Dokuz Eylül Üniversitesi

İnşaat Mühendisliği Bölümü

Alternatif Yapı
Malzemeleri

5. Yapılarda cam kullanımı

5.1. Camların tarihçesi

1
5.1. Camların tarihçesi

 Cam: Inorganik, amorf yapılı silikat sistemidir.

 Katı halde de sıvı özellikleri göstermesi işlenme camı özel kılıyor.

 Cam çok eski tarihlerden beri bilinmesine rağmen, büyük plaka

şeklinde üretilememesi nedeniyle, ancak XX. yüzyıl başlarından
itibaren yapıda bugünkü şekliyle kullanılmaya başlamıştır.
2
5.1. Camların tarihçesi

 Doğada silis atomunun en çok bulunan 8 atoma (O, Si, Al, Fe, Ca, K,
Na, Mg) oranı %31’dir. Dünya yüzeyinde silis ve oksijen içeren
minerallerin %78’ini oluşturur.

 Camsı silis ve kristalin silis içeren mineraller: agat, ametist, kuvars..

3
5.1. Camların tarihçesi

 İnsanoğlu volkanik cam veya obsidyen diye anılan doğal camı çok eski
zamanlarda keşfetmiş ve bu doğal madeni işleyerek, bıçak, ok ucu,
silah, süsleme aracı ve mücevher olarak kullanmıştır.

4
5.1. Camların tarihçesi

 Mısıra komşu olan Babil'de de cam sanatı

oldukça ileriydi.

 Babilde bulunan bir kil tablanın üzerine bilinen

ilk cam reçetesi kazınmıştır: 60 ölçü kum, 180
ölçü alg ve deniz yosunu külü, 5 ölçü güherçile
(potasyum nitrat) ve 3 ölçü tebeşir (kireçtaşı).

5
5.1. Camların tarihçesi

 Suni camın ilk olarak nasıl üretildiğine dair hiçbir kanıt olmamasına
rağmen, Romalı bir tarihçi olan Pliny, camı ilk olarak Finikeli
denizcilerin bulduğuna işaret eder. Hikayeye göre denizciler, Suriye'nin
Prolemais bölgesindeki sahilde bir kamp kurarlar ve ateş yakarak
kaplarını, aynı zamanda yükleri olan soda blokları üzerine koyarlar.
Ertesi gün uyandıklarında, ateşin sıcaklığından dolayı kum ve sodanın
camı oluşturduğunu görürler.

6
5.1. Camların tarihçesi

 Camın ilk olarak Mısırlılar ve Finikeliler tarafından İ.Ö. 2. yüzyılda

üretildiği söylense de, Mezopotamya'da bulunan ilk cam
örneklerinin tarihi, İ.Ö. 3. yüzyıla dayanmaktadır.

Erken dönemlerde, cam sanatı daha

çok Mısır ve Mezopotamya'da
gelişmiştir

7
5.1. Camların tarihçesi

 M.Ö. 300 ve M.Ö 20 yıllarına gelindiğinde, bugün "Cam Üfleme Tekniği"

dediğimiz teknik, Suriyeli cam ustaları tarafından kullanılmaya
başlanıyor.

Lübnan: üfleme tekniği ile üretilmiş cam sürahi

Vid.slayt 8

8
5.1. Camların tarihçesi

 Cam boncuk süs eşyası üretim ocağı (temsili)

9
* Sarı cam kurşun ile mavi cam ise kobalt oksit kullanarak renklendirmektedirler.
5.1. Camların tarihçesi

Mısırda halen yaygın turistik

 7. yüzyıldan itibaren Mısır'ın İskenderiye şehri cam yapım merkezi
haline geliyor.

10
5.1. Camların tarihçesi

Döküm yöntemiyle cam üretimi

 Düz yüzeye dökülerek üretilmiştir. Pompei kalıntılarda bu yöntemle
üretilmiş yeşil-mavi renkli cam ürünlere rastlanmıştır. Romada önemli
binalarda kullanılmış, buradan dünyaya yayılmıştır.

 Ancak optik özellikleri kötüdür.

 Kıbrısta bulunan 3. yüzyıldan kalma (Roma

döküm) cam eşyalar
11
5.1. Camların tarihçesi

 Bronz çağı sonlarında

Akdenizde cam üretimi ve
ticareti

 4. Yüzyılda Avrupa’da üretilen cam

kadehler (Corning, Cam Müzesi)

12
5.1. Camların tarihçesi

 Avrupa’da ilk cam işleme çalışmaları Roma

İmparatorluğu dönemine kadar uzanır.
İmparatorluğun çöküşünden sonraki
yüzyıllarda İtalya’dan Almanya ve Batı
Avrupa’ya yayılmıştır.

 Yandaki resimde Diderot’un ansiklopedisinden

alınan bir cam fırını örneği görülmektedir.

 Bu fırın bacaları olan bir başka bina içinde

bulunmakta böylece işçilerin ısıdan ve
dumandan korunması sağlanmaktadır.

13
5.1. Camların tarihçesi

 Camın Endüstriyel anlamda kullanım amacıyla üretiminde öncüler

Fransız, İngiliz ve göçmen Amerikan Kolonileridir.

 Virjinya’ya yerleşen Amerikan göçmenleri burada Amerikanın ilk

fabrikasını kurarlar (1609). Cam, kolonilerin ilk ihraç ürünlerindendir.

 Manhattan adasında 1645-1767 yılları arasında pek çok cam fabrikası

kurulmuştur.

14
5.1. Camların tarihçesi

 Sanayi devrimi öncesinde Avrupa'da kullanılan 2 geleneksel düz cam

üretim yöntemi:

1. Taç yöntemi (Crown glass, Normans) ortaçağ

2. Üfleme ve sonrasında işleme yöntemi (Muff, cylinder or broad glass)

15
5.1. Camların tarihçesi

 Yüzyıllarca yüksek kaliteli pencere camlarının üretiminde taç (crown)

yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde içi boş bir borunun ucuna ergimiş
cam takılır. Yumak içine hava üflenerek şişeye benzer şekilde şişirilir. Fırın
içinde sert bir yüzeye itilerek plaka haline getirilir.

16
5.1. Camların tarihçesi

merkez kısım (bull’s eye)

17
a bubble of glass was spun to form a disc
5.1. Camların tarihçesi

18
Vid.slayt 18
5.1. Camların tarihçesi

16. yy Crown yöntemi ile üretilip

kesilmiş cam plakalardaki
kusurlar

19
5.1. Camların tarihçesi

Üfleme ve sonrasında işleme yöntemi

(Muff, cylinder, sheet or broad glass)

 Daha düşük kaliteli ancak daha büyük pencere camlarının üretiminde

kullanılan yöntemde silindir formuna üfleme ile getirilen cam henüz
sıcakken çeşitli yöntemlerle döndürülerek inceltilmektedir. Daha sonra
kesilerek istenen boyuta getirilir.

 Crown yöntemi daha büyük

boyutlu camlara duyulan
ihtiyaç nedeniyle 1850’lerde
tamamen terkedilmiştir. Bu
yüzyılın ikinci yarısında
daha çok silindir yöntemi
kullanılmıştır.

20
5.1. Camların tarihçesi

 Büyük bir cam silindir genişletildikten sonra (45 cm çap, 2 metre

uzunluk) kesilip ikiye ayrılmaktadır. Bu ayırma ile elde edilen parça
veya parçalar bir başka fırında ısıtılıp düzleştirilerek plaka haline
getirilmiştir. 1870’lerden sonra özel taşıma yöntemleri ile destekli
üfleme boruları yardımı belli limite kadar daha büyük boyutlu camlar
üretilebilmiştir.

21
Making broad/cylinder glass in the 18th century (Diderot).
5.1. Camların tarihçesi

22
5.1. Camların tarihçesi

Plakların fırında
tavlanması ve
düzleştirilmesi

Sıcak cam balonun Uçlarından kesilen

üfleme ile şişirilmesi silindirin ikiye ayrılması

Glashutte Lamberts (Almanya)

23
Kesime hazır plaka
5.1. Camların tarihçesi

24
5.1. Camların tarihçesi

İç çerçeveli pencereler: Büyük cam plakaların mevcut yöntemlerle

üretilememesi çoklu çerçeveli modelleri ön plana çıkarmıştır. Bunlar cam
odacıklarına göre 8x8, 6x6, 4x4’lük üretilmiştir.

1500-1800’lerde İngiltere mimarisinde küçük camların kullanımı

Hardwick Hall, Kirby Muxloe,

Nonsuch Palace, Surrey, Derbyshire, designed by Leicestershire.25
The
built by Henry VIII, c. 1540 Robert Smythson c. 1590. 15th-century house.
5.1. Camların tarihçesi

1500-1800’lerde İngiltere mimarisinde küçük camların kullanımı

Medieval 16th-17th-century Stainborough

16th-century
farmhouse at farmhouse at Hall, Yorkshire:
farmhouse at Tinkers
Christow, Devon. Roughlee, early 18th-
Green, Essex.
Lancashire. century house

 18. Yüzyılda silindir yöntemi ile

üretilmiş pencere camlarında görülen
kusurlar (Washington)

26
5.1. Camların tarihçesi

 1920’lerde döner merdaneler üzerinde çekilen ve tavlanan camlarda

sıkça rastlanan lokal kusurlar (normal gözle dikkat çekmeyen bu
27
kusurlar optik büyütmeli fotoğraf makineleri ile gösterilmiştir.)
5.1. Camların tarihçesi

Fırın türlerinin gelişimi

 Yüksek konik yapılı kömür yakıtlı fırınlar 17. yüzyılda yoğun olarak cam
üretiminde kullanılmıştır. Odun yakıtlı fırınlara kıyasla daha geniş hava
alma ağızları bulunmaktadır.

 Konik cam fırını  Catcliffe glass cone,

28
Yorkshire, c. 1740.
5.1. Camların tarihçesi

 1850’lerden itibaren geleneksel üfleme ve işleme yöntemlerinin yerini

mekanizasyonun gelişmesi ile modern üretim yöntemleri almıştır.

 Fabrikalarda plaka formunda üretimin sağlanması ile bu yöntemler

tamamen terkedilmiştir.

 Ancak tarihi yapıların restorasyonunda kullanılacak cam plakaların

üretimi sınırlı da olsa yapılmaktadır.

29
5.1. Camların tarihçesi

 1851 yılında Londra’da “Crystal Palace” açılıyor. (The Great Exhibition)

Tavan döşemesinde bu boyutta cam kullanımının ilk
uygulamalardandır. 30
5.1. Camların tarihçesi

 Londra, Crystal Palace, 1851, 71.540 m2 cam yüzey 31

5.1. Camların tarihçesi

 Günümüzde “Natural History Museum” girişi, Londra

32
5.1. Camların tarihçesi

 Cam üretimi Amerika'da bilimsel çalışmalarda da önemli etkiler

yapmıştır.
Ben Franklin, Elektrostatik,
elektriğin temelleri

Cam
armonika

33
5.1. Camların tarihçesi

 1879 Edison’un ampulü icadı

Joseph Swan (İngiltere) 1878 (soldaki) Thomas

Edison (ABD) 1879 (sağdaki)
34
5.1. Camların tarihçesi

 Cam üretimi Amerika’da bilimsel çalışmalarda da önemli etkiler

yapmıştır.

1904 Yüksek sıcaklığa dayanıklı cam (Pyrex, borosilikat camı)

1926 Güvenlik camları

35
5.1. Camların tarihçesi

Corning cam müzesi

36
5.1. Camların tarihçesi

Türkiye'de Cam
Çeşm-i Bülbül

 Selçuklu ve Osmanlı dönemleri

 Selçuklu ve Artuklular döneminin bazı parçaları bugün müze

koleksiyonlarında yer almaktadır.

 I. Mahmut döneminde Fransa'dan cam ustaları getirtilmiş, III. Selim

döneminde cam yapım tekniklerini öğrenmek üzere İtalya'ya ustalar
gönderilmiştir.

37
5.1. Camların tarihçesi

Türkiye'de Cam

 Cumhuriyet'in kuruluşu ile Türk cam endüstrisi yepyeni bir yön

kazanmış ve 17 Şubat 1934'te diğer cam atölyelerine çok yakın bir
yerde, Paşbahçe'de, meclis onayıyla ilk ulusal fabrika kurulmuştur.

 Türkiye İş Bankası tarafından "Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A. Ş"

adı ile kurulan bu fabrikayı çeşitli tarzlarda cam üretimi yapan birçok
başka şirket takip etmiştir.

38
Otocam tesisleri
5.1. Camların tarihçesi

Türkiye'de Cam

39
 Dokuz Eylül Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü

Alternatif Yapı
Malzemeleri

5. Yapılarda cam kullanımı

5.2. Cam yapısı, hammaddeleri, türleri ve üretimi
5.2.1. Cam yapısı
5.2.2. Cam hammaddeleri ve türleri
5.2.3. Cam üretimi
5.2.4. Cam güçlendirme teknikleri

1
5.2.1. Cam yapısı

kristal yapı camsı yapı

Farklılık tetrahedral birim kafeslerin birbiri ile

bağlantısından kaynaklanmaktadır
2
5.2.1. Cam yapısı

Camsı SiO2 birbirini düzenli şekilde tekrar

etmeyen tetrahedralardan oluşur. Köşelerdeki
oksijen atomları iki komşu tetrahedrayı
bağlamaktadır.

3
5.2.1. Cam yapısı

Tanım-1
- Cam dokunulduğunda sert ve katı bir malzemedir.
- Kırılgan bir yapısı vardır, sert bir yüzeyle aniden karşılaştığında kırılmaya meyillidir.
- Buna rağmen kimya terminolojisinde sıvı olarak tanımlanmaktadır. Yani sıvıları taşımak
için tasarlanmış vazolar aslında sıvı davranışı gösteren katılardır.

Tanım-2

- Camsı yapıda periyodik bir düzene rastlanmazken, kısa mesafede kafes düzeni
korunur.

W.H. Zachariasen, 1932, Fizikçi

4
5.2.1. Cam yapısı

Tanım-3

- Ergimiş ya da sıvı halde cam yüksek bir viskoziteye sahiptir. 1000ºC‟de sıvı
haldeki camın viskozitesi en koyu yağdan daha yüksektir.
- Böyle bir cam soğutulduğunda, moleküller sıvı halin moleküler yapı
düzeninden, katı halin düzgün kristal yapısına geçemez.
- Çünkü yüksek viskozite ve ağır molekül hareketleri nedeniyle yeni bir
moleküler yapı oluşturabilecek süreleri yoktur. Bunun sonucunda sıvı haldeki
cam molekülleri, sıvı maddelerin moleküler yapı düzeni içinde sabit hale
geçerler.

- Cam ısıtıldığında viskozite kademeli olarak düşer, soğutulduğunda ise

kademeli olarak yükselir. Bu durum metallerle kıyaslanacak olursa, metallerin
sıvı hale dönüşümü anidir.
- Camın soğutulması ile viskozitesindeki kademeli artış cama arzu edilen ürün
şeklinin verilmesine fırsat yaratarak metallere kıyasla daha geniş bir çalışma
aralığı kazandırır.

5
5.2.1. Cam yapısı

Endüstriyel cam üretiminin aşamaları:

a- ana hammaddelerin hazırlanması ve stoklanması,

b- karıştırma ve öğütme,
c- eritme,
d- şekillendirme,
e- soğutma ve tavlama.

6
5.2.2. Cam hammaddeleri ve türleri

Endüstriyel cam üretiminde kullanılan hammaddeler

Camın türüne ve kullanıldığı yere göre bileşimi değişmekle birlikte, cam

üretiminde kullanılan ana maddeler cama kazandırdıkları özellikler
bakımından:

1- camlaştırıcı,
2- ergitici,
3- camlık özelliğini sabitleştirici ve
4- ara (arıtıcı ve renklendirici) maddeler

olmak üzere 4 grupta toplanabilir.

7
5.2.2. Cam hammaddeleri ve türleri

1- Camlaştırıcı maddeler

- En önemli camlaştırıcı madde SiO2’dir.

- SiO2 çok kararlı bir oksit olduğundan çok yüksek sıcaklıklara ve kimyasal
işlemlerin çoğuna dayanıklıdır.

- SiO2 bileşikleri genellikle amorf yapılı olurlar ancak doğada yedi değişik
allotropik kristal yapıda da bulunabilirler.

- Diğer önemli hammadde olan B2O3 ise, camın kimyasal etkilere dayanımını
arttırıp, ışığı kırma özelliği kazandırmaktadır.

Camlaştırıcı madde olarak genellikle bol kuvarslı beyaz kum (%80-99 SiO2)
kullanılır.

8
5.2.2. Cam hammaddeleri ve türleri

1- Camlaştırıcı maddeler

Kuvars kumu
9
5.2.2. Cam hammaddeleri ve türleri

1- Camlaştırıcı maddeler

Kuvars kumu

10
5.2.2. Cam hammaddeleri ve türleri

 Saf silikat camları : Saf silikat kumlarından yapılan bu

tür camlar camlaşmış SiO2’lerdir (%99.5 SiO2).

 Silisyum camları çok farklı ve ani ısı değişikliklerine çok

iyi dayanırlar. Ancak yüksek erime sıcaklığından dolayı
üretimi çok zordur.

 Termal genleşmesi çok düşüktür. Teleskop aynalarının

üretiminde kullanılır.

11