0

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪:‬‬

‫ﻛﺘﺎﺏ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﺪﻓﺶ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻧﻘﺶ ﺍﺻﻮﺍﺕ ﻭ ﺍﺳﺎﺱ ﻭ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎﻱ ﮔﺮﺍﻣﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ‬
‫ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺍﻳﻦ ﻛﺘﺎﺏ ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﭘﺎﻳﻪ ﺍﻱ ﻭ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ‬
‫ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮﺍﻫﻴﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﻛﻮˇﻳﻠﻮˇ ﺳﻌﻴﺪ ﻧﺠﺎﺭﻱ‬

‫‪1‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪............................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 1‬ﺍﻟﻔﺒﺎء‬ ‫‪1T‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪...............................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 2‬ﺻﺪﺍ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪............................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 3‬ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﻭ ﺿﺨﻴﻢ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪...............................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 4‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﻭﺿﺨﻴﻢ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪...................................................................................................................................‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ - 5‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﻭ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻧﺸﻮﻧﺪﻩ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪...................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 6‬ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺍﺻﻮﺍﺕ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪...............................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 7‬ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺻﻮﺍﺕ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪...............................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 8‬ﻫﺠﺎ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪.......................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 9‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪....................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 10‬ﻭﺍژﻩ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮﻱ ﺍﺵ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪13‬‬ ‫‪...............................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 11‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺼﻨﻮﻉ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ‬
‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪14‬‬ ‫‪...............................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 12‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻧﺤﻮﻩ ﻧﻮﺷﺘﺎﺭﻱ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪..............................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 13‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪16‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 14‬ﻧﺤﻮﻩ ﻧﻮﺷﺘﺎﺭﻱ ﺍﺩﺍﺕ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪...............................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 15‬ﺑﺨﺸﻬﺎﻱ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪19‬‬ ‫‪.............................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 16‬ﺍﺳﻢ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 17‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺍﺳﺎﻣﻲ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪24‬‬ ‫‪..........................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 18‬ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺩﺭ ﺍﺳﻤﻬﺎ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪28‬‬ ‫ﺍﺳﻢ ‪........................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 19‬ﺣﺎﻟﺘﻬﺎﻱ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪32‬‬ ‫ﺣﺎﻝ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﻫﻢ ‪.........................................................................................................................................................‬‬

‫‪1T‬‬ ‫‪ - 20‬ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪36‬‬ ‫‪....................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 21‬ﻋﻼﻣﺖ ﺧﺒﺮ ﺩﺭ ﺍﺳﻤﻬﺎ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪39‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 22‬ﺻﻔﺖ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪44‬‬ ‫ﺩﺭﺟﺎﺕ ﺻﻔﺎﺕ ‪.....................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪- 23‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪46‬‬ ‫( ‪.....................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 24‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ) ﺷﻤﺎﺭﺵ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪47‬‬ ‫‪..................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 25‬ﺿﻤﻴﺮ ﻭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺁﻥ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪49‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ‪.................................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪- 26‬‬

‫‪51‬‬ ‫ﻣﺼﺪﺭ ‪. ............................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪- 27‬‬

‫‪52‬‬ ‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ‪....................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 28‬ﻧﻔﻲ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪52‬‬ ‫ﻭ ﻻﺯﻡ ‪..............................................................................................................................................................................................‬‬

‫‪1T‬‬ ‫‪ - 29‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪54‬‬ ‫‪...................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 30‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻓﻌﻞ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪56‬‬ ‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ‪..................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 31‬ﺯﻣﺎﻥ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪62‬‬ ‫‪........................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 32‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺷﺨﺺ ﺩﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪64‬‬ ‫‪..................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 33‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪69‬‬ ‫‪...........................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 34‬ﺷﻜﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪70‬‬ ‫‪........................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 35‬ﺍﺩﺍﺕ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪72‬‬ ‫‪..............................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 36‬ﻗﻴﺪ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪74‬‬ ‫‪...........................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 37‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪1T‬‬ ‫‪1T‬‬

‫‪75‬‬ ‫‪........................................................................................................................................................................................................................‬‬ ‫‪1T‬‬ ‫‪ - 38‬ﺿﻤﻴﻤﻪ‬ ‫‪1T‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺍﻭﻝ ‪ :‬ﺍﻟﻔﺒﺎء‬

‫ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ‪ 32‬ﺣﺮﻑ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣﺮﻑ ﺁﻥ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺻﺪﺍ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀ ًﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺻﺪﺍ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﻞ ‪ ) :‬ﺵ = ‪ ( sh‬ﻳﺎ ) چ = ‪ ( ch‬ﻭ ‪...‬‬

‫ﻭﻳﺎ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﻳﻚ ﺻﺪﺍ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﻞ ‪ = S ) :‬ﺱ – ﺙ – ﺹ ( ﻳﺎ ) ‪ = Z‬ﺯ – ﺽ – ﻅ – ﺫ ( ﻭ ﻳﺎ ) ‪ = T‬ﺕ – ﻁ ( ﻭ ‪...‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ) ﺭﺳﻢ ﺍﻟﺨﻂ ﻻﺗﻴﻦ ( ﻫﺮ ﺣﺮﻑ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺻﺪﺍ ﻭ ﻫﺮ ﺻﺪﺍ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﺍﻟﻔﺒﺎﻱ ﻻﺗﻴﻦ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﻓﻮﻕ ﺭﺍ ﺣﻞ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺭﺍ ﺁﺳﺎﻥ‬
‫ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻫﺴﺖ ‪ .‬ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٩‬ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻭ ‪ 23‬ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻛﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺯﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬

‫)‪(A,O,U,I,Ö,Ü,E,Ə,İ‬‬
‫‪4‬‬
 ‫ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺟﺪﻭﻝ ﺍﻟﻔﺒﺎﻱ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻻﺗﻴﻦ ﻭ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ‪:‬‬

‫ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫ﻻﺗﻴﻦ‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫ﻻﺗﻴﻦ‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫ﻻﺗﻴﻦ‬

‫ﺁ‬ ‫‪A‬‬ ‫‪a‬‬ ‫ﺥ‬ ‫‪X‬‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺍﺅ‬ ‫‪Ö ö‬‬

‫ﺏ‬ ‫‪B‬‬ ‫‪b‬‬ ‫ﺍﻱˆ‬ ‫‪I ı‬‬ ‫پ‬ ‫‪P‬‬ ‫‪p‬‬
‫ﺝ‬ ‫‪C‬‬ ‫‪c‬‬ ‫ﺍﻱ‬ ‫‪İ i‬‬ ‫ﺭ‬ ‫‪R‬‬ ‫‪r‬‬
‫چ‬ ‫‪Ç‬‬ ‫‪ç‬‬ ‫ژ‬ ‫‪J‬‬ ‫‪j‬‬ ‫ﺱ‪،‬ﺹ‪،‬ﺙ‬ ‫‪S‬‬ ‫‪s‬‬
‫ﺩ‬ ‫‪D d‬‬ ‫ﻙ‬ ‫‪K‬‬ ‫‪k‬‬ ‫ﺵ‬ ‫‪Ş‬‬ ‫‪ş‬‬
‫ﺍ‪‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪e‬‬ ‫ﻕ‬ ‫‪Q q‬‬ ‫ﺕ‪،‬ﻁ‬ ‫‪T t‬‬
‫َﺍ ‪ ،‬ﻉ‬ ‫‪Ə‬‬ ‫‪ə‬‬ ‫ﻝ‬ ‫‪L l‬‬ ‫ﺍﻭ‬ ‫‪U u‬‬
‫ﻑ‬ ‫‪F‬‬ ‫‪f‬‬ ‫ﻡ‬ ‫‪M‬‬ ‫‪m‬‬ ‫ﺍﻭˇ‬ ‫‪Ü ü‬‬
‫گ‬ ‫‪G g‬‬ ‫ﻥ‬ ‫‪N n‬‬ ‫ﻭ‬ ‫‪V‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﻍ‬ ‫‪Ğ ğ‬‬ ‫ْ‬
‫ﺍﻭ‬ ‫‪O o‬‬ ‫ﻱ‬ ‫‪Y y‬‬
‫ﺡ‪،‬ﻩ‬ ‫‪H h‬‬ ‫ﺯ‪،‬ﺽ‪،‬ﺫ‪،‬ﻅ‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪z‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﻱ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺍﻟﻔﺒﺎء ) ﻻﺗﻴﻦ – ﻋﺮﺑﻲ ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪:‬‬

‫‪- Azәrbaycan bizim vәtәnimizdir.‬‬

‫‪ -‬ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺑﻴﺰﻳﻢ ﻭﻃﻨﻤﻴﺰﺩﻳﺮ ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺕ ﻣﺘﺮﺟﻢ ‪ :‬ﭼﻮﻥ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ ﺗﻮﺭﻙ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻱ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺩﺭﺳﻴﺴﺘﻢ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺟﺒﺎﺭﻱ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫ﻼ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ‬
‫ﻭ ﺍﻣﻜﺎﻥ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﻓﻌ ً‬
‫‪ ،‬ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺍﺯ ﺳﻄﻮﺡ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﺋﻲ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﺭﺍﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﻟﻔﺒﺎﻱ ﻻﺗﻴﻦ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﻓﺮﺍ‬
‫ﻼ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﭼﻮﻥ ﺍﻳﻦ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺑﺮﺧﻲ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺍﺻ ً‬
‫ﻛﺘﺎﺏ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻮﺷﺘﺎﺭﻱ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻧﻘﺼﺎﻥ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺻﻮﺗﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻠﻔﻆ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺍﻱ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻓﺮﺍﮔﻴﺮﻱ ‪،‬‬
‫ﺟﺪﻭﻟﻲ ﺍﺯ ﻟﻐﺎﺕ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺭﺩﺍﺭ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺷﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻡ ﺗﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﺍﻥ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻫﻢ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺣﻘﻴﺮ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ‪ ،‬ﺍﻏﻠﺐ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺩﺭ‬
‫ﺍﺑﺘﺪﺍﻱ ﻛﺎﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺕ ﺍﻣﻼﺋﻲ ﺷﺎﻥ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺯﻳﺮﺍ ﻋﺎﺩﺕ ﻭ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺍﻣﻴﺪ ﺧﺪﺍ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﻱ ﺳﻮﺩﻣﻨﺪ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﺍﮔﻴﺮﻱ ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﻭ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ‬
‫ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺣﺘﻲ ﺩﺭ ﭼﻬﺎﺭﭼﻮﺏ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻭ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﻓﻌﻠﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ‬ ‫ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺩﺭﻣﺜﺎﻝ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫– )ﺗﻠﺦ ( ‪ ) – acı‬ﮔﺮﺳﻨﻪ ( ‪ ) – ac‬ﺍﺳﻢ ( ‪ ) – ad‬ﻣﺎﺩﺭ( ‪ ) – Ana‬ﭘﺪﺭ ( ‪Ata‬‬

‫ﻧﻔﺮﺕ ( ‪A a acıq‬‬ ‫) ﺟﺰﻳﺮﻩ ( ‪ ) – ada‬ﺑﺎﺩﺍﻡ ( ‪ ) – badam‬ﻛﻠﻴﺪ ( ‪) – açar‬‬
‫) ﺷﻤﺎ ( ‪ ) – siz‬ﺟﻮﺍﻧﻤﺮﺩ ( ‪ ) – igid‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻥ ( ‪ ) – içmək‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ( ‪ ) – içki‬ﺩﺍﺧﻞ( ‪iç‬‬
‫‪İ i‬‬ ‫– ) ﺑﺎﻭﺭ ( ‪ ) – inam‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ( ‪ ) – ilk‬ﻣﺎﺭ ( ‪ ) – ilan‬ﺳﺎﻝ ( ‪ ) – il‬ﻋﺪﺩ ﺩﻭ ( ‪iki‬‬
‫)ﻃﻨﺎﺏ( ‪ ) – ip‬ﮔﺎﻭ( ‪ ) – inək‬ﺍﻻﻥ ( ‪indi‬‬
‫– ) ﺑﻲ ﻧﻮﺭ( ‪ ) – ışıqsız‬ﻧﻮﺭ ﺿﻌﻴﻒ ( ‪ ) – ışıltı‬ﻧﻮﺭ ( ‪ ) – ışıq‬ﻭﻟﺮﻡ ( ‪ılıq‬‬
‫‪I ı‬‬ ‫) ﺭﻋﺪ ﻭ ﺑﺮﻕ ( ‪ ) – ıldırım‬ﺗﺒﺮﻳﺰﻱ ( ‪ ) – Təbrizlı‬ﺍﻫﺮﻱ ( ‪Əhərlı‬‬
‫) ﺧﺎﻧﻪ ( ‪ ) –– ev‬ﺗﺨﻔﻴﻒ ( ‪ ) – endirim‬ﺧﻮﺍﺳﺘﮕﺎﺭﻱ ( ‪ ) – elçilik‬ﻣﺮﺩﻡ ( ‪el‬‬
‫) ﭘﻬﻨﺎ ( ‪ ) – en‬ﺍﻻﻍ ( ‪ ) – eşşək‬ﺷﻨﻴﺪﻥ ( ‪ ) – eşitmək‬ﺑﻴﺮﻭﻥ( ‪) – eşik‬ﺻﺒﺢ ﺯﻭﺩ( ‪E e ertə‬‬
‫) ﺧﻮﺭﺩﻥ ( ‪ ) – yemək‬ﻋﺪﺩ ﭘﻨﺞ( ‪beş‬‬
‫) ﺩﺳﺖ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ( ‪ ) – əlbəəl‬ﻛﺎﺷﺘﻦ ( ‪ ) – əkdirmək‬ﺍﮔﺮ ( ‪ ) – əgər‬ﺩﺳﺖ ( ‪əl‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ( ‪ ) – əmək‬ﺩﺳﺖ ﻛﺞ ( ‪Ə ə əliəyri‬‬ ‫) ﺷﻮﻫﺮ ( ‪ ) – ər‬ﭼﺎﻧﻪ ( ‪) – əng‬‬
‫)ﻣﺤﻴﻂ( ‪ ) – çevrə‬ﺷﺒﻴﻪ ﺷﺪﻥ ( ‪bənzəmək‬‬
‫) ﺑﺎﺷﺪ ( ‪ ) – olsun‬ﭘﺴﺮ ( ‪ ) – oğul‬ﺩﺯﺩ ( ‪ ) – oğru‬ﺁﺗﺶ ( ‪ ) – od‬ﭼﺎﺩﺭ( ‪Oba‬‬
‫‪O o‬‬ ‫) ﺣﻘﻴﻘﺖ ( ‪ ) – doğru‬ﺗﻴﺮ ( ‪ ) – ox‬ﻋﺪﺩ ﺳﻲ ( ‪ ) – otuz‬ﻋﺪﺩ ﺩﻩ ( ‪ ) – on‬ﺁﻧﻬﺎ ( ‪onlar‬‬
‫) ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ( ‪ ) – sol‬ﻧﮋﺍﺩ (‪ ) – soy‬ﺗﻮﻟﺪ ( ‪doğum‬‬
‫) ﺧﻮﺩ ( ‪ ) – öz‬ﻛﺸﻮﺭ ( ‪ ) – ölkə‬ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ( ‪ ) – ölçü‬ﮔﺎﻭ ﻧﺮ ( ‪ ) – öküz‬ﻧﺎﺗﻨﻲ ( ‪Ögey‬‬
‫‪Ö ö‬‬ ‫) ﺳﺎﻳﻪ ( ‪ ) – kölgə‬ﻣﺜﺎﻝ ( ‪ ) – örnək‬ﺍﺯ ﻗﺒﻞ ( ‪ ) – öncə‬ﭘﻴﺶ ( ‪ ) – ön‬ﻣﺮگ ( ‪ölüm‬‬
‫) ﻋﺪﺩ ﭼﻬﺎﺭ ( ‪ ) – dörd‬ﺻﺒﺮﻛﻦ ( ‪ ) – döz‬ﻣﻨﻄﻘﻪ( ‪ ) – bölgə‬ﺩﺍﻧﺸﺠﻮ ( ‪öyrənci‬‬
‫– ) ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ( ‪ ) – uğur‬ﭘﺮﻭﺍﺯ ﻛﺮﺩﻥ ( ‪ ) – uçmaq‬ﺍﺭﺯﺍﻥ ( ‪ ) – ucuz‬ﻣﺮﺗﻔﻊ ( ‪Uca‬‬
‫‪U u‬‬ ‫– ) ﺑﭽﻪ ( ‪ )– uşaq‬ﻓﺮﺍﻣﻮﺵ ﻛﺮﺩﻥ ( ‪ )– unutmaq‬ﺳﺘﺎﺭﻩ ( ‪ ) – ulduz‬ﺁﺭﺩ ( ‪un‬‬
‫) ﺁﺏ( ‪ ) - su‬ﺑﻴﻮﻩ ( ‪ ) – dul‬ﻧﻤﻚ ( ‪ ) – duz‬ﺩﺭﺍﺯ ( ‪ ) – uzun‬ﺩﻭﺭ ( ‪uzaq‬‬
‫– ) ﺑﺎﻻ ( ‪ ) – üst‬ﺍﻣﻴﺪ ( ‪ ) – ümid‬ﻗﻠﺐ ( ‪ ) – ürək‬ﺁﻭﺍﺯ ( ‪ ) – ün‬ﻋﺪﺩ ﺳﻪ ( ‪Üç‬‬
‫) ﺭﻭﺯ( ‪ ) – gün‬ﺍﻧﮕﻮﺭ ( ‪ ) – üzüm‬ﺍﻧﮕﺸﺘﺮﻱ ( ‪ ) – üzük‬ﺷﻨﺎﮔﺮ( ‪ ) – üzücü‬ﺻﻮﺭﺕ( ‪üz‬‬
‫( ‪ ) – düz‬ﺟﺸﻦ ﻋﺮﻭﺳﻲ ( ‪ ) – düyün‬ﺩﺷﻤﻦ ( ‪Ü ü düşmən‬‬ ‫) ﺻﺤﻴﺢ ( ‪ ) – düzgün‬ﺭﺍﺳﺖ‬
‫) ﺷﻴﺮ ( ‪süd‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭ ﺳﻪ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﻲ‬ ‫‪duz , döz , düz‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ؛ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻪ ﻭﺍژﻩ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺩﺭﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ‬
‫ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﻟﻔﺒﺎﻱ ﻋﺮﺑﻲ ‪ ،‬ﺑﺮﺍﻱ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﺪ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻲ ﻛﻪ ﺍﻟﻔﺒﺎﻱ ﻻﺗﻴﻦ ﺍﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ‬
‫ﻼ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻣ ً‬

‫ﺑﺨﺶ ﺩﻭﻡ ‪ :‬ﺻﺪﺍ‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺣﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ :‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻭ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺗﻠﻔﻆ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﻫﻮﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺁﺯﺍﺩ ﺍﺯ ﺩﻫﺎﻥ ﺧﺎﺭﺝ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ‪ 9‬ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ‬
‫ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ‪:‬‬

‫‪– A a:‬‬ ‫‪adam‬‬

‫‪–E‬‬ ‫‪e :‬‬ ‫‪ev‬‬
‫‪–Ә‬‬ ‫‪ә:‬‬ ‫‪әl‬‬
‫‪–I‬‬ ‫‪ı:‬‬ ‫‪qız‬‬
‫‪–İ‬‬ ‫‪i:‬‬ ‫‪dil‬‬
‫‪–O‬‬ ‫‪o:‬‬ ‫‪yol‬‬
‫‪–Ö‬‬ ‫‪ö:‬‬ ‫‪göz‬‬
‫‪–U‬‬ ‫‪u:‬‬ ‫‪duz‬‬
‫‪–Ü‬‬ ‫‪ü:‬‬ ‫‪üz‬‬
‫ﺩﺭ ﺗﻠﻔﻆ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻫﺎ ‪ ،‬ﻭﻗﺘﻲ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻫﻮﺍﻱ ﺁﺯﺍﺩ ﺍﺯ ﺩﻫﺎﻥ ﺧﺎﺭﺝ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ‬
‫ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ‪ 23‬ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭﺩ ‪.‬‬

‫‪B,C,Ç,D,F,G,Ğ,H,X,J,K,Q,L,M,N,P,R,‬‬
‫‪S,Ş,T,V,Y,Z .‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮﻡ ‪ :‬ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﻭ ﺿﺨﻴﻢ‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻼﻳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻳﺎ ﺿﺨﻴﻢ ‪.‬‬

‫ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﻠﻔﻆ ‪ ،‬ﺗﺎﺭﻫﺎﻱ ﺻﺪﺍ ﻟﺮﺯﺷﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﻭ ﺻﺪﺍ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﻣﺜﻞ ‪p , t , k:‬‬
‫ﺑﻲ ﺻﺪﺍﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﻠﻔﻆ ‪ ،‬ﺗﺎﺭﻫﺎﻱ ﺻﺪﺍ ﻣﻲ ﻟﺮﺯﻧﺪ ﻭ ﺻﺪﺍ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﻣﺜﻞ ‪b , n , z :‬‬
‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎﺭﻡ ‪ :‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﻭ ﺿﺨﻴﻢ‬
‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﺿﺨﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪–a‬‬
‫‪–ı‬‬
‫‪–o‬‬
‫‪–u‬‬
‫ﺍﻳﻦ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﺯﺑﺎﻥ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺻﺪﺍﻱ ﺿﺨﻴﻤﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺻﺪﺍﻫﺎ ﭘﺸﺖ ﺯﺑﺎﻧﻲ ﻭ ﺻﺪﺍﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ‪ ،‬ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺗﺎﻳﺸﺎﻥ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪–e‬‬
‫‪–ә‬‬
‫‪–i‬‬
‫‪–ö‬‬
‫‪–ü‬‬
‫ﺍﻳﻦ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﻮﻙ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﺩﺍﺧﻞ ﺩﻫﺎﻥ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﺻﺪﺍ ﻣﻼﻳﻢ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﺍﺻﻴﻞ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺩﺭ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﺠﺎ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺍﺯ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ‪o , ö , e‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ ‪ :‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﻭ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻧﺸﻮﻧﺪﻩ‬

‫ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﮔﻔﺘﻦ ‪ ،‬ﻟﺒﻬﺎ ﺭﺍ ﮔﺮﺩ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﭘﻴﺸﺮﻭﻱ ﺩﺭﺍﺯ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ‪،‬‬
‫ﺻﺪﺍﺭﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫‪–o‬‬
‫‪–ö‬‬
‫‪–u‬‬
‫‪–ü‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ﭘﻨﺞ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﻠﻔﻆ ﻟﺒﻬﺎ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻭ ﺗﻠﻔﻆ ﺻﺪﺍ ﺑﻬﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮﺭﺩ ‪ .‬ﺑﻪ ﺍﻳﻦ‬
‫ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ‪ ،‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻟﺐ ﮔﺮﺩﻩ ﻧﺸﻮﻧﺪﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫‪–a‬‬
‫‪–e‬‬
‫‪–ә‬‬
‫‪–ı‬‬
‫‪–i‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺍﺻﻮﺍﺕ‬
‫ﺩﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺍﺻﻴﻞ ﺗﻮﺭﻛﻲ ‪ ،‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻼﻳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻳﺎ ﺿﺨﻴﻢ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﺩﻩ ﺩﺭ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ‪ ،‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺟﻨﺲ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻳﻚ ﻭﺍژﻩ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻳﻚ ﺟﻨﺲ ﺑﻮﺩﻥ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ‪ ،‬ﻳﺎ ﺿﺨﻴﻢ ﻭ ﻳﺎ ﻣﻼﻳﻢ ‪ ،‬ﺭﺍ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺍﺻﻮﺍﺕ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ) ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺁﻫﻨﮓ ﺍﺻﻮﺍﺕ (‬
‫ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺯﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ‪ ،‬ﺩﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺯﻳﺮ ‪ ،‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﺍﺯ ﺟﻨﺲ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ) ‪( a , ı , o , u‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪• oyun‬‬
‫‪• ayaq‬‬
‫‪• dodaq‬‬
‫‪• yoldaşlıq‬‬
‫‪• vurğun‬‬

‫ﻭ ﺩﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺯﻳﺮ ‪ ،‬ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﺍﺯ ﺟﻨﺲ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ) ‪ ( e , ə , i , ö , ü‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪• evli‬‬
‫‪• eşik‬‬
‫‪• süpürgә‬‬
‫‪• kәndçi‬‬
‫‪• dirsәk‬‬
‫‪• ödәmәk‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﻫﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺻﻮﺍﺕ‬

‫ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺍﺻﻴﻞ ﺗﻮﺭﻛﻲ ‪ ،‬ﺩﺭﻫﻨﮕﺎﻡ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻥ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ ﺁﻣﺪﻥ ﻭ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁﻣﺪﻥ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﻲ ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺩﺭ ﻭﺍژﻩ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺍﻭﻟﻲ ﺭﺍ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﻴﻢ ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺍﺻﻮﺍﺕ ‪ ،‬ﺩﺭ‬
‫ﻫﺠﺎﻫﺎﻱ ﺑﻌﺪﻱ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﺭﺍ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻴﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪– getdikcә‬‬
‫‪– dondurma‬‬
‫‪– tökülmәk‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﺸﺘﻢ ‪ :‬ﻫﺠﺎ‬

‫ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﺑﺨﺶ – ﺑﺨﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﻳﻚ ﻫﺠﺎ ﻭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻫﺠﺎ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ‪:‬‬
‫‪at , göz‬‬ ‫ﺗﻚ ﻫﺠﺎﺋﻲ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ana , qoçaq‬‬ ‫ﺩﻭ ﻫﺠﺎﺋﻲ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪qardaşlıq , dumanlıq‬‬ ‫ﺳﻪ ﻫﺠﺎﺋﻲ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪yazıçılıq , Azәrbaycan‬‬ ‫ﭼﻬﺎﺭ ﻫﺠﺎﺋﻲ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Azәrbaycanlı , yaşıllaşdırmaq‬‬ ‫ﭘﻨﺞ ﻫﺠﺎﺋﻲ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺍﺻﻴﻞ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻧﻮﻉ ﻫﺠﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪:‬‬

‫ﻼ ﺁﺷﻜﺎﺭ ‪ :‬ﺩﺭ ﺍﻭﻝ ﻭﺍژﻩ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻫﺠﺎ ﻛﺎﻣ ً‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪a + na , a + çıq‬‬

‫ﻫﺠﺎ ﺁﺷﻜﺎﺭ ‪ :‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺑﺎ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻛﺠﺎﻱ ﻭﺍژﻩ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ ‪:‬‬ ‫‪- 2‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪ba + ba , bi+ bi‬‬ ‫‪U‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ - 3‬ﻫﺠﺎ ﻣﺴﺘﻮﺭ ‪ :‬ﻫﺠﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪at , üç‬‬

‫ﻼ ﻣﺴﺘﻮﺭ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﻫﺠﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻛﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﺠﺎ ﻛﺎﻣ ً‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪bal , gül‬‬

‫ﻼ ﻣﺴﺘﻮﺭ ﻧﻮﻉ ﺩﻭﻡ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﻫﺠﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺳﻪ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺑﻲ ﺻﺪﺍﻱ ﺍﻭﻝ ﺻﺪﺍﺭﺩﺍﺭ ﻗﺮﺍﺭ‬
‫ﻫﺠﺎ ﻛﺎﻣ ً‬ ‫‪- 5‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﻭ ﺑﻲ ﺻﺪﺍﻱ ﺑﻌﺪﻱ ﺣﺘﻤ ًﺎ ﻳﻜﻲ ﺷﺎﻥ ﺑﻲ ﺻﺪﺍﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪sәrt , qurd‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻧﻬﻢ ‪ :‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﺻﻮﺭﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺁﺧﺮﺷﺎﻥ ﺑﻪ ‪ q‬ﻳﺎ ‪ ğ‬ﻭ ﻳﺎ ‪ x‬ﺧﺘﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﺍﮔﺮ ﺗﻚ ﻫﺠﺎﺋﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ğ‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻳﺎ ‪ x‬ﻭ ﺍﮔﺮ ﺩﻭ ﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﺠﺎﺋﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ‪ q‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪Çox , yağ , bax , zığ , uşaq , qaçmaq‬‬

‫ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣﺼﺪﺭ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﻪ ‪ q‬ﻭ ﻣﺼﺪﺭ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﻪ ‪k‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪yazmaq , olmaq , yemәk , sönmәk‬‬

‫‪ğ‬‬ ‫‪ - 3‬ﺩﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺷﺎﻥ ﺣﺮﻑ ‪ q‬ﺩﺍﺭﻧﺪ ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻗﺮﺍﺭﺑﮕﻴﺮﺩ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫‪uşaq + ı‬‬ ‫‪uşağı‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪11‬‬
 ‫ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﻱ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﺑﻬﻢ‬ ‫‪ –4‬ﺩﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺩﻭ ﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﺠﺎﺋﻲ ﺣﺮﻑ ‪t‬‬
‫ﻳﺎ ﭘﻬﻠﻮﻱ ﻫﻢ ﻗﺮﺍﺭ ﺑﮕﻴﺮﺩ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ‪ d‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪qaçırt + ır‬‬ ‫‪qaçırdır , unut + ur‬‬ ‫‪unudur‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫‪ g‬ﻭ ﻳﺎ ﺣﺮﻑ ‪y‬‬ ‫‪ ،‬ﺍﮔﺮ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻗﺮﺍﺭ ﺑﮕﻴﺮﺩ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ‬ ‫ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﺣﺮﻑ ‪k‬‬ ‫‪–5‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪Çörәk + i‬‬ ‫) ‪çörәyi ( çörәgi‬‬
‫‪әmәk + i‬‬ ‫) ‪әmәyi ( әmәgi‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺩﻫﻢ ‪ :‬ﻭﺍژﻩ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮﻱ ﺍﺵ‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺳﺎﺩﻩ ‪:‬‬

‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺩﺍﺭﻧﺪ‪،‬ﻳﻚ ﺣﺮﻑ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭﺍژﻩ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ‪.‬‬

‫‪ana , bacı , divar‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺼﻨﻮﻉ ‪:‬‬

‫ﺍﺯ ﻳﻚ ﻭﺍژﻩ ﺑﻌﻼﻭﻩ ﺍﺩﺍﺕ ﺳﺎﺯﻧﺪﻩ ﻭﺍژﻩ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪vәtәn + daş‬‬ ‫‪vәtәndaş‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪at‬‬ ‫‪+ lı‬‬ ‫‪atlı‬‬

‫‪12‬‬
 ‫ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺮﻛﺐ ‪:‬‬

‫ﺍﺯ ﺩﻭ ﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻭﺍژﻩ ﺳﺎﺩﻩ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪isti + ot‬‬ ‫‪istiot‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪əl‬‬ ‫‪+ üz + yuyan‬‬ ‫‪əlüzyuyan‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺍﺯ ﻭﺍژﻩ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻭ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺩﺍﺭﺩ ‪ ،‬ﺭﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮ ﻭﺍژﻩ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻧﺪﺍﺭﺩ ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭ ﻳﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻳﺎﺯﺩﻫﻢ ‪ :‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺼﻨﻮﻉ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺟﺪﻳﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺭﻳﺸﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﺩ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪gözlük‬‬
‫‪gözlü‬‬
‫‪gözәtçi‬‬
‫‪gözsüz‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺷﺪﻥ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ‪ ،‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬ ‫"‪"göz‬‬ ‫ﺩﺭ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ‬
‫ﺍﺳﺖ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ‪ :‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺮﻛﺐ ﻭ ﻧﺤﻮﻩ ﻧﻮﺷﺘﺎﺭﻱ ﺁﻧﻬﺎ‬

‫ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺮﻛﺐ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﻭ ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ ﺯﻳﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺩﻭ ﻭ ﻳﺎ ﮔﺎﻫ ًﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺳﻪ ﻭﺍژﻩ ﺳﺎﺩﻩ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪Düz Küyü , qaraqaş , uzunburun‬‬

‫‪ - 2‬ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺩﻭ ﻭﺍژﻩ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻧﺰﺩﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺩﺍﺭﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪ev– eşik , üst – baş , çal – çağır‬‬

‫‪ - 3‬ﺑﺎ ﺗﻜﺮﺍﺭ ﻋﻴﻦ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪üzbәüz , baş–başa , üst–üstə‬‬

‫‪ - 4‬ﺑﺎ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺷﺪﻥ ﺩﻭ ﻭﺍژﻩ ﻣﺘﻀﺎﺩ ﻫﻢ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪yer – göy , gecә – gündüz‬‬

‫‪14‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻴﺰﺩﻫﻢ ‪ :‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﻧﻮﻉ ﻭﻇﻴﻔﻪ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪:‬‬ ‫‪- 1‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺁﻥ ﻭﺍژﻩ ﺭﺍ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﻭﺍژﻩ ﺍﻱ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ‬

‫ﺟﺪﻳﺪ ﺭﺍ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺩﺍﺗﻲ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪– çı‬‬ ‫‪balıqçı‬‬

‫‪– suz‬‬ ‫‪susuz‬‬
‫‪– li‬‬ ‫‪yemәli‬‬
‫‪– lıq‬‬ ‫‪ağalıq‬‬
‫‪ –2‬ﺍﺩﺍﺕ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻇﺎﻫﺮ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪:‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﺍﻱ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﻧﺪ ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻇﺎﻫﺮﻭﺍژﻩ ﺭﺍ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭﺍژﻩ‬
‫ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮﻱ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﺩﺍﺕ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺗﻐﻴﻴﺮﺩﻫﻨﺪﻩ ﻇﺎﻫﺮ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪– da‬‬ ‫‪dağda‬‬

‫‪– dәn‬‬ ‫‪Küyüdәn‬‬
‫‪–a‬‬ ‫‪yoldaşa‬‬
‫‪– yә‬‬ ‫‪dәrәyә‬‬

‫‪15‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎﺭﺩﻫﻢ ‪ :‬ﻧﺤﻮﻩ ﻧﻮﺷﺘﺎﺭﻱ ﺍﺩﺍﺕ‬

‫‪ –1‬ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺁﺧﺮ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺿﺨﻴﻢ ﻭ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺩﺍﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬

‫ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ‪ ،‬ﺣﺮﻑ‬ ‫"‪"a‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺣﺮﻑ‬

‫"‪ "ә‬ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﺿﺨﻴﻢ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪:‬‬

‫‪– lar‬‬ ‫‪qapılar‬‬

‫‪– da‬‬ ‫‪dağda‬‬
‫‪– dan‬‬ ‫‪uşaqdan‬‬
‫ﺏ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﻣﻼﻳﻢ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪:‬‬

‫‪– lәr‬‬ ‫‪evlәr‬‬

‫‪– dә‬‬ ‫‪gündә‬‬
‫‪– dәn‬‬ ‫‪çiçәkdәn‬‬
‫ﺝ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﺿﺨﻴﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪:‬‬

‫‪– ma‬‬ ‫‪qalma‬‬

‫‪– an‬‬ ‫‪yanan‬‬
‫ﺩ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﻣﻼﻳﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ‪:‬‬

‫‪– mә‬‬ ‫‪gülmә‬‬

‫‪– әn‬‬ ‫‪sevinәn‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ –2‬ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺁﺧﺮ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺿﺨﻴﻢ ﻳﺎ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﻮﺩﻥ ﻭ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﺷﻮﻧﺪﻩ ﻭ ﻳﺎ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻧﺸﻮﻧﺪﻩ‬
‫ﺑﻮﺩﻥ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺷﺎﻥ ﭼﻬﺎﺭ ﻧﻮﻉ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪ ،‬ﻭ ﻣﻼﻳﻢ ﻫﺎ‬ ‫"‪ "ı‬ﻭ ﻳﺎ "‪"u‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻛﻪ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺍﺻﻮﺍﺕ ‪،‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬ ‫"‪ "i‬ﻭﻳﺎ "‪"ü‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺿﺨﻴﻢ ‪:‬‬

‫‪–ı‬‬ ‫‪qarpızı‬‬
‫‪– ın‬‬ ‫‪qarpızın‬‬
‫‪–u‬‬ ‫‪duzu‬‬
‫‪– un‬‬ ‫‪duzun‬‬
‫ﺏ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﻼﻳﻢ ‪:‬‬

‫‪–i‬‬ ‫‪dili‬‬
‫‪– in‬‬ ‫‪dilin‬‬
‫‪–ü‬‬ ‫‪günü‬‬
‫‪– ün‬‬ ‫‪günün‬‬
‫ﺝ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺿﺨﻴﻢ ‪:‬‬

‫‪– lıq‬‬ ‫‪yaylıq‬‬

‫‪– sız‬‬ ‫‪paltarsız‬‬
‫‪– luq‬‬ ‫‪qonşuluq‬‬
‫‪– suz‬‬ ‫‪odunsuz‬‬
‫‪17‬‬
 ‫ﺩ ‪ :‬ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﻼﻳﻢ ‪:‬‬

‫‪– lik‬‬ ‫‪kölgәlik‬‬

‫‪– siz‬‬ ‫‪evsiz‬‬
‫‪– lük‬‬ ‫‪gözlük‬‬
‫‪– süz‬‬ ‫‪gülsüz‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻧﺰﺩﻫﻢ ‪ :‬ﺑﺨﺸﻬﺎﻱ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ‬

‫ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻫﺮ ﺯﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻬﺎﻱ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺩﻩ ﻧﻮﻉ ﺑﺨﺶ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﻣﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ‬
‫ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻬﺎﻱ ﺍﺻﻠﻲ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻫﻔﺖ ﻧﻮﻉ ﺑﺨﺶ ﺍﺻﻠﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ‪:‬‬

‫‪1-‬‬ ‫‪isim :‬‬ ‫) ﺍﺳﻢ (‬ ‫‪ana , vәtәn‬‬

‫‪2-‬‬ ‫‪sifәt :‬‬ ‫‪ ) ağ‬ﺻﻔﺖ (‬ ‫‪, böyük‬‬
‫‪3-‬‬ ‫‪say :‬‬ ‫) ﺷﻤﺎﺭﺵ (‬ ‫‪bir , iki‬‬
‫‪4-‬‬ ‫‪ ) mәn , sәn‬ﺿﻤﻴﺮ ( ‪əvәzlik :‬‬
‫‪5-‬‬ ‫‪ ) yazdım , gedirәm‬ﻓﻌﻞ ( ‪eylәm (fe'l) :‬‬
‫‪6-‬‬ ‫‪ ) yavaş , diqqәtlә‬ﻗﻴﺪ ( ‪zәrf :‬‬
‫‪7-‬‬ ‫‪nida :‬‬ ‫) ﻧﺪﺍ ء (‬ ‫!‪ax! , hoy‬‬

‫‪18‬‬
 ‫ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎﻱ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ ﻛﻪ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﻣﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻬﺎﻱ ﮔﻔﺘﺎﺭﻱ ﻛﻤﻜﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪qoşma :‬‬ ‫) ﺍﺗﺼﺎﻟﻲ (‬ ‫‪sarı , –dәk , kimi , görә‬‬

‫‪2.‬‬ ‫‪bağlayıcı :‬‬ ‫) ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ (‬ ‫‪hәm , da , yoxsa , ancaq‬‬
‫‪3.‬‬ ‫) ﺍﺩﺍﺕ (‪әdat :‬‬ ‫‪ki , –mi , bәs , ha‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰﺩﻫﻢ ‪ :‬ﺍﺳﻢ‬

‫ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻡ ﺍﺷﻴﺎء ﻭ ﻳﺎ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺍﺳﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪ - 1‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻣﺨﺼﻮﺹ ‪ :‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺍﺻﻠﻲ ﻳﻚ ﺷﺌﻲ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺭﺍ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪Savalan , Babәk , Tәbriz‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ‪:‬‬

‫‪ - 2‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ :‬ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺷﻴﺎء ﻫﻢ ﺟﻨﺲ ﻛﻪ ﻧﺎﻡ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺭﺍ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪adam , kitab‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪ - 3‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻣﺠﺮﺩ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﻣﺎﺩﻩ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺩﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪yaxşılıq , qoçaqlıq‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪ –4‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺮﺩ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺟﺎﻧﺪﺍﺭﺍﻥ ﻭ ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻧﺪﺍﺭﺍﻥ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫‪su , quş‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪ – 5‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻣﻔﺮﺩ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﺧﺮﺷﺎﻥ ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻭ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ‬
‫ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻣﻔﺮﺩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪ata , ev‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪19‬‬
‫‪ – 6‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺟﻤﻊ ﺑﺪﻭﻥ ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻛﺜﺮﺕ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭﻟﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪el , ulus , sürü‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺍﺯ ﺩﻭ ﭘﺴﻮﻧﺪ‬ ‫‪ – 7‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺟﻤﻊ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ "‪ "–lar‬ﻭ ﺍﮔﺮ ﻣﻼﻳﻢ‬ ‫"‪"–lar, –lәr‬‬
‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ "‪"–lәr‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪dost‬‬ ‫‪dostlar‬‬
‫‪qarpız‬‬ ‫‪qarpızlar‬‬
‫‪çöl‬‬ ‫‪çöllәr‬‬
‫‪gəmi‬‬ ‫‪gәmilәr‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻫﻔﺪﻫﻢ ‪ :‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺍﺳﺎﻣﻲ‬

‫‪ –1‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺩﻩ ‪ :‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺭﻳﺸﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻮﺩﻩ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺍﮔﺮ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ ﺭﺍ ﺑﺮﺩﺍﺭﻳﻢ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﺳﻢ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ‬
‫‪ ،‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﺋﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪Çörәk , at‬‬

‫‪ –2‬ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ‪ :‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺎﻣﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪20‬‬
 : ‫ﺩﺭ ﺷﻴﻮﻩ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‬

: ‫ ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻫﺎ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

– lıq , – lik , – luq , – lük :
dağlıq , çәrçilik , ucuzluq , düzlük
– ça , – çә : qazança , dәftәrçә
–laq : duzlaq , çaylaq
– çı , – çi , – çu , – çü : yazıçı , çörәkçi , odunçu , üzümçü
– lı , – li , – lu , – lü : dadlı , evli , duzlu , sözlü
– daş: yoldaş , әmәkdaş , vәtәndaş
– cıq , – cik , – cuq , – cük , – cığaz , – ciyәz :
anacıq , evcik , yavrucuq , gözcük , qızcığaz , nәnәciyәz

. ‫ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﻱ ﻋﺮﺑﻲ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎ‬: ‫ﺏ‬

– iyyәt : ziddiyyәt , şәxsiyyәt

– yat , – at : әdәbiyyat , tә'limat
– iyyә : sәviyyә , fәrziyyә
– i, – vi : Xaqani , Gәncәvi
– dar : eldar , havadar

21
 . ‫ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﻱ ﺍﺭﻭﭘﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎ‬: ‫ﺝ‬

– izm : idealizm
– ist : maşınist
– ik : akademik , biolijik
. ‫ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺗﻮﺭﻛﻲ‬: ‫ﺩ‬

– ıq , – ik , – uq , – ük : qatıq , bilik , qoruq , hörük

– ış , – iş , – uş , – üş : qaçış , gәliş , uçuş , görüş
– ma , – mә : vuruşma , süzmә
– aq , – әk , – q , – k : yataq , sürәk , daraq , әlәk
– caq , – cәk : sancaq , yellәncәk

– ım , – im , – um , – üm : yığım , içim , udum , ölüm

– qa , – gә : qovurqa , süpürgә
– ar , – әr : açar , gülәr
– tı , – ti , – tu , – tü : qışqırtı , göyәrti , gurultu , üzüntü
– qın , – kin, – qun , – gün , – ğın , – ğun :
basqın , kәskin , tutqun , süzgün , dalğın , vurğun
– qı , – ki , – qu , – gü , – ğı , – ğu :
asqı , seçki , pusqu , bölgü , çalğı , sorğu

22
– ın , – in : axın , biçin
– ı , – i , – u , – ü : yazı , çәki , pozu , ölçü
– ıcı , – ici , – ucu , – ücü : satıcı , bilici , sorucu , bölücü
– ınc , – inc , – unc , – ünc :
qaxınc , sevinc , qorxunc , gülünc
– acaq , – әcәk : yanacaq , silәcәk
– cә : düşüncә

– gәc : süzgәc
– ac , – әc : tıxac , döyәc
– ir : gәlir
– ıc : ayrıc
– ıntı , – inti , – untu , – üntü :
qazıntı , әzinti , ovuntu , çöküntü
–maz , – mәz : solmaz , sönmәz

. ‫ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻣﺮﻛﺐ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬، ‫ ﺑﻪ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻳﻚ ﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻭﺍژﻩ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‬: ‫– ﺍﺳﺎﻣﻲ ﻣﺮﻛﺐ‬3

: ‫ ﺍﺯ ﺩﻭ ﻭﺍژﻩ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻫﺎ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

Böyükağa , hacıleylәk
: ‫ ﺍﺯ ﺗﻜﺮﺍﺭ ﻳﻚ ﻭﺍژﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻫﺎ‬: ‫ﺏ‬
qala – qala , deyә – deyә

23
 ‫ﺝ ‪ :‬ﺍﺯ ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﻫﻢ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺩﻭ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﺘﻀﺎﺩ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ‪:‬‬
‫‪var – yox , az – çox‬‬
‫ﺩ ‪ :‬ﺍﺯ ﺩﺭﻛﻨﺎﺭ ﻫﻢ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﻭﺍژﻩ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻳﻚ ﻭﺍژﻩ ﺑﺪﻭﻥ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ‪:‬‬
‫‪adammadam , qız – mız‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻫﺠﺪﻫﻢ ‪ :‬ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺩﺭ ﺍﺳﻤﻬﺎ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﻳﺎ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻮﺩﻥ ﻳﻚ ﺷﺌﻲ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ ﺷﺌﻲ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺭﺍ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ –1‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺸﻮﺩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﺑﺸﻮﺩ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬
‫" ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ‪.‬‬ ‫" ‪–ım , –im , –um , –üm‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪kitabım , Tәbrizim , duzum , gülüm‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺗﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ) ﺑﻨﺪ ﺍﻟﻒ ( ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻴﻜﻪ ﺍﻭﻟﻴﻦ‬
‫ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﻫﺴﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪anam , nәnәm , quzum , sürüm‬‬

‫" ) ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰﺩﻫﻢ‬ ‫" ‪–lar , –lәr‬‬ ‫ﺝ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ‬

‫‪ " –ım‬ﺭﺍ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ‪ 7‬ﻗﺒ ًﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ ( ﺭﺍ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ ًﺍ ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ " ‪, –im‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪quzularım , güllәrim‬‬

‫‪24‬‬
 ‫‪ – 2‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺸﻮﺩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﺑﺸﻮﺩ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬
‫" ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ‪.‬‬ ‫" ‪–ımız , –imiz , -umuz , –ümüz‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪bağımız , evimiz , yurdumuz , gölümüz‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺗﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ) ﺑﻨﺪ ﺍﻟﻒ ( ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻴﻜﻪ ﺍﻭﻟﻴﻦ‬
‫ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﻫﺴﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬
‫‪anamız , nәnәmiz , quzumuz , güzgümüz‬‬

‫" ) ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰﺩﻫﻢ‬ ‫‪–lar , –lәr‬‬ ‫"‬ ‫ﺝ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ‬

‫" ﺭﺍ ﺑﻜﺎﺭ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ‪ 7‬ﻗﺒ ًﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ ( ﺭﺍ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ ًﺍ ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ " ‪-ımız , –imiz‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪qoyunlarımız, güzgülәrimiz‬‬

‫‪ –3‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺸﻮﺩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﺑﺸﻮﺩ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬
‫" ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ‪.‬‬ ‫" ‪–ın , –in , –un , –ün‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪kitabın , evin , yurdun , gülün‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺗﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ) ﺑﻨﺪ ﺍﻟﻒ ( ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻴﻜﻪ ﺍﻭﻟﻴﻦ‬
‫ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﻫﺴﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪anan , nәnәn , quzun , güzgün‬‬

‫‪25‬‬
 ‫" ) ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰﺩﻫﻢ‬ ‫" ‪–lar , –lәr‬‬ ‫ﺝ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ‬

‫" ﺭﺍ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ‪ 7‬ﻗﺒ ًﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ ( ﺭﺍ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ ًﺍ ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ " ‪–ın , –in‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪kitabların , evlәrin , quzuların , güllәrin‬‬

‫‪ –4‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺸﻮﺩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﺑﺸﻮﺩ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬

‫ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ‬ ‫"‪" –ınız = –ız , iniz = –iz , –unuz = –uz , –ünüz = –üz‬‬
‫ﺑﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪kitabınız = kitabız‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪eviniz = eviz‬‬
‫‪yurdunuz = yurduz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪sözünüz = sözüz‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺗﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ) ﺑﻨﺪ ﺍﻟﻒ ( ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻴﻜﻪ ﺍﻭﻟﻴﻦ‬
‫ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﻫﺴﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬

‫‪ananız = anaz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪nәnәniz = nәnәz‬‬

‫‪quzunuz = quzuz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪güzgünüz = güzgüz‬‬

‫" ) ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰﺩﻫﻢ‬ ‫" ‪–lar , –lәr‬‬ ‫ﺝ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ ( ﺭﺍ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ ًﺍ ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ‪ 7‬ﻗﺒ ً‬
‫" ﺭﺍ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ‪.‬‬ ‫"‪–ınız = –ız , –iniz = –iz‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪kitablarınız = kitablarız , güllәriniz = güllәriz‬‬

‫‪26‬‬
 ‫‪ –5‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺸﻮﺩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﺑﺸﻮﺩ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬
‫‪ " –ı‬ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ‪.‬‬ ‫" ‪, –i , –u , –ü‬‬
‫‪kitabı , evi , yurdu , sözü‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﻭ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﻲ‬ ‫"–‪"–s‬‬ ‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺣﺮﻑ‬
‫ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪anası , nәnәsi , quzusu , güzgüsü‬‬

‫" ) ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰﺩﻫﻢ‬ ‫" ‪–lar , –lәr‬‬ ‫ﺝ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ‬

‫" ﺭﺍ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ‪ 7‬ﻗﺒ ًﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ ( ﺭﺍ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ ًﺍ ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ " ‪–ı , –i‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪kitabları , evlәri , quzuları , güllәri‬‬

‫‪ –6‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺸﻮﺩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﺑﺸﻮﺩ ‪،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺩﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ " ‪" -ları , –lәri‬‬
‫ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ‪.‬‬

‫‪kitabları , qәlәmlәri , quzuları , güzgülәri‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺷﺌﻲ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍ ﺩﺍﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﻓﺮﻡ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﺤﻮﻱ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺑﻨﺪ ﺍﻟﻒ ﻗﺴﻤﺖ‬

‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ﺫﻛﺮ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﻧﻮﺯﺩﻫﻢ ‪ :‬ﺣﺎﻟﺘﻬﺎﻱ ﺍﺳﻢ‬

‫ﺑﻪ ﺍﺷﻜﺎﻝ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﻲ ﻛﻪ ﺍﺳﻢ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺩﺍﺧﻞ ﺟﻤﻠﻪ ﺩﺭ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﻬﺎﻱ ﺍﺳﻢ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﻲ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﺍﺳﻢ ﻭ ﻋﺎﺩﻱ ﻫﺴﺖ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻧﺪﺍﺭﺩ ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮﺍﻱ ﻳﻚ ﻧﻔﺮﻱ ﺟﻮﺍﺏ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ‪.‬‬ ‫"?‪ "kim‬ﻭﻳﺎ "?‪"nә‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫”?‪ana “Kim?” , kitab “Nә‬‬
‫‪ - 2‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺷﻲء ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ‪ .‬ﺍﺳﻤﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺟﻮﺍﺏ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ "kimin?" :‬ﻭﻳﺎ "?‪"nәyin‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫”?‪Füzulinin qәzәli “Kimin qәzәli‬‬

‫♠ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺯﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺁﺧﺮ ﻛﻠﻤﻪ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭ ‪ ،‬ﭼﻬﺎﺭ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬
‫“ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﻧﺪ ‪.‬‬ ‫“ ‪–ın , – in , –un , –ün‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪Azәrbaycanın , elin , dostun , gülün‬‬
‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺍﺳﻢ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺫﻛﺮ ﺷﺪ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ‬

‫“ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫“–‪–n‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪Atanın , dirinin , quzunun , özünün‬‬

‫‪28‬‬
‫‪ - 3‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻤﺖ ﻭ ﺟﻬﺖ ﻛﺎﺭ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻭ ﻳﺎﻫﺪﻑ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﺟﻮﺍﺏ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ " ?‪ " hara‬ﻭﻳﺎ "?‪"nәyә‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫”?‪Bağa gedirәm. “Hara gedirәm‬‬
‫”?‪Kitaba baxıram. “Nәyә baxıram‬‬
‫♠ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ‪:‬‬
‫ﻭ‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻱ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺁﺧﺮ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺻﺪﺍﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ "‪"–a‬‬
‫ﺩﺭ ﺻﺪﺍﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ "‪ "–ә‬ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪ağaca , evә‬‬
‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺍﺳﻢ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺫﻛﺮ ﺷﺪ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫”– ‪“ – y‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪anaya , nәnәyә , küçәyә‬‬

‫‪ - 4‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬﺍﺭﻱ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻤﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻌﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺟﻮﺍﺏ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ ‪.‬‬ ‫ﺍﺳﻤﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ "?‪ "kimi‬ﻭ ﻳﺎ "?‪"nәyi‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫”?‪Müәllimi gördüm. “Kimi gördüm‬‬
‫”?‪Şe'ri oxudum. “Nәyi oxudum‬‬

‫‪29‬‬
 ‫♠ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺳﺎﺯﮔﺎﺭ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺁﺧﺮﺵ ‪ ،‬ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬

‫“ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ‪.‬‬ ‫“ ‪–ı , –i ,–u , –ü‬‬

‫‪otağı , vәtәni , duzu , gözü‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺍﺳﻢ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺫﻛﺮ ﺷﺪ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫“– ‪“– n‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪ananı , bәbәni , quzunu , düyünü‬‬
‫‪ - 5‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ ‪ :‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻢ ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻥ ﻛﺎﺭ ﻭ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫"?‪ "nәdә?" ، "kimdә‬ﻭ ﻳﺎ "?‪"harada‬‬ ‫ﺍﺳﻤﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻱ‬

‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺟﻮﺍﺏ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫”?‪Kitab Aydındadır. “Kitab kimdәdidr‬‬

‫♠ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ‬ ‫"‪"–da‬‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ ﺍﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪anada , otaqlarda‬‬

‫‪30‬‬
‫ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ‬ ‫"‪"–dә‬‬ ‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ ﺍﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪evdә , çöldә , evlәrdә‬‬

‫‪ - 6‬ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺎﺩﺭﺷﺪﻥ ‪ :‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻢ ‪ ،‬ﻛﺎﺭ ﻭ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﺻﺎﺩﺭ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ‬
‫ﻭﻳﺎ‬ ‫"?‪"kimdәn?", "nәdәn‬‬ ‫ﻛﻨﺪ ﺍﺳﻤﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﺋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺟﻮﺍﺏ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫"?‪"haradan‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫”?‪Anar mәktәbdәn gәldi. “Anar haradan gәldi‬‬

‫♠ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺁﺧﺮ‬ ‫"‪"–dan‬‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ ﺍﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬
‫ﺍﺳﻢ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪anadan , bağdan , babalardan‬‬

‫ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ‬ ‫"‪"–dәn‬‬ ‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺁﺧﺮ ﺍﺳﻢ ﺍﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬
‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪evdәn , sәndәn , körpәlәrdәn‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ ‪:‬‬
‫ﺍﺳﻤﻬﺎ ﺯﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎﻱ ﺍﺳﻢ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺭﺍ ﻫﻤﺰﻣﺎﻥ ﻗﺒﻮﻝ ﺑﻜﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺍﺩﺍﺕ‬
‫ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎﻱ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺍﺳﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪qardaşıma , qardaşımızda , ...‬‬
‫‪31‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪ :‬ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺣﺎﻝ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﻫﻢ‬

‫ﺍﺳﻢ ‪ +‬ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ‪ +‬ﺍﺩﺍﺕ ﺣﺎﻝ‬

‫‪ - 1‬ﻟﺐ ﮔﺮﺩﺷﻮﻧﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ‪ :‬ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 1‬ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻤﻲ‬
‫‪odunun‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪quyun‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 2‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬
‫‪odununun‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪quyunun‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 3‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪odununa‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪quyuna‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 4‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬﺍﺭﻱ‬
‫‪odununu‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪quyunu‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 5‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ‬
‫‪odununda‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪quyunda‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪32‬‬
 ‫‪ : 6‬ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺎﺩﺭﺷﺪﻥ‬
‫‪odunundan‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪quyundan‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ - 2‬ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻧﺸﻮﻧﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﻭ ﻣﻼﻳﻢ ‪ :‬ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ :1‬ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻤﻲ‬
‫‪qardaşın‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪bibin‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 2‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬
‫‪qardaşının‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪bibinin‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 3‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪qardaşına‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪bibinə‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 4‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬﺍﺭﻱ‬
‫‪qardaşını‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪bibini‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ : 5‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ‬
‫‪qardaşında‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪bibində‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ : 6‬ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺎﺩﺭﺷﺪﻥ‬
‫‪qardaşından‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪bibindən‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ - 3‬ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ) ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻧﺸﻮﻧﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﻭ ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﺷﻮﻧﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﻼﻳﻢ ( ‪:‬‬
‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ : 1‬ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻤﻲ‬
‫‪anan‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫‪hülün‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬

‫‪ : 2‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬
‫‪ananın‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫‪hülünün‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬

‫‪ : 3‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

‫‪anana‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫‪hülünə‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬

‫‪ : 4‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬﺍﺭﻱ‬
‫‪ananı‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫‪hülünü‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬

‫‪ : 5‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ‬
‫‪ananda‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫‪hülündə‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬

‫‪34‬‬
 ‫‪ : 6‬ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺎﺩﺭﺷﺪﻥ‬
‫‪anandan‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫‪hülündən‬‬ ‫ﻭﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‬

‫♠ ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺳﻤﻬﺎ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮﺭ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻛﺮﺩﻳﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﺷﻴﻮﻩ ﻫﺎﻱ‬
‫ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ؛ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪ ،‬ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬﺍﺭﻱ ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﻫﺎﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺍﻱ‬
‫ﺑﺮﺍﻱ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﻪ‬ ‫"‪"-ın‬‬ ‫ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻦ ﺍﻳﻦ ﺩﺷﻮﺍﺭﻱ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻟﻬﺠﻪ ﻫﺎ ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮﻑ "‪ "-v-‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬ ‫ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺩﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺣﺮﻑ "‪"-n-‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪:‬‬
‫‪odununun‬‬ ‫‪odunuvun‬‬
‫‪quyunun‬‬ ‫‪quyuvun‬‬
‫‪qardaşının‬‬ ‫‪qardaşıvın‬‬
‫‪ananın‬‬ ‫‪anavın‬‬
‫‪hülünün‬‬ ‫‪hülüvün‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪:‬‬

‫‪odununa‬‬ ‫‪odunuva‬‬
‫‪quyuna‬‬ ‫‪quyuva‬‬
‫‪qardaşına‬‬ ‫‪qardaşıva‬‬
‫‪bibinə‬‬ ‫‪bibivə‬‬
‫‪anana‬‬ ‫‪anava‬‬
‫‪hülünə‬‬ ‫‪hülüvə‬‬

‫‪35‬‬
 ‫‪- 3‬ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬﺍﺭﻱ ‪:‬‬

‫‪odununu‬‬ ‫‪odunuvu‬‬
‫‪quyunu‬‬ ‫‪quyuvu‬‬
‫‪qardaşını‬‬ ‫‪qardaşıvı‬‬
‫‪bibini‬‬ ‫‪bibivi‬‬
‫‪ananı‬‬ ‫‪anavı‬‬
‫‪hülünü‬‬ ‫‪hülüvü‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﻳﻜﻢ ‪ :‬ﻋﻼﻣﺖ ﺧﺒﺮ ﺩﺭ ﺍﺳﻤﻬﺎ‬

‫ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺧﺒﺮ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺍﻳﻨﻬﺎ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﻭﺍژﻩ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫"‪ "-am‬ﻭ ﺩﺭ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ "‪"-әm‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪qoçağam , gәncәm‬‬
‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﻭﺍژﻩ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﻧﺪ ﻭﻟﻲ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ‪ ،‬ﺣﺮﻑ "‪"-y-‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪atayam , nənəyəm‬‬
‫‪36‬‬
 ‫‪ - 2‬ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﻭﺍژﻩ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ‬

‫" ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬ ‫" ‪-ıq , -ik , -uq , -ük‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪insanıq , gәncik , qohumuq , böyügük‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﻭﺍژﻩ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﻧﺪ ﻭﻟﻲ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ‪ ،‬ﺣﺮﻑ "‪"-y-‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪bacıyıq , körpәyik , odunçuyuq , sürücüyük‬‬

‫‪ - 3‬ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪:‬‬

‫ﻫﻢ ﺩﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺭﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻭ ﻫﻢ ﺁﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺍﮔﺮ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ‬ ‫"‪"-sәn‬‬ ‫ﻭ ﺍﮔﺮ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫"‪"-san‬‬ ‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪qoçaqsan , babasan , nәnәsәn , böyüksәn‬‬

‫‪ - 4‬ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪ ،‬ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺯﻳﺮ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﻧﺪ ‪:‬‬

‫"‪"-sınız = -sız , -siniz = -siz , -sunuz = -suz , -sünüz = -süz‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪37‬‬
‫‪qoçaqsınız = qoçaqsız‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪devsiniz = devsiz‬‬
‫‪qohumsunuz = qohumsuz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪düzsünüz = düzsüz‬‬
‫‪ - 5‬ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎ ‪ ،‬ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺯﻳﺮ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﻧﺪ ‪:‬‬

‫" ‪" -dır , -dir , -dur , -dür‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪anadır , evdir , ovçudur , üzümdür‬‬

‫‪- 6‬ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪ ،‬ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ‪ ،‬ﺍﮔﻪ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬ ‫"‪ "-lar‬ﻭ ﺍﮔﻪ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ "‪"-lәr‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪qoçaqdırlar , nәnәdirlәr , oğrudurlar , düzdürlәr‬‬

‫‪ "deyil‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ‬ ‫"‪= dәgil‬‬ ‫♠ ﻧﻔﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺧﺒﺮ ‪ :‬ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻔﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺧﺒﺮ ﺍﺯ ﻭﺍژﻩ‬

‫ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺍﻳﻦ ﻭﺍژﻩ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪deyilәm , deyilsәn , deyildir‬‬

‫‪deyillik , deyilsiz‬‬ ‫‪, deyillәr‬‬

‫‪38‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﺩﻭﻡ ‪ :‬ﺻﻔﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺍﺳﻤﻬﺎ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺻﻔﺖ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﺳﻢ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪:‬‬

‫‪gözәl qız , qırmızı alma‬‬

‫‪ - 2‬ﺻﻔﺖ ﺍﮔﺮ ﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﺳﻢ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪:‬‬

‫‪vәtәn әzizdir.‬‬
‫♠ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻱ ﺻﻔﺖ ﻫﺎ ‪:‬‬

‫ﺻﻔﺎﺕ ﺳﺎﺩﻩ ‪ :‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺭﻳﺸﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪ağ , qara‬‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺭﻧﮓ‬

‫‪yaxşı , pis‬‬ ‫ﺏ ‪ :‬ﻛﻴﻔﻴﺖ‬

‫‪uca , qısa‬‬ ‫ﺝ ‪ :‬ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻭ ﺣﺠﻢ‬

‫‪şirin , acı‬‬ ‫ﺩ ‪ :‬ﻣﺰﻩ‬

‫‪şil , qoca‬‬ ‫ﻭ ‪ :‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭﺟﻮﺩﻱ‬

‫‪ağır , isti‬‬ ‫ﻱ ‪ :‬ﺣﺮﺍﺭﺕ ﻭ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬

‫‪ - 2‬ﺻﻔﺎﺕ ﻣﺼﻨﻮﻉ ‪ :‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﻭﺍژﻩ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺻﻔﺎﺕ ﺍﺳﻤﻲ ‪ :‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺑﻌﻼﻭﻩ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪- lı , - li , - lu , - lü :dadlı , bilgili , yuxulu , dözümlü‬‬

‫‪39‬‬
 - sız , - siz , - suz , - süz : adsız , evsiz , yolsuz , tüksüz
- çı , - çi , - çu , - çü:
qaçaqçı , dәmirçi , odunçu , döyüşçü
- lıq , - lik , - luq , - lük :
dağlıq , hәftәlik , donluq , günlük
- kı , - ki , - kü: axşamkı , sәhәrki , bugünkü
- kı , - ki : atamdakı , evdәki
- cıl , - cil , - cul , - cül :
qabaqcıl , işcil , qohumcul , ölümcül
: ‫ ﺻﻔﺎﺕ ﻓﻌﻠﻲ‬: ‫ﺏ‬

"an"/"әn" + ‫ﺭﻳﺸﻪ ﻓﻌﻞ‬ ‫ ﺍﺳﻢ ﻓﺎﻋﻠﻲ‬: ‫ﻝ‬‫ﺩﺳﺘﻪ ﺍﻭ‬

: ‫ﻣﺜﺎﻝ‬

qanan , görәn , yazılmayan , anlaşılmayan

: ‫ﺩﺳﺘﻪ ﺩﻭﻡ‬

- mış , - miş , - muş , - müş :

qocalmış , gәlmiş , qurumuş , görmüş
- ar , - әr : axar , gülәr
- acaq , - әcәk ( -yacaq , -yәcәk ) :
olacaq , gәlәcәk , yaşayacaq , әlәyәcәk
40
 : ‫ﺩﺳﺘﻪ ﺳﻮﻡ‬

- malı , - mәli : oxumalı , görmәli

- ası , - әsi ( - yası , - yәsi ):
yazası , oxuyası , görәsi , bürüyәsi
: ‫ﺩﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

alınma , gәlmә

: ‫ﺩﺳﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ‬

- ağan , - әyәn : qapağan , hürәyәn

- qan , - kәn : çalışqan , döyüşkәn
- aq , - әk : qorxaq , işlәk
- ğın ( -ğın , - ğun , - gin , - gün ) vә
- qın ( -qın , - qun , - kin , - kün ) :
:‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ‬ “- ğın” ‫ ﮔﺮﻭﻩ‬، ‫ﺍﮔﺮ ﻭﺍژﻩ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍﻱ ﺿﺨﻴﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ‬

azğın , solğun , әzgin , düzgün

: ‫“ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ‬- qın” ‫ ﮔﺮﻭﻩ‬، ‫ﺍﮔﺮ ﻭﺍژﻩ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍﻱ ﻣﻼﻳﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ‬

satqın , tutqun , kәskin , küskün

41
- ıcı , - ici , - ucu , - ücü , - yıcı , - yici , - yucu , - yücü :
alıcı , keçici , yorucu , sürücü , partlayıcı , әlәyici ,
qoruyucu , bürüyücü
- ıq , - ik , - uq , - ük : batıq , kәsik , uçuq , sönük
- caq , - cәk : utancaq , sevincәk
- ınc , - inc , - unc , - ünc : qorxunc , gülünc
- c : qısqanc , iyrәnc
- ım , - im , - um , - üm : atım , içim , tutum , bölüm
- dıq , - dik , - duq , - dük :
aldığım , gәzdiyim , olduğum , gördüyün
- ә : kәsә

: ‫ ﺻﻔﺎﺕ ﻣﺮﻛﺐ‬-3

. ‫ﺍﺯ ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺩﻭ ﻭﺍژﻩ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

: ‫ ﺻﻔﺎﺕ ﻣﺮﻛﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﺍﺻﻴﻞ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

: ‫ ﺍﺯ ﺗﻜﺮﺍﺭ ﺩﻭ ﺻﻔﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬: a

yaşıl – yaşıl
: ‫ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺻﻔﺖ ﺍﺳﻤﻲ ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬: b

güllü – çiçәkli , bağlı-bağçalı

42
 ‫‪ : c‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺍﺳﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪ucaboylu , istiqanlı‬‬
‫‪ : ç‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪dikbaş , göygöz‬‬
‫‪ : d‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪açıqgöz‬‬
‫‪ : e‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪qözütox , dilişirin‬‬
‫‪ : ə‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺍﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪üstü-örtülü , gözüqanlı‬‬
‫‪ : f‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪alnıaçıq , yolunu-azmış‬‬
‫‪ : g‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪tә'yid olunan‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬ ‫‪ : ğ‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ "‪"- dan , - dәn‬‬
‫‪daşdan-yumşaq , dildәn-iti‬‬
‫‪ : h‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﻋﺪﺩ ﺷﻤﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺳﺎﺩﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪beşbucaq , dördqapılı‬‬

‫‪43‬‬
 ‫ﺏ ‪ :‬ﺻﻔﺎﺕ ﻣﺮﻛﺐ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﻋﺮﺑﻲ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻲ ‪:‬‬

‫‪xoşbәxt , bәdtinәt‬‬ ‫‪ : a‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪yekrәng‬‬ ‫‪ : b‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﻋﺪﺩ ﺷﻤﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪quşbaz , oyunbaz‬‬ ‫‪ : c‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﻭ ﻳﺎ ﺻﻔﺖ ﺍﺻﻠﻲ ﻭ ﺻﻔﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﺳﻮﻡ ‪ :‬ﺩﺭﺟﺎﺕ ﺻﻔﺎﺕ‬

‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ ،‬ﺻﻔﺎﺕ ‪ 6‬ﺩﺭﺟﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺩﺭﺟﻪ ﻋﺎﺩﻱ ‪ :‬ﺻﻔﺎﺕ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺍﺷﻴﺎء ﺭﺍ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎﺩﻱ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪:‬‬

‫‪qırmızı , çalışqan , yaxşı‬‬

‫‪ - 2‬ﺩﺭﺟﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺍﻱ ‪ :‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺌﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻫﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺸﻴﺪﻩ‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ﺳﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﺩﺍﺭﺩ ‪:‬‬

‫‪1 : - raq , - rәk : yaxşıraq , pisrәk‬‬

‫‪2 : - dan , - dәn :‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﺻﻔﺎﺕ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬‬

‫ﺑﻠﻜﻪ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺍﺳﻢ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺍﺳﻤﻲ ﻛﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪Yuxu baldan şirindir.‬‬

‫‪3 : daha : daha böyük , daha gözәl‬‬

‫‪44‬‬
 ‫‪ - 3‬ﺩﺭﺟﻪ ﺑﺮﺗﺮﻱ ‪ :‬ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺍﺯ ﺩﺭﺟﻪ ﻋﺎﺩﻱ ﺑﺮﺗﺮ ﻭ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻫﺴﺖ ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺍﻭﻝ ﺻﻔﺖ ﺍﺿﺎﻓﻪ‬ ‫"‪"әn , çox , lap , olduqca‬‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ﺍﺯ‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪әn gözәl , çox böyük , lap pis , olduqca yaxşı‬‬

‫‪ - 4‬ﺩﺭﺟﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪﻩ ‪:‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ‪ ،‬ﺩﺭﺟﻪ ﺍﻱ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺻﻔﺖ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻡ ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ‬

‫ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬ ‫"‪" -m- , -p- , -s- , -r-‬‬ ‫ﻫﺠﺎﻱ ﺍﻭﻝ ﺻﻔﺖ ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍﻱ‬

‫ﺻﻔﺖ ﺧﻮﺩﺵ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻛﺎﻣﻞ ﺍﺵ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬

‫‪bomboş , sapsarı , qıpqırmızı , dupduru‬‬

‫‪ - 5‬ﻋﻼﻣﺖ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ‪:‬‬

‫ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺍﺷﻴﺎء ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﻭ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺷﺎﻥ ﺭﺍ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﻭ ﻛﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﺩﺭﺟﻪ ﻋﺎﺩﻱ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ‪ .‬ﺍﺩﺍﺕ‬

‫ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪:‬‬

‫‪1-‬‬ ‫‪- ımtıl , - imtil , - umtul , - ümtül :‬‬

‫‪sarımtıl , mavimtil , bozumtul , göyümtül‬‬
‫‪2- - sov : uzunsov , dәlisov‬‬
‫‪3- - tәhәr : qırmızı tәhәr , uzun tәhәr‬‬
‫‪4- - mtıraq : qırmızımtıraq , ağımtıraq‬‬
‫‪5- - ala : ala qaranlıq , ala yarımçıq‬‬
‫‪6- - şın : ağşın , qaraşın‬‬
‫‪45‬‬
‫‪7- açıq : açıq qara , açıq sarı‬‬
‫‪ - 6‬ﺩﺭﺟﻪ ﺍﻓﺰﻭﻧﻲ ‪:‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ ؛ ﻛﻴﻔﻴﺖ ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻭ ﻣﻘﺪﺍﺭﺵ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﺭﺟﻪ ﻋﺎﺩﻱ ﻳﺎ ﺯﻳﺎﺩ ﻭ ﻳﺎ ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﻋﻼﺋﻢ ﺍﻳﻦ ﺩﺭﺟﻪ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ "‪"-ca , -cә‬‬

‫‪yaxşıca , qaraca‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ ‪ :‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ) ﺷﻤﺎﺭﺵ (‬

‫ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻭ ﻳﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﺷﻴﺎء ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﭼﻬﺎﺭ‬

‫ﻧﻮﻉ ﺍﺭﻗﺎﻡ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻫﺴﺖ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ﻣﻘﺎﺩﻳﺮ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ﺳﺎﺩﻩ ‪ :‬ﺍﺯ ﻳﻚ ﺗﺎ ﺩﻩ ) ‪ ، ( 1 -10‬ﺩﻫﮕﺎﻥ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺻﺪﮔﺎﻥ ‪ ،‬ﻫﺰﺍﺭﮔﺎﻥ ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻥ ‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎﺭﺩ ﺍﺭﻗﺎﻡ ﺳﺎﺩﻩ‬

‫ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ﻣﺮﻛﺐ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﺭﻗﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺩﻭ ﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻭﺍژﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ﻣﺮﻛﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪on beş , yüz doqquz‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪ - 2‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺍﺭﻗﺎﻡ ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻭ ﺭﺩﻳﻔﻲ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺷﻴﺎء ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺍﺭﻗﺎﻡ ‪ ،‬ﺍﺯ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﭼﻬﺎﺭ‬

‫ﺑﻪ ﺍﺭﻗﺎﻡ ﻣﻘﺎﺩﻳﺮ‬ ‫" ‪" - ıncı , - inci , - uncu , - üncü‬‬ ‫ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪altıncı , ikinci , doqquzuncu , üçüncü‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪ - 3‬ﺍﺭﻗﺎﻡ ﺍﻋﺸﺎﺭﻱ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺍﺭﻗﺎﻡ ‪ ،‬ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺍﺯ ﻛﻞ ﻳﻚ ﺭﻗﻢ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪yeddi tam vә ondan üç (7.3) .‬‬

‫‪ - 4‬ﺷﻤﺎﺭﺷﻲ ﻫﺎﻱ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﺷﻤﺎﺭﺵ ﻫﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﺯﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﻋﻼﺋﻢ‬
‫ﺷﻤﺎﺭﺷﻲ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺯﻳﺮ ‪:‬‬

‫"‪" az , çox , xeyli , bir qәdәr , bu qәdәr , ...‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﭘﻨﺠﻢ ‪ :‬ﺿﻤﻴﺮ ﻭ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺁﻥ‬

‫ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﻭﻗﺘﻲ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺎﺭ ﺩﻭﻡ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪ ،‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺎﻱ ﺁﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺭﺍ ﺿﻤﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺮ‬

‫ﻱ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺑﻪ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺯﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﺍﺳﺎﺱ ﻭﻇﻴﻔﻪ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺿﻤﺎ ﺭ‬

‫‪ - 1‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺷﺨﺼﻲ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ) ﻣﻔﺮﺩ ﻳﺎ ﺟﻤﻊ ( ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻭ‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺳﻪ ﻧﻮﻉ ﻫﺴﺖ ‪:‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺍﺻﻠﻲ ﺷﺨﺺ ‪:‬‬

‫‪mәn , sәn , o‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ) ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺍﺯ ﭼﭗ ﺑﻪ ﺭﺍﺳﺖ ( ‪:‬‬

‫‪biz , siz , onla‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ) ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺍﺯ ﭼﭗ ﺑﻪ ﺭﺍﺳﺖ ( ‪:‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻣﻠﻜﻲ ﺷﺨﺺ ‪:‬‬

‫‪mәnim , sәnin , onun‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‪:‬‬

‫‪bizim , sizin , onların‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫‪47‬‬
 ‫ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻣﻠﻜﻲ ﻧﻮﻉ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﻫﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪:‬‬

‫‪mәnimki , sәninki , onunku‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪:‬‬

‫‪bizimki , sizinki , onlarınkı‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ‪ :‬ﺑﻪ ﺿﻤﺎﻳﺮﻱ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻭﺍژﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺷﺨﺺ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬ ‫‪ : a‬ﺑﺎ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻭﺍژﻩ " ‪" öz‬‬

‫‪özüm , özün , özü‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪:‬‬

‫‪özümüz , özünüz(= özüz) , özlәri‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫" ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬ ‫‪ : b‬ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻭﺍژﻩ " ‪bilә‬‬

‫‪bilәm , bilәn , bilәsi‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪:‬‬

‫‪bilәmiz , bilәniz (= bilәz) , bilәlәri‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭﻝ ‪ ،‬ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫‪ - 2‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺍﺷﺎﺭﻩ ‪:‬‬

‫ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪:‬‬

‫‪bu , o , belә , elә , hәmin , haman‬‬

‫‪ - 3‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﭘﺮﺳﺸﻲ ‪ :‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪:‬‬

‫‪kim , nә , hara , hansı , haçan , neçә , necә , nә vaxt ,‬‬

‫‪nә zaman , hanı , hayan‬‬

‫‪48‬‬
 ‫‪ - 3‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ‪ :‬ﺑﺮﺍﻱ ﺑﻴﺎﻥ ﺍﺷﺨﺎﺹ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﻭ ﻳﺎ ﺍﺷﻴﺎء ﺍﺯ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ‬

‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪1 - kimi , kimisi , kimsә , kim isә , hәr kәs , heç kәs , ...‬‬
‫‪2 - biri , birisi , hәr biri , heç biri , heç bir , hәr bir , ...‬‬
‫‪3 - nә isә , heç nә , hәr nә , nәyinsә , nәyәsә , ...‬‬
‫‪4 - heç kәs , hәr kәs , bir kәs , hәr bir kәs , heç bir kәs ,‬‬
‫‪hәr zad , heç zad , bir zad , hәr bir zad , heç bir zad ,‬‬
‫‪filankәs , ...‬‬
‫‪5- neçәsi , bә'zi , bә'zisi , bә'zilәri , hamı , hamısı , ...‬‬
‫‪ - 5‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﻩ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﺳﻢ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ ﻭ ﺁﻧﺮﺍ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ‬

‫ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪:‬‬

‫‪hәr , bütün , eyni , filan , ...‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﺷﺸﻢ ‪ :‬ﻓﻌﻞ‬

‫ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﺭ ‪ ،‬ﻭﺿﻌﻴﺖ ﻭ ﺣﺮﻛﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ‬

‫ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺍﻓﻌﺎﻝ ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﻏﻨﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﺩﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺳﺎﺩﻩ ‪ :‬ﺑﻪ ﺍﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺭﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻋﻮﺽ ﻛﺮﺩﻥ ﻳﻚ ﺣﺮﻑ ﻣﻌﻨﺎ ﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺷﺎﻥ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ‬

‫ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ‪ ،‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪get , gәl , bil , qal‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻝ‪:‬‬

‫‪49‬‬
‫ ﺑﻪ ﺍﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮﺩﻥ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬: ‫ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺼﻨﻮﻉ‬- 2

: ‫ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺭﺍ ﻣﻲ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ‬. ‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺼﻨﻮﻉ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

- la , - lә : duzla , işlә , qarala , cütlә , ikilә , yarıla

- laş , - lәş : ayaqlaş , birlәş , şirinlәş , sözlәş , hazırlaş
- lan , - lәn : yollan , güclәn , evlәn , süslәn , xumarlan ,
dillәn
- al , - әl , - l : boşal , düzәl , çoxal , saral , dincәl , durul
- ar , - әr : otar , göyәr , yaşar , qızar
- a , - ә : yaşa , boşa , әlә , dilә
- ı , - i , - u , - ü : acı , bәrki , turşu , tәngi
- var : suvar
- sa , - sə : susa , qәribsә
- imsә , - ümsә : mәnimsә, gülümsә , özümsә
- ılda , - ildә , - ulda , - üldә :
pıçılda , cingildә , xorulda , cürüldә
- ıq , - ıx , - ik , - uq , - ux : darıx , gecik , yolux , karıx

‫ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺮﻛﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬، ‫ ﺑﻪ ﺍﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﻚ ﺍﺳﻢ ﻭ ﻳﻚ ﻓﻌﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬: ‫ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺮﻛﺐ‬- 3

: ‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﻧﻮﻉ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺮﻛﺐ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ‬

50
‫‪1 - idi , imiş ( -di , -miş ): yazmış idim , gәlmiş imiş ,‬‬
‫‪gәlәsi idi , getmişdi‬‬
‫‪2 – ol , et , elә : hazır ol , әmr et , rәdd elә‬‬
‫‪3 – bil : yaza bildim , yaza bilәrmişәm‬‬
‫‪ :‬ﻓﻌﻞ ‪ +‬ﺍﺳﻢ – ‪4‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ ﺍﺯ ﺍﺳﻤﺎﻱ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺎﻋﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪әl çәk , göz qoy , baş vur , qulaq as‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ ﺍﺯ ﺍﺳﻤﺎﻱ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪başa düş , әlә sal , dilә düş , başa gәl‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ ﺍﺯ ﺍﺳﻤﺎﻱ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺎﺩﺭ ﺷﻮﻧﺪﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪yoldan az , әldәn sal , gözdәn düş , başdan sov‬‬

‫ﺩ ‪ :‬ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ ﺍﺯ ﺍﺳﻤﺎﻱ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘ ًﺎ ﻛﻢ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪gözdә-qulaqda ol , arxada sürün‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﻫﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻣﺼﺪﺭ‬

‫ﺩﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ ،‬ﻭﺿﻌﻴﺖ ﻭ ﻛﺎﺭﻱ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ ،‬ﻣﺼﺪﺭ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‬

‫ﻭ ﺩﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ‬ ‫"‪"- maq‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺼﺪﺭ ﺩﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬ ‫"‪"- mәk‬‬

‫‪yazmaq , girmәk , dolmaq , getmәk , vurmaq , bilmәk‬‬
‫‪51‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﻫﺸﺘﻢ ‪ :‬ﻧﻔﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﻋﺪﻡ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻛﺎﺭ ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻭ ﻭﺿﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﻓﻌﻞ ‪ ،‬ﺍﺯ ﻧﻔﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ‬

‫ﻭ ﺩﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ‬ ‫ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻔﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺿﺨﻴﻢ ﺍﺯ ﻋﻼﻣﺖ "‪"- ma‬‬

‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﻋﻼﻣﺎﺕ ﺑﻄﻮﺭ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ ،‬ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ‪،‬‬ ‫ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﻣﻼﻳﻢ ﺍﺯ ﻋﻼﻣﺖ "‪"- mә‬‬
‫ﻳﻜﺴﺮﻩ ﺑﻪ ﺭﻳﺸﻪ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﻲ ﭼﺴﺒﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪yatmamaq , bilmәmәk‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺴﺖ ﻭ ﻧﻬﻢ ‪ :‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﻭ ﻻﺯﻡ‬

‫ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﺑﻪ ﺍﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻃﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﺍﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻧﻴﺎﺯﻱ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻛﺎﺭ ﺗﺄﺛﻴﺮﺵ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻻﺯﻡ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪görmәk , oxumaq , almaq , demәk‬‬ ‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ‪:‬‬

‫‪gәlmәk , qaçmaq , batmaq , getmәk‬‬ ‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻻﺯﻡ ‪:‬‬

‫ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺍﺯ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﻣﺼﻨﻮﻉ ‪ ،‬ﺍﺯ ﻧﻮﻉ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻴﭻ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫ﺩﺭ ﺟﺰء ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪gör , at , dişlә , danla‬‬

‫‪52‬‬
 ‫ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺍﺯ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﻣﺼﻨﻮﻉ ‪ ،‬ﺍﺯ ﻧﻮﻉ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﻌﻠﻮﻡ ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻭ ﻣﺸﺎﺭﻛﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺍﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮﺩﻥ‬ ‫‪-2‬‬

‫ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪qaç‬‬ ‫‪qaçırt‬‬
‫‪yat‬‬ ‫‪yatırt‬‬
‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻻﺯﻣﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻧﻮﻉ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺑﻮﺩﻩ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺯﻳﺮ ﺑﻪ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪- t : quru‬‬ ‫‪qurut , bәnzә‬‬ ‫‪bәnzәt‬‬

‫‪- ar , - әr : çıx‬‬ ‫‪çıxar , qop‬‬ ‫‪qopar‬‬
‫‪- ır , - ir, - ur , - ür :‬‬
‫‪qaç‬‬ ‫‪qaçır , piş‬‬ ‫‪pişir‬‬
‫‪uç‬‬ ‫‪uçur , düş‬‬ ‫‪düşür‬‬
‫‪- dır , - dir , - dur , - dür :‬‬
‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ‪ ،‬ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﺭﺟﺔ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﺑﻮﺩﻥ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺩﻭﻣﻴﻦ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﺑﻪ‬

‫ﺭﻭﺵ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮﺍﻱ ﻓﻌﻞ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪yaz‬‬ ‫‪yazdır , poz‬‬ ‫‪pozdur‬‬

‫‪vur‬‬ ‫‪vurdur , gör‬‬ ‫‪gördür‬‬

‫‪53‬‬
 ‫ﺏ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﺗﻤﺎﻡ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻻﺯﻡ ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻭ ﻣﺸﺎﺭﻛﺘﻲ ﺭﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﺑﻴﺎﻥ ﻫﻴﭻ ﻣﻀﻤﻮﻥ" ﺿﺮﻭﺭﺗﻲ "‬

‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻻﺯﻡ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪әs‬‬ ‫‪әsdir‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪çaş‬‬ ‫‪çaşdır‬‬

‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻻﺯﻡ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪yuyun‬‬ ‫‪yuyundur ,‬‬ ‫‪deyin‬‬ ‫‪deyindir‬‬

‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺸﺎﺭﻛﺘﻲ ﻻﺯﻡ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪barış‬‬ ‫‪barışdır , vuruş‬‬ ‫‪vuruşdur‬‬

‫‪- dar , - dәr : qon‬‬ ‫‪qondar , dön‬‬ ‫‪döndәr‬‬

‫‪- ız , - iz , - uz , - üz :qalx‬‬ ‫‪qalxız , qorx‬‬ ‫‪qorxuz‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻲ ﺍﻡ ‪ :‬ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻓﻌﻞ‬

‫‪ - 1‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﻌﻠﻮﻡ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ‪ ،‬ﻛﻨﻨﺪﺓ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻥ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻢ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﻭ‬

‫ﻫﻢ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻻﺯﻡ ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪Ağşın gәldi .‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻻﺯﻡ ‪:‬‬

‫‪Aylar dәrsini oxudu .‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﺘﻌﺪﻱ ‪:‬‬

‫‪ - 2‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺠﻬﻮﻝ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ‪ ،‬ﻛﻨﻨﺪﺓ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻥ ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪Mәktub yazıldı .‬‬

‫‪54‬‬
 ‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﻛﺮﺩﻥ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪:‬‬

‫‪- ıl , - il , - ul , - ül :‬‬
‫‪yazdı‬‬ ‫‪yazıldı , dedi‬‬ ‫‪deyildi‬‬
‫‪oydu‬‬ ‫‪oyuldu , söydü‬‬ ‫‪söyüldü‬‬
‫‪- ın , - in , - ul , - ül :‬‬
‫‪yoldu‬‬ ‫‪yolundu , böldü‬‬ ‫‪bölündü‬‬
‫‪ -‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻓﻌﻞ ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪﺓ ﻓﻌﻞ ﺑﺮﮔﺮﺩﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻫﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺍﻓﻌﺎﻝ‬ ‫‪3‬‬

‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻓﻌﺎﻝ ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪yuyundu , sevindi , deyindi , öyündü‬‬

‫♠ ﺍﺩﺍﺕ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ‪:‬‬

‫‪- ın , - in , - un , - ün :‬‬
‫‪sev‬‬ ‫‪sevindi , sür‬‬ ‫‪süründü‬‬
‫‪- ıl , - il , - ul , - ül :‬‬
‫‪aç‬‬ ‫‪açıldı , vur‬‬ ‫‪vuruldu‬‬
‫‪ -‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺸﺎﺭﻛﺘﻲ ‪ :‬ﺍﮔﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺩﻭ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ‬ ‫‪4‬‬

‫ﺩﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﻞ ﻫﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺸﺎﺭﻛﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪yazışmaq , vuruşmaq , görüşmәk , sevişmәk , sözlәşmәk‬‬

‫‪55‬‬
‫ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺍﻟﺰﺍﻣﻲ ‪ :‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﺍﻓﻌﺎﻝ ‪ ،‬ﻛﺎﺭ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺗﻜﻠﻴﻒ ‪ ،‬ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻭ ﻳﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺩﻭﻡ ﻭ‬ ‫‪-5‬‬

‫ﻳﺎ ﺑﺎ ﻭﺍﺳﻄﺔ ﺷﺨﺺ ﺩﻭﻡ ‪ ،‬ﺍﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺨﺺ ﺳﻮﻡ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪ .‬ﺍﻳﻦ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻓﻘﻂ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺍﺯ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻣﺘﻌﺪﻱ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪atdırmaq , oxşatdırmaq , oxutdurmaq , işlәtdirmәk‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻲ ﻭ ﻳﻜﻢ ‪ :‬ﺯﻣﺎﻥ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

‫‪ - 1‬ﺯﻣﺎﻥ ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻛﺎﺭ ﻭ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻄﻠﻖ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ ،‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ‬
‫ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻔﻲ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺬﺷﺘﺔ ﻣﻄﻠﻖ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪"-dı , -di , -du , -dü" :‬‬
‫ﺍﺯ ﻋﻼﻣﺎﺕ "‪ "-ma , -mә‬ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪.‬‬
‫ﺻﺮﻑ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬
‫‪almadım‬‬ ‫‪aldım‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪almadın‬‬ ‫‪aldın‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪almadı‬‬ ‫‪aldı‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬

‫‪almadıq‬‬ ‫‪aldıq‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬

‫)‪almadınız (z‬‬ ‫)‪aldınız (z‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪almadılar‬‬ ‫‪aldılar‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬

‫ﺏ ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻘﻠﻲ ‪ :‬ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ﺍﺯ ﻛﺎﺭﻱ ﻛﻪ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺭﺥ ﺩﺍﺩﻩ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻮﻧﻜﻪ‬

‫ﺧﻮﺩﺵ ﺷﺎﻫﺪ ﺁﻥ ﺣﺎﺩﺛﻪ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼﺋﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻘﻠﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺯﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫" ‪ " -mış , -miş , -muş , -müş‬ﻭ ﻋﻼﺋﻢ ﻧﻔﻲ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ "‪"-ma , -mә‬‬

‫‪56‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺍﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ "‪"-ıb , -ib , -ub , -üb‬‬

‫ﺻﺮﻑ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻘﻠﻲ‬

‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬
‫‪almamışam‬‬ ‫‪almışam‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫= ‪almamışsan‬‬ ‫= ‪almışsan‬‬
‫= ‪almayıbsan‬‬ ‫= ‪alıbsan‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪almamısan‬‬ ‫‪almısan‬‬
‫= ‪almamışdır‬‬ ‫= ‪almışdır‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫)‪almayıb(dır‬‬ ‫)‪alıb(dır‬‬
‫‪almamışıq‬‬ ‫‪almışıq‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫= )‪almamışsınız (z‬‬ ‫= )‪almışsınız (z‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫)‪almayıbsınız (z‬‬ ‫)‪alıbsınız (z‬‬
‫= ‪almamışlar‬‬ ‫= ‪almışlar‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪almayıblar‬‬ ‫‪alıblar‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭﻱ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﻳﻚ ﺑﺎﺯﻩ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪﺕ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻭ ﻳﺎ ﺍﺯ‬ ‫"‪"-ırdı , -irdi , -urdu , -ürdü‬‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ‪:‬‬

‫‪ "-ardı‬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺩﻭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ "‪, -әrdi‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺎﻱ ﻧﻔﻲ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪"-maz , -mәz , -m" :‬‬

‫‪57‬‬
 1 ‫ﺻﺮﻑ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭﻱ‬

‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬

yazmayırdım = ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
yazırdım
yazmırdım
yazmayırdın = ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
yazırdın
yazmırdın
yazmayırdı = ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
yazırdı
yazmırdı
yazmayırdıq = ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
yazırdıq
yazmırdıq
yazmayırdınız = ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
yazırdınız (z)
yazmırdınız (z)
yazmayırdılar = ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
yazırdılar
yazmırdılar

2 ‫ﺻﺮﻑ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭﻱ‬

‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬

yazmazdım yazardım ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
yazmazdın yazardın ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
yazmazdı yazardı ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬

yazmazdıq yazardıq ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬

yazmazdınız (z) yazardınız (z) ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
yazmazdılar yazardılar ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬

58
 ‫ﺩ ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﻭﺭ ) ﻣﺎﺿﻲ ﺑﻌﻴﺪ ( ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﻭﺭ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻋﻼﺋﻢ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ‪"mışdı , mişdi , muşdu , müşdü" :‬‬

‫" ﻫﻢ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﺍﺩﺍﺕ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ " ‪miş idi‬‬

‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻔﻲ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﺯ ﻋﻼﺋﻢ "‪"-ma , -mә‬‬
‫ﺻﺮﻑ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﻭﺭ ) ﻣﺎﺿﻲ ﺑﻌﻴﺪ (‬

‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬

‫= ‪tapmamış idim‬‬ ‫= ‪tapmış idim‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪tapmamışdım‬‬ ‫‪tapmışdım‬‬
‫= ‪tapmamış idin‬‬ ‫= ‪tapmış idin‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪tapmamışdın‬‬ ‫‪tapmışdın‬‬
‫= ‪tapmamış idi‬‬ ‫= ‪tapmış idi‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪tapmamışdı‬‬ ‫‪tapmışdı‬‬
‫= ‪tapmamış idik‬‬ ‫= ‪tapmış idik‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪tapmamışdıq‬‬ ‫‪tapmışdıq‬‬
‫= ‪tapmamış idiniz‬‬ ‫= ‪tapmış idiniz‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪tapmamışdınız‬‬ ‫)‪tapmışdınız (z‬‬
‫= ‪tapmamış idilәr‬‬ ‫= ‪tapmış idilәr‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪tapmamışdılar‬‬ ‫‪tapmışdılar‬‬

‫‪ - 2‬ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺎﻝ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮﺩﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ‪ .‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬ ‫" ‪" -ır , -ir , -ur , -ür‬‬ ‫ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺎﻝ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪:‬‬

‫‪bil + ir‬‬ ‫‪bilir , yor + ur‬‬ ‫‪yorur‬‬

‫‪59‬‬
 ‫ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬ ‫ﺍﮔﺮ ﺭﻳﺸﺔ ﻓﻌﻞ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ‪ ،‬ﺣﺮﻑ "‪"-y-‬‬

‫‪de + y + ir‬‬ ‫‪deyir‬‬

‫‪ "-ma‬ﻭ ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﺣﺮﻑ "‪ "-m‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ ﻧﻔﻲ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪, -mә" ،‬‬

‫‪ "-ma‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺣﺮﻑ "‪ "-y-‬ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ‪.‬‬ ‫ﺍﮔﺮ ﻋﻼﺋﻢ "‪, -mә‬‬
‫‪al + ma + yır‬‬ ‫‪almayır‬‬

‫ﺻﺮﻑ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺎﻝ‬

‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬

‫= ‪gәlmәyirәm‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪gәlirәm‬‬
‫‪gәlmirәm‬‬
‫= ‪gәlmәyirsәn‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪gәlirsәn‬‬
‫‪gәlmirsәn‬‬
‫= ‪gәlmәyir‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪gәlir‬‬
‫‪gәlmir‬‬
‫= ‪gәlmәyirik‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪gәlirik‬‬
‫‪gәlmirik‬‬
‫= ‪gәlmәyirsiniz‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫)‪gәlirsiniz (z‬‬
‫)‪gәlmirsiniz (z‬‬
‫= ‪gәlmәyirlәr‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪gәlirlәr‬‬
‫‪gәlmirlәr‬‬

‫‪60‬‬
 ‫‪ - 3‬ﺯﻣﺎﻥ ﺁﻳﻨﺪﻩ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻭﻗﻮﻉ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻗﻄﻌﻲ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﻭﻗﻮﻉ ﻛﺎﺭ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺘﻤﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪"-acaq , -әcәk" :‬‬

‫ﻋﻼﺋﻢ ﻧﻔﻲ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪"-ma , -mә" :‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪alacaq , gәlәcәk , almayacaq , gәlmәyәcәk‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ ﺷﺮﻭﻉ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﺍﺿﺎﻓﻪ‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫"‪"y‬‬ ‫ﻭ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ‬ ‫"‪ "ğ‬ﻭ ﺣﺮﻑ "‪ "k‬ﺑﻪ ﺣﺮﻑ "‪"g‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺮﻑ‬ ‫"‪"q‬‬ ‫ﮔﺮﺩﺩ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﺮﻑ‬

‫ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪alacağam , gәlәcәyәm‬‬

‫ﺻﺮﻑ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻗﻄﻌﻲ‬

‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬
‫‪öyrәnmәyәcәyәm‬‬ ‫‪öyrәnәcәyәm‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪öyrәnmәyәcәksәn‬‬ ‫‪öyrәnәcәksәn‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫)‪öyrәnmәyәcәk(dir‬‬ ‫)‪öyrәnәcәk(dir‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬

‫‪öyrәnmәyәcәyik‬‬ ‫‪öyrәnәcәyik‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬

‫)‪öyrәnmәyәcәksiniz (z‬‬ ‫)‪öyrәnәcәksiniz (z‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫= ‪öyrәnәcәklәr‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪öyrәnmәyәcәklәr‬‬
‫‪öyrәnәcәkdirlәr‬‬

‫‪61‬‬
‫ﺏ ‪ :‬ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻏﻴﺮ ﻗﻄﻌﻲ ‪ :‬ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ،‬ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﺓ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻏﻴﺮ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻭ‬

‫ﻋﻼﺋﻢ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ ‪"-ar , -әr" :‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﻧﻔﻲ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻫﺴﺖ ﺍﺯ ‪"-m" :‬‬

‫ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪gәlәrәm , baxaram , gәlmәrәm , baxmaram‬‬

‫ﺻﺮﻑ ﻏﻴﺮ ﻗﻄﻌﻲ ﺁﻳﻨﺪﻩ‬

‫ﻧﻔﻲ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬
‫‪getmәrәm‬‬ ‫‪gedәrәm‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪getmәzsәn‬‬ ‫‪gedәrsәn‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫‪getmәz‬‬ ‫‪gedәr‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ‬

‫‪getmәrik‬‬ ‫‪gedәrik‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬

‫‪getmәzsiniz‬‬ ‫)‪gedәrsiniz (z‬‬ ‫ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬
‫‪getmәzlәr‬‬ ‫‪gedәrlәr‬‬ ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻲ ﻭ ﺩﻭﻡ ‪ :‬ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺷﺨﺺ ﺩﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪ :‬ﻋﻼﻣﺖ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺣﺮﻑ "‪"-m‬‬ ‫‪- 1‬‬

‫‪yazdım , görürәm‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪ :‬ﻋﻼﻣﺖ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺣﺮﻑ ﻫﺎﻱ "‪"-q , -k‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪yazdıq , gördük , baxırıq , gәlәsiyik‬‬

‫‪62‬‬
‫"‪"-n‬‬ ‫‪ - 3‬ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪ :‬ﺿﻤﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻓﻌﻞ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺣﺮﻑ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪qaldın , gәldin , görәsәn , qalmalısan‬‬

‫‪ -5‬ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ‪ :‬ﺿﻤﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻓﻌﻞ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ ﺍﺯ ﺣﺮﻑ "‪ "-z‬ﻋﺒﺎﺭﺕ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬

‫‪yazdız , gördüz , gәlәcәksiniz , görmüşsünüz‬‬

‫ﺍﮔﺮ ﺭﻳﺸﺔ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﺑﺎ ﺣﺮﻑ ﺑﻲ ﺻﺪﺍ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﺎﺭﻑ ﻭ ﺗﻌﺎﺭﻑ ﻛﺮﺩﻥ ‪ ،‬ﺿﻤﻴﺮ ﺷﺨﺺ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ‬

‫‪ "-ın‬ﻭ ﻳﺎ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪:‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪, -in , -un , -ün" :‬‬

‫ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺜﺎﻝ ‪:‬‬ ‫"‪"-ız , -iz , -uz , -üz‬‬

‫‪gәlin = gәliz , baxın = baxız‬‬
‫‪ -5‬ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮﺩ ‪ :‬ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ ‪ ،‬ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺎﻝ ‪ ،‬ﺿﻤﻴﺮ ﺷﺨﺺ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻓﻌﻞ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ‪ .‬ﺍﻣﺎ‬

‫ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺿﻤﻴﺮ ﺷﺨﺺ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﺷﺮﺡ ﺯﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫‪yazdı , gәldi‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻄﻠﻖ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪yazmıs idi‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﻭﺭ ) ﻣﺎﺿﻲ ﺑﻌﻴﺪ ( ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪yazar , gәlәr‬‬ ‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻏﻴﺮ ﻗﻄﻌﻲ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪gәrәk yaza‬‬ ‫ﺍﻟﺘﺰﺍﻡ ‪ ،‬ﺁﺭﺯﻭ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪yazsa , getsә‬‬ ‫ﺷﺮﻁ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪63‬‬
 : ‫ ﺿﻤﻴﺮ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺯﻳﺮ‬، ‫ﺩﺭ ﺑﻘﻴﻪ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎﻱ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬

: ‫" ﻣﺜﺎﻝ‬ -dır , -dir , -dur , -dür "

yazacaqdır , görmüşdür , yazasıdır , gәlmәmәlidir

:‫ ﻣﺜﺎﻝ‬. ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬ "-lar , -lәr" : ‫ ﻓﻘﻂ ﻋﻼﺋﻢ‬، ‫ ﺿﻤﻴﺮ ﺷﺨﺺ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ‬: ‫ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‬ –5

gәldilәr , yazdılar, getmәlidirlәr , yazsınlar

‫ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬: ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻲ ﻭ ﺳﻮﻡ‬

: ( ‫ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎﺭﻑ ) ﺍﻣﺮ‬- 1

: ‫ ﺍﻭﻝ ﺷﺨﺺ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

: ‫ﻣﺜﺎﻝ‬ "-ım , -im , -um , -üm , -yım , -yim , -yum , -yüm" : ‫ﻣﻔﺮﺩ‬
gәlim , alım , vurum , görüm , qalayım , әlәyim , qoruyum ,
sürüyüm
: ‫ﻣﺜﺎﻝ‬ " -aq , -әk , -yaq , -yәk " : ‫ﺟﻤﻊ‬

alaq , gәlәk , qalayaq , әlәyәk

: ‫ ﺩﻭﻡ ﺷﺨﺺ‬: ‫ﺏ‬

: ‫ ﻣﺜﺎﻝ‬. ‫ ﺭﻳﺸﺔ ﻓﻌﻞ ﺗﻌﺎﺭﻑ ) ﺍﻣﺮ ( ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ‬، ‫ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﺨﺺ‬: ‫ﻣﻔﺮﺩ‬

yaz , get , gör , vur

: ‫" ﻣﺜﺎﻝ‬ -ın , -in , -un , -ün , -ız , -iz , -uz , -üz " : ‫ﺟﻤﻊ‬

baxın , gülün , gәliz , vurun , alız , sökün , töküz

64
 : ‫ ﺳﻮﻡ ﺷﺨﺺ‬: ‫ﺝ‬

: ‫ﻣﺜﺎﻝ‬ " -sın , -sin , -sun , -sün " : ‫ﻣﻔﺮﺩ‬

alsın , bilsin , qoysun , görsün
: ‫ﻣﺜﺎﻝ‬ " -sın , -sin , -sun , -sün " + " -lar , -lәr " : ‫ﺟﻤﻊ‬

alsınlar , bilsinlәr , qoysunlar , görsünlәr

: ( idi , imiş ) ‫ﻧﻮﻉ ﺩﻭﻡ ﻓﺮﻣﺖ ﺧﺒﺮﻱ‬ -2

‫ ﺿﻤﻴﺮ ﺷﺨﺺ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻓﻌﻞ‬+ ‫ ﻓﻌﻞ ﻛﻤﻜﻲ‬+ ‫ ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﺓ ﺯﻣﺎﻥ‬+ ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

: idi : ‫ﺍﻟﻒ‬
: ‫ﻓﺮﻣﺖ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺒﺮ‬ -

yazmış idim = yazmışdım , yazmış idin = yazmışdın

: ‫ﺩﺭ ﺍﺳﻤﻬﺎ‬ -

Yaşar idi , Solmaz idi

: ‫ﺩﺭ ﺻﻔﺘﻬﺎ‬ -

yasxşı idi , yaman idi

: ‫ﺩﺭ ﺿﻤﺎﻳﺮ‬ -

bu idi , onlar idilәr

: ( ‫ﺩﺭ ﺍﺭﻗﺎﻡ ) ﺷﻤﺎﺭﺵ‬ -

az idi , çox idi

65
 : ‫ﺩﺭ ﻗﻴﺪﻫﺎ‬ -

bәrk idi , әliboş idi

: ‫ﺩﺭ ﻣﺼﺪﺭﻫﺎ‬ -

yazmaq idi , bilmәk idi

: imiş : ‫ﺏ‬
: ‫ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻘﻠﻲ‬ -

gәlmiş imişәm , gәlmiş imişsәn , ...

: ‫ﺩﺭ ﺍﺳﻢ ﻫﺎ‬ -

Araz imiş , Maral imiş

: ‫ﺩﺭ ﺻﻔﺘﻬﺎ‬ -

pis imiş , qara imiş

: ‫ﺩﺭ ﺿﻤﺎﻳﺮ‬ -

o imiş , bunlar imişlәr

: ( ‫ﺩﺭ ﺍﺭﻗﺎﻡ ) ﺷﻤﺎﺭﺵ‬ -

bir imiş , altı imiş

: ‫ﺩﺭ ﻗﻴﺪ ﻫﺎ‬ -

qaça-qaça imiş
: ‫ﺩﺭ ﻣﺼﺪﺭ ﻫﺎ‬ -

görmәk imiş , baxmaq imiş

66
 : ‫ ﺻﻮﺭﺕ ﻏﻴﺮ ﺷﻬﻮﺩﻱ‬- 3

: ‫ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻘﻠﻲ‬ -

vurmuşmuşam , vurmuşmuşsan , ...

: ‫ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭﻱ‬ -

gәlirmişdim , gәlirmişdin , ...

: ( ‫ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭﻱ ) ﻧﻮﻉ ﺩﻭﻡ‬ -

gәlәrmişdim , gәlәrmişdin , ...

: ‫ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﻭﺭ‬ -

әlәmiş idimmiş , әlәmişdinmiş , ...

: ‫ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺎﻝ‬ -

yazırmışam , yazırmışsan , ...

: ‫ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻗﻄﻌﻲ‬ -

qalayacaqmışam , qalayacaqmışsan , ...

: ‫ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻏﻴﺮ ﻗﻄﻌﻲ‬ -

sürәrmişәm , sürәrmişsәn , ...

: ‫ ﺷﻜﻞ ﻻﺯﻡ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬-4

: ‫ ﻓﺮﻣﺖ ﺳﺎﺩﻩ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

alasıyam , gedesiyәm -ası , -әsi + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

: ‫ ﻓﺮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺐ‬: ‫ﺏ‬

alası idi , gedәsi idi -ası idi , -әsi idi + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

67
 : ‫ ﺷﻜﻞ ﺍﻟﺘﺰﺍﻡ – ﺁﺭﺯﻭ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬- 5

: ‫ ﺷﻜﻞ ﺍﻟﺘﺰﺍﻡ – ﺁﺭﺯﻭ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎﺩﻩ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

qaçaq , görәm -a , -ә + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

: ‫ ﺷﻜﻞ ﺍﻟﺘﺰﺍﻡ – ﺁﺭﺯﻭ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﻛﺐ‬: ‫ﺏ‬

idi + -a ,-ә + ‫ ﺭﻳﺸﻪ‬+ gәrәk

gәrәk qaçaydım , gәrәk görәydin
: ‫ ﺷﻜﻞ ﻭﺍﺟﺐ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬-6

: ‫ ﺷﻜﻞ ﻭﺍﺟﺐ ﺳﺎﺩﻩ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

almalıdır , bilmәlidir -malı , -mәli + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

: ‫ ﺷﻜﻞ ﻭﺍﺟﺐ ﻣﺮﻛﺐ‬: ‫ﺏ‬

yazmalıydıq , getmәliydin idi + -malı , -mәli + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

: ‫ ﺷﻜﻞ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬- 7

: ‫ ﺷﻜﻞ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﺳﺎﺩﻩ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

-maqda , -mәkdә + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

yazmaqdaydım , gәlmәkdәdir
: ‫ ﺷﻜﻞ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﻣﺮﻛﺐ‬: ‫ﺏ‬

idi + -maqda , -mәkdә + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

oxumaqdaydılar , görmәkdәydiniz

68
 : ‫ ﺷﻜﻞ ﺷﺮﻃﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬- 8

: ‫ ﺷﻜﻞ ﺷﺮﻃﻲ ﺳﺎﺩﻩ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

açsam , görsәn -sa , -sә + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

: ‫ ﺷﻜﻞ ﺷﺮﻃﻲ ﻣﺮﻛﺐ‬: ‫ﺏ‬

açsaydın , görsәydi idi + -sa , -sә + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

‫ ﺷﻜﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬: ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻲ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ‬

: ‫ ﺷﻜﻞ ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩﻱ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬- 1

bilmәk + -a , -ә + ‫ﺭﻳﺸﻪ‬

yaza bilәrәm , görә bilәrsәn , oxuya bilir , istәyә bildik

: ‫ ﺷﻜﻞ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬- 2

-mı , -mi , -mu , -mü + ‫ﻓﻌﻞ‬

yazdınmı? , bildinmi? , qoymuşsunuzmu? , gördünüzmü?

69
 ‫ ﺍﺩﺍﺕ ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ ﺍﻓﻌﺎﻝ‬: ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻲ ﻭ ﭘﻨﺠﻢ‬

1 . -ıb , -ib , -ub , -üb (-yıb , -yib , -yub , -yüb):

O kişi qurtarmayıb qoyub getdi .
2. -anda , -әndә :
Mәn gedәndә kitabı apararam .
3. - arkәn , -әrkәn (-yarkәn , -yәrkәn , -ırkәn , -irkәn ,
-urkәn , -ürkәn , -yırkәn , -yirkәn, -yurkәn , -yürkәn ,
-mışkәn , -mişkәn , -muşkәn , -müşkәn) :
Gecә yatmağa hazırlaşarkәn göy guruldadı .
4. -dıqda , -dikdә , -duqda , -dükdә :
Rәis içәri girdikdә hamı ayağa qalxdı .
5. -dıqca , -dikcә , -duqca , -dükcә :
Sәttar xanın ölümü faciәsinә fikirlәşdikdә insan
tәәssüflәnir.
6. -ınca , -incә , -unca , -ünca (-yınca , -yincә , -yunca ,
-yüncә) :
Ana, әsgәr gedәn oğlu gözdәn itincә dalınca baxdı .
7. -alı , -әli (-yalı , -yәli) :
Sizin yerinizә qonaq gәlәli halım düzәlibdir .
8. -madan , -mәdәn : Çalmadan oynayır .
70
9. -mış , -miş , -muş , -müş :
Müәllimin dәrsi qurtarmamış zәng çalındı .
10. : "-maz , -mәz" ‫ﻭ ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﺩﻭﻣﻲ‬ "-ar , -әr " ‫ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﺍﻭﻟﻲ‬

Uşaq evә çatar-çatmaz su istәdi .

11. -caq , -cәk :
Elnaz evә yetişcәk uzanıb yatdı .
12. -andan , -әndәn (-yandan , -yәndәn) :
Su başdan aşandan sonra ya bir qarış , ya da bir arşın .
13. -an , -әn (-yan , -yәn) :
Uşaq dәrsi oxuyan kimi başa düşdü .
14. -araq , -әrәk (-yaraq , -yәrәk) :
Babәk xalqın haqsızlığını vә әzilmәsini düşünәrәk
ayağa qalxdı.
15. -ana , -әnә :
Qatar gәlәnә qәdәr gözlәmәliyәm .
16. -dığı , -diyi , -duğu , -düyü :
Yazdığın kimi danış . Gördüyün kimi söylә .

71
 ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻲ ﻭ ﺷﺸﻢ ‪ :‬ﻗﻴﺪ‬

‫ﺩﺭﻭﻥ ﺟﻤﻼﺕ ‪ ،‬ﻭﺍژﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺍﺟﺮﺍﻱ ﻛﺎﺭ ﻭ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ ‪ ،‬ﺯﻣﺎﻥ ﺍﺟﺮﺍ ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻥ ﻛﺎﺭ ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻛﺎﺭ ﻭ ‪ ...‬ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻥ‬

‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻗﻴﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬

‫‪ - 1‬ﻗﻴﺪ ﻫﺎﻱ ﻃﺮﺯ ﺣﺮﻛﺖ ‪:‬‬

‫"?‪"necә?, nә cür?, nә halda‬‬ ‫ﺍﻳﻦ ﻗﻴﺪ ﻫﺎ ‪ ،‬ﻗﻴﺪ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮﻥ‬

‫ﺟﻮﺍﺏ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪düz , tez , dik , yavaş , ...‬‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﻧﻮﻉ ﺳﺎﺩﻩ ‪:‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﻧﻮﻉ ﻣﺼﻨﻮﻉ ‪:‬‬

‫‪bәrkdәn , tәrsinә , şiddәtlә , igidcәsinә , yavaşca , zorakı ,‬‬

‫‪danışmaz , ...‬‬
‫ﺝ ‪ :‬ﻧﻮﻉ ﻣﺮﻛﺐ ‪:‬‬

‫‪gup-gup , dalbadal , birdәn-birә , әl-әlә , ...‬‬

‫‪ - 2‬ﻗﻴﺪ ﻫﺎﻱ ﺯﻣﺎﻥ ‪:‬‬

‫‪dünәn , indi , ...‬‬ ‫ﺍﻟﻒ ‪ :‬ﻧﻮﻉ ﺳﺎﺩﻩ ‪:‬‬

‫ﺏ ‪ :‬ﻧﻮﻉ ﻣﺼﻨﻮﻉ ‪:‬‬

‫‪hәlәlik , öncә , axşamdan , ...‬‬

‫ﺝ ‪ :‬ﻧﻮﻉ ﻣﺮﻛﺐ ‪:‬‬

‫‪tez-tez , o gün , axşam başı , aybaay , ...‬‬

‫‪72‬‬
 ‫ ﻗﻴﺪ ﻫﺎﻱ ﻣﻜﺎﻥ‬- 3

arxa , yan , … : ‫ ﻧﻮﻉ ﺳﺎﺩﻩ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

: ‫ ﻧﻮﻉ ﻣﺼﻨﻮﻉ‬: ‫ﺏ‬

yaxınlıqda , ortalığa , ...

: ‫ ﻧﻮﻉ ﻣﺮﻛﺐ‬: ‫ﺝ‬

orda , burda , bu evdә , hәr yandan , bir yanda , ...

: ‫ ﻗﻴﺪﻫﺎﻱ ﻣﻘﺪﺍﺭ‬- 4

az , çox : ‫ ﻧﻮﻉ ﺳﺎﺩﻩ‬: ‫ﺍﻟﻒ‬

: ‫ ﻧﻮﻉ ﻣﺼﻨﻮﻉ‬: ‫ﺏ‬

bütünlüklә , dәfәlәrlә, arşınca , azdan , ...

: ‫ ﻧﻮﻉ ﻣﺮﻛﺐ‬: ‫ﺝ‬

az-az , bir-bir , bir ağız , ...

73
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺧﻠﻖ‬

‫ــ ﺁﺷﻴﻨﺎ ‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ ‪،‬‬ ‫" ﺩﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﺯﻫﺘﺎﺑﻲ ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺍﺋﻠﺪﺍﺭ‬ ‫‪ " - 2‬ﺯﺑﺎﻥ ﺍﺩﺑﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‬

‫ﺳﺎﻝ ‪( 1991 ) 1370‬‬

‫‪ - 3‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺩﻭ ﺳﻮﻳﻪ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ـ ﻓﺎﺭﺳﻲ ‪ ،‬ﺑﻬﺰﺍﺩ ﺑﻬﺰﺍﺩﻱ ‪ ،‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺩﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﺗﻬﺮﺍﻥ ‪ ،‬ﺳﺎﻝ ‪( 1990 ) 1369‬‬

‫‪ - 4‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ ﺩﺍﻧﺸﻜﺪﻩ ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ‪ ،‬ﺁﻧﻜﺎﺭﺍ ‪ ،‬ﺳﺎﻝ ‪1994‬‬

‫‪74‬‬
 ‫ﺿﻤﻴﻤﻪ ‪:‬‬

‫ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺯﻳﺮ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕ ﮔﺮﺍﻣﺮﻱ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﻲ ﺑﺮﮔﺮﺩﺍﻧﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ ﺭﺍ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‬ ‫ﻓﺎﺭﺳﻲ‬ ‫ﺗﻮﺭﻛﻲ ﺁﺯﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‬ ‫ﻓﺎﺭﺳﻲ‬

‫‪ad‬‬ ‫ﺍﺳﻢ‬ ‫‪söz‬‬ ‫ﻭﺍژﻩ‬
‫‪adlıq‬‬ ‫ﻓﺎﻋﻞ‬ ‫‪səsli‬‬ ‫ﺻﺪﺍﺩﺍﺭ‬
‫‪necəlik‬‬ ‫ﺻﻔﺖ‬ ‫‪səssiz‬‬ ‫ﺑﻲ ﺻﺪﺍ‬
‫‪eyləm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ‬ ‫‪qalın‬‬ ‫ﺿﺨﻴﻢ‬
‫‪Ansöz‬‬ ‫ﻣﺼﺪﺭ‬ ‫‪incə‬‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ‬
‫‪əvəzlik‬‬ ‫ﺿﻤﻴﺮ‬ ‫‪şəkilçi‬‬ ‫ﺍﺩﺍﺕ ﺷﻜﻞ ﺩﻫﻨﺪﻩ‬
‫‪tamamlıq‬‬ ‫ﻣﻔﻌﻮﻝ‬ ‫‪düzəltmə‬‬ ‫ﻣﺼﻨﻮﻉ‬
‫‪zərf‬‬ ‫ﻗﻴﺪ‬ ‫‪bağlılıq‬‬ ‫ﻭﺍﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫‪heca‬‬ ‫ﻫﺠﺎ‬ ‫‪say‬‬ ‫ﺍﺭﻗﺎﻡ ) ﺷﻤﺎﺭﺵ (‬
‫‪Qapalı heca‬‬ ‫ﻫﺠﺎﻱ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫‪nida‬‬ ‫ﻧﺪﺍء‬
‫‪eyləmin danması‬‬ ‫ﻧﻔﻲ ﻓﻌﻞ‬ ‫‪dodaqlanan‬‬ ‫ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﺷﻮﻧﺪﻩ‬
‫‪kök‬‬ ‫ﺭﻳﺸﻪ‬ ‫‪dodaqlanmayan‬‬ ‫ﻟﺐ ﮔﺮﺩ ﻧﺸﻮﻧﺪﻩ‬

‫ﺧﺎﺹ‬ ‫‪Səsli Uyğunluğu‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺍﺻﻮﺍﺕ‬

‫‪özəl‬‬
‫‪Qanunu‬‬
‫‪genəl‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪Ardıcıllıq Qanunu‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻮﺩﻥ‬
‫‪tək‬‬ ‫ﻣﻔﺮﺩ‬ ‫‪yiyəlik‬‬ ‫ﻣﻠﻜﻲ‬
‫‪toplu‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬ ‫‪yönlük‬‬ ‫ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫‪qoşma‬‬ ‫ﺍﺗﺼﺎﻟﻲ‬ ‫‪yerlik‬‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻲ‬
‫‪tә'sirli eyləm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﺘﻌﺪﻱ‬ ‫‪çıxışlıq‬‬ ‫ﺻﺎﺩﺭ ﺷﺪﻥ‬
‫‪tә'sirsiz eyləm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻻﺯﻡ‬ ‫‪qayıdış eyləm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ‬
‫‪etkәn eyləm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮﻡ‬ ‫‪qarşılıq eyləm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﺸﺎﺭﻛﺘﻲ‬
‫‪edilgәn eylәm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮﻝ‬ ‫‪Gәrәkli eylәm‬‬ ‫ﻓﻌﻞ ﺍﻟﺰﺍﻣﻲ‬
‫‪mütlәq keçmiş‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫‪Davamlı Keçmiş‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭﻱ‬
‫‪Nәqli Keçmiş‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪Uzaq Keçmiş‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺩﻭﺭ ) ﻣﺎﺿﻲ ﺑﻌﻴﺪ (‬
‫‪İndiki zaman‬‬ ‫ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺎﻝ‬ ‫‪Gәlәcәk zaman‬‬ ‫ﺯﻣﺎﻥ ﺁﻳﻨﺪﻩ‬

‫‪75‬‬
76