-Metodologija arh istrazivanja (anticka I srednjovekovna):

1) kabinetsko/desktop istrazivanje
2) arh rekognosciranje – prospekcija
3) neinvazivne metode arh istrazivanja
4) arh iskopavanja
5) obrada pokretnog arh materijala
6) smestaj arh materijala
7) publikovanje

-Kabinetsko istrazivanje:
1) istorijski izvori
2) putopisi I spijunski izvestaji
3) rezultati ranijih rekognosciranja
4) analiza satelitskih snimaka I aero-fotografija
5) analiza toponima

-Prospekcija:
1) kasna jesen/rano prolece
2) geomorfoloska karta
3) obilazak lokacija koje su poznate od ranije
4) obilazak lokacija uocenih prilikom kabinetskog rada
5) razgovor sa mestanima
6) posmatranje konfiguracije terena I povrsinskog sakupljanja pokretnih nalaza
7) dokumentovanje uobicajenih nalaza

-Neinvazivne metode:
1) satelitski snimci
2) aero-forografije
3) LIDAK tehnologija
4) geo-fizicka prospekcija

-Arh iskopavanja:
1) vrste (sondazna, sistematska, zastitna)
2) dozvola, arh kampanja
3) ekipa I oprema
4) odabir polozaja sonda I njena velicina
5) postavljanje sonde
6) metodologija I stratigrafija (horizonti, slojevi, jame I ukopi)
7) datovanje (pokretni nalazi, ostave, novac)
8) dokumentacija

-Obrada pokretnog arh materijala

1) crtez pokretnih nalaza
2) studijska zbirka I C nalazi
3) iscrtavanje, fotografisanje
4) razvrstavanje nalaza po blokovima
5) obrada keramike I stakla I ostalih pokretnih nalaza
6) opis predmeta
-Smestaj arh materijala
1) nadlezni muzej
2) inventarska knjiga
3) deponovanje nalaza
4) muzejske zbirke I kustosi
5) izozbe

-Sinkretizam – spajanje bozanstva

-Nema materijalnih ostataka hriscanstva iz prva dva veka nove ere. Hriscani su u prva dva veka koristili
iste predmete kao I ovi sto nisu hriscani (epigrafski spomenici, numizmaticki nalazi, pokretni, nepokretni,
sve znaci). Sahranjivanja – svakodnevni predmeti sa hriscanskim motivima. Paganska I starohriscanska
umetnost su skoro slicne, tj imaju iste motive.
-Iričekova linija – linija se povlaci izmedju oblasti gde se govorio latinski a gde grcki
-Katakombe u Rimu – smatraju se za kolevke hriscanske umetnosti (drugi razlog zasto su bitne jesu mosti
mucenika)
-Derosi – izdvaja arheologiju od teologijel “La roma soteranea christiana”
-1844 – pocinje sa egzaktnim merenjima katakombi, Marči
-Kicna crkva – 3 vek, najstariji hriscanski objekat poznat u svetu, Ture Europus, krstionica pronadjena
-Freske iz katakombi 3 vek, sarkofazi 4 vek, na istoku ima spomenika pre 4 veka, nema postojanja crkvi
pre 4 veka
-Mihajlo Valtrovic – prvi professor arh na filozofskom fakultetu u BG 1881
-Porfirit – kamen od kojeg je napravljen sarkofag, crveni neki
-Prvi rimski bedemi (3 vek pne) – vezuju se za Servija Galija
-Aurelije – aurelijanski zidovi, zavrseni oko 280 god, 19km duzine, na svakig 30-ak metara nalazile se kule
kvadratne osnove
-Rim: crkva sv. Krsta, crkva sv. Jovana Lateranskog
-Eklesija – zajednica bilo koje vrste; u period pre nego sto je hriscanstvo prihvaceno kao zvanicna religija;
skup ljudi koji su verovali u jednog boga
-Konstantinove crkve – petobrodne sa tranzeptom

KONSTANTINOPOLJ
-324 – Konstantin pobedio Licinija I za 6 god (11. Maj 330) podize Konstantinopolj
-Kruzni forum (Caricin grad takodje kruzne osnove)
-Opus mixtum – kamen I opeka; tehnika kojom su gradili zidove
-Dva paralelna niza bedema. Na kulama su bile baliste. Ispred nizeg bedema rov/fosa/jarak. Valum –
zemljani zid koji nastaje kopanjem rova/jarka. 9 kapija, zlatna vrata su najbitnija. 100km duge akvadukte
za dovodjenje vode.

JERUSALIM
-132-136 – Hadrijan, ustanak Bar Kokhba
-Rimljani ruse hram jevreja I podizu hram Venere da bi sprecili okupljanje lokalnog stanovnistva
-Konstantin podise crkvu sv. Groba (sadrzi Hristov grob) na mestu hrama Venere
-Avari nisu prihvatili hriscanstvo I propali su

ANTIOHIJA
-64 g ne – ulazi u sastav Rimskog carstva, jedan od gradova gde je hriscanstvo najranije prihvaceno ( I
vek)
-na ostrvu Avi (centralni deo grada) palate, terme, circus
-341 – prvi hriscanski sukob
-crkve: stara velika makadejaca, svetiliste babilasa, pocetak krstoobrazne osnove

MILANO
-Dioklecijan proglasava tetrarhiju I prestonicu prebacuje u Milano
-sedes imperi – mesto gde vladar sedi
-podizanje bedema I crkava
-izvan grada nalazio se Maksimijanov mauzolej
-crkva sv. Tekle – krstionica

SOLUN
-osnovan III-IV vek, doba helenizma, bedemi od kamenih blokova (najveci deo IV vek)
-obnova Teodosija I
-akropolj – gubi prvobitnu svrhu I pretvara se u nekropolu
-Galenijeva palata, crkva sv. Dimitrija, Bogorodica A., kovanica novca
-deporicio auxautos – sahranjivanje sto blize crkvi

RAVENA
-Rimljani osvajaju u 3 vek pne, podizu bedeme
-Oktavijan Avgust – smesta mornaricu u Raveni
-400 g ne – prebacuju prestonicu iz Rima u Ravenu
-kovanje novca V-VI vek
-530 g ne – episkopski kompleks
-crkva sv Jovana Jevandjeliste, crkva sv Krsta sa mauzolejem Gale Placidije, sv Lavrentije
-Teodosije I – osvaja deo Italije, Dalmaciju, Panoniju
-Pojava dvojnih crkava
-Teodosijev mauzolej
-San Apolinaze in Classe – prvi ravenski episkop iz 2 veka
-Oko 600 Ravena gubi znacaj

-vidovi sahranjivanja (spaljivanje i inhumacija)

-funerarna praksa (verovanje, socijalni status, odnos sahranjenog i onih koji ga sahranjuju)
-grobni inventar i grobni prilozi
-hriscanstvo (ukidanje grobnog priloga)
-grobno mesto (jednostavna raka, grob koji je ozidan, grobnica, sarkofag)
-sahranjivanje careva, aristokratije i populusa

-Mala Kopašnica - novi vid sahranjivanja, kod leskovac - nekropola, spaljivanje

-necropolis (grad mrtvih)

-funerarna praksa (kremacija i inhumacija)
-grobni inventar i grobni prilog
-hriscanstvo, Milanski edikt 313. godine (hriscanstvo kao ravnopravna religija)
-grobno mesto (grobna jama, drveni sanduk, zidani grob, sarkofag, grobnice) kao pokazatelj socijalnog
statusa i odnosa prema zagrobnom zivotu
-depositio ad sanctos (sahranjivanje u blizini svestenika ili drugih svetih mesta)
-slikane grobnice (paganske i hriscanske)
-Singidunum, nekropola u ulici tadeuša košćuška
-Vranje, Davidovac - Crkvište

KASNOANTICKE SLIKANE GROBNICE NA TERITORIJI SRBIJE

-Beška (lok.)
 Nekropola u beskoj, biritualna, stotinak gribova
 Grobnica sa dvoslivnim krovom
 Bracni par (Z zid), tri moire (bica zaduzena za ljudsku sudbinu)/parcae/suđaje sa nimbom (I zid),
zone sa imitacijom mermera, meandra, paunovi i floralni motiv (J zid), zone sa slugama sa
darovima, meandar, floralni motiv (S zid)
 Nalazi staklenih posuda, keramicke lampe, zlatna krstasta fibula, novac URBS ROMA kovan 330-
333 godine u Solunu

-Sirmium (lok.)
 Jedna od prestonica rimskog carstva u doma tetrarhije
 Grob br 3 uz SI zid bazilike sv Irineja, prva polovina 4. Veka
 Sistematski istrazen 1976
 Orijentacija JI-SZ ozidan kamenim plocama, opljackan
 Floralni motivi
-grobnica u ulici Mike Antica
 2002 otkrivena
 Nije arheoloski adekvatno istrazena
 I-Z, nacinjena od opeka vezanih krecnim malterom, dvoslivni krov, opljackana, 4. Vek
 Sahranjeni majka sa detetom, sekundarni sahranjeni
 Motiv riblje krljusti ili opus ectile, floralni motiv (bršljen, žir, žitarice), figuralni motivi, grafit sa
imenom Jone
 Natpis mesavina latinskog i grckog jezika
-grobnica kod bazilike sv Sinerota u Crvenoj ulici
 Opljackana, 4 vek
 1960 otkrivena
 I-Z nacinjena od opeka vezanih krecnim malterom, dvoslivni krov
 Floralni motivi

-Čalma (lok.)
 U calmi su otkrivene 1969 dve grobnice, jedna oslikana druga nije
 Pravougaone osnove sa apsidnim delom na zapadu, I-Z, poluobličasti svod, freske žućkasta
podloga sa motivima izvedenim crvenom ili zelenom bojom
 Poprsje mladica (J i C zid), zenska figura u plavoj haljini ispred rajske ograde (I zid)
 Drvena kutijica, sa oplatom od bronze (motivi: avramova zrtva, umnozavanje hleba i riba)
 Nalazi: sva gvozdena kljuca, staklene posude, novac Licinija I, Konstantina I. Konstamca II, koji je
najmladji i koji je kovan 337-341 U solunu

-Viminacijum (lok.)
 Paganska grobnica (predstava zenske figure, ‘Monaliza Viminacijuma’)
 Kovao se novac u 3. Veku, bronzani novac
  Hriscanska grobnica (hristogram, scena lova koja se vezuje za zivot pokojnika, paunovi)

-Naisus (grad)
⁃ Jagodin Mala (nekropola)
 Jagodin mala nekropola u nisu, 1932 Adam Oršić-Slavetić, 5 crkve, preko 300 groba (jednostavne
rake, zidani grobovi), 65 grobnica, sarkofazi (kamen, olovo)
 Grobnica otkrivena 1888, sa predstavom krsta tipa crux gemmata (bilo koj krst koj je sa prednje
strane ukrasen dragim kamenjem), Valtrovic istrazivao, bačvasti svod, predprostor
 Bazilika sa martirijumom (funerarna bazilika), trobrodna, narteks, jedna apsida spolja i iznutra
polukruzna, 21x15m, kraj 4 veka/prva polovina 5 veka, marterijum (gde je sahranjen mucenik), I-
Z, manji olovni sarkofag pronadjen u juznom delu narteksa, skelet u svili, predstava krsta i
Konstantin i naslednici ili sveti trojstvo, dete/mlada osoba visokog staleza, u blizini marterijuma
 U blizini ove gore nadjeno jos 17 grobnica, od kojih su 4 neopljackane. Jedna od njih kod mosta
mladosti oslikana crvenom bojom. U grobnici otkriven novac Anastazija I, kao i ostaci dva drvena
sanduka
 Grobnica sa hristogramom, pantelejska ulica, 2006 god, na svodu se nalazi hristogram u
trijumfalnom vencu palminig/lovorovig lista, na Z predstava sidra u klipeusu kao i imitacija
mermerne oplate. Staklene posude, svilena odeca sa zlatovezom, i novac Teodosija I kovan 393.
kraj 4/prva polovina 5 veka.
 Grobnica sa predstavom sv Petra i Pavla. 1953 u ulici kosovke devojke. Poluoblicasto zasvedena
grobnica. Predstave ove dvojice, jos dva nepoznata svetitelja, rajski vrt. Rasprava Lazara
mirkovica i Djordje boškovića. Datovana novcem justinijana I, koji se kovan 532-537.

-Siristra (bugarska, grad)

 Durostorum, grad na obali Dunava u Bugarskoj
 Podignut u 1. veku, krajem 4. veka postaje episkopsko sediste. Osvojen sredinom 5 veka od
strane Huna. Justinijan I ga obnavlja.
 ⁃ grobnica
 1942 otkrivena. Poluoblicast svod. Kamen i opeka vezani malterom. Podnica od opeka. Z-I.
Poslednje dve decenije 4. veka.
 Z strana - predstava bracnog para i dve sluge. I - prozor uokviren sa dva svecnjaka. J i S - po tri
metope, na kojima se nalaze po dve sluge i sluskinja. Na svodu se nalaze 63 polja sa floralnim,
geometrijskim,... motivima.

-na jugu madjarske neki grad - Peč - Sopiana

 prva svedocanstva hristijanizacije poticu iz 4. veka
 Biritualne nekropole, oslikane grobnice (predstva sv petra i pavla, Grobnica sa krčagom, itd
-grobnica sv petra i pavla
 Pravougaona osnova, S-J, poluoblicast svod. Mauzolej koji je unisten. 1782 oktrivena.
 S-hristogram i apostoli sv petar i pavle, J-predstave vitica. Z-adam i eva ispod drva znanja, mit o
Joni, prorok danilo. I-bogorodica i tri mudraca, predstava Noje. Na svodu se vide 4 predstave
(predstavljaju godisnja doba) u medaljonima

-solun
 prestonica cara Galerija
 Eustorgijeva grobnica, 4 vek, poluoblicasti svod, pravougaona. Na jednom zidu predstava oca,
majke i dva sina. Po drugim tumacenjima to su bracni par (Flavije i Aurelija) i dve sluge. Nude
 libacionu zrtvu (tecna zrtva) ‘’majci svih, Aureliji Prokli’’ o cemu svedoci natpis koji takodje sadrzi
i hristogram.

Paganski hramovi
-politeisticke religije
-ima prostoriju u kojoj se nalazi statua bozanstva ili relikvija
-samo svestenici imaju pristup
-oltar

Katakombe
-prelazni period, podzemna groblja
-tuf, sahranjivanje, vulkanski kamen
-Rim 60-ak katakombi, II-IV vek I VI-VII vek mucenici
-pagani, jevreji, hriscani
-tuneli u vise nivoa I do 20m ispod zemlje
-kubikulum (prostorija u hodniku koja ima niše za pokojnike)
-arkosolijum (otvor u zidu gde je gornja ivica lucna
-lokulus (niša za telo u zidu)
-slikarstvo ukazuje na to da li je u pitanju hriscanski grob – hriscanski simboli

-Najstariji manastir – sv Katarina, Sinaj, IV vek, kao relikvija cuva se nesagoriva kupina
-Grobni inventor – sve sto je nadjeno u grobu
-Grobni prilog – premeti koji predstavljaju deo rituala

DELOVI CRKVE
-narteks ili priprata
-naos ili brod
-oltar ili svetiliste, na sredini prostora ima udubljenje gde su se cuvale relikvije, oltarski proctor prekriven
ciberijumom (ono kao nadstresnica, iznad astal, stiti ga valjda, tako pise na wiki)
-bema ili bina
-apsida ili okrugli zavrsetak, gornja strana zavrsena polukupolom, spoljna strana moze biti I viseugaona ili
polukruzna, polukruzne sa unutrasnje strane
-deambulatorijum – hodnik kojim se moze zaci iza oltara
-konfesija – predprostor ispred groba mucenika
-kripta – podzemna prostorija/hodnik
-subeslijum – sedista za svestenstvo
-pastorforijum – manje prostorije pored prostora za oltar, mogu biti smestene I u bocne prostorije
narteksa
-protezis – mala prostorija pored oltara, ostava, S strana
-djakonikon – J strana oltara, ostava isto
-ambon – ono fensi uzvisenje, gde se svestenik popne I cita biblijske tekstove, vise tipova: prilaz sa
jednim stepenistem I sa dva
-solea – ogradjen proctor koji void od oltara do ambona
-templon/sektum – ograda koja ogradjuje oltarski prstor
-meno – stub prozora, sirok koliko I zid prozora, na krajevima se nalaze polukolonete
-kupola – svod u obiku polulopte
-lezena – uzana plitka ispupcenja na spoljasnjim zidovima crkava
-bapsiterijum – krstionica
-atrijum – dvoriste
-

Vrste ookretnih nalaza

⁃ gradjevinski elementi (opeka, kamen, crep, metalni gradjevinski delovi)
⁃ Oprema kuce (oprema za zakljucavanje, za osvetljavanje, delovi namestaja, mortarijumi, žrnjevi)
⁃ Keramika
⁃ Delovi odece i nakot
⁃ Predmeti religijskog karaktera (svešteničke insignije, bogoslužbeni predmeti, predmeti lične
pobožnosti)
⁃ Ratnicka i konjska oprema (vojna oprema, uzengije-avari)
⁃ Alat
⁃ Pribor i oprema za odrzavanje higijene i ulepsavanje
⁃ Novac i novcarske vage

Opeka - opus mixtum (visoke gradjevine)

567 - stizu Avari na prostor Panonije pozvali ih neki da pobede Gepide

568 - ovaj narod sto ih je pozvao shvati da su zasrali pa odu u italiju a avari sami ostanu na ovaj prostor
582 - avari zauzimaju sirmijum
584 - avari osvojili singidunum
626 - pocinju sukobe na zapadu

Lok. Svetinja - naselje koje se pripisuje germanima i istrazen je, nalazi se kod Viminacijuma; nalazi se na
poluostrvu zbog toga ima jedan bedem sa dve kule sa pristupacne strane; pruga polovina 6 veka; bili su
federati (najamljeni placenici); kuce pribivene uz bedem i nalaze se sa obe strane jer im je zivotu u
utvrdjenom naselju bio stran/nepoznat; gepidi ziveli tu

Oprema za osvetljavanje - nosac kandila/lampe; kadilo staklena posuda u koju se sipa ulje onda se zapali
i gori; polijeleji/polikandila su neka vrsta lustera, na teritoriji Srbije ima samo 4 skroz ocuvana (mogu biti
liveni, mogu biti kompozitni (gamzigrad) i mozd biti ovaj luk i onda postolja za lampe su dodatno
prikacena); kandelabra svecnjak; karamicke lampe (žiške), tipovi balkanski i maloazijski; bronzane lampe
(mogu imati hriscanske motive, za bogatije, primeri-Panjevac kod Ćuprije)

Keramika: ⁃ nacin izrade ⁃ Kuhinjska keramika ⁃ Trpezna keramika (100% presiscena glina, crvenkaste
boje) ⁃ Transportna keramika (amfore) ⁃ Keramika za skladistenje (pitosi) ⁃ Tehnicka keramika Keramika
na caricinom gradu radjena bez upotrebe vitla

Funkcionalni delovi odece (garderobne igle, kopče za kaiš-tipa jasjada 1/2 7vek, sučidala 6vek, tip
balgota 7-8vek, tip korint 7-8vek, fibule-lučne fibule sa povijenom stopom, sa pseudo-omotom) i nakita:
⁃ moda (delovi torbica-papa kopča (1/4 7vek) ⁃ Nošnja ⁃ Etnicka atribucija

Predmeti religijskog karaktera:

⁃ Bogosluzbeni predmeti (procesijski krst, kadionice, diskosi, putiri, bokali)
⁃ Predmeti lične poboznosti (privesci, relikvijari, ampule)
  Kadionica - pepeljevac kod kursumlije 7-8vek
 Podgorička čaša - tanjir neki ili poklopac od stakla (4-5 vek)
 Relikvijar sa gradine na jelici-oblik sarkofaga, pise sveti petar pavle i jovan, slucajan nalaz, ali na
mestu gde je nadje profesor milinkovic nasao crkvu, 6vek
 Relikvijar iz gamzigrada-oblik sarkofaga, nema poklopac, 6vek
 Relikvijar iz gadžinog hana-u blizini nisa, oblik sarkofaga

Vojna oprema:
⁃ defanzivna (šlem tipa baldenhajn)
⁃ Ofenzivna
⁃ Konjska oprema

Alat i pribor
⁃ arheoloski nalazi i njihovo tumacenje
⁃ Ruralizacija
⁃ Ostave
⁃ Poljoprivredni alat (zamljoradnja i stocarstvo)
⁃ Alat za obradu drveta
⁃ Za obradu kože
⁃ Za obradu metala
⁃ Pribor za lov i ribolov
⁃ Ostale vrste alata

Novac

Kasnoanticka keramika
Žuta avarska keramika (pozno avarski period, drugu avarski kaganat)
na teritoriji Bugarske Amforoidni krčazi - na drskama se nalaze urezi runa
⁃ glina
⁃ Primese
⁃ Izrada keramike sa/bez upotrebe vitla (brzo/sporo)
⁃ Ukrasavanje pre (urezivanje i pečaćenje) i posle (glačanje, slikanje, gledosanje) pečenja
⁃ Pečenje u pećima ili jamama koje se nalaze u radioničarskim centrima
⁃ Faktura Prema svojoj nameni keramicki materijal se moze svrstati:
⁃ gradjevinska keramika (opeka, tegule, imbreksi, vodovodne cevi, tubulusi)
⁃ Keramika za transport (amfore - maslinovo ulje, vino, usoljena riba, žito,...; proizvode se gde i roba pa
su i pokazatelj kretanja i putev trgovine uglavnom vodenim putevima; loptaste amfore za ulja (amforae
oleariae), za vino su izduzenog oblika (amphorae vinariae), a za ribu dugog tela, jako debelih zidova i
masivnog dna; Ostija (luka u Rimu)-Monte Testaccio (vestacko brdo koje je nastalo od razbijanih
amfora); Tituli picti i tituli puncti-naslikani i naslikani narezi koji su govorili o tome sta se transportovalo
u amforama; oblasti: Z mediteran, I mediteran, oblasti Ponta, S afrika, lokalne posude; kod nas na lok
Svetinja i Bosmana gde cine cak 90% keramickog materijala)
-kriza krajem 3 i pocetkom 4 veka
-teodosije I (379-395) i federati -hunski prodor sredinom 5 veka
-renovatio imperii - anastazije I (491-517) i justinijana I (527-565)
-ruralizacija i dezintegracija, veryikalna migracija

-alat i pribor: za poljoprivredu, obradu drveta, kamena, metala, koze, vune, hrane, za pravljenju
lekova,...
-ostava iz sirmijuma (poljoprivredna ostava, ašov, motika - otkrivena na prostoru hipodroma)
-ostava iz Boljetina (poljoprivredna ostava, motika, dvozuba motika, srp, rucna kosa, deo instrumena za
oranje - ral, nakovnji - obrada metala)
-ostava iz gamzigrada (livacka gvozdena kasika, keramicka posuda - za livenje metala, ral, motika, neka
vrsta bradve - za drvo, kosir, srp, klepetoš - zvono za krave)
-ostava iz salduma
-ostava iz diane (za obradu drveta)
-ostava iz poljane (dolabra - kramp i sekira all in one, crtala - delovi pluga, lanac sa izduzenom osmicom -
deo pluga)
-ostava iz bosikoljca (jedini alat za rudarenje, alat za razvrstavanje ruda, dva svrdla, sekire, dleta (iz
profila kao trougao sa strane, samo 6 vek))
-ostave iz gradine na jelici (stavljene tu nakon sto je crkva prestala da funkcionise; budak, alatka koja
izgleda kao srp ali nije vec je za struganje drveta, nepoznat predmet koji lici na testeru ali nije)
-ostava sa hisara, leskovac
-ostave iz caricinog grada (br 1 - ćuskija, klin za cepanje kamena)

PRIMERI:
-za obradjivanje zemlje - motika, budak, pijuk
-za kosidbu/zetvu-kose, srpovi, kosiri, tulac
-sekire, strugaci za koru drveta
-cesalj za vunu - grebeno -preslica - ono dugacko sa pticice gire -vretena - ono okruglo gde se vrti ono
gore (kamen, keramika, kost)
-alat za obradu kože - strugaci za ciscenje koze, igle za sivenje -za ribolov - tegovi za mrezu (keramika),
udice, za popravku mreze,
-udica za gradine na jelici - z morava udaljena 20km odatle -kovacka klesta sa gradine na jelici
-maše - za prenos žara
-mortarijum i nedovrsen mortarijum (avan)

Zakljucak:
⁃ hronoloska neosetljivost alata
⁃ 23 ostave (10 stariji horizont 13 mladji) - 4/5 vek, 6 vek
⁃ 13 poljoprivrednih, 3 za obradu drveta, 1 za metal, 1 rudarska
⁃ Ukazuju na resurse balkana
⁃ Rudarstvo - Aeliana Pincensia do sredine 5 v (jedna od 5 celina)
⁃ Nalazi novca i ostava iz 6 v
⁃ Poljoprivredna dobra, Villa Rustica, veliki gradovi
⁃ Maksimijan (285-305) - mercenarii, Galerije (armentarius)
⁃ Paleobotanika i paleozoologija - pomazu arheolozima
⁃ Krupna, sitna stoka, zivina
⁃ Caricin grad - dve faze (justinijanova i post justinijanova faza; orva faza i krupna i sitna stoka ubijaju i
koriste u ishrani dok su mladuncad; u kasnijij tek nakon sto porastu i ostave potomke se ubijaju i koriste
u ishrani)
⁃ Ruralizacija i dezintegracija (singidunum 584 i solun 617/618), vertikalna migracija, ekstenzivna
poljoprivreda
⁃ Zahladjenje 535/536, vulkani, zemljotresi
⁃ Kuga 548
⁃ Poljoprivreda (ratarstvo, sticarstvo, zanatstvo) - nakon huna nema plugova
⁃ Eksploatacija zivotinjskog mesa
⁃ Odsustvo pluga i mladjem horizontu (nakon huna)
⁃ Znacaj alata za stanovnistvo