R3 0   E1  E2 
 j   R3 R3  R4  R5  R5   E 
 2   2 
 j3   0  R5 R5    E3 
1
 j1  6  20  4 4 0  300 120   30 4 0   180 
 j  4 4  3  25  25  120    4 32 25  120 
 2      
 j3   0  25 25   100   0 25 25   100 

και

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 10 -
 j1   6,9072( A) 
 j    6,8041( A) 
 2   (4.28)
 j3   2,8041( A) 

Τα ρεύματα στους κλάδους (Σχήμα 4.3β) υπολογίζονται από τα ρεύματα των απλών βρόχων. Είναι:

 I1   j1   6,9072( A) 
I   j  j   
 2   1 2   0,1031( A) 
 I 3     j3    2,8041( A)  (4.29)
     
 I 4   j2   6,8041( A) 
 I 5   j2  j3   4,0000( A) 

Οι τάσεις στους κλάδους του κυκλώματος του Σχήματος 4.3(β) υπολογίζονται με εφαρμογή του
νόμου του Ohm. Είναι:

V1   I1 R1   41, 4432(V ) 

V   I R  138,1440(V ) 
 2  1 2   
V3    I 2 R3    0,4124(V )  (4.30)
     
V4   I 4 R4   20,4123(V ) 
V5   I 5 R5  100,0000(V ) 

Από την εξ.(4.29), παρατηρούμε ότι το ρεύμα Ι3 έχει αρνητική τιμή και επομένως η πραγματική φορά
του είναι αντίθετη από αυτή που αρχικά επιλέχτηκε στο κύκλωμα του Σχήματος 4.3(β). Ακόμη, για την
ολοκλήρωση της επίλυσης του κυκλώματος, πρέπει να υπολογιστούν τα ρεύματα μέσα από τις
αντιστάσεις R1 και R3 στο κύκλωμα του Σχήματος 4.3(α).
Για τον υπολογισμό του ρεύματος μέσα από την αντίσταση R3 (Σχήμα 4.3α) πρέπει να βρεθεί
προηγουμένως η διαφορά δυναμικού μεταξύ των κόμβων (Β) και (Δ). Προς τούτο, εφαρμόζεται ο νόμος
των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο του επιμέρους κυκλώματος του Σχήματος 4.3(γ), ο οποίος
διαμορφώνεται από την τάση (διαφορά δυναμικού) VΒΔ, την πηγή Ε2 και την αντίσταση R3. Είναι:
V  E2  I 2 R3  0
V  E2  I 2 R3 120  0,1031 4 120, 4(V ) (4.31)
και το ρεύμα μέσα από τη αντίσταση R3
V 120,4124
I R1    30,1( A)
R3 4 (4.32)
Κατά τον ίδιο τρόπο, υπολογίζεται η ένταση του ρεύματος μέσα από την αντίσταση R1 του
κυκλώματος του Σχήματος 4.3(α). Υπολογίζεται προς τούτο η διαφορά δυναμικού μεταξύ των κόμβων
(Α) και (Δ), εφαρμόζοντας το νόμο των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο του επιμέρους κυκλώματος του
Σχήματος 4.3(δ). Είναι:
V  V  I1 R2  0
V  V  I1 R2 120, 4124  6,9072  20  258,6(V ) (4.33)

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 11 -
και το ρεύμα μέσα από τη αντίσταση R3
V 258,5564
I R1    43,1( A)
R1 6 (4.34)
Τα αποτελέσματα των ρευμάτων και των τάσεων, που προέκυψαν από την επίλυση του κυκλώματος
του Σχήματος 4.3(α) με τη μέθοδο των απλών βρόχων, συμπίπτουν με τα αποτελέσματα που ευρέθησαν
με εφαρμογή των νόμων του Kirchhoff στο Παράδειγμα 1.2.

(4.1.2) Η μέθοδος των κόμβων

Η μέθοδος των κόμβων είναι συνέπεια της εφαρμογής του νόμου των ρευμάτων του Kirchhoff και
εφαρμόζεται σε κυκλώματα ΣΡ και ΕΡ, τα οποία διεγείρονται από πραγματικέ πηγές ρεύματος της ιδίας
συχνότητας. Βέβαια, εάν σε ένα κύκλωμα συνυπάρχουν τα δύο είδη πηγών, πρέπει οι πηγές τάσης να
μετατραπούν σε ισοδύναμες πηγές ρεύματος σύμφωνα με τα εκτεθέντα στην παρ.(1.4.3), τα οποία
ισχύουν και για πηγές ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας. Για την παρουσίαση της μεθόδου αναφερόμαστε στο
παθητικό κύκλωμα ΕΡ του Σχήματος 4.4, το οποίο πρέπει προηγουμένως να έχει μετασχηματιστεί στο
πεδίο της συχνότητας (παρ.2.5).
Το κύκλωμα του Σχήματος 4.4 έχει Nn = 3 κόμβους (Α, Β και Γ) και επομένως (παρ.1.5.1)
απαιτούνται Nn – 1 = 3-1 = 2 γραμμικά ανεξάρτητες εξισώσεις κόμβων. Και αυτό γιατί η εξίσωση του
κόμβου (Γ) είναι περιττή, αφού ο κόμβος αυτός θεωρείται ως κόμβος αναφοράς. Εάν θεωρήσουμε ότι τα
 
δυναμικά των κόμβων (Α) και (Β) ως προς τον κόμβο αναφοράς (Γ) είναι V και V αντίστοιχα, τότε
είναι δυνατόν να εκφραστούν τα άγνωστα ρεύματα των κλάδων, επομένως και οι τάσεις των στοιχείων
των κλάδων, συναρτήσει των τάσεων των κόμβων και των αγωγιμοτήτων των κλάδων. Από το κύκλωμα
του Σχήματος 4.4 προκύπτει:

Σχήμα 4.4. Ανάλυση κυκλώματος ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας με τη μέθοδο των κόμβων.

      
V1  VA , V2 VA V , V3 V
          (4.35)
 
I1  VA Y1 , I 2  VA V Y2 , I 3  V Y3

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 12 -
  
όπου Y1 , Y2 και Y3 είναι οι αγωγιμότητες των κλάδων του κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας. Με
εφαρμογή του νόμου των ρευμάτων του Kirchhoff στους κόμβους (Α) και (Β), προκύπτουν οι εξισώσεις
  
I S 1  I1  I 2  0 (4.36)
  
I S 2  I3  I 2  0 (4.37)
Αντικαθιστώντας τα ρεύματα από την εξ.(4.35) στις εξς.(4.36) και (4.37) προκύπτει:
     
 
Y1  Y2 V  Y2 V  I S 1
      (4.38)

 Y2 V  Y2  Y3 V  I S 2 
και διατυπώνοντας τις δύο τελευταίες εξισώσεις υπό μορφή πινάκων
    
Y1  Y2  Y2  V   I S 1 
        (4.39)
  Y2 Y2  Y3  V   I S 2 
Η λύση του συστήματος (4.39) δίνει τις τάσεις των κόμβων του κυκλώματος του Σχήματος 4.4 στο πεδίο
του χρόνου. Είναι:
    1 
V  Y1  Y2  Y2   I S1 
         (4.40)
V    Y2 Y2  Y3   I S 2 
Με γνωστές τις τάσεις των κόμβων, υπολογίζονται τα ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος με
εφαρμογή του νόμου του Ohm.
Η εξ.(4.40), που προέκυψε από την παραπάνω ανάλυση, μπορεί να γενικευτεί για την περίπτωση
κυκλώματος με Nn = n κόμβους, οπότε η εξ.(4.39) παίρνει τη μορφή
    
Y11 Y12 ... Y1n  V1   I S 1 
       
Y21 Y22 ... Y2 n  V2    I S 2  ή Y  V    I 
 ... ... ... ...   ...   ...   n     S  (4.41)
       
Yn1 Yn 2 ... Ynn  Vn   I Sn 


και από την εξ.(4.41), με αντιστροφή του πίνακα Yn  , υπολογίζονται οι τάσεις των κόμβων του

κυκλώματος
    1 
V1  Y11 Y12 ... Y1n   I S 1 
       
  1 
V2   Y21 Y22 ... Y2 n   I S 2 
ή V   Yn   I S 
 ...   ... ...    (4.42)
... ... ...
       
Vn  Yn1 Yn 2 ... Ynn   I Sn 

Τέλος, με εφαρμογή του νόμου του Ohm υπολογίζονται τα ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος.

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 13 -

Όπου στις εξς.(4.41) και (4.42): Yn  είναι ο πίνακας των σύνθετων αγωγιμοτήτων των κόμβων τάξης

(n×n), V  είναι το διάνυσμα των τάσεων των κόμβων (ως προς το κόμβο αναφοράς) διαστάσεως (n×1)

και  I S  είναι το διάνυσμα πηγών ρεύματος διαστάσεως(n×1).

Από την εξ.(4.39), παρατηρούμε ότι ο πίνακας των σύνθετων αγωγιμοτήτων των κόμβων παρουσιάζει
τις εξής ιδιότητες:
1. Ο πίνακας των σύνθετων αγωγιμοτήτων είναι συμμετρικός.

2. Τα στοιχεία της κυρίας διαγωνίου Yii (i 1, 2,..., n) είναι το άθροισμα των σύνθετων αγωγιμοτήτων
των κλάδων που συνδέονται στον κόμβο i.

3. Τα στοιχεία Yik (i, k 1, 2,..., n, n  k ) , τα οποία βρίσκονται εκατέρωθεν της κυρίας διαγωνίου,
είναι το αρνητικό άθροισμα των σύνθετων αγωγιμοτήτων που συνδέονται στους κόμβους i και k.
 
Το στοιχείο I Si (i 1, 2,..., n) του διανύσματος  I S  είναι το αλγεβρικό άθροισμα των πηγών ρεύματος

που συνδέονται με τον κόμβο i. Οι πηγές των οποίων το ρεύμα φθάνει στον κόμβο θεωρούνται θετικές,
στην αντίθετη περίπτωση θεωρούνται αρνητικές.
 
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιότητες των πινάκων Yn  και  I S  ,

είναι δυνατόν να διατυπωθεί απευθείας το σύστημα των ανεξάρτητων εξισώσεων (εξ.4.41) κυκλώματος
στο πεδίο της συχνότητας, το οποίο διεγείρεται μόνο με πηγές ρεύματος, επιτρέποντας έτσι τη
συστηματική επίλυσή του με τη μέθοδο των κόμβων.

Παράδειγμα 4.3
Δίνεται το γραμμικό κύκλωμα ΕΡ του Σχήματος 4.5(α) στο πεδίο του χρόνου και ζητούνται να
υπολογιστούν με τη μέθοδο των κόμβων τα ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος στο πεδίο της
συχνότητας και στο πεδίο του χρόνου. Οι τιμές των στοιχείων του κυκλώματος είναι: iS1 = 150 sin(ωt)
(A), iS2 = 80 sin(ωt + 600) (A), R1 = 1,2 (Ω), R2 = 0,8 (Ω), R3 = 8 (Ω), L1 = 10 (mH), L1 = 20 (mH), C =
800 (µF) και f = 50 (Hz).
Λύση
Υπολογίζουμε τις σύνθετες αγωγιμότητες των κλάδων και τα ρεύματα των πηγών του κυκλώματος
του Σχήματος 4.5(α) στο πεδίο της συχνότητας. Είναι:

I S1 150 00 ( A)

I S1  80 600 ( A)
1 1
R1 1, 2    , G1    0,833( S )
R1 1, 2

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 14 -
1 1
R2  0,8    , G2   1, 250( S )
R2 0,8
1 1
R3  8    , G3    0,125( S )
R3 8
  1 1
Z L1  j  L1  j 2  f L1  j 2  50 10 10 3  j 3,14(), BL1      j 0,318( S )
Z L1 j 3,14
  1 1
Z L 2  j  L2  j 2  f L2  j 2   50  20 10 3  j 6,28(), BL 2      j 0,159( S )
Z L 2 j 6, 28
 1 1 1  1 1
ZC   j  j  j 6
  j 3,981(), BL1     j 0,251( S )
C 2 f C 2   50 800 10 ZC  j 3,981
Υπολογίζουμε τα στοιχεία του πίνακα των σύνθετων αγωγιμοτήτων και στη συνέχεια υπολογίζουμε

τις τάσεις στους κόμβους (1), (2) και (3) ως προς τον κόμβο αναφοράς (4). Τα στοιχεία του πίνακα Yn 

διαμορφώνονται με βάση τις παρατηρήσεις στην παρ.(4.2). Είναι:

 
Y11  G1  G3  BL1  0,833  0,125  j 0,318  0,958  j 0,318(S )

Y12   G3   0,125( S )
 
Y13   BL1  j 0,318( S )

Y21   G3   0,125(S )
  
Y22  G3  BL 2  BC  0,125  j 0,159  j 0, 251  0,125  j 0,092( S )
 
Y23   BL 2  j 0,318(S )
 
Y31   BL1  j 0,318(S )
 
Y32   BL 2  j 0,159 (S )
  
Y33  G2  BL1  BL 2 1, 250  j 0,318  j 0,159 1, 250  j 0, 477 ( S )

(α)
Σχήμα 4.5. (Συνεχίζεται).

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 15 -

(β)
Σχήμα 4.5. Ανάλυση κυκλώματος ΕΡ Παραδείγματος 4.3. (α) Κύκλωμα στο
πεδίο του χρόνου. (β) Κύκλωμα στο πεδίο της συχνότητας.

  
Y11 Y12 Y13  0,958  j 0,318  0,125 j 0,318 
     
Y21 Y22 Y23     0,125 0,125  j 0, 092 j 0,159
  
Y31 Y32 Y33   j 0,318 j 0,159 1, 250  j 0, 477 


   1
Y11 Y12 Y13  0,939  j 0, 238 0, 442  j 0, 245 0,124  j 0, 248 
   
Y21 Y22 Y23    0, 442  j 0, 245 4,813  j 3,533 0, 205  j 0,804 

 
Y Y32 Y33   0,124  j 0, 248 0, 205  j 0,804 0,555  j 0, 206 
 31
Οι τάσεις των κόμβων υπολογίζονται από την εξ.(4.42)
    1 
V1  Y11 Y12 Y13   I S 1 
       
V2   Y21 Y22 Y23   0 
V3  Y31 Y32 Y33    I S 2 
     

V1  0,939  j 0, 238 0, 442  j 0,245 0,124  j 0,248   150 
   
V 
 2   0, 442  j 0, 245 4,813  j 3,533  0, 205  j 0,804  0 
V   0,124  j 0, 248 0,205  j 0,804 0,555  j 0, 206   40,000  j 69, 282 
  3    

V1  118,71 j 37,03
   
V2    18,80  j 9,61  (4.43)
V   10,67  j 83,89 
 3  
και με εφαρμογή του νόμου του Ohm υπολογίζονται τα ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος στο
πεδίο της συχνότητας

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 16 -

  V1 G1 
 I3       98,89  j 30,85   103,58 17,330 
    
V1 V2 G3    
 I4    12, 49  j 3, 43   12,95 15,340 
   
I  
 5   
 
V1 V3 BL1   38, 45  j 34,36   51,57   41,780 
      
(4.44)
0
 I6   V2 BC   2, 41 j 4,72   5,30 117,07 
I        14,87  j 1, 29   14,92   4,97 0 
 7    

V2 V3 BL 2     0

 I 8    13,34  j 104,86 105,71  82,75 
 V3 G2 
Για την επαλήθευση των τιμών των ρευμάτων στην εξ.(4.44) εφαρμόζουμε το νόμο των ρευμάτων
του Kirchhoff στους κόμβους (1) και (3) του κυκλώματος του Σχήματος 4.5(β). Στον κόμβο (1) πρέπει να
ισχύει:
    
I S1  I 3  I 4  I 5   98,89  j 30,85   12, 49  j 3, 43   38, 45  j 34,36  149,83  j 0,083  I S1

Στον κόμβο (3) πρέπει να ισχύει

    
I S 2  I 5  I 7  I8   38.45  j 34,36   14,87  j 1,30   13,34  j 104,86   39,98  j 69, 21  I S 2

Τα ρεύματα των κλάδων στο πεδίο του χρόνου προκύπτουν με εφαρμογή του αντίστροφου
μετασχηματισμού, οπότε, σύμφωνα με την εξ.(4.44), θα είναι:

 
103,58sin  t 17,330  
 I3  
I 

    12,95sin  t 15,34
0
 
 4 

 I   51,57sin  t  41,78

0
 
 5

 I6   5,30sin  t 117,07 0

   (4.45)
I  
 7   14,92sin  t  4,97 0
  
 I 8  
105,71sin  t  82,750
  

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 17 -
(4.2) Θεωρήματα κυκλωμάτων
Στην παρ.(4.1) παρουσιάστηκαν δύο βασικές μέθοδοι ανάλυσης ηλεκτρικών κυκλωμάτων, η μέθοδος
των απλών βρόχων και η μέθοδος των κόμβων, οι οποίες επιτρέπουν τη συστηματική επίλυση ηλεκτρικών
κυκλωμάτων ΣΡ και ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας. Στην παρούσα παράγραφο θα εξεταστούν βασικά
θεωρήματα ηλεκτρικών κυκλωμάτων, τα οποία επιτρέπουν τη μετατροπή κυκλωμάτων σε άλλα
ισοδύναμά τους, απλουστεύοντας έτσι την ανάλυσή τους. Συγκεκριμένα, θα παρουσιαστούν το θεώρημα
της επαλληλίας (superposition theorem or principle), το θεώρημα Thevenin και Norton και το θεώρημα
μέγιστης μεταφοράς ισχύος (maximum power transfer theorem). Το θεώρημα ή αρχή της επαλληλίας
χρησιμοποιείται όταν επιθυμούμε να δούμε τη δράση στο κύκλωμα κάθε διέγερσης (πηγή τάσης ή
ρεύματος) ξεχωριστά ή όταν οι πηγές δεν έχουν όλες την ίδια συχνότητα. Τα θεωρήματα Thevenin και
Norton χρησιμοποιούνται συνήθως όταν ενδιαφέρει να βρούμε το ρεύμα ή την τάση μόνο σε
συγκεκριμένο κλάδο κυκλώματος, αντικαθιστώντας όλο το υπόλοιπο κύκλωμα με μια πραγματική πηγή
τάσης ή ρεύματος αντίστοιχα. Τέλος, το θεώρημα μέγιστης μεταφοράς ισχύος εφαρμόζεται σε
περιπτώσεις όπου κρίνεται απαραίτητη η βέλτιστη προσαρμογή μεταξύ φορτίου και πηγής, ώστε να
προκύψει μέγιστη μεταφορά ισχύος από την πηγή προς το φορτίο.

(4.2.1) Η αρχή της επαλληλίας

Η αρχή της επαλληλίας είναι μια γενική αρχή που ισχύει για όλα τα γραμμικά ηλεκτρικά κυκλώματα,
είτε αυτά είναι χρονικά αμετάβλητα είτε χρονικά μεταβαλλόμενα και είναι άμεση συνέπεια της
γραμμικότητας των ηλεκτρικών κυκλωμάτων. Εάν όλες οι πηγές διέγερσης ενός ηλεκτρικού κυκλώματος
έχουν την ίδια συχνότητα, η αρχή της επαλληλίας διατυπώνεται ως εξής:
Σε ένα γραμμικό κύκλωμα που διεγείρεται από n ανεξάρτητες πηγές τάσης και ρεύματος της ίδιας
συχνότητας, η τάση ή το ρεύμα ενός κλάδου ισούται με το άθροισμα των n επιμέρους τάσεων ή ρευμάτων
που προκύπτουν, όταν κάθε πηγή ενεργήσει μόνη της στο κύκλωμα, είναι δε της ίδιας συχνότητας με την
κοινή συχνότητα όλων των πηγών.
Εάν οι πηγές διέγερσης ενός ηλεκτρικού κυκλώματος έχουν διαφορετικές συχνότητες, η αρχή της
επαλληλίας διατυπώνεται ως εξής:
Σε ένα γραμμικό κύκλωμα που διεγείρεται από n ανεξάρτητες πηγές τάσης και ρεύματος, οι οποίες δεν
έχουν όλες την ίδια συχνότητα, η τάση ή το ρεύμα ενός κλάδου ισούται με το άθροισμα των n επιμέρους
τάσεων ή ρευμάτων που προκύπτουν, όταν κάθε πηγή ενεργήσει μόνη της στο κύκλωμα, περιέχει δε όλες τις
συχνότητες που υπάρχουν στο κύκλωμα.
Για την επίλυση κυκλώματος με την αρχή της επαλληλίας θεωρούμε ότι κάθε φορά υπάρχει μόνο μία
πηγή ενεργή στο κύκλωμα, ενώ οι υπόλοιπες νεκρώνονται. Νεκρές πηγές σημαίνει ότι οι πηγές τάσης
βραχυκυκλώνονται και οι πηγές ρεύματος αντικαθίστανται από ανοιχτά κυκλώματα (ανοιχτοκυκλώνονται).
Για κάθε μία πηγή ξεχωριστά επιλύεται το κύκλωμα που προκύπτει και υπολογίζονται τα ρεύματα των

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 18 -
κλάδων του κυκλώματος. Το ρεύμα, τώρα, σε κάθε κλάδο του κυκλώματος ισούται με το αλγεβρικό
άθροισμα των ρευμάτων, εάν πρόκειται για ΣΡ, ή το διανυσματικό άθροισμα των ρευμάτων στο πεδίο της
συχνότητας, εάν πρόκειται για ΕΡ, που προκάλεσαν στο συγκεκριμένο κλάδο η κάθε μία πηγή ξεχωριστά.

Παράδειγμα 4.4
Δίνεται το γραμμικό κύκλωμα του Σχήματος 4.6(α), το οποίο διεγείρεται από δύο πηγές τάσης.
Ζητούνται να βρεθούν τα ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας και στο
πεδίο του χρόνου, όταν οι δύο πηγές έχουν (α) διαφορετικές συχνότητες, vS1 = 50 (V) και vS2 = 120
cos(800t) (V) και (β) ίδιες συχνότητες, vS1 = 50 cos(800t) (V) και vS2 = 120 cos(800t) (V). Δίνονται
επίσης: R1 = 8 (Ω), R2 = 4 (Ω), R3 = 8 (Ω), R4 = 15 (Ω), L1 = L2 = 20 (mH), C = 500 (µF).
Λύση
(α) Επειδή το κύκλωμα διεγείρεται από πηγές με διαφορετική συχνότητα, για την ανάλυσή του θα
εφαρμοστεί η αρχή της επαλληλίας. Το κύκλωμα του Σχήματος 4.6(α) στο πεδίο του χρόνου
μετασχηματίζεται στο πεδίο της συχνότητας και παρατίθεται στο Σχήμα 4.6(β).
Υπολογίζονται πρώτα τα ρεύματα στους κλάδους που οφείλονται στη διέγερση της πηγής vS1,
θεωρώντας βραχυκυκλωμένη την πηγή vS2 και στη συνέχεια υπολογίζονται τα ρεύματα στους κλάδους
που οφείλονται στην πηγή vS2, θεωρώντας βραχυκυκλωμένη την πηγή vS1.
Διέγερση του κυκλώματος μόνο από την πηγή vS1
Η πηγή vS1 είναι ΣΡ και επομένως τα ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος θα είναι επίσης συνεχή
ρεύματα. Γνωρίζουμε ότι στο ΣΡ το πηνίο συμπεριφέρεται ως βραχυκύκλωμα και ο πυκνωτής ως ανοιχτό
κύκλωμα (παρ.1.3.3 και 1.3.4), οπότε το κύκλωμα του Σχήματος 4.6(β) μετασχηματίζεται στο κύκλωμα
του Σχήματος 4.6(γ). Από την επίλυση του κυκλώματος του Σχήματος 4.6(γ) προκύπτουν τα ρεύματα
στους κλάδους, που οφείλονται στη διέγερση της πηγής vS1. Η ισοδύναμη αντίσταση των R1, R2 και R3
είναι:
R2 R3 4 8
R1,2,3  R1  8 10,67 ()
R2 4 8

και με εφαρμογή του νόμου του Ohm και του κανόνα του διαιρέτη ρεύματος (παρ.1.10) υπολογίζουμε τα
ρεύματα στους κλάδους.
VS1 50
I1'    4,69 ( A)
R1,2,3 10,67
I 2'  I1'  4,69( A)
I 3'  0

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 19 -

(α) (β)

(γ) (δ)

(ε)
Σχήμα 4.6. (α) Κύκλωμα (Παράδειγμα 4.4) στο πεδίο του χρόνου. (β) Κύκλωμα στο πεδίο της συχνότητας.
(γ), (δ) Διέγερση του κυκλώματος από τις πηγές vS1 και vS2 αντίστοιχα, για διαφορετικές συχνότητες.
(ε), (στ) Διέγερση του κυκλώματος από τις πηγές vS1 και vS2 αντίστοιχα, για ίδιες συχνότητες.

R3 8
I 4'  I 2'  4, 69  3,13( A)
R2  R3 48
R2 4
I 5'  I 2'  4,69 1,56( A)
R2  R3 4 8
I 6'  I 5' 1,56( A)
Διέγερση του κυκλώματος μόνο από την πηγή vS2
Το κύκλωμα στο πεδίο της συχνότητας, όταν διεγείρεται μόνο από την πηγή vS2 δίνεται στο Σχήμα
4.6(δ). Για τον υπολογισμό των ρευμάτων των κλάδων του κυκλώματος του Σχήματος 4.6(δ)
εφαρμόζουμε τη μέθοδο των απλών βρόχων (παρ.4.1.1). Οι σύνθετες αντιστάσεις των πηνίων και του
πυκνωτή είναι:

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 20 -
 
Z L1  Z L 2  j  L1  j  L1  j 800  20 103  j 16()
 1 1
ZC   j  j   j 2,5()
C 800  500 10 6
  
Τα ρεύματα των απλών βρόχων j1 , j2 και j3 υπολογίζονται κατά τα γνωστά (εξ.4.9)
 

 R1  R2  Z L1   R2 
 R1  Z L1   
     j1   0 
   j    V 

 R2 R  R  Z 
2 3 L2 
 R3  Z L 2    2   S 2 
  R  Z       j3   0 
  1 L1   R  Z   3 L2 R1  R3  R4  Z L1  Z L 2  Z C  


 8  4  j 16  4   8  j 16    j1   0 
    0
 4   j 16 
4  8   8  j 16  j
  2    120 0 
   8  j 16 
  8  j 16   8  8  15  j 16  j 16   j 2,5   j3   0 

 12  j 16  4   8  j 16    j1   0 
   
 4 12  j 16    8  j 16    j2    120 0 0 

  8  j 16    8  j 16 
  31  j 29,5  j3   0 
 1
 j1   12  j 16  4   8  j 16    0 
     0
 j2    4 12  j 16   8  j 16    120 0 
 j3     8  j 16    8  j 16   31 j 29,5    0 
   

 j1   0,0930  j 0,0298 0,0617  j 0,0014 0,0649  j 0,0108  0 
     0
 j2    0,0617  j 0,0014 0,0930  j 0,0298 0,0649  j 0,0108  120 0 
 j3   0,0649  j 0,0108 0,0649  j 0,0108 0,0649  j 0,0108  0 
 

 j1   7, 4088  j 0,1723 

   
 j2    11,1588  j 3,5777 
 j3   7,7838  j 1,2973 
 
Τα ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας που οφείλονται μόνο στη
διέγερση της πηγής vS2
 
 I1''    j1   7,4088  j 0,1723   7,411,330 
  ''         0
 I2   j3  j1   0,3750  j 1,1250  1,19   108, 44 
 I ''    j3   7,7838  j 1,2973   7,89 9, 460 
 3''           0

 I4   j1  j2   3,7500  j 3,7500   5,30   45,00 
 I ''   j  j   3,3750  j 4,8750   5,93   55,300 
 5''   3  2     
 I 6    j2  11,1588  j 3,5777  11,72   17,780 

και στο πεδίο του χρόνου

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 21 -


 7, 41cos 800 t 1,330  
i ''
t    

1
''
t   
1,19cos 800 t  108,440  

i 2
i ''
3

 t     7,89cos 800 t  9,46
0
 

 
i
''
4 t   5,30cos 800 t  45,000
  
i  
''
 t    5,93cos 800 t  55,300 

i
5
''
t   
  
6


11,72cos 800 t  17,78
0
 

Τελικώς, τα πραγματικά ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος του Σχήματος 4.6(β) στο πεδίο του
χρόνου, που οφείλονται στη συμβολή και των δύο πηγών vS1 και vS2, προκύπτει από την άθροιση
(υπέρθεση) των ρευμάτων των δύο πηγών στο πεδίο του χρόνου και είναι:


 4,69  7,41cos 800 t 1,330  A  
 

 i1  t   I '
i t  
''

  
1 1

 t  
 4,69 1,19cos 800 t  108, 440  A   
i2  t  
' ''
I 2 i 2  
i3  t   I '
3 i t  
3
'' 


7,89cos 800 t  9, 460  A   

    
i4  t    t 
' ''
 3,13  5,30cos 800 t  45, 000  A  
i  t  
I
I
4 i 4
   
'
i t  
''
 1,56  5,93cos 800 t  55,300 A 
5   5 5
    
i6  t  
'
 I
6  i  t  
6
''
1,56 11,72cos 800 t  17,780 A 
     
(β) Ακολουθείται η ίδια πορεία επίλυσης του κυκλώματος, όπως και στην περίπτωση (α). Η διαφορά εδώ
είναι ότι το κύκλωμα διεγείρεται από δύο πηγές τάσης με την ίδια συχνότητα λειτουργίας.
Διέγερση του κυκλώματος μόνο από την πηγή vS1
Το κύκλωμα στο πεδίο της συχνότητας, όταν διεγείρεται μόνο από την πηγή vS1 φαίνεται στο Σχήμα
4.6(ε). Για την επίλυση του κυκλώματος εφαρμόζεται και εδώ η μέθοδος των απλών βρόχων. Είναι:
 

 R1  R2  Z L1 
 R2  R1  Z L1  
  
   j1  VS 1 
     j    0 

 R2 
R2  R3  Z L 2 
 R3  Z L 2 
  2    
  R  Z      j   0 
  1 L1 
 R3  Z L 2   
R1  R3  R4  Z L1  Z L 2  Z C   3   
 
 
 12  j 16  4   8  j 16    j1  VS 1 
    
 4 12  j16   8  j 16    j2    0 
   8  j 16    8  j 16   31 j 29,5    j3   0 
    
 1 
 j1   12  j 16  4   8  j 16   VS1 
    
 j2    4 12  j16   8  j 16    0 
 j3     8  j 16    8  j 16   31 j 29,5    0 
     

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 22 -
 
 j1   0,0930  j 0,0298 0,0617  j 0,0014 0,0649  j 0,0108  VS 1 
    
 j2   0,0617  j 0,0014 0,0930  j 0,0298 0,0649  j 0,0108   0 
 j3  0,0649  j 0,0108 0,0649  j 0,0108 0,0649  j 0,0108   0 
   

 j1   4,6495  j 1, 4907 
   
 j2   3,0870  j 0,0718
 j3  3, 2432  j 0,5405
 
και τα ρεύματα στους κλάδους που οφείλονται στη διέγερση της πηγής vS1

 I1'   4,6495  j 1, 4907 
 '   
 I2   1, 4063  j 2,0312 
 I '   3,2432  j 0,5405 
 3'    
 I4   1,5625  j 1,5625 
 I '   0,1562  j 0, 4687 
 5'   
 I 6   3,0870  j 0,0718 
Επαναλαμβάνεται, τώρα, η ίδια διαδικασία υπολογισμού των ρευμάτων στους κλάδους του
κυκλώματος του Σχήματος 4.6(στ) στο πεδίο της συχνότητας, θεωρώντας ότι υπάρχει στο κύκλωμα μόνο
η πηγή vS2. Είναι:
 

 R1  R2  Z L1   R2 
 R1  Z L1   
     j1   0 
   j    V 

 R2 
R2  R3  Z L 2  
 R3  Z L 2    2   S 2 
  R  Z       j3   0 
  1 L1   R3  
Z L2   R1  R3  R4  Z L1  Z L 2  Z C  

 12  j 16  4   8  j 16    j1   0 
   
 4 12  j16    8  j 16    j2    VS 2 

   8  j 16    8  j 16 
  31 j 29,5  j3   0 
 1
 j1   12  j 16  4   8  j 16    0 
      V 
 j2    4 12  j 16    8  j 16    S2 
 j3     8  j 16    8  j 16   31 j 29,5   0 
  

 j1   0,0930  j 0,0298 0,0617  j 0,0014 0,0649  j 0,0108  0 
     
 j2   0,0617  j 0,0014 0,0930  j 0,0298 0,0649  j 0,0108   120 0
0
  
 j3  0,0649  j 0,0108 0,0649  j 0,0108 0,0649  j 0,0108  0

   

 j1   7,4088  j 0,1723 
   
 j2   11,1588  j 3,5777 
 j3   7,7838  j 1,2973 
 
και τα ρεύματα στους κλάδους που οφείλονται στη διέγερση της πηγής vS2

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 23 -
 
 I1''    j1   7,4088  j 0,1723 
  ''       
 I2   j3  j1   0,3750  j 1,1250 
 I ''    j3   7,7838  j 1, 2973 
 3''        
 I4   j1  j2   3,7500  j 3,7500 
 
 I ''   j  j   3,3750  j 4,8750 
 5''   3  2   
 I 6    j2   11,1588  j 3,5777 
Τα πραγματικά ρεύματα στους κλάδους του κυκλώματος του Σχήματος 4.6(β) στο πεδίο της
συχνότητας, που οφείλονται στη συμβολή και των δύο πηγών τάσης είναι:
  
 I1   I1'  I1''   2,7593  j 1,6630  A    3, 22   148,920 
     '  ''     0 
 I2   I2  I2   1,7813  j 0,9062  A    1,99   26,96 
 I   I '  I ''   4,5406  j 0,7568  A    4,60   170,540 
 3    3' 3''      
 I4   I4  I4   2,1875  j 2,1875  A    3,10 135
0

 I   I '  I ''   3,5312  j 4, 4063  A    5,65 128,710 
 5   5' 5''     
 I 6   I 6  I 6   8,0718  j 3,6495  A    8,86 155,67 
0

και στο πεδίο του χρόνου:


3, 22cos 800 t 148,92 0

 
 i1  t   i '
 t   i t  
''

  
1 1

 t   i  t  
 1,99cos 800 t  26,960 
i2  t  
' ''
i2 2 
i3  t   i'
 t   i t  
''

4,60cos 800 t 170,540 
   3 3
 
i4  t    t   i  t 
' ''
 3,10cos 800 t 135,00 0
i  t  
i
i
4 4
   
'
 t   i  t  
''
 5,65cos 800 t 128,710
5 
i6  t  
 5
'
i
5

 t   i  t 
''    
6 6
8,86cos 800 t 155,67 0
   
(4.2.1) Το θεώρημα Thevenin
Το θεώρημα Thevenin, όπως και το θεώρημα Norton που θα εξεταστεί στην επόμενη παράγραφο,
έχουν ευρεία εφαρμογή στην ανάλυση πολύπλοκων ηλεκτρικών κυκλωμάτων, όταν ενδιαφέρει η εύρεση
του ρεύματος σε έναν από τους κλάδους του κυκλώματος. Σύμφωνα με το θεώρημα Thevenin, κάθε
γραμμικό ηλεκτρικό κύκλωμα, το οποίο εξετάζεται από δύο ανοικτούς ακροδέκτες, μπορεί να
 
αντικατασταθεί από μια ανεξάρτητη πηγή τάσης Vth σε σειρά με μια σύνθετη αντίσταση Z th .Εάν πρόκειται
για κύκλωμα ΕΡ, τότε αυτό πρέπει να μετασχηματιστεί προηγουμένως στο πεδίο της συχνότητας.
Προϋπόθεση για την εφαρμογή του θεωρήματος Thevenin σε γραμμικά κυκλώματα ΕΡ είναι οι πηγές
του κυκλώματος να είναι της ίδιας συχνότητας. Σε περίπτωση που οι πηγές του κυκλώματος ΕΡ έχουν
διαφορετική συχνότητα, τότε υπολογίζεται το ισοδύναμο κύκλωμα κατά Thevenin για κάθε συχνότητα
ξεχωριστά και το θεωρούμενο κύκλωμα αντιμετωπίζεται όπως στην περίπτωση εφαρμογής της αρχής της
επαλληλίας.

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 24 -
Τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για την εύρεση του ισοδύναμου Thevenin ενός κυκλώματος
συνοψίζονται στα εξής:
 Προσδιορίζεται ο κλάδος του κυκλώματος, για τον οποίο ζητείται ο υπολογισμός του ρεύματος,
της τάσης ή της ισχύος. Το στοιχείο που συνδέεται στον εξεταζόμενο κλάδο ονομάζεται φορτίο.
 Αφαιρείται το φορτίο και δημιουργούνται στο κύκλωμα δύο ανοικτά άκρα (ακροδέκτες), ως προς
τα οποία ζητείται να βρεθεί το ισοδύναμο κατά Thevenin του θεωρούμενου κυκλώματος.
Ακολούθως, υπολογίζεται η τάση ανοικτού κυκλώματος στους δύο ακροδέκτες με εφαρμογή των

γνωστών μεθόδων επίλυσης κυκλωμάτων, η οποία ονομάζεται και τάση Thevenin, Vth .

 Υπολογίζεται η σύνθετη αντίσταση του κυκλώματος ως προς τους ακροδέκτες για τους οποίους
ζητείται το ισοδύναμο κατά Thevenin, αφού προηγουμένως αντικατασταθούν οι πηγές τάσης με
βραχυκυκλώματα και οι πηγές ρεύματος με ανοιχτά κυκλώματα. Για τον υπολογισμό της

σύνθετης αντίστασης, η οποία ονομάζεται και σύνθετη αντίσταση Thevenin Z th , αξιοποιούνται οι
σχέσεις ισοδυναμίας σύνθετων κυκλωμάτων που διατυπώνονται στην παρ.(1.6). Οι σχέσεις αυτές
έχουν εξαχθεί μεν για κυκλώματα ΣΡ, ισχύουν όμως και για τις σύνθετες αντιστάσεις
κυκλωμάτων ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας.
Έστω το κύκλωμα Κ του Σχήματος 4.7(α), για το οποίο ζητείται το ισοδύναμο κατά Thevenin ως

προς τους ακροδέκτες (α) και (β), στα άκρα των οποίων συνδέεται φορτίο σύνθετης αντίστασης Z L . Με
εφαρμογή του θεωρήματος Thevenin το κύκλωμα Κ αντικαθίσταται από το ισοδύναμο κατά Thevenin, το
 
οποίο αποτελείται από μια πραγματική πηγή τάσης Vth με εσωτερική σύνθετη αντίσταση Z th (Σχήμα 4.7β).
Με εφαρμογή, τώρα, του νόμου του Ohm στο κλειστό κύκλωμα ή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff

στο βρόχο του κυκλώματος του Σχήματος 4.7(β) υπολογίζεται το ρεύμα, η τάση ή η ισχύς στο φορτίο Z L .

(α) (β)
Σχήμα 4.7. (α) Σύνθετο κύκλωμα Κ, στους ακροδέκτες του οποίου (α) και(β) συνδέεται φορτίο. (β) Ισοδύναμο κατά
Thevenin του κυκλώματος Κ, ως προς τους ακροδέκτες (α) και (β).

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 25 -
Παρατήρηση
Στην παρ.(1.4.3) διατυπώθηκε η εξ.(1.39), η οποία εκφράζει την ισοδυναμία μεταξύ πραγματικής
πηγής τάσης και πραγματικής πηγής ρεύματος, όταν η εσωτερική αντίσταση της πηγής είναι μία ωμική
αντίσταση. Η ίδια σχέση ισχύει και για κυκλώματα ΕΡ, τα στοιχεία των οποίων είναι μετασχηματισμένα
στο πεδίο της συχνότητας, οπότε η εσωτερική αντίσταση της πηγής είναι σύνθετη αντίσταση (Σχήμα 4.8).
Επομένως, η εξ.(1.39) διατυπωμένη για κυκλώματα ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας γίνεται:
  
VS  Z S I S (4.46)

(α)

(β)
Σχήμα 4.8. (α) Μετατροπή πραγματικής πηγής τάσης σε πραγματική πηγή ρεύματος στο πεδίο
της συχνότητας. (β) Μετατροπή πραγματικής πηγής ρεύματος σε πραγματική
πηγής τάσης στο πεδίο της συχνότητας.

Παράδειγμα 4.5
Δίνεται το κύκλωμα ΣΡ του Σχήματος 4.9(α) και ζητούνται να βρεθούν: (α) το ισοδύναμο κατά
Thevenin ως προς τα άκρα του κυκλώματος (Μ), (Ν) και (β) το ρεύμα, η τάση, καθώς και η ισχύς που
καταναλώνεται σε αντίσταση 5 (Ω), η οποία συνδέεται στα άκρα (Μ) και (Ν) του κυκλώματος και
αποτελεί το φορτίο του κυκλώματος. Οι τιμές των στοιχείων του κυκλώματος είναι: Ε1 = 100 (V), IS2 = 50
(A), R1 = 1,2 (Ω), R2 = 10 (Ω), R3 = 3,5 (Ω), R4 = 6 (Ω).
Λύση
(α) Υπολογίζουμε πρώτα την τάση Thevenin, Vth, στα άκρα (Μ), (Ν) του κυκλώματος. Από το κύκλωμα
του Σχήματος 4.9(α), παρατηρούμε ότι η τάση Thevenin είναι ίση με τη διαφορά δυναμικού μεταξύ των

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 26 -
κόμβων (2) και (3), αφού η αντίσταση R4 δε διαρρέεται από ρεύμα. Μετατρέπουμε την πηγή τάσης Ε1 με
την εν σειρά αντίσταση R1 σε ισοδύναμη πηγή ρεύματος έντασης (εξ.1.39)
E1 100
I S1    83,33( A)
R1 1, 2

και το ισοδύναμο κύκλωμα με τις αγωγιμότητες φαίνεται στο Σχήμα 4.9(β). Στο κύκλωμα του Σχήματος
4.9(β), θεωρούμε τον κόμβο (3) ως κόμβο αναφοράς και υπολογίζουμε τα δυναμικά των κόμβων (1) και
(2) με τη μέθοδο των κόμβων (παρ.4.1.2). Το δυναμικό του κόμβου (2) ως προς τον κόμβο αναφοράς
είναι η τάση Thevenin. Οι αγωγιμότητες των κλάδων είναι:
1 1
G1    0,833( S )
R1 1, 2
1 1
G2    0,1( S )
R2 10
1 1
G3    0, 286( S )
R3 3,5
1 1
G4    0,167 (S )
R4 6

Εάν τα δυναμικά των κόμβων (1) και (2) ως προς τον κόμβο αναφοράς (3) είναι V1 και V2 αντίστοιχα,
οι εξισώσεις του κυκλώματος υπό μορφή πινάκων (εξ.4.39) θα είναι:

G1  G2  G3  G3  V1   I S1 
 
  G3 G3  V2   I S 2 
0,833  0,1 0,286  0, 286  V1  83,33
  
  0, 286 0,286  V2   50 
1
V1   1, 219  0, 286  83,33
V     0,286 0, 286   50 
 2    
V
 1  142,85( V ) 
V    
 2  317,85(V ) 
και η τάση Thevenin θα είναι: Vth = V2 = 317,85 (V).
Η αντίσταση Thevenin, Rth, υπολογίζεται από το κύκλωμα του Σχήματος 4.9(β), θεωρώντας τις πηγές
ρεύματος ως ανοικτά κυκλώματα (Σχήμα 4.9γ). Θεωρώντας το κύκλωμα του Σχήματος 4.9(γ) από τους
ακροδέκτες (Μ) και (Ν), παρατηρούμε ότι οι αντιστάσεις R3, R4 είναι συνδεδεμένες σε σειρά με τον
παράλληλο συνδυασμό των αντιστάσεων R1, R2. Επομένως, η ισοδύναμη αντίσταση του κυκλώματος από
τα άκρα (Μ), (Ν), δηλαδή η αντίσταση Thevenin, θα είναι:
R1 R2 1,2 10
Rth   R3  R4   3,5  6 10,57()
R1  R2 1,2 10

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 27 -
Το ισοδύναμο κύκλωμα κατά Thevenin μαζί με το φορτίο συνδεδεμένο στα άκρα (Μ) και (Ν) δίνεται στο
Σχήμα 4.9(δ).
(β) Το ρεύμα, η τάση και ι ισχύς που καταναλώνεται στην αντίσταση φορτίου είναι:

(α) (β)

(γ) (δ)
Σχήμα 4.9. (α) Κύκλωμα ΣΡ (Παράδειγμα 4.5). (β) Κύκλωμα για τον υπολογισμό της τάσης Thevenin. (γ) Κύκλωμα
για τον υπολογισμό της αντίστασης Thevenin. (δ) Ισοδύναμο κύκλωμα κατά Thevenin.

Vth 317,85
IL    20, 41( A)
Rth  RL 10,57  5
VL  I L RL  20,41 5 102,05(V )
VL2 102,052
PL  RL I L2   5 20,412   2083(W )
RL 5
αντίστοιχα.

Παράδειγμα 4.6
Να υπολογιστεί το ισοδύναμο κατά Thevenin ως προς τους ακροδέκτες (Μ) και (Ν) του κυκλώματος
του Σχήματος 4.10(α).
Λύση
Υπολογίζουμε αρχικά την τάση Thevenin με αναφορά στο κύκλωμα του Σχήματος 4.10(β). Η τάση
Thevenin υπολογίζεται με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο m, αφού πρώτα
   
υπολογιστούν οι τάσεις VL1 και VL2 . Προς τούτο, υπολογίζουμε τα ρεύματα των βρόχων j1 και j2 με
εφαρμογή της μεθόδου των απλών βρόχων. Είναι:

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 28 -
  
 R  Z L1 0   j1   VS 
      
 0 Z L 2  ZC   j2   VS 
  1 
 j1   R  Z L1 0   VS 
        
 j2   0 Z L 2  Z C   VS 
 1
 j1  8  j 20 0   j 5  0,0172  j 0,0431 0  j5 
      
 j2   0 j 17,6    j 5  0  j 0,0568   j 5

 j1  0,2155  j 0,0862 
   
 j2    0,2841 

(α) (β)

(γ) (δ)
Σχήμα 4.10. (α) Κύκλωμα ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας (Παράδειγμα 4.6). (β) Κύκλωμα για τον υπολογισμό της τάσης
Thevenin. (γ) Κύκλωμα για τον υπολογισμό της αντίστασης Thevenin. (δ) Ισοδύναμο κύκλωμα κατά Thevenin.

και τα ρεύματα στους κλάδους:

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 29 -
 
 I1    j1   0,2155  j 0,0862( A)  0, 2321  158, 20 0 
        0 
 I2   j2   0,2841( A)   0,2841 180,00 
 I     j1    0,2155  j 0,0862( A)   0, 2321  158, 200 
 3        0

 I4   j2   0,2841( A)   0,2841 180,00 
 
 I   j  j   0, 4996  j 0,0862  0,5070   170, 210 
 5   2 1    
Με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο m, προκύπτει:
  
VL 2  VL1 Vth  0
      
Vth VL 2 VL1  Z L 2 I 2  Z L1 I1

    
Vth  20 900 0,284 1800  20 900 0, 2321  158, 20 

Vth   1,7240  j 1,3720  2, 203   141,490 (V )
Από το κύκλωμα του Σχήματος 4.10(γ), παρατηρούμε ότι, θεωρώντας το κύκλωμα από τα άκρα (Μ)
και (Ν), έχουν προκύψει δύο παράλληλοι κλάδοι. Ο ένα κλάδος αποτελείται από τα δύο πηνία
συνδεδεμένα σε σειρά με συνολική σύνθετη αντίσταση:
  
Z L1, L 2  Z L1  Z L 2  2  j 20  j 40()
και ο έτερος κλάδος αποτελείται από την αντίσταση και τον πυκνωτή συνδεδεμένα σε σειρά με συνολική
σύνθετη αντίσταση:
 
Z R ,C  R  Z C  8  j 2, 4( )
Η σύνθετη αντίσταση Thevenin είναι ο παράλληλος συνδυασμός των σύνθετων αντιστάσεων
 
Z L1, L 2 και Z R , C
 
 Z L1, L 2 Z R ,C  j 40 8  j 2,4 
Z th      8,6618  j 0,7103  8,6908   4,690 ()
Z L1, L 2  Z R ,C  j 40    8  j 2,4 
Τελικώς, η τάση και η σύνθετη αντίσταση Thevenin στο πεδίο της συχνότητας είναι:

Vth   1,7157  j 1,3904  2, 21  141,50 (V )

και

Z th  8,6618  j 0,7103  8,7   4,70 ()
αντίστοιχα.

(4.2.2) Το θεώρημα Norton

Το ισοδύναμο κατά Thevenin ενός κυκλώματος στο πεδίο της συχνότητας είναι μια πραγματική πηγή
 
τάσης Vth με εσωτερική σύνθετη αντίσταση Z th . Επειδή κάθε πραγματική πηγή τάσης μπορεί να
μετατραπεί σε μια πραγματική πηγή ρεύματος (εξ.4.46 και Σχήμα 4.8α), το δυαδικό του ισοδύναμου κατά
Thevenin ενός ηλεκτρικού κυκλώματος είναι το ισοδύναμο κατά Norton.

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 30 -
Σύμφωνα με το θεώρημα Norton κάθε γραμμικό ηλεκτρικό κύκλωμα, το οποίο εξετάζεται από δύο

ανοικτούς ακροδέκτες, μπορεί να αντικατασταθεί από μια ανεξάρτητη πηγή ρεύματος I N παράλληλα με μια

σύνθετη αντίσταση Z N (Σχήμα 4.11).Εάν πρόκειται για κύκλωμα ΕΡ, τότε αυτό πρέπει να μετασχηματιστεί
προηγουμένως στο πεδίο της συχνότητας. Για κυκλώματα ΕΡ με πηγές με διαφορετικές συχνότητες
υπολογίζεται το ισοδύναμο κατά Norton του κυκλώματος για κάθε ξεχωριστή συχνότητα, όπως ισχύει και
για ανάλογη εφαρμογή του θεωρήματος Thevenin.

(α) (β)
Σχήμα 4.11. (α) Σύνθετο κύκλωμα Κ, στους ακροδέκτες του οποίου (α) και(β) συνδέεται φορτίο. (β) Ισοδύναμο κατά
Norton του κυκλώματος Κ, ως προς τους ακροδέκτες (α) και (β).

Επειδή το ισοδύναμο κατά Norton ενός κυκλώματος είναι το δυαδικό κατά Thevenin και
αντιστρόφως (μετασχηματισμός πραγματικής πηγής τάσης σε πηγή ρεύματος και αντιστρόφως) είναι
προφανές ότι θα ισχύει:
 
Z N  Z th
 (4.47)
 Vth
IN  
Z th
Τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για την εύρεση του ισοδύναμου κατά Norton ενός
κυκλώματος συνοψίζονται στα εξής:
 Προσδιορίζεται ο κλάδος του κυκλώματος, για τον οποίο ζητείται ο υπολογισμός του ρεύματος,
της τάσης ή της ισχύος. Το στοιχείο που συνδέεται στον εξεταζόμενο κλάδο ονομάζεται φορτίο.
 Αφαιρείται το φορτίο και βραχυκυκλώνονται τα δύο άκρα του κυκλώματος, ως προς τα οποία
ζητείται να βρεθεί το ισοδύναμο κατά Norton του θεωρούμενου κυκλώματος. Ακολούθως,

υπολογίζεται το ρεύμα βραχυκυκλώματος I N στους δύο ακροδέκτες με εφαρμογή των γνωστών
μεθόδων επίλυσης κυκλωμάτων.
 Υπολογίζεται η σύνθετη αντίσταση του κυκλώματος ως προς τους ακροδέκτες για τους οποίους

ζητείται το ισοδύναμο κατά Norton Z N , αφού προηγουμένως αντικατασταθούν οι πηγές τάσης

με βραχυκυκλώματα και οι πηγές ρεύματος με ανοιχτά κυκλώματα. Για τον υπολογισμό της Z N

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 31 -
αξιοποιούνται οι σχέσεις ισοδυναμίας σύνθετων κυκλωμάτων που διατυπώνονται στην παρ.(1.6),
οι οποίες ισχύουν και για τις σύνθετες αντιστάσεις κυκλωμάτων ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας.

Παράδειγμα 4.7
Για το κύκλωμα του Σχήματος 4.9(α) να βρεθούν: (α) το ισοδύναμο κατά Norton ως προς τα άκρα
του κυκλώματος (Μ), (Ν) και (β) το ρεύμα, η τάση, καθώς και η ισχύς που καταναλώνεται σε αντίσταση
5 (Ω), η οποία συνδέεται στα άκρα (Μ) και (Ν) του κυκλώματος και αποτελεί το φορτίο του κυκλώματος.
Οι τιμές των στοιχείων του κυκλώματος είναι: Ε1 = 100 (V), IS2 = 50 (A), R1 = 1,2 (Ω), R2 = 10 (Ω), R3 =
3,5 (Ω), R4 = 6 (Ω).
Λύση
(α) Υπολογίζουμε το ρεύμα ΙΝ της πηγής ρεύματος του ισοδύναμου κατά Norton. Για το σκοπό αυτό,
υπολογίζουμε την τάση V2 με εφαρμογή της µεθόδου των κόμβων στο κύκλωμα του Σχήματος 4.12(β).
Είναι:

G1  G2  G3  G3  V1   I S 1 
 
  G3 G3  G4  V2   I S 2 
 1, 2190  0, 2857  V1  83,33
  0, 2857 0, 4524  V    50 
  2  
1
V1   1,2190  0,2857  83,33  0,9628 0,6081 83,33
V     0,2857 0,4524   50    0,6081 2,5949   50 
 2       
V1  110,64(V ) 
V    
 2  180, 41(V ) 

(α) (β)

(γ) (δ)
Σχήμα 4.12. (α) Κύκλωμα ΣΡ (Παράδειγμα 4.7). (β) Κύκλωμα για τον υπολογισμό της τάσης Norton. (γ) Κύκλωμα για
τον υπολογισμό της αντίστασης Norton. (δ) Ισοδύναμο κύκλωμα κατά Norton.

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 32 -
Με γνωστή την τάση V2 και με εφαρμογή του νόμου του Ohm, υπολογίζουμε το ρεύμα
V2 180, 41
IN  I4    30,07 ( A) ,
R4 6

Vth 317,85
τιμή που επιβεβαιώνεται και από την εξ(4.47), I N    30, 07 ( A) .
Rth 10,57
Η αντίσταση Norton, RN, είναι (εξ.4.47)
RN  Rth 10,57()
Το ρεύμα φορτίου IL υπολογίζεται με εφαρμογή του κανόνα του διαιρέτη ρεύματος (παρ.1.10) στο
κύκλωμα του Σχήματος 4.12(δ).
RN 10,57
IL  I N  30,07  20,41( A)
RN  RL 10,57  5
και η τάση και η ισχύς που καταναλώνεται στην αντίσταση φορτίου θα είναι
VL  I L RL  20,41 5 102,05(V )
VL2 102,052
PL  RL I L2   5 20,412   2083(W )
RL 5
αντίστοιχα. Δηλαδή, προκύπτουν τα ίδια αποτελέσματα με εφαρμογή των θεωρημάτων Thevenin και
Norton.

Παράδειγμα 4.8
Να υπολογιστεί το ισοδύναμο κατά Norton ως προς τους ακροδέκτες (Μ) και (Ν) του κυκλώματος
του Σχήματος 4.10(α).
Λύση

Υπολογίζουμε το ρεύμα Norton I N με εφαρμογή της μεθόδου των απλών βρόχων στο κύκλωμα του
Σχήματος 4.13(β). Είναι:

8  j 20 0  j 20  j1   j 5 
 0  
 j 17,6  j 20   j2     j 5 

  j 20  j 20 j 40   j3   0 
 1
 j1  8  j 20 0  j 20   j 5   0,1081  j 0,0427 0,1423  j 0,0562 0,1252  j 0,0494   j 5 
  
 j2    0 j 17,6  j 20    j 5  0,1423  j 0,0562 0,1872  j 0,0577 0,1648  j 0,0007   j 5 
    
 j3    j 20  j 20 j 40   0  0,1252  j 0,0494 0,1648  j 0,0007 0,1450  j 0,0007   0 
 
και

 j1   0,0674  j 0,1708 
   
 j2    0,5692  j 0, 2247 
 j3   0, 2509  j 0,1977 
 

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 33 -

(α) (β)

(γ) (δ)
Σχήμα 4.13. (α) Κύκλωμα ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας (Παράδειγμα 4.8). (β) Κύκλωμα για τον υπολογισμό του
ρεύματος Norton. (γ) Κύκλωμα για τον υπολογισμό της αντίστασης Norton. (δ) Ισοδύναμο κύκλωμα κατά Norton.


Το ρεύμα I N είναι:
 
I N  j3   0, 2509  j 0,1977  0,3187   141,7 0
και η σύνθετη αντίσταση Norton,
 
Z N  Z th  8,6618  j 0,7103  8,6908   4,69 0 () .

(4.2.3) Το θεώρημα μέγιστης μεταφοράς ισχύος

Σε πολλές εφαρμογές ηλεκτρικών συστημάτων θέλουμε να επιτύχουμε μέγιστη μεταφορά ισχύος από
το σύστημα (ηλεκτρικό κύκλωμα ή ηλεκτρικό δίκτυο) προς το φορτίο. Η εύρεση των συνθηκών μέγιστης
μεταφοράς ισχύος από ένα ηλεκτρικό κύκλωμα προς το φορτίο συνιστά πρόβλημα βελτιστοποίησης
μεταφοράς ισχύος. Για την ανάλυση του θέματος, θεωρούμε το ενεργό γραμμικό κύκλωμα Κ του

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 34 -
Σχήματος 4.14(α), το οποίο βρίσκεται στη μόνιμη ημιτονοειδή κατάσταση και τροφοδοτεί γραμμικό
 
φορτίο με σύνθετη αντίσταση Z L  RL  j X L . Θεωρούμε ακόμη, ότι το φορτίο, Z L , είναι μεταβλητό με

δυνατότητα μεταβολής των RL και X L ανεξάρτητα μεταξύ τους, παίρνοντας όλες τις δυνατές τιμές

( RL  0,   X L  ).
Με την προϋπόθεση ότι όλες οι πηγές του ηλεκτρικού κυκλώματος Κ έχουν την ίδια συχνότητα, το
κύκλωμα μετασχηματίζεται στο ισοδύναμο κατά Thevenin στο πεδίο της συχνότητας ως προς τα άκρα
(Μ), (Ν) και δίνεται στο Σχήμα 4.14(β). Δηλαδή, το κύκλωμα Κ αντικαθίσταται από μια πραγματική
 
πηγή τάσης Vth με μια εσωτερική σύνθετη αντίσταση της πηγής Z th .

(α) (β)

Σχήμα 4.14. (α) Τροφοδοσία γραμμικού φορτίου από ενεργό γραμμικό κύκλωμα. (β) Ισοδύναμο
κατά Thevenin ως προς τα άκρα (Μ) και (Ν) του κυκλώματος Κ.

Η πραγματική (μέση) ισχύς που παρέχεται από το κύκλωμα στο φορτίο είναι η ενεργός ισχύς που
καταναλώνεται στην ωμική αντίσταση, RL , του φορτίου
2
PL  RL I (4.48)
Το ρεύμα στο κύκλωμα του Σχήματος 4.14(β) υπολογίζεται με εφαρμογή του νόμου του Ohm στο
κλειστό κύκλωμα ή με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff
 
 Vth Vth
I    (4.49)
Z th  Z L  Rth  RL   j  X th  X L 
και το μέτρο του ρεύματος
 
 Vth Vth
I     (4.50)
Z th  Z L  Rth  RL 2   X th  X L 2
Με αντικατάσταση της εξ.(4.50) στην εξ.(4.48), η πραγματική ισχύς που καταναλώνεται στο φορτίο
είναι:

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 35 -
 2
Vth RL
PL  2 2 (4.51)
 Rth  RL    X th  X L 
Αυτό που ζητείται είναι να βρεθούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες η μεταφερόμενη ισχύος PL στο

φορτίο γίνεται μέγιστη. Για συγκεκριμένο ηλεκτρικό κύκλωμα, τα μεγέθη Vth , Rth και X th είναι σταθερά,

ενώ τα μεγέθη RL και X L του φορτίου μεταβάλλονται. Διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:

(α) Η RL είναι σταθερή και μεταβάλλεται η X L . Στην περίπτωση αυτή, η ενεργός ισχύς PL παρουσιάζει
μέγιστο, όταν
 2
PL  2  X th  X L  RL Vth
 2
0 (4.52)
X L RL  cnst .  Rth  RL  2   X th  X L  2 
 
Η εξ.(4.52) ικανοποιείται, όταν
X L   X th
(4.53)
Εάν ισχύει η εξ.(4.53), η PL παρουσιάζει μέγιστο με τιμή
 2
RL Vth
PL ,max  (4.54)
 Rth  RL 2
(β) Η X L είναι σταθερή και μεταβάλλεται η RL . Στην περίπτωση αυτή, η ενεργός ισχύς PL παρουσιάζει
μέγιστο, όταν
 2
 Rth  RL 2   X th  X L 2  RL  2  Rth  RL   Vth
PL
 2
 0 (4.55)
RL X L  cnst .
2
 Rth  RL    X th  X L  2

 
Η εξ.(4.55) ικανοποιείται, όταν ισχύει η εξ.(4.53) και επιπλέον ισχύει και η συνθήκη
RL  Rth
(4.56)
Από τις εξς.(4.53) και (4.56), συνάγεται το συμπέρασμα ότι η πραγματική ισχύς που μεταφέρεται στο
φορτίο γίνεται μέγιστη, όταν ισχύει
   
RL  j X L  Rth  j X th  Z L  Z th  Z L  Z th (4.57)

Στην προηγούμενη ανάλυση βασίζεται το θεώρημα της μέγιστης μεταφοράς ισχύος, το οποίο

διατυπώνεται ως εξής: Η ενεργός ισχύς που μεταφέρεται από μια πραγματική πηγή Vth , με εσωτερική
 
αντίσταση Z th , προς το φορτίο με σύνθετη αντίσταση Z L γίνεται μέγιστη, όταν η σύνθετη αντίσταση φορτίου
 
είναι η συζυγής μιγαδική της εσωτερικής σύνθετης αντίστασης της πηγής, Z L  Zth .

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 36 -
Όταν ικανοποιείται η συνθήκη (4.57), η σύνθετη αντίσταση φορτίου λέγεται ότι είναι προσαρμοσμένη
(matched) στην εσωτερική σύνθετη αντίσταση της πηγής. Όταν τώρα υπάρχει προσαρμογή (matching)
ανάμεσα στο φορτίο και την πηγή (εξ.4.57), η μέγιστη ισχύς που μεταφέρεται στο φορτίο, η οποία
ονομάζεται και διαθέσιμη ισχύς (available power) της πηγής, είναι
 2  2
Vth Vth
PL ,max   (4.58)
4 RL 4 Rth
Ένα χαρακτηριστικό μέγεθος είναι η απόδοση μεταφοράς ισχύος (efficiency of power transfer) από
την πηγή στο φορτίο και ορίζεται ως ο λόγος
PL P P P P
  L  S i 1  i
PS Pi  PL PS PS (4.59)
όπου PS είναι η πραγματική ισχύς που παρέχει η πηγή, PL είναι η πραγματική ισχύς που καταναλώνεται
στο φορτίο και Pi είναι η πραγματική ισχύς που καταναλώνεται στην εσωτερική αντίσταση της πηγής.
Αναφερόμενοι στο Σχήμα 4.14(β), οι ισχείς PS, PL, Pi υπολογίζονται από τις σχέσεις
 
PS  I Vth (4.60)
2
PL  I RL (4.61)
2
Pi  I Rth (4.62)

Αντικαθιστώντας τις εξς.(4.60) έως (4.62) στην εξ.(4.59), προκύπτει


Pi I Rth (4.63)
 1 1 
PS Vth

Όταν υπάρχει προσαρμογή του φορτίου προς την πηγή ισχύει η εξ.(4.57) και η πτώση τάσης στην
εσωτερική σύνθετη αντίσταση της πηγής είναι (κανόνας του διαιρέτη τάσης)
 1 
I Rth  Vth
2 (4.64)
οπότε, η εξ.(4.63) γίνεται

I Rth 1 (4.65)
  1   1  0,50 ή 50%
Vth 2

Δηλαδή, σε διατάξεις με προσαρμογή του φορτίου προς την πηγή, ο μέγιστος βαθμός απόδοσης
μεταφοράς ισχύος είναι 50 %. Ένας τέτοιος βαθμός απόδοσης σε διατάξεις μεταφοράς υψηλής ισχύος
είναι πολύ χαμηλός, επομένως μη αποδεκτός και για το λόγο αυτό οι διατάξεις μεταφοράς υψηλής ισχύος
δε λειτουργούν ποτέ προσαρμοσμένα. Από την εξ.(4.63), παρατηρούμε ότι ο βαθμός απόδοσης μεγαλώνει

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 37 -
με τη μείωση της εσωτερικής αντίστασης Rth, αφού τότε μειώνεται και η κατανάλωση πραγματικής
ισχύος στην Rth, Pi. Για το λόγο αυτό, στα κυκλώματα μεταφοράς υψηλής ισχύος επιβάλλεται να είναι
Rth  RL (4.66)
διότι τότε μεγιστοποιείται η ικανότητα μεταφοράς ισχύος από την πηγή προς το φορτίο με τις μικρότερες
δυνατές απώλειες πραγματικής ισχύος στην εσωτερική αντίσταση της πηγής , Pi,
PL  Pi (4.67)
Αντιθέτως, σε κυκλώματα χαμηλής ισχύος, όπως για παράδειγμα η κεραία ενός δέκτη ή ενός πομπού
συστήματος επικοινωνιών ή η κεφαλή ενός μαγνητοφώνου κλπ., όπου πρέπει να επιτυγχάνεται πλήρης
εκμετάλλευση από το φορτίο της διαθέσιμης πραγματικής ισχύος της πηγής, απαιτείται να γίνεται
προσαρμογή του φορτίου προς την πηγή.
Εάν το φορτίο είναι καθαρά ωμικό ( RL  0, X L  0 ), τότε για τη μέγιστη μεταφορά ισχύος από την πηγή

στην RL πρέπει να είναι


RL  Z th (4.68)
Η εξ.(4.68) προκύπτει από την εξ.(4.55) εάν θέσουμε όπου X L  0 και μετά από απλές αλγεβρικές
πράξεις , προκύπτει
PL 
 0  RL2  Rth2  X th2  RL  Rth2  X th2  RL  Z th (4.69)
RL

Εάν το φορτίο έχει σύνθετη αντίσταση με σταθερή επαγωγική ή χωρητική αντίδραση και
μεταβαλλόμενη ωμική αντίσταση ( RL  0, X L  const . ), τότε η X L μπορεί να συμπεριληφθεί στη

Z th  Rth  j  X th  X L  και επομένως η περίπτωση αυτή ανάγεται στην προηγούμενη περίπτωση. Τότε, η
εξ.(4.68) γίνεται
 2
RL  Zth  j X L  Rth  j  X th  X L   Rth2   X th  X L  (4.70)

Παράδειγμα 4.9
Στο κύκλωμα του Σχήματος 4.15(α) να βρεθεί η τιμή της μεταβλητής σύνθετης αντίστασης φορτίου
 
Z load έτσι, ώστε να έχουμε μέγιστη μεταφορά πραγματικής ισχύος από το κύκλωμα προς την Z load και στη
συνέχεια να βρεθεί η τιμή αυτής της μέγιστης ισχύος. Ποιο είναι το ρεύμα φορτίου σε συνθήκες μέγιστης
 
μεταφοράς ισχύος; Δίνονται: VS 100 600 (V ) , I S  25   300 ( A) , R1 = 30 (Ω), R2 = 15 (Ω), R3 = 40
 
(Ω), Z L  j 30() , Z C   j 5, 2 () .

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 38 -
Λύση
Αρχικά πρέπει να βρεθεί το ισοδύναμο κατά Thevenin ως προς τα άκρα (Μ) και (Ν) του κυκλώματος του

Σχήματος 4.15(α). Για το σκοπό αυτό, αφαιρείται η αντίσταση φορτίου Z load , οπότε προκύπτει το
κύκλωμα του Σχήματος 4.15(β). Ακολούθως, υπολογίζεται η τάση και η σύνθετη αντίσταση Thevenin ως

προς τα άκρα (Μ) και (Ν) του κυκλώματος. Επειδή η πηγή ρεύματος I S στο κύκλωμα δεν μετατρέπεται σε

πηγή τάσης, θεωρούμε ότι στα άκρα της πηγής ρεύματος υπάρχει μία εικονική πηγή τάσης VX .
Εφαρμόζουμε τη μέθοδο των απλών βρόχων και επιλύουμε το κύκλωμα του Σχήματος 4.15(γ). Οι
εξισώσεις των τάσεων στους τρεις βρόχους του κυκλώματος του Σχήματος 4.15(γ) είναι:
  
VX  VL  VR 2  0
  
VS  VR 2  VR1  0
  
VS  VC  VR3  0

Οι τάσεις στα άκρα των στοιχείων είναι (νόμος του Ohm):

 
VR1  I1 R1
 
VR 2  I 2 R2
 
VR 3  I 5 R3
  
VL  I 3 Z L
  
VC  I 6 ZC

(α) (β)
Σχήμα 4.15. (Συνεχίζεται).

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 39 -

(γ) (δ)

(ε)

(στ) (ζ)

Σχήμα 4.15. (α) Κύκλωμα ΕΡ στο πεδίο της συχνότητας (Παράδειγμα 4.9). (β) Αφαίρεση φορτίου και θεώρηση του
κυκλώματος από τα δύο ανοιχτά άκρα (Μ) και (Ν). (γ) Υπολογισμός τάσης Thevenin ως προς τα άκρα (Μ), (Ν)
του κυκλώματος. (δ) Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης Thevenin ως προς τα άκρα (Μ), (Ν) του
 
κυκλώματος.(ε) Βρόχοι για τον υπολογισμό των τάσεων VX και Vth . (στ) Ισοδύναμο κατά
Thevenin ως προς τα άκρα (Μ), (Ν) του κυκλώματος.
(ζ) Υπολογισμός τάσης και ρεύματος φορτίου.

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 40 -
 
Λαμβάνοντας υπόψη ότι ισχύει I S   j1 (Σχήμα 4.15γ) και αντικαθιστώντας τα ρεύματα των κλάδων
συναρτήσει των ρευμάτων των βρόχων στις προηγούμενες σχέσεις των πτώσεων τάσεων, προκύπτει:
  
VR1  I1 R1  j2 R1
   
VR 2  I 2 R2   j2  j1  R2
  
VR 3  I 5 R3  j3 R3
     
VL  I 3 Z L    j1   I S Z L
      
VC  I 6 Z C    j3  ZC   ZC j3

Αντικαθιστώντας, τώρα, τις προηγούμενες σχέσεις των πτώσεων τάσεων στο σύστημα των τριών
εξισώσεων τάσεων των βρόχων του κυκλώματος, προκύπτει σύστημα τριών ανεξάρτητων εξισώσεων με
  
αγνώστους τα VX , j2 , j3 . Μετά από απλές αλγεβρικές πράξεις, το σύστημα των τριών ανεξάρτητων
εξισώσεων διατυπώνεται υπό μορφή πινάκων:
  
1  R2 0  VX   I S R2  Z L 
 
 
0 R  R  
0   j2    VS  R2 I S 
 1 2
    
 0 0 R3  Z C   j3   VS 
 
Επιλύοντας κατά τα γνωστά το σύστημα με αντιστροφή του πίνακα των σύνθετων αντιστάσεων,
προκύπτει:
  
VX  1  R2 0 
1
  

 I S R2  Z L 
   
 j2    0 R1  R2 0  VS  R2 I S 
    
 j3   0 0 R3  Z C  VS
   




VX  1 15 0
1 
  
25   300 15  j 30  


     100 600 15  25   300 
j
 2   0 45 0     
 
 j   0 0 40  j 5, 2   
  3  

 100 60 0
  

VX  1 0,3333 0   699,76  j 462, 02 
     274,76  j 274,10 
 j2    0 0,0222 0  
 j3   0 0 0,0246  j 0, 0032   50,00  j 86,60 
  

VX  608,17  j 553,39(V )   822, 26 42,300 (V ) 
     0 
 j2    6,11  j 6,09( A)    8,63 135,10 ( A) 
 j3   0,95  j 2, 29( A)   2, 48   112,530 ( A) 
     

Η τιμή της τάσης VX υπολογίζεται εναλλακτικά και με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του
Kirchhoff στο βρόχο του Σχήματος 4.15(ε1). Πράγματι, είναι:

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 41 -
  
VX  VL  VR 2  0
      
VX VL  VR 2  Z L I S  R2 ( j2  I S )

VX  j 30   21,65  j 12,50   15  15,54  j 6, 41

VX  608,17  j 553,39(V ).
Η τάση Thevenin ως προς τα άκρα (Μ), (Ν) του κυκλώματος υπολογίζεται με εφαρμογή του νόμου
των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο του Σχήματος 4.15(ε2). Είναι:
  
Vth  VX  VR 3  0
  
Vth  VX  VR 3

Vth   608,17  j 553,39    38,00  j 91, 60 

Vth  570,17  j 461,79  733, 72 39,000 (V )
Η σύνθετη αντίσταση Thevenin ως προς τα άκρα (Μ), (Ν) του κυκλώματος υπολογίζεται κατά τα

γνωστά από το κύκλωμα του Σχήματος 4.15(δ), από το οποίο παρατηρούμε ότι είναι R1  R2 , Z C  R3 και η
  
Z L σε σειρά με τις συνδυασμένες αντιστάσεις R1  R2 και Z C  R3 . Επομένως, η Z th θα είναι:

 R1 R2 R3 Z C 
Z th     ZL
R1  R2 R3  ZC
 30 15 40    j 5, 2 
Z th    j 30
30  15 40  j 5, 2

Z th 10, 67  j 24,89  27,08 66,800 ()
Το ισοδύναμο κατά Thevenin ως προς τα άκρα (Μ) και (Ν) του κυκλώματος φαίνεται στο Σχήμα
4.15(στ).

Για μέγιστη μεταφορά ισχύος στο φορτίο, Z load , πρέπει να είναι (εξ.4.57):
 
Z load  Z th 10,67  j 24,89  27,08   66,800 ()
και η μέγιστη πραγματική (μέση) ισχύς που μεταφέρεται στο φορτίο είναι (εξ.4.58):
 2
Vth 733,72 2
Pmax   12.614 W 
4 Rth 4 10, 67
Το ρεύμα μέσα από το φορτίο υπολογίζεται με εφαρμογή του νόμου του Ohm στο κλειστό κύκλωμα
του Σχήματος 4.15(ζ). Είναι:

 Vth 733,72 390
Iload    
Z th  Zload 10,67  j 24,89   10,67  j 24,89 

Iload  26, 72  j 21,64  34,38 390 ( A).

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης

 - 42 -
Βιβλιογραφία 4 ης Ενότητας

[1] «Ανάλυση Ηλεκτρικών Κυκλωμάτων», Ν. Ι. Μάργαρης, Εκδόσεις ΤΖΙΟΛΑ, Θεσσαλονίκη,

2010.
[2] «Ηλεκτρικά Κυκλώματα», Γ. Ε. Χατζαράκης, Τόμος Β΄, Εκδόσεις ΤΖΙΟΛΑ, Θεσσαλονίκη,
2002.
[3] «Ηλεκτροτεχνία», Θ. Ι. Κοσμάνης, Εκπαιδευτικές Σημειώσεις, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,
Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Βιομηχανίας, Βόλος, 2005.
[4] «Ηλεκτρικά Κυκλώματα», Ι. Δ. Κανελλόπουλος, Χ.Ν. Βαζούρας, Σ. Ν. Λιβιεράτος, Εκδόσεις
ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αθήνα 2006.
[5] «Ηλεκτρικά Κυκλώματα», Δ. Ευθυμιάτου, Β’ Έκδοση, Σχολή Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 1976.
[6] «Ανάλυση Ηλεκτρικών Κυκλωμάτων», Π. Χ. Βαφειάδη, Δεύτερη Έκδοση, Αθήνα 2000.

«Ηλεκτροτεχνία – Ηλεκτρικές Εγκαταστάσεις»,Τμήμα Μηχανολόγων Π.Θ., Γ. Περαντζάκης