LINGVISTIKA − NJEN OBJEKAT, PREDMET I CILJ

Lingvistika se najčešće definiše kao nauka o jeziku, a opšta lingvistika je opšta nauka o
jeziku koja proučava svojstva jezika kako pojave i zajedničke osobine svih jezika. Termin je
nastao prema francuskom linguistique u čijoj osnovi se nalazi latinsko lingua − jezik. U upotrebi
je i temin glotologija, nastao od grčkih riječi glotta − jezik i logos − učenje. Sa lingvistikom se
donekle ukršta i naučna disciplina filologija, koja takođe proučava jezik, ali sa drugačijeg
stanovišta. Filologija proučava jezik kao sredstvo istorijski usmjerenog proučavanja književnosti
i kulture pojedinih naroda. Ona se, dakle, bavi tumačenjem i objašnjavanjem pisanih spomenika i
jezika na kojem su ti spomenici nastali. Lingvistika se, međutim, bavi proučavanjem strukture i
funkcionisanja ljudskog jezika. Suštinska razlika između filologije i lingvistike je u tome što za
lingvistu proučavanje jezika predstavlja cilj za sebe, pokušavajući da utvrdi opšte zakone koji
upravljaju strukturom i razvojem jezikih sistema, dok filolog tumačeći značenje nekog teksta
pokušava da dobije informaciju o kulturi, sredini i okolnostima u kojima je nastao istraživani
tekst.
Objekat lingvistike je jezik, ali je ona kao nauka o jeziku jedina disciplina kojoj je jezik i
primarni predmet israživanja. Više nauka može da dijeli zajednički objekt pristupajući mu svaka
iz svog pravca, ali svaka od njih ima svoje zasebne predmete. Mnoge discipline imaju jezik kao
zajednički objekt. Tako je za filozofa jezik instrument mišljenja, za psihologa put ka otkrivanju
struktura čovjekovog duševnog života. Antropolog u jeziku vidi dio kulture, sociolog oblik
društvene djelatnosti, dok je za teoretičare književnosti jezik sredstvo umjetničkog izraza. Od
ovog kruga disciplina lingvistika se razlikuje što jeziku prilazi iznutra u cilju proučavanja njega
samoga. Objekt neke nauke jeste segment stvarnosti na koji je ona upućena, a njen predmet čine
odabrani aspekti toga objekta.
Izdvajanje opšte lingvistike kao zasebne nauke, tj. izdvajanje njenog autentičnog
predmeta vezuje se za početak XX vijeka i za ime švajcarskog lingviste Ferdinanda de Sosira.
Njegova knjiga Kurs opšte lingvistike (1916) smatra se početkom opšte lingvistike i
strukturalizma u lingvistici..
Najbliže izdvajanje predmeta lingvistike kao posebne nauke bila je lingvistika XIX vijeka
koja je nakon otkrića sanskrita (staroidijski sveti jezik) 1816. godine, kada je Njemac Franc Bop
upoređujući jezički materijal sanskrita s nekim indoevropskim jezicima, započela istorijsko-
komparativna epoha u lingvistici. Međutim, ovakav pristup jeziku nije davao odgovore na
temeljna pitanja: u čemu je suština samog jezika, kako ljudi komuniciraju i sl. Na takva pitanja
nije se moglo odgovoriti bez izdvajanja posebnog predmeta lingvistike iz objekta lingvistike, tj.
do momenta kad je lingvistika dobila svoj predmet, odnosno status nauke. Objekat i predmet
lingvistike je jezik.
O ciljevima lingvistike rjeđe se eksplicitno raspravljalo. Oni su uglavnom dvojaki, i to:
unutrašnji i spoljašnji ciljevi. Unutrašnji ciljevi se ispoljavaju kroz težnju za unapređivanjem
naučnog statusa lingvistike kroz dalje teorijsko i metodološko izgrađivanje. Spoljašnji ciljevi su
usmjereni na produbljivanje znanja o čovjeku, lingvističkim saznanjima o njegovom jeziku.

LINGVISTIKA I NJENE DISCIPLINE

Lingvistika se bavi proučavanjem pojedinih jezika. Tako postoji nauka o ruskom

(rusistika), engleskom jeziku (anglistika), crnogorskom (montenegristika) itd. Međutim, postoje
jezička pitanja vezana za sve jezike, kao npr. jezičke univerzalije, srodnost među jezicima, šta je
jezik u suštini, kakva je njegova priroda i dr. Ovakva opšta jezička pitanja zajednička za sve ili
više jezika proučava opšta nauka o jeziku ili opšta lingvistika.
Proučavanjem pojedinih jezika ili jezičkih grupa sa stanovišta njihove strukture bavi se
deskriptivna ili sinhronijska lingvistika, dok istorijska ili dijahronijska lingvistika izučava
jezike iz perspektive njihovog razvoja.
Komparativna ili uporedna lingvistika proučava jezike u cilju njihovog poređenja i
klasifikovanja.
Normativna lingvistika propisuje pravila dobre upotrebe jezika koja služe kao mjerilo
jezičke ispravnosti.
Teorijska lingvistika ima za cilj izgrađivanje teorije jezika, a primijenjena lingvistika
koristi lingvistička saznanja izvan područja same nauke o jeziku.
Jezik je društvena pojava, a veze među jezičkim i društvenim pojavama izučava
sociolingvistika, dok jezik kao psihičku pojavu vezanu za duševni i umni život čovjeka proučava
psiholingvistika.
Proučavajući različite elemente jezičke strukture izdvojile su se različite discipline nauke
o jeziku. Tako je fonetika/fonologija nauka o glasovima/fonemama; morfologija nauka o
oblicima riječi; tvorba riječi proučava nastanak i načine građenja novih riječi, leksikologija
nauka o sastavu riječi; sintaksa proučava pravila kombinovanja riječi u sintagme, sintagmi u
rečenice i rečenica u tekst.
Pored ovih, lingvističke discipline su i semantika − proučava značenje riječi i rečenica,
pragmatika − izučava upotrebu jezika tumačeći kontekstualizovane rečenice u pojedinim
govornim situacijama; dijalektologija − proučava narodne govore, dijalekte; lingvistička
stilistika − proučava stil i cjelishodnost upotrebe pojedinih jezičkih sredstava u određenim
uslovima govora.