Pitanja iz drumskih saobracajnica

1. Istorijski razvoj puteva I putnog saobraćaja

Povećanjem produktivnosti rada u robovlasničkom periodu povećava se potreba za saobraćajem. Nagli
rast putnog saobraćaja javlje se u periodu izmedju XV i XVIII veka kada dolazi do razvoja gradova,
trgovine i manufakturne proizvodnje.
Najbitniji trenutak za razvoj putnog saobraćaja je kraj XVIII veka kada nastaju prva vozila, parne
diližanse. Od tog trenutka do danas putni saobraćaj ima neizmeran značaj za prosperitet svakog društva i
čoveka.
U razvoju ljudskog društva najveći napredak u građenju puteva su napravili Rimljani. Razgranali su
sistem vojnih puteva do najudaljenijih krajeva imperije, tako da je dužina puteva u srednjoj Evropi
iznosila oko 150 000 km, uključujući vijadukte, galerije, mostove i tunele. Mnogi od ovih puteva su bili
sagrađeni od kamenih ploča, debljine konstrukcije i preko 90 cm čiji ostaci još uvek postoje i mogu se
naći

Neki od njih su poslužili kasnije za građenje savremenijih puteva

Stagnacija u putogradnji je počela padom Rimske imperije i trajala je sve do osamnaestog veka, kada je
Francunski inženjer Terzage unapredio postupak građenja. On je preko podloge od krupnog drobljenog
kamena stavljao sitniji. U Engleskoj u isto vreme, Tomas Telford i Džon Makadam, razvijaju sličan tip
kolovozne konstrukcije.

2. Put I saobraćaj
Put, kao građevinski objekat koji služi za kretanje i prevoz ljudi i materijalnih dobara sa jednog mesta na
drugo prati razvoj putnog saobraćaja.
Putevi predstavljaju element tehničke baze (stabilna postrojenja) u sistemu putnog saobraćaja i od
njihovog stanja i stepena modernizacija umnogome zavisi i razvoj kompletnog putnog saobraćaja.
Tehničke karakteristike, projektovanje i izgradnja puteva se kroz istoriju stalno menjaju.

3. Funkcionalna klasifikacija puteva

Kriterijumi za klasifikaciju puteva:

Funkcionalni, Administrativni, Saobraćajni i Građevinsko-tehnički

Prema funkcionalnoj podeli putevi su podeljeni na sledeće:

1. Daljinski putevi (tranzitni) služe za povezivanje makrocentara u okviru jedne države ili između
država
 2. Vezni putevi (konekcije) povezuju glavne centre u okviru neke oblasti i ostvaruju konekciju sa
daljinskim putevima.

3. Sabirni putevi sakupljaju i distribuiraju saobraćaj, služe za povezivanje sa saobraćajnicama višeg

reda.

4. Pristupni putevi omogućavaju dostupnost objekata ili drugih prostornih celina.

U našoj zemlji putevi se prema značaju (funkciji) dele na tri kategorije:

1. Magistralni putevi – povezuju najveće centre u državi i čine primarnu mrežu saobraćajnica

2. Regionalni putevi – povezuju bliske privredne centre i obično su povezani na magistralne puteve

3. Lokalni putevi - opslužuju opštinske centre i služe za prikupljanje saobraćaja koji se kasnije
preliva na regionalne odnosno magistralne puteve

4. Kategorizacija putne mreže

Put, kao građevinski objekat koji služi za kretanje i prevoz ljudi i materijalnih dobara sa jednog mesta na
drugo prati razvoj putnog saobraćaja. Putevi predstavljaju element tehničke baze (stabilna postrojenja) u
sistemu putnog saobraćaja i od njihovog stanja i stepena modernizacije umnogome zavisi i razvoj
kompletnog putnog saobraćaja. Putevi neprestano trpe promene i u stalnom su razvoju da bi mogli da
prate potrebe savremenog društva.

Prema položaju u prostoru javni putevi su podeljeni na:

 Puteve van naselja

 Puteve u naselju

Javnom putu pripadaju:

1. Trup puta, koji obuhvata:

 donji stroj puta (nasipi, useci, mostovi, tuneli, zidovi za zaštitu od buke i td.)

 kolovoznu konstrukciju i prateće elemente kolovoza (bankine, razdelne trake, i sl.)

 pešačke i biciklističke staze koje prate kolovoz puta

 putno zemljište koje obuhvata površine koje zauzimaju donji stroj puta i objekte funkcionalnih
pratećih sadržaja i pratećih sadržaja za potrebe korisnika
 2. Vazdušni prostor iznad putnog zemljišta

3. Objekti funkcionalnih pratećih sadržaja izgrađeni na putnom zemljištu (baze za održavanje

puteva, naplatne stanice, autobuska stajališta i sl.)

4. Objekti pratećih sadržaja za potrebe korisnika puta (parkirališta, odmorišta, zelene površine i
sl.)

5. Priključci na javni put izgrađeni na putnom zemljištu

6. Objekti i oprema za upravljanje, bezbednost i regulisanje saobraćaja (horizontalna i vertikalna

signalizacija, svetlosna signalizacija, zaštitne ograde i sl.)

7. Objekti i oprema za zaštitu puta saobraćaja i okoline (snegobrani, vetrobrani, zaštita od buke i
sl.)

Prema značaju saobraćajnog povezivanja javni putevi se dele na:

1. Državne puteve I reda koji imaju funkciju da:

 povežu najznačajnije saobraćajnice u državi

 povezuju putnu mrežu države sa evropskim koridorima

2. Državne puteve II reda koji imaju funkciju da:

 povezuju centre sa mrežom puteva I reda

 povezuju turističke centre sa glavnim saobraćajnicama

3. Opštinske puteve koji imaju funkciju da:

 povezuju mesta na području jedne opštine i opštinske centre sa mrežom puteva I i II reda

Putevi se kategorišu kao državni putevi IA reda ako:

 su deo mreže međunarodnih evropskih puteva (E – putevi) na teritoriji Republike Srbije, shodno
Evropskom sporazumu o glavnim međunarodnim saobraćajnim arterijama (AGR)

 su saobraćajno povezani sa putevima na teritorijama susednih država

 povezuju makroregionalna saobraćajna težišta

 obezbeđuju stepen opsluživanja teritorije i stanovništva uz državni put I reda

ispunjavaju tehničke karakteristike za autoput

Putevi se kategorišu kao državni putevi IB reda ako kumulativno ispunjavaju jedan od primarnih i jedan
od sekundarnih kriterijuma.

 Primarni kriterijumi:

 da povezuju makroregionalna, odnosno makroregionalna i regionalna saobraćajna težišta

  da su deo mreže međunarodnih evropskih puteva (E – putevi) na teritoriji Republike
Srbije, shodno Evropskom sporazumu o glavnim međunarodnim saobraćajnim arterijama
(AGR)

 da su saobraćajno povezani sa putevima na teritorijama susednih država koji odgovaraju

kategoriji državnog puta I reda

 Sekundarni kriterijumi:

 da obezbeđuju stepen opsluživanja teritorije i stanovništva uz državni put I reda

 da obezbeđuju prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) veći od 5.000 vozila na dan,

 da obezbeđuju stepen direktnosti međusobnog povezivanja makroregionalnih i

regionalnih saobraćajnih težišta

Putevi se kategorišu kao državni putevi IIA reda ako kumulativno ispunjavaju jedan od primarnih i
jedan od sekundarnih kriterijuma.

 Primarni kriterijumi:

 da međusobno povezuju regionalna saobraćajna težišta, regionalna saobraćajna težišta i

područna saobraćajna težišta, odnosno da međusobno povezuju područna saobraćajna
težišta

 da povezuju regionalna saobraćajna težišta, područna saobraćajna težišta sa mrežom

državnih puteva I reda

 da su saobraćajno povezani sa putevima na teritorijama susednih država koji odgovaraju

kategoriji državnog puta II reda

 Sekundarni kriterijumi:

 da je prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) veći od 2.000 vozila na dan,

 da obezbeđuje stepen opsluživanja teritorije i stanovništva uz državni put II reda

 da obezbeđuje stepen direktnosti međusobnog povezivanja regionalnih saobraćajnih

težišta, odnosno područnih saobraćajnih težišta međusobno ili sa mrežom državnih
puteva I reda

Putevi se kategorišu kao državni putevi IIB reda ako kumulativno ispunjavaju jedan od primarnih i jedan
od sekundarnih kriterijuma.

 Primarni kriterijumi:

 da međusobno povezuju područna saobraćajna težišta, odnosno područna saobraćajna

težišta i lokalna saobraćajna težišta

 da povezuju područna saobraćajna težišta, odnosno lokalna saobraćajna težišta sa

mrežom državnih puteva I reda ili IIA reda

 Sekundarni kriterijumi:

 da je prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) veći od 1.000 vozila na dan,

  da obezbeđuje stepen opsluživanja teritorije i stanovništva uz državni put II reda

Putevi se kategorišu kao opštinski putevi ako ispunjavaju jedan od sledećih kriterijuma:

 da povezuju teritoriju opštine, odnosno grada sa državnim putevima

 da povezuju lokalna saobraćajna težišta

 da povezuju urbanističke sadržaje sa državnim putevima

5.Modeli finansiranja putne infrastrukture

Infrastruktura jedne zemlje predstavlja njeno bogatstvo, koje opredeljuje njen privredni potencijal,
kao i nivo socijalnog stanja u oblasti stanovanja, obrazovanja i zdravstva.

Elementi saobraćajne infrastrukture su:

sve saobraćajnice (železničke pruge, putevi, ulice, plovni putevi) sa svojim donjim i gornjim (habajućim)
strojem i izgrađenim objekgima (mostovi, tuneli, galerije, nadvožnjaci, podvožnjaci, vijadukti);

poslovne zgrade koje služe za organizovanje i izvršavanje procesa pružanja transportnih usluga
(železničke i autobuske stanice, kamionski terminali, luke, pristaništa, aerodromi);

Slabo razvijena infrastruktura predstavlja veliku prepreku za rast privrede, produktivnosti, trgovine i
konkurentnosti, kao I životnog sta ndarda u većini zemalja u razvoju i zemalja u tranziciji. Izgradnja
odgovarajuće infrastrukture zahteva znatna sredstva koju ove zemlje ne mogu da obezbede iz
domaćih izvora i stoga su upućene na strane javne i privatne izvore finansiranja.

Upravlјanje i održavanje puteva, trebalo bi u velikoj meri da bude finansirano iz internih finansijskih
izvora.

Porez na gorivo može biti klјučni element u obezbeđenju dovolјnih domaćih izvora finansiranja. S
druge strane, porez na gorivo utiče na povećanje cene goriva i kreiranje podsticaja da se ekonomski
koristi. Prekomerno korišćenje privatnih vozila je glavni problem mnogih gradova i zbog toga ono
postaje skuplјe, dok javni prevoz postaje pristupačniji i atraktivniji.

Visoke cene goriva takođe doprinose efikasnijoj potrošnji goriva stimulišući kupovine vozila koja
imaju manju potrošnju i podstiču ekonomičnu vožnju.

Posmatrano na srednji i duži vremenski period, ovakav stav podstiče prestruktuiranje i razvoj
saobraćajnog sistema na održiv i energetski efikasniji način.

Kreditiranje predstavlјa način finansiranja investicionih projekata, kod koga investitor u nedostatku
sopstvenih sredstava, pozajmlјuje finansijska sredstva pod određenim uslovima od drugih subjekata
koji raspolažu sa njima.

Prilikom pozajmlјivanja, kreditor i primalac kredita potpisuju ugovor u kome je definisana visina
kamatne stope (kao cena za pozajmlјena sredstva), period i način otplate kredita, itd.
Programi EU obuhvataju pretpristupne i finansijske instrumente. Pretpristupni instrumenti definišu
metode i cilјeve EU za pojedine oblasti, a finansijski instrumenti obuhvataju neophodna finansijska
sredstva za njihovu realizaciju. I jedni i drugi se pojavlјuju u više oblika, u zavisnosti od cilјa koji se
želi postići.

Partnerstvo javnog i privatnog sektora (JPP) podrazumijeva različite oblike saradnje javnog i
privatnog sektora u cilјu finansiranja, izgradnje, upravlјanja i održavanja objekata infrastrukture.

Javni sektor je ponuđač saradnje i definiše vrstu i obim poslova. Privatni sektor je strana koja traži
takvu vrstu saradnje, pod uslovom da može da ostvari poslovni interes. Pri tome je dužna da
adekvatno izvrši dobijene i ugovorom definisane poslove.

Koncesija je pravo korišćenja prirodnog bogatstva, dobara u opštoj upotrebi ili obavlјanje delatnosti
od opšteg interesa, koji nadležni državni organ (koncedent) ustupa domaćem ili stranom licu
(koncesionaru) na određeno vreme uz plaćanje nadoknade.

Pojam „koncesija" potiče od latinske imenice „concession“, koja označava dozvolu odnosno
ustupanje. Glavne ugovorne strane su koncedent (davalac koncesije) i koncesionar (primalac
koncesije). Koncedent je javno-pravni subjekt (državni organ), jedinice lokalne samouprave (nadležni
organ grada, opština).