VIETNAME10 Delta 0200501 PUBLIC1

Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized
41575
Giới thiệu chung
Đánh giá nghèo theo vùng

Vùng đồng bằng sông Hồng

Tháng 3/2005
Báo cáo Đánh giá nghèo cấp vùng
ii
Danh mục viết tắt

ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á
AIDs Hội chứng suy giảm miễn dịch
CPRGS Chiến lược Xoá đói Giảm nghèo và Tăng trưởng toàn diện
ĐBSH Đồng bằng Sông Hồng
DFID Bộ Hợp tác Quốc tế Vương quốc Anh
GDP Tổng sản phẩm Quốc dân
GSO Tổng cục Thống kê
GTZ Tổ chức Hỗ trợ kỹ thuật Đức
HEPR Chương trình Xoá đói Giảm nghèo
HIV Virus gây suy giảm miễn dịch ở người
ILSSA Viện Khoa học Lao động và Xã hội
IPM Quản lý dịch hại tổng hợp
JICA Tổ chức Hợp tác Quốc tế Nhật Bản
MARD Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
MDG Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ
MOLISA Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội
PAR Cải cách hành chính công
PPA Đánh giá nghèo có sự tham gia của người dân
RDSC Trung tâm Dịch vụ Phát triển Nông thôn
TCTK Tổng Cục Thống kê
UNDP Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc
VBSP Ngân hàng Chính sách Xã hội Việt Nam
VDG Mục tiêu Phát triển Việt Nam
VHLSS Điều tra Mức sống Hộ Gia đình Việt Nam
VLSS Điều tra Mức sống Việt Nam
VNHS Điều tra Y tế Quốc gia
WHO Tổ chức Y tế Thế giới
iii
iv
Mục lục

Lời nói đầu ................................................................................................................................................. ix
Lời Cảm ơn................................................................................................................................................. xi
Tóm lược ..................................................................................................................................................xiii
Giới thiệu chung.........................................................................................................................................1
Phần 1: Người nghèo và nguyên nhân của tình trạng nghèo? ...........................................................5
1. Xu thế biến động các chỉ số về nghèo ..............................................................................................5
1.1 Tình trạng nghèo chung dựa trên số liệu của TCTK...................................................................5
1.2 Ngưỡng nghèo của MOLISA ......................................................................................................5
1.3 Tỷ lệ nghèo ở cấp tỉnh ..................................................................................................................6
1.4 Mức độ nghèo...............................................................................................................................8
1.5 Tác động của giảm nghèo.............................................................................................................8
2. Tại sao tỷ lệ nghèo giảm mạnh?........................................................................................................9
3. Những người vẫn còn nghèo...........................................................................................................10
3.1 Người nghèo ở nông thôn ..........................................................................................................10
3.2 Hộ gia đình làm việc trong các ngành khai thác ........................................................................12
3.3 Nam giới hay phụ nữ: bằng chứng đối với cả 2 giới .................................................................13
3.4 Các yếu tố khác...........................................................................................................................14
4. Nghèo đói giảm nhưng bất bình đẳng gia tăng...........................................................................14
Phần 2: Nâng cao đời sống và triển vọng cho người nghèo..............................................................17
Cung cấp các dịch vụ cơ bản...................................................................................................................17
5. Giáo dục...............................................................................................................................................17
5.1 Tỷ lệ trẻ em đi học ......................................................................................................................17
5.2 Tỷ lệ bỏ học ở trẻ em ..................................................................................................................17
5.3 Chi phí cho giáo dục quá lớn so với túi tiền của người dân ......................................................18
5.4 Sự tham gia của cộng đồng trong lĩnh vực giáo dục .................................................................20
5.5 Tỷ lệ người lớn biết chữ.............................................................................................................20
6. Chăm sóc sức khoẻ ............................................................................................................................20
6.1 Sử dụng dịch vụ y tế..................................................................................................................21
6.2 Chi phí từ tiền túi cho dịch vụ sức khoẻ ....................................................................................22
7. Nước sạch và vệ sinh......................................................................................................................24
8. Khuyến nông ...................................................................................................................................25
9. Cơ sở hạ tầng và nhà ở địa phương .............................................................................................26
10. Phân bổ chi tiêu công cho các tỉnh ................................................................................................27
Trợ cấp có mục tiêu ..................................................................................................................................29
11. Chương trình Xoá đói Giảm nghèo................................................................................................29
12. Chương trình nhà ở ...........................................................................................................................31
13. Tiếp cận tín dụng...............................................................................................................................31
14. Hỗ trợ khẩn cấp..................................................................................................................................32
15. Chương trình trợ cấp xã hội.............................................................................................................32
16. Xoá bỏ tình trạng quan liêu, cửa quyền ........................................................................................34
Sự tham gia của người dân trong quá trình quyết định....................................................................35
17. Tiếng nói của người nghèo ..............................................................................................................35
17.1 Dân chủ cơ sở.............................................................................................................................35
17.2 Quá trình quyết định của chính phủ trong thực tế ...................................................................36
v
17.3 Gia tăng sự tham gia của người dân: quy trình hai chiều.........................................................37
17.4 Tiếp tục phân cấp: quyết định ở cấp thôn? ................................................................................38
Phần 3: Các vấn đề mới phát sinh..........................................................................................................39
18. Di cư để thoát nghèo .........................................................................................................................39
18.1 Làm việc ở các địa phương lân cận và các trung tâm vùng.......................................................39
18.2 Các nơi khác ở Việt Nam ...........................................................................................................40
18.3 Đi làm việc ở nước ngoài ...........................................................................................................40
18.4 Di cư: tác động tích cực và tiêu cực ..........................................................................................41
18.5 Di cư ra thành phố.....................................................................................................................41
19. Gia tăng việc làm phi nông nghiệp................................................................................................42
20. Đất đai..................................................................................................................................................45
21. Môi trường ..........................................................................................................................................48
21.1 Ô nhiễm nguồn nước.................................................................................................................48
21.2 Đất bị xói mòn, khô cằn .............................................................................................................49
21.3 Nguồn cá nội địa đang ngày càng cạn kiệt ................................................................................49
21.4 Quản lý chất thải .......................................................................................................................49
21.5 Đảm bảo bền vững môi trường..................................................................................................50
Phần 4: Hướng tới mục tiêu phát triển Việt Nam (VDG) .................................................................51
Tài liệu tham khảo ...................................................................................................................................54

Danh mục hộp

Hộp 1: Cuộc sống đã được cải thiện .......................................................................................................8
Hộp 2: Người nghèo ở đô thị.................................................................................................................12
Hộp 3: Thẻ bảo hiểm y tế: thất bại khi thực hiện ................................................................................23
Hộp 4: Một mái nhà chắc chắn ..............................................................................................................31
Hộp 5: Một khoảng trống trong mạng lưới an toàn xã hội?..............................................................33
Hộp 6: Kinh doanh ở tỉnh Hà Tây.........................................................................................................35
Hộp 7: Nước đổ lá khoai ........................................................................................................................36
Hộp 8: Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân..............................................................................37
Hộp 9: Những người phụ nữ hy sinh thân mình để kiếm sống .......................................................40
Hộp 10: Học hỏi kinh nghiệm của Trung Quốc ....................................................................................42
Hộp 11: Tiêu chuẩn lao động ‐ pháp luật và thi hành pháp luật........................................................45
Hộp 12: Thị trường thuê đất và người nghèo .......................................................................................46
Hộp 13: Sẵn sàng mở rộng nhưng không có đất...................................................................................47
Hộp 14: Kinh doanh và môi trường........................................................................................................49

Danh mục bảng

Bảng 1: Tỷ lệ nghèo theo ngưỡng của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội ở các tỉnh đồng
bằng sông Hồng ..........................................................................................................................6
Bảng 2: Chi thực tế tính theo đầu người (nghìn đồng Việt Nam một năm) ...................................10
Bảng 3: Tỷ lệ nghèo chung tính theo giới tính của chủ hộ gia đình (%)..........................................13
Bảng 4: Chi thực tế tính theo đầu người mỗi năm, từ nhóm nghèo đến giàu (nghìn đồng
VND)...........................................................................................................................................14
Bảng 5: Hệ số Gini về chi tiêu theo năm ..............................................................................................15
vi
Bảng 6: Ba nguyên nhân chính của tình trạng bỏ học ở Đồng bằng sông Hồng theo quan
điểm của cán bộ xã (%).............................................................................................................18
Bảng 7: Loại nhà ở của các nhóm nghèo nhất và cận nghèo (%) ......................................................27
Bảng 8: Các nguồn cho vay cho các hộ nghèo (theo cách phân loại của cán bộ xã) vay nợ
trong 12 tháng gần nhất (%) ....................................................................................................32
Bảng 9: Việc làm đối với lực lượng lao động trên 15 tuổi, chia theo ngành (%).............................43
Bảng 10: Thành viên các hộ gia đình tham gia thị trường lao động, từ nhóm nghèo đến nhóm
giàu (%).......................................................................................................................................43
Bảng 11: Chi thực tế trung bình tính theo thành viên hộ gia đình, từ nhóm nghèo đến nhóm
giàu (nghìn Việt Nam đồng/năm) ..........................................................................................44
Bảng 12: Tỷ lệ hộ nghèo thuê đất, từ nhóm nghèo đến nhóm giàu (%) ............................................46
Bảng 13: Đồng bằng sông Hồng hướng đến Mục tiêu Phát triển Việt Nam ....................................51

Danh mục hình

Hình 1. Dân số cấp huyện ở vùng đồng bằng sông Hồng.....................................................................1
Hình 2: Tỷ lệ hộ nghèo so với mục tiêu CPRGS vào năm 2010.............................................................5
Hình 3. Tỷ lệ nghèo cấp tỉnh ở Đồng bằng sông Hồng theo số liệu của MoLISA (A) và theo số
liệu của Tổng cục Thống kê (B) .................................................................................................7
Hình 4. Mức độ nghèo ................................................................................................................................8
Hình 5: Sở hữu tài sản lâu bền ở Đồng bằng sông Hồng.......................................................................9
Hình 6. Tỷ lệ nghèo cấp huyện và mức độ nghèo cộng dồn ở Đồng bằng S. Hồng ........................11
(dựa trên kết quả điều tra dân số năm 1999 và VLSS 1998) ................................................................11
Hình 7: Tỷ lệ nghèo theo việc làm của chủ hộ.......................................................................................12
Hình 8: Tỷ lệ chủ hộ gia đình làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp và ngư nghiệp.......................13
Hình 9: Tỷ lệ thực tế trẻ em đi học từ bậc tiểu học đến trung học phổ thông ..................................17
Hình 10: Tỷ lệ học sinh trong độ tuổi đi học (6‐14 tuổi) được miễn học phí hoàn toàn, theo các
nhóm từ giàu đến nghèo ..........................................................................................................19
Hình 11. Tỷ lệ hộ gia đình sử dụng các loại hình cơ sở y tế để tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức
khoẻ.............................................................................................................................................21
Hình 12. Tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ khác nhau ở Đồng bằng sông Hồng, từ
nhóm nghèo đến nhóm giàu ...................................................................................................22
Hình 13: Tỷ lệ người dân được hưởng miễn, giảm phí chăm sóc sức khoẻ theo các tiêu chuẩn
miễn giảm...................................................................................................................................23
Hình 14: Sử dụng nước sạch ở Đồng bằng sông Hồng, từ nghèo đến giàu......................................25
Hình 15: Hộ gia đình có xí sạch ở Đồng bằng sông Hồng, từ nghèo đến giàu.................................25
Hình 16. Chi cho chương trình HEPR và chương trình 135 ở Đồng bằng sông Hồng, xếp theo
tỉnh ..............................................................................................................................................28
Hình 17: Phân bổ chi tiêu công năm 2002 (Chi đầu tư và chi thường xuyên) tại các tỉnh thuộc
Đồng bằng Sông Hồng .............................................................................................................28
Hình 18: Phân bổ chi tiêu công năm 2002 tại các tỉnh thuộc Đồng bằng S. Hồng (thể hiện qua
phần trăm GDP) ........................................................................................................................30
Hình 19: Tỷ lệ hộ gia đình nhận phúc lợi xã hội...................................................................................33
vii
viii
Lời nói đầu

Tháng 5 năm 2002, Chính phủ Việt Nam đã phê duyệt Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và
xóa đói giảm nghèo (CPRGS) và bắt đầu quá trình triển khai thực hiện CPRGS ở cấp địa phương.
Thông qua các chiến dịch thông tin và hàng loạt các hội thảo vùng, cán bộ của các bộ ngành chủ
chốt đã giải thích cho đại diện các chính quyền địa phương về việc làm sao cho các quy trình lập
kế hoạch của địa phương có thể được thực hiện theo định hướng vì người nghèo hơn, dựa trên
số liệu thực tế hơn, chú trọng vào kết quả hơn, cân đối tốt hơn trong các quyết định phân bổ
nguồn lực và được giám sát tốt hơn.

Mặc dù CPRGS đưa ra các mục tiêu quốc gia nhưng công tác hoạch định chính sách ở cả cấp
trung ương và địa phương đều cần phải tính đến đặc điểm tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo
của các địa phương. Năm 2003, thành viên của Nhóm hành động chống đói nghèo gồm đại diện
của Chính phủ, các nhà tài trợ và các tổ chức phi chính phủ đã hỗ trợ Chính phủ bằng cách tiến
hành đánh giá nghèo theo vùng ở bảy vùng của Việt Nam. Những đánh giá này dựa trên nhiều
nguồn thông tin để vẽ nên bức tranh về nghèo đói ở các vùng. Phân tích số liệu Điều tra Mức
sống Hộ gia đình Việt Nam năm 2002 được sử dụng để thảo luận các xu hướng nghèo của các
vùng và hệ quả xã hội theo thời gian. Dữ liệu định tính bổ sung từ hàng loạt đánh giá nghèo có
sự tham gia của cộng đồng cũng được sử dụng phản ánh những khía cạnh nghèo mà các số liệu
định lượng khó mô tả được hết. Những thông tin này đặc biệt quý giá để tìm hiểu những tiến bộ
đạt được trong việc tăng cường quản trị quốc gia có hiệu quả và dân chủ ở cấp cơ sở, và những
đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng này cũng đang được công bố riêng. Ở những nơi
có thể, các đánh giá nghèo theo vùng cũng dựa trên các nguồn số liệu chính thức của chính
quyền các tỉnh.

Hy vọng rằng các cuộc thảo luận và những thông tin mới từ các đánh giá nghèo theo vùng sẽ
tăng cường năng lực ở cấp chính quyền địa phương và cung cấp thông tin cho quá trình chuẩn
bị các kế hoạch tiếp theo của tỉnh. Mặc dù công tác thực địa mới chỉ được tiến hành ở hai tỉnh tại
mỗi vùng, song các quy trình của công tác thực địa cũng đã thu hút được cán bộ của các tỉnh
khác trong vùng. Điều này sẽ giúp tạo ra cơ sở phân tích để đưa ra một chương trình nghị sự
quan trọng cho thảo luận và xây dựng các quy trình lập kế hoạch theo định hướng vì người
nghèo trong tương lai ở cả hai cấp chính quyền trung ương và địa phương. Những đánh giá
nghèo theo vùng này cũng được sử dụng để cập nhật kiến thức và bổ khuyết những khiếm
khuyết phân tích trong CPRGS, cung cấp thông tin để chuẩn bị cho Báo cáo Tiến độ CPRGS và
hỗ trợ Chính phủ thiết lập một khuôn khổ giám sát mạnh mẽ cho những bộ phận của CPRGS mà
hiện nay vẫn còn thiếu các chỉ tiêu rõ ràng.

Trên khắp các vùng của Việt Nam, bẩy đối tác phát triển quốc tế đã làm việc với các nhóm của
các cơ quan chính phủ cấp trung ương và địa phương, các tổ chức phi chính phủ, các cơ quan
nghiên cứu của Việt Nam và các tổ chức phi chính phủ quốc tế để thực hiện các đánh giá nghèo
này. Hy vọng rằng các nhóm quan hệ đối tác này sẽ tiếp tục hoạt động cùng với Nhóm hành
động chống đói nghèo, hỗ trợ Chính phủ trong nhiệm vụ đưa CPRGS trở nên đầy ý nghĩa ở cấp
địa phương.
ix
x
Lời cảm ơn

Báo cáo tổng hợp này do Melissa Wells viết với đầu vào của Rob Swinkels và Carrie Turk của
Ngân hàng Thế giới tại Việt nam. Báo cáo này dựa trên hai Đánh giá nghèo đói có sự tham gia
của cộng đồng (PPA) do Đặng Ngọc Quang của Trung tâm Dịch vụ Phát triển Nông thôn
(RDSC) làm trưởng nhóm nghiên cứu. Lê Thái Thị Băng Tâm, Dương Chí Thiện, Trần Văn Vị và
Lê Tiêu La đóng góp nhiều cho các nghiên cứu PPA này.

Tất cả các bản đồ được sử dụng trong báo cáo này là do Ngô Thế Ân của Đại học Nông nghiệp
Hà nội thực hiện. Đầu vào của Nguyễn Bùi Linh từ Tổng cục Thống kê vô cùng giá trị trong việc
đưa ra các bảng biểu lấy số liệu từ Điều tra mức sống Hộ Gia đình Việt nam (VHLSS). Lê Minh
Phương của Ngân hàng Thế giới đã biên tập và hiệu chỉnh báo cáo cuối cùng này.
xi
xii
Tóm lược

Đồng bằng Sông Hồng đã đạt được các bước tiến quan trọng trong xoá đói giảm nghèo. Đây là
vùng có tỷ lệ nghèo chung thấp thứ hai trong cả nước, sau vùng Đông Nam bộ. Tuy nhiên, mật
độ dân số cao đồng nghĩa với việc, ở đồng bằng sông Hồng, số hộ gia đình nghèo vẫn còn rất
cao. Năm 2002, gần 3 triệu người dân ở đồng bằng sông Hồng vẫn còn nghèo, chiếm tỷ lệ 17%
trong tổng số người nghèo ở Việt Nam. Tuy nhiên, trong thập kỷ qua, tỷ lệ nghèo của vùng so
với tổng số nghèo toàn quốc đã giảm đáng kể.

Khi tình trạng nghèo đói giảm dần, người dân có nhiều lương thực, thực phẩm hơn, nhà ở tốt
hơn, và chi tiêu nhiều hơn cho gia đình. Cán bộ các cấp và các hộ gia đình đưa ra cách giải thích
khác nhau về nguyên nhân giảm nghèo. Theo quan điểm của đội ngũ cán bộ, tình trạng nghèo
giảm dần là nhờ sự thành công của các chính sách cải cách, đặc biệt là trong lĩnh vực nông
nghiệp. Trong khi đó, các hộ gia đình tìm thấy nguyên nhân thoát nghèo ở các hoạt động kinh tế
phi nông nghiệp. Trong thực tế, các yếu tố này đều gắn liền với các chính sách đổi mới, giải
phóng hộ gia đình để tận dụng ưu thế của các hoạt động kinh tế phi nông nghiệp đang gia tăng
mạnh mẽ.

Tương tự như các vùng khác ở Việt Nam, hầu hết các hộ gia đình còn nghèo ở đồng bằng sông
Hồng sống ở nông thôn và làm nghề nông. Rất nhiều hộ gia đình thoát nghèo của đồng bằng
sông Hồng đã kết hợp nghề nông với các công việc phi nông nghiệp và có thu nhập. Sự khác
nhau giữa các hộ gia đình có khả năng tận dụng cơ hội kinh tế và các hộ gia đình không tận
dụng được cơ hội đã dẫn đến tình trạng bất bình đẳng ngày càng gia tăng.

Đồng bằng sông Hồng đã đạt được các thành tựu rất ấn tượng trong lĩnh vực giáo dục, với tỷ lệ
đi học ở tất cả các bậc học đều cao hơn mức trung bình của cả nước. Nhưng mức chi phí cho giáo
dục mà các hộ đang phải tự chi trả bằng thu nhập của gia đình hiện đang trở thành gánh nặng
lớn cho các hộ, đặc biệt là các hộ nghèo. Tương tự, các nhóm nghèo cũng không dễ dàng tiếp cận
các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ có chất lượng. Những người dân phải đi chữa bệnh thường đến
các trung tâm y tế xã là các cơ sở y tế không có đầy đủ nguồn lực, trang thiết bị cần thiết. Và họ
cũng phải gánh chịu các khoản chi phí rất cao bằng tiền túi của mình. Điều này phần nào thể
hiện tính kém hiệu quả của hệ thống thẻ bảo hiểm y tế và các khoản chi không chính thức. Khả
năng tiếp cận các dịch vụ hạ tầng xã hội khác như nước sạch, đường xá và nhà ở chất lượng cao
của Đồng bằng sông Hồng cũng tương đối tốt so với toàn quốc, song vệ sinh vẫn là một vấn đề
nghiêm trọng chưa được giải quyết, trong đó, số hộ gia đình nghèo có nhà xí hợp vệ sinh còn
chiếm tỷ lệ rất thấp.

Sự phân bổ các nguồn lực công (chi đầu tư và chi thường xuyên) từ cấp quốc gia xuống cấp tỉnh
thông qua khoán chi ngân sách cho thấy rằng, trong vùng Đồng bằng sông Hồng, chi tiêu công
là cao nhất tại các các tỉnh giàu nhất của Đồng bằng, khi chi tiêu công được tính trên đầu người.
Khi tính trên tỷ lệ với GDP của tỉnh thì sự phân bổ này có vẻ đồng đều hơn. Nhưng sự phân bổ
nguồn lực từ các tỉnh xuống huyện và xã thì chưa được tốt như vậy. Các định mức phân bổ ngân
sách huyện và xã có tính đến tỷ lệ nghèo (được đánh giá một cách tin cậy) cần phải được đưa ra
nhằm đảm bảo rằng các nguồn lực sẽ tới được những nơi có nhu cầu cao nhất.

Trợ cấp có mục tiêu như miễn các loại phí thông qua việc cấp thẻ chứng nhận hộ nghèo, thẻ bảo
hiểm y tế trong chương trình Xoá đói Giảm nghèo, trợ cấp tín dụng và chế độ tiền hưu trí dường
như đã hỗ trợ cho người nghèo. Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề như, diện bao phủ của các
xiii
chương trình này còn hạn chế, và vẫn còn khoảng trống trong mạng lưới an sinh xã hội đối với
những người đột xuất gặp khó khăn tài chính nghiêm trọng hay bị tai nạn, bị ốm đau. Khi nền
kinh tế thị trường phát triển, đã xuất hiện các nguy cơ mới như rủi ro giá hàng nông sản sụt
giảm, mất việc làm bất ngờ và tình trạng nợ nần tăng lên.

Cải cách hành chính và dân chủ cơ sở đã cho thấy những dấu hiệu tích cực về việc người dân
ngày càng tiếp cận được các dịch vụ và chính quyền. Tuy nhiên, trong thực tế, hầu như vẫn chưa
có biện pháp nào khuyến khích trách nhiệm giải trình và người nghèo vẫn chưa được tham gia
bàn bạc các vấn đề chính như kế hoạch phát triển kinh tế xã hội cấp tỉnh, kế hoạch phát triển cấp
huyện, xã và kế hoạch ngân sách.

Tóm lại, về bản chất, thành tựu giảm nghèo của đồng bằng sông Hồng một phần là do áp lực
mật độ dân số cao trên diện tích đất nhỏ cùng với quá trình hội nhập thị trường đã dẫn đến năng
suất nông nghiệp tăng lên và thu nhập từ các hoạt động phi nông nghiệp. Điều này đã làm xuất
hiện một số vấn đề và thách thức mới cho các nhà hoạch định chính sách. Di cư là một trong số
các vấn đề này. Di cư hứa hẹn đem lại cho các hộ gia đình thu nhập cao hơn và đời sống gia đình
khá giả hơn. Tuy nhiên, người nghèo ở đồng bằng sông Hồng có xu hướng đi làm ở các đồng
ruộng lân cận hoặc đi kiếm việc làm theo ngày ở các trung tâm đô thị như Hà Nội. Những công
việc này chỉ đem lại cho họ thu nhập thấp, hầu như không có bảo đảm gì về việc làm và còn các
nguy cơ khác như mất an toàn cá nhân. Những người dân chuyển ra sống tại các khu đô thị
thường không có đăng ký và gặp rất nhiều khó khăn trong tiếp cận các dịch vụ xã hội.

Mặc dù việc làm phi nông nghiệp là một thành quả tích cực cho đồng bằng sông Hồng song
không phải hộ gia đình nào có công ăn việc làm phi nông nghiệp và có việc làm được trả công
cũng thoát khỏi đói nghèo. Do đó, các biện pháp để nâng cao “tài sản” cho người dân nghèo
(giáo dục, chăm sóc sức khoẻ, tiếp cận tín dụng v.v.) vẫn có ý nghĩa quan trọng để người nghèo
có được vị trí tốt hơn trong một nền kinh tế thị trường đang hình thành. Cần có các quy định về
tiêu chuẩn lao động để đảm bảo cho người công nhân được bảo hộ, tránh tai nạn xảy ra nơi làm
việc, không phải làm việc trong thời gian quá dài và làm việc trong môi trường không đảm bảo
sức khoẻ.

Cuối cùng, thị trường chuyển nhượng đất đai hoạt động hiệu quả có vai trò quan trọng giúp cho
các hộ gia đình nghèo kết hợp các hoạt động phi nông nghiệp và làm việc có thu nhập theo mức
năng suất của mình. Tuy nhiên, các bằng chứng đang cho thấy rằng sự thiếu minh bạch trong
các giao dịch đất đai đang gây nên sự không hài lòng ở một số vùng của Đồng bằng sông Hồng
nơi đang có sự chuyển dịch từ đất nông nghiệp sang các mục đích sử dụng khác. Nếu không có
một cơ chế rõ ràng nhằm đảm bảo tính thống nhất trong giao dịch đất đai thì trong tương lai khả
năng căng thẳng giữa chính quyền địa phương và người dân vẫn sẽ còn đó.

Kinh tế phát triển ngày càng mạnh mẽ ở vùng đồng bằng sông Hồng đã gây ra các vấn đề môi
trường nghiêm trọng. Mặc dù ngân sách hạn chế hiện là một trở ngại cho công tác bảo vệ môi
trường toàn diện song vẫn có thể áp dụng các biện pháp ở quy mô địa phương như quản lý chất
thải hộ gia đình và doanh nghiệp, và các biện pháp này sẽ đem lại lợi ích trực tiếp cho các hộ gia
đình.
xiv


Vài nét sơ lược về đồng bằng sông Hồng

Vùng có mật độ Đồng bằng sông Hồng là vùng có mật độ dân số cao nhất ở Việt Nam. Ở vùng
dân cư cao nhất ở này có 11 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương1 trải dài trên diện tích 1,5
Việt Nam triệu hecta (4,5% diện tích đất của Việt Nam) với dân số ước tính là 17,6 triệu
người năm 2003 (22% dân số Việt Nam)2. Vùng này được biết đến như là một
trong hai “vựa lúa” của Việt Nam cùng với vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Hình 1. Dân số cấp huyện ở vùng đồng bằng sông Hồng

Nguồn: Nhóm công tác lập bản đồ đói nghèo liên Bộ (2003)

Hầu hết dân số Gần 80% dân số vùng đồng bằng sông Hồng sống ở nông thôn. Trong số tám
sống ở nông thôn. vùng của Việt Nam, đồng bằng sông Hồng là vùng có tổng diện tích đất nông
lâm nghiệp thấp nhất, mặc dù đây là vùng có diện tích mặt nước dành cho
nuôi trồng thuỷ sản cao thứ hai theo số liệu Điều tra Nông nghiệp và Ngư
nghiệp Nông thôn (Tổng cục Thống kê, 2003a).

Hoạt động doanh Một tỷ lệ lớn hoạt động doanh nghiệp của Việt Nam tập trung ở đồng bằng
nghiệp diễn ra ở sông Hồng. Theo Điều tra Doanh nghiệp năm 2002 (Tổng cục Thống kê,
cấp độ cao 2004a), đồng bằng sông Hồng chiếm tới 25% số doanh nghiệp có đăng ký
trong cả nước, tạo việc làm cho 1,1 triệu người. Chỉ vùng Đông Nam bộ mới có
tỷ lệ hoạt động doanh nghiệp cao hơn. Đồng bằng sông Hồng cũng là nơi có
hai thành phố lớn nhất: Hà Nội, thủ đô của cả nước và Hải Phòng, thành phố
cảng với các khu công nghiệp và khu chế biến phát triển rất nhanh. Các doanh
nghiệp đăng ký hoạt động theo Luật Doanh nghiệp chủ yếu tập trung ở hai
1 Hà Nội, Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Hà Tây, Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Hà Nam, Nam Định, Thái
Bình, Ninh Bình
2 Niên giám thống kê 2003 của Tổng cục Thống kê
1
thành phố này. Năm 2002, ở Hà Nội và Hải Phòng chiếm trên 2/3 tổng số
doanh nghiệp (16.000) ở vùng đồng bằng sông Hồng. Hai thành phố này tuyển
dụng khoảng 800.000 lao động trong số 1,1 triệu việc làm chính thức ở khu vực
này. Ngược lại, tỉnh Hà Nam chỉ có 318 doanh nghiệp có đăng ký trong năm
2002, tương đương với 2% tổng số doanh nghiệp của cả vùng. Tương tự như
trong cả nước, đại đa số các doanh nghiệp có đăng ký ở vùng đồng bằng sông
Hồng kinh doanh trong các lĩnh vực như khai thác mỏ, khai thác đá, chế tạo,
xây dựng, và bán buôn/ bán lẻ.

Tỷ lệ người dân Tỷ lệ người dân tộc thiểu số ở Đồng bằng sông Hồng rất thấp ‐ dưới 2%, theo
tộc thiểu số rất số liệu từ Điều tra Dân số và Nhà ở (Tổng cục Thống kê, 1999).
thấp
Tại sao phải đánh giá tình trạng nghèo ở cấp vùng?

Báo cáo này dựa Năm 2003, một loạt số liệu và phân tích mới về nghèo ở Việt Nam được công bố.
trên kết quả của Các nguồn số liệu và phân tích hay được sử dụng là Điều tra mức sống hộ gia
VHLSS và PPA đình Việt Nam (VHLSS) cung cấp các số liệu định lượng đáng tin cậy về tình
trạng nghèo, và các báo cáo đánh giá nghèo có sự tham gia của người dân (PPA)
được tiến hành ở 12 địa bàn trong cả nước cung cấp các thông tin định tính.

Bộ số liệu VHLSS Báo cáo đánh giá nghèo cấp vùng này dựa trên kết quả của bộ số liệu VHLSS
đại diện cho tất cả 2002 và các phát hiện được đưa ra trong các báo cáo đánh giá nghèo có sự tham
các hộ gia đình, gia của người dân nhằm cung cấp thông tin về thực trạng nghèo của vùng
báo cáo PPA phân Đồng bằng sông Hồng và các vấn đề mới phát sinh. Bộ số liệu VHLSS cung cấp
tích theo chiều các thông tin đại diện cho cả vùng, do đó, đây là cơ sở tương đối tốt để dựng
sâu nên bức tranh chung về nghèo của vùng. Các phân tích PPA, mặc dù rất chi
tiết, song không mang tính chất đại diện. Có thể sử dụng các báo cáo này để
phân tích sâu hơn các số liệu định lượng, nhằm bổ sung những nội dung còn
thiếu từ số liệu định lượng và để minh hoạ các điểm khác biệt trong vùng.

Có thể sử dụng Đối tượng tham khảo báo cáo này dự kiến là chính phủ và các tổ chức khác
báo cáo này phục đang hoạt động ở các tỉnh thuộc Đồng bằng sông Hồng. Đặc biệt, tác giả hy
vụ công tác kế vọng rằng, phân tích này có thể là điểm xuất phát để các tỉnh triển khai quá
hoạch ở cấp tỉnh trình lập kế hoạch năm năm. Đồng thời, báo cáo có thể hữu ích cho các tổ chức
tài trợ hỗ trợ các tỉnh thực hiện công việc này.

VHLSS

VHLSS ‐ bộ số Bộ số liệu Điều tra mức sống hộ gia đình Việt Nam (VHLSS) hiện nay là kết
liệu về mức sống quả của cuộc điều tra do Tổng cục Thống kê tiến hành vào năm 2002 bằng
của hộ gia đình ngân sách chính phủ, và sẽ được thực hiện hai năm một lần cho đến năm 2010.
VHLSS cung cấp các số liệu tin cậy về chi tiêu dùng và thu nhập của hộ gia
đình, cũng như là các kết quả xã hội khác nhau. Các số liệu này cho phép đánh
giá toàn diện cấp độ nghèo và mức sống ở các vùng khác nhau của Việt Nam,
và đánh giá mức độ thực hiện các Mục tiêu Phát triển Việt Nam (VDG) được
đề ra trong Chiến lược Xoá đói Giảm nghèo và Tăng trưởng Toàn diện
(CPRGS) của Việt Nam. Do bộ số liệu VHLSS 2002 tương thích với số liệu từ
các cuộc Điều tra mức sống Việt Nam năm 1993 và 1998 nên có thể so sánh
giữa các thời kỳ về tiến bộ xã hội.
2
VHLSS không có Mặc dù bộ số liệu VHLSS cung cấp lượng thông tin rất lớn về các đặc trưng
số liệu cụ thể về của hộ gia đình, mức chi tiêu và khả năng tiếp cận dịch vụ song một bất cập
người di cư không của VHLSS là bộ số liệu này không thể hiện chính xác về tình hình di cư không
đăng ký. chính thức. Bất cập này có thể làm cho việc đánh giá tình trạng nghèo ở đô thị
trở nên khó khăn và không cho phép đánh giá xem những người di cư không
đăng ký có phải là nhóm người thiệt thòi trong tiếp cận các dịch vụ xã hội.
Đồng thời, đơn vị phân tích trong điều tra mức sống hộ gia đình là là các “hộ
gia đình”. Do đó, bộ số liệu không thể hiện tình trạng nghèo của các thành
viên trong từng hộ.

Ngưỡng nghèo Ngưỡng nghèo được sử dụng trong phân tích bộ số liệu VHLSS dựa trên
được sử dụng phương pháp quốc tế đã được công nhận. Phương pháp tính ngưỡng nghèo
trong điều tra như sau. Đầu tiên, xác định ngưỡng nghèo lương thực. Ngưỡng này thể hiện
VHLSS thể hiện mức chi phí để mua một giỏ các loại lương thực, thực phẩm cung cấp 2100
chi phí đối với các calo một người một ngày ở Việt Nam. Đây là ngưỡng tối thiểu do Tổ chức Y tế
nhu cầu cơ bản ở Thế giới (WHO) đặt ra. Năm 2002, ngưỡng nghèo lương thực là 1.372.774
Việt Nam đồng/người/năm, tương đương khoảng 110.000 đồng/người/tháng. Sau đó,
tính ngưỡng nghèo chung bằng cách cộng thêm một số khoản chi cơ bản trừ
lương thực, thực phẩm. Năm 2002, ngưỡng nghèo chung là 1.906.950
đồng/người/năm, tương đương 160.000 đồng/người/tháng. Những ngưỡng
nghèo này là mức trung bình cho cả khu vực đô thị và nông thôn của Việt
Nam. Trong phân tích này đã tính đến sự chênh lệch giá cả giữa các khu đô thị
và nông thôn ở từng vùng của Việt Nam.

Báo cáo PPA

Các báo cáo PPA PPA là một nguồn quan trọng cung cấp các thông tin định tính về các vấn đề
là nguồn thông nghèo chưa được thể hiện qua số liệu VHLSS. Năm 2003, bảy nhà tài trợ đã
tin định tính về phối hợp với các nhóm nghiên cứu của các tổ chức nhà nước ở trung ương và
tình trạng nghèo địa phương, các viện nghiên cứu, các tổ chức phi chính phủ trong nước và
quốc tế tiến hành đánh giá nghèo có sự tham gia của người dân trong toàn
quốc. Đối với báo cáo PPA ở Đồng bằng sông Hồng, một nhóm nghiên cứu với
40 thành viên đã tiến hành điều tra thực địa trong 20 ngày, chủ yếu dưới hình
thức các cuộc thảo luận nhóm tập trung và phỏng vấn. Các địa điểm thực hiện
là huyện Đan Phượng và Mỹ Đức ở tỉnh Hà Tây, và huyện Nam Sách ở tỉnh
Hải Dương. Hải Dương được chọn là là trung tâm đô thị, xung quanh có rất
nhiều xã nông thôn, còn điểm đặc biệt của Hà Tây là nằm cạnh thủ đô của cả
nước. Các thông tin về phương pháp đánh giá nghèo có sự tham gia của người
dân, cũng như những hạn chế của phương pháp này được trình bày trong báo
cáo đánh giá nghèo có sự tham gia ở Đồng bằng sông Hồng (RDSC và Ngân
hàng Thế giới, 2003).
Đề cương Báo cáo
Báo cáo được kết cấu như sau:
• Phần 1: Người nghèo và nguyên nhân của tình trạng nghèo? Mô tả xu thế
và cấu trúc giảm nghèo trong giai đoạn 1993 và 2002.
• Phần 2: Cải thiện sinh kế và triển vọng của người nghèo Đánh giá thực
trạng cung cấp các dịch vụ xã hội cơ bản, trợ cấp có mục tiêu, chi tiêu
3
công, và sự tham gia của người dân trong quá trình ra quyết định.
• Phần 3: Các vấn đề mới phát sinh Đánh giá các vấn đề liên quan đến tình
trạng người di cư, tạo thu nhập phi nông nghiệp, các hạn chế về đất đai, và
tác động môi trường của quá trình phát triển.
• Phần 4: Hướng tới Mục tiêu Phát triển Việt Nam (VDGs) Trình bày tóm tắt
các thành tựu và bất cập của vùng cho đến nay.
4
Phần 1: Người nghèo và nguyên nhân của tình trạng nghèo?

Phần 1: Người nghèo và Nguyên nhân
của tình trạng nghèo?

1. Xu thế biến động các chỉ số về nghèo

1.1 Tình trạng nghèo chung dựa trên số liệu của TCTK
Tỷ lệ nghèo Ở Đồng bằng sông Hồng, năm 2002, 22% dân số sống dưới ngưỡng nghèo dựa
chung của vùng trên mức chi tiêu của Tổng cục Thống kê, giảm từ 29% năm 1998. Điều này có
thấp hơn mức nghĩa là, có khoảng 3 triệu người dân ở vùng này vẫn còn nghèo. Trong bốn
nghèo chung của năm vừa qua, tốc độ giảm nghèo Đồng bằng sông Hồng có chậm lại, sau khi
toàn quốc. giảm mạnh trong giai đoạn 1993‐1998. Mặc dù vậy, vùng này vẫn đang duy trì
vị trí để thực hiện mục tiêu CPRGS là giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới 20%
vào năm 2010 (xem Hình 2).

Hình 2: Tỷ lệ hộ nghèo so với mục tiêu CPRGS vào năm 2010

70
60
50
tr¨m
rcent
40 ViÖt Nam
Tû lÖPephÇn
30 §BSH
20
10
0
1993 1998 2002 2010

Nguồn: VLSS 1993, 1998, VHLSS 2002
Tỷ lệ nghèo lương Tỷ lệ nghèo lương thực đã giảm trong giai đoạn 1998‐2002, nhưng tốc độ giảm
thực của vùng chậm hơn so với mức trung bình toàn quốc. Tuy nhiên, tỷ lệ nghèo lương thực
bằng ½ mức của vùng vào khoảng 5%, đây là mức thấp thứ hai trong cả nước (sau vùng
trung bình của Đông Nam bộ) và bằng một nửa mức tỷ lệ nghèo trung bình của quốc gia.
toàn quốc.
1.2 Ngưỡng nghèo của MOLISA
Tỷ lệ nghèo theo Theo ngưỡng nghèo của MOLISA, đối với Đồng bằng sông Hồng, các hộ nông
MOLISA thấp thôn có mức thu nhập trung bình dưới 100.000 đồng/người/tháng được xếp
hơn so với tỷ lệ vào nhóm nghèo. Đối với các hộ gia đình ở đô thị, ngưỡng nghèo là 150.000
nghèo theo đồng/người/tháng. Do đó, tỷ lệ nghèo theo cách tính của MOLISA thấp hơn so
VHLSS tỷ lệ nghèo trong bộ số liệu VHLSS tính theo ngưỡng nghèo chung dựa trên
mức chi tiêu do Tổng cục Thống kê đưa ra – 160.000 đồng/người/tháng (như
đã trình bày, đây là ngưỡng nghèo trung bình cho cả khu vực đô thị và nông
thôn). Trên nguyên tắc, tỷ lệ nghèo của MOLISA được tính dựa trên các cuộc
điều tra hàng năm được thực hiện để xác định các hộ gia đình nghèo. Trong
thực tế, cuộc điều tra này được thực hiện thông qua các buổi họp thôn, bản
5
dựa trên khả năng nắm bắt tình hình thực tế của cán bộ địa phương ở các cộng
đồng. Số liệu kết quả trước hết là được tổng hợp ở cấp xã, rồi lên đến cấp
Quận/huyện và tỉnh, cuối cùng sẽ được tổng hợp thành tỷ lệ nghèo quốc gia.
Điểm yếu chính của phương pháp này là từ các tiêu chí khác nhau mà các cán
bộ khác nhau áp dụng. Không chỉ các khái niệm về nghèo là khác nhau giữa
các làng, mà cả số người được báo cáo là nghèo cũng bị ảnh hưởng phần lớn
bởi sự sẵn có của các nguồn lực giúp đỡ họ. Phương pháp này còn có thể bị
chính quyền các cấp ở địa phương “nắn lại” để có thể báo cáo tốc độ giảm
nghèo nhanh trong phạm vi địa phương nơi họ chịu trách nhiệm quản lý. Việc
phân nhóm các hộ gia đình nghèo rất quan trọng vì quá trình này xác định
xem hộ nào có thể tham gia vào chương trình HEPR và các khoản trợ cấp xã
hội khác (xem Phần 2).

1.3 Tỷ lệ nghèo ở cấp tỉnh
Theo Bảng 1, nếu căn cứ vào ngưỡng nghèo của MOLISA, có 8% dân số ở vùng
Đồng bằng sông Hồng là người nghèo vào năm 2003. Bảng này cũng cho thấy,
tính trung bình, tỷ lệ nghèo ở Đồng bằng sông Hồng đã giảm trong ba năm
qua. Năm 2003, Hà Nội có tỷ lệ nghèo thấp nhất trong tất cả các tỉnh, thành phố
trực thuộc trung ương ở Đồng bằng sông Hồng, Hà Nam có tỷ lệ cao nhất.
Bảng 1 : Tỷ lệ nghèo theo ngưỡng nghèo của MOLISA và Tổng cục Thống
kê đối với các tỉnh, thành phố ở Đồng bằng sông Hồng
(tính theo tỷ lệ phần trăm)
Tỉnh, Thành phố Cuối năm 2003 2002

2001 (MoLISA) (Tổng cục Thống kê)
(MoLISA)
Toàn vùng Đồng 11 8 22
bằng sông Hồng
Hà Nội 5 2 5
Hưng Yên 10 6 17
Hà Tây 9 6 26
Bắc Ninh 12 7 12
Hải Dương 10 7 23
Thái Bình 10 8 37
Vĩnh Phúc 13 8 39
Hải Phòng 12 8 12
Ninh Bình 12 9 32
Nam Định 14 12 29
Hà Nam 17 14 32
Nguồn: MoLISA (báo cáo nghèo) và Tổng cục Thống kê (VHLSS 2002)

Tuy nhiên, theo số liệu của Tổng cục Thống kê, Vĩnh Phúc và Thái Bình là hai
tỉnh nghèo nhất, tiếp theo là Hà Nam và Ninh Bình.

Tỷ lệ nghèo dựa trên số liệu của Tổng cục Thống kê không chỉ cao hơn so với
tỷ lệ nghèo của MOLISA mà còn thể hiện sự khác nhau khá lớn (lớn hơn số
6
liệu của MOLISA) giữa các địa phương. Điều này rất quan trọng vì định mức
phân bổ ngân sách nhà nước phải phản ánh nhu cầu của địa phương, do đó,
điều quan trọng là định mức ngân sách phải dựa trên thông tin tin cậy về tình
hình nghèo của các tỉnh, thành. Cơ cấu phân bổ dựa trên tỷ lệ nghèo do
MOLISA công bố sẽ rất khác với cơ cấu phân bổ ngân sách dựa trên tỷ lệ
nghèo do Tổng cục Thống kê tính toán dựa trên mức chi tiêu (Hình 3). Do đó,
kế hoạch mới được trình về việc áp dụng phương pháp dựa trên các cuộc điều
tra mức sống để đánh giá mức độ nghèo ở cấp quốc gia và cấp tỉnh là một đề
xuất rất đáng hoan nghênh.
Hình 3. Tỷ lệ nghèo cấp tỉnh ở Đồng bằng sông Hồng theo số liệu của
MoLISA (A) và theo số liệu của Tổng cục Thống kê (B)
A.
B.
Nguồn: MOLISA (báo cáo nghèo) và Tổng Cục Thống kê (VHLSS 2002)
7
1.4 Mức độ nghèo

Mức độ nghèo là Mức độ nghèo cho biết khoảng cách giữa ngưỡng nghèo và mức chi tiêu của
khoảng cách giữa các hộ nghèo. Mức chi tiêu của hộ nghèo càng cách xa ngưỡng nghèo, thì mức
mức chi tiêu và độ nghèo càng lớn.
ngưỡng nghèo
Hình 4. Mức độ nghèo
1993 1998 2002

0
-2
-4
® égnagph Ìo
-6
-8 Vietnam
ViÖt nam
ov ecrty
-10 §ång b»ng

Red River
s«ng Hång
P Mø
-12 Delta
-14
-16
-18
-20
Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên số liệu từ VLSS 1993, 1998 và VHLSS 2002

Mức độ nghèo đã Hình 4 cho thấy, mức độ nghèo ở Đồng bằng sông Hồng đã giảm đáng kể
giảm đáng kể trong thập kỷ qua; tuy nhiên, tốc độ giảm đã chậm dần trong những năm gần
trong thập kỷ qua. đây. Mặc dù vậy, các hộ nghèo ở Đồng bằng sông Hồng tính trung bình 32%
gần với ngưỡng nghèo so với năm 1998 và gần với ngưỡng nghèo hơn là mức
trung bình trong toàn quốc. Mức độ nghèo giảm dần trong thời kỳ 1998‐2002
chủ yếu là xảy ra đối với các hộ ở khu vực đô thị.
1.5 Tác động của giảm nghèo

Hộp 1: Cuộc sống tốt hơn
“Cuộc sống của chúng tôi đã được cải thiện. Người nghèo đã có đủ ăn quanh năm.
Người nghèo đã có thể mua lương thực, thực phẩm, và không phải ăn các loại hoa
màu như ngô, sắn, khoai lang nữa. (Tổ phụ nữ ở thị xã Tế Tiêu).
“Ở huyện của chúng tôi, nhìn chung, mức sống của người dân đã được cải thiện và
tình trạng nghèo đã giảm hẳn. Trong huyện không còn nhiều nhà tranh, mỗi thôn
đều có ít nhất hai TV và một điện thoại. Hệ thống đường thôn đã được rải sỏi hoặc
nhựa đường. Người dân không phải ăn cơm độn với các loại hoa màu. Họ có thể ăn
ngày ba bữa với thức ăn được cải thiện, có nhiều chất đạm hơn”. (Cán bộ huyện,
tỉnh Hải Dương)

Giảm nghèo đồng Các ý kiến đưa ra trong Hộp 1 không phải là các ví dụ đơn nhất. Theo báo cáo
nghĩa với việc PPA, những người được hỏi ý kiến ở tất cả các cấp đều cho biết, mức sống đã
người dân có được nâng cao. Theo ý kiến của các hộ, mức sống được nâng cao có nghĩa là:
nhiều lương thực,
thực phẩm hơn, • Có nhiều lương thực, thực phẩm hơn. Như đã trình bày, kết quả điều tra
nhà ở tốt hơn, và VHLSS cho thấy, tỷ lệ nghèo lương thực đã giảm xuống mức rất thấp trong
mua sắm nhiều đồ cả vùng. Báo cáo PPA cũng cho biết, số lượng tháng thiếu ăn ở các huyện
8
dùng gia đình như huyện Mỹ Đức tỉnh Hà Tây đã giảm đáng kể.
hơn. • Nhà ở tốt hơn. Theo báo cáo PPA, số lượng nhà lợp rạ đã giảm mạnh. Số
liệu VHLSS cũng cho thấy, nhìn chung, hộ nghèo ở Đồng bằng sông Hồng
có nhà ở tốt hơn so với người nghèo trong cả nước (xem Mục 9 về nhà ở).
• Mua sắm nhiều đồ dùng gia đình hơn. Số liệu VHLSS cho thấy, tỷ lệ hộ gia
đình có các tài sản dùng lâu bền như TV màu, tủ lạnh, xe máy đã tăng lên
đều (Xem Hình 5). Tuy nhiên, rất ít hộ nghèo có tủ lạnh hay xe máy. Đối
với người nghèo, tài sản lâu bền vẫn là xe đạp.

Hình 5: Sở hữu tài sản lâu bền ở Đồng bằng sông Hồng
70
60
tră m hộ g ia đ ìn h
50
40 1993
1998
30 2002
r ần
20
P ePh
10
0
TV màu Tủ lạnh Xe máy
Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên số liệu VLSS 1993, 1998 và VHLSS 2002
2. Tại sao tỷ lệ nghèo giảm mạnh?

Theo cách giải Theo kết quả VHLSS 2002, cán bộ các xã ở Đồng bằng sông Hồng nhấn mạnh
thích của cán bộ đến những thay đổi trong chính sách nông nghiệp là yếu tố dẫn đến giảm
các cấp, kết quả nghèo (74% cán bộ được hỏi đều nêu đây là nguyên nhân chính). Các yếu tố
giảm nghèo là do khác dẫn đến giảm nghèo là sự phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp
các chính sách đổi (17%), những đổi mới nhằm tăng cường năng lực, trình độ giáo dục, và việc
mới (đặc biệt là làm (4%) và những thay đổi trong việc tiếp cận các dịch vụ xã hội (3%).
trong lĩnh vực
nông nghiệp). Những yếu tố này cũng xuất hiện trong báo cáo PPA, theo đó, các quan chức
chính phủ cho rằng, kết quả giảm nghèo là nhờ chính sách đổi mới, đa dạng
hoá cây trồng, tạo công ăn việc làm và các cơ hội làm việc có thu nhập. Tinh
thần “đổi mới” được coi là yếu tố thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới.

Đối với người Đối với người nghèo, yếu tố quan trọng nhất dẫn đến giảm nghèo, theo báo
dân nghèo, thu cáo PPA, là có nhiều cơ hội để tạo thu nhập từ các ngành nghề, công việc phi
nhập từ các hoạt nông nghiệp. Nam giới thường đi làm trong ngành xây dựng, phụ nữ tham gia
động phi nông vào buôn bán nhỏ các loại hàng hoá đã qua chế biến và nhiều loại hàng hoá
nghiệp là nguyên khác nhau, các làng nghề hiện hình thành và phát triển để phục vụ nhu cầu
nhân chủ yếu. trong nước và quốc tế, như các sản phẩm gốm, mây, tre. Theo VHLSS, tỷ lệ lao
9
động nghề nông trong tổng số việc làm ở Đồng bằng sông Hồng đã giảm
mạnh trong giai đoạn từ 1998 đến 2002, trong khi việc làm phi nông nghiệp và
làm công ăn lương đã tăng đáng kể (vấn đề này được phân tích trong Phần 3).
Điểm cuối cùng, kiến thức và tay nghề được nâng cao trong kỹ thuật trồng
trọt, chăn nuôi cũng được coi là yếu tố làm tăng thu nhập cho người nghèo.

Khả năng tiếp cận thị trường ở Đồng bằng sông Hồng cũng ở mức tương đối
cao: như năm 2002, có khoảng 93% người dân sống trong các thôn có đường
cho xe ôtô chạy, so với con số 86% trong toàn quốc.
3. Những người vẫn còn nghèo

3.1 Người nghèo ở nông thôn
Mức chi tiêu của Số liệu VHLSS 2002 cho thấy, tình trạng nghèo ở nông thôn vùng Đồng bằng
hộ gia đình ở đô sông Hồng đã giảm đáng kể. Trên hầu hết các chỉ số, mức cải thiện này đều
thị lớn gấp 3,4 lần vượt mức toàn quốc. Tuy nhiên, ở trong vùng, sự chênh lệch giữa đô thị và
so với hộ gia đình nông thôn vẫn còn lớn và có xu hướng gia tăng. Năm 2002, mức chi của hộ gia
ở nông thôn. đình ở Hà nội cao gấp 5,1 lần so với hộ gia đình ở nông thôn vùng Đồng bằng
sông Hồng (xem Bảng 2).

Bảng 2: Chi tiêu dùng thực tế tính theo đầu người (‘000 đồng/năm)

Toàn quốc Đồng bằng Hà Nội
sông Hồng

Đô thị 5812 6749 13370
Nông thôn 2447 2603 -
Tỷ lệ đô thị trên nông thôn 2.4 2.6 -
Tỷ lệ Hà Nội trên nông thôn
vùng Đồng bằng sông Hồng - - 5.1

Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên số liệu từ VHLSS 2002

Khoảng cách về mức chi tiêu giữa thành thị và nông thôn là một hiện tượng
Hà Nội là một
thường thấy ở hầu hết các nước đang phát triển cũng như là Việt Nam. Tuy
trong những lực
nhiên, chênh lệch thành thị‐nông thôn ở vùng Đồng bằng sông Hồng cao hơn
đẩy chính dẫn đến
so với mức trung bình trong toàn quốc. Kết quả này phần nào đó thể hiện mức
khoảng cách nông
sống tương đối khá giả của nhiều người dân Hà Nội. Mức chi tiêu hộ gia đình
thôn‐thành thị.
ở Hà Nội cao gấp 5,1 lần khu vực nông thôn Đồng bằng sông Hồng. Trong
thực tế, khoảng cách này có thể còn lớn hơn so với số liệu vì có dấu hiệu cho
thấy, trong quá trình khảo sát 2002, nhiều hộ gia đình thuộc nhóm giàu nhất
đưa ra con số thấp hơn mức chi tiêu thực tế của mình. Rõ ràng, sự chênh lệch
đô thị‐nông thôn về mức chi tiêu là một nhân tố dẫn đến sự bất bình đẳng gia
tăng như phân tích trong Mục 4 và đây cũng là một động cơ khiến cho người
dân nông thôn đổ ra thành phố (xem Mục 18.4 & 18.5).
Có thể tính tỷ lệ nghèo ở các cấp huyện và xã bằng cách sử dụng một kỹ thuật
thống kê là lập biểu đồ nghèo. Kỹ thuật này là cách kết hợp số liệu từ các cuộc
điều tra dân số với kết quả điều tra hộ gia đình. Công việc này mới được hoàn
thành gần đây (Nhóm lập Bản đồ nghèo liên bộ, 2003), sử dụng số liệu Điều tra
10
Dân số năm 1999 và số liệu VLSS 1998. Kết quả của công việc này được trình
bày trong Hình 6 đối với cấp huyện ở Đồng bằng sông Hồng. Tỷ lệ nghèo ở cấp
huyện và mức độ nghèo cộng dồn ở cấp huyện (tổng mức độ nghèo của tất cả
người nghèo trong một khu vực nhất định) cho thấy, tỷ lệ nghèo cao vẫn tồn tại
ở các địa phương nằm ở rìa ngoài của Đồng bằng sông Hồng, đặc biệt là ở phía
Tây như Hà Tây, Vĩnh Phúc, Ninh Bình và ở Hải Phòng.
Hình 6. Tỷ lệ nghèo cấp huyện và khoảng cách nghèo tích luỹ ở Đồng
bằng Sông Hồng (dựa trên kết quả điều tra dân số năm 1999 và VLSS 1998)
Nguồn: Nhóm công tác lập bản đồ đói nghèo liên Bộ (2003)
Nguồn: Ngân hàng Thế giới, dựa trên số liệu từ Nhóm công tác lập bản đồ đói nghèo
liên Bộ (2003)
Mặc dù có nhiều hộ nghèo sống ở khu vực nông thôn song ở các trung tâm đô
thị cũng có người nghèo. Rất nhiều trong số này là những người từ nơi khác
đến và là những người sống bằng công ăn việc làm không chính thức trên
11
đường phố để kiếm kế sinh nhai. Họ cũng là những người không có thu nhập
ổn định (xem Hộp 2).

Hộp 2: Người nghèo ở đô thị
Mặc dù mức độ nghèo ở các khu đô thị vùng Đồng bằng sông Hồng được công bố là
tương đối thấp, song một loạt nghiên cứu về những người dân đô thị bị gạt ra bên lề
cho thấy, sinh kế của người nghèo ở đô thị rất không ổn định, khả năng bị ảnh
hưởng rất cao khi gặp các biến cố trong gia đình như sức khoẻ yếu kém, gặp tai nạn,
và không được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ xã hội có chất lượng. Tình trạng nghèo
đô thị có thể không được phản ánh đầy đủ trong bộ số liệu VHLSS 2002 vì rất nhiều
khả năng các nhóm di cư không chính thức không tham gia vào cuộc điều tra.
Tương tự như tình trạng nghèo ở nông thôn gắn liền với các dân tộc thiểu số, tình
trạng nghèo ở các khu đô thị chủ yếu tập trung ở các nhóm dân cư từ nơi khác
chuyển đến không đăng ký chính thức. Hiện nay, nhóm dân di cư còn chiếm tỷ lệ
tương đối nhỏ trong dân số. Tuy nhiên, dự kiến sau hai thập kỷ nữa, mỗi năm sẽ có
khoảng một triệu người chuyển đến sống tại các vùng đô thị ở Việt Nam. Do đó,
yêu cầu ngày càng quan trọng đối với các vùng tiếp nhận số lượng lớn dân di cư là
phải có các số liệu đáng tin cậy về số dân số đô thị và tình trạng nghèo ở đô thị.
Điều này rất quan trọng cho công tác lập kế hoạch nói chung, kế hoạch ngân sách
nói riêng, và cho các mục đích hoạch định chính sách phản ánh thực trạng dòng lưu
chuyển dân và để nắm bắt tình hình các nhóm dễ bị tác động nhất.

3.2 Hộ gia đình làm việc trong các ngành khai thác
Đa số các hộ gia Hình 7 cho thấy, ở Việt Nam, đại đa số người đứng đầu các hộ gia đình nghèo
đình nghèo kiếm làm việc trong các ngành khai thác (như nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư
sinh kế trong các nghiệp). Đồng bằng sông Hồng cũng không nằm ngoài xu thế này, với 60% hộ
ngành khai thác gia đình nghèo có chủ hộ làm việc trong ngành khai thác, mặc dù con số này
như nông nghiệp, thấp hơn mức trung bình của toàn quốc là 74%. Ngoài ra, Đồng bằng sông
lâm nghiệp và Hồng có tỷ lệ lớn chủ hộ gia đình nghèo làm việc trong các ngành chế tạo (21%)
ngư nghiệp. so với mức chung trong cả nước (11%).

Hình 7: Tỷ lệ nghèo theo việc làm của chủ hộ

Việt nam ÐBSH

80

70

Tỉ lệ% tron g tổn g đói n ghèo
60
50
40
30
20
10
0
Nông, Lâm, Chế tạo Dịch vụ, Mua Công chức Khác Không đi làm
Ngư nghiệp bán

Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên số liệu VHLSS 2002
12
Nhìn chung, công ăn việc làm ngoài lĩnh vực nông nghiệp có thể giúp cho các
hộ gia đình thoát nghèo. Tuy nhiên, Hình 7 cho thấy, điều này không phải lúc
nào cũng đúng. Như vậy, trong một phạm vi nào đó, các chiến lược giảm
nghèo trong vùng cần hướng tới các ngành khác, ví dụ như nhu cầu lao động
làm việc trong ngành chế tạo.
Hình 8: Tỷ lệ chủ hộ gia đình làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp và ngư
nghiệp
Nguồn: Nhóm công tác lập Bản đồ Đói nghèo liên Bộ (2003)
3.3 Nam giới hay phụ nữ: bằng chứng đối với cả 2 giới
Bảng 3 cho thấy các hộ gia đình do phụ nữ làm chủ hộ có tỷ lệ nghèo thấp hơn
so với các hộ gia đình do nam giới đứng đầu. Đồng thời, ở Việt Nam nói
chung và Đồng bằng sông Hồng nói riêng, từ năm 1998 đến 2004, tỷ lệ nghèo
đã giảm nhanh hơn đối với các hộ gia đình do phụ nữ làm chủ hộ so với các
hộ gia đình do nam giới làm chủ.

Bảng 3: Tỷ lệ nghèo chung theo giới tính của chủ hộ gia đình (%)

Số liệu VHLSS 1993 1998 2002
cho thấy, các hộ Việt Đồng bằng Việt Đồng bằng Việt Đồng bằng
gia đình do người Nam sông Hồng Nam sông Hồng Nam sông Hồng
phụ nữ đứng đầu Nam 61 65 40 31 31 24
Nữ 48 55 28 25 20 17
có tỷ lệ nghèo
thấp hơn. Nguồn: VHLSS 1993, 1998, 2002

13
Nhưng các hộ gia Tuy nhiên, các nghiên cứu thực địa khác áp dụng phương pháp tham gia của
đình một mẹ chỉ người dân và các phương pháp khác3 không chứng minh luận điểm này.
có một người VHLSS phân nhóm các hộ gia đình theo giới tính của chủ hộ bằng cách để các
trưởng thành đi hộ tự xác định. Theo đó, các hộ gia đình chỉ có một người, chồng hoặc vợ, đi
làm để kiếm thu đại diện. Theo khuyến nghị của Báo cáo PPA cho vùng Đồng bằng sông Hồng
nhập và có nguy và theo các nghiên cứu khác, các hộ gia đình do phụ nữ làm chủ mà không có
cơ rơi vào cảnh người chồng thường rất dễ rơi vào cảnh nghèo. Các hộ gia đình một mẹ chỉ có
nghèo đói. mình người mẹ đứng ra cáng đáng các công việc nhà cũng như đi làm để có
thu nhập. Ngoài ra, họ không có ai chia sẻ những khó khăn, vất vả khi đau ốm
hay khi có việc không hay xảy ra. Báo cáo PPA về vùng Đồng bằng sông Hồng
khẳng định, hai nhóm hộ gia đình có xu hướng nghèo cao hơn là các hộ chỉ có
một mẹ làm chủ và con cái đang tuổi đi học, nhóm thứ hai là các hộ gia đình
đã mất người “kiếm cơm” (người chồng và người kiếm ăn cho cả gia đình).

3.4 Các yếu tố khác
Các dân tộc thiểu Không giống các vùng khác ở Việt Nam, tình trạng nghèo ở Đồng bằng sông
số và các gia đình Hồng không phải là do các nhóm dân tộc thiểu số vì tỷ lệ dân số thuộc các dân
đông con có tỷ lệ tộc thiểu số ở vùng này rất thấp. Tuy nhiên, đối với số ít các hộ gia đình thiểu
nghèo cao hơn. số sống trong vùng, số liệu VHLSS cũng cho thấy tỷ lệ nghèo của các hộ này
cao hơn rất nhiều. Quy mô gia đình cũng là một yếu tố dẫn đến tỷ lệ hộ gia
đình nghèo ở Đồng bằng sông Hồng. Các gia đình lớn thường có nhiều con,
đặc biệt là con nhỏ. Điều này có nghĩa là, các hộ gia đình này phải chi trả mức
chi phí lớn hơn, theo đó, chiếm tỷ lệ cao hơn trong số hộ nghèo.

4. Nghèo đói giảm nhưng bất bình đẳng gia tăng

Khoảng cách giàu Bảng 4 trình bày các số liệu cho thấy rằng khoảng cách giàu nghèo ở Đồng
nghèo đang tăng bằng sông Hồng tăng nhanh hơn so với cả nước. Năm 1993, nhóm 20% hộ giàu
lên. nhất ở Đồng bằng sông Hồng có mức chi tiêu trung bình cao gấp 4,2 lần so với
nhóm 20% hộ nghèo nhất. Năm 2002, con số này tăng lên là 6,0 lần.

Bảng 4: Chi thực tế theo đầu người trong một năm, từ hộ nghèo đến hộ
giàu (‘000 VND)

1993 1998 2002
Nhóm 20% Việt Đồng Việt Đồng Việt Đồng
Nam bằng sông Nam bằng sông Nam bằng sông
Hồng Hồng Hồng

Nghèo nhất 854 919 1099 1130 1197 1278

Gần nghèo nhất 1233 1235 1632 1635 1796 1805
Trung bình 1582 1580 2125 2134 2386 2387
Gần giàu nhất 2098 2104 2929 2933 3401 3363
Giàu nhất 3911 3887 6032 5822 7363 7680
Tỷ lệ giàu nhất
trên nghèo nhất
(lần) 4,6 4,2 5,5 5,2 6,2 6,0
Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên số liệu từ VLSS 1993, 1998 và VHLSS 2002
3 Các nghiên cứu này là tài liệu tham khảo trong MARD. 2002. Các nguồn lực cho sinh kế bền vững: Hướng
tới các hộ gia đình do phụ nữ làm chủ hộ.
14
Hệ số Gini, hệ số Nếu như trong các cuộc điều tra, nhóm các hộ gia đình giàu kê khai mức chi
đo lường mức độ tiêu thấp hơn mức chi tiêu thực tế, thì khoảng cách giàu nghèo ở vùng Đồng
bất bình đẳng, bằng sông Hồng vào năm 2002 còn có thể cao hơn, lên đến 7,5 hoặc 8 lần.
hiện cũng đang
tăng lên. Một cách khác để đánh giá thực trạng bất bình đẳng, hệ số Gini, cũng cho thấy
khoảng cách giàu nghèo ở Đồng bằng sông Hồng đã tăng lên theo thời gian
với tốc độ nhanh hơn so với cả nước (xem Bảng 5) mặc dù tỷ lệ này vẫn thấp
hơn mức trung bình của quốc gia.
Bảng 5: Hệ số Gini4 tính cho chi tiêu theo năm
1993 1998 2002

Toàn quốc 0,34 0,35 0,37
Đồng bằng sông Hồng 0,32 0,32 0,36
Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên số liệu VLSS 1993, 1998 và VHLSS 2002
4 Hệ số Gini là một phương pháp đo lường mức độ bất bình đẳng. Hệ số Gini dao động trong khoảng từ 0
(tất cả mọi người đều có cùng một mức thu nhập/ chi tiêu) đến 1 (một người có tất cả thu nhập/chi tiêu).
Hệ số Gini càng cao, tình trạng bất bình đẳng càng nghiêm trọng. Đối với hầu hết các nước đang phát triển,
hệ số Gini cho chi tiêu hoặc thu nhập dao động trong khoảng 0,3 đến 0,6.

15
16
Phần 2: Nâng cao đời sống và triển vọng cho người nghèo

Phần 2: Nâng cao đời sống và triển vọng

cho người nghèo

Cung cấp các dịch vụ cơ bản

5. Giáo dục
Các bậc phụ
huynh đều thấy Báo cáo PPA thể hiện nhận thức cao về vai trò của giáo dục trong xoá đói giảm
được ích lợi của nghèo ở vùng sông Hồng. Theo báo cáo PPA, nhu cầu lao động có trình độ của
giáo dục cho con các doanh nghiệp công nghiệp địa phương và các công ty xuất khẩu lao động là
em của mình. một lực đẩy quan trọng định hướng nhu cầu giáo dục.
5.1 Tỷ lệ trẻ em đi học

Hình 9 cho thấy, tỷ lệ đi học ở Đồng bằng sông Hồng cao vượt tỷ lệ đi học của
cả nước đối với tất cả các bậc học.

Hình 9: Tỷ lệ thực tế trẻ em đi học từ bậc tiểu học đến trung học phổ
thông

Khu vực này có tỷ Vietnam
Việt Nam Red
ĐBSHRiver
lệ trẻ em đi học ở
tất cả các bậc cao 100
hơn so với mức 90
80
trung bình tính
70
Phần trăm
trên toàn quốc.
60
Percent
50
40
30
20
10
0
Tiểu học Trung học cơ sở Trung học phổ thông
Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên bộ số liệu VHLSS 2002
5.2 Tỷ lệ bỏ học ở trẻ em

Ở bậc tiểu học, tỷ Qua các cuộc thảo luận PPA, có thể thấy giáo dục tiểu học đã được cải thiện
lệ trẻ em nghèo bỏ đáng kể do kinh tế khá hơn và hiện nay gần như không có tình trạng trẻ em bỏ
học tương đối học ở bậc học này. Tuy nhiên, ở bậc trung học cơ sở, tình trạng trẻ em bỏ học
thấp song trở nên lại khá phổ biến. Ở huyện Nam Sách tỉnh Hải Dương, trẻ em bỏ học trước khi
khá phổ biến ở bậc vào lớp 10 trong khi ở Hà Tây, trẻ em bỏ học sau khi kết thúc tiểu học. Ở Hải
trung học cơ sở. Dương, hiện tượng trẻ em sớm bỏ học diễn ra phổ biến ở các vùng thành thị
hơn nông thôn, trong khi ở Hà Tây, tình hình lại ngược lại.

Theo VHLSS, các quan chức địa phương vùng Đồng bằng sông Hồng cho biết lý
do chính khiến trẻ em bỏ học ở tiểu học là do ốm đau và bệnh tật. Đối với trung
17
học cơ sở, trẻ em bỏ học là do học kém không muốn tiếp tục đi học hoặc gia
đình gặp khó khăn (xem Bảng 6).
Bảng 6: Ba lý do chủ yếu khiến trẻ em bỏ học ở Đồng bằng sông Hồng
theo ý kiến của cán bộ xã (%)5
Toàn quốc Đồng bằng sông Hồng

Bậc tiểu học
Trường quá xa nhà 10 5
Kinh tế khó khăn/chi phí quá lớn 55 26
Ốm đau/Bệnh tật 10 35
Học kém hoặc không thích học 12 24
Bậc trung học cơ sở
Bậc trung học phổ thông
Trường quá đông/Không có đủ phòng học 5 18
5.3 Chi phí cho giáo dục quá lớn so với túi tiền của người dân
“Họ miễn học phí nhưng lại đẻ ra nhiều loại phí khác”
Lời của một phụ nữ nghèo ở huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương

Học phí ở khu vực Số liệu VLSS cho thấy, mức học phí ở Đồng bằng sông Hồng trong các năm
này cao hơn so 1993 và 1998 thấp hơn so với những nơi khác trong cả nước ở tất cả các bậc
với mức trung học. Tuy nhiên trong năm 2002, đặc điểm này đã thay đổi hoàn toàn, với học
bình trong cả phí ở khu vực Đồng bằng sông Hồng cao hơn mức trung bình trong cả nước.
nước. Điều này một phần phản ánh chi phí học tập khá cao tại các trường trung học
phổ thông ở Hà Nội. Chi phí học tập cho mỗi học sinh trong tổng chi tiêu của
mỗi hộ gia đình tăng đáng kể ở tất cả các bậc học trong giai đoạn từ 1993 đến
2002: 2,4% đối với tiểu học, 3,3% đối với trung học cơ sở và 5,4% đối với trung
học phổ thông. Mức chi phí này tương đương với 300.000 đồng/trẻ em/năm
đối với tiểu học, 431.000 đồng/trẻ em/năm đối với trung học cơ sở và 833.000
đồng/trẻ em/năm đối với trung học phổ thông (Tổng cục Thống kê, 2004b).

5 Cần chú ý là tỷ lệ phần trăm cộng lại không được 100% vì còn có các lý do khác không được thể hiện
trong bảng này.

18
Có nhiều loại Mặc dù giáo dục tiểu học không yêu cầu học sinh phải đóng học phí song theo
“phụ phí” giáo báo cáo PPA, các hộ gia đình nhìn chung phải đóng góp cho nhà trường các
dục khác. chi phí như phí xây dựng trường hoặc phí hội phụ huynh học sinh. Giáo dục ở
bậc trung học có chi phí cao hơn do học sinh phải đóng học phí và đôi khi phải
đóng cả tiền nội trú.

Nếu tính đến tất cả các loại chi phí (bao gồm tiền học phí, tiền sách giáo khoa,
tiền vở, tiền xây dựng trường, tiền hội phụ huynh, tiền nước uống, tiền gửi xe
đạp, bảo hiểm y tế, lệ phí thi cử, chương trình nha khoa v.v.) thì việc cho con
đi học ở vùng Đồng bằng sông Hồng thực sự rất tốn kém. Tất cả các hộ gia
đình nghèo được hỏi ý kiến trong đánh giá nghèo đều cho biết, tổng chi phí
cho con em đi học quá lớn, vượt quá khả năng chi trả của các hộ nghèo.

Rất ít hộ gia đình Nhìn chung, các hộ nghèo được hưởng các mức miễn, giảm học phí. Tuy
nghèo được nhiên, Hình 10 cho thấy, tỷ lệ trẻ em ở độ tuổi 6‐14 được miễn hoàn toàn học
hưởng mức miễn phí và các khoản đóng góp ở Đồng bằng sông Hồng còn rất thấp so với mức
học phí hoàn toàn. trung bình trong cả nước. Trong thực tế, tỷ lệ này đối với vùng Đồng bằng
sông Hồng gần như không đáng kể. Điều này một phần phản ánh thực tế là có
rất ít trẻ em các dân tộc thiểu số ở Đồng bằng sông Hồng (nhóm đối tượng
chính được miễn học phí).

Hình 10: Tỷ lệ học sinh trong độ tuổi đi học (6-14 tuổi) được miễn học
phí hoàn toàn, theo các nhóm từ giàu đến nghèo

ViÖt Nam §ång b»ng S.Hång

12

10

P hÇn tr¨m
8
Pe rcentag e

6
4

2
0
NghÌo nhÊt CËn nghÌo nhÊt Trung b×nh CËn giµu nhÊt Giµu nhÊt

Nguồn: Nguyễn Việt Cường (2003) dựa trên số liệu VHLSS 2002

Có một số vấn đề Đối với các hộ gia đình được hưởng các mức miễn, giảm học phí, các nghiên
trong việc tiếp cứu ở các vùng khác cho thấy, có một số vấn đề trong việc tiếp cận các lợi ích
cận các lợi ích từ giáo dục. Các phụ huynh nghèo thường không được biết các chế độ, chính
giáo dục. sách ưu đãi họ được hưởng (Báo cáo PPA vùng Đồng bằng sông Cửu Long),
hoặc các điều kiện để được miễn học phí lại quy định quá chặt chẽ (Báo cáo
PPA tỉnh Nghệ An). Người dân ở Đồng bằng sông Hồng cho biết, đôi khi “thẻ
chứng nhận hộ nghèo” không được cấp vào đầu năm học ‐ thời điểm phải nộp
học phí.

19
Các khoản “học Ở Đồng bằng sông Hồng, một vấn đề thường xuyên được nhắc đến trong báo
thêm” là một cáo PPA là các hộ gia đình nghèo phải chịu thêm các khoản chi phí không
gánh nặng cho các chính thức như “tiền học thêm”. Ở rất nhiều trường học vùng Đồng bằng sông
hộ gia đình nghèo Hồng, giáo viên là người mở các lớp học thêm tại nhà sau khi hết giờ học
chính thức ở trường. Người dân tham gia PPA cho biết, chi phí học thêm là
quá khả năng chi trả của họ nhưng họ buộc phải làm vì “muốn con hay chữ phải
yêu lấy thầy”.

5.4 Sự tham gia của cộng đồng trong lĩnh vực giáo dục
Một cơ chế để nâng cao chất lượng giáo dục là thông qua các hội phụ huynh.
Theo báo cáo PPA, ở tỉnh Hải Dương và Hà Tây, mỗi trường học đều có hội
phụ huynh hoạt động. Tuy nhiên, hội phụ huynh không tham gia hoặc tham
gia không hiệu quả vào các vấn đề quản lý nhà trường.
Hội phụ huynh là Qua thảo luận với các bậc phụ huynh, đặc biệt là phụ huynh các gia đình
một cách để nâng nghèo, có thể thấy, các phụ huynh “có quyền cao chức trọng”, giàu có là những
cao chất lượng và người đứng ra quản lý các hội phụ huynh. Người nghèo cảm thấy họ không
hiệu quả của hoạt được tham gia và không được chào đón. Hội phụ huynh cũng có vai trò nhất
động giáo dục. định nhưng còn hạn chế: tạo ra động cơ vật chất để khuyến khích giáo viên
giỏi, học sinh giỏi, giúp đỡ học sinh các gia đình nghèo. Theo ý kiến của nhiều
người dân, đội ngũ giáo viên phản đối ý kiến cho phép hội phụ huynh nhận
xét, đánh giá chất lượng dạy dỗ, hay tham gia vào lập kế hoạch cho các lớp.

Nếu hội phụ huynh có vai trò mạnh mẽ hơn, hội phụ huynh có thể đem lại rất
nhiều ích lợi, như mối quan hệ tốt đẹp hơn giữa gia đình, nhà trường và giáo
viên, đồng thời, khuyến khích các gia đình cam kết cho con em mình đi học. Hội
phụ huynh cũng có thể góp phần nâng cao tính minh bạch, giúp cho các gia đình
hiểu về các khoản chi phí, đóng góp của nhà trường, cũng như nâng cao chất
lượng giáo dục do có ý kiến phản hồi của các phụ huynh.
5.5 Tỷ lệ người lớn biết chữ

Tỷ lệ biết chữ cao Đồng bằng sông Hồng có tỷ lệ biết chữ cao nhất trong tất cả các vùng đối với
có thể che giấu các người dân từ 10 tuổi trở lên. Theo số liệu VHLSS 2002, tỷ lệ biết chữ là 96%.
vấn đề về nội Tuy nhiên, cần thận trọng khi đọc số liệu này. Các nghiên cứu khác đã cho
dung và chất thấy, con số chính thức về tỷ lệ biết chữ cao có thể che giấu các vấn đề về tình
lượng. trạng mù chữ và chất lượng thấp. Các cuộc thảo luận PPA trong khắp cả nước
cho thấy, tỷ lệ bỏ học ở các lớp xoá mù rất cao, và những người kết thúc các
lớp học đó chỉ có thể viết tên của họ, hoặc đánh vần vài chữ nhưng không hiểu
ý nghĩa. Đây là các phát hiện chủ yếu ở những vùng có tỷ lệ đồng bào dân tộc
thiểu số cao (Báo cáo PPA các tỉnh Hà Giang, Lào Cai, và Đắc Lắc). Báo cáo
PPA của Đồng bằng sông Hồng không đề cập đến vấn đề này vì tình trạng
người lớn mù chữ ở tỉnh Hà Tây và Hải Dương gần như không đáng kể.
6. Chăm sóc sức khoẻ

Chi phí chăm sóc Theo báo cáo PPA và rất nhiều nghiên cứu khác, sức khoẻ kém là một nguyên
sức khoẻ cao đồng nhân chính dẫn đến đói nghèo. Do đó, việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khoẻ
nghĩa với việc, đầy đủ và trong khả năng chi trả là một nội dung chính trong các nỗ lực xoá
nhiều người dân đói giảm nghèo. Phần này phân tích các vấn đề về tiếp cận và chi phí dịch vụ
20
không đi chữa chăm sóc sức khoẻ. Một vấn đề gây khó khăn cho việc đánh giá là các hộ gia
bệnh. đình có thể không chọn đi khám chữa bệnh vì lý do tài chính hoặc các lý do
khác. Kiểu hành vi này không được đề cập đến trong VHLSS, song Điều tra Y
tế quốc gia (VNHS) có thể làm rõ hơn vấn đề này.

6.1 Sử dụng dịch vụ y tế
Theo số liệu Bộ số liệu VHLSS 2002 cho thấy, khoảng 53% hộ gia đình ở Đồng bằng sông
VHLSS, khoảng Hồng sử dụng một dịch vụ chăm sóc sức khoẻ nào đó trong thời gian 12 tháng
một nửa dân số trước thời điểm điều tra. Tỷ lệ này thấp hơn tỷ lệ chung của cả nước là 59%.
sử dụng các dịch Hình 11 cho thấy, những người sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ở Đồng
vụ chăm sóc sức bằng sông Hồng chủ yếu đi khám chữa bệnh tại các bệnh viện của nhà nước
khoẻ. cao hơn mức trung bình trong cả nước, và số người đi khám chữa bệnh ở các
cơ sở y tế tư nhân thấp hơn so với mức trung bình trong cả nước.

Hình 11. Tỷ lệ hộ gia đình sử dụng các loại hình cơ sở y tế để tiếp cận
dịch vụ chăm sóc sức khoẻ
P hÇ n t r ¨ m h é gia ® ×n h sö d ôn g dÞ ch v ô Y t Õ
ViÖt Nam §ång b»ng S. Hång

of households using health service
35
30
25
20
15
10
5
0
BÖnh viÖn Trung t©m BÖnh viÖn C¬ së Y tÕ Y häc Kh¸c
Nhµ n−íc Y tÕ x· ®a khoa vïng t− nh©n d©n téc
Người nghèo có Hình 12 cho thấy sự khác nhau giữa các loại hình dịch vụ y tế mà các hộ gia

xu hướng sử đình sử dụng phụ thuộc vào mức chi tiêu của hộ gia đình. Người nghèo dựa
dụng các trung nhiều vào các trung tâm y tế xã hơn so với người giàu, và ít sử dụng dịch vụ
tâm y tế xã, trong của các bệnh viện nhà nước. Đối với người nghèo ở nông thôn, việc sử dụng
khi người nghèo dịch vụ y tế là hàm số phụ thuộc vào chi phí và khoảng cách từ gia đình tới các
sử dụng bệnh bệnh viện đa khoa vùng và bệnh viện nhà nước. Báo cáo PPA cũng cho thấy,
viện nhà nước. người nghèo cho rằng, các trung tâm y tế xã là nơi cung cấp các dịch vụ khám
chữa bệnh tốt nhất và “có tình người” nhất tương ứng với mức chi phí. Tuy
nhiên, theo đánh giá PPA, các trung tâm này không có đủ cán bộ, trang thiết bị,
và cơ số thuốc cũng rất hạn chế.

21
Hình 12. Tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ khác nhau ở Đồng bằng
sông Hồng, từ nhóm nghèo đến nhóm giàu
g d Þch service
vô Y t Õ
50
40
d ôhnealth
NghÌo nhÊt
30 CËn nghÌo nhÊt

® ×u sö g
nhsin Trung b×nh
20 CËn giµu nhÊt
ld s
¨ m h é ogia
Giµu nhÊt
t r − useh
10
P hoÇ nf ho
0
BÖnh viÖn
Govt. hospital Trung t©m
Commune BÖnh viÖn
Regional C¬ sëfacility
Private Y tÕ
%
Nhµ n−íc Y tÕcentre

x· ®aPolyclinic
khoa vïng t− nh© n

Hầu hết người Số liệu VHLSS về sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khoẻ không cho chúng ta biết
dân đều tự chữa về tỷ lệ người bị ốm mà không đi khám chữa bệnh. Cuộc Điều tra Y tế Việt
bệnh khi họ ốm nam (VNHS) năm 2001‐02 cung cấp một số thông tin về vấn đề này. Kết quả
nhẹ. Đối với khảo sát VNHS cho thấy, một tỷ lệ rất nhỏ hộ gia đình ở Đồng bằng sông
người nghèo, kinh Hồng (chưa đầy 5%) không đi khám chữa bệnh khi bị ốm trong thời gian 4
tế cũng là lý do tuần khi điều tra. Tuy nhiên, đại đa số người bệnh ở Đồng bằng sông Hồng
quan trọng. không sử dụng các cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khoẻ mà thường tự
chữa trị (72%). Các hộ gia đình giải thích lý do chính họ tự chữa bệnh là do
bệnh nhẹ (59%), hoặc có thể tự mua thuốc theo các đơn thuốc cũ (18%). Chỉ có
3% trong tổng số những người tự chữa trị là vì lý do kinh tế. Nhưng đối với
người nghèo, lý do kinh tế quan trọng hơn. Ở Việt Nam, 17% trong nhóm
nghèo nhất đưa ra lý do kinh tế để giải thích cho việc tự chữa trị (không có số
liệu cho riêng vùng Đồng bằng sông Hồng).
6.2 Chi phí từ tiền túi cho dịch vụ sức khoẻ

Chi phí chăm sóc Số liệu VHLSS cho biết, chi phí từ tiền túi cho dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ở
sức khoẻ của Đồng bằng sông Hồng vào năm 1993 thấp hơn mức trung bình cả nước, song
vùng cao hơn chi cao hơn vào năm 2002. Điều này tương tự như chi phí giáo dục của các hộ gia
phí chăm sóc sức đình. Tỷ lệ chi phí cho dịch vụ y tế trong tổng chi tiêu hộ gia đình tăng đáng
khoẻ trung bình kể đối với tất cả các nhóm thu nhập trong giai đoạn 1993‐2002, lên đến 5,2%
trong cả nước. đối với nhóm các hộ nghèo nhất và 6,2% nhóm các hộ giàu nhất.

Các hộ nghèo Các hộ gia đình có thể được hưởng các mức miễn, giảm chi phí chăm sóc sức
trong vùng được khoẻ theo các tiêu chí khác nhau. Trẻ em dưới 6 tuổi được miễn viện phí đối
hưởng mức miễn với dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu, đồng bào dân tộc thiểu số ở một số
giảm chi phí chăm địa phương (không thuộc Đồng bằng sông Hồng) được miễn phí khám bệnh
sóc sức khoẻ thấp và chữa bệnh ở các trạm y tế xã, các bệnh viện nhà nước, các hộ gia đình
hơn so với mức nghèo và gia đình “chính sách” được cấp thẻ bảo hiểm y tế, và người dân sống
trung bình trong ở các xã đặc biệt khó khăn (không ở Đồng bằng sông Hồng) cũng là đối tượng
cả nước. được hưởng trợ cấp y tế.

22
Hình 13 cho thấy, trừ các gia đình “chính sách”, người dân vùng Đồng bằng
sông Hồng tính trung bình được hưởng mức miễn, giảm chi phí chăm sóc sức
khoẻ thấp hơn so với cả nước.

Hình 13: Tỷ lệ người dân được hưởng miễn, giảm phí chăm sóc sức khoẻ
theo các tiêu chuẩn miễn giảm

Việt Nam
Vietnam Ðồng bằng S. Hồng

20
18
16
14
P ercentage
ầ n tră m
12
10
8
Ph
6
4
2
0
Dưới 6 tuổi
Under 6 Đối tượng
Policy chính sách
beneficiaries Người nghèo
The poor

Nguồn: Bộ Y tế/Tổng cục Thống kê dựa trên số liệu VNHS 2001‐02

Các điều kiện để Một hậu quả của hệ thống phân loại hộ gia đình nghèo để được hưởng miễn
được hưởng miễn giảm viện phí hiện nay là diện bao phủ thấp. Các hộ gia đình nghèo chỉ được
giảm viện phí có hưởng miễn, giảm viện phí khi MOLISA đã xác nhận họ là các hộ nghèo theo
nghĩa là, một số Chương trình Xoá đói Giảm nghèo (xem Mục 10). Kết quả cuộc điều tra VNHS
hộ gia đình nghèo 2001‐02 cho thấy, trong nhóm 20% nghèo nhất ở khắp Việt Nam, vẫn còn có ¼
không được hộ không được hưởng bất kỳ hình thức trợ cấp tài chính nào. Hộp 3 phân tích
hưởng miễn giảm. sâu một số vấn đề phát sinh từ việc áp dụng hệ thống thẻ bảo hiểm y tế trong
thực tiễn.

Hộp 3: Thẻ bảo hiểm Y tế: Một dịch vụ chưa thành công
Thẻ bảo hiểm y tế được bắt đầu sử dụng từ năm 1998. Cho đến nay, đây là hình
thức hỗ trợ chính cho người nghèo để chi trả các chi phí từ tiền túi. Theo các cán bộ
xã được phỏng vấn ở Đồng bằng sông Hồng trong cuộc điều tra VHLSS 2002, 37%
hộ gia đình nghèo đã nhận thẻ bảo hiểm y tế. Tuy nhiên, các cuộc phỏng vấn hộ gia
đình trong VHLSS 2002 cho thấy, chỉ có 10% người nghèo (được xác định theo
phương pháp chi tiêu của Tổng cục Thống kê) được cấp thẻ bảo hiểm y tế và chỉ
10% người nghèo có giấy chứng nhận hộ nghèo (Paul Shaffer và Nguyễn Thắng,
2004; UNDP và MoLISA 2004; Nguyễn Việt Cường, 2003)). Bên cạnh vấn đề diện
bao phủ còn thấp, báo cáo PPA cho thấy, trong thực tiễn triển khai hệ thống thẻ y tế,
còn có một số bất cập lớn khác. Ví dụ, có hiện tượng người dân có thẻ y tế vẫn
không dùng thẻ mặc dù người thân trong gia đình họ có thể bị ốm. Trong thực tế,
đại đa số những người được cấp thẻ khi được hỏi đều cho biết, họ không có cơ hội
để dùng đến thẻ. Có trường hợp thẻ y tế được giao xuống xã song không được gửi
đến từng hộ gia đình. Việc triển khai Quyết định 139 hy vọng giải quyết được một
số trong các vấn đề này. Mặc dù vậy, có thể thấy rõ ràng là, chỉ cấp thẻ y tế đơn
thuần vẫn chưa đủ. Theo số liệu VNHS 2001‐02, ở vùng Đồng bằng sông Hồng, có
23
khoảng 8% người bệnh ở độ tuổi lên 6 và cao hơn thường tự chữa trị, mặc dù họ có
thể được hưởng các mức miễn, giảm viện phí với lý do là người nghèo. Điều này
cho thấy rằng, các biện pháp khác nhau tuyên truyền thông tin, nâng cao nhận thức
về việc tiếp cận các lợi ích chăm sóc sức khoẻ cũng có ý nghĩa quan trọng.
Nguồn: Phỏng vấn trong khuôn khổ PPA tại tỉnh Hà Tây (RDSC và Ngân hàng Thế giới
2003)

Tiền ‘phong bì’ là Về vấn đề tiền “phong bì” cho nhân viên y tế, báo cáo PPA đưa ra các kết quả
một loại phụ phí khác nhau. Một số người dân có bảo hiểm y tế cho biết, bệnh nhân không được
cho dịch vụ chăm chăm sóc, điều trị tốt nếu không có tiền “phong bao phong bì”. Ngược lại, rất
sóc sức khoẻ. nhiều người cho biết, nhân viên y tế vẫn đối xử với họ rất tốt ngay cả khi
không có tiền thêm. Các nghiên cứu được tiến hành gần đây đã sử dụng các
thẻ góp ý công dân về dịch vụ công, qua đó thấy rằng, ở tỉnh Nam Định, trong
số các hộ gia đình có sử dụng dịch vụ y tế trong 12 tháng trước khi điều tra, thì
7% hộ được đề nghị nộp các khoản phí không chính thức. 18% khác tự nguyện
trả thêm các khoản không chính thức. ½ số hộ phải trả các khoản này cho biết,
nếu họ không trả, họ sẽ chỉ nhận được các dịch vụ chất lượng thấp hơn (SDC
và Ngân hàng Thế giới, sắp công bố).

Quyết định 139 Thông qua Quyết định 139, Chính phủ áp dụng một cơ chế mới để xử lý tình
có thể cải thiện trạng người nghèo phải trả tiền túi. Theo cơ chế này, ba nhóm đối tượng được
tình hình cung cấp thẻ bảo hiểm y tế (hay thẻ khám chữa bệnh miễn phí) là: đồng bào các dân
cấp dịch vụ y tế tộc thiểu số ở 10 tỉnh khó khăn, người dân sống tại các xã đặc biệt khó khăn,
cho người nghèo. và người nghèo ở tất cả các tỉnh, thành trong cả nước. Quyết định 139 có thể
tạo ra chuyển biến quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ y tế cho người
nghèo, nhưng thành công của chính sách này phụ thuộc vào việc triển khai
chính sách trong thực tế.

7. Nước sạch và vệ sinh

Các hộ gia đình Đã thấy có sự tăng đáng kể trong tiếp cận nước sạch6 tại Đồng bằng sông
nghèo ở trong Hồng từ năm 1993 tới 2002 cho tất cả các nhóm dân cư từ nghèo tới giàu (xem
vùng có tiếp cận Hình 14). Tổng số hộ gia đình tại Đồng bằng sông Hồng có nước sạch (76%) là
nước sạch tương cao hơn nhiều so với tỷ lệ này của toàn Việt nam (49%).
đối tốt so với tỷ lệ
trung bình quốc Tuy nhiên, mức độ tiếp cận cũng rất khác nhau phụ thuộc vào hộ gia đình là
gia nghèo hay giàu và hộ gia đình là ở nông thôn hay đô thị. Trong khi 93% nhóm
hộ giàu nhất có tiếp cận với nước sạch thì con số này đối với nhóm phân vị
nghèo nhất chỉ là 55%. Ở khu vực Đồng bằng sông Hồng, 93% hộ gia đình ở
khu vực đô thị có tiếp cận với nước sạch trong khi chỉ có 71% con số hộ ở nông
thôn là có tiếp cận này. Nhưng tỷ lệ tiếp cận nước sạch của các khu vực nông
thôn ở vùng Đồng bằng sông Hồng cũng còn cao gần gấp hai lần so với tỷ lệ
trung bình quốc gia.

6 Được định nghĩa là nước máy, nước mưa, nước mua và nước giếng khoan
24
Hình 14: Sử dụng nước sạch ở Đồng bằng sông Hồng, từ nghèo đến giàu
100
80
tr¨m ge
60
PhÇn nta
1993
Perce
40 2002
20
0
NghÌo nhÊt CËn nghÌo Trung b×nh CËn giµu Giµu nhÊt
nhÊt nhÊt
Nguồn: Tổng cục Thống kê, dựa trên số liệu VLSS 1993 và VHLSS 2002
Nhưng hầu như Nhìn chung, tỷ lệ hộ gia đình ở Đồng bằng sông Hồng có nhà xí hợp vệ sinh
không có gia đình (26%) gần ngang bằng với tỷ lệ trung bình của cả nước (25%). Tuy nhiên, con
nghèo nào có nhà số này chỉ phản ánh tình trạng được cải thiện đối với hộ gia đình giàu mà thôi.
xí hợp vệ sinh. Hình 15 cho thấy, trong khi tỷ lệ hộ gia đình có nhà xí hợp vệ sinh tăng gấp
hai từ năm 1993 đến 2002, song chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ hộ gia đình nghèo có xí
sạch so với con số trên 70% nhóm các hộ giàu nhất.

Hình 15: Hộ gia đình có xí sạch ở Đồng bằng sông Hồng, từ nghèo đến giàu
80
70
60
e n ta g e
50
P e rctr¨m
1993
40
2002
PhÇn
30
20
10
0
NghÌo nhÊt CËn nghÌo Trung b×nh CËn giµu Giµu nhÊt
nhÊt nhÊt
8. Khuyến nông

Hệ thống khuyến Hệ thống khuyến nông có khả năng hỗ trợ cho các hộ gia đình nghèo bằng
nông đã mở rộng cách nâng cao năng suất đất canh tác và phát triển quan hệ với thị trường.
đến cấp xã. Theo báo cáo PPA, ở hai tỉnh Hải Dương và Hà Tây, hệ thống khuyến nông đã
25
được hình thành rất vững mạnh xuống đến tận cấp xã. Trung tâm khuyến
nông tỉnh và huyện đều đã có cán bộ chuyên trách, mỗi xã có một cán bộ
khuyến nông kiêm công tác thú y và bảo vệ thực vật.

Người nghèo Dịch vụ khuyến nông đến với tất cả các hộ gia đình. Tuy nhiên, theo báo cáo
không phải là một PPA, người nghèo gặp rất nhiều trở ngại trong việc tiếp cận các dịch vụ này.
nhóm đối tượng Họ không được cung cấp đầy đủ thông tin về đội ngũ cán bộ khuyến nông địa
mục tiêu đặc biệt phương, họ cũng quá bận rộn, lo lắng với việc kiếm đủ ăn và chi phí đầu vào
(giống, phân bón) quá cao. Ngoài ra, các nhà cung cấp dịch vụ khuyến nông
cho biết, họ không có nghĩa vụ phải hỗ trợ người nghèo như một nhóm đối
tượng mục tiêu đặc biệt.

Người nông dân Các hộ có đời sống khá thường được cung cấp đầy đủ thông tin về các kỹ
muốn tìm hiểu thuật khuyến nông, sẵn sàng tìm hiểu và học hỏi nhiều hơn, đặc biệt là làm thế
nhiều hơn về thị nào để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế thị trường mới hình thành và phát
trường. triển. Ngược lại, đội ngũ cán bộ khuyến nông nói rằng, họ không có trách
nhiệm phải hỗ trợ người dân tiếp cận thị trường hoặc xử lý các rủi ro phát sinh
do biến động giá cả.

Hệ thống khuyến Tóm lại, dịch vụ khuyến nông đã được hình thành vững chắc ở tỉnh Hà Tây và
nông cần tạo điều Hải Dương, và phục vụ những người nông dân khá giả tương đối tốt. Tuy
kiện hơn để người nhiên, hệ thống khuyến nông có thể làm tốt hơn nữa bằng cách tạo điều kiện
nghèo có thể tham cho người nghèo tham gia nhiều hơn. Ngoài ra, bên cạnh các nội dung đào tạo
gia và đáp ứng truyền thống như các kỹ năng thâm canh, cán bộ khuyến nông có thể sáng tạo
được nhu cầu của hơn và thích ứng hơn nữa trước những biến đổi về kinh tế. Khi nền kinh tế thị
thị trường. trường ngày càng phát triển, người nông dân cần biết cách làm thế nào để liên
hệ với khách hàng và quản lý rủi ro giá cả. Cán bộ khuyến nông cũng có thể tư
vấn cho nông dân về cách tăng cường mối quan hệ với các kênh tiếp thị để
đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng và để chuyển dịch sang các loại
hàng hoá có giá trị cao.

9. Cơ sở hạ tầng và nhà ở địa phương

Hộ gia đình ở Nhìn chung, khả năng tiếp cận cơ sở hạ tầng cơ bản ở Đồng bằng sông Hồng
nông thôn đồng đạt cao hơn so với mức trung bình trong cả nước. Theo số liệu VHLSS 2002,
bằng sông Hồng gần như toàn bộ các hộ gia đình ở Đồng bằng sông Hồng (99%) được sử dụng
đã được sử dụng điện từ hệ thống điện lưới quốc gia, cao hơn tỷ lệ toàn quốc (86%). Và hầu hết
điện, hệ thống các hộ gia đình Đồng bằng sông Hồng ở nông thôn sống trong các thôn, xóm
đường xá tốt hơn có đường thuận tiện cho phương tiện đi lại (93%), và cao hơn mức trung bình
so với mức trung của cả nước (86%) (TCTK, 2004b). Cuộc Điều tra Nông thôn, Nông nghiệp và
bình trong cả Ngư nghiệp năm 2001 cho thấy, 70% đất nông nghiệp ở Đồng bằng sông Hồng
nước. đã có hệ thống tưới tiêu, cao gấp đôi tỷ lệ cả nước (TCTK, 2003a)

Nhà ở đã đạt chất Các hộ gia đình nghèo ở Đồng bằng sông Hồng cũng khá hơn mức trung bình
lượng cao. trong cả nước xét về vấn đề nhà ở. Bảng 7 cho thấy, người nghèo ở Đồng bằng
sông Hồng thường sống trong các căn nhà kiên cố hoặc bán kiên cố, với tỷ lệ cao
hơn so với các vùng khác trong cả nước. Tỷ lệ hộ nghèo sống trong các căn nhà
tạm dường như cũng thấp hơn. Các chương trình nhà ở có mục tiêu ở địa phương
sẽ cải thiện hơn nữa vấn đề nhà ở cho người nghèo (xem Hộp 4, Mục 11).
26
Bảng 7: Các loại nhà ở cho các nhóm nghèo nhất và cận nghèo (%)
Nhóm
Nghèo nhất Cận nghèo nhất
Việt Nam Đồng bằng Việt Nam Đồng bằng
sông Hồng sông Hồng
Nhà kiên cố 5 14 10 24
Nhà bán kiên cố 54 66 60 67
Nhà tạm 41 20 31 9
Nguồn: Tổng cục Thống kê dựa trên số liệu VHLSS 2002

10. Phân bổ chi tiêu công cho các tỉnh

Chính phủ Việt Nam đang ngày càng hoạt động theo hình thức phân quyền
nhiều hơn. Theo Luật Ngân sách Nhà nước 2002, các tỉnh sẽ được nhận một
một mức khoán ngân sách do Quốc hội quyết định. Theo gói khoán đó, quyền
phân bổ nguồn lực sẽ thuộc về các Hội đồng Nhân dân tỉnh, hội đồng này sẽ
quyết định phần phân bổ xuống cấp huyện. Những nguồn lực thực sự được
chi tiêu ở cấp tỉnh phụ thuộc vào khoán ngân sách mà Quốc hội quyết định chi
cho tỉnh đó, cùng với phí và lệ phí thu được ở cấp địa phương, chi thường
xuyên của các Sở, Ban ngành tại địa phương, các chương trình đầu tư từ cấp
trung ương, và chi tiêu theo các chương trình mục tiêu quốc gia.

Một nghiên cứu mới được hoàn thành gần đây về Đánh giá chi tiêu công Việt
nam đã cho thấy rằng khoản chi các nguồn lực công (chi đầu tư và chi thường
xuyên) được chi tiêu tại mỗi địa phương có vẻ rất khác nhau, mặc dù những
thông tin về chi tiêu thực tế còn rất ít để đưa ra dự toán chính xác (Bộ Tài
chính, Ngân hàng Thế giới và các nhà tài trợ, 2004; Ngân hàng Thế giới và Đối
tác, 2004). Chi tiêu công theo đầu người ở vùng Đồng bằng sông Hồng tương
tự cũng khác biệt như vậy. Hình 16 cho thấy chi tiêu công ở Đồng bằng sông
Hồng là cao ở Hà nội, tiếp theo là đến Hải Dương và Hải Phòng bởi những địa
phương này có tỷ lệ đầu tư theo đầu người cao. Đây là những tỉnh giàu nhất
của vùng này. Những tỉnh nghèo hơn của vùng có mức chi tiêu công thấp hơn
mức trung bình của quốc gia.
27
Hình 16: Phân bổ chi tiêu công năm 2002 (Chi đầu tư và chi thường
xuyên) tại các tỉnh thuộc Đồng bằng Sông Hồng
(thể hiện qua VND tính trên đầu người)
Nguồn: Tính toán của Ngân hàng Thế giới dựa trên số liệu của Bộ Tài chính
(MoF) và Tổng Cục Thống kê (GSO)

Nếu tính theo tỷ lệ phần trăm của GDP của tỉnh thì mức phân bổ chi tiêu công
này trông có vẻ đồng đều hơn giữa các tỉnh (Hình 17)
Hình 17: Phân bổ chi tiêu công năm 2002 tại các tỉnh thuộc Đồng bằng
S. Hồng
(thể hiện qua phần trăm GDP)
Nguồn: Tính toán của Ngân hàng Thế giới dựa vào số liệu của Bộ Tài chính
(MoF), và Tổng Cục Thống kê (GSO)
28
Báo cáo đánh giá chi tiêu công gần đây cũng cho thấy rằng ở cấp quốc gia việc
phân bổ nguồn lực công thông qua khoán ngân sách thực sự là việc chu
chuyển tiền từ tỉnh giàu sang tỉnh nghèo. Nhưng sự phân bổ nguồn lực từ cấp
tỉnh xuống cấp huyện và xã thì chưa được như vậy. Các định mức phân bổ
ngân sách cũ, bao gồm cả các đầu vào như số công chức hay số giường bệnh,
vẫn được sử dụng trong quy trình này. Kết quả là, các nguồn lực sẵn có đối
với địa phương không thực sự tương xứng với nhu cầu của địa phương, và
quy trình phân bổ bản thân nó cũng chưa được minh bạch toàn diện (Ngân
hàng Thế giới và Đối tác, 2004).

Những công thức đơn giản dựa trên dân số và các tỷ lệ nghèo (được đánh giá
theo cách thức đáng tin cậy) sẽ giúp làm cải thiện tính minh bạch một cách
đáng kể. Định mức phân bổ ngân sách có tính tới tỷ lệ đói nghèo sẽ giúp
khẳng định rằng các nguồn lực tới được với các huyện và xã nghèo nhiều hơn.
Điều này ngược lại cũng sẽ giúp giảm sự phụ thuộc của người nghèo vào việc
cung cấp các dịch vụ giáo dục và y tế cũng như đầu tư tại địa phương (Ngân
hàng Thế giới và Đối tác, 2004).

Trợ cấp có mục tiêu

Chính phủ Việt Nam có hàng loạt biện pháp trợ cấp có mục tiêu để hỗ trợ cho
người nghèo. Các biện pháp này không nhằm vào việc gia tăng cung cấp các
dịch vụ cơ bản. Thay vào đó, các nguồn lực thường được dùng để cải thiện khả
năng tiếp cận các dịch vụ thông qua miễn, giảm học phí (xem Mục 5.3) hoặc thẻ
bảo hiểm y tế (xem Mục 6.2). Các biện pháp khác dành cho người nghèo bao
gồm trợ cấp tín dụng, hỗ trợ nhà ở, và miễn các loại thuế như thuế đất.

11. Chương trình Xoá đói Giảm nghèo

Chương trình xoá Chương trình Xoá đói Giảm nghèo (HEPR) của chính phủ được chính thức
đói giảm nghèo triển khai vào năm 1998. Đây là khuôn khổ để điều phối và phối hợp các nỗ
bao gồm miễn lực giảm nghèo có mục tiêu ở của các ngành khác nhau ở các cấp khác nhau.
giảm học phí, thẻ Một số ích lợi của chương trình là dành cho các hộ nghèo và các hộ ở các xã
y tế, trợ cấp tín nghèo. Các biện pháp chính theo chương trình bao gồm: cung cấp “thẻ chứng
dụng. nhận hộ nghèo”, “thẻ bảo hiểm y tế”, miễn, giảm học phí và cho vay hỗ trợ.

Hầu hết các cấu Các nghiên cứu về tác động của trợ cấp có mục tiêu ở Việt Nam cho thấy, ba
phần trong cấu phần trong chương trình HEPR (giấy chứng nhận hộ nghèo, thẻ bảo hiểm
chương trình y tế, và tín dụng có trợ cấp) là các hoạt động tương đối hiệu quả trong việc
HEPR dường đưa các ích lợi của chương trình thực sự đến với người nghèo (UNDP và
như hướng tới MoLISA 2004; Nguyễn Việt Cường, 2003). Dưới 30% số hộ được hưởng các ích
người nghèo lợi này thuộc nhóm không nghèo, dựa trên phương pháp chi tiêu do Tổng cục
trong cả nước. Thống kê áp dụng. Đây không phải là con số “rò rỉ” cao theo tiêu chuẩn quốc
tế. Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ của ba cấu phần này còn rất thấp: chỉ có 6‐10% hộ
nghèo được tiếp cận các lợi ích này. Chương trình miễn, giảm học phí cho hộ
nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số có tỷ lệ bao phủ cao hơn: 13‐20% (UNDP
và MoLISA 2004; Nguyễn Việt Cường, 2003).

29
Việc phân bổ nguồn lực của các chương trình mục tiêu quốc gia cho thấy các
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương ở Đồng bằng sông Hồng được cấp chưa
đầy 10.000 đồng/người và gần 40.000 đồng/người nghèo (xác định bằng phương
pháp chi tiêu của Tổng cục Thống kê). Các mức trợ cấp này còn thấp so với mức
trợ cấp 150.000‐200.000 đồng/người nghèo ở các tỉnh miền núi phía bắc. Có ý
kiến lập luận cho rằng, mức trợ cấp phân bổ thấp có thể là do mức độ nghèo của
người nghèo ở Đồng bằng sông Hồng thấp hơn mức độ nghèo của người nghèo
ở các tỉnh miền núi phía bắc (nói khác đi, người nghèo ở Đồng bằng sông Hồng
không nghèo bằng người nghèo ở miền núi phía bắc). Mặc dù Thái Bình là tỉnh
có tỷ lệ nghèo cao thứ hai (37%) trong vùng, song tỉnh Thái Bình được trợ cấp
với tỷ lệ tương đối thấp so với các tỉnh khác trong vùng (Hình 18).
Hình 18. Chi cho chương trình HEPR và chương trình 135 ở Đồng bằng
sông Hồng, xếp theo tỉnh
Nguồn: dựa trên số liệu của Bộ Tài chính, Tổng cục Thống kê và VHLSS 2002

30
12. Chương trình nhà ở

Các chương trình Chương trình “nhà tình nghĩa” đã được hầu hết các địa phương thực hiện
nhà ở hiện đang trong một thời gian. Chương trình này hướng tới đối tượng là các gia đình mà
hướng tới đối người thân đã hy sinh và các gia đình có công trong chiến tranh. Mặc dù đây
tượng là người là một chương trình rất đáng quý và được đánh giá cao song chương trình này
nghèo. chỉ đến được với một số ít hộ gia đình trong cộng đồng. Gần đây, rất nhiều địa
phương đã mở rộng chương trình này tới đối tượng mục tiêu rộng hơn là các
hộ nghèo. Ở mỗi địa phương, chương trình này được gọi bằng tên khác nhau
nhưng thường được biết đến là chương trình “xoá nhà tranh tre, nứa lá, và
nhà đất” (xem Hộp 4).

Tuy nhiên, bộ số liệu VHLSS 2002 cho thấy, chỉ 3,8% hộ nghèo (theo cách phân
loại của cán bộ xã) ở Đồng bằng sông Hồng được nhận tiền trợ cấp để sửa
chữa hoặc xây nhà, với mức trợ cấp trung bình là 1 triệu đồng một hộ. Đây là
tỷ lệ thấp hơn tỷ lệ chung của cả nước (5% hộ gia đình). Mức trợ cấp trung
bình của cả nước cũng cao hơn, 1,9 triệu đồng/hộ.
Hộp 4: Một mái nhà vững chắc cho chúng ta

Chương trình nhà cho người nghèo được thực hiện ở tỉnh Hải Dương từ năm 2001
với khẩu hiệu “không còn nhà tranh vách đất”. Từ đó đến nay, trên 1.000 ngôi nhà
đã được xây dựng hoặc sửa chữa cho hộ nghèo. Ước tính, còn khoảng 3.000 nhà
tranh, vách đất ở trong các thôn, xóm. Mục tiêu của chương trình là nâng cấp cho tất
cả số nhà này vào năm 2005. Chi phí hỗ trợ cho một ngôi nhà mới là 8,7 triệu đồng,
trong đó 5 triệu đồng là do chính quyền huyện hỗ trợ. Số tiền còn lại được huy động
từ cộng đồng, kể cả hộ gia đình được hưởng lợi, họ hàng, và bà con trong thôn,
xóm. Số tiền hỗ trợ cho một hộ gia đình sửa nhà là 4 triệu đồng, với cơ cấu hỗ trợ
tương tự. Theo cán bộ chính quyền, chương trình này được các cộng đồng ủng hộ
mạnh mẽ.
Nguồn: Phỏng vấn trong báo cáo PPA của tỉnh Hà Tây (RDSC và Ngân hàng Thế giới,
2003)

13. Tiếp cận tín dụng

Chỉ có khoảng 1/3 Theo bộ số liệu VHLSS 2002, tương tự như mức trung bình của cả nước, có
hộ gia đình nghèo khoảng 32% hộ gia đình được cán bộ xã đánh giá là thuộc nhóm nghèo đã
được tiếp cận tín được vay tiền trong 12 tháng trước đó. Con số này là 9% nếu chúng ta xác định
dụng, chủ yếu hộ gia đình nghèo dựa trên phương pháp chi tiêu của Tổng cục Thống kê. Đại
thông qua các đa số các hộ nghèo ở ở Đồng bằng sông Hồng vay tiền từ Ngân hàng Chính
ngân hàng trợ sách Xã hội Việt Nam (VBSP), hay còn gọi là Ngân hàng cho Người Nghèo vào
cấp. thời điểm đó. Tuy nhiên, so với mức trung bình trong cả nước, Đồng bằng
sông Hồng có tỷ lệ hộ gia đình nghèo tiếp cận VBSP thấp hơn và tiếp cận các
nguồn tín dụng khác (như các tổ chức chính trị xã hội, người cho vay tư nhân,
họ hàng, bạn bè) cao hơn (xem Bảng 8).
31
Bảng 8: Tỷ lệ các hộ nghèo (theo xếp loại của cán bộ xã) tiếp cận các
nguồn cho vay trong số các hộ đi vay trong 12 tháng gần nhất (%)7
Việt Nam Đồng bằng
sông Hồng
Ngân hàng Chính sách Xã hội 58 43
Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn 23 20
Các ngân hàng khác 1 1
Quỹ việc làm quốc gia 4 5
Các tổ chức đại chúng 3 9
Các tổ chức chính trị xã hội 8 17
Tư nhân 4 9
Họ hàng và bạn bè 7 12


Thiếu vốn là một Các nguồn tín dụng hạn chế hoặc chi phí cao có thể là một trở ngại chính cho
khó khăn cho việc tạo thu nhập cao hơn. Theo kết quả Điều tra Nông thôn, Nông nghiệp và
người nông dân. Ngư nghiệp năm 2001, thiếu vốn được xác định là một khó khăn chính cho
80% nông dân ở Đồng bằng sông Hồng.
14. Hỗ trợ khẩn cấp

Các khoản hỗ trợ Ở Đồng bằng sông Hồng, tương tự các vùng khác ở Việt Nam, hàng trăm
khẩn cấp chỉ được người dân được nhận trợ cấp đột xuất trong các điều kiện đặc biệt như sau khi
cấp trong một số có thiên tai, lụt lội, trong các đợt khó khăn trước khi thu hoạch hoặc trước tết.
ít trường hợp. Tuy nhiên, mức độ trợ cấp hiện nay còn rất thấp. Ở thị trấn Nam Sách tỉnh Hải
Dương, trong số 70 người được hưởng trợ cấp bất thường vào năm 2002, chỉ
có ba người được trợ cấp 500.000 đồng. Tất cả những người còn lại chỉ được
trợ cấp ở mức 50.000 đồng.

Báo cáo PPA cho biết, hỗ trợ khẩn cấp (và các hình thức hỗ trợ thường xuyên
khác) thuộc sự quản lý và kiểm soát của chính quyền cấp huyện. Chính quyền
xã và các tổ chức quần chúng cho rằng, quy định này khiến cho quá trình hỗ
trợ kéo dài và có thể không chính xác do cán bộ cấp huyện có thể không nắm
vững tình hình ở các xã.
15. Chương trình trợ cấp xã hội

Hệ thống hưu trí Theo Quyết định 167 của Thủ tướng Chính phủ, một số nhóm đối tượng nhất
được cho là hiệu định được hưởng các khoản trợ cấp thường xuyên. Các nhóm này bao gồm
quả, theo quan những người không đủ khả năng kiếm sống nuôi mình và những người đã hy
điểm của cán bộ sinh cho đất nước. Nhóm này bao gồm những người bị khuyết tật nghiêm
các cấp, song đây trọng, bị các bệnh về thần kinh, trẻ em mồ côi, người bị nhiễm HIV/AIDS, nạn
không phải là ý nhân chất độc màu da cam và “các gia đình chính sách”. Cán bộ các cấp được
kiến của tất cả các phỏng vấn trong đánh giá PPA cho rằng, chương trình trợ cấp xã hội là một
hộ nghèo. chương trình lớn, thực tế, và đúng mục tiêu là những người thực sự thiếu
thốn, khó khăn. Nhưng nhóm nghiên cứu PPA đã chỉ ra rằng, chương trình
7 Lưu ý là tỷ lệ phần trăm cộng lại lớn trên 100% vì một số hộ gia đình có thể vay nhiều hơn một khoản
vay.
32
này không thể giúp người nghèo thực sự duy trì cuộc sống của họ (Hộp 5). Ở
các địa điểm được nghiên cứu, khoản hỗ trợ chỉ đáp ứng một nửa nhu cầu của
một người sống trên ngưỡng nghèo.

Hộp 5: Khoảng trống trong mạng lưới an toàn xã hội?
Những người dân gặp phải khó khăn tài chính tạm thời, hay không may bị tai nạn,
ốm đau vẫn chưa được hưởng gì từ trợ cấp của chính phủ. Thông thường, khoản hỗ
trợ duy nhất có thể có là từ các tổ chức quần chúng ở địa phương. Cuộc thảo luận
của nhóm đánh giá PPA với chín hộ nghèo cho thấy, các vấn đề tài chính thường
phát sinh khi hộ gia đình không thể vượt qua khó khăn khi người kiếm tiền chính
trong nhà (thường là người chồng) qua đời, khi gặp vấn đề về sức khỏe (như bị tàn
tật do tai nạn giao thông) hay khi thất bại trong đầu tư. Các hộ gia đình rất nghèo
thường bao gồm những hộ gia đình do người phụ nữ đứng đầu, các cặp vợ chồng
cao tuổi không có con cái chăm sóc. Thực tế này chỉ ra điểm khiếm khuyết trong hệ
thống bảo vệ xã hội khi không tạo ra mạng lưới an toàn cho các nhóm đối tượng dễ
bị tác động.
Nguồn: Phỏng vấn trong báo cáo PPA ở tỉnh Hà Tây (RDSC và Ngân hàng Thế giới, 2003)

Hình 19 cho thấy, tỷ lệ nhỏ dân số ở Đồng bằng sông Hồng nhận bảo hiểm xã
hội hoặc các khoản trợ cấp xã hội khác. Tính trung bình, tỷ lệ hộ gia đình ở
Đồng bằng sông Hồng nhận bảo hiểm xã hội cao hơn là do tỷ lệ cao hơn các
cán bộ nghỉ hưu và công nhân làm việc trong các ngành chính thức nhận
lương hưu, nhưng các khoản thu nhập phúc lợi xã hội khác8 thấp hơn so với
mức trung bình của cả nước.

Hình 19: Tỷ lệ hộ gia đình nhận phúc lợi xã hội

Việt Nam Ðồng bằng S. Hồng

20
Số hộ gia đình
nhận bảo hiểm xã 16
Phần tră m
hội hay trợ cấp xã
Percentage
12
hội chiếm tỷ lệ
nhỏ. 8

4
0
Quỹ bảo hiểm xã hội Trợ cấp xã hội Khác
8 “Quỹ bảo hiểm xã hội” bao gồm trợ cấp thương tật suốt đời, quỹ lương hưu và trợ cấp nghỉ việc, “Trợ cấp
Xã hội” bao gồm các khoản trợ cấp cho người tàn tật, và các hộ gia đình “chính sách” (là những người đã
hy sinh trong chiến tranh và gia đình của họ, các bà mẹ anh hùng v.v). “Khác” bao gồm thu nhập từ các
chương trình giảm nghèo (trợ cấp thiên tai, trợ cấp chống đói giáp hạt v.v) nhưng còn bao gồm cả tiền
trúng xổ số.

33
16. Xoá bỏ tình trạng quan liêu, cửa quyền

Từ năm 2001, Chương trình Cải cách Hành chính công (PAR) đã được bắt đầu
nhằm thiết lập hệ thống hành chính công nhạy bén hơn, minh bạch hơn, có
trách nhiệm hơn và hiệu quả hơn. Nói cách khác, đây là chương trình nhằm
xoá bỏ tình trạng quan liêu, cửa quyền, xoá bỏ các cơ hội tham nhũng. Chương
trình PAR đặt ra khuôn khổ để nâng cao chất lượng hệ thống cung cấp dịch
vụ, đặc biệt là cho người nghèo: mô hình một cửa. Vào tháng Chín năm 2004,
trên khắp Việt Nam, 40% cơ quan cấp tỉnh, 80% cơ quan cấp huyện và 10% cơ
quan cấp xã đã triển khai mô hình một cửa. Vào thời điểm tiến hành PPA, mô
hình một cửa chưa được áp dụng ở các huyện được điều tra thuộc tỉnh Hải
Dương và Hà Tây.

Có dấu hiệu cho Tuy nhiên, do các nội dung cải cách hành chính khác mà các thôn, xóm ở tỉnh
thấy hiệu quả đã Hà Tây đã báo cáo rằng, quy trình quản lý ở cấp xã đã hoạt động hiệu quả hơn
được nâng cao ở và minh bạch hơn rất nhiều, nhờ đó các hộ gia đình tiết kiệm được thời gian
một số nơi, song và tiền bạc. Ngược lại, mặc dù một số người dân ở tỉnh Hải Dương cho biết, họ
không phải ở tất đánh giá cao sự tiến bộ trong cải cách hành chính, song hầu hết người dân nơi
cả các huyện. đây chưa hài lòng với phương thức phục vụ của hệ thống hành chính công, họ
dẫn ra các ví dụ cho thấy quy trình quản lý phức tạp và chi phí phát sinh gắn
liền theo đó.

Sự kém hiệu quả Các yếu tố kém hiệu quả này có thể là một chi phí rất lớn cho các hộ gia đình
về mặt hành nếu xét trên số dịch vụ không được thực hiện. Trong báo cáo PPA, các bậc phụ
chính đã hạn chế huynh đã chỉ ra: chính những tốn kém không phải là tiền bạc để nhận được
khả năng tiếp cận giấy chứng nhận cho miễn học phí từ chính quyền huyện, xã là một nguyên
dịch vụ. nhân khiến cho họ không tiếp cận được các lợi ích đáng ra được hưởng. Tương
tự, tình trạng thẻ y tế về đến xã và không được cấp cho người dân ở tuyến xã
(xem Hộp 3) thể hiện hệ thống công không thực hiện tốt chức năng của mình.

Các vấn đề mới Khi quá trình cải cách hành chính công được đẩy nhanh ở vùng Đồng bằng
phát sinh bao sông Hồng, có một số vấn đề mới xuất hiện đặt ra cho các nhà hoạch định
gồm: mâu thuẫn, chính sách. Vấn đề đầu tiên là làm thế nào để giải quyết tình trạng cán bộ ôm
chồng chéo về lợi đồm nhiều chức năng và khả năng gây ra mâu thuẫn về lợi ích. Rất nhiều cán
ích và trách bộ kiêm nhiệm các chức vụ trong chính phủ và trong các tổ chức đại chúng.
nhiệm. Vấn đề thứ hai là sự chồng chéo, không rõ ràng về thẩm quyền và nghĩa vụ.
Báo cáo PPA chỉ ra rằng, chính quyền cấp huyện và xã thường không nắm rõ
cơ quan nào chịu trách nhiệm gì, chịu trách nhiệm đến đâu, ví dụ như về vấn
đề đất đai hoặc giải quyết các trường hợp vi phạm.

Hệ thống khiếu Vấn đề thứ ba là trách nhiệm giải trình và cơ chế khiếu nại. Trong báo cáo PPA
nại cần phải được có lưu ý vấn đề tăng cường năng lực cho công dân, đặc biệt là những người đã
cải thiện hơn nữa. có kinh nghiệm làm việc cho nhà nước hoặc trong quân đội, để khiếu nại bảo
vệ quyền lợi của mình. Nhưng người nghèo và phụ nữ vẫn chưa hiểu rõ nên
tìm đến ai, cơ quan nào để có thể xin tư vấn pháp lý hoặc hành chính.

34
Hộp 6: Kinh doanh ở tỉnh Hà Tây

Từ khi có Luật Doanh nghiệp ra đời năm 2000, số doanh nghiệp có đăng ký đã tăng
lên nhanh chóng. Riêng ở tỉnh Hà Tây, theo báo cáo, có 600 doanh nghiệp mới đăng
ký hoạt động từ năm 1999 đến năm 2003. Các doanh nghiệp này tạo công ăn việc
làm và làm gia tăng thu nhập. Các cuộc phỏng vấn doanh nghiệp trong khuôn khổ
PPA cho thấy, các doanh nghiệp hài lòng với các chi phí liên quan đến đăng ký kinh
doanh và thời gian cần thiết để xử lý hồ sơ. Tất cả các doanh nghiệp đều nói rằng,
các quy trình hiện thời đã đơn giản hơn và yêu cầu về giấy tờ cũng đã giảm tới mức
tối thiểu. Không có doanh nghiệp nào nói đến các khoản chi phí ngầm, hoặc chi phí
phong bì. Các cơ quan nhà nước hiện nay cũng đã làm việc theo thời gian làm việc
đã công bố. Điều này là một sự chuyển biến rất lớn.
Nguồn: phỏng vấn doanh nghiệp trong báo cáo PPA ở tỉnh Hà Tây (RDSC và Ngân hàng
Thế giới, 2003)

Sự tham gia của người dân trong quá trình quyết định

Ý kiến đóng góp, 17. Tiếng nói của người nghèo
phản hồi của công
dân có ý nghĩa Khi quá trình cải cách hành chính và phân cấp diễn ra mạnh mẽ, thì hệ thống
quan trọng nhằm giám sát chặt chẽ các thay đổi về thể chế trở nên ngày càng quan trọng. Ý kiến
đảm bảo rằng các của công dân, đặc biệt là người nghèo, về chất lượng dịch vụ và trợ cấp có
nội dung cải cách mục tiêu, có ý nghĩa quan trọng cho việc đảm bảo nội dung cải cách phù hợp.
là phù hợp và Người dân đã có thể tham gia vào quá trình ra quyết định, song thách thức đặt
được thực hiện. ra là làm thế nào để cho hệ thống vận hành hiệu quả trong thực tế.
17.1 Dân chủ cơ sở

“Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” (Chủ tịch Hồ Chí Minh)

Ban đầu, các Quy định về sự tham gia của người dân trong quá trình ra quyết định ở địa
nguyên tắc dân phương, Nghị định Dân chủ Cơ sở, bắt nguồn từ câu nói trên của Chủ tịch Hồ
chủ cơ sở được Chí Minh. Nghị định đầu tiên về dân chủ cơ sở được chính phủ ban hành vào
công bố rộng rãi. tháng 5 năm 1998 và được gọi là Nghị định 29.

Báo cáo PPA cho biết, chính phủ và chính quyền các cấp cũng như các tổ chức
quần chúng đã công bố rộng rãi khái niệm về dân chủ cơ sở khi Nghị định 29
được ban hành lần đầu tiên. Bản Nghị định được phát đến tận tay tất cả các
chính quyền các cấp, đội ngũ cán bộ và trưởng thôn. Các cuộc họp thôn, xóm
được tổ chức để tuyên truyền Nghị định với tỷ lệ người dân tham gia rất cao ‐
khoảng 60 đến 90% người dân địa phương.

Nhưng không Tuy nhiên, cán bộ chính quyền các cấp và lãnh đạo các tổ chức đại chúng ở tất
được đưa vào đời cả các xã, huyện đều chỉ ra những điểm yếu và hoạt động không đồng bộ để
sống một cách nâng cao nhận thức về Nghị định. Do thiếu cơ sở vật chất ở các thôn, như các
hiệu quả Hội trường thôn, nên đã hạn chế việc tuyên truyền và phổ biến nội dung của
Nghị định.

Nghị định 29 mới Tháng 7 năm 2003, Nghị định 29 được thay thế bằng Nghị định 79. Nghị định
có thể tạo ra sự mới đã quy định rõ các lĩnh vực đòi hỏi phải có sự tham gia và giám sát của
quan tâm mới. người dân. PPA cũng được tiến hành nhanh chóng sau khi ban hành nghị định
35
mới để đánh giá tác động của nghị định. Dường như Nghị định đã trở thành
tác nhân để nâng cao tầm quan trọng của sự tham gia của người dân ở cấp xã
và thôn. Nghị định cũng có thể buộc cán bộ nhà nước phải nhanh chóng chấp
nhận sự tham gia của cộng đồng và ngăn chặn các trường hợp tương tự như
mô tả trong Hộp 7.
Hộp 7: Nước đổ lá khoai

Năm 2002, sau một số cuộc thảo luận không thành công, Uỷ ban Nhân dân của một
xã ở huyện Nam Sách đã tạm giữ quạt điện của các hộ gia đình ở một thôn ‐ những
người này không chịu nộp tiền để xây kênh tưới tiêu trong khuôn khổ một dự án
của chính phủ. Ở thôn này, ngay từ đầu, hầu hết các hộ gia đình không đồng tình
với quyết định xây dựng kênh tưới tiêu của Uỷ ban Nhân dân. Mặc dù công trình
này được coi là có lợi cho thôn song các hộ cho rằng cần ưu tiên xây dựng hệ thống
đường xá giữa các ruộng để tạo thuận lợi cho vận chuyển đầu vào và sản phẩm.
Cuối cùng, sau khi liên tiếp khiếu nại và đàm phán, Uỷ ban Nhân dân trả lại các tài
sản này cho người dân nhưng cả hai bên đều không hài lòng. Một người dân nói:
“Sự tham gia của chúng tôi sẽ không có ý nghĩa gì nếu chính phủ không lắng nghe ý kiến
của chúng tôi”.
Nguồn: Phỏng vấn trong báo cáo PPA ở tỉnh Hà Tây (RDSC và Ngân hàng Thế giới, 2003)

17.2 Quá trình quyết định của chính phủ trong thực tế
Kế hoạch kinh tế Hai hoạt động chính của chính quyền địa phương có tác động trực tiếp đến
xã hội hầu như người nghèo là việc xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế xã hội ở địa phương
không có ý kiến và xác định các hộ nghèo được hưởng các dịch vụ và ích lợi xã hội. Cả hai hoạt
tham gia của động này hầu như không có sự tham gia của các hộ nghèo.
người nghèo.
Quá trình dự thảo kế hoạch năm năm, kế hoạch hàng năm và phân bổ ngân
sách tương ứng ở cấp xã là trách nhiệm của Uỷ ban Nhân dân. Ở cấp huyện,
nhiệm vụ này còn có sự tham gia của Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh. Báo cáo
PPA cho thấy, theo quy trình hiện thời, không cần đến hoặc không có ý kiến
tham gia của người dân địa phương. Việc tham vấn ý kiến chỉ được thực hiện
khi cần đến đóng góp tài chính của dân.

Quá trình xác Quá trình xác định hộ nghèo được cấp chứng nhận hộ nghèo phụ thuộc vào
định các hộ nghèo từng xã, nhưng theo báo cáo PPA, quy trình này ở các địa điểm điều tra đều
hoàn toàn không tương tự nhau. Quy trình bắt đầu với việc một cán bộ của Uỷ ban Nhân dân xã
có sự tham gia tổ chức điều tra với sự trợ giúp của trưởng thôn. Danh mục các hộ nghèo đã
của chính người được lập được đưa ra thảo luận trong cuộc họp với trưởng thôn trước khi
nghèo. được trình lên cấp xã. Sau đó, danh mục hộ nghèo được trình lên cấp huyện
để thông qua lần cuối. Nhìn chung, hộ gia đình nghèo không tham gia vào
quy trình này và các hộ được đưa tên vào danh mục nghèo thường không hiểu
tại sao mình có tên trong danh mục. Điều tích cực là, tất cả những người được
hỏi ý kiến đều đồng ý rằng, các hộ được chọn đều là các hộ nghèo.

Bên cạnh việc tham vấn trực tiếp với người nghèo, một cách khác để tiếng nói
của người nghèo có trọng lượng trong quá trình quyết định là thông qua Hội
đồng Nhân dân. Nhưng hiệu quả hoạt động của Hội đồng Nhân dân trong
thực tế thường không cao (xem Hộp 8).
36
Hộp 8: Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân

Thành viên Hội đồng Nhân dân được bầu để đại diện cho ý chí của người dân vì
những người này được nhân dân trực tiếp bầu ra. Sau đó, Hội đồng Nhân dân cử ra
Uỷ ban Nhân dân để thực hiện chức năng quản lý nhà nước (các chức năng điều
hành). Hội đồng Nhân dân có nhiệm vụ giám sát và đảm bảo hiệu quả hoạt động
của Uỷ ban Nhân dân. Theo nguyên tắc, hệ thống này tạo điều kiện đảm bảo trách
nhiệm giải trình cao hơn của hệ thống hành pháp. Tuy nhiên, điều này không phải
lúc nào cũng xảy ra trong thực tế. Báo cáo PPA cho biết, cán bộ của Uỷ ban Nhân
dân Xã chưa nắm rõ về những nội dung cần báo cáo cho Hội đồng Nhân dân và
thẩm quyền của cơ quan này. Rõ ràng điều này đã làm hạn chế hiệu quả của tiếng
nói người dân trong Hội đồng Nhân dân.
Cải cách soạn lập Những thay đổi quan trọng đang được tiến hành trong quá trình xây dựng kế
kế hoạch đang hoạch. Các hướng dẫn mới ban hành gần đây đã nhấn mạnh rằng các quy
được thực hiện trình xây dựng kế hoạch cấp tỉnh cần được thông báo nhằm:
một cách ý nghĩa
và có sự tham gia • tập trung nhiều hơn tới vấn đề đói nghèo;
hơn • hướng tới kết quả nhiều hơn với một khuôn khổ giám sát nhằm đo lường
những tiến triển của kết quả;
• dựa vững chắc vào sự phân tích mạnh mẽ các thách thức của tăng trưởng
và xoá đói giảm nghèo;
• về bản chất có sự tham gia và tư vấn nhiều hơn;
• gắn kết tốt hơn với ngân sách.

Một số chính quyền tỉnh trên toàn quốc đã thí điểm thực hiện những cải cách
trong một nỗ lực gọi tên là “Triển khai CPRGS”. Tỉnh Ninh Bình của vùng
Đồng bằng Sông Hồng là một trong những tỉnh đã thí điểm phương pháp xây
dựng kế hoạch trung hạn dựa trên kết quả nhiều hơn. Thông tin về việc thí
điểm này tại Ninh Bình có thể tìm tại trang web của CPRGS (www.cprgs.org).
Trong thời gian tới, dự kiến rằng tất cả các tỉnh sẽ sử dụng phương pháp có sự
tham gia nhiều hơn trong quá trình xây dựng kế hoạch 5 năm.

17.3 Gia tăng sự tham gia của người dân: tiến trình hai chiều
Sự tham gia tích Lợi ích của việc thực hiện hiệu quả hơn Nghị định dân chủ cơ sở có ý nghĩa
cực hơn của quan trọng. Những cán bộ tham gia vào đánh giá PPA đã nêu lên một số lợi
người dân trong ích như:
quản lý nhà nước
• Huy động tốt hơn nguồn lực trong cộng đồng ‐ nhiều ý tưởng hơn, đóng góp
và quá trình ra
tiền của và hiện vật cho các hoạt động công cộng;
quyết định đem
• Cải thiện quan hệ giữa chính quyền và cử tri ‐ khiến nại và mâu thuẫn của
lại nhiều kết quả
công dân đã được giảm đáng kể; và
quan trọng.
• Tình trạng tham nhũng giảm – năng lực của người dân được nâng cao, buộc

đội ngũ cán bộ và công chức nhà nước phải “trong sạch hơn”.

Người dân có thể không quan tâm đến các vấn đề như chi tiết của bản ngân

sách xã, nhưng họ rất quan tâm đến các quyết định liên quan đến cuộc sống

của mình, quan tâm đến kế hoạch và các hoạt động thôn xóm, và quan tâm

đến việc đóng góp tiền mặt, hiện vật của họ được sử dụng như thế nào.

37
Các buổi họp cộng Các buổi họp thôn, xóm được coi là một hình thức hữu hiệu để tạo thuận lợi
đồng hiệu quả có cho sự đối thoại giữa đại diện chính quyền và công dân. Hiện nay, các buổi
thể khuyến khích họp thôn được tổ chức mỗi năm một đến hai lần và chủ yếu là tuyên truyền
người dân quan một chiều, khiến cho người dân không quan tâm đến các nội dung họp. Nhóm
tâm đến hoạt nghiên cứu PPA khuyến nghị tổ chức các buổi họp thường xuyên hơn (theo
động của chính quý) để nâng cao sự hài lòng của cộng đồng với các đề xuất. Ngay cả khi
quyền. không thể tổ chức các buổi họp thường xuyên, đặc biệt là người nghèo ‐
những người mà mối quan tâm hàng đầu là tạo ra thu nhập, thì tối thiểu nên
tổ chức các cuộc họp có giao tiếp hai chiều hiệu quả hơn.

17.4 Tiếp tục phân cấp: quyết định ở cấp thôn?
Việc ra quyết định Người dân và các trưởng thôn đã đề xuất việc giao quyền quyết định xuống
ở cấp thôn có thể tới cấp thôn. Điều này rõ ràng sẽ khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho
là điều cần thiết, người dân tham gia ở cấp thôn. Những vấn đề như hệ thống đường xá trong
song hiện nay thôn, hệ thống tưới tiêu và phân bổ đất đai có thể được quyết định ở cấp thôn.
chưa có tính khả
thi. Tuy nhiên, cần tiến hành đánh giá cẩn trọng liệu trưởng thôn có đủ năng lực
để đảm nhận vai trò huy động và phân bổ nguồn lực hay không. Nhiệm vụ
này đòi hỏi phải tiến hành đào tạo cho các trưởng thôn, cải thiện hệ thống cơ
sở vật chất ở thôn (như phòng họp thôn), và tiền phụ cấp cao hơn. Hiện nay,
trưởng thôn mới được hưởng mức bồi dưỡng tương đối thấp (mỗi tháng
90.000 đồng), chưa được đào tạo và phải làm quá nhiều việc. Trong bối cảnh
hiện nay, các trưởng thôn chưa có đủ khả năng để đảm nhận thêm chức năng
và nhiệm vụ.
38
Phần 3: Các vấn đề mới phát sinh


Các vấn đề mới Báo cáo này đã dựng lên bức tranh về một vùng đồng bằng có tỷ lệ dân nghèo
phát sinh bao tương đối thấp so với các vùng khác. Tuy nhiên, tính về số tuyệt đối, tình
gồm: tình trạng di trạng nghèo ở vùng này rất cao vì dân số đông. Một số hộ gia đình đã thoát
cư, thu nhập phi nghèo một phần là do diện tích đất hạn chế, buộc người dân phải xoay sang
nông nghiệp tăng các hoạt động phi nông nghiệp để có thêm thu nhập, và một phần là do ở
lên, vấn đề đất đai Đồng bằng sông Hồng có hai thành phố lớn là Hà Nội và Hải Phòng – là tác
và vấn đề môi nhân để tạo ra các cơ hội có thu nhập phi nông nghiệp. Cơ cấu giảm nghèo
trường. này hiện đang làm nảy sinh một số vấn đề và thách thức cho các nhà hoạch
định chính sách. Phần này sẽ đề cập đến các vấn đề và thách thức này, đồng
thời phân tích tác động của phát triển kinh tế tới môi trường.
18. Di cư để thoát nghèo

Vùng này có mức Ở Đồng bằng sông Hồng, hiện tượng người dân di cư rất nhiều và đây là một
tiền gửi cho gia nguồn thu nhập quan trọng để xoá đói giảm nghèo. Trung bình, mỗi hộ gia đình
đình của người di ở Đồng bằng sông Hồng trong năm 2002 nhận được 335.000 đồng, mức cao thứ
cư cao thứ hai hai trong cả nước, sau vùng Đông Nam bộ (479.000 đồng) (Ngân hàng Thế giới
trong cả nước. và các Tổ chức khác, 2003). Tuy nhiên, có rất nhiều vấn đề phát sinh gắn liền với
người lao động di cư, đặc biệt là người nghèo. Hiện nay, các nhà hoạch định
chính sách chưa ý thức đầy đủ về những vấn đề này.

Hình thức di cư Theo nghiên cứu PPA ở tỉnh Hải Dương và Hà Tây, phương thức di cư và
có liên quan tới công ăn việc làm của người di cư gắn liền với khả năng tài chính của họ.
tình hình tài Người càng khá giả càng có nhiều cơ hội được tuyển dụng để làm các công
chính việc được trả lương ở trong nước hay ở nước ngoài, còn người nghèo chỉ có
thể tìm kiếm cơ hội với các công việc ở địa phương, mang tính chất tạm thời
hay mùa vụ với mức tiền công thấp và không có gì đảm bảo về việc làm. Sự
phân cách giới tính cũng thể hiện rất rõ ràng ‐ phụ nữ thường làm người giúp
việc hoặc buôn bán nhỏ, còn nam giới chủ yếu làm ruộng thuê hoặc làm việc
cho các công trình xây dựng.

Có thể phân biệt cơ cấu di cư ở Đồng bằng sông Hồng theo xu hướng tìm kiếm
việc làm của người dân như sau:
• Làm việc ở các địa phương lân cận hoặc các trung tâm vùng.
• Làm việc ở các nơi khác ở Việt Nam.
• Làm việc ở nước ngoài.
18.1 Làm việc ở các địa phương lân cận và các trung tâm vùng
Những người di Những người di cư này thường là người nghèo. Họ chuyển đến làm việc tại
cư đến các địa các trang trại gần kề để làm các công việc mùa vụ, hoặc đến các khu đô thị để
phương lân cận buôn bán nhỏ. Rất nhiều hộ gia đình cho thuê đất của mình để đi làm ở các nơi
thường là người khác. “Đó là nguồn sinh kế chính của chúng tôi do nông nghiệp chỉ mang lại cho
nghèo. chúng tôi nguồn thu nhập quá nhỏ”.

39
Những người di Rất nhiều người dân nông thôn sống gần các trung tâm đô thị thường vào thành
cư là phụ nữ gặp phố để làm việc vào ban ngày và quay về nhà vào buổi tối ‐ đặc biệt là những
nhiều rủi ro hơn. người phụ nữ khi chồng họ không muốn họ ở lại trong thành phố, thị xã qua
đêm. Điều này đã làm hình thành nên một nhóm người mới rất dễ gặp phải rủi
ro, khó khăn. Phụ nữ ở xã Liên Hà cho biết, đôi khi trên đường về nhà từ Hà
Nội, họ bị những kẻ nghiện ngập chặn đường, tấn công và cướp hết tiền kiếm
được trong ngày. Ngoài ra, cũng có những trường hợp bị hiếp dâm được ghi
nhận. Chính sách “làm sạch đường phố” theo đó, người bán hàng rong không
được phép bán hàng trên đường phố Hà Nội cũng làm gia tăng các nguy cơ đối
với người phụ nữ ‐ những người có thể phải đi đến các chợ đêm để bán hàng
(xem Hộp 9).
Hộp 9: Phụ nữ hy sinh an toàn của mình để kiếm sống

“Ở thôn chúng tôi có những người được thuê để đi làm việc ở thành phố. Khi đến
nơi, một số người không tìm được việc làm, bị tán tỉnh và gợi ý quan hệ tình dục”.
“Trong một số trường hợp, người dân làng cũng được gọi đi làm, nhưng thay vào
đó, họ bị đưa sang Trung Quốc và phải tìm cách bỏ trốn”.
“Hay là, khi trời nổi mưa gió, có những người đàn bà không thể về nhà và họ phải ở
lại thành phố qua đêm. Những trường hợp như vậy cũng có thể bị người chồng đưa
ra làm lý do để đòi li dị”.
“Hiện nay, những người buôn bán rong thường bị bắt. Họ [cảnh sát] rất nghiêm
khắc, do đó chúng tôi phải bỏ, không dám đi bán rong nữa. Một vài người quyết
định đi buôn bán ở các chợ xanh thường hoạt động vào ban đêm”.
Nguồn: Phụ nữ được phỏng vấn trong báo cáo PPA ở tỉnh Hà Tây (RDSC và Ngân hàng
Thế giới, 2003)

18.2 Các nơi khác ở Việt Nam
Những người di Nghiên cứu ở Hải Dương cho thấy, những người di cư theo nhóm này thường
cư đến các nơi là thanh niên trẻ, có mức thu nhập trung bình. Họ thường đi đến các thành
khác thường là phố lớn ở miền nam để làm các công việc theo mùa vụ hoặc tạm thời. Đối với
thanh niên, có nam giới, đây là những công việc lao động chân tay như làm thợ nề, thợ mộc;
mức thu nhập phụ nữ thường làm nghề giúp việc. Có một số người bỏ quê để đi làm ở các
trung bình. doanh nghiệp tư nhân.
18.3 Đi làm việc ở nước ngoài

Những người đi Tham gia vào các chương trình xuất khẩu lao động có thể đem lại một nguồn
lao động ở nước thu nhập rất lớn cho một số ít người may mắn. Một phụ nữ ở tỉnh Hải Dương
ngoài thường là (ước tính tỉnh này đã xuất khẩu 6.000 người lao động) cho biết, con gái của bà
những người có thường gửi về nhà mỗi tháng 200 đô la Mỹ. Hầu hết những người đi lao động
đôi chút của cải. xuất khẩu để là thanh niên trẻ, đời sống khá giả hơn, và thường đi làm ở
những nước như Malaysia, Đài Loan, Đức và Hàn Quốc.

Trong số những Một số người đàn ông đi ra nước ngoài để làm việc ở trang trại hoặc trong các
người đi lao động nhà máy sản xuất công nghiệp. Tuy nhiên, đại đa số lao động đi làm việc ở
ở nước ngoài, nước ngoài là phụ nữ, được tuyển dụng để làm việc trong các ngành công
người nghèo chỉ nghiệp và dịch vụ, phổ biến nhất là làm người giúp việc. Rủi ro thường xảy ra
chiếm tỷ lệ nhỏ. với tỷ lệ cao đối với phụ nữ nghèo, những người không có đủ tiền để đóng các
loại phí cho các doanh nghiệp xuất khẩu lao động có uy tín.
40
Người nghèo chiếm tỷ lệ nhỏ trong số những người đi lao động ở nước ngoài
có đăng ký chính thức. Có hai lý do giải thích cho hiện tưởngj này. Một là,
mức tiền đặt cọc do các doanh nghiệp xuất khẩu lao động đặt ra quá lớn đối
với người nghèo. Một người muốn xin đi lao động xuất khẩu ở nước ngoài có
thể phải đặt cọc từ 20 đến 80 triệu đồng để tham gia vào các khoá đào tạo định
hướng nghề nghiệp và đào tạo tiếng. Hai là, để đi làm việc ở nước ngoài,
người lao động phải có trình độ giáo dục tối thiểu là học hết trung học (12
năm) – đây cũng là yêu cầu cao so với trình độ mà người nghèo thường đạt
được (người nghèo thường chỉ đi học hết lớp 9 là tối đa).

18.4 Di cư: tác động tích cực và tiêu cực
“Con trai chúng tôi hiện đang làm ăn rất tốt ở thành phố Hồ Chí Minh. Nếu
chúng sống ở làng, gia đình chúng tôi thậm chí không thể kiếm đủ ăn”.
Một bà mẹ ở huyện Đan Phượng

Người dân ra Di cư có thể có tác động tích cực và tiêu cực tới đời sống của người di cư, gia
thành phố làm đình họ và cộng đồng. Trên phương diện tích cực, người di cư có nhiều kinh
việc có thể kiếm nghiệm cuộc sống hơn, có thể kiếm tiền gửi về cho gia đình và tăng tiền tiết
được thu nhập kiệm. Tuy nhiên, số tiền gửi về gia đình của những người ra thành phố làm
cao hơn và cải việc cũng rất khác nhau giữa các gia đình và không phải người nào ra thành
thiện đời sống gia phố làm việc cũng gửi tiền về nhà.
đình.

Nhưng cũng có Có rất nhiều tác động tiêu cực và cũng rất khác nhau. Đặc biệt đối với người di
rất nhiều điểm cư ở thành thị, môi trường ô nhiễm, người di cư không có đăng ký hộ khẩu
tiêu cực. không được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ xã hội, và không có các mối quan hệ
xã hội mang đặc trưng của thôn là những bất cập mà số tiền thu nhập tăng lên
cũng không bù đắp nổi. Ở cấp thôn, những người phụ nữ có chồng đi làm ăn
xa cho biết, họ phải ở lại gia đình với gánh nặng việc nhà và công việc đồng
áng. Các vấn đề xã hội khác mới phát sinh còn có: các gia đình tan vỡ, vấn đề
sức khoẻ, tình trạng lây nhiễm HIV/AIDS lan rộng truyền từ những người
chồng chơi bời, hư hỏng sau khi đi làm ở các vùng có nguy cơ lây nhiễm
HIV/AIDS cao.

18.5 Di cư ra thành phố
Có rất nhiều động Như đã trình bày trong Mục 3.1, mức chi tiêu của các hộ gia đình ở thành thị
cơ tài chính lớn vùng Đồng bằng sông Hồng trung bình cao gấp 3,4 lần so với mức chi tiêu của
khuyến khích các hộ ở nông thôn. Hộ gia đình ở Hà Nội chi tối thiểu cao gấp 5,1 lần hộ gia
người dân di cư đình ở vùng nông thôn Đồng bằng sông Hồng. Đây là động cơ lớn khiến cho
ra thành phố. người dân nông thôn muốn chuyển ra thành phố. Hầu hết những người di cư
đều khá giả lên. Tuy nhiên, sự phát triển chưa đủ mạnh của hệ thống cơ sở hạ
tầng đô thị và cơ chế quản lý hành chính hiện thời hạn chế sự lưu chuyển của
người dân có thể khiến cho người di cư vẫn rơi vào tình trạng nghèo.

Người di cư ra Các cơ chế quản lý hành chính hiện nay không cho phép người dân di cư được
thành thị không có đăng ký hộ khẩu thường trú. Đây là một rào cản lớn, không cho phép người di
đăng ký hộ khẩu cư được sống cuộc sống đầy đủ và thuận tiện. Những người nghèo di cư
rất dễ rơi vào không đăng ký không được tiếp cận các dịch vụ xã hội, không có cơ hội vay
cảnh nghèo đói. vốn từ các kênh chính thức và gặp rất nhiều trở ngại về mặt hành chính gây
41
cho họ không ít phiền hà, tốn kém như: họ chỉ có thể được cấp giấy phép tạm
trú trong 6 tháng một lần và phải quay trở lại quê gốc của người cha hoặc
người mẹ để đăng ký khai sinh cho trẻ sơ sinh. Họ có thể được chính quyền sở
tại đối xử công bằng và được sử dụng các dịch vụ như y tế, điện, nước – song
chỉ khi họ có đủ khả năng để chi trả.

Các cuộc điều tra Những rào cản cản trở di cư không chỉ có tác động tới đời sống của bản thân
VHLSS trong gia đình di cư mà còn ảnh hưởng đến tiến độ phát triển kinh tế của cả nước
tương lai cần thu (xem Hộp 10).
thập nhiều thông
tin hơn nữa về Điều không may là, một bất cập chính trong bộ số liệu VHLSS 2002 là không
người di cư. thể xác định những người dân di cư thông qua việc trả lời câu hỏi điều tra.
Điều này khiến cho việc đánh giá khả năng tiếp cận dịch vụ giữa người di cư
và người không di cư trở nên khó khăn. Hạn chế này đã phần nào được giải
quyết trong cuộc điều tra VHLSS 2004.
Hộp 10: Từ kinh nghiệm của Trung Quốc

Theo tờ Tạp chí Nhà Kinh tế (số tháng 10, 9‐15/2004), một điều đáng ngạc nhiên là
Trung Quốc hiện đang gặp phải tình trạng thiếu lao động. Ở một đất nước có khoảng
150 triệu người sống ở nông thôn hầu như không có việc làm, hiện tượng này có vẻ
như không tin nổi. Không còn những ngày mà những dòng người lao động vô tận,
chi phí thấp đổ từ các vùng nông thôn ra các trung tâm công nghiệp. Tỉnh Quảng
Đông hiện đang gặp phải tình trạng thiếu lao động trầm trọng nhất, nhưng các vùng
khác cũng gặp phải vấn đề tương tự. Theo một báo cáo của Bộ Lao động và An sinh
Xã hội, ở đồng bằng sông Châu Giang của tỉnh Quảng Đông, có khoảng 19 lao động
di cư có đăng ký, và như vậy, các doanh nghiệp còn thiếu khoảng 2 triệu lao động.
Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng thiếu lao động là do quá trình
tháo bỏ các rào cản đối với di dân diễn ra với tốc độ khác nhau ở các vùng khác nhau
của Trung Quốc. Những rào cản này không cho phép người di cư được ổn định cuộc
sống lâu dài với gia đình và hoà nhập vào đời sống nơi đô thị. Một rào cản lớn khác
thường được nêu ra là việc thiếu vằng hệ thống an sinh xã hội vững chắc và cung cấp
dịch vụ chăm sóc sức khoẻ cho người lao động di cư.
Nguồn: Tạp chí Nhà Kinh tế học, số tháng 10, 9‐15, 2004

19. Gia tăng việc làm phi nông nghiệp

Sự gia tăng Ở Đồng bằng sông Hồng, việc làm phi nông nghiệp phát triển mạnh. Điều
nhanh chóng các đáng khuyến khích là, hiện tượng này gắn liền với kết quả xoá đói giảm nghèo.
hoạt động phi
nông nghiệp Bảng 9 cho thấy việc làm nông nghiệp đã giảm, việc làm phi nông nghiệp cũng
dường như đã như việc làm có lương đã tăng ở vùng Đồng bằng sông Hồng trong giai đoạn
góp phần đáng kể 1998 đến 2002. Xu thế này ở Đồng bằng sông Hồng thể hiện rõ nét hơn so với
vào kết quả giảm cả nước. Gắn liền với sự phát triển của các hoạt động phi nông nghiệp và làm
nghèo của vùng. việc có trả lương là hiện tượng việc làm trong khu vực nhà nước giảm, tăng
trong khu vực tư nhân. Khu vực tư nhân hiện nay tuyển dụng số lao động cao
gấp đôi so với khu vực nhà nước.
42
Bảng 9: Việc làm của người lao động trên 15 tuổi, xếp theo ngành (%)

1998 2002
Việt Đồng Việt Đồng
Nam bằng sông Nam bằng sông
Hồng Hồng
Tỷ lệ trong tổng việc làm
- Lao động được trả lương 19 17 30 31
- Làm việc nông trong hộ gia đình 63 64 47 41
- Làm các việc khác trong hộ gia đình 18 20 24 27
Tỷ lệ việc làm trong các ngành chính

thức so với tổng việc làm1 9 8 11 10
Xếp theo Nhà nước/ Tư nhân
Khu vực Nhà nước 42 51 31 37
Khu vực Tư nhân 58 49 69 63
1
được hiểu là lao động được trả lương ở khu vực đô thị
Hầu hết các hộ Các nghiên cứu tiếp theo về tình hình tham gia thị trường lao động nông thôn
gia đình kết hợp (Nguyễn Chiến Thắng, 2004) dựa trên bộ số liệu VHLSS 2002 cho thấy, 78% hộ
nghề nông với các gia đình ở Đồng bằng sông Hồng vẫn làm nghề nông, nhưng chỉ có 17% số hộ
hoạt động khác. làm nghề nông đơn thuần. Hầu hết các hộ đều kết hợp làm nghề nông với các
công việc phi nông nghiệp do mình tự làm chủ và/ hoặc việc làm được trả
lương.

Đồng bằng sông Hồng có tỷ lệ thành viên hộ gia đình làm việc phi nông
nghiệp do mình tự làm chủ cao nhất (24%), ngang bằng với tỷ lệ của vùng
duyên hải Nam Trung bộ. Ở Đồng bằng sông Hồng, chủ yếu là người giàu
thực hiện các hoạt động phi nông nghiệp song tỷ lệ thành viên hộ gia đình làm
các công việc được trả lương ở nhóm nghèo và nhóm giàu cũng tương đương
nhau (xem Bảng 10).
Bảng 10: Thành viên các hộ gia đình tham gia thị trường lao động, xếp
từ nhóm nghèo đến nhóm giàu (%)
Nhóm 20% Nghề nông Công việc phi nông Lao động được
nghiệp, tự làm chủ trả lương
Nghèo nhất 86 16 31
Cận nghèo nhất 81 23 30
Trung bình 76 26 30
Cận giàu nhất 61 24 29
Giàu nhất 33 27 33
Nguồn: Nguyễn Chiến Thắng, 2004
43
Các công việc Thu nhập từ việc làm được trả lương không có nghĩa là người nghèo đã thoát
được trả lương khỏi cảnh nghèo. Loại lao động được trả lương có ý nghĩa quan trọng. Thành
không đồng nghĩa viên các hộ gia đình nghèo thường chỉ được tuyển dụng làm việc trong các
với việc thoát khỏi ngành trả lương thấp, làm việc theo mùa vụ hoặc làm việc theo ngày mà
cảnh nghèo. không được đảm bảo về công việc. Thành viên các hộ gia đình khá giả hơn
thường làm việc ở các vị trí được trả lương cao hơn trong khu vực nhà nước
hoặc trong các công ty tư nhân.

Bảng 11 cho thấy, từ nhóm nghèo nhất đến nhóm có thu nhập trung bình, cho
dù thành viên hộ gia đình làm việc được trả lương hay làm nghề nông thì mức
chi tiêu của các hộ gia đình hầu như không khác biệt. Tuy nhiên, đối với nhóm
giàu nhất, hộ gia đình nào có người làm việc được trả lương thì mức chi tiêu
cao hơn so với hộ làm nghề nông. Điều này cho thấy, chỉ đối với hộ khá giả hơn
thì việc làm được trả lương đem lại thu nhập nhiều hơn làm nghề nông,
nguyên nhân là do hộ khá giả hơn thường có trình độ giáo dục cao hơn, do đó
có thể kiếm được việc làm trả lương cao.

Bảng 11: Chi tiêu thực tế trung bình trên thành viên hộ gia đình, từ
nhóm nghèo đến nhóm giàu (nghìn đồng/năm)

Nguồn thu nhập
Nhóm 20% Chỉ làm việc được trả Chỉ làm nghề nông
lương
Nghèo nhất 1571 1492
Cận nghèo nhất 2052 2055

Trung bình 2712 2657

Cận giàu nhất 3831 3600

Giàu nhất 6846 5936
Nguồn: Nguyễn Chiến Thắng, 2004

Các biện pháp Như trình bày trong Mục 2 và 3.2, đại đa số hộ gia đình vẫn còn nghèo ở Đồng
tăng tài sản cho bằng sông Hồng hiện đang làm nghề nông. Ngược lại, rất nhiều hộ gia đình đã
người nghèo tạo thoát nghèo nhờ tận dụng các cơ hội phi nông nghiệp. Tuy nhiên, một số hộ
điều kiện cho hộ gia đình làm các nghề phi nông nghiệp và các công việc được trả công vẫn còn
tận dụng tốt hơn nghèo. Do đó, các biện pháp để nâng cao ʺgiá trị tài sảnʺ cho người nghèo
các cơ hội thị (giáo dục, chăm sóc sức khoẻ, tiếp cận tín dụng v.v.) có ý nghĩa rất quan trọng
trường. để tạo điều kiện cho người nghèo có được vị thế tốt hơn trong nền kinh tế thị
trường. Thị trường chuyển đổi đất đai hiệu quả cũng có vai trò quan trọng
giúp cho người nghèo có thể kết hợp nghề nông với các nghề phi nông nghiệp
và việc làm có tiền công khác theo năng suất của họ (xem Mục 19).

Bảo vệ quyền lợi Gắn liền với sự phát triển của khu vực tư nhân là vấn đề bảo vệ người công
của công nhân nhân, đặc biệt là người nghèo ‐ những người hầu như không có tiếng nói nào
cũng có ý nghĩa ở nơi làm việc. Cần có các biện pháp tự vệ để giúp người dân không bị rơi vào
rất quan trọng. tình trạng nghèo khi họ bị ốm đau, hay phải gánh vác trách nhiệm gia đình
hoặc bị tai nạn lao động ở nơi làm việc. Trước đây, có một số tiêu chuẩn lao
động áp dụng cho cán bộ nhà nước. Tuy nhiên, ngày nay, với sự phát triển của
44
doanh nghiệp tư nhân, nhà nước cần đóng vai trò nhất định trong việc cưỡng
chế áp dụng các tiêu chuẩn lao động này (xem Hộp 11).

Hộp 11: Tiêu chuẩn lao động - luật pháp và thi hành
Theo Bộ luật Lao động, các doanh nghiệp tư nhân tuyển dụng trên 10 người phải
mua bảo hiểm y tế cho công nhân. Một nghiên cứu về Trách nhiệm Xã hội của
Doanh nghiệp (MOLISA và ILSSA, 2004) cho thấy, trong số 24 doanh nghiệp lớn
hoạt động trong ngành dệt may và da giày của Việt Nam (tất cả đều có trên 10 lao
động), có khoảng 70% doanh nghiệp đóng bảo hiểm y tế. Đối với bảo hiểm xã hội,
con số là tương tự. Hầu hết các doanh nghiệp quy mô lớn được điều tra trong
nghiên cứu Trách nhiệm Xã hội của Doanh nghiệp đều có Quy chế Hành vi. Nhìn
chung, nội dung của các Quy chế Hành vi này phù hợp với quy định trong Bộ luật
Lao động. Các doanh nghiệp phải có Quy chế Hành vi dường như là do áp lực từ
phía các khách hàng nước ngoài khi khách hàng yêu cầu hàng hoá phải tuân theo
một số tiêu chuẩn nhất định trên các phương diện như lao động và môi trường. Áp
lực từ bên ngoài này có thể đủ mạnh để đảm bảo buộc doanh nghiệp phải thực hiện
theo Quy chế Hành vi ‐ tuy nhiên, điều này còn cần phải được xem xét và nghiên
cứu thêm. Hiện nay, chính phủ đóng một vai trò nhất định trong việc đảm bảo áp
dụng các tiêu chuẩn lao động. Tối thiểu, chính phủ có vai trò giám sát các doanh
nghiệp vừa và nhỏ ‐ những doanh nghiệp chưa có Quy chế Hành vi.
Nguồn: MoLISA và ILSSA (2004)

20. Đất đai

Ngược với một số vùng khác ở Việt Nam, các hộ gia đình nghèo ở Đồng bằng
sông Hồng không gặp phải tình trạng không có đất9. Số liệu VHLSS 2002 cho
thấy, chỉ có 7% hộ gia đình nghèo nhất ở nông thôn vùng Đồng bằng sông
Hồng mới không có mảnh đất nào.
Quy mô đất đai Tuy nhiên, quy mô đất trung bình ở Đồng bằng sông Hồng thấp hơn rất nhiều
trung bình của so với mức trung bình của cả nước vì đây là vùng tập trung đông dân cư. Bộ
vùng thấp hơn số liệu VHLSS 2002 cho thấy, trung bình, mỗi hộ gia đình ở đồng bằng sông
mức trung bình Hồng chỉ được giao 2.317m2 so với con số 8.121m2/hộ của cả nước. Ở Đồng
của cả nước. bằng sông Hồng, hầu hết đất đai được xếp vào nhóm đất trồng cây hàng năm
(chủ yếu là trồng lúa) và diện tích đất được phân bổ tương đối đều giữa hộ
nghèo và hộ giàu. Điều này phản ánh lịch sử nông nghiệp tập thể và chính
sách phân bổ đất đồng đều ở miền Bắc, trái ngược với tình trạng phân bố đất
không đều ở miền Nam.

Đất đai là một tài Tình trạng thiếu đất ở Đồng bằng sông Hồng đồng nghĩa với việc đất đai là
sản quan trọng. một tài sản rất quý giá. Ở Đồng bằng sông Hồng đã xuất hiện thị trường cho
thuê đất với tốc độ nhanh hơn mức trung bình của cả nước. Theo kết quả
VHLSS, vào năm 2002, 23% hộ gia đình ở Đồng bằng sông Hồng tiến hành đi
thuê đất ‐ so với tỷ lệ 11% số hộ gia đình trong cả nước (xem Bảng 12). Đồng
thời, ở Đồng bằng sông Hồng, 7% hộ gia đình cho thuê đất so với tỷ lệ 4% của
cả nước. Phân tích sâu hơn cho thấy, như dự đoán, các hộ gia đình giàu là các
hộ cho thuê đất chủ yếu. Đối với hộ đi thuê đất, tất cả các nhóm chi tiêu, từ
Tình trạng không có đất được dùng để chỉ các hộ gia đình ở nông thôn không có bất kỳ diện tích đất nào
9
để làm nông nghiệp, trồng rừng hay ngư nghiệp.
45
nghèo nhất đến cận giàu nhất đều đi thuê với tỷ lệ dao động từ 20 đến 25%
(xem Bảng 12).

Bảng 12: Tỷ lệ hộ gia đình đi thuê đất, từ nhóm nghèo đến giàu (%)
Nhóm 20% Việt Nam Đồng bằng sông Hồng

Nghèo nhất 9 18
Cận nghèo nhất 14 27
Trung bình 13 26
Cận giàu nhất 11 23
Giàu nhất 6 11
Tất cả 11 23

Theo kinh nghiệm và bằng chứng quốc tế, thị trường cho thuê đất sẽ làm gia
tăng hiệu quả và nhìn chung, có thể đem lại lợi ích cho người nghèo (xem Hộp
12).

Hộp 12: Thị trường thuê đất và người nghèo
Nhìn chung, thị trường thuê đất có lợi cho người nghèo. Thị trường thuê đất tồn tại
có nghĩa là, người nông dân được tiếp nhận thêm một phần diện tích đất và các hộ
gia đình khác có thể khai thác cơ hội gia tăng thu nhập từ các hoạt động phi nông
nghiệp. So với việc cán bộ thôn ‐ những người không có nhiều cơ hội để quan sát
năng lực ‐ phân bổ đất về mặt hành chính, thị trường thuê đất cho phép các hộ có
năng suất cao hơn có thể tiếp cận đất đai, từ đó gia tăng sản lượng. Điều này cho
thấy, trong một môi trường nơi việc phân bổ đất ban đầu được tiến hành đồng đều
(như trường hợp của hầu hết các địa phương ở Việt Nam), thị trường thuê đất phi
tập trung sẽ cho phép tăng cao năng suất mà không làm ảnh hưởng tiêu cực đến sự
bình đẳng.
Các phát hiện về mối quan hệ giữa thị trường thuê đất và nghèo đói được trình bày
trong cuốn Chính sách Đất đai phục vụ Tăng trưởng và Xoá đói Giảm nghèo, tác giả
Deininger, K, xuất bản năm 2003, nhà xuất bản Oxford University Press.

Thị trường đất Sự phát triển liên tục của thị trường thuê đất và sự phát triển của doanh nghiệp
đai đang trong tư nhân phụ thuộc vào hiệu quả của thị trường chuyển nhượng đất đai. Ở Việt
giai đoạn phôi Nam, thị trường này vẫn còn trong giai đoạn non trẻ. Năm 1988, hệ thống đất
thai. hợp tác xã được xoá bỏ, thay vào đó là quyền sử dụng đất. Mặc dù đất đã (và
vẫn đang) còn là tài sản của Nhà nước, song quyền sử dụng đất được giao cho
các hộ gia đình. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, các quyền này không được phép
chuyển nhượng. Đến năm 1993, luật đất đai mới ra đời, cho phép thừa kế,
chuyển nhượng, trao đổi, thuê mướn và cầm cố quyền sử dụng đất. Đây chính
là thời điểm đánh dấu sự ra đời của thị trường chuyển nhượng đất. Luật Đất
đai năm 2003 bổ sung thêm một số quy định điều chỉnh sự phát triển của thị
trường chuyển nhượng đất đai, trong đó bao gồm nguyên tắc áp giá đất theo
giá thị trường và một số sửa đổi đối với hệ thống mua bán đất bắt buộc.

Thách thức đặt ra cho các nhà quản lý nhà nước là làm thế nào để việc phân bổ
đất đai và hệ thống buôn bán đất đai được minh bạch, linh hoạt đủ để đáp
46
ứng nhu cầu phát triển kinh tế, đồng thời đảm bảo quyền đất đai hợp pháp
của người nghèo.

Các quy định về Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy một số quy định đất đai còn quá
đất đai nên tạo chặt chẽ và có thể gây trở ngại cho sự phát triển (xem Hộp 13). Một nghiên
thuận lợi cho phát cứu về đa dạng hoá sinh kế ở Đồng bằng sông Hồng (Nguyễn Anh Đặng,
triển kinh tế. Tacoli, C., và Hoàng Xuân Thành, 2004) cho thấy, sự cứng nhắc trong hệ thống
đất đai là một trở ngại cho sự phát triển hơn nữa của tỉnh Hà Nam. Tại một
làng nghề thủ công, nghiên cứu này thấy rằng ʺviệc có đất để mở rộng sản
xuất hàng thủ công mỹ nghệ bằng mây, tre đan hiện đang gặp rất nhiều khó
khăn”. Ở một làng làm nghề nông khác, theo các quy định của tỉnh, chỉ hộ nào
có tối thiểu 3 hecta đất mới được phép chuyển đổi từ trồng lúa sang trồng các
loại cây màu khác. Không hộ gia đình nào trong làng này có thể đáp ứng quy
định này, do đó, hầu như không có gia đình nào trồng các loại cây khác nhau.

Hộp 13: Sẵn sàng mở rộng song thiếu đất
Ông Hoà, 59 tuổi, ở huyện Đan Phượng là một doanh nhân. Từ một cơ sở làm mộc
nhỏ bắt đầu hoạt động từ năm 1973, hiện nay ông có 9 nhân công. Con trai và con
dâu của ông tham gia vào hoạt động tiếp thị sản phẩm, quản lý chất lượng và kế
toán cho doanh nghiệp. Từ năm 1998, xưởng mộc của ông đã tăng tài sản lưu động
từ 25 triệu đồng lên 35 triệu đồng. Ông muốn mở rộng hoạt động kinh doanh của
mình và tuyển dụng thêm nhân công nhưng ông hiện đang gặp phải một số trở
ngại. Trở ngại đầu tiên và lớn nhất là ông không thể phát triển kinh doanh mà
không mở rộng mặt bằng sản xuất. Mặc dù Uỷ ban Nhân dân đã có kế hoạch mở
một khu thủ công mỹ nghệ ở rìa làng song thời gian cho thuê chỉ kéo dài 10 năm ‐
một khoảng thời gian quá ngắn để ông Hoà chuyển cơ sở sản xuất của mình ra đó
và đầu tư thêm. Hai là, chi phí thuê đất là 19,5 triệu đồng cho một sào đất – đây
thực sự là một thách thức cho cơ sở kinh doanh của gia đình ông. Ông Hoà cho
rằng, nếu vấn đề đất đai được giải quyết, cơ sở của ông có thể thực hiện các hợp
đồng lớn với trị giá trên 200.000 triệu đồng Việt Nam và tuyển dụng trên 30 lao
động.
Nguồn: Phỏng vấn các doanh nghiệp trong báo cáo PPA ở tỉnh Hà Tây
(RDSC và Ngân hàng Thế giới, 2003).

Các doanh nghiệp Trong phần mở đầu của báo cáo Điều tra Doanh nghiệp (Tổng cục Thống kê,
nhà nước nên sử 2004a) có ghi nhận, đất đai là một yếu tố quan trọng đối với doanh nghiệp.
dụng đất đai một Báo cáo này nhận xét, các doanh nghiệp hiện nay đang có thừa đất trong khi
cách tiết kiệm. doanh nghiệp ngoài quốc doanh lại thiếu đất. Theo kết luận của báo cáo này,
các doanh nghiệp nhà nước cần tiết kiệm hơn trong việc sử dụng đất và chính
phủ nên đáp ứng nhu cầu đất đai của các doanh nghiệp mới và doanh nghiệp
đang hoạt động.

Việc chuyển Cuối cùng, việc phân bổ đất đai về mặt hành chính cần được tiến hành công
nhượng đất công khai và minh bạch nhằm tránh tình trạng phân bổ đất đai kém hiệu quả. Ở
cần phải công Trung Quốc, tình trạng các cơ quan chính quyền địa phương vượt quá thẩm
khai và minh quyền trong phân bổ lại đất đai để họ có thể thu lợi cá nhân hiện là một vấn đề
bạch. đang gia tăng. Năm 2002, trong nhiều biện pháp, chính phủ Trung Quốc đã
ban hành luật đất đai mới để bảo vệ các hộ gia đình trước tình trạng cán bộ xã
chiếm đoạt của công. Theo đó, mọi quyết định phân đất, kể cả các lô đất nhỏ
phải được 2/3 số dân trong thôn thông qua (Deininger, K., 2003). Một nghiên
47
cứu đang được tiến hành cho thấy rằng sự thiếu minh bạch trong giao dịch
nhà đất đã gây nên sự bất bình tại một số nơi ở Đồng bằng Sông Hồng nơi
đang diễn ra sự chuyển đổi đất nông nghiệp sang mục đích sử dụng khác.
Nếu không có cơ chế rõ ràng nhằm đảm bảo sự phối hợp trong giao dịch nhà
đất thì sẽ còn khả năng căng thẳng giữa chính quyền địa phương và người dân
trong tương lai. Nghiên cứu này mô tả tình hình tại một xã ở tỉnh Hà Tây khi
việc bán đất đã đem lại thu nhập đáng kể cho các chính quyền xã nhưng người
dân địa phương thì lại không được thông tin đầy đủ rằng số tiền đó được sử
dụng ra sao (Quỹ Châu Á, Báo cáo sắp xuất bản).

Các báo cáo về mức độ tư nhân hóa ngày càng nhiều của các tài sản một thời
được coi là của chung đã làm tăng lo ngại rằng liệu những người nông dân
nghèo có bị loại khỏi những hoạt động truyền thống đã từng là nguồn thu nhập
và an sinh cuả họ. Ví dụ, những cuộc thảo luận mới đây với các cư dân của các
tỉnh dọc duyên hải Đồng bằng sông Hồng cho thấy rằng những vùng đất bồi ở
biển đang được bán với giá rất rẻ cho những tư nhân nuôi trai và những người
này thu được đáng kể lợi nhuận. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc
đóng cửa các khu vực mà trước đây các cư dân khác đã từng kiếm thêm thu
nhập từ làm trang trại hay ngư nghiệp thông qua việc thu nhặt trai.

21. Môi trường

Đồng bằng sông Hồng không phải là vùng có nhiều vấn đề về lâm nghiệp do
chỉ có 8% diện tích của vùng được xếp vào nhóm “đất trồng rừng bao phủ”
(Tổng cục Thống kê 2003). Do đó, theo báo cáo PPA, các vấn đề môi trường
chính ở vùng này chủ yếu là:
• Ô nhiễm nguồn nước;
• Chất lượng đất suy giảm; và
• Sự yếu kém trong công tác quản lý chất thải.

21.1 Ô nhiễm nguồn nước
“Trước đây chúng tôi thường tắm ở ao hoặc sông. Nước ở đây khá
sạch. Ngày nay, không ai dám sử dụng nước ở sông hay ao, hồ nữa”.

Một người phụ nữ nghèo ở xã Phúc Lâm

Nguy cơ ô nhiễm Như đã trình bày trong Mục 7, tỷ lệ hộ gia đình nông thôn ở Đồng bằng sông
do thuốc trừ sâu Hồng được sử dụng nước sạch cao hơn tỷ lệ của cả nước. Tuy nhiên, nguy cơ ô
và chất thải công nhiễm từ chất thải do đời sông con người gây ra luôn luôn là một vấn đề. Số
nghiệp hiện đang liệu VHLSS 2002 cho thấy, chỉ có 13% hộ gia đình nông thôn ở Đồng bằng sông
tăng lên. Hồng có nhà xí hợp vệ sinh. Cùng với quá trình phát triển kinh tế, ngày càng
xuất hiện nhiều nguyên nhân mới gây ô nhiễm như thuốc trừ sâu, phân động
vật và chất thải công nghiệp. Báo cáo PPA cho biết, ô nhiễm môi trường hiện
được coi là một vấn đề đang ngày càng trở nên nghiêm trọng (xem Hộp 14).

48
Hộp 14: Hoạt động kinh doanh và môi trường

Chế biến mây tre ‐ một hoạt động phổ biến ở tỉnh Hà Nam ‐ chỉ là một trong nhiều
ví dụ về một ngành sản xuất quy mô nhỏ có khả năng gây thiệt hại cho môi trường.
Ở quy mô hộ gia đình, những hộ nào có điều kiện dự trữ nguyên vật liệu đều phải
xông khói cho nguyên vật liệu để diệt trừ nấm mốc và các loại mối mọt khác. Công
việc này thường được thực hiện tại gia đình, gây ra tình trạng ô nhiễm cao và ảnh
hưởng đến sức khoẻ của các thành viên trong gia đình. Ở bên ngoài hộ gia đình, có
hai quá trình khác được thực hiện là chẻ mây và công đoạn cuối cùng là quang dầu
và đánh bóng. Cả hai công đoạn này đều được thực hiện ở ngay trong hoặc gần nhà,
gây ra tình trạng ô nhiễm cao cho nước ngầm và nước trên bề mặt là các nguồn
nước phục vụ sinh hoạt trong gia đình và nông nghiệp. Rõ ràng, rất nên tập trung
các hoạt động này tại một địa điểm như khu vực tiểu thủ công nghiệp hoặc khu vực
thủ công mỹ nghệ, nhưng các nhà hoạch định chính sách cần xem xét khả năng của
các hộ gia đình trong việc chi trả chi phí cho các dịch vụ được thực hiện cho các khu
này.
Trích từ Nguyễn Anh Đặng, Cecilia Tacoli, Hoàng Xuân Thành (2004) “Sống trên đồng
ruộng, thêu đan ở trong làng, và bỏ nhà mà đi”.

21.2 Đất bị xói mòn, khô cằn

Các loại hoá chất Những người dân được hỏi ý kiến trong báo cáo PPA cảm thấy rằng, chất lượng
hiện đang làm đất (độ màu mỡ, phì nhiêu) hiện đang giảm dần do việc sử dụng quá nhiều và
suy giảm chất quá lâu các loại hoá chất. Điều đáng khuyến khích là, báo cáo PPA cho biết, các
lượng đất. kỹ thuật Quản lý Dịch hại Tổng hợp (IPM) và kiến thức về kỹ năng quản lý sâu
bệnh hiện đang giúp người dân sử dụng hợp lý các loại thuốc trừ sâu và phân
bón hoá chất, từ đó giúp họ duy trì một môi trường trong sạch hơn.
21.3 Nguồn cá nội địa đang ngày càng cạn kiệt
Sông ngòi ở Việt nam nói chung là tương đối nhiều cá. Ví dụ, theo Bộ Thuỷ
sản, đồng bằng sông Cửu Long mỗi năm đem lại 30.000 tấn cá và là nơi
sinh sống của khoảng 48.000 ngư dân. Tuy nhiên, các sông ở đồng bằng
Sông Hồng, nơi đã từng được coi là phong phú về cá, thì nay gần như cạn
kiệt, do công tác phòng chống lụt bão rộng khắp và việc đóng cửa các khu
vực nuôi nấng và nhân giống cá ở các cửa sông. Điều này dường như đem
lại ảnh hưởng tiêu cực tới thu nhập của một nhóm người nghèo cụ thể, khi
họ là những người thường xuyên phải sống dựa vào các nguồn nước tự
nhiên như những phần quan trọng cho sinh kế của mình.
21.4 Quản lý chất thải

Hiện đang có Theo báo cáo PPA, các thị xã, thị trấn hiện đang phát triển các cách thức để cùng
nhiều hệ thống xử nhau quản lý chất thải nhưng khái niệm này hiện vẫn còn xa lạ đối với các vùng
lý rác thải ở các nông thôn. Môi trường nông thôn ngày càng gánh chịu áp lực nặng nề xuất phát
thành phố, thị xã, từ các ngành nghề chăn nuôi gia súc trong khi hệ thống thoát nước vẫn không
thị trấn, song có gì cải thiện trong nhiều năm. Hệ thống này hiện nay thậm chí còn không đủ
không phải là ở sức xử lý chất thải do con người thải ra chứ đừng nói là chất thải của vật nuôi.
khu vực nông Trái lại ở các khu đô thị đang dần hình thành các chương trình quản lý chất thải
thôn. mang tính cộng đồng. Các chương trình này hoạt động dựa trên cơ sở tập thể
với việc các hộ gia đình trang trải chi phí thu gom chất thải.
49
21.5 Đảm bảo bền vững môi trường

Môi trường Người dân địa phương nhận thức được những tác động tiêu cực của tình trạng
xuống cấp được ô nhiễm môi trường tới sức khoẻ và đời sống của họ. Ở huyện Nam Sách tỉnh
coi là một vấn đề Hải Dương, người dân cho biết họ đã hạn chế sử dụng nước từ các giếng nước
nghiêm trọng. và nước sông, và ngày càng phụ thuộc vào nước mưa vì tình trạng ô nhiễm do
các chất thải lỏng không được xử lý, và do họ e ngại nước bị ô nhiễm do thuốc
trừ sâu. Người dân cũng nhận thấy năng suất của đất hiện đang giảm dần do
việc sử dụng hoá chất không được kiểm soát.

Nhưng chưa có Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có biện pháp mang tính hệ thống hay toàn
phương pháp tiếp diện để đảm bảo sự bền vững của môi trường. Điều này một phần là do nhận
cận một cách hệ thức còn hạn chế về các ích lợi có được từ việc bảo vệ môi trường. Trên
thống để xử lý phương diện này, cần có sự can thiệp mạnh hơn từ phía chính phủ dưới hình
vấn đề này. thức các tiêu chuản môi trường được quy định rõ ràng và có hiệu lực nhằm tạo
ra động cơ bảo vệ môi trường. Theo ý kiến của người dân được hỏi ý kiến điều
tra trong báo cáo PPA, cần đưa các vấn đề môi trường vào công tác lập kế
hoạch kinh tế xã hội, đặc biệt là vấn đề quản lý chất thải.

Ngân sách hạn Nhóm nghiên cứu PPA cho rằng, thách thức chủ yếu cho chính sách đảm bảo
chế vẫn là một trở bền vững môi trường là năng lực kêu gọi nguồn lực và ngân sách phân bổ cho
ngại chính. các hàng hoá công cộng loại này còn rất thấp, các nhà lập kế hoạch chưa có đủ
kỹ năng trong các vấn đề quản lý môi trường. Do đó, các sáng kiến phù hợp
với đặc trưng của từng địa phương có lẽ là một xuất phát điểm tốt. Kinh
nghiệm quản lý chất thải ở khu vực thành thị cho thấy, các cộng đồng có thể
huy động vốn nếu họ nhìn thấy các ích lợi hữu hình trực tiếp liên quan đến
điều kiện sống và làm việc của người dân.

50
Phần 4: Hướng tới mục tiêu phát triển Việt Nam (VDG)
Phần 4: Hướng tới mục tiêu phát triển Việt Nam

(VDG)
Đồng bằng sông Hồng đã chứng kiến những tiến bộ nhanh chóng trong việc thực hiện các Mục
tiêu Phát triển của Việt Nam như đã nêu ra trong CPRGS. Bảng 13 dưới đây đưa ra tổng quan
của những số liệu và nguồn mới nhất các chỉ số VDG được so sánh với các số liệu sẵn có của
vùng.
Bảng 13: Đồng bằng sông Hồng hướng tới thực hiện Mục tiêu Phát triển
Việt Nam
Chỉ số mục tiêu/Mục tiêu Chỉ số cho Đồng bằng sông Hồng
Các mục tiêu và chỉ số mục tiêu căn cứ trực tiếp vào Mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ
Giảm tỷ lệ hộ nghèo và hộ đói
Giảm 40% tỷ lệ hộ đói theo ngưỡng nghèo quốc tế Nghèo chung: 22% (ước tính từ số liệu VHLSS
vào năm 2010 (tương ứng với chỉ số mục tiêu cho 2002)
ngưỡng nghèo chung là 20%)
Giảm 75% số người đói theo ngưỡng nghèo lương Nghèo lương thực: 5% (VHLSS 2002)
thực quốc tế vào năm 2020 (tương ứng với chỉ số
mục tiêu cho ngưỡng nghèo là 3%)
Phổ cập giáo dục, nâng cao chất lượng giáo dục
Tăng tỷ lệ học sinh đi học tiểu học từ 97% vào Tỷ lệ đi học tiểu học tịnh: 95% (VHLSS 2002)
năm 2005 lên 99% vào năm 2020.
Tăng tỷ lệ đi học trung học cơ sở từ 80% năm Tỷ lệ đi học trung học cơ sở: 85%
2005 lên 90% vào 2010 (VHLSS 2002)
Xoá bỏ khoảng cách nam-nữ trong giáo dục tiểu Tỷ lệ đi học tiểu học:
học vào năm 2005 và khoảng cách giữa các dân • Kinh – 95%, dân tộc thiểu số – 79%
tộc thiểu số ở bậc tiểu học và trung học vào năm Trung học cơ sở:
2010. • Kinh - 85%, dân tộc thiểu số – 61%
Trung học phổ thông:
• Kinh – 57%, dân tộc thiểu số – 33%
(VHLSS 2002)
Tăng tỷ lệ biết chữ của phụ nữ dưới 40 tuổi lên Tỷ lệ phụ nữ dưới 40 tuổi biết chữ: 99%
95% vào năm 2005 và 100% by 2010 (VHLSS 2002)
Đảm bảo bình đẳng giới tính và nâng cao năng lực cho phụ nữ
Tăng số phụ nữ trong các cơ quan dân cử và các Không có số liệu
cơ quan hành chính của chính phủ ở tất cả các cấp
(trung ương, tỉnh, huyện, và xã).
Mở rộng sự tham gia của phụ nữ trong các cơ Không có số liệu
quan, các ngành ở tất cả các cấp thêm 3-5% trong
10 năm tới.
Đảm bảo rằng tên của cả người vợ và người chồng Tỷ lệ phần trăm hộ gia đình có tên cả vợ cả chông
đều được ghi trên giấy chứng nhận quyền sử dụng trên giấy chứng nhận sử dụng đất là 2,1%
đất vào năm 2004.
Giảm tỷ lệ phụ nữ bị nạn bạo hành gia đình. Không có số liệu
51
Giảm tỷ lệ tử vong trẻ em, suy dinh dưỡng trẻ em và tỷ lệ sinh

Duy trì xu hướng giảm tỷ lệ sinh để đạt mức thay Tổng tỷ lệ sinh: 1,65
thế trung bình cho cả nước vào năm 2001; ở các (Uỷ ban Dân số, Gia đình và Trẻ em, 2003; dựa
vùng sâu, vùng xa và vùng nghèo vào năm 2010 trên kết quả điều tra nhân khẩu học và sức khoẻ
(2,1 trẻ em trên một phụ nữ) năm 2002)
Giảm tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh xuống còn 30/1000 Tỷ lệ tử vong trẻ em: 21 trên 1.000 ca đẻ sống
trẻ sinh ra vào năm 2005 và 25/1000 trẻ sinh ra (Điều tra nhân khẩu học và sức khoẻ năm 2002)
vào năm 2010.
Giảm tỷ lệ tử vong trẻ em dưới 5 tuổi xuống còn Tỷ lệ tử vong trẻ em dưới 5 tuổi: 26 trên 1.000 ca
36/1.000 ca đẻ sống vào năm 2005 và 32 /1000 ca đẻ sống
đẻ sống vào năm 2010. (Điều tra nhân khẩu học và sức khoẻ năm 2002)
Giảm tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng Tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng: 22%
xuống còn 25% vào 2005 và 20% vào 2010 (VNHS 2001-02)
Giảm nhanh tỷ lệ trẻ sơ sinh nhẹ cân (dưới 2,5 Tỷ lệ trẻ sơ sinh nhẹ cân dưới 2,5 kilograms:
kilograms) xuống còn 7% vào năm 2005 và 5% 4,5%
vào năm 2010. (Điều tra nhân khẩu học và sức khoẻ năm 2002)
Cải thiện sức khoẻ bà mẹ
Giảm tỷ lệ tử vong bà mẹ xuống 80 trên 100.000 Tỷ lệ tử vong bà mẹ: 46 trên 100.000 ca đẻ sống
ca đẻ sống vào năm 2005 và 70 trên 100.000 vào (tỉnh Hà Tây, Nghiên cứu của Bộ Y tế về tử vong
2010 bà mẹ ở Việt Nam 2000-01)
Giảm tỷ lệ nhiễm HIV/AIDS và các bệnh nghiêm trọng khác
Duy trì kết quả xoá bệnh bại liệt, giảm tỷ lệ người Tỷ lệ hộ gia đình được tuyên truyền, giáo dục và
mắc bệnh ỉa chảy, typhoid, sốt xuất huyết, dịch cung cấp thông tin về phòng chống sốt rét
hạch v.v. xuống tối thiểu. Malaria: 30%
(VHNS 2001-02)
Làm chậm tốc độ truyền nhiễm HIV/AIDS Tỷ lệ hộ gia đình được tuyên truyền, giáo dục và
cung cấp thông tin về HIV/AIDS trong 6 tháng
gần nhất: 86% (VNHS 2001-02)
Kiểm soát và hướng tới ngăn chặn các bệnh xã hội. Tỷ lệ hộ gia đình được tuyên truyền, giáo dục và
cung cấp thông tin về viêm phổi trong 6 tháng
gần nhất: 81% (VNHS 2001-02)
Đảm bảo bền vững môi trường
Mở rộng diện tích che phủ rừng lên 38% vào năm Không có số liệu
2005 và 43% vào năm 2010.
Không còn nhà ổ chuột, nhà tạm ở tất cả các thị xã Tỷ lệ hộ gia đình ở thành thị sống trong nhà tạm:
và thành phố vào năm 2010 4% (VHLSS 2002)
100% nước thải được xử lý ở các thị xã và thành Không có số liệu
phố vào năm 2010.
100% chất thải rắn được gom và xử lý an toàn ở Tỷ lệ hộ gia đình vứt rác không theo nơi cố định:
tất cả các thị xã, thành phố vào năm 2010. • 5% - thành thị
• 22% - nông thôn
(VNHS 2001-02)
Vào năm 2005, tỷ lệ ô nhiễm không khí và nguồn Tỷ lệ hộ gia đình được tuyên truyền, giáo dục, phổ
nước phải đạt chuẩn quốc gia biến thông tin về cách sử dụng an toàn thuốc diệt
cỏ hay thuốc trừ sâu: 73% (VNHS 2001-02)
52
Các mục tiêu và chỉ số mục tiêu không trực tiếp dựa trên MDGs
Giảm tình trạng dễ bị tác động
Nâng cao đáng kể thu nhập của người nghèo. Vào 113% (so với năm 1998) (VHLSS 2002)
năm 2005, tăng mức thu nhập trung bình của
nhóm có mức chi tiêu thấp nhất lên 140% so với
mức thu nhập trung bình của năm 2000 và lên
190% vào năm 2010.
Cải thiện khả năng tiếp cận của người nghèo tới Không có số liệu
các dịch vụ xã hội cơ bản, dịch vụ sản xuất và các
nguồn lực.
Quản lý hiệu quả để giảm nghèo
Đảm bảo dân chủ cơ sở Không có số liệu
Đảm bảo minh bạch ngân sách Không có số liệu
Phát triển cơ sở hạ tầng cho người nghèo
Cung cấp cơ sở hạ tầng cơ bản cho 80% xã Tỷ lệ hộ nghèo ở vùng nông thôn có:
nghèo vào năm 2005 và 100% xã nghèo vào • Đường xá thuận tiện cho phương tiện đi lại:
2010. 91%
• Trường tiểu học ở trong thôn: 40%
• Gần Uỷ ban Nhân dân xã: 47%
• Bưu điện ở trong thôn: 32%
• Điểm điện thoại ở trong thôn: 61%
(VHLSS 2002)
Mở rộng mạng lưới điện quốc gia tới 90% xã Tỷ lệ hộ gia đình nghèo sử dụng điện từ lưới điện
nghèo vào năm 2005. quốc gia: 99% (VHLSS 2002)
Cung cấp các cơ sở hạ tầng cơ bản, đặc biệt là Tỷ lệ phần trăm hộ gia đình có nhà xí hợp vệ
nước và dịch vụ vệ sinh môi trường cho người sinh:
nghèo ở các thành phố, thị xã. • 77% - thành thị
• 13% - nông thôn
(VHLSS 2002)
80% dân số thành thị và 60% dân số nông thôn Tỷ lệ hộ gia đình được sử dụng nước sạch:
được sử dụng nước sạch và an toàn vào năm • 93% - thành thị
2005; 85% dân số nông thôn được sử dụng nước • 71% – nông thôn
an toàn vào năm 2010. (VHLSS 2002)
Chú ý: Bảng này tóm tắt các mục tiêu phát triển Việt Nam được trình bày đầy đủ hơn trong CPRGS
N/A: không có số liệu
53
54
Tài liệu tham khảo
ABD, AusAid, DFID, GTZ, JICA, Save the Children UK, UNDP, World Bank. 2003. Báo cáo Phát
triển Việt Nam năm 2004: Nghèo.
Uỷ ban Dân số, Gia đình và Trẻ em. 2003. Điều tra Nhân khẩu học và Sức khoẻ 2002.
Deininger, K. 2003. Chính sách đất đai phục vụ tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo. Ngân hàng
Thế giới và Nhà xuất bản Oxford University.
Nguyễn Anh Đặng, Tacoli, C., và Hoàng Xuân Thành. 2004. Sống trên đồng ruộng, đan lát ở
thôn, bỏ nhà mà đi: đa dạng hoá sinh kế và quan hệ nông thôn – thành thị ở Đồng bằng sông
Hồng và ý nghĩa chính sách. Hà Nội: XNB Thế giới.
Tổng cục Thống kê. 2004a. Thực trạng của doanh nghiệp thông qua kết quả điều tra tiến hành
năm 2001, 2002 và 2004 (Điều tra Doanh nghiệp). Nhà xuất bản Thống kê Hà Nội.
Tổng cục Thống kê. 2004b. Kết quả Điều tra Mức sống Hộ gia đình Việt Nam 2002 (VHLSS). Nhà
xuất bản Thống kê, 2004.
Tổng cục Thống kê. 2003. Kết quả Điều tra Nông thôn, Nông nghiệp và ngư nghiệp. Hà Nội:
Nhà xuất bản Thống kê.
Tổng cục Thống kê. 2003. Niên giám thống kê 2003. Hà Nội: Nhà xuất bản Thống kê.
Tổng cục Thống kê. 1999. Điều tra Dân số và Nhà ở. Hà Nội: Nhà xuất bản Hà Nội.
Lực lượng lập bản đồ liên bộ. 2003. Lập bản đồ nghèo và tiếp cận thị trường ở Việt Nam. Báo cáo
hiện đang được Lực lượng lập bản đồ liên bộ soạn thảo. Lực lượng lập bản đồ liên bộ gồm: Viện
Nghiên cứu chính sách Thực phẩm quốc tế, Viện Nghiên cứu Phát triển, Bộ Nông nghiệp và
phát triển nông thôn, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và
Đầu tư.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. 2002. Các nguồn lực đảm bảo sinh kế vững vài: Hướng
tới các hộ gia đình do phụ nữ làm chủ.
Bộ Y tế. 2003. Nghiên cứu về tử vong bà mẹ ở Việt Nam 2000‐01. Không xuất bản.
Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội. 2004. Nghiên cứu về Trách nhiệm Xã hội của Doanh
nghiệp. Hà Nội
Nguyễn Chiến Thắng. 2004. Tham gia thị trường lao động nông thôn và quan hệ giữa việc làm
phi nông nghiệp của hộ gia đình và xoá đói giảm nghèo. Tài liệu tổng quan cho Chiến lược Phát
triển Nông thôn Việt Nam của Ngân hàng Thế giới. Hà Nội.
Nguyễn Việt Cường. 2003. Đánh giá tác động của chương trình trợ cấp có mục tiêu của Việt
Nam tới người nghèo, sử dụng số liệu VHLSS 2002. Tài liệu tổng quan cho Báo cáo Phát triển
Việt Nam 2003, chuẩn bị cho Ngân hàng Thế giới.
Shaffer, Paul và Nguyễn Thắng. 2004. Nghiên cứu về hiệu quả mục tiêu của các chương trình
mục tiêu quốc gia tới xoá đói giảm nghèo. Báo cáo tư vấn cho UNDP và MOLISA. Hà Nội.
RDSC (Trung tâm Dịch vụ Phát triển Nông thôn) và Ngân hàng Thế giới. 2003. Báo cáo Đánh giá
Nghèo có sự tham gia của người dân cho vùng Đồng bằng sông Hồng. Nhóm công tác chống
Đói nghèo. Hà Nội.
Liên hiệp quốc‐Việt Nam. 2003. Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ: Xoá bỏ khoảng cách thiên
niên kỷ.
55

UNDP (Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc), và MoLISA. 2004. Chuẩn bị, và lập kế hoạch
cho tương lai: Đánh giá Chương trình mục tiêu quốc gia về xoá đói giảm nghèo và chương trình
135. Hà Nội.
Ngân hàng Thế giới, và các tổ chức khác. Báo cáo Phát triển Việt Nam: Nghèo. Hà Nội
SDC và Ngân hàng Thế giới, sắp xuất bản, Phản hồi của công dân về việc cung cấp dịch vụ của
Chính phủ, Báo cáo về Điều tra tại một số thành phố ở Việt nam. C
Bộ Tài chính, Ngân hàng Thế giới và các nhà tài trợ khác. 2004. Đánh giá chi tiêu công 2004. Bản
dự thảo, Hà nội.
Ngân hàng Thế giới và Đối tác, 2004. Báo cáo Phát triển Việt nam 2005: Quản lý và Điều hành,
Hà nội.
Quỹ Châu Á, Sắp xuất bản. Nghiên cứu về Quy trình soạn lập Ngân sách xã tại Việt nam.
56

VIETNAME10 Delta 0200501 PUBLIC1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

VIETNAME10 Delta 0200501 PUBLIC1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized

Đánh giá nghèo theo vùng

Danh mục viết tắt

Lời nói đầu

Đề cương Báo cáo

Tỉnh, Thành phố Cuối năm 2003 2002

1.4 Mức độ nghèo

1993 1998 2002

-10 §ång b»ng

1.5 Tác động của giảm nghèo

2. Tại sao tỷ lệ nghèo giảm mạnh?

3. Những người vẫn còn nghèo

Bảng 5: Hệ số Gini4 tính cho chi tiêu theo năm

1993 1998 2002

5.1 Tỷ lệ trẻ em đi học

5.2 Tỷ lệ bỏ học ở trẻ em

Toàn quốc Đồng bằng sông Hồng

5.5 Tỷ lệ người lớn biết chữ

6. Chăm sóc sức khoẻ

ViÖt Nam §ång b»ng S. Hång

Người nghèo có Hình 12 cho thấy sự khác nhau giữa các loại hình dịch vụ y tế mà các hộ gia

30 CËn nghÌo nhÊt

Nhµ n−íc Y tÕcentre

6.2 Chi phí từ tiền túi cho dịch vụ sức khoẻ

12. Chương trình nhà ở

Hộp 4: Một mái nhà vững chắc cho chúng ta

14. Hỗ trợ khẩn cấp

15. Chương trình trợ cấp xã hội

16. Xoá bỏ tình trạng quan liêu, cửa quyền

Hộp 6: Kinh doanh ở tỉnh Hà Tây

17.1 Dân chủ cơ sở

Hộp 7: Nước đổ lá khoai

Hộp 8: Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân

18. Di cư để thoát nghèo

Hộp 9: Phụ nữ hy sinh an toàn của mình để kiếm sống

18.3 Đi làm việc ở nước ngoài

Hộp 10: Từ kinh nghiệm của Trung Quốc

Tỷ lệ việc làm trong các ngành chính

Nhóm 20% Việt Nam Đồng bằng sông Hồng

Hộp 14: Hoạt động kinh doanh và môi trường

21.3 Nguồn cá nội địa đang ngày càng cạn kiệt

21.4 Quản lý chất thải

21.5 Đảm bảo bền vững môi trường

Phần 4: Hướng tới mục tiêu phát triển Việt Nam

Giảm tỷ lệ tử vong trẻ em, suy dinh dưỡng trẻ em và tỷ lệ sinh

Tài liệu tham khảo

You might also like